{"id": "1", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1", "title": "Il-Pa\u0121na prin\u010bipali", "text": ["Il-Pa\u0121na prin\u010bipali"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5", "title": "Lingwa Maltija", "text": ["Lingwa Maltija", "Il-Malti huwa l-ilsien nazzjonali tar-Repubblika ta' Malta.", "Huwa l-ilsien uffi\u010bjali flimkien mal-Ingli\u017c; kif ukoll wie\u0127ed mill-ilsna uffi\u010bjali tal-Unjoni Ewropea.", "Dan l-ilsien g\u0127andu sisien u g\u0127erq semitiku, ta' djalett G\u0127arbi li \u0121ej mill-Afrika ta' Fuq, g\u0127al\u0127ekk qatt ma kellu rabta mill-qrib mal-G\u0127arbi Klassiku.", "I\u017cda tul i\u017c-\u017cminijiet, min\u0127abba pro\u010bess tal-latinizzazjoni ta' Malta, bdew de\u0127lin bosta elementi lingwisti\u010bi mill-Isqalli, djalett ta' art li wkoll g\u0127addiet minn \u017cmien ta' \u0127akma G\u0127arbija.", "Wara l-Isqalli beda die\u0127el ukoll it-Taljan, fuq kollox fi\u017c-\u017cmien tad-da\u0127la tal-Kavallieri tal-Ordni ta' San \u0120wann sa meta l-Ingli\u017c \u0127a post it-Taljan b\u0127ala l-ilsien uffi\u010bjali fil-Kostituzzjoni Kolonjali tal-1934.", "Il-Malti huwa l-ilsien wa\u0127dieni ta' g\u0127ajn semitika li jinkiteb b'ittri Latini.", "L-alfabett Malti mag\u0127mul minn 30 ittra (24 konsonanti u 6 vokali) li jidhru f'din l-ordni:", "Il-Malti huwa lsien mag\u0127mul minn b\u010bejje\u010b lingwisti\u010bi m\u0127alltin li juru i\u017c-\u017cminijiet li g\u0127adda minnhom il-\u0121ens fl-img\u0127oddi, img\u0127oddi mimli \u0127akmiet barranin matul mijiet ta' snin.", "G\u0127alkemm g\u0127andu sisien G\u0127arbija, nistg\u0127u naraw li l-ilsien Malti huwa mibni minn g\u0127add kbir \u0127afna ta' b\u010bejje\u010b li \u0121ew minn miklem rumanzi (mit-Taljan u mill-Fran\u010bi\u017c) u wkoll, iktar biswitna fi\u017c-\u017cmien, mill-Ingli\u017c.", "L-ilsien Malti beda ji\u0121i meqjus b\u0127ala l-ilsien uffi\u010bjali tal-g\u017cejjer Maltin mis-sena 1934, meta dan idda\u0127\u0127al mal-Ingli\u017c min\u0127abba li l-akbar bi\u010b\u010ba tan-nies ma kinux jafu jaqraw, dan ifisser li l-\u0121ens Malti la kien jaf jitkellem bit-Taljan u wisq inqas bl-Ingli\u017c; dan huwa l-ka\u017c tipiku fejn bejn \u017cew\u0121 \u0121ellieda, igawdi t-tielet wie\u0127ed.", "Kienet \u0121rajja kontroversjali \u0127afna meta wie\u0127ed ja\u0127seb li dak i\u017c-\u017cmien, Malta kienet ta\u0127t il-\u0127akma tal-Ingli\u017ci, u b'hekk kien hemm kunflitt ta' interess meta l-Ingli\u017ci nfushom \u0127olqu kostituzzjoni li kienet tag\u0127ti daharha lill-kultura li kienet ilha tg\u0127ix g\u0127al mijiet ta' snin.", "I\u017cda wie\u0127ed ma jistax i\u010ba\u0127\u0127ad il-fatt li l-Ingli\u017c kellu sehem qawwi fit-tmexxija 'l quddiem so\u010bjo-politiku u awtonomu ta' dan il-\u0121ens.", "G\u0127alkemm il-Malti da\u0127al f'\u0127afna oqsma tas-so\u010bjet\u00e0 b\u0127alma huma l-politika, il-li\u0121i u, sa \u010bertu punt, il-midja popolari, l-Ingli\u017c f'Malta huwa l-ilsien ewlieni f'dak li g\u0127andu x'jaqsam mas-settur tal-kummer\u010b barrani, u studji Xjentifi\u010bi (inklu\u017ci l-istudji tal-Matematika, il-Fi\u017cika, il-Medi\u010bina, u b'mod mill-iktar predominanti, fl-Informatika).", "Instab \u0127afna, minn ri\u010berkaturi stori\u010bi, f'manuskritti \u0121ewwa l-Bibljoteka Nazzjonali fil-Belt Valletta (meqjusa fost l-eqdem imkatab nazzjonali fid-dinja), u fi bnadi o\u0127ra sabiex ji\u0121i muri b'mod dirett it-t\u0127addim tal-ilsien Malti lura fis-snin, u s'issa nafu sew li dan kien mit\u0127addem f'sura tixbah dik tal-lum sa mis-Seklu XVI.", "Matul bosta \u017cminijiet il-Maltin \u0127addnu l-ilsien Taljan b\u0127ala l-ilsien uffi\u010bjali tal-pajji\u017c. : Il-Kavallieri ta' San \u0120wann, bejn l-1530 u l-1798 \u0127addnu t-Taljan b\u0127ala lsien uffi\u010bjali (ferm qabel l-Italja stess, li ng\u0127aqdet b\u0127ala stat wie\u0127ed, bid-djalett Toskan, il-Fjorentin, djalett Taljan ta' Firenze, b\u0127ala lsien tal-\u0121ens) fl-1864.", "Mal-wasla tal-Ingli\u017ci fis-sena 1800, il-g\u017cejjer Maltin g\u0127addew minn ta\u0127t idejn is-sultan ta\u017c-\u017bew\u0121 Sqallijiet, li kien wiret i\u010b-\u010bens perpetwu tal-G\u017cejjer Maltin ming\u0127and is-Sagru Imperu Ruman, g\u0127al ta\u0127t il-\u0127akma tal-Imperu Brittanniku uffi\u010bjalment fis-sena 1814, u tant kienu jiswew g\u0127all-Ingli\u017ci li dawn kienu lesti jag\u0127mlu g\u0127all-Fran\u010bi\u017ci mbasta Malta tibqa' f'idejhom.", "Dwar l-ilsien dan ma biddel xejn g\u0127aliex it-Taljan kompla jgawdi g\u0127eruq qawwija \u0121ewwa Malta, l-aktar fost in-nies mg\u0127allma, professjonisti, reli\u0121ju\u017ci imla\u0127\u0127qa u kummer\u010bjanti kbar.", "Mal-wasla tag\u0127hom f'Malta, l-Ingli\u017ci sabu pajji\u017c bi klassi ta' nies ta' skola (tobba, avukati, kleri\u010bi, nutara, periti u ri\u010berkaturi) li kienu j\u017commu mat-Taljan, u meta t\u0127alliet il-libert\u00e0 tal-istampa naraw kif bdew ifaqqsu rivisti u \u0121urnali bit-Taljan.", "Kien fattur li po\u0121\u0121a lil Malta fi klassi o\u0127ra ta' territorji ma\u0127kuma mill-Ingli\u017ci.", "Malta kellha l-klassi politika tag\u0127ha, il-qrati tag\u0127ha, reli\u0121jon organizzata, u ba\u017ci infrastrutturali ta' marsiet u difi\u017ca tajbin \u0127afna g\u0127al dak i\u017c-\u017cmien.", "\u017bgur li din tal-a\u0127\u0127ar flimkien mas-ser\u0127an tal-mo\u0127\u0127 li l-Maltin ma kienux ser ji\u0121\u0121ieldu kontrihom, kienu \u0121ibda li \u017cammew lill-Imperu Brittanniku f'Malta dak i\u017c-\u017cmien.", "Tajjeb li naraw li g\u0127alkemm il-klassi mg\u0127allma tal-pajji\u017c kienet \u017cg\u0127ira fl-g\u0127add u g\u0127aldaqstant inqas meta mqabbla man-nies kollha, din ma kinitx karatteristika lokali biss.", "Tassew, din kienet qag\u0127da li wie\u0127ed seta' jqabbel ma' bnadi o\u0127rajn tal-Ewropa ta' nofsinhar (b\u0127al fi Sqallija u fl-Italja t'Isfel) fejn ftit kienu n-nies li kellhom a\u010b\u010bess g\u0127at-tag\u0127lim.", "L-element ta' konvenjenza politika beda jaqbad art \u0121mielu hekk kif l-ekonomija u l-kummer\u010b tjiebu, u dan \u0121ara b'mod spe\u010bjali meta faqqg\u0127et il-gerra tal-Krimea u meta nfeta\u0127 il Kanal ta' Sue\u017c, li po\u0121\u0121a 'l Malta fil-mog\u0127dija ewlenija tal-Imperu Britanniku.", "Il-pre\u017cenza militari Ingli\u017ca \u0121ibdet kummer\u010b u \u010baqliq ta' nies, sa\u0127\u0127et is-snajjiet tradizzjonali marbuta mal-industriji tal-marsijiet i\u017cda da\u0127let snajja' \u0121odda u tag\u0127lim \u0121did fil-mekkanika.", "F'kelma wa\u0127da, \u017cdied il-kuntatt mal-Ingli\u017ci tant li l-ilsien Ingli\u017c (g\u0127ax qabel ekonomikament u 'l quddiem, politikament ukoll) bdiet tinbet b\u0127ala t-tieni lsien wara t-Taljan.", "Din tal-a\u0127\u0127ar kienet ta\u0127kem fost il-professjonisti u kleri\u010bi li kellhom rispett u importanza fost in-nies bla tag\u0127lim.", "Il-popolin qajla kellu a\u010b\u010bess g\u0127at-tag\u0127lim g\u0127aldaqstant ftit li xejn kellu rwol f'dan il-kuntest ta' \u017cvilupp lingwistiku dak i\u017c-\u017cmien.", "Il-Kostituzzjoni Repubblikana ta' Malta, Kapitlu I, Artiklu 5, tg\u0127id hekk:", "(1) L-ilsien Nazzjonali ta' Malta huwa l-ilsien Malti.", "(2) L-ilsien Malti u l-ilsien Ingli\u017c u dawk l-ilsna l-o\u0127ra li jistg\u0127u ji\u0121u preskritti mill-Parlament (b'li\u0121i mg\u0127oddija b'mhux anqas minn \u017cew\u0121 terzi tal-membri kollha tal-Kamra tad-Deputati) ikunu l-ilsna uffi\u010bjali ta' Malta u l-Amministrazzjoni tista' g\u0127all-finijiet kollha uffi\u010bjali tu\u017ca kull wie\u0127ed minn dawk l-ilsna: I\u017cda kull persuna tista' tindirizza ru\u0127ha lejn l-Amministrazzjoni f'kull wie\u0127ed mill-ilsna uffi\u010bjali u t-twe\u0121iba tal-Amministrazzjoni g\u0127al hekk tkun b'dak l-ilsien.", "(3) L-ilsien tal-Qrati jkun l-ilsien Malti: I\u017cda l-Parlament jista' jag\u0127mel dak il-provvediment g\u0127all-u\u017cu tal-ilsien Ingli\u017c f 'dawk il-ka\u017cijiet u ta\u0127t dawk il-kundizzjonijiet li jista' jippreskrivi.", "(4) Il-Kamra tad-Deputati tista', meta tirregola l-pro\u010bedura tag\u0127ha, tistabbilixxi l-ilsien jew l-ilsna li g\u0127andhom ikunu w\u017cati fi pro\u010beduri u annotazzjonijiet parlamentari.", "Kapitlu VI, Artiklu 74 jg\u0127id hekk:", "\u0126lief kif provdut xort'o\u0127ra mill-Parlament, kull li\u0121i g\u0127andha ssir kemm bl-ilsien Malti kif ukoll bl-ilsien Ingli\u017c u, jekk ikun hemm xi kunflitt bejn it-test Malti u t-test Ingli\u017c ta' xi li\u0121i, it-test Malti g\u0127andu ji\u0121i minn fuq.", "Interessanti huwa l-g\u0127add dejjem jikber ta' xog\u0127lijiet letterarji Maltin ta' nies b\u0127al Oliver Friggieri, li l-kotba tieg\u0127u ta' pro\u017ca u poe\u017cija \u0121ew maqluba g\u0127all-bosta ilsna o\u0127ra u g\u0127add kbir ta' kittieba \u017cg\u0127a\u017cag\u0127.", "L-iktar tliet kittieba Maltin mag\u0127rufa fid-dinja huma Francis Ebejer (drammaturgu), Dun Karm Psaila (il-poeta nazzjonali) u Oliver Friggieri.", "Dizzjunarju Ingli\u017c-Malti/Malti-Ingli\u017c", "Dizzjunarju Universali tal-Malti", "Dizzjunarju Ba\u017ciku Malti"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "12", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=12", "title": "Malta", "text": ["Malta", "Malta, mag\u0127rufa uffi\u010bjalment b\u0127ala r-Repubblika ta' Malta, hija repubblika konstituzzjonali \u017cviluppata Ewropew fi \u0127dan l-Unjoni Ewropea.", "Il-pajji\u017c jikkonsisti minn ar\u010bipelagu ta' seba' g\u017cejjer li jinsabu fil-Ba\u0127ar Mediterran, fl-Ewropa t'Isfel, 93 km mill-kosta ta' Sqallija (l-Italja), 288 km fil-Lvant tat-Tune\u017cija u 300 km fit-Tramuntana tal-Libja.", "Dawn il-g\u017cejjer igawdu minn klima Mediterranja.", "Matul l-istorja, il-po\u017cizzjoni ta' Malta fil-Ba\u0127ar Mediterran kellha sinjifikat strate\u0121iku.", "Min\u0127abba dan il-fattur, numru ta' qawwiet fosthom il-Feni\u010bi, ir-Rumani, l-G\u0127arab, l-Isqallin, il-Kavallieri ta' San \u0120wann u l-Ingli\u017ci lkoll \u0127akmu lil Malta.", "Malta kisbet l-indipendenza mir-Renju Unit fl-1964 u g\u0127axar snin wara, fl-1974, saret Repubblika per\u00f2 xorta baqg\u0127et membru tal-Commonwealth tan-Nazzjonijiet.", "Attwalment hi membru tal-Unjoni Ewropea, wara s-s\u0127ubija fl-2004, u wkoll tan-Nazzjonijiet Uniti.", "Il-Lingwa Maltija hija l-unika lingwa Semitika li hija lingwa formali tal-Unjoni Ewropea.", "Malta hi mag\u0127rufa g\u0127as-siti ta' patrimonju tal-umanit\u00e0, bl-aktar prominenti jkunu t-tempji megaliti\u010bi li huma fost l-aktar siti qodma li g\u0127adhom weqfin fid-Dinja, kif ukoll il-Fortifikazzjonijiet tal-Ordni ta' San \u0120wann u dawk Brittani\u010bi.", "Skont il-ktieb mill-Bibbja tal-Atti tal-Appostli, San Pawl innawfraga fuq din il-g\u017cira.", "Komunit\u00e0 storika Lhudija g\u0127adha tinsab f'Malta minn \u017cmien l-Imperu Ruman.", "Il-belt kapitali ta' Malta hi l-Belt Valletta.", "Il-lingwi uffi\u010bjali tal-pajji\u017c huma l-Malti u l-Ingi\u017c, fejn dan tal-a\u0127\u0127ar \u0127a post it-Taljan fl-1935.", "Malta g\u0127andha konnessjoni qawwija mal-Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman, li tkompli tkun b\u0127ala r-reli\u0121jon uffi\u010bjali u l-aktar wa\u0127da prattikata f'Malta.", "Id-definizzjoni tal-kelma 'Etimolo\u0121ija' tista' ti\u0121i deskritta b\u0127ala l-istudju tal-ori\u0121ini pre\u010bi\u017ca tal-kliem Semantiku (tifsir) pre\u017centi f'lingwa.", "L-ori\u0121ini tat-terminu \"Malta\" hu in\u010bert u l-varjazzjoni moderna hi derivata mil-lingwa Maltija.", "L-aktar etimolo\u0121ija komuni hi li \u0121ejja mill-kelma Griega \u03bc\u03ad\u03bb\u03b9 (\"meli\") ('g\u0127asel').", "Il-Griegi kienu jsej\u0127u lill-g\u017cira \u039c\u03b5\u03bb\u03af\u03c4\u03b7 (\"Melite\") li tfisser \"g\u0127asel\" jew \"g\u0127asel \u0127elu\" possibilment min\u0127abba l-produzzjoni unika ta' g\u0127asel f'Malta; spe\u010bi endemika ta' na\u0127al tg\u0127ix f'din il-g\u017cira, fejn min\u0127abba f'hekk li ng\u0127atat il-laqam ta' \"l-art tal-g\u0127asel\".", "Mhux biss li l-influwenza Griega fuq il-g\u017cira kienet sas-sena 600 QK, imma aktar tard il-g\u017cira waqg\u0127et f'idejn l-Imperu Bi\u017cantin bejn is-sena 395 u s-sena 870, imperu li kien i\u0127addan l-istess ilsien Grieg.", "Etimolo\u0121ija o\u0127ra hi l-kelma Feni\u010ba Maleth, l-isem tal-Feni\u010bi g\u0127al dawn il-g\u017cejjer, li tfisser \"marsa\" b\u0127ala referenza g\u0127all-plajjiet u l-qaliet ta' Malta.", "Ghall-\u0127abta tas-sena 5200 Q.K, fuq g\u017ciritna kienet tiddomina \u010bivilt\u00e0 preistorika, li tifta\u0127ar bl-eqdem strutturi kkostruwiti mill-bniedem Neolitiku.", "Il-Feni\u010bi g\u0127amlu minn Malta kolonja qrib it-8 seklu QK u kienu propju huma li sej\u0127u lill-g\u017cira prin\u010bipali \"Malat\" dan peress li \"Malat\" tfisser \"kenn sigur\", mhux ta' b'xejn allura li Malta g\u0127andha \u0127afna portijiet tajbin.", "G\u0127all-\u0127abta tas-sena 400 QK il-g\u017cejjer waqg\u0127u ta\u0127t il-kmand tal-Karta\u0121ini\u017ci, li jistg\u0127u jitqiesu b\u0127ala l-eredi tal-Feni\u010bi; mhuwiex veru li l-karta\u0121in\u017ci \u0121ew Malta g\u0127all-\u0127abta tas-seklu sitta QK, jekk mhux ftit qabel; u fil-fatt kienu tal-istess razza etnika tal-Feni\u010bi jew inkella tal-Kananej, kif kienu mag\u0127rufa.", "Wara l-Gwerer Puni\u010bi, il-g\u017cejjer spi\u010b\u010baw f'idejn l-Imperu Ruman li g\u0127amlu lil Malta u lil G\u0127awdex muni\u010bipalitajiet, bl-obbligu li jo\u0127or\u0121u l-flus g\u0127alihom.", "F'dan i\u017c-\u017cmien skont l-Atti tal-Appostli, San Pawl \u0121ie Malta u beda t-tag\u0127lim tal-Kristjane\u017cmu fis-sena 60 WK.", "Meta l-Imperu Ruman inqasam fi tnejn, Malta waqg\u0127et f'idejn il-Bi\u017cantini, l-hekk imsej\u0127a \"Rumani tal-Lvant\".", "Is-snin ta' wara l-waqg\u0127a tal-Imperu Ruman tal-Punent kienet mqallba \u0127afna: Te\u017cisti ftit xiehda konkreta t\u00e0 x'\u0121ara effettivament, g\u0127alkemm xi storjografi jemmnu li Malta setg\u0127et spi\u010b\u010bat ta\u0127t il-Vandali, li wara tke\u010b\u010bew mill-\u0121eneral Bi\u017cantin Beli\u017carju.", "Dawn tal-a\u0127\u0127ar \u0121ew meg\u0127luba minn forza G\u0127arbija fis-sena 870.", "Il-\u0121ens G\u0127arbi rnexxielu jinfluwenza l-lingwa tal-poplu Malti u g\u0127alhekk l-G\u0127arbi jista' jitqies b\u0127ala l-pedament tal-Malti minkejja l-influwenzi Ewropej li \u0121ew wara dan i\u017c-\u017cmien, ilsien il-poplu baq\u00e0 t\u00e0 nisel Semitiku.", "L-G\u0127arab xerrdu t-twemmin I\u017clamiku fost il-Maltin u da\u0127\u0127lu wkoll metodi \u0121odda fl-agrikoltura, per\u00f2 t-tag\u0127lim Nisrani t\u00e0 San Pawl ma ntesiex.", "Fl-1091, in-Normanni ta\u0127t il-Konti Ru\u0121\u0121ieru, attribwew l-g\u017cejjer Maltin ta\u0127t it-tmexxija tag\u0127hom u g\u0127alhekk minkejja li bosta G\u0127arab kienu g\u0127adhom fuq il-g\u017cejjer, nistg\u0127u ng\u0127idu li kull ma beda jmur Malta bdiet issir iktar Ewropea.", "Kien proprju f'dan i\u017c-\u017cmien li nbena l-ewwel Katidral fl-Imdina, g\u0127ax dan kien waqa' b'terremot fl-1693 u g\u0127alhekk re\u0121g\u0127et twaqqfet ir-reli\u0121jon Nisranija mill-\u0121did.", "F'dawn i\u017c-\u017cminijiet, Malta kienet tinbieg\u0127 b'fewdu lil xi sinjuri mill-\u0127akkiema tal-g\u017cejjer, sakemm fl-1474, wara \u0127afna intri\u010b\u010bi fil-familji rjali tal-Ewropa, il-g\u017cejjer Maltin saru parti mill-Imperu Spanjol.", "F'dawn i\u017c-\u017cminijiet Malta kien ikollha \u0127afna \u0127bit mill-furbani Misilmin, li mhux l-ewwel darba li \u0127abtu sabiex jipprovaw jer\u0121g\u0127u jie\u0127du l-kmand tal-pajji\u017c.", "Fl-1530, il-G\u017cejjer ing\u0127ataw lill-Ordni tal-Kavallieri ta' San \u0120wann mill-Imperatur Karlu V. Dawn il-Kavallieri ta' demm nobbli kienu qed ifittxu art \u0121dida wara li kienu tilfu t-Tieni Assedju ta' Rodi fl-1522.", "F'dan l-Assedju, per\u00f2, tant kienu wrew kura\u0121\u0121 li t\u0127allew jitilqu mill-g\u017cira b'kull unur militari mill-mexxej tal-Ottomani.", "Meta l-Kavallieri waslu f'Malta, sabu art niexfa, b'poplu mifrux sewwa sew madwar dawn il-g\u017cejjer \u010bentrali u b'\u017cew\u0121 imkejjen biss li kellhom \u0127jiel \u010bkejken ta' difi\u017ca: L-Imdina, bis-swar tag\u0127ha u l-Birgu bil-\"Castrum Maris\" illum il-\"Fortizza ta' Sant' An\u0121lu\".", "Il-Kavallieri g\u0127a\u017clu li joqog\u0127du fil-Birgu, peress li dan il-lokal kien fejn il-ba\u0127ar u kellu port e\u010b\u010bezzjonali; \u017cew\u0121 assi importanti g\u0127all-Kavallieri li kienu ilhom imdorrijjin g\u0127all-\u0127ajja ta' \"kursara kattoli\u010bi\".", "Wara dan, l-Ordni bdiet issa\u0127\u0127a\u0127 'il-Birgu bi swar u kien \u0121ie de\u010biz li kellhom jittellg\u0127u swar fuq l-Isla, bil-\"Fortizza ta' San Mikiel\", kif ukoll fortizza biex tiddefendi d-da\u0127la tal-Port il-Kbir, il-\"Fortizza ta' Sant' Iermu\".", "Tkun illu\u017cjoni, i\u017cda, jekk wie\u0127ed ja\u0127seb li mad-da\u0127la tal-Ordni Malta tbiddlet f'fortizza fel\u0127ana: L-attakki tal-furbani Misilmin \u017cdiedu u sa waslu biex fl-1551, ta\u0127t il-kmand ta' Dragut, \u0127abtu g\u0127al G\u0127awdex u kaxkru l-G\u0127awdxin kollha \u0127lief ix-xju\u0127 u l-morda.", "Wie\u0127ed irid jinnota i\u017cda li l-g\u0127an ta' dan l-attakk kien li jid\u0127lu fil-Birgu, g\u0127an li falla min\u0127abba l-potenza tal-Ordni.", "Din is-sa\u0127\u0127a tpo\u0121\u0121iet ta\u0127t sforz kbir fl-Ewwel Assedju ta' Malta, msejja\u0127 l-Assedju l-Kbir, li beda fit-18 ta' Mejju tal-1565, fejn Malta spi\u010b\u010bat ti\u0121\u0121ieled mas-sa\u0127\u0127a kbira tal-Imperu Ottoman.", "Fit-8 ta' Settembru 1565, \u0121urnata li sal-lum g\u0127adha titfakkar b'festa nazzjonali, l-Ottomani, wara iktar minn tlett xhur ta' taqbid, indunaw li kienet waslet g\u0127ajnuna minn Sqallija, li wasslithom g\u0127at-telfa tag\u0127hom, f\"'Jum il-Vitorja\".", "Din ir-reb\u0127a wa\u0127\u0127det l-Ordni ma' Malta u dawn baqg\u0127u mag\u0127rufin b\u0127ala \"il-Kavallieri ta' Malta\"; Wara din il-vittorja huma bnew iktar fortifikazzjonijiet spe\u010bjalment madwar il-Port il-Kbir, bnew ukoll il-belt kapitali Valletta u elevaw il-livell ta' g\u0127ajxien tal-poplu in\u0121enerali.", "Il-\u0127akma tag\u0127hom waslet fit-tmiem tag\u0127ha meta Napuljun akkwista il-g\u017cejjer fl-1798.", "Il-Maltin qamu g\u0127all-Fran\u010bi\u017ci u bdew Imblokk, grazzi g\u0127all-g\u0127ajnuna tar-Renju ta\u017c-\u017bew\u0121 Sqallijiet u tal-Gran Brittanja.", "L-Ingli\u017ci \u0127adu l-g\u017cejjer b\u0127ala protettorat fl-1800 u \u0127atru lil Sir Alexander John Ball b\u0127ala gvernatur, bl-g\u0127an li l-g\u017cejjer jer\u0121g\u0127u jaqg\u0127u f'idejn l-Ordni wara l-Gwerer Napoljoni\u010bi.", "Dan it-tir ma tantx dam: Fl-1814, b\u0127ala parti mit-Trattat ta' Pari\u0121i, Malta ufficjalment saret parti mill-Imperu Brittaniku u bdiet tigi uzata b\u0127ala stazzjon, ba\u017ci navali kif ukoll b\u0127ala s-sede uffi\u010b\u010bjali tal-Flotta Navali Mediterranja Ingli\u017ca, sakemm din ittie\u0127det f'Lixandra fl-E\u0121ittu minhabba l-fatt li Malta kienet qrib wisq l-Italja belli\u0121erenti.", "Malta kellha rwol importanti \u0127afna fit-Tieni Gwerra Dinjija, min\u0127abba li kienet imminenti tar-rotot navali tal-Forzi tal-Assi, u mhux e\u017ca\u0121erazzjoni li wie\u0127ed jg\u0127id li Malta sofriet it-Tieni Assedju tag\u0127ha meta giet iddefinita b\u0127ala wahda mill-iktar postijiet ibbumbardjati fid-dinja, fil-'Blitz' tal-forzi tal-ajru \u0120ermani\u017ci u, sa \u010bertu punt, Taljani.", "Wara t-tieni Gwerra dinjija, Malta ng\u0127atat l-Indipendenza tag\u0127ha fil-21 ta' Settembru, 1964.", "Malta baqg\u0127et membru tal-'Commonwealth', u saret Repubblika fl-1974.", "F' referendum f' April 2003, il-votanti wrew ir-rieda tag\u0127hom biex Malta tid\u0127ol fl-Unjoni Ewropea, biex b'hekk Malta saret membru s\u0127i\u0127 fl-1 t\u00e0 Mejju, 2004.", "Malta hija repubblika parlamentari b'kap tal-gvern - il-prim ministru - u kap tal-istat - il-prim ministru - li ja\u0127tar lill-president - li r-rwol tieg\u0127u huwa l-aktar \u010berimonjali.", "Il-pajji\u017c huwa maqsum f'5 re\u0121juni.", "Kull wie\u0127ed g\u0127andu l-kumitat re\u0121jonali tieg\u0127u, li jservi b\u0127ala intermedjarju bejn il-gvern lokali u nazzjonali.", "Malta hi Repubblika, li s-sistema parlamentari u l-amministrazzjoni pubblika hi mmudellata fuq is-sistema Westminster.", "Mill-1960 sal-1995, skont l-istatistika li n\u0121abret fl-elezzjonijiet tal-kunsilli lokali, Malta kellha t-tieni l-og\u0127la rata fid-dinja ta' nies li kienu ele\u0121ibbli li jivvutaw u li \u0127ar\u0121u jivvutaw (u l-og\u0127la wa\u0127da minn nazzjonijiet ming\u0127ajr votazzjoni obbligatorja).", "Il-Kamra tad-Deputati ti\u0121i eletta kull \u0127ames snin u hi mag\u0127mula minn \u0127amsa u sittin membru parlamentari.", "Madanakollu, meta partit jikseb il-ma\u0121\u0121oranza tal-voti imma mhux tas-si\u0121\u0121ijiet, il-partit jing\u0127ata aktar si\u0121\u0121ijiet biex ji\u0121i assigurat ma\u0121\u0121oranza parlamentari.", "Il-Kostituzzjoni ta' Malta tg\u0127id li l-President g\u0127andu ja\u0127tar b\u0127ala Prim Ministru dak il-membru tal-Kamra li hu l-aktar kapa\u010bi li jmexxi l-ma\u0121\u0121oranza fil-Kabinett.", "L-istess President normalment ja\u0127tar, fuq rakkomandazzjoni tal-Prim Ministru, il-ministri li g\u0127andhom imexxu kull dipartiment tal-gvern.", "Kandidati g\u0127al xi postijiet vakanti ji\u0121u determinati bil-ma\u0121\u0121oranza tal-voti li jkunu \u0121abu fl-elezzjoni pre\u010bedenti.", "Il-President tar-Repubblika ji\u0121i elett kull \u0127ames snin mill-Kamra tad-Deputati.", "Il-president b\u0127ala l-kap tal-istat huwa meqjus b\u0127ala l-figura simbolika tar-Repubblika ta' Malta.", "Il-partiti politi\u010bi prin\u010bipali huma l-Partit Nazzjonalista, li hu partit Demokratiku Kristjan, u l-Partit Laburista, li hu partit So\u010bjal-Demokratiku.", "Il-Partit Laburista jinsab attwalment fil-gvern, bil-Prim Ministru jkun Robert Abela.", "Il-PN jinsab fl-oppo\u017cizzjoni.", "Apparti dawn i\u017c-\u017cew\u0121 partiti wie\u0127ed jist\u00e0 jsib il-partiti msej\u0127a \u017cg\u0127ar min\u0127abba n-nuqqas t\u00e0 sapport li dawn g\u0127andhom mill-pubbliku, attwalment dawn il-partiti m'g\u0127andhomx rappre\u017centazzjoni parlamentari \u0127lief il-Partit Demokratiku li tela' fuq il-lista tal-Partit Nazzjonalista, u g\u0127andu \u017cew\u0121 si\u0121\u0121ijiet.", "Sat-Tieni Gwerra Dinjija, il-politika Maltija kienet iddominata bil-Kwistjoni tal-Lingwa li kienet immexxiha mill-partiti pro-Taljani u pro-Ingli\u017ci, li aktar tard iffurmaw fil-Partit Nazzjonalista u l-Partit Laburista rispettivament.", "Il-politika wara l-gwerra dawret \u0127aristha fuq kwistjonijiet kostituzzjonali fuq ir-relazzjonijiet mal-Ingilterrra (l-ewwel bl-Integrazzjoni u wara l-Indipendenza), u eventwalment, ir-relazzjonijiet mal-Unjoni Ewropea.", "Mill-1993 Malta \u0121iet maqsuma fi 68 kunsill lokali, b'kull kunsill ikun responsabbli g\u0127all-amministrazzjoni tal-belt jew ra\u0127al tieg\u0127u.", "Ir-responsabbilt\u00e0 amministrattiva hi distribwita bejn il-kunsilli lokali u l-gvern \u010bentrali.", "M'hemm l-ebda livell intermedjarju bejn il-gvern lokali u dak nazzjonali, u l-livelli tas-sitt distretti (\u0127amsa fuq il-g\u017cira ta' Malta) u tat-tliet re\u0121juni (tnejn fuq il-g\u017cira ta' Malta) iservu primarjament g\u0127all-ba\u017ci ta' statistika.", "L-Att tal-Kunsilli Lokali, 1993 (Att XV tal-1993) \u0121ie ppublikat fit-30 ta' \u0120unju, 1993, fejn qasam lill-g\u017cejjer Maltin f'54 kunsill lokali f'Malta u 14 f'G\u0127awdex.", "L-abitanti li huma ele\u0121ibbli g\u0127all-votazzjoni jele\u0121\u0121u l-Kunsill kull tliet snin.", "Is-sindku hu l-kap tal-Kunsill Lokali u r-rappre\u017centant tal-Kunsill b'kull effett ta\u0127t l-Att.", "Is-Segretarju E\u017cekuttiv, li ji\u0121i appuntat mill-Kunsill, hu l-kap e\u017cekuttiv, amministrattiv u finanzjarju tal-Kunsill.", "Il-kunsilliera l-o\u0127ra eletti mill-elezzjoni tal-kunsill jie\u0127du d-de\u010bi\u017cjonijiet flimkien mas-sindku.", "Il-kunsilli lokali huma responsabbli g\u0127all-\u0127arsien u tisbie\u0127 tal-lokalit\u00e0, allokazzjoni tal-gwardjani lokali u \u0121bir ta' skart; huma wkoll jesegwixxu doveri amministrattivi g\u0127all-gvern \u010bentrali b\u0127al \u0121bir ta' fondi u kirjiet tal-gvern u jirrispondi g\u0127all-ilmenti tal-pubbliku.", "Il-g\u017cejjer Maltin huma ar\u010bipelagu li jinsabu sewwa sew f'nofs il-Ba\u0127ar Mediterran (fil-ba\u010bir tal-Lvant), madwar 93 km fin-Nofsinhar tal-g\u017cira Taljana ta' Sqallija.", "It-tliet l-ikbar g\u017cejjer, dik ta' Malta, G\u0127awdex u Kemmuna huma l-uni\u010bi li huma abitati.", "Il-g\u017cejjer i\u017c-\u017cg\u0127ar, b\u0127al Filfla, Kemmunett u l-G\u017cejjer ta' San Pawl huma inabitati.", "Numru ta' bajjiet i\u017cewqu l-kosti tal-g\u017cejjer li jipprovdu wkoll portijiet tajbin.", "Il-g\u017cejjer tal-ar\u010bipelagu \u0121ew iffurmati mill-og\u0127la u\u010bu\u0127 tal-pont li kien hemm bejn Sqallija u l-Afrika ta' Fuq u li dawn saru i\u017colati meta l-livell tal-ilma tela' wara l-a\u0127\u0127ar Era tas-Sil\u0121.", "L-ar\u010bipelagu jinsab f'tarf il-platt tettoniku Afrikan, bil-konfini tieg\u0127u jmissu mal-platt Ewroa\u017cjatiku.", "Il-pajsa\u0121\u0121 tal-lum il-\u0121urnata huwa kkaraterizzat minn g\u0127oljiet baxxi b'g\u0127elieqi mtarr\u0121in.", "L-og\u0127la punt hu Ta' Dmejrek fil-g\u017cira amministerjali ta' Malta,li jinsab 253 metru 'l fuq, qrib \u0126ad-Dingli.", "Minkejja li meta jkun hemm pre\u010bipitazzjoni g\u0127olja jin\u0127olqu xi xmajjar \u017cg\u0127ar, f'Malta m'hemm l-ebda xmara jew lag permanenti.", "Madanakollu, xi passa\u0121\u0121i tal-ilma jinstabu madwar il-g\u017cira li jkollhom ilma frisk kull sena.", "Postijiet b\u0127al dawn huma l-Ba\u0127rija, l-Imta\u0127leb u San Martin, waqt li f'G\u0127awdex nistghu nsibu l-Wied tal-Lunzjata.", "In-Nofsinhar ta' Malta mhuwiex il-punt l-iktar estrem fin-Nofsinhar tal-Ewropa, fejn hi l-g\u017cira Griega ta' Gavdos li g\u0127andha din id-distinzjoni.", "Fito\u0121eografikament, Malta tappartjeni g\u0127all-provin\u010bja Ligura-Tirrenika tar-Re\u0121jun Meditteranju fi \u0127dan ir-Renju Boreali.", "Fil-21 ta' Di\u010bembru 2007, Malta implimentat it-Trattat ta' Schengen.", "Kontrolli mal-konfini baqg\u0127u jsiru fl-ajruporti sa Marzu tal-2008.", "Il-g\u017cejjer prin\u010bipali,abitati min-nies tal-pajji\u017c huma: Malta, Kemmuna u G\u0127awdex.", "G\u017cejjer o\u0127ra li jiffurmaw parti mill-ar\u010bipelagu jinkludu lil Kemmunett (inabitata), Filfla (riserva naturali, inabitata), il-\u0120ebla tal-\u0120eneral (inabitata), il-G\u017cira Manwel (li hi mag\u0127quda mar-ra\u0127al tal-G\u017cira permezz ta' pont), u l-G\u017cejjer ta' San Pawl (inabitati).", "I\u010b-\u010bentru tal-gvern, il-kummer\u010b u \u010b-\u010bentru primarju g\u0127all-kultura hi l-belt kapitali ta' Valletta li tinsab fuq il-kosta tal-Lvant ta' Malta.", "Il-g\u017cejjer Maltin huma dawn is-segwenti:", "Il-klima hi wa\u0127da Mediterranja, bi xtiewi moderati u umdu\u017ci, u sjuf s\u0127an u xotti.", "M'hemm l-ebda sta\u0121un s\u0127un fejn il-pjanti jorqdu, minkejja li l-i\u017cvilupp tal-pjanti jista' ji\u0121i osservat xi ftit f'xitwa b'kes\u0127a li ma tkunx normali, u s-s\u0127ana u l-aridit\u00e0 tas-sajf jistg\u0127u jikkaw\u017caw biex il-ve\u0121etazzjoni jsiru dg\u0127ajfa.", "Huma f'\u017cew\u0121 sta\u0121uni partikulari li fihom it-turisti ji\u0121u attratti lejn dawn il-g\u017cejjer, spe\u010bjalment matul ix-xhur umdi.", "Madanakollu, irjie\u0127 qawwija jistg\u0127u jdawwru \u017c-\u017cmien tar-rebbieg\u0127a g\u0127al wie\u0127ed kiesa\u0127.", "Il-provista tal-ilma toffri sfida g\u0127al Malta, hekk kif fi\u017c-\u017cmien s\u0127un tas-sajf il-pre\u010bipitazzjoni tkun wa\u0127da minima waqt li dan ikun ukoll i\u017c-\u017cmien fejn l-ilma jkun l-aktar u\u017cat.", "Din il-problema tin\u0127ass ukoll matul ix-xitwa min\u0127abba li x-xita qawwija li tag\u0127mel, \u0127afna drabi din tkompli nie\u017cla fil-ba\u0127ar minflok tippenetra qalb l-art.", "Malta tiddependi fir-riservi ta' ta\u0127t l-art tal-ilma frisk, li jin\u0121ieb minn sistema ta' mini tal-ilma msejj\u0127in b\u0127ala l-galleriji Ta' Kandja, b'fond ta' madwar 97 metru.", "Aktar minn nofs l-ilma potabbli ta' Malta huwa prodott permezz tad-desalinazzjoni, li twassal g\u0127al aktar u\u017cu ta' kombustibbli fossili u tni\u0121\u0121is.", "L-inqas temperatura qatt irre\u0121istrata kienet fid-19 ta' Frar, 1895, \u0121ewwa l-Belt Valletta, meta t-temperatura ni\u017celet g\u0127al 1.2 \u00b0C, waqt li l-og\u0127la wa\u0127da la\u0127qet it-43.8 \u00b0C f'Awwissu tal-1999 fl-Ajruport Internazzjonali ta' \u0126al Luqa.", "L-inqas temperatura inuffi\u010bjali hi dik ta' 1.7 \u00b0C ta\u0127t i\u017c-\u017cero, li se\u0127\u0127et fl-1 ta' Frar, 1962, fil-kamp tal-avjazzjoni ta' Ta' Qali b'evidenza ta' sil\u0121 mal-art.", "Kienu ftit l-okka\u017c\u017cjonijiet fejn \u0121ie re\u0121istrat xi xita ta' borra b'dawn ikunu fi Frar tal-1895, f'Jannar tal-1905 u fil-31 ta' Jannar, 1962.", "Fl-a\u0127\u0127ar \u0121urnata tal-1962 xi sil\u0121 g\u0127atta xi partijiet tal-g\u017cira, bil-lejl segwenti ti\u0121i re\u0121istrata l-unika \u0121lata fl-istorja ta' Malta li se\u0127\u0127et f'Ta' Qali.", "Il-bidla fil-klima wasslet biex id-differenza li hemm bejn l-og\u0127la u l-inqas temperaturi ti\u017cdied, li \u0127afna drabi jwasslu g\u0127al sta\u0121uni b'temp instabbli.", "Dawn l-a\u0127\u0127ar snin kienu re\u0121istrati wkoll ka\u017ci aktar frekwenti ta' borra u sil\u0121 li laqqtu lill-g\u017cejjer.", "L-uniku ri\u017cors naturali ta' Malta hija l-\u0121ebla; Per\u00f2 f'Malta te\u017cisti popolazzjoni produttiva \u0127afna li rnexxielha tog\u0127li l-istandard tal-g\u0127ajxien tal-Maltin grazzi g\u0127al \u0127afna sforzi li jixhdu kemm il-Maltin huma kapa\u010bi.", "Malta tipprodu\u010bi biss daqs 20% tal-ikel li g\u0127andha b\u017conn, waqt li r-ri\u017corsi tal-ilma naturali huma ferm limitati; G\u0127alhekk dawn huma mejg\u0127una minn sorsi ta' ilma mag\u0127mulin mill-bniedem, fejn l-ilma tal-ba\u0127ar ji\u0121i desalinizzat biex ji\u0121i tajjeb g\u0127ax xorb.", "F' Malta m' hemm l-ebda sors t'ener\u0121ija domestika.", "L-ekonomija tiddependi \u0127afna fuq il-kummer\u010b u l-investiment barrani bl-u\u017cu tal-g\u017cejjer b\u0127ala port, manifattura (spe\u010bjalment elettronika u tessuti) u fuq kollox it-turi\u017cmu.", "Ri\u010bentement, \u0121ew privati\u017c\u017cati xi korporazzjonijiet li kienu kkontrollati mill-istat, u \u0121ew ukoll illiberali\u017c\u017cati s-swieq, bit-tne\u0127\u0127ija ta' \u0127afna taxxi li kienu jipprote\u0121\u0121u l-manifatturat Malti.", "Dan se\u0127\u0127 biex Malta tkun ippreparata g\u0127al s\u0127ubija s\u0127i\u0127a mal-Unjoni Ewropea, li se\u0127\u0127et fl-1 ta' Mejju, 2004.", "L-aktar setturi importanti tal-ekonomija ta' Malta fl-2018 kienu l-kummer\u010b bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (21.0%), l-amministrazzjoni pubblika, id-difi\u017ca, l-edukazzjoni, is-sa\u0127\u0127a tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xog\u0127ol so\u010bjali (16.8%) u l-arti, id-divertiment u r-rikreazzjoni; attivitajiet ta' servizzi o\u0127rajn; attivitajiet domesti\u010bi u ta' organizzazzjonijiet u korpi extraterritorjali (15.0%).", "Il-kummer\u010b fi \u0127dan l-UE jammonta g\u0127al 57% tal-esportazzjonijiet ta' Malta (il-\u0120ermanja 16%, l-Italja 12% u Franza 11%), filwaqt li barra mill-UE 6% jmorru kemm f'Singapor kif ukoll fil-\u0120appun.", "F'termini ta' importazzjonijiet, 72% ji\u0121u minn Stati Membri tal-UE (l-Italja 25% u l-\u0120ermanja 8%), filwaqt li barra mill-UE 4% ji\u0121u mi\u010b-\u010aina u 3% mill-Indja.", "Qabel l-1800, Malta kellha vera ftit industriji, apparti dik tal-qoton, it-tabakk, u tat-tarnzi.", "It-tarzna kienet i\u017cjed tard u\u017cata mil-inglizi g\u0127al skopijiet militari.", "Fi \u017cmien tal-gwerer, l-ekonomija ta' Malta marret tajjeb, min\u0127abba il-po\u017cizzjoni strate\u0121ika ta' dawn il-g\u017cejjer.", "Waqt il-Gwerrer Napoleoni\u010bi (1800-1815), l-ekonomija ta' Malta' marret tajjeb, u saret i\u010b-\u010bentru ta' bejg\u0127 u xiri.", "Fl-1808 \u017cew\u0121 terzi tat-tg\u0127abbija konsenjata minn Malta marret Lvant u l-E\u0121ittu.", "Iktar tard, nofs it-tg\u0127abija kienet \u0121eneralment destinanta g\u0127al Triest.", "It-tg\u0127abbija kienet tikkonsisti minn prodotti manufatturati l-Ingilterra jew fil-Kolonji.", "L-Ekonomija ta' Malta gawdiet minn dan in-negozju u \u0127afna nies tas-seng\u0127a b\u0127an-nissie\u0121a sabu xog\u0127ol fil-portijiet.", "Fl-1820, waqt il-Battalja ta' Navarino, li kienet fil-Gre\u010bja, l-Armata Ingli\u017ca kien ibba\u017cata f'Malta.", "Fl-1839, il-kumpaniji \u0121iganteski Pacific and Orient (P & O) u l-East India Company kienu ju\u017caw il-port Malti waqt il-vja\u0121\u0121i lejn l-E\u0121ittu u l-Lvant.", "Fl-1869, Malta gawdiet mill-ftu\u0127 tal-Kanal tas-Suez u kien hemm \u017cieda massiva fil-vapuri li kienu jid\u0127lu Malta.", "L-ekonomija Maltija kienet da\u0127let f'fa\u017ci spe\u010bjali.", "Il-Mediterran \u0121ie deskritt b\u0127ala \"Highway\" tan-Negozju tad-dinja, u numbru ta' vapuri kienu jid\u0127lu Malta g\u0127al fa\u0127am u munizjon ie\u0127or qabel ikomplu bil-vja\u0121\u0121i tag\u0127hom lejn l-O\u010bean Indjan u l-Orjent.", "Bejn l-1871 u l-1881 8,000 \u0127addiema sabu xog\u0127ol fit-tarzni u numru ta' banek fet\u0127u f'Malta.", "Sal-1882 Malta kienet la\u0127qet il-qu\u010b\u010bata, f'dak li jirrigwarda il-qasam ekonomiku.", "Per\u00f2 l-ekonomija Malti ma tantx damet fil-qu\u010b\u010bata.", "Ftit qabel it-tmiem ta' seklu 19 l-ekonomija bdiet tmur g\u0127all-g\u0127ar u fl-erbg\u0127inijiet kienet fi kri\u017ci serja.", "Din kienet primarjament min\u0127abba l-invenzjoni tal-vapuri kbar li kienu ja\u0127dmu bi\u017c-\u017cejt, allura ma kellhomx g\u0127alfejn jidhlu fil-port il-kbir biex jer\u0121ghu jimlew il-fjuwil.", "Il-gvern ingli\u017c kellu jestendi t-tarzna.", "Sa minn tmiem it-tieni gwerra dinjija, l-importanza tal-po\u017cizzjoni strate\u0121ika ta' Malta kien la\u0127aq livell verament baxx.", "It-teknolo\u0121ija tal-ajruplani tal-gwerra, u l-invenzjoni tal-bomba atomika, biddlu l-importanza ta' din il-ba\u017ci militari.", "L-Inglizi tilfu l-kontroll tal-Kanal tas-Suez, u ma baqg\u0127ux fit-tarzna navali, minflok saret tarzna kummerciali g\u0127al bini u t-tiswija tal-vapuri.", "B'madwar 1,250 abitant g\u0127al kull kilometru kwadru, Malta tista' titqies b\u0127ala wie\u0127ed mill-iktar pajji\u017ci b'densit\u00e0 tal-popolazzjoni fid-dinja.", "Parti kbira mill-popolazzjoni hija ta' dixxendenza Taljana, (partikolarment Sqallija), Fran\u010bi\u017ca, Spanjola u Brittanika.", "Il-Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman huwa ddikjarat it-twemmin uffi\u010bjali tal-g\u017cejjer Maltin.", "Huwa stmat li madwar 90% tal-popolazzjoni huma Kattoli\u010bi g\u0127alkemm madwar 60% biss huma prattikanti.", "Malta g\u0127andha \u017cew\u0121 lingwi uffi\u010bjali: il-Malti u l- Ingli\u017c, g\u0127alkemm it-Taljan huwa wkoll mifhum sewwa u hu mitkellem minn \u0127afna, l-aktar min\u0127abba l-influwenza tal-media Taljana u r-rabtiet stori\u010bi bejn i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci fil-passat.", "Hemm 6 membri fil-Parlament Ewropew minn Malta.", "Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqg\u0127u b'mod regolari biex jadottaw il-li\u0121ijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki.", "Il-laqg\u0127at tal-Kunsill jattendu g\u0127alihom regolarment rappre\u017centanti mill-gvern ta' Malta, skont il-qasam ta' politika li jkun qed ji\u0121i indirizzat.", "Il-Kunsill tal-UE m'g\u0127andux persuna wa\u0127da permanenti b\u0127ala president (b\u0127al pere\u017cempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament).", "Minflok, ix-xog\u0127ol jitmexxa mill-pajji\u017c li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.", "Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta' dak il-pajji\u017c jippresiedu u jg\u0127inu jiddeterminaw l-a\u0121enda tal-laqg\u0127at tal-Kunsill f'kull qasam ta' politika, u jiffa\u010bilitaw id-djalogu ma' istituzzjonijiet o\u0127ra tal-UE.", "Dati tal-Presidenzi Maltin: Jan-\u0120un 2017", "Il-Kummissarju nominat minn Malta g\u0127all-Kummissjoni Ewropea hi Helena Dalli, li hi responsabbli g\u0127all-Ugwaljanza.", "Il-Kummissjoni hija rrappre\u017centata f'kull pajji\u017c tal-UE minn uffi\u010b\u010bju lokali, imsejja\u0127 \"rappre\u017centanza\".", "Malta g\u0127andha 5 rappre\u017centanti fil-Kumitat Ekonomiku u So\u010bjali Ewropew.", "Dan il-korp konsultattiv \u2013 li jirrappre\u017centa lil dawk li j\u0127addmu, il-\u0127addiema u gruppi o\u0127ra ta' interess \u2013 huwa kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ikun hemm idea a\u0127jar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet so\u010bjali u tax-xog\u0127ol fil-pajji\u017ci membri.", "Malta g\u0127andha 1 rappre\u017centanti fil-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni, l-assemblea tal-UE tar-rappre\u017centanti re\u0121jonali u lokali.", "Dan il-korp konsultattiv ji\u0121i kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ji\u017cgura li dawn il-li\u0121ijiet iqisu l-perspettiva minn kull re\u0121jun tal-UE.", "Malta tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappre\u017centanza permanenti tag\u0127ha fi Brussell.", "B\u0127ala l-\"ambaxxata g\u0127all-UE\" ta' Malta, il-kompitu ewlieni tag\u0127ha hu li ti\u017cgura li l-interessi u l-politiki tal-pajji\u017c huma segwiti b'mod effettiv kemm jista' jkun fl-UE.", "L-ammont li j\u0127allas kull pajji\u017c tal-UE fil-ba\u0121it tal-UE huwa kkalkulat b'mod \u0121ust, skont il-mezzi.", "Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajji\u017c, aktar i\u0127allas \u2013 u vi\u010bi versa.", "L-g\u0127an tal-ba\u0121it tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-\u0121did il-\u0121id, i\u017cda pjuttost jiffoka fuq il-\u0127ti\u0121ijiet tal-Ewropej b'mod \u0121enerali.", "2018 \u010bifri g\u0127al Malta:", "Il-flus im\u0127allsa fil-ba\u0121it tal-UE minn Malta jg\u0127inu biex ji\u0121u ffinanzjati programmi u pro\u0121etti fil-pajji\u017ci kollha tal-UE \u2013 b\u0127all-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' ri\u010berkaturi u l-\u0127arsien tal-ambjent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "938", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=938", "title": "\u0120eografija", "text": ["\u0120eografija", "L-istudju xjentifiku dwar il-varjazzjoni skont post u spazju tal-fenomeni fi\u017ci\u010bi, bijolo\u0121i\u010bi u umani fuq id-Dinja jissejja\u0127 \u0121eografija, li \u0121ejja mill-kelmtejn Griegi \u03b3\u03b7 jew \u03b3\u03b5\u03b9\u03b1 (\"Dinja\") u \u03b3\u03c1\u03b1\u03c6\u03b5\u03b9\u03bd (\"ddeskriva\" u \"kiteb\").", "Il-\u0121eografu jistudja mhux biss l-aspetti umani u naturali tad-Dinja imma wkoll il-po\u017cizzjoni tal-pjaneta fis-Sistema Solari."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "939", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=939", "title": "Lingwa Ido", "text": ["Lingwa Ido", "Ido hija lingwa li \u0121iet ma\u0127luqa fil-bidu tas-seklu 20 bil-\u0127sieb li ssolvi l-problema tal-kommunikazzjoni internazzjonali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "940", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=940", "title": "Etna", "text": ["Etna", "L-Etna huwa vulkan fi Sqallija g\u0127oli 3,604 metru, li \u017cbroffa bil-qawwi kemm-il darba b'periklu g\u0127all-eqreb belt kbira Katanja.", "Dan il-vulkan jista' jidher minn Malta.", "Huwa wiehed mill-aktar vulkani attivi tad-dinja.", "L-ewwel \u017cbroff irre\u0121istrat tal-Etna se\u0127\u0127 fis-seklu 18 qK, g\u0127alkemm studji \u0121eolo\u0121i\u010bi juru li l-vulkan kien attiv sa minn qabel dak il-perjodu.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien 'il hawn, nafu li \u017cbroffa 90 darba u l-iktar wa\u0127da devastanti kienet dik tal-1169.", "Dan l-i\u017cbroff qered il-belt ta' Katanja u \u0127a mieg\u0127u 15,000 ru\u0127, waqt li f'ie\u0127or li se\u0127\u0127 fl-1669 mietu mal-20,000.", "Aktar re\u010benti, fis-sena 1928 \u017cew\u0121t ir\u0127ula ntradmu kwa\u017ci g\u0127al kollox minn xmara ta' lava, u fl-1947 frott l-attivit\u00e0 vulkanika ffurmaw \u017cew\u0121 krateri \u0121odda.", "L-Etna \u017cbroffa wkoll fl-1971, l-1981, l-1983, u fl-1992, meta l-lava \u0121iet ikkontrollata permezz ta' splussiv immonitorjat.", "Fl-2001 se\u0127\u0127 numru ta' \u010baqliq, li la\u0127aq il-qofol tieg\u0127u f'Lulju u fl-ewwel nofs ta' Awwissu meta xmajjar \u0127omor nar gelglu lejn il-belt ta' Nicolosi.", "B'dawn l-eruzzjonijiet infet\u0127u sitt xpakkaturi li alteraw l-g\u0127amla ta' dan il-kon \u0121ebli.", "L-a\u0127\u0127ar \u017cbroff re\u0121istrat kien dak ta' April 2013, li wasal sabiex partijiet fin-Nofsinhar ta' Malta \u0121ew affettwati bi trab iswed."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "941", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=941", "title": "Vesuvju", "text": ["Vesuvju", "Il-Vesuvju huwa stratovulkan fil-Lvant tal-belt ta' Napli, fl-Italja.", "Huwa hu l-uniku vulkan fuq il-kontinent Ewropew li sbroffa f'dawn l-a\u0127\u0127ar mitt sena, minkejja li attwalment mhuwiex jisbroffa.", "I\u017c-\u017cew\u0121 vulkani l-o\u0127ra fl-Italja (l-Etna u Stromboli) jinsabu fuq g\u017cejjer ta' Sqallija.", "Il-Vessuvju huwa famu\u017c g\u0127al l-isbruffar fis-sena 79 WK li qered il-bliet Rumani ta' Pompej u Ercolano.", "Il-Vesuvju g\u0127andu tradizzjoni storika u letterarja twila.", "Kien meqjus b\u0127ala divinit\u00e0 tat-tip Genius fi\u017c-\u017cmien tal-i\u017cbroff ta 'AD 79: tidher ta\u0127t l-isem miktub Vesuvius b\u0127ala serp fl-affreski dekorattivi ta' \u0127afna lararia, jew santwarji tad-dar, li jibqg\u0127u \u0127ajjin minn Pompej.", "Iskrizzjoni minn Capua [6] g\u0127al IOVI VESVVIO tindika li kien meqjum b\u0127ala poter ta '\u0120ove; ji\u0121ifieri, Vesuvju \u0120upiter.", "[7]", "Ir-Rumani kkunsidraw il-Muntanja Vesuvju b\u0127ala devota g\u0127al Erkule.", "L-istoriku Diodorus Siculus g\u0127andu x'jaqsam ma 'tradizzjoni li Erkule, fit-twettiq tal-hidma tieg\u0127u, g\u0127adda mill-pajji\u017c ta' Cumae fil-vi\u010bin fi triqtu lejn Sqallija u sab hemm post imsejja\u0127 \"il-Pjanura Phlegraeana\" (\u03a6\u03bb\u03b5\u03b3\u03c1\u03b1\u1fd6\u03bf\u03bd \u03c0\u03b5\u03b4\u03af\u03bf\u03bd, \"pjanura tan-nar\") , \"minn g\u0127oljiet li fil-passat irremettu n-nar ... issa jissejja\u0127 Vesuvju.\" [9] Kien abitat minn banditi, \"ulied id-Dinja,\" li kienu \u0121ganti.", "Bl-g\u0127ajnuna tal-allat hu pacifija-re\u0121jun u kompla.", "Il-fatti wara t-tradizzjoni, jekk hemm, g\u0127adhom mhux mag\u0127rufa, b\u0127alma jag\u0127mel ukoll jekk Herculaneum \u0121ie msemmi wara.", "Epigramma mill-poeta Martial fl-88 WK tissu\u0121\u0121erixxi li kemm Venere, il-patruna ta 'Pompej, kif ukoll Hercules kienu jaduraw fir-re\u0121jun meqrud mill-i\u017cbroff tal-79."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "942", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=942", "title": "Stromboli", "text": ["Stromboli", "Stromboli, hi g\u017cira Taljana, fil-ba\u0127ar Tirren, fil-grigal ta' Sqallija u tag\u0127mel parti mill-g\u017cejjer Eolje jew kif inhuma mag\u0127rufa a\u0127jar, il-g\u017cejjer ta' Lipari.", "Stromboli hu vulkan \u0127aj g\u0127oli 926m u sbroffa l-a\u0127\u0127ar fis-27 ta' Frar, 2007."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "943", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=943", "title": "Valletta", "text": ["Valletta", "Il-belt Valletta, mag\u0127rufa min-nies tal-g\u017cejjer Maltin b\u0127ala Il-Belt hi l-belt kapitali ta' Malta.", "Il-belt g\u0127andha popolazzjoni ta' 5,719 ru\u0127 (sa l-2012).", "Qieg\u0127da fil-parti tal-Lvant \u010bentrali tal-g\u017cira ta' Malta.", "Il-Belt Valletta g\u0127andha karattru Barokk.", "Per\u00f2 g\u0127u xi lementi ta' Manneri\u017cmu, Neoklassikuu xi partijiet g\u0127andhom xejra ta' arkitettura moderna.", "Il-Belt Valletta sofriet mill-attakki tat-Tieni Gwerra Dinjija; minkejja il-gwerra \u0127alliet ferita kbira fil-belt, hi ma tilfitx il-karattru Barokk.", "Fl-1980 il-Belt Valletta kienet imsemmija mill-UNESCO b\u0127ala Patrimonju tal-umanit\u00e0.", "L-isem uffi\u010bjali li l-Ordni ta' San \u0120wann ta lill-belt kien \"Humilissima Civitas Valletta\" \u2014 'IL-Belt L-Aktar Umli ta' Valletta'.", "Madanakollu, bil-bini ta' swar u ta' fortifikazzjonijiet, u flimkien mas-sbu\u0127ija tal-bini Barokk mat-toroq tag\u0127ha, din saret mag\u0127rufha b\u0127ala \"Superbissima\" \u2014 'L-Aktar Kburija', fost is-sovrani tal-Ewropa.", "Fost il-Maltin il-Belt Valletta hi sempli\u010biment mag\u0127rufha b\u0127ala \"Il-Belt\".", "Prof. Alexiei Dingli huwa is-sindku tal-Belt Valletta li ilu jmexxi l-Kunsill Lokali tal-Belt sa mill-2008.", "Prof. Dingli \u0121ie elett mill-Partit Nazzjonalista (PN), li hu partit affiljat mal-Partit Popolari Ewropew, li j\u017comm il-ma\u0121\u0121oranza tal-Kunsill.", "L-ewwel \u0121ebla tal-Belt Valletta tpo\u0121\u0121iet fit-28 ta' Marzu 1566, mill-Gran Mastru tal-Ordni ta' San \u0120wann, Jean Parisot de la Valette.", "L-Ordni (li kienet ilha g\u0127al \u0127afna \u017cmien tmexxi kemm lill-belt u anki lill-g\u017cira) idde\u010bidiet li tibni l-belt il-\u0121dida fil-peni\u017cola ta' Xiberras ftit wara t-tmiem tal-Assedju l-Kbir tal-1565, biex b'hekk tibni ssa\u0127\u0127a\u0127 il-po\u017cizzjoni tal-Ordni f'Malta, fejn effettivament assigura l-permanenza tal-Kavallieri fuq il-g\u017cira.", "L-arkitett li ddi\u017cinja l-pjanta tal-belt kien Francesco Laparelli li ntbag\u0127at mill-Papa Piju V. Meta Laparelli \u0127alla l-Belt, xog\u0127lu komplieh l-assistent tieg\u0127u, \u0120lormu Cassar li ppro\u0121etta wkoll il-Kon-Katidral ta' San \u0120wann u parti mill-fortifikazzjonijiet.", "Fit-28 ta' Marzu 1566, \u0121ie inawgurat il-bini tal-Belt, b'La Valette stess ipo\u0121\u0121i l-ewwel \u0121ebla, fejn illum hemm il-knisja tal-Vitorja.", "Il-pjanta tal-belt kienet kemxejn \u0121dida g\u0127all-g\u017cejjer Maltin, hekk kif waqt li l-bliet u l-ir\u0127ula l-o\u0127ra Maltin kellhom toroq irregolari u sqaqien, il-belt il-\u0121dida kellha disinn rettangulari ta\u0127t forma ta' gradilja, ming\u0127ajr ebda \"Collacchio\", li hi \u017cona ristretta biss g\u0127al bini importanti.", "It-toroq kienu wiesg\u0127a u dritti, b'dik tan-nofs li tibda minn Putirjal u tispi\u010b\u010ba fil-Forti Sant'Iermu fuq in-na\u0127a l-o\u0127ra.", "Sfortunatament, La Valette qatt ma ra l-belt kompluta, hekk kif miet f'et\u00e0 ta' 74 sena, fil-21 ta' Awwissu 1568.", "Hu kien \u0121ie midfun fil-knisja tal-Vitorja, imma wara li nbena l-Kon-Katidral ta' San \u0120wann, il-fdalijiet tieg\u0127u tpo\u0121\u0121ew hemmhekk.", "It-tebut tieg\u0127u hu mdawwar minn diversi twiebet o\u0127ra tal-Gran Mastri.", "Wara l-Kavallieri u perjodu qasir ta\u0127t il-Fran\u010bi\u017ci, il-wasla tal-Ingli\u017ci ra g\u0127al darb'o\u0127ra jiffjorixxi l-bini.", "\u0126afna bini \u0121ie demolit u mibni g\u0127al darb'o\u0127ra, id-djar \u0121ew imkabbrin u \u0121ew installati pro\u0121etti \u010bivi\u010bi; madanakollu, il-belt kollha u l-infrastruttura tag\u0127ha sofrew \u0127afna \u0127sara kaw\u017ca tal-bombi li ntefg\u0127u matul it-Tieni Gwerra Dinjija, fejn fosthom i\u0121\u0121arraf it-Teatru Rjal li nbena fid-da\u0127la tal-belt fis-seklu 19.", "Illum il-\u0121urnata, il-Belt Valletta tilqa' fi \u0127danha g\u0127add ta' dipartimenti u ministeri governattivi, kif ukoll eluf ta' \u0127addiema min\u0127abba l-kon\u010bentrazzjoni ta' uffi\u010bini u \u0127wienet li hemm.", "F'din il-belt, tinsab ukoll il-Ber\u0121a ta' Kastilja minn fejn jopera l-Prim Ministru kif ukoll il-Palazz tal-Gran Mastru, fejn jiltaqa' l- Parlament.", "Il-peni\u017cola ta' Valletta, li hi mdawra minn \u017cew\u0121 portijiet naturali ta' Marsamxett u l-Port il-Kbir, hu l-port l-iktar importanti ta' Malta, bil-ba\u010biri fil-Marsa li jservu biex tin\u0127att il-merkanzija.", "F'dawn l-a\u0127\u0127ar snin inbena terminal g\u0127al-kru\u010bieri fl-istess Port il-Kbir.", "Il-belt g\u0127andha l-ommok diversi binjiet ta' importanza storika, u fost dawn insibu l-Kon-Katidral ta' San \u0120wann, mag\u0127ruf qabel b\u0127ala l-Knisja Konventwali tal-Kavallieri ta' Malta u d-dar tal-ikbar xog\u0127ol wa\u0127dieni ta' Michelangelo Merisi da Caravaggio, l-uniku xog\u0127ol iffirmat tieg\u0127u, u kollezzjoni imprezzabli ta' arazzi tas-seklu sbatax matul Triq ir-Repubblika; il-Ber\u0121a ta' Kastilja u Le\u00f3n, li qabel kienet issevi b\u0127ala d-dar tal-Kavallieri ta' Malta li kienu provenjenti mill-komunit\u00e0 awtonoma ta' Kastilja u Le\u00f3n, fejn illum insibu l-uffi\u010b\u010bju tal-Prim Ministru ta' Malta; il-Palazz Ma\u0121isterjali, mibni bejn l-1571 u l-1574, li qabel kienet ir-residenza tal-Gran Mastru tal-Kavallieri ta' Malta, waqt li llum jospita l-Parlament Malti u l-uffi\u010bini tal-President ta' Malta (fa\u010b\u010bata ta' Pjazza tal-Palazz matul Triq ir-Repubblika); il-Mu\u017cew Nazzjonali tal-Arti, palazz fuq stil rokok\u00f2 li jmur lura g\u0127as-snin 1570, li serva b\u0127ala residenza uffi\u010bjali tal-Kmandant tal-Flotta Mediterranja matul l-era Brittanika, mill-1789 'il quddiem (fi Triq in-Nofsinhar); il-Mu\u017cew Nazzjonali tal-Arkeolo\u0121ija, mag\u0127rufa qabel b\u0127ala l-Ber\u0121a ta' Provenza (fi Triq ir-Repubblika); it-Teatru Manoel, li kien inbena f'g\u0127axar xhur biss fl-1731, b'ordni mill-Gran Mastru Antonio Manoel de Vilhena, u wie\u0127ed mill-eqdem teatri fl-Ewropa; Dar il-Mediterran g\u0127all-Konferenzi, mag\u0127ruf qabel b\u0127ala s-Sacra Infermeria, mibni fl-1574, fejn kien wie\u0127ed mill-aktar sptarijiet rinomati matul i\u017c-\u017cmien tal-Kavallieri ta' Malta; u l-istess fortifikazzjoni, mibnija mill-Kavallieri b\u0127ala serje ta' bastjuni u ravellini, b'g\u0127oli ta' madwar 100 metru, iddi\u017cinjati biex jiddefendu lill-belt mill-attakki.", "\u017bona fejn in-nies li ma jistg\u0127ux jifil\u0127u j\u0127allsu g\u0127al residenza tag\u0127hom tinsab l-\u0127itan tal-Belt Valleta.", "Fil-pjanijiet ori\u0121inali, l-Ordni riedu qala mag\u0127mula mill-bnedmin biex tospita lill-qawwa navali, madanakollu din ma tkomplietx, u b'hekk din \u017c-\u017cona saret mag\u0127rufa b\u0127ala \"Il-Mandra\u0121\u0121\", li \u0121iet f'idejn in-nies ming\u0127ajr saqaf, biex irri\u017culta f'diversi bini b'passa\u0121\u0121i mudlama u b'kundizzjonijiet sanitarji \u0127\u017ciena.", "Il-Mandra\u0121\u0121 kien \u0121ie demolit parzjalment fis-snin \u0127amsin biex tinbena \u017cona g\u0127ad-djar fil-Belt Valleta.", "Din il-parti xorta baqg\u0127et mhux rispettabli, minkejja li hi a\u0127jar milli kif kienet qabel.", "Il-popolazzjoni tal-Belt Valletta naqset drastikament matul is-snin, u illum il-\u0121urnata l-kwota naqset g\u0127al madwar terz mill-perjodu bl-aktar popolazzjoni.", "Dan il-pro\u010bess a\u010b\u010belera aktar wara t-Tieni Gwerra Dinjija hekk kif \u017cvilupp \u0121did fis-subborgi ra lill-popolazzjoni timxi 'l barra mill-belt kapitali, per\u00f2 l-Belt xorta baqg\u0127et u g\u0127adha b\u0127ala \u010b-\u010bentru amministrattiv u kummer\u010bjali ta' Malta.", "Koordinati:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "944", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=944", "title": "Rabat (G\u0127awdex)", "text": ["Rabat (G\u0127awdex)", "Ir-Rabat jew Citt\u00e0 Vittoria hija l-belt kapitali tal-g\u017cira t'G\u0127awdex, g\u017cira tal-ar\u010bipelagu Malti fil-Ba\u0127ar Mediterran.", "Il-belt g\u0127andha popolazzjoni ta' 6,414 (Novembru 2005), u b'din il-popolazzjoni din il-lokalit\u00e0 hi l-ikbar wa\u0127da f'G\u0127awdex.", "Din il-belt hi msejj\u0127a ukoll bl-isem Victoria li \u0121ie mog\u0127ti fl-1887 mill-gvern Brittaniku fl-okka\u017cjoni tal-\u0120ublew tad-Deheb tar-Re\u0121ina Vittorja, minn rikjesta tal-Ar\u010bisqof ta' Malta, Mons. Pietru Pace.", "Madanakollu, din il-belt hi xorta mag\u0127rufha fost l-G\u0127awdxin bl-isem antik tar-Rabat.", "Il-Belt Victoria hi l-akbar lokalit\u00e0 f'G\u0127awdex, u taqa' ta\u0127t ir-responsabbilt\u00e0 tal-Kunsill Lokali tar-Rabat.", "Is-sede tal-kunsill hi l-Banca Giuratale, bini mibni matul il-\u0127akma tal-Kavallieri tal-Ordni ta' San \u0120wann.", "L-ewwel elezzjoni g\u0127all-kunsill saret fis-16 ta' April, 1994.", "Il-kunsill pre\u017centi \u0121ie elett fl-elezzjonijiet ta' Marzu 2013 u hu ffurmat minn:", "Fil-Belt Victoria insibu plejgrawnd g\u0127ar-residenti, kif ukoll \u0121nien, fost o\u0127rajn.", "F'din il-belt insibu fa\u010bilitajiet sportivi, hekk kif il-belt Victoria g\u0127andha fi \u0127danha l-akbar numru ta' klabbs sportivi f'G\u0127awdex.", "Dawn huma:", "Dawn kollha jit\u0127arr\u0121u fil-grawnds rispettivi tag\u0127hom.", "Il-belt Victoria, b\u0127ala l-belt kapitali ta' G\u0127awdex, fiha l-akbar numru ta' binjiet governattivi u amministrattivi ta' G\u0127awdex, fosthom:", "F'din il-belt ji\u0121u \u010b\u010belebrati \u017cew\u0121 festi prin\u010bipali, dik ta' San \u0120or\u0121, li l-festa litur\u0121ika tieg\u0127u ta\u0127bat nhar it-23 ta' April, i\u017cda tkun i\u010b\u010belebrata fit-tielet \u0126add ta' Lulju, kif ukoll dik ta' Santa Marija nhar il-15 ta' Awwissu.", "Dik ta' San \u0120or\u0121 to\u0127ro\u0121 mill-Ba\u017cilika iddedikata lill-istess qaddis, filwaqt li dik ta' Santa Marija to\u0127ro\u0121 mill-Katidral ta' G\u0127awdex.", "Il-festi esterni huma organizzati mis-So\u010bjet\u00e0 Filarmonika La Stella u Leone rispettivament.", "I\u017c-\u017cew\u0121 baned prin\u010bipali huma l-Banda La Stella u l-Banda Leone, li jie\u0127du \u0127sieb il-Festi ta' San \u0120or\u0121 u Santa Marija rispettivament.", "I\u017c-\u017cew\u0121 baned g\u0127andhom is-sede tag\u0127hom fi\u017c-\u017cew\u0121 teatri ewlenin tal-G\u017cira: it-Teatru Astra tas-So\u010bjet\u00e0 Filarmonika La Stella, u t-Teatru Aurora tas-Socjet\u00e0 Filarmonika Leone.", "Dawn i\u017c-\u017cew\u0121 baned jorganizzaw ukoll kun\u010berti varji matul is-sena, kif ukoll, fi\u017c-\u017cew\u0121 teatri jittellg\u0127u l-opri, li ta' kull sena jattiraw mijiet ta' Maltin.", "Il-Villa Rundle hu l-\u0121nien prin\u010bipali tal-belt, kif ukoll tal-g\u017cira.", "Dan il-\u0121nien iservi g\u0127al attivitajiet re\u0121jonali, fosthom il-wirja tradizzjonali tal-bhejjem li tittella' kull sena g\u0127all-festa ta' Santa Marija.", "\u0120o dan il-\u0121nien wie\u0127ed isib bosta monumenti u bustijiet ta' personalitajiet li taw sehem fl-i\u017cvilupp tal-Belt Victoria, u ta' G\u0127awdex."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "945", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=945", "title": "Italja", "text": ["Italja", "L-Italja, uffi\u010bjalment mag\u0127rufa b\u0127ala r-repubblika Taljana huwa pajji\u017c li jinsab fin-nofsinhar tal-Ewropa.", "Il-fruntiera tal-Italja tmiss ma' fruntieri ta' pajji\u017ci Ewropej o\u0127ra, ng\u0127idu a\u0127na b\u0127al: Franza, l-I\u017cvizzera, l-Awstrija, u s-Slovenja tul l-alpi li jservu ta' fruntiera naturali.", "In-nofsinhar ta' dan il-pajji\u017c huwa \u0121ej fil-forma ta' peni\u017cola, dan g\u0127ax din il-parti hija mdawra mill-ba\u0127ar mediterran.", "F'din il-parti tal-Italja wie\u0127ed jista' fa\u010bilment jilloka l-g\u017cira ma\u0121\u0121uri ta' Sqallija, il-g\u017cira ta' Sardinja u l-izg\u0127ar stati indipendenti li huma fi \u0127dan ir-re\u0121jun Taljan, dawn huma, San Marino u l-belt tal-Vatikan.", "It-territorju Taljan ikopri xi 301,338 kilometru kwadru u huwa influwenzat direttament minn klima moderata u sta\u0121jonali.", "B'60.8 miljun abitant, l-Italja huwa l-\u0127ames l-iktar pajji\u017c ippopolat fl-Ewropa u j\u0121orr it-titlu tat-23 l-iktar pajji\u017c b'densit\u00e0 g\u0127olja fid-dinja.", "Ruma hija l-ikbar u l-belt kapitali tal-Italja.", "Qabel 1861, l-Italja ma kinitx stat unit.", "I\u017c-\u017cona kienet mag\u0127mula minn grupp ta' stati indipendenti, li kienu kkmandati minn pajji\u017ci o\u0127ra (b\u0127al l-Awstrija, Franza, u Spanja).", "F'nofs is-seklu 19 il-Konti ta' Cavour kien il-Kap tal-Gvern tal-\"Istat ta' Sardinja\".", "Dan ipperswada lill-Awstrija\u010bi li kienu qeg\u0127din jg\u0127ixu fil-Lombardija u f'Veneta biex jo\u0127olqu l-stat tal-Italja ta' Fuq.", "Imbag\u0127ad stati o\u0127ra mill-Italja \u010bentrali u tan-Nofsinhar Taljan issie\u0127bu mal-Pjemonte sabiex ikun jista' jin\u0127oloq stat akbar.", "Fl-1860, Giuseppe Garibaldi rnexxielu jirba\u0127 il-g\u017cira ta' Sqallija u wara \u0127afna \u0121iri madwar l-Ewropa, fl-1861, Garabaldi \u0127oloq ir-Renju tal-Italja.", "Vittorio Emanuele II sar ir-re tar-renju l-\u0121did.", "Fl-1861, Lazio u Veneto kienu g\u0127adhom mhux parti mill-Italja, g\u0127aliex kienu meqjusin b\u0127ala l-proprjet\u00e0 tal-Papa li kien qieg\u0127ed jipprote\u0121i lill-Awstrija bit-tarka tal-Kristjane\u017cmu g\u0127aliex il-papa ma riedx ikun kompli\u010bi fil-kunflitt li kellu jse\u0127\u0127 bejn dawn il-pajji\u017ci nsara, voldieri l-Italja u l-Awstrija.", "Veneto saret parti mill-Italja fl-1866 e\u017cattament wara gwerra qalila kontra l-imperu Awstrijak.", "Is-suldati Taljani \u0127adu Lazio fl-1870 ming\u0127and il-Papa.", "Issa l-Italja kienet verament mag\u0127quda, u dan ma setax ikun possibbli li kieku ma kienx g\u0127al dawk il-bosta persona\u0121\u0121i li \u0127adu sehem f'din il-battalja g\u0127all-unit\u00e0 tal-Italja ta\u0127t l-istat ta' Pjemonte.", "L-Italja \u0127adet sehem fl-Ewwel Gwerra Dinjija b\u0127ala alleata tal-Gran Brittanja, Franza, u r-Russja kontra l-Poteri \u010aentrali.", "Kwa\u017ci l-\u0121lied kollu tal-Italja kien fuq fruntiera tal-Lvant, \u0127dejn l-Awstrija.", "Wara t-telfa ta' \"Caporetto it-Taljani \u0127asbu li tilfu l-gwerra.", "I\u017cda, fl-1918, il-Poteri \u010aentrali \u010bedew u l-Italja kisbet ir-re\u0121jun ta' Venezia Tridentina (Trentino u Alto Adige), li qabel kien tal-Awstrija.", "Fl-1922, kien gvern \u0121did Taljan ta\u0127t Benito Mussolini, il-mexxej tal-Faxxi\u017cmu fl-Italja.", "Dan sar Kap tal-Gvern u dittatur, u sejja\u0127 lilu nnifsu \"duce\" - li tfisser \"mexxej\" bit-Taljan.", "Sar \u0127abib tad-dittatur \u0120ermani\u017c Adolf Hitler, u da\u0127al mieg\u0127u fit-Tieni Gwerra Dinjija.", "Italja da\u0127let fil-gwerra fl-1940 b\u0127ala alleata tal-\u0120ermanja u l-\u0120appun kontra Franza, Gran Brittanja, u r-Russja.", "Matul il-gwerra, l-Italja kkontrollat l-parti l-kbira tal-Ba\u0127ar Mediterran.", "Fil-25 ta' Lulju 1943, Mussolini tne\u0127\u0127a mill-Kunsill il-Kbir tal-Faxxi\u017cmu, u fit-8 ta' Settembru 1943, Badoglio iddikjara li l-gwerra tal-Italja b\u0127ala alleata tal-\u0120ermanja kienet intemmet.", "L-Italja bdiet ti\u0121\u0121ieled mal-alleati, li kienu Franza u r-Renju Unit, i\u017cda s-suldati Taljani ma kinux jafu fuq min jisparaw.", "Fl-Italja ta' Fuq twaqqaf moviment jismu Resistenza biex ji\u0121\u0121ieled kontra l-inva\u017curi \u0120ermani\u017ci.", "Mussolini pprova jwaqqaf stat ie\u0127or faxxista fl-Italja ta' Fuq, ir-Repubblika tal Sal\u00f2, imma dan falla.", "Fil-25 ta' April 25, 1945, l-Italja saret \u0127ielsa.", "L-istat sar repubblika fit-2 ta' \u0120unju, 1946, u g\u0127all-ewwel darba, in-nisa setg\u0127u jivvutaw.", "Il-poplu Taljan temm id-dinastija ta' Savoia u adotta gvern repubblikan.", "Fi Frar tal-1947, l-Italja ffirmat trattat ta' pa\u010bi mal-Alleati u tilfet il-kolonji kollha u xi \u017coni territorjali (Istria u partijiet mid-Dalmaztia).", "L-Italja ssie\u0127bet fin-NATO u l-Komunit\u00e0 Ewropea (b\u0127ala membru fundatur), u saret wie\u0127ed mill-akbar ekonomiji industrijali fid-dinja.", "L-Italja hija peni\u017cola, fis-sens li hija mdawra mill-ba\u0127ar min-na\u0127at kollha minbarra wa\u0127da (tat-tramuntana tag\u0127ha).", "L-Italja ta' Fuq hija separata minn Franza, l-I\u017cvizzera, u l-Awstrija bil-katina ta' muntanji tal-Alpi.", "Mont Blanc (\"Monte Bianco\" bit-Taljan jew \"il-Muntanja l-Bajda\" bil-Malti), l-og\u0127la muntanja fl-Ewropa tal-Punent tappartjeni g\u0127al din il-katina.", "Il-tieni katina ta' muntanji importanti fl-Italja hi dik tal-Appennini li huma fl-Italja \u010bentrali u tan-Nofsinhar.", "Il-belt kapitali tal-Italja hija Ruma.", "Fost il-bliet importanti l-o\u0127ra fl-Italja insibu Torin, Firenze, Napli, u Venezja.", "Il-pajji\u017c g\u0127andu numru ta' g\u017cejjer, l-akbar huma Sqallija u Sardinja, li jintla\u0127qu bil-vapur jew bl-ajruplan.", "Ix-Xmara Po hija meqjusa b\u0127ala l-itwal xmara fl-Italja.", "Ix-Xmara Tevere tg\u0127addi minn \u0121ol-belt ta 'Ruma.", "L-Italja ta' Fuq g\u0127andha w\u0127ud mill-akbar lagi fil-pajji\u017c, b\u0127al-Lag ta' Garda, il-Lag ta' Como, il-Lag Maggiore u l-Lag Iseo.", "Billi hija mdawra bil-ba\u0127ar, l-Italja g\u0127andha kosta twil \u0127afna kilometri, li \u0121\u0121ib it-turisti minn madwar id-dinja kollha.", "It-turisti jmorru l-Italja wkoll biex jaraw il-\u0127afna postijiet stori\u010bi..", "Hemm \u017cew\u0121 pajji\u017ci \u017cg\u0127ar \u0127afna \u0121ewwa l-Italja.", "Dawn huma San Marino, li hija mdawra mill-parti tal-Italja ta' Fuq, u l-Vatikan, li jinsab \u0121ewwa l-belt kapitali ta' Ruma.", "Il-popolazzjoni tal-Italja tammonta g\u0127al ftit aktar minn sittin miljun ru\u0127.", "Madwar 2.7 miljuni minnhom jg\u0127ixu f'Ruma u 1.3 miljuni f'Milan..", "Wie\u0127ed jista' jqis lill-Italja b\u0127ala kompletament Kattolika kristjana infatti ftit huma dawk in-nies li g\u0127andhom twemmin ta' natura differenti", "L-ilsien uffi\u010bjali tal-Italja huwa t-Taljan per\u00f2 f'xi \u017coni \u017cg\u0127ar wie\u0127ed jista' sa\u0127ansitra jisma' l-\u0120ermani\u017c, is-Sloven jew il-Fran\u010bi\u017c.", "Xi nies jitkellmu wkoll lingwi b\u0127all-Isqalli u s-Sardu, li huma simili \u0127afna g\u0127at-Taljan, allura jistg\u0127u jitqiesu b\u0127ala \u017cew\u0121 djaletti li \u0121ew mnissla mil-ilsien Taljan.", "Il-poplu Taljan hu parzjalment imnissel mir-Rumani antiki.", "L-Italja g\u0127andha aktar Siti ta' Patrimonju Dinji minn kull nazzjon ie\u0127or fid-dinja.", "Dawn is-siti huma kulturalment importanti u ta' valur skont il-UNESCO.", "Madwar 60% tax-xog\u0127lijiet tal-arti tad-dinja kollha jinsabu fl-Italja.", "L-Italja hija wkoll produttur kbir tal-Inbid.", "Fl-2005 ipprodu\u010biet aktar minn \u0127ames miljun tunnellata metrika.", "L-Italja g\u0127andha sistema moderna ta' g\u0127ajnuna so\u010bjali.", "Is-suq tax-xog\u0127ol huwa relattivament b'sa\u0127\u0127tu, b'\u0127afna barranin, spe\u010bjalment mir-Rumanija, ja\u0127dmu fl-Italja fejn il-pagi huma \u0127afna og\u0127la.", "I\u017cda seta' kien hemm \u0127afna iktar \u0127addiema fis-suq billi l-ir\u0121iel u n-nisa jirtiraw fl-et\u00e0 ta' 57.", "Ir-rata tal-qg\u0127ad hija relattivament g\u0127olja, 8,2%.", "Is-so\u010bjet\u00e0 moderna tal-Italja hija mibnija fuq is-self u issa l-pajji\u017c g\u0127andu d-dejn katastrofiku ta' 120% tal-PGD totali tal-pajji\u017c.", "Il-xibka tal-ferrovija \u200b\u200bfl-Italja tammonta g\u0127al 16,627 kilometru (10,331 mil), is-17 l-itwal fid-dinja.", "Il-ferroviji li hums ta' velo\u010bit\u00e0 g\u0127olja jinkludu l-ferroviji tal-klassi ETR li jivvja\u0121\u0121aw bit-300 kilometru fis-sieg\u0127a.", "Il-Kap tal-Istat huwa Giorgio Napolitano, li l-kompitu tieg\u0127u beda f'Mejju tal-2006 u jintemm f'Mejju ta' 2013 (il-President tar-Repubblika jibqa' g\u0127al 7 snin).", "Napolitano huwa l-\u0127dax-il President tar-Repubblika Taljana u kien pre\u010bedut minn Carlo Azeglio Ciampi.", "L-ewwel president kien Enrico De Nicola.u llum il-\u0121urnata l-Kap tal-gvern huwa Mario Monti.", "L-Italja kienet wa\u0127da mill-ewwel membri tal-Unjoni Ewropea u fl-2002, flimkien ma' \u0127dax-il pajji\u017c Ewropew ie\u0127or bidlet il-munita tag\u0127ha u bdiet tu\u017ca l-ewro b\u0127ala l-munita uffi\u010bjali tag\u0127ha.", "Qabel kienet tintu\u017ca l-lira Taljana , li kienet bdiet tintu\u017ca fl-1861.", "\u0126afna nies fl-Italja huma Kattoli\u010bi, i\u017cda l-Knisja Kattolika m'g\u0127adhiex uffi\u010bjalment ir-reli\u0121jon tal-istat.", "87.8% tal-poplu jg\u0127idu li huma Kattoli\u010bi..", "Waqt li madwar terz biss jg\u0127idu li huma membri attivi (36.8%).", "Hemm ukoll gruppi Kristjani o\u0127ra fl-Italja, aktar minn 700 elf huma Insara Ortodossi tal-Lvant.", "180 elf minnhom jappartjenu g\u0127all-Knisja Ortodossa Griega.", "550 elf huma Pentekostali u evangelikali (0.8%).", "236 elf Xhieda ta' Jehovah (0.4%), 30 elf Waldensjani, 25 elf Avventisti, 22 elf Mormoni, 20 elf Battisti, sebat elef Luterani, erbat elef Metodisti.", "L-eqdem minoranza reli\u0121ju\u017ca fil-pajji\u017cl hija l-komunit\u00e0 Lhudija.", "G\u0127andha madwar 45 elf ru\u0127 u m'g\u0127adhiex l-akbar grupp mhux Nisrani.", "Hemm madwar 825 elf Mislem li jg\u0127ixu fl-Italja, \u0127afna minnhom huma emigranti (1.4% tal-popolazzjoni totali) u 50elf biss huma \u010bittadini Taljani.", "Barra minn hekk, hemm xi \u0127amsin elf Buddist kif ukoll sebg\u0127in elf Ind\u00f9 fl-Italja.", "L-Italja hija maqsuma f'g\u0127oxrin Re\u0121jun (\"Regione\" bit-Taljan) u kull Re\u0121jun huwa maqsum f'Provin\u010bji.", "Mill-g\u0127oxrin Re\u0121jun differenti, \u0127amsa minnhom g\u0127andhom status spe\u010bjali, huma msej\u0127a \"awtonomi\".", "Dan ifisser li dawn jistg\u0127u jag\u0127mlu \u010berti li\u0121ijiet lokali aktar fa\u010bilment.", "Dawn ir-re\u0121juni huma mmarkati b'asterisk (*) hawn ta\u0127t."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "946", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=946", "title": "Mellie\u0127a", "text": ["Mellie\u0127a", "Koordinati: Il-Mellie\u0127a huwa villa\u0121\u0121 fit-Tramuntana ta' Malta.", "Jokkupa l-peninsula li \u0127afna jirreferu g\u0127aliha b\u0127ala 'd-denb tal-\u0127uta', min\u0127abba l-forma tag\u0127ha.", "L-etimolo\u0121ija ta' l-isem 'Mellie\u0127a' possibilment hi dik ta' nisel Grieg, peress illi \"Melleca\" (li tittradu\u010bi b\u0127ala \"g\u0127asel\") jirrappre\u017centa industrija antika f'din il-parti tal-pajji\u017c.", "Alternattiva o\u0127ra hija x-xeb\u0127 mal-kelma 'mel\u0127' (kelma t'ori\u0121ini Semitika), peress illi fil-Mellie\u0127a probabbilment kien jin\u0121abar il-mel\u0127 minn salini li kien hemm mal-kosta, fil-Medjuevu u anke qabel.", "\u0120eografikament dan il-villa\u0121\u0121 igawdi minn varjeta' ta' pajsa\u0121\u0121i, bi \u0127dura u msa\u0121ar \u017cg\u0127ar (b\u0127al tal-Mi\u017cieb u ta' l-A\u0127rax), ir-Riserva Naturali ta' l-G\u0127adira (li probabbilment hi l-unika roqg\u0127a ilma naturali e\u017cistenti s-sena kollha fil-pajji\u017c) li hi \u017cona protetta, l-irdumijiet fil-Lvant (tax-Xquq, qrib Il-Prajjet, imsejja\u0127 Popeye Village) bl-Ingli\u017c u fil-Punent (tal-Madonna ta' l-A\u0127rax).", "Insibu wkoll l-ikbar ammont ta' xag\u0127ri fil-g\u017cejjer Maltin fejn jikber \u0127afna sag\u0127tar li minnu jin\u0121abar g\u0127asel imfittex \u0127afna.", "Naraw \u0127afna widien tant fertili, b'ilma \u0121ieri s-sena kollha, bosta si\u0121ar tal-frott u raba' saqwi.", "Insibu wkoll numru ta' bajjiet mrammla b\u0127ar-Ramla ta\u010b-\u010airkewwa Paradise Bay, l-Armier kif ukoll l-akbar bajja ramlija \u0121ewwa Malta: il-Bajja tal-Mellie\u0127a jew kif inhi a\u0127jar mag\u0127rufa mal-Maltin, l-G\u0127adira.", "Instabu diversi tra\u010b\u010bi preistori\u010bi mxerrdin mal-Mellie\u0127a illi juru bi\u010b-\u010bar illi din il-lokalita' kellha pre\u017cenza ta' nies li kellhom livell ta' \u017cvilupp, snajja u xi forma ta' twemmin reli\u0121ju\u017c.", "Min\u0127abba n-numru ta' fdalijiet Rumani u Puni\u010bi fil-vi\u010bin tal-Mellie\u0127a, b\u0127all-banjijiet Rumani f'G\u0127ajn Tuffie\u0127a, is-Salini u San Pawl Milqi f'Burmarrad, wie\u0127ed jista' jimma\u0121ina illi fil-Mellie\u0127a seta' kien hawn xi forma ta' abitanti illi kienu nvoluti fl-agrikoltura (b\u0127all-produzzjoni ta\u017c-\u017cejt ta\u017c-\u017cebbu\u0121a u g\u0127asel) u forsi anke s-sajd.", "Huwa mifhum li fil-Medju Evu il-popolazzjoni tal-Mellie\u0127a kienet wa\u0127da limitata meta kkomparata ma' dik ta' villa\u0121\u0121i u bliet 'l bog\u0127od mit-tramuntana tal-g\u017cira, l-aktar dawk qrib i\u010b-\u010bentru u madwar il-Port il-Kbir.", "Hu wkoll possibbli li din i\u017c-\u017cona setg\u0127et kienet di\u017cabitata g\u0127al medda ta' snin, jew forsi abitata biss temporanjament matul \u010berti sta\u0121uni.", "Dan jirrefletti realtajiet ekonomi\u010bi diffi\u010bli f'perjodi meta d-distanzi, il-mezzi tat-trasport u l-kommunikazzjoni kienu ristretti, jekk mhux ine\u017cistenti g\u0127al kollox.", "Kien lejn l-a\u0127\u0127ar parti tal-pre\u017cenza f'Malta tal-Kavallieri ta' San \u0120wann, fis-Seklu XVII illi l-Mellie\u0127a esperjenzat interess probabbilment min\u0127abba l-po\u017cizzjoni lo\u0121istikament favorevoli tag\u0127ha g\u0127al dawk illi jivvja\u0121\u0121aw regolarment minn/lejn il-g\u017cira t'G\u0127awdex, u g\u0127al dawk illi xtaqu jesplojtaw il-potenzjal agrikolu ta' din i\u017c-\u017cona fertili.", "Kien hemm ukoll fattur ie\u0127or ferm importanti, dak tas-sigurt\u00e0 illi Malta akkwistat ftit ftit hekk kif il-piraterija (li kienet industrija ewlenija tal-Kavallieri, assistiti minn bosta Maltin u G\u0127awdxin) spi\u010b\u010bat fix-xejn u mag\u0127ha naqsu l-inva\u017cjonijiet pjuttost frekwenti mis-sibbien f'dawn l-in\u0127awi 'il bog\u0127od mill-protezzjoni tas-swar ta' l-ibliet.", "Kien f'dan il-perjodu illi l-popolazzjoni rabbiet il-kunfidenza ne\u010bessarja biex tistabilixxi kolonji ta' Maltin u anke G\u0127awdxin fil-lokalita' Melle\u0127ija.", "Kien wara dan i\u017c-\u017cmien ukoll illi naraw l-istituzzjoni tal-parro\u010b\u010ba tal-Mellie\u0127a (wara li ma baqatx taqa' ta\u0127t dik tan-Naxxar) fuq ba\u017ci aktar permanenti.", "Il-pre\u017cenza ta' l-Ingli\u017ci f'Malta kompliet tinkora\u0121\u0121ixxi t-tkabbir tal-Mellie\u0127a, l-aktar matul it-Tieni Gwerra Dinjija meta l-perikli kontinwi ta' l-attakki mill-ajru tal-\u0120ermani\u017ci u Taljani fi\u017c-\u017cona tal-Port il-Kbir u \u010b-\u010bentru u n-Nofsinhar ta' Malta \u0127e\u0121\u0121e\u0121 aktar nies sabiex jer\u0127u r-residenzi tag\u0127hom fl-ibliet u jimxu lejn it-Tramuntana tal-g\u017cira fejn il-periklu u l-attakki kienu ferm inqas.", "Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-Mellie\u0127a rat \u017cviluppi notevoli, b'aktar bini, titjib ta' toroq u fl-infrastruttura (b\u0127as-sistemi tad-dawl elettriku, drena\u0121\u0121 u ilma) u l-bini ta' l-iskola tal-gvern.", "Il-Mellie\u0127a kienet lokalit\u00e0 pijuniera fis-settur turistiku lokali g\u0127aliex fil-bidu tas-snin sittin rat investiment f'bini ta' lukandi qrib il-kosta, u aktar tard ristoranti u \u0127wienet relatati ma' din l-industrija.", "G\u0127all-popolazzjoni ta\u017c-\u017cona, illi pjuttost ma tantx kienet gawdiet mill-industriji tal-port u tarznari kif ukoll mix-xog\u0127ol ma\u0127luq mis-servizzi militari Ingli\u017ci, it-turi\u017cmu kien opportunita' li \u0127alliet marka profonda fuq il-lokal sal-\u0121urnata tal-lum mhux biss mill-aspett ekonomiku i\u017cda wkoll dak so\u010bjali u ambjentali.", "\u0126afna mill-Melli\u0127in antiki (dawk illi kien ilhom residenti f'din il-lokalita' sa minn qabel il-gwerra) kellhom artijiet agrikoli, jew konnessjonijiet o\u0127rajn mal-biedja (trobbija ta' l-annimali, tkabbir ta' frott u \u0127xejjex, e\u010b\u010b.).", "Dan l-istil ta' \u0127ajja inqered kwa\u017ci g\u0127al kollox lejn it-tmiem tas-Seklu XX g\u0127aliex l-orjentazzjoni ekonomika tal-Mellie\u0127a saret wa\u0127da ibba\u017cata fuq it-turi\u017cmu u servizzi relatati.", "It-turi\u017cmu u l-progress ekonomiku nazzjonali \u0121ab l-ispekulazzjoni ta' l-artijiet tal-lokalita' lejn l-a\u0127\u0127ar tas-snin tmenin u l-bidu tas-snin disg\u0127in.", "Din l-ispekulazzjoni wie\u0127ed jista' jiddeskriviha b\u0127ala evidenza ta' stat ekonomiku affluenti.", "Dan ta' l-a\u0127\u0127ar kien effett sekondarju tal-progress in \u0121enerali f'Malta li wie\u0127ed seta' josserva f'partijiet o\u0127ra tal-pajji\u017c, spe\u010bjalment \u0121o Tas-Sliema, f'Bu\u0121ibba, u sa\u0127ansitra f'G\u0127awdex.", "Mill-aspett ambjentali, \u0127afna esprimew li dan sarraf ukoll f'rigress ambjentali l-aktar min\u0127abba l-istili ta' bini adottati (bil-li\u0121i illi tobbliga l-u\u017cu tal-\u0121ebla tal-franka fil-bini tal-fa\u010b\u010bati fis-snin sebg\u0127in f'Malta, u l-bini illegali fl-hekk imsej\u0127a 'green areas').", "Insibu l-garaxxijiet/kmamar ta' ville\u0121\u0121jatura li tfa\u010b\u010baw mil-lejl g\u0127an-nhar f'\u0127afna \u017coni mal-kosta.", "Sfortunatament ftit hemm rimedji g\u0127al din is-sitwazzjoni ambjentali llum il-\u0121urnata.", "Fil-futur, bl-impenn tal-Kunsill Lokali hu mistenni kontroll aktar strett fuq il-permessi g\u0127al bini \u0121did.", "Il-Mellie\u0127a tilfet ukoll \u0127afna mill-karatteristi\u010bi rurali li jiftakru sew dawk imwielda qabel is-snin sebg\u0127in.", "Illum din il-lokalit\u00e0 hija ra\u0127al imdaqqas, b'popolazzjoni illi tvarja darbtejn fis-sena: b'medja ta' madwar 6,000 persuna bejn Novembru u April, u medja ta' madwar 17,000 fix-xhur sajfin bejn Mejju u Ottubru.", "Post tajjeb biex tghum!"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "952", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=952", "title": "Atei\u017cmu", "text": ["Atei\u017cmu", "Atei\u017cmu hija l-assenza ta' twemmin dwar allat, jew it-twemmin li ma je\u017cistux allat.", "Il-prefiss \"a-\" jfisser \"ming\u0127ajr\", u \"tei\u017cmu\" jfisser twemmin f'alla jew allat.", "Differenti mill-agnosti\u010bi\u017cmu, fejn persuna t\u0127ossha in\u010berta dwar jekk je\u017cistux allat imma xorta tag\u0127\u017cel li temmen jew ma temminx li je\u017cistu.", "Je\u017cistu \u017cew\u0121 forom prin\u010bipali ta' atei\u017cmu:", "L-atei\u017cmu sikwit huwa asso\u010bjat ma' l-umani\u017cmu sekulari.", "G\u0127alkemm l-atei \u0121eneralment ma jemmnux anqas f'an\u0121li, xjaten, irwie\u0127 jew \u0127ajja wara l-mewt, dan mhux ne\u010bessarjament il-ka\u017c.", "Fil-fatt, je\u017cistu reli\u0121jonijiet, fosthom il-Buddi\u017cmu u t-Taoi\u017cmu, li m'g\u0127andhomx il-kun\u010bett ta' \"alla\" kif jiftiehem fil-Punent, u g\u0127alhekk jistg\u0127u ikunu atei filwaqt li jemmnu f'kun\u010betti o\u0127ra \"sopranaturali\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "955", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=955", "title": "Dun Karm Psaila", "text": ["Dun Karm Psaila", "Dun Karm Psaila (\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, 18 t'Ottubru 1871 \u2013 Valletta, 13 t'Ottubru 1961), mag\u0127ruf sempli\u010biment b\u0127ala Dun Karm, kien wie\u0127ed mill-aqwa poeta Malti ta' kull \u017cmien, u huwa rikonoxxut b\u0127ala l-Poeta Nazzjonali ta' Malta.", "Huwa kiteb l-innu nazzjonali ta' Malta mag\u0127ruf b\u0127ala l-Innu Malti fl-1945.", "Sakemm kellu 40 sena huwa kiteb biss bit-Taljan u l-poe\u017cija tieg\u0127u bit-Taljan kienet ukoll ta' livell g\u0127oli u ssemmiet b'tif\u0127ir mill-kontemporanji tieg\u0127u.", "Fl-1885 da\u0127al fis-Seminarju Minuri u tliet snin wara f'dak Ma\u0121\u0121uri sabiex jibda t-triq tas-Sa\u010berdozju.", "Dun Karm studja l-Filosofija fl-1888 u t-Teolo\u0121ija fl-1890 fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Dun Karm \u0121ie ordnat qassis ta' 23 sena fl-1894", "Ta\u0127t il-bixra serja tieg\u0127u bis-suttana twila u sewda hemm bniedem li baqa' tifel: \u010bajtier u ferrie\u0127i.", "Fis-seminarju baqa' jilg\u0127ab il-ballun kif kien jag\u0127mel meta kien g\u0127adu tifel.", "Fil-\u0127in tal-mistrie\u0127 kien joqg\u0127od idoqq il-mandolina u jie\u0127u sehem f're\u010bti fuq il-palk.", "Il-karattru ferrie\u0127i tieg\u0127u kien jag\u0127mlu \u0127abib ta' kul\u0127add.", "Hekk ukoll baqa' wara li sar qassis.", "Bejn l-1895 u l-1921 g\u0127allem bosta su\u0121\u0121etti fis-Seminarju, fosthom it-Taljan, il-Latin, l-Ingli\u017c, l-Aritmetika, il-\u0120eografija, il-Ko\u017cmografija, l-Istorja tal-Knisja u l-Arkeolo\u0121ija Kristjana.", "Fl-1921 \u0121ie nominat Kanonku Onorarju tal-Kapitlu tal-Katidral.", "Fl-istess sena in\u0127atar Assistent Librar fil-Librerija Nazzjonali u sentejn wara direttur tal-Libreriji \u010airkolanti, po\u017cizzjoni li \u017camm sa meta rtira fl-1936.", "Fl-1940 Dun Karm sar l-ewwel direttur spiritwali tal-Le\u0121jun ta' Marija.", "Kien ukoll \u0127abib tas-sa\u010berdot qaddis Dun \u0120or\u0121 Preca.", "Meta f'nofs is-snin erbg\u0127in Preca kellu l-\u0127sieb li s-So\u010bjet\u00e0 tal-Mu\u017cew ikollha skola ddedikata lil San Mikiel, talab lil Dun Karm jiktiblu innu g\u0127at-tfal ta' din l-iskola.", "Imma qabelxejn qallu x'kienu l-prin\u010bipji li fuqhom riedha tkun mibnija din l-iskola, ji\u0121ifieri d-dixxiplina, l-im\u0127abba, il-fer\u0127 u li kollox isir f'\u0127inu u f'waqtu.", "Dun Karm ikkuntentah u kitiblu tliet strofi sempli\u010bi fuq mu\u017cika tal-Maestro \u0120u\u017c\u00e8 Abela Scolaro.", "Bejn l-1894 u l-1910 hu kien joqg\u0127od fis-Seminarju fejn kien jg\u0127allem.", "Fl-1917 hu u s\u0127abu kollha l-professuri li kienu jg\u0127allmu fis-Seminarju kellhom i\u0127allu l-kamra personali tag\u0127hom li fiha kienu jg\u0127ixu u jorqdu.", "Mar joqg\u0127od f'dar numru 51, Triq l-Ifran, il-Belt, fejn g\u0127ex g\u0127al 26 sena s\u0127a\u0127.", "F'dan i\u017c-\u017cmien il-poeta g\u0127adda minn solitudni kbira, imbieg\u0127ed mir-ra\u0127al, minn \u0127utu u minn s\u0127abu.", "Kien i\u0127ossu \"midfun \u0127aj\" f'din id-dar.", "Fl-1936 telaq mill-Belt u mar joqg\u0127od Tas-Sliema.", "Bejn \u0120unju tal-1940 u Mejju tal-1945 min\u0127abba l-attakki tat-Tieni Gwerra Dinjija, Dun Karm telaq mid-dar ta' Tas-Sliema u ni\u017cel f'ra\u0127al twelidu, \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121.", "Dun Karm g\u0127ex l-a\u0127\u0127ar parti ta' \u0127ajtu f'Tas-Sliema.", "Fis-17 ta' \u0120unju, 1961, Dun Karm telaq minn daru f'Tas-Sliema u da\u0127al l-isptar tax-xju\u0127 tal-\"Blue Sisters\".", "Fit-13 ta' Ottubru, 1961, Dun Karm miet fl-4.00 ta' filg\u0127odu. fl-et\u00e0 ta' 90 sena neqsin biss \u0127amest ijiem.", "Nhar il-\u0126add, 15 t'Ottubru, 1961, sar il-funeral fil-Knisja Ar\u010bipretali ta' \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121 u ndifen f'kappella mibnija apposta g\u0127alih fi\u010b-\u010bimiterju tal-Qalb ta' \u0120es\u00f9, f'ra\u0127al twelidu, \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121.", "Qabel l-1912, meta kien g\u0127adu student, Dun Karm kiteb biss bit-Taljan.", "L-ewwel poe\u017cija ippubblikata mag\u0127rufha tieg\u0127u hi, \"La Dignita Episcopale\" (1889).", "Fl-1896 \u0127are\u0121 l-ewwel ktieb ta' versi bit-Taljan, \"Foglie d'alloro\", \u0121abra ta' sebg\u0127a u tletin poe\u017cija li kiteb bejn is-sbatax u l-erbg\u0127a u g\u0127oxrin sena ta' \u0127ajtu.", "Wara ppubblika wkoll \"Versi\" (1903), kollezzjoni o\u0127ra ta' poe\u017ciji bit-Taljan.", "Huwa beda sunett li qatt ma temm miktub lid-dittatur Taljan Benito Mussolini.", "Huwa kompla jikteb bit-Taljan sal-1912 meta wara laqg\u0127a li kellu ma' Mons. Pawl Galea u \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi beda jikteb bil-Malti fil-perjodiku \"Il-\u0126abib\".", "L-ewwel poe\u017cija tieg\u0127u bil-Malti kienet \"Quddiem Xbieha tal-Madonna\", wa\u0127da mill-isba\u0127.", "Dun Karm innifsu jirrakkonta hekk:", "\"G\u0127odwa wa\u0127da, fl-1912, \u017cew\u0121t i\u0127bieb tieg\u0127i Monsinjur Pawlu Galea u \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi, iltaqg\u0127u mieg\u0127i u \u0127ajruni niktbilhom xi poe\u017cija sabi\u0127a g\u0127all-ewwel \u0127ar\u0121a ta' rivista \u0121dida li kienu se jibdew jippubblikaw bil-Malti, jismu \"Il-\u0126abib\".", "U dakinhar filg\u0127axija mort id-dar u quddiem xbieha tal-Madonna tlabt: \"G\u0127a\u017ci\u017ca ommi g\u0127idli inti x'g\u0127andi nikteb, jiena nixtieq nibda b'poe\u017cija miktuba g\u0127alik.\"", "Dak il-\u0127in stess qomt bil-\u0127effa u ni\u017c\u017cilt dak li \u0127assejt fil-poe\u017cija \"Quddiem Xbieha tal-Madonna\".\"", "F'Mejju, 1914, dehret l-ewwel \u0121abra ta' 15-il poe\u017cija bil-Malti ta' Dun Karm bl-isem ta' \"L-ewwel ward\" jew \"\u0120emg\u0127a tal-poe\u017cijiet li ktibt bil-Malti\" fis-Sensiela tal-Mog\u0127dija ta\u017c-\u017bmien (g\u0127add 140) li kien jippubblika Alfons Marija Galea.", "F'Settembru 1920 \u0127are\u0121 \u0121abra ta' 25 poe\u017cija o\u0127ra, biex juri kemm l-ilsien Malti meta m\u0127addem tajjeb, mhu xejn inqas minn ilsna o\u0127rajn.", "Dan il-ktieb jismu \"Ward ie\u0127or\" jew \"\u0120abra o\u0127ra ta' poe\u017cijiet bil-Malti\" u kien iddedikah lil ommu li kienet mietet fl-1909.", "Fis-sena 1921 kiteb il-poe\u017cija \"Lil \u0127uti Maltin\" biex ifakkar l-g\u0127oti tal-Kostituzzjoni, li i\u017cda xxandret fl-1939 min\u0127abba li l-poeta ma riedx ji\u010b\u010bappas mal-pre\u0121udizzji politi\u010bi ta' dak i\u017c-\u017cmien.", "Fil-poe\u017ciji tieg\u0127u, Dun Karm kien jesprimi ru\u0127u l-aktar f'mumenti ta' solitudni, li dejjem kienu akkumpanjati b'sens ta' spiritwalit\u00e0.", "Il-poe\u017cija tieg\u0127u tixhed \u0127afna l-\u0127ajja fl-ir\u0127ula u tiddeskrivi wkoll il-kampanja u l-ambjent rurali ta' \u017cmienu.", "Fi kliemu Dun Karm jirnexxielu jo\u0127ro\u0121 il-kultura Maltija bit-tradizzjonijiet tag\u0127ha u l-identit\u00e0 tal-Maltin flimkien mal-kultura letterarja bba\u017cata l-aktar fuq ir-romanti\u010bi\u017cmu Taljan.", "L-ewwel xog\u0127lijiet tieg\u0127u bit-Taljan jixhdu \u017cg\u0127o\u017cija ta' sliem u kalma; wara l-mewt ta' ommu beda jg\u0127ix fis-solitudni.", "Meta dde\u010bieda li jibda ju\u017ca l-Malti biex jesprimi ru\u0127u, esplora poetikament l-istorja ta' Malta biex jikkonferma l-kultura u l-identit\u00e0 nazzjonali.", "Fl-istess \u0127in, u\u0127ud mill-isba\u0127 poe\u017ciji tieg\u0127u juru vja\u0121\u0121 interjuri fl-esperjenzi u s-sentimenti tal-poeta.", "B'hekk irnexxielu jg\u0127aqqad kemm li j\u0127oss hu u l-esperjenzi tieg\u0127u flimkien ma' dawk ta' pajji\u017cu u niesu.", "Dun Karm i\u0127ares kemm lejn in-na\u0127a personali kif ukoll dik nazzjonali tal-poe\u017ciji tieg\u0127u minn g\u0127ajn reli\u0121ju\u017ca \u0127afna.", "Il-kri\u017ci spiritwali f\"'Il-Jien u lil hinn Minnu\" hi analizzata b'mod universali g\u0127all-bniedem, li tag\u0127ti dawl fuq l-e\u017cistenza tal-bniedem u tinsisti fuq il-misteru tar-relazzjoni bejn Alla u l-bniedem, \u0127lief g\u0127all-fatt li l-bniedem ja\u010b\u010betta b'mod s\u0127i\u0127 il-qawwa mo\u0127bija ta' dan Alla.", "A.J. Arberry qaleb madwar 37 poe\u017cija ta' Dun Karm g\u0127all-Ingli\u017c.", "\u0120u\u017c\u00e8 Delia qaleb \"Il-Vjatku\" g\u0127all-Ispanjol u Laurent Ropa qaleb \"Il-Jien u lil hinn Minnu\" g\u0127all-Fran\u010bi\u017c, Karmenu Mallia qaleb 'Il-Jien u Lilhinn Minnu' u 'Il-Musbie\u0127 tal-Mu\u017cew' flimkien ma' poe\u017ciji \u017cg\u0127ar o\u0127ra, fosthom l-Innu Malti u s-sunett: 'Lil Mikiel Anton Vassalli', fl-Esperanto.", "Yevgeniy Vitkovskiy (\u0415\u0432\u0433\u0435\u043d\u0438\u0439 \u0412\u043b\u0430\u0434\u0438\u043c\u0438\u0440\u043e\u0432\u0438\u0447 \u0412\u0438\u0442\u043a\u043e\u0432\u0441\u043a\u0438\u0439) qaleb '\"\u0126erba'\", '\"Kewkbet is-Safar'\", u '\"Wied Qirda'\" g\u0127ar-Russu ukoll Vladislav Rezvij (\u0412\u043b\u0430\u0434\u0438\u0441\u043b\u0430\u0432 \u0410\u043b\u0435\u043a\u0441\u0430\u043d\u0434\u0440\u043e\u0432\u0438\u0447 \u0420\u0435\u0437\u0432\u044b\u0439) qaleb '\"Roma Immortalis\"' g\u0127ar-Russu.", "Dawn huma w\u0127ud mill-innijiet l-aktar mag\u0127rufa ta' Dun Karm Psaila:", "Fl-1920, Dr. A.V. Laferla, id-direttur tal-edukazzjoni, talab lil Dun Karm biex jikkomponi xi versi g\u0127al bi\u010b\u010ba mu\u017cika tal-Mro.", "Robert Samut.", "L-innu li \u0127are\u0121 kien l-Innu Malti, li ndaqq g\u0127all-ewwel darba fl-1923.", "Fl-1941 dan l-innu \u0121ie rikonoxxut b\u0127ala l-Innu uffi\u010bjali ta' Malta u riaffermat t'hekk anki fil-Kostituzzjoni tal-Indipendenza tal-1964.", "Il-kitbiet ta' Dun Karm jinkludu traduzzjoni ta' rumanz (maqlub g\u0127all-Malti fl-1934 mir-rumanz Taljan \"Gli angeli del Perdono\" ta' Domenico Caprile).", "Minbarra dawn, kiteb ukoll xi xog\u0127lijiet kriti\u010bi.Kiteb ukoll dizzjunarju bejn l-1947 u l-1955 fi tliet volumi, \"Dizzjunarju Ingli\u017c u Malti\".", "Kiteb ukoll poe\u017cija wa\u0127da bl-Esperanto: 'Penso Printempa' (\u0126sieb g\u0127ar-Rebbieg\u0127a) fl-1 t'April 1901.", "Fl-1921 ukoll, Dun Karm kien wie\u0127ed mill-membri fundaturi tal-G\u0127aqda tal-Kittieba tal-Malti u mal-mewt ta' \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi fl-1927, \u0121ie elett president tal-G\u0127aqda u mbag\u0127ad editur tal-organu uffi\u010bjali, \"Il-Malti\".", "Kompla f'din il-po\u017cizzjoni sal-1941 fejn \u0121ie nominat president onorarju g\u0127al \u0127ajtu ta' din l-G\u0127aqda.", "B\u0127ala rikonoxximent g\u0127all-kontribut tieg\u0127u fil-letteratura Maltija, ing\u0127ata d-Dottorat fil-Letteratura (\"honoris causa\") mir-\"Royal University of Malta\" fl-1945 - l-ewwel darba li l-Universit\u00e0 tat dan l-unur lil xi \u0127add.", "Sena wara \u0121ie mog\u0127ti il-midalja tad-deheb \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi.", "Ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II iddekoratu bit-titlu ta' Kmandant tal-Ordni tal-Imperu Ingli\u017c fl-1956.", "Fl-1957, il-Gvern Malti tah pensjoni \"ex-gratia\" b\u0127ala rikonoxximent tas-servizzi tieg\u0127u fil-letteratura Maltija.", "Matul \u0127ajtu \u0121ie wkoll onorat b\u0127ala l-Poeta Nazzjonali ta' Malta.", "Fl-1957, A.J. Arberry, Professur tal-G\u0127arbi, f'Pembroke College, Cambridge, mar i\u017cur lil Dun Karm f'daru u kiteb hekk fl-antolo\u0121ija tieg\u0127u, \"Dun Karm Poet of Malta\":", "Fil-ktieb \"Dun Karm: bejn il-Vatikan, id-Du\u010be u l-Kuruna\" (1993), il-kittieb Mario Azzopardi jistaqsi g\u0127aliex Dun Karm baqa' sieket quddiem il-mi\u017cerja tal-Maltin, liema tbatija kitbu u nbag\u0127du g\u0127aliha John Marks, Manwel Dimech u Juann Mamo.", "Mario Azzopardi kkontesta bil-qawwa r-reputazzjoni ta' Dun Karm fuq il-ba\u017ci li l-poeta-sa\u010berdot dejjem \u0127eba d-destin tal-fqar u l-ispossessati fi \u017cmien meta dawn kienu jg\u0127ixu f'mi\u017cerja kbira.", "Minflok, Dun Karm irromanti\u010bizza lir-ra\u0127\u0127ala u lill-bdiewa b'sentimenti folkloristi\u010bi li kienu jgiddbu r-realt\u00e0, filwaqt li kien kontra s-sinjali tal-progress, b\u0127al meta kiteb biex i\u010banfar 'lin-nisa tal-belt.", "Kontroversja o\u0127ra li \u0121ieli nqalg\u0127et dwar Dun Karm hi dwar l-Innu Malti, li g\u0127andu versi li jitkellemu dwar \"is-sid\" u \"l-\u0127akkiem\" u jitlobhom biex ikollhom \"\u0127niena\" mill-\u0127addiema.", "\u2022 1871 (18 ta' Ottubru) Twieled \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121 \u2022 ommu Lunzjata Pisani u missieru Filippu kienu t-tnejn \u017bebbu\u0121in u bdiewa \u2022 missieru g\u0127adda \u0127ajtu jba\u0127\u0127ar; DK intrabat aktar ma' ommu", "\u2022 1875 - kelb tah qatg\u0127a li \u0127allietu wer\u010b minn g\u0127ajn wa\u0127da", "\u2022 1892 - miet missieru", "\u2022 1894 - sar qassis; fl-istess sena beda jg\u0127allem fis-seminarju (fejn dam 26 sena)", "\u2022 1896 - \u0127are\u0121 l-ewwel ktieb ta' poe\u017ciji bit-Taljan Foglie d'alloro", "\u2022 1909 - mietet ommu - kri\u017ci kbira g\u0127al DK", "\u2022 1910 - DK sfurzat jg\u0127ix wa\u0127du u mhux iktar fis-seminarju", "\u2022 1912 - kiteb l-ewwel poe\u017cija tieg\u0127u bil-Malti Quddiem Xbieha tal-Madonna; im\u0127ajjar minn \u0120u\u017ce` Muscat Azzopardi u Mons. Pawl Galea", "\u2022 1914 - bl-g\u0127ajnuna ta' Alfons M. Galea \u0127are\u0121 l-ewwel ktieb ta' poe\u017ciji bil-Malti L-Ewwel Ward", "\u2022 1921 - beda ja\u0127dem fil-Biblijoteka Pubblika", "\u2022 1927 - intg\u0127a\u017cel b\u0127ala t-tieni President ta' l-G\u0126aqda tal-Kittieba tal-Malti, kariga li \u017cammha sal-1940", "\u2022 1935 - Laurent Ropa sejja\u0127lu g\u0127all-ewwel darba \"poeta nazzjonali\"", "\u2022 1936 - \u0127are\u0121 bil-pensjoni; imqabbad mill-Gvern biex jag\u0127mel dizzjunarju mill-Ingli\u017c g\u0127all-Malti, li temmu fl-1955", "\u2022 1938 - kiteb l-aqwa poe\u017cija tieg\u0127u Il-Jien u Lilhinn Minnu", "\u2022 1940 - \u0120u\u017ce` Bonnici \u0127are\u0121 tliet volumi bil-poe\u017ciji ta' DK", "\u2022 1961 - l-Universita` ta' Cambridge \u0127ar\u0121et Dun Karm Poet of Malta, ktieb tal-Profs.", "A.J.Arberry, Professur tal-G\u0127arbi", "\u2022 1961 (13 ta' Ottubru) - DK miet fl-Isptar tal-Blue Sisters", "\u2022 1980 - Oliver Friggieri \u0127are\u0121 il-poe\u017ciji kollha bil-Malti ta' DK f'edizzjoni kritika", "\u2022 2007 - Oliver Friggieri \u0127are\u0121 il-poe\u017ciji kollha bit-Taljan li sab ta' DK", "Dawn huma w\u0127ud mill-poe\u017ciji l-aktar mag\u0127rufa ta' Dun Karm Psaila:", "Poe\u017ciji o\u0127ra:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "967", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=967", "title": "Pietru Pawl Saydon", "text": ["Pietru Pawl Saydon", "Il-Professur Pietru Pawl Saydon (24 ta' Lulju 1895 - 22 ta' Marzu, 1971), kien sa\u010berdot Kattoliku u studju\u017c kbir tal-ilsien Malti, tal-ilsna semiti\u010bi u tal-Bibbja.", "G\u0127amel \u017cmien President tal-G\u0127aqda tal-Malti fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Jibqa' mag\u0127ruf l-iktar g\u0127all-kontribut kbir li ta lill-ilsien Malti meta qaleb wa\u0127du l-Bibbja mill-Ebrajk g\u0127all-Malti.", "Imwieled i\u017c-\u017burrieq fl-24 ta' Lulju, 1895, Pietru Pawl Saydon \u0127a l-ewwel edukazzjoni tieg\u0127u fl-iskola primarja tar-ra\u0127al, u minn hemm g\u0127adda g\u0127as-Seminarju.", "Fl-1912 beda l-kors preparatorju tal-Letteratura fl-Universit\u00e0 u ta' g\u0127oxrin sena kiseb il-B.Litt.", "Fl-1919 iggradwa fil-Li\u0121i Kanonika u d-Dottorat fit-Teolo\u0121ija.", "Billi \u0121ie l-ewwel wie\u0127ed fl-e\u017camijiet u g\u0127adda lill-istudenti tal-fakultajiet kollha, ing\u0127ata bor\u017ca ta' studju mill-Gvern biex seta' jissokta l-istudji tieg\u0127u barra minn Malta.", "Fl-istess sena \u0121ie ordnat sa\u010berdot u s-sena ta' wara telaq lejn Ruma l-Istituto Biblico minn fejn fl-1923 kiseb il-Li\u010benzjat fl-Iskrittura Mqaddsa.", "Hekk kiteb Saydon fil-Kelmtejn Qabel g\u0127all-Ktieb tal-\u0120enesi, l-ewwel ktieb tal-Bibbja li qaleb g\u0127all-Malti fl-1929.", "Il-Professur Pietru Pawl Saydon g\u0127amel \"miraklu\" meta rnexxielu jittradu\u010bi l-Iskrittura s\u0127i\u0127a wa\u0127du mill-ori\u0121inal, xog\u0127ol li kull meta sar, dejjem sar f'tim mag\u0127mul minn diversi studju\u017ci.", "Din it-traduzzjoni swiet lil Saydon tletin sena s\u0127a\u0127 ta' \u0127idma u dedikazzjoni, bejn l-1929 u l-1959, traduzzjoni li warajha Saydon tilef g\u0127aqlu u li g\u0127aliha huwa ddedika r-ri\u017corsi tieg\u0127u kollha, kemm intellettwali kif ukoll finanzjarji, billi \u0127are\u0121 minn butu l-ispejje\u017c kollha tal-pubblikazzjoni.", "B\u0127ala Professur tal-Iskrittura fl-Universit\u00e0 ta' Malta, Saydon \u0127a sehem attiv f'diversi kungressi internazzjonali, li laqqg\u0127uh ma' studju\u017ci Bibli\u010bi ta' fama mondjali, Kattoli\u010bi\u017cmu, Protestanti\u017cmu u Lhud.", "Bejn l-1932 u l-1962 attenda mhux inqas minn sbatax-il kungress Bibliku fl-aqwa universitajiet: Ruma (1932); Brussell (1938); Pari\u0121i (1948); Ruma u Norfolk (1952); Kopen\u0127agen (1953); Cambridge u Louvain (1954); Birmingham (1955); Strasburgu (1956); Munich (1957); Brussell (1958); Louvain u Oxford (1959); Dublin (1961).", "Kien il-fundatur tal-\"G\u0127aqda Biblika Maltija\", membru tal-\"International Association for the Study of the Old Testament\" u membru tas-\"Society of Biblical Literature\" tal-Istati Uniti tal-Amerika, fost l-o\u0127rajn.", "Saydon ikkumenta sitt kotba tat-Testment il-Qadim f'kummentarju \u010belebri ta\u0127t l-awspi\u010bi tal-Knisja Kattolika Ingli\u017ca.", "Dan il-\"Catholic Commentary on Holy Scripture\" \u0121ie ppubblikat f'Londra u Edinburgu fl-1953.", "Minkejja li Saydon kien l-uniku wie\u0127ed kwalifikat g\u0127all-kattedra tal-Iskrittura Mqaddsa fl-Universit\u00e0, fl-1924 in\u0127atar \u0127addie\u0127or minfloku.", "Ir-Rettur tal-Universit\u00e0 g\u0127a\u017cel lill-Patri Ugo Callus, studju\u017c g\u0127aref tal-filosofija i\u017cda mhux tal-Bibbja.", "G\u0127al Saydon kienet \"l-akbar we\u0121g\u0127a li minnha ma kelli nistejqer qatt\".", "I\u017cda x-xewqa \u0121usta ta' Saydon inqatg\u0127et seba' snin wara, meta fl-1931 Callus telaq lejn Oxford.", "Il-kattedra \u017cvojtat u Saydon in\u0127atar minfloku.", "Hekk fl-1931, meta Saydon kien g\u0127ad kellu biss 36 sena, in\u0127atar Professur tal-Iskrittura Mqaddsa, tal-Lhudi u l-Grieg Bibliku fl-Universit\u00e0 ta' Malta, u baqa' f'din il-kariga g\u0127al 33 sena sakemm irtira bl-et\u00e0 fl-1964.Ma kinitx l-unika okka\u017cjoni fejn Saydon inqabe\u017c minn min kien jaf inqas minnu.", "Meta kkonkorra g\u0127al-Lettorat tal-Kapitlu tal-Kattidral, l-g\u0127a\u017cla kienet di\u0121\u00e0 saret minn qabel g\u0127al Dun Nerik Dandria li qatt ma studja l-Iskrittura i\u017cda li kellu forza politika timbuttah.", "L-awtoritajiet ekkle\u017cjasti\u010bi Maltin damu \u0127afna biex g\u0127arfu l-merti ta' Saydon minkejja li fl-1946 ing\u0127ata t-titlu ta' monsinjur u \u0121ie offrut kanonikat il-Katidral.", "Saydon ma a\u010b\u010bettax dan il-kanonikat g\u0127ax fi kliemu \"xog\u0127li hu l-istudju u mhux id-dmirijiet marbutin ma' xi postijiet g\u0127olja fil-Knisja\".", "Il-Professur Saydon qatt ma \u0121era wara unuri i\u017cda b\u0127al kul\u0127add fil-qalba ta' qalbu dejjem stenna r-rikonoxximent xieraq g\u0127all-\u0127idma tieg\u0127u.", "Hekk kiteb f'\"Il-Malti\" tal-1953:", "Dawk il-Maltin li g\u0127exu s-snin sittin jasso\u010bjaw bla ma jridu lil Saydon mal-Kwistjoni Politiko-Reli\u0121juza bejn il-Knisja u l-Partit Laburista.", "G\u0127al \u0127afna il-Professur Saydon huwa iktar figura kontroversjali milli studju\u017c kbir u traduttur tal-Bibbja.", "Nhar is-26 ta' Marzu 1966, fl-ewwel jum tal-votazzjoni tal-Elezzjoni \u0120enerali tal-1966, Saydon f'intervista ma' \"L-Orizzont\", kien qal li \"fil-Pastorali dwar l-elezzjonijiet mhemm l-ebda dnub imsemmi u g\u0127alhekk min jivvota Labour ma jag\u0127milx dnub.", "Kul\u0127add g\u0127andu jivvota skond kif tg\u0127idlu l-kuxjenza.\"", "Fl-istess jum, l-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi issospenda lil Saydon mid-dmirijiet sa\u010berdotali.", "F'dan i\u017c-\u017cmien Saydon \u0121ie mg\u0127ajjar mi\u0121nun, skumnikat u xi\u017cmatiku, u sofra \u0127afna anke minn nies li \u0127lief \u0121id ma kienx g\u0127amel mag\u0127hom.", "\u0120ieli tbieg\u0127ed minn Malta biex je\u0127les mill-azzjonijiet \u0127\u017ciena li spiss kienu jsirulu minn xi w\u0127ud.", "I\u017cda Saydon ma kienx bniedem tal-politika.", "Dawn kienu biss in\u010bidenti mar\u0121inali fil-\u0127ajja tieg\u0127u, minkejja li sfortunatament xi nies g\u0127adhom jiftakruh biss g\u0127alhekk.", "It-33 sena li g\u0127amel fil-kariga ta' Professur kienu snin ta' \u0127idma sfiqa u bla waqfien b'ri\u017cq it-tag\u0127lim u r-ri\u010berka.", "Mal-istudenti kien imur tajjeb.", "Professur \u017cag\u0127\u017cug\u0127, xejn imkabbar, ma setax ma jisraqx il-qalb tal-istudenti \u017cg\u0127a\u017cag\u0127, li dlonk in\u0121ibdu lejh u \u0127abbewh.", "Il-\u0127biberija sin\u010biera bejn Saydon u l-istudenti ma kinitx biss fil-klassijiet tal-Universit\u00e0.", "Kemm-il darba stedinhom biex iqattg\u0127u \u0121urnata g\u0127andu fid-dar ta' ville\u0121\u0121atura li kellu f'Beng\u0127ajsa.", "L-interess ta' Saydon fil-Malti beda meta ntlaqat mix-xebh bejn il-Malti u l-Lhudi.", "Kien konvint li:", "Fi\u017c-\u017cmien tad-di\u017cappunt li kellu wara li wasal mill-istudji tieg\u0127u f'Ruma ma ntg\u0127a\u017cilx professur tal-Iskrittura fl-Universit\u00e0 ta' Malta, sab \u017cvog fil-kontribut kbir li ta lill-G\u0127aqda tal-Malti (Universit\u00e0), li kienet g\u0127adha kif twaqqfet mi\u017c-\u017cew\u0121 tobba-poeti Ru\u017car Briffa u \u0120u\u017c\u00e8 Bonnici.", "Meta Briffa rri\u017cenja min\u0127abba l-istudji tieg\u0127u barra l-pajji\u017c, Saydon intg\u0127a\u017cel President tal-G\u0127aqda.", "Kien \u017cmien il-Kwistjoni tal-Lingwa.", "Fl-1932, il-Gvern ipprova jer\u0121a' jda\u0127\u0127al it-Taljan u ordna li l-Malti kellu jinkiteb u jkun mg\u0127allem b'mod li seta' jkun ta' g\u0127ajnuna g\u0127at-Taljan.", "Saydon, f'isem l-G\u0127aqda tal-Malti (Universit\u00e0) bag\u0127at ittra ta' protesta lill-ministru tal-edukazzjoni Nerik Mizzi.", "L-G\u0127aqda ma t\u0127allietx aktar tag\u0127mel il-laqg\u0127at tag\u0127ha fl-Universit\u00e0 bl-isku\u017ca li kienet motivata politikament i\u017cda sena wara ng\u0127atat ra\u0121un u fil-21 ta' Novembru 1933 re\u0121g\u0127et bdiet tiltaqa' fil-bini tal-Universit\u00e0.", "Fl-1936, Saydon flimkien mal-Prof \u0120u\u017c\u00e8 Aquilina (1911-1997) ippubblika \"Ward ta' Qari Malti\", antolo\u0121ija tal-aqwa xog\u0127lijiet ta' pro\u017ca u poe\u017cija fil-Malti.", "B\u0127ala kittieb letterarju, Saydon g\u0127andu wkoll l-importanza tieg\u0127u.", "Huwa kiteb numru ta' novelli mill-aqwa fosthom \"\u0120majru u l-Karozzi\", \"L-Istedina tas-Sinjura Betta\", \"Bejn l-Erba' \u0126itan tad-Dar\", u esejs b\u0127al \"Fuq il-Monti\", \"Tie\u0121 f'Ra\u0127al\" u \"Fil-\u0126emda tal-Lejl\".", "Il-Prof Karm Sant jistqarr li \"dak li g\u0127amel Dun Karm (Psaila) fil-qasam tal-poe\u017cija, g\u0127amlu Saydon fil-qasam tal-pro\u017ca\".", "Saydon kien devot kbir tal-qaddisa patruna ta\u017c-\u017burrieq Santa Katerina u kiteb id-dramm reli\u0121ju\u017c fi tliet atti \"Santa Katarina\".", "Fit-12 ta' Novembru 1966, l-Universit\u00e0 Rjali ta' Malta tatu d-Dottorat tal-Letteratura \"Honoris Causa\" b\u0127ala g\u0127arfien tax-xog\u0127lijiet kbar tieg\u0127u.", "Il-\u0127idma pastorali ta' Saydon ma kinitx tag\u0127ti fil-g\u0127ajn izda kienet ta' fejda g\u0127an-nies ta' Beng\u0127isa, \u0127afna minnhom bdiewa.", "Kien iqaddsilhom fl-4.30 a.m., iqarar u spiss i\u017cur il-morda fi djarhom.", "Saydon dejjem \u0127abb il-\u0127ajja sempli\u010bi u l-kumpanija ta' rjus kbar u mkabbrin b'g\u0127erfhom dejjem stmerrha.", "Laqg\u0127at so\u010bjali kien ja\u0127rabhom, i\u017cda l-hena tieg\u0127u kienet meta kien isib ruhu mdawwar mill-istudenti tieg\u0127u, jifra\u0127 u ji\u010b\u010bajta mag\u0127hom, jew mat-tfal u l-membri tal-MUSEUM.", "Ta' sikwit kien imur jg\u0127allem it-tfal tal-MUSEUM ta\u017c-\u017burrieq u kemm il-darba g\u0127en lill-Museum finanzjarjament.", "Saydon kellu ammirazzjoni kbira g\u0127all-fundatur ta' din is-So\u010bjet\u00e0.", "F'dan is-sa\u010berdot twajjeb u qaddis, li kien l-uniku wiehed li g\u0127enu biex ibig\u0127 it-traduzzjoni tieg\u0127u tal-Bibbja, Saydon kien jara \u010berta sempli\u010bit\u00e0, l-aktar fi kliemu.", "Fl-1946 il-Papa Piju XII g\u0127amlu \"Cameriere Secreto\" bit-titlu ta' Monsinjur.", "Saydon \u0127alla d-drittijiet kollha tal-istampa tat-traduzzjoni tieg\u0127u tal-Iskrittura lis-So\u010bjet\u00e0 tal-MUSEUM li fl-1977 \u0127ar\u0121et l-ewwel volum tat-Testment il-Qadim tal-Bibbja Saydon.", "It-tieni u t-tielet volum \u0127ar\u0121u fl-1982 u fl-1990.", "Fl-1995 re\u0121g\u0127et ippubblikat it-tieni edizzjoni tal-Iskrittura kif maqluba minn Saydon bin-noti riveduti ta' Dun Karm Sant.", "Fl-1965 Saydon tah attakk ta' puplesija.", "Fl-a\u0127\u0127ar snin ta' \u0127ajtu kien darbtejn rikoverat fl-Isptar ta' \u0126'Attard.", "Il-Prof.", "Pietru Pawl Saydon miet fid-dar tieg\u0127u \u017c-\u017burrieq, ra\u0127al twelidu, nhar it-22 ta' Marzu 1971 fl-g\u0127omor ta' 75 sena.", "Huwa twieled, g\u0127ex u miet fir-ra\u0127al ta\u017c-\u017burrieq.", "Wara mewtu \u0121ie mfakkar billi ssemmew skola sekondarja u triq g\u0127alih f'ra\u0127al twelidu.", "Inkixef ukoll monument f'\u0121ie\u0127u fl-okka\u017cjoni ta\u010b-\u010bentinarju mit-twelid tieg\u0127u fit-12 ta' Novembru, 1995 quddiem l-iskola sekondarja ta\u017c-\u017burrieq.", "Hemm monument ie\u0127or tieg\u0127u fil-Junior College tal-Imsida.", "Wie\u0127ed mit-teatri ewlenin tal-Universit\u00e0 huwa wkoll msemmi g\u0127alih."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "968", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=968", "title": "Bibbja", "text": ["Bibbja", "Il-Bibbja (mill-Grieg \"\u03b2\u03b9\u03b2\u03bb\u03af\u03b1\", jew \"bibl\u00eca\", li tfisser \"kotba\") hu l-ktieb mqaddes tar-reli\u0121jon Lhudija u tar-reli\u0121jon Nisranija.", "Dawk li jemmnu li nkitbet ta\u0127t ispirazzjoni divina jsej\u0127ulha wkoll il-Kitba Mqaddsa jew l-iSkrittura Sagra.", "Hi mag\u0127mula minn kotba differenti fl-ori\u0121ni, forma u kompo\u017cizzjoni, miktubin fuq firxa twila ta' \u017cmien, pre\u010beduti minn tradi\u017c\u017cjoni orali ftit jew wisq twila.", "Jekk ng\u0127oddu wkoll il-pro\u010bess ta' kodifikazzjoni tal-kanoni bibliku, it-testi bibli\u010bi \u0127adu i\u017cjed minn elf sena biex jinkitbu.", "Mal-Bibbja Lhudija l-Kristjane\u017cmu \u017cied bosta kotba, tant li l-Bibbja kellha tinqasam fit-Testment il-Qadim (jew \"Rabta l-Qadima\"), li t-testi tieg\u0127u inkitbu qabel il-ministeru ta' \u0120es\u00fa Kristu, u t-Testment il-\u0120did (jew \"Rabta l-\u0120dida\"), li jiddeskrivi \"l-a\u0127bar tajba\" tal-mi\u0121ja tal-Messija.", "Il-terminu \"Bibbja Lhudija\" s-soltu jintu\u017ca biex ifisser it-testi mqaddsa tar-reli\u0121jon Lhudija.", "Per\u00f2 dan mhux sewwa g\u0127ax l-etimologija ta' Bibbja hi Griega (= \"kotba\"), u dan it-terminu mhux a\u010b\u010bettat mis-segwa\u010bi tal-monotei\u017cimu Lhudi.", "It-terminu li ju\u017caw dawn hu Tanak, li mhux kelma bl-ilsien Lhudi imma akronimu (T-N-K) mag\u0127mul mill-inizjali tal-partijiet li fihom in\u0121abru is-36 ktieb:", "Il-kotba kollha tal-Bibbja Lhudija nkitbu bil-Lhudi \u0127lief xi partijiet \u017cg\u0127ar li inkitbu bl-Aramajk.", "Fost il-Lhud ta' l-antik, xi frieg\u0127i, in partikulari, is-saddu\u010bej, kienu jqisu it-Torah biss b\u0127ala qaddisa, u mill-qedem is-samaritani kellhom po\u017cizzjoni simili u kienu jqisu b\u0127ala kanoni\u010bi il-Pentatewku u l-ktieb ta' \u0120osw\u00e8 biss.", "Il-komunitajiet Lhudin antiki tal-lingwa Griega, issa estinti, kienu jsegwu minflok kanoni i\u017cjed miftu\u0127 mill-kanoni Lhudi ta' issa, dak li jg\u0127idulu l-kanoni alessandrin, li \u0121ej mill-ver\u017cjoni tas-Sebg\u0127in tal-Bibbja.", "Fl-ewwel seklu WK, il-kanoni palestini\u017c, i\u017cjed ristrett minn dak alessandrin, kien meqjus definittiv.", "Il-Bibbja Nisranija fiha it-Testment il-Qadim u t-Testment il-\u0120did, li hu spe\u010bifikament Nisrani, ji\u0121ifieri g\u0127andu x'jaqsam ma' \u0120es\u00f9 Kristu u t-twelied tal-Knisja appostolika.", "Il-parti l-kbira tal-knejjes protestanti g\u0127at-Testment Antik isegwu il-kanoni Lhudi waqt li l-Knisja Kattolika u l-knejjes ortodossi jsegwu minflok il-kanoni alessandrin (b'xi differenzi), li fih kotba bil-Lhudi kif ukoll bill-Grieg.", "Il-kotba li ma jappartienux g\u0127all-kanoni tal-Bibbja Lhudija jg\u0127idulhom dewterokanoni\u010bi mill-Kattoli\u010bi u apokrifi mill-protestanti li \u0127afna drabi ida\u0127\u0127luhom b\u0127ala appendi\u010bi separati bejn i\u017c-\u017cew\u0121 testmenti.", "Anki g\u0127at-Testment il-\u0120did, miktub bil-Grieg (\u0127lief forsi l-evan\u0121elju ta' Mattew li jista' jkun li nkiteb bil-Lhudi jew Aramajk), fl-antik kien hemm differenzi bejn il-knejjes fuq in-numru tal-kotba li a\u010b\u010bettaw b\u0127ala ispirati.", "In partikulari kien hemm xi dubbji fuq l-epistoli mhux attribwiti ta' Pawlu ta' Tarsu u fuq l-Apokalissi.", "Il-kotba kontroversjali tat-Testment il-\u0120did kienu jg\u0127idulhom antilegomena.", "It-taqsim tradizzjonali Nisrani hu f'\u0127ames partijiet, ji\u0121ifieri il-Pentatewku, il-Kotba Profeti\u010bi (ta' Kmieni = Kotba Stori\u010bi u tat-Tard = profeti\u010bi proprja), Kitba (jew Kotba ta' l-G\u0127erf), Dewterokanoni\u010bi.", "In-numru tal-kotba jvarja skond il-kanoni diversi (Lhudi, protestant, kattoliku, ortodoss).", "Fit-tabella, barra l-ordinazzjoni Lhudija, n\u017commu ordni lo\u0121iku:", "It-testi li l-protestanti jg\u0127idulhom \"apokrifi\" ma jikunsidrawhomx b\u0127ala kanoni\u010bi imma ssoltu j\u017ciduhom b\u0127ala appendi\u010bi mal-Bibbji (pere\u017cempju il-Bibbja ta' Luteru jew il-Bibbja tar-Re \u0120akmu ta' l-Ingilterra) biex, g\u0127alkemm ma jistg\u0127ux ikunu ta' sisien g\u0127all-fidi, jistg\u0127u ikunu utli biex isa\u0127\u0127u l-pjet\u00e0 ta' l-insara.", "F'\u0127afna edizzjonijiet moderni per\u00f2, l-i\u017cjed f'edizzjonijiet i\u017cjed kompatti u ekonomi\u010bi, i\u0127alluhom barra g\u0127al kollox.", "It-Testment il-\u0120did li jag\u0127mel parti mill-Bibbja Nisranija biss, kien miktub ori\u0121inarjament bil-Grieg b'\u0127afna semiti\u017cmi, hu mag\u0127mul mill-erba' Evan\u0121elji, l-ittri ta' l-appostlu Pawlu, l-Ittri Kattoli\u010bi, l-Atti ta' l-Appostli u l-Apokalissi, b'total ta' 27 ktieb.", "Hemm qbil sostanzjali bejn id-diversi konfessjonijiet Insara (kattolika, ortodossa, protestanta) fuq in-numru u l-ordni tal-kotba, bl-unika differenza li fl-ordni Luteran l-a\u0127\u0127ar kotba huma d-dewterokanoni\u010bi, ji\u0121ifieri l-ittra lil-Lhud, l-ittri ta' \u0120akbu u ta' \u0120uda u l-Apokalissi, ji\u0121ifieri l-ittra lil-Lhud hi separata mill-ittri l-o\u0127ra Pawlini u l-ittri ta' \u0120akbu u ta' \u0120uda huma mifrudin mill-ittri kattoli\u010bi.", "Il-Bibbja fiha bosta forom letterarji differenti.", "Il-kelma \"biblia\" forsi qieg\u0127da fil-plural biex tindika din il-varjet\u00e0 ta' forom letterarji.", "Fil-bidu t-trasmissjoni tal-\u0121rajjiet kienet bil-fomm u fil-periklu li tintilef.", "Infatti nafu li ng\u0127aqdu flimkien i\u017c-\u017cew\u0121 tradizzjonijiet tat-tramuntana u ta' nofsinhar tal-Palestina u l-influwenza tal-kulturi orjentali li kellhom kuntatt mag\u0127ha l-ewwel kittieba fil-Babilonja ma nistg\u0127ux ninjorawha.", "Il-forom litterarji pre\u017centi fil-kotba bibli\u010bi jistg\u0127u jitqassmu bejn wie\u0127ed u ie\u0127or f'dawn li \u0121ejjin:", "Hu impossibbli li nag\u0127tu definizzjoni univoka tal-messa\u0121\u0121 teolo\u0121iku tal-kotba bibli\u010bi.", "Minhom, infatti, \u0127ar\u0121u numru kbir ta' konfessjonijiet reli\u0121ju\u017ci ta' ere\u017ciji, kull wa\u0127da ti\u0121\u0121ustifika ru\u0127ha b'qari u interpretazzjoni tat-test bibliku.", "Ma' dan kollu, meta nfittxu kun\u010betti fundamentali teolo\u0121i\u010bi komuni g\u0127ad-diversi konfessjonijiet, nistg\u0127u insibu nukleji li fuqhom hemm qbil:", "Fit-Testment il-\u0120did, a\u010b\u010bettat mill-insara imma mhux mil-Lhud, hemm kun\u010betti o\u0127ra:", "Kif nifhmu l-Bibbja, il-mod kif naqrawha u l-interpretazzjoni tag\u0127ha, dixxiplina li tissejja\u0127 ermenewtika tal-Bibbja, u fatt teolo\u0121iku, ji\u0121ifieri jiddependi mid-diversi komunitajiet reli\u0121ju\u017ci.", "Din hi differenti mill-e\u017ce\u0121esi li din tikkonsisti f'li to\u0127ro\u0121 is-sens minn parti tat-test, bl-g\u0127ajnuna ta' dixxiplini b\u0127all-filolo\u0121ija u l-istorja, waqt li l-ermenewtika tfittex li tag\u0127ti u tispjega s-sens i\u017cjed wiesa' li l-awtur ried jag\u0127ti l-publiku tieg\u0127u.", "Pere\u017cempju fit-Testment il-\u0120did, u in partikulari fil-kitba ta' Pawlu, insibu ermenewtika \u0121dida tal-kitba mqaddsa Lhudija.", "G\u0127alhekk l-ewwel differenza kbira fl-ermenewtika tal-Bibbja hi bejn il-Lhud u l-Insara: g\u0127alkemm hemm affinit\u00e0 parzjali bejn i\u017c-\u017cew\u0121 reli\u0121jonijiet, g\u0127aliex g\u0127andhom parti mill-kanoni tal-Bibbja fil-komuni, huma \u017cviluppaw tradizzjonijiet differenti tal-fidi u g\u0127alhekk metodi interpretattivi u ermenewti\u010bi differenti.", "G\u0127at-Testment il-Qadim Lhudi, id-dokumenti l-izjed antiki huma dawk tar-Rotli tal-Ba\u0127ar Mejjet, li nstabu fl-1947 u fihom frammenti ftit jew wisq s\u0127a\u0127 tat-testi kollha tal-Bibbja Lhudija.", "B'kollox \u0121ejjin minn perijodu twil li jmur mill-250 Q.K. sat-68 AD.", "Id-dokumenti l-i\u017cjed awtorevoli miktuba mill-ma\u017coreti u li jaqblu sostanzjalment mar-Rotli tal-Ba\u0127ar Mejjet huma:", "It-test kritiku (ji\u0121ifieri li jie\u0127u kont tad-diversi dokumenti ewlenin) li da\u017c-\u017cmien jintu\u017ca b\u0127ala mudell g\u0127at-test Lhudi hu dak tal-\"Biblia Hebraica Stuttgartensia\" (BHS), ibba\u017cat fuq L, miktub fl-1966 (1977, 1983, 1990) minn Karl Ellinger u W. Rudoph tad-\"Deutsche Bibelgesellschaft\" ta' Stuttgart (g\u0127alhekk l-isem).", "G\u0127at-Testment il-\u0120did u t-Testment il-Qadim bil-Grieg, id-dokumenti l-i\u017cjed antiki huma xi papiri li \u0121ejjin mis-seklu II AD.", "Hemm xi \u0127amest elef manuskritti o\u0127ra konservati.", "L-i\u017cjed awtorevoli minnhom huma dawn:", "It-test kritiku (ji\u0121ifieri li jie\u0127u kont tad-diversi dokumenti ewlenin) li da\u017c-\u017cmien jintu\u017ca b\u0127ala mudell g\u0127at-test tat-Testment il-Qadim bil-Grieg, inklu\u017ci l-kotba dewterokanoni\u010bi hi l-edizzjoni ppublikata fl-1935 mill-filologu \u0120ermani\u017c Alfred Rahlfs.", "It-test kritiku li da\u017c-\u017cmien jintu\u017ca b\u0127ala mudell g\u0127at-test Grieg tat-Testment il-\u0120did hu dak ta' \"The Greek New Testament\" (GNT), minn K. Aland, M. Black, B. M. Metzger, A. Wikgren, Carlo Maria Martini, B. Aland.", "\"United Bible Societies\".", "Edizzjonijiet: 1966, 1968, 1975, 1983 u 1993.", "Fost l-eluf tat-traduzzjonijiet tat-test bibliku g\u0127al-lingwi kollha tad-dinja, ta' min isemmi dawn li \u0121ejjin:", "Dawn il-fatti huma me\u0127uda mill-artiklu \"L-Istorja tal-Bibbja bil-Malti\" ta' Paul Mizzi u hemm b\u017conn referenzi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "984", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=984", "title": "Wikipedija", "text": ["Wikipedija", "Il-Wikipedija hija en\u010biklopedija \u0127ielsa li kul\u0127add jista' jimmodifika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "994", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=994", "title": "Blogg", "text": ["Blogg", "Il-fenomenu tal-hekk imsej\u0127a bloggs (\"blogs\" bl-Ingli\u017c) huwa pjuttost ri\u010benti, fejn dan il-mezz ta' komunikazzjoni qed ji\u0121i kkunsidrat minn \u0127afna b\u0127ala s-soluzzjoni g\u0127all-vojt li t\u0127alli l-medja tradizzjonali.", "Il-blogg innifsu m'huwa xejn \u0127lief tip ta' sit f'format ta' \u0121urnal/djarju, fejn l-a\u0127\u0127ar kitbiet jidhru fil-qu\u010b\u010bata filwaqt li dawk iktar antiki ji\u0121u arkivjati.", "Il-fenomenu tal-bloggs jaf l-g\u0127eruq tieg\u0127u l-Amerika, fejn \u0127a spinta partikolari fl-a\u0127\u0127ar elezzjonijiet presidenzjali Amerikani meta delegazzjoni ta' bloggers kienet mistiedna ssegwi mill-vi\u010bin l-andament tal-kampanja elettorali.", "Il-blogg jikkonsisti f'serje ta' kitbiet, mag\u0127rufa ahjar b\u0127ala \"posts\", li jikteb perjodikament l-awtur.", "\u0126afna mill-bloggs jippermettu li l-qarrejja j\u0127allu l-kummenti tag\u0127hom u jirrea\u0121ixxu g\u0127al dak li ntqal fil-kitba ori\u0121inali.", "Hija u\u017canza popolari \u0127afna wkoll li diversi kitbiet ji\u0121u kkwotati fil-bloggs tal-qarrejja nnifishom, biex b'hekk jag\u0127mlu l-kummentarju fil-bloggs rispettivi tag\u0127hom minflok ma j\u0127allu l-kumment fil-blogg fejn \u0121iet diskussa t-tema partikolari l-ewwel darba.", "Blogg \u0127afna drabi jinkludi wkoll lista ta' bloggs o\u0127rajn li l-awtur i\u0127obb jaqra (mag\u0127rufa b\u0127ala \"blogroll\") u wkoll, generalment, xi informazzjoni dwar l-awtur nnifsu li tinstab fil-profil tieg\u0127u.", "Je\u017cistu primarjament \u017cew\u0121 tipi ta' bloggs: dawk b'kontenut simili g\u0127al djarju fejn l-awtur (mag\u0127ruf a\u0127jar b\u0127ala \"il-blogger\") jikteb dwar \u0127ajtu, kif ukoll dawk il-bloggs fejn l-awtur jikteb dwar temi u su\u0121\u0121etti partikolari, fosthom il-politika.", "Is-su\u010b\u010bess pre\u017centi tal-bloggs jaf il-bidu tieg\u0127u bil-furur li kien hawn internazzjonalment fl-2004 (fejn fiha l-espansjoni tal-bloggosfera kienet wa\u0127da mir-revelazzjonijiet tas-sena), g\u0127alkemm lokalment din l-isplu\u017cjoni ta' popolarita' saret notevoli aktar tard fl-ewwel ftit xhur tal-2005.", "Il-bloggosfera Maltija bdiet tikber bilmod il-mod hekk kif \u0127afna Maltin bdew jo\u0127olqu l-blogg tag\u0127hom.", "Wa\u0127da mill-kaw\u017ciet ta' dan kien blogg \u0121did bl-isem ta' \"Wired Temples\", miktub minn Robert Micallef, fejn fih l-awtur jag\u0127mel sforz sabiex jiskopri u jikteb dwar bloggs \u0121odda fil-bloggosfera lokali.", "Hemm \u0127afna diskussjonijiet g\u0127addejjin fuq l-etika u d-drittijiet tal-bloggers, li huma mag\u0127rufa li ma tantx ja\u0127sbuha darbtejn qabel jg\u0127idu dak li j\u0127ossu.", "Parzjalment, dan ise\u0127\u0127 min\u0127abba l-liberta' li l-internet jippermetti, kif ukoll min\u0127abba l-fatt li s-sid tal-blogg ikun qed jikteb liberament mill-po\u017cizzjoni tieg\u0127u, g\u0127all-kuntlarju tal-\u0121urnalisti li jkunu qeg\u0127din jiktbu f'isem a\u0121enzija tal-medja tradizzjonali u allura jkunu obbligati li josservaw \u010bertu etika.", "Blogger, mill-banda l-o\u0127ra, g\u0127andu l-liberta' li jaffronta kwalunkwe tema bi kliem i\u010b-\u010bittadin fit-triq, \u0127afna drabi ming\u0127ajr ir-restrizzjoni tal-korrettezza politika li \u0121urnalist g\u0127andu d-dmir li josserva.", "It-teknolo\u0121ija tal-bloggs imxiet \u0127afna 'l quddiem, u wie\u0127ed ma jridx i\u0127alli barra teknolo\u0121iji relatati li jimxu id f'id mal-bloggs, fosthom l-RSS.", "Il-fenomenu tal-bloggs qajjem ukoll kuxjenza dwar aspetti ohra tal-internet, fosthom \u010bertu standard ta' kumpatibbilita' bejn is-siti.", "Wie\u0127ed hawnhekk isemmi l-importanza tal-XHTML.", "\u0126afna bloggs saru b'hekk il-kanvas artistiku g\u0127al xi bloggers li jehdew japplikaw il-kreattivita' tag\u0127hom sabiex jikkreaw di\u017cinji u formati personalizzati g\u0127all-bloggs tag\u0127hom, billi ju\u017caw l-imsemmija standards \u0121odda."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "996", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=996", "title": "Bloggosfera", "text": ["Bloggosfera", "Il-kelma bloggosfera tirreferi g\u0127all-kommunita' ta' bloggs.", "Min\u0127abba n-natura tal-bloggs, hemm diversi mezzi ta' kif l-awturi jistg\u0127u jikkomunikaw ma' xulxin, u din to\u0127loq sens ta' kommunita'.", "Is-sezzjoni tal-kummenti ta\u0127t kull \"post\" te\u017cisti biex il-qarrejja jkunu jistg\u0127u joffru l-kummenti tag\u0127hom dwar dak il-\"post\" minflok jiktbu ittra elettronika lill-awtur.", "Kemm l-awtur u kemm il-qarrejja l-o\u0127rajn jistg\u0127u mbag\u0127ad jikkummentaw fuq il-kummenti di\u0121a' miktubin, u b'hekk \u0121ieli jsiru kemm diskussjonijiet u kemm argumenti fis-sezzjoni tal-kummenti.", "Dawn iservu mhux biss biex il-qarrejja jew bloggaturi jikkommunikaw ma' xulxin, imma wkoll \u0121ieli jsiru jafu b'xi bloggatur \u0121did g\u0127ax ikun \u0127alla kumment x'imkien.", "Isir ukoll l-abbu\u017c tal-kummenti f'diversi modi - pere\u017cempju meta xi \u0127add jikteb xi \u0127a\u0121a kontroversjali u ma jiktibx ismu, jew jikteb biss biex jag\u0127mel xi forma ta' riklam (spam), jew biss joqg\u0127od jg\u0127ajjar.", "Wie\u0127ed jista' ukoll jikkummenta fuq blogg ie\u0127or billi jikteb fil-blogg tieg\u0127u stess.", "Dan ukoll iservi b\u0127ala riklam g\u0127all-blogg l-ie\u0127or u jg\u0127in ikabbar in-nis\u0121a tal-bloggosfera.", "\u0126afna drabi, jekk bloggatur jie\u0127u pja\u010bir jaqra blogg ie\u0127or, hu jpo\u0121\u0121i \u0127olqa permanenti fuq il-blogg tieg\u0127u (fis-sezzjonali msej\u0127a \"blogroll\") \u0127alli min jaqra tieg\u0127u jsir jaf bl-ie\u0127or.", "Hemm l-u\u017canza ta' \u0127olqa re\u010biproka meta wie\u0127ed isir jaf li hemm xi \u0127add jag\u0127mel \u0127olqa g\u0127al mieg\u0127u.", "Fil-bloggosfera Maltija nsibu diversi tipi ta' nies li jkollhom xi konnessjoni ma' Malta.", "Je\u017cistu \u010berti distinzzjonijiet: jekk huma Maltin jew le, jekk jg\u0127ixu Malta jew le, u jekk jiktbu bil-Malti jew le.", "Tista' ukoll t\u0127ares lejn jekk jiktbu dwar Malta u l-politika, jew b'mod iktar personali.", "B\u0127alissa fil-bloggosfera Maltija, minbarra Maltin jg\u0127ixu Malta, insibu diversi Maltin li b\u0127alissa joqog\u0127du pajji\u017ci o\u0127rajn fl-Ewropa, xi barranin li huma studenti jistudjaw l-Universita', u dan l-a\u0127\u0127ar ukoll barranin li ma joqog\u0127dux Malta i\u017cda g\u0127andhom konnessjonijiet mag\u0127ha u g\u0127alhekk jiktbu dwarha.", "Il-kitba bil-Malti fil-bloggs g\u0127andha tiffa\u010b\u010bja xi problemi; l-ikbar tnejn huma l-u\u017cu ta' ittri Maltin (\u010a,\u010b,\u0120,\u0121,\u0126,\u0127,\u017b,\u017c) u l-u\u017cu ta' kliem tekni\u010bi li g\u0127andhom x'jaqsmu mat-teknolo\u0121ija tal-bloggs.", "Is-soltu meta wie\u0127ed jikteb bil-Malti fuq kompjuter, ju\u017ca \"Word processor\" b'karattri Maltin, imma l-kitba ta' bloggs is-soltu jsir direttament \u0121o navigatur tal-internet, fejn m'hemmx g\u0127a\u017cla ta' karattri.", "Barra minn hekk, jekk blogger ju\u017ca l-karattri Maltin fuq il-blogg tieg\u0127u, dan ser jidher sew biss fuq kompjuters li ukoll g\u0127andhom il-karattri Maltin.", "Hemm min jevita din problema billi ju\u017ca ittri Ingli\u017ci biss (C,c,G,g,H,h,Z,z).", "Permezz tat-tastiera Maltija (tg\u0127allem kif tinstallaha), wie\u0127ed jista' jikteb b'karattri Maltin b'mod fa\u010bli, u l-karattri li ji\u0121u u\u017cati huma tal-Unicode li g\u0127alhekk ser jidhru kif suppost fuq kwalunkwe kompjuter.", "Din is-soluzzjoni ta\u0127dem biss fuq \"Windows\" biss, u bloggers li ju\u017caw sistemi operattivi differenti jkollom jsibu metodi o\u0127rajn biex ida\u0127\u0127lu l-karattri Maltin.", "Jistg\u0127u jda\u0127\u0127luhom wie\u0127ed wie\u0127ed billi jikkupjawhom mill-\"character map\", jew jistg\u0127u ju\u017caw \"scripts\" b\u0127al dan li hemm fis-sit linux.org.mt.", "G\u0127at-tieni problema, tal-u\u017cu ta' kliem tekniku, il-blogger jista' ju\u017ca kliem Ingli\u017c b\u0127al \"website\", \"blog\", \"Internet\", u forsi jag\u0127milhom kursivi peress li mhumiex bil-Malti.", "Inkella jkollu jista' ju\u017ca l-ekwivalenti bil-Malti (\"website\" ti\u0121i \"sit tal-web\", \"blog\" ti\u0121i \"blogg\", \"Net\" ti\u0121i \"Xibka\").", "Jekk bloggers o\u0127rajn jaqblu ma' xi \u0127a\u0121a li jivvinta wie\u0127ed, jaddottawha huma wkoll (per e\u017cempju Mark Vella beda ju\u017ca l-kelma \"blogg\", li issa saret a\u010b\u010bettata u u\u017cata fil-bloggosfera Maltija).", "Il-bloggosfera Maltija qieg\u0127da tipprovdi diversi benefi\u010b\u010bji lil min isegwiha, per e\u017cempju \u0121ieli tag\u0127ti u tifrex a\u0127barijiet qabel il-gazzetti, tipprovdi post g\u0127all-kittieba sabiex juru u jaqsmu x-xog\u0127ol tag\u0127hom, tlaqqa' nies minn oqsma differenti tal-\u0127ajja li s-soltu ma kienx hemm \u010bans isiru jafu 'l xulxin, u \u0121ieli tiffunzjona b\u0127ala forum g\u0127al diskussjonijiet dwar il-qag\u0127da ta' Malta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "999", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=999", "title": "Bandiera ta' Malta", "text": ["Bandiera ta' Malta", "Skont il-kostituzzjoni ta' Malta, il-bandiera nazzjonali g\u0127andha \u017cewg strixxi weqfin u ndaqs, bl-istrixxa tan-na\u0127a tax-xellug tkun bajda, filwaqt li l-o\u0127ra \u0127amra.", "Fil-kantuniera ta' fuq fin-na\u0127a tax-xellug tal-bandiera hemm il-George Cross b'bordura \u0127amra, li jirrappre\u017centa l-unur li ng\u0127ata lill-poplu Malti mir-Re \u0120or\u0121 VI tal-Ingilterra fil-15 ta' April, 1942 g\u0127all-qlubija li wera fit-Tieni Gwerra Dinjija.", "Il-wisa' tal-bandiera g\u0127andha tkun darba u nofs daqs it-tul tag\u0127ha.", "L-Emblema ta' Malta hija bba\u017cata fuq il-bandiera.", "G\u0127alkemm l-ori\u0121ini tal-bandiera Maltija m'humiex a\u010b\u010bertati, \u0127afna jsostnu li l-ilwien abjad u a\u0127mar bdew jintu\u017caw minn \u017cmien il-\u0127akma tal-Konti Ru\u0121\u0121ieru I ta' Sqallija, li \u0127a l-g\u017cejjer minn ta\u0127t l-G\u0127arab fl-1090."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1004", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1004", "title": "L-Innu Malti", "text": ["L-Innu Malti", "L-Innu Malti hu l-innu nazzjonali ta' Malta.", "Inkiteb b\u0127ala forma ta' talba lil Alla.", "Dan l-innu \u0121ie kompost mill-Mro.", "Robert Samut bil-lirika to\u0127ro\u0121 mill-pinna tal-Poeta Nazzjonali Malti Dun Karm Psaila.", "Minn nofs is-seklu dsatax sas-snin tletin, Malta kienet g\u0127addejja minn bidla fuq il-lat patrijottiku, b'\u0127afna \u0127assieba j\u0127ossu li Malta g\u0127andha jkollha l-innu nazzjonali tag\u0127ha.", "Fl-1850, \u0120an Anton Vassallo kkompona Innu Lil Malta, li kien jintu\u017ca f'diversi manifestazzjonijiet u laqg\u0127at politi\u010bi Maltin.", "Fl-1922, il-Professur Mro.", "Robert Samut ikkompana melodija qasira.", "Sena wara, Dr. A.V. Laferla, kap tal-iskejjel primarji f'Malta, \u0121ietu f'idejh din il-kompo\u017cizzjoni hekk kif hu xtaq li jkollu innu li jista' ji\u0121i kantat mill-istudenti fl-iskejjel Maltin.", "Laferla staqsa lil Dun Karm Psaila biex jikteb il-kliem li jkun jista' jaqbel mal-melodija ta' Samut.", "Dun Karm Psaila kien mag\u0127ruf g\u0127all-\u0127sibijiet reli\u0121ju\u017ci u patrijotti\u010bi li kien jikteb fil-poe\u017ciji tieg\u0127u, u fil-versi li kiteb ma naqasx li jda\u0127\u0127al dawn l-elementi.", "L-innu kien di\u0121\u00e0 beda jindaq f'Di\u010bembru tal-1922, \u0127afna drabi fl-iskejjel tal-istat.", "L-ewwel darba li nstama' fil-pubbliku kien fis-27 ta' Di\u010bembru 1922 u darb'o\u0127ra fis-6 ta' Jannar 1923, waqt \u017cew\u0121 kun\u010berti fit-Teatru Manoel.", "Madanakollu, matul dawn i\u017c-\u017cew\u0121 dehriet, tbiddlu xi versi mill-ewwel stanza.", "Din irrabjat lil Dun Karm, li pprotesta g\u0127al din permezz ta' artiklu f'gazzetta lokali.", "Minn dakinhar 'il quddiem l-ebda kelma ma nbidlet.", "Fil-8 ta' Frar 1929, \u017cew\u0121 kun\u010berti o\u0127ra saru fit-Teatru Manoel bil-parte\u010bipazzjoni ta' tfal minn Tas-Sliema li kantaw il-versi ori\u0121inali ta' Dun Karm.", "L-innu ndaqq mid-Duke of Edinburgh's Band tal-Birgu.", "Fit-22 ta' Frar 1941, il-gvern Malti ddikjara l-innu b\u0127ala l-innu uffi\u010bjali ta' Malta.", "Il-Kostituzzjoni tal-Indipendenza tal-1964 ikkonfermatu b\u0127ala l-Innu Nazzjonali ta' Malta, li llum jirrappre\u017centa wie\u0127ed mis-simboli tal-identit\u00e0 Maltija.", "\u0120rajja interessanti se\u0127\u0127et fil-25 ta' Marzu 1945, waqt log\u0127ba futbol bejn Malta XI u t-tim Jugoslav ta' Hajduks li ntlag\u0127bet fil-grawnd tal-G\u017cira.", "F'dak i\u017c-\u017cmiem, Malta kienet g\u0127adha ta\u0127t l-Ingli\u017ci, u l-Gvernatur Brittaniku kien pre\u017centi.", "Qabel il-log\u0127ba, il-banda daqqet l-innu tal-Jugoslavja, u wara l-innu tal-Gran Brittanja, min\u0127abba li Malta kienet g\u0127adha stat kolonjali.", "Hekk kif il-gvernatur kien se jpo\u0121\u0121i, in-nies kollha qamu u bdew ikantaw l-Innu Malti.", "Il-Gvernatur, minkejja li kien imbarazzat, baqa' bilwieqfa sal-a\u0127\u0127ar tal-innu.", "L-Innu jindaqq kuljum fuq il-mezzi tax-xandir, u anki waqt il-qadi uffi\u010bjali tal-President ta' Malta, tal-Prim Ministru ta' Malta, u dawk tal-persona\u0121\u0121i statali o\u0127ra.", "Fl-iskejjel u waqt attivitajiet nazzjonali importanti, l-Innu Malti jindaqq ukoll."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1009", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1009", "title": "Nies prominenti Maltin", "text": ["Nies prominenti Maltin", "Din hija lista parzjali ta' nies famu\u017ci jew mag\u0127rufa ta' nazzjonalit\u00e0 Maltija li tinkludi nies li ma kinux imwielda, jew li ma kinux jew mhumiex ibba\u017cati f'Malta imma huma jew ta' nazzjonalit\u00e0 Maltija jew ta' dixxendenza Maltija.", ".", "Joseph A, Filletti"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1021", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1021", "title": "Lira Maltija", "text": ["Lira Maltija", "Il-Lira Maltija kienet il-munita uffi\u010bjali ta' Malta sal-31 ta' Di\u010bembru 2007.", "Sa l-a\u0127\u0127ar tas-snin sittin, din il-munita kienet mag\u0127rufa b\u0127ala Maltese Pound u kienet pari mal-Lira Sterlina Ingli\u017ca; kienet valutata bejn wie\u0127ed u ie\u0127or \u00a31.60 sterlini.", "Il-Lira Maltija hija maqsuma f'100 \u010bente\u017cmu u mag\u0127rufa bis-simbolu Lm.", "B\u0127ala muniti fil-flus Maltin insibu:", "Insibu wkoll il-karti li g\u0127andhom valur ta';", "Mill-1 ta' Jannar 2008 il-Lira Maltija (Lm) ma baqg\u0127atx tintu\u017ca u minflok \u0121iet addottata l-Ewro."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1023", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1023", "title": "Air Malta", "text": ["Air Malta", "Air Malta hija l-linja nazzjonali tal-ajru ta' Malta.", "L-\"Air Malta\" twaqqfet fil-21 ta' Marzu, 1973 wara li \u0121iet iffurmata minn ri\u017coluzzjoni fil-Kamra tad-Deputati, u saret kumpanija fit-30 tax-xahar.", "Fid-29 tal-istess xahar, din il-linja tal-ajru \u0121iet provduta \u010bertifikat li forniha bi drittijiet biex topera fuq servizzi internazzjonali minn Malta.", "Dan i\u010b-\u010bertifikat \u0121ie ffirmat mill-Prim Ministru, bil-patt u l-kundizzjoni li l-Air Malta tobdi \u010berti regoli imposti minnu.", "L-Air Malta bdiet topera fl-1 ta' April, 1974, b'\u017cew\u0121 Boeing 720 mikrija, b'titjiriet lejn Ruma, Tripli, Londra, Manchester, Frankfurt, u Pari\u0121i mill-Ajruport ta' Malta.", "Fl-1982 l-Air Malta ffirmat kuntratt ta' xiri mal-kumpanija Boeing biex b'hekk din il-kumpanija tal-ajruplani mill-Amerika ta' Fuq forniet tliet mudelli Boeing 737 lill-Air Malta.", "Dawn kienu fil-fatt l-ewwel ajruplani \u0121odda li kellha l-Air Malta, u tlestew lejn il-bidu tal-1983.", "Fl-1986 l-Air Malta ordnat \u017cew\u0121 Boeing 737 \u0121odda, u fl-1987, ordnat l-ewwel Airbus A320 filwaqt li bieg\u0127et i\u017c-\u017cew\u0121 Boeing 720 li kellha fil-flotta.", "Fl-1989, l-Air Malta xtrat Airbus A320 ie\u0127or, u iktar tard fl-1992 ordnat \u017cew\u0121 Boeing 737 o\u0127ra.", "Dik is-sena \u0121ew ordnati wkoll erba' Avro RJ-70 biex ikunu jistg\u0127u jintu\u017caw f'rotot minn Malta g\u0127al Katanja, g\u0127all-Ajruport Internazzjonali ta' Palermo u g\u0127al destinazzjonijiet \u0121odda b\u0127al Tune\u017c u Monastir (it-tnejn fit-Tune\u017cija).", "Wara l-ftu\u0127 tal-Ajruport Internazzjonali ta' Malta fl-1992, l-Air Malta \u0127olqot il-\"CargoSystems\" li tikkonsisti f'servizzi li jinkludu trasport bl-ajru ta' merkanzija fuq ajruplani tal-Air Malta.", "G\u0127al dan il-g\u0127an, fl-1994 l-Air Malta inawgurat \u010bentru apposta fl-ajruport.", "Fl- ahhar tal- 2010, inbeda process ta restructuring fl Air Malta, ghax bdiet taghmel it telf u hemm biza li tfalli.", "Ir rizultat tal process ghandu ikun imhabbar lejn l ahhar ta Jannar 2011.", "Jista jkun ikollhom jitnaqqasu xi ajruplani u anke xi haddiema, biex il kumpannija tigi profittabbli.", "Minkejja kollox, wiehed ma ghandux inaqqas mill importanza ta linja tal ajru nazzjonali ghal- gzira bhal Malta.", "Fix-xitwa tal-2004/05, l-Air Malta operat f'iktar minn 45 destinazzjoni lejn l-Ewropa, l-Afrika ta' Fuq u l-Lvant Nofsani.", "Fi Frar 2005, l-Air Malta \u0127abbret \u017cieda fid-destinazzjonijiet lejn l-Ingilterra (Cardiff, East Midlands, Bristol, u Newcastle) u Franza (Nantes, u Toulouse).", "Il-flotta tal-Air Malta tikkonsisti f'dawn l-in\u0121enji tal-ajru: (2008):"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1025", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1025", "title": "Dom Mintoff", "text": ["Dom Mintoff", "Il-Perit Duminku Mintoff, mag\u0127ruf a\u0127jar b\u0127ala Dom Mintoff (Bormla, 6 ta' Awwissu 1916 \u2013 \u0126al Tarxien, 20 ta' Awwissu 2012) kien politiku Malti, li serva ta' Prim Ministru ta' Malta g\u0127al erba' le\u0121i\u017claturi.", "Huwa kien ukoll l-uniku Prim Ministru Laburista li serva b\u0127ala Prim Ministru f'iktar minn le\u0121i\u017clatura wa\u0127da, u huwa l-iktar Prim Ministru Malti li dam fil-kariga, 16-il sena.", "Bejn l-1949 u l-1984 huwa kien il-mexxej tal-Partit Laburista, l-iktar mexxej li dam \u2013 35 sena.", "Ta' 33 sena hu kien l-i\u017cg\u0127ar mexxej ta' partit meta la\u0127aq.", "Serva g\u0127al 47 sena b\u0127ala deputat fil-Parlament Malti bejn l-1945 u l-1998 meta ma kkontestax l-elezzjonijiet \u0121enerali li saru f'dik is-sena.", "Duminku Mintoff kien l-iktar wie\u0127ed li kien elett drabi: 14-il darba \u2013 f'kull elezzjoni mill-1945 sal-1996.", "Dom Mintoff jibqa' msemmi b\u0127ala figura kontroversjali lokalment u internazzjonalment, ma\u0127bub minn \u0127afna u kkritikat minn \u0127afna.", "Jibqa' mfakkar g\u0127al \u0127afna mi\u017curi li introdu\u010ba, fosthom is-servizzi so\u010bjali, u li wasslu biex f'Malta jinqered il-faqar, u g\u0127al kisbiet kostituzzjonali importanti, b\u0127at-twaqqif ta' Malta Repubblika u l-kisba ta' \u0127elsien s\u0127i\u0127 mir-Renju Unit.", "Bin Wenzu u Concetta imwielda Farrugia, Duminku Mintoff kien it-tielet wild fost disa' a\u0127wa, u l-ikbar wie\u0127ed mis-subien.", "Missieru kien ja\u0127dem fuq il-ba\u0127ar man-Navy Ingli\u017ca u aktar tard kien kok fil-Ber\u0121a ta' Kastilja.", "Duminku kien imur jg\u0127in lil missieru f'Kastilja meta l-binja kienet tal-Ingli\u017ci u fiha kien jamministra Lord Louis Mountbatten.", "Wara li Mintoff kien da\u0127al fil-politika u sar Mexxej tal-Partit Laburista, l-istess Mountbatten kien sar \u0127abib personali kbir tieg\u0127u, u Mintoff sar Prim Ministru bl-uffi\u010bju tieg\u0127u f'Kastilja.", "Ommu, mara ta' karattru sod, kellha influwenza kbira fuqu.", "Twieled f'Irish Street, Bormla, f'ambjent fqir, sempli\u010bi, iffullat u storbju\u017c.", "Din id-dar kienet fl-a\u0127barijiet f'Jannar 2010 meta Chris Agius, membru parlamentari Laburista, talab lill-awtoritajiet biex din ma titwaqqax mal-bini antik f'Bormla li kien hemm il-\u0127sieb li jitwaqqa' mill-Gvern.", "Iktar tard il-familja Mintoff marret toqg\u0127od f'dar o\u0127ra Bormla qrib St. Helen's Gate.", "Tg\u0127ammed fil-Knisja Kolle\u0121\u0121jata tal-Kun\u010bizzjoni ta' Bormla u ng\u0127ata l-isem Duminku mhux biss min\u0127abba li l-familja tieg\u0127u kienet partitarja ta' San Duminku tal-Birgu, imma g\u0127ax g\u0127ax ommu wara li kellha \u017cew\u0121t ibniet xtaqet tifel u kienet g\u0127amlet weg\u0127da lil San Duminku.", "Meta twieled kien ukoll il-jum li fih twieled kienet titfakkar il-mewt ta' dan il-qaddis.", "Silvia Abela, li tg\u0127ix f'parti mid-dar fejn twieled Mintoff, meta intervistata minn \"The Times\", qalet li ommha, Carmena Silvio, kienet tg\u0127ix f'dawk l-in\u0127awi, u meta kienet \u017cg\u0127ira kienet tig\u0127ab ma' Mintoff.", "Tirrakkonta kif ommu kienet tg\u0127ajjat mieg\u0127u biex jistudja imma hu kien ikun irid jibqa' jilg\u0127ab.", "Imbag\u0127ad kien imur vera tajjeb fl-e\u017camijiet.", "Mintoff \u0127a l-edukazzjoni tieg\u0127u, l-ewwel fl-iskola tan-nuna f'Bormla, u wara g\u0127and il-\"Freres\" fil-Kottonera, is-Seminarju tal-Furjana, u fil-Li\u010beo tal-Belt u ggradwa mill-Universit\u00e0 ta' Malta fl-1937 fil-B.Sc., u sentejn wara, fl-1939 iggradwa b\u0127ala Perit (B.E. & A. & C.E.).", "Fuq dak i\u017c-\u017cmien ta' student fl-Universit\u00e0 ta' Malta, Mintoff jirrakkonta in\u010bident partikulari:", "F'dik is-sena, 1939, ing\u0127ata wkoll bor\u017ca ta' studju mill-Fondazzjoni Sir Cecil Rhodes u ppro\u010beda f'Hartford College, fl-Universit\u00e0 ta' Oxford.", "Fil-vja\u0121\u0121 tieg\u0127u g\u0127amel waqfa f'Napli u hemm ir\u010bieva telegramma li biex jid\u0127ol fl-universit\u00e0 ta' Oxford ried ikollu \u010bertifikat li jikkonferma li kien b'sa\u0127\u0127tu u g\u0127alhekk mar ifittex tabib.", "Sab lit-tabib Giuseppe Moscati (li mbag\u0127ad fl-1987 kien \u0121ie ddikjarat qaddis) li wara li g\u0127amillu \u010b-\u010bertifikat ma \u0127adlux flus u minflok qallu, \"Mur u ag\u0127mel il-\u0121id.\"", "Fl-1941 \u0121ab l-M.A. fix-xjenzi u in\u0121inerija.", "Huwa pprattika l-professjoni tieg\u0127u l-Ingilterra sal-1943, u f'dik is-sena rritorna lura lejn Malta, fejn ipprattika l-professjoni tieg\u0127u ta' perit minn uffi\u010b\u010bju fil-Blata l-Bajda, li kien jie\u0127u \u0127siebu \u0127uh, Raymond Mintoff.", "F'dan i\u017c-\u017cmien ukoll Mintoff beda jie\u0127u interess fil-politika Maltija u beda jikteb artikli fil-gazzetta \"Chronicle\".", "F'wie\u0127ed mill-artikli tieg\u0127u fil-\"Chronicle\", Dom Mintoff kien qal \"F'Malta l-politika fiha \u0127afna bjuda u jekk nag\u0127mlu xi taqtira ro\u017ca, ma tag\u0127mel xejn \u0127a\u017cin, anzi tiswa ta' \u0121id.\"", "Fl-istess \u017cmien Mintoff kien iltaqa' mal-anti-Faxxista Taljan Umberto Calosso li kien jinsab Malta.", "Calosso kien \u0127a sehem fil-gwerra \u010bivili ta' Spanja, u kif din intemmet kien \u0121ie Malta u kien jg\u0127allem fil-Kulle\u0121\u0121 ta' St Edwards u wara kien \u0127a \u010b-\u010bittadinanza Ingli\u017ca.", "Calosso kien So\u010bjalist u l-Gvern ta' Mintoff tas-snin sebg\u0127in kien semma l-Kulle\u0121\u0121 tas-Snajja' f'Santa Vene\u00adra g\u0127alih.", "Mintoff da\u0127al fix-xena politika fl-1935 b\u0127ala assistent segretarju tal-Ka\u017cin tal-Partit Laburista ta' Bormla.", "In\u0127atar Segretarju \u0120enerali tal-Partit Laburista fl-1935, i\u017cda fl-1937 kellu jirre\u017cenja biex ikun jista' jkompli l-istudji tieg\u0127u barra minn Malta.", "Ta' 23 sena, Mintoff kien di\u0121\u00e0 jikteb fl-istampa lokali dwar ideat \u0121odda g\u0127all-politika Maltija.", "F'artiklu li kien deher fil-\u0121urnal \"Daily Malta Chronicle\" Mintoff kiteb:", "Mar-ritorn tieg\u0127u mill-Ingilterra fl-1944, Mintoff re\u0121a' n\u0127atar Segretarju \u0120enerali tal-Partit Laburista, i\u017cda rri\u017cenja minn din il-kariga wara li \u0121ie elett b\u0127ala Deputat Mexxej tal-Partit.", "Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-politika f'Malta \u0127adet pawsa u kull entu\u017cja\u017cmu li seta' kien hemm g\u0127osfor.", "Possibilment, l-iktar avveniment politiku importanti fi \u017cmien it-Tieni Gwerra Dinjija kien it-twaqqif tal-General Workers Union (GWU) minn Reggie Miller fl-1943.", "L-g\u0127anijiet ta' din l-unjon kienu kwa\u017ci identi\u010bi g\u0127al dawk tal-MLP.", "Fil-fatt, iktar il-quddiem fl-istorja, il-GWU kellha rwol importanti fil-politika ta' Malta fejn flimkien mal-MLP iffurmat alleanza mag\u0127rufa b\u0127ala l-Moviment tal-\u0126addiema, b'\u017cew\u0121 ferg\u0127at: dik politika u dik industrijali (1984).", "Matul il-gwerra, il-Partit Laburista kien jifforma parti mill-Kunsill tal-Gvern.", "Fit-22 ta' Frar 1945 ir-rappre\u017centant laburista, Pawlu Boffa, irri\u017cenja mill-kunsill wara li \u0121ie kkritikat talli ppropona l-introduzzjoni ta' taxxi biex ji\u0121u mibdija s-servizzji so\u010bjali f'Malta.", "G\u0127all-kura\u0121\u0121 u l-perseveranza tal-Maltin matul il-gwerra, il-Gvern Ingli\u017c wieg\u0127ed Kostituzzjoni Awtonoma lill-poplu Malti hekk kif tintemm il-gwerra.", "Mat-tmiem tat-taqbid kontra l-g\u0127adu, il-Maltin ma damux wisq qabel re\u0121g\u0127u bdew bit-taqbid politiku.", "\u0120iet iffurmata l-Assemblea Nazzjonali ta\u0127t it-tmexxija ta\u010b-chairman Contino L. Preziosi, li l-g\u0127an tag\u0127ha kien il-formazzjoni ta' kostituzzjoni \u0121dida.", "Il-membri, li kienu jirrappre\u017centaw il-korpi kostitwiti kollha, kienu jiltaqg\u0127u fil-Palazz tal-Gvernatur.", "Kien fit-23 ta' Settembru, tal-1945, li Mintoff tkellem g\u0127all-ewwel darba fil-\"meeting\" li kien sar f'Bormla fil-kumpanja elettorali g\u0127all-Kunsill tal-Gvern.", "Fl-elezzjoni ta' Novembru 1945, li g\u0127aliha vvutaw bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 31% biss tal-votanti eli\u0121ibbli, il-Partit Laburista \u0121ab il-ma\u0121\u0121oranza ta' si\u0121\u0121ijiet, b'kollox 9 minn 10.", "Mintoff ikkontesta b'su\u010b\u010bess din l-elezzjoni u \u0121ie elett flimkien ma' Pawlu Boffa (il-Kap tal-Partit Laburista li \u0121ie wkoll ma\u0127tur Kap tal-Kunsill), Robert Bencini, \u0120u\u017c\u00e8 Cassar, Turu Colombo, Godwin Ganado, Anthony Schembri Adami, John Raimondo u Karmenu Vassallo g\u0127all-Partit Laburista.", "G\u0127all-ewwel darba fl-istorja tal-Partit Laburista, fil-programm elettorali ma kien hemm l'ebda referenza g\u0127ar-reli\u0121jon.", "Mintoff ing\u0127ata permess biex jifforma parti mill-Kunsill E\u017cekuttiv fl-1 ta' Awwissu, 1946 wara pressjoni qawwija mit-tabib Pawlu Boffa fuq il-gvernatur ta' dak i\u017c-\u017cmien.", "Fit-12 ta' Settembru, 1946 id-disa' membri tal-Partit Laburista irri\u017cenjaw b\u0127ala sinjal ta' protesta kontra is-sensji li ng\u0127ataw lill-\u0127addiema tat-tarzna, kif ukoll kontra l-fatt li membri eletti Maltin fil-Kunsill tal-Gvern ftit kellhom poter.", "Dan kien ise\u0127\u0127 skont il-Kostituzzjoni Macdonal li kienet tipprovdi tmien membri uffi\u010bjali, tnejn nominati mill-Gvernatur u g\u0127axra o\u0127ra eletti mill-poplu.", "Din il-kostituzzjoni kienet tpo\u0121\u0121i r-rappre\u017centanti tal-poplu f'minoranza peress li l-Gvernatur Ingli\u017c (jew ir-rappre\u017centant tieg\u0127u) kellu wkoll id-dritt g\u0127all-vot.", "Sadanittant, \u0121iet fis-se\u0127\u0127 il-Kostituzzjoni MacMichael li kienet tippermetti self-government lill-Maltin.", "Fl-10 ta' Settembru, 1947, C.R.F. Douglas, il-Gvernatur u l-Kap-Kmandant (\"Commander-in-Chief\") ta' Malta, iddikjara pubblikament li l-kostituzzjoni kienet ser tid\u0127ol fis-se\u0127\u0127 fit-22 ta' Settembru, 1947.", "F'din il-kostituzzjoni, is-Senat \u0121ie abolit u minnflok, n\u0127oloq korp le\u0121i\u017clattiv ta' 40 membru elett mill-poplu.", "Permezz ta' din il-kostituzzjoni, Malta kien ser ikollha organu wie\u0127ed ta' le\u0121islazzjoni, l-Assemblea Le\u0121islattiva.", "Din il-kostituzzjoni l-\u0121dida kienet pass importanti ukoll mill-lat ta' ugwaljanza bejn is-sessi g\u0127aliex issa, in-nisa ng\u0127ataw il-vot u fl-Elezzjoni \u0120enerali li se\u0127\u0127et f'Ottubru, 1947, setg\u0127u anki jo\u0127or\u0121u b\u0127ala kandidati g\u0127all-Assemblea Le\u0121islattiva b\u0127alma g\u0127amlet Agatha Barbara fl-1947.", "F'Ottubru 1947, il-Partit Laburista reba\u0127 l-elezzjonijiet b'ma\u0121\u0121oranza assoluta ta' 24 si\u0121\u0121u.", "Il-Partit Laburista mmexxi minn Pawlu Boffa kiseb reb\u0127a kbira elettorali meta \u0121ab 63,145 vot u tella' 24 Deputat fl-Assemblea Le\u0121islattiva.", "Il-Partit Nazzjonalista \u0121ab 19,401 vot u tella' 7 deputati.", "Id-\"Democratic Action Party\" kiseb 14,010 vot u tella' 4 deputati, il-Partit t'G\u0127awdex \u0121ab 5,491 vot u tella' tliet Deputati, filwaqt li l-Partit ta' Jones \u0121ab 3664 vot u tella' \u017cew\u0121 Deputati.", "143 vot marru g\u0127all-kandidati Indipendenti li \u0127add minnhom ma \u0121ie elett.", "Is-sinjorina Agatha Barbara, f'isem il-Partit Laburista saret l-ewwel mara eletta fl-Assemblea Le\u0121islattiva.", "It-tabib Paul Boffa \u0121ie dikjarat Prim Ministru ta' Malta, u Mintoff n\u0127atar Deputat Prim Ministru u Ministru tax-Xog\u0127ol u r-Rikostruzzjoni u baqa' j\u017comm din il-kariga sa Settembru 1949.", "Dan il-Gvern Laburista kien il-gvern li ntrodu\u010ba t-Taxxa fuq id-D\u0127ul (Income Tax) u l-Pensjoni tax-Xju\u0127 f'Malta.", "Peress li Mintoff kien ukoll id-Deputat Mexxej tal-MLP mmexxi minn Boffa, huwa kien jifforma parti minn kull delegazzjoni li kienet titla' l-Ingilterra biex tipprova takkwista sussidji, g\u0127ajnuna finanzjarja u garanziji g\u0127all-futur ta' Malta.", "Il-Gvern Britanniku i\u017cda kien idu tqila u ma kienx lest li jg\u0127in lil Malta.", "Il-Gvern Malti \u0127ass li g\u0127as-sehem kru\u010bjali tal-g\u017cejjer fit-Tieni Gwerra Dinjija, Malta kellha ting\u0127ata sehem mill-assistenza li l-Istati Uniti kienet qed tag\u0127ti lill-Ewropa f'dak i\u017c-\u017cmien.", "L-g\u0127an ta' din l-assistenza, mag\u0127rufa a\u0127jar il-Pjan Marshall (Marshall Plan; Marshall Aid), kien ir-rikostruzzjoni tal-Ewropa u tal-ekonomija Ewropea.", "G\u0127as-sehem kru\u010bjali tag\u0127ha fit-Tieni Gwerra Dinjija, Malta ma ng\u0127atat l-ebda g\u0127ajnuna finanzjarja.", "Dan kollu wassal biex fl-1949, Boffa kellu jippre\u017centa memorandum miktub minn Mintoff lill-Gvern Ingli\u017c, liema memorandum kien approvat unanimament mill-kabinett.", "F'dan il-memorandum, Malta heddet li jekk sat-22 t' Awwissu tal-istess sena, l-Ingilterra ma tkunx talbet g\u0127all-\"Marshall Aid\" f'isem Malta, il-Gvern Malti kien ser jistaqsi lill-Istati Uniti stess biex tipprovdi g\u0127ajnuna lill-pajji\u017c u bi tpattija l-Istati Uniti kienu ser jit\u0127allew ju\u017caw tal-g\u017cejjer b\u0127ala ba\u017ci.", "Id-delegazzjoni li sej\u0127et dan l-ultimatum, kienet immexxija minn Mintoff flimkien mas-Sur Dwardu Ellul u l-Prim Ministru Boffa.", "Il-Gvern Ingli\u017c irrifjuta li jiltaqa' mad-delegazzjoni Maltija jekk dawn ma jirtirawx il-memorandum, u g\u0127al din ir-ra\u0121uni, Boffa dde\u010bieda li ma jippre\u017centax il-memorandum.", "Min-na\u0127a tieg\u0127u, Mintoff ma a\u010b\u010bettax li jirtira l-ultimatum u dan wassal g\u0127all-problemi interni kbar fi \u0127dan il-Partit Laburista, li eventwalment kienu l-kaw\u017ca ta' qasma fil-partit; Mintoff idde\u010bieda li jirtira u rri\u017cenja mill-kabinett.", "Dom Mintoff, li kellu s-sostenn ta' numru kbir ta' Laburisti i\u017cda mhux tal-Kabinett, beda jorganizza g\u0127ad ta' \"mass meetings\" u pubblikament ikkritika lil Boffa u l-kabinett tieg\u0127u.", "Fil-25 ta' Settembru 1949, ltaqg\u0127et il-Konferenza \u0120enerali tal-Partit Laburista u beda jidher bi\u010b-\u010bar li l-politika ta' Boffa bdiet tidher inutili f'g\u0127ajnejn \u0127afna laburisti.", "Fid-9 t'Ottubru \u0121ie de\u010bi\u017c li Boffa kellu jirre\u017cenja kemm minn Mexxej tal-Partit Laburista kif ukoll minn Prim Ministru ta' Malta.", "244 ta' dawk pre\u017centi vvutaw favur din id-de\u010bi\u017cjoni filwaqt li 141 ivvutaw kontra.", "Dom Mintoff in\u0127atar Mexxej tal-Partit Laburista fis-16 t'Ottubru 1949.", "Mintoff kellu jibqa' j\u017comm din il-kariga g\u0127al 35 sena s\u0127a\u0127, sakemm irri\u017cenja fit-22 ta' Di\u010bembru, 1984.", "Boffa, li kien ilu jmexxi l-Partit Laburista sa mill-1921, idde\u010bieda li jo\u0127loq partit ie\u0127or, il-\"Malta Workers' Party\", flimkien mas-sostenituri tieg\u0127u.", "Dan il-partit irnexxielu jibqa' fil-gvern sas-sajf tal-1950 grazzi g\u0127as-sostenn ta' \u0127afna partiti \u017cg\u0127ar.", "Kien propju f'dan i\u017c-\u017cmien li Mintoff beda ju\u017ca slogans politi\u010bi ta' \u010bertu qawwa fid-diskorsi tieg\u0127u, fosthom il-famu\u017ca \"\"Malta l-ewwel u qabel kollox\"\", g\u0127ajta li kellha tintu\u017ca \u0127afna fis-snin li segwew.", "Mintoff kien jemfasizza \u0127afna fuq il-\u0121lieda g\u0127all-libert\u00e0 nazzjonali ta' Malta, bi fra\u017cijiet b\u0127al \"\"jew b\u0127all-Ingli\u017ci jew mhux mal-Ingli\u017ci\"\" u \"\"a\u0127na m'a\u0127na ser inkunu qatt skjavi u servi f'pajji\u017cna stess\"\".", "Fis-6 ta' \u0120unju, 1950, il-Gvern ta' Boffa tilef il-Vot tal-Budget g\u0127as-sena 1950-51 u Sir Gerald H. Creasy, Gvernatur u Kap-Kmandant ta' Malta xolja l-Parlament fit-23 ta' \u0120unju, 1950.", "Kmieni f'Settembru 1950, issej\u0127et elezzjoni \u0121enerali li fiha Mintoff re\u0121a' \u0121ie elett.", "L-MLP ibba\u017ca l-kampanja elettorali tieg\u0127u fuq ir-relazzjoni ekonomika u kostituzzjonali mal-Gran Britannja.", "F'din l-elezzjoni, l-ebda partit li kkontesta ma rnexxielu jikseb il-ma\u0121\u0121oranza.", "Dan wassal biex il-Partit Nazzjonalista, li kellu vanta\u0121\u0121 numeriku, wara konsultazzjoni mal-partiti l-o\u0127rajn biex jipprova jifforma Gvern Nazzjonali, spi\u010b\u010ba biex minnflok ifforma Gvern ta' minoranza f'Di\u010bembru, 1950.", "Dan il-gvern kien mag\u0127mul biss minn deputati Nazzjonalisti ta\u0127t it-tmexxija tal-avukat Nerik Mizzi.", "Mizzi miet f'Di\u010bembru 1950 u minfloku la\u0127aq in-nutar \u0120or\u0121 Borg Olivier.", "Fl-1951 il-Partit Labruista ing\u0127aqad mas-Socialist International, organizzazzjoni So\u010bjal-Demokratika u storikament anti-Komunista.", "L-MLP kien de\u010bi\u017c li ji\u017cviluppa l-ekonomija ta' Malta fl-inqas \u017cmien possibbli, u jo\u0127loq \"Welfare State\" sabiex il-livell t'g\u0127ixien tal-poplu ikun jista' ji\u017cdied.", "F'Jannar u Frar 1951, Borg Olivier tilef \"No Confidence Motion\" u kellha ssir Elezzjoni \u0120enerali o\u0127ra f'Mejju 1951.", "F'din l-elezzjoni \u0121ara li, b\u0127al l-elezzjoni pre\u010bedenti, l-ebda partit ma rnexxielu jikseb il-ma\u0121\u0121oranza, u fit-30 ta' \u0120unju, 1951, \u0121ie ffurmat Gvern ta' Koalizzjoni bejn il-Partit Nazzjonalista u l-Malta Workers' Party, ta\u0127t it-tmexxija ta' Borg Olivier; Mintoff in\u0127atarKap tal-Oppo\u017cizzjoni.", "Sadanittant, Mintoff bir-riedni tal-Partit Laburista f'idejh, beda \u0127idma intensiva biex jorganizza l-partit.", "Il-Gvern ta' Koalizzjoni tilef \"Budget Motion\" f'Ottubru 1953 u kellhom isiru elezzjonijiet \u0121odda f'nofs Di\u010bembru 1953, liema elezzjonijiet re\u0121g\u0127u intreb\u0127u mill-gvern ta' koalizzjoni mmexxi minn Borg Olivier.", "Wara qasma fil-Malta Workers' Party f'Novembru 1954, il-Gvern ta' Koalizzjoni bejn in-Nazzjonalisti u Boffa \u0121ie xolt fuq \"Adjournment Motion\" (eventwalment, sa nofs il-\u0127amsinijiet, il-Workers' Party ta' Boffa kien spi\u010b\u010ba mix-xena politika Maltija.", "Minn 24,616 vot u 11-il si\u0121\u0121u fil-Parlament fl-1950, l-appo\u0121\u0121 g\u0127al dan il-partit naqas g\u0127al 14,000 vot u 3 si\u0121\u0121ijiet fl-1953).", "Dan wassal biex fl-elezzjonijiet li segwew fi Frar 1955, il-Malta Labour Party ta\u0127t it-tmexxija ta' Mintoff irnexxielu jeg\u0127leb il-koalizzjoni bejn il-Partit Nazzjonalista ta' Borg Olivier u l-Malta Workers' Party ta' Boffa.", "Il-Partit Laburista kiseb 68,474 vot (57%) u akkwista 23 mill-40 si\u0121\u0121u fl-Assemblea Le\u0121islattiva filwaqt li l-Partit Nazzjonalista kiseb 48,514-il vot u 17-il si\u0121\u0121u fl-Assemblea.", "Il-\u0127idma ta' Mintoff fi \u0127dan il-Partit Laburista bdiet tag\u0127ti l-ewwel frott tag\u0127ha.", "B'hekk Mintoff \u0121ie ma\u0127tur Prim Ministru ta' Malta g\u0127all-ewwel darba.", "Fil-Kabinett tieg\u0127u kien hemm l-awtur famu\u017c \u0120u\u017c\u00e8 Ellul Mercer, li kien in\u0127atar Ministru tax-Xog\u0127ol, u Agatha Barbara Ministru tal-Edukazzjoni, li \u017cmien wara kellha ssir President ta' Malta.", "Il-kwistjoni tal-assistenza Britannika biex ti\u0121i mmodernizzata Malta u r-relazzjoni mal-kolonjalisti Ingli\u017ci, kienu il-prijoritajiet ewlenin fl-a\u0121enda politika tal-MLP.", "Il-Partit Laburista, flimkien mal-General Workers Union ried li jinqatal-kolonjali\u017cmu f'Malta akkost ta' kollox u ppropona bis-s\u0127i\u0127 l-Integration.", "Mintoff kien jemmen li l-uniku mod kif il-kundizzjoni so\u010bjo-ekonomika f'Malta setg\u0127et titjieb, kien b'assistenza finanzjarja qawwija mill-Ingilterra.", "Il-Partit ukoll sa\u0127aq dwar l-g\u0127an tieg\u0127u li jo\u0127loq u jipprovdi xog\u0127ol g\u0127al kul\u0127add.", "Matul il-kampanja elettorali, Mintoff kien spjega dan il-pjan ta' integrazzjoni.", "Dan kien ifisser li Malta kienet tista' ti\u0121i ikkunsidrata b\u0127ala parti mir-Renju Unit, u g\u0127al daqstant kienet tibbenefika minn assistenza finanzjarja konsiderevoli.", "I\u010b-\u010bittadini Maltin u G\u0127awdxin kienu jibdew jitqiesu \u010bittadini Ingli\u017ci u b'hekk igawdu bl-istess livell t'g\u0127ajxien u l-istess benefi\u010b\u010bji so\u010bjali b\u0127a\u010b-\u010bittadini Ingli\u017ci.", "Malta i\u017cda kienet ser tibqa' tgawdi minn awtonomija fil-materji interni tag\u0127ha.", "Dan il-pjan kien jinkludi dawn il-kundizzjonijiet fost o\u0127rajn:", "F'dik l-istess sena, Mintoff stess mexxa delegazzjoni lejn Londra biex f'konferenza ti\u0121i diskussa l-integrazzjoni ta' Malta mal-Ingilterra.", "F'Lulju 1955, il-Prim Ministru Ingli\u017c Sir Anthony Eden, waqqaf \"Round Table Conference\", komposta mit-tliet partiti prin\u010bipali tar-Renju Unit, biex ji\u0121u kkunsidrati mistoqsijiet kostituzzjonali mqajma mill-proposti ta' Malta g\u0127all-asso\u010bjazzjoni u rabta akbar bejn i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci, partikolarment il-proposta li Malta kellha ti\u0121i rappre\u017centata fil-Parlament ta' Westminster.", "Sir Anthony ppropona li l-konferenza kellha tibda f'nofs Settembru tal-istess sena.", "Wara konsultazzjonijiet f'Londa u f'Malta, f'Di\u010bembru 1955 \u0121ie ppubblikat ir-rapport tal-konferenza fejn dan kien jg\u0127id li l-poplu Malti kien intitolat g\u0127all-ugwaljanza politika u rappre\u017centanza f'Westminster.", "B'hekk, f'Malta \u0121ie msejja\u0127 referendum fi Frar 1956.", "Sadanittant, f'Ittra Pastorali kon\u0121unta mill-Ar\u010bisqof ta' Malta u l-Isqof t'G\u0127awdex, dawn esprimew li kwalunkwe bidla fil-kostituzzjoni, kellha tiggarantixxi bil-miktub l-\"istatus quo\" tal-Knisja f'Malta.", "Huma stqarru li ma setg\u0127u qatt jaqblu ma' proposta li kienet ser tipperikola ir-reli\u0121jon Kattolika.", "Indirettament din il-proposta kienet qed tirreferi g\u0127all-proposta ta' integrazzjoni mal-Ingilterra.", "G\u0127all-\u0127abta tar-referendum, kien hemm ukoll \u0127afna organizzazzjonijiet reli\u0121ju\u017ci li kienu qed jopponu l-integrazzjoni.", "Fuq programm radjofoniku l-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi g\u0127amilha \u010bara li l-integrazzjoni kienet ser tkun ta' dannu r-reli\u0121jon kattolika u l-morali tag\u0127ha u g\u0127alhekk kien id-dmir tieg\u0127u li jopponiha.", "Il-Partit Nazzjonalista idde\u010bieda li jibbojkottja r-referendum fuq l-argument li l-integrazzjoni kienet ser tirri\u017culta f'dominanza tal-Protestanti\u017cmu fuq il-Kattoli\u010bi\u017cmu, fid-d\u0127ul ta\u017c-\u017cwie\u0121 \u010bivili, divorzju e\u010b\u010b. Il-partit immexxi minn Mabel Strickland (bint Lord Gerald Strickland), il-Progressive Constitutionalists, appella lill-Maltin biex jivvutaw 'Le'.", "L-alternattiva tal-Labour g\u0127all-integrazzjoni kien self-determination, li i\u017cda ma kienx ikkunsidrat b\u0127ala pass ekonomikament vijabbli.", "Dawk kollha li kienu jappo\u0121\u0121jaw lill-Gvern Ingli\u017c jew jirrifjutaw l-integrazzjoni, malli rrealizzaw li l-pjan ta' Mintoff kien qieg\u0127ed jikseb l-appo\u0121\u0121 tan-nies, \u0127admu iktar biex jippruvaw iwasslu l-messa\u0121\u0121 tag\u0127hom u jfixklu il-pjanijiet tal-mexxej laburista.", "Fost \u0127afna ra\u0121unijiet li taw, kien hemm li r-reli\u0121jon Kattolika ma kinitx ser tibqa' r-reli\u0121jon dominanti f'Malta, li l-log\u0127ob tan-nar kien ser jinqata', li s-suldati Maltin kellhom immorru ji\u0121\u0121ieldu fi gwerer barranin u jmutu barra minn xtuthom, li l-kultura Maltija ser tintilef, li \u0127addiema Ingli\u017ci kienu ser jie\u0127du post il-\u0127addiema Maltin fit-Tarzna.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra il-Partit Laburista appella lill-votanti biex jivvutaw 'Iva' fir-referendum.", "Peress li l-appo\u0121\u0121 tal-MLP kien \u0121ej mill-parti l-kbira mill-klassi tal-\u0127addiema li \u0127afna minnhom kienu jiddependu mill-Ingli\u017ci g\u0127ax-xog\u0127ol, proposti li kienu jiggarantixxu xog\u0127ol u livelli t'g\u0127ixien b\u0127al dawk tal-Ingli\u017ci setg\u0127u jsibu \u0127afna appo\u0121\u0121.", "Fit-13 ta' Frar 1956 intemm ir-referendum dwar l-Integrazzjoni li fih 45.2% tal-elettorat \u0127are\u0121 jivvota.", "Il-figuri uffi\u010bjali juru li 67,607 (56%) ivvutaw favur l-Integrazzjoni filwaqt li 20,177 ivvutaw kontra.", "Kien hemm 2,559 vot invalidu u 62,480 votant li ma \u0127ar\u0121ux jivvutaw.", "Numru kbir ta' dawk li astjenew kienu g\u0127amlu dan biex jobdu d-direttivi tal-Partit Nazzjonalista li kien qed jag\u0127mel bojkott kontra l-Pjan ta' Integrazzjoni.", "Dan ir-ri\u017cultat qajjem \u0127afna kontroversji, u l-Prim Ministru Ingli\u017c Sir Anthony Eden stqarr fil-House of Commons li Malta kellha ti\u0121i rappre\u017centata fil-House of Commons wara li l-Maltin juru x-xewqa tag\u0127hom f'Elezzjoni \u0120enerali.", "Jista' jkun li l-Gvern Ingli\u017c ma a\u010b\u010bettax dan ir-ri\u017cultat g\u0127ax l-integrazzjoni ma baqg\u0127etx attraenti g\u0127all-Ingilterra, min\u0127abba l-fjaski tal-Kanal tas-Swejs li qatel darba g\u0127al dejjem il-pretensjonijiet Ingli\u017ci ta' status b\u0127ala potenza dinjija, li wkoll \u0121abet mag\u0127ha konsegwenzi ekonomi\u010bi di\u017castru\u017ci.", "Il-Gvern Ingli\u017c ukolll irrealizza li dak li Mintoff ma kienx irnexxielu jakkwista mill-Marshall Plan g\u0127ad-danni, kien qed jipprova jakkwistah b'dan il-pjan ta' integrazzjoni mar-Renju Unit.", "Sadanittant, qam xi tilwim bejn il-Gvern Malti u dak Ingli\u017c rigward il-futur tat-tarzna u l-assistenza finanzjarja Ingli\u017ca.", "Fit-30 ta' Di\u010bembru 1957, il-Parlament Malti gie msejja\u0127 b'ur\u0121enza biex jikkunsidra mozzjoni tal-Prim Ministru Mintoff:", "Il-Parlament Malti g\u0127adda b'vot unanimu, din ir-ri\u017coluzzjoni li kienet thedded ir-relazzjonijiet mal-Ingilterra b'vot unanimu.", "Biex ti\u0121i evitata din, saru xi diskussjonijiet kemm f'Malta kif ukolll fl-Ingilterra i\u017cda dawn ma \u0127allewx il-frott mixtieq g\u0127ax fost il-\u0127afna proposti li \u0121ew diskussi ma ntla\u0127aq l-ebda ftehim rigward l-iktar tnejn li possibbli kienu ja\u0127arqu: l-integrazzjoni u t-tarzna.", "Issa beda jsir iktar evidenti li kambjamenti fil-policies tad-difi\u017ca Ingli\u017ci kienu ser jirri\u017cultaw f'rundowns massivi tal-pre\u017cenza Britannika f'Malta.", "Kien hemm b\u017conn li ji\u0121i mplementat pjan ta' \u017cvilupp ko-ordinat biex ti\u0121i diversifikata l-ekonomija ta' Malta.", "Fl-24 ta' Marzu, il-Gvern Laburista immexxi minn Mintoff rri\u017cenja mill-kariga b'sinjal ta' protesta u ddikjaraw lilhom infushom favur Malta newtrali u politikament indipendenti.", "F'mass meeting fil-Furjana, fis-6 ta' April, Mintoff stqarr li l-Ingli\u017ci ma kienx jimpurtahom mill-Maltin u t-tbatijiet tag\u0127hom.", "G\u0127alhekk, la bil-kelma t-tajba u negozjati \u010bivili ma kienu ser jaslu mkien, huwa \u0127e\u0121\u0121e\u0121 lill-Maltin biex jin\u017clu fit-toroq u jsemmg\u0127u le\u0127inhom mit-toroq u l-pjazez.", "Eventwalment sar strajk \u0121enerali storiku fit-28 ta' April, fost irvellijiet u vjolenza, u intimidazzjoni mill-pulizija u l-forzi militari.", "Ma t\u0127allewx isiru meetings pubbli\u010bi u dimostrazzjonijiet u l-Partit Laburista adotta re\u017cistenza passiva.", "Sussegwentament l-oppo\u017cizzjoni Nazzjonalista rrifjutat li tifforma gvern ta' minoranza, u irriaffermaw il-policy tag\u0127hom favur \"Dominion Status\" fi \u0127dan il-Commonwealth.", "Ftit jiem wara l-Ingli\u017ci rrevokaw il-kostituzzjoni u b'hekk it-tmexxija ta' Malta waqg\u0127et f'idejn gvernatur Ingli\u017c, Sir Robert Laycock.", "Dawn l-avvenimenti \u0121abu mag\u0127hom \u017cmien ta' tensjoni kbira fil-pajji\u017c.", "B'konsegwenza, il-gvernatur iddikjara stat ta' emer\u0121enza.", "Fid-19 ta' Novembru, 1958, Mintoff mexxa delegazzjoni tal-MLP lejn Londra biex ti\u0121i diskussal-introduzzjoni tas-self-government u b'hekk din kienet l-ewwel rikjesta uffi\u010bjali g\u0127all-Indipendenza ta' Malta; din i\u017cda ma \u0127alliet l-ebda frott.", "Fl-ewwel mass meeting Laburista fl-1959, Mintoff stqarr li l-partit tieg\u0127u kien ser ibiddel l-ekonomija ta' Malta minn wa\u0127da distruttiva g\u0127al wa\u0127da bba\u017cata fuq \u0127biberija u pa\u010bi.", "F'artiklu bl-isem \"New Plan for Malta\" li deher fir-rivista \"New Statesman\", Mintoff elabora fuq il-vi\u017cjoni tieg\u0127u ta' Malta.", "Huwa qal li Malta g\u0127andha ssir port newtrali fejn il-libert\u00e0 tag\u0127ha kellha tkun garantita mill-Kunsill tal-\u0120nus Mag\u0127quda .", "Fi kliemu:", "Din l-analo\u0121ija ta' Svizzera fil-Mediterran kellha ter\u0121a' tag\u0127mel ritorn kwa\u017ci 40 sena wara meta l-Gvern Laburista mmexxi minn Alfred Sant u\u017caha biex jispjega l-kun\u010bett tieg\u0127u ta' Partnership mal-Unjoni Ewropea opposta g\u0127all-veduta Nazzjonalista ta' s\u0127ubija s\u0127i\u0127a fl-Unjoni Ewropea.", "Mintoff ippropona li Malta kellha tkun parti mis-Suq Komuni Ewropew u li kellha wkoll tadotta rbit kummer\u010bjali simili mal-pajji\u017ci G\u0127arab \u0121irien ta' Malta.", "Is-slogan ta' Mintoff, \"Malta l-ewwel u qabel kollox\" beda jintu\u017ca f'mod frekwenti \u0127afna fil-kitbiet u d-diskorsi ta' Mintoff ta' dak i\u017c-\u017cmien.", "Ir-retorika ta' Mintoff kienet wa\u0127da simili \u0127afna g\u0127al bosta movimenti anti-kolonjali ta' dak i\u017c-\u017cmien, b\u0127al Gamal Abdel Nasser tal-E\u0121ittu, u Makarios III ta' \u010aipru.", "Fi Frar 1959, il-Kostituzzjoni tal-1947 \u0121iet irtirata u minflok, Kostituzzjoni temporanja \u0121iet fis-se\u0127\u0127 fil-15 ta' April, 1959.", "Malta g\u0127al darb' o\u0127ra kienet ming\u0127ajr il-parlament tag\u0127ha u l-Gvern kien mag\u0127mul mill-Gvernatur assistit minn grupp ta' konsulenti.", "Dan \u0121ie mag\u0127urf b\u0127ala Malta (Constitution) Order in Council, 1959.", "G\u0127alkemm il-\u0127ajja tal-gvern laburista tal-1955-58 kienet pjuttost qasira, f'dan i\u017c-\u017cmien twettqu bosta riformi so\u010bjali li kienu l-pedament li fuqu inbena l-\"Welfare State\" fis-snin sebg\u0127in u tmenin.", "F'dan i\u017c-\u017cmien, il-Gvern ta' Mintoff bena 33 skola \u0121dida, bosta oqsma residenzjali u sa\u0127ansitra ra\u0127al ie\u0127or \u0121did, kif ukoll l-ewwel qasam industrijali f'Malta.", "Fis-snin sittin, il-Knisja Kattolika Maltija mmexxija mill-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi kompliet topponi lill-Malta Labour Party.", "Il-knisja kienet determinata li ma t\u0127allix lil Mintoff jakkwista l-poter partikolarment min\u0127abba l-politika so\u010bjalista li kien i\u0127addan u l-pjanijiet sekularisti tieg\u0127u.", "F'Ittra Pastorali ma\u0127ru\u0121a fl-1960, il-Knisja g\u0127amlitha \u010bara li \u0127add ma jista' jkun So\u010bjalist tajjeb u Nisrani sin\u010bier fl-istess \u0127in.", "Min-na\u0127a tieg\u0127u, l-MLP kien jinsisti li mhux minnu li l-Partit hu kontra l-Knisja, u kien jis\u0127aq li l-politika So\u010bjalista kienet sinonima mat-twemmin Nisrani; i\u017cda kien kollu g\u0127alxejn.", "Lorry Sant, trade-unionist militanti, editur tal-gazzetta laburista \"The Struggle\" u iktar 'l quddiem, ministru Laburista, \u0121ie mog\u0127ti l-interdett mill-awtoritajiet tal-Knisja talli kkritika l-ittra pastorali tal-Ar\u010bisqof f'wie\u0127ed mill-artikli tieg\u0127i.", "F'mass meeting f'\u0126a\u017c \u017babbar, b\u0127ala risposta g\u0127ad-de\u010bi\u017cjoni tal-Knisja, Mintoff stqarr li:", "Eventwalment fl-1961, il-Knisja Kattolika Maltija ddikjarat sanzjonijiet reli\u0121ju\u017ci kontra Mintoff u l-kollegi tieg\u0127u tal-E\u017cekuttiv Nazzjonali tal-partit, kif ukoll kontra partitarji attivi tal-partit laburista.", "Da\u0127al l-interdett u nies bi twemmin laburista \u0121ew im\u010ba\u0127\u0127da milli jattendu funzjonijiet reli\u0121ju\u017ci.", "Kienu \u0127afna dawk li kellhom ji\u017c\u017ceww\u0121u fis-sagristija min\u0127abba dawn is-sanzjonijiet, ming\u0127ajr funzjoni propja, jew inkella ma ng\u0127atawx assoluzzjoni mill-qrar.", "Il-knisja waslet ukoll sabiex iddikjarat li partitarji laburisti ma setg\u0127ux ji\u0121u midfuna fil-parti kkonsagrata ta\u010b-\u010bimiterju, i\u017cda f'fossa wa\u0127da mhux ikkonsagrata mag\u0127rufa b\u0127ala l-\"mi\u017cbla\".", "Bejn l-1961 u l-1963, mietu seba' attivisti Laburisti, fosthom il-kittieb prolifiku u l-eks-Ministru \u0120u\u017c\u00e8 Ellul Mercer, li kollha \u0121ew midfuna fil-\"mi\u017cbla\", il-parti mhux ikkonsagrata ta\u010b-\u010aimiterju tal-Addolorata.", "Il-qu\u010b\u010bata tal-kwistjoni politiko-reli\u0121ju\u017ca min-na\u0127a tal-knisja waslet fl-elezzjonijiet \u0121enerali tal-1962, fejn il-knisja iddikjarat li kull appo\u0121\u0121 (b\u0127al pere\u017cempju l-attendenza fil-meetings u l-qari tal-gazzetti laburisti) u vot lejn l-MLP kien ser ji\u0121i ikkunisdrat b\u0127ala dnub mejjet.", "\u0126ar\u0121et tg\u0127id ukoll lin-nisa mi\u017c\u017cew\u0121a li jekk ja\u0127ilfu lil \u017cwie\u0121hom li huma kienu vvutaw lill-Partit Laburista, anke jekk dan fil-verit\u00e0 ma jkunux g\u0127amluh, dan l-att ma kienx ser ji\u0121i kkunsidrat b\u0127ala \u0121urament falz.", "Huwa mag\u0127ruf ukoll li \u0127afna qassisin li ma kinux jaqblu ma' dawn il-mi\u017curi \u0121ew sfurzati biex i\u0127allu l-pajji\u017c bl-isku\u017ca li kienu ser jing\u0127ataw xog\u0127ol ta' missjunarji f'pajji\u017ci mbieg\u0127da.", "L-iktar ka\u017c li baqa' mag\u0127ruf, g\u0127alkemm mhux l-uniku, kien dak tal-istudju\u017c bibbliku ta' fama internazzjonali l-Professur Pietru Pawl Saydon.", "Nhar is-26 ta' Marzu 1966, fl-ewwel jum tal-votazzjoni tal-Elezzjoni \u0120enerali tal-1966, Saydon f'intervista ma' \"L-Orizzont\", kien qal li \"fil-Pastorali dwar l-elezzjonijiet mhemm l-ebda dnub imsemmi u g\u0127alhekk min jivvota Labour ma jag\u0127milx dnub.", "Kul\u0127add g\u0127andu jivvota skond kif tg\u0127idlu l-kuxjenza.\"", "Fl-istess jum, l-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi issospenda lil Saydon mid-dmirijiet sa\u010berdotali.", "F'dan i\u017c-\u017cmien Saydon \u0121ie mg\u0127ajjar mi\u0121nun, skumnikat u xi\u017cmatiku, u sofra \u0127afna anke minn nies li \u0127lief \u0121id ma kienx g\u0127amel mag\u0127hom.", "\u0120ieli tbieg\u0127ed minn Malta biex je\u0127les mill-azzjonijiet \u0127\u017ciena li spiss kienu jsirulu minn xi w\u0127ud.", "Waqt attivitajiet tal-Partit Laburista, kienu jindaqqu l-qniepen tal-knejjes kif ukoll kien ikun hemm min idoqq is-sfafar biex itellfu d-diskors.", "Apparti l-Partit Nazzjonalista, il-Christian Workers Party, in-Nationalist Democratic Party, il-Progressive Constitutional Party u l-Christian Democratic Party kienu skjerati kontra l-Partit Laburista.", "Fl-elezzjonijiet tal-1962, il-programm elettorali tal-Partit Laburista ippropona fost o\u0127rajn, politika ta' libert\u00e0 tal-kuxjenza, drittijiet ugwali, u d-drittijiet sovrani tan-nazzjon jiffurmaw parti mill-\u0121urisdizzjoni Maltija, fl-istess linja ma\u010b-Charter tal-\u0120nus Mag\u0127quda.", "Il-Partit Laburista, fil-\u0127amsinijiet u s-sittinijiet sa\u0127aq kemm-il darba li ma kienx ser imur kontra l-prin\u010bipji Kattoli\u010bi, u li kien favur it-tne\u0127\u0127ija ta' privile\u0121\u0121i li kienu qed i\u017commu lura il-progress so\u010bjali u ekonomiku.", "Il-Partit Laburista ibba\u017ca l-pretensjonijiet tieg\u0127u dwar ir-relazzjoni bejn l-istat u l-knisja fuq sitt punti kru\u010bjali.", "Dawn kienu:", "Il-Partit Laburista ried is-separazzjoni bejn Stat u Knisja; l-ugwaljanza bejn reli\u0121jonijiet differenti; ir-rikonoxximent legali ta\u017c-\u017cwie\u0121 \u010bivili (dan da\u0127al fl-1975 minn Gvern Laburista) u anki d-divorzju g\u0127al min kien jemmen fih (dan da\u0127al b'referendum fl-2011); it-taghlim tar-religjon fl-iskejjel tal-Istat li jing\u0127ata biss lil min jixtiequ; li l-iskejjel privati jg\u0127addu min pro\u010bess ta' spezzjoni qabel jikkwalifikaw g\u0127all-fondi mill-Gvern; is-servizzi so\u010bjali jing\u0127ataw lil kul\u0127add ming\u0127ajr diskriminazzjoni (anki lil tfal imwielda barra \u017c-\u017cwie\u0121); li l-Knisja tag\u0127ti kontribut finanzjarju u l-\"privilegum fori\" jkun ristrett; i\u010b-\u010bensura fuq l-arti tkun \u0127ielsa mill-influwenza tal-Knisja; u li l-Knisja ma tinda\u0127alx fl-affarijiet tal-Istat.", "Fl-elezzjonijiet ta' Frar 1962, avolja kien hemm sanzjonijiet reli\u0121ju\u017ci \u0127orox, l-MLP xorta irnexxilu jakkwista l-akbar numru ta' voti indirizzati lejn partit (50,974) - dawn il-Partit beda jsej\u0127ilhom \"Suldati tal-Azzar\" - i\u017cda dawn ma kinux bi\u017c\u017cejjed biex jissuperaw il-voti li \u0121abet l-koalizzjoni tal-Partit Nazzjonalista ma' erba' partiti politi\u010bi o\u0127ra.", "Il-Partit Laburista rnexxielu jirba\u0127 16-il si\u0121\u0121u minn 50 u 33.8% tal-voti.", "In-Nazzjonalisti reb\u0127u 25 si\u0121\u0121u u \u0120or\u0121 Borg Olivier re\u0121a' sarPrim Ministru ta' Malta.", "Fis-sittinijiet bdew diskussjonijiet formali mal-Ingilterra bl-iskop li tinkiseb l-Indipendenza.", "Il-Malta Labour Party g\u0127amel bosta proposti u emendi g\u0127all-kostituzzjoni i\u017cda \u0127afna minnhom \u0121ew injorati.", "\u0126afna minn dawn il-proposti kienu immirati biex i\u0121ibu rikon\u010biljazzjoni mal-Knisja kif ukoll riformi demokrati\u010bi iktar moderni.", "Dawn kienu jinkludu fost o\u0127rajn ir-rikonoxximent tal-Reli\u0121jon Kattolika b\u0127ala r-Reli\u0121jon Uffi\u010bjali ta' Malta, ugwaljanza bejn kull \u010bittadin quddiem il-li\u0121i, libert\u00e0 tal-kuxjenza, \u017cwieg \u010bivili, edukazzjoni reli\u0121ju\u017ca fl-iskejjel statali, drittijiet umani fundamentali, libert\u00e0 tal-espressjoni u t-tmiem tal-'prattiki korrotti' b'riferenza g\u0127all-libert\u00e0 tal-persuna li tivvota kif jidrilha hi ming\u0127ajr interferenza minn reli\u0121jon.", "L-Ingilterra \u0127adet din l-opportunit\u00e0 biex tinnegozja trattat li kien jiffavorixxi l-interessi tag\u0127ha f'kull aspett.", "Filwaqt li l-Gvern Malti deher li kien ser ikollu poter amministrattiv totali fuq il-g\u017cira, s-setturi l-iktar importanti tal-pajji\u017c, inklu\u017ci id-difi\u017ca, il-Port il-Kbir, it-tarzna, il-kommunikazzjoni, l-ajruport, kif ukoll parti sewwa tat-territorju nazzjonali, xorta kienu ser ikunu kkontrollati mill-Ingli\u017ci.", "Mintoff i\u0121\u0121ieled kontra dawn it-trattati ming\u0127ajr su\u010b\u010bess, i\u017cda wieg\u0127ed revi\u017cjoni hekk kif il-Partit Laburista jitla' fil-poter.", "Eventwalment, bejn it-2 u l-4 ta' Mejju 1964, sar ir-referendum dwar l-Indipendenza fost \u0127afna kontroversja.", "F'dawk i\u010b-\u010birkustanzi , partikolarment dawk li jittrattaw mal-kostituzzjoni, il-Partit Laburista iddikjara li r-referendum ma kienx wie\u0127ed \u0127ieles u li Malta ma kienitx sejra takkwista Indipendenza ta' veru.", "56% tal-votanti (45% tal-elettorat) ivvotaw favur l-Indipendenza, u b'hekk Malta ng\u0127atat l-Indipendenza fil-21 ta' Settembru, 1964.", "Fl-elezzjonijiet \u0121enerali tal-1966, il-Knisja g\u0127al darb' o\u0127ra lag\u0127bet rwol importanti, peress li s-sanzjonijiet imposti fuq il-Partit Laburista u s-sostenituri tieg\u0127u, kienu g\u0127adhom fis-se\u0127\u0127.", "I\u017c-\u017cminijiet kienu qed jinbidlu, u l-knisja kattolika indunat b'dan.", "G\u0127alhekk din id-darba is-sanzjonijiet ma kienux proklamati b'mod ferventi pubblikament b\u0127alma \u0121ara fl-elezzjonijet ta' qabel.", "I\u017cda dan ma jfissirx li kienu inqas effettivi.", "Infatti kien g\u0127ad hemm \u0127afna qassisin li waqt l-omeliji tag\u0127hom minn fuq il-pulptu, kienu jg\u0127addu kummenti kontra l-Partit Laburista.", "Kif kien mistenni, l-elezzjonijiet intreb\u0127u mill-Partit Nazzjonalista, i\u017cda l-Partit Laburista mar a\u0127jar mill-elezzjonijjiet pre\u010bedenti tal-1962 u \u017cied konsiderevolment l-ammont ta' voti.", "Il-Partit Laburista, reba\u0127 22 si\u0121\u0121u minn 50 u 43.1% tal-voti.", "It-28 si\u0121\u0121u l-ie\u0127or intreb\u0127u kollha mill-Partit Nazzjonalista, bil-partiti \u017c-\u017cg\u0127ar ma jirnexxielhom itellg\u0127u kandidat.", "\u0120or\u0121 Borg Olivier b'hekk baqa' Prim Ministru.", "Sar \u010baqliq fir-relazzjonijiet bejn il-knisja u l-Partit Laburista meta ntbag\u0127at f'Malta, l-isqof Emmanuel Gerada li kien jifforma parti mill-korp diplomatiku tal-Vatikan.", "Infatti f'April 1969, wara \u0127afna diskussjonijiet, i\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at la\u0127qu ftehim u Mons. Gerada iffirma trattat mal-Partit Laburista li kien jg\u0127id li l-Knisja ma kellix tinda\u0127al iktar fi kwistjonijiet politi\u010bi u li kellhom ji\u0121u wkoll irtirati s-sanzjonijiet kollha kontra l-Partit Laburista.", "B'hekk il-Partit Laburista seta' fl-a\u0127\u0127ar jikkon\u010bentra biss fuq kwistjonijiet politi\u010bi minflok jin\u0127ela fi \u0121lied \u017cejjed kontra l-knisja.", "Iktar 'l quddiem, l-Isqof G\u0127awdxi \u0120u\u017ceppi Mercieca kellu jie\u0127u post l-Ar\u010bisqof Gonzi, b\u0127ala kap tal-Knisja Kattolika f'Malta.", "Intant, is-sitt punti msemmija mill-Partit Laburista rigward ir-relazzjoni bejn l-istat u l-knisja, kienu iktar il-quddiem, inklu\u017ci fil-Kostituzzjoni Repubblikana tal-1974.", "Lejn l-a\u0127\u0127ar tas-snin sittin, ftit qabel l-elezzjonijiet tal-1971, l-oppo\u017cizzjoni Laburista immexxija minn Mintoff, flimkien mall-General Workers Union, bdew ipo\u0121\u0121u pressjoni fuq il-Gvern Nazzjonalista biex jinsisti g\u0127all-trattament a\u0127jar mill-Ingli\u017ci, u bdew jorganizzaw \u0127afna azzjonijiet industrijali, li kien jinkludi ukoll kwistjoni dwar it-tarzna li damet seba' xhur.", "Fl-elezzjonijiet \u0121enerali tal-1971 l-MLP u l-GWU ippre\u017centaw programm kon\u0121unt imsemmi 'Malta Maltija fil-Pa\u010bi u l-Progress'.", "Il-programm kien definit bhala wie\u0127ed so\u010bjal-demokratiku, u il-weg\u0127diet prin\u010bipali kienu jinkludu it-twaqqif ta' ftehim dwar forzi militari barranin f'Malta, l-introduzzjoni ta' le\u0121islazzjoni so\u010bjali b\u0127al \u0121imgha ta' 40 sieg\u0127a, il-paga minima, riforma fuq it-taxxa tad-d\u0127ul u pjan ekonomiku li kien jemfasizza fuq l-edukazzjoni, l-industrija, agrikoltura u sajd, turi\u017cmu, \"housing\", \"children's allowance\" u forom o\u0127rajn ta' \"welfare\".", "Il-programm emfasizza ukoll fuq id-drittijiet ugwali ming\u0127ajr distinzjoni ta' razza, kulur jew twemmin, kif ukoll id-dover li jwaqqaf it-tbatija u s-sofferenza li tirri\u017culta minn nuqqas ta' ugwaljanza bejn is-sinjur u l-fqir.", "Il-Partit Laburista wieg\u0127ed ukoll 50% parte\u010bipazzjoni tal-Union fit-tmexxija tat-tarzna sabiex tkun tista' ti\u0121i rran\u0121ata is-sitwazzjni ekonomika.", "G\u0127all-elezzjonijiet \u0121enerali tal-1971, il-Partit Laburista idde\u010bieda li ji\u0121\u0121ieled l-elezzjoni \u0121enerali fuq il-kwistjonijiet li kienu qed jifnu l-pajji\u017c f'dak iz-zmien: il-korruzzjoni, il-qag\u0127ad u l-emigrazzjoni (ta' min isemmi li ftit xhur qabel, eluf ta' Maltin kienu emigraw lejn il-Kanada u l-Awstralja biex ifittxu \u0127ajja u futur a\u0127jar).", "Il-kampanja elettorali kienet pjuttost kwieta.", "L-MLP reba\u0127 l-elezzjonijiet bi 28 si\u0121\u0121u minn 55 fil-Parlament, u 50.8% tal-voti, kontra it-48.1% tal-voti mirbu\u0127a minn Nazzjonalisti u l-1% tal-Progressive Constitutionalists.", "Il-Partit Laburista rnexxielu jirba\u0127 l-elezzjonijiet g\u0127alkemm g\u0127amel dan b'ma\u0121\u0121oranza minima ta' si\u0121\u0121u wie\u0127ed biss fil-Parlament.", "Din il-ma\u0121\u0121oranza ta' si\u0121\u0121u wie\u0127ed kienet perikoluza g\u0127all-Partit Laburista.", "Xi individwi ippruvaw jikkorompu MP Laburista biex jaqsam il-kamra.", "Il-\u0127atja eventwalment \u0121ew arrestati u mhux talli l-pjan fallielhom, talli kien MP nazzjonalist li qasam il-kamra, b'hekk il-Partit Laburista issa kellu maggoranza ta' tliet si\u0121\u0121ijiet.", "Iktar 'l quddiem, d-deputat Laburista Paul Carachi talab lill-Ispeaker tal-Kamra g\u0127al si\u0121\u0121u fin-nofs sabiex ikun jista' jkollu status indipendenti.", "Issa li kien fil-poter, il-Gvern Laburista seta' jimbarka fuq il-pro\u0121ett ta' industrijalizzazzjoni tal-pajji\u017c.", "L-ewwel \u0127a\u0121a li g\u0127amel Mintoff mal-\u0127atra tieg\u0127u b\u0127ala Prim Ministru, kienet li ne\u0127\u0127a lil Sir Maurice Dorman minn Gvernatur ta' Malta, u minn floku la\u0127\u0127aq Malti, Sir Anthony Mamo; fl-1974 Sir Anthony Mamo \u0121ie ma\u0127tur bhala l-ewwel President tar-Repubblika ta' Malta.", "Vapuri tal-Gwerra Amerikani ma t\u0127allewx ju\u017caw il-portijiet Maltin, u l-Kmandant tan-N.A.T.O. \u0121ie ddikjarat \"persona non grata\" u g\u0127alhekk kellu jitlaq minn Malta, bil-kwartieri tan-N.A.T.O. ji\u0121u mag\u0127luqa.", "Sadanittant, Mintoff la\u0127aq bosta ftehim ma' pajji\u017ci barranin, bl-intenzjoni li jattira investiment lejn Malta u jing\u0127ata g\u0127ajnuna finanzjarja; l-iktar g\u0127ajnuna konkreta waslet mill-Libja u l-pajji\u017ci Komunisti, b\u0127all-Unjoni Sovjetika u \u010b-\u010aina.", "Fil-31 ta' Jannar, 1972 il-Gvern Laburista mmexxi minn Mintoff stabbilixxa relazzjonijiet diplomati\u010bi mar-Repubblika tal-Poplu ta\u010b-\u010aina.", "Dan wassal ghall-kummer\u010b bejn iz-\u017cew\u0121 pajji\u017ci u bl-g\u0127oti ta' g\u0127ajnuna finanzjarja ming\u0127ajr interessi mi\u010b-\u010aina, seta' jinbena ba\u010bir kbir ta' 300,000 tunnellata fit-tarzna ta' Malta, kif ukoll il-bini ta' breakwater fil-port ta' Marsaxlokk.", "Bdew isiru ukoll xi skambji fuq livelli edukattivi u kulturali bejn studenti \u010aini\u017ci u studenti Maltin, kif ukoll skambji ghal skopijiet militari bejn il-forzi armati taz-\u017cew\u0121 pajji\u017ci.", "Dawn saru apparti bosta ftehim iehor f'oqsma diversi bhas-sa\u0127\u0127ha, medi\u010bina, turi\u017cmu, trasport, xjenza u teknolo\u0121ija.", "Mintoff kien ukoll wie\u0127ed mill-ewwel mexxejja ta' pajji\u017ci tal-punent li \u017car i\u010b-\u010aina ta' Mao, mossa li kienet pjuttost kontroversjali dak i\u017c-\u017cmien.", "Fis-27 ta' Marzu, 1972, il-Ftehim ta' Difi\u017ca g\u0127al 7 snin \u0121ie iffirmat bejn il-Gvern Laburista rappre\u017centat minn Dom Mintoff u l-Gvern Ingli\u017c (Lord Carrington).", "Permezz tieg\u0127u Malta kienet ser tir\u010bievi 14-il miljun lira fis-sena mill pajji\u017ci tan-N.A.T.O. biex l-Ingilterra tkun tista' i\u017c\u017comm il-ba\u017ci militari tag\u0127ha f'Malta.", "Dan il-ftehim kellu jintemm f'Marzu 1979, meta Malta kellha tkun \u0127ielsa mill-forzi militari Ingli\u017ci.", "Barra minn dan, Malta kienet ser tir\u010bievi miljun lira fis-sena f'g\u0127ajnuna ekonomika u \u017cew\u0121 miljuni u nofs o\u0127ra f'g\u0127ajnuna ming\u0127and l-Italja.", "Dwar it-tarzna, fejn il-Partit Laburista wieg\u0127ed li jintrodu\u010bi 50% parte\u010bipazzjoni tal-Union fit-tmexxija, Mintoff idde\u010bieda li jattwa mi\u017curi ta' razzjonalizzazzjoni qabel dik il-proposta ti\u0121i fis-se\u0127\u0127.", "F'meeting li g\u0127amel g\u0127all-\u0127addiema tat-tarza fil-15 ta' Marzu, 1973, fi Pjazza Gavino Gulia f'Bormla, Mintoff wera d-di\u017capprovazzjoni tieg\u0127u g\u0127an-nuqqas ta' \u0127e\u0121\u0121a tal-\u0127addiema u tahom tliet g\u0127a\u017cliet: ir-ri\u017cenja tieg\u0127u, il-falliment tat-Tarza jew inkella li Mintoff jie\u0127u r-riedni f'idejh g\u0127all-sitt xhur.", "Il-\u0127addiema ivvutaw g\u0127at-tielet proposta b'turija ta' idejn.", "Mintoff imbag\u0127ad beda jispjega bosta proposti li kellu g\u0127at-tarzna, fosthom t-tne\u0127\u0127ija tas-sistema tax-shifts; din wasslet biex g\u0127all-ewwel darba fl-istorja tag\u0127ha, it-tarzna tag\u0127mel qlieg\u0127, liema \u017cmien dam sejjer g\u0127al seba' snin.", "Nhar l-1 ta' Settembru 1969 is-Sultan Idris tal-Libja kien imne\u0127\u0127i b'kolp ta' stat immexxi minn kurunell tal-armata ta' 27 sena jismu Muammar Gaddafi.", "L-armata rivoluzzjonarja ne\u0127\u0127iet il-monarkija u pproklamat il-\u0120ama\u0127arija Libjana G\u0127arbija So\u010bjalista tal-Poplu, b'kunsill rivoluzzjonarju fil-kmand tal-pajji\u017c b'Gaddafi jkun i\u010b-chairman tieg\u0127u g\u0127al g\u0127omru.", "Qabel l-elezzjoni tal-1971, Mintoff kien wieg\u0127ed li jekk jitla' hu se j\u0121ib g\u0127ajnuna mil-Libja.", "Il-Partit Nazzjonalista u Mabel Strickland kkritikaw ir-rabtiet ta' Mintoff mal-Libja.", "Kif Mintoff reba\u0127 l-elezzjoni, mill-ewwel bdew it-ta\u0127didiet mal-Libja.", "Il-Libja tat lill-Gvern ta' Mintoff 3 miljun lira Maltija kif telqet il-marina Ingli\u017ca minn Malta, bil-kundizzjoni li l-fa\u010bilitajiet militari ta' Malta qatt ma jer\u0121g\u0127u jintu\u017caw biex jintbag\u0127tu \"supply missions\" lil Israel (kif Gaddafi allega li kien \u0121ara fil-Kri\u017ci tal-Kanal tas-Swejs tal-1956 u l-Gwerra tal-1967).", "Mill-1973 Mintoff beda politika ta' \"rapprochement\" kulturali bejn i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci, li Mintoff kien isej\u0127ilhom a\u0127wa mid-demm, \"blood brothers\".", "Beda x-xog\u0127ol fuq moskea f'Kordin, immexxija minn fondazzjoni Libjana, il-'World Islamic Society'.", "Infet\u0127u Istituti Kulturali Libjani f'Tas-Sliema u l-Belt u mijiet ta' Maltin sabu impjiegi fil-Libja.", "Dak li g\u0127al 26 sena kien is-St Michael's Training College f'Ta' \u0120iorni, fejn il-Freres ta' De La Salle kienu j\u0127arr\u0121u lill-g\u0127alliema r\u0121iel, sar skola Libjana Al Fateh.", "Meta l-prezz internazzjonali ta\u017c-\u017cejt g\u0127ola fil-kri\u017ci tal-1973, Mintoff la\u0127aq ftehim mal-Libja, li kellha tag\u0127ti lil Malta \u017c-\u017cejt kollu li kellha b\u017conn g\u0127all-ekonomija tag\u0127ha bi prezz preferenzjali.", "Fl-1979 Gaddafi wieg\u0127ed \"appo\u0121\u0121 totali\" lil Malta, hekk kif l-a\u0127\u0127ar suldati Ingli\u017ci telqu minn Malta.", "G\u0127a\u010b-\u010berimonja ta' Jum il-\u0126elsien, Gaddafi kien l-uniku mexxej ta' pajji\u017c pre\u017centi, b'delegazzjoni kbira \u0127afna.", "Il-media o\u010b\u010bidentali spekulat fuq il-possibilt\u00e0 li Malta tallinea ru\u0127ha militarment mal-Libja imma dan qatt ma \u0121ara.", "Fl-1980 inqalg\u0127et tilwima bejn il-Libja u Malta, meta Saipem 2 \u2013 rig ta\u017c-\u017cejt Taljan ikkummissjonat mit-Texaco biex ifittex i\u017c-\u017cejt f'isem il-Gvern Malti \u2013 kien avvi\u010binat minn \"gunboats\" u sottomarin Libjani u m\u0121ieg\u0127el jieqaf i\u0127affer fil-Medina bank, 68 mil nawtiku fix-xlokk ta' Malta.", "I\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci jg\u0127idu li g\u0127andhom il-\u0121urisdizzjoni territorjali fuq dik i\u017c-\u017cona tal-Pjattaforma Kontinentali, u fl-1982 il-kwistjoni marret quddiem il-Qorti Internazzjonali fil-\u0126ag.", "Minkejja dan, bejn l-1982 u l-1984 ir-relazzjonijiet kulturali u ekonomi\u010bi bejn i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci komplew jikbru.", "I\u010b-\u010bertifikat matrikulari f'Livell Ordinarju fl-G\u0127arbi sar obbligatorju biex tid\u0127ol l-Universit\u00e0 ta' Malta.", "\u0120ie ffirmat Trattat ta' \u0126biberija u Koperazzjoni bejn i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci, li kien jinkludi protokoll ta' sigurt\u00e0 li bih il-forzi Libjani riedu j\u0127arr\u0121u u jarmaw lis-suldati Maltin.", "U l-Libjani ma kellhomx b\u017conn aktar ta' visa biex jid\u0127lu Malta.", "Mintoff baqa' \u0127abib ta' Gaddafi u tal-Libja anke fis-snin ta' wara.", "Fi\u017c-\u017cjara tal-President Eddie Fenech Adami fil-Libja fl-2008, Gaddafi staqsa fuq sa\u0127\u0127et Mintoff u Karmenu Mifsud Bonnici.", "Fl-1998, Mintoff kien assenti waqt vot importanti li kellu jittie\u0127ed fil-Parlament g\u0127ax kien il-Libja u l-Prim Ministru Alfred Sant ikkritikah fuq dan il-fatt.", "Nhar id-19 ta' \u0120unju 1998, Mintoff fil-Parlament qal hekk:", "Mintoff minn dejjem sa\u0127aq fuq il-\u0127tie\u0121a ta' pa\u010bi fil-Mediterran fil-Konferenza ta' Helsinki tal-1975. l-pajji\u017ci Ewropej, l-Istati Uniti, il-Kanada u l-Unjoni Sovjetika kienu qeg\u0127din jiddiskutu f'Helsinki, fil-Finlandja, ftehim g\u0127all-pa\u010bi.", "Mintoff kien qal fil-Konferenza li ma jistax ikun hemm pa\u010bi fl-Ewropa jekk ma jkunx hemm pa\u010bi fil-Mediterran.", "Huwa ried li fid-dikjarazzjoni finali tal-laqg\u0127a jkun hemm kapitlu dwar il-Mediterran u qalilhom ukoll li hu ma kienx lest li jiffirma d-dikjarazzjoni qabel ma jid\u0127ol fid-dikjarazzjoni l-kapitlu dwar il-Mediterran.", "Mintoff qanqal ir-rabja tal-Istati Uniti kif ukoll tal-Unjoni Sovjetika, li stag\u0127\u0121bu kif stat tant \u017cg\u0127ir b\u0127al Malta kien qieg\u0127ed i\u017comm ix-xog\u0127ol ta' din il-konferenza internazzjonali.", "Il-Gvern ta' Mintoff kien iddikjara wkoll li Malta tkun stat newtrali u li tkun tag\u0127mel parti mill-Moviment tal-Pajji\u017ci Mhux Allineati.", "Din id-dikjarazzjoni kienet intbag\u0127tet u \u0121iet depo\u017citata fl-Organizzazzjoni tal-\u0120nus Mag\u0127quda u nbag\u0127tet ukoll lill-potenzi ewlenin tal-Ewopa u tad-dinja.", "Fl-1973, Malta ssie\u0127bet fil-Moviment Non-Allineat, li kien jinkludi bosta pajji\u017ci tat-tielet dinja b\u0127all-Indja, Kuba u l-Al\u0121erija; Malta saret ukoll membru tal-Grupp tas-77.", "Biex jiddefendu l-istat ta' newtralit\u00e0 ta' Malta, il-Gvern ta' Mintoff kien g\u0127amel patt u ftehim mal-Italja, ie\u0127or mal-Libja u ie\u0127or mal-Unjoni Sovjetika.", "F'dawn il-pattijiet kien ma\u0127sub ukoll li dawn il-pajji\u017ci jg\u0127inu finanzjarjament u ekonomikament lil Malta.", "Il-Gvern ta' Mintoff ried ukoll jag\u0127mel patt ukoll mal-Istati Uniti, i\u017cda din ma qablitx.", "Fil-21 ta' Marzu, 1973 il-parlament Malti approva mozzjoni tal-Prim Ministru Laburista, Dom Mintoff, biex titwaqqaf kumpanija nazzjonali tal-ajru - l-Air Malta.", "L-Air Malta \u0121iet imwaqqfa bl-assistenza tal-Gvern tal-Pakistan.", "Il-kumpanija nazzjonali ir\u010biviet \u0127afna kritika mill-oppo\u017cizzjoni Nazzjonalista, li ppreferew jag\u0127mlu u\u017cu minn kumpaniji tal-ajru barranin milli dik lokali.", "Fit-23 ta' Marzu, 1974 gie mhabbar il-ftuh tal-Bank of Valletta, l-ewwel bank kollu kemm hu Malti.", "60% ftal-ishma fil-bank kienu ser ikunu f'isem il-Gvern Malti filwaqt li l-40% l-ohra kienu ser jinbieg\u0127u lil pubbliku Malti.", "Il-Gvern ta' Mintoff waqqaf bosta mi\u017curi fosthom:", "Il-Gvern Laburista kien jemmen fl-intervent tal-istat fl-ekonomija tal-pajji\u017c, spe\u010bjalment fejn is-settur privat kien jonqos milli jie\u0127u l-inizzjattiva.", "Fit-13 ta' Di\u010bembru 1974, Malta saret uffi\u010bjalment Repubblika, u g\u0127alhekk \u0121iet introdotta kostituzzjoni \u0121dida.", "Din il-kostituzzjoni li b\u0127al dik Taljana, kienet tiddikjara li Malta kienet repubblika bba\u017cata fuq ix-xog\u0127ol, introdu\u010biet bosta artikli, b\u0127al dak li kien jippermetti d-dritt g\u0127all-vot lil persuni ta' il-fuq minn 18-il sena fl-elezzjonijiet \u0121enerali.", "49 membru tal-Parlament ivvutaw favur din il-kostituzzjoni filwaqt li 6 membri Nazzjonalisti astjenew.", "Ta' min jg\u0127id li dawn kienu \u0120or\u0121 Borg Olivier u dawk l-aktar qribu.", "Dan l-avveniment immarka wkoll it-tmiem tal-karriera politika ta' Dott. Borg Olivier, g\u0127aliex ftit wara l-elezzjonijiet tal-1976 la\u0127aq floku Dott. Eddie Fenech Adami.", "Fl-elezzjonijiet tal-1976 il-Partit Laburista gab l-ikbar maggoranza ta' voti qatt registrati fl-istorja politika ta' Malta.", "Il-gvern immexxi minn Dom Mintoff kompla bil-\u0127idma tieg\u0127u u bena' g\u0127add kbir ta' oqsma residenzjali, kif ukoll \u0127adem biex itejjeb l-infrastruttura.", "Inbena sptar \u0121did \u0127dejn l-isptar e\u017cistenti (L-Isptar San Luqa).", "Fl-1976, saru l-ewwel elezzjonijiet \u0121enerali ta\u0127t il-kostituzzjoni tar-Repubblika ta' Malta.", "Il-programm elettorali tal-Partit Laburista intitolat \"Lejn Malta So\u010bjalista 'l Quddiem fis-Sliem\" po\u0121\u0121a emfasi fuq il-kredenzjali tal-Gvern Laburista, li kien jemmen fis-so\u010bjali\u017cmu demokratiku.", "\u0120ie dikjarat ukoll li Malta setg\u0127et tevolvi f'familja kbira so\u010bjalista, kif ukoll li x-xog\u0127ol kien il-mezz kif il-bniedem seta' jikseb l-eman\u010bipazzjoni.", "Fost \u0127afna proposti, kien hemm ukoll:", "\u2022 Il-possibilt\u00e0 ta' full-employment; </br> \u2022 Attivitajiet kummer\u010bjali kellhom fejn jistg\u0127u, ji\u0121u m\u0127ollija f'idejn il-Maltin; </br> \u2022 Il-kontinwazzjoni tal-politika tan-non-alignment </br>", "Il-Partit Labruista re\u0121a' reba\u0127 l-elezzjonijiet b'51.5% tal-voti u 34 si\u0121\u0121u fil-Parlament, filwaqt li n-Nazzjonalisti kisbu 48.5% u 31 si\u0121\u0121u.", "Din it-telfa kienet l-a\u0127\u0127ar wa\u0127da g\u0127al Dott. Borg Olivier, li \u0121ie rimpjazzat minn Dott. Eddie Fenech Adami fl-1977.", "Il-Gvern ta' Mintoff kompla bit-twettiq tal-politika so\u010bjalista tieg\u0127u, i\u017cda ta' min jinnota li f'din il-le\u0121islatura kien hemm \u017cieda kbira fid-di\u017cgwid industrijali u vjolenza politika.", "F'dan i\u017c-\u017cmien Mintoff beda ju\u017ca fra\u017ci o\u0127ra popolari \"Min mhux mag\u0127na kontra taghna\".", "Fl-1977, meta l-Uffi\u010bju tal-Prim Ministru \u0127are\u0121 \u010birkolari li stqarr li avolja l-Gvern kien jirrikonoxxi d-dritt tal-\u0127addiema g\u0127all-istrajk, id-dritt g\u0127all-azzjonijiet industrijali parzjali ma kienux ser jibqg\u0127u rikonoxxuti.", "F'dan i\u010b-\u010birkolari kien hemm imni\u017c\u017cel ukoll illi dawk kollha li kienu jirrifjutaw li ja\u0127dmu s-sahra, ma kienx ser ikollhom iktar sahra sal-a\u0127\u0127ar tas-sena.", "Ovvjament, dan i\u010b-\u010birkolari \u0121ab mieg\u0127u diversi azzjonijiet industrijali u protesti.", "B'risposta g\u0127al dawn, il-Gvern issospenda u ttrasferixxa xi \u0127addiema tal-Gvern.", "Il-Gvern ta' Mintoff ukoll hedded lill-impjegati tal-banek li jekk ma ja\u010b\u010bettawx id-direttivi tal-management, kienu ser ji\u0121u likwidati i\u017c-\u017cew\u0121 banek kummer\u010bjali ta' Malta u posthom jie\u0127du bank wie\u0127ed.", "Din l-azzjoni kienet tfisser telf kbir ta' impjiegi.", "L-azzjonijiet industrijali li segwew \u0121abu mag\u0127hom is-sospensjoni ta' numru ta' \u0127addiema.", "Ka\u017c simili se\u0127\u0127 ukoll fit-TeleMalta (illum Maltacom), fejn numru ta' \u0127addiema \u0121ew sospi\u017ci g\u0127al numru ta' xhur.", "F'dan il-ka\u017c, il-Gvern g\u0127amel u\u017cu mill-korpi tax-xog\u0127ol, li kienu su\u0121\u0121etti g\u0127al dixxiplina militari, b\u0127ala strike-breakers.", "Fl-a\u0127\u0127ar tas-sebg\u0127inijiet il-Gvern ta' Mintoff kellu kwistjoni kbira mal-Asso\u010bjazzjoni tat-Tobba.", "Ir-ra\u0121unijiet ewlenin kienu tnejn.", "L-ewwel wa\u0127da kienet illi l-Gvern obbliga lill-istudenti li jiggradwaw b\u0127ala tobba kellhom jag\u0127mlu perjodu ta' re\u0121istrazzjoni ta' sentejn fl-isptar.", "It-tieni kienet id-de\u010bi\u017cjoni tal-Gvern li jbiddel l-istatus u l-poter tal-Kunsill Mediku.", "Bosta tobba rrikorrew g\u0127all-azzjonijiet industrijali, u bosta minnhom \u0121ew imke\u010b\u010bija mill-isptarijiet tal-Gvern immedjatament.", "Dan wassal biex \u0127afna tobba ji\u0121u mke\u010b\u010bija minn fuq il-post tax-xog\u0127ol u kellhom eventwalment i\u0127allu l-pajji\u017c.", "Biex itaffi g\u0127an-nuqqas ta' tobba Maltin fl-isptarijiet, il-Gvern malajr impjega tobba barranin biex jirrimpjazawhom.", "Dan l-a\u0121ir wassal g\u0127al \u0127afna kritika minn bosta asso\u010bjazzjonijiet medi\u010bi b\u0127al Asso\u010bjazzjoni Medika Dinjija.", "Kien f'dan i\u017c-\u017cmien, propjament f'Di\u010bembru tal-1977, li kienet intbg\u0127atet ittra bomba lill-futur Ministru Laburista, il-Professur Edwin Grech, li kien rrifjuta li jie\u0127u sehem fl-azzjonijiet industrijali u minflok a\u010b\u010betta li ja\u0127dem l-isptar.", "Din l-ittra infet\u0127et minn bintu Karin, li mietet mal-isplu\u017cjoni.", "Fil-qasam tas-sa\u0127\u0127a, Mintoff \u0121ieg\u0127el lill-isptarijiet privati biex jag\u0127lqu u minflok introdu\u010ba servizzi medi\u010bi b'xejn fl-1979.", "Barra minn hekk, bosta poliklini\u010bi infet\u0127u fl-1981.", "Il-Gvern Laburista ta' Mintoff ukoll implimenta diversi tibdil fis-sistema edukattiva ta' Malta.", "Fl-1977, \u0121ew riintrodotti l-e\u017camijiet g\u0127al dawk it-tfal minn seba' snin 'il fuq.", "Fl-1981 da\u0127let fis-se\u0127\u0127 sistema edukattiva li biha kuntrarju g\u0127al dak li se\u0127\u0127 fl-1972, l-istreaming \u0121ie intensifikat.", "Dan \u0121ara partikolarment min\u0127abba l-fatt li twaqqfu il-Junior Lyceums li kien ser jibda jkollhom attendenza ta' studenti 'l fuq minn 11-il sena li kienu g\u0127addew minn e\u017cami ta' ammissjoni.", "Fejn tid\u0127ol l-Universit\u00e0, il-Gvern da\u0127\u0127al sistema ta' student-\u0127addiem fejn l-istudenti kienu obbligati li apparti li jkollhom il-kwalifi\u010bi ne\u010bessarji, kellhom ukoll jalternaw bejn perjodi ta' studju u o\u0127rajn ta' xog\u0127ol.", "Id-d\u0127ul fl-Universita beda jiei determinat mhux biss fuq il-ba\u017ci tal-kwalifi\u010bi tal-istudenti, i\u017cda wkoll fuq in-ne\u010bessit\u00e0 tal-impjegaturi.", "\u0120ie imwaqqaf bord li kien jidde\u010biedi liema studenti-\u0127addiema kellhom ji\u0121u mag\u0127\u017cula.", "Barra minn hekk, bosta korsijiet \u0121ew imwaqqfa u l-fakult\u00e0 tal-Arti u x-Xjenza ng\u0127alqu.", "Konsegwentement, bosta g\u0127alliema u studenti \u0127allew l-Universit\u00e0.", "Bosta akkademi\u010bi u studenti urew id-di\u017capprovazzjoni tag\u0127hom g\u0127al dawn ir-rigormi, u s-so\u010bjolo\u0121ista Ralf Dahrendor, li \u0121ie mqabbad mill-Gvern b\u0127ala konsulent, stqarr illi dawn ir-riformi ma kienux ser jg\u0127inu l-edukazzjoni g\u0127aliex kienu qed jipprodu\u010bu \u0127addiema imdejjqa jew studenti mhux kwalifikati bi\u017c\u017cejjed.", "Fit-8 ta' Novembru, 1977, fil-\u0121urnata tal-gradwazzjoni, l-istudent universitarju Michael Frendo indirizza lil dawk pre\u017centi u emfasizza fuq il-b\u017conn li l-iggradwati jiddistingwu bejn il-verit\u00e0 u l-propaganda, is-sin\u010berit\u00e0 u l-ipokrezija, l-intergrit\u00e0 u l-opportuni\u017cmu, il-libert\u00e0 u l-iskjavit\u00f9.", "Dan id-diskors qajjem bosta konfronti.", "Il-President tar-Repubblika u l-Ministru tal-Edukazzjoni \u0127ar\u0121u 'l barra mi\u010b-\u010berimonja u bosta sostenituri laburisti da\u0127lu fuq il-kampus u fis-sala u bdew jintimidaw lil dawk pre\u017centi.", "Fost dawn il-partitarji kien hemm Dennis Sammut, is-Segretarju Amministrattiv tal-Malta Labour Party u Joe Debono Grech, MP Laburista.", "Xi partitarji da\u0127lu bil-forza f'Dar l-Istudent, i\u017cda mijiet ta' studenti opponewhom.", "F'dawn il-konfronti, \u0127add ma \u0121ie arresta i\u017cda Frendo \u0121ie mg\u0127oti libell g\u0127al difamazzjoni minn \u017cew\u0121 uffi\u010bjali g\u0127olja; eventwalment \u0121ie dikjarat mhux \u0127ati.", "Sena wara, fil-5 ta' Ottubru, pulizija u partitarji Laburisti sawtu grupp ta' studenti li kienu qed jirritornaw lejn l-Universit\u00e0 wara li attendew rally biex jikkomemmoraw il-\u0120urnata tal-Istudenti.", "Fil-21 ta' Marzu, 1978, i\u017c-\u017cew\u0121 komponenti tal-Malta Labour Movement, ji\u0121ifieri il-Malta Labour Party u l-General Workers Union \u0121ew \"statutory partners\".", "B'hekk l-alleanza tag\u0127hom ir\u010biviet status formali.", "Il-ftehim li ntla\u0127aq kien jixbah il-ftehim \"ad hoc\" li ntla\u0127aq bejn l-Union u l-Partit fil-le\u0121islatura tal-1971-1976.", "Mintoff kien ukoll jistieden bosta trade unions o\u0127ra biex jing\u0127aqdu mal-Partit Laburista.", "Pere\u017cempju, f'meeting fil-Blata l-Bajda fit-28 t' April, 1979, Mintoff stieden lill-dawk li kienu jiffurmat parti mill-Konferderazzjoni tat-Trade Unions ta' Malta; ta' min jinnota imma li \u0127add ma a\u010b\u010betta din l-istedina.", "Fl-1979 Malta kisbet il-\u0127elsien mill-forzi militari Ingli\u017ci.", "Il-\u0121urnata tal-31 ta' Marzu, 1979 \u0121iet proklamata b\u0127ala Jum il-\u0126elsien u l-Gvern ta' Mintoff kien jag\u0127tiha importanza ferm iktar mill-Indipendenza miksuba fi \u017cmien il-Partit Nazzjonlista mmexxi minn Borg Olivier.", "Infatti biex tfakkar l-okkazjoni, \u0121iet mibnija g\u0127olja artifi\u010bjali b'monument fuqha.", "Din l-g\u0127olja, mag\u0127rufa a\u0127jar b\u0127ala l-G\u0127olja tal-\u0126elsien inbniet ix-xatt tal-Birgu, ftit metri l-bog\u0127od minn fejn l-a\u0127\u0127ar truppi Ingli\u017ci kienu ser jimbarkaw l-a\u0127\u0127ar vapur Ingli\u017c li kellu j\u0127alli l-Malta, l-H.M.S. London.", "I\u010b-\u010belebrazzjonijiet uffi\u010bjali la\u0127qu l-qu\u010b\u010bata f'nofs-il lejl tal-31 ta' Marzu, 1979, fejn eluf ta' Maltin sfidaw il-kes\u0127a u in\u0121abru lejn il-Kottonera biex jassistu g\u0127a\u010b-\u010berimonja li fiha Mintoff telg\u0127a l-g\u0127olja tal-\u0127elsien u assista ghall-in\u017cul tal-bandiera Ingli\u017ca minn ba\u0127ri Ingli\u017c, u t-tlug\u0127 tal-bandiera Maltija minn \u0127addiem Malti.", "Imbag\u0127ad, Dom Mintoff flimkien mal-mexxej tal-General Workers Union, \u0120or\u0121 Agius, xeg\u0127lu t-tor\u010ba kommemorattiva mad-tokki tal-qniepen ta' nofs-il lejl.", "Dak il-lejl, it-truppi Ingli\u017ci baqg\u0127u abbord l-H.M.S. London, li \u0127alliet Malta l-g\u0127ada filg\u0127odu, bil-President tar-Repubblika, Dott. Anton Buttigieg ixejjer lill-bastiment minn fuq is-swar tal-belt Valletta fa\u010b\u010bata tal-Port il-Kbir.", "It-tluq tal-Ingli\u017ci minn Malta kien ukoll ifisser it-tmiem tal-assistenza finanzjarja mill-Ingilterra.", "Minn dakinhar, Malta kellha tiddependi biss minnha nnifisha ghall-ghixien.", "(Ara wkoll Jum il-\u0126elsien)", "F'dan i\u017c-\u017cmien Malta assistiet g\u0127al eskalazzjoni ta' vjolenza politika.", "Fil-15 t'Ottubru, 1979, \u0121urnata mlaqqma b\u0127ala \"Black Monday\" xi hadd pprova attentat ta qtil fuq il-prim ministru Dom Mintoff u dan inzamm mis-segretarji tal-Kastilja stess. \"", "(Li kien sar attentat fuq hajjet il-prim Ministru Dom Mintoff kienet biss storja biex jinhbew il-perpetjuri li holqu il-vjolenza ta' dak inhar filghodu.", "Fatt li hadd ma jista' jinnegah, ghax l-Inkjesta Muscat Azzoppardi kixfet kollox; Karm Grima, mill-Mosta mar Kastilja biex izomm appuntament ma Dom Mintoff, habib kbir tieghu,u biex iwassallu informazzjoni miktuba fuq ittra,li kien jaf dan Grima fuq ministru kontroversjali minn ta' madwar Mintoff.", "Informazzjoni kunfidenzjali hafna u li dak inhar filghodu stess, dan il-ministru kien gie infurmat li se jinkixef u ghalhekk ta ordni biex Grima jigi moqtul fuq il-post biex jinghalaq halqu u jehel bil-vjolenza ta' dik il-gurnata.", "Wara li iddahhal f'kamra maghluqa biex, ghal ta' parsi gej Mintoff, ghax Dom Mintoff kien 10 minuti boghod maqful mad-delegazzjoni Nord Koreana sal-3.00 PM, mil-bieb imbexxaq ta' din il-kamra, xirfu tlitt idejn bil-pistoli f'kull wahda u bdew jisparaw indiskriminalment lejn id-direzzjoni ta' Grima; infatti dan Grima intlaqat bi tlitt bullets mid-disgha li gew sparati.Wara x'hin indunaw li ma mietx dahlu fuqu u komplew ituh bil-butt tal-pistoli sakemm Grima waqa' ma l-art u hasbuh mejjet.", "Harbu x'hin semghu l-passi tal-cameraman tat-Times li x'hin wasal fuq il-post, minflok ghajjat ghall-ghajjut u hadu lil Grima l-isptar fejn gie ikkurat u ghamlulu 40 punt f'rasu imma l-bullets baqghu f'gismu sa kemm miet, xi 15 il-sena wara.", "Fuq Grima dan il-ministru infami ma waqafx hemm imma ordna li Grima jinqatel u saru erba attentati ohra fuq hajjet Grima imma gie salvat fl-ahhar bl-intercessjoni stess tal-Perit Mintoff li minn fuq ir-radio ghamel stqarrija li min imiss lil Grima irid jghati kont lilu, Dom Mintoff , innifsu.", "U hekk l-uniku triq li kien ghad fadlilhom il-familjari ta' Grima kienet li jaccettaw li missierhom imur ghomru Monte Carmeli fuq tlitt certifikati medici foloz, ordnati mil-Ministru tas-Sahha ta' dak iz-zmien u il-frame-up orkestrat minn l-avukat ta' Grima stess, Dr. Guido de Marco ghax hekk kienet l-ahjar ghazla f'dawk iz-zmenijiet hekk kattivi. ara Inkjesta Filletti,L-Inkjesta Muscat Azzoppardi, li Dr. Eddie Fenech Adami ghamel fil-1990 imma hbija fl-istrong room tal-Parlament ghax kixfet li kemm il-PN u kemm l-MLP kienu imdahhla f'dan il-frame-up fahxi fuq Karm Grima.", "Eventwalment din l-Inkjesta seraqha minn tlitt postijiet differenti u fl-istess hin Dr. Alfred Sant biex jinhbew il-ministri taz-zewg nahhat.Ara mist.", "Parl. ta'Dr. A. Gatt 14066-sed225-8/6/98, jew Google taht Carmel Grima,Karm Grima fuq ILLUM, Malta today, Times of Malta.)", "Wara dan, madwar 40 partitarju da\u0127lu fir-residenza privata tal-mexxej Nazzjonalista Fenech Adami fejn aggredew lill-mara tieg\u0127u u g\u0127amlu \u0127erba fid-dar tieg\u0127u.", "F'dik il-\u0121urnata stess, l-istess partitarji Laburisti da\u0127lu fil-bini tal-Progress Press u fl-uffi\u010bini tal-gazzetta \"The Times\" u kissru l-makkinarju u g\u0127amlu \u0127afna danni fil-bini.", "Il-Parlament Ewropew kif ukoll bosta mexxejja Ewropej iddeploraw dawn l-in\u010bidenti.", "Tlett ijiem wara dawn l-avvenimenti, Mintoff kiteb lil Mabel Strickland, il-propjetarja tal-\"Progress Press\", fejn esprima is-sog\u0127ba tieg\u0127u g\u0127al dak li kien \u0121ara.", "Mintoff ukoll kien ikkundana dawn l-atti vjolenti f'intervista mal-gazzetta Taljana 'Panorama' fil-11 ta' Novembru 1979.", "Avolja s-sitwazzjoni politika u industrijali fit-tieni nofs tas-sebg\u0127inijiet ma kinitx mill-a\u0127jar, peress li Eddie Fenech Adami ma halliex l-investituri barranin jinvastue f'Malta xorta sal-1979 il-Gvern immexxi minn Mintoff irnexxilu jirdoppja il-Prodott Gross Domestiku ikkumparat ma' dak tal-1974.", "Kien hemm tnaqqis fir-rata tal-qag\u0127ad g\u0127al 2.7% u kien hemm \u017cieda ta' impjiegi \u0121odda min\u0127abba l-espansjoni fis-settur tal-manifattura u t-turi\u017cmu.", "Fil-le\u0121islatura 1976-1981, il-politika barranija tal-Gvern Laburista kienet pjuttost xettika u tikkritika l-Gvernijiet tal-Pajji\u017ci tal-Punent u tas-Suq Komuni Ewropew, g\u0127alkemm xi mdaqqiet kienet turi l-oppost.", "Fl-1978 Mintoff kien g\u0127amel \u017cew\u0121 stqarrijiet interessanti fil-Parlament:", "\"\"Illum hemm \u017cew\u0121 Ewropi: L-Ewropa ta' Kain u l-Ewropa ta' Abel.", "L-Ewropa ta' Kain mo\u0127\u0127ha biex tikkonkwista u l-Ewropa ta' Abel hija progressiva.", "Huwa ma' din l-Ewropa li xi darba rridu nil\u0127qu ftehim.\"\"", "Mintoff ukoll u\u017ca din l-analo\u0121ija f'forum Ewropew fi Strasburgu.", "I\u017cda avolja kien xettiku mill-Ewropa, Mintoff qatt ma warrab il-possibilt\u00e0 li eventwalment Malta ting\u0127aqad u ssir parti mill-Komunit\u00e0 Ewropea.", "Fi kliemu:", "\"\"Today we are telling Europe to reach agreement with the Arabs just like we have done.", "Get powerful enough to get rid of the American and Soviet military bases.", "When this is achieved we will join you.\"\"", "F'intervisti o\u0127rajn, Mintoff spjega li ma riedx li Malta tispi\u010b\u010ba ballun f'idejn i\u017c-\u017cew\u0121 superpotenzi.", "Huwa ried ukoll jil\u0127aq ftehim mal-Italja u Franza minn na\u0127a, u l-Libja u l-Al\u0121erija minn na\u0127a l-o\u0127ra.", "Huwa stqarr ukoll illi filwaqt li l-Italja u Franza bi kliemhom urew l-interess li jg\u0127inu, kienu il-Libja u l-Al\u0121erija li offrew g\u0127ajnuna konkreta.", "Sadanittant, il-Gvern kien ukoll la\u0127aq ftehim importanti ta' newtralit\u00e0 u stabilixxa protokoll finanzjaru mal-Gvern Taljan fl-1980.", "Fit-3 ta' Jannar, 1981, il-Qrati tal-\u0120ustizzja \u0121ew sospi\u017ci mill-Gvern.", "Dawn \u0121ew mag\u0127luqa g\u0127al aktar minn xahar u \u0121ew rikostitwiti meta l-Gvern introdu\u010ba Parliamentary Bill li affettwat drastikament id-drittijiet ta' \u010bittadin biex ifittex il-Gvern g\u0127al danni, kif ukoll introdu\u010biet Kummissjoni tal-Qrati tal-\u0120ustizzja.", "L-1981 kienet ukoll sena kontroversjali \u0127afna partikolarment min\u0127abba l-elezzjonijiet \u0121enerali ta' dik is-sena.", "Il-Malta Labour Party u l-General Workers' Union ikkontestaw l-elezzjoni flimkien ta\u0127t l-isem ta' Malta Labour Movement kontra il-Partit Nazzjonalista mmexxi minn Eddie Fenech Adami.", "Il-programm elettorali kon\u0121unt tal-Partit Laburista u l-GWU kien intitolat 'Mit-Tajjeb G\u0127all-A\u0127jar' u kien approvat mid-delegati ta\u017c-\u017cew\u0121 organizzazzjonijiet rispettivi fil-konferenzi \u0121enerali u nazzjonali.", "Il-Partit Laburista kien jappella g\u0127all-g\u0127aqal u l-b\u017culija tal-\u0127addiema Maltin u G\u0127awdxin, biex itejbu s-sitwazzjoni tal-pajji\u017c.", "Il-proposti tal-programm elettorali kienu jinkludu:", "\u2022 Tkomplija ta' xiri bulk-buying ta' materja prima u kumditajiet o\u0127ra biex jin\u017cammu prezzjijiet baxxi \u2022 Iktar bini ta' oqsma residenzjali, distribuzzjoni ta' pjanti kif ukoll self issussidjat g\u0127al dawk li jixtiequ jibdnu d-djar tag\u0127hom.", "Rekord ta' 96.1% tal-elettorat \u0127are\u0121 jivvota fl-elezzjonijiet u l-Partit Laburista, avolja \u0121ab minoranza ta' voti (49.1%) irnexxilu jirba\u0127 iktar si\u0121\u0121ijiet parlamentari min-Nazzjonalisti, li rnexxielhom jirb\u0127u 50.9% tal-voti.", "B'hekk l-MLP reba\u0127 l-elezzjonijiet \u0121enerali g\u0127at-tielet darba konsekuttiva.", "Ir-ri\u017cultat \u0121ie meqjus b\u0127ala wie\u0127ed pervers u filfatt, Mintoff ried li jsiru elezzjonijet \u0121odda dik is-sena stess biex isolvu din il-polemika.", "I\u017cda l-ministri tieg\u0127u ma ridux u b'hekk din baqg\u0127et ma saritx.", "Din l-anomalija fis-sistema elettorali kienet ikkaw\u017cata mill-Kostituzzjoni tal-Indipendenza tal-1964, u g\u0127alkemm kien hemm xi diskors biex fil-Kostituzzjoni tar-Repubblika din ti\u0121i emendata, dan baqa' ma se\u0127\u0127x.", "Il-Partit Nazzjonalista rrea\u0121ixxa billi ddikjara l-Gvern Laburista b\u0127ala wie\u0127ed ta' minoranza u akku\u017ca l-Gvern b' \"jerrymandering\".", "Dan wassal g\u0127al \u0127afna tensjoni fil-pajji\u017c fis-snin ta' wara.", "L-ebda MP Nazzjonalista ma attenda l-parlament g\u0127al tliet snin s\u0127a\u0127, u dan apparti n-numru ta' bojkotts li kienu jsiru.", "Fost dawn kien hmem il-bojkott tat-televi\u017cjoni tal-istat, li dak i\u017c-\u017cmien kien l-uniku stazzjon televi\u017civ lokali, kif ukoll f'\u010berti \"retail outlets\".", "In-numru ta' theddid minn nazzjonalisti u laburisti u tqeg\u0127id ta' bombi ma' djar ta' nies prominenti \u017cdied u dan inevitabilment \u0121ab mieg\u0127u instabbilit\u00e0 kbira fil-pajji\u017c.", "Nhar il-5 ta' \u0120unju 1980, f'Santa Venera, bomba qawwija splodiet mad-dar tal-Ispettur tal-Pulizija Gejtu Pace.", "Fis-7 ta' Lulju, fil-Belt, splu\u017cjoni qawwija qerdet kwa\u017ci g\u0127al kollox l-uffi\u010b\u010bju tal-Libyan Arab Airlines f'Misra\u0127 il-\u0126elsien.", "Fis-26 ta' Lulju, f'\u0126al Luqa, bomba qawwija splodiet fil-kurutur tal-flats fejn kien joqg\u0127od il-Kummissarju tal-Pulizija Lawrence Pullicino.", "Fis-27 ta' \u0120unju 1982, f'Birkirkara bomba bil-mi\u010b\u010ba taqbad tpo\u0121\u0121iet ta\u0127t il-karozza tal-Ma\u0121\u0121ur Alexander Grech, li kien Kummissarju Elettorali Ewlieni.", "Nhar l-4 ta' Awwissu, fin-Naxxar, bomba splodiet mad-dar ta' Joe Zammit, uffi\u010bjal g\u0127oli tad-Dipartiment tal-Kummer\u010b.", "Nhar it-28 ta' Mejju 1983, f'San \u0120iljan, bomba splodiet mal-fa\u010b\u010bata tad-dar ta' Albert Mizzi, Chairman tal-Air Malta.", "Nhar il-25 ta' Settembru 1984, instabet bomba fuq l-g\u0127atba tal-bieb tal-Palazz tal-Ar\u010bisqof fl-Imdina li ma \u0127aditx.", "Nhar it-30 ta' Settembru bomba splodiet wara l-bieb tal-Ar\u010bipriet tal-Furjana.", "Nhar it-13 ta' Ottubru 1984 f'Tas-Swatar \u0126ad Dingli, bomba qawwija splodiet fi\u010b-\u010bentru tal-kompjuters. bi \u0127sarat kbar fil-\"Computer Room\" u fl-\"Operations Section\".", "Fil-15 ta' Ottubru splodiet bomba li tpo\u0121\u0121iet f'wie\u0127ed mill-ventilaturi tad-Dar \u0120enerali tal-MUSEUM fil-Blata l-Bajda.", "Fil-25 ta' Ottubru, fil-Furjana, bomba splodiet qrib il-karozza tal-Kummissjoni G\u0127olja Ingli\u017ca f'Malta.", "Fis-17 ta' Novembru bomba splodiet mal-koxxa tal-bieb tal-Ambaxxata Taljana fil-Furjana.", "Fid-19 ta' Novembru bomba splodiet \u0126'Attard mad-dar ta' Mons. Francesco Canalini, rappre\u017centant tal-Vatikan f'Malta.", "Nhar it-12 ta' Dicembru 1985 bomba splodiet mal-Istitut Kulturali Libjan f'Misra\u0127 il-Palazz.", "L-g\u0127ada bomba splodiet mal-g\u0127assa tal-Pulizija tal-Qrendi.", "Erbat ijiem wara, bomba tal-\u0121elatina tpo\u0121\u0121iet mal-g\u0127assa tal-Pulizija tal-Imqabba imma ma \u0127aditx.", "L-g\u0127ada, 18 ta' Di\u010bembru, bomba qawwija splodiet mal-G\u0127assa tal-Pulizija ta' Tas-Sliema, \u017cew\u0121 pulizija korrew gravi u \u017cew\u0121 pulizija o\u0127ra u tifla zg\u0127ira sofrew \u0121rie\u0127i \u0127fief.", "Il-PN beda ja\u0127dem biex i\u0121ib sostenn mis-setturi tas-so\u010bjet\u00e0 Maltija, kif ukoll mill-alleati politi\u010bi barra l-pajji\u017c.", "Kif kien mistenni, id-Demokristjani u l-Konservattivi Ewropej taw l-appo\u0121\u0121 tag\u0127hom lill-Partit Nazzjonalista.", "Anki l-President tal-Istati Uniti ta' dak iz-zmien, Ronald Reagan irrifjuta kontinwament l-invit g\u0127al \u017cjara uffi\u010bjali ming\u0127and il-President ta' Malta, Agatha Barbara.", "Mintoff kien ippropona li Karmenu Mifsud Bonnici jin\u0127atar Deputat Mexxej tal-Partit u fil-fatt dan \u0121ie elett b\u0127ala Deputat Mexxej fid-29 ta' Mejju 1980.", "Fil-15 t'Ottubru, 1982 Karmenu Mifsud Bonnici in\u0127atar Mexxej tal-Malta Labour Party wara mozzjoni minn Dom Mintoff.", "Huwa \u0121ie \"co-opted\" fil-Parlament fit-2 ta' Mejju, 1983 u n\u0127atar Ministru tal-Edukazzjoni.", "Fil-\"Budget\" tal-1983 il-fri\u017ca fuq il-pagi u l-prezzijiet kienu probabilment l-iktar temi diskussi u li sabu oppo\u017cizzjoni.", "Fl-1984 kien hemm kontroversja o\u0127ra wara dik li nqalg\u0127et bejn il-Knisja u l-Gvern fejn tid\u0127ol l-edukazzjoni.", "Il-Gvern ried li ssir revi\u017cjoni tal-pagi tal-g\u0127alliema.", "Dan wassal g\u0127al bosta strajks ordnati mill-MUT (\"Malta Union of Teachers\").", "Splodiet ukoll bomba \u0127dejn bini li kien jappartjeni lil xi qraba tal-president tal-Union.", "Intant, fl-10 ta' Ottubru 1984 il-Konfederazzjoni tat-\"Trade Unions\" ta' Malta ordnat strajk \u0121enerali b\u0127ala turija ta' simpatija lejn g\u0127alliema.", "Kien hemm ukoll kritika internazzjonali mill-Konfederazzjoni Ewropea tat-\"Trade Unions\" u bosta organizzazzjonijiet u \"unions\" internazzjonali.", "Fit-22 ta' Di\u010bembru, 1984 Mintoff irri\u017cenja minn Prim Ministru ta' Malta u minn floku la\u0127aq Karmenu Mifsud Bonnici.", "Dom Mintoff \u017camm is-si\u0121\u0121u tieg\u0127u fil-Parlament wara r-ri\u017cenja tieg\u0127u minn Prim Ministru u xorta baqa' attiv politikament avolja ma baqax il-mexxej tal-partit.", "Beda jissu\u0121\u0121erixxi li jsiru emendi kostituzzjonali rigward is-sistema elettorali u l-Presidenza.", "Mintoff issu\u0121\u0121erxxa li minflok Presidenza Kostituzzjonali kif inhi fil-pre\u017cent, tidda\u0127\u0127al sistema simili g\u0127al dik fl-Istati Uniti u Franza, ji\u0121ifieri Presidenza Ezekuttiva.", "Min\u0127abba dawn is-su\u0121\u0121erimenti, \u0127afna kienu dawk li \u0127asbu li Mintoff kien qed iwitti t-triq u jippjana r-ritorn tieg\u0127u b\u0127ala President ta' Malta.", "Dan imma ma se\u0127\u0127x.", "Fl-20 ta' Di\u010bembru 1986 intla\u0127aq ftehim bejn i\u017c-\u017cew\u0121 partiti u sar il-bdil ne\u010bessarju.", "1.", "Malta kellha tkun newtrali u non-aligned; 2.", "Kull intervent barrani kellu ji\u0121i meqjus b\u0127ala corrupt practice; 3.", "Ilo-Partit li j\u0121ib il-ma\u0121\u0121ornaza ta' voti fl-elezzjonijiet \u0121enerali kellu d-ritt li jiggverna l-pajji\u017c.", "64 minn 65 membru vvutaw favur dawn l-emendi, b'wie\u0127ed biss jivvota kontra.", "Dom Mintoff re\u0121a' ikkontesta l-elezzjonijiet tal-1992 u tal-1996 li kellha tkun l-a\u0127\u0127ar wa\u0127da tieg\u0127u, u xorta baqa' jgawdi minn sostenn enormi avolja kien g\u0127adda \u0127afna \u017cmien minn l-ewwel elezzjoni li kkontesta lura fl-1947.", "Bejn l-1996 u l-1998, Mintoff kien deputat tal-Gvern Laburista immexxi minn Alfred Sant avolja kellu iktar minn 80 sena.", "Mintoff re\u0121a' kien fl-a\u0127barjiet fl-1998 meta fil-Parlament ivvota kontra l-MLP fuq pro\u0121ett relatat mal-i\u017cvilupp tal-Kottonera propost mill-Prim Ministru ta' dak i\u017c-\u017cmien Dr. Alfred Sant.", "Din il-mossa min-na\u0127a ta' Mintoff kienet daqqa ta' \u0127arta lill-partit fil-gvern peress li dan kellu biss ma\u0121\u0121oranza ta' si\u0121\u0121u wie\u0127ed fil-Parlament.", "L-g\u0127ada li l-Gvern kien tilef vot importanti fil-Parlament dwar il-Pro\u0121ett tal-Kottonera, nhar id-9 ta' \u0120unju 1998, fix-Xatt tal-Birgu, il-Prim Ministru Alfred Sant, ta konferenza tal-a\u0127barijiet li fiha qal li Mintoff g\u0127andu jirri\u017cenja mill-Parlament u sejja\u0127lu \"traditur\".", "Din il-fra\u017ci baqg\u0127et tikkundizzjona r-relazzjoni bejn Mintoff u Sant, tant li d-diversi attentati ta' medjazzjoni bejn it-tnejn fallew.", "Wara li Sant rabat vot ta' fidu\u010bja mal-vot fuq il-Pro\u0121ett tal-KOttonera u dan m'g\u0127addiex wara li Mintoff ivvota kontra, Sant ma kellu l-ebda triq o\u0127ra \u0127lief li jsejja\u0127 elezzjoni \u0121enerali prematura wara biss 22 xahar ta' tmexxija \u2013 liema elezzjoni \u0121iet mirbu\u0127a mill-Partit Nazzjonalista mmexxi minn Dr. Edward Fenech Adami.", "Mintoff ma kienx ikkontesta fl-elezzjoni tal-1998, u lanqas f'dik ta' warajha tal-2003, g\u0127alkemm ta' min jg\u0127id li sadanittant flimkien ma' Karmenu Mifsud Bonni\u010bi beda moviment mag\u0127ruf b\u0127ala Front Maltin Inqumu (FMI) li kien involut f'kampanja s\u0127i\u0127a indirizzata kontra s-s\u0127ubija ta' Malta fl-Unjoni Ewropea.", "Nhar l-20 ta' Ottubru 2009, meta mistoqsi mill-PBS fuq l-avvenimenti politi\u010bi li kienu wasslu g\u0127all-waqg\u0127a tal-Gvern Laburista \u0127dax-il seba qabel, Alfred Sant qal li dakinhar ma setax joqg\u0127od g\u0127ar-rikatt ta' Mintoff u li Mintoff kien qed ji\u0121i 'immanipulat' - mhux finanzjarjament - mill-Partit Nazzjonalista, kif skond Sant deher \u010bar fil-budget tal-1997, fil-mozzjoni dwar l-UE meta sparixxa l-Libja meta kien hemm vot kru\u010bjali.", "Huwa qal li f'dak li \u0121ara fl-1998, kien hemm \u0127afna fatti li g\u0127adhom ma \u0127ar\u0121ux u jikkonfermaw dak li qed isostni hu.", "Sant qal li ma j\u0127ossx rimors g\u0127al dak li g\u0127amel fl-1998, i\u017cda j\u0127oss li g\u0127amel \u017cball f'de\u010bi\u017cjonijiet li \u0127a qabel l-1996.", "Mistoqsi jekk \u0127afirx lil Mintoff, Alfred Sant qal li din mhix kwistjoni ta' ma\u0127fra jew apolo\u0121ija g\u0127aliex il-fatti huma fatti.", "Qal li m'g\u0127andux i\u0127ares lura i\u017cda jkompli miexi 'l quddiem.", "G\u0127alkemm Mintoff qatt ma tke\u010b\u010ba jew \u0121ie sospi\u017c mill-Partit Laburista, huwa qatt ma \u0127a sehem fl-attivitajiet tal-Partit mill-1998 sal-2009.", "F'\u0120unju 2008, il-Partit Laburista g\u0127a\u017cel mexxej \u0121did, Dr. Joseph Muscat, wara r-ri\u017cenja ta' Alfred Sant.", "\u0120img\u0127a wara l-elezzjoni tieg\u0127u, Muscat stieden lil Mintoff i\u017cur il-Kwartieri \u0120enerali tal-Partit.", "Nhar il-31 ta' Marzu 2009, Mintoff attenda g\u0127a\u010b-\u010bele\u00adb\u00adrazzjonijiet tat-30 sena ta' Jum il-\u0126el\u00adsien organizzati mill-Partit Laburista fil-Birgu.", "Nhar il-5 ta' Dicembru, 2009, Dom Mintoff g\u0127amel \u017cjara fi\u010b-\u010aentru Naz\u00adzjonali Laburista l-\u0126amrun, l-ewwel darba li Mintoff da\u0127al f'dan il-bini li ilu jservi ta' kwartieri tal-Partit Laburista sa mill-1995.", "Mintoff intlaqa' fi\u010b-\u010aentru minn Muscat imbag\u0127ad kellhom laqg\u0127a privata flimkien fl-uffi\u010b\u010bju ta' Dr Muscat.", "Wie\u0127ed minn \u0127ut Mintoff huwa patri Fran\u0121iskan, Patri Dijonisju Mintoff, li qabel da\u0127al patri kien jismu Pawlu, awtur u Fundatur tal-Laboratorju tal-Pa\u010bi.", "Wa\u0127da minnu \u0127utu kienet soru ta' Sant'Ursola tal-Belt Valletta, Swor Bernadette, li qabel da\u0127let soru kien jisimha Marija Assunta.", "Hija mietet fl-1969.", "Bin \u0127uh Daniel, l-Im\u0127allef Wenzu Mintoff kien elett mal-Partit Laburista fl-1987.", "Huwa tke\u010b\u010ba mill-Partit fl-1989 u fforma l-Alternattiva Demokratika, i\u017cda kien re\u0121a' lura fil-Partit Laburista fl-1999.", "Meta fis-snin erbg\u0127in Mintoff kien qed jistudja l-Ingilterra, huwa ltaqa' ma' Moira de Vere Bentinck (imwielda b\u0127alu fl-1916) barunessa ta' dixxindenza nobbli Ingli\u017ca u Olandi\u017ca u \u017c\u017ceww\u0121u fl-1947.", "Meta Moira Mintoff mietet fis-16 ta' Di\u010bembru 1997, il-Priministru Alfred Sant \u0127are\u0121 stqarrija li fiha qal li \"Bil-personalita' kwieta u soda tag\u0127ha, Moira Mintoff g\u0127amlet snin twal f'\u0127idma mo\u0127bija ta' filantropija waqt li tat kontribut \u0127iemed imma importanti lill-\u0127ajja so\u010bjali u politika ta' pajji\u017cna.", "G\u0127alkemm imwielda u mrobbija fl-Ingilterra, g\u0127arfet tul \u0127ajjitha ssir tifhem, t\u0127obb u tkun parti s\u0127i\u0127a minn Malta.", "F'isem il-Gvern Laburista u f'ismi, nag\u0127ti l-kondoljanzi profondi lill-Perit Duminku Mintoff li mieg\u0127u g\u0127addiet minn snin twal ta' sagrifi\u010b\u010bji personali li \u0121\u0121ib mag\u0127ha l-\u0127idma politika, lit-tfal tag\u0127hom Anne u Yana u lill-familjari kollha tag\u0127hom.\"", "Duminku u Moira Mintoff kellhom \u017cew\u0121 ulied bniet, Anne u Yana.", "Anne, imwielda fl-1949, hija ekonomista.", "Fl-1971 i\u017c\u017cew\u0121et lill-Amerikan Bernard McKenna u kellhom tifla Emma fl-1984.", "Yana, imwielda fl-1951, kient attivista, ekonomista u edukatri\u010bi.", "Illum tmexxi skola fl-Amerika, Katherine Anne Porter School, charter school f'Wimberley, Texas.", "Baqg\u0127et mag\u0127rufa g\u0127al meta fl-1978, meta kellha 27 sena, kienet \u0121iet arrestata g\u0127ax tefg\u0127et boro\u017c bil-\u0127mie\u0121 ta\u017c-\u017cwiemel fil-House of Commons biex tipprotesta kontra l-pre\u017cenza militari tal-Ingli\u017ci fl-Irlanda ta' Fuq.", "Fl-1991 i\u017c\u017cew\u0121et lill-Amerikan David Bland u kellhom \u017cew\u0121 ulied \u010aetta Sian u Daniel Xandru.", "Fl-2013 ikkontestat l-elezzjonijiet \u0121enerali f'Malta f'isem il-Partit Laburista i\u017cda ma kinitx eletta.", "Mintoff huwa mag\u0127ruf b\u0127ala \"Il-Perit\", u g\u0127al xi \u017cmien kien mag\u0127ruf b\u0127ala \"Tal-Pipa\", min\u0127abba li kien i\u0127obb ipejjep il-pipa jew \"Tal-Bokkla\", mi\u0127abba l-bokkla kbira bi\u017c-\u017ciemel li kien i\u0127obb jilbes fil-mass meetings.", "Dilettant ta\u017c-\u017cwiemel, tal-bo\u010b\u010bi, tal-qari u tal-g\u0127awm.", "Kellu dar \u0126al-Tarxien u dar mag\u0127rufa b\u0127ala \"l-G\u0127arix\" f' Delimara li kienet su\u0121\u0121ett ta' kontroversja wara li l-Gvern Nazzjonalista ta' Fenech Adami bena l-powerstation \u0127ames metri biss bog\u0127od minnha fil-bidu tas-snin disg\u0127in.", "Mintoff kien tella' l-Gvern il-qorti u \u0127a kumpens ta' EUR 864,000 jew Lm 360,000.", "Nhar is-16 ta' Settembru 2010 Dom Mintoff idda\u0127\u0127al l-Isptar Mater Dei b'ur\u0121enza, wara li tah attakk \u0127afif ta' puplesija fir-residenza tieg\u0127u f'\u0126al Tarxien.", "Huwa kien rikoverat fit-Taqsima tal-Kura Intensiva, fejn il-qag\u0127da tieg\u0127u \u0121iet deskritta b\u0127ala kritika imma stabbli.", "\u0126amest ijiem wara, il-Mexxej Laburista Joseph Muscat, wara \u017cjara li g\u0127amillu l-isptar, \u0121ie infurmat mill-qraba ta' Mintoff li ma kienx se jibqa' i\u017cjed fit-Taqsima tal-Kura Intensiva imma kien se jittie\u0127ed f'sala o\u0127ra tal-Isptar Mater Dei hekk kif il-kundizzjoni tieg\u0127u qalbet g\u0127all-a\u0127jar.", "Nhar it-28 ta' Settembru, \u0121img\u0127a u nofs wara li kien da\u0127al l-isptar, Mintoff \u0121ie rilaxxat g\u0127al kollox mill-isptar u rritorna f'daru \u0126al-Tarxien.", "I\u017cda nhar l-10 ta' Novembru 2010, Mintoff re\u0121a' dda\u0127\u0127al l-isptar fejn, wara li ng\u0127ata l-ewwel kura fid-Dipartiment tal-Emer\u0121enza, in\u017camm fil-Critical Coronary Care Unit (CCCU).", "Skont stqarrija uffi\u010bjali ma\u0127ru\u0121a mid-Dipartiment tal-Informazzjoni, mill-e\u017camijiet medi\u010bi li saru rri\u017culta li l-Perit Mintoff kien qieg\u0127ed ibati minn kundizzjoni tal-qalb u deidratazzjoni.", "Kien spjegat li g\u0127alkemm il-kundizzjoni tieg\u0127u kienet tjiebet xi ftit, hu kien g\u0127adu f'qag\u0127da kritika.", "It-tim mediku li qieg\u0127ed jie\u0127u \u0127sieb il-kura tal-Perit Mintoff irrakkomanda li dan jibqa' ta\u0127t osservazzjoni kontinwa.", "Huma enfasizzaw ukoll il-\u0127tie\u0121a li jistrie\u0127.", "Fi Frar 2011 re\u0121a' dda\u0127\u0127al l-Isptar Mater Dei mitluf minn sensih imma ftit wara rkup\u00adra tajjeb tant li re\u0121a' beda jo\u0127ro\u0121 b'mod normali.", "Nhar is-6 ta' Awwissu 2011, meta Mintoff g\u0127alaq 95 sena, il-\u0121urnal \"L-Orizzont\" irraporta li Mintoff \"mistenni jqattal-\u0121urnata fid-dar tieg\u0127u fil-kum\u00adpanija ta' wliedu u n-neputi\u00adjiet, li jing\u0127ad se jqattg\u0127u dan is-sajf f'Malta.", "Jirri\u017culta lil dan il-\u0121urnal li, minkejja l-anzja\u00adnit\u00e0, il-\"Perit\", kif baqa' mag\u0127\u00adruf sal-lum, g\u0127adu j\u017comm lilu nnifsu informat sew u matul il-\u0121urnata jaqra regolarment, inklu\u017ci l-gazzetti lokali.", "G\u0127alkemm kellu j\u010bedi g\u0127al wie\u0127ed mill-akbar passatempi li kellu \u2013 l-g\u0127awm \u2013 u li kien sinonimu mieg\u0127u li jippratti\u00adkah anke fix-xhur kes\u0127in, jir\u00adri\u00ad\u017culta li nhar il-\u0126add li g\u0127adda huwa qatta' xi \u0127in fi\u010b-\u010aentru Laburista ta' Marsaxlokk jiddiskuti anke ma' dawk li nzer\u00adtaw fil-post.", "Ilbiera\u0127 il-Mexxej Laburista Joseph Muscat \u017car ukoll lil Mintoff f'daru, fejn ilu l-a\u0127\u0127ar xhur jirkupra sew sa\u0127\u0127tu wara li fl-a\u0127\u0127ar tal-2010 kien da\u0127al g\u0127at-tieni darba fi ftit xhur g\u0127all-kura l-Isptar Mater Dei.\"", "Nhar it-3 ta' Ottubru 2011 Mintoff idda\u0127\u0127al b'emer\u0121enza fl-Isptar \u0120enerali ta' G\u0127awdex f'qag\u0127da kritika i\u017cda aktar tard il-kundizzjoni tieg\u0127u kienet wa\u0127da stabbli g\u0127alkemm gravi.", "Mintoff kien qieg\u0127ed G\u0127awdex biex jistrie\u0127 kif ukoll biex ikellem spe\u010bjalista.", "Dom Mintoff miet filg\u0127axija fir-residenza tieg\u0127u f'\u0126al Tarxien fl-et\u00e0 ta' 96 sena, erbatax -il jum wara li g\u0127alaq sninu.", "F'Bormla, il-belt li fiha twieled Mintoff, immedjatament kif in\u0127ar\u0121et l-a\u0127bar mill-ewwel saru s-sinjali tal-vi\u017ctu fosthom \u010bfuf suwed mal-bibien ta' postijiet pub\u00ad\u00adbli\u010bi.", "G\u0127al xi \u0127inijiet tard filg\u0127axija fir-residenza ta' \u0126al Tarxien kien hemm \u0127uh, Patri Dijonisju Mintoff u diversi qraba o\u0127ra tieg\u0127u.", "Quddiem ir-residenza tieg\u0127u in\u0121abru g\u0127add ta' persuni, li damu hemm g\u0127al \u0127inijiet twal.", "Fost dawn kien hemm xi w\u0127ud minnhom jg\u0127idu r-ru\u017carju, o\u0127rajn jitkellmu fuq il-faqar li ne\u0127\u0127a u o\u0127rajn bid-dmug\u0127 f'g\u0127ajnejhom.", "Ir-residenza kienet qed tkun mg\u0127assa minn \u017cew\u0121 Pulizija.", "Ftit wara li t\u0127abbret il-mewt tal-Perit Mintoff,twaqfet il-Fundazzjoni Duminku Mintoff issa marufa G\u0127aqda Duminku Mintoff mill-Professur Josef Grech.", "Is-sit so\u010bjali \"Facebook\" kien inva\u017cat b'g\u0127add ta' kummenti ming\u0127and ammiraturi tal-Perit Mintoff.", "L-g\u0127ada l-bnadar madwar il-pajji\u017c ittajru mezza lasta.", "F'xandira straordinajra fuq l-istazzjon ONE ftit minuti wara li t\u0127abbret il-mewt tal-Perit Mintoff, ta l-ewwel reazzjoni tieg\u0127u l-Kap tal-Oppo\u017cizzjoni u Mexxej Laburista Joseph Muscat.", "Hu ddeskriva lill-Perit Mintoff b\u0127ala \"wie\u0127ed mill-\u0121ganti l-kbar tal-istorja ta' Malta.\"", "Muscat, li kien g\u0127adu kif kien \u0121ej mid-dar tal-Perit Mintoff, qal li kienu ilhom jafu x-xhur u anke snin li sa\u0127\u0127tu kienet sejra lura.", "\"Dan l-a\u0127\u0127ar da\u0127al \u0127afna drabi l-isptar, i\u017cda dejjem irkupra.", "Per\u00f2 na\u0127seb li Mintoff miet kif xtaq, f'daru, fil-pa\u010bi, imdawwar flimkien ma' wliedu.", "Illum tlifna l-Perit ta' Malta \u0126ielsa\".", "Filwaqt li ddeskriva lil Mintoff b\u0127ala wie\u0127ed mill-\u0121ganti tal-istorja ta' Malta, Joseph Muscat, qal li l-figura tal-eks-Mexxej Laburista forsi kienet tqajjem kontroversja.", "\"I\u017cda taqbel jew taqbilx ma' Mintoff, kul\u0127add jaqbel li ming\u0127ajr dan il-bniedem Malta ma kinitx tkun fejn hi llum\" Muscat qal li Mintoff kien bniedem li kontra kull kurrent, po\u0121\u0121a lil Malta fuq il-mappa tad-dinja.", "\u017bied jg\u0127id li \"sirt naf lil Mintoff fl-1992.", "Imbag\u0127ad meta kont qed nag\u0127mel it-te\u017ci tieg\u0127i, fid-dottorat, kelli diskussjonijiet mieg\u0127u fit-tul.", "Meta kont nitkellem mieg\u0127u, kont ninduna li l-im\u0127abba tieg\u0127u g\u0127al pajji\u017cu u g\u0127al \u0127addiem kienet xi \u0127a\u0121a bla pre\u010bedent\".", "Qal li l-Perit Mintoff bena monument \u0127aj madwaru, is-servizzi so\u010bjali, fosthom is-sa\u0127\u0127a u li n-nisa g\u0127andhom drittijiet daqs l-ir\u0121iel.", "Qal li fl-a\u0127\u0127ar snin kien hemm \u017cminijiet diffi\u010bli bejn Mintoff u l-PL.", "\"I\u017cda nista' ng\u0127id b'so\u00addisfazzjon, li f'dawn l-a\u0127\u0127ar erba' snin, dan il-kapitlu ng\u0127alaq.", "G\u0127alhekk illum a\u0127na lkoll in\u0127ossuna orfni u llum nibkuh kif jixraq.\"", "Dakinhar filg\u0127axija in\u0127ar\u0121et stqarrija mid-Dipartiment tal-Informazzjoni li qalet li \"f'isem il-Gvern u l-poplu Malti, il-Prim Ministru Lawrence Gonzi jsellem il-memorja tal-eks Primn Ministru Duminku Mintoff\".", "Il-Prim Ministru qal li l-perit Mintoff hu personalit\u00e0 ewlenija fil-\u0127ajja pubblika Maltija minn wara t-Tieni Gwerra Dinjija sa tmiem is-Seklu G\u0127oxrin.", "Il-\u0127idma kbira tieg\u0127u immarkat profondament l-istorja ri\u010benti ta' pajji\u017cna fuq il-livelli politi\u010bi, ekonomi\u010bi u so\u010bjali.", "L-impenn u d-determinazzjoni tieg\u0127u wasslu g\u0127al \u017cviluppi u bidliet profondi li jimmarkaw lil Malta u G\u0127awdex.", "Wara li ta' l-kondoljanzi tieg\u0127u lil uliedu, il-Prim Ministru Gonzi offra u l-familja a\u010b\u010bettat, li l-Gvern jag\u0127ti funeral statali lill-eks Prim Ministru Mintoff.", "Rapporti dwar l-a\u0127bar tal-mewt tieg\u0127u dehru mhux biss f'\u0121urnali prominenti ta' pajji\u017ci Ewropej, b\u0127al \"La Repubblica\" fl-Italja, il-\"Financial Times\" u l-\"BBC News\" tal-Ingilterra, i\u017cda sa\u0127ansitra f'\u0121urnali influwenti Amerikani b\u0127al \"New York Times\" u \"The Washington Post\".", "Rapporti o\u0127rajn dehru f'diversi siti popolari b\u0127al \"Reuters\" u \"Yahoo News\".", "Ir-rapporti kollha li dehru fil-midja barranija g\u0127amlu refe\u00adrenza g\u0127all-fatt li Mintoff kien politiku dominanti fix-xena politika Maltija, li \u0121\u0121ieled kontra l-forzi konservattivi u l-kolonjali\u017cmu, u li wassal biex ting\u0127alaq il-ba\u017ci militari f'Malta fl-1979.", "Ir-rapport ta' \"The New York Times\", jiddeskrivi lil Mintoff b\u0127ala \"mexxej so\u010bjalista li g\u0127alaq il-ba\u017cijiet tan-NATO f'Malta\" u li kellu konfrontazzjoni mal-Ingli\u017ci, i\u017cda kellu relazzjonijiet tajbin mal-Libja u \u010b-\u010aina.", "The New York Times, tg\u0127id li Mintoff kien jidher minn xi u\u0127ud b\u0127ala bniedem li ma tis\u00adtax tipprevedi x'se jag\u0127mel u misterju\u017c, filwaqt li g\u0127all-ammiraturi tieg\u0127u hu meqjus b\u0127ala missier Malta moderna.", "Il-\u0121urnal Amerikan kompla jg\u0127id li \"matul il-karriera tieg\u0127u, Mintoff i\u0121\u0121ieled biex Malta ma tkomplix tkun sfruttata mill-barrani, ter\u0121a' tikseb id-dinjit\u00e0, filwaqt li \u0127adem biex Malta stabbilit rabtiet ekonomi\u010bi u diplomati\u010bi, biex tikseb l-istatus tag\u0127ha b\u0127ala stat newtrali.\"", "Min-na\u0127a tag\u0127ha, The New York Times, tat \u0127arsa dettaljata lejn \u0127ajjet Mintoff, mit-twelid tieg\u0127u fl-1916, meta sar Prim Ministru g\u0127all-ewwel darba fl-1955, meta re\u0121a' \u0121ie elett fil-po\u00adter fl-1971 u anke meta rre\u017cenja minn Prim Ministru fl-1984.", "Il-\u0121urnal ta \u0127arsa wkoll lejn il-kisbiet ta' Mintoff fl-isfera internazzjonali, fosthom, meta fl-1972 re\u0121a' nnegozja t-trattat tad-difi\u017ca mal-Gvern Ingli\u017c, ir-relazzjonijiet li kellu mal-Gvern Libjan u anke ma\u010b-\u010aina.", "Fl-artiklu ta' The New York Times, kien hemm kumment li kien ta Mintoff lill-istess gazzetta fis-snin sebg\u0127in, fejn kien qal \"meta \u0127adna l-Gvern, kellna Gvernatur Ingli\u017c, Re\u0121ina Ingli\u017ca, munita Ingli\u017ca, u l-banek tag\u0127na mmexxijin mill-Ingli\u017ci.", "Kellna wkoll il-Pulizija mmexxijin minn Kummissarju li qal fl-apert li l-lealt\u00e0 tieg\u0127u kienet lejn il-Gvern Ingli\u017c.", "Dan kien tmien snin ilu.", "Issa Malta hi Repubblika.", "Inbidel kollox.", "M'g\u0127ad fadal xejn aktar Ingli\u017c.", "\"The Washing\u00adton Post\" g\u0127amlet refe\u00adrenza g\u0127all-kisbiet li g\u0127amel Mintoff matul il-karriera politika tieg\u0127u, fosthom it-twaqqif ta' Malta Repubblika fl-1974, u l-g\u0127eluq tal-ba\u017cijiet militari f'Malta fl-1979.", "\"The Washington Post\", g\u0127am\u00adlet referenza g\u0127all-konfronti li Mintoff kellu tul il-karriera politika tieg\u0127u, fosthom mal-Ingli\u017ci u mal-Knisja.", "Dwar Mintoff, irrapportat ukoll l-a\u0121enzija tal-a\u0127barijiet Ingli\u017ca \"BBC\", fejn iddeskrivietu b\u0127ala bniedem dominanti fl-istorja politika ta' Malta, spe\u010bjalment wara l-kisba tal-Indipendenza fl-1964.", "Il-BBC g\u0127amlet referenza g\u0127ar-relazzjoni li Mintoff kellu mal-Gvern Ingli\u017c, li eventwalment wasslet biex tintemm il-ba\u017ci f'Malta fl-1979.", "F'dan il-perjodu Malta saret Repubblika fl-1974.", "Ing\u0127ad li f'dan i\u017c-\u017cmien, Mintoff da\u0127\u0127al g\u0127add ta' servizzi so\u010bjali li wasslu biex il-Maltin jibdew jg\u0127ixu \u0127ajja a\u0127jar.", "Fis-sit tal-BBC deher ukoll obitwarju estensiv fuq Mintoff.", "Il-funeral statali tal-Perit Mintoff sar is-Sibt 25 t'Awwissu 2012 u kien wie\u0127ed mill-akbar funerali, jekk mhux l-akbar li qatt rat Malta.", "In-nies bdew jin\u0121abru sa minn kmieni fit-toroq tal-Belt Valletta biex isibu post minn ta' quddiem.", "\u0126afna minnhom kienu bil-kamera f'idejhom.", "Ma naqsux ir-ritratti tal-Perit fl-idejn u l-g\u0127ajjat \"Mintoff, Mintoff\", \"Viva s-Salvatur ta' Malta\", \"grazzi Perit ta' dak kollu li g\u0127amilt mag\u0127na\", \"grazzi Perit talli g\u0127allimtna\" u \"b\u0127alek ma jkun hawn qatt\", kemm meta t-tebut kien miexi mill-Palazz sal-Kon Katidral, u anke wara l-quddiesa, fejn it-tebut mexa sal-Monument tal-Vittmi tal-Gwerra fil-Floriana.", "L-a\u0127\u0127ar vja\u0121\u0121 tal-Perit Mintoff beda mill-Palazz Presidenzjali, sal-Kon Katidral ta' San \u0120wann fejn ing\u0127ata bidu g\u0127all-quddiesa kkon\u010belebrata mill-Ar\u010bisqof Mons Pawlu Cremona.", "Il-\u0121isem bla \u0127ajja ta' Mintoff kien ilu espost g\u0127all-qima tal-pubbliku sa mill-\u0121urnata ta' qabel.", "Infatti matul il-\u0121urnata tal-\u0120img\u0127a, mijiet ta' nies, iffurmaw serbut twil li f'xi waqtiet infirex minn Misra\u0127 San \u0120or\u0121 g\u0127al Triq ir-Repubblika, u g\u0127aldaqstant u\u0127ud minn dawk pre\u017centi kellhom jistennew g\u0127al \u010bertu tul ta' \u0127in sakemm miss lilhom biex da\u0127lu jag\u0127tu qima lill-eks-Prim Ministru u Mexxej Laburista.", "G\u0127all-\u0127abta tal-9.40am tas-Sibt, in\u0121abru g\u0127add ta' suldati quddiem il-Palazz tal-President, libsin l-uniformi bajda.", "Ftit tal-minuti wara, it-tebut tal-Perit Mintoff li kien imge\u017cwer bil-bandiera Maltija, deher \u0127iere\u0121 mill-Palazz tal-President, bl-ewwel g\u0127ajta tal-folla numeru\u017ca pre\u017centi tkun \"Viva l-Perit Duminku Mintoff.\"", "Minn hemm hekk, 'staff sergeants' tal-Forzi Armati li kienu mmexxijin mill-'istaff sergeant' Patrick Barbara, g\u0127abbew it-tebut fuq l-ispallejn, u hekk kif it-tebut kien miexi bil-mod lejn il-Kon Katidral ta' San \u0120wann, il-folla kompliet i\u010b\u010bap\u010bap u tg\u0127ajjat \"Mintoff, Mintoff.\"", "Fl-istess waqt, g\u0127add ta' persuni pre\u017centi bdew ifittxu post tajjeb biex ikunu jistg\u0127u jsegwu l-quddiesa minn fuq 'big screen' li kien hemm barra l-Kon Katidral.", "Fost il-personalitajiet distinti li attendew g\u0127all-funeral statali kien hemm il-Prim Im\u0127allef Silvio Camilleri, membri parlamentari mi\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at tal-Kamra, l-eks-Prim Ministru u Mexxej Laburista Karmenu Mifsud Bonnici, l-Ispeaker Michael Frendo, u eks-ministri Laburisti fil-Kabinett ta' Mintoff \u2013 Vincent Moran, Joe Grima u Reno Calleja.", "Mag\u0127hom kien hemm pre\u017centi wkoll Alex Sciberras Trigona u Joe Debono Grech.", "Kien hemm pre\u017centi wkoll il-Presidenti Emeritus Eddie Fenech Adami u Ugo Mifsud Bonnici.", "Hekk kif it-tebut tal-Perit Mintoff da\u0127al fil-Knisja g\u0127all-\u0127abta tal-10.20am, il-folla nfexxet f'\u010bap\u010bipa kbira u tg\u0127ajjat \"Mintoff, Mintoff.\"", "Il-qraba ta' Mintoff, li dehru kommossi g\u0127all-a\u0127\u0127ar bil-mer\u0127ba kbira li ng\u0127ata l-Perit, po\u0121\u0121ew fl-ewwel erba' fillieri fuq in-na\u0127a tal-lemin.", "Fuq talba li saret mill-familja stess, fejn il-qraba po\u0121\u0121a l-Mexxej Laburista Joseph Muscat, flimkien ma' martu Michelle.", "Flimkien mag\u0127hom kien hemm persuni o\u0127rajn li \u0127admu fil-qrib ma' Mintoff, fosthom is-segretarju personali Joe Camilleri u x-xufier tieg\u0127u.", "Fl-Omelija tieg\u0127u, l-Ar\u010bisqof Pawlu Cremona qal li \"Dwar il-Perit Duminku Mintoff nixtieq insemmi \u017cew\u0121 sinjali li huma marbutin ma' \u0127ajtu.", "L-ewwel sinjal huwa l-interpretazzjoni tal-kmand ta' \u0120es\u00f9, li n\u0127obbu lill-proxxmu tag\u0127na, l-aktar lill-fqar, li g\u0127aqqadha mal-\u0127ajja politika tieg\u0127u.", "It-tieni sinjal huwa l-im\u0127abba tieg\u0127u lejn art twelidu.\"", "Fost is-silenzju perfett ta' dawk pre\u017centi, l-Ar\u010bisqof beda biex jg\u0127id li \"f'dawn il-\u0121ranet il-gazzetti kienu mimlija bl-istess a\u0127bar, il-mewt tal-Perit Duminku Mintoff.", "Bir-ra\u0121un li ji\u0121ri hekk, g\u0127ax dan il-bniedem g\u0127al aktar minn 50 sena, kien protagonist ewlieni fix-xena politika Maltija.", "Min jaf kemm g\u0127ad irid jinkiteb aktar dwar \u0127ajtu u dwar il-kisbiet tieg\u0127u.\"", "L-Ar\u010bisqof kompla jg\u0127id li madankollu, fil-Knisja, l-aspett tal-bniedem jittie\u0127ed minn perspettiva o\u0127ra, dik tal-eternit\u00e0 u l-\u0127ajja ta' dejjem.", "Qal li meta bniedem imut, ir-relazzjoni tieg\u0127u mag\u0127na ssir fi Kristu.", "\"Dan huwa mument meta l-\u0127ajja fuq din l-art tispi\u010b\u010ba u mbag\u0127ad in\u0127allu f'idejn Alla, li huwa biss jag\u0127mel il-\u0121udizzju,\" kompla jg\u0127id l-Ar\u010bisqof Cremona.", "G\u0127aldaqstant, l-Ar\u010bisqof sa\u0127aq li Omelija ta' funeral qatt m'g\u0127andha tkun elo\u0121ju ta' persuna g\u0127ax, minn issa 'l quddiem, dik il-\u0127ajja qieg\u0127da f'idejn il-Mulej.", "Madankollu, l-Ar\u010bisqof Mons Pawlu Cremona tenna li jixtieq jag\u0127mel referenza g\u0127al \u017cew\u0121 sinjali li huma marbutin mal-\u0127ajja tal-Perit Duminku Mintoff.", "\"L-ewwel sinjal huwa, li l-interpretazzjoni tal-kmand ta' \u0120es\u00f9, li n\u0127obbu lill-prox-xmu tag\u0127na, l-aktar lill-fqar, Mintoff g\u0127aqqadha mal-\u0127ajja politika tieg\u0127u.", "G\u0127alkemm mhux kul\u0127add jista' jaqbel mal-metodi tieg\u0127u, \u0127add ma jista jinnega li g\u0127al Mintoff din kienet il-missjoni tieg\u0127u.", "B'hekk \u0121ab kundizzjonijiet a\u0127jar g\u0127all-\u0127addiema u g\u0127all-fqir,\" kompla jg\u0127id l-Ar\u010bisqof Mons Pawlu Cremona.", "Imbag\u0127ad, l-Ar\u010bisqof Cremona semma t-tieni sinjal, l-im\u0127abba li l-Perit Duminku Mintoff kellu lejn art twelidu.", "Qal li din \u0121ag\u0127litu biex meta jkun f'diskussjonijiet ma' pajji\u017ci ferm akbar minnha, Mintoff ji\u0121\u0121ieled g\u0127all-a\u0127jar \u0121id ta' pajji\u017cna.", "L-Ar\u010bisqof kompla jg\u0127id \"li hija virt\u00f9 li t\u0127obb lil pajji\u017cek, g\u0127ax dik hija espressjoni ta' m\u0127abba lejn i\u010b-\u010bittadini tal-pajji\u017c.", "Il-Perit Mintoff tkellem ma' pajji\u017ci \u0127afna ikbar minna biex nakkwistaw l-a\u0127jar kundizzjonijiet possibbli.", "\"Dawn huma l-virtujiet fost l-aktar li jispikkaw fil-Perit Mintoff.", "A\u0127na nemmnu li dawn huma wkoll virtujiet quddiem Alla.\"", "\"Illum wasal il-mument li ninfirdu minn mieg\u0127u... il-Mulej jag\u0127tih il-mistrie\u0127 ta' dejjem,\" temm jg\u0127id l-Ar\u010bisqof, filwaqt li s-silenzju tal-folla, li semg\u0127et b'attenzjoni, inkiser b'\u010bap\u010bipa kbira.", "Fl-a\u0127\u0127ar tal-quddiesa, nqara messa\u0121\u0121 ta' kondoljanzi li ntbag\u0127at lill-President ta' Malta mill-Papa Benedittu XVI.", "Fil-messa\u0121\u0121, li kien iffirmat mis-Segretarju tal-Istat, il-Kardinal Tarcisio Bertone, il-Papa ta l-kondoljanzi g\u0127all-mewt ta' Mintoff, filwaqt li qal li se ja\u0127seb fih fit-talb tieg\u0127u.", "Hekk kif inqara dan il-messa\u0121\u0121 tal-Papa, il-folla pre\u017centi fil-Kon Katidral u anke barra, infexxew f'\u010bap\u010bipa kbira.", "Ma naqasx l-g\u0127ajjat \"Mintoff, Mintoff\" anke fil-Kon Katidral ta' San \u0120wann, kemm x'\u0127in it-tebut kien die\u0127el u anke x'\u0127in kien \u0127iere\u0121 wara li ntemmet il-quddiesa.", "I\u017cda fuq kollox, l-aktar \u0127a\u0121a li spikkat kienet l-emozzjoni tan-nies, li \u0127afna minnhom hekk kif raw it-tebut jin\u0121arr mis-suldati nfexxew jibku.", "Wara li l-folla kantat l-Innu Malti b'mod spontanju quddiem il-Kon Katidral, u t-tebut beda miexi, il-ma\u0121\u0121oranza kbira ta' nies baqg\u0127u isegwuh bil-pass sal-monument.", "\u0126afna minn dawk pre\u017centi, spe\u010bjalment l-anzjani, filwaqt li kienu qeg\u0127din jag\u0127tuh l-a\u0127\u0127ar tislima bdew jirrakkontaw bejniethom stejjer dwar il-Perit b'sens kbir ta' nostal\u0121ija, u waqt li jag\u0127mlu dan bdew i\u0127arsu lejn ir-ritratt tieg\u0127u li \u0121arrew mag\u0127hom.", "Kollox wasal fi tmiemu hekk kif it-tebut tal-Perit tg\u0127abba fil-'hearse', fejn minn hemm hekk tkompla b'mod privat, b'\u0127afna minn dawk pre\u017centi jinstemg\u0127u jg\u0127idu, \"sa\u0127\u0127a Perit... itlob g\u0127alina.\"", "F'Ottubru 2012, tnieda l-ktieb Mintoff: Il-bniedem u l-istorja (SKS) b'29 kitba ta' natura letterarja differenti, miktuba minn \u0121urnalisti, ekonomisti, qassisin, tobba, edukaturi, stori\u010bi, avukati, politi\u010bi, ri\u010berkaturi, antropologi, attivisti, filantropi, filosfi, artisti, letterati, akkademi\u010bi u o\u0127rajn.", "Fih g\u0127add kbir ta' ritratti.", "Editjat minn Mario Cutajar.", "F'Novembru 2012, Horizons ippubblikaw il-ktieb Duminku Mintoff Bejn Storja u Miti.", "Dan il-ktieb huwa \u0121abra ta' kitbiet dwar il-Perit Duminku Mintoff, \u0121abra li saret minn Sergio Grech.", "F'Di\u010bembru 2012, quddiem il-Parlament kien imniedi il-ktieb Duminku Mintoff u Malta fi \u017cmienu, ktieb ta' Josef Grech, li fih iktar minn elf pa\u0121na u numru kbir ta' ritratti u karikaturi, bil-firma ta' Mintoff tad-deheb fil-fa\u010b\u010bata tieg\u0127u.", "F'April 2013, kien imniedi l-ktieb Mintoff g\u0127ada mi\u0121bur minn Karmenu Mifsud Bonnici u Sammy Meilaq.", "Huwa \u0121abra ta' dokumenti u ittri awtenti\u010bi ta' Mintoff stess lil nies prominenti b\u0127all-President tal-Parlament Ewropew ta' \u017cmien il-kwistjoni tad-d\u0127ul ta' Malta fl-Unjoni Ewropea, lill-President tal-Kummissjoni Ewropea li dak i\u017c-\u017cmien kien Romano Prodi u lill-President Amerikan George W. Bush.", "Fl-2014, \u0127are\u0121 L-Elf Lewn ta' Mintoff ta' Claire Xuereb Grech.", "Il-ktieb fih g\u0127add kbir ta' intervisti interessanti ma' nies minn bosta oqsma tal-\u0127ajja; nies ta' fehmiet politi\u010bi differenti; li jitkellmu dwar Mintoff; dwar meta \u0121ew f'kuntatt dirett mieg\u0127u; dwar kif jarawh mill-g\u0127ajnejn tag\u0127hom.", "Biex hekk jo\u0127or\u0121u l-elf lewn tal-personalit\u00e0 kumplessa tieg\u0127u, kif ukoll ix-xejriet bla qies ta' karattru uniku li biddlu l-bixra ta' wi\u010b\u010b Malta.", "Fl-okka\u017cjoni tad-39 anniversarju tal-festa ta' Jum ir-Repubblika, fit-13 ta' Di\u010bembru 2013, l-G\u0127aqda Duminku Mintoff nediet l-ewwel mafkar f'Malta bl-isem Duminku Mintoff, il-perit ta' Malta Repubblika li sar mill-iskultur Sergio Gauci.", "Il-mafkar huwa mag\u0127mul minn blokka tal-franka u jinsab \u0126al Tarxien.", "Dan il-Monument xog\u0127ol Noel Galea Bason u kkumissjonat mill-Partit Laburista, jinsab fi Pjazza Paolino Vassallo f'Bormla u kien inawgurat f'lejlet l-40 anniversarju ta' Jum ir-Repubblika, nhar it-12 ta' Di\u010bembru 2014.", "Dan il-Monument xog\u0127ol fil-bron\u017c ta' Noel Galea Bason u kkummissjonat mill-Gvern Malti, jinsab fi Pjazza Kastilja fil-Belt Valletta u kien inawgurat nhar il-31 ta' Mejju 2018."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1026", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1026", "title": "Komunikazzjoni f'Malta", "text": ["Komunikazzjoni f'Malta", "Linji prin\u010bipali w\u017cati: 187,000 (1997)", "Pre\u017centament, hawn monopolju fis-settur tat-telefonija fejn l-unika kumpanija li toffri s-servizz hija l-Maltacom, li tifforma parti mill-Maltacom Group.", "Sistema awtomatika tissodisfa ir-rekwi\u017citi normali", "Domestika: \"cable\" ta\u0127t il-ba\u0127ar u microwave radio relay bejn Malta u G\u0127awdex Internazzjonali: 2 \"cables\" ta\u0127t il-ba\u0127ar u \"satellite earth station\" - 1 Intelsat (O\u010bean Atlantku)", "Is-servizz tat-telefonija \u010bellulari huwa pprovdut minn \u017cew\u0121 kumpaniji:", "Dawn huma n-numri ta' abbonati matul l-a\u0127\u0127ar g\u0127axar snin:", "Wie\u0127ed jista' jinnota l-qab\u017ca fin-numru ta' klijenti minn meta \u0121ie lliberat is-suq permezz ta' l-introduzzjoni tat-tieni kumpanija.", "Malta Amateur Radio League (1922)", "Madwar 500 'Radio Amateur' Li\u010benzjat f'Malta u G\u0127awdex", "Dan is-settur jaqa' ta\u0127t l-Awtorit\u00e0 tax-Xandir", "Dan is-settur jaqa' ta\u0127t l-Awtorita' tax-Xandir.", "Insibu \u017cew\u0121 sevizzi prin\u010bipali: dak ta' l-\"aerial\" pprovdut mill-PBS (Public Broadcasting Services) u dak tal-\"cable\" ipprovdut mill-Melita Cable plc.", "G\u0127alkemm \u0127afna huma dawk li huma abbonati g\u0127as-servizz tal-\"cable\", tit\u0127allas li\u010benzja fis-sena lill-PBS fuq kull sett tat-televi\u017cjoni (anke jekk ma jag\u0127milx u\u017cu mis-sistema l-antika ta' l-\"aerial\").", "Amateur TV Repeater", "Callsign: 9H1ATV", "Installat l-Mdina (2004) mill-Malta Amateur Radio League", "Jittra\u017cmetti fuq il-frekwenza ta' 10.475GHz u jir\u010bievi fuq 1.275GHz u ju\u017ca s-sistema tat-televi\u017cjoni 'PAL'", "Internet Service Providers (ISPs): 6 (2002)", "Abbonati ta' l-Internet:", "Kodi\u010bi tal-pajji\u017c / Top level domain (TLD): MT", "\"Ara wkoll\": Malta Link ghal-Malta Amateur Radio League"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1029", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1029", "title": "Giuseppe Cal\u00ec", "text": ["Giuseppe Cal\u00ec", "Giuseppe Cal\u00ec (Valletta, 14 ta' Awwissu 1846 - Valletta, 1 ta' Marzu 1930) kien pittur Malti ta' nisel Naplitan ta' bejn is-sekli 19 u 20, li pin\u0121a \u0127afna pitturi reli\u0121ju\u017ci fil-knejjes ta' Malta u G\u0127awdex.", "Giuseppe kien iben Raffaele, xenografu fit-Teatru Rjali u Giovanna Padiglione li kienet mezzo-sopran.", "Il-\u0121enituri tieg\u0127u kienu t-tnejn Naplitani.", "\u0120ie mg\u0127ammed fil-Knisja ta' Portu Salvu l-Belt Valletta.", "Fost familtu kien hemm ukoll \u017cew\u0121 artisti li setg\u0127u wasslu sabiex Cal\u00ec irawwem fih im\u0127abba lejn l-arti.", "Fl-1871, i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Perennia Pace, mill-Isla, u kellu g\u0127axart itfal, fosthom, Ramiro Cal\u00ec, li kien ukoll pittur.", "Sa minn et\u00e0 \u017cg\u0127ira, Cal\u00ec kien wera potenzjal u talent kbir.", "Ta' sbatax-il sena mar jistudja l-arti ta\u0127t in-Neoklassiku Giuseppe Mancinelli fl-\"Accademia delle Belle Arti\" f'Napli.", "L-akbar xog\u0127lijiet tieg\u0127u li g\u0127adhom meqjusa b\u0127ala fost l-aqwa kapulavuri tieg\u0127u huma, \"Il-Mewt ta' Dragut\" (1867) fil-Mu\u017cew tal-Arti, il-Belt Valletta, u dik ta' \"San \u0120lormu\" (1881) li tinstab fil-knisja tas-Sacro Cuor f'Tas-Sliema.", "Cal\u00ec kien g\u0127amel impatt immedjat fuq is-so\u010bjet\u00e0 Maltija ta' dak i\u017c-\u017cmien u ismu kien sar mag\u0127ruf sew.", "Kien mag\u0127ruf g\u0127all-pittura b'mod partikulari tal-wi\u010b\u010b.", "Beda ja\u0127dem fuq \u0127afna xog\u0127ol kummissjonat g\u0127al dekorazzjoni ta' djar privati, veduti, kif ukoll ritratti ta' su\u0121\u0121etti Maltin.", "L-ewwel xog\u0127ol b'tema reli\u0121ju\u017ca ta' Cal\u00ec kien il-kwadru intitolat \"Il-Ver\u0121ni tar-Ru\u017carju\" li kien ma\u0127dum g\u0127all-knisja parrokjali tal-Mosta.", "Numru kbir ta' knejjes f'Malta jag\u0127tu xhieda tas-seng\u0127a u l-versatilit\u00e0 ta' dan il-pittur prolifiku.", "Kien ukoll il-fundatur tal-iskola moderna tal-arti Maltija.", "Il-kapa\u010bit\u00e0 u l-virtwo\u017cit\u00e1 ta' Cal\u00ec jidhru sew fil-kwadru titulari ta' \"San Duminku\" g\u0127all-knisja parrokjali tal-Belt Valletta ddedikata lill-Madonna ta' Porto Salvo, \"Il-Profeti\"; fil-knisja tal-Mosta, ir-ritratti tan-negozjant Agostino Cassar Torregini u l-ma\u0121istrat Carbone; It-\"Tre Rome u Nativit\u00e0\"' fil-parro\u010b\u010ba ta' \u0126al Luqa.", "\"L-Apoteosi ta' San Fran\u0121isk\" fil-knisja ta' San Fran\u0121isk fil-Belt Valletta hija ukoll xhieda tal-virtwo\u017cit\u00e0 kbira ta' dan il-pittur.", "Hemm g\u0127ajdut li kien mag\u0127ruf b\u0127ala \"ix-xitan tal-pinzell\", g\u0127all-\u0127effa u l-kilba li kellu g\u0127ax-xog\u0127ol.", "Barra li kien pittur, kien ukoll skultur, minjaturista u kif ukoll ritrattista.", "Giuseppe Cal\u00ec miet il-Belt Valletta fl-1 ta' Marzu 1930, fl-eta ta' 84 sena.", "Huwa \u0121ie kommemorat mir-Repubblika ta' Malta b'sett ta' erba' bolol fl-1996, u b'munita fl-2004.", "L-isem ta' Giuseppe Cal\u00ec hu isem marbut mal-knejjes Maltin.", "U\u0127ud mix-xog\u0127lijiet tieg\u0127u jinkludu:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1030", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1030", "title": "Alfred Sant", "text": ["Alfred Sant", "Alfred Sant (Sliema, 28 ta' Frar, 1948) huwa politiku, ekonomista, awtur, u kien Prim Ministru ta' Malta bejn l-1996 u l-1998.", "Huwa kap tad-delegazzjoni tal-ewroparlamentari Laburisti Maltin fil-Parlament Ewropew.", "Fl-Elezzjonijiet Ewropej tal-2014 huwa kien l-iktar kandidat li \u0121ab voti, 48,730 vot, it-tieni l-aktar li \u0121ab voti fl-istorja tal-elezzjonijiet Ewropej kollha.", "Bin Joseph u Josephine, imwielda Mizzi, Alfred Sant twieled Tas-Sliema nhar it-28 ta' Frar 1948.", "Alfred Sant kien l-akbar fost \u0127amest a\u0127wa, erba' subien u tifla.", "Kienu joqog\u0127du f'appartament \u017cg\u0127ir, isfelnett f'bini ta' xi \u0127ames sulari, fil-ponta ta' Tign\u00e8, fejn dak i\u017c-\u017cmien kienu g\u0127adhom stazzjonati s-suldati Ingli\u017ci, fil-barracks li llum twaqqg\u0127u u minflokhom qed jinbnew appartamenti ta' lussu.", "Meta kellu tmien snin marru joqog\u0127du Birkirkara, minn fejn kienu ommu u missieru (missieru proprja kien mill-Imsida, fejn missieru kien ja\u0127dem b\u0127ala skarpan, i\u017cda hu g\u0127ex \u0127afna ma' zijuh f'Birkirkara).", "Missieru kien skrivan fi\u010b-\u010aivil.", "B\u0127ala \u017cag\u0127\u017cug\u0127, fis-snin tletin, missieru xtaq jid\u0127ol l-Universit\u00e0 i\u017cda peress li missieru (in-nannu ta' Alfred Sant) kellu \u0127afna tfal u kien b\u017conn il-flus, da\u0127al ja\u0127dem mal-Gvern.", "B'\u0127afna sagrifi\u010b\u010bju, fl-1957 missieru bena dar f'Birkirkara f'parti mill-\u0121nien ta' dar li kienet tal-familja ta' omm Alfred.", "Meta marru joqog\u0127du Birkirkara, min\u0127abba t-t\u0127e\u0121\u0121i\u0121 ta' ommu, g\u0127amel \u017cmien jattendi g\u0127al-laqg\u0127at ta' g\u0127aqda mmexxija mill-\u0120i\u017cwiti fil-Kulle\u0121\u0121 San Alwi\u0121i mhux bog\u0127od minn fejn kienu joqog\u0127du.", "I\u017cda hu kien jippreferi jibqa' d-dar jaqra u jilg\u0127ab ma' \u0127utu.", "Sant \u0127a l-edukazzjoni tieg\u0127u fl-iskola tas-sorijiet Fran\u0121iskani, Tas-Sliema, li kellhom ferg\u0127a fi Triq Manwel Dimech, u ferg\u0127a g\u0127all-primarji fis-Savoy, bl-isem ta' St Elizabeth School u l-iskola tal-Gvern f'Tas-Sliema minn fejn g\u0127amel l-e\u017cami g\u0127ad-d\u0127ul fil-Li\u010beo.", "Fl-1957, beda fil-Li\u010beo, ftit wara li kien feta\u0127 fil-\u0126amrun, u g\u0127amel \u0127ames snin li wassluh g\u0127all-e\u017cami tal-O Level fl-1962.", "Kien mix\u0127ut l-aktar g\u0127al-lingwi, i\u017cda kienet bdiet ti\u017cdied l-importanza tax-xjenza, b\u0127ala dixxiplina li fuqha kellha tkun imsejsa s-so\u010bjet\u00e0 tal-futur.", "Missieru \u0127ajru li fis-Sixth Form jid\u0127ol g\u0127aliha.", "G\u0127amel hekk u prattikament kellu jibda \u0127afna affarijiet mill-qieg\u0127 b\u0127al fil-matematika u fil-fi\u017cika.", "Matul is-sentejn Sixth Form fil-Liceo, trawwem sew fix-xjenza ming\u0127ajr ma nesa l-\u0121ibda li kellu g\u0127al-letteratura.", "Wara s-Sixth Form, da\u0127al l-Universita ta' Malta fil-kors tax-xjenza.", "\u0126aseb li se jkun fih g\u0127al sena biex wara jkompli fil-kors tal-in\u0121inerija \u010bivili.", "I\u017cda baqa' sal-a\u0127\u0127ar tal-kors tal-bacellerat tax-xjenza (fi\u017cika u matematika) u wara da\u0127al g\u0127al sena o\u0127ra li wasslitu g\u0127all-grad ta' M.Sc. fil-fi\u017cika.", "Studja l-amministrazzjoni pubblika u d-diplomazija fl-\"Institut International d'Administration Publique\" ta' Pari\u0121i u \u0121ab id-diploma tal-I.I.A.P. Sant kiseb M.B.A. summa cum laude mill-Universita ta' Boston fl-1976 u dottorat D.B.A. mill-Harvard Business School fl-1979.", "Bejn l-1970 ul-1975, Sant kien Second Secretary u First Secretary.", "Sant spe\u010bjalizza fl-affarijiet Ewropej u fir-relazzjonijiet bilaterali ma' pajji\u017ci tal-Ewropa tal-Punent, fil-Missjoni ta' Malta mal-Komunita Ekonomika Ewropea fi Brussel, li kienet isservi wkoll b\u0127ala ambaxxata mal-Benelux, il-\u0120ermanja tal-Punent, Franza u Spanja.", "Sant kien konsulent g\u0127al negozji privati u g\u0127as-settur pubbliku.", "Bejn l-1979 ul-1982, kellu l-kariga ta' deputat chairman tal-Malta Development Corporation.", "Wara kien chairman tal-Bortex u tal-Metalfond.", "Bejn l-1978-1992, Sant kien il-korrispondent minn Malta ghall-\"Economist Intelligence Unit\", u bejn l-1986 u l-1992, korrispondent g\u0127al \"The European Review\".", "Da\u0127al fil-politika meta n\u0127atar chairman tad-Dipartiment tal-Informazzjoni tal-Malta Labour Party fl-1982, u fl-1984 la\u0127aq President tal-partit, kariga li \u017camm sa l-1988.", "Fl-1987 \u0121ie \"co-opted\" fil-Parlament wara l-mewt ta' Joseph Sciberras; u \u0121ie elett fil-Kamra tar-Rappre\u017centanti fl-elezzjonijiet tal-1992.", "Wara r-ri\u017cenja ta' Karmenu Mifsud Bonnici li kien propona lil George Vella b\u0127ala Mexxej tal-Partit u dan ma a\u010b\u010bettax, Sant kien elett Mexxej tal-Partit Laburista mill-Konferenza \u0120enerali tal-Partit nhar is-26 ta' Marzu 1992, f'elezzjoni li g\u0127aliha kkontestaw ukoll l-eks-ministri Lino Spiteri u Joe Brincat.", "Tmien snin wara, Lino Spiteri allega li f'din l-elezzjoni kien hemm min bag\u0127bas fil-voti biex ma jitlax hu, tbag\u0127bis li Spiteri qal Alfred Sant ma kellux x'jaqsam mieg\u0127u u lanqas kien jaf bih.", "Sant \u0127a l-\u0121urament b\u0127ala Kap tal-Oppo\u017cizzjoni.", "Fi \u017cmien it-tmexxija ta' Alfred Sant, il-Partit Laburista bena Kwartieri \u0121odda fil-\u0126amrun, feta\u0127 stazzjon tat-televixin \"Super One TV\", iktar tard ONE TV, u beda jo\u0127ro\u0121 \u0121urnal \u0121did \"Kull\u0127add\".", "Il-Partit Laburista mmexxi minn Alfred Sant, u d-deputati mexxejja George Vella u George Abela, reba\u0127 l-elezzjonijiet tal-1996 b'ma\u0121\u0121oranza ta' 132,497 vot, \u017cieda ta' 17,000 -il vot fuq l-elezzjoni ta' qabel, u nhar is-26 ta' Ottubru Alfred Sant \u0127a l-\u0121urament b\u0127ala Priministru.", "Kien \u0121ab ma\u0121\u0121oranza ta' 7000 vot iktar mill-Partit Nazzjonalista imma kellu biss si\u0121\u0121u wie\u0127ed iktar.", "Immedjatament kif kien wieg\u0127ed qabel l-elezzjoni, Sant \u0127are\u0121 lil Malta mill-Partnership for Peace tan-NATO u beda l-pro\u010bess biex titne\u0127\u0127a l-VAT li fil-fatt tne\u0127\u0127iet u minflokha da\u0127let taxxa bl-isem CET.", "Fi \u017cmien il-Gvern ta' Sant, in\u0127atret l-ewwel Speaker mara fl-istorja tal-Parlament Malti, l-Avukat Miriam Spiteri Debono.", "In\u0127atret ukoll l-ewwel mara b\u0127ala kap ta' agenzija tal-Gvern meta n\u0127atret Sina Bugeja b\u0127ala Kap E\u017cekuttiv ta' Sedqa.", "Alfred Sant kien l-ewwel Prim Ministru Laburista li \u0127a sehem fi\u010b-\u010belebrazzjonijiet nazzjonali tal-Indipendenza, fil-21 ta' Settembru 1997.", "F'April 1997, il-Gvern ta' Sant ospita l-Konferenza Ewro-Mediterranja li fiha se\u0127\u0127et laqg\u0127a importanti bejn il-mexxej Palestinjan Yasser Arafat u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin I\u017craeljan, David Levy.", "Fit-22 xahar li dam, il-Gvern ta' Sant \u0127atar numru ta' kumitati u kummissjonijiet:", "Il-Gvern ta' Sant g\u0127amel il-Pro\u0121ett ta' Bu\u0121ibba, irrestawra l-Ber\u0121a tal-Baviera u l-Palazz Vilhena.", "Tnaddaf u \u0121ie rran\u0121at Wied il-Fiddien, il-moll ta' Lazzarett.", "Sar il-pavimentar ta' Triq ir-Repubblika fil-Belt.", "Saret l-ewwel fa\u017ci tal-pro\u0121ett ta' Chadwick Lakes.", "Sar pro\u0121ett ta' tisbi\u0127 f'Wied il-G\u0127ajn, Marsaxlokk, Bir\u017cebbu\u0121a, \u0126a\u0121ar Qim, fil-bajja tal-\u0120nejna, madwar il-\u0120onna ta' San Anton, fil-bajja tar-Rinella, il-Mag\u0127luq f'Wied il-G\u0127ajn li fih inbena teatru Grieg u ddikjarat riserva naturali u \u0121nien gdid fil-Ba\u0127rija.", "Il-Prim Ministru Sant ikkummissjona \u017cew\u0121 rapporti fuq it-Tarzna li t-tnejn urew il-qag\u0127da \u0127a\u017cina li kienet fiha.", "Sant ra l-\u0127tie\u0121a ta' sehem dirett fit-tmexxija tat-Tarznari mill-Gvern f'isem il-poplu, li kien qieg\u0127ed i\u0127allas g\u0127at-telf li n\u0121ema', u l-\u0127tie\u0121a ta' ristrutturar tal-operat tat-tarznari.", "Il-Kunsill tat-Tarzna sar kompost minn erbg\u0127a membri mag\u0127\u017cula mill-Gvern, erbg\u0127a mag\u0127\u017cula mill-\u0127addiema u Chairman mag\u0127\u017cul mill-Gvern.", "Il-Gvern ta' Sant da\u0127al fi ftehim mal-isptar Capua Palace sabiex operazzjonijiet tal-qalb li ma setg\u0127ux isiru St. Luke's jibdew isiru privat.", "Feta\u0127 unit gdid f'St. Luke's g\u0127al kirurgija mhux ma\u0121\u0121uri.", "Biddel il-pjanti g\u0127all-isptar Tal-Qroqq, li iktar tard issemma Mater Dei, biex dan ikun sptar \u0121enerali, xi \u0127a\u0121a li l-Gvern Nazzjonalista ta' wara \u017camm.", "Feta\u0127 Dipartiment tal-Emer\u0121enza \u0121did fl-isptar \u0121enerali t'G\u0127awdex.", "Inbniet dar g\u0127all-anzjani f'Bormla.", "Infeta\u0127 Day Care Centre g\u0127all-anzjani f'Tas-Sliema u ie\u0127or fi\u017c-\u017burrieq.", "Infeta\u0127 uffi\u010bjalment il-kumpless g\u0127al ta\u0127ri\u0121 g\u0121all adulti b'di\u017cabilit\u00e0 f'Wied il-G\u0127ajn.", "Idda\u0127\u0127lu regolamenti \u0121odda ta' rmunkar u clamping.", "Sar il-pro\u0121ett tat-traffiku tal-Marsa.", "Beda jsir il-breathalyser test fuq is-sewwieqa tal-vetturi, u da\u0127let fis-sehh is-sistema tal-VRT ghall-karozzi.", "T\u0127abbar l-ewwel Ombudsman g\u0127all-Universit\u00e0.", "Bdiet skema tal-Education Business Industry fejn edukaturi setg\u0127u jit\u0127arr\u0121u dwar l-a\u0127\u0127ar teknolo\u0121ija u pro\u010bessi industrijali.", "Fis-sajf tal-1998 sar xog\u0127ol ta' manutenzjoni fi 86 skola tal-Gvern.", "Infetah ir-Rinella Movie Park.", "F'Settembru 1997 twaqqfet l-Orkestra Nazzjonali ta' Malta.", "L-ewwel ma beda jberraq kien meta rri\u017cenja Lino Spiteri minn Ministru tal-Finanzi \u0127ames xhur biss wara l-\u0127atra tieg\u0127u, li wara \u0127are\u0121 li ma kienx qabel mat-tne\u0127\u0127ija tal-VAT.", "F'Novembru 1997 George Abela irri\u017cenja minn Konsulent tal-Priministru.", "Imma l-ewwel problema kbira g\u0127all-Gvern kienu l-Estimi Finanzjarji, il-\"Budget\", tal-1998 li f'\u0127afna minnhom Dom Mintoff astjena u kellhom jg\u0127addu bil-\"casting vote\" tal-Ispeaker.", "Il-kwistjoni kienet l-iktar fuq it-tariffi tad-dawl u l-ilma proposti mill-Gvern.", "Fit-8 ta' \u0120unju 1998, Dom Mintoff ivvota kontra l-pro\u0121ett g\u0127all-i\u017cvilupp tal-Kottonera kif propost mill-Prim Ministru Alfred Sant.", "L-g\u0127ada li l-Gvern kien tilef dan il-vot importanti fil-Parlament, fix-Xatt tal-Birgu, il-Prim Ministru Sant ta konferenza tal-a\u0127barijiet li fiha qal li Mintoff g\u0127andu jirri\u017cenja mill-Parlament u sejja\u0127lu \"traditur\".", "Din il-fra\u017ci baqg\u0127et tikkundizzjona r-relazzjoni bejn Mintoff u Sant, tant li d-diversi attentati ta' medjazzjoni bejn it-tnejn fallew.", "Nhar id-9 ta' Lulju saret Konferenza \u0120enerali Straordinarja tal-Partit Laburista li ddiskutiet mozzjoni proposta mill-Priministru Sant li tikkundanna l-a\u0121ir ta' Mintoff u li tissejja\u0127 elezzjoni \u0121enerali fl-iqsar \u017cmien possibbli.", "Wara li Sant rabat vot ta' fidu\u010bja mal-vot fuq il-Pro\u0121ett tal-KOttonera u dan m'g\u0127addiex wara li Mintoff ivvota kontra, Sant ma kellu l-ebda triq o\u0127ra \u0127lief li jsejja\u0127 elezzjoni \u0121enerali prematura.", "Nhar it-3 t'Awwissu Sant mar g\u0127and il-President Ugo Mifsud Bonnici biex xolja l-Parlament u \u0127abbar id-data tal-Elezzjoni g\u0127all-5 ta' Settembru 1998, wara biss 22 xahar ta' tmexxija \u2013 liema elezzjoni \u0121iet mirbu\u0127a mill-Partit Nazzjonalista mmexxi minn Dr. Edward Fenech Adami.", "Nhar l-20 ta' Ottubru 2009, meta mistoqsi mill-PBS fuq l-avvenimenti politi\u010bi li kienu wasslu g\u0127all-waqg\u0127a tal-Gvern Laburista \u0127dax-il seba qabel, Alfred Sant qal li dakinhar ma setax joqg\u0127od g\u0127ar-rikatt ta' Mintoff u li Mintoff kien qed ji\u0121i 'immanipulat' - mhux finanzjarjament - mill-Partit Nazzjonalista, kif skond Sant deher \u010bar fil-budget tal-1997, fil-mozzjoni dwar l-UE meta sparixxa l-Libja meta kien hemm vot kru\u010bjali.", "Huwa qal li f'dak li \u0121ara fl-1998, kien hemm \u0127afna fatti li g\u0127adhom ma \u0127ar\u0121ux u jikkonfermaw dak li qed isostni hu.", "Sant qal li ma j\u0127ossx rimors g\u0127al dak li g\u0127amel fl-1998, i\u017cda j\u0127oss li g\u0127amel \u017cball f'de\u010bi\u017cjonijiet li \u0127a qabel l-1996.", "Mistoqsi jekk \u0127afirx lil Mintoff, Alfred Sant qal li din mhix kwistjoni ta' ma\u0127fra jew apolo\u0121ija g\u0127aliex il-fatti huma fatti.", "Qal li m'g\u0127andux i\u0127ares lura i\u017cda jkompli miexi 'l quddiem.", "Wara l-elezzjoni bikrija tal-1998, Sant re\u0121a' \u0121ie kkonfermat mexxej tal-Partit b'iktar minn 98% tad-delegati tal-Konferenza \u0120enerali tal-Partit Laburista.", "F'Mejju 2000, Lino Spiteri allega li fl-elezzjoni g\u0127all-\u0127atra ta' mexxej \u0121did tal-Partit fl-1992, Pawlu Muscat, sindku Laburista ta' Bormla, kien bag\u0127bas fil-voti biex ma jitlax hu, tbag\u0127bis li Spiteri qal, u anke Muscat qal, Alfred Sant ma kellux x'jaqsam mieg\u0127u u lanqas kien jaf bih.", "Muscat kien tressaq quddiem il-Bord ta' Vi\u0121ilanza u Dixxiplina tal-Partit Laburista u rtira dak li kien qal.", "Meta l-Gvern Nazzjonalista \u0127abbar referendum g\u0127at-8 ta' Marzu 2003 dwar is-s\u0127ubija ta' Malta fl-Unjoni Ewropea fl-2003, Sant sejja\u0127 bojkott parzjali fuq ir-referendum u talab lil-Laburisti biex jew jivvutaw 'Le', jew inkella jastjenu jew i\u0127assru l-vot.", "Lejlet ir-referendum tat-8 ta' Marzu 2003, il-Priministru Fenech Adami,fl-a\u0127\u0127ar intervent tieg\u0127u fl-a\u0127\u0127ar dibattitu televi\u017civ allega li Sant b\u0127ala chairman tal-Bord tal-G\u0127a\u017cla tal-Universit\u00e0 ta' Malta intervista lill-iben Fenech Adami u \u010ba\u0127\u0127du milli jid\u0127ol b\u0127ala student l-Universit\u00e0.", "F'sentenza tal-Qorti tal-2004 intqal hekk: \"Il-Qorti tiddikjara li waqt id-dibattitu politiku mxandar fuq Television Malta, nhar il-\u0126amis, 6 ta' Marzu tas-sena 2003 il-konvenut g\u0127amel allegazzjonijiet foloz u malafamanti fit-terminu tal-Artikolu 28 tal-Kap 248 fil-konfront tal-attur bil-g\u0127an li jtellef jew inaqqas ir-reputazzjoni tieg\u0127u meta allega li b\u0127ala Chairman' tal-Bord tal-G\u0127a\u017cla tal-Universit\u00e0 ta' Malta intervista lill-iben il-konvenut u \u010ba\u0127\u0127du milli jid\u0127ol b\u0127ala student l-Universit\u00e0.\"", "Il-Qorti \u017ciedet tg\u0127id li Fenech Adami kellu l-mezzi kollha disponibbli biex jivverifika jekk l-indikazzjonijiet li ng\u0127atawlu kienux minnhom, i\u017cda ma jirri\u017cultax li g\u0127amel dan.", "Sant m'a\u010b\u010bettax ir-ri\u017cultat tar-referendum, li kien 54% ivvutaw iva u 46% ivvutaw le.", "\u0126afna analisti politi\u010bi jg\u0127idu li dan ta' Sant kien \u017cball li ma a\u010b\u010bettax ir-ri\u017cultat tar-referendum.", "Kien hemm 27 elf ru\u0127 li ma \u0121abrux il-vot u kwa\u017ci 4 elef li \u0127assru l-vot.", "Mid-9 pajji\u017ci li fl-2003 kienu qed jag\u0127mlu referendum biex jid\u0127lu, Malta kien l-iktar pajji\u017c li vvutaw nies, kwa\u017ci 91%, imma l-iktar li ma riduhiex, 46%.", "Meta t\u0127abbar ir-ri\u017cultat, Sant wissa lill-Unjoni Ewropea biex tie\u0127u kont tar-ri\u017cultat tar-referendum fejn 48 % biss ta' dawk eli\u0121ibbli biex jivvutaw kienu favur s\u0127ubija s\u0127i\u0127a, u qal li l-Gvern Nazzjonalista g\u0127andu jsejja\u0127 elezzjoni \u0121enerali minnufih.", "L-g\u0127ada tar-referendum, Fenech Adami \u0127abbar elezzjoni bikrija g\u0127at-12 t'April 2003 li l-Partit Laburista tilifha bi 12,000 vot inqas mill-Partit Nazzjonalista.", "Sant irre\u017cenja mill-kariga ta' Mexxej tal-Partit.", "G\u0127all-ewwel ma kienx se jikkontesta imma mbag\u0127ad ikkonvin\u010bewh mod ie\u0127or.", "U fil-fatt, fis-16 ta' Mejju, Sant re\u0121a' reba\u0127 l-elezzjoni g\u0127at-tmexxija tal-Partit b'mod konvin\u010benti b'68% tal-voti.Fl-istorja politika ta' Malta din kienet l-ewwel darba li l-mexxej attwali ta' partit politiku kien ikkontestat meta kien g\u0127adu fil-kariga.", "I\u017c-\u017cew\u0121 kontestanti l-o\u0127ra, An\u0121lu Farrugia u John Attard Montalto kisbu 24% u 8% tal-voti rispettivament.", "Fl-2004, il-Partit Laburista, immexxi minn Sant, g\u0127amel attakk qawwi fuq il-Priministru Eddie Fenech Adami g\u0127all-ma\u0127fra presidenzjali, li kienet ing\u0127atat fuq parir tieg\u0127u, lil Joseph Fenech, mag\u0127ruf b\u0127ala \u017beppi l-\u0126afi, fil-ka\u017c tal-attentat fuq il-\u0127ajja tal-Assistent personali tal-Priministru, Richard Cachia Caruana.", "Fit-13 ta' \u0120unju 2004, il-Partit Laburista mmexxi minn Alfred Sant reba\u0127 l-ewwel elezzjonijiet Ewropej li saru f'Malta u \u0121ab iktar minn 48% tal-voti, 21,000 vot iktar mill-Partit Nazzjonalista u \u0127a 3 si\u0121\u0121ijiet minn 5 fil-Parlament Ewropew: Joseph Muscat (li erba' snin wara sar Mexxej tal-Partit), Louis Grech u John Attard Montalto.", "Fl-2005, Alfred Sant kien strumentali biex il-Konferenza \u0120enerali tal-Partit Laburista tappo\u0121\u0121ja l-Kostituzzjoni Ewropea, opposta minn Karmenu Mifsud Bonnici, eks-mexxej tal-Partit.", "Din imbag\u0127ad \u0121iet ratifikata unanimament fil-Parlament Malti.", "Il-Partit Laburista kien mistenni \u0127afna jirba\u0127 din l-elezzjoni.", "G\u0127all-kampanja elettorali tal-2008, ippre\u017centa programm \"Pjan g\u0127al bidu \u0121did\" ta\u0127t l-g\u0127ajta g\u0127all-bidla fil-tmexxija tal-pajji\u017c.", "F'Di\u010bembru 2007, ftit qabel il-kampanja elettorali, Sant da\u0127al l-isptar g\u0127al operazzjoni serja.", "Il-Programm elettorali kien fih bosta affarijiet kontroversjali, fosthom il-proposta ta' \"reception class\" li \u0127olqot \u0127afna kontroversji matul il-kampanja, tnaqqis bin-nofs tas-\"surcharge\" tad-dawl kif ukoll l-ebda taxxa fuq l-\"overtime\".", "Matul il-kampanja Sant ikkampanja bil-kbir kontra l-korruzzjoni, spe\u010bjalment il-ka\u017c tal-Mistra.", "Minkejja dan, f'Marzu 2008 il-Partit Laburista tilef l-elezzjoni g\u0127at-tielet darba konsekuttiva, bl-i\u017cg\u0127ar mar\u0121ini ta' differenza fil-voti: 1,580 vot.", "Il-Partit Nazzjonalista \u0121ab 49.3% tal-voti u l-Partit Laburista 48.9%.", "Sant irre\u017cenja minn mexxej tal-Partit l-g\u0127ada tat-telfa i\u017cda xorta \u017camm postu b\u0127ala membru fil-Parlament Malti, u sakemm in\u0127atar il-mexxej il-\u0121did tal-Partit huwa baqa' Kap tal-Oppo\u017cizzjoni, filwaqt li Charles Mangion kien a\u0121ent mexxej tal-Partit.", "Nhar it-12 ta' Mejju 2008, Alfred Sant li kien g\u0127adu Kap tal-Oppo\u017cizzjoni (g\u0127alkemm mhux iktar mexxej tal-Partit Laburista) g\u0127amel diskors bi twe\u0121iba g\u0127ad-Diskors tal-President ta' Malta fil-Ftu\u0127 ta' Le\u0121islatura \u0121dida.", "Sant re\u0121a' tkellem dwar l-iskandlu tal-Mistra u qal li dan mhux xi ka\u017c i\u017colat imma parti minn sistema ta' pja\u010biri u arran\u0121amenti ta' gvern Nazzjonalista.", "Semma ma\u0127fra ta' flus dovuti f'income tax matul is-snin, ma\u0127fra ta' VAT dovuta u multi relatati mal-VAT u o\u0127rajn kif ukoll laxkezza fil-prosekuzzjoni ta' ka\u017ci fil-qrati li g\u0127andhom x'jaqsmu ma' pussess jew u\u017cu ta' artijiet tal-Gvern jew f'ka\u017ci ta' kuntratti mal-Gvern.", "Fl-istess diskors, Dr Sant tkellem dwar dawk li \u0121ew jivvutaw minn barra minn Malta fl-elezzjoni tal-2008.", "Huwa qal li l-Kostituzzjoni hi \u010bara dwar dan fejn tg\u0127id li jistg\u0127u jivvutaw fl-elezzjoni dawk i\u010b-\u010bittadini li fl-a\u0127\u0127ar sentejn, ikunu ssodisfaw \u010berti regoli dwar kemm ikunu damu joqog\u0127du fil-pajji\u017c - tal-inqas sitt xhur.", "Sant qal li matul l-a\u0127\u0127ar snin, il-Gvern \u017carma s-sistemi li bihom setg\u0127u jsiru verifiki dwar kemm qed ti\u0121i rispettata din ir-regola.", "Numru ta' \u010bittadini da\u0127lu fir-re\u0121istru elettorali jew baqg\u0127u fuqu, meta ma kellhomx dritt bil-Kostituzzjoni, g\u0127ax ma tistax issir verifika serja dwar kemm jissodisfaw ir-regoli dwar residenza.", "Sant qal li d-demokrazija f'pajji\u017cna qed tiffa\u010b\u010bja theddida \u0121dida g\u0127ax infirxet fostna xibka ta' poter, mag\u0127mula minn nies li \u0127afna minnhom, g\u0127all-inqas fid-deher, mhumiex fil-quddiem tax-xena politika, imma li g\u0127andhom kontroll fuq mezzi kbar pubbli\u010bi u privati ffukati biex id-de\u010bizjonijiet il-kbar fil-pajji\u017c jittie\u0127du skond l-g\u0127anijiet u l-interessi tag\u0127hom.", "Nhar l-20 ta' Ottubru 2009, waqt il-programm tal-PBS \"Dissett\", Alfred Sant b\u0127ala e\u017cempju ta' pja\u010bir politiku qabel l-elezzjoni semma l-ka\u017c tal-Gunner Matthew Psaila, li miet mg\u0127erreq waqt ta\u0127ri\u0121 fi\u010b-Chadwick Lakes nhar it-13 ta' Frar 2009.", "Il-familja ta' Psaila g\u0127amlet protest \u0121udizzjarju li fih \u010ba\u0127du li kien hemm xi nuqqas politiku billi Matthew kien da\u0127al suldat wara u mhux qabel l-elezzjoni u li l-fatt li kien jew ma kienx jaf jg\u0127um mhux rilevanti billi dan ma kienx wie\u0127ed mir-rekwi\u017citi g\u0127all-inga\u0121\u0121 ta' suldati.", "Il-Kap tal-Oppo\u017cizzjoni Joseph Muscat stqarr li din kienet opinjoni ta' Sant u mhux tieg\u0127u jew tal-Partit Laburista.", "Nhar it-8 ta' Novembru 2009 Alfred Sant kien mistieden b\u0127ala eks-Priministru biex jag\u0127ti diskors f'Berlin bl-isem ta' \"Is A World Without Walls Compatible with Cultural Diversity and Regional Autonomy?", "A Look at the Medium and Long-Term\" f'konferenza li saret biex tfakkar l-20 sena mill-waqg\u0127a tal-\u0126ajt ta' Berlin, imtella' mill-Institute for Cultural Diplomacy, bit-titlu \"A World Without Walls: An International Congress on Soft Power, Cultural Diplomacy, and Interdependence\".", "Nhar it-28 ta' Di\u010bembru 2010, Alfred Sant bag\u0127at ittra lill-Ispeaker tal-Parlament Dr Michael Frendo, li fiha akku\u017ca lill-Gvern b'disprezz lejn il-Parlament, b'referenza g\u0127all-\u0127las tal-Onorarja lill-Membri Parlamentari.", "Fl-ittra Sant qal li aktar minn sentejn u nofs qabel, il-Gvern, bla ma nforma lill-Kam\u00adra tar-Rappre\u017centanti, \u017cied l-Onorarja tad-Deputati.", "Huwa qal li din id-de\u010bi\u017cjoni \u0121iet implimentata b'mod immedjat biss g\u0127all-Ministri u s-Segretarji Parlamentari.", "Qal li de\u010bi\u017cjoni li ttie\u0127det daqstant \u017cmien ilu fir-rigward tad-Deputati, kienet g\u0127adha fil-\"pro\u010bess\" li ti\u0121i implimentata sa Novembru 2010.", "Sant qal li Parlamenti o\u0127rajn g\u0127andhom pro\u010bessi tras\u00adparenti u anke stabbiliti b'ri\u00ad\u017coluzzjonijiet parlamentari dwar kif ji\u0121u determinati l-\u0127lasijiet lid-Deputati.", "Huwa minnu li dan qatt ma e\u017cista, kif messu \u0121ara, fis-sistema parlamentari Maltija.", "Madankollu, qatt qabel il-Parlament ma \u0121ie trattat b'dan il-mod.", "\"Li \u017cieda fil-\u0127las tad-Deputati ma tit\u0127abbarx g\u0127al aktar minn sentejn u nofs u ma titwettaqx tul dan i\u017c-\u017cmien waqt li titwettaq fir-rigward ta' Mi\u00adnisteri u Segretarji Parlamentari biss, li \u017cieda b\u0127al din tit\u0127abbar baxx baxx, li din l-informazzjoni ti\u0121i ppubblikata fi \u017cmien fejn il-poplu ikun qieg\u0127ed i\u0127oss l-g\u0127afsa ta' awsterit\u00e0 f'taxxi, \u0127lasijiet u ristrutturar ta' impjiegi, huma fatturi li jservu biex jesponu lill-Membri tal-Kamra tad-Deputati g\u0127ar-redikolu, g\u0127all-g\u0127adab u g\u0127ad-disprezz ta\u010b-\u010bittadini...", "Huwa f'dan il-kuntest li qieg\u0127ed nitolbok tikkunsidra u tidde\u010biedi jekk b'dak li sar, il-Gvern g\u0127andux jitqies b\u0127ala \u0127ati ta' disprezz lejn il-Kam\u00adra u g\u0127andux ikun ordnat li jag\u0127mel dak li jitqies b\u0127ala me\u0127tie\u0121 biex din is-sitwazzjoni tkun rimedjata.\"", "L-Ispeaker wie\u0121eb fit-23 ta' Jannar 2011 u qal li ma j\u0127ossx li dak li \u0121ara huwa \"an act or ommision which obstructs or impedes the House of Parliament in the performance of its functions\" kif jg\u0127id l-Erskine May, partikolarment fid-dawl tal-fatt li sal-lum qatt ma kienet il-prassi tal-Parlament li l-\u0127lasijiet lid-deputati ji\u0121u ddeterminati b'ri\u00ad\u017coluzzjoni parlamentari, i\u017cda b'de\u010bi\u017cjoni tal-E\u017cekuttiv.", "Min-na\u0127a tieg\u0127u Sant, li f'risposta li bag\u0127atlu lura ddikjara li wara li qara l-ittra tieg\u0127u b'kull attenzjoni, din kienet l-ewwel darba kemm ilu membru tal-Kamra tar-Rappre\u00ad\u017cen\u00adtanti li qed i\u0127ossu jist\u0127i jg\u0127id li huwa deputat.", "Filwaqt li rriserva d-dritt li aktar 'il quddiem jirrispondi fid-dettal g\u0127all-ittra tal-Is\u00adpeaker, Sant iddikjara li b\u0127ala \u0121est personali biex jesprimi s-sentiment tieg\u0127u, idde\u010bieda li l-g\u0127ada, 24 ta' Jannar ma jattendix g\u0127as-seduta tal-Parlament li se ti\u0121i indirizzata mill-President tal-PE Jerzy Buzek, u dan bl-ebda sens ta' disprezz lejh jew lejn il-persuni l-o\u0127ra li se jindirizzaw il-Kamra.", "\u017bied jg\u0127id li dan se jkun il-mod tieg\u0127u kif juri t\u0127assib kbir g\u0127al kif l-aqwa istituzzjoni tad-demo\u00adkrazija kostituzzjonali qed ti\u0121i m\u017cebil\u0127a u m\u00adminata, u qisu ma \u0121ara xejn.", "Intant, l-Ispeaker sostna li huwa obbligat u marbut li japplika t-terminu \"disprezz lejn il-Kamra\" kif definit min-normi vi\u0121enti tal-Kamra fi\u010b-\u010bir\u00adkos\u00adtanzi kollha tal-ka\u017c.", "Madankollu Michael Frendo ddikjara li huwa anomalu kif id-de\u010bi\u017cjoni tal-Kabinett dwar i\u017c-\u017cieda fl-onorarja baqg\u0127et ma \u0121iet notifikata bl-ebda mod lill-istituzzjoni tal-Parlament inklu\u017c lilu b\u0127ala Speaker, qabel mal-Ministru tal-Finanzi Tonio Fenech fit-18 ta' Novem\u00adbru li g\u0127adda \u0127tie\u0121lu jwie\u0121eb mistoqsija li saritlu fejn kellu jispjega d-de\u010bi\u017cjoni tal-Kabinett me\u0127uda fil-5 ta' Mejju 2008 u l-mod tal-implimentazzjoni tag\u0127ha.", "Waqt li sa\u0127aq li dan m'g\u0127andux isir, l-Ispeaker qabel ma' dak li qallu d-Deputat Sant fl-ittra tieg\u0127u, li Parlamenti o\u0127rajn g\u0127andhom pro\u00ad\u010bessi trasparenti u anke stabbiliti b'ri\u017coluzzjonijiet par\u00ad\u00adla\u00admen\u00adtari, dwar kif ji\u0121u ddeterminati l-\u0127lasijiet lid-deputati.", "G\u0127aldaqstant, filwaqt li tenna li sal-lum \u017cidiet fl-onorarja saru b'de\u010bi\u017cjonijiet tal-E\u017ce\u00adkuttiv u mhux tal-Parlament, l-Ispeaker sostna li dan kollu jitfa' dawl \u010bar fuq il-\u0127tie\u0121a g\u0127al awtonomija tal-Parlament in\u0121enerali, materja li tqajmet minn diversi Speakers ta' qablu, u dan partikolarment fuq il-\u0127tie\u0121a li affarijiet b\u0127all-onorarja tal-MPs ji\u0121u 'l quddiem regolati bi pro\u010beduri tal-Kamra fl-a\u0127jar interess tad-demokrazija parlamentari ta' pajji\u017cna.", "Fl-Elezzjonijiet Ewropej ta' Mejju 2014 huwa kien l-iktar kandidat li \u0121ab voti, 48,730 vot, it-tieni l-aktar li \u0121ab voti fl-istorja tal-elezzjonijiet Ewropej kollha.", "Huwa ntag\u0127\u017cel b\u0127ala kap tad-delegazzjoni tal-ewroparlamentari Laburisti Maltin fil-Parlament Ewropew.", "Alfred Sant kien membru fundatur fil-grupp ta' teatru sperimentali Xsenuru (1967-1968), wara li fl-1966, reba\u0127 l-ewwel premju fl-ewwel konkors g\u0127all-kitba ta' drammi televi\u017civi b' \"Min hu Evelyn Costa?\" u fl-1967, l-ewwel premju f'konkors nazzjonali g\u0127all-kitba ta' radjudrammi b' \"Meta Tqum il- Principessa\".", "Kien ukoll membru tal-Moviment Qawmien Letterarju.", "Sant kien editur tal-magazine \"Ferment\" fis-snin sittin; tar-rivista ta' kull xahar \"Tomorrow\" (1982-1984); \"Society\" (1989-1992); u editur fil-magazine letterarju bil-Malti ta' kull tliet xhur \"NEO\" (1989-1991).", "Kien jikteb regolarment artiklu ta' kull \u0121img\u0127a fil-\"Malta News\" (1979-1988); \"It-Tor\u010ba\" (1983-1988, 1996-2008), u fit-\"Times\" (1999-2008).", "G\u0127al numru ta' snin kien jie\u0127u \u0127sieb is-\"Sensiela Kotba So\u010bjalisti\".", "Fuq il-kitbiet ta' Sant, Frans Sammut jg\u0127id hekk:", "Alfred Sant huwa awtur ta' seba' rumanzi:", "Dan ir-rumanz kien inqara minn Charles Arrigo fuq ir-Rediffusion sena wara u g\u0127amel skandlu g\u0127ax tqies b\u0127ala laxk i\u017c\u017cejjed.", "Fl-istess sena, kien pubblikat f'faxxikli fi \"It-Tor\u010ba\".", "Dan ir-rumanz kien jimmira biex jidher b\u0127ala l-ewwel rumanz dwar in-negozju bil-Malti; fit-tradizzjoni letterarja Amerikan , il-\u0121eneru tal-\"business novel\" hu wie\u0127ed stabbilit \u0127afna u dan \u0127ajru.", "Rumanz miktub fl-istil ta' kummiedja sewda.", "\"Jien u naqra r-rumanz ma stajtx in\u017comm lili nnifsi milli ninfaqa' nid\u0127aq quddiem kul\u0127add,\" kiteb kummentatur.", "Il-vampiri, il-problemi tal-\u0127xuna, in\u010bidenti farseski ta' sess bejn il-protagonisti, in-negozju fid-droga, il-\u0127ajja fl-Universit\u00e0, il-korruzzjoni \u2013 fost su\u0121\u0121etti o\u0127ra \u2013 kollha jid\u0127lu b'xi mod fl-istorja tar-rumanz li jag\u0127ti stampa panoramika tas-so\u010bjet\u00e0 Maltija tal-lum.", "Kritiku letterarju fa\u0127\u0127ru g\u0127all-mod kif lejn l-a\u0127\u0127ar tieg\u0127u, ir-rumanz jg\u0127aqqad flimkien it-trufijiet kollha tal-istorja fi tmiem \"kiefer\", mimli orrur.", "Meta intervistat, Sant qal hekk:", "F'\u0120unju 2011, ir-rumanz \u0127are\u0121 g\u0127all-bejg\u0127 f'edizzjoni \u0121dida g\u0127al kollox, did-darba bl-Ingli\u017c bit-titolu \"The Iscariot Field\".", "Jidher li din hi l-ewwel darba fl-istorja tal-pubblikazzjoni f'Malta li rumanz li jkun inbieg\u0127 kollu, jer\u0121a' jin\u0127are\u0121 b'dal-mod.", "Dan hu l-ewwel rumanz bil-Malti li tista' tibdieh u tkomplih minn fejn trid, taqra minn fejn taqra, mill-bidu jew min-nofs jew mit-tmiem u tispiccah kif trid, b\u0127al f'dizzjunarju.", "Twelid ... tfulija ... im\u0127abba ... skola ... xog\u0127ol ... tradiment ... vja\u0121\u0121i ... mewt ... dak kollu li ng\u0127ixu tul \u0127ajjitna, twila jew qasira: \"B\u0127al f'Dizzjunarju\" jda\u0127\u0127alna fir-rakkont ta' \u0127ajjet Anglu Debono, hekk kif g\u0127exha skont xewqatu... bil-\u0127lewwiet u bl-imrar tag\u0127ha ... bil-hena u t-thewdin li jitgerbu fiha ...", "Mieg\u0127u, ng\u0127ixu kwazi hamsin sena minn dak li gara f'Malta sal-lum.", "Nag\u0127mlu dan mhux bl-arlo\u0121\u0121.", "Nag\u0127mluh hekk kif kull episodju minn hajtu jitpo\u0121\u0121a quddiemna skont il-kelma li biha g\u0127adu jitqanqal fil-memorja.", "Grupp ta' terroristi internazzjonali jlestu pjan \u0127alli jassassinawh.", "E\u010bitament, tensjoni, avventuri bla waqfien, waqtiet farseski u xeni finali mimlija tensjoni.", "Barra minn George Bush innifsu, il-karattru prin\u010bipali hi Vonnie B, investigatri\u010bi privata ta' esperjenza.", "Ting\u0127ata kuntratt biex tinvestiga \u017cew\u0121 kumpaniji li kienu qed jibag\u0127tu messa\u0121\u0121i elettroni\u010bi suspettu\u017ci dwar i\u017c-\u017cjara ta' Bush.", "Malajr, Vonnie tispi\u010b\u010ba fil-mira ta' skwadra mibg\u0127uta biex joqtluha, hekk kif tiskopri konfoffa mill-aktar sofistikata biex il-qtil ta' Bush isir avveniment globali mxandar fuq l-internet.", "Hi Vonnie nnifisha li tirrakkonta l-istorja.", "Permezz tax-xhieda li tag\u0127ti, insegwu l-wasla tal-eks President fl-ambaxxata Amerikana, l-attakk fuq il-kumpless tal-ambaxxata u l-mi\u017curi ddisprati li jittie\u0127du biex jipprote\u0121u lil Bush.", "Fl-a\u0127\u0127ar mumenti terribbli ta' din il-\u0127idma, jiskattaw \u017cviluppi splussivi u tal-wa\u0127x.", "Huma jispi\u010b\u010baw jibdlu g\u0127al dejjem l-ambjent \u0121eografiku Malti.", "Sant isejja\u0127 dar-rumanz \"divertiment\", u jsegwi l-istil ta' rumanz ie\u0127or tieg\u0127u li kiseb su\u010b\u010bess enormi erba' snin qabel, \"L-G\u0127alqa tal-Iskarjota\".", "Dak ir-rumanz kien waddab dawl komiku g\u0127all-a\u0127\u0127ar fuq il-qag\u0127da ta' Malta fi \u017cminijietna waqt li ppre\u017centa storja mill-aktar stramba fejn komputers u firien rifsu fid-dinja tal-okkult u s-supranaturali.", "Fil-fatt, u\u0127ud mill-karattri memorabbli ta' dak ir-rumanz jag\u0127mlu dehra qasira, b\u0127ala mistiedna, f'\"George Bush f'Malta\".", "Din id-darba jidher li Alfred Sant esperimenta bir-rumanz f'forma ta' thriller dwar l-ispjuna\u0121\u0121 biex jikkummenta dwar id-dinja tal-lum.", "Rappre\u017centanti ewlenin tas-settur tal-bini, tal-qrati, tal-pulizija, tas-servizzi sigrieti, tal-Knisja u tas-servizz pubbliku tal-indafa jid\u0127lu fl-avventura, u mag\u0127hom rappre\u017centanti o\u0127ra tas-so\u010bjet\u00e0 kontemporanja Maltija.", "Fi blogg Sant kiteb hekk:", "Alfred Sant ippubblika 3 \u0121abriet ta' drammi:", "B'dan id-dramm Sant kien reba\u0127 l-ewwel konkors li qatt sar f'Malta g\u0127al drammi bil-Malti g\u0127at-TV.", "Bil-\u0127amsin lira li reba\u0127, siefer g\u0127all-ewwel darba fis-sajf tas-sena 1966.", "Ma' tlieta minn \u0127biebu mar il-\u0120ermanja, ja\u0127dmu f'razzett.", "Dan id-dramm kien kitbu Boston fis-sebg\u0127inijiet u kien reba\u0127 it-tieni premju f'konkors g\u0127ad-drammi organizzati mill-Gvern.", "Kien tellg\u0127u Joe Friggieri fi produzzjoni li Sant innifsu ma la\u0127aqx raha g\u0127ax saret fl-Universit\u00e0 Tal-Qroqq xi \u0121imag\u0127tejn qabel wasal lura Malta.", "Dan id-dramm kien \u0127a l-ewwel premju f'konkors organizzat mill-MADC u ntwera snin wara, fl-1993.", "Fl-1984 Sant i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Mary Darmanin u kellhom tifla, Marta.", "Huma isseparaw fl-1988.", "F'Di\u010bembru 2007 Sant da\u0127al l-isptar fejn \u0121ie operat b'su\u010b\u010bess min\u0127abba kan\u010ber fil-musrana.", "Alfred Sant g\u0127andu website personali b'artikli politi\u010bi, so\u010bjali, ekonomi\u010bi u kulturali: http://www.alfredsant.org"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1031", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1031", "title": "Guido de Marco", "text": ["Guido de Marco", "Guido de Marco (Valletta, 22 ta' Lulju 1931 \u2013 Tas-Sliema, 12 ta' Awwissu, 2010) kien politiku Malti li serva b\u0127ala l-President ta' Malta bejn l-1999 u l-2004.", "Kien ukoll Vi\u010bi Prim Ministru u Ministru tal-Intern u tal-\u0120ustizzja, u wara tal-Affarijiet Barranin fejn kien strumentali biex Malta ssie\u0127bet fl-Unjoni Ewropea.", "Bejn l-1990 u l-1991 kien ukoll President tal-Assemblea \u0120enerali tal-\u0120nus Mag\u0127quda", "Guido De Marco twieled il-Belt Valletta nhar it-22 ta' Lulju, 1931, l-uniku iben ta' Emanuele u Giovanna mwieleda Raniolo.", "\u0126a l-edukazzjoni tieg\u0127u fl-Iskola Sekondarja ta' San \u0120u\u017cepp, fil-Kulle\u0121\u0121 ta' San Alwi\u0121i u aktar tard fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Mill-Universit\u00e0 ggradwa fil-Ba\u010bellerat tal-Arti fl-1952, fil-Filosofija, l-Ekonomija u t-Taljan, u fl-1955 b\u0127ala Duttur tal-Li\u0121i.", "G\u0127al xi \u017cmien serva b\u0127ala avukat tal-gvern.", "Fit-23 ta' Marzu, 1999, De Marco fl-a\u0127\u0127ar diskors tieg\u0127u b\u0127ala Membru tal-Parlament, kien qal hekk:", "Hu da\u0127al fix-xena politika fl-1962, l-ewwel mal-Partit Demokratiku Nazzjonalista ta' Herbert Ganado, fi \u017cmien ta' tensjoni ta' qabel l-Indipendenza. u kkontesta g\u0127all-ewwel darba l-elezzjoni \u0121enerali imma ma telax.", "Bejn l-1964 u l-1966 serva b\u0127ala l-Avukat tal-Kuruna tal-Gvern Malti.", "Fl-1966, ikkontesta t-tieni elezzjoni tieg\u0127u, l-ewwel wa\u0127da f'isem il-Partit Nazzjonalista (PN) fl-1966, fejn kiseb 12.82% tal-voti mill-ewwel distrett u 64.39% tal-voti mit-tmien distrett.", "B'hekk, \u0121ie elett g\u0127all-ewwel darba fil-Parlament Malti f'April tal-1966, fejn baqa' ji\u0121i elett sal-1998.", "Fl-1967, il-Kamra tad-Deputati ta' Malta ele\u0121\u0121iet lil de Marco b\u0127ala wie\u0127ed mir-rappre\u017centanti tag\u0127ha fl-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa, fejn baqa' j\u017comm din il-po\u017cizzjoni g\u0127al g\u0127oxrin sena.", "Fl-1972 in\u0127atar Segretarju \u0120enerali tal-PN.", "Fl-1977 ikkontesta l-elezzjoni g\u0127al kap tal-partit tieg\u0127u flimkien ma' Eddie Fenech Adami, fejn dan tal-a\u0127\u0127ar reba\u0127 din l-elezzjoni interna bi Guido de Marco jie\u0127u l-post ta' Deputat Mexxej.", "F'din il-kariga serva sal-1999,", "Wara l-elezzjoni ta' Mejju 1987 beda jservi ta' Deputat Prim Ministru u Ministru tal-Intern u l-\u0120ustizzja.", "Fi\u017c-\u017cmien li kien i\u0127addan dan ir-rwol, il-Professur de Marco introdu\u010ba numru ta' abbozzi fil-Parlament li kienu jinkorporaw \u0121o fihom konvenzjonijiet importanti, b\u0127all-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem.", "B\u0127ala Ministru tal-Intern hu wassal g\u0127al riformi u l-imodernizzar tal-Korp tal-Pulizija u waqqaf l-Akkademja tal-Pulizija.", "F'Mejju tal-1990 in\u0127atar Ministru tal-Affarijiet Barranin u fost l-ewwel impenji tieg\u0127u kien hemm li ressaq l-applikazzjoni ta' Malta biex tissie\u0127eb fil-Kommunit\u00e0 Ewropea fi Brussell nhar is-16 ta' Lulju, 1990.", "Hu kompla jippromwovi u jsegwi l-prin\u010bipju li d-djalogu Ewro-Mediterranju kien element ba\u017ciku sabiex jin\u0127olqu strutturi li jikkonsolidaw is-sigurt\u00e0 u l-kooperazzjoni re\u0121jonali.", "\u0126idmietu wasslet biex Malta issie\u0127bet f'numru ta' organizzazzjonijiet internazzjonali b\u0127all-\u0120nus Mag\u0127quda, l-OSCE, il-Kunsill tal-Ewropa u l-Commonwealth tan-Nazzjonijiet.", "Kien il-Professur de Marco wkoll li b\u0127ala Deputat Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin re\u0121a' rreattiva l-applikazzjoni ta' Malta biex tissie\u0127eb fl-Unjoni Ewropea, nhar il-11 ta' Settembru, 1998, wara l-iffri\u017car ta' din l-istess applikazzjoni mill-Partit Laburista.", "Tul il-karriera parlamentari tieg\u0127u huwa rrappre\u017centa lill-Parlament Malti g\u0127al kwa\u017ci 20 sena fl-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa, fejn serva f'\u0127afna kumitati.", "Nhar it-18 ta' Settembru, 1990, il-Professur de Marco \u0121ie elett President tal-\u0127amsa u erbg\u0127in sessjoni tal-Assemblea \u0120enerali tal-\u0120nus Mag\u0127quda \u2013 l-og\u0127la kariga li persuna Maltija qatt \u0127adet fil-kamp internazzjonali.", "Hu \u0127a bosta inizjattivi b'risq il-pa\u010bi u biex il-\u0120nus Mag\u0127quda tkun organizzata a\u0127jar.", "Il-\u0127atra tieg\u0127u f'din il-kariga wasslet ukoll fi \u017cmien ta' tensjoni wara l-inva\u017cjoni tal-Iraq fil-Kuwajt.", "B\u0127ala l-President, huwa \u017car numru ta' kampijiet ta' refu\u0121jati fit-territorji okkupati u fil-\u0120ordan, l-Etjopja u l-Albanija.", "F'Mejju tal-1991, \u017car ir-Repubblika Demokratika tal-Korea u r-Repubblika tal-Korea g\u0127al laqg\u0127a li wasslet g\u0127all-ammissjoni tag\u0127hom fin-Nazzjonijiet Uniti.", "Bejn l-1996 u l-1998 serva b\u0127ala \"shadow minister\".", "Fl-1998, re\u0121a' \u0121ie appuntat b\u0127ala Deputat Prim Ministru u Ministru tal-Affarijiet Barranin, fejn \u017camm din il-kariga san-nominazzjoni tieg\u0127u b\u0127ala President ta' Malta.", "Bejn Jannar tal-2005 u Di\u010bembru tal-2008 kien \u010bermen tal-Fondazzjoni tal-Commonwealth.", "Nhar it-23 ta' Marzu, 1999, De Marco g\u0127amel l-a\u0127\u0127ar diskors tieg\u0127u b\u0127ala Membru tal-Parlament.", "Din hija silta minnu:", "Fl-4 ta' April 1999, Guido Demarco n\u0127atar b\u0127ala s-sitt President ta' Malta, fejn issu\u010b\u010beda lil Ugo Mifsud Bonnici.", "Il-presidenza tieg\u0127u damet sal-4 ta' April, 2004.", "Nhar is-6 ta' Awwissu 2010, waqt intervent regulari f'qalbu, \u017cviluppaw \u010berti kumplikazzjonijiet.", "Il-kundizzjoni tieg\u0127u kienet definita b\u0127ala wa\u0127da \"kritika imma stabbli\" mill-kap tal-Kura Intensiva tal-Isptar Mater Dei.", "Erbat ijiem wara in\u0127are\u0121 mill-isptar, minkejja li t-tim mediku kompla xorta jsegwi l-istat ta' qalbu.", "Madanakollu, jumejn biss wara li kien irritorna lura d-dar, nhar it-12 ta' Awwissu, 2010, Guido de Marco ittie\u0127ed b'ur\u0121enza l-isptar wara li \u0127assu \u0127a\u017cin fir-residenza tieg\u0127u \u0121ewwa Tas-Sliema, fejn aktar tard \u0121ie \u010b\u010bertifikat li kien miet fl-et\u00e0 ta' ta' 79 sena.", "Stqarrija mid-Dipartiment tal-Informazzjoni \u0127ar\u0121et li hu miet fil-\u0127in tal-4.18 ta' wara nofsinhar, fejn aktar tard \u0127are\u0121 li kien miet waqt l-irqad u kienu g\u0127alxejn it-tentattivi li saru sabiex isalvawlu \u0127ajtu.", "Il-funeral tieg\u0127u sar fis-16 ta' Awwissu, 2010, \u0121ewwa l-Kon-Katidral ta' San \u0120wann preseduta mill-Ar\u010bisqof ta' Malta Pawlu Cremona.", "Il-gvern nazzjonali \u0127abbar tliet ijiem ta' luttu nazzjonali.", "Nhar is-Sibt 14 ta' Awwissu, 2010, mill-Isptar Materi Dei telaq korteo bit-tebut ta' Guido de Marco fejn g\u0127adda minn quddiem id-Dar \u010aentrali tal-Partit Nazzjonalista, qabel ma mbag\u0127ad wasal fil-Palazz tal-President fejn \u0121ie espost il-katavru mikxuf g\u0127all-qima tal-pubbliku.", "Immedjati kienu l-messa\u0121\u0121i ta' kondoljanzi li n\u0127ar\u0121u mill-President tar-Repubblika, mill-Partit Nazzjonalista, mill-Partit Laburista, u entitatjiet u korpi diplomati\u010bi o\u0127ra.", "Il-kondoljanzi waslu wkoll min-na\u0127a tal-President tal-Parlament Ewropew Jerzy Buzek li stqarr \"Guido de Marco kien i\u0127addan l-aqwa kwalitajiet b\u0127ala politiku modern: hu kien patrijott tassew li \u0127abb lil pajji\u017cu u lil niesu u kien bniedem ta' mo\u0127\u0127u miftu\u0127 u statista Ewropew kommess, li kien rispettat bil-kbir madwar l-Ewropa kollha\".", "Reazzjonijiet o\u0127ra kienu jinkludu dak tal-President Emeritu Ugo Mifsud Bonnici li ddeskrivieh b\u0127ala \"persuna determinat li qatt ma qata' qalbu minn xejn u dejjem ottimist\", tal-Ministru tal-Affarijiet Barranin u Vi\u010bi-Prim Ministru Tonio Borg li ddeskrivieh b\u0127ala \"patrijott li pajji\u017cu dejjem sabu meta kien hemm b\u017conn u meta kien me\u0127tie\u0121 rikon\u010biljazzjoni\", u tal-eks-Prim Ministru Alfred Sant li stqarr kif it-telfa ta' Guido de Marco kienet telfa ta' \"protagonista tal-istorja moderna tal-pajji\u017c\".", "F'messa\u0121\u0121 lill-President George Abela, il-president tal-Kummissjoni Ewropea Jos\u00e9 Manuel Dur\u00e3o Barroso tkellem dwar kif \"Il-Kummissjoni u jien nibqg\u0127u niftakruh g\u0127all-kburija li kellu li kien Malti u l-isforzi kbar li g\u0127amel sabiex iressaq lil Malta qrib l-Unjoni Ewropea\".", "Hu kien mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Violet (imwielda Saliba), fejn kellhom tifel, Mario, u \u017cew\u0121t ibniet, Gianella u Fiorella, ilkoll membri tal-professjoni legali.", "Fl-2008, Demarco ippubblika l-awtobijografija tieg\u0127u bl-isem ta' \"The Politics Of Persuasion\".", "Sena wara \u0127ar\u0121et it-traduzzjoni tal-ktieb bil-Malti ta' Charles Abela Mizzi bl-isem \"Il-Politika tal-Perswa\u017cjoni\".", "Fit-12 ta' Settembru 2014 inkixef il-monument f'\u0121ie\u0127 il-President Guido De Marco quddiem il-bini tal-qorti.", "\"Huwa pja\u010bir u unur g\u0127alija li qieg\u0127ed hawn illum biex nag\u0127tu \u0121ie\u0127 lill-memorja tal-President Guido de Marco, wie\u0127ed mill-akbar statisti ta' pajji\u017cna\" qal il-Prim Ministru Joseph Muscat fil-bidu ta\u010b-\u010berimonja.", "\"Kien fl-isfond ta' te\u017ci li kont qed nag\u0127mel li ltqajt mal-Professur de Marco fil-bini tal-Parlament.", "It-tema li xtaqt inkellmu dwarha kienet pjuttost dejqa.", "Ridt nistaqsi kif wie\u0127ed jista' jiddefinixxi lil pajji\u017cna, u ridt nara x'ja\u0127seb dwar definizzjonijiet b\u0127al\"small state, city state, micro state\".", "Tbaqbaq mhux \u0127a\u017cin fuq kull wa\u0127da minn dawn id-definizzjonijiet u argumenta li kul\u0127add jaf id-daqs ta' pajji\u017cna u min\u0127abba f'hekk wie\u0127ed m'g\u0127andux ju\u017ca kategoriji u definizzjonijiet li jistg\u0127u j\u010bekknu r-rilevanza tag\u0127na f'g\u0127ajnejn \u0127addie\u0127or.\"", "Il-monument hu mag\u0127mul mill-bron\u017c, xog\u0127ol l-artisti Alfred u Aaron Camilleri Cauchi u turi lil Guido de Marco b'id wa\u0127da qisu biex jie\u0127u b'idejn lin-nies u f'id l-o\u0127ra qed i\u017comm kopja tal-bijografija tieg\u0127u li g\u0127andha t-titlu 'Il-politika tal-perswa\u017cjoni.'", "Pre\u017centi g\u0127all-inawgurazzjoni kien hemm uliedu Mario, Giannella u Fiorella, il-Kap tal-Oppo\u017cizzjoni Simon Busuttil, il-Presidenti Emeriti George Abela, Eddie Fenech Adami u Ugo Mifsud Bonnici, l-Ispeaker An\u0121lu Farrugia, Membri Parlamentari, dinjitarji u persuni distinti o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1038", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1038", "title": "L-Isla", "text": ["L-Isla", "L-Isla (Senglea) tinsab fin-nofsinhar ta' Malta.", "Din il-belt hija wa\u0127da mit-tlett ibliet (it-tnejn l-o\u0127ra huma l-Birgu u Bormla) li jiffurmaw i\u017c-\u017cona tal-Kottonera.", "L-Isla hija mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala 'Citt\u00e0 Invicta', min\u0127abba l-fatt li din il-belt baqg\u0127et mhux mirbu\u0127a fl-Assedju l-Kbir ta' l-1565.", "L-isem ta' din il-belt huwa derivat mill-kelma Taljana \"Isola\" li tfisser g\u017cira.", "Dan min\u0127abba li l-art ta' l-Isla fil-fatt hi penisola.", "Fi \u017cmien il-Kavallieri ta' San \u0120wann, l-Isla kienet tintu\u017ca wkoll b\u0127ala riserva g\u0127all-ka\u010b\u010ba, i\u017cda ma\u017c-\u017cmien il-Gran Mastru De La Sengle (li minnu \u0127adet l-isem bit-Taljan Senglea) idde\u010bieda li jibdilha f'belt abitata.", "Biss tajjeb insemmu illi g\u0127alkemm \u0127afna ja\u0127sbu illi l-isem l-Isla huwa il-ver\u017cjoni bil-Malti ta Senglea, dan mhux minnu, fil-fatt dan kien l-isem li dan il-Gran Mastru ta lil din il-belt, li ried isemmi g\u0127alih innifsu.", "G\u0127all iktar informazzjoni dwar din il-belt wie\u0127ed jista j\u017cur is-sit tal-kunsill lokali li hija www.islalocalcouncil.com", "Michelangelo Vella (7 ta' Novembru, 1710 \u2013 25 ta' Di\u010bembru 1792) kien kompo\u017citur, organista u pedagogu Malti li twieled l-Isla.", "Charles Clews (27 ta' Settembru 1919 \u2013 29 ta' Jannar 2009), attur, twieled l-Isla.", "L-artista grafiku Olandi\u017c, Maurits Cornelis Escher, mag\u0127ruf g\u0127all-in\u010bi\u017cjonijiet fl-injam, il-litografiji u l-mezzitinti tieg\u0127u sikwit ispirati mill-matematika, g\u0127amel in\u010bi\u017cjoni fl-injam bi tliet kuluri ta' veduta tal-Isla.", "Juan Bautista Azopardo (20 ta' Frar 1772 \u2013 23 ta' Ottubru 1847),suldat, kursar, u kurunell, twieled l-Isla."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1041", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1041", "title": "President ta' Malta", "text": ["President ta' Malta", "Il-President ta' Malta huwa l-kap tal-istat kostituzzjonali tar-Repubblika ta' Malta, bil-poter jibqa' f'idejn il-Prim Ministru.", "Il-President ji\u0121i elett mir-Ri\u017coluzzjoni tal-Kamra tad-Deputati g\u0127al mandat ta' \u0127ames snin.", "Il-President ta' Malta huwa l-gwardjan tal-Kostituzzjoni ta' Malta fejn hu biss li jie\u0127u dan il-\u0121urament quddiem il-Kamra.", "Jekk il-President jiddubita fuq kemm il-kostituzzjonalit\u00e0 ta' li\u0121i anke jekk l-avvi\u017c tal-Avukat \u0120enerali jg\u0127id li timxi skont il-kostituzzjoni, dan jista' jistaqsi g\u0127al aktar kjarifika.", "Il-President jifforma parti, kemm b'mod dirett u dak indirett, tat-tliet ferg\u0127at tal-istat.", "Jifforma parti tal-Parlament (Kapitolu VI, sezzjoni 51), ja\u0127tar il-\u0121udikatura (Kapitolu VIII, sezzjoni 96) u l-awtorit\u00e0 e\u017cekuttiva hi e\u017cer\u010bitata mill-President (Kapitolu VII, sezzjoni 78).", "Din il-kariga in\u0127alqet l-ewwel darba fit-13 ta' Di\u010bembru, 1974, meta Malta saret repubblika fost il-Commonwealth.", "L-a\u0127\u0127ar Gvernatur \u0120enerali, is-Sur Anthony Mamo, sar l-ewwel President tar-Repubblika biex \u0127a post ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II b\u0127ala l-kap tal-istat.", "Mamo serva b\u0127ala President sal-1976.", "L-ewwel mara li la\u0127qet din il-kariga g\u0127olja kienet is-Sinjorina Agatha Barbara, li kienet ministru fi \u017cmien il-gvern pre\u010bedenti Laburista.", "Mill-1989, il-mandat tal-President beda u spi\u010b\u010ba fl-4 ta' April.", "Attwalment, il-President ta' Malta huwa t-Tabib George Vella.", "Sal-1988, ma kienet te\u017cisti l-ebda bandiera g\u0127all-President ta' Malta, u g\u0127alhekk kienet tintu\u017ca l-bandiera nazzjonali.", "I\u017cda f'dik is-sena, e\u017cattament fit-12 ta' Di\u010bembru 1988, \u0121iet introdotta bandiera \u0121dida.", "Din tikkonsisti mill-arma fuq sfond blu, u s-simbolu tas-Salib ta' Malta b'kulur id-deheb f'kull rokna.", "Din il-bandiera tperper fuq ir-residenzi u l-uffi\u010bini uffi\u010bjali tal-President, fuq il-vettura tieg\u0127u, u f'kull okka\u017cjoni fejn hu pre\u017centi.", "L-uffi\u010b\u010bju uffi\u010bjali tal-President huwa l-Palazz tal-Gran Mastru fil-Belt Valletta.", "Residenzi presidenzjali o\u0127ra jinkludu:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1052", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1052", "title": "Polonja", "text": ["Polonja", "Il-Polonja, mag\u0127rufa uffi\u010bjalment b\u0127ala r-Repubblika tal-Polonja (\"Rzeczpospolita Polska\"), hi pajji\u017c fl-Ewropa \u010aentrali.", "Il-pajji\u017c imiss mal-\u0120ermanja fil-Punent; ir-Repubblika \u010aeka u s-Slovakkja fin-Nofsinhar; l-Ukrajna, il-Bjelorussja u l-Litwanja fuq il-Lvant; u l-Ba\u0127ar Baltiku u l-Oblast ta' Kaliningrad fit-Tramuntana.", "Il-Polonja, b'\u017cona territorjali ta' 312,696 kilometru kwadru (120,726 mi kwd), hi d-70 (2013) l-ikbar pajji\u017c fid-dinja u d-9 wie\u0127ed fl-Ewropa.", "B'popolazzjoni ta' 38 miljun ru\u0127, dan il-pajji\u017c hu l-34 pajji\u017c l-aktar popolat fid-dinja u fost l-iktar wie\u0127ed mill-membri tal-Unjoni Ewropea.", "Il-Polonja huwa stat unitarju, mag\u0127mul minn sittax-il provin\u010bja li jissej\u0127u \"wojew\u00f3dztwo\" bl-ilsien Pollakk.", "Varsavja hi l-belt kapitali tal-Polonja u tinsab fil-provin\u010bja ta' Mazowieckie.", "Il-Polonja hi wkoll membru tal-Unjoni Ewropea, tan-NATO, tan-Nazzjonijiet Uniti, tal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummer\u010b, u tal-Organizzazzjoni g\u0127all-Kooperazzjoni u l-I\u017cvilupp Kummer\u010bjali (OECD).", "Il-Polonja hija repubblika parlamentari b'kap tal-gvern - il-prim ministru - u kap tal-istat - il-president.", "L-istruttura tal-gvern hija \u010b\u010bentrata fuq il-kunsill tal-ministri.", "Il-pajji\u017c huwa maqsum f'16-il provin\u010bja, l-aktar fuq il-ba\u017ci tar-re\u0121juni stori\u010bi tal-pajji\u017c.", "L-awtorit\u00e0 amministrattiva fil-livell provin\u010bjali hija kondivi\u017ca bejn gvernatur ma\u0127tur mill-gvern, assemblea re\u0121jonali eletta u e\u017cekuttiv elett mill-assemblea re\u0121jonali.", "L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tal-Polonja fl-2018 kienu l-kummer\u010b bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (26.2%), l-industrija (25.6%) u l-amministrazzjoni pubblika, id-difi\u017ca, l-edukazzjoni, is-sa\u0127\u0127a tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xog\u0127ol so\u010bjali (14.0%).", "Il-kummer\u010b fi \u0127dan l-UE jammonta g\u0127al 80% tal-esportazzjonijiet tal-Polonja (il-\u0120ermanja 28%, i\u010b-\u010aekja u Franza 6% t-tnejn li huma), filwaqt li barra mill-UE 3% jmorru kemm fir-Russja kif ukoll fl-Istati Uniti.", "F'termini ta' importazzjonijiet, 69% ji\u0121u minn Stati Membri tal-UE (il-\u0120ermanja 27%, in-Netherlands 6% u l-Italja 5%), filwaqt li barra mill-UE 8% ji\u0121u mi\u010b-\u010aina u 7% mir-Russja.", "Hemm 51 membru fil-Parlament Ewropew mill-Polonja.", "Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqg\u0127u b'mod regolari biex jadottaw il-li\u0121ijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki.", "Il-laqg\u0127at tal-Kunsill jattendu g\u0127alihom regolarment rappre\u017centanti tal-gvern Pollakk, skont il-qasam tal-politika li jkun qed ji\u0121i indirizzat.", "Il-Kunsill tal-UE m'g\u0127andux persuna wa\u0127da permanenti b\u0127ala president (b\u0127al pere\u017cempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament).", "Minflok, ix-xog\u0127ol jitmexxa mill-pajji\u017c li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.", "Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta' dak il-pajji\u017c jippresiedu u jg\u0127inu jiddeterminaw l-a\u0121enda tal-laqg\u0127at tal-Kunsill f'kull qasam ta' politika, u jiffa\u010bilitaw id-djalogu ma' istituzzjonijiet o\u0127ra tal-UE.", "Dati tal-Presidenzi Pollakki: Lul-Di\u010b 2011", "Il-Kummissarju nominat mill-Polonja g\u0127all-Kummissjoni Ewropea hu Janusz Wojciechowski, li hu responsabbli g\u0127all-Agrikoltura.", "Il-Kummissjoni hija rrappre\u017centata f'kull pajji\u017c tal-UE minn uffi\u010b\u010bju lokali, imsejja\u0127 \"rappre\u017centanza\".", "Il-Polonja g\u0127andha 21 rappre\u017centant fil-Kumitat Ekonomiku u So\u010bjali Ewropew.", "Dan il-korp konsultattiv \u2013 li jirrappre\u017centa lil dawk li j\u0127addmu, il-\u0127addiema u gruppi o\u0127ra ta' interess \u2013 huwa kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ikun hemm idea a\u0127jar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet so\u010bjali u tax-xog\u0127ol fil-pajji\u017ci membri.", "Il-Polonja g\u0127andha 14-il rappre\u017centant fil-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni, l-assemblea tal-UE tar-rappre\u017centanti re\u0121jonali u lokali.", "Dan il-korp konsultattiv ji\u0121i kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ji\u017cgura li dawn il-li\u0121ijiet iqisu l-perspettiva minn kull re\u0121jun tal-UE.", "Il-Polonja tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappre\u017centanza permanenti tag\u0127ha fi Brussell.", "B\u0127ala l-\"ambaxxata g\u0127all-UE\" tal-Polonja, il-kompitu ewlieni tag\u0127ha huwa li ti\u017cgura li l-interessi u l-politiki tal-pajji\u017c huma segwiti b'mod effettiv kemm jista' jkun fl-UE.", "L-ammont li j\u0127allas kull pajji\u017c tal-UE fil-ba\u0121it tal-UE huwa kkalkulat b'mod \u0121ust, skont il-mezzi.", "Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajji\u017c, aktar i\u0127allas \u2013 u vi\u010bi versa.", "L-g\u0127an tal-ba\u0121it tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-\u0121did il-\u0121id, i\u017cda pjuttost jiffoka fuq il-\u0127ti\u0121ijiet tal-Ewropej b'mod \u0121enerali.", "\u010aifri tal-2018 g\u0127all-Polonja:", "Il-flus im\u0127allsa fil-ba\u0121it tal-UE mill-Polonja jg\u0127inu biex ji\u0121u ffinanzjati programmi u pro\u0121etti fil-pajji\u017ci kollha tal-UE \u2013 b\u0127all-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' ri\u010berkaturi u l-\u0127arsien tal-ambjent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1057", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1057", "title": "Lista ta' kodi\u010bi telefoni\u010bi", "text": ["Lista ta' kodi\u010bi telefoni\u010bi", "Din hija lista ta' kodi\u010bi telefoni\u010bi, mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala \"international direct dialing (IDD) codes\", li ji\u0121u w\u017cati biex wie\u0127ed ikollu a\u010b\u010bess g\u0127al servizz internazzjonali tat-telefon.", "In-numru huma assenjati mill-Unjoni Internazzjonali tat-Telekomunikazzjoni fi standard E.164.", "In-numri huma kodi\u010bi prefiss sabiex l-ebda numru ma jkollu l-parti inizzjali li tkun numru ie\u0127or e\u017cistenti.", "Il-kodi\u010bi ji\u0121i w\u017cat biex wie\u0127ed i\u010bempel fil-pajji\u017c spe\u010bifikat; kull pajji\u017c g\u0127andu wkoll prefiss internazzjonali li ji\u0121i w\u017cat biex wie\u0127ed ikun jista' j\u010bempel barra l-pajji\u017c.", "\u010aerti pajji\u017ci (per e\u017cempju, il-\u0120ermanja u r-Renju Unit) jirrikjedu li min i\u010bempel ma ju\u017cax i\u017c-\"0\" li jkun fil-bidu tal-kodi\u010bi nazzjonali meta u\u017cat internazzjonalment.", "Dan g\u0127aliex i\u017c-\u017cero huwa indikazzjoni li warajh hemm prefiss nazzjonali u mhux sempli\u010bi numru lokali.", "Dan huwa simili g\u0127al u\u017cu ta' \"trunk code\" f'pajji\u017ci b\u0127all-Istati Uniti, li tu\u017ca' l-\"1\" fil-bidu biex tindika li warajh hemm kodi\u010bi nazzjonali.", "G\u0127al telefonati internazzjonali, il-prefiss nazzjonali huwa dejjem u\u017cat allura t-\"trunk code\" m'g\u0127andux u\u017cu.", "Per e\u017cempju, biex i\u010bempel lil xi \u0127add il-\u0120ermanja bin-numru nazzjonali tat-telefon \"089\" 123456, xi \u0127add minn barra l-\u0120ermanja jkollu i\u010bempel \"+49\" 89 123456, fejn il-\"+\" ifisser il-prefiss internazzjonali.", "Din i\u017cda, ma tappellax g\u0127al kull pajji\u017c (e.\u017c. l-Italja).", "\u017bero (0) mhux assenjat."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1059", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1059", "title": "Varsavja", "text": ["Varsavja", "Varsavja (Pollakk: Warszawa) hija l-belt kapitali tal-Polonja u l-akbar belt tal-pajji\u017c.", "Tinsab fil-parti tal-lvant nofsani tal-Polonja fil-vojvodat ta' Mazowieckie, fuq ix-xmara Vistula.", "Varsavja hu \u010b-\u010bentru prin\u010bipali g\u0127ax-xjenza, kultura, pulitka u ekonomija tal-Polonja.", "Varsavja hija wkoll il-kapitali tal-vojvodat ta' Mazowieckie."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1060", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1060", "title": "Juli Zeh", "text": ["Juli Zeh", "Juli Zeh (Bonn, 30 ta' \u0120unju 1974) hija kittieba \u0120ermani\u017ca.", "L-ewwel ktieb tag\u0127ha kien \"Adler und Engel\" (bil-Malti: \"Ajkli u An\u0121li\").", "Fl-2001 \u017caret il-Bo\u017cnija u \u0126erzegovina u kitbet il-ktieb \"Die Stille ist ein Ger\u00e4usch\".", "Kotba o\u0127ra tag\u0127ha huma \"Spieltrieb\" u \"Ein Hund l\u00e4uft durch die Republik\".", "Juli Zeh ilha tg\u0127ix f'Leipzig mill-1995.", "L-a\u0127\u0127ar ktieb li \u0127ar\u0121et kien jismu \"Kleines Konversationslexikon f\u00fcr Haushunde\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1062", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1062", "title": "Albanija", "text": ["Albanija", "L-Albanija, uffi\u010bjalment mag\u0127rufa b\u0127ala r-Repubblika tal-Albanija (Albani\u017c: \"Republika e Shqip\u00ebris\u00eb\"), huwa pajji\u017c fl-Ewropa tax-Xlokk.", "Dan huwa mdawwar mill-Montenegro g\u0127all-majjistral, il-Kosovo g\u0127all-grigal, il-Ma\u010bedonja lejn il-lvant u l-Gre\u010bja lejn in-nofsinhar u l-lbi\u010b.", "Il-kosta tieg\u0127u tmiss mal-Ba\u0127ar Adrijatiku lejn il-punent, u l-Ba\u0127ar Joniku fil-lbi\u010b.", "Huwa inqas minn 72 km (45 mi) mill-Italja, madwar l-Istrett ta' Otranto li jg\u0127aqqad il-Ba\u0127ar Adrijatiku lejn il-Ba\u0127ar Joniku.", "L-Albanija hija demokrazija parlamentari b'ekonomija fi stat ta' transizzjoni.", "Fil-belt kapitali Albani\u017ca, Tirana, joqg\u0127odu 421,286 mill-popolazzjoni tal-pajji\u017c ta' 2,831,741.", "Ir-riformi tas-\"Suq \u0126ieles\" fet\u0127u l-pajji\u017c g\u0127all-investimenti barranin, spe\u010bjalment fl-i\u017cvilupp tal-ener\u0121ija u fl-infrastuttura tat-trasport.", "L-Albanija \u0121iet mag\u0127\u017cula b\u0127ala l-ewwel destinazzjoni fil-lista tal-\"Lonely Planet\" minn g\u0127axar pajji\u017ci.", "L-applikazzjoni tal-Albanija g\u0127as-s\u0127ubija fl-UE \u0121iet ippre\u017centata fl-24 ta' April 2009.", "Fis-16 ta' Novembru 2009, il-Kunsill approva l-applikazzjoni tal-Albanija u stieden lill-Kummissjoni Ewropea biex tressaq l-opinjoni tag\u0127ha.", "Fid-9 ta' Novembru 2010, il-Kummissjoni vvalutat li qabel ma jkunu jistg\u0127u jinbdew formalment in-negozjati, l-Albanija kienet g\u0127ad trid tikseb livell me\u0127tie\u0121 ta' konformit\u00e0 mal-kriterji ta' s\u0127ubija.", "F'Ottubru 2012, il-Kummissjoni Ewropea rrakkomandat li l-Albanija tista' ting\u0127ata l-istatus ta' kandidat g\u0127all-UE, so\u0121\u0121ett g\u0127all-finalizzazzjoni ta' mi\u017curi f'\u010berti oqsma.", "L-Albanija ng\u0127atat status ta' kandidat fl-2014.", "F'April 2018, il-Kummissjoni Ewropea \u0127ar\u0121et rakkomandazzjoni biex jinfet\u0127u n-negozjati tal-ade\u017cjoni mal-Albanija.", "F'\u0120unju 2018, il-Kunsill adotta konklu\u017cjonijiet, li fihom qabel li jwie\u0121eb b'mod po\u017cittiv g\u0127all-progress li g\u0127amlet l-Albanija, u stabbilixxa t-triq biex jinfet\u0127u n-negozjati tal-ade\u017cjoni f'\u0120unju 2019, skont il-progress li jkun sar f'\u010berti oqsma ewlenin, b\u0127ar-riforma \u0121udizzjarja u l-\u0121lieda kontra l-korruzzjoni u l-kriminalit\u00e0 organizzata.", "F'\u0120unju 2019, il-Kunsill iddiskuta l-komunikazzjoni tal-Kummissjoni Ewropea tad-29 ta' Mejju 2019 dwar il-politika tat-tkabbir tal-UE u r-rapport dwar l-Albanija.", "Fid-dawl ta\u017c-\u017cmien limitat disponibbli u l-importanza tal-kwistjoni, huwa dde\u010bieda li jer\u0121a' lura, sa mhux aktar tard minn Ottubru 2019, g\u0127all-kwistjoni tal-ftu\u0127 tan-negozjati tal-ade\u017cjoni mal-Albanija bil-\u0127sieb li tintla\u0127aq de\u010bi\u017cjoni \u010bara u sostantiva.", "Fil-15 ta' Ottubru 2019, il-Kunsill iddiskuta t-tkabbir u l-pro\u010bess ta' stabbilizzazzjoni u ta' asso\u010bjazzjoni fir-rigward tal-Albanija u r-Repubblika tal-Ma\u010bedonja ta' Fuq.", "Wara d-diskussjoni, il-presidenza \u0127ar\u0121et konklu\u017cjonijiet pro\u010bedurali fejn innutat li l-Kunsill ser jer\u0121a' lura g\u0127all-kwistjoni wara l-Kunsill Ewropew ta' Ottubru.", "Il-Kunsill Ewropew tas-17 u t-18 ta' Ottubru 2019 idde\u010bieda li jer\u0121a' lura g\u0127all-kwistjoni tat-tkabbir qabel is-summit UE-Balkani tal-Punent f'Zagreb, f'Mejju 2020.", "Fl-24 ta' Marzu 2020, il-ministri g\u0127all-affarijiet Ewropej qablu politikament li jinfet\u0127u n-negozjati tal-ade\u017cjoni mal-Albanija u mar-Repubblika tal-Ma\u010bedonja ta' Fuq.", "Fil-25 ta' Marzu, il-konklu\u017cjonijiet dwar it-tkabbir u l-pro\u010bess ta' stabbilizzazzjoni u asso\u010bjazzjoni \u0121ew formalment adottati bi pro\u010bedura bil-miktub.", "Fis-26 ta' Marzu, il-membri tal-Kunsill Ewropew approvaw il-konklu\u017cjonijiet."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1063", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1063", "title": "Kroazja", "text": ["Kroazja", "Il-Kroazja, uffi\u010bjalment ir-Repubblika tal-Kroazja (Kroat:\"Republika Hrvatska\"), hija repubblika parlamentari unitarja demokratika f'salib it-toroq tal-Ewropa \u010aentrali, il-Balkani, u l-Mediterran.", "Il-Belt kapitali u l-akbar belt hija \u017bagreb.", "Il-pajji\u017c huwa maqsum f'20 kontej u l-belt ta' \u017bagreb.", "Il-Kroazja tkopri f'56,594 kilometru kwadru (21,851 mil kwadru) u g\u0127andha diversi, aktar klima kontinentali u Mediterranja.", "Il-kosta Kroata tal-Ba\u0127ar Adrijatiku fiha aktar minn elf g\u017cira.", "Il-popolazzjoni tal-pajji\u017c hija 4.19 miljun, li \u0127afna minnhom huma Kroati, l-aktar denominazzjoni reli\u0121ju\u017ca hi l-Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman.", "Il-Kroazja hi l-aktar membru \u0121did tal-Unjoni Ewropea peress li ng\u0127aqdet fl-1 ta' \u0120unju 2013."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1064", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1064", "title": "Serbja u Montenegro", "text": ["Serbja u Montenegro", "Is-Serbja u il-Montenegro kienet nazzjon fl-Ewropa.", "F' \u0120unju 2006 wara referendum il-Montenegro \u0127are\u0121 stat g\u0127alih, u is-Serbja \u0127are\u0121 stat g\u0127alih."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1067", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1067", "title": "Rumanija", "text": ["Rumanija", "Ir-Rumanija ( (Rumen:\"Rom\u00e2nia\") hi pajji\u017c li tinsab fl-intersezzjoni tal-Ewropa \u010aentrali u l-Ewropa tax-Xlokk, bi fruntiera mal-Ba\u0127ar l-Iswed.", "Ir-Rumanija g\u0127andha fruntiera komuni mal-Ungerija u s-Serbjalejn il-punent, l-Ukrajna u l-Moldova g\u0127all-grigal u l-lvant, u l-Bulgarija fin-nofsinhar.", "B'238,391 kilometru kwadru (92,043 mi kw), ir-Rumanija hija t-tmien l-akbar pajji\u017c tal-Unjoni Ewropea mill-erja, u g\u0127andha s-seba' l-akbar popolazzjoni tal-Unjoni Ewropea b'20,121,641 persuni (Ottubru 2011).", "Il-belt kapitali u l-ikbar belt hija Bukarest, li hija s-sitt l-akbar belt fl-Ewropa.", "Il-Prin\u010bipalitajiet Uniti \u0127ar\u0121u meta t-territorji tal-Moldavja u Wallachia kienu mag\u0127quda ta\u0127t il-Prin\u010bep Alexander Ioan Cuza fl-1859.", "Fl-1866, il-Prin\u010bep Karl tal-Hohenzollern-Sigmaringen kien imsejja\u0127 g\u0127at-tron b\u0127ala l-prin\u010bep renjanti tal-Prin\u010bipat Rumen u fl-1881 kien finalment inkurunat b\u0127ala Re Carol I l-ewwel monarka tar-Renju tar-Rumanija.", "L-indipendenza mill-Imperu Ottoman kienet iddikjarata fid-9 ta' Mejju 1877, u kienet internazzjonalment rikonoxxuta fis-sena ta' wara.", "Fl-a\u0127\u0127ar tal-Ewwel Gwerra Dinjija, it-Transilvanja, Bukovina u Bessarabja ng\u0127aqdu mar-Renju tar-Rumanija.", "Ir-Rumanija hija repubblika semi-presidenzjali b'kap tal-gvern - il-prim ministru - u kap tal-istat - il-president.", "Il-funzjonijiet e\u017cekuttivi huma mi\u017cmuma kemm mill-gvern kif ukoll mill-president.", "Il-pajji\u017c huwa maqsum f'41 kontea u l-muni\u010bipalit\u00e0 ta' Bukarest.", "Kull kontea hija amministrata minn kunsill tal-kontea, responsabbli g\u0127all-affarijiet lokali, u minn prefett responsabbli g\u0127all-amministrazzjoni tal-affarijiet nazzjonali fil-livell tal-kontea.", "L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tar-Rumanija fl-2018 kienu l-industrija (26.1%), il-kummer\u010b bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (20.2%), l-amministrazzjoni pubblika, id-difi\u017ca, l-edukazzjoni, is-sa\u0127\u0127a tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xog\u0127ol so\u010bjali (14.5%).", "Il-kummer\u010b fi \u0127dan l-UE jammonta g\u0127al 77% tal-esportazzjonijiet tar-Rumanija (il-\u0120ermanja 23%, l-Italja 11% u Franza 7%), filwaqt li barra mill-UE 3% jmorru fit-Turkija u 2% fl-Istati Uniti.", "F'termini ta' importazzjonijiet, 75% ji\u0121u minn Stati Membri tal-UE (il-\u0120ermanja 20%, l-Italja 9% u l-Ungerija 7%), filwaqt li barra mill-UE 5% ji\u0121u mi\u010b-\u010aina u 4% mit-Turkija.", "Hemm 32 membru tal-Parlament Ewropew mir-Rumanija.", "Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqg\u0127u b'mod regolari biex jadottaw il-li\u0121ijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki.", "Il-laqg\u0127at tal-Kunsill jattendu g\u0127alihom regolarment rappre\u017centantiFittex it-traduzzjonijiet disponibbli tal-link pre\u010bedentiEN\u2022\u2022\u2022 tal-gvern Rumen, skont il-qasam tal-politika li jkun qed ji\u0121i indirizzat.", "Il-Kunsill tal-UE m'g\u0127andux persuna wa\u0127da permanenti b\u0127ala president (b\u0127al pere\u017cempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament).", "Minflok, ix-xog\u0127ol jitmexxa mill-pajji\u017c li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.", "Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta' dak il-pajji\u017c jippresiedu u jg\u0127inu jiddeterminaw l-a\u0121enda tal-laqg\u0127at tal-Kunsill f'kull qasam ta' politika, u jiffa\u010bilitaw id-djalogu ma' istituzzjonijiet o\u0127ra tal-UE.", "Dati tal-presidenzi Rumeni: Jan-\u0120un 2019", "Il-Kummissarju nominat mir-Rumanija g\u0127all-Kummissjoni Ewropea hi Adina-Ioana V\u0103lean, li hi responsabbli g\u0127at-Trasport.", "Il-Kummissjoni hija rrappre\u017centata f'kull pajji\u017c tal-UE minn uffi\u010b\u010bju lokali, imsejja\u0127 \"rappre\u017centanza\".", "Ir-Rumanija g\u0127andha 15-il rappre\u017centant fil-Kumitat Ekonomiku u So\u010bjali Ewropew.", "Dan il-korp konsultattiv \u2013 li jirrappre\u017centa lil dawk li j\u0127addmu, il-\u0127addiema u gruppi o\u0127ra ta' interess \u2013 huwa kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ikun hemm idea a\u0127jar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet so\u010bjali u tax-xog\u0127ol fil-pajji\u017ci membri.", "Ir-Rumanija g\u0127andha 14 rappre\u017centanti fil-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni, l-assemblea tal-UE ta' rappre\u017centanti re\u0121jonali u lokali.", "Dan il-korp konsultattiv ji\u0121i kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ji\u017cgura li dawn il-li\u0121ijiet iqisu l-perspettiva minn kull re\u0121jun tal-UE.", "Ir-Rumanija tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE premezz tar-rappre\u017centanza permanenti tag\u0127ha fi Brussell.", "B\u0127ala l-\"ambaxxata g\u0127all-UE\" tar-Rumanija, il-kompitu ewlieni tag\u0127ha hu li l-interessi u l-politiki tal-pajji\u017c huma segwiti bl-aktar mod effettiv possibbli fl-UE.", "L-ammont li j\u0127allas kull pajji\u017c tal-UE fil-ba\u0121it tal-UE huwa kkalkulat b'mod \u0121ust, skont il-mezzi.", "Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajji\u017c, aktar i\u0127allas \u2013 u vi\u010bi versa.", "L-g\u0127an tal-ba\u0121it tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-\u0121did il-\u0121id, i\u017cda pjuttost jiffoka fuq il-\u0127ti\u0121ijiet tal-Ewropej b'mod \u0121enerali.", "\u010aifri tal-2018 g\u0127ar-Rumanija:", "Il-flus im\u0127allsa fil-ba\u0121it tal-UE mir-Rumanija jg\u0127inu biex ji\u0121u ffinanzjati programmi u pro\u0121etti fil-pajji\u017ci kollha tal-UE - b\u0127all-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' ri\u010berkaturi u l-\u0127arsien tal-ambjent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1068", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1068", "title": "Moldova", "text": ["Moldova", "Il-Moldova , uffi\u010bjalment ir-Repubblika tal-Moldova (Moldovan/Rumen:\"Republica Moldova\") hu pajji\u017c interkju\u017c li jinsab fl-Ewropa tal-Lvant bejn ir-Rumanija lejn il-punent u l-Ukrajna lejn it-tramuntana, lvant u n-nofsinhar.", "Il-belt kapitali hija Chi\u0219in\u0103u.", "Il-Moldova ddikjarat lilha nnifsa stat indipendenti bl-istess konfini b\u0127ar-Repubblika Sovjetika So\u010bjalista Moldovana fl-1991 b\u0127ala parti mix-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika.", "Fid-29 ta' Lulju, 1994, \u0121iet adottata kostituzzjoni \u0121dida tal-Moldova.", "Strixxa tat-territorju rikonoxxut internazzjonalment tal-Moldova fuq il-bank tal-lvant tax-xmara Dniester ilha ta\u0127t il-kontroll \"de facto\" tal-gvern mifrud ta' Transnistrija mill-1990.", "Mill-Waqg\u0127a tal-Unjoni Sovjetika, il-pi\u017c relattiv tas-settur tas-servizzi fl-ekonomija tal-Moldova bdew jikbru u bdew jiddominaw il-PGD (issa madwar 63.5%), b\u0127ala ri\u017cultat ta' tnaqqis fl-industrija u l-agrikoltura.", "Madankollu, il-Moldova g\u0127adha pajji\u017c fqir fl-Ewropa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1069", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1069", "title": "Belgrad", "text": ["Belgrad", "Belgrad (bis-Serb: \"\u0411\u0435\u043e\u0433\u0440\u0430\u0434 / Beograd\") hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tas-Serbja.", "Din tinsab fil-punt ta' konfluwenza tax-xmajjar Sava u Danubju, fejn it-territorju tal-Peninsula Balkanika tiltaqa' mal-Pannonja.", "L-isem jittradu\u010bi g\u0127all-\"Belt il-bajda\".", "Il-belt g\u0127andha popolazzjoni ta' iktar minn 1.2 miljun ru\u0127; 1.6 miljun ru\u0127 jg\u0127ixu fil-limiti amministrattivi.", "Belgrad g\u0127andha status amministrattiv spe\u010bjali fis-Serbja u hi wa\u0127da mill-\u0127ames re\u0121juni tas-Serbja.", "It-territorju metropolitan huwa maqsum fi 17-il muni\u010bipalit\u00e0, li kull wie\u0127ed minnhom g\u0127andu l-kunsill lokali tieg\u0127u.", "Din il-belt tkopri 3.6% tat-territorju Serb, u 22.5% tal-popolazzjoni tal-pajji\u017c jg\u0127ixu f'din il-belt.", "Belgrad ing\u0127atat numru ta' titli, u \u0121iet nominata g\u0127all-Kapitali Ewropea tal-Kultura 2020."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1070", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1070", "title": "\u017bagreb", "text": ["\u017bagreb", "\u017bagreb hija l-belt kapitali tal-Kroazja fuq ix-xmara Sava u hija wa\u0127da mill-ikbar bliet tal-pajji\u017c.", "Hija \u010bentru industrijali u fiha impjanti li jipprodu\u010bu kimiki, makkinarji, \u0127wejje\u0121 mag\u0127mulin minn \u0121lud, karti, metalli u tessuti.", "B\u0127ala \u010bentru kemm dak kulturali kif ukoll kummer\u010bjali, \u017bagreb tospita universit\u00e0, teatru tal-opra, akkademji tal-mu\u017cika, l-arti u tal-films, mu\u017cewijiet, galleriji tal-arti u l-Akkademja tax-Xjenza u l-Arti ta' dik li kienet il-Jugo\u017clavja.", "Fost l-attrazzjonijiet stori\u010bi nsibu l-Katidral ta' San Stiefnu li jmur lura g\u0127as-seklu \u0127mistax, palazz tas-seklu tmintax u l-fdalijiet ta' katidral tas-seklu \u0127dax."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1079", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1079", "title": "Mdina", "text": ["Mdina"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1083", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1083", "title": "Kung fu", "text": ["Kung fu", "Il-Kung fu huwa tip ta' arti marzjali li ori\u0121ina mi\u010b-\u010aina."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1084", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1084", "title": "Il Canto degli italiani", "text": ["Il Canto degli italiani", "Il Canto degli Italiani (Il-Kant tat-Taljani) huwa l-innu nazzjonali Taljan; il-kliem inkiteb minn Goffredo Mameli, filwaqt li l-kompo\u017citur kien Michele Novaro.", "L-innu huwa a\u0127jar mag\u0127ruf b\u0127ala Fratelli d'Italia (A\u0127wa tal-Italja), fra\u017ci me\u0127uda mill-ewwel vers; xi drabi anki Inno di Mameli jew Canto degli Italiani ji\u0121u u\u017cati biex jirreferu g\u0127alih.", "Fl-1847, il-poeta Goffredo Mameli, kiteb Il Canto degli Italiani; dil-poe\u017cija kienet tesprimi il-\u0121lieda g\u0127all-unifikazzjoni u l-indipendenza tal-Italja, u g\u0127alhekk nfirxet u saret popolari immens fi \u017cmien ir-\"Ri\u017cor\u0121iment\" (lit.", "\"Qawmien\", il-pro\u010bess tal-unifikazzjoni tal-Italja fis-seklu 19).", "Wara l-unifikazzjoni (1861), l-innu tal-Familja tas-Savoja kien ukoll u\u017cat b\u0127ala innu nazzjonali.", "Meta, fl-1946, l-Italja saret repubblika, La Canzone degli Italiani ntg\u0127a\u017clet biex isservi ta' innu nazzjonali temporanju.", "Ta' min jinnota li din l-g\u0127a\u017cla baqg\u0127et ma \u0121iet qatt riveduta, u La Canzone degli Italiani ilu innu nazzjonali temporanju g\u0127al aktar minn \u0127amsin sena.", "Fratelli d'Italia, l'Italia s'\u00e8 desta, dell'elmo di Scipio s'\u00e8 cinta la testa.", "Dov'\u00e8 la vittoria?", "Le porga la chioma, che schiava di Roma Iddio la cre\u00f2.", "Kor", "Stringiamoci a coorte, siam pronti alla morte.", "Siam pronti alla morte, l'Italia chiam\u00f2.", "Stringiamoci a coorte, siam pronti alla morte.", "Siam pronti alla morte, l'Italia chiam\u00f2!", "Noi fummo da secoli calpesti, derisi, perch\u00e9 non siam popolo, perch\u00e9 siam divisi.", "Raccolgaci un'unica bandiera, una speme: di fonderci insieme gi\u00e0 l'ora suon\u00f2.", "Kor", "Uniamoci, uniamoci, l'unione e l'amore rivelano ai popoli le vie del Signore.", "Giuriamo far libero il suolo natio: uniti, per Dio, chi vincer ci pu\u00f2?", "Kor", "Dall'Alpi a Sicilia Dovunque \u00e8 Legnano, Ogn'uom di Ferruccio Ha il core, ha la mano, I bimbi d'Italia Si chiaman Balilla, Il suon d'ogni squilla I Vespri suon\u00f2.", "Kor", "Son giunchi che piegano Le spade vendute: Gi\u00e0 l'Aquila d'Austria Le penne ha perdute.", "Il sangue d'Italia, Il sangue Polacco, Bev\u00e9, col cosacco, Ma il cor le bruci\u00f2.", "Kor", "Re\u010bentement, fl-Itajla kien hemm diskussjonijiet dwar jekk g\u0127andux jintg\u0127a\u017cel innu ie\u0127or minflok \"Fratelli d'Italia\".", "\u0126afna nies (kemm nies komuni kif ukoll esperti) ja\u0127sbu li l-mu\u017cika ta' \"Fratelli d'Italia\" hija pjuttost fqira, spe\u010bjalment meta tikkumparaha mat-tradizzjoni rinomata tal-mu\u017cika klassika Taljana (b\u0127al, ng\u0127idu a\u0127na, Giuseppe Verdi jew Giacomo Puccini).", "Il-lirika, mhix universali, u tirreferi g\u0127al episodji spe\u010bifi\u010bi fl-istorja Taljana; filwaqt li kienu adattati g\u0127as-seklu 19, illum il-\u0121urnata tilfu \u0127afna mis-sinifikat tag\u0127hom.", "I\u017cda allavolja hemm dawn l-argumenti kollha kontra \"Fratelli d'Italia\", dan l-innu da\u0127al fil-qlub ta' \u0127afna u mhux daqshekk probabbli li jinbidel kif \u0121ieb u la\u0127aq."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1101", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1101", "title": "Portugall", "text": ["Portugall", "Il-Portugall (, (Portugi\u017c: \"Portugal\"), uffi\u010bjalment ir-Repubblika Portugi\u017ca (Portugi\u017c: \"Rep\u00fablica Portuguesa\"), huwa pajji\u017c li jinsab fil-Lbi\u010b tal-Ewropa, fil-Penin\u017cula Iberjana.", "Il-pajji\u017c huwa mdawwar mill-O\u010bean Atlantiku mill-punent u n-nofsinhar u Spanja fit-tramuntana u l-lvant.", "Aparti mill-Portugall kontinentali, ir-Repubblika Portugi\u017ca g\u0127andha sovranit\u00e0 fuq l-ar\u010bipelagi Atlanti\u010bi ta' A\u017cori u Madejra, li huma re\u0121juni awtonomi tal-Portugall.", "Il-pajji\u017c huwa msemmi wara t-tieni l-akbar belt tieg\u0127u, Porto, isem Latin li kien \"Portus Cale\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1113", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1113", "title": "Lawrence Gonzi", "text": ["Lawrence Gonzi", "Lawrence Gonzi (Piet\u00e0, 1 ta' Lulju 1953) huwa avukat u kien Priministru ta' Malta u Kap tal-Partit Nazzjonalista mill-2004 sal-2013.", "Kien ukoll Speaker tal-Kamra tad-Deputati g\u0127al \u017cewg le\u0121islaturi bejn 1988 u 1996.", "Bin Luigi u Ine\u017c, Lawrence Gonzi huwa ukoll in-neputi tal-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi u huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Catherine mag\u0127rufa b\u0127ala Kate, u g\u0127andhom tliet ulied: David, Mikela u Paul.", "Gonzi qatta' \u0127afna mit-tfulija tieg\u0127u fl-Azzjoni Kattolika.", "Huwa kien student fis-Seminarju tal-Ar\u010bisqof, ir-Rabat.", "Minkejja li zijuh, l-Ar\u010bisqof Gonzi, \u0127e\u0121\u0121u biex isir sa\u010berdot, Lawrence Gonzi g\u0127a\u017cel li jkompli l-istudji tieg\u0127u, billi jid\u0127ol g\u0127all-kors tal-Li\u0121i fl-Universit\u00e0 ta' Malta, fejn eventwalment la\u0127aq avukat fl-1975.", "Waqt il-kors Gonzi beda jinteressa ru\u0127u fil-politika.", "Huwa beda jipprattika l-professjoni tieg\u0127u f'kumpanija privata, u ftit wara \u0127adem ta' avukat g\u0127al Mizzi Organisation, fejn serva ta' \u010aermen tal-grupp mill-1987 sal-1997.", "Ftit wara il-gradwazzjoni tieg\u0127u Gonzi beda jie\u0127u sehem fis-settur volontarju, partikularment fis-settur relatat mad-di\u017cabilit\u00e0 u l-mard mentali.", "Huwa kien ukoll President tal-\"Moviment Azzjoni Kattolika ta' Malta\" bejn l-1976 u l-1986.", "Lawrence Gonzi ikkontesta g\u0127all-ewwel darba l-elezzjonijiet \u0121enerali fl-1987 bla su\u010b\u010bess mal-Partit Nazzjonalista.", "Intg\u0127a\u017cel \"Speaker\" tal-Kamra tad-Deputati fl-1988 u wkoll fl-1992.", "Gonzi ikkontesta b'su\u010b\u010bess l-elezzjonijiet tal-1996.", "B\u0127ala membru parlamentari fl-oppo\u017cizzjoni, serva b\u0127ala \"Shadow Minister\" g\u0127as-Sigurt\u00e0 So\u010bjali.", "Matul i\u017c-\u017cmien hu serva b\u0127ala Segretarju Parlamentari g\u0127all-Grupp Parlamentari Nazzjonalista, \"Whip\" tal-Partit Nazzjonalista, u Segretarju \u0120enerali tal-Partit.", "Fl-elezzjonijiet tal-1998 u l-2003 re\u0121a' \u0121ie elett b\u0127ala membru parlamentari u serva b\u0127ala Ministru tas-Sigurt\u00e0 So\u010bjali u wara li fl-1999 Guido de Marco la\u0127aq President tar-Repubblika, Gonzi ikkontesta b'su\u010b\u010bess il-kariga ta' Vi\u010bi-Kap tal-partit.", "Ftit wara in\u0127atar Vi\u010bi-Prim Ministru ta' Malta u \"Leader of the House\" tal-Kamra tad-Deputati.", "Wara r-ri\u017cenja tal-eks-Prim Ministru u Kap tal-Partit Nazzjonalista Eddie Fenech Adami, Gonzi reba\u0127 l-elezzjoni g\u0127at-tmexxija tal-Partit Nazzjonalista f'elezzjoni li saret fi Frar 2004.", "Hu la\u0127aq Prim Ministru f'Marzu tal-istess sena.", "Mill-2004 huwa \u017camm il-Ministeru tal-Finanzi f'idejh.", "B\u0127ala Ministru tal-Finanzi huwa rnexxielu j\u0121ib lil Malta fil-po\u017cizzjoni biex tikkwalifika g\u0127all-kriterji ta' Maastricht sabiex tid\u0127ol fi\u017c-\u017bona Ewro u tadotta l-munita ewlenija Ewropea, l-ewro.", "Gonzi kellu jiffa\u010b\u010bja l-ewwel elezzjoni b\u0127ala Kap tal-Partit u Prim Ministru ta' Malta fl-2008.", "Waqt il-kampanja elettorali Gonzi ta importanza kbira lill-ambjent fejn jara l-ambjent l-akbar sfida li Malta g\u0127andha tiffa\u010bja.", "Fit-8 ta' Marzu 2008, il-Partit Nazzjonalista reba\u0127 l-elezzjoni \u0121enerali b'distakk minimu ta' kwa\u017ci 1,500 vot fuq il-Partit Laburista immexxi minn Alfred Sant, li wara din it-tielet telfa konsekuttiva, irri\u017cenzja minn kap tal-partit.", "Jumejn wara din ir-reb\u0127a Gonzi \u0121ie konfermat mill-\u0121did b\u0127ala Prim Ministru.", "Kif kien stqarr qabel l-elezzjoni, Gonzi ma baqax fil-kariga ta' Ministru tal-Finanzi.", "Fil-fatt huwa \u017camm l-Awtorit\u00e0 tal-Ippjanar u s-settur tat-turi\u017cmu ta\u0127t l-uffi\u010b\u010bju tieg\u0127u direttament.", "Nhar l-10 ta' Marzu filg\u0127odu t\u0127abbar li l-Partit Laburista g\u0127amel wa\u0127da mill-akbar reb\u0127iet elettorali fl-istorja politika ta' Malta, meta reba\u0127 l-Elezzjonijiet \u0120enerali 2013 b'ma\u0121\u0121oranza ta' 55% jew 35,000 vot.", "Gonzi mill-ewwel ikkon\u010beda t-telfa u fera\u0127 lill-Priministru l-\u0121did Joseph Muscat.", "Huwa \u0127abbar li kien se jirri\u017cenja minn Kap tal-Partit u kien se jibqa' fil-kariga sakemm il-Partit jag\u0127\u017cel Kap \u0121did, kif fil-fatt g\u0127amel fit-8 ta' Mejju 2013.", "Fis-17 ta' Lulju 2013 irri\u017cenja ukoll is-si\u0121\u0121u tieg\u0127u ta' Deputat tal-Kamra u rtira mill-\u0127ajja politika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1117", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1117", "title": "Alternattiva Demokratika", "text": ["Alternattiva Demokratika", "Alternattiva Demokratika hija partit politiku ekolo\u0121ista Malti affiljat mal-Partit Ewropew tal-\u0126odor.", "Alternattiva Demokratika (AD) twaqqfet fl-1989.", "Il-President tal-Malta Labour Party Toni Abela kif ukoll il-\"whip\" tal-Partit Wenzu Mintoff irri\u017cenjaw mill-karigi rispettivi tag\u0127hom b\u0127ala protesta g\u0127all-mod kif kien qed jitmexxa l-Partit.", "Ta' dan kienu tke\u010b\u010bew mill-Partit.", "Abela u Mintoff ing\u0127aqdu ma' numru ta' attivisti ambjentali u waqqfu l-Alternattiva Demokratika.", "Mintoff \u017camm is-si\u0121\u0121u parlamentari tieg\u0127u u n\u0127atar l-ewwel \"Chairperson\" tal-Partit.", "L-AD ikkontestat l-ewwel elezzjonijiet \u0121enerali tag\u0127ha fl-1992 meta kisbet 1.69% ta' l-ewwel preferenzi (l-a\u0127jar ri\u017cultat tag\u0127hom s'issa) i\u017cda l-ebda si\u0121\u0121u.", "Fl-elezzjonijiet su\u010b\u010bessivi (1996, 1998 u 2003) is-sehem tal-vot tag\u0127hom naqas dejjem sa 0.7% fl-2003.", "Wara r-ri\u017cultat ta' l-1998 Abela u Mintoff telqu u marru lura fi \u0127dan il-Malta Labour Party (Mintoff fil-fatt ikkontesta l-elezzjoni g\u0127all-Parlament Ewropew fl-2004 f'isem il-Malta Labour Party).", "Fl-2003 l-AD ikkampanjat g\u0127all-\"Iva\" fir-referendum ta' dik is-sena.", "Fl-2004 il-Partit ppre\u017centa lil Prof Arnold Cassola b\u0127ala kandidat g\u0127all-Parlament Ewropew fejn kiseb ri\u017cultat tajjeb ta' 9.3% ta' l-ewwel preferenzi.", "Dan, i\u017cda, ma kienx bi\u017c\u017cejjed biex jele\u0121\u0121i MPE.", "1989-1998 Dr Wenzu Mintoff", "1998-2008 Dr Harry Vassallo", "2008-2009 Profs Arnold Cassola", "2009-2013 Michael Briguglio", "2013- Profs Arnold Cassola"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1119", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1119", "title": "Unjoni Ewropea", "text": ["Unjoni Ewropea", "L-Unjoni Ewropea (abbrevjata b\u0127ala UE) hija unjoni politika u ekonomika ta' 27 stat membru li jinsabu prin\u010bipalment fl-Ewropa.", "L-UE \u0121iet stabbilita ta\u0127t l-isem attwali permezz tat-Trattat ta' Maastricht tas-7 ta' Frar 1992 (li da\u0127al fis-se\u0127\u0127 fl-1 ta' Novembru 1993), liema stati aderenti \u0121ew mi\u017cjuda wara t-triq twila tal-Komunitajiet Ewropej li kienu je\u017cistu qabel.", "L-organi prin\u010bipali tal-UE jinvolvu lill-Kunsill (denominazzjoni li \u0127adet post dik tal-\"Kunsill tal-Ministri\" mid-d\u0127ul fis-se\u0127\u0127 tat-Trattat ta' Maastricht), il-Kummissjoni, il-Qorti tal-\u0120ustizzja, il-Parlament, il-Kunsill Ewropew u l-Bank \u010aentrali Ewropew.", "Il-membri tal-Parlament Ewropew huma eletti kull \u0127ames snin mi\u010b-\u010bittadini Ewropej.", "Il-belt kapitali \"de facto\" tal-UE hija Brussell.", "L-UE \u017cviluppat suq komuni permezz ta' sistema standardizzata ta' li\u0121ijiet li japplikaw fl-istati membri kollha.", "Fi \u0127dan i\u017c-\u017bona Schengen (li tinkludi 22 stat tal-UE u 4 stati non-UE) kontrolli fuq il-passaport \u0121ew aboliti.", "Il-politiki tal-UE jassiguraw il-moviment \u0127ieles ta' nies, merkanzija, servizzi u kapital, jiddekretaw le\u0121i\u017clazzjoni fil-\u0121ustizzja u l-affarijiet interni, u j\u017commu politiki komuni g\u0127all-kummer\u010b, l-agrikoltura, is-sajd u l-i\u017cvilupp re\u0121jonali.", "Fil-pre\u017cent, l-Unjoni Ewropea hija l-aktar organizzazzjoni re\u0121jonali potenti.", "F'\u010berti postijiet fejn l-istati membri ttrasferew ammont ta' sovranit\u00e0 lill-Unjoni, l-UE tidher tixbah iktar lil xi federazzjoni jew kofederazzjoni.", "I\u017cda l-istati membri jibqg\u0127u jikkontrollaw it-trattati, ji\u0121ifieri l-Unjoni m'g\u0127andhiex is-setg\u0127a li tie\u0127u l-poter minn fuq il-pajji\u017ci ming\u0127ajr il-kunsens tag\u0127hom.", "Dan apparti l-fatt li l-pajji\u017ci membri jibqg\u0127u j\u0127addnu l-politika tag\u0127hom f'dawk l-oqsma ta' importanza nazzjonali, b\u0127al relazzjonijiet barranin u d-difi\u017ca.", "Din l-istruttura unika, probabbilment i\u0121\u0121ieg\u0127lek t\u0127ares lejn l-Unjoni Ewropea iktar b\u0127ala entit\u00e0 \"sui generis\".", "L-istat attwali u futur tal-UE huwa s-su\u0121\u0121ett ta' \u0127afna battibekki politi\u010bi fost il-pajji\u017ci membri.", "Il-ba\u017ci \u0121uridika tal-Unjoni Ewropea hija sekwenza ta' trattati bejn il-pajji\u017ci membri.", "Dawn \u0121ew emendati \u0127afna drabi tul is-snin, b'kull trattat \u0121did jemenda u jissupplimenta dak ta' qablu.", "L-ewwel trattat li se\u0127\u0127 kien it-Trattat ta' Pari\u0121i tal-1951 li stabbilixxa l-Komunit\u00e0 Ewropea tal-Fa\u0127am u l-Azzar (\"European Coal and Steel Community\"; ECSC) bejn grupp ori\u0121inali ta' sitt pajji\u017ci Ewropej li kienu jinkludu lil Franza, il-Bel\u0121ju, il-Pajji\u017ci Baxxi, il-Lussemburgu, l-Italja, u r-Repubblika Federali tal-\u0120ermanja.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien 'l hawn, dan it-trattat skada u l-funzjonijiet tieg\u0127u \u0121ew me\u0127uda minn trattati o\u0127ra li \u0121ew warajh.", "Minn na\u0127a l-o\u0127ra, it-Trattat ta' Ruma tal-1957 g\u0127adu jg\u0127odd sal-lum, avolja \u0121ie emendat, partikolarment bit-Trattat ta' Maastricht tal-1992, li stabbilixxa l-Unjoni Ewropea ta\u0127t dan l-isem.", "It-Trattat ta' Ruma kien essenzjali biex ti\u0121i stabbilit\u00e0 l-Komunit\u00e0 Ekonomika Ewropea (\"European Economic Community\"; EEC) kif ukoll l-Komunit\u00e0 tal-Ener\u0121ija Atomika Ewropea (\"European Atomic Energy Community\"; EAEC jew Euratom).", "Il-\u0127olqien ta' suq komuni kellu jkun wie\u0127ed mill-g\u0127anijiet ewlenija tal-unifikazzjoni tal-Ewropa g\u0127al \u0127afna \u017cmien.", "L-a\u0127\u0127ar modifiki li saru fuq it-Trattat ta' Ruma \u0121ew miftiehma b\u0127ala parti mit-Trattat tal-Ade\u017cjoni ta' 10 Stati Membri \u0121odda, li \u0121ie implimentat fl-1 ta' Mejju, 2004.", "Re\u010bentement, l-Istati Membri tal-UE qablu mal-kontenut ta' trattat kostituzzjonali li, jekk ji\u0121i ratifikat mill-pajji\u017ci membri, g\u0127andu jkun l-ewwel kostituzzjoni uffi\u010bjali tal-UE, li tirrimpjazza t-trattati kollha pre\u010bedenti b'dokument wie\u0127ed.", "F'ka\u017c li t-trattat tal-kostituzzjoni ma ji\u0121ix ratifikat mill-membri kollha tal-UE, ikun hemm b\u017conn li jer\u0121g\u0127u jinfet\u0127u n-negozjati fuqu.", "\u0126afna politi\u010bi u uffi\u010bjali jaqblu li l-istrutturi prekostituzzjonali huma ineffi\u010bjenti g\u0127al Unjoni ta' 27 Stat Membru li qieg\u0127da dejjem tikber ma\u017c-\u017cmien.", "Politi\u010bi f'\u010berti pajji\u017ci membri (partikolarment fi Franza), issu\u0121\u0121erew li jekk ikun hemm biss ftit pajji\u017ci li ma jirratifikawx it-trattat, il-bqija tal-Unjoni g\u0127andha tinjorahom u timxi ming\u0127ajrhom.", "Dan l-a\u0121ir pjuttost kontroversjali jista' possibbilment jo\u0127loq unjoni o\u0127ra iktar \"Avant Garde\" ta' pajji\u017ci li impenjaw ru\u0127hom g\u0127al dan it-trattat, \u0121ewwa l-unjoni pre\u017centi.", "\"Ara wkoll:\"", "L-UE m'g\u0127andha l-ebda kapitali uffi\u010bjali u l-istituzzjonijiet tag\u0127ha huma mifruxa f'\u0127afna bliet:", "L-UE g\u0127andha numru ta' agenziji spe\u010bializzati u de\u010bentralizzati b'mandat sabiex ikunu ta' g\u0127ajnuna g\u0127all-Istati Membri tal-UE:", "A\u0121enziji tal-Politika Komuni tal-Affarijiet Barranin u s-Sigurt\u00e0 (CFSP):", "A\u0121enziji komunitarji", "A\u0121enziji tal-pulizija u l-kooperazzjoni \u0121udizzjarja fi kwistjonijiet kriminali", "A\u0121enti E\u017cekuttivi", "A\u0121enziji u entitajiet tal-EURATOM", "'Artikli prin\u010bipali: Pajji\u017ci membri tal-Unjoni Ewropea, Tkabbir tal-Unjoni Ewropea, Pajji\u017ci \u0121irien li jdawru l-Unjoni Ewropea, Il-kriterji tal-is\u0127ubija\".", "Sa mill-1 ta' Mejju, 2004, l-Unjoni Ewropea tikkonsisti f'25 pajji\u017c membru.", "L-erja totali ta' dawn il-25 pajji\u017c (2004) hija 3,892,685 km2.", "Kieku kienet pajji\u017c, l-UE kienet tkun is-seba' l-akbar pajji\u017c fid-dinja mid-daqs.", "In-numru ta' \u010bittadini tal-UE (kull \u010bittadin ta' pajji\u017c membru tal-UE, skont it-termini stipulati fit-Trattat ta' Maastricht) fil-25 stat, jammonta, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, 453 million (Marzu 2004).", "Din il-figura hija it-tielet l-akbar fid-dinja wara \u010b-\u010aina u l-Indja.", "Fl-1952/1958 is-sitt pajji\u017ci fundaturi tal-UE kienu: il-Bel\u0121ju, Franza, il-\u0120ermanja tal-Punent, l-Italja, il-Lussemburgu u l-Pajji\u017ci l-Baxxi.", "Minn dakinhar, 19-il pajji\u017c ie\u0127or ing\u0127aqdu mal-UE fi tkabbir sussegwenti:", "Noti:", "B\u0127alissa hemm tliet stati li jissej\u0127u kandidati, dawn huma s-Serbja, it-Turkija (ma' dawn l-istati, in-negozjati g\u0127adhom g\u0127addejjin) u l-ex Repubblika Jugoslava tal-Ma\u010bedonja.", "Il-pajji\u017ci li applikaw biex isiru membri tal-Unjoni huma l-Albanija, l-Islanda u l-Montenegro.", "Iktar informazzjoni fuq tkabbir futur jista' jinsab fl-artiklu \"Tkabbir tal-Unjoni Ewropea\".", "Xi pajji\u017ci b\u0127an-Norve\u0121ja u l-Isvizzera li fil-pre\u017cent mhumiex membri tal-UE, xorta g\u0127andhom ftehim spe\u010bjali mal-unjoni.", "\"(Ara l-artiklu dwar relazzjonijiet ta' terzi pajji\u017ci ma l-UE)\".", "\u0126afna mill-membri tal-\"EFTA\" (\"European Free Trade Association\") huma s\u0127ab mat-Trattat tal-\"EEA\" (\"European Economic Area\"), li jfisser li dawn il-pajji\u017ci jistg\u0127u jipparte\u010bipaw ukoll fis-suq komuni.", "\u010aerti postijiet g\u0127andhom konnessjonijiet jew asso\u010bjazzjonijiet mal-istati membri tal-UE min\u0127abba l-passat kolonjali tag\u0127hom, rabtiet kulturali jew \u0121eografi\u010bi.", "G\u0127ar-relazzjoni tal-UE ma' Groenlandja, l-Isle of Man, l-A\u017cores u Madejra, fost o\u0127rajn, ara l-artiklu dwar Territorji ta' stati membri spe\u010bjali u r-relazzjoni tag\u0127hom mal-UE.", "Il-li\u0121ijiet tal-Unjoni Ewropea jinkludu numbru kbir ta' strutturi legali u istituzzjonali li huma sovvrapposti fuq xulxin.", "Dan huwa r-ri\u017cultat tal-\u0127afna trattati internazzjonali su\u010b\u010bessivi li se\u0127\u0127ew ma\u017c-\u017cmien.", "Fi \u017cminijiet ri\u010benti, saru \u0127afna sforzi konsiderevoli biex ji\u0121u konsolidati u simplifikati dawn it-trattati, li fl-a\u0127\u0127ar mill-a\u0127\u0127ar wasslu g\u0127all-abbozz tat-Trattat li jistabbilixxi Kostituzzjoni Ewropea.", "Jekk dan it-trattat propost ji\u0121i adottat, dan jispi\u010b\u010ba biex jie\u0127u post it-trattati l-o\u0127ra li attwalment jiffurmaw il-kostituzzjoni tal-UE.", "Storikament l-Unjoni Ewropea \u017cviluppat l-attivitajiet ta' politika re\u0121jonali tag\u0127ha u ddistribwit il-fondi tal-politika ta' koe\u017cjoni permezz ta' pro\u010bess ta' s\u0127ubija, li jinkludi kontribuzzjoni sinifikanti mill-Istati Membri.", "Il-\u0127idma tas-s\u0127ubija tkopri l-pro\u010bess ta' programmazzjoni s\u0127i\u0127, mill-istadju preparatorju, matul l-implimentazzjoni sal-valutazzjoni tar-ri\u017cultati.", "Dan l-appro\u010b\u010b g\u0127andu jwassal g\u0127al ri\u017cultati a\u0127jar tal-programm u ji\u017cgura li l-flus mill-Fondi Strutturali u ta' Investiment Ewropej (FSIE) jintnefqu b'mod effi\u010bjenti.", "Fil-perjodu ta' programmazzjoni tal-2014-20, il-prin\u010bipju ta' s\u0127ubija \u0121ie msa\u0127\u0127a\u0127 aktar, u jinkludi mhux biss lill-Istati Membri, i\u017cda anke lill-partijiet interessati b\u0127at-trade unions, l-impjegaturi, l-organizzazzjonijiet mhux governattivi (NGOs), u korpi o\u0127rajn li jippromwovu, pere\u017cempju, l-inklu\u017cjoni so\u010bjali, l-ugwaljanza bejn is-sessi, u n-nondiskriminazzjoni.", "Il-Kummissjoni fasslet Kodi\u010bi ta' Kondotta Ewropew dwar is-S\u0127ubija li l-Istati Membri jridu jikkonformaw mieg\u0127u fit-t\u0127ejjija u l-implimentazzjoni tal-programmi operazzjonali tag\u0127hom.", "Barra minn hekk, kull Stat Membru adotta Ftehim ta' S\u0127ubija mal-Kummissjoni Ewropea li jistabbilixxi kif l-awtoritajiet nazzjonali jippjanaw li ju\u017caw u jiddistribwixxu l-finanzjament mill-FSIE fil-perjodu ta' programmazzjoni tal-2014-20.", "L-Istati Membri tal-UE jikkontribwixxu g\u0127al ba\u0121it tal-UE komuni sabiex jil\u0127qu objettivi komuni.", "L-Istati Membri jikkontribwixxu direttament fuq il-ba\u017ci tad-d\u0127ul nazzjonali gross (DNG) tag\u0127hom.", "Id-dazji doganali u r-ri\u010bevuti tal-VAT jipprovdu d\u0127ul addizzjonali.", "Il-limitu massimu tal-ba\u0121it fil-pre\u017cent huwa stabbilit g\u0127al 1,23 % tal-UE DNG.", "F'termini tal-pro\u010bedura tal-ba\u0121it, il-Kummissjoni Ewropea tipproponi abbozz ta' ba\u0121it li jirrifletti l-objettivi prin\u010bipali tal-politika tal-UE b\u0127at-tkabbir u l-impjiegi, ir-ri\u010berka, it-tibdil fil-klima u l-ener\u0121ija.", "L-Istati Membri mbag\u0127ad jid\u0127lu f'negozjati mal-Parlament Ewropew sabiex jemendaw l-abbozz u jadottaw il-ba\u0121it.", "Il-Kummissjoni hija responsabbli wkoll biex ti\u017cgura li l-ba\u0121it tal-UE jintnefaq skont ir-'Regolament Finanzjarju tal-UE.", "Il-qafas tal-ba\u0121it attwali jkopri l-perjodu 2014-2020; il-pjanijiet tal-ba\u0121it annwali jag\u0127tu dettalji spe\u010bifi\u010bi dwar l-infiq.", "Matul dan il-perjodu, il-Fondi Strutturali u ta' Koe\u017cjoni sejrin jir\u010bievu madwar 32,5 % tal-ba\u0121it globali, ekwivalenti g\u0127al madwar EUR 351,8 biljun (fil-prezzijiet tal-2014)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1121", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1121", "title": "Francis Ebejer", "text": ["Francis Ebejer", "Francis Ebejer (\u0126ad-Dingli, 28 ta' Awwissu, 1925 \u2013 San \u0120iljan, 10 ta' \u0120unju, 1993) kien drammaturgu ewlieni matul it-tieni nofs tas-seklu 20.", "Huwa kiteb i\u017cjed minn \u0127amsin dramm g\u0127all-palk, televi\u017cjoni u radju, li fil-ma\u0121\u0121oranza tag\u0127hom kienu bil-Malti.", "Fix-xog\u0127lijiet innovattivi tieg\u0127u introdu\u010ba introspezzjoni profonda tas-so\u010bjet\u00e0 Maltija permezz ta' stil eleganti li jixhed is-seng\u0127a kbira li kellu Ebejer fil-mod kif kien ju\u017ca l-lingwa Maltija.", "Francis Ebejer twieled u trabba \u0126ad-Dingli.", "Kien l-ikbar fost sebat a\u0127wa.", "Kemm missieru kif ukoll ommu kienu g\u0127alliema.", "Missieru \u0120u\u017c\u00e8 kien is-Surmast tal-iskola Primarja f'\u0126ad Dingli waqt li ommu kienet g\u0127alliema tal-Matematika fl-iskola sekondarja \u010bentrali fil-Belt Valletta.", "Studja fl-iskola primarja tal-Gvern u fil-Li\u010beo.", "Ebejer studja l-medi\u010bina fl-Universit\u00e0 ta' Malta bejn l-1942 u l-1943 imma telaq biex ja\u0127dem b\u0127ala interpretu tal-Ingli\u017c-Taljan mal-\"8th Army\" tal-Forzi Brittani\u010bi fit-Tripolitanja, l-Afrika ta' Fuq (1943\u20131944).", "\u0126a sena kors tal-Letteratura fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Imbag\u0127ad mexa fuq il-passi ta' missieru u sar g\u0127alliem tal-Ingli\u017c u wara sentejn ta\u0127ri\u0121 f'St Mary's Training College, f'Middlesex, l-Ingilterra (1948\u20131950), hu n\u0127atar kap tal-iskejjel primarji tal-Gvern fejn baqa' sal-1978.", "Kien kap tal-iskola primarja tas-Si\u0121\u0121iewi u mbag\u0127ad ta\u017c-\u017burrieq.", "Sadanittant, bejn l-1961 u l-1962 huwa ng\u0127ata l-\"Fulbright Travel Grant\" g\u0127all-Istati Uniti, fejn dam tmien xhur.", "Sal-1950 Ebejer kiteb biss bil-lingwa Ingli\u017ca.", "Ix-xog\u0127lijiet tieg\u0127u jikkonsistu f'poe\u017ciji, novelli, artikli u sa\u0121\u0121i.", "Fl-1953, ippubblika novella fil-\"Woman's Own.\"", "Ebejer kiteb ir-rumanzi kollha tieg\u0127u bl-Ingli\u017c, barra wie\u0127ed: Il-\u0126arsa ta' Ru\u017cann.", "L-a\u0127\u0127ar rumanz \"The Malta Baron and I Lucian\" kien ippubblikat fl-2002, disa' snin wara mewtu.", "Dan jista' jitqies b\u0127ala tewmi ma' \"Requiem for a Malta Fascist\" (1980).", "I\u017c-\u017cew\u0121 rumanzi jittrattaw il-Faxxi\u017cmu u t-Tieni Gwerra Dinjija.", "Dawn is-su\u0121\u0121etti kienu importanti \u0127afna fil-\u0127ajja tieg\u0127u.", "Ir-rumanzi ta' Ebejer \u0121ew ippubblikati fl-Ingilterra, fl-Amerka u f'Malta.", "Rumanzi bl-Ingli\u017c:", "Ebejer kien id-drammaturgu prin\u010bipali f'Malta fit-tieni nofs tas-seklu 20.", "Id-drammi ori\u0121inali tieg\u0127u, miktubin bi stil eleganti li juri seng\u0127a kbira fl-u\u017cu tal-ilsien Malti, ippruvaw ida\u0127\u0127lu introspezzjoni i\u017cjed profonda fis-so\u010bjet\u00e0 Maltija.", "Fis-snin \u0127amsin kien jikteb l-i\u017cjed g\u0127ar-radju.", "Beda l-karriera tieg\u0127u permezz ta' drammi fuq ir-radju, televi\u017cjoni u stejjer qosra li kienu ppubblikati fi New York bejn l-1980 u 1992 u o\u0127rajn imxandra fuq il-BBC.", "Beda jikteb bil-Malti fl-1950, meta da\u0127al g\u0127all-kompetizzjoni tal-\"Malta Drama League\" g\u0127ar-Rediffusion.", "Ir-radjudramm \"\u010apar fix-Xemx\" rebb\u0127u l-ewwel premju.", "Aktar tard \u0121ie ppubblikat f'\"Le\u0127en il-Malti.\"", "Minn hawn 'il quddiem ir-radjudrammi kotru bis-s\u0127i\u0127.", "Fost l-o\u0127rajn ta' min isemmi \"Bwani, Sefora\", \"Is-Sej\u0127a ta' Sarid\", \"Dawra Durella\", \"Majjistral\", \"Ix-Xorti ta' Mam\u017cell\" u \"Il-Bidu Jintemm.\"", "Is-snin sittin raw lil Ebejer, issa i\u017cjed matur, jikteb ix-xog\u0127lijiet teatrali importanti tieg\u0127u.", "It-tliet opri kbar tieg\u0127u \"Vaganzi tas-Sajf\" (1962), \"Boulevard\" (1964), u \"Menz\" (1967) li ttellg\u0127u fit-Teatru Manoel, kisbu su\u010b\u010bess immedjat g\u0127ax offrew lill-pubbliku xi \u0127a\u0121a li kienet nieqsa fis-so\u010bjet\u00e0 Maltija ta' dak i\u017c-\u017cmien: il-kun\u010bett ta' drama intellettwali.", "\"Vaganzi tas-Sajf,\" li g\u0127alih ing\u0127ata l-ewwel premju fl-ewwel kompetizzjoni g\u0127ad-drammi organizzati mill-Kumitat tat-Tmexxija tat-Teatru Manoel, inqaleb g\u0127all-Fran\u010bi\u017c, g\u0127at-Taljan u g\u0127all-\u0120ermani\u017c u \u0121ie ippubblikat fi Franza, fl-Italja u f'Malta.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra d-dramm \"Menz\" ittella' fi Spanja, f'Tokyo u anke f'Venezja.", "L-a\u0127\u0127ar dramm ta' Francis Ebejer kien \"Il-\u0120a\u0127an ta' Bin\u0121emma\", miktub fl-1986 g\u0127as-Sena Internazzjonali taz-\u017bg\u0127a\u017cag\u0127 u li kien dirett g\u0127all-Ministeru tal-Edukazzjoni minn Mario Azzopardi.", "F'dan il-ktieb huwa jirnexxielu jid\u0127ol fil-qalb tal-\u0121rajjiet ta' Malta u jifli sewwa t-tradizzjoni, ir-Reli\u0121jon u l-Kultura waqt li jg\u0127aqqad dan kollu ta\u0127t il-ma\u0121ija sublimi ta' \u0120a\u0127an \u2013 is-suppost ba\u0127nan li m'hu ba\u0127nan xejn, imma l-iktar wie\u0127ed \"g\u0127aref\".", "Il-ktieb huwa ta' valur storiku u antroplogu, imma l-valuri l-iktar importanti tieg\u0127u, huma mill-aspett filosofiku u g\u0127all-estetika tal-Letteratura jekk tqabblu max-xog\u0127lijiet letterarji tal-\u0127assieba tad-Dinja.", "Ebejer kiteb ukoll xi drammi bl-Ingli\u017c, fosthom \"Bloddy in Bolivia\" u\" The Golden Tut\"kif ukoll \"The Cliffhangers,\" li mbag\u0127ad qalbu g\u0127all-Malti b\u0127ala \"L-Imwarrbin.\"", "Fost l-aqwa drammi bl-Ingli\u017c li kiteb insibu \"Summer Holidays\" li \u0121ie tradott g\u0127all-Fran\u010bi\u017c, Taljan u \u0120ermani\u017c.", "Ebejer kiteb dwar temi universali imma applikahom g\u0127all-ambjent Malti.", "Huwa kien jit\u0127asseb dwar il-futur kulturali, ekonomiku u \u0121eopolitiku tal-Mediterran.", "Spiss jorbot l-img\u0127oddi mal-pre\u017cent b\u0127ala mod kif jing\u0127araf il-\u0121ejjieni.", "Il-karattri tieg\u0127u huma studjati b'mod psikolo\u0121iku u jirrappre\u017centaw it-tiftixa tan-nazzjon g\u0127all-identit\u00e0.", "Ebejer jesplora l-\u0127tija, it-tpattija, il-libert\u00e0, il-kuxjenza, l-impotenza, id-destin, is-solitudni, id-delu\u017cjoni u t-tiftixa falluta g\u0127all-verit\u00e0.", "Drammi bil-Malti:", "Ebejer fl-istejjer u d-drammi tieg\u0127u jirrifletti \u0127afna fuq il-\u0127ajja personali tieg\u0127u, il-fatti u disfatti li g\u0127adda minnhom f'\u0127ajtu, fuq l-ambjent li kiber fih u li serva b\u0127ala l-ba\u017ci tal-personalit\u00e0 tieg\u0127u.", "Fil-fatt l-ossessjoni g\u0127all-g\u0127eruq tieg\u0127u jin\u0127assu fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tax-xog\u0127lijiet ta' Ebejer.", "Ossessjoni o\u0127ra li tin\u0127ass f'\u0127afna fil-kitbiet ta' Ebejer hija dik tal-fertilit\u00e0.", "Ebejer ju\u017ca l-mara b\u0127ala simbolu tal-fertilit\u00e0, mod spe\u010bjali l-mara tradizzjonali Maltija li, g\u0127al Ebejer, hija simbolu tal-\u0121abra, ta' min ja\u0127dem b'mod altruwistiku ming\u0127ajr kundizzjonijiet.", "Din il-mara Maltija, li l-figura tag\u0127ha tidher ta' sikwit fix-xog\u0127ol tieg\u0127u, toffri kuntrast qawwi mal-figuri femminili l-o\u0127ra, li jidhru fid-drammi tieg\u0127u.", "Hemm, per e\u017cempju, il-mara isterika li tirrappre\u017centa lill-klassi 'artifi\u010bjali' u li tipprova \u010b\u010bekken il-figura tar-ra\u0121el; din ukoll tag\u0127mel parti mill-bijografija intima tal-awtur.", "Insibu wkoll \u0127afna burdati differenti fix-xog\u0127lijiet ta' Ebejer.", "Kultant naraw burdata serja, drabi o\u0127ra sarkastika, drabi o\u0127ra xewqa kbira g\u0127at-tisfija mid-dnubiet.", "Hemm ukoll sens kontinwu ta' tfittxija.", "Dan jo\u0127ro\u0121 mill-kuntrast li jag\u0127mel l-awtur bejn il-mixi u l-waqfien li jbe\u017c\u017ca'.", "Il-\u0127ajja tal-awtur tkompli to\u0127ro\u0121 minn dawn il-kuntrasti u konflitti, parodiji u ironiji, li jag\u0127mlu parti mit-teatru ta' Ebejer daqs kemm jag\u0127mlu minn \u0127ajtu.", "Ebejer kien membru tal-P.E.N. (L-G\u0127aqda Internazzjonali tal-Awturi), President Onorarju tal-Moviment Letterarju Malti u membru tal-Kunsill tal-Akkademja tal-Malti mill-1984 sal-1988.", "Kien ukoll membru onorarju tal-\"Accademie de Vaucluse\" ta' Franza.", "Ebejer reba\u0127 bosta premjijiet u unuri g\u0127ax-xog\u0127lijiet teatrali kif ukoll televi\u017civi tieg\u0127u.", "Huwa reba\u0127 il-Premju Letterarju Malti erba' darbiet, i\u010b-\"Cheyneh Award for the Best Producer\" fl-1984, il-\"Phoenicia Trophy for Culture\" fl-1982 u fl-1985, u l-premju \"Citt\u00e0 di Valletta\" fl-1989.", "Fl-1986 ir\u010bieva il-\"Medaille d'Honneur de la Ville d'Avigona\" fi Franza g\u0127al wie\u0127ed mid-drammi tieg\u0127u li \u0121ie tradott g\u0127all-Fran\u010bi\u017c.", "Fl-2017, huwa ing\u0127ata \u0120ie\u0127 ir-Repubblika (wara mewtu).", "Xi xog\u0127lijiet tieg\u0127u nqalbu g\u0127at-Taljan, Olandi\u017c, Fran\u010bi\u017c, \u0120ermani\u017c, Ungeri\u017c, \u010aek, \u017bvedi\u017c,u sa\u0127ansitra g\u0127all-\u0120appuni\u017c.", "Ebejer miet \u0127abta u sabta, ta' 68 sena, fir-residenza tieg\u0127u fis-Swieqi fl-1993, u ndifen fil-\u010bimiterju ta' \u0126ad-Dingli.", "G\u0127all-funeral tieg\u0127u f'\u0126ad-Dingli attendew \u0127afna membri parlamentari, atturi, produtturi tal-palk u pubblikaturi.", "Monument f'\u0121ie\u0127u ma\u0127dum mill-iskultur Anton Agius \u0121ie inawgurat f'ra\u0127al twelidu, \u0126ad-Dingli, mill-President Guido de Marco f'Di\u010bembru 1999.", "\u0126uh huwa l-Isqof Walter Michael Ebejer, li kien Isqof ta' Uni\u00e3o da Vit\u00f3ria fil-Bra\u017cil bejn l-1977 u l-2007.", "Huwa erba' snin biss i\u017cg\u0127ar minn Francis Ebejer.", "Il-Premju Francis Ebejer huwa kompetizzjoni nazzjonali ta' kitba g\u0127at-teatru u r-radjudrammi.", "Fl-2015, il-Premju Francis Ebejer g\u0127adda minn e\u017cercizzju ta' ristrutturar li kien jinkludi ta\u0127ri\u0121 g\u0127all-kittieba u huwa mmirat lejn kittieba \u0121odda u stabbiliti biex jaqsmu xog\u0127lijiethom ma' udjenza wiesg\u0127a u joffri pjattaforma b'sa\u0127\u0127itha g\u0127al iktar skritti promettenti bil-Malti.", "Il-premju ma jinkludix biss premji fi flus, i\u017cda wkoll g\u0127ajnuna biex id-drammi rebbie\u0127a jittellg\u0127u u ji\u0121u ppubblikati.", "Il-Premju Francis Ebejer huwa miftu\u0127 g\u0127al kittieba ta' kull et\u00e0, grad ta' esperjenza u nazzjonalit\u00e0 u l-ilsien ewlieni li fih jinkitbu l-iskritti g\u0127andu jkun il-Malti.", "B\u0127ala parti mir-ristrutturar tal-Premju fl-2015, \u0121ie ffurmat \"core group\" biex jiddiskuti l-futur tal-Premju u t-ta\u0127ri\u0121 me\u0127tie\u0121 biex ji\u0121u \u017cvilupatti skritti ta' kwalit\u00e0 g\u045bolja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1138", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1138", "title": "Ru\u0121\u0121ieru I ta' Sqallija", "text": ["Ru\u0121\u0121ieru I ta' Sqallija", "Ru\u0121\u0121ieru I ta' Sqallija (1031-1101), li kien l-i\u017c\u0121\u0127ar iben ta' Tankredi ta' Altavilla, kien mexxej fi Sqallija.", "Goffredu Malaterra, is-segretarju u bijografu ta' Ru\u0121\u0121ieru I, kiteb fuqu hekk: \"Kien \u017ca\u0121\u0127\u017cu\u0121\u0127 mibni sabi\u0127 u g\u0127aref fil-kliem, u l-pariri li jag\u0127ti u j\u0127ares lejn il-futur, u gwerrier qalbieni.\"", "Wasal l-Italja t'isfel qrib is-sena 1055.", "Qasam il-konkwista ta' Kalabrija (fl-Italja) ma' Robert Guiscard, u fl-1062 bi trattat li g\u0127amlu, qasmu kull belt tar-re\u0121jun bejniethom.", "Wara xi \u017cmien invada Sqallija u reba\u0127ha minn taht il-\u0127akma tal-Misilmin.", "Kellu kuntatti mas-Santa Sede, fejn kien jinnomina l-isqfijiet fid-djo\u010besijiet ta' Sqallija.", "Ta' mexxej g\u0127aref \u0127alla fil-libert\u00e0 lil Misilmin li jag\u0127mlu kummer\u010b u jipprattikaw ir-reli\u0121jon tag\u0127hom.", "\u0126afna gwerriera li kellu, kienu mag\u0127\u017cula minn fost il-Misilmin.", "Fl-istorja ta' Malta hu mag\u0127ruf b\u0127ala l-Konti Ru\u0121\u0121ieru, meta fl-1090 ni\u017cel Malta u \u0127adha minn ta\u0127t idejn l-G\u0127arab.", "Jing\u0127ad ukoll li l-Konti Ru\u0121\u0121ieru ta bidu g\u0127all-bini tal-ewwel katidral fl-Imdina.", "Kull sena fl-4 ta' Novembru fil-Katidral issir quddiesa ghal ru\u0127 il-Konti Ru\u0121\u0121ieru.", "Le\u0121\u0121enda Maltija tg\u0127id kif meta ni\u017cel l-art il-Konti Ru\u0121\u0121ieru sab xi Maltin jilqg\u0127uh u li riedu jg\u0127inuh jikseb il-g\u017cejjer u talbuh jag\u0127tihom bandiera.", "Il-Konti qabad l-istandard tieghu li jing\u0127ad li kien jikkonsisti f'kaxxi bojod u \u0127omor, qasmu minn nofs u rregalah lil Maltin.", "Il-Maltin baqg\u0127u j\u017commuh b\u0127ala l-bandiera tag\u0127hom u g\u0127adha l-bandiera nazzjonali sal-lum.", "Jing\u0127ad ukoll li dak ir-ra\u0121el li \u0127a l-bandiera kien jismu Ben Said.", "Fir-Rabat il-banda tas-So\u010bjet\u00e0 ta' San Pawl hi msemmija g\u0127all-Konti Ru\u0121\u0121ieru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1166", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1166", "title": "Kelb tal-Fenek", "text": ["Kelb tal-Fenek", "Il-Kelb tal-Fenek \u0121ej minn razza ta' klieb li tiklassifika b\u0127ala membru tal-familja tal-\"hound\" jew \"pariahs\"", "Din ir-razza ta' klieb aktarx hija mrawma mill-istess linja ta' klieb li \u0121ew minnha r-razzez ta' klieb b\u0127al \"Ibizian Hound (Castellano: Podenco Ibicenco, Catal\u00e0: Ca Eivissenc)\", li g\u0127andu forma tixbah lill-kelb tal-fenek imma b'kulur abjad u ftit kannella, u s-\"Sicilian Greyhound (Cirneco dell'Etna)\" li hu i\u017cg\u0127ar mill-kelb tal-fenek.", "Il-kelb tal-fenek hu kollu kemm hu kannella-\u0127amrani.", "Je\u017cistu klieb tal-fenek b'dabra bajda fuq rashom, ftit abjad fuq il-ponta ta' denbhom, tarf ta' saqajhom jew fuq \u017caqqhom.", "Id-dilettanti tal-ka\u010b\u010ba tal-fniek jippreferu kelb kollu kannella, biex il-kelb ma ji\u0121ix milmu\u0127 mill-fniek meta d-dawl tal-qamar jirrifletti fuq l-abjad tal-kelb.", "Fost ir-ra\u0127\u0127ala, kelb tal-fenek bl-abjad huwa mag\u0127ruf b\u0127ala \"fa\u010b\u010bol\"", "Minn anali\u017ci tad-DNA fuq ir-razza li saret ri\u010bentament fl-Amerika, instab li l-kelb tal-fenek mhix razza ta' klieb antika b\u0127alma kien ma\u0127sub, i\u017cda razza li \u017cviluppat fi' \u017cminijiet iktar ri\u010benti.", "B'dan nifmhu kemm hu \u017cbaljat l-isem bl' Ingli\u017c \"Pharaoh Hound\" meta din ir-razza hi purament Maltija u m'g\u0127andha x'taqsam xejn mal-klieb irjali tal-farg\u0127uni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1228", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1228", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta", "It-tim nazzjonali tal-futbol ta' Malta hu t-tim nazzjonali tad-dixxiplina sportiva tal-futbol ta' Malta u hu kkontrollat mill-Malta Football Association.", "Iffurmat fil-bidu tas-seklu g\u0127oxrin, it-tim naqas li javvanza g\u0127al xi fa\u017ci finali ta' kompetizzjoni internazzjonali.", "Sa Settembru 2011, in-nazzjonal Malti rnexxielu jikseb biss erba' reb\u0127iet kompetittivi.", "Minkejja prestazzjonijiet qalbiena kontra timijiet iktar kwotati, spe\u010bjalment matul is-snin sebg\u0127in u tmenin, ir-rendiment tat-tim fis-snin ri\u010benti naqas drastikament, b'Malta titlef diversi postijiet fil-klassifika dinjija tal-FIFA, bl-a\u0127\u0127ar a\u0121\u0121ornament ippo\u0121\u0121ieha fil-134 post.", "L-infiltrazzjoni tal-log\u0127ba tal-futbol \u0121ewwa l-G\u017cejjer Maltin taf il-bidu tag\u0127ha matul i\u017c-\u017cmien meta Malta kienet kolonja Brittanika.", "Jidher li l-ewwel partita ntlag\u0127bet fl-4 ta' Marzu 1882 bejn is-suldati tal-gwarni\u0121jon u l-in\u0121iniera rjali.", "Aktar ma bdew jintlag\u0127bu log\u0127biet, flimkien mal-fundazzjoni ta' klabbs \u0121odda b\u0127all-Floriana u St. George's, dan kollu g\u0127en biex il-futbol ikompli jikseb \u010berta popolarit\u00e0.", "Wara li l-federazzjoni Maltija tal-futbol \u0121iet stabbilita biex tkun tista' tikkontrolla l-attivitajiet sporitvi li jikkon\u010bernaw il-futbol, din il-federazzjoni tat il-\u0127ajja lit-tazza nazzjonali.", "I\u017c-\u017cmien ta' qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, jibqa' mfakkar g\u0127an-numru ta' klabbs prominenti li \u017caru l-g\u017cejjer matul i\u017c-\u017cmien tal-Milied g\u0127at-turnej li \u0121ew ospitati f'Malta.", "Is-snin \u0127amsin raw id-debutt tat-tim nazzjonali Malti fix-xena internazzjonali, meta Malta lag\u0127bet l-ewwel partita internazzjonali kontra l-Awstrija, nhar il-\u0126add 24 ta' Frar 1957.", "Il-federazzjoni Maltija \u0127atret lil Joe Griffiths b\u0127ala l-kow\u010b nazzjonali g\u0127al dan l-ewwel konfront, u g\u0127amlet stedina lir-referi internazzjonali Taljan Vincenzo Orlandini (li kien irrefja l-finali tat-Tazza tad-Dinja tal-1954) sabiex jikkontrolla l-log\u0127ba.", "Quddiem attendenza uffi\u010bjali ta' 17,421 persuna \u0121ewwa l-Empire Stadium tal-G\u017cira, it-tim Malti mar 3\u20130 minn ta\u0127t bi tnax-il minuta mit-tmiem.", "Rimonta fl-a\u0127\u0127ar minuti wassal biex Malta tnaqqas id-distakk g\u0127al gowl wie\u0127ed biss, b'\u017cew\u0121 gowls fi tliet minuti ta' Tony Cauchi u Sammy Nicholl.", "Finalment, l-Awstrija\u010bi irre\u017cistew l-a\u0127\u0127ar assalti biex \u0127ar\u0121u rebbie\u0127a 3\u20132.", "Wara serje ta' partiti ta' \u0127biberija li fost o\u0127rajn kienu jinkludu l-pari presti\u0121ju\u017ci ta' 0\u20130 u 1\u20131 mat-tim nazzjonali Tune\u017cin u dak Norve\u0121i\u017c rispettivament, flimkien mar-reb\u0127a ta' 1\u20130 kontra l-istess Tune\u017cija, il-federazzjoni Maltija ssie\u0127bet mal-asso\u010bjazzjoni internazzjonali tal-FIFA (1959) u mal-UEFA (1960).", "Dawn is-s\u0127ubiji taw stampa \u0121dida lill-futbol Malti.", "Malta applikat biex tie\u0127u sehem fil-Kampjonati Ewropej u d-debutt f'kompetizzjoni internazzjonali wasal il-\u0126amis 28 ta' \u0120unju 1962 meta lag\u0127bet kontra d-Danimarka.", "Bis-sistema w\u017cata dakinhar kienet dik ta' \u017cew\u0121 partiti (barra u \u0121ewwa darek) bir-rebbie\u0127 jg\u0127addi g\u0127ar-rawnd su\u010b\u010bessiv, Malta sofriet f'Kopen\u0127agen, telfa ta' 6\u20131, waqt li \u0121ewwa l-G\u017cira, Malta tilfet bl-iskor minimu ta' 3\u20131.", "Id-Danimarka g\u0127addiet g\u0127ar-rawnd tal-a\u0127\u0127ar sittax bi skor aggregat ta' 9\u20132.", "It-tim nazzjonali Malti kellu jistenna tmien snin o\u0127ra biex jidher g\u0127al darb'o\u0127ra fix-xena internazzjonali.", "Dan wasal dejjem fil-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Kampjonati Ewropej 1972.", "Din kienet l-ewwel darba li Malta \u0127adet sehem f'fa\u017ci tal-gruppi, li kienet \u0121iet adottata mill-UEFA g\u0127all-ewwel darba fil-kwalifiki g\u0127all-edizzjoni tal-1968.", "Malta spi\u010b\u010bat fi grupp tqil li kien jinvolvi lill-qawwa tal-Ingilterra, li kienet g\u0127adha kemm \u0121ejja minn eliminazzjoni fil-kwarti tal-finali fit-Tazza tad-Dinja 1970, il-Gre\u010bja, li b\u0127al Malta kienet qatt ma dehret f'ebda fa\u017ci finali, u l-I\u017cvizzera, li minkejja li fil-kwalifiki tat-Tazza tad-Dinja kienet dejjem tkun fost dawk kwalifikati, f'dik Ewropea dejjem \u0127assitha diffi\u010bli.", "L-ewwel sett ta' tliet partiti taw ri\u017cultati presti\u0121ju\u017ci, fejn minkejja li kisbet biss punt wie\u0127ed, laqtet biss erba' gowls u skorjat tnejn.", "Per\u00f2 l-folja nbidlet mal-bidu tat-tieni rawnd, hekk kif Malta sofriet tliet telfiet u laqtet tnax-il gowl ming\u0127ajr ma tag\u0127ti ebda risposta.", "Malta spi\u010b\u010bat l-a\u0127\u0127ar b'punt wie\u0127ed biss miksub fl-ewwel partita kontra l-Griegi.", "Din kienet l-ewwel parte\u010bipazzjoni ta' Malta f'fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja, bil-fa\u017ci finali kienet se ti\u0121i ospitata fil-\u0120ermanja.", "Malta ittellg\u0127et fi Grupp A flimkien mal-Awstrija, l-I\u017cvezja u l-Ungerija.", "Din il-kampanja ma tantx kienet ta' su\u010b\u010bess hekk kif Malta ma \u0121abet ebda punt u skurjat gowl wie\u0127ed fl-a\u0127\u0127ar log\u0127ba.", "It-tielet parte\u010bipazzjoni ta' Malta fil-fa\u017ci preliminarja tal-Kampjonati Ewropej waslet g\u0127all-edizzjoni tal-1976.", "Il-Grupp 8 ta' Malta kien jinvolvi lill-\u0120ermanja tal-Punent, li kienet g\u0127adha kemm \u0121ejja mit-trijonf fit-Tazza tad-Dinja tal-1974 u aktar qabel ir-reb\u0127 tal-Kampjonati Ewropej tal-1972, u kif ukoll g\u0127at-tieni darba konsekuttiva f'din il-kompetizzjoni mal-Gre\u010bja u l-Bulgarija.", "Din il-fa\u017ci tibqa' memorabbli g\u0127al Malta fejn minbarra prestazzjonijiet tajbin \u0121ewwa darhom, huma rnexxielhom jiksbu l-ewwel reb\u0127a kompettiva fl-istorja, u din waslet nhar it-23 ta' Frar 1975 kontra l-Griegi.", "Kienet f'din il-fa\u017ci wkoll li Malta sofriet telfa umiljanti kontra l-\u0120ermanja tal-Punent, li sa dakinhar kienet l-ikbar telfa sofferta.", "Minkejja serje ta' telfiet f'dawn il-fa\u017cijiet preliminarji, Malta \u0121ewwa darha wriet li kienet taf i\u017c\u017comm l-avversarju tag\u0127ha.", "G\u0127al darb'o\u0127ra fil-grupp ta' kwalifika g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1978 Malta spi\u010b\u010bat fil-grupp flimkien mal-Awstrija, u anki mal-\u0120ermanja tal-Lvant u t-Turkija.", "It-tim nazzjonali Malti ma rnexxielux itejjeb ir-rekord deludenti li kellu f'din il-kompetizzjoni, fejn baqa' jsofri u ma jirrispondix lura \u2013 jispikkaw l-iktar i\u017c-\u017cew\u0121 telfiet indenti\u010bi ta' 9\u20130 sofferti kontra l-\u0120ermanja tal-Lvant u l-Awstrija.", "Malta spi\u010b\u010bat fi Grupp 7 tal-fa\u017ci ta' kwalifika fejn g\u0127at-tieni darba konsekuttiva kellhom jaffa\u010b\u010bjaw lill-\u0120ermanja tal-Punent u lit-Turkija, u g\u0127all-ewwel darba ma' Wales.", "\u0120ewwa darhom, il-Maltin irnexxielhom i\u017commu ri\u017cultati rispettabbli per\u00f2 sofrew bil-kbir barra minn darhom.", "Fost dawn kien hemm it-telfiet deludenti ta' 7\u20130 fl-ewwel partita kontra Wales, u telfa o\u0127ra kbira kontra l-\u0120ermanja tal-Punent din id-darba 8\u20130, wara li fil-G\u017cira, Malta kienet irnexxielha tikseb pari presti\u0121ju\u017c kontra dan tal-a\u0127\u0127ar.", "Fi grupp mag\u0127mul minn tliet timijiet, Malta re\u0121g\u0127et impressjonat \u0121ewwa darha, imma sofriet barra minn darha.", "Fl-ewwel partita li ntlag\u0127bet fil-Belt Valletta kontra l-Polonja, din kellha ti\u0121i abbandunata wara problemi ta' \u0121lied fil-grawnd, u dan il-konfront \u0121ie abbandunat bil-Polonja 2\u22120 fil-vanta\u0121\u0121.", "Il-forma barra minn darhom dehret fi\u017c-\u017cew\u0121 konfronti li kellha kontra l-\u0120ermanja tal-Lvant u l-Polonja, Malta sofriet \u0127dax-il gowl u skurjat biss gowl wie\u0127ed.", "G\u0127at-tieni darba infila Malta spi\u010b\u010bat fi Grupp 7 tal-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Kampjonati Ewropej tal-1984 li kienu se jsiru fi Franza.", "Barra Malta, kien hemm Spanja, friska mill-ospitazzjoni tal-a\u0127\u0127ar edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja 1982, l-Olanda, li minkejja li kienet naqset li tikkwalifika g\u0127at-Tazza tad-Dinja li saret fi Spanja, kienet g\u0127adha bit-tog\u0127ma tal-finali mitlufa tat-Tazza tad-Dinja 1978 u tat-tielet post fil-Kampjonati Ewropej 1976.", "L-Irlanda u l-I\u017clanda, i\u017c-\u017cew\u0121 timijiet l-o\u0127ra li kienu jkomplu l-grupp, kienu g\u0127adhom ma waslux sal-fa\u017ci finali ta' ebda kompetizzjoni internazzjonali.", "Malta bdiet din il-kampanja bl-aqwa tal-modi, b'reb\u0127a ta' 2\u20131 fuq l-I\u017clanda, partita li ntlag\u0127bet \u0121ewwa Messina, b'din ir-reb\u0127a tkun it-tieni wa\u0127da kompetittiva fl-istorja.", "Fil-partita ta' wara, sitt xhur wara din ir-reb\u0127a storika, Malta ng\u0127atat lezzjoni mit-tim Olandi\u017c li \u0121ewwa Aachen (fil-\u0120ermanja), \u0127are\u0121 rebbie\u0127 6\u20130.", "Il-prestazzjonijiet tat-tim nazzjonali Malti \u0121ewwa daru bdew kull ma jmorru jitjiebu, u kellu jkun gowl fid-89 minuta ta' Francis Stapleton li xellef il-konfront f'favur l-Irlandi\u017ci, \u0121ewwa Ta' Qali.", "Wirja o\u0127ra ta' kura\u0121\u0121 intweriet \u0121ewwa Ta' Qali, fejn il-vi\u017citaturi Spanja \u0127ar\u0121u trijunfanti b'reb\u0127a ta' 3\u20132, fejn sas-60 minuta Malta kienet qed tiggwida l-partita 2\u20131 b'doppjetta tal-le\u0121\u0121endarju Carmel Busuttil.", "Per\u00f2, wara l-pari, gowl fl-84 minuta ta' Rafael Gordillo ta t-tliet punti u r-raba' reb\u0127a minn erba' partiti lit-tim Spanjol.", "Il-partita ta' ritorn kontra l-I\u017clanda, rat lill-I\u017clandi\u017ci jie\u0127du t-tielet punt f'din il-fa\u017ci b'reb\u0127a ta' 1\u20130.", "L-a\u0127\u0127ar tliet partiti raw waqg\u0127a fil-forma tat-tim Malti, fejn barra minn daru safa' ddominat u umiljat.", "Wara t-telfa ta' 8\u20130 kontra l-Irlandi\u017ci \u0121ewwa Dublin, \u0121ewwa Rotterdam Malta sofriet telfa o\u0127ra ta' 5\u20130 kontra l-Olanda.", "Per\u00f2, nhar il-21 ta' Di\u010bembru 1983, it-tim nazzjonali Malti kellu jsofri l-ikbar telfa ta' kull \u017cmien.", "Spanja kellha b\u017conn li tirba\u0127 bi \u0127dax-il gowl biex jeg\u0127lbu d-differenza tal-gowls u l-medja tal-gowls tal-Olanda biex jassiguraw kwalifikazzjoni.", "\u0120ewwa Sivilja, wara l-ftu\u0127 tal-iskor minn Santillana u l-gowl tal-pari tal-Maltin minn Michael Degiorgio, Spanja rat il-\u0127olma li jil\u0127qu t-Tazza tad-Dinja issir aktar reali, b'Santillana u Hip\u00f3lito Rinc\u00f3n jiskorjaw erba' gowls kull wie\u0127ed, bil-partita tintemm f'telfa ta' 12\u20131.", "Il-log\u0127ob interni tat-tim nazzjonali Malti jintlag\u0127bu \u0121ewwa l-Grawnd Nazzjonali ta' Ta' Qali.", "Pre\u010bedentament kien ji\u0121i w\u017cat l-Empire Stadium, impjant \u0121ewwa l-G\u017cira li kien jesa' madwar 30,000 spettatur.", "Fih ospita numru ta' log\u0127biet importanti fosthom l-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali tan-nazzjonal kontra l-Awstrija tal-24 ta' Frar 1957.", "L-art ramlija ta' dan il-grawnd hija sinonimu mal-era inizzjali tat-tim nazzjonali.", "Aktar tard, bil-bini tal-Grawnd Nazzjonali, l-Empire Stadium ospita l-a\u0127\u0127ar log\u0127ba fih fl-1981.", "It-22 plejers li \u0121ejjin kienu msemmija g\u0127all-log\u0127ba ta' kwalifika tat-Tazza tad-Dinja kontra d-Danimarka fis-6 ta' Settembru 2013.", "Pre\u017cenzi u gowls huma korretti sal-14 ta' Awwissu 2013.", "Dawn il-plejers \u0121ew imsej\u0127a fl-iskwadra Maltija fl-a\u0127\u0127ar 12-il xahar.", "Plejers miktubin b'tipa \u0127oxna juri li g\u0127andhom attivi.", "Plejers bl-istess numru ta' pre\u017cenzi huma klassifikati skont min g\u0127amel l-ewwel dehra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1315", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1315", "title": "Trevor \u017bahra", "text": ["Trevor \u017bahra", "Trevor \u017bahra (I\u017c-\u017bejtun, 6 ta' Di\u010bembru 1947 - ) hu kittieb Malti", "Trevor Zahra twieled i\u017c-\u017bejtun fis-16 ta' Di\u010bembru 1947; bin Walter u \u0120u\u017ca nee Caruana.", "Trevor huwa t-tielet minn erba' a\u0127wa.", "Huwa studja fl-iskola sekondarja Teknika ta' Ra\u0127al \u0120did u fil-Li\u010beo.", "Fl-1966 da\u0127al ja\u0127dem g\u0127al \u017cmien qasir ma' l-istazzjoni tat-TV lokali, b\u0127ala script writer.", "Kien ukoll jipprodu\u010bi programmi g\u0127at-tfal u jag\u0127mel xog\u0127ol ta' Presentation Officer.", "Fl-1966 da\u0127al il-Kulle\u0121\u0121 tal-G\u0127alliema fejn wara kors ta' sentejn beda jg\u0127allem il-Malti u l-Arti fl-iskejjel sekondarji.", "Illum huwa jinsab irtirat wara karriera ta' 33 sena.", "Trevor i\u017c\u017cewweg lil Stella nee Agius fl-1971 u kellhom \u017cewgt itfal: Ruben u Marija.", "Stella mietet fl-1989 u llum Trevor huwa armel.", "Ta' eta' \u017cg\u0127ira beda jinteressa ru\u0127u fil-kitba u l-Arti.", "Ippubblika l-ewwel poe\u017ciji tieg\u0127u f'The Children's Own, fil-\u0121urnal Il-Berqa u f'g\u0127add ta' rivisti.", "Bejn is-7 snin u d-19-il sena membru ta' l-Azzjoni Kattolika ta\u017c-\u017bejtun, fejn b\u0127ala tifel kien attiv \u0127afna fil-palk, jirre\u010bta, ipin\u0121i x-xenarju u jikteb il-fares, idoqq fi grupp ta' mu\u017cika pop kif ukoll kien jeditja rivista \u010bkejkna bejn il-membri.", "Fost l-ewwel kitba tieg\u0127u li g\u0127ad fadal minn dan il-perijodu nsibu \"Il-Praspar ta' Kun\u010bett u Marinton\" li bosta minnhom \u017bahra kitibhom meta kien fir-raba' sena ta' l-iskola sekondarja.", "Fl-1971 ippubblika l-ewwel ktieb tieg\u0127u, \"Il-Pulena tad-Deheb\".", "Dan il-ktieb kiseb su\u010b\u010bess immedjat u \u017bahra minnufih inxte\u0127et fil-qasam tal-kitba g\u0127at-tfal b'impenn kbir.", "I\u017cda huwa qatt ma waqaf mill-kitba adulta.", "Fl-1972 ippubblika l-\u0121abra ta' poe\u017ciji Eden.", "Fl-1973 ippubblika l-ewwel rumanz tieg\u0127u \"Is-Surmast\", rumanz li g\u0127oxrin sena wara \u017bahra adattah g\u0127all-palk u \u0121ie ppre\u017centa b'su\u010b\u010bess kbir fit-Teatru Manoel g\u0127al sentejn wara xulxin.", "Fl-1974, ippubblika r-rumanz \"Ta\u0127t il-Weraq tal-Palm\" li kien reba\u0127 l-ewwel premju f'konkors imniedi mill-Klabb Kotba Maltin.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien 'l hawn \u017bahra baqa' jippubblika simultanjament kemm kotba g\u0127at-tfal kif ukoll g\u0127all-kbar.", "\u017bahra ppubblika l-ewwel workbooks g\u0127at-tfal g\u0127at-tag\u0127lim tal-Malti.", "Il-kotba tieg\u0127u, bejn kotba \u010bkejknin g\u0127at-tfal i\u017c-\u017cg\u0127ar, traduzzjonijiet kif ukoll letteratura g\u0127all-kbar, llum ila\u0127\u0127qu 'l fuq minn 100.", "\u017bahra jillustra, ifassal u jipprodu\u010bi l-kotba kollha tieg\u0127u u min\u0127abba dan, il-kotba tieg\u0127u huma mag\u0127rufin g\u0127all-produzzjoni attraenti li fihom.", "Esebixxa wkoll g\u0127add ta' illustrazzjonijiet tieg\u0127u f'wirjiet internazzjonali u attenda wkoll seminars fil-Fillandja u fl-Awstrija dwar il-media u l-produzzjoni tat-textbooks.", "Dan l-a\u0127\u0127ar kien ukoll mistieden jag\u0127mel workshops fil-\u0120ermanja dwar il-kitba kreattiva g\u0127at-tfal.", "\u017bahra huwa rebbie\u0127 ta' bosta premjijiet letterarji presti\u0121ju\u017ci; bi\u017c\u017cejjed insemmu li reba\u0127 il-Premju Letterarju mniedi mill-Gvern, seba' darbiet.", "F'Di\u010bembru 2004, l-E\u010b\u010b.T. il-President ta' Malta tah il-Midalja g\u0127all-Qadi tar-Repubblika b\u0127ala rikonoxximent g\u0127all-\u0127idma tieg\u0127u b'ri\u017cq il-letteratura g\u0127at-tfal.", "L-i\u017cjed kotba ri\u010benti ta' \u017bahra huma S\u0127ab, ktieb g\u0127all-adolexxenti, u Il-Kitba Kreattiva, dwar il-pro\u010bess kreattiv fil-kitba.", "Aktar tard fis-sena 2007 hi mistennija l-gabra gdida ta' novelli Sepja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1331", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1331", "title": "Kia Motors", "text": ["Kia Motors", "Kia Motors Company hija t-tieni l-ikbar manifattur awtomobilistiku tal-Korea t'Isfel li jimmanifattura l-vetturi tas-sewqan, fejn mill-bidu tal-millenju l-\u0121did dawret \u0127arsitha fuq ix-xena internazzjonali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1334", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1334", "title": "Awstrija", "text": ["Awstrija", "L-Awstrija (\u0120ermani\u017c:\"\u00d6sterreich\"), uffi\u010bjalment ir-Repubblika tal-Awstrija (\u0120ermani\u017c: ), hi repubblika federali u pajji\u017c interkju\u017c ta' madwar 8.86 miljun ru\u0127 fl-Ewropa \u010aentrali tal-Lvant.", "Il-pajji\u017c jaqsam fruntiera ma\u010b-\u010aekja u l-\u0120ermanja lejn it-tramuntana, l-Ungerija u s-Slovakkja lejn il-lvant, is-Slovenja u l-Italja fin-nofsinhar, u l-I\u017cvizzera u l-Liechtenstein lejn il-punent.", "It-territorju tal-Awstrija jkopri 83,879 kilometru kwadru (32,386 mi kw) u g\u0127andhu klima moderata u alpina.", "It-terren tal-Awstrija huwa ferm muntanju\u017c min\u0127abba l-pre\u017cenza tal-Alpi; hekk kif 32% biss tal-pajji\u017c huwa 500 metru (1,640 ft) l'isfel, u l-og\u0127la punt huwa ta' 3,798 metru (12,461 ft).", "Il-ma\u0121\u0121oranza tal-popolazzjoni lokali titkellem bid-djaletti Bavarjani tal-\u0120ermani\u017c b\u0127ala l-lingwa nattiva tag\u0127hom, u l-\u0120ermani\u017c fil-forma standard tieg\u0127u huwa l-lingwa uffi\u010bjali tal-pajji\u017c.", "Lingwi uffi\u010bjali lokali o\u0127ra huma l-Ungeri\u017c, il-Kroat Burgenland, u s-Sloven.", "L-Awstrija hija repubblika parlamentari federali b'kap tal-gvern - il-kan\u010billier - u kap tal-istat - il-president.", "Il-pajji\u017c hu mag\u0127mul minn 9 stati (\"Bundesl\u00e4nder\").", "Il-gvernijiet re\u0121jonali u federali t-tnejn li huma je\u017cer\u010bitaw setg\u0127a e\u017cekuttiva.", "Il-Parlament federali jikkonsisti minn 2 ikmamar: il-Kamra Inferjuri (\"Nationalrat\") - eletta direttament - u l-Kamra Superjuri (\"Bundesrat\") - eletta mill-parlamenti re\u0121jonali.", "L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tal-Awstrija fl-2018 kienu l-kummer\u010b bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (22.9%), l-industrija (22%) u l-amministrazzjoni pubblika, id-difi\u017ca, l-edukazzjoni, is-sa\u0127\u0127a tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xog\u0127ol so\u010bjali (17.3%).", "Il-kummer\u010b fi \u0127dan l-UE jammonta g\u0127al 71% tal-esportazzjonijiet tal-Awstrija (il-\u0120ermanja 30%, l-Italja 6% u s-Slovakkja 5%), filwaqt li barra mill-UE 6% jmorru fl-Istati Uniti u 5% fl-I\u017cvizzera.", "F'termini ta' importazzjonijiet, 78% ji\u0121u minn Stati Membri tal-UE (il-\u0120ermanja 41%, l-Italja 6% u \u010b-\u010aekja u n-Netherlands 4%), filwaqt li barra mill-UE 4% ji\u0121u mill-I\u017cvizzera u 3% mi\u010b-\u010aina.", "Hemm 18-il membru tal-Parlament Ewropew mill-Awstrija.", "Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqg\u0127u b'mod regolari biex jadottaw il-li\u0121ijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki.", "Il-laqg\u0127at tal-Kunsill jattendu g\u0127alihom regolarment rappre\u017centanti mill-gvern Awstrijak, skont il-qasam ta' politika li jkun qed ji\u0121i indirizzat.", "Il-Kunsill tal-UE m'g\u0127andux persuna wa\u0127da permanenti b\u0127ala president (b\u0127al pere\u017cempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament).", "Minflok, ix-xog\u0127ol jitmexxa mill-pajji\u017c li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.", "Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta' dak il-pajji\u017c jippresiedu u jg\u0127inu jiddeterminaw l-a\u0121enda tal-laqg\u0127at tal-Kunsill f'kull qasam ta' politika, u jiffa\u010bilitaw id-djalogu ma' istituzzjonijiet o\u0127ra tal-UE.", "Dati tal-Presidenzi Awstrija\u010bi:", "Lul-Di\u010b 1998 | Jan-\u0120un 2006 | Lul-Di\u010b 2018", "Il-Kummissarju nominat mill-Awstrija g\u0127all-Kummissjoni Ewropea huwa Johannes Hahn, li hu responsabbli g\u0127all-Ba\u0121it u l-Amministrazzjoni.", "Il-Kummissjoni hija rrappre\u017centata f'kull pajji\u017c tal-UE minn uffi\u010b\u010bju lokali, imsejja\u0127 \"rappre\u017centanza\".", "L-Awstrija g\u0127andha 12-il rappre\u017centant fil-Kumitat Ekonomiku u So\u010bjali Ewropew.", "Dan il-korp konsultattiv - li jirrappre\u017centa lil dawk li j\u0127addmu, il-\u0127addiema u gruppi o\u0127ra ta' interess - huwa kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ikun hemm idea a\u0127jar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet so\u010bjali u tax-xog\u0127ol fil-pajji\u017ci membri.", "L-Awstrija g\u0127andha 12-il rappre\u017centant fil-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni, l-assemblea tal-UE tar-rappre\u017centanti re\u0121jonali u lokali.", "Dan il-korp konsultattiv ji\u0121i kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ji\u017cgura li dawn il-li\u0121ijiet iqisu l-perspettiva minn kull re\u0121jun tal-UE.", "L-Awstrija tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappre\u017centanza permanenti tag\u0127ha fi Brussell.", "B\u0127ala l-\"ambaxxata g\u0127all-UE\" tal-Awstrija, il-kompitu ewlieni tag\u0127ha huwa li ti\u017cgura li l-interessi u l-politiki tal-pajji\u017c huma segwiti b'mod effettiv kemm jista' jkun fl-UE.", "L-ammont li j\u0127allas kull pajji\u017c tal-UE fil-ba\u0121it tal-UE huwa kkalkulat b'mod \u0121ust, skont il-mezzi.", "Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajji\u017c, aktar i\u0127allas \u2013 u vi\u010bi versa.", "L-g\u0127an tal-ba\u0121it tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-\u0121did il-\u0121id, i\u017cda pjuttost jiffoka fuq il-\u0127ti\u0121ijiet tal-Ewropej b'mod \u0121enerali.", "\u010aifri tal-2018 g\u0127all-Awstrija", "Il-flus im\u0127allsa fil-ba\u0121it tal-UE mill-Awstrija jg\u0127inu biex ji\u0121u ffinanzjati programmi u pro\u0121etti fil-pajji\u017ci kollha tal-UE - b\u0127all-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' ri\u010berkaturi u l-\u0127arsien tal-ambjent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1394", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1394", "title": "Mu\u017cika", "text": ["Mu\u017cika", "\u017bgur li kull wie\u0127ed u wa\u0127da minna, matul il-\u0121urnata jisma' bi\u010b\u010ba mu\u017cika.", "Il-mu\u017cika hija \u0127a\u0121a li l-bniedem ma jistax jg\u0127ix ming\u0127ajrha.", "F'kull \u0121urnata, minn fuq il-mezzi tax-xandir tisma' l-mu\u017cika ta' g\u0127amla differenti, dik klassika, dik romantika, dik moderna u ta' tipi o\u0127ra.", "Madwar id-dinja kollha, eluf ta' nies jattendu g\u0127al kun\u010berti minn gruppi, orkestri, baned u g\u0127al spettakli kbar mu\u017cikali, b\u0127al opri, operetti u balletti, imtellg\u0127a min nies professjonali.", "Kull \u0121ens u kull razza \u0127alqu l-mu\u017cika tag\u0127hom, il-mu\u017cika folkloristika.", "Kull \u0121ens u razza g\u0127andha l-melodiji marbuta mag\u0127ha.", "Il-mu\u017cika li hi rifless s\u0127i\u0127 ta' l-emozzjoni tal-bniedem hi mezz ta' komunikazzjoni ta' \u0127sibijiet u idejat.", "Biss, dan il-fenomenu, li sar hekk integrali mal-\u0127ajja tag\u0127na l-bnedmin, minn fejn kellu l-bidu?", "L-ewwel mu\u017cika li \u0121iet ispirata f'mo\u0127\u0127 il-bniedem, \u017cgur li waslet permezz ta' l-elementi tan-natura: ir-ri\u0127, ir-rag\u0127ad, it-tfaqqieg\u0127a tas-sajjetta, it-t\u0127axwix tal-weraq u l-g\u0127ana tal-g\u0127asafar.", "Dawn il-\u0127sejjes sa\u0127\u0127ru lill-bniedem u l-bniedem ried li ja\u0127kimhom.", "B'hekk insibu li l-ibg\u0127ad missirijietna bdew jirriprodu\u010bu l-\u0127sejjes li kienu jixb\u0127u dak li jisimg\u0127u fil-wile\u0121 fuq l-g\u0127oljiet u fil-widien, meta d-dinja kienet g\u0127adha kif \u0127alaqha Alla.", "Naraw bl-infie\u0127 tag\u0127hom fi zkuk vojta, f'bebbux u fi qrun ta' annimali, infet\u0127et it-triq g\u0127all-istrumenti tan-nifs.", "Naraw li mill-qaws, l-ibg\u0127at missirijiet fet\u0127u t-triq g\u0127all-istrumenti tal-korda u li mill-\u0121lud ta' l-animali, mill-\u0121ebel u mill-metall \u0127alqu l-istrumenti tal-perkussjoni.", "B\u0127al f'kull \u0127a\u0121a o\u0127ra, meta l-bniedem ikollu \u0127a\u0121a f'idu, malajr jibda jesploraha, sakemm minn dik ix-xi \u0127a\u0121a jirnexxielu jo\u0127loq \u0127a\u0121a \u0121dida.", "B'hekk il-bniedem ma damx ma ntebah li zokk vojt li kien jonfoh fih, seta' jbiddel il-\u0127oss tieg\u0127u kemm il-darba jkollu toqob fil-\u0121nub tieg\u0127u u li meta dawn ji\u0121u mg\u0127ottija jipprodu\u010bu \u0127sejjes differenti u b'hekk insibu l-ewwel g\u0127amliet ta' flawti.", "Sa \u017cmien l-imperi ta\u010b-\u010aina u l-E\u0121ittu kienu je\u017cistu \u0127afna varjetajiet ta' dawn l-istrumenti u b'hekk il-bniedem beda jipprodu\u010bi l-mu\u017cika u jg\u0127aqqadha ma' l-attivitajiet tieg\u0127u b\u0127all-gwerra, l-adorazzjoni u l-im\u0127abba.", "E\u017cempju \u010bar ta' dan narawh fit-Testment il-Qadim tal-Bibbja, fejn niltaqg\u0127u mal-parti li kellha l-mu\u017cika fil-ma\u0121ija, fl-adorazzjoni u f'affarijiet o\u0127ra.", "Biss, mill-Bibbja ninteb\u0127u li mal-mu\u017cika ng\u0127aqdu \u017cew\u0121 affarijiet o\u0127hra li b\u0127all-mu\u017cika huma espressjoni tas-sentimenti umani; i\u017c-\u017cfin u l-kant.", "Fil-fatt niltaqg\u0127u mas-Salm ta' David li g\u0127adhom sallum u\u017cati fis-servizzi reli\u0121ju\u017ci tal-Lhud u tal-Kattoli\u010bi.", "G\u0127alkemm il-Griegi \u0127allewlna wirt kbir, tista' tg\u0127id fl-oqsma kollha ta' l-arti, ftit g\u0127ad baqg\u0127alna tifkiriet tal-mu\u017cika tag\u0127hom; biss din kienet parti ntegrali mill-\u0127ajja tag\u0127hom.", "Fil-fatt nafu li fl-Olimpijadi mi\u017cmuma fil-Gre\u010bja l-antika kienu jsiru konkorsi ta' daqq u ta' kant.", "Barra minn hekk, f'bosta drammi Griegi niltaqg\u0127u mall-Kor li kellu jkanta siltiet mid-dramm.", "Fi \u017cmien l-Imperu Ruman, il-mu\u017cika bdiet ti\u0121i w\u017cata wkoll g\u0127ad-divertiment u b'hekk naraw li bosta kantanti u daqqaqa kienu jag\u0127tu wirjiet fl-arena u f'villel privati.", "B'hekk insibu li fi \u017cmien il-Papa Girgor il-Kbir twaqqaf il-kant Gregorjan u bdiet tinkiteb l-ewwel mu\u017cika.", "Is-sistema w\u017cata kienet li marki \u017cg\u0127ar imsejj\u0127a 'neumes' \u0121ew imqeg\u0127din fuq il-kliem li kellu ji\u0121i kantat biex ifissru lill-kantat in-noti tal-melodiji.", "Aktar il-quddiem fil-kitba tal-mu\u017cika ng\u0127ata aktar spazju sabiex ji\u0121u murija n-noti baxxi u noti g\u0127oljin.", "G\u0127al bosta snin, il-mu\u017cika nkitbet fuq erba' linji, b'sinjali ta' tipa sewda li kellhom l-g\u0127amla ta' kwadri, imqaret u tawwalin.", "Sadanittant il-mu\u017cika kompliet ti\u0121i \u017cviluppata u naraw li madwar l-Ewropa tfa\u010b\u010baw it-Trubadori li kienu jivvja\u0121\u0121aw ma' l-ibliet, ikantaw u jdoqqu.", "Tfa\u010b\u010baw ukoll l-ewwel kompo\u017cituri u kompliet \u0121iet \u017cviluppata s-sistema kif tinkiteb il-mu\u017cika.", "\u017bvilupp importanti fil-kitba tal-mu\u017cika kien li g\u0127al xi \u017cmien din inkitbet fuq g\u0127axar linji, li mbag\u0127ad tnaqqsu g\u0127al \u0127amsa u \u0127ar\u0121et is-sistema ta\u017c-\u017cew\u0121 staffi, dik ta' 'chiave di basso' u l-o\u0127ra ta' 'chiave di violino'.", "Ma' dan l-i\u017cvilupp in\u0127olqot is-sistema tat-Talja (Liger Lines) li tg\u0127in biex mu\u017cikant jag\u0127raf il-post tan-nota.", "Matul l-erbatax u l-\u0127mistax \u2013il seklu, il-palazzi fl-Italja, fi' Franza, fil-\u0120ermanja u fl-Ingilterra, kienu \u010bentri g\u0127all-attivitajiet mu\u017cikali.", "\u0126afna min-nobbli kienu mu\u017ci\u010bisti ta' \u0127ila u kienu jimpjegaw ukoll nies sabiex idoqqu u jkantaw waqt ikliet u festi mog\u0127tija fil-palazzi tag\u0127hom.", "F'dan i\u017c-\u017cmien kompliet ti\u0121i w\u017cata u \u017cviluppata l-mu\u017cika popolari fil-festi pubbli\u010bi g\u0127all-foqra u g\u0127ar-ra\u0127\u0127ala.", "Fl-1501, wie\u0127ed Taljan, bl-isem ta' Petrucci, stampa l-ewwel mu\u017cika u din l-invenzjoni \u0127olqot rivoluzzjoni g\u0127aliex kull\u0127add seta' jgawdi l-mu\u017cika li qabel kienet mag\u0127luqha fil-monasteri u fil-palazzi.", "Waqt dan l-i\u017cvilupp fil-kitba tal-mu\u017cika, kompla sar \u017cvilupp kbir fl-istrumenti u naraw varjeta' s\u0127i\u0127a u strumentali tal-korda, varjeta' o\u0127ra ta' strumenti tan-nifs u l-istess nistg\u0127u ng\u0127idu g\u0127at-taqsim tal-perkussjoni.", "Barra minn dan, fi \u017cmien ir-Renju ta' Eli\u017cabetta I \u0121ewwa l-Ingilterra tfa\u010b\u010ba l-istrument mag\u0127ruf b\u0127ala 'Virginal' li kien qisu pjanu fi\u010b-\u010bokon.", "Il-kant sar aktar raffinat u tfa\u010b\u010baw ukoll kompo\u017cituri li komplew g\u0127enu fl-i\u017cvilupp tal-mu\u017cika.", "Fis-seklu sbatax \u0121ewwa Franza tfa\u010b\u010baw l-ewwel opri fejn stejjer s\u0127a\u0127 bdew ji\u0121u mu\u017cikati, kantanti u akkumpanjati mi\u017c-\u017cfin.", "F'dan i\u017c-\u017cmien ukoll \u0121ewwa l-Italja tfa\u010b\u010ba strument li seraq il-qlub ta' kul\u0127add, il-vjolin.", "Mall-bidu ta' l-opri, bdiet it-triq ukoll g\u0127all-orkestri, g\u0127aliex kien f'dawn l-opri li l-ewwel vjolini, flawti, obori u fagotti instemg\u0127u.", "Barra minn hekk, l-ouvertures ta' dawn l-opri taw il-bidu g\u0127all-mu\u017cika orkestrali li nisimg\u0127u llum fil-kun\u010berti.", "B\u0127alma l-opra kompliet tikber biex saret il-punt fejn oqsma diversi tal-arti tal-pittura (xenarji), fl-arti tal-kitba (libretti), fl-arti tal-poe\u017cija (arji u romanzi), fl-arti tal-mu\u017cika (daqq u kant) jiltaqg\u0127u, hekk kompla l-i\u017cvilupp ta' l-orkestra fejn strumenti li ori\u0121inaw minn familji diversi ltaqg\u0127u biex jistg\u0127u joffru melodiji mill-isba\u0127.", "Kien f'dawn i\u017c-\u017cminijiet ta' \u017cvilupp li bdew jitfa\u010b\u010baw il-kompo\u017cituri l-kbar b\u0127al Bach, Handel, Haydn, Mozart, Beethoven, Mendelssohn, Debussy, Berlioz, Verdi, Wagner, Rossini u tant u tant o\u0127rajn li kollha \u0127allewlna xog\u0127lijiet mill-akbar.", "Biss, parti minn dan l-i\u017cvilupp li donnu jidher li \u0127a xejra kbira f'dawn l-a\u0127\u0127ar mitejn sena, kien l-i\u017cvilupp ta' l-istrumenti li permezz tieg\u0127u n\u0127olqu l-kompo\u017cituri u l-mu\u017cikanti l-kbar, il-pjanu.", "Il-pjanu \u0121ie \u017cviluppat fl-Italja fl-1709 minn wie\u0127ed Cristofori; biss dan ma \u0121iex milqug\u0127.", "I\u017cda g\u0127all-\u0127abta tal-1800 meta l-mu\u017cika kienet waslet fi stat fejn f'bi\u010b\u010ba mu\u017cikali trid noti baxxi, ferm u o\u0127rajn g\u0127oljin ferm il-pjanu kiseb popolarita' kbira.", "L-i\u017cvilupp kompla wkoll mhux fil-kitba u l-kant biss, i\u017cda wkoll fi\u017c-\u017cfin.", "B'hekk insibu li \u0121ew \u017cviluppati bosta tipi ta' \u017cfin, g\u0127al ma' tip partikulari ta' mu\u017cika b\u0127all-valzer, minwetti, e\u010b\u010b. \u0120ie \u017cviluppat ukoll il-ballet, storja mwassla permezz ta' \u017cfin u tal-mu\u017cika li takkumpanja.", "Nistg\u0127u ng\u0127idu li l-ballet sab l-i\u017cvilupp s\u0127i\u0127 tieg\u0127u fir-Russja fejn meta wie\u0127ed isemmi lil \u010cajkovskij bil-balletti kbar b\u0127al \"Is-Sbej\u0127a Rieqda\", \"Il-Lag ta\u010b-\u010ainji\" u \"Il-Kissiera tal-Lew\u017c\" u lil Stravinsky bil-balletti \"Petruxka\" u \"L-G\u0127asfur tan-Nar\", naraw kemm dan hu minnu.", "Insibu wkoll il-mu\u017cika, li tappella aktar g\u0127all-poplu kollu u li \u0127adet il-\u0127ajja fi tmiem is-seklu l-ie\u0127or u f'dan is-seklu, b\u0127all-operetti, e\u017cempju: \"L-Armla Ferrie\u0127a\" ta' Franz Leh\u00e1r; il-kummiedji mu\u017cikali, e\u017cempju \"il-Prin\u010bep Student\" ta' Romberg u dawk li huma mag\u0127rufa b\u0127ala \"musicals\", b\u0127al 'Oklahoma' u 'Sound of Music', 'South Pacific' ta' Rogers u Hammerstein, 'Rose Marie' ta' O.Harbach u Hammerstein, u l-'Firefly' ta' Friml.", "Il-mu\u017cika kompliet l-i\u017cvilupp tag\u0127ha u mit-Tieni Gwerra Dinjija, dan l-i\u017cvilupp kompla g\u0127addej b\u0127al qatt qabel meta \u0121ew \u017cviluppati tipi ta' mu\u017cika b\u0127all-Jazz, li kien di\u0121a' beda jinstema' qabel il-gwerra, Rock 'n' Roll u tant o\u0127rajn.", "Dawn ukoll \u0121abu mag\u0127hom ismijiet kbar b\u0127al Louis Armstrong, The Beatles, Elvis Presley u Rolling Stones.", "Illum il-mu\u017cika wkoll g\u0127adha tg\u0127ix mag\u0127na u a\u0127na ninsabu xxurtjati li permezz tad-diski kompatti u l-'cassettes' nistg\u0127u nisimg\u0127u kull tip ta' mu\u017cika li nixtiequ, mill-a\u0127jar gruppi, baned, orkestri u kantanti li hawn fid-dinja.", "Minn dak li rajna, il-mu\u017cika g\u0127exet u qed tg\u0127ix mal-bniedem u \u017cgur li se tibqa' tg\u0127ix mieg\u0127u.", "L-i\u017cvilupp tag\u0127ha, fejn se jwassalha?", "X'mu\u017cika se tinstema' u kif se tkun, dik ta' mitt sena o\u0127ra u ta' mitejn sena o\u0127ra?", "Tkun kif tkun, \u017cgur li b\u0127al tal-img\u0127oddi u b\u0127al tal-lum, se tirrifletti l-karattru u l-emozzjoni tal-bniedem, ta' kull razza u ta' kull \u0121ens."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1397", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1397", "title": "Lipari", "text": ["Lipari", "Lipari, Italja, g\u017cejjer.", "117 km kwadru fix-xlokk tal-ba\u0127ar Tirren, lejn il-grigal ta' Sqallija, fejn jinsab il-vulkan Stromboli; l-ikbar g\u017cira, li hi l-kapitali, g\u0127andha l-istess isem; pop.", "20,000."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1420", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1420", "title": "Gre\u010bja", "text": ["Gre\u010bja", "Il-Gre\u010bja (bil-Grieg: \"\u0395\u03bb\u03bb\u03ac\u03b4\u03b1\"), mag\u0127rufa uffi\u010bjalment b\u0127ala r-Repubblika Ellenika (\"\u0395\u03bb\u03bb\u03b7\u03bd\u03b9\u03ba\u03ae \u0394\u03b7\u03bc\u03bf\u03ba\u03c1\u03b1\u03c4\u03af\u03b1\"), huwa pajji\u017c fl-Ewropa tal-Lvant.", "Il-belt kapitali hija Ateni, li hija wkoll l-ikbar belt tal-pajji\u017c.", "Skont \u010bensiment tal-2011, il-popolazzjoni tal-Gre\u010bja hija ftit inqas minn 11-il miljun.", "Il-Gre\u010bja tinsab fil-konfini tal-Ewropa, l-Asja u l-Afrika u b\u0127ala fruntieri g\u0127andha lill-Albanija, ir-Repubblika tal-Ma\u010bedonja u l-Bulgarija fit-Tramuntana, u t-Turkija fil-Grigal.", "Il-Ba\u0127ar E\u0121ew jinsab fuq il-Lvant tal-Grigal, il-Ba\u0127ar Jonju fuq il-Punent, u l-Ba\u0127ar Mediterran fin-Nofsinhar.", "Bi 13,676 km, il-Gre\u010bja g\u0127andha l-\u0127dax l-itwal kosta fid-dinja, u tinkludi numru kbir ta' g\u017cejjer (madwar 1,400 li 227 minnhom jg\u0127ixu n-nies fihom), fosthom Kreta, i\u010b-\u010aikladi u l-G\u017cejjer Jonji.", "Tmenin fil-mija tal-Gre\u010bja hija muntanju\u017ca, liema l-Muntanja Olimpu hija l-ikbar b'tul ta' 2,917-il metru.", "Hi wa\u0127da mill-membri fundaturi tal-\u0120nus Mag\u0127quda, ilha mill-1981 membru tal-Unjoni Ewropea (u ta\u017c-\u017cona Ewro mill-2001) u membru mill-1952 tan-NATO.", "Il-Gre\u010bja huwa pajji\u017c \u017cviluppat b'ekonomija avvanzata u ta' qlieg\u0127, b'livell ta' g\u0127ajxien g\u0127oli \u0127afna.", "L-ekonomija Griega hija wkoll l-ikbar wa\u0127da fil-Balkani."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1421", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1421", "title": "\u010aipru", "text": ["\u010aipru", "\u010aipru (Grieg: \"\u039a\u03cd\u03c0\u03c1\u03bf\u03c2\"; Tork: \"K\u0131br\u0131s\"), uffi\u010bjalment ir-Repubblika ta' \u010aipru (Grieg: \"\u039a\u03c5\u03c0\u03c1\u03b9\u03b1\u03ba\u03ae \u0394\u03b7\u03bc\u03bf\u03ba\u03c1\u03b1\u03c4\u03af\u03b1\"; Tork: \"K\u0131br\u0131s Cumhuriyeti\"; Armen: \"\u053f\u056b\u057a\u0580\u0578\u057d\u056b \u0540\u0561\u0576\u0580\u0561\u057a\u0565\u057f\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576\"), hi pajji\u017c g\u017cira fil-Ba\u0127ar tal-Lvant tal-Mediterran.", "\u010aipru hija t-tielet l-akbar u t-tielet l-aktar popolata fil-Mediterran, u Stat Membru tal-Unjoni Ewropea.", "Hija tinsab fil-lvant tal-Gre\u010bja, fin-nofsinhar tat-Turkija, fil-punent tas-Sirja u l-Libanu, fil-majjistral tal-I\u017crael u l-Medda ta' Ga\u017ca, u fit-tramuntana tal-E\u0121ittu.", "\u010aipru huwa repubblika presidenzjali.", "Il-president huwa l-kap tal-istat u tal-gvern.", "Minkejja li ssie\u0127eb fl-UE b\u0127ala g\u017cira maqsuma de facto, \u010aipru kollu kemm hu huwa territorju tal-UE.", "I\u010b-\u010aiprijotti Torok li g\u0127andhom, jew huma eli\u0121ibbli g\u0127al, dokumenti tal-ivvja\u0121\u0121ar tal-UE huma \u010bittadini tal-UE.", "Il-li\u0121i tal-UE hija sospi\u017ca f'\u017coni fejn il-Gvern \u010aiprijott (il-Gvern tar-Repubblika) ma je\u017cer\u010bitax kontroll effettiv.", "\u010aipru g\u0127andu \u017cew\u0121 ilsna uffi\u010bjali: il-Grieg u t-Tork; il-Grieg biss huwa lingwa uffi\u010bjali tal-UE.", "L-aktar setturi importanti tal-ekonomija ta' \u010aipru fl-2018 kienu l-kummer\u010b bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (25.3%), l-amministrazzjoni pubblika, id-difi\u017ca, l-edukazzjoni, is-sa\u0127\u0127a tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xog\u0127ol so\u010bjali (19.3%) u l-attivitajiet professjonali, xjentifi\u010bi u tekni\u010bi; l-attivitajiet amministrattivi u ta' servizz ta' appo\u0121\u0121 (10.4%).", "Il-kummer\u010b fi \u0127dan l-UE jammonta g\u0127al 28% tal-esportazzjonijiet ta' \u010aipru (il-Gre\u010bja 6% u l-Italja 2%), filwaqt li barra mill-UE 15% jmorru fil-G\u017cejjer Cayman u 9% fil-Libja.", "F'termini ta' importazzjonijiet, 57% ji\u0121u minn Stati Membri tal-UE (il-Gre\u010bja 18% u l-Italja 8%), filwaqt li barra mill-UE 7% ji\u0121u mill-Korea t'Isfel u 6% mill-I\u017crael.", "Hemm 6 membri tal-Parlament Ewropew minn \u010aipru.", "Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqg\u0127u b'mod regolari biex jadottaw il-li\u0121ijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki.", "Il-laqg\u0127at tal-Kunsill jattendu g\u0127alihom regolarment rappre\u017centantiFittex it-traduzzjonijiet disponibbli tal-link pre\u010bedentiEN\u2022\u2022\u2022 mill-gvern ta' \u010aipru, skont il-qasam ta' politika li jkun qed ji\u0121i indirizzat.", "Il-Kunsill tal-UE m'g\u0127andux persuna wa\u0127da permanenti b\u0127ala president (b\u0127al pere\u017cempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament).", "Minflok, ix-xog\u0127ol jitmexxa mill-pajji\u017c li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.", "Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta' dak il-pajji\u017c jippresiedu u jg\u0127inu jiddeterminaw l-a\u0121enda tal-laqg\u0127at tal-Kunsill f'kull qasam ta' politika, u jiffa\u010bilitaw id-djalogu ma' istituzzjonijiet o\u0127ra tal-UE.", "Id-dati tal-presidenzi \u010aiprijotti: Lul-Di\u010b 2012", "Il-Kummissarju nominat minn \u010aipru g\u0127all-Kummissjoni Ewropea hi Stella Kyriakides, li hi responsabbli g\u0127as-Sa\u0127\u0127a u s-Sikurezza tal-ikel.", "Il-Kummissjoni hija rrappre\u017centata f'kull pajji\u017c tal-UE minn uffi\u010b\u010bju lokali, imsejja\u0127 \"rappre\u017centanza\".", "\u010aipru g\u0127andu 5 rappre\u017centanti fil-Kumitat Ekonomiku u So\u010bjali Ewropew.", "Dan il-korp konsultattiv \u2013 li jirrappre\u017centa lil dawk li j\u0127addmu, il-\u0127addiema u gruppi o\u0127ra ta' interess \u2013 huwa kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ikun hemm idea a\u0127jar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet so\u010bjali u tax-xog\u0127ol fil-pajji\u017ci membri.", "\u010aipru g\u0127andu 5 rappre\u017centanti fil-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni, l-assemblea tal-UE tar-rappre\u017centanti re\u0121jonali u lokali.", "Dan il-korp konsultattiv ji\u0121i kkonsultat dwar il-li\u0121ijiet proposti, biex ji\u017cgura li dawn il-li\u0121ijiet iqisu l-perspettiva minn kull re\u0121jun tal-UE.", "\u010aipru jikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappre\u017centanza permanenti tieg\u0127u fi Brussell.", "B\u0127ala l-\"ambaxxata g\u0127all-UE\" ta' \u010aipru, il-kompitu ewlieni tag\u0127ha huwa li ti\u017cgura li l-interessi u l-politiki tal-pajji\u017c huma segwiti b'mod effettiv kemm jista' jkun fl-UE.", "L-ammont li j\u0127allas kull pajji\u017c tal-UE fil-ba\u0121it tal-UE huwa kkalkulat b'mod \u0121ust, skont il-mezzi.", "Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajji\u017c, aktar i\u0127allas \u2013 u vi\u010bi versa.", "L-g\u0127an tal-ba\u0121it tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-\u0121did il-\u0121id, i\u017cda pjuttost jiffoka fuq il-\u0127ti\u0121ijiet tal-Ewropej b'mod \u0121enerali.", "\u010aifri tal-2018 g\u0127al \u010aipru:", "Il-flus im\u0127allsa fil-ba\u0121it tal-UE minn \u010aipru jg\u0127inu biex ji\u0121u ffinanzjati programmi u pro\u0121etti fil-pajji\u017ci kollha tal-UE \u2013 b\u0127all-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' ri\u010berkaturi u l-\u0127arsien tal-ambjent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1424", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1424", "title": "Medja Maltija", "text": ["Medja Maltija"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1434", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1434", "title": "En\u010biklopedija", "text": ["En\u010biklopedija", "En\u010biklopedija hija kitba li tinkorpora g\u0127add ta' informazzjonijiet maqsumin f'numru kapitli b'\u0127afna definizzjonijiet.", "It-terminu letterarju \"en\u010biklopedija\" hu derivat minn kelma Griega li tfisser \"\u010birku t' informazzjoni\"; f'xi ka\u017cijiet tista' tfisser ukoll \"edukazzjoni mi\u0121mug\u0127a flimkien\".", "Mhux ta' b'xejn li \u0127afna en\u010biklopediji jissej\u0127u ukoll \u010aiklopediji, g\u0127ax dawn i\u017c-\u017cew\u0121 terminolo\u0121iji huma interkambjabli.", "L-En\u010biklopediji jistg\u0127u jag\u0127tu informazzjoni \u0121enerali, kif ukoll ikollhom numru ta' kapitli b'\u0127afna artikli li jolqtu \u0127afna dipartimenti ta' l-g\u0127erf tal-umanit\u00e0.", "Xi e\u017cempji famu\u017ci ta' en\u010biklopediji huma l-\"Encyclop\u00e6dia Britannica\" bil-lingwa Ingli\u017ca u l-en\u010biklopedija \u0120ermani\u017ca \"Brockhaus\"; Jista' jag\u0127ti l-ka\u017c li dawn l-en\u010biklopediji jispe\u010b\u010bjali\u017c\u017caw f'kampi diversi, (pere\u017cempju en\u010biklopedija fuq il-medi\u010bina, storja, filosofija, lingwistika, jew li\u0121i).", "Hemm ukoll e\u017cempji ta' en\u010biklopediji li jiffokaw biss fuq kampijiet li jiffurmaw parti mil-lat kulturali, etniku, jew mill-perspettiva ta' nazzjon, e\u017cempju ta' dawn huma l-\"Great Soviet Encyclopedia\" li tiffoka fuq l-ex stat Sovjetiku, u l-\"Encyclopedia Judaica\" li tifta\u0127 fuq l-istat I\u017craeljan.", "\u0126afna dizzjunarji g\u0127andhom ukoll aspetti en\u010biklopedi\u010bi, spe\u010bjalment dawk li jiffokaw fuq aspetti partikulari (pere\u017cempju Dizzjunarju ta' l-Opri Arkitettoni\u010bi Maltin, Dizzjunarju ta' termini legali u\u017cati f' Malta kif ukoll Dizzjunarju tal-Medi\u010bina).", "Kienu \u0127afna x-xog\u0127lijiet en\u010biklopedi\u010bi li nkitbu matul is-sekli, imma t-terminu en\u010biklopedija beda l-ewwel ji\u0121i intu\u017cat biex jiddeskrivi dawn ix-xog\u0127lijiet sa mis-seklu sittax.", "Jekk wie\u0127ed ji\u0121\u0121eneralizza, hemm \u017cew\u0121 metodi ta' kif ti\u0121i kklassifikata en\u010biklopedija, naraw li jew ji\u0121u ikklassifikati f'ordni alfabetizzat,(li jikkonsisti f'numru ta' artikli separati organizzati fl-istess ordni alfabetiku), jew inkella organizzati f' kategoriji ta' \u0121erarkija.", "Tal-bidu huma l-iktar komuni, spe\u010bjalment fix-xog\u0127lijiet \u0121enerali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1435", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1435", "title": "Storja", "text": ["Storja", "Storja huwa terminu li jirreferi kemm g\u0127all-informazzjoni relatata ma' azzjonijiet fil-passat, kif ukoll g\u0127all-u\u017cu ta' relatar ta' \u0127rejjef u ideat bil-kelma.", "Meta din il-kelma tintu\u017ca b\u0127ala isem ta' kamp tal-edukazzjoni, il-kelma \"storja\" tirreferi g\u0127all-istudju u l-interpretazzjoni tat-tifkiriet tas-so\u010bjetajiet umani.", "Il-kelma \"storja\" \u0121ejja mill-kelma Griega \"historia\", li tfisser \"relatar ta' dak li ntqal\"; din il-kelma taqsam l-etimolo\u0121ija tal-kelma storja, peress li l-Malti assimilaha mil-Latin.", "Skond l-\"Encyclop\u00e6dia Britannica\" tal-1911, l-\"istorja, f'sens wiesa, hi dak kollu li \u0121ara, mhux biss b\u0127ala fenomenu ta' \u0127ajja umana, i\u017cda b\u0127ala storja tad-dinja naturali wa\u0127idha.", "Din tinkludi dak kollox li jinbidel; u kif turi x-xjenza moderna, m'hemm xejn li hu fiss, u allura l-univers kollu, u dak kollox li jifforma parti minnu, g\u0127andu l-istorja tieg\u0127u.\"", "L-istorjografi g\u0127andhom \u0127afna sorsi differenti ta' informazzjoni, dawn jinkludu dawk miktuba u dawk li m'humiex, intervisti u arkeolo\u0121ija.", "Tipi differenti ta' ideat jirreferu g\u0127al perijodi differenti, u g\u0127alhekk l-istudju tal-istorja jinbidel ma\u017c-\u017cmien.", "Avvenimenti li se\u0127\u0127ew qabel ma l-bniedem kellu metodi ta' kif jikteb u jarkivja, jissej\u0127u avvenimenti preistori\u010bi.", "L-g\u0127arfien ta' l-istorja jikkomprendi kemm l-g\u0127arfien ta' \u0121rajjiet passati kif ukoll metodi ta' kif ja\u0127seb l-istorjografu.", "Il-kritika ta' l-istorja b\u0127ala xjenza kienet wisq ikkon\u010bentrata fuq eventi politi\u010bi jew fuq individwi partikolari.", "Tibdiliet profondi li jaffetwaw l-ideat, it-teknolo\u0121ija, il-\u0127ajja tal-familja u l-kultura, r\u010bevew ftit attenzjoni.", "\u017bviluppi ri\u010benti fl-Istorjografija qieg\u0127din jibbilan\u010bjaw din il-problema.", "Huwa importanti li ji\u0121i nnutat li l-\"Istorja\" ma tintu\u017cax biex timmappa \u0127ajjet l-ispe\u010bi umana fit-totalit\u00e0 ta' l-istorja tag\u0127ha, i\u017cda biss lejn eventi li se\u0127\u0127ew wara r-Rivoluzzjoni Agrikolturali u l-i\u017cvilupp ta' l-ewwel \u010biviltajiet, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, f'dawn l-a\u0127\u0127ar 10,000 sena.", "Avvenimenti li se\u0127\u0127ew qabel din id-data ji\u0121u klassifikati b\u0127ala preistorja, li tifforma 99% ta\u017c-\u017cmien tag\u0127na fuq din l-art, anki jekk ma se\u0127\u0127 l-ebda tibdil fl-istruttura \u0121enetika tar-razza tag\u0127na."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1439", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1439", "title": "Antonio Sciortino", "text": ["Antonio Sciortino", "Antonio Sciortino (\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, 25 ta' Jannar, 1879 - 10 ta' Awissu, 1947) huwa skultur Malti li xog\u0127lu jirrefletti \u0127afna movimenti artisti\u010bi fosthom ir-reali\u017cmu, l-influwenza ta' Auguste Rodin u l-Futuri\u017cmu.", "Studja u \u0127adem Ruma, l-aktar fl-akkademja Brittanika.", "L-iskultur \u017cviluppa stil originali li \u0121ibdet l-ammirazjoni ta' \u0127afna u \u0121abitlu ordnijiet ta' xog\u0127ol mir-Russja, il-Bra\u017cil u l-Istati Uniti.", "Sciortino kien direttur tal-Akkademja Brittanika ta' l-Arti f'Ruma (1911-1936), u mill-1937 sa mewtu kien kuratur fil-Mu\u017cew ta' l-Arti Malta..", "Sa minn meta kien g\u0127adu tifel ta' l-iskola, Sciortino wera \u0121ibda lejn l-iskultura.", "Il-\u0127abib tieg\u0127u Pawlu Grech jiftakru jnaqqax bil-mus fuq xi bi\u010b\u010ba \u0121ebla figuri ta' nies u annimali.", "It-talent tieg\u0127u \u0121ie m\u0127e\u0121\u0121e\u0121 kmieni minn zitu, Vittorina Sciortino u minn Lazzaro Pisani, li kien pittur ta' fama stabbilita f'Malta .", "Kien propju bl-inkura\u0121\u0121iment ta' Pisani li Sciortino idde\u010bieda li jid\u0127ol fl-iskola ta' l-arti fil-Belt Valletta fejn, g\u0127al sentejn, \u0127a t-ta\u0127ri\u0121 me\u0127tie\u0121.", "Il-familja Strickland g\u0127enet lil Sciortino jikseb bor\u017ca ta' studju ming\u0127and il-Gvern g\u0127al kors f'Ruma, fejn ta' tnejn u g\u0127oxrin sena mar jissokta l-istudji tieg\u0127u.", "Ruma huwa studja fl-\"Istituto Reale di Belle Arti\" u g\u0127al sentejn t\u0127arre\u0121 fl-in\u0121inerija u l-arkitettura monumentali.", "Wara li kiseb diploma bl-og\u0127la unuri, feta\u0127 studju ta' l-arti f'via Margutta 33, fil-qalb tat-tradizzjoni artistika Rumana.", "Kien propju hawn li ironikament Sciortino dde\u010bieda li jinqata' mit-tradizzjoni imitattiva u jaqbad stil artistiku personali.", "\"Il filosfo\" (1902) huwa xog\u0127ol ta' studju fl-iskultura li bih stabilixxa ru\u0127u b\u0127ala artista ori\u0121inali kif ukoll \u0121ibed l-attenzjoni tal-kriti\u010bi ta' l-arti.", "Din l-iskultura flimkien ma' studju ie\u0127or mag\u0127ruf b\u0127ala \"Testa di Vecchio\" \u0121ew esibiti f'wirja bl-isem \"Promotrice di Roma\".", "Fl-iskultura \"Studio di Donna\" (1904) Sciortino tbieg\u0127ed mid-drawwa prevalenti tar-rappre\u017centazzjoni femminili kif kienet trattata mill-iskulturi Fran\u010bi\u017ci u ppropona adattament ispirat mill-istil Grieg.", "Fl-istess sena Sciortino \u0127adem \"Les Gavroches\", xog\u0127ol ta' skultura li sa\u0127\u0127a\u0127 il-fama tieg\u0127u.", "Dan il-kumpless tal-bron\u017c juri tlett itfal, f'xog\u0127ol li \u0121ie mnebbah minn novella famu\u017ca ta' Victor Hugo, \"Les Miserables,\" fejn jiddeskrivi l-\u0127ajja ta' tlett itfal foqra ji\u0121\u0121errew fit-toroq ta' Pari\u0121i fi \u017cmien ir-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca tal-1848.", "Din l-iskultura in\u0121iebet Malta fl-1907 u g\u0127adha sal-lum meqjusa b\u0127ala l-ewwel xog\u0127ol artistiku kbir ta' Sciortino.", "L-abbozz tal-istatwa llum il-\u0121urnata jinsab \u0121ewwa \"'Buckingham Palace\" wara li ing\u0127ata b\u0127ala rigal f'isem il-poplu Malti mill-gvern lill-Prin\u010bipessa Eli\u017cabetta waqt li din kienet fuq \u017cjara f'Malta fl-1951.", "Il-fama ta' Sciortino \u0127ar\u0121et mill-kapitali Taljana u nfirxet f'\u010bentri artisti\u010bi o\u0127ra fl-Ewropa.", "Antonio Sciortino reba\u0127 diversi kompetizzjonijiet internazzjonali li g\u0127amlu ismu mag\u0127ruf fl-Amerka, fir-Russja, il-\u0120appun u l-Afrika t'Isfel fejn jinsabu u\u0127ud mil-aqwa xog\u0127lijiet tieg\u0127u.", "Is-sehem tieg\u0127u fil-wirjiet internazzjonali qajjem interess f'Ruma u fir-\"Royal Academy\" f'Londra.", "Dan is-su\u010b\u010bess wassal g\u0127an-nomina tieg\u0127u b\u0127ala direttur ta' l-Akkademja Brittanika ta' l-Arti f'Ruma (1911), kariga li \u017camm g\u0127al \u0127amsa u g\u0127oxrin sena.", "Fl-1905 Sciortino reba\u0127 il-kompetizzjoni g\u0127all-monument lil \"Sir Adrian Dingli\", li inkixef f'April ta' l-1907 fil-pre\u017cenza tar-Re Dwardu VII u r-Re\u0121ina Alexandra fil-\u0120nien tal-Mall.", "Ftit ta\u017c-\u017cmien wara ing\u0127atatlu kummissjoni g\u0127al skultura li tirrapre\u017centa \"il lavoratore\" g\u0127all-\"Casa del Popolo\" f'Ruma.", "Fl-1909 Sciortino \u0127adem l-\"irredentismo\" li \u0121iet esibita \u0121ewwa Venezja.", "Sas-sena 1910 \u0127adem \u017cew\u0121 xog\u0127lijiet o\u0127ra, \"Germinando un Idea\" u \"Remorse\".", "It-tnejn jirriflettu l-influwenza ta' Auguste Rodin.", "Waqt \u017cjara f'Pari\u0121i, Sciortino \u0127adem bust ta' Leo Tecktonius, kompo\u017citur u pjanist Amerikan.", "Dan ix-xog\u0127ol impressjona lil Rodin, li talbu ja\u0127dimlu forma u li jiltaqa' mieg\u0127u personalment.", "Din il-laqg\u0127a tat bidu lill-\u0127biberija dewwiema ta' bejniethom.", "Fl-1911, Antonio Sciortino ipparte\u010bipa f'kompetizzjoni internazzjonali g\u0127all-monument b'tifkira ta' l-imperatur Russu Alessandru II (1818-1881).", "Id-disinni u l-mudelli tieg\u0127u reb\u0127u l-ewwel premju i\u017cda il-premju ma ing\u0127atax g\u0127al ra\u0121uni formali.", "Madanakollu, it-Tzar Nikola II, affaxxinat bil-pro\u0121ett, xtara id-disinni minn jeddu.", "Fl-1913, Sciortino da\u0127al g\u0127al kompetizzjoni g\u0127all-bini ta' monument lill-poeta Ukrain Shevchenko.", "Id-disinni gew a\u010b\u010bettati u l-iskultur reba\u0127 l-ewwel post. Dan il-monument, ma\u0127dum mill-granit u l-bron\u017c, hu g\u0127oli 7.5 metri u jirrapre\u017centa lill-poeta f'att ta' meditazzjoni bilqieg\u0127da fuq zokk ta' si\u0121ra liebes l-ilbies nazzjonali Ukrain.", "Fuq il-pedestall hemm grupp ta' figuri li jirrapre\u017centa l-poplu ta' l-Ukraina.", "Fl-1914 Sciortino xtaq jid\u0127ol mar-Royal Engineers, i\u017cda fuq parir ta' l-eks-gvernatur ta' Malta, Lord Grenfell, baqa' g\u0127addej b'\u0127idmietu \u0121ewwa Ruma biex jag\u0127ti bidu g\u0127al xog\u0127ol fuq mafkar g\u0127all-ewwel gwerra dinjija.", "G\u0127al tliet snin s\u0127a\u0127 Sciortino kien mehdi bil-\u0127sieb, t\u0127a\u017c\u017ci\u017c u l-immudellar ta' dan il-monument vast u imponenti li kellu jkun mag\u0127ruf b\u0127ala t-'Tempju ta' l-Imperu Ingli\u017c g\u0127all-Eroj mhux Mag\u0127ruf'.", "Sciortino irrealizza dan ix-xog\u0127ol f'mudell tat-tafal fuq skala ta' 1:200.", "Jing\u0127ad li l-idea ta' mafkar f'\u0121ie\u0127 is-'Suldat mhux mag\u0127ruf', hi \u0127olqien ta' l-artist Malti.", "B\u0127ala tifkira ta' l-erbg\u0127a w g\u0127oxrin Kungress Ewkaristiku Internazzjonali li sar f'Malta fl-1913 Sciortino \u0121ie imqabbad ilesti monument.", "Dan ix-xog\u0127ol imsemmi \"Kristu Re\" \u0121ie mikxuf fil-Furjana fit 30 ta' Di\u010bembru 1917 fi \u0127dan ta' \u010beremonja reli\u0121juza li g\u0127aliha in\u0121abru madwar 40,000 Malti.", "L'istatwa ta' Kristu Redentur hija figura tal-bron\u017c g\u0127olja 3.5 metri li tiddomina fuq pedestall tal-granit u tesprimi maest\u00e0 u kobor ta' sultan.", "Malta hija rapre\u017centata b\u0127ala figura femminili g\u0127arkuptejha ta\u0127t il-pedestall f'att ta' sottomissjoni waqt talba g\u0127all barka.", "Il figura tfakkar ukoll ir-reb\u0127iet mg\u0127odija fuq \"l-eg\u0127dewwa ta' Kristu\".", "Ori\u0121inarjament, Sciortino ippjana il-monument b'figura ta' Kristu biss g\u0127aliex l-g\u0127an ewlieni kienet rappre\u017centazzjoni tat- transubstanzjazzjoni, il-kun\u010bett tal-pre\u017cenza reali ta' Kristu fl-hekk imsej\u0127a \"Ewkaristija Mqaddsa\" (w:en:Transubstantiation).", "G\u0127alekk il- figura ta' Malta ma' t\u0127arisx lejn il-wi\u010b\u010b ta' Kristu i\u017cda qieg\u0127dha tbaxxi rasha f'att ta' reverenza i\u0121\u0121ib quddiem g\u0127ajnejha ix-xbieha tal-\u0121isem u demm ta' Kristu.", "Bejn 1924 u 1927 Sciortino temm \"Rhythmii Vitae\", xog\u0127ol meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-aqwa tieg\u0127u fil-bron\u017c u li \u0121ie esebit fl-Akkademija Rjali (Londra), \u0126adem bust ta' Carmen Sylva fuq stetina tal' familja Rjali tar-Rumanija u \u0127oloq monument imponenti b'tifkira tal-proklamazzjoni tal-Bra\u017cil b\u0127ala Repubblika.", "F'dan iz-zmien \u0127adem ukoll il-bust tal-Marki\u017ca Godi de Godio.", "Fit-8 ta' Mejju 1927 \u0121ie mikxuf monument kbir ie\u0127or ta'Sciortino f'Malta, il-Monument ta' l-Assedju l-Kbir, li jinsab quddiem il-Qorti tal'-\u0120ustizzja (qabel ma twaqqat fit-Tieni Gwerra Dinjija kien hemm il-bini tal-Ber\u0121a ta' l'Alvernja).", "Dan il-monument ifakkar il-qlubija u l-eroi\u017cmu tal-Maltin fl-Assedju ta' l-1565.", "Il-monument huwa kompost minn-tlett figuri li jirrapre\u017centaw il-kura\u0121\u0121, il-fidi u i\u010b-\u010bivilt\u00e0.", "Fl-1929 abbozz ta' Sciortino g\u0127al monument ekwestri tal-\u0120eneral Simon Bolivar \u0127a it-tieni post.", "Bejn 1931 u 1936, b\u0127ala preparazzjoni g\u0127al wirja mil-Kummisjoni Amerikana g\u0127all-arti, Sciortino lesta numru ta' xog\u0127olijiet ta' forom artisti\u010bi u su\u0121\u0121etti differenti - b'kollox wie\u0127ed u g\u0127oxrin bi\u010b\u010ba skultura fil-\u0121ibs, bron\u017c u l'ir\u0127am.", "Fost dawn insibu \"Lindbergh on Eagle\", \"Courage of Future Generation\", \"Arab Horses\", \"In the Jungle\", \"Detachment of the Soul from Humanity\", \"Speed\", \"Madonna protecting Navigators\", \"Dangerous Sport\", \"Consolation\", \"Late\", \"First Kiss\", \"Laughing\", \"Surprised\", \"Smiling\" u o\u0127rajn.", "Dawn huma kollha xog\u0127olijiet li jesprimu vitalit\u00e0 u entu\u017cja\u017cmu.", "Min\u0127abba il-mewt, ta' Frank Pedry, i\u010b-chairman tal-kummissjoni, ir-re\u010bessjoni ekonomika li kienet g\u0127addejja minnha l-Amerika u il-\u0121rajjiet politi\u010bi internazzjonali il wirja ma setg\u0127atx issir.", "Fil-1936 l-Akkademja Brittanika ta' l-Arti \u0121ewwa Ruma kellha tag\u0127laq min\u0127abba kunflitti politi\u010bi ma' l-Italja fuq il-gwerra ta' l-Abbesinja (illum l-Etjopja).", "Dan wassal biex Sciortino jirri\u017cenja mill-kariga li kellu fi \u0127dan l-Akkademja u b'hekk irritorna Malta fejn, fit-3 ta' Mejju, 1937, in\u0127atar kuratur fil-Mu\u017cew ta' l-Arti.", "L-a\u0127\u0127ar xog\u0127ol ta' Sciortino kien il-monument ta' \"Lord Gerald Strickland\" imwaqqaf fl-1945 fil-\u0121nien tal-Barrakka ta' Fuq, il-Belt.", "L-istil ta' Sciortino jg\u0127aqqad elementi tar-reali\u017cmu u tal-futuri\u017cmu.", "Huwa ta' nteress x'wassal u x'kiteb l-iskultur fuq din is-sintesi.", "Sciortino \u0127assu mi\u0121bud \u0127afna lejn l-i\u017cvilupp tekniku u l-in\u0121inerija.", "Ftit hu mag\u0127ruf dwar kif l-artist kien jinterpreta l-i\u017cvilupp tat-teknolo\u0121ija b\u0127ala Arti - dan hu su\u0121\u0121ett li l-arti tittratta \u0127afna aktar tard.", "Aspett ie\u0127or huwa r-rwol tar-reli\u0121jo\u017cit\u00e0 u l-ispirtu li fi\u0127 \u0127adem l-istatwa ta' \"Kristu Re\".", "Barra mir-rwol artistiku ta' Sciortino, b\u0127ala Malti ko\u017cmopolitan ta' \u010bittadinanza Brittannika li fil-bidu tas-seklu g\u0127oxrin g\u0127ex g\u0127al kwa\u017ci tletin sena fil-belt kapitali ta' l-Italja, huwa ta' interess kbir g\u0127all-istorja so\u010bjali Maltija x'\u0127aseb fuq l-identit\u00e0, il-personalit\u00e0 u l-lingwa Maltija - dan spe\u010bjalment minn bniedem f'po\u017cizzjoni ta' perspettiva iktar wiesg\u0127a u konsegwentament b'o\u0121\u0121ettivit\u00e0 akbar.", "Huwa \u017camm kuntatt ma' pajji\u017cu, g\u0127alkemm ir-ra\u0121unijiet e\u017catti m'humiex mag\u0127rufa.", "\u0120ietlu offruta \u010b-\u010bittadinanza Taljana i\u017cda g\u0127a\u017cel li j\u017comm dik Ingli\u017ca.", "Kif kien ja\u0127sibha Sciortino fuq il-faxxi\u017cmu Taljan -- hu li g\u0127ex it-twelid ta' dan il-moviment, u kif kien jasso\u010bjah u ja\u0127sibha fuq il-moviment nazzjonali malti.", "Ta' nteress hija il-lealt\u00e0 lejn l-Ingilterra; dan meta tqabblu ma' \u0127afna studenti ta' l-arti Maltin, li fl-a\u0127\u0127ar snin li Sciortino kien Ruma kienu qed imorru jistudjaw hemm fuq boro\u017c ta' studju mog\u0127tija mill-gvern Taljan - \u0127afna minnhom fil-fatt \u0127assew \u0121ibda kbira lejn il-faxxi\u017cmu u lejn l'Italja.", "Hu ta' nteress jekk Sciortino kellux kuntatt ma dawn l-istudenti li kienu jiltaqg\u0127u fl-g\u0127aqda tar-\"Regia Deputazione per la Storia di Malta\" (cf. Herbert Ganado - \"Rajt Malta Tinbidel\", Ktieb III, Kap XXXI).", "Apparentement te\u017cisti intervista ma' Sciortino.", "Hemm xi dokumenti miktubin minn Sciortino nnifsu, ittri jew \"FIXME\" (speeches lectures talks) t\u0127addit?"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1442", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1442", "title": "Lingwa Aw\u017ciljari Internazzjonali", "text": ["Lingwa Aw\u017ciljari Internazzjonali", "Lingwa Aw\u017ciljari Internazzjonali mag\u0127rufa ukoll b\u0127ala Lingwa Aw\u017ciljari (fil-qosor IAL), hija lingwa ma\u0127luqa g\u0127all-komunikazzjoni bejn nies ta' nazzjonijiet differenti li m'g\u0127andhomx l-istess lingwa, biex ti\u0121i mitkelma b\u0127ala t-tieni lingwa ta' g\u0127ajnuna komunikattiva internazzjonali.", "G\u0127alkemm idea antika \u0127afna, l-IAL tqieset g\u0127all l-ewwel darba fuq ba\u017ci teoretika serja mil-Lingwisti Edward Sapir u Otto Jespersen fil-bidu tas seklu li g\u0127adda.", "B'mod spe\u010bjali, il-\u0127sibijiet ta' Sapir g\u0127adhom siewja sa llum.", "L-argumenti tal-filosofija konstruttivista ikomplu jsa\u0127\u0127u dawn il-\u0127sibijiet.", "Dan l-artiklu jag\u0127mel emfasi fuq ir-rwol tal-krejattivit\u00e0 konxja fil-lingwa.", "Fl-istess waqt irid jing\u0127add li, min\u0127abba il-kumplessit\u00e0 tal-Lingwa, il-lingwisti saru joqg\u0127odu \u0127afna aktar attenti li ma jag\u0127mlux dikjarazzjonijiet daqshekk \u0121enerali.", "Fil-fatt \u0127afna kliem u\u017cat hawn huwa problematiku, per e\u017cempju, g\u0127add mhemmx definizjoni \u010bara fuq x'inhi \"sempli\u010bit\u00e0\" u \"lo\u0121ika\" fil-lingwa (ara Evalwazzjoni).", "L-ewwel parti ta' dan L-artiklu jittratta l-ba\u017ci teoretika.", "It-tieni parti (g\u0127ad irid jitlesta), jag\u0127ti lista ta' lingwi artifi\u010bjali li sostnu statut ta' IAL.", "Skond Sapir, il-lingwa hija il-kapa\u010bit\u00e0 mentali li tordna u tistruttura, l-ammont kbir ta' esperjenzi li ng\u0127addu minhom kif ukoll il-kapa\u010bit\u00e0 li ssawwar il-kun\u010betti u tag\u0127tihom forma konkreta f'tifsir.", "Fil-qosor: il-lingwa hija l-kapa\u010bit\u00e0 mentali li tag\u0127mel possibbli il-\u0127sieb.", "Din l-idea g\u0127andha il-bidu tag\u0127ha fil-filosofija ta' Wilhelm von Humboldt: \"Il-Lingwa hija l-organu li jsawwar il-\u0127sieb\" (f'Salus 1969:190).", "Fil-fatt, l-idea g\u0127andha similaritajiet kbar mal-prin\u010bipji tar-relattivit\u00e0 lingwistika, li jsostnu relazzjoni intima bejn il-kategoriji lingwisti\u010bi u l-\u0127sieb fuq il-livell ta' kull lingwa (Drechsel 1988:233).", "Individwi ja\u0127sbu fl-istrutturi, ji\u0121ifieri, fil-grammatika tal-lingwa tag\u0127hom.", "Din ir-relazzjoni bejn il-lingwa u l-\u0127sieb dwar il-fatt li il-kategoriji imposti mil-lingwa jikkanlizzaw u jistrutturaw il-\u0127sieb hi mag\u0127rufa b\u0127ala l-Ipote\u017ci ta' Sapir-Whorf.", "Meta Sapir studja bir-reqqa l-grammatika ta' diversi lingwi, wasal g\u0127all konklu\u017c\u017cjoni li kull grammatika g\u0127andha \u010berti nuqqasijiet fl-istruttura.", "Konsekwentament in-nuqqasijiet f'kull-lingwa jistg\u0127u jikkaw\u017caw dg\u0127jufijiet fil-\u0127sieb.", "Minkejja dan, huwa xorta jsostni li kull lingwa fiha innifisha hija suffi\u010bjenti (cf. Il-forma-mag\u0127quda ta' kull lingwa naturali) u \u017c-\u017cew\u0121 argumenti m'humiex f'kuntradizzjoni.", "\u010aertu nuqqas ta' lo\u0121ika naraw\u0127 f'dan l'e\u017cempju: bl-Ingli\u017c, li tg\u0127id \"it rains\" huwa grammatikament korrett, madanakollu il-grammatika Ingli\u017ca titlob li ikun hemm su\u0121\u0121ett overt f'kull sentenza.", "Dana jikkaw\u017ca \u010berti kontradizzjonijiet:", "Fil-fatt is-su\u0121\u0121ett \"it\" m'g\u0127andu l-ebda tifsira in konnessjoni mal-verb, peress li \"it\" mhiex qed taqdi l-iskop regolari li tindika o\u0121\u0121ett, fenomnu jew persuna.", "Is-su\u0121\u0121ett \"it\" f'din is-sentenza jikkostitwixxi irregolarit\u00e0, g\u0127aliex kull sentenza bl-Ingli\u017c tista tinbidel f'mistoqsija billi tpo\u0121\u0121i interrogattiv \"who\" jew \"what\" flok is-su\u0121\u0121ett.", "Madanakollu b\"'rains\" u \"snows\", dana mhux possibbli -- \"rains\" ming\u0127ajr ebda su\u0121\u0121ett, ma taqdix il-\u0127ti\u0121ijiet kollha grammatikali ta' l-Ingli\u017c g\u0127aliex, kif g\u0127edna, kull sentenza fl-Ingli\u017c te\u0127tie\u0121 su\u0121\u0121ett.", "G\u0127alekk, l-\"it\" li tissostitwixxi is-su\u0121\u0121ett (EN = dummy subject) hija restrizzjoni ta' regola grammatika.", "B'mod indirett sitwazzjonijiet b\u0127all dawn jistg\u0127u jimponu fuq il-\u0127sieb ta' l-individwu.", "Nuqqas ta' lo\u0121ika jista' jwassal g\u0127all-\u0127sieb inqas \u010bar.", "L-ewwel pass biex wie\u0127ed jevita li dg\u0127jufija fil-grammatika ti\u0121i trasferita g\u0127all-\u0127sieb hi li wie\u0127ed jakkwista sens ta' inkongruwenzi fil-lingwa li-wie\u0127ed ju\u017ca.", "Li persuna, li tu\u017ca lingwa b\u0127ala l-istrument tal-\u0127sieb, te\u017camina l-istess lingwa hu paradoss fih innfisu: kif jista strument je\u017camina lilu innifsu?", "Sapir jissu\u0121\u0121erixxi li wie\u0127ed je\u017camina l-istrutturi ta' lingwi naturali o\u0127ra b'lo\u0121ika u grammatika diversa biex isir aktar konxju ta' l-istrutturi tal-lingwa tieg\u0127u.", "Jissu\u0121\u0121erixxi wkoll li wie\u0127ed iqabbel il-lin\u0121wa tieg\u0127u ma' lingwi o\u0127rajn (anki artifi\u010bjali) u sistemi li josservaw lo\u0121ika assoluta.", "Dawn is-sistemi g\u0127andhom ikunu lo\u0121i\u010bi fil-kun\u010betti, is-simboli u l-kombinazzjoni tas-simboli li ju\u017caw.", "Minbarra li jkun mezz konvenjenti biex wie\u0127ed jag\u0127raf difetti strumentali fil-lingwa fuq ba\u017ci ta' dan l-istudju, wie\u0127ed ikun ukoll f'po\u017cizzjoni li jsawwar lingwa internazzjonali aw\u017ciljari li taqdi numru ta' skopijiet.", "Sapir hu kontra l-idea li wa\u0127da mil-lingwi naturali popolari, b\u0127al ma hu l-Ingli\u017c jew il-Fran\u010biz tie\u0127u post ta' l-IAL peress li dawn ma jissodisfawx il-\u0127ti\u0121ijiet li jen\u0127tie\u0121 taqdi l-IAL.", "Edward Sapir jissokta isemmi \u0127ames kwalitajiet ta' IAL:", "Min ikun qieg\u0127ed jitg\u0127allem il-lingwa je\u0127tie\u0121 li jkun kapa\u010bi ju\u017ca l-istruttura ta' l-espressjoni li di\u0121a akkwista b\u0127ala paradigmi u jibni espressjonijiet \u0121odda.", "Jekk, ng\u0127idu a\u0127na, wie\u0127ed \u0121a tg\u0127allem minn espressjoni partikolari li il-passat sempli\u010bi ta' verb fl-Ingli\u017c jin\u0127adem billi j\u017cid is-suffiss / \"-ed\" / hu g\u0127andu jkun kapa\u010bi ja\u0127dem il-passat sempli\u010bi tal-verbi l-o\u0127ra billi j\u017cid / \"-ed\" /.", "L-idea ta' krejattivit\u00e0 testendi g\u0127al setturi o\u0127ra u timplika illi meta wie\u0127ed jitkellem, irid ikun kapa\u010bi, a ba\u017ci ta' strutturi l-aktar sempli\u010bi, regolari u lo\u0121i\u010bi, li \u0121a akkwista, jo\u0127loq kliem jew g\u0127aqda ta' kliem \u0121did skond il-\u0127tie\u0121a.", "Minbarra l-vanta\u0121\u0121i pratti\u010bi li-to\u0127loq IAL - bi\u017c\u017cejjed wie\u0127ed isemmi tnejn: vanta\u0121\u0121i ekonomi\u010bi u l-vanta\u0121\u0121 ta' l-ebda telf ta' Informazzjoni fit-traduzzjoni - Sapir isemmi wkoll xi vanta\u0121\u0121i psikolo\u0121i\u010bi.", "Li tu\u017ca lingwa li tin\u0127ass li hi mag\u0127mula mil-bnedmin, tnissel sens ta' kontroll fuq il-lingwa, flok il-jasar ta' l-istrutturi u l-irqaqat.", "Hu jkompli jg\u0127id li-wie\u0127ed ikollu inqas inibizzjonijiet meta ju\u017ca lingwa internazzjonli \"artifi\u010bjali\", peress li b'hekk jista jserra\u0127 mo\u0127\u0127u li m'hux ser joffendi 'l xi \u0127add billi jmur kontra l-\"etiquette\" ta' l-ilsien ta' xi wie\u0127ed mis-semmieg\u0127a.", "Din l-osservazzjoni tista' tinstema' daqxejn skabru\u017ca, fl-istess \u0127in meta wie\u0127ed jinnota kemm jimbarazzaw rwie\u0127om migranti ta' \u010bert\u00e0 et\u00e0 meta ma jirnexxilhomx jaddataw g\u0127al kulturi \u0121odda bl-i\u017cvanta\u0121\u0121i so\u010bjali li jinqalg\u0127u, l-argument isir tassew relevanti.", "Lingwa perfettament lo\u0121ika, mibnija fuq ba\u017ci ta' reflessjoni konxja, u mifruxa sewwa ma l-erbag\u0127t irjie\u0127 tkun aktar strument fin u adekwat minn kull-lingwa \"naturali\" bi strutturi inkongruenti.", "Lingwa bi struttura aktar lo\u0121ika twassal g\u0127al \u0127sieb aktar lo\u0121iku.", "\"Il-prodott (il-\u0127sieb), jikber skond kemm tippermetti il-lingwa\" (sapir 1921:15).", "Il-\u0127olqien ta' IAL jen\u0127tie\u0121 li jkun ba\u017cat fuq grammatika ta' lingwi naturali, billi jislet il-partijiet li jag\u0127mlu sens u jwarrab dawk \"difettu\u017ci\".", "F'dan is-sens, Lingwa aw\u017ciljari mibnija bil-g\u0127aqal hija rikostruzzjoni ta' strutturi \u0121a e\u017cistenti f'Lingwi naturali.", "Rikostruzzjon b\u0127al din tippresupponi li wie\u0127ed ikun im\u0127arre\u0121 tajjeb fil-grammatika tal-Lingwi naturali.", "U g\u0127alhekk nikkonkludu illi li wie\u0127ed ikun im\u0127arre\u0121 fl-istrutturi grammatikali tg\u0127in lill-mo\u0127\u0127 jirfin\u0127om.", "U peress li d-dinja li ng\u0127ixu fiha hi so\u0121\u0121etta g\u0127all-grammatika, wie\u0127ed jista' jkompli jargumenta u jg\u0127id li it-tag\u0127lim tal-prin\u010bipji grammatikali li j\u0127addnu u jsawwru ir-realtajiet so\u0121\u0121ettivi kollha, i\u0121ieg\u0127lu l-mo\u0127\u0127 ikompli jtejjibhom dejjem aktar.", "Din hi opinjoni tipikament konstruttivista:", "Il-motivazzjoni ta' Sapir nibtet minn xewqa \u0121enwina li jkun hemm ftehmin bejn il-popli.", "Mill-istudju profond li g\u0127amel Sapir dwar id-diversi Lingwi Indigeni Amerikani sar jaf tajjeb ir-rikkezza tal-lingwi \u017c-\u017cg\u0127ar.", "Minn dan l-istudju, sar ferm konvint, li wie\u0127ed ma jistag\u0127x jg\u0127id li lingwa hija superjuri g\u0127al o\u0127ra.", "Sapir jargumenta, li jekk lingwa tipprovdi mezzi li bihom tkun kapa\u010bi tesprimi kwalunkwe kun\u010bett, allura, \"<nowiki>[...]</nowiki> li wie\u0127ed jg\u0127id, li lingwa hi aktar grammatikali jew li g\u0127andha forma-mag\u0127quda aktar minn o\u0127rajn hu assoluttamant bla sens.\"", "(Sapir 1949:9).", "Fil-\u0121abra ta' l-artikli tieg\u0127u ippublikata fl-1949, Sapir jargumenta, illi b'lingwa mitkellma min-nies ta' kultura primittiva wie\u0127ed g\u0127andu mezz jesprimi te\u017ci astratta filosofika, \u0121aladarba l-istrutturi ta' dawk il-Lingwi kapa\u010bi jesprimu ideat ta' struttura komplessa - anki jekk il-vokabularju tal-lingwa ikun insuffi\u010bjenti.", "Li \u0127sibijiet ta' dan it-tip g\u0127adhom qatt ma \u0121ew espressi f'dawn il-kulturi hu sempli\u010biment g\u0127aliex \"g\u0127adhom mhumhiex avvanzati bi\u017c\u017cejjed biex jinterressaw rwie\u0127hom fuq livell astratt u filosofiku.\"(Sapir 1949:FINDPAGE).", "Fi-kliem ie\u0127or \"il-forma-mag\u0127quda\" ta' kull lingwa tfisser \"aktar min \u0127a\u0121a o\u0127ra li it-t\u0127addim tag\u0127ha hu bla limitu\"(Harris 1951:296).", "Kull lingwa g\u0127andha il-prin\u010bipji grammatikali tag\u0127ha li jiddettaw x'informazzjoni trid ting\u0127ata f'sentenza u x'inhu permess li wie\u0127ed i\u0127alli barra.", "Fil-\u0120ermani\u017c u l-Ingli\u017c, ng\u0127idu a\u0127na, in-numru hu obligatorju, fil-waqt li l-Kwaikutl ma je\u0127tie\u0121x informazzjoni b\u0127al din - madankollhu il-Kwaikutl hu formalment mg\u0127adud peress li joffri lil minn jitkellmu xi possibilit\u00e0 biex jesprimi in-numru tan-nom.", "Franz Boas jargumenta fuq linji simili: \"Naturalment l-eskimi\u017c jista' jesprimi jekk ra\u0121el hux marid issa <nowiki>[...]</nowiki> imma l-forma grammatikali tas-sentenza tieg\u0127u ma te\u0127tie\u0121x li jag\u0127ti relazzjoni ta' temp\" (Boas 1969:38).", "Dawn l-ideat, illum, daqs qabel, g\u0127adhom avantgardisti u fl-istess \u0127in diskutibbli \u0127afna.", "Huwa fatt a\u010b\u010bettat illi komunitajiet li ma jitkellmux wa\u0127da mil-lingwi ekonomikament importanti qeg\u0127din fi \u017cvanta\u0121\u0121.", "Huwa fatt ukoll li l-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-Ewropej g\u0127ad mg\u0127andhomx me\u017c\u017c kif jikkomunikaw direttament mal-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-Asjati\u010bi u l-G\u0127arab.", "Dan ifisser telf kbir ta' tag\u0127rif dwar veduta differenti tad-dinja.", "Sal-\u0121urnata ta' llum q\u0127ad m'hemmx implementazzjoni ta' IAL fil-veru sens tal-kelma - m'hux fa\u010bli li wie\u0127ed jimplementa il-\u0127tigijiet li semmejna aktar 'il fuq.", "Il-\u0127tigijiet infishom huma diskutibbli g\u0127all-a\u0127\u0127ar.", "Mis-sittinijiet 'l hawn il-lingwisti bdew joqg\u0127odu lura milli jag\u0127mlu dikjara\u017c\u017cjonijiet fuq is-\"semplicit\u00e0\" u il-\"lo\u0121ika\" fil-lingwa.", "L-istess japplika g\u0127al dikjarazzjonijiet b\u0127al, ng\u0127idu a\u0127na, \"il-mod kif il-lingwa t\u0127ares lejn id-dinja huwwa so\u0121\u0121ett g\u0127all-grammatika\".", "Wie\u0127ed sempli\u010biment ja\u010b\u010betta l-possibbilt\u00e0, i\u017cda m'hemm l-ebda \u010bertezza assoluta fuq dan.", "Wie\u0127ed ma jridx jinsa punt ie\u0127or; sistema mibnija b'mod ideali llum mhux bilfors ser tibqa valida ma\u017c-\u017cmien (\"time stability of language systems\") - jekk nikkunsidraw dak kollhu li nafu fuq it-Tibdil fil-Lingwa, ma\u017c-\u017cmien anke sistema ideali \"taddatta\" u \"tiddeforma\" b\u0127al kull lingwa o\u0127ra.", "Madanakollu insibu nies li kibru fl-lingwa kostruwita, b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na l-Esperanto jew f'lingwi rikostruwiti, b\u0127al ma hu l-Ebrew Modern.", "Punt diskuttibli ie\u0127or forsi hu wkoll il-fatt li visti (views) u tradizzjonijiet huma m\u0127addna fil-lingwa stess u ji\u0121u mg\u0127oddija minn\u0127a.", "Konsekwentamet jekk nadottaw IAL \"ekklettika\" dawna jintilfu.", "Madankollu ir-ri\u010berka fl-istorja turina li \u0127afna \"tradizzjonijiet\" \u0121ew kostrutti konxjament b'g\u0127anijiet politi\u010bi u ekonomi\u010bi.", "Wie\u0127ed jista jargumenta li triq realistika g\u0127al IAL tista' tintle\u0127aq bir-ri\u010berka tal-Lingwistika \u0120enerattiva u it-Teorija tal-Prin\u010bipji ul-Patrametri.", "L-ewwel prova prattika ta' IAL li kienet mifruxa sew \u0121iet \u017cviluppata min-negozjanti An\u017cejati\u010bi"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1464", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1464", "title": "Grammatika Maltija", "text": ["Grammatika Maltija", "Din g\u0127andha tkun pa\u0121na ta' referenza g\u0127all-grammatika Maltija.", "Biex tit\u0127addet fuq il-grammatika Maltija mur fuq il-pa\u0121na tad-.", "L-alfabett Malti fih 30 ittra, li 6 huma vokali u 24 konsonanti.", "Dawn huma:", "L-istorja tal-alfabett hi kkaratterizzata mhux biss minn varjet\u00e0 ta' simboli g\u0127al kull ittra, imma wkoll minn varjazzjoni fl-ordni tal-ittri.", "Wa\u0127da mill-bidliet fis-sekwenza hija tal-ittra G\u0127 li, minflok bejn il-G u l-H, ti\u0121i bejn in-N u l-O.", "ara Lingwa Maltija.", "A/a, E/e, I/i, O/o, U/u, IE/ie", "Il-vokali tal-le\u0127en tid\u0127ol f'kelma biex inkunu nistg\u0127u nlissnuha tajjeb.", "Din tid\u0127ol quddiem : ilbiesi nilag\u0127bu nisirqu. ridt iddur riedet iddawwar irrid immur e\u017cempji : \u017cew\u0121t itfal tlitt ibniet erbat i\u0127bieb \u0127amest idjar sebat ibliet tmint ifran disat iklieb g\u0127axart i\u0127mir l-iskola l-ixkupi l-istejjer", "v", "Il-konsonanti huma 24:<br> b,\u010b,d,f,\u0121,g,g\u0127,\u0127,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,t,v,w,x,\u017c,z.", "Fil-Malti l-konsonanti huma importanti g\u0127ax jifformaw l-g\u0127erq tal-kelma.<br> E\u017c. ra\u0121el g\u0127andha g\u0127erq r - \u0121 - l.", "Il-konsonanti jistg\u0127u jkunu: L-Assimilazzjoni issehh meta konsononati jinstemg\u0127u mod differenti milli kif jinkitbu.", "L-assimilazzjoni tal konsonanti tinqasam fi tnejn : Shiha ; meta l-assimilazzjoni tkun tidher, ezempju : ix-xemx \"mhux\" il-xemx ghax 'x' hija konsonanta xemxija Parzjali ; Meta il-bidla tkun tinstema` biss u ma tinkitibx Din tinqasam fi tnejn : Rigressiva ; meta l-ittra ta` wara tinfluwenza lil dik ta` quddiema u ghalhekk tinstema mod iehor ez : d\u0127ul \"tinstema\" t\u0127ul Progressiva ; meta l-ittra ta` quddiem tinfluwenza lil dik ta warajha u tbiddel il-hoss ez : \u0121kieket \".instema\" \u0121gieget", "Kif tiftakarhom?", "v", "Il-verbi irregolari huma dawk li ma jimxux g\u0127al kollox mal-konjugazzjoni tal-verbi l-o\u0127ra s\u0127abhom.", "Dawn huma: \u0121ie, kiel, ra, \u0127a, idda, emmen, mar, i\u017c\u017ca, ta, qal, jaf, kellu, waqaf, jisem.", "(1) ta<br> \"Imperfett\": nag\u0127ti, tag\u0127ti, jag\u0127ti, tag\u0127ti, nag\u0127tu, tag\u0127tu, jag\u0127tu.<br> \"Perfett\": tajt, tajt, ta, tat, tajna, tajtu, taw.<br> \"Imperattiv\": ag\u0127ti, ag\u0127tu. <br> \"Parti\u010bipju Passat: mog\u0127ti, mog\u0127tija, mog\u0127tijin.", "Is-7 forma:<br> \"Imperfett\": ning\u0127ata, ting\u0127ata, jing\u0127ata, ting\u0127ata, ning\u0127ataw, ting\u0127ataw, jing\u0127ataw<br> \"Perfett\": ing\u0127atajt, ing\u0127atajt, ing\u0127ata, ing\u0127atat, ing\u0127atajna, ing\u0127atajtu, ing\u0127ataw.", "(2) \u0127a<br> \"Imperfett\": nie\u0127u, tie\u0127u, jie\u0127u, tie\u0127u, nie\u0127du, tie\u0127du, jie\u0127du.<br> \"Perfett\": \u0127adt, \u0127adt, \u0127a, \u0127adet, \u0127adna, \u0127adtu, \u0127adu.<br> \"Imperattiv\": \u0127u, \u0127udu. <br> \"Parti\u010bipju Passat: me\u0127ud, me\u0127uda, me\u0127udin", "(3) ra<br> \"Imperfett\": nara, tara, jara, tara, jaraw, taraw, jaraw.<br> \"Perfett\": rajt, rajt, ra, rat, rajna, rajtu, raw.<br> \"Imperattiv\": ara, araw. <br> \"Parti\u010bipju Passat: (perifrastiku) milmu\u0127, milmu\u0127a, milmu\u0127in p.p. ta' lema\u0127", "(4) M'hemmx iktar", "(5) qal<br> \"Imperfett\": ng\u0127id, tg\u0127id, jg\u0127id, tg\u0127id, ng\u0127idu, tg\u0127idu, jg\u0127idu.<br> \"Perfett\": g\u0127edt, g\u0127edt, qal, qalet, g\u0127edna, g\u0127edtu, qalu.<br> \"Imperattiv\": g\u0127id, g\u0127idu. <br> \"Parti\u010bipju Passat: ????", "(6) \u0121ie<br> \"Imperfett\": ni\u0121i, ti\u0121i, ji\u0121i, ti\u0121i, ji\u0121u, ti\u0121u, ji\u0121u.<br> \"Perfett\": \u0121ejt, \u0121ejt, \u0121ie, \u0121iet. \u0121ejna, \u0121ejtu, \u0121ew.<br> \"Imperattiv\": ejja, ejjew. <br> \"Parti\u010bipju Passat: <br> \"Parti\u010bipju Attiv: \u0121ej, \u0121ejja, \u0121ejjin", "(7) mar<br> \"Imperfett\": immur, tmur, jmur, tmur, immorru, tmorru, immoru.<br> \"Perfett\": mort, mort, mar, marret, morna, mortu, marru.<br> \"Imperattiv\": mur, morru. <br> \"Parti\u010bipju Passat:", "(8) idda<br> \"Imperfett\": niddi, tiddi, jiddi, tiddi, niddu, tiddu, jiddu.<br> \"Perfett\": iddejt, iddejt, idda, iddiet, iddejna, iddejtu, iddew.<br> \"Imperattiv\": iddi, iddu. <br> \"Parti\u010bipju Passat:", "(9) i\u017c\u017ca<br> \"Imperfett\": ni\u017c\u017ci, ti\u017c\u017ci, ji\u017c\u017ci, ti\u017c\u017ci, ni\u017c\u017cu, ti\u017c\u017cu, ji\u017c\u017cu.<br> \"Perfett\": i\u017c\u017cejt, i\u017c\u017cejt, i\u017c\u017ca, i\u017c\u017ciet, i\u017c\u017cejn, i\u017c\u017cejtu, i\u017c\u017cew.<br> \"Imperattiv\": i\u017c\u017ci, i\u017c\u017cu. <br> \"Parti\u010bipju Passat: mi\u017c\u017ci, mi\u017c\u017cija, mi\u017c\u017cijin ????", "(10) emmen<br> \"Imperfett\": nemmen, temmen, jemmen, temmen, nemmnu, temmnu, jemmnu.<br> \"Perfett\": emmint, emmint, emmen, emmnet, emminna, emmintu, emmnu.<br> \"Imperattiv\": emmen, emmnu. <br> \"Parti\u010bipju Passat: emmnut, emmnuta, emmnuti", "(11) kellu<br> \"Imperfett\": ikolli, ikollok, ikollu, ikollha, ikollna, ikollkom, ikollhom.<br> \"Perfett\": kelli, kellek, kellu, kellha, kellna, kellkom, kellhom.<br> \"Imperattiv\": <br> \"Parti\u010bipju Passat:", "(12) Waqaf", "(13) Jisem", "kiel<br> \"Imperfett\": niekol, tiekol, jiekol, tiekol, jieklu, tieklu, jieklu.<br> \"Perfett\": kilt, kilt, kiel, kielet. kilna, kiltu, kiltu.<br> \"Imperattiv\": kul, kulu. <br> \"Parti\u010bipju Passat: mikul, mikula, mikulin", "Pronomi Pronomi Mag\u0127\u017culin huma dawn - Jiena, inti, hija, huwa, ahna, intom, huma. pronomi Mehmu\u017cin"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1485", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1485", "title": "Memorial Day", "text": ["Memorial Day", "Jum it-Tifkira (\"Memorial Day\") huwa festa pubblika fl-iStati Uniti li ti\u0121i \u010b\u010belebrata fl-a\u0127\u0127ar Tnejn ta' Mejju.", "Fi\u017c-\u017cmien kienet mag\u0127rufa b\u0127ala Jum L-Onorefi\u010benza (\"Decoration Day\").", "Il-festa tikkommemora l-ir\u0121iel u n-nisa membri tal-forzi armati li mietu fis-servizz ta' pajji\u017chom.", "Il-festa bdiet g\u0127al \u0121ie\u0127 is-suldati ta' l-Unjoni (Nord) li mietu matul il-Gwerra \u010aivili Amerikana.", "Wara t-Tieni Gwerra Dinjija t-tifsira ta' din il-festa kibret u saret tinkludi ukoll lil dawk in-nies li mietu f'kull gwerra jew azzjoni militari matul is-snin.", "Illum \u0127afna Amerikani ju\u017caw Jum it-Tifkira biex jag\u0127tu \u0121ie\u0127 lill-qraba mejtin tag\u0127hom.", "Is-servizzi reli\u0121ju\u017ci il-\u0126add qabel Jum it-Tifkira xi drabi jinkludu qari ta' l-ismijiet tal-membri li jkunu mietu matul dik is-sena.", "\u0126afna nies josservaw il-festa billi j\u017curu l-oqbra u l-monumenti.", "Fit-tlieta ta' wara nofsinhar ji\u0121i osservat Mument ta' Tifkir Nazzjonali.", "Tradizzjoni o\u0127ra hi li titni\u017c\u017cel il-bandiera mezz'asta mis-seb\u0127 sa nofsinhar (\u0127in lokali)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1490", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1490", "title": "Gwerra \u010aivili Amerikana", "text": ["Gwerra \u010aivili Amerikana", "Se\u0127\u0127et fl-Istati Uniti mil-1861 sal-1865."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1495", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1495", "title": "\u017bebbu\u0121", "text": ["\u017bebbu\u0121", "\u017bebbu\u0121 jista' jirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1508", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1508", "title": "Indja", "text": ["Indja", "L-Indja\" (), uffi\u010bjalment ir-Repubblika tal-Indja\"' hi pajji\u017c li tinsab fin-nofsinhar tal-Asja u tkopri l-parti l-kbira tas-subkontinet Indjan.", "\u0126afna rotot stori\u010bi u merkantili jg\u0127addu minnha.", "L-Indja g\u0127andha kosta ta' aktar minn sebat elef kilometru u g\u0127andha fruntieri mal-Pakistan, i\u010b-\u010aina, il-Birmanja, il-Bangladexx, in-Nepal, il-Butan u l-Afganistan.", "Is-Sri Lanka, il-Maldivi u l-Indone\u017cja huma g\u017cejjer nazzjonijiet fil-qrib.", "L-Indja hija it-tieni pajji\u017c l-aktar popolat fid-dinja, b'popolazzjoni ta' aktar minn biljun ru\u0127, u \u0121eografikament is-seba' l-akbar pajji\u017c.", "L-Indja hija l-benniena ta\u010b-\u010biviltajiet l-aktar antiki u tat ukoll it-twelid lil erba' reli\u0121jonijiet: L-Indui\u017cmu, il-Buddi\u017cmu, il-\u0120eini\u017cmu u is-Siki\u017cmu.", "Il-pajji\u017c kien parti mill-Imperu Brittanniku qabel ma kiseb l-indipendenza fl-1947.", "Fl-a\u0127\u0127ar g\u0127oxrin sena, l-Indja kibret sew, fl-ekonomija u fir-rwol militari u internazzjonali.", "L-isem Indja \u0121ej mill-kelma 'Hindu' fil-Persjan antik, li hi nnifisha \u0121ejja mill-kelma 'Sindhu' (Sanskritu), l-isem storiku g\u0127ax-xmara Indus.", "Il-kostituzzjoni tal-Indja u l-u\u017cu \u0121enerali jirrikonoxxu wkoll l-isem Bharat (Hindi: \u092d\u093e\u0930\u0924), li kien l-isem fis-Sanskritu tar-re antik Hindu.", "Isem ie\u0127or huwa, Hindustan (Hindi: \u0939\u093f\u0928\u094d\u0926\u0942\u0938\u094d\u0925\u093e\u0928), jew 'l-art tal-Hindus' fil-Persjan, li ntu\u017ca mi\u017c-\u017cminijiet Mughal, g\u0127alkemm dan l-isem mhux u\u017cat kullimkien illum.", "Vande Mataram hija l-g\u0127anja nazzjonali Indjan.", "L-g\u0127anja nkitbet minn Bankim \u010aandra \u010aatter\u0121ii f'forma Sanskritizzata tal-lingwa Bengali\u017ca.", "Flimkien mal-Innu Nazzjonali g\u0127andha tifsira simbolika kbira g\u0127all-Indja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1513", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1513", "title": "Edward Sapir", "text": ["Edward Sapir", "Edward Sapir (L\u0119bork, 26 ta' Jannar 1884 \u2013 New Haven, 4 ta' Frar 1939) kien antropologu u lingwista Amerikan, wie\u0127ed mill-mexxejja importanti fil-lingwistika strutturali.", "Flimkien ma' Benjamin Whorf, hu kien il-mo\u0127\u0127 wara li dik li illum tissejja\u0127 l-ipote\u017ci ta' Sapir-Whorf.", "Sapir twieled f'Lauenburg, il-Prussja, fis-26 ta' Jannar 1884.", "Fl-1904 iggradwa mill-Universit\u00e0 ta' Columbia, fi New York, bi grad fil-lingwi \u0120ermani\u010bi, i\u017cda l-interessi lingwisti\u010bi tieg\u0127u kienu j\u0127addnu skopijiet \u0127afna usa'.", "Fis-sentejn li segwew g\u0127amel studji diretti fuq il-lingwi Wishram u Takelma tal-Amerikani Nattivi.", "Waqt li kien f'Columbia iltaqa' mal-antropologu Franz Boas, li probabbilment kienet il-persuna li l-aktar tag\u0127tu spinta biex jistudja il-lingwi Amerikani.", "G\u0127allem fl-Universit\u00e0 ta' Chicago u aktar tard l-Universit\u00e0 ta' Yale, fejn la\u0127aq kap tad-dipartiment tal-antropolo\u0121ija.", "Kien wie\u0127ed mill-ewwel li esplora r-relazzjonijiet bejn l-istudji lingwisti\u010bi u l-antropolo\u0121ija.", "Fost l-istudenti tieg\u0127u insibu lil-Fang-kuei Li u Benjamin Whorf.", "Sapir ippropona \u0127arsa \u0121dida lejn il-lingwa fl-1921 billi sostna li l-lingwa tinfluwenza l-mod kif ja\u0127sbu in-nies.", "L-idea ta' Sapir \u0121iet adottata fl-erbg\u0127inijiet minn Whorf u eventwalment saret tissejja\u0127 l-ipote\u017ci ta' Sapir-Whorf.", "Fl-artiklu \"The Psychological Reality of the Phoneme\" (Ir-realt\u00e0 psikolo\u0121ika tal-Fonema) li ppubblika fl-1949 kien l-ewwel li sostna b'mod \u010bar \u0127afna li l-fonema, kategorija astratta \u0121enerali tal-\u0127oss, hija psikolo\u0121ikament reali u tikkategori\u017c\u017ca l-mod kif nag\u0127rfu.", "Fost il-lingwi Amerikani l-ispe\u010bjalitajet tieg\u0127u kienu il-lingwi Athabaskan.", "Fost il-lingwi u kulturi o\u0127ra li studja Sapir ng\u0127oddu il-Wishram Chinook, Navajo, Nootka, Paiute, Takelma, u Yana.", "G\u0127alkemm mag\u0127ruf g\u0127al xog\u0127ol tieg\u0127u fil-lingwistika Amerikana, kien produttiv \u0127afna f'materji tal-lingwistika \u0121enerali, kif naraw fil-ktieb tieg\u0127u \"Language\", li jipprovdi kollox, minn klassifikazzjoni tipolo\u0121ika grammatikali ta' lingwi li jkopru mi\u010b-\u010aini\u017c san-Nootka, sa spekulazzjonijiet fuq il-fenomenu tat-tibdil fil-lingwa (drift) u l-arbitrarjet\u00e0 tal-asso\u010bjazzjonijiet bejn il-lingwa, r-razza u l-kultura.", "Sapir miet fl-4 ta' Frar 1939 b'problemi tal-qalb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1515", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1515", "title": "Wilhelm von Humboldt", "text": ["Wilhelm von Humboldt", "Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand Baruni von Humboldt (Potsdam, 22 ta' \u0120unju 1767 \u2013 Tegel, 8 ta' April 1835) kien fizzjal tal-gvern, diplomatiku, filosfu, fundatur tal-Universit\u00e0 Humboldt f'Berlin, \u0127abib ta' Goethe u spe\u010bjalment ta' Schiller.", "Huwa mag\u0127ruf l-aktar b\u0127ala lingwista \u0120ermaniz li introdu\u010ba l-istruttura tal-Lingwa Baska lill-intelletwali Ewropej.", "\u0126uh Alexander von Humboldt hu mag\u0127ruf daqsu fix-xjenzi naturali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1528", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1528", "title": "Herbert Ganado", "text": ["Herbert Ganado", "Herbert Ganado (Furjana, 7 ta' April 1906 - 5 ta' April 1975) avukat, president tal-Azzjoni Kattolika, editur, politiku u kittieb.", "Hu twieled fis-subborg tal-Furjana fis-7 ta' April, tal-1906.", "Isem Ganado jintrabat ma' \u0127afna \u0127idma sfu\u017ca favur Malta u l-Maltin.", "Hemm diversi sferi pubbli\u010bi fejn Ganado n\u0127ass fis-seklu g\u0127oxrin; aktarx li l-iktar tnejn huma l-\u0121urnali\u017cmu u l-politika.", "It-tnejn li huma kienu jistrie\u0127u fuq dak li hu essenzjali biex jiftiehem il-karattru ta' Herbert u biex fuq kollox tkun apprezzata l-\u0127idma tieg\u0127u: il-konvinzjonijiet reli\u0121ju\u017ci tieg\u0127u li hu ma kien jibdilhom ma' xejn.", "Jekk tne\u017c\u017ca' lil Ganado mit-twemmin tkun tlift kollox u l-kwadru jittappan.", "\u0126ajtu hija katina s\u0127i\u0127a ta' episodji fejn hu ni\u017cel jikkumbatti bl-ener\u0121ija tieg\u0127u lil min deher li ried jeqred ir-reli\u0121jon li \u0121ab Pawlu ta' Tarsu fis-sena sittin wara Kristu.", "Dawn il-konvinzjonijiet \u0121abuh biex ja\u0127dem id f'id mal-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi.", "Ganado kien sar l-alleat tieg\u0127u f'kull sens.", "Kellu qima lejh u \u0127adem g\u0127alih kemm fl-istampa kif ukoll fil-politika.", "Il-\u0121urnali\u017cmu u l-politika tawh l-ispazju perfett fejn jikkumbatti g\u0127all-prin\u010bipji tieg\u0127u.", "Ganado studja l-Li\u010beo u l-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Illawrja b\u0127ala avukat fl-1931.", "B\u0127ala student kien President tal-Kunsill Studenti Universitarji.", "Bejn l-1936 u l-1940 kien President ta' l-Azzjoni Kattolika.", "Din l-g\u0127aqda offrietlu spazju fejn jimmilita g\u0127all-Kristjane\u017cmu.", "Sforz il-bi\u017ca' li kellu li r-reli\u0121jon g\u0127ad tispi\u010b\u010ba minn Malta mbarka ru\u0127u fl-istampa billi beda jeditja Le\u0127en is-Sewwa u wara l-e\u017cilju krudil fl-Uganda da\u0127al fil-politika.", "Fil-\"Le\u0127en is-Sewwa\", fi \u017cmien il-gwerra \u010bivili Spanjola, Ganado kiteb artikli favur id-dittatur Franco.", "L-iktar artiklu kontroversjali tieg\u0127u fuq il-waqg\u0127a ta' Madrid bit-titlu \"D\u0127alna Madrid\", kif ukoll is-simpatija tieg\u0127u lejn l-Italja Faxxista, wasslu sabiex fl-1940 ji\u0121i internat u fl-1942, e\u017ciljat lejn l-Uganda.", "L-artiklu g\u0127en immens biex il-mi\u017cien jimxi favur l-internament.", "Hu nnifsu kien stqarr li kien privile\u0121\u0121 g\u0127alih li jbati g\u0127al-Le\u0127en.", "Il-fa\u017ci tieg\u0127u b\u0127ala editur kien \u017cmien e\u010bitanti.", "Ganado l-editur ma dabbar l-ebda libel u fuq kollox kellu vi\u017cjoni miftu\u0127a.", "Kien jinteressah x'inhu ji\u0121ri lilhinn mis-swar.", "L-istorja ta' l-Internament hija wa\u0127da mill-ikreh fa\u010b\u010bati tas-seklu g\u0127oxrin fejn grupp ta' Maltin inklu\u017c Dr. Ganado \u0121ew ittrattati mill-Ingli\u017ci daqs li kieku kienu kriminali.", "Dawn \u0121ew internati mill-Ingli\u017ci ming\u0127ajr \u0121uri jew sentenza tal-qrati, azzjoni li \u0127afna jarawha b\u0127ala ironika meta wie\u0127ed jikkunsidra li l-Ingilterra kienet meqjusa b\u0127ala l-omm tal-parlamenti.", "Dawn is-suppost kriminali Maltin ma kienu xejn g\u0127ajr nies entu\u017cjasti, w\u0127ud minnhom anki ffissati fil-kultura Taljana.", "Ganado kiteb li fl-Uganda kienu sabu ru\u0127hom \"f'wie\u0127ed minn dawk il-kampijiet tal-pri\u0121unieri li naraw fil-films.\"", "Ganado \u0127a mieg\u0127u l-Uganda numru ta' kotba fosthom l-Oxford Book of English Verse u d-Divina Commedia ta' Dante Alighieri.", "Ganado irnexxielu jirba\u0127 it-trawma tal-kamp u kif jg\u0127id hu stess hu flimkien ma' o\u0127rajn kienu dde\u010bidew li \"ma nintelqux u nsibu rkaptu tal-post.\"", "Fl-1945 \u0121ie lura mill-Uganda u ntefa' b'ru\u0127u u \u0121ismu fil-Partit Nazzjonalista.", "Id-de\u010bi\u017cjoni li jipparte\u010bipa fil-politika b'mod attiv u fl-ewwel persuna trid tkun studjata fid-dawl tal-fatt li l-Knisja fis-snin \u0127amsin kienet qed tib\u017ca' mill-effetti li seta' jkollha l-Integration fuq ir-reli\u0121jon u ftit wara min\u0127abba l-paniku li laqat il-g\u017cira li Dom Mintoff kien ser ida\u0127\u0127al il-Kommuni\u017cmu.", "Tant hu hekk li Ganado jag\u0127milha \u010bara li fl-1958 telaq lill-partit ta' Nerik Mizzi u Ugo Mifsud li dil-\u0127abta kien immexxi minn Giorgo Borg Olivier fuq \u017cew\u0121 punti ewlenin: il-P.N. ma kienx qed ji\u0121\u0121ieled bi\u017c\u017cejjed lil Mintoff u g\u0127ax il-P.N. kien imexxi minn dittatur.", "Nies mid\u0127la tal-P.N. jsostnu wkoll li Ganado kellu ambizzjonijiet li jsir il-mexxej hu tal-P.N. flok Borg Olivier.", "Ganado kien ukoll kontra l-integrazzjoni u l-indipendenza.", "Ganado kien avangardist fi \u0127siebu.", "Kien jitkellem dwar l-Ewropa u lil Malta riedha hemm.", "F'April ta' l-1958, Ganado kellu laqg\u0127a ma' Patri Feli\u010bjan Bilocca, patri Kapu\u010b\u010bin li kien awtortita' fis-So\u010bjolo\u0121ija, li fiha Bilocca kien insista kemm fela\u0127 li Malta te\u0127tie\u0121 it-tielet partit li jkun kapa\u010bi jostakola lill-Mintuffjani.", "U Bilocca kien weg\u0127du li lest li jg\u0127inu f'ka\u017c li jkun bi \u0127siebu jag\u0127mel il-pass.", "Fit-twaqqif tal-partit tieg\u0127u, Ganado kellu ta\u0127didiet ukoll ma' Monsinjur Mikiel Azzopardi li hu mag\u0127ruf mal-poplu Malti l-i\u017cjed g\u0127at-twaqqif tad-Dar tal-Providenza.", "Konnessjoni bejn it-tnejn tista' tkun spjegata anki mill-fatt li t-tnejn li huma kienu attivi fl-Azzjoni Kattolika.", "Hekk twieled il-Partit Demokratiku Nazzjonalista, li ma kien xejn g\u0127ajr satellita tal-Kurja.", "Il-partit twaqqaf fl-1962 - is-sena li fiha l-Gvern Ingli\u017c re\u0121a' ta l-jedd lill-Maltin li jie\u0127du sehem f' elezzjonijiet politi\u010bi wara sospensjonijiet ta' erba' snin.", "Li hu interessanti li dawn id-dettalji huma nieqsa g\u0127al kollox mill-kitbiet ta' Ganado imma huma rre\u0121istrati fid-djarji ta' Bilocca.", "Ganado kkontesta \u017cew\u0121 elezzjonijiet; dik ta' l-1962 u ta' l-1966.", "L-ewwel wa\u0127da saret meta l-\u0121lieda politiko reli\u0121ju\u017ca tas-snin sittin kienet g\u0127adha fl-aqwa tag\u0127ha.", "U f'dik l-ewforija l-partiti \u017c-\u017cg\u0127ar kollha marru mhux \u0127a\u017cin u l-mexxeja tag\u0127hom kollha telg\u0127u inklu\u017c l-Avukat Ganado.", "Il-\u0127arsien tar-reli\u0121jon kienet fuq l-a\u0121enda tag\u0127hom lkoll.", "Element li seta' g\u0127en lil Ganado kien il-fatt li hu kellu appo\u0121\u0121 mhux \u0127a\u017cin ta' diversi qassisin, patrijiet u sorijiet.", "Diversi qassisin kienu wkoll imsie\u0127ba fil-partit.", "Ganado fl-1962 kiseb erba' si\u0121\u0121ijiet.", "Hu nnifsu tela' minn \u017cew\u0121 distretti.", "Imma ma g\u0127addiex mill-e\u017cami elettorali ta' l-1966.", "Li hu ironiku hu li f'dik il-kampanja elettorali kien sostna li l-P.N. ma kienx ser ikun f'kundizzjoni li jmexxi gvern wa\u0127du.", "Il-profezija altru li ma se\u0127\u0127itx g\u0127ax Ganado nnifsu baqa' l-art u dan kien ifisser li l-partit tieg\u0127u sfuma.", "Kulma kiseb il-Partit Demokratiku Nazzjonalista fl-1966 kien 1.2% ta' l-elettorat waqt li erba' snin qabel kien \u0127a warajh 9.3% ta' l-elettorat.", "Il-P.N. fl-1966 kien kiseb sitt si\u0121\u0121ijiet iktar mill-Partit Laburista u dan jer\u0121a' jikkonferma kemm Ganado kien \u017cbaljat fil-previ\u017cjonijiet tieg\u0127u.", "Darba li Ganado kisirha mal-P.N. kien sar \u0127abib kbir ta' Mabel Strickland li wkoll kienet tara lil Dom Mintoff b\u0127ala l-g\u0127erq tal-problemi ta' Malta.", "Milli jidher tant kienet tirrispettah lil Ganado, li Victor Griffiths, Professur tal-Medi\u010bina, jsostni li f'okka\u017cjoni minnhom jiftakar lil Mabel \"introdu\u010biet lil Herbert Ganado ma' politi\u010bi g\u0127olja sew Ingli\u017ci u Ammiralli ... dan il-bniedem \u0127a jkun il-Prim Ministru ta' Malta li jmiss.\"", "Il-profezija tag\u0127ha imma baqg\u0127et ma se\u0127\u0127itx.", "L-ikbar rigal ta' Ganado lil Maltin \u0127utu hu l-awtobiografija tieg\u0127u \"Rajt Malta Tinbidel\" - mag\u0127mula minn erba' volumi - li fiha tkellem dwar il-familja tieg\u0127u, dwar artu u dwaru nnifsu.", "Tkellem b'mod dettaljat dwar sehmu fil-politika.", "Fid-da\u0127la tat-tielet volum kiteb li \"nist\u0127ajjel li jiena kont l-ewwel wie\u0127ed li kelli l-kura\u0121\u0121 jew il-wi\u010b\u010b tost, kif tg\u0127idli marti, li nikteb \u0127ajti kollha bl-istorja intima tag\u0127ha.\"", "Din l-awtobijografija hija wkoll fonti importanti ta' l-istorja so\u010bjali Maltija mill-1900 sa l-1969.", "Wara mewtu \u0121ew ippubblikati \"Jien In\u0127obb Nitkellem Mag\u0127kom\" (\u0121abra ta' artikli li huwa kiteb matul is-snin fil-\"Le\u0127en is-Sewwa\").", "Herbert Ganado huwa wkoll iz-ziju ta' l-awtri\u010bi kontemporanea Maria Grech Ganado."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1529", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1529", "title": "Caravaggio", "text": ["Caravaggio", "Caravaggio jista' jirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1531", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1531", "title": "Michelangelo Merisi da Caravaggio", "text": ["Michelangelo Merisi da Caravaggio", "Michelangelo Merisi da Caravaggio (28 ta' Settembru, 1573 \u2013 18 ta' Lulju, 1610), mag\u0127ruf sempli\u010biment b\u0127ala Caravaggio wara belt-twelidu vi\u010bin Milan, kien pittur tal-Barokk Taljan li g\u0127amel \u0127afna xog\u0127lijiet reli\u0121ju\u017ci ta' qaddisin u figuri mill-Bibbja b\u0127ala nies komuni.", "G\u0127alkemm dawn ix-xog\u0127lijiet kienu ta' kontroversja kbira fil-knisja, inxtraw minn \u0127afna nies sinjuri, g\u0127at-teknika spettakulari tag\u0127hom, g\u0127all-ori\u0121inalit\u00e0 u ukoll g\u0127all-aspett omoerotiku tag\u0127hom.", "Ta' 11-il sena, Caravaggio safa orfni.", "Da\u0127al jag\u0127mel apprentistat ma' Simone Peterzano \u0121ewwa Milan.", "Mar Ruma bejn l-1588 u l-1592.", "Kien \"jaqlag\u0127ha u jikolha\" - beda jg\u0127ix fil-faqar.", "Kien dejjem jirre\u017cisti t-tradizzjonijiet u jirribella g\u0127al kollox.", "Il-Kardinal Francesco del Monte impjega lil Caravaggio u \u0127adu ta\u0127t il-protezzjoni tieg\u0127u.", "Il-Kardinal tah kenn u pensjoni.", "Sakemm da\u0127al ta\u0127t il-protezzjoni tal-Kardinal del Monte, Caravaggio kien \u0121a lesta madwar 40 pittura li b'xi mod jew ie\u0127or nistg\u0127u ng\u0127idu li baqg\u0127u famu\u017ci.", "Meta kellu 24 sena Caravaggio \u0121ie ikkummissjonat (imqabbad bil-\u0127las) biex ipitter il-kappella Contarelli parti mill-knisja San Luigi dei Francesi \u0121ewwa Ruma.", "Hawn pitter tliet pitturi kbar dwar il-\u0127ajja ta' San Mattew.", "Caravaggio dam kwa\u017ci 6 snin jag\u0127mel din il-kappella.", "\u0120ie li kellu jibdel xi pitturi min\u0127abba ind\u0127il mill-kanon\u010bi tal-knisja.", "Din il-bi\u010b\u010ba xog\u0127ol g\u0127amlitu famu\u017c u d-domanda g\u0127ax-xog\u0127lijiet tieg\u0127u bdiet ti\u017cdied.", "Caravaggio beda jxellef difrejh mal-\u0121ustizzja.", "Insibu li sawwat pittur, fera suldat, tefa' l-\u0121ebel lill-gwardjani Rumani, inqabad bl-armi fuqu, kellu xi jg\u0127id min\u0127abba l-ma\u0127buba tieg\u0127u u fl-a\u0127\u0127ar, fl-1606 qatel lil Ranuccio Tomassoni.", "Allura kellu ja\u0127rab minn Ruma.", "Caravaggio l-ewwel mar Napli imbag\u0127ad Malta.", "Il-Gran Mastru Wignacourt innota l-\u0121enju tal-pittur.", "Laqg\u0127u bl-unuri kollha ta' xi \u0127add famu\u017c.", "L-ikbar bi\u010b\u010ba xog\u0127ol ta' Caravaggio f'Malta tibqa' l-\"QTUGH IR-RAS TA' SAN \u0120WANN IL-BATTISTA\".", "Fl-1608 il-Kavallieri ta' Malta g\u0127amluh Kavallier tal-\u0120ustizzja.", "Caravaggio re\u0121a' spi\u010b\u010ba arrestat mill-Kavallieri.", "Ma nafux g\u0127aliex.", "Jew re\u0121a' g\u0127amel xi \u0127a\u0121a gravi jew inkella xi \u0127add informa lill-Kavallieri bil-passat kriminali tieg\u0127u.", "Allura Caravaggio re\u0121a' \u0127arab.", "Mar Sqallija, Messina imbag\u0127ad Palermo fejn kompla jpitter.", "Il-Papa biss seta' ja\u0127fer lil Caravaggio biex dan ikun jista' jer\u0121a' jibda jg\u0127ix ming\u0127ajr il-bi\u017cg\u0127a li jkun arrestat.", "Xi \u0127add qabe\u017c g\u0127al Caravaggio quddiem il-Papa.", "Il-ma\u0127fra tal-Papa waslet tlett ijiem wara l-mewt ta' Michelangelo Merisi di Caravaggio."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1544", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1544", "title": "\u0120ebla ta' Majmuna", "text": ["\u0120ebla ta' Majmuna", "Il-\u0120ebla ta' Majmuna, mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala il-\u0126a\u0121ra ta' Majmuna, hija wa\u0127da mill-iktar sejbiet arkeolo\u0121i\u010bi mportanti f'Malta asso\u010bjati ma' \u017cmien il-\u0126akma ta' l-G\u0127arab.", "Dan il-kapulavur fil-Kalligrafija kufija \u0121ie mag\u0127mul b\u0127ala tifkira ta' tifla G\u0127arbija li mietet nhar il-\u0126amis, 21 ta' Marzu, 1174 u fuqu hemm talba ta' missier biex jing\u0127ata s-sa\u0127\u0127a spiritwali sabiex jaffronta t-telfa ta' bintu.", "G\u0127al \u0127afna snin ing\u0127ad li l-\u0120ebla ta' Majmuna nstabet G\u0127awdex vi\u010bin ix-Xewkija jew is-Sannat.", "Tant hu hekk li f'G\u0127awdex stess hemm post li g\u0127adu j\u0121ib l-isem \"ta' Majmuna\".", "Madanakollu, m'hemm l-ebda evidenza bil-miktub li ssa\u0127\u0127ah din l-ipote\u017ci.", "Fil-fatt, l-ori\u0121ini tal-\u0121ebla m'humiex \u010bari.", "L-iskrizzjoni hija mnaqqxa fuq bi\u010b\u010ba r\u0127am minn fdalijiet Rumani.", "Din kienet prattika komuni \u0127afna fl-Afrika ta' Fuq, fejn fdalijiet Rumani kienu ji\u0121u misruqa g\u0127all-\u0121ebel u l-ir\u0127am tag\u0127hom.", "B'hekk huwa wkoll possibbli li dil-\u0121ebla ori\u0121inat minn xi pajji\u017c fl-Afrika ta' Fuq.", "G\u0127al \u0127afna \u017cmien il-\u0121ebla kienet ikkunsidrata b\u0127ala evidenza li Malta, minkejja t-tmiem tal-\u0127akma G\u0127arbija mal-wasla tal-Konti Ru\u0121\u0121ieru fl-1090, xorta wa\u0127da baqg\u0127et influwenzata b'mod konsiderevoli mill-kultura G\u0127arbija.", "Dan l-argument, per\u00f2, ma jidhirx li g\u0127andu ba\u017ci soda f'din is-sejba.", "Fl-1839 din il-lapida \u0121iet f'idejn il-familja Xara, u ming\u0127andhom g\u0127addiet f'idejn il-Baruni Giuseppe Maria de Piro li fl-1845 taha lil-librerija pubblika.", "L-interpretazzjoni korretta tal-kitba kienet sfida kbira, spe\u010bjalment min\u0127abba l-fatt li \u0127afna interpretazzjonijiet kienu bba\u017cati fuq illustrazzjonijiet \u0127\u017ciena.", "Eventwalment \u0121iet idde\u010bifrata mir-Russu/Pollakk Andrej Jakovlevic Italinski (mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Andrea Italinski u l-konti Italinski), li kien diplomatiku tat-Tzar fl-Imperu Tork minn 1863 sa 1886.", "Illum il-\u0121urnata, il-\u0120ebla ta' Majmuna hi m\u0127arsa fil-Mu\u017cew ta' l-Arkeolo\u0121ija fi\u010b-\u010aittadella, ir-Rabat (G\u0127awdex).", "Din il-kitba tal-\u0127a\u0121ra \u0121iet maqluba g\u0127all-Malti minn Temi Zammit fuq ba\u017ci ta' traskrizzjoni b'ittri latini li kien fisser Grabjiel d'Aleppo, patri Kapu\u010b\u010bin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1547", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1547", "title": "G\u0127ana", "text": ["G\u0127ana", "L-g\u0127ana hi l-mu\u017cika tradizzjonali ta' Malta.", "Il-versi li jitkantaw fl-g\u0127ana g\u0127andhom melodija li tist\u0127ajjilha ballata Sqallija b'laqta medjo-orjentali.", "Infatti l-g\u0127ana tista' jitqies b\u0127ala l-eku tal-passat storiku ta' Malta li jinkludi \u0127afna influwenzi G\u0127arab u Ewropej, grazzi g\u0127ad-diversi \u0127akkiema li \u0127akmu lil Malta u l-Maltin.", "L-g\u0127ana minn dejjem kien ikkunsidrat b\u0127ala l-mu\u017cika tan-nies komuni, tal-bdiewa, tar-ra\u0127\u0127ala u tan-nisa tad-dar; f'kelma wa\u0127da, l-g\u0127ana kien jappartjeni lill-klassi l-baxxa tal-\u0127addiema.", "Forsi huwa propju g\u0127al dawn l-asso\u010bjazzjonijiet, li l-g\u0127ana llum f'Malta g\u0127ad g\u0127andu \u010berta stmerrija u ji\u0121i mwarrab minn bosta nies.", "Malta llum il-\u0121urnata titqies b\u0127ala pajji\u017c Ewropew u fil-ma\u0121\u0121orparti Kattoliku, u allura huma \u0127afna dawk li jippreferu ifarfru l-passat storiku tag\u0127hom g\u0127ax jidentifikaw ru\u0127hom iktar ma' l-Ewropa Kristjana milli l-Afrika Islamika.", "Guz\u00e8 Cassar Pullicino, studju\u017c rinomat tal-folklor Malti, isostni li l-ewwel g\u0127ana tmur lura lejn l-1792, ji\u0121ifieri fi \u017cmien il-Kavallieri ta' San \u0120wann.", "Kavallier Fran\u010bi\u017c bl-isem ta' F.-E. de Saint-Priest ippubblika ktieb jismu \"Malte par un voyageur fran\u00e7ois\" (Malta minn Vja\u0121\u0121atur Fran\u010bi\u017c), li fih jinkludi tliet g\u0127anjiet kif \u0121ew irrakontati lilu minn librar Malti, Gioacchino Navarro.", "Wa\u0127da minn dawn l-g\u0127anjiet kienet:", "Fi \u017cminijiet img\u0127oddija, l-g\u0127ana kienet ti\u0121i kantata mill-\u0127addiema komuni, kif ukoll minn nisa li jkunu qed jag\u0127mlu l-fa\u010bendi ta' kuljum b\u0127all-\u0127asil u l-inxir tal-\u0127wejje\u0121.", "Bejjieg\u0127a ukoll kienu ju\u017caw l-g\u0127ana biex ibieg\u0127u il-prodotti tag\u0127hom, bl-g\u0127ana sservi ta' riklam dwar kemm huwa tajjeb u superjuri il-prodott tag\u0127hom kif ukoll kemm huwa a\u0127jar minn tal-bejjieg\u0127a l-o\u0127ra.", "Mhux mag\u0127ruf jekk kienx jirnexxielhom ibieg\u0127u iktar mill-kompetituri li ma jg\u0127annux, imma li huwa \u017cgur huwa li kienu ji\u0121bdu \u0127afna iktar l-attenzjoni tax-xerrejja.", "L-g\u0127ana minn dejjem kien iktar popolari lejn in-nofsinhar tal-g\u017cira u allura ma jistax jonqos li \u0127afna g\u0127annejja ji\u0121u minn dawk l-in\u0127awi.", "Pere\u017cempju, mi\u017c-\u017bejtun, \u0127ar\u0121u \u0127afna g\u0127annejja ta' fama, b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na Mikiel Abela \"il-Bambinu\" li miet fl-1991, u Frans Baldacchino \"il-Budaj\" (li miet \u0127esrem fl-et\u00e0 ta' 63 sena, nhar it-21 ta' \u0120unju 2006) li se jibqa' mfakkar b\u0127ala g\u0127annej popolari u l-akbar esponent ta' l-g\u0127ana f'Malta.", "Je\u017cistu \u0127afna tipi ta' g\u0127ana differenti u kollha g\u0127andhom il-karatteristi\u010bi partikolari tag\u0127hom.", "Fost dawn insibu l-g\u0127ana spirtu pront u bil-qasma, l-g\u0127ana fil-g\u0127oli, l-g\u0127ana tal-fatt u l-makjetti.", "F'seduta tipika ta' g\u0127ana spirtu pront, ikun hemm grupp ta' tliet kitarristi jakkumpanjaw l-g\u0127annejja (normalment ikunu erbg\u0127a), b'wie\u0127ed minnhom mag\u0127ruf b\u0127al il-prim jew prejjem.", "Il-kitarrist prim jibda jdoqq l-introduzzjoni, biex b'hekk juri lill-g\u0127annejja kemm it-temp tad-diska kif ukoll it-tonalit\u00e0, filwaqt li l-kitarristi l-o\u0127rajn (li normalment ikunu tnejn g\u0127alkemm \u0121ieli ssib iktar) idoqqu l-akkumpanjament ibba\u017cat fuq \u017cew\u0121 kordi.", "Wara l-introduzzjoni, l-ewwel g\u0127annej jimprovi\u017c\u017ca g\u0127anja fuq dawk l-istess \u017cew\u0121 kordi (fuq melodija(.)(.) tradizzjonali) erba' versi tat-tmienja (vers ta' tmien sillabi, ottonarju) bir-rima imqabb\u017ca, ji\u0121ifieri A-B-\u010a-B.", "Il-vers tat-tmienja huwa wkoll mag\u0127ruf sew b\u0127ala l-vers tal-popolin.", "Wara li l-ewwel g\u0127annej jispi\u010b\u010ba l-kwartina tieg\u0127u, ikun hemm interludju bil-kitarrist prim idoqq varjazzjoni fuq dawk i\u017c-\u017cew\u0121 kordi ba\u017ci, bl-istess ammont ta' \u0127in tal-istanza.", "Normalment, kemm il-kwartina kantata kif ukoll l-varjazzjoni strumentali ikunu maqsumin f'erba' fra\u017cijiet melodi\u010bi, tnejn fuq l-ewwel korda (Tonic major chord) u tnejn fuq it-tieni (Dominant chord).", "Din l-istruttura hija mbg\u0127ad ripetuta minn kull wie\u0127ed mill-g\u0127annejja, b'bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, l-istess struttura metrika u rima.", "Sezzjoni ta' g\u0127anja spirtu pront taf tibqa' g\u0127addejja hekk kwa\u017ci sieg\u0127a u xi imdaqqiet anki iktar.", "Normalment is-sessjoni tikkonkludi b'kadenza li tkun tikkonsisti f'xi \u017cew\u0121 stanzi.", "Peress li l-kwartini ta' din it-tip ta' g\u0127ana jkunu improvi\u017c\u017cati dak il-\u0127in stess (g\u0127alhekk spirtu pront), l-g\u0127annejja jridu jkunu kapa\u010bi ja\u0127sbu malajr kif ukoll iqabblu l-versi b'rima tajba.", "Jekk ikun hemm erba' g\u0127annejja involuti, normalment l-ewwel g\u0127annej jindirizza l-kwartina tieg\u0127u lejn it-tielet g\u0127annej, filwaqt li t-tieni g\u0127annej jindirizza lir-raba' wie\u0127ed biex b'hekk jing\u0127ata \u010b-\u010bans lill-g\u0127annejja biex jil\u0127qu ja\u0127sbu l-kwartina tag\u0127hom.", "Normalment, l-g\u0127annejja jitrattaw temi \u0127fief jew umoristi\u010bi.", "G\u0127aldaqstant l-u\u017cu ta' proverbji, idjomi esa\u0121erazzjonijiet u 'puns' ma jonqsux fl-g\u0127ana spirtu pront.", "Ta' min jg\u0127id ukoll, li f'g\u0127ana spirtu pront, il-messa\u0121\u0121 g\u0127andu jing\u0127ad b'mod sottili ming\u0127ajr kjarifi\u010bi \u017cejda.", "L-g\u0127ana spirtu pront normalment ikun kompost fuq l-iskala ta' A (La), i\u017cda l-prim normalment ikun intonat ton fuq il-kitarri l-o\u0127ra, ji\u0121ifieri G (Sol).", "Tradizzjonalment, il-kitarristi jintonaw l-istrumenti tag\u0127hom b'dan il-mod:", "L-g\u0127ana spirtu pront juri bi\u010b-\u010bar kemm il-Maltin i\u0127obbu jargumentaw u jilletikaw.", "Il-pika, li f'dan il-ka\u017c tkun wa\u0127da \u010bajtiera, hija l-ingredjent prin\u010bipali f'dan it-tip ta' g\u0127ana.", "Peress li l-g\u0127ana spirtu pront jirrifletti l-karattru nebbiexi tal-Maltin, dan seta' kien fattur determinanti biex dan it-tip ta' g\u0127ana ji\u017cviluppa u ma jintesiex b\u0127al \u010bertu tipi ta' g\u0127ana, b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na l-g\u0127ana fil-g\u0127oli u l-g\u0127ana tal-fatt.", "Infatti, wie\u0127ed jista' jg\u0127id li x-xena ta' l-g\u0127ana llum il-\u0121urnata hija totalment iddominata mill-g\u0127ana spirtu pront.", "Dan it-tip ta' g\u0127ana jixbah lil dik spirtu pront, i\u017cda l-kwartini huma maqsuma bejn \u017cew\u0121 g\u0127annejja minflok kantati minn g\u0127annej wie\u0127ed.", "Fi kliem ie\u0127or, l-ewwel g\u0127annej ikanta l-ewwel \u017cew\u0121 versi tal-kwartina filwaqt li t-tieni g\u0127annej jirrispondih b'\u017cew\u0121 versi sabiex hekk jikkonkludi dik il-kwartina.", "L-ewwel \u017cew\u0121 versi tal-kwartina li jmiss imbag\u0127ad ji\u0121u kantati mill-g\u0127annej li jkun kanta l-a\u0127\u0127ar \u017cew\u0121 versi tal-kwartina pre\u010bedenti.", "L-g\u0127ana fl-g\u0127oli jew kif inhu mag\u0127ruf a\u0127jar b\u0127ala g\u0127ana \"la Bormli\u017ca\" (ji\u0121ifieri, mill-belt ta' Bormla), hu pjuttost rari u ftit li xejn g\u0127ad fadal g\u0127annejja li jipprattikawh.", "L-g\u0127ana fil-g\u0127oli hu m\u017cewwaq b'laqtiet medjo-orjentali u b'melodiji pjuttost Arabi\u010bi.", "Il-fatt li dan jissejja\u0127 \"fil-g\u0127oli\", jag\u0127ti x'jifhem li dan it-tip ta' g\u0127ana kien jitkanta b'vu\u010bi g\u0127olja jew falsetto; infatti huwa probabbli li dan it-tip ta' g\u0127ana kien u g\u0127adu kkunsidrat b\u0127ala rari, propju min\u0127abba l-fatt li mhux kul\u0127add huwa kapa\u010bi jil\u0127aq it-ton g\u0127oli rikjest minn dan it-tip ta' g\u0127ana.", "Jidher ukoll li l-g\u0127ana fil-g\u0127oli kien probabbilment l-iktar g\u0127ana popolari man-nisa.", "L-ori\u0121ini tal-isem \"la bormli\u017ca\" huwa pjuttost oskur.", "Bormla fi \u017cminijiet antiki kienet port importanti u kienu \u0127afna dawk il-vapuri tal-merkanzija G\u0127arab li kienu jid\u0127lu fil-port, normalment b'xi tag\u0127bija qoton.", "Allura jista' jkun li l-Maltin addottaw il-melodiji li kienu jisimg\u0127u mill-ba\u0127\u0127ara G\u0127arab u minnhom \u0127olqu dan it-tip ta' g\u0127ana.", "Ta' min jg\u0127id imma li din l-ipote\u017ci qatt ma kienet ikkonfermata.", "L-g\u0127ana fil-g\u0127oli jirrikjedi tip ta' prejjem differenti minn l-g\u0127anjiet l-o\u0127ra.", "Fil-fatt ix-xog\u0127ol tal-prejjem f'dan il-ka\u017c g\u0127andu jkun li jtawwal kemm jista' jkun it-transizzjoni bejn korda u o\u0127ra sabiex l-g\u0127annej ikun jista' j\u017comm in-nota kantata g\u0127al \u0127in itwal u b'hekk juri l-kapa\u010bitajiet mu\u017cikali tieg\u0127u, kif ukoll is-sbu\u0127ija tal-vu\u010bi tieg\u0127u.", "Dan it-tip ta' g\u0127ana jista' ji\u0121i kantat kemm minn g\u0127annej wie\u0127ed kif ukoll bejn \u017cew\u0121 g\u0127annejja, dejjem bl-istess struttura metrika u armonija, imma bi fra\u017cijiet melodi\u010bi itwal u iktar im\u017cejna.", "Il-kliem jista' ji\u0121i improvvi\u017cat, bi stanza li tkun kantata minn g\u0127annej wie\u0127ed, u n-nofs l-ie\u0127or mit-tieni g\u0127annej, b\u0127alma ji\u0121ri fl-G\u0127ana bil-Qasma.", "L-g\u0127ana tal-fatt hu normalment kantat minn g\u0127annej wie\u0127ed, u ju\u017ca bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, l-istess struttura ta' l-g\u0127ana spirtu pront, g\u0127alkemm il-melodiji ikunu aktar m\u017cewwqa u l-kliem ma jkunx improvi\u017c\u017cat, avolja jintu\u017ca wkoll il-vers tat-tmienja u r-rima mqabb\u017ca A-B-\u010a-B.", "It-temi ta' dan l-g\u0127ana jvarjaw minn stejjer u le\u0121\u0121endi tradizzjonali (li jmorru lura anki sal-Medju Evu) sa avvenimenti stori\u010bi jew o\u0127rajn ta' importanza partikolari.", "Dawn normalment ikunu stejjer ta' diqa u swied il-qalb fejn jiddominaw l-im\u0127abba mitlufa, il-mewt, delitti u tra\u0121edji o\u0127ra.", "L-u\u017cu ta' l-iskali minuri biex jin\u0127olqu l-melodiji jg\u0127in sew biex tin\u0127oloq l-atmosfera ne\u010bessarja biex l-g\u0127annej jirrakkonta b'mod effettiv dawn l-g\u0127anjiet pjuttost malinkoni\u010bi.", "Din normalment tie\u0127u l-forma ta' storja \u017cg\u0127ira b'laqta umoristika.", "Il-mibki Fredu Abela \"il-Bambo\u010b\u010bu\" kien rinomat \u0127afna g\u0127al dan it-tip ta' g\u0127ana fejn probabbilment jibqa' mag\u0127ruf l-aktar g\u0127all-makjetta tieg\u0127u \"Taxi Mary\".", "Illum il-\u0121urnata l-kitarra saret l-iktar strument u\u017cat fl-g\u0127ana, g\u0127alkemm ta' min jg\u0127id li qabel kienu jintu\u017caw wkoll strumenti o\u0127ra, fosthom i\u017c-\u017caqq, i\u017c-\u017caf\u017cafa, it-tanbur, l-argunett kif ukoll il-kun\u010bertina.", "Ri\u010bentament l-g\u0127ana \u017cviluppa minn mu\u017cika tan-nies komuni g\u0127al wie\u0127ed aktar professjonali.", "L-g\u0127annejja Maltin huma rikjesti fi programmi radjufoni\u010bi u televi\u017civi, kif ukoll f'serati ta' g\u0127ana u l-famu\u017ca 'Lejla Maltija' li tista' tg\u0127id li ti\u0121i organizzata f'kull ra\u0127al Malti matul is-Sajf.", "Apparti minn hekk, mhux l-ewwel darba li g\u0127annejja stabbiliti j\u017curu pajji\u017ci barranin b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na l-Kanada, l-Ingilterra u l-Awstralja u jmorru jg\u0127annu hemm.", "Ta' min jinnota li dawn il-pajji\u017ci g\u0127andhom storja ta' immigrazzjoni Maltija, u dan ikompli juri kemm il-Maltin huma konservattivi fejn jid\u0127lu drawwiet u tradizzjonijiet nazzjonali.", "Frans Baldacchino \"Il-Budaj\" jista' jing\u0127ad li g\u0127amel l-g\u0127ana aktar a\u010b\u010bessibbli lin-nies u feta\u0127 orizzonti \u0121odda lill-g\u0127ana Malti.", "Sa\u0127ansitra wasal biex introdu\u010ba l-g\u0127ana b\u0127ala rappre\u017centazzjoni teatrali.", "Il-Budaj g\u0127amel ukoll isem barra minn Malta u anke rrekordja CD u ppubblika ktieb.", "Forsi fattur li g\u0127enu \u0127afna fil-\u0127idma tieg\u0127u favur l-g\u0127ana huwa l-karattru sempli\u010bi tieg\u0127u u l-kari\u017cma li g\u0127andu.", "Frans Baldacchino kellu wkoll xi xog\u0127ol mal-banda folkloristika Etnika, u dan g\u0127en biex tkompli tinfirex il-popolarit\u00e0 ta' l-g\u0127ana kemm f'Malta u kemm barra mill-pajji\u017c.", "Minbarra l-Budaj, hemm ukoll nies o\u0127ra fosthom il-Maestro Charles Camilleri li g\u0127enu biex i\u017cidu l-popolarit\u00e0 ta' l-g\u0127ana.", "Dan ta' l-a\u0127\u0127ar infatti g\u0127amel arran\u0121amenti klassi\u010bi ta' melodiji u\u017cati komunement fl-g\u0127ana li \u0121ew ukoll irrekordjati fuq CD."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1550", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1550", "title": "Rabat", "text": ["Rabat", "Ir-Rabat jista' jirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1551", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1551", "title": "Rabat (Malta)", "text": ["Rabat (Malta)", "Ir-Rabat huwa wie\u0127ed mill-akbar lokalitajiet li hawn f'Malta u wkoll wie\u0127ed mill-aktar qodma.", "Dan is-subborg jibda sewwa sew minn ta\u0127t is-sur tal-belt il-qadima u kien ji\u0121bor tista' tg\u0127id il-belt il-qadima Rumana kollha.", "Ta\u0127t bosta mit-toroq tar-Rabat hemm midfuna sehem kbir mis-swar li darba kienu ta' din il-belt.", "L-G\u0127arab kienu \u010bekknuh, i\u017cda s-sisien baqg\u0127u hemm biex isostnu dak li kienu ja\u0127sbu l-istori\u010bi.", "Mo\u0127bija ta\u0127t bosta mit-toroq dojoq hemm miktuba l-\u0121rajja twila ta' dan is-subborg li trid titbieg\u0127ed wisq lura biex tkun tafha sew u ssir taf meta nkitbet l-ewwel pa\u0121na tal-istorja tag\u0127ha.", "Ir-Rabat hija lokalita' qadima li fiha xxeklet \u010bivilta' bikrija.", "Mar-Rabat insibu mag\u0127quda l-Ba\u0127rija.", "Sa ftit \u017cmien ilu dan kien biss ra\u0127al \u010bkejken \u0127dejn il-ba\u0127ar, i\u017cda llum il-\u0121urnata kiber \u0127afna.", "Ir-Rabat huwa l-kunsill li g\u0127andu l-akbar konfini.", "Insibu wkoll l-Imta\u0127leb bl-istorja tieg\u0127u ta' Mi\u0121ra Fer\u0127a.", "F'dan il-post l-antiki tal-Imdina kienu ji\u0121u sabiex jiddevertu.", "Hawn skont it-tradizzjoni, l-Insara laqg\u0127u l-Konti Ru\u0121\u0121ieru meta \u0121ie Malta biex je\u0127lishom minn ta\u0127t l-G\u0127arab.", "Il-Feni\u010bi semmew bi\u010b\u010ba art ftit l-isfel mir-Rabat, 'Il-Fiddien' li tfisser '\u017bmien i\u017c-\u017bebbu\u0121' u hu ma\u0127sub li hawn kienu jg\u0127asru \u017c-\u017cebbu\u0121 biex jag\u0127luh \u017cejt.", "Fuq in-na\u0127a l-o\u0127ra tar-Rabat insibu l-Imtarfa, g\u0127olja arju\u017ca \u0127afna, li kienet ittie\u0127det mill-Militar li fuqha nbena sptar.", "Illum l-Imtarfa hija lokalita' g\u0127aliha bil-Kunsill Lokali tag\u0127ha u hija wkoll Parro\u010b\u010ba g\u0127aliha.", "Mal-mi\u0121ja tal-Ordni ta' San \u0120wann f'Malta, ir-Rabat kompla jisbie\u0127 ferm, tant li bosta kienu l-kbarat li bnew djar kbar, palazzi u vilel mill-isbah.", "Ir-Rabat hu wie\u0127ed mill-aktar lokalitajiet li fih x'tara f'dawk li huma fdalijiet u patrimonju ta' missirijietna.", "Naraw ukoll \u0127afna kampanja sabi\u0127a.", "Tajjeb li ng\u0127idu li 75% tat-turisti li j\u017curu 'l pajji\u017cna, ji\u0121u r-Rabat ukoll.", "Il-Popolazzjoni tar-Rabat hija 'l fuq minn 12,005.", "L-Informazzjoni \u0121iet mi\u0121bura minn Rabatmalta.com", "Ing\u0127aqdu mag\u0127na fuq \"facebook\" billi tag\u0127fsu hawn."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1556", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1556", "title": "\u0120an Anton Vassallo", "text": ["\u0120an Anton Vassallo", "\u0120an Anton Vassallo (Valletta, 6 ta' \u0120unju 1817 \u2013 Valletta, 28 ta' Marzu 1868) kien poeta Malti, meqjus b\u0127ala l-aqwa poeta tas-seklu 19.", "Hu jibqa' miftakar g\u0127all-poe\u017cija tieg\u0127u \"Tif\u0127ira lil Malta\".", "Bin Vincenzo u Marija Vassallo, twieled il-Belt Valletta.", "Fost l-g\u0127alliema tieg\u0127u kellu lil Dun Pietru Pawl Psaila u Dun \u0120u\u017cepp Zammit Brighella.", "Vassallo kien jaf tajjeb il-Lingwa Maltija(Malti), it-Taljan, u l-Latin barra l-Fran\u010bi\u017c, l-G\u0127arbi u xi ftit Ingli\u017c.", "Beda l-kors tal-li\u0121i fl-Universit\u00e0 ta' Malta fl-1839 u ggradwa fl-1842.", "Fl-1850 beda jg\u0127allem it-Taljan fil-Li\u010beo, u fl-1863 la\u0127aq Professur tat-Taljan fl-Universit\u00e0.", "Vassallo miet qasir il-g\u0127omor fit-28 ta' Marzu, 1868 u jinsab midfun fil-Knisja tal-Karmnu, il-Belt Valletta.", "Vassallo beda jikteb il-poe\u017cija sew bil-Malti u kemm bit-Taljan fl-1842.", "Kiteb \u0127afna bijografiji ta' nies Maltin fl-\"Arte\" (1862-66), u \"La Storia di Malta raccontata in Compendio\" (1854).", "F'nofs is-seklu 19, Vassallo eleva l-poe\u017cija Maltija g\u0127al livell g\u0127oli fi \u017cmien meta l-ilsien Malti kien kwa\u017ci injorat.", "Huwa refa' l-vers popolari, il-vers tat-tmienja, g\u0127al livell letterarju.", "Bejn l-1842 u l-1860 huwa kiteb lirika mimlija tqanqil il-qalb u metri varjati.", "Vassallo jda\u0127\u0127al \u0127afna l-personalit\u00e0 mnikkta tieg\u0127u u l-kumpless ta' persekuzzjoni li kien ibati bih, fil-versi kif jidher f'poe\u017ciji b\u0127al \"\u017bg\u0127o\u017cija\", \"Tifkir tal-Biki\", \"Lapsi\", u \"\u017bg\u0127orija\" li tibda bil-vers mag\u0127ruf \"O \u017bmien \u0127elu kif g\u0127addejtli\".", "Il-\u0127ajja g\u0127alih kienet tfisser ta\u0127bit u inkwiet biss.", "Erba' aspetti li jo\u0127or\u0121u mill-poe\u017cija tieg\u0127u huma:", "Poe\u017cija epika li tu\u017ca' l-\u0121rajja ta' sebg\u0127in ilsir Malti Nisrani li ja\u0127tfu \u0121ifen Tork wara \u0121lieda mat-Torok u jsalpaw lejn Malta.", "Dawn jag\u0127mlu pellegrina\u0121\u0121 lejn il-Mellie\u0127a biex jirringrazzjaw lill-Madonna.", "Vassallo jigglorifika lill-Maltin u jipprova jnissel fidu\u010bja fil-Maltin ta' \u017cmienu u sens ta' nazzjonali\u017cmu billi jinqeda bil-\u0127akkiema u jg\u0127id li \u0127abba fina l-Maltin huma \u0121abu l-glorja tag\u0127hom.", "B'\"Qalbenin dejjem a\u0127na\" huwa jg\u0127aqqad il-pre\u017cent mal-img\u0127oddi u hekk iseddaq in-nazzjonalit\u00e0 tal-Maltin.", "Il-poe\u017cija hija simbolu tal-\u0121rajja ta' Malta tul i\u017c-\u017cminijiet.", "Il-\u0121ifen huwa l-g\u017cira ta' Malta u l-ilsiera huma l-Insara Maltin.", "Ix-xewqa perpetwa tal-Maltin li je\u0127ilsu mill-g\u0127adu mhux Nisrani.", "Importanti f'kull epika huwa l-intervent divin, f'dan il-ka\u017c bl-inter\u010bessjoni tal-Madonna.", "F'kull epika hemm eroj imma f' \"Il-\u0120ifen Tork\" mhuwiex bniedem wie\u0127ed i\u017cda l-kotra, l-g\u0127aqda fost il-Maltin, li titqabad flimkien u titlob flimkien u tirba\u0127 flimkien kontra g\u0127adu qawwi.", "Permezz ta' din il-poe\u017cija, Vassallo juri wkoll il-kapa\u010bit\u00e0 tal-ilsien Malti li jog\u0127la g\u0127al livelli g\u0127oljin.", "Il-poe\u017cija fiha 116-il sestina b'696 vers, miktuba bil-vers tal-\u0127dax.", "Irrimata.", "Vassallo ju\u017ca kliem arkaiku.", "Hija mqassma fi tliet kanzunetti:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1557", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1557", "title": "Pietru Caxaro", "text": ["Pietru Caxaro", "Pietru Caxaro (m. 1400, L-Imdina - 1485, ir-Rabat (Malta)) huwa mag\u0127ruf fil-letteratura Maltija b\u0127ala l-ewwel poeta li kiteb bil-Malti.", "Pietru Caxaro, iben Ljuni u \u017buna, twieled l-Imdina fil-bidu tas-Seklu XV.", "Kien nutar pubbliku u j\u0127obb it-tag\u0127lim, u kien ukoll meqjus b\u0127ala poeta, filosfu, u oratur ta' \u0127ila.", "Wara l-istudji tieg\u0127u hawn Malta mar Palermo biex jag\u0127mel l-e\u017cami quddiem il-protonutar, u fl-1 ta' April, 1438 la\u0127aq nutar pubbliku g\u0127all-g\u017cejjer Maltin.", "Imma jidher li ftit \u0127adem ta' nutar, g\u0127ax f'\u0120unju ta' l-istess sena n\u0127atar m\u0127allef g\u0127al G\u0127awdex.", "Sadattant \u0121ieli g\u0127amilha ta' m\u0127allef g\u0127al Malta wkoll u fil-qrati tal-gvern u ta' l-isqof.", "U kienu bosta l-okkazzjonijiet bejn l-1452 u l-1483 meta kellu jag\u0127milha ta' \u0121urat fil-kunsill poplari ta' Malta.", "Pietru Caxaro kien ukoll wie\u0127ed mill-kunsillieri ta' l-Imdina bejn l-1450 u l-1483, u g\u0127amel \u0127abta segretarju tal-kunsill ta' l-Imdina.", "G\u0127alkemm g\u0127all-\u0127abta ta' l-1463 kien t\u0127ajjar ji\u017c\u017cewwe\u0121 lill-armla Francha de Biglera jidher li baqa' g\u0127a\u017ceb.", "Meta miet fis-sajf tal-1485 indifen fil-kappella tal-Madonna tas-Sokkors li nbniet bi flusu fil-knisja tad-Duminkani tar-Rabat.", "Pietru Caxaro huwa mag\u0127ruf fil-letteratura Maltija b\u0127ala l-ewwel poeta li kiteb bil-Malti.", "Dan min\u0127abba li fl-1966 Patri Mikiel Fsadni (OP), waqt li kienu qed jirri\u010berka fuq \u0127wejje\u0121 stori\u010bi sab poe\u017cija fl-atti notarili ta' Brandano de Caxario, mi\u017cmuma f're\u0121istru ta' 1533 sal-1536.", "Huwa xandar is-sejba tieg\u0127u mal-Professur Godfrey Wettinger fl-1968.", "Il-poe\u017cija \u0121iet imsej\u0127a \"Xidew il-Qada' jew 'Cantilena' fejn Brandan jg\u0127id li Pietru Caxaro kien qaribu u kitibha kif kien jiftakarha hu.", "G\u0127aldaqstant, nistg\u0127u ng\u0127idu li din il-poe\u017cija hija l-eqdem test letterarju bil-Malti e\u017cistenti.", "Ta' min jinnota wkoll li Caxaro kien ju\u017ca xi kliem mill-Latin im\u0127allat ma' dak Semitiku; g\u0127alkemm dan ta' l-a\u0127\u0127ar jidher li kien predominanti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1558", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1558", "title": "Oliver Friggieri", "text": ["Oliver Friggieri", "Oliver Friggieri (Furjana, 27 ta' Marzu 1947) huwa kittieb prolifiku u kritiku letterarju Malti mag\u0127ruf fid-dinja.", "Fl-2013 huwa n\u0127atar \u010bermen tal-Fondazzjoni \u010aelebrazzjonijiet Nazzjonali Maltin mill-Prim Ministru Joseph Muscat.\ud83d\udd74\ud83d\udd75", "Oliver Friggieri tg\u0127allem fl-Iskola Primarja tal-Furjana, fis-Seminarju tal-Ar\u010bisqof, fejn kien seminarista u fl-Universit\u00e0 Rjali ta' Malta.", "Fis-Seminarju Minuri kien student ma' Albert Marshall u Louis Galea.", "Huwa \u0121ab il-Ba\u010bellerat tal-Arti fil-Malti, Taljan u Filosofija fl-1968, il-Masters fl-1975 u d-Dottorat fl-1978 fil-Letteratura Maltija bit-te\u017cijiet ta' kritika komparata \"La cultura italiana a Malta: storia e influenza letteraria e stilistica attraverso l'opera di Dun Karm; u \"La Cultura Italiana del Romanticismo e la Poesia Maltese\", li t-tnejn \u0127ar\u0121u b\u0127ala kotba fl-Italja.", "Friggieri kiteb g\u0127add kbir ta' kotba ta' \u0127afna \u0121eneri, ma\u0127ru\u0121a f'Malta kif ukoll u f'\u0127afna pajji\u017ci barranin.", "Ir-rumanzi, in-novelli u l-poe\u017ciji tieg\u0127u nqalbu f'\u0127afna ilsna.", "Kotba tieg\u0127u dehru bl-Ingli\u017c, Taljan, Fran\u010bi\u017c, Ma\u010bedonjan, Sloven, Serbo-Kroat, Grieg, Romen, G\u0127arbi, Bengali, Urdu, Russu.", "L-istudji tieg\u0127u, bl-Ingli\u017c u bit-Taljan, dehru f'g\u0127add ta' rivisti akkademi\u010bi madwar id-dinja.", "\u0126a sehem f'iktar minn sittin kungress internazzjonali tal-Letterarura u reba\u0127 diversi premjijiet internazzjonali.", "Qaleb g\u0127all-Malti bosta xog\u0127lijiet mil-Latin, Ingli\u017c u Taljan.", "B\u0127alissa hu lecturer fl-Universit\u00e0 ta' Malta fil-letteratura Maltija.", "Din li \u0121ejja mhijiex il-lista kompluta tax-xog\u0127lijiet letterarji ta' Oliver Friggieri.", "\"\"Jekk\"\" (il-poe\u017cija li xi versi minnha jinsabu fuq il-bus shelters Maltin) Jekk tifhem x'jg\u0127idu l-kwiekeb", "lill-qamar tul il-lej',", "jekk tag\u0127raf minn fejn telaq", "is-s\u0127ab, fejn sejjer, fej', jekk tirfes kull mog\u0127dija", "u tterraq kullimkien,", "jekk tkellem lil kull \u0127lejqa", "li tikber fil-\u0127olqien, jekk tog\u0127dos fl-ib\u0127ra kollha", "u tmiss qieg\u0127 l-o\u010bean,", "jekk titla' kull muntanja", "u titfi kull vulkan, jekk tifhem lil kull si\u0121ra", "u tkellem lil kull fjur,", "jekk torqod ma' kull dudu", "u tqum ma' kull g\u0127asfur, jekk tg\u0127odd in-numri kollha", "u taf kull alfabett,", "jekk t\u0127ott kull teorema", "u \u017c\u017carma kull kun\u010bett, jekk tog\u0127xa b'kull tbissima", "u tokrob b'kull u\u0121ig\u0127,", "jekk toftoq il-kliem kollu", "u ssib is-sens li fih, jekk taf kif kien il-bidu", "u kif se jkun it-tmiem,", "jekk taf kull fuq, kull isfel,", "kull wara, kull quddiem, jekk taf g\u0127aliex kull g\u0127abex", "i\u017celle\u0121 kull \u017cerniq,", "jekk taf kemm hija twila,", "kemm twila, twila t-triq, jekk taf g\u0127aliex l-i\u017cbalji,", "u taf x'inhu perfett,", "jekk taf g\u0127ax serp jitkaxkar", "u g\u0127ax itir farfett, jekk ittawwalt i\u017c\u017cejjed", "fuq xifer il-\u0121ibjun", "tal-qalb biex issa ttella'", "bis-satal x'hemm midfun, jekk il-maltemp sikkittu", "u lill-irjie\u0127 raqqadt,", "jekk l-ilmijiet nixxitfhom", "u lin-nirien qabbadt, jekk fhimt kull mistoqsija", "u jekk kull \u0127alfa \u0127lift,", "u jekk kull reb\u0127a rba\u0127tha", "u jekk kull telfa tlift, - il-petali tal-warda", "waqg\u0127ulek minn idejk,", "dan l-univers itektek", "inqasam hemm, f'ri\u0121lejk.", "Il-\u0127ajja mistoqsija", "mi\u0121bura f'elf g\u0127aliex,", "u ssirlek poe\u017cija", "jekk int ma twe\u0121ibhiex.", "Hekk biss ikun poeta G\u0127ax hekk ikun poeta.", "Jitkellem bi tbissima,", "i\u0127oss b'qalb tikwi nar,", "u ja\u0127raq dinja s\u0127i\u0127a", "bi m\u0127abbtu lejl u nhar.", "Iwe\u0121\u0121a' bla ma jsawwat,", "jissawwat bla jiqliel,", "il-\u0121id jislet mill-\u0127a\u017cen,", "fil-kruha jara l-\u0121miel.", "Iba\u0127\u0127ar fl-o\u010bejani", "u jog\u0127dos f'qieg\u0127 id-dmug\u0127,", "b'testment bla flus i\u0127alli", "il-kliem, te\u017cor tar-ru\u0127.", "I\u017comm ma' xofftu l-kal\u010bi", "bla ma jitilqu qatt,", "ilaqqat l-a\u0127\u0127ar qatra", "bla ma jinteba\u0127 \u0127add.", "U jolfoq bla jinstema',", "ibati ta\u0127t sigriet,", "bid-dmug\u0127 jidlek il-\u0121rie\u0127i,", "bix-xejn jimla x-xewqiet.", "F'de\u017cert ta' solitudni", "bil-pass ta' nkiss inkiss", "iterraq sa ma jasal", "f'ri\u0121lejn il-kur\u010bifiss.", "Il-golgota twelidu,", "il-golgota xortih,", "il-golgota li tkissru,", "il-golgota li tqawwih.", "Hekk biss ikun poeta.", "Ara ukoll il-poe\u017cija Karin u Raymond"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1560", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1560", "title": "Wiki", "text": ["Wiki", "Wiki hu sit tal-web li j\u0127alli l-utenti tieg\u0127u i\u017cidu, ibiddlu u j\u0127assru l-kontenut permezz ta' navigatur tal-web, bl-u\u017cu ta' lingwa\u0121\u0121 ta' markatura semplifikat jew editur tat-test fuq-il-linja.", "Fi kliem ie\u0127or hu \u0121abra ta' dokumenti ipertestwali li ji\u0121u a\u0121\u0121ornati mill-utenti u li l-kontenut tag\u0127hom ji\u017cviluppa bil-kollaborazzzjoni ta' dawk kollha li ja\u010b\u010bessawh (kontenut \u0121enerat mill-utenti).", "Il-modifika tal-kontenut hi miftu\u0127a, fis-sens li t-test jista' ji\u0121i modifikat mill-utenti kollha (xi minn daqqiet re\u0121istrati u xi minn daqqiet anonimi) li jikkontribwixxu mhux biss billi j\u017cidu, kif ji\u0121ri s-soltu fil-forums, imma jbiddlu u j\u0127assru dak li kienu kitbu l-awturi ta' qabel.", "Kull bidla ti\u0121i re\u0121istrata f'kronolo\u0121ija biex f'ka\u017c ta' b\u017conn it-test jista' jinqaleb g\u0127all-ver\u017cjoni ta' qabel; l-g\u0127an hu l-informazzjoni titqassam, titpartat, tin\u0127a\u017cen u tittejjeb b'mod kollaborattiv.", "I-terminu \"wiki\" jista' jfisser ukoll is-software kollaborativ u\u017cat biex jin\u0127oloq is-sit tal-web.", "\"Wiki wiki\" \u0121ejja minn kelma bil-lingwa \u0126awajijana li tfisser \"mg\u0127a\u0121\u0121el\".", "Kultant wikiwiki jew WikiWiki jew Wikiwiki jintu\u017caw minnflok wiki.", "Ward Cunningham (missier l-ewwel wiki) kien imnebba\u0127 mill-isem \"wiki wiki\" u\u017cat g\u0127al karozza-navetta tal-ajruport ta' Honolulu.", "\"Wiki kienet l-ewwel kelma li sema' matul l-ewwel \u017cjara tieg\u0127u fil-G\u017cejjer \u0126awaji, meta wie\u0127ed inkarigat stiednu biex jie\u0127u karozza \"wiki wiki\" li ta\u0127dem bejn it-terminali tal-ajruport.", "Cunningham qal: \"\"G\u0127a\u017cilt\" wiki-wiki \"b\u0127ala sostituzzjoni allitterattiva ta' \"quick\" (\"mg\u0127a\u0121\u0121el\") u hekk evitajt li nsejja\u0127 dil-\u0127a\u0121a \"quick-web\".\"\".", "\"WikiWikiWeb\" hu terminu u\u017cat kultant biex jirreferi b'mod spe\u010bifiku g\u0127al Portland Pattern Repository, l-ewwel wiki li qatt e\u017cista.", "Dawk li bdew dan il-wiki issu\u0121\u0121erew li g\u0127all-wikis in \u0121enerali g\u0127andha tintu\u017ca 'w' \u017cg\u0127ira.", "Is-software \"wiki\" twieled b\u0127ala soluzzjoni \u0121enerali ta' problema rikorrenti tal-komunit\u00e0 web, il-kitba u d-diskussjoni ta' pattern languages.", "L-ewwel wiki kien \"Portland Pattern Repository\", il-kun\u010bett ta' Ward Cunningham li bdieh fl-1995.", "Cunningham ivvinta l-isem u l-kun\u010bett ta' wiki u pprodu\u010ba l-ewwel implementazzjoni ta' mutur wiki.", "Fl-a\u0127\u0127ar tas-seklu 20, il-wikijiet kienu meqjusa b\u0127ala mezz promettenti g\u0127all-i\u017cvilupp tas-sisien ta' tixrid tal-g\u0127arfien fil-pubbliku u fil-privat.", "Kien dan il-potenzjal li ispira l-pro\u0121ett tal-en\u010biklopedija \"Nupedia\", mibdija minn Jimmy Wales ma' Larry Sanger b\u0127ala kap-editur bl-u\u017cu tat-teknolo\u0121ija wiki b\u0127ala ba\u017ci ta' en\u010biklopedija elettronika.", "Wikipedija \u0121iet varata f'Jannar 2001.", "Ori\u0121inarjament kienet ibba\u017cata fuq is-software \"UseMod\", imbag\u0127ad bidlet g\u0127al software ta' sors miftu\u0127 \"MediaWiki\" li g\u0127adha tu\u017ca b\u0127alissa.", "Dan \u0121ie adottat minn \u0127afna wikijiet o\u0127ra.", "B\u0127alissa il-Wikipedija bl-Ingli\u017c hi l-ikbar wiki, u t-tieni wa\u0127da hi l-Wikipedija \u0120ermani\u017ca.", "Permezz ta' wiki jistg\u0127u jinkitbu dokumenti kollettivament f'lingwa\u0121\u0121 ta' \"markatura\" sempli\u010bi bl-u\u017cu ta' navigatur tal-web .", "Billi l-parti l-kbira tal-wikijiet huma bba\u017cati fuq il-web, it-terminu wiki is-soltu bi\u017cejjed.", "Pa\u0121na wa\u0127da f'wiki tissejja\u0127 \"pa\u0121na tal-wiki\", waqt li s-sett ta' pa\u0121ni, li s-soltu jkunu marbutin ma' xulxin jissejja\u0127 \"il-wiki\".", "Wa\u0127da mill-karatteristiki distintivi tat-teknolo\u0121ija wiki hi l-\u0127effa li biha l-pa\u0121ni jistg\u0127u jin\u0127olqu u ji\u0121u a\u0121\u0121ornati.", "\u0120eneralment ma' jkunx hemm verifika preventiva fuq il-modifiki, u l-parti l-kbira tal-wikijiet huma miftu\u0127in g\u0127all-utenti kollha - jew almenu dawk li g\u0127andhom a\u010b\u010bess g\u0127as-server tal-wiki.", "Infatti, lanqas ir-re\u0121istrazzjoni ta' kont mhux dejjem me\u0127tie\u0121a.", "F'wiki tradizzjonali hemm tliet rappre\u017centazzjonijiet possibbli g\u0127al kul pa\u0121na: il-kodi\u010bi HTML (hypertext markup language), il-pa\u0121na li tirri\u017culta meta wie\u0127ed jaraha b'navigatur tal-web u l-kodi\u010bi tas-sors li l-utenti jistg\u0127u jimmodifikaw, li minnha s-server jipprodu\u010bi l-HTML.", "Dan il-format tal-a\u0127\u0127ar, mag\u0127ruf b\u0127ala \"wikitext\", hu miktub b'lingwa\u0121\u0121 ta' markatura semplifikat li l-istil u s-sintassi tieg\u0127u jistg\u0127u ivarjaw ma' kull implementazzjoni.", "Il-prin\u010bipju li hi msejsa fuqu din l-g\u0127a\u017cla ta' disinn hu li l-HTML, bil-librerija kbira ta' etikettatura li g\u0127andu, hu komplikat wisq biex jistg\u0127u isiru tibdiliet malajr, u g\u0127alhekk jiddistratta mill-kontenut veru tal-pa\u0121ni.", "Barra minn hekk, il-fatt li l-utenti ma jistg\u0127ux ju\u017caw il-funzjonalitajiet kollha li g\u0127andu l-HTML, b\u0127al JavaScript u CSS, hu meqjus ta' vanta\u0121\u0121 g\u0127ax jimponi iktar uniformit\u00e0 fid-dehra.", "Xi wikijiet ri\u010benti ju\u017caw metodu differenti: jipprovdu strumenti ta' modifika \"WYSIWYG\", permezz biss tal-kontrolli ActiveX jew tal-plugins li jittradu\u010bu l-istruzzjonijiet tal-formattazzjoni inseriti grafikament, b\u0127al tipi \"\u0127oxnin\" jew \"kursivi\" fitl-etikettura tal-HTML li jikkorrispondu mag\u0127hom.", "F'dawn l-implementazzjonijiet, meta utent jissejvja modifika jkun qieg\u0127ed jibg\u0127at pa\u0121na \u0121dida tal-HTML fuq is-server, minkejja li ma jkunx jaf bit-dettalji tekni\u010bi u l-markatura ti\u0121i \u0121enerata b'mod trasparenti g\u0127alih.", "L-utenti li ma jkollhomx il-plugin relattiv jistg\u0127u jimodifikaw biss permezz tal-kodi\u010bi HTML.", "L-istruzzjonijiet ta' formattazzjoni li wie\u0127ed jista' ju\u017ca fuq wiki jvarjaw \u0127afna skont il-mutur u\u017cat.", "Fuq wiki sempli\u010bi tista' tag\u0127mel biss formattazzjoni elementari, waqt li l-wikijiet i\u017cjed kumplessi g\u0127andhom support g\u0127at-tabelli, xbihat, formoli u anki elementi interattivi b\u0127al \u0127oss u log\u0127ob.", "G\u0127alhekk b\u0127alissa qeg\u0127din jippruvaw jiddefinixxu Markatura Standard g\u0127all-Wiki.", "Il-\"Wikijiet\" huma mezz g\u0127al kollox ipertestwali, b'struttura ta' navigazzjoni mhux linjari.", "Tipikament kull pa\u0121na jkun fiha numru kbir ta' \u0127oloq g\u0127al pa\u0121ni o\u0127ra; fil-wikijiet ta' daqs notevoli jkun hemm ukoll navigazzjoni \u0121erakika, imma mhux bilfors tintu\u017ca.", "Ir-rabtiet (\"\u0127oloq\") jin\u0127alqu permezz ta' sintassi partikolari msej\u0127a \"link pattern.\"", "Il-parti l-kbira tal-wikijiet ju\u017caw il-mudell CamelCase g\u0127all-ismijiet tal-\u0127oloq.", "Skont dan il-mudell l-ewwel ittra ta' kull kelma fi fra\u017ci ssir majuskola u jitne\u0127\u0127ew l-ispazji bejn il-kliem (it-terminu \"CamelCase\" hu stess e\u017cempju ta' CamelCase).", "CamelCase barra li jiffa\u010bilita l-\u0127oloq, iservi biex il-kitba tal-\u0127oloq ikollha forma differenti mill-ortografija standard.", "Il-wikijiet ibba\u017cati fuq CamelCase malajr jintg\u0127arfu mill-\u0127oloq b'ismijiet b\u0127al \"Indi\u010bi\u0120enerali\" u \"DomandaInizjali\"; it-terminu CamelCase \u0121ej minn dawn il-fra\u017cijiet li jixbhu xi naqra il-profil ta' \u0121emel (bl-Ingli\u017c \"camel\").", "CamelCase qajjem \u0127afna kritiki, u l-i\u017cviluppaturi tal-wiki fittxew soluzzjonijiet o\u0127ra.", "L-ewwel li introdu\u010ba \"free links\" (\u0127oloq \u0127ielsa) permezz ta' <nowiki>_(format ta' \u0127olqa \u0127ielsa)</nowiki> kien Cliki.", "Diversi muturi tal-wiki ju\u017caw parentesi singoli, grappetti, sottolinjaturi, \u017cbarri u karatteri o\u0127ra biex jindikaw \u0127olqa.", "Il-\u0127oloq li jg\u0127aqqdu komunitajiet tal-wiki differenti huma possibbli bl-u\u017cu ta' mudell spe\u010bjali ta' \u0127oloq imsejja\u0127 InterWiki.", "Is-soltu f'wiki, pa\u0121ni \u0121odda jin\u0127olqu sempli\u010bement billi wie\u0127ed ida\u0127\u0127al \u0127olqa korrispondenti f'pa\u0121na li tittratta su\u0121\u0121ett li g\u0127andu x'jaqsam.", "Jekk il-\u0127olqa ma te\u017cistix, normalment tkun murija b\u0127ala \u0127olqa maqsuma (\"broken link\").", "Meta wie\u0127ed jipprova jsegwi dik il-\u0127olqa tinfeta\u0127 tieqa ta' modifika, li tippermettilu jda\u0127\u0127al it-test tal-pa\u0121na l-\u0121dida.", "Dan il-mekkanimu ji\u017cgura li l-pa\u0121ni msej\u0127in \"orfni\" (ji\u0121ifieri li m'g\u0127andhomx \u0127olqa li tipponta lejhom) jin\u0127olqu rarament u jin\u017camm livell g\u0127oli ta' konnessjoni.", "Il-wikijiet \u0121eneralment jippruvaw jag\u0127mluha fa\u010bli l-korrezzjoni tal-i\u017cbalji li jistg\u0127u isiru. aktar milli jag\u0127mluha diffi\u010bli li jsiru l-i\u017cbalji.", "G\u0127alhekk il-wikjiet barra li huma miftu\u0127in g\u0127al kollox, jipprovdu bosta mezzi biex ji\u0121u verifikati l-modifiki ri\u010benti fil-kontenut ta' pa\u0121na.", "L-i\u017cjed importanti u l-i\u017cjed u\u017cat fil-wikijiet kwa\u017ci kollha hu dik li jsej\u0127ulha pa\u0121na tat-\"Tibdil ri\u010benti\", li turi kemm numru spe\u010bifiku ta' tibdiliet ri\u010benti u kemm lista kompluta tal-modifiki mag\u0127mulin f'perjodu ta' \u017cmien determinat.", "Xi wikijiet i\u0127alluk tiffiltra il-listi li semmejna b'mod li l-modifiki \u017cg\u0127ar - jew il-modifiki mag\u0127mulin awtomatikament minn dawk li jissej\u0127u bot (kodi\u010bi ta' programmazzjoni mag\u0127mulin b'mezz awtomatiku) - jistg\u0127u ji\u0121u esklu\u017ci.", "Mill-pa\u0121na tal-bidliet hemm a\u010b\u010bessibbli \u017cew\u0121 funzjonijiet o\u0127ra f'kwa\u017ci l-wikijiet kollha: il-kronolo\u0121ija tar-revi\u017cjonijet, li turi il-ver\u017cjonijiet pre\u010bedenti ta' pa\u0121na, u l-funzjonalit\u00e0 \"Qabbel\", li turi l-bidliet bejn \u017cew\u0121 revi\u017cjonijiet.", "Il-kronolo\u0121ija tar-revi\u017cjonijiet tipprovdi editur tat-test biex wie\u0127ed ikun jista' jifta\u0127 u jissejvja ver\u017cjoni ta' qabel tal-pa\u0121na u hekk jirristabilixxi l-kontenut ori\u0121inali.", "Il-funzjonalit\u00e0 \"Qabbel\" tista' tintu\u017ca biex wie\u0127ed jidde\u010biedi jekk xi modifika ta' qabel hijiex tajba jew le.", "Utent regolari tal-wiki jkun jista' jara u jqabbel bidla mni\u017cla fil-lista tal-pa\u0121na \"Tibdil ri\u010benti\" u, jekk jidhirlu li l-a\u0127\u0127ar ver\u017cjoni mhux a\u010b\u010bettabbli jista' jikkonsulta l-kronolo\u0121ija biex jirristabilixxi ver\u017cjoni ta' qabel.", "Din il-pro\u010bedura hi ftit jew wisq effi\u010bjenti skont is-software tal-wiki u\u017cat.", "F'xi wikijiet fil-pa\u0121na \"Tibdil ri\u010benti\" wie\u0127ed jista' jni\u017c\u017cel sinjal biex jg\u0127id li jaqbel fuq il-ver\u017cjonijiet li jqis li huma a\u010b\u010bettabbli.", "Tavi ta' Scott Moonen g\u0127andu \"bidliet sottoskritti\" (simili g\u0127al \"listi ta' kontroll\" ta' Wikipedia), forma interna ta' mmarkar tal-pa\u0121ini li hi u\u017cata biex ti\u0121\u0121enera lista ta' bidliet ri\u010benti g\u0127all-konfigurazzjoni ta' grupp ta' pa\u0121ni spe\u010bifi\u010bi wie\u0127ed.", "Biex ji\u0121i \u017cgurat li sensiela ta' pa\u0121ni j\u017commu il-kwalit\u00e0 tag\u0127hom, kull persuna tista' t\u0127alli avvi\u017c mal-modifiki li tippermettilha tivverifika l-validit\u00e0 tal-ver\u017cjonijiet \u0121odda fa\u010bilment.", "Bosta wikijiet pubbli\u010bi ma je\u0127ti\u0121ux re\u0121istrazzjoni, per\u00f2 \u0127afna mill-muturi tal-wiki l-kbar (fosthom MediaWiki, MoinMoin, UseModWiki u TWiki) jipprovdu metodi biex jillimitaw l-a\u010b\u010bess fil-kitba.", "Xi muturi tal-wiki g\u0127andhom il-possibbilt\u00e0 li xi wa\u0127diet ta' utenti jkunu interdetti milli jiktbu permezz tal-grupp tal-indirizz tal-IP tag\u0127hom, jew jekk ikun disponibbli permezz tal-isimhom ta' utent.", "Imma, bosta providers tas-servizz tal-internet (ISP) jassenjaw indirizz tal-IP \u0121did g\u0127al kull login, g\u0127alhekk l-interdizzjoni tal-IP, \u0127afna spiss jistg\u0127u ja\u0127irbuha fa\u010bilment.", "Biex ti\u0121i evitata din il-problema, l-interdizzjoni temporanja tal-IP sikwit ti\u0121i esti\u017ca g\u0127all-grupp ikbar ta' indirizzi tal-IP; l-idea hi li dan hu bi\u017c\u017cejjed biex inaffar 'il min jabbu\u017ca.", "Madankollu hekk jistg\u0127u ji\u0121u interdetti wkoll utenti bla \u0127tija li ju\u017caw l-istess ISP matul l-interdett.", "\u0126afna drabi d-difi\u017ca kontra l-\"vandali\" persitenti tkun li dawn sempli\u010bement jit\u0127allew i\u0127assru u jbiddlu kemm pa\u0121ni jridu, g\u0127ax l-utenti \u0121enwini jafu li dawn il-bidliet jistg\u0127u jinstabu u jitbiddlu lura fa\u010bilment.", "B\u0127ala mi\u017cura ta' emer\u0121enza, xi wikijiet g\u0127andhom ba\u017ci ta' data li jista' jitqieg\u0127ed f'modalit\u00e0 ta' qari-biss meta jkun hemm b\u017conn u hekk dawk li jkunu re\u0121istrati qabel \u010berta data biss ikunu jistg\u0127u jkomplu jiktbu fuq pa\u0121na fil-ba\u017ci ta' data.", "Madankollu kull \u0127sara li jag\u0127mel \"vandalu\" tista' tit\u0127assar malajr u fa\u010bilment.", "I\u017cjed problemati\u010bi l-i\u017cbalji li jid\u0127lu fil-pa\u0121ni ming\u0127ajr ma \u0127add jinduna bihom, pere\u017cempju bidla fid-data tal-pubblikazzjoni ta' album u d-\"diskografiji\".", "F'ka\u017ci estremi \u0127afna wikijiet ikollhom pa\u0121ni li jistg\u0127u ji\u0121u m\u0127arsin mill-modifika.", "Il-pa\u0121ni protetti f'Wikipedija, pere\u017cempju, jistg\u0127u jimmodifikawhom biss dawk li jissej\u0127u amministraturi, li jistg\u0127u wkoll jirrevokaw il-protezzjoni.", "Din id-drawwa hi \u0121eneralment meqjusa b\u0127ala ksur tal-filosofija fundamentali ta' WikiWiki u, g\u0127alhekk ti\u0121i kemm jista' jkun evitata.", "Il-parti l-kbira tal-wikijiet joffru mill-inqas tfittix bit-titlu, u spiss ikun hemm possibbilt\u00e0 g\u0127al tfittix tat-test s\u0127i\u0127 li janalizza t-test tal-kontenuti.", "Jekk it-tfittix jistax isir b'aktar reqqa jiddependi minn jekk il-mutur tal-wiki ju\u017cax ba\u017ci ta' data.", "Ba\u017ci ta' data indi\u010bizzat hu indispensabbli g\u0127al tfittix malajr fuq wikijiet kbar.", "Minflok xi minn daqqiet jistg\u0127u jintu\u017caw muturi ta' tfittix esterni b\u0127al \"Google\" fuq wikijiet b'funzjonijiet tat-tfittix limitati biex jinkisbu ri\u017cultati i\u017cjed pre\u010bi\u017ci.", "\"Mutur tal-wiki\" hu sistema ta' software ta' tip kollaborattiv li biha ta\u0127dem sistema tal-wiki.", "L-implementazzjoni tieg\u0127u \u0121eneralment tikkonsisti f'programm installat fuq bosta servers li jimmani\u0121\u0121aw kontenut is-soltu memorizzat f'database marbut mag\u0127hom; xi installazzjonijiet per\u00f2 ju\u017caw direttament il-file system tas-server.", "\u0120ew \u017cvluppati numru kbir ta' implementazzjonijiet, b'\u0127afna lingwa\u0121\u0121i ta' programmazzjoni differenti, minn sempli\u010bi \"hack\", li g\u0127andhom biss il-funzjoni ta' ba\u017ci, sa sistemi ta' amministrazzjoni tal-kontenut (Content Management System) sofistikati \u0127afna.", "G\u0127al min hu interessat li jo\u0127loq il-wiki tieg\u0127u, hemm \u0127afna \"wiki-farms\" disponibbli, xi w\u0127ud minn dawn jimmani\u0121\u0121aw anki wiki privati, protetti minn password.", "Il-wiki-farm l-i\u017cjed famu\u017c hi dik ta' \"Wikia\", imwaqqfa fl-2004 minn Jimmy Wales.", "L-ikbar 30 wiki huma mni\u017c\u017clin fil-lista ta' \"Biggest Wiki\".", "Biex issib wiki fuq su\u0121\u0121ett partikolari li jinteressak segwi il-Wiki Node Network minn wiki g\u0127al ie\u0127or.", "Inkella tista' tie\u0127u \"tour\" tal-wikijiet fuq: .", "\u010aertu numru ta' termini \u0121ergali \u0127ar\u0121u matul l-i\u017cvilupp tal-komunit\u00e0 tal-wiki.", "WikiGnome WikiFairy WikiGremlin.", "Il-kun\u010bett ta' WikiGnome u WikiFairy seta' twieled fuq \"Welcome Visitors Portland Pattern Repository's Wiki\", fejn insibu definizzjonijiet o\u0127ra u i\u017cjed pre\u010bi\u017ci.", "Minn twelidha il-wiki stimula r-ri\u010berka xjentifika f'bosta ambiti tal-g\u0127arfien, b'mod partikolari fl-ambitu mediku, l-ambitu komunikazzjonali, l-ambitu lingwistiku u so\u010bjolo\u0121iku."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1571", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1571", "title": "Franza", "text": ["Franza", "Franza (Fran\u010bi\u017c:\"France\"), uffi\u010bjalment ir-Repubblika Fran\u010bi\u017ca (Fran\u010bi\u017c:\" R\u00e9publique fran\u00e7aise\"), hi pajji\u017c fl-Ewropa tal-Punent.", "Il-belt belt kapitali tag\u0127ha hi Pari\u0121i.", "Hi membru tal-Unjoni Ewropea.", "Franza hi maqsuma f'22 \"r\u00e9gions\" li huma suddivi\u017ci f' \"d\u00e9partements\".", "Il-pajji\u017c ilu wie\u0127ed mill-potenzi dinjin mill-a\u0127\u0127ar tas-Seklu 17.", "Fis-sekli 18 u 19, bena imperu kolonjali kbir mifrux mal-Afrika tal-Punent u l-Asja tal-Lbi\u010b.", "Illum dan m'g\u0127adux je\u017cisti.", "Hu l-pajji\u017c li l-iktar i\u017curuh nies fid-dinja.", "Madwar 82 miljun turist barrani j\u017curu kull sena.", "Franza hi membru fundatur tal-Unjoni Ewropea.", "G\u0127andha l-i\u017cjed art kbira fl-Unjoni.", "Franza hi wkoll membru fundatur tal-\u0120nus Mag\u0127quda, u membru tal-G8 u tan-NATO.", "Hi wie\u0127ed mill-\u0127ames membri permanenti tal-Kunsill tas-Sigurt\u00e0 tal-\u0120nus Mag\u0127quda.", "G\u0127andha Armi Nukleari, inklu\u017ci testati attivati, u g\u0127andha wkoll impjanti nukleari tal-elettriku.", "Fost il-bliet l-i\u017cjed mag\u0127rufa fi Franza insibu 'l Pari\u0121i, Nizza, Nancy, Marsilja, Bordeaux, Lille, Lyon, Toulouse Strasburgu, Rennes u Nantes.", "Franza qieg\u0127da fl-Ewropa tal-Punent.", "G\u0127andha fruntieri mal-Bel\u0121ju, il-Lussemburgu, il-\u0120ermanja, u l- I\u017cvizzera, l-Italja, Monako, Andorra, u Spanja.", "G\u0127andha \u017cew\u0121 katini ta' muntanji qrib il-fruntieri tag\u0127ha: l-Alpi fil-Lvant u l-Pirenej fil-nofsinhar.", "Fit-tramuntana u l-punent ta' Franza hemm g\u0127oljiet baxxi u widien tax-xmajjar.", "Fi Franza hemm \u0127afna klimi differenti.", "L-Atlantiku g\u0127andu effett kbir fuq it-temp fit-tramuntana u l-punent.", "Dan ifisser it-temperatura hi kwa\u017ci istess matul is-sena.", "Fil-Lvant, ix-xitwa kies\u0127a b'temp tajjeb u s-sajf s\u0127un bi-maltempati.", "Fin-nofsinhar, ix-xitwa friska b'\u0127afna xita u s-sajf hu s\u0127un u xott.", "Franza g\u0127andha t-tieni l-akbar \u017bona Ekonomika Esklussiva fid-dinja.", "Din tkopri 11,035,000 kilometru kwadru.", "L-iStati Uniti biss g\u0127andha wa\u0127da akbar.", "L-isem \"Franza\" \u0121ej mill-kelma bil-Latin \"Francia\", li letteralment tfisser \"Art il-Franki\".", "Il-fruntieri ta' Franza moderna huma bejn wie\u0127ed u ie\u0127or l-istess b\u0127al dawk tal-Gallja l-antika fejn kienu joqg\u0127odu l-Galli \u010aelti\u010b.", "\u0120ulju \u010aesri kkonkwista l-Gallja u waqg\u0127et ta\u0127t Ruma fl-ewwe seklu QK.", "Bilmod il-Galli adottataw il-lingwa tar-Rumani (il-Latin li minnu evolva l-Fran\u010bi\u017c) u l-kultura Rumana.", "Il-Kristjane\u017cmu deher l-ewwel darba fit-tieni u tielet seklu WK u kien stabbilit fir-raba' u \u0127ames seklu.", "Fis-seklu 4 WK, it-tribujiet \u0120ermani\u010bi, prin\u010bipalment il-Franki invadew il-Galli.", "Hekk beda l-isem \" Francie\".", "L-isem modern \"Franza\" \u0121ej mill-isem tar-Rejiet Kapetin\u0121i ta' Franza madwar Pari\u0121i.", "Il-Franki kienu l-ewwel trib\u00f9 tal-Ewropa wara l-waqg\u0127a tal-Imperu Ruman kkonvertew g\u0127all-Kristjane\u017cmu minflok l-Arjane\u017cmu.", "Il-Fran\u010bi\u017c kienu jsej\u0127u lilhom infushom \"ir-Renju l-i\u017cjed Kristjan ta' Franza\".", "It-Trattat ta' Verdun (843), qasam l-imperu ta' Karlumanju fi tliet partijiet.", "L-ikbar parti kienet Francia tal-Punent.", "Bejn wie\u0127ed u ie\u0127or kienet l-istess b\u0127al Franza moderna.", "Id-dinastija Karolin\u0121a ggvernat Franza sal-987, meta Hugues Capet sar Re ta'Franza.", "Dixxendenti tieg\u0127u, il-Kapetin\u0121i diretti, id-Dar ta' Valois u d-Dar ta' Bourbon unifikaw il-pajji\u017c permezz ta' \u0127afna gwerer u wirt dinatiku.", "Il-monarkija kienet fl-aqwa tag\u0127ha matul il-Seklu 17 fir-renju ta' Lwi\u0121i XIV ta' Franza.", "Dak i\u017c-\u017cmien Franza kellha l-akbar popolazzjoni fl- Ewropa.", "Il-pajji\u017c kellu influwenzata fuq il-politika, l-ekonomija, u l-kultura Ewropea.", "Il-Fran\u010bi\u017c sar il-lingwa komuni tad-diplomazija fl-affarijiet Internazzjonali.", "\u0126afna mill-Illumini\u017cmu \u0121ie minn Franza.", "Ix-xjenzati Fran\u010bi\u017ci g\u0127amlu skoperti xjentifi\u010bi importanti fis-Seklu 18.", "Barra minn hekk Franza invadiet \u0127afna artijiet fl-Ameriki, l-Afrika u l-Asja.", "Franza kellha monarkija sar-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca fl-1789.", "Ir-Re Lwi\u0121i XVI u martu Marie Antoinette \u0121ew maqtulin fl-1793.", "Eluf ta' \u010bittadini Fran\u010bi\u017ci o\u0127ra kienu wkoll maqtula.", "Napuljun Bonaparte \u0127a kontroll tar-Repubblika fl-1799.", "Aktar tard g\u0127amel lilu nnifsu Imperatur tal-Ewwel Imperu (1804-1814).", "L-armati tieg\u0127u ikkonkwistaw il=parti l-kbira tal-Ewropa kontinentali.", "Fl-1815 wara l-a\u0127\u0127ar telfa ta' Napuljun fil-Battalja ta' Waterloo, qamet monarkija o\u0127ra.", "Iktar tard fl-1852, Louis-Napuljun Bonaparte \u0127oloq it-Tieni Imperu .", "Louis-Napol\u00e9on tne\u0127\u0127a wara t-telfa fil-Gwerra Franko-Prussjana tal-1870.", "It-Tielet Repubblika \u0127adet post ir-re\u0121im tieg\u0127u.", "Fis-sekli 18 u 19 Franza bniet imperu kolonjali kbir .", "Il-imperu kien fih partijiet mill-Afrika tal-Punent u l-Asja tal-Lbi\u010b.", "Il-kultura u l-politika ta' dawn ir-re\u0121juni kienu influwenzati minn Franza.", "\u0126afna eks-kolonji g\u0127andhom il-Fran\u010bi\u017c b\u0127ala lingwa uffi\u010bjali.", "Il-pajji\u017c ra l=\u0121lied kemm fl-Ewwel Gwerra Dinjija u kemm fit-tieni.", "Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, miljuni mietu fit-trinek, aktar minn miljun minnhom fil-Battalja tas-Somme.", "Matul il-Tieni Gwerra Dinjija, in-Nazisti okkupaw Franza.", "L-Alleati ni\u017clu l-art fin-Normandija fis-6 ta' \u0120unju u nvadew in-Normandija u bdiet il-Battalja tan-Normandija.", "Il-forzi \u0120ermani\u017ci tilfu 'l Franza fi ftit xhur.", "Franza maqsuma f're\u0121juni amministrattivi.", "22 minnhom huma fi Franza Metropolitana.", "Korsika g\u0127andha stat differenti mill-21 l-o\u0127ra fir-re\u0121jun Metropolitan u msej\u0127a \"collectivit\u00e9 territoriale\".", "Franza g\u0127andha wkoll \u0127ames re\u0121juni barra l-Ewropa.", "Dawn ir-re\u0121juni g\u0127andhom l-istess stat b\u0127al dawk Metropolitani.", "Imbag\u0127ad Franza hi maqsuma f'100 \"d\u00e9partement\" u d-d\u00e9partements huma maqsuma f'342 \"arrondissement\".", "L-arrondissements huma mill-\u0121did maqsuma f'4,032 \"canton\" u l-cantons huma maqsuma f' \"commune\".", "Fl-1 ta' Jannar 2008, skont L-\"Institut National de la Statistique et des \u00c9tudes \u00c9conomiques\" kien hemm 36781 communes fi Franza, 36,569 minnhom fi Franza Metropolitana u 212 minnhom barra.", "Franza g\u0127andha sistema ta' gvern semi-presidenzjali stabbilita mill-kostituzzjoni tal-\u0126ames Repubblika Fran\u010bi\u017ca.", "Il-Kostituzzjoni tiddikjar n-nazzjon b\u0127ala repubblika so\u010bjali, indivi\u017cibbli, sekulari u demokratika. tipprovdi wkoll g\u0127as-separazzjoni tal-poteri.", "Il-Forzi Armati Fran\u010bi\u017c huma maqsumin f'erba' ferg\u0127at: Franza g\u0127andha madwar 359.000 ru\u0127 fil-Militar u tonfoq 2.6% tal-Prodott Gross Domestiku (PGD) fid-difi\u017ca.", "Dan l-og\u0127la fl-Unjoni Ewropea.", "Franza u r-Renju Unit jonfqu 40%mill-ba\u0121it tad-difi\u017ca tal-UE.", "Madwar 10% tal-ba\u0121it g\u0127ad-difi\u017ca ta' Franza jintefaq fuq l-Armi Nukleari.", "Franza hi membru tal-\u0120nus Mag\u0127quda, infatti membru permanenti tal-Kunsill tas-Sigurt\u00e0 tal-\u0120nus Mag\u0127quda u g\u0127andu dritt tal-veto.", "Hi wkoll membru tal-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummer\u010b (WTO).", "Is-sedi \u010bentrali tal-Organizzazzjoni g\u0127all-Kooperazzjoni Ekonomika u l-I\u017cvilupp (OECD), UNESCO u Interpol qeg\u0127din Franza.", "Franza kienet wa\u0127da mill-memmbri fundaturi tal-Unjoni Ewropea.", "Fis-snin 1960, Franza riedet teskludu r-Renju Unit mill-organizzazzjoni.", "Riedet tibni l-potenza ekonomija tag\u0127ha fl-Ewropa kontinentali u ssir wie\u0127ed mill-pajji\u017ci l-aktar influwenti fl-UE.", "Mis-snin , Franza u l-\u0120ermanja saru \u0127afna eqreb fil-pulitika tag\u0127hom.", "Franza illum hi membru tal-Organizzazzjoni tat-Trattat tal-Atlantiku ta' Fuq (NATO).", "Madankollu, ta\u0127t il-President de Gaulle kienet \u0127alliet il-kmand militari kon\u0121unt.", "Fl-1990, Franza \u0121iet ikkritikata g\u0127al provi tal-armi nukleari ta\u0127t l-art fil-Poline\u017cja Fran\u010bi\u017ca.", "Franza kienet g\u0127al kollox kontra l-inva\u017cjoni tal-Iraq tal-2003.", "Franza g\u0127ad g\u0127andha influwenz politika u ekonomika qawwija fil-kolonji li kellha fl-Afrika.", "Per e\u017cempju hija pprovdiet g\u0127ajnuna ekonomika u truppi fil-missjoni g\u0127a\u017c-\u017camma tal-pa\u010bi fil-C\u00f4te d'Ivoire u \u010aad.", "Franza hija membru tal-grupp G8 tal-pajji\u017ci industrijalizzati ewlenin.", "Franza g\u0127andha it-tmien l-ikbar konomija fid-dinja skont il-Prodott Gross Domestiku (PGD) (li jie\u0127u kont kemm iqum biex tg\u0127ix fil-pajji\u017ci differenti u rati tal-inflazzjoni).", "Franza flimkien ma' 11-il-membru ie\u0127or tal-Unjoni Ewropea nidiet l-euro fl-1 ta' Jannar 1999 u bdiet tu\u017caha fl-2002.", "L-ekonomija ta' Franza g\u0127andha kwa\u017ci 2.9 miljun kumpannija re\u0121istrata.", "Il-gvern g\u0127andu influwenza konsiderevoli fuq id-ditti tal-Ferrovija, l-Elettriku, l-Ajru, u t-Telekomunikazzjont (billi hu l-proprjetarju ta' kumpaniji kbar b\u0127al SNCF (ferroviji) u EDF (elettriku)).", "Franza g\u0127andha industrija importanti tal-ajruspazju (disinn tal-ajruplani u vetturi spazjali) bl-industrija Airbus fir-ras.", "Tista' wkoll tvara razzi minn Guyane fran\u00e7aise.", "Franza investiet \u0127afna fl-ener\u0121ija nukleari.", "G\u0127alhekk Franza tipprodu\u010bi l-inqas dijossidu tal-karbonju fost is-seba' pajji\u017ci l-aktar industrijalizzati fid-dinja.", "Il-59 impjant nukleari ji\u0121\u0121eneraw il-parti l-kbira tal-elettriku prodott fil-pajji\u017c (78% fl-2006, minn 8% biss fl-1973, 24% fl-1980, u 75% fl-1990).", "Franza hija l-ikbar produttur u esportatur agrikolu fl-Ewropa.", "Tesporta qam\u0127, tjur, prodotti tal-\u0127alib, \u010banga, u majjal.", "Hi famu\u017ca wkoll g\u0127all-industrija tal-inbid.", "Franza r\u010beviet 10 biljun ewro fl-2006 mill-Komunit\u00e0 Ewropea b\u0127ala sussidji lill-bdiewa.", "Il-Fran\u010bi\u017c hi l-lingwa uffi\u010bjali ta' Franza.", "Din appartjeni g\u0127all-grupp ta' lingwa Rumanzi li jinkludi t-Taljan u l-Ispanjol u o\u0127rajn.", "Imbag\u0127ad hemm ukoll \u0127afna djaletti re\u0121jonali.", "L-Alsazjan, djalett \u0120ermani\u017c jitkellmuh f'Alsace u f'partijiet ta' Lorraine fi Franza tal-Lvant.", "Il-Fran\u010bi\u017c kien il-lingwa tad-diplomazija u l-kultura fl-Ewropa bejn is-Seklu 17 u u d-19 u g\u0127adu u\u017cat \u0127afna.", "Xi nies fi Franza jitkellmu wkoll bil-Bask, Breton, Katalan, Korsikan, \u0120ermani\u017c, Fjamming u Occitan.", "Franza hi stat sekulari u l-Kostituzzjoni tiggarantixxi l-libert\u00e0 tar-reli\u0121jon.", "Il-popolazzjoni hi bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, 51% Kattolika, 31% tan-nies huma anjosti\u010bi jew atej, 4% huma Misilmin, 3% jg\u0127idu li huma Protestanti u 1% jg\u0127idu li huma Lhud.", "10% huma minn reli\u0121jonijiet o\u0127ra jew ma g\u0127andhomx opinjoni dwar ir-reli\u0121jon.", "Skont st\u0127arri\u0121 tal-opinjoni fl-2005:", "Il-letteratura Fran\u010bi\u017ca bdiet fil-Medjuevu.", "Il-Fran\u010bi\u017c kien maqsum f'bosta djaletti dak i\u017c-\u017cmien u l-ortografija kienet tvarja minn awtur g\u0127all-ie\u0127or.", "Matul is-Seklu 17, l-awturi ewlenin kienu Pierre Corneille, Jean Racine, Moliere Blaise Pascal u Ren\u00e9 Descartes.", "Fis-sekli 18 u 19, il-letteratura Fran\u010bi\u017ca la\u0127qet l-aqwa tag\u0127ha.", "Fis-seklu 18 kien raw sa\u0121\u0121isti u moralisti b\u0127al Voltaire u Jean-Jacques Rousseau.", "\u0126afna mir-rumanzi Fran\u010bi\u017ci famu\u017ci inkitbu fis-seklu 19 minn awturi b\u0127al Victor Hugo, Alexandre Dumas u Jules Verne.", "Dawn kitbu rumanzi popolari b\u0127all It-Tliet Muskettieri, Il-Konti ta' Monte Cristo, G\u0127oxrin Elf Liga ta\u0127t il-Ba\u0127ar u Il-\u0126otbi ta' Notre-Dame.", "Fost il-kittieba tar-rumanzi tas-seklu 19 insibu 'l Emile Zola, Guy de Maupassant, Th\u00e9ophile Gautier u Stendhal.", "Il-bidu tal-arti Fran\u010bi\u017ca kien influwnzat \u0127afna mill-arti Fjamminga u Taljana fi \u017cmien ir-Rinaxximent.", "L-iSkola tal-Pittura ta' Fontainebleau fir-rinaxximent kienet imnebb\u0127a direttament minn pitturi Taljani b\u0127al Primaticcio u Rosso Fiorentino, li tnejn kienu ja\u0127dmu Franza.", "Tnejn mill-pitturi l-i\u017cjed famu\u017ci ta' \u017cmien il-Barokk, Nicolas Poussin u Claude Lorrain, kienu jg\u0127ixu l-Italja.", "Is-seklu 17 kien il-perjodu meta l-pittura Fran\u010bi\u017ca saret l-i\u017cjed prominenti u individwalizzat ru\u0127ha permezz tal-klassi\u010bi\u017cmu.", "Il-priminstru ta' Lwi\u0121i XIV Jean-Baptiste Colbert fl-1648 waqqaf l-Akkademja Rjali tal-Pittura u Skultura biex tipprote\u0121i dawn l-artisti. u fl-1666 \u0127alaq l-Akkademja Fran\u010bi\u017ca f'Ruma, li g\u0127adha sejra, biex ikun hemm kuntatt dirett mal-artisti Taljani.", "Fis-seklu 18, l-artisti Fran\u010bi\u017ci \u017cvillupaw l-istil rokoko, ver\u017cjoni i\u017cjed intima tal-istil barokk ta' qabel.", "Ix-xog\u0127lijiet tal-artisti appo\u0121\u0121ati mill-qorti rjali Antoine Watteau, Fran\u00e7ois Boucher u Jean-Honor\u00e9 Fragonard huma e\u017cempji mill-a\u0127jar ta' dan l-istil.", "Ir-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca \u0121abet bidliet kbar, billi Napuljun kien jiffavorixxi l-artisti tal-istil neoklassiku b\u0127al Jacques-Louis David u l-\"Acad\u00e9mie des Beaux-Arts\" li kellha \u0127afna influwenza stabbiliet l-istil mag\u0127ruf b\u0127ala Akkademi\u017cmu.", "F'din l-epoka Franza saret \u010bentru ta' \u0127olqien artistiku u l-ewwel nofs tas-seklu 19 kien iddominat minn \u017cew\u0127 movimenti, wie\u0127ed wara l-ie\u0127or.", "L-ewwel kien ir-Romanti\u010bi\u017cmu b'Th\u00e9odore G\u00e9ricault u Eug\u00e8ne Delacroix, u mbag\u0127ad ir-Reali\u017cmu b'Camille Corot, Gustave Courbet u Jean-Fran\u00e7ois Millet, stil li spi\u010b\u010ba biex \u017cviluppa fin-Naturali\u017cmu.", "Fit-tieni nofs tas-seklu 19, l-influwenza ta' Franza fuq il-pittura saret sa\u0127ansitra i\u017cjed importanti, bl-i\u017cvilupp ta' stili \u0121odda ta' pittura b\u0127all-Impressjoni\u017cmu u s-Simboli\u017cmu.", "Il-pitturi impressjonisti l-i\u017cjed famu\u017ci kienu Camille Pissarro, \u00c9douard Manet, Edgar Degas, Claude Monet u Auguste Renoir.", "It-tieni \u0121enerazzjoni tal-pitturi tal-istil impressjonista Paul C\u00e9zanne, Paul Gauguin, Toulouse-Lautrec u Georges Seurat kienu wkoll fir-ras ta' evoluzzjonijiet artisti\u010bi flimkien mal-artisti fauvisti Henri Matisse, Andr\u00e9 Derain u Maurice de Vlaminck. fil-bidu tas-seklu 29 Georges Braque u l-pittur Sspanjol Pablo Picasso, li kien jg\u0127ix Pari\u0121i, \u017cviluppaw il-Kubi\u017cmu.", "Kien hemm pitturi o\u0127ra barranin li kienu joqog\u0127du u ja\u0127dmu Pari\u0121i jew fil-qrib, b\u0127al Vincent van Gogh, Marc Chagall, Amedeo Modigliani u Wassily Kandinsky.", "It-ti\u0121rija tar-roti, Tour de France, li ssir kull Lulju hija wie\u0127ed mill-avvenimenti sportivi l-aktar mag\u0127rufa.", "Din-tellieqa tie\u0127u tliet \u0121img\u0127at u twila madwar 3500 km, tg\u0127addi minn \u0127afna minn Franza u tintemm fi\u010b-\u010bentru ta' Pari\u0121i, fl-\"Avenue des Champs-Elys\u00e9es\".", "Il-Futbol hu sport ie\u0127or popolari fi Franza.", "It-tim Fran\u010bi\u017c reba\u0127 it-Tazza tad-Dinja tal-Futbol fl-1998 u l-Kampjonat Ewropew tal-Futbol fl-1984 u fl-2000.", "Franza tospita wkoll ti\u0121rija ta' 24 Sieg\u0127a tal-karozzi ta' Le Mans.", "Il-log\u0127ob tat-Tazza tad-Dinja tar-Rugby sar Franza fl-2007 u Franza spi\u010b\u010bat ir-raba'.", "Franza kellha x'taqsam \u0127afna mal-Log\u0127ob Olimpiku Modern.", "Fl-a\u0127\u0127ar tas-seklu 19, il-Baruni Pierre de Coubertin issu\u0121\u0121erixxa li jibda jsir il-Log\u0127ob Olimpiku mill-\u0121did.", "Franza ospitat l-Olimpjadi tas-Sajf darbtejn, fl-1900 u 1924, f'Pari\u0121i.", "Franza ospitat ukoll l-Olimpijadi tax-Xitwa tliet darbiet, fl-1924 f'Chamonix, fl-1968 f'Grenoble, u fl-1992 f'Albertville.", "Il-k\u010bina Fran\u010bi\u017ca influwenzat l-istil tat-tisjir madwar l-Ewropa kollha, u l-koki Fran\u010bi\u017ci ja\u0127dmu fir-ristoranti madwar id-dinja.", "L-\"haute cuisine\" bdewha koki famu\u017ci Fran\u010bi\u017ci b\u0127al Fran\u00e7ois Pierre La Varenne (1615-1678) u l-kok ta' Napuljun, Marie-Antoine Careme ( 1784-1833).", "Dawn il-koki \u017cviluppa stil e\u0127fef ta ikel imqabbel mal-ikel tal-Medjuevu.", "U\u017caw inqas \u0127wawar u aktar \u0127xejjex aromati\u010bi u l-krema.", "Il-k\u010bina Fran\u010bi\u017ca fis-seklu 20 zviluppaha l-i\u017cjed Auguste Escoffier (1846-1935)li kien \u0121enju fl-organizzazzjoni.", "Sab kif g\u0127andhom ji\u0121u mani\u0121\u0121ati ristoranti kbar, b\u0127al f'lukanda kbira jew f'palazz, kif il-\u0127addiema g\u0127andhom ji\u0121u organizzati u kif il-menu g\u0127andu jit\u0127ejja.", "Huwa kellu metodi g\u0127all kollox.", "L-akbar kontribuzzjoni ta' Escoffier kienet il-pubblikazzjoni ta' \"La Guide Culinaire\" fl-1903, li stabbiliet l-fundamenti tat-tisjir Fran\u010bi\u017c.", "Escoffier immani\u0121\u0121a r-ristoranti u l-k\u010bina fil-lukandi Savoy u Carlton f' Londra, ir-Ritz f'Pari\u0121i.", "Forsi l-i\u017cball ta' Escoffier kien li \u0127alla barra \u0127afna mill-karattru kulinari li nsibu fir-re\u0121juni ta' Franza.", "Fis-seklu 20 il-Gastro-turi\u017cmu u l-gwida \"Michelin\" g\u0127enu biex in-nies isiru jafu kemm hi g\u0127anja l-k\u010bina tal-bor\u0121e\u017cija u tal-gabillotti fil-kampanja Fran\u010bi\u017ca.", "Il-k\u010bina ta' Gascogne kellha influwenza kbira fuq il-k\u010bina tal-Lbi\u010b ta' Franza.", "\u0126afna platti li darba kienu re\u0121jonali infirxu b'varjazzjonijiet mal-pajji\u017c.", "Il-\u0120obon u l-Inbid huma parti ewlenija tal-k\u010bina.<refhttp://trifter.com/practical-travel/world-cuisine/top-10-most-tasty-cuisines-in-the-world/]</ref> Franza ta' Fuq in-nies jippreferu ju\u017caw il-butir biex isajru waqt li fi Franza t'Isfel jippreferu \u017c-\u017cejt ta\u017c-\u017cebbu\u0121a u t-tewm.", "Franza, kull re\u0121jun g\u0127andu l-platti spe\u010bjali tieg\u0127u b\u0127ax-\"choucroute\" f'Alsace, il-\"quiche\" f'Lorraine, il-\"cassoulet\" f'Languedoc-Roussillon u t-\"tapenade\" f'Provence-Alpes-C\u00f4te d'Azur.", "F'Novembru 2010, UNESCO \u017cid il-gastronomija Fran\u010bi\u017ca mal-lista tal-\"patrimonju kulturali intan\u0121ibbli\".", "Franza hija l-akbar destinazzjoni turistika fid-dinja.", "Fl-2007, 81.9 miljun turist barranin \u017caru Franza.", "Spanja it-tieni (58.5 miljun fl-2006) u l-iStati Uniti it-tielet (51.1 miljun fl-2006).", "Fost l-attrazzjonijiet l-aktar famu\u017ci hemm it-Torri Eiffel u l-Arc de Triomphe f'Pari\u0121i u Mont Saint Michel, fin-Normandija.", "F'subborg fil-Lvant ta' Pari\u0121i hemm Disneyland Ewropeja. din l-attrazzjoni infet\u0127et fl-1992 u saret wkoll destinazzjoni turistika popolari fl-Ewropa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1572", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1572", "title": "\u0120ermanja", "text": ["\u0120ermanja", "Il-\u0120ermanja (; \u0120ermani\u017c:\"Deutschland\"), uffi\u010bjalment ir-Repubblika Federali tal-\u0120ermanja (\u0120ermani\u017c:\"Bundesrepublik Deutschland\"), repubblika kostituzzjonali federali fl-Ewropa tal-punent-\u010bentrali.", "Il-pajji\u017c jikkonsisti f'16-il stat, u l-belt kapitali u l-akbar belt hija Berlin.", "Il-\u0120ermanja tkopri erja ta' 357,021 kilometru kwadru (137,847 mi kw) u g\u0127andha klima moderata sta\u0121jonali \u0127afna.", "Bi 80.3 miljun abitant, hija l-istat membru l-aktar popolat fl-Unjoni Ewropea.", "Il-\u0120ermanja hija l-qawwa kbira fl-ekonomika u l-politika tal-kontinent Ewropew u mexxej storiku f'\u0127afna oqsma teoreti\u010bi u tekni\u010bi.", "Fil-\u0120ermanja hemm dawn is-16-il stat:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1573", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1573", "title": "Spanja", "text": ["Spanja", "Spanja (bl-Ispanjol: \"Espa\u00f1a\"), uffi\u010bjalment Renju ta' Spanja (bl-Ispanjol \"Reino de Espa\u00f1a\"), hija stat demokratiku, membru tal-Unjoni Ewropea (mill-1 ta' Jannar 1986) u tan-NATO (mill-1982).", "Hi organizzata ta\u0127t forma ta' monarkija parlamentari.", "Qieg\u0127da fl-Ewropa tal-Lbi\u010b\u010b, u flimkien mal-Portugall, Andorra u \u0120ibilt\u00e0, tifforma il-Peni\u017cola Iberika.", "Fix-Xlokk g\u0127andha fruntiera ma' Franza (li hi separata minnha bil-katina tal-Pirenej) u Andorra, u fin-na\u0127a t'isfel g\u0127andha l-Ba\u0127ar Mediterran u \u0120ibilt\u00e0 (bi\u010b\u010ba art \u017cg\u0127ira tar-Renju Unit).", "Fil-kontinent Afrikan, g\u0127andha il-bliet awtonomi Ceuta u Melilla fil-Marokk.", "G\u0127andha xi nuqqas ta' qbil mal-Portugall fuq il-belt ta' Olivenza u l-G\u017cejjer Salva\u0121\u0121i, li qeg\u0127din bejn Madeira u l-Canarias, mar-Renju Unit fuq \u0120ibilt\u00e0, u mal-Marokk fuq Ceuta u Melilla.", "Spanja, b'kondominju ma' Franza g\u0127andha l-belt ta' Ll\u00edvia, imsej\u0127a l-G\u017cira tal-Paguni fix-xmara Bidasoa.", "Spanja g\u0127andha erja ta' 504,645 km2, 46,468,102 abitant (informazzzjoni tal-2016) u tokkupa 'l fuq minn 85% tat-territorju tal-peni\u017cola Iberika.", "Mill-1561, barra xi perjodu qasir bejn l-1601 u l-1606, il-belt kapitali hi Madrid, li b'i\u017cjed minn 3 miljun abitant (madwar 6 miljuni fl-erja metropolitana) hi wkoll il-belt bl-ikbar popolazzjoni.", "Il-lingwa uffi\u010bjali tal-istat hu l-Kastiljan, is-soltu msejja\u0127 Spanjol.", "Jitkelmu wkoll bil-Katalan, il-Galizjan u l-Bask li jgawdu \"status\" ta' ko-ufficjalit\u00e0, garantit mill-Kostituzzjoni Spanjola, fit-territorji rispettivi fejn huma mitkellma.", "Fl-istess \u0127in il-Leoni\u017ca, l-Aragoni\u017c u l-Arani\u017c, djalett tal-O\u010b\u010bitan f'Le\u00f3n, Aragona u Katalonja, igawdu ko-uffi\u010bjalit\u00e0 mal-Kastiljan u, fil-ka\u017c tal-Arani\u017c, anki mal-Katalan.", "Il-lingwi l-o\u0127ra li jitkellmu fil-pajji\u017c mhumiex rikonoxxuti uffi\u010bjalment.", "L-isem \"Espa\u00f1a\" \u0121ej mil-Latin \"Hispania\", terminu u\u017cat mir-rumani mit-tielet seklu QK, biex jindikaw il-peni\u017cola Iberika s\u0127i\u0127a u l-\u0121abra tal-provin\u010bji li jag\u0127mluha li waqfu huma.", "Dan it-terminu bilmod \u0127a post it-teminu Grieg \"Iberia\", li mbag\u0127ad \u0127a (sal-\u0121urnata tal-lum) konnotazzjoni purament \u0121eografika.", "Madankollu, billi l-kelma \"Hispania\" m'g\u0127andha l-ebda g\u0127erq li jista' jintrabat mag\u0127ha fil-Latin antik u fl-indoewropew, hemm \u0127afna spekulazzjoni fuq l-ori\u0121ini tag\u0127ha u \u0127ar\u0121u bosta ipote\u017ci.", "Din l-ipote\u017ci mhux biss l-i\u017cjed mifruxa imma anki l-i\u017cjed li g\u0127andha ba\u017ci storika.", "Skont din l-ipote\u017ci l-etimolo\u0121ija ta' \"Hispania\" tista' tkun \u0121ejja:", "Hemm \u017cew\u0121 kon\u0121etturi prin\u010bipali li jag\u0127mlu possibbli d-derivazzjoni ta' \"Hispania\" mill-Grieg antik:", "Din hi msejsa fuq dawn l-etimologiji:", "Il-bandiera Spanjola saret kif riedha r-re Karlu III fl-1785.", "Hi mag\u0127mula minn \u017cew\u0121 strixxi mimdudin \u0127omor u strixxa wiesg\u0127a safra.", "Fuq \u0121ewwa hemm l-istemma nazzjonali, mag\u0127mula mil-stemmi tar-Renju ta' Kastilja (kastell tad-deheb fuq sfond a\u0127mar), Le\u00f3n (iljun rampanti vjola), Aragona (erba' strixxi \u0127omor weqfin fuq sfond tad-deheb), Navarra (ktajjen tad-deheb fuq sfondo a\u0127mar) u Granada (rummiena bil-weraq \u0127odor), ta\u0127t kuruna rjali u bejn i\u017c-\u017cew\u0121 Kolonni ta' Erkole (li jirrappre\u017centaw il-fliegu ta' \u0120ibilt\u00e0) bil-mottu distintiv \"Plus Ultra\", li jirreferi g\u0127al-espansjoni tal-imperu Spanjol.", "L-ewwel xhieda bil-kitba dwar il-peni\u017cola Iberika tiddeskriviha b\u0127ala art ippopolata fil-parti l-kbira mill-Iberi\u010bi, Baski u \u010aelti.", "Wara konkwista iebsa, il-peni\u017cola waqg\u0127et ta\u0127t il-\u0127akma ta' Ruma.", "Matul il-Medjuevu g\u0127addiet g\u0127al ta\u0127t il-\u0127akma \u0120ermanika, imma i\u017cjed tard, \u0121iet konkwistata mill-G\u0127arab.", "F'pro\u010bess li \u0127a mijiet ta' snin, ir-renji \u017cg\u0127ar Insara tan-na\u0127a ta' fuq bilmod re\u0121g\u0127u \u0127adu l-peni\u017cola f'idejhom.", "L-a\u0127\u0127ar saltna G\u0127arbija waqg\u0127et fl-istess sena li Kristofru Kolombu wasal fl-Ameriki (1492).", "F'dan il-perjodu Spanja bdiet tibni imperu mondjali u damet potenza ewlenija fid-dinja g\u0127al seklu u nofs.", "Bil-gwerer kontinwi u problemi o\u0127ra, il-poter tal-Imperu Spanjol naqas progressivament.", "L-inva\u017c\u017cjoni Napoleonika ta' Spanja \u0127olqot stra\u0121i fin-nazzjon u twieldu \u0127afna movimenti indipendentisti li qerdu l-parti l-kbira tal-imperu u \u0127allew il-pajji\u017c politikament instabbli.", "Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, Spanja g\u0127addiet minn gwerra \u010bivili qerrida li wasslet g\u0127at-twaqqif ta' gvern awtoritarju, li kkoin\u010bida ma' perjodu ta' sta\u0121nar li per\u00f2 temm b'impuls ekonomiku qawwi.", "Id-demokrazija inbag\u0127ad twaqqfet pa\u010bifikamente fil-forma ta' monarkija kostituzzjonali parlamentari.", "Fl-1986, Spanja da\u0127let fl-Unjoni Ewropea u kellha twelid kulturali \u0121did u tkabbir ekonomiku kontinwu.", "Ir-ri\u010berki arkeolo\u0121i\u010bi \u0127dejn Atapuerca juru li peni\u017cola Iberika kienet ppopolata mill-ominidi minn 1.2 miljuni ta' snin ilu.", "Il-bniedem modern wasal fl-Iberja, min-na\u0127a ta' fuq bil-mixi, madwar 32 elf sena ilu.", "L-o\u0121\u0121etti mag\u0127mulin bl-idejn l-i\u017cjed mag\u0127rufin ta' dawn l-insedjamenti preistori\u010bi huma t-tpin\u0121ijiet famu\u017ci tal-g\u0127erien ta' Altamira f'Cantabria li saru madwar 15,000 QK mill-bniedem ta' Cro-Magnon.", "Ix-xhieda arkeolo\u0121ika u \u0121enetika tissu\u0121\u0121erixxi li l-peni\u017cola Iberika serviet b\u0127ala wie\u0127ed mill-ikbar postijiet li minnhom beda r-ripopolament tal-Ewropa ta' fuq wara t-tmiem tal-a\u0127\u0127ar \u017bmien is-Sil\u0121.", "I\u017c-\u017cew\u0121 popli stori\u010bi prin\u010bipali tal-peni\u017cola kienu l-Iberi u \u010b-\u010aelti.", "L-Iberi\u010bi kienu jg\u0127ixu fuq in-na\u0127a tal-Mediterran mix-Xlokk g\u0127all-Grigal.", "I\u010b-\u010aelti bil-kontra kienu joqg\u0127odu mal-Atlantiku, fit-Tramuntana, fi\u010b-\u010bentru, fil-Majistral u l-Lbi\u010b tal-peni\u017cola.", "Il-Baski kienu jokkupaw i\u017c-\u017cona tal-Punent tal-katina tal-muntanji tal-Pirenej u l-in\u0127awi ta' madwar.", "Bejn il-500 QK u t-300 QK, il-ba\u0127rin Feni\u010bi u l-Griegi waqqfu kolonji kummer\u010bjali tul il-kosta Mediterranja.", "Il-Karta\u0121ini\u017ci g\u0127al \u017cmien qasir kellhom il-kontroll tal-parti l-kbira tan-na\u0127a Mediterranja tal-peni\u017cola, sakemm \u0121ew meg\u0127lubin fil-Gwerer Puni\u010bi mir-Rumani.", "Matul it-tieni gwerra punika, l-espansjoni tal-imperu ruman, reba\u0127 xi kolonji kummer\u010bjali Karta\u0121ini\u017ci matul il-kosta Mediterranja.", "Per\u00f2 r-rumani kellhom jie\u0127du \u017cew\u0121 sekli biex jirb\u0127u l-peni\u017cola Iberika s\u0127i\u0127a.", "Il-\u0127akma rumana \u0121abet il-lingwa, il-li\u0121i u t-toroq.", "Il-kulturi tal-popolazzjonijiet \u010aelti\u010bi u Iberi\u010bi, bilmod \u0121ew romanizzati.", "Il-mexxejja lokali t\u0127allew jid\u0127lu fil-klassi aristokratika Rumana.", "Spanja kienet tipprodu\u010bi kwantit\u00e0 kbira ta' qam\u0127 g\u0127as-suq Ruman u mill-portijiet tag\u0127ha kienu ji\u0121u esportati d-deheb, is-suf, -\u017cejt ta\u017c-\u017cebbu\u0121a u l-inbid.", "Il-produzzjoni agrikola \u017cdiedet bl-introduzzjoni tal-irrigazzjoni.", "L-imperaturi Trajanu u Teodo\u017cju I u l-filosfu Seneka twieldu Spanja.", "Il-Kristjane\u017cmu da\u0127al fil-pajji\u017c fl-ewwel seklu u progressivament sar i\u017cjed popolari.", "L-Imperu Ruman tal-Punent fi Spanja beda jmur lura fl-409, meta li-I\u017cvevi u l-Vandali, flimkien mal-Alani, qasmu r-Renu iddevastaw il-Gallja biex imbag\u0127ad il-Vi\u017cigoti imbuttawhom \u0121o Spanja.", "L-I\u017cvevi stabbilew renju fejn illum jinsabu Galizja moderna u n-na\u0127a ta' fuq tal-Portugall.", "Il-Vandali Silingi okkupaw ir-re\u0121jun li ismu g\u0127and g\u0127andu parti minn isimhom: \"Vandalusja\", Andalusja.", "Il-Bi\u017cantini stabbilew tip ta' \"enklavi\" fin-na\u0127a t'isfel tal-pajji\u017c, bl-iskop li jqajmu l-Imperu Ruman fl-Iberja kollha.", "Fl-a\u0127\u0127ar, per\u00f2, Spanja \u0121iet riunita ta\u0127t il-\u0127akma tal-Vi\u017cigoti.", "Fis-seklu 8, l-armati Misilmin, li fil-parti l-kbira kienu G\u0127arab, reb\u0127u kwa\u017ci l-peni\u017cola Iberika kollha.", "Dawn il-konkwisti kienu parti mill-espansjoni tal-Kalifat G\u0127umawijjad.", "Re\u0121jun \u017cg\u0127ir muntanju\u017c fix-Xlokk biss irnexxielu jirre\u017cisti l-inva\u017cjoni tal-bidu.", "Skont il-li\u0121i I\u017clamika, l-Insara u l-Lhud jie\u0127du l-istatus ta' \"dhimmi\" jew subordinati.", "Dan kien i\u0127alli l-Insara u l-Lhud jipprattikaw ir-reli\u0121jon tag\u0127hom, imma kellhom i\u0127allsu taxxa spe\u010bjali u kienu jbatu minn \u010bertu diskriminazzjoni.", "Il-konver\u017cjoni g\u0127all-I\u017clam bdiet dejjem ti\u017cdied.", "Il-\"muladies\" (misilmin ta' nissel etniku Iberiku) jing\u0127ad li kienu jag\u0127mlu l-ma\u0121\u0121oranza tal-pipolazzjoni lejn it-tmiem tas-seklu 10.", "Cordova kienet il-belt kapitali tal-kalifat u kienet l-ikbar belt u l-belt l-i\u017cjed g\u0127anja fl-Ewropa tal-Punent.", "Il-kummer\u010b fil-Mediterrane iffavorixxa l-iskambju kulturali u t-tradizzjoni intellettwali Misilmija g\u0127anja dakkret parti kbira mill-intellettwali Ewropej.", "Ir-\"Reconquista\" (\"Rikonkwista\") kien perjodu li dam xi 750 sena, li matulu r-rejiet Insara ta' Spanja espandew il-\u0127akma tag\u0127hom g\u0127ad-dannu tas-saltniet G\u0127arab, .", "Ir-\"Reconquista\" bdiet bil-battalja ta' Covadonga fis-722.", "Bir-reb\u0127a Nisranija twaqqaf ir-Renju tal-Asturias matul il-muntanji Xlokkin tal-kosta.", "Ftit wara, fis-739, il-qawwiet Misilmin tke\u010b\u010bew minn Galizja, li l-Insara kienu jqisu wie\u0127ed mill-postijiet l-i\u017cjed imqaddsa min\u0127abba li hemm is-Santwarju ta' Santiago de Compostela.", "L-armati Misilmin imxew 'l fuq mill-Pirenej, imma \u0121ew meg\u0127lubin mill-forzi tal-Franki fil-Battalja ta' Poitiers.", "Aktar tard, il-forzi tal-Franki waqqfu kontejiet Insara fuq in-na\u0127a ta' isfel tal-Pirenej.", "F'dan ir-re\u0121juni imbag\u0127ad twaqqfu ir-renji ta' Navarra, ta' Aragona u ta' Katalonja.", "G\u0127al \u0127afna sekli, il-konfini sejrin 'l hemm u 'l hawn bejn l-artijiet Misilmin u l-Insara kienu jestendu matul il-widien tal-Ebro u tad-Duero.", "Il-qabda tal-belt, strate\u0121ikament \u010bentrali, ta' Toledo, li \u0121rat fl-1085, kienet sinjal ta' bidla sinjifikattiva fil-bilan\u010b tal-poter favur ir-renji Nsara.", "Fis-sekli 13 u 14, il-ferg\u0127a Mislilmija tal-Merjenjewn jew Merinidi, \u0121ejja mill-Afrika ta' Fuq invadiet u stabilit xi enklavi fin-na\u0127a ta' isfel tal-pajji\u017c, imma ma rnexxilhomx jistabilixxu il-\u0127akma Misilmija fl-Iberja u malajr tke\u010b\u010bew.", "Fis-seklu 13 ir-renju Aragoni\u017c ipprova jespandi l-influwenza tieg\u0127u mal-\u0121\u017cejjer tal-Mediterran, f'Sqallija u anki f'Ateni.", "F'dal perjodu twaqqfet l-universit\u00e0 ta' Palencia (1212/1263) u l-universit\u00e0 ta' Salamanca (1218 / 1254).", "Il-pesti tal-1348 u tal-1349 iddevastaw Spanja.", "Fl-1469, il-kuruni tar-renji Nsara ta' Kastilja u Aragona ng\u0127aqqdu bi\u017c-\u017cwie\u0121 ta' I\u017cabella I ta' Kastilja ma' Ferdinandu II ta' Aragona.", "Fl-1478 twettqet g\u0127al kollox il-konkwista tal-Gzejjer Canarias u fl-1492, il-forzi ta' Kastilja u Aragona \u0127adu l-Emirat ta' Granada u qerdu l-a\u0127\u0127ar fortizza tal-pre\u017cenza tal-\u0127akma I\u017clamika ta' 781 sena fl-Iberja.", "It-Trattat ta' Granada iggarantixxa t-tolleranza reli\u0121ju\u017ca g\u0127all-Misilmin.", "Fl-istess sena Kristofru Kolombo wasal fid-Dinja l-\u0120dida, il-vja\u0121\u0121 tieg\u0127u iffinanzjat minn I\u017cabella, u l-Lhud \u0121ew ordnati li jikkonvertu g\u0127all-Kattoli\u010be\u017cmu bil-piena li jitke\u010b\u010bew mit-territori Spanjoli matul l-Inkwi\u017cizzjoni Spanjola.", "Ftit snin wara, wara xi storbju so\u010bjali, il-Misilmin tke\u010b\u010bew ta\u0127t l-istess kondizzjonijiet.", "L-unifikazzjoni tal-kuruni ta' Aragona u Kastilja kienet il-pedament li fuqu nbnew Spanja moderna u l-imperu Spanjol.Biha Spanja saret potenza Ewropea indisputabbli matul is-seklu 16 kollu u matul il-parti l-kbira tas-seklu 17, min\u0127abba l-kummer\u010b u l-artijiet kolonjali tag\u0127ha.", "Matul il-perjodu Spanja g\u0127addiet minn bosta gwerer u ribelljonijiet, fosthom: il-gwerer tal-Italja, ir-ribelljoni tal-\"Comuneros\", dik li hi msej\u0127a \"Il-Gwerra tat-Tmenin Sena\", ir-ribelljoni tal-Moriscos u l-gwerra Anglo-Spanjola.", "Kien perjodu wkoll ta' ferment kulturali kbir, min\u0127abba l-ftu\u0127 ta' rotot \u0121odda, l-esplorazzjoni tad-dinja u l-iskambji kummer\u010bjali.", "Spanja gawdiet dak li jg\u0127idulu is-\"Seklu tad-Deheb\".", "L-attivit\u00e0 kulturali kellha l-epi\u010bentru tag\u0127ha fl-Universit\u00e0 ta' Salamanca.", "Fit-tieni nofs tas-seklu 17, Spanja bilmod bdiet nie\u017cla.", "Minkejja xi telfiet \u017cg\u0127ar ta' territorji fi Franza, \u017cammet l-imperu vast li kellha fin-na\u0127a l-o\u0127ra tal-o\u010bean sal-bidu tas-seklu 19.", "It-tnaqqis ta' poter sar l-ag\u0127ar fil-Gwerra tas-Su\u010b\u010bessjoni Spanjola li spi\u010b\u010bat f'konflitt kbir internazzjonali u f'gwerra \u010bivili, li 'l Spanja qamilha l-po\u017cizzjoni li kellha b\u0127ala wa\u0127da mill-ikbar potenzi fid-dinja.", "Matul din il-gwerra, \u0127adet il-poter dinastija \u0121dida \u0121ejja minn Franza, il-Bourbons li abolixxiet \u0127afna privile\u0121\u0121i antiki u l-li\u0121ijiet re\u0121jonali.", "Fis-seklu 18, Spanja bilmod bdiet ter\u0121a' tqum fuq saqajha u tikber fil-prosperit\u00e0 f'parti kbira tal-imperu.", "Il-monarkija Borbonika g\u0127amlet \u0127afna xog\u0127ol ta' modernizzazzjoni, fuq l-istil tas-sistema Fran\u010bi\u017ca, rigward it-tmexxija amministrattiva u ekonomika.", "L-ideat tal-Illumini\u017cmu bdew de\u0127lin fost xi membri tal-\u00e9lite tar-renju u tal-monarkija.", "Fl-1793, Spanja da\u0127let fi gwerra kontra ir-Repubblika \u0121dida Fran\u010bi\u017ca, li kienet ne\u0127\u0127iet mill-poter u \u0121\u0121ustizzjat ir-re tag\u0127ha Lwi\u0121i XVI li kien Bourbon.", "Spanja tilfet il-gwerra u ffirmat trattat ta' pa\u010bi fl-1795.", "B'dan it-trattat Spanja saret stat klijent ta' Franza.", "It-trattat sigriet ta' Fontainebleau bejn Napuljun u Manuel Godoy tal-1807, li kien popolari xejn, inkluda dikjarazzjoni ta' gwerra kontra l-Gran Brittanja u l-Portugall.", "It-truppi Fran\u010bi\u017ci da\u0127lu fir-renju bla re\u017cistenza, bl-isku\u017ca li \u0127a jinvadu l-Portugall, okkupaw il-fortizzi Spanjoli u r-re Spanjol \u0121eg\u0127luh jabdika favur \u0127u Napuljun, \u0120u\u017ceppi Bonaparte.", "Din il-monarkija pupa barranija, l-Ispanjoli qisuha b\u0127ala disprezz.", "Ir-ribelljoni tat-tieni ta' Mejju, wa\u0127da minn \u0127afna ribelljonijiet nazzjonalisti kontra r-regime Bonapartista fil-pajji\u017c kollu, kienet il-bidu tal-gwerra tal-indipendenza Spanjola.", "Napuljun kellu jinda\u0127al personalment u kisser bosta armati Spanjoli li ma kellhom organizzazzjoni xejn u \u0121ieg\u0127el Armata Ingli\u017ca tirtira.", "Madankollu min\u0127abba l-qawwa tal-Ingli\u017ci u l-kampanja di\u017castru\u017ca fir-Russja li kellhom il-Fran\u010bi\u017ci, fl-1814 l-armata Fran\u010bi\u017ca tke\u010b\u010biet minn Spanja u r-Ferdinandu VII re\u0121a' \u0127a t-tron.", "L-inva\u017cjonijiet Fran\u010bi\u017ci qerdu l-ekonomija u \u0127allew lil Spanja b'instabbilt\u00e0 politika qawwija.", "Il-\u0121lied g\u0127all-poter tas-seklu 19, wasslu g\u0127at-telf tal-kolonji Amerikani kollha, \u0127lief Kuba u Puerto Rico.", "Min\u0127abba l-instabbilt\u00e0 politika u l-kri\u017ci ekonomika li laqtet Spanja fis-seklu 19, qamu movimenti nazzjonalisti fil-Filippini u Kuba, dak i\u017c-\u017cmien ta\u0127t il-\u0127akma Spanjola.", "Dawn il-movimenti wasslu g\u0127all-gwerer g\u0127all-indipendenza li da\u0127\u0127lu wkoll l-Istati Uniti.", "Minkejja d-determinazzjoni ta' bosta ferg\u0127at militari, l-armata Spanjola kienet immexxija \u0127a\u017cin fl-og\u0127la livelli u dan wassal g\u0127at-telfa tal-gwerra Ispano-Amerikana. din il-gwerra intemmet bit-Trattat ta' Pari\u0121i tal-1898 li bih Kuba kisbet l-indipendenza u Spanja kellha \u010b\u010bedi l-Filippini, Guam u Puerto Rico lill-Istati Uniti g\u0127al 20 miljun dollaru.", "It-telfa militari (imsej\u0127a \"El desastre\") ikkontribwiet g\u0127all-ispinta li \u0127a l-grupp ta' intellettwali Spanjol, \"La generaci\u00f3n del 98\", li g\u0127amel analisi kritika \u0127afna tas-sitwazzjoni tal-pajji\u017c.", "Fil-bidu tas-seklu 20 kien hemm \u017cmien qasir ta' pa\u010bi fi Spanja, li matulu kellha rwol \u017cg\u0127ir fil-kolonjali\u017cmu fl-Afrika, bil-kolonizzazzjoni tas-Sa\u0127ara tal-Punent, il-Marokk Spanjol u l-Gwinea Ekwatorjali.", "It-telfiet kbar li \u0121arbet matul il-gwerra tar-Rif fil-Marokk ikkontribwew biex jimminaw il-monarkija.", "Kien hemm perjodu ta' regime awtoritarju tal-\u0121eneral Miguel Primo de Rivera (1923-1931) li ntemm bit-twaqqif tat-Tieni Repubblika Spanjola.", "Ir-repubblika tat l-awtonomija politika lill-pajji\u017ci Baski, lil Catalunya, lil Galizja u tat il-vot lin-nisa.", "F'Lulju tal-1936 bdiet il-Gwerra \u010aivili Spanjola.", "Kienu l-forzi nazzjonalisti li kienu kontra r-Repubblika, immexxijin mill-\u0121eneral Francisco Franco li bdew il-gwerra u dawn reb\u0127uha bl-g\u0127ajnuna tal-\u0120ermanja Na\u017cista u l-Italja Faxxista.", "Il-gwerra \u010bivili damet tliet snin u kienet il-kaw\u017ca tal-mewt ta' 500,000 ru\u0127 u l-emigrazzjoni ta' madwar 500,000 \u010bittadin, li l-parti l-kbira tad-dixxendenti tag\u0127hom illum joqg\u0127odu fil-pajji\u017ci tal-Amerika Latina u minnhom hemm madwar 300,000 fl-Argentina biss..", "Il-gwerra \u010bivili Spanjola hi meqjusa b\u0127ala l-ewwel battalja tat-Tieni Gwerra Dinjija.", "Spanja ta' Franco ddikjarat ru\u0127ha newtrali matul it-Tieni Gwerra Dinjija imma dan kien fl-isem biss g\u0127ax kellha relazzjonijiet ta' \u0127biberija mal-Potenzi tal-Assi.", "L-uniku partit legali ta\u0127t ir-regime Frankista kien it-\"Tradicionalista Falange Espa\u00f1ola y de las J.O.N.S.\", li twaqqaf fl-1937.", "Il-partit iddikjara ru\u0127u antikomunista, Kattoliku u nazzjonalista.", "Aktar tard il-partit \u0127a l-isem ta' \"Movimiento Nacional\".", "Wara l-gwerra dinjija, Spanja kienet politikament u ekonomikament mar\u0121inali u barra l-\u0120nus Mag\u0127quda.", "Is-sitwazzjoni inbidlet fl-1955, matul il-perjodu tal-gwerra bierda, meta sar strate\u0121ikament importanti g\u0127all-Istati Uniti li jistabilixxu pre\u017cenza militari fil-peni\u017cola Iberika, g\u0127all-konteniment ta' xi mossa mill-URSS fl-in\u0127awi tal-ba\u0127ar Mediterran.", "Fl-1960, Spanja kellha qab\u017ca kbira fl-ekonomija tag\u0127ha.", "Dan it-tkabbir f'daqqa li ressaq in-nazzjon lejn ekonomija moderna, sar mag\u0127ruf b\u0127ala l-\"miraklu Spanjol\".", "Bil-mewt ta' Franco, li \u0121rat f'Novembru tal-1975, Juan Carlos la\u0127aq Re ta' Spanja u kap tal-Istat, skont il-li\u0121i.", "Wara l-approvazzjoni tal-Kostituzzjoni Spanjola \u0121dida fl-1978 u wasla tad-demokrazija, l-istat trasferixxa xi poteri lir-re\u0121juni u \u0127alaq organizzazzjoni interna imsejsa fuq il-komunitajiet awtonomi.", "Fil-Pajji\u017ci Baskii, in-nazzjonali\u017cmu moderat Bask g\u0127ex \u0121enb ma' \u0121enb ma' moviment radikali nazzjonalista immexxi mill-organizzazzjoni armata \"Euskadi Ta Askatasuna\" (ETA).", "Il-grupp twaqqaf fl-1959 matul ir-regime ta' Franco, imma baqa' sejjer bil-kampanja vjolenti anki wara li bdiet id-demokrazija u kien hemm grad g\u0127oli ta' awtonomija re\u0121jonali.", "Fit-23 ta' Frar 1981, xi elementi ribelli fost il-forzi tas-sigurezza g\u0127amlu attentat ta' kolp ta' stat biex jimponu gvern militari.", "Ir-Re Juan Carlos \u0127a f'idejh personalment il-kmand tal-forzi armati u \u0121ieg\u0127el lir-ribelli j\u010bedu.", "Fit-30 ta' Mejju 1982, wara referendum, Spanja da\u0127let fin-NATO u l-partit so\u010bjalista (\"Partido Socialista Obrero Espa\u00f1ol\"), PSOE, tela' fil-poter.", "Fl-1986 Spanja da\u0127let fil-Komunit\u00e0 Europea.", "Fl-1982 it-Tazza tad-Dinja tal-Futbol, intlag\u0127bet Spanja u g\u0127enwt biex il-pajji\u017c jer\u0121a' jsir mag\u0127ruf fid-dinja wara s-snin ta' dittatura u ta' tran\u017cizzjoni g\u0127ad-demokrazija.", "Anki l-Olimpjadi ta' Bar\u010bellona tal-1992 kienu ta' \u0121id g\u0127at-turi\u017cmu u biex isiru mag\u0127rufin il-mod ta' \u0127ajja u d-drawwiet ta' Spanja l-\u0121dida.", "Is-snin disg\u0127in tas-seklu 20 huma karatterizzati mill-gvernijiet ta' Jos\u00e9 Maria Aznar tal-Partit Popolari Spanjol (\"Partido Popular\") b'\u0127afna progress ekonomiku u so\u010bjali.", "Fl-1 ta' Jannar 2002, Spanja ma bag\u0127etx tu\u017ca l-peseta b\u0127ala valuta u bdiet tu\u017ca l-ewro, li taqsam mas-16-il pajji\u017c ie\u0127or ta\u017c-\u017bona Ewro.", "L-ekonomija ta' Spanja kibret \u0127afna, i\u017cjed mill-medja Ewropea, imma it-tkabbir spi\u010b\u010ba bil-kri\u017ci ekonomika kbira li bdiet fl-2008.", "Fil-11 ta' Marzu 2004, kien hemm attakki terroristi\u010bi fuq xi treni f'Madrid.", "Wara pro\u010bess li dam \u0127ames xhur, \u0121ie konklu\u017c li l-attakki kienu saru minn grupp militanti lokali mnebba\u0127 minn al-Qag\u0127eda.", "L-attakki qatlu 191 ru\u0127 u ferew i\u017cjed minn 1800.", "Ja\u0127sbu li forsi l-attakki saru biex jinfluwenzaw ir-ri\u017cultat tal-elezzjoni \u0121enerali li kellha ssir tlett ijiem wara, li reba\u0127 il-PSOE, immexxi minn Jos\u00e9 Luis Rodr\u00edguez Zapatero.", "Spanja hi nazzjon fl-Ewropa t'Isfel tal-Punent li tokkupa 85% mill-Peni\u017cola Iberika.", "L-erja totali hi ta' 504,782 km2, li minnhom 499,542 km2 huma art u 5,340 km2 huma ilma.", "Il-konfini ta' Spanja huma maqsuma f'88% (4.964 km) ba\u0127ar u 12% (1.917 km) art.", "Fit-tramuntana hemm il-Ba\u0127ar ta' Cantabria (Golf ta' Biskaja) u fin-nofsinar u x-xlokk hemm il-Ba\u0127ar Mediterran u l-Ba\u0127ar tal-Baleares, fil-punent il-Portugall u l-O\u010bean Atlantiku u fil-grigal Franza u Andorra matul il-Pirenej.", "Il-kosta mediterranea g\u0127andha tul ta' 1.660 km, waqt tal-Atlantika twila 710 km.", "Il-Pirenej jestendu g\u0127al 435 km mill-Ba\u0127ar Mediterran sal-Golf ta' Biskaja.", "Fit-tarf t'isfel ta' Spanja hemm l-Istrett ta' Gibilt\u00e0, li jissepara lil Spanja u l-bqija tal-Ewropa mill-Marokk, fl-Afrika ta' Fuq.", "Il-muntanja Teide li hi g\u0127olja 3718 metru 'l fuq mil-livell tal-ba\u0127ar hi l-og\u0127la wa\u0127da fi Spanja u l-og\u0127la qu\u010b\u010bata tal-Atlantiku kollu.", "Hi t-tielet l-ikbar vulkan tad-dinja mill-ba\u017ci tag\u0127ha.", "Barra l-peni\u017cola Iberika hemm numru ta' \u017coni Spanjoli o\u0127ra: il-G\u017cejjer Baleares fil-Ba\u0127ar Mediterran, il-G\u017cejjer Canarias fil-grigal, madwar 108 km fix-xlokk tal-Afrika; hemm \u0127ames artijiet o\u0127ra ta' sovranit\u00e0 Spanjola (\"plazas de soberan\u00eda\") fuq il-kosta tal-Marokk: Ceuta, Melilla, Islas Chafarinas, Pe\u00f1\u00f3n de Alhucemas u Pe\u00f1\u00f3n de V\u00e9lez de la Gomera.", "It-territorju Spanjol hu muntanju\u017c, iddominat minn altopjani u ktajjen ta' muntanji.", "Nistg\u0127u niddistingwu tliet re\u0121juni \u0121geografi\u010bi:", "Hemm \u0127afna xmajjar imma fihom \u0127afna kurrenti qawwijin u allura l-u\u017cu tag\u0127hom b\u0127ala toroq g\u0127all-komunikazzjoni hu limitat.", "Dawn huma x-xmajjar ewlenin: Ebro, Turia, Jucar, Segura, Duero, Tago, Guadiana, Guadalquivir.", "Fi Spanja m'hemmx lagi naturali kbar, per\u00f2 hemm \u0127afna g\u0127adajjar artifi\u010bjali bl-iskop li ji\u017cguraw il-b\u017conn tal-ener\u0121ija u ilma.", "Bl-Ispanjol jissej\u0127u \"pantanos\" jew \"embalses\" (partikolarment importanti humm l-\"embalses\" ta' Alcantara, ta' Torrej\u00f3n u ta' Valdeca\u00f1as fuq it-Tago, u dak ta' Mequinenza fuq l-Ebro.", "Barra mill-fruntiera ma' Franza, Andorra, \u0120ibilt\u00e0 u l-Portugall, Spanja hi mdawra g\u0127al kollox bil-ba\u0127ar, l-O\u010bean Atlantiku fit-tramuntana, il-majjistral u parti \u017cg\u0127ira mil-lbi\u010b, kif ukoll il-Ba\u0127ar Mediterran fil-lvant, il-grigal u n-nofsinhar sa' \u0120ibilt\u00e0.", "Mal-peni\u017cola Iberika irridu n\u017cidu wkoll il-Kanarji, kollha kemm huma fl-Atlantiku u l-Baleari\u010bi, li jinstabu kompletament fil-Mediterran.", "Min\u0127abba t-tul enormi tax-xtut tag\u0127ha u d-diversit\u00e0 tal-po\u017cizzjonijiet tag\u0127hom, Spanja g\u0127andha tulijiet ta' kosta li huma differenti \u0127afna minn xulxin.", "Il-kosta Atlantika, li l-parti l-i\u017cjed lejn il-lvant tissejja\u0127 il-Ba\u0127ar ta' Cantabria (li hi stess hi parti mill-Golf ta' Biskaja), hi karatterizzata b'bajjiet impressjonanti li jalternaw ma' sikek impressjonanti mag\u0127mulin mir-ri\u0127 o\u010beaniku qawwi u mix-xita spissa.", "Fuq kollox fil-parti l-i\u017cjed lejn il-lvant, il-kosta hi m\u0127arbta u g\u0127andha \u0127afna fliegi u qaliet twal, imsej\u0127in \"rias\", tipi\u010bi tal-Galizja, li jid\u0127lu fi xtut mimlijin sikek li diffi\u010bli li tid\u0127ol fihom, fosthom il-famu\u017ca \"Costa de la Muerte\".", "Il-kosta Mediterranja hi differenti g\u0127al kollox, \u0127afna i\u017cjed \u0127elwa u inqas im\u0127arbta (\u0127lief il-golf ta' Valenzja u tal-erja tad-delta tal-Ebro u xi promontorji, g\u0127alkemm fiha wkoll xi tulijiet imsikkin).", "Fuq kollox il-klima hi \u0127afna i\u017cjed moderata u adattata g\u0127at-turi\u017cmu tal-g\u0127awm.", "Fuq il-kosta Mediterranja insibu bosta bliet famu\u017ci b\u0127al Bar\u010bellona, Valenzja u Malaga, barra l-lokalitajiet turisti\u010bi b\u0127al Lloret de Mar u Tarifa.", "Il-kosta Mediterranja tinqasam \u0121eografikament f'\u0127ames partijiet: l-i\u017cjed 'l fuq hemm il-Costa Brava, li testendi mill-fruntiera Fran\u010bi\u017ca sa Bar\u010bellona; il-Costa Daurada li testendi mill-belt kapitali Katalana sa \u0127alq l-Ebro; il-Costa del Azahar sa D\u00e9nia (esklu\u017ca) li tinkludi l-Golf ta' Valen\u010bja kollu; il-Costa Blanca sa Cabo de Gata; u fl-a\u0127\u0127ar il-Costa del Sol madwar in-na\u0127a t'isfel kollha ta' Spanja sal-Fliegu ta' \u0120ibilt\u00e0.", "Il-kosta Mediterranja, min\u0127abba t-turi\u017cmu kbir li fiha hi inqas pre\u017cervata mill-kosta Atlantika u hi mag\u0127rufa g\u0127al xi abbu\u017ci kbar fil-bini.", "Il-g\u017cejjer ewlenin huma ma\u0121burin f'\u017cew\u0121 ar\u010bipelagi: Il-G\u017cejjer Baleares u l-G\u017cejjer Canarias.", "Il-Baleares qeg\u0127din fil-Mediterran, mhux 'il bog\u0127od mill-komunit\u00e0 Valen\u010bjana u huma mag\u0127mulin minn erba' g\u017cejjer prin\u010bipali, Mallorca, Menorca, Ibi\u017ca u Formentera.", "Il-Canarias min-na\u0127a l-o\u0127ra qeg\u0127din fl-Atlantiku, ma \u0121enb in-na\u0127a t'isfel tal-Marokk u 1000 km 'l hemm mil-lbi\u010b tal-peni\u017cola Iberika.", "\u0120eografikament jag\u0127mlu parti mill-kontinent Afrikan.", "Dawn huma Kanarja l-Kbira, Lan\u017carote, Fuerteventura, Tenerife, La Palma, La Gomera u El Hierro.", "Imbag\u0127ad hemm g\u017cejjer \u017cg\u0127ar o\u0127ra, \u0127afna i\u010bken, b\u0127all-G\u017cejjer Cies.", "Nistg\u0127u naqsmu Spanja fi tliet \u017coni klimati\u010bi prin\u010bipali, skont il-po\u017cizzjoni \u0121eografika u l-kondizzjonijiet orografi\u010bi:", "Barra dawn it-tipi prin\u010bipali, nistg\u0127u insibu wkoll sotto-tipi o\u0127ra, b\u0127all-klima Alpina tal-Pirenej u fis-Sierra Nevada, u klima subtropikali tipika fil-G\u017cejjer Canarias.", "Il-popolazzjoni hi mag\u0127mula fil-part l-kbira minn Spanjoli li jappartienu g\u0127al diversi gruppi etniko-lingwisti\u010bi (Kastiljani, Katalani-Valen\u010bjani, Galizjani, Baski, e\u010b\u010b) u minn minoranza ta' barranin, li fil-bidu tal-2008, kienet tirrappre\u017centa ftit i\u017cjed minn 11% tal-popolazzjoni globali: 5.2 miljuni minn 46 miljun bejn wie\u0127ed u ie\u0127or.", "Il-komunitajiet fejn hemm l-i\u017cjed barranin huma tal-Katalonja, bi 'l fuq minn miljun ru\u0127, ta' Madrid, b'kwa\u017ci miljun u ta' Valen\u010bja, b'madwar 800,000 ru\u0127.", "Hemm g\u0127add kbir ta' immigranti mill-Ewropa tal-Lvant, (l-i\u017cjed Rumeni, li b\u0127alissa jirrappre\u017centaw il-komunit\u00e0 allo\u0121ena l-i\u017cjed numeru\u017ca fil-pajji\u017c), Afrikani ta' Fuq, li \u0127afna minnhom huma klandestini (impjegati l-i\u017cjed fl-agrikultura ta' Spanja t'Isfel), u Latinoamerikani.", "Id-distribuzzjoni tal-popolazzjoni mhijiex uniformi g\u0127ax hi kondizjonata mill-forma tat-territorju: fuq il-kosti, matul il-widien tax-xmajjar u fi\u017c-\u017coni li huma ekonomikament i\u017cjed avvanzati u li fihom \u017cviluppaw l-agrikoltura u l-industrija, id-densit\u00e0 taqbe\u017c it-300 abitant kull km2.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra f'\u0127afna erji tal-\"meseta\", id-densit\u00e0 hi ta\u0127t id-29 abitant kull km2.", "Il-popolazzjoni urbana (77%) dejjem tikber.", "Il-popolazzjoni totali ta' Spanja kienet, skont l-istima tas-sena 2010, ta' 45,054,694 abitant, b'densit\u00e0 medja ta' 81 abitant kull km2, maqsuma mal-komunitajiet awtonomi li jag\u0127mlu parti mir-renju.", "Il-fenomenu tal-urbanizzazzjoni hu re\u010benti \u0127afna, u llum 70% tal-Ispanjoli jg\u0127ixu fil-bliet li \u0127afna minnhom \u017cvillupaw b'mod mhux ippjanata u bi problemi, kultant gravi, ta' tni\u0121\u0121i\u017c.", "Il-territorju tal-pajji\u017c hu maqsum f' \"komunitajiet awtonomi\" li jgawdu \u010berta awtonomija skont l-istorja tag\u0127hom.", "Skont studju re\u010benti mag\u0127mul minn \"Arda\": Insara: 90,14%.", "Anjosti\u010bi: 6,94%.", "Misilmin: 1,57%.", "Atej: 1,10%.", "Lhud: 0,13%.", "O\u0127rajn: 0,12%.", "L-ilsien uffi\u010bjali hu l-Kastiljan jew l-Ispanjol.", "F'xi komunitajiet awtonomi xi lingwi huma ko-uffi\u010bjali mal-Kastiljan: il-Katalan/Valen\u010bjan f'Katalonja, il-G\u017cejjer Baleares u fil-Komunit\u00e0 Valen\u010bjana: il-Galizjan f'Galizja u l-Bask fil-Pajji\u017ci Baski u Navarra.", "L-istat Spanjol u l-amministrazzjonijiet tal-periferija jipprote\u0121u u jinkora\u0121\u0121ixxu l-u\u017cu, fil-kuntest lokali, ta' xi lingwi mitkellma li per\u00f2 ma jgawdux l-i\"status\" ta' ko-uffi\u010bjalit\u00e0 b\u0127all-Asturjan, il-Leoni\u017c, id-djalett ta' Estremadura, l-Aragoni\u017c.", "Fil-wied tal-Aran mal-Kastiljan u l-Katalan, hu rikonoxxut ukoll l-Arani\u017c, tip ta' Gaskon tal-grupp lingwistiku O\u010b\u010bitan.", "F'Concepci\u00f3n \u0127dejn \u0120ibilt\u00e0 in n-ies jitkellmu il-\"Llanito\" u l-Ingli\u017c b\u0127ala t-tielet ilsien.", "Fil-bliet awtonomi Afrikani ta' Ceuta u Melilla jitkellmu wkoll l-G\u0127arbi u l-Berberu u parti mill-popolazzjoni titkellem il-Fran\u010bi\u017c b\u0127ala t-tielet jew ir-raba' lingwa.", "Spanja hi maqsuma f'17-il komunit\u00e0 awtonoma (\"comunidades aut\u00f3nomas\", al singolare: \"comunidad aut\u00f3noma\") li jer\u0121g\u0127u jinqasmu f'50 provin\u010bja.", "Hemm ukoll \u017cew\u0121t ibliet awtonomi: Ceuta u Melilla (iddesinjati uffi\u010bjalmente b\u0127ala \"Plazas de Soberan\u00eda en el Norte de \u00c1frica\").", "Ceuta, Melilla u xi g\u017cejjer \u010bkejknin huma li baqa' mill-imperu kolonjali vast li kellu l-pajji\u017c.", "Il-g\u017cejjer fihom xi 0.65 km2 u g\u0127andhom 312 abitant.", "B'kollox Spanja g\u0127andha territorji ta' 31.65 km2 fl-Afrika ta' Fuq, b'popolazzjoni ta' 138,228 abitanti", "Meta da\u0127let is-sistema tal-komunitajiet awtonomi, il-poter tal-provin\u010bji naqas.", "G\u0127adhom jintu\u017caw b\u0127ala distretti elettorali, g\u0127all-kodifika postali u b\u0127ala riferimenti \u0121eografi\u010bi.", "Hemm sitt komunitajiet awtonomi li huma mag\u0127mulin minn provin\u010bja wa\u0127da biss: Asturias, il-G\u017cejjer Baleares, Cantabria, La Rioja, Madrid, Murcia, u Navarra.", "Il-provin\u010bji jer\u0121g\u0127u jinqasmu f'muni\u010bipji (bl-Ispanjol \"municipio\").", "B\u0127ala r-ras tal-muni\u010bipju hemm l-\"alcalde\" jew is-sindku.", "Skont il-Kostituzzjoni tal-1978, Spanja hi monarkija ereditarja parlamentari, fejn ir-re g\u0127andu r-rwol li jirrappre\u017centa l-pajji\u017c, imma wkoll li jiggarantixxi l-unit\u00e0 u d-demokrazija.", "Il-poter e\u017cekuttiv hu f'idejn il-Kunsill tal-Ministri (\"Consejo de Ministros\"), immexxi minn Prim Ministru, bil-fidu\u010bja tal-parlament.", "Il-poter legislattiv hu fi \u0127dan parlament bikamerali, il-(\"Cortes Generales\") b'mandat ta' erba' snin, mag\u0127mul minn:", "Il-poter \u0121udizjarju hu indipendenti.", "L-ewwel elezjoni demokratika wara l-mewt ta' Franco saret fil-15 ta' \u0120unju 1977, u ntreb\u0127et mill-lega tan-nofs lemini, Uni\u00f3n de Centro Democr\u00e1tico (UCD), immexxija minn Adolfo Su\u00e0rez.", "Is-sistema politika hi msejsa fuq il-multipartiti\u017cmu, imma minn xi \u017cmien 'l hawn kien hemm \u017cew\u0121 partiti dominanti: il-\"Partido Socialista Obrero Espa\u00f1ol\" (PSOE) (tan-nofs xellugi) u l-\"Partido Popular\" (PP) (ta\u010b-\u010bentru lemini).", "I\u017c-\u017cew\u0121 partiti dominanti alternaw fil-poter, imma kwa\u017ci dejjem, min\u0127abba s-sistema elettorali, kellhom jid\u0127lu f'koalizzjoni ma' partiti \u017cg\u0127ar.", "Il-partit so\u010bjalista mexxa l-gvern mill-1982 sal-1996 (immexxi minn Felipe Gonz\u00e1lez) u mill-2004 sal-2011 (immexxi minn Jos\u00e9 Luis Rodr\u00edguez Zapatero); il-partit popolari mill-1996 sal-2004 (immexxi minn Jos\u00e9 Maria Aznar) u mill-2011 sal-lum 2013 (immexxi minn Mariano Rajoy).", "Bl-arkitettura Spsnjola, infissru l-e\u017cempji kollha tal-arkitettura li nbnew ma\u017c-\u017cmienijiet fi Spanja u x-xog\u0127liet tal-arkitetti moderni Spanjoli li nsibu mad-dinja kollha.", "Min\u0127abba d-diversit\u00e0 storika u \u0121eografika, l-arkitettura Spanjola gawdiet minn \u0127afna influwenzi.", "Perezempju, belt importanti b\u0127al Cordoba, li twaqqfet mir-Rumani u allura g\u0127andha infrastruttura vasta ta' dik l-epoka, saret il-kapitali kulturali tad-dinastija I\u017clamika al-G\u0127umawijjun li bnew fuqha binjiet ta' arkitettura fina fl-istil G\u0127arbi.", "Id-dinastiji G\u0127arab li \u0121ew wara fi Spanja, \u017cviluppaw arkitettura tal-g\u0127a\u0121eb, dejjem i\u017cjed komplessa u karatteristika b\u0127all-famu\u017c kompless tal-Palazz ta' Granada.", "Fl-stess \u017cmien, fe\u0121\u0121ew ir-renji Nsara li, ftit ftit \u017cviluppaw l-istil tag\u0127hom li fih integraw il-flussi romani\u010bi u goti\u010bi.", "L-istil gotiku iffjorixxa b'mod straordinarju.", "Hemm e\u017cempji ta' dan l-istil mat-territorju nazzjonali kollu.", "L-istil \"mud\u00e9jar\", li \u017cviluppa mis-seklu 12 sas-seklu 17 mill-g\u0127aqda ta' mottivi bi stil G\u0127arbi ma' mudelli tal-arkitettura Ewropea.", "Il-parti l-kbira tal-arkitettura tas-seklu 20 hi fl-istil tal-Moderni\u017cmu, stil li kellu l-epi\u010bentru tieg\u0127u Bar\u010bellona u f'Gaud\u00ed is-simbolu tieg\u0127u.", "Mill-bidu tas-seklu 21 Spanja kellha rivoluzzjoni fl-arkitettura kontemporanea u arkitetti Spanjoli b\u0127al Rafael Moneo, Santiago Calatrava, Ricardo Bofill u \u0127afna o\u0127rajn kisbu fama mondjali.", "Bit-terminu letteratura Spanjola infissru x-xog\u0127ol letterarju kollu miktub bl-Ispanjol, li jinkludi il-letteratura bl-Ispanjol mhux bilfors miktuba minn Spanjoli.", "Min\u0127abba d-diversit\u00e0 \u0121eografika u generazzjonali, il-letteratura Spanjola kellha \u0127afna influwenzi u hi di\u017como\u0121enea \u0127afna.", "Fiha nsibu w\u0127ud mill-movimenti letterarji l-i\u017cjed importanti.", "Miguel de Cervantes x'aktarx hu l-kittieb l-i\u017cjed famu\u017c ta' Spanja u l-ktieb tieg\u0127u \"Don Quixote\" hu meqjus b\u0127ala x-xog\u0127ol l-i\u017cjed emblematiku fil-kanoni tal-letteratura Spanjola u wie\u0127ed mix-xog\u0127lijiet klassi\u010bi fundaturi tal-letteratura tal-punent.", "I\u010b-\u010binema Spanjola kellha su\u010b\u010bessi importanti internazzjonali, fosthom l-Oscar g\u0127all-films \"El laberinto del fauno\" (Il-labirint tal-fawnu) u \"Volver\".", "Fl-istorja twila ta\u010b-\u010binema Spanjola, ir-re\u0121ista kbir Luis Bu\u00f1uel kien l-ewwel li kiseb fama internazzjonali.", "Warajh kien hemm Pedro Almod\u00f3var tard fis-snin 1980.", "Fost ir-re\u0121isti ta' fama Spanjoli l-o\u0127ra insibu 'l Segundo de Chom\u00f3n, Florian Rey, Luis Garc\u00eda Berlanga, Carlos Saura, Julio Medem u Alejandro Amen\u00e1bar.", "L-ekonomija Spanjola re\u0121g\u0127et da\u0127let fost l-ekomonomiji avvanzati tal-Europa tal-punent.", "B'mod partikolari, fl-g\u0127axar snin bejn l-1998 u l-2008, l-ekonomija Iberika kienet fost l-i\u017cjed dinami\u010bi fl-Ewro\u017cona.", "Is-so\u010bjet\u00e0 u l-ekonomija Spanjola g\u0127addew minn perjodu qawwi ta' bidla u tikbir matul l-a\u0127\u0127ar g\u0127oxrin sena tas-seklu 20.", "Wara li \u0127are\u0121 mill-i\u017colament politiku u ekonomiku impost mid-dittatura faxxista, il-pajji\u017c infeta\u0127 g\u0127al kummer\u010b internazzjonali u ssie\u0127eb fl-UEfl-1986.", "L-ekonomija gawdiet ukoll mit-twelid ta' kumpanniji industrijali \u0121odda u mid-d\u0127ul ta' kapital barrani li sfrutta il-pagi baxxi biex jibdew inizjattivi industrijali u kummer\u010bjali.", "\u017bdiedu wkoll il-mezzi \u0121odda ta' komunikazzjoni li g\u0127enu biex ji\u017cdied il-qlig\u0127 tas-sistema produttiva.", "Is-settur terzjarju hu l-ikbar wie\u0127ed: it-turi\u017cmu u l-agrikoltura (l-g\u0127eneb u \u010b-\u010bitru) huma \u017cviluppati \u0127afna.", "Madankollu, mill-bidu tal-kri\u017ci finanzjarja kbira li bdiet fl-2008 u l-kri\u017ci tas-sistema bankarja li \u0121ieg\u0127let il-gvern Spanjol li jitlob l-g\u0127ajnuna mill-Bank \u010aentrali Ewropew f'\u0120unju ta' 2012 min\u0127abba li sfaxxa d-d\u0127ul mill-bejg\u0127 tal-bini, l-ekonomija Spanjola da\u0127let fi kri\u017ci profonda.", "Il-livell tal-qag\u0127ad qabe\u017c il-25% u l-klassifikazzjoni tad-dejn sovran li kienet tripla A tni\u017c\u017clet (mill-a\u0121enzija Moody's) g\u0127al BAA3 b'prospett negattiv fl-14 ta' \u0120unju 2012.", "Ir-rata tal-img\u0127ax tas-self tal-gvern g\u0127al g\u0127axar snin telg\u0127et g\u0127al 7% fis-sena.", "Matul l-a\u0127\u0127ar erbg\u0127in sena l-industrija tat-turi\u017cmu Spanjola kibret \u0127afna tant li saret it-tieni l-ikbar wa\u0127da fid-dinja, b'valur smat ta' 40 biljun ewro fl-2006, u tag\u0127mel madwar 5% tal-PGD.", "Il-klima ta' Spanja, il-monumenti stori\u010bi u kulturali, il-po\u017cizzjoni \u0121eografika tag\u0127ha, flimkien ma' infrastruttura moderna, jikkontribwixxu biex jag\u0127mluha wa\u0127da mid-destinazzjonijiet l-i\u017cjed imfittxa.", "Spanja hi wie\u0127ed mill-pajji\u017ci ta' quddiem fil-livell mondjali fl-i\u017cvilupp tal-produzzjoni tal-ener\u0121ija rinnovabbli.", "Fl-2010 Spanja saret l-aqwa fid-dinja fil-produzzjoni tal-ener\u0121ija solari, aqwa mill-Istati Uniti b'impjant enormi, \u0127dejn Alvarado, Badajoz.", "Spanja hi wkoll il-produttur Ewropej ewlieni tal-ener\u0121ija mir-ri\u0127.", "Fl-2010 it-turbini tag\u0127ha ipprodu\u010bew 42,976 GWh, 16.4% tal-ener\u0121ija totali prodotta f'Spagna.", "Fid-9 ta' Novembru 2010, l-ener\u0121ija mir-ri\u0127 kellha waqt storiku meta la\u0127qet 53% tad-domanda tal-ener\u0121ija elettrika tat-terraferma u \u0121\u0121enerat kwantit\u00e0 ta' ener\u0121ija ekwivalenti g\u0127al 14-il reattur nukleari.", "L-ener\u0121iji rinnovabbli l-o\u0127ra u\u017cati fi Spanaj huma l-idroelettriku, il-bijomases u l-ener\u0121ija tal-ba\u0127ar (qed jinbnew 2 impjanti).", "Is-sorsi mhux rinnovabbli ta' ener\u0121ija u\u017cati fi Spanja huma in-nukleari (8 reatturi operattivi), il-gass, il-fa\u0127am u \u017c-\u017cejt.", "Is-sistema tat-toroq ewlenin hi ta' tip \u010bentralizzat, b'6 awtostradi li jg\u0127aqqdu Madrid mal-Pajji\u017ci Baski, ma' Katalonja, ma' Valen\u010bja, ma' Andalusija tal-punent, ma' Estremadura u ma' Galizja.", "Barra minn dawn, hemm toroq ewlenin o\u0127ra mal-kosta tal-Atlantiku (minn Ferrol sa Vigo), f'Cantabria (minn Oviedo sa San Sebasti\u00e1n) u mal-kosta tal-Mediterran (minn Girona sa Cadiz).", "Ix-xibka tal-ferrovija ta' velo\u010bit\u00e0 g\u0127olja li g\u0127andha Spanja hi l-i\u017cjed mifruxa fl-Ewropa u t-tieni l-i\u017cjed mifruxa fid-dinja wara \u010b-\u010aina.F'Ottobru tal-2010 Spanja kellha total ta' 3,500 km ta' linji ta' velo\u010bit\u00e0 g\u0127olja li jg\u0127aqqdu Malaga, Sivilja, Madrid, Bar\u010bellona, \u200b\u200bValen\u010bja u Valladolid, b'treni li jil\u0127qu velo\u010bit\u00e0 ta' 300 km/h. F'dak li rigward il-puntwalit\u00e0, hi t-tieni fid-dinja (98.54% jaslu fil-\u0127in) wara Shinkansen tal-\u0120appun (99%).", "Jekk l-objettivi tal-programm ambizzju\u017c ta' \"Alta Velocidad Espa\u00f1ola\" jintla\u0127qu, sal-2020 Spanja jkollha 7000 km ta' linji ferrovjarji b'velo\u010bit\u00e0 g\u0127olja li jg\u0127aqqdu kwazi il-bliet kollha ma' Madrid f'inqas minn 3 sig\u0127at u ma' Bar\u010bellona f'inqas minn 4 sig\u0127at.", "Fi Spanja hemm 47 ajruport pubbliku.", "L-i\u017cjed traffiku\u017c minnhom hu l-ajruport ta' Madrid-Barajas, b'50.8 miljun passi\u0121\u0121ier fl-2008.", "L-ajruport ta' Bar\u010bellona (El Prat) b'30 miljun passi\u0121\u0121ier fl-2008 hu importanti wkoll.", "Hemm ajruporti kbar o\u0127ra f'Gran Canaria, Malaga, Valen\u010bja, Sivilja, Mallorca, Alicante u Bilbao.", "L-interess sportiv fi Spanja hu ddominat mill-futbol.", "Real Madrid CF u FC Barcelona huma tnejn mit-timijiet tal-futbol li kellhom l-i\u017cjed su\u010b\u010bess.", "It-Tim nazzjonali tal-futbol ta' Spanja, reba\u0127 il-Kampjonat Ewropew tal-Futbol fl-1964, fl-2008 u fl-2012 u t-Tazza tad-Dinja tal-Futbol fl- 2010.", "Il-basketball, it-tennis, i\u010b-\u010bikli\u017cmu, il-handball, il-moto\u010bikli\u017cmu u l-Formula 1 kollha \u017cdiedu fil-popolarit\u00e0 u s-su\u010b\u010bess li kellhom bis-sa\u0127\u0127a ta' \u010bampjins Spanjoli f'dawn l-oqsma.", "Il-Log\u0127ob Olimpiku tas-Sajf 1992 saru Bar\u010bellona.", "L-industrija tat-turi\u017cmu \u0121abet titjib fl-infrastruttura sportiva, b'mod partikolari fl-oqsma tal-isport akwatiku, tal-golf u l-iskiing.", "Rafael Nadal li b\u0127alissa hu l-aqwa plejer tat-tennis Spanjol reba\u0127 diversi titli tal-Grand Slam.", "Anki t-tim Spanjol tat-Tazza Davis kiseb ri\u017cultati tajbin \u0127afna b'5 titli mirbu\u0127a bejn l-2000 u l-2011.", "Fin-na\u0127a ta' fuq ta' Spanja il-log\u0127ba tal-pelota hi popolari \u0127afna.", "Alberto Contador hu l-aqwa \u010biklista Spanjol u reba\u0127 diversi titli tal-\"Grand Tour\" fosthom tliet titli tat-\"Tour de France\", imma wara \u0121ie skwalifikat min\u0127abba d-drogi\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1574", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1574", "title": "Renju Unit", "text": ["Renju Unit", "Ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta' Fuq, aktar mag\u0127rufa b\u0127ala Ir-Renju Unit huwa pajji\u017c sovran li jinsab fil-Majjistral tal-Ewropa \u0127dejn l-Ewropa Kontinentali.", "Ir-Renju Unit jinkludi l-g\u017cira tal-Gran Brittanja u l-parti tal-Grigal tal-g\u017cira tal-Irlanda u \u0127afna g\u017cejjer \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "L-Irlanda ta' Fuq hija l-unika parti tar-Renju Unit li g\u0127andha fruntieri ma' pajji\u017c barra mir-Renju Unit.", "L-Irlanda ta' Fuq taqsam il-g\u017cira tal-Majjistral mar-Repubblika tal-Irlanda.", "Ir-Renju Unit huwa imdawwar mill-O\u010bean Atlantiku, il-Ba\u0127ar ta' Fuq, il-Fliegu tal-Manika u l-Ba\u0127ar Irlandi\u017c.", "L-ikbar g\u017cira, il-Gran Brittanja g\u0127andha a\u010b\u010bess g\u0127al Franza permezz ta' kanal ta\u0127t il-Manika.", "Ir-Renju Unit huwa unjoni ta' erba' pajji\u017ci kostitwenti: l-Ingilterra, l-Irlanda ta' Fuq, l-Iskozja u Wales.", "Ir-Renju Unit huwa gvernat permezz ta' sistema parlamentari, bi gvern \u010bentrali li jinsab f'Londra, il-belt kapitali, u b'monarkija kostituzzjonali bir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II b\u0127ala l-kap tal-istat.", "Il-G\u017cejjer tal-Kanal u l-G\u017cira ta' Man huma Dipendenzi tal-Kuruna u mhumiex parti mir-Renju Unit, imma jiffurmaw tip ta' federazzjoni aktar indipendenti mill-pajji\u017ci l-o\u0127ra.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu erbatax-il territorju barra l-pajji\u017c, li kollha kienu parti mill-Imperu Brittanniku, li fl-aqwa tieg\u0127u kellu ta\u0127tu kwa\u017ci kwart tad-dinja, u g\u0127alhekk kien l-akbar imperu fl-istorja.", "L-influwenza diretta tieg\u0127u nistg\u0127u narawha fil-lingwa u l-kulturi tal-istati tal-Kanada, l-Awstralja, New Zealand, l-Indja, il-Pakistan, l-Afrika t'Isfel, Singapor, l-Istati Uniti u \u0127afna pajjizi o\u0127ra.", "Ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II g\u0127adha l-kap tal-Commonwealth tan-Nazzjonijiet u kap tas-Saltniet fil-Commonwealth.", "Ir-Renju Unit huwa pajji\u017c \u017cviluppat, bil-\u0127ames (PGD nominali) jew is-sitt (PGD PPA) l-akbar ekonomija tad-dinja.", "Kien l-ewwel pajji\u017c industrijalizzat fid-dinja u l-ikbar potenz fid-dinja matul is-seklu dsatax u kmieni fis-seklu g\u0127oxrin, imma d-dannu ta' \u017cew\u0121 gwerer dinjija u d-deterjorazzjoni tal-Imperu Brittanniku fl-a\u0127\u0127ar tas-seklu g\u0127oxrin \u0127allew effett kbir fuq il-pajji\u017c u b'hekk ma baqax l-akbar potenza fl-affarijiet globali.", "Madankollu r-Renju Unit g\u0127ad g\u0127andu influwenza ekonomika, kulturali, militari u politika qawwija u hu qawwa nukleari bit-tieni jew it-tielet l-ikbar infieq fuq id-difi\u017ca fid-dinja.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu si\u0121\u0121u permanenti fil-Kunsill tas-Sigurt\u00e0 tal-\u0120nus Mag\u0127quda, u hu membru tal-G8, NATO, WTO, l-Unjoni Ewropea u l-Commonwealth tan-Nazzjonijiet.", ".", "Kwa\u017ci seklu wara, bl-Att tal-Unjoni 1800 in\u0127olqot unjoni o\u0127ra bejn ir-Renju tal-Irlanda u r-Renju tal-Gran Brittanja.", "Mis-seklu disg\u0127a sal-1707, l-Ingilterra u l-iSkozja kienu je\u017cistu b\u0127ala \u017cew\u0121 pajji\u017ci separati independenti u sovrani bil-monarkija u politika rispettiva tag\u0127hom.", "Minkejja li meta fl-1603 ir-Re Sko\u010b\u010bi\u017c, \u0120akmu VI, sar Re tal-Ingilterra wkoll u g\u0127alhekk \u0127oloq relazzjonijiet personali bejn i\u017c-\u017cew\u0121 saltniet, xorta wa\u0127da baqg\u0127u \u017cew\u0121 renji separati.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra, dik li kienet darba l-Prin\u010bipalit\u00e0 ta' Wales, stat independenti, waqg\u0127et ta\u0127t il-kontroll tal-monarkija In\u0121li\u017ca bl-Statut ta' Rhuddlan fl-1284 u g\u0127alhekk in\u0127akmet mill-Ingilterra ta\u0127t il-Li\u0121ijiet tal-Atti ta' Wales tal-1535 u 1542.", "L-Irlanda \u0121iet ukoll ta\u0127t il-kontroll tal-In\u0121li\u017ci bejn l-1541 u 1691, madankollu kellu jkun fl-1801 li ssie\u0127bu sabiex jifformaw Ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda.", "Wara li Napuljun \u0121ie meg\u0127lub fil-Gwerer Napoljoni\u010bi, ir-Renju Unit sar l-aqwa potenza navali tas-seklu dsatax.", "G\u0127alkemm tilef il-vanta\u0121\u0121 industrijali lejn l-a\u0127\u0127ar tar-renju tar-re\u0121ina Vittorja, ir-Renju Unit baqa' potenza eminenti u l-imperu espanda g\u0127ad-daqs massimu fl-1921 u wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, is-So\u010bjet\u00e0 tan-Nazzjonijiet tag\u0127at il-mandat tag\u0127ha biex ir-Renju Unit jie\u0127u l-kolonji li kienu tal-\u0120ermani\u017ci u l-Ottomani.", "Snin twal ta' tensjoni fl-Irlanda wasslu g\u0127all-qsim tal-g\u017cira fl-1920, sabiex sentejn wara fl-1922, l-Irlanda \u0127ielsa kisbet l-independenza.", "Sitt \"counties\" minn disg\u0127a mill-provin\u010bja ta' Ulster baqg\u0127u fir-Renju Unit, li nbidel g\u0127all-isem kurrenti fl-1927, dak tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta' Fuq.", "Wara l-Ewwel Gwerra Dinija, l-ewwel xandir fuq skala internazzjonali, BBC \u0121ie inawgurat.", "Fit-Tieni Gwerra Dinija l-Brittanja i\u0121\u0121ieldet kontra l-\u0120ermanja Na\u017cista, flimkien mal-alleati tal-Commonwealth li jinkludu l-Kanada, New Zealand, l-Afrika t'Isfel u l-Indja.", "Aktar tard da\u0127lu aktar alleati b\u0127all-Istati Uniti.", "Winston Churchill, il-Prim Ministru tal-Ingilterra waqt il-Gwerra u s-su\u010b\u010bessur tieg\u0127u Clement Attlee g\u0127enu fl-ippjanar tad-dinja ta' wara l-gwerra b\u0127ala parti mill-\"Big Three\".", "It-tieni gwerra dinjija \u0127alliet lir-Renju Unit fi stat finanzjarju \u0127a\u017cin.", "Is-self li ng\u0127ata waqt it-tieni gwerra dinjija mill-Istati Uniti u l-Kanada kienu jqum \u0127afna ekonomikament.", "Per\u00f2, bl-g\u0127ajnuna tal-Pjan Marshall, ir-Renju Unit beda t-triq g\u0127all-fejqan.", "L-ewwel snin wara l-Gwerra raw it-twaqqif tal-iStat ta' G\u0127ajnuna So\u010bjali Brittanniku, li inkluda wie\u0127ed mill-ewwel Servizzi tas-Sa\u0127\u0127a pubbli\u010bi, filwaqt li l-b\u017connijiet tal-ekonomija li kienet qieg\u0127da tirkupra \u0121abet aktar nies minn madwar il-Commonwealth u b'hekk in\u0127olqot Brittanja Multi-Kulturali.", "G\u0127alkemm wara il-gwerra il-qawwa politika tal-Brittanija kienet limitata kif kien ikkonfermat bil-Kri\u017ci tal-Suez tal-1956, it-tixrid mad-dinja kollha tal-lingwa fisser li kellha impatt kontinwu fil-letteratura u l-kultura, waqt li mill-1960ijiet il-kultura popolari kellha influwenza barra l-pajji\u017c.", "Wara perjodu ta' instabbilt\u00e0 fl-ekonomija globali u konflitt industrijali fis-snin sebg\u0127in, fis-snin tmenin kien hemm fawra sustanzjali ta' d\u0127ul mi\u017c-\u017cejt u tkabbir ekonomiku.", "Margaret Thatcher \u0127adet il-pajji\u017c f'direzzjoni sinjifikattivament differenti mit-triq politka u ekonomika a\u010b\u010bettata ta' wara l-gwerra, li anki l-gvern tal-Labour il-\u0121did ta' Tony Blair ma \u017cvijax minnha fl-1997.", "Ir-Renju Unit kien wie\u0127ed mit-tnax-il membru fundaturi tal-Unjoni Ewropea fl-inawgurazzjoni tag\u0127ha fl-1992 fejn il-membri iffirmaw it-Trattat tal-Unjoni Ewropea.", "Qabel l-Unjoni Ewropea, ir-Renju Unit kien parti wkoll tal-prede\u010b\u010bessur tal-Unjoni Ewropea ji\u0121ifieri il-Komunit\u00e0 Ekonomika Ewropea, mil-1973.", "L-attitudini pre\u017centi tal-Gvern Laburista lejn aktar integrazzjoni fl-organizzazzjoni hija im\u0127awwda , waqt li l-konservattivi jappo\u0121\u0121ja r-ritorn ta' \u010berta poteri u kompetenzi lura fl-istat , u dawk liberali jappo\u0121\u0121aw is-s\u0127ubija kurrenti.", "Lejn l-a\u0127\u0127ar tas-seklu g\u0127oxrin rajna bidla sustanzjali fil-gvern tar-Renju Unit bid-devoluzzjoni f'parlamenti separati g\u0127all-iSkozja u Wales li twaqqfu fl-1999.", "Il-\u0127olqien tal-parlament Sko\u010b\u010bi\u017c partikularment, b'poteri li jista' jille\u0121i\u017cla f'bosta temi, \u0127oloq firdit bejn il-pajji\u017ci kostitwenti fir-Renju Unit.", "Dan \u0121abet mistoqsija importanti mag\u0127rufa b\u0127ala il-West Lothian question.", "F'2007, Il-Partit Nazzjonali Sko\u010b\u010bi\u017c reba\u0127 l-elezzjoni parlamentari sko\u010b\u010bi\u017c u fforma gvern fil-minoranza.", "L-Ewwel Ministru Alex Salmond, qieg\u0127ed jitama li jwettaq referendum rigward jekk \"m'g\u0127andhomx jinegozjaw mal-gvern tar-Renju Unit sabiex j\u0121ibu l-independenza g\u0127all-iSkozja\" qabel l-2011.", "Ir-Renju Unit huwa mag\u0127mul minn monarkija kostituzzjonali bir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta'Fuq b\u0127ala kap tal-istat.", "Il-Monarkija tar-Renju Unit isservi wkoll b\u0127ala l-Kap tal-istat tal- \u0127mistax-il pajji\u017c l-o\u0127ra tal-Commonwealth, u b'hekk to\u0127loq unjoni personali ma' dawn in-nazzjonijiet.", "Il-Kuruna g\u0127andha sovranit\u00e0 fuq G\u017cira ta' Man u l-Balliji ta' Jersey u Guernsey.", "Flimkien dawn it-tliet territorji jissej\u0127u d-dependenza fuq il-kuruna per\u00f2 g\u0127alkemm huma propjeta tal-monarkija Brittanika xorta wa\u0127da m'humiex parti mir-Renju Unit u b'hekk m'humiex parti mill-Unjoni Ewropea.", "Il-Parlament tar-Renju Unit xorta wa\u0127da g\u0127andu l-awtorit\u00e0 li jag\u0127mel li\u0121ijiet g\u0127al dawn id-dependenzi, u l-gvern Brittanniku jmexxi l-affarijiet barranin u d-difi\u017ca ta' dawn il-pajji\u017ci.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu erbatax-il territorju madwar id-dinja, l-a\u0127\u0127ar territorji tal-Imperu Brittanniku.", "Dawn it-territorji m'humiex meqjusin parti mir-Renju Unit, i\u017cda f'\u0127afna ka\u017cijiet, il-popolazzjoni lokali g\u0127andha \u010bittadinanza Brittanika u d-dritt ta' moviment fir-Renju Unit.", "Dan kien il-ka\u017c mill-2002.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu gvern parlamentari ibba\u017cat fuq tradizzjonijiet demokrati\u010bi b'sa\u0127\u0127ithom: Is-Sistema ta' Westminster \u0121iet adottata minn \u0127afna pajji\u017ci madwar id-dinja.", "Il-Kostituzzjoni tar-Renju Unit tigverna l-istruttura legali tal-pajji\u017c u tinkonsisti f'\u0127afna dokumenti miktubin, li jinkludu statuti, li\u0121ijiet ta' pre\u010bedenza, u trattati internazzjonali.", "Peress li m'hemmx differenza teknika bejn statuti ordinarji u l-li\u0121i konsidrat b\u0127ala \"li\u0121i kostituzzjonali,\" il-parlament Brittanniku jista' jag\u0127mel \"riformi kostituzzjonali\" sempli\u010biment billi jg\u0127addihom b'Atti tal-Parlament u g\u0127alhekk g\u0127andu l-awtorit\u00e0 li jne\u0127\u0127i kull element miktub jew mhux miktub fil-kostituzzjoni.", "I\u017cda, l-ebda parlament ma jista' jg\u0127addi li\u0121ijiet li l-parlamenti tal-futur ma jistg\u0127ux ibiddlu .", "Ir-Renju Unit huwa wie\u0127ed mit-tliet pajji\u017ci fid-dinja li m'g\u0127andhomx kodi\u010bi ta' kostituzzjoni (l-o\u0127rajn huma New Zealand u l-Israel).", "Il-po\u017cizzjoni tal-Prim Ministru, il-Kap tal-gvern tar-Renju Unit, li tappartieni lill-kap tal-partit politiku li g\u0127andu l-appo\u0121\u0121 tal-ma\u0121\u0121oranza fil-Kamra tal-Komuni.", "Il-Prim Ministru u l-kabinett huma ma\u0127tura mill-monarka biex jo\u0127olqu l-Gvern tal-Kuruna.", "Minkejja, il-Prim Ministru jag\u0127\u017cel il-kabinett, u hemm konvenzjoni li r-Re\u0121ina tirrespeta l-g\u0127a\u017cla tal-Prim Ministru.", "Il-Kabinett huwa tradizzjonalment mag\u0127\u017cul mill-partit politiku tal-Prim Ministru fi\u017c-\u017cew\u0121 kmamar tad-deputati.", "Il-Prim Ministru u l-kabinett ji\u0121u ma\u0127tura mill-Kunsill Reali, u isiru Ministri tal-Kuruna.", "Gordon Brown, il-kap tal-partit laburista, ilu Prim Ministru (L-ewwel Sinjur tal-Bor\u017ca) u Ministru g\u0127as-Servizzi \u010aivili mis-27 ta' \u0120unju 2007 wara li serva b\u0127ala Ministru tal-Finanzi.", "Il-Parlament tar-Renju Unit li jiltaqa' fil-Palazz ta' Westminster, huwa l-aqwa awtorita le\u0121islattiva fir-Renju Unit.", "Per\u00f2, il-parlament iddevolva fl-iSkozja, filwaqt hemm ukoll kunsilli fl-Irlanda ta' Fuq u fil-Wales li kienu stabiliti wara l-appo\u0121\u0121 tal-pubbliku f'referenda, dawn mhux sovrani u g\u0127alhekk jistg\u0127u ji\u0121u mne\u0127\u0127ija mill-parlament tar-Renju Unit.", "Il-parlament tar-Renju huwa mag\u0127mul minn \u017cew\u0121 kmamar dak li ji\u0121i eletti ji\u0121ifieri l-Kamra tal-Komuni u dik li hija appontata ji\u0121ifieri l-Kamra tal-Lords, u kull li\u0121i biex tg\u0127addi mill-parlament trid l-approvazzjoni tar-Re\u0121ina.", "G\u0127all-elezzjonijiet g\u0127all-Kamra tal-Komuni, ir-Renju Unit huwa maqsum f' 646 distrett, b'529 fl-ingiliterra, 18 fl-Irlanda ta' Fuq, 59 fl-iSkozja u 40 f'Wales.", "Kull distrett g\u0127andu s-setg\u0127a li jtella' membru tal-parlament wie\u0127ed b'sistema ta' ma\u0121\u0121oranza sempli\u010bi.", "L-elezzjonijiet \u0121enerali huma msejj\u0127a mill-monarka meta l-Prim Ministru jag\u0127tija l-parir.", "G\u0127alkemm m'hemmx terminu minimu g\u0127all-parlament, elezzjonijiet \u0121odda g\u0127andhom ji\u0121u msej\u0127a kull \u0127ames snin mill-elezzjoni pre\u010bedenti.", "G\u0127all-Elezzjonijiet g\u0127all-Parlament Ewropew, ir-Renju Unit g\u0127andu 78 MPE, li ji\u0121u eletti minn 12 -il distrett b'aktar minn membru wie\u0127ed.", "Dubji dwar is-sovranit\u00e0 tar-Renju Unit tqajmu min\u0127abba s-s\u0127ubija tar-Renju Unit fl-Unjoni Ewropea.", "It-Tliet partiti politiki kbar tar-Renju Unit huma l-Partit Laburista, il-Partit Konservattiv u d-Demokratiki Liberali li bejniethom g\u0127andhom 616 minn 646 si\u0121\u0121ijiet fil-Kamra tal-Komuni fl-elezzjoni tal-2005.", "\u0126afna mill-bqija tas-si\u0121\u0121ijiet reb\u0127uhom il-partiti lokali b\u0127al Partit Nazzjonali Sko\u010b\u010bi\u017c (Fl-iSkozja biss), Plaid Cymru (f'Wales biss) u l-Partit Demokratiku Unjonista (l-Irlanda ta' Fuq biss).", "L-Irlanda ta' Fuq, l-iSkozja u Wales g\u0127andhom le\u0121i\u017clatura devoluta b'kamra wa\u0127da u b'gvern e\u017cekuttiv, li huwa mmexxi mill-ewwel Ministru.", "L-Ingilterra, minkejja li hija l-akbar pajji\u017c fir-Renju Unit, m'g\u0127andhiex e\u017cukuttiv u le\u0121i\u017clatura devoluta u hija gvernata direttament mill-gvern u l-le\u0121i\u017clatura tar-Renju Unit.", "Din is-sitwazzjoni \u0127olqot dik li hija mag\u0127rufa b\u0127ala l-West Lothian question li tikkon\u010berna l-fatt li membri parlamentari mill-Irlanda ta' Fuq, l-iSkozja u Wales g\u0127andhom id-dritt li jivvotaw fuq il-li\u0121ijiet li japplikaw g\u0127all-Ingilterra, filwaqt li vi\u010bi-versa le.", "Il-Parlament Sko\u010b\u010bi\u017c g\u0127andu bosta poteri le\u0121i\u017clattivi fuq kwistjonijiet li m'humiex spe\u010bifikament ikkonsidrati mill-parlament tar-Renju Unit.", "Dawn jinkludu l-edukazzjoni, is-sa\u0127\u0127a u l-gvern lokali.", "Wara l-elezzjonijiet 2007, Alex Salmond, kap tal-Partit Nazzjonali Sko\u010b\u010bi\u017c, sar L-ewwel Ministru tal-iSkozja b\u0127ala kap ta' gvern fil-minoranza.", "Ir-reazzjoni tal-partiti favur l-unjoni lejn is-su\u010b\u010bess elettorali tal-Partit Nazzjonali Sko\u010b\u010bi\u017c kien il-\u0127olqien ta' kummissjoni sabiex jaraw jekk mhux hemmx argumenti favur id-de\u010bentrament ta' i\u017cjed poteri ming\u0127ajr l-Independenza Sko\u010b\u010bi\u017ca b\u0127ala g\u0127a\u017cla.", "Il-Kap tal-partit laburista sko\u010b\u010bi\u017c, Wendy Alexander, qalet li l-partit laburista se jappo\u0121\u0121ja l-proposta li l-independenza titpo\u0121\u0121a quddiem il-poplu f'referendum bit-tama li l-proposta ti\u0121i m\u010ba\u0127da u b'hekk il-kwistjoni kostituzzjonali ti\u0121i solvuta g\u0127all-\u0121enerazzjoni.", "\u0126afna mill-polls ta' opinjoni juru li hemm minoranza favur l-independenza g\u0127alkemm l-appo\u0121\u0121 ivarja skont in-natura tal-mistoqsija.", "Madankollu, poll f'April 2008 li u\u017cat it-terminolo\u0121ija tar-referendem proposta sabet appo\u0121\u0121 ta' 41% filwaqt 40% jappo\u0121\u0121jaw l-Unjoni.", "L-Assemblea Nazzjonali ta' Wales g\u0127andha poteri aktar limitati minn dawk li \u0121ew devoluti fl-iSkozja g\u0127alkemm il-poteri ji\u017cdiedu skont l-Ordnijiet ta' Kompetenza Le\u0121islattiva.", "L-Assemblea Nazzjonali tal-Irlanda ta' Fuq g\u0127andha poteri vi\u010bin dawk li huma stabiliti fl-iSkozja.", "Kull pajji\u017c tar-Renju Unit g\u0127andu s-sistema tieg\u0127u ta' gvern lokali, bill-poter fuq il-gvern lokali fl-Isko\u017c\u017cja, Wales u l-Irlanda ta' Fuq de\u010bentrilizzat.", "G\u0127al skopijiet \u010berimonjali, ir-Re\u0121ina ta\u0127tar Sinjur-Lieutenant b\u0127ala rappre\u017centant personali tag\u0127ha f'distretti differenti tar-Renju Unit.", "L-iStatut ta' Belt (fir-Renju Unit jiddistingwu bejn Belt u Ra\u0127al), li hija gvernata mill-\"Royal Charter\", tista' ti\u0121i kkonsidrata separata mill-klassifikazjoni ta' gvern lokali.", "G\u0127alkemm hemm sitta u sittin \"city\" fir-Renju Unit - \u0127amsin fl-Ingilterra, sitta fl-iSkozja, \u0127amsa f' Wales u \u0127amsa fl-Irlanda ta' Fuq - numru minnhom ma jiffurmawx gvernijiet lokali separati.", "L-Ingilterra tinqasam f'disa' distretti fin-na\u0127a ta' fuq tad-Divi\u017cjonijiet tal-Ingilterra u huma mag\u0127rufin ukoll b\u0127ala l-re\u0121jun tal-uffi\u010bju tal-gvern tal-Unjoni Ewropea.", "Kull re\u0121jun huwa mag\u0127mul minn counties u postijiet unitarji tal-awtorita, aparti minn Londra, li tinkonsisti minn 32 postijiet mag\u0127quda ma' Londra.", "Londra ivvotat favur li jkollha assemblea fil-1998 u kien minn hemm li r-re\u0121junijiet l-o\u0127ra ng\u0127ataw l-assemblea re\u0121jonali tag\u0127hom, i\u017cda b'referendum fl-2004 dwar assemblea, din ma \u0121ietx a\u010b\u010bettata mir-re\u0121jun tal-Grigal u b'hekk waqfet il-proposta.", "Ta\u0127t il-livell tar-re\u0121jun u teskludi Londra, L-Ingilterra g\u0127andha kemm kunsilli tal-counties u kunsilli g\u0127ad-Distretti jew awtoritajiet unitarji.", "L-Irlanda ta' Fuq hija b\u0127alissa maqsuma f'26 distrett g\u0127all-iskop ta' gvern lokali g\u0127alkemm dawn il-kunsilli m'g\u0127andhomx l-istess ammont ta' funzjonijiet kif inhu l-ka\u017c fir-Renju Unit.", "Madankollu, f'13 ta' Marzu 2008, l-e\u017cekuttiv a\u010b\u010betta proposti li jin\u0127olqu 11-il kunsill \u0121did sabiex titbiddel is-sistema kurrenti.", "L-iSkozja hija maqsuma f'32 \u017coni ta' kunsilli b'varjazzjoni kbira ta' kemm fid-daqs kif ukoll fil-popolazzjoni.", "Il-Bliet ta' Glasgow, Edinburgu, Aberdeen u Dundee huma \u017coni seperati fi\u017c-\u017coni ta' kunsilli kif ukoll fil-Kunsill tal-G\u0127oljiet li jinkludi terz ta\u017c-\u017cona tal-iSkozja i\u017cda b'ftit aktar minn popolazzjoni ta' 200,000.", "Il-poter investit f' dawn l-awtoritajiet lokali huwa amministrat minn kunsillieri eletti, li b\u0127alissa hemm 1,222 u jit\u0127allsu salarju part-time.", "Elezzjonijiet huma kondotti b' Single Transferable Vote fejn jkun hemm aktar minn membru wie\u0127ed u huma eletti tlieta jew erba' kunsilliera.", "Kull kunsill jele\u0121i Provost jew Konvenor biex jkun il-president tal-kunsill.", "Gvern Lokali ta' Wales g\u0127andu 22 awtoritajiet unitarji, li jinkludu l-Bliet ta' Kardiff, Swansea u Newport li huma awtoritajiet separati unitarji.", "Ir-Renju Unit huwa membru permanenti tal-Kunsill tas-sekurta tal-\u0120nus Mg\u0127aquda, membru tal-G8 u tan-NATO, u stat membru tal-Unjoni Ewropea.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu \"Relazzjoni Spe\u010bjali\" mal-Istati Uniti.", "Minbarra mill-Istati Uniti u l-Ewropa, il-Brittanja g\u0127andha wkoll fost l-alleatii vi\u010bini \u0127afna man-Nazzjonijiet tal-Commonwealth, l-Irlanda u Pajji\u017ci li jitkellmu bl-Ingli\u017c.", "Il-pre\u017cenza globali tal-Brittanja u l-influwenza tag\u0127ha hija msa\u0127\u0127a mir-relazzjonijiet tag\u0127ha fil-qasam tal-kummer\u010b u l-forzi armati tag\u0127ha, li g\u0127andhom madwar tmenin ba\u017ci militari u arran\u0121amenti o\u0127rajn madwar id-dinja.", "L-Armata, il-Flotta u l-Forza tal-Arja flimkien huma mag\u0127rufa b\u0127ala l-Forzi Armati Brittanni\u010bi u uffi\u010bjalment il-Forzi Armati tal-Kuruna.", "Il-\u0120eneralissimu hija l-monarka, ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II filwaqt li huma mmexxija mill-Ministeru tad-Difi\u017ca.", "Il-Forzi Armati huma kkontrollati mill-Kunsill tad-Difi\u017ca, li jitmmexxa mill-kap tal-uffi\u010bjali tad-difi\u017ca.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu wie\u0127ed mill-aktar forzi armati im\u0127arr\u0121a tajjeb u avvanzati teknolo\u0121ikament tad-dinja. skont varji tg\u0127arrif, li jinkludi l-Ministeru tad-Difi\u017ca, ir-Renju Unit g\u0127andu t-tieni l-og\u0127la spi\u017ca militari minkejja g\u0127andha biss is-27 l-akbar forza militari jekk inqisu n-numru truppi.", "L-ispi\u017ca totali fil-qasam ta' difi\u017ca b\u0127alissa tammonta g\u0127al 2.2% tal-GDP totali nazzjonali, ikkomparat mal-4.4% lejn l-a\u0127\u0127ar tal-Gwerra Bierda.", "Hija t-tieni pajji\u017c li tonfoq fuq ix-xjenza, in\u0121enerija u teknolo\u0121ija militari.", "Il-Flotta Rjali hija kkonsidrata li wa\u0127da mit-tliet flotot tal-ba\u0127ar ik\u0127al flimkien ma' dik ta' Franza u tal-Istati Uniti.", "Il-Forzi Armati Brittani\u010bi huma armati bl-aktar sistema avvanzata tal-armi, fosthom it-tankijiet Challenger 2 u l-Eurofighter Typhoon.", "Il-Ministeru tad-Difi\u017ca ikkonfermaw l-akwist ta' \u017cew\u0121 \u0121arrejja e\u010b\u010be\u017c\u017cjonali tal-ajruplani fil- 25 Lulju 2007.", "Ir-Renju Unit huwa wie\u0127ed mill-\u0127ames pajji\u017ci rikonixxuti li g\u0127andhom armi nukleari, u li jag\u0127mlu u\u017cu ta' sottomarini ta' klassi Vanguard-ibba\u017cati fuq is-sistema ballistika tal-missili ta' Trident II.", "Il-Forzi Armati tal-Brittanja g\u0127andhom id-dmir li jipprote\u0121\u0121u r-Renju Unit u territorji barranin, u b'hekk jippromovu s-sekurta globali fl-interessi tar-Renju Unit, u jie\u0127du \u0127sieb il-pa\u010bi ta' madwar id-dinja.", "Huma attivi u parte\u010bipanti regolari fin-NATO, li jinkludi l-Korp ta' Reazzjoni Malajr tal-Alleati, kif ukoll il-\u0126ames Arran\u0121amenti tal-Poter tad-Difi\u017ca u operazzjonijiet ta' koalizzjonijiet ta' madwar id-dinja.", "Gwarni\u0121juni u fa\u010bilitajiet barranin huma mi\u017cmuma fil-G\u017cira ta' Ascension, Beli\u017c, Brunei, il-Kanada, Diego Garsia, il-\u0120zejjer ta' Falkland, il-\u0120ermanja, il-\u0120ibilt\u00e0, il-Kenya, u f'\u010aipru.", "Fl-2005 intqal li l-Armata Brittanika g\u0127andha sa\u0127\u0127a ta' 102,440 ru\u0127, il-Forzi Rjali tal-Arja sa\u0127\u0127a ta' 49,210 u l-Flotta Rjali sa\u0127\u0127a ta' 36,320, li jinkludu l-Marini Rjali, li jipprovdu kommandi li jispe\u010bjalizzaw fil-gwerrer anfibji.", "Il-Forzi Spe\u010bjali tar-Renju Unit, jipprovdu truppi li huma m\u0127arr\u0121a g\u0127ar-respons militari ta' malajr kontra t-terrori\u017cmu, fl-art, fuq il-ba\u0127ar u f'operazzjonijiet anfibji, l-aktar fejn tatti\u010bi strate\u0121i\u010bi u sekretezza huma me\u0127tie\u0121a.", "Hemm forzi ri\u017cervi li jag\u0127tu sapport lil militar regolari.", "Dawn jinkludu l-Armati Territorjali, ir-Ri\u017cervi Navali Rjali, ir-Ri\u017cervi Navali Rjali, ir-Ri\u017cervi Marittmi Rjali u l-Forzi Reali tal-Arja Aussiljari.", "Dan jpo\u0121\u0121i l-popolazzjoni tal-militar attiv u tar-ri\u017cerva g\u0127al madwar 429,500 li huma maqsuma f'tmenin pajji\u017c.", "Minkejja l-kapa\u010bitajiet militari tar-Renju Unit, il-politika pragmatika ri\u010benti tad-difi\u017ca sostnit li \"l-aktar operazzjonijiet ta' importanza\" se jid\u0127lu g\u0127alihom se tkun permezz ta' koalizzjoni.", "Minbarra l-intervezzjonijiet f'Sierra Leone, operazzjonijiet fil-Bosnja, Kosovo, Afganistan u l-Iraq li jistg\u0127u jitqiesu b\u0127ala pre\u010bedenti.", "L-a\u0127\u0127ar Gwerra li l-forzi Brittanni\u010bi \u0121\u0121ieldu wa\u0127idhom kien fil-Gwerra tal-Falklands ta' 1982, fejn kienu rebbie\u0127a.", "Billi \u0121ie ma\u0127luq bl-g\u0127aqda politika ta' pajji\u017ci li qabel kienu independenti u fit-Trattat ta'l-Unjoni hemm garanzija li s-sistema legali seperata tal-iSkozja tkompli, ir-Renju Unit m'g\u0127andux sistema legali wa\u0127da.", "Illum ir-Renju Unit g\u0127andu tliet sistemi ta' li\u0121ijiet distinti: il-Li\u0121i Ingli\u017ca u l-li\u0121i tal-Irlanda ta' Fuq li huma bba\u017cati fuq il-prin\u010bipji ta' li\u0121i-komuni kif ukoll il-Li\u0121i Sko\u010b\u010bi\u017ca li hija bba\u017cata fuq sistema m\u0127allta ta' li\u0121ijiet-komuni u prin\u010bipji ta' li\u0121i \u010bivili.", "Il-Kumitat tal-Appell tal-Kamra tal-Lords (aktar spiss mag\u0127ruf b\u0127ala l-\"Kamra tal-Lords\") hija b\u0127alissal-og\u0127la qorti g\u0127al kemm ka\u017cijiet \u010bivili kif ukoll kriminali fl-Ingilterra, il-Wales, u l-Irlanda ta' Fuq, u g\u0127al ka\u017cijiet \u010bivili ta\u0127t il-li\u0121i sko\u010b\u010bi\u017ca.", "Tibdil ri\u010benti fil-kostituzzjoni fisser li l-poteri tal-Kamra tal-Lords se ji\u0121u transferuti g\u0127all-Qorti Suprema tar-Renju l-\u0121dida.", "Il-Kumitat tal-\u0120ustizzja tal-Kunsill tar-Reali, (li jinkludi l-istess membri tal-Kumitat tal-Appell tal-Kamra tal-Lords), huwa l-og\u0127la qorti tal-appell g\u0127al bosta pajji\u017ci independenti tal-Commonwealth, it-territorji barranin tar-Renju Unit, u d-dependenzi tal-Kuruna tal-Brittanja.", "Il-Li\u0121ijiet Ingli\u017ci japplikaw g\u0127all-Ingilterra u Wales.", "Il-fatt li l-li\u0121ijiet komuni ingli\u017ci huma mag\u0127mulin minn im\u0127allfin li jippresiedu fil-qrati stess, u b'hekk jag\u0127mlu u\u017cu mill-g\u0127erf u sens komun fil-pre\u010bedenza legali (\"stare decisis\") tal-fatti quddiemu.", "Is-sistema tal-qorti hija mmexxija mill-qorti suprema tal-\u0121ustizzja tal-Ingilterra u ta' Wales, li tinkonsisti mill-Qorti tal-Appell, il-Qorti Suprem tal-\u0120ustizzja (g\u0127al ka\u017cijiet \u010bivili) u l-Qorti tal-Kuruna (g\u0127al ka\u017cijiet kriminali).", "Il-Kumitat tal-Appell tal-Kamra tal-Lords huwa pre\u017centament l-og\u0127la qorti kemm g\u0127al ka\u017cijiet \u010bivili kif ukoll kriminali fl-Ingilterra, f'Wales, u fl-Irlanda ta' Fuq.", "De\u010bi\u017cjoni mill-og\u0127la qorti tal-appell fl-Ingilterra u f'Wales, il-Kamra tal-Lords hija finali g\u0127al kull ie\u0127or fil-\u0121erarkija, u huma ssegwu d-direzzjonijiet tag\u0127ha.", "Il-kriminalit\u00e0 fl-Ingilterra u f'Wales \u017cdiedet fil-perjodu bejn l-1981 u l-1995 g\u0127alkemm, minn dik l-og\u0127la rata, il-kriminalit\u00e0 naqset b'42% mill-1995 sa 2006/7.", "Minkejja li r-rati tal-kriminalit\u00e0 naqqsu, il-popolazzjoni tal-\u0127absin fl-Ingilterra u f'Wales kwa\u017ci rdoppjat fl-istess perijodu, g\u0127al aktar minn 80,000, l-g\u0127ola rata ta' pri\u0121unieri fl-Ewropa tal-Punent b'147 minn kull 100,000 ru\u0127.", "Is-Servizz tal-\u0126abs tal-Kuruna, li jirraporta lill-Ministeru tal-\u0120ustizzja, jie\u0127u \u0127sieb il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-\u0127absijiet fl-Ingilterra u f'Wales.", "Il-Li\u0121i Sko\u010b\u010bi\u017ca tapplika' fl-iSkozja.", "Il-Qrati supremi huma l-Qorti tal-Sessjoni, g\u0127al ka\u017cijiet \u010bivili, u l-Qorti Suprem g\u0127all-\u0120ustizzja, g\u0127al ka\u017cijiet kriminali, filwaqt li l-Qorti tax-Xeriff jie\u0127u \u0127sieb kwa\u017ci kull fun\u017cjoni tal-qorti tal-''County\" Ingli\u017c imma jag\u0127mel ukoll kaw\u017ci fil-qorti bil-\u0121urija (Qorti solenni tax-Xeriff) jew inkella b'Xeriff i\u017cda bla \u0121urija (qorti qasir tax-Xeriff).", "Il-Kumitat tal-Appell tal-Kamra tal-Lords b\u0127al issa sservi b\u0127ala l-og\u0127la qorti tal-appell g\u0127al ka\u017cijiet \u010bivili ta\u0127t il-li\u0121ijiet Sko\u010b\u010bi\u017ci.", "Is-sistemaa legali Sko\u010b\u010bi\u017ca hija unika mihabba li hemm tlett verdetti possibli f'kaw\u017ca kriminali: \"\u0126ati\", \"mhux \u0127ati\" u \"mhux ippruvat \u0127ati\".", "Kemm \"mhux \u0127ati\" u \"mhux ippruvat \u0127ati\" jiri\u017cultaw f'ma\u0127fra bl-ebda \u010bans tal-Kaw\u017ca mill-\u0120did.", "Is-Servizz tal-\u0126abs Sko\u010b\u010bi\u017c jie\u0127u \u0127sieb il-\u0127abs tal-iSkozja bis-Segretarju tal-Kabinett g\u0127all-\u0120ustizzja responsabbli g\u0127as-servizz tal-\u0127abs tal-iSkozja fil-gvern tal-Iskozja.", "Ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta' Fuq hu kompost mill-\u0120\u017cira tal-Gran Brittanja (l-aktar l-Ingilterra, l-iSkozja u Wales) u l-bi\u010b\u010ba tal-grigal tal-\u0120\u017cira tal-Irlanda (l-Irlanda ta' Fuq), flimkien mal-\u0121\u017cejjer \u017cg\u0127ar ta' madwar.", "L-Art prin\u010bipali tinsab bejn il-latitudni ta' 49\u00b0 u ta' 59\u00b0 N (Il-G\u017cejjer ta' Shetland jil\u0127qu kwa\u017ci 61\u00b0 N), u lon\u0121itudini ta' bejn 8\u00b0 W u 2\u00b0 E. L-Osservatorju Rjali ta' Greenwich, \u0127dejn Londra, hija l-punt definit b\u0127ala l-Meridjan Prim.", "Ir-Renju Unit jinsab sewwa sew bejn L-O\u010bean Atlantiku tat-Tramuntana u l-Ba\u0127ar tat-Tramuntana, u hu 35 kilometru (22 mil) 'l bog\u0127od mill-kosta tal-majjistral ta' Franza fejn bejnithom jinsab il-Fliegu tal-Manika.", "L-Irlanda ta' Fuq taqsam 360 kilometri (224 mil) ta' art mal-Irlanda.", "It-Tunnel tal-Fliegu (\"Chunnel\") issa jag\u0127qad ir-Renju Unit ma' Franza ta\u0127t il-Fliegu tal-Manika.", "L-akbar distanza bejn \u017cew\u0121 postijiet fir-Renju Unit huwa ta' 1,350 kilometru (224 mil) bejn Land's End f'Cornwall (\u0127dejn Penzance) u John O'Groats f'Caithness (\u0127dejn Thurso), vja\u0121\u0121 ta' jumejn bil-karozza.", "Meta ti\u0121i mkejla direttament mit-tramuntana \u2013 g\u0127an-nofs inhar hija ftit aktar minn 1,100 kilometru (700 mil) fid-daqs u hija kemm kemm i\u017cg\u0127ar minn 500 kilometru (300 mil) fil-wisa'.", "L-arja totali tar-Renju Unit hija bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 245,000 kilometru kwadru (94,600 mil kwadru).", "Il-Klima tar-Renju Unit hija pjutost ddominata mix-xita matul is-sena kollha.", "It-temperatura tvarja matul l-ista\u0121uni per\u00f2 rari tin\u017cel ta\u0127t \u221210 \u00b0C (14.0 \u00b0F) jew titla' 'l fuq minn 35 \u00b0C (95 \u00b0F).", "L-aktar ri\u0127 komuni huwa mix-xlokk, u min\u0127abba l-o\u010bean Atlantiku jkun hemm temp x'aktarx niedi u kalm.", "In-na\u0127\u0127at tal-Lvant huma l-aktar mkenna minn dan ir-ri\u0127 u g\u0127alhekk l-aktar xotti.", "Il-kurrenti mill-Atlantiku, jissa\u0127\u0127nu mil-Kurrent tal-Golf, li j\u0121ib temp kalm, spe\u010bjalment fil-punent fejn ix-xitwa tkun wa\u0127da pjutost nieda, spe\u010bjalment fl-g\u0127oljiet.", "Is-sjuf huma l-aktar s\u0127an fix-xlokk tal-Ingilterra, li hu l-aktar vi\u010bin lejn l-art prin\u010bipali tal-Ewropa, u l-aktar kiesha fit-trumuntana.", "Il-borra tista' tin\u017cel fix-xitwa u fil-bidu tar-rebbieg\u0127a, g\u0127alkemm ma tantx issibha 'l bog\u0127od mill-g\u0127oljiet.", "L-Ingilterra tammonta g\u0127al ftit aktar min-nofs tal-arja totali tar-Renju Unit u tkopri 130,410 kilometru kwadru (50,350 mil kwadru).", "Il-Pajji\u017c l-aktar li jikkonsisti huwa terren baxx, u terren muntanju\u017c fil-majjistral tal-Tees-Exe line.", "Hemm katini ta' muntanji fil-majjistral (Muntanji ta' Cumbria u Distrett ta' Lagi), fit-trumuntana (it-tirmi\u0121\u0121a tal-g\u0127olja tal-Pennines u l-g\u0127oljiet tal-\u0121ebla tal-\u0121ir tal-Peak District) u fl-ilbi\u010b (Exmoor u Dartmoor).", "Ktajjen i\u017cjed baxxi jinkludu l-g\u0127oljiet ta' \u0121ebla tal-\u0121ir tal-G\u017cira ta' Purbeck, Cotswolds u Lincolnshire Wolds, u d-\"downs\" tal-\u0121ips tal-Formazzjoni tal-\u0121ips tan-Nofs Inhar tal-Ingilterra.", "Ix-xmajjar u l-estwarji ewlenin huma it-Thames, is-Severn u l-estwarju tal-Humber.", "L-G\u0127ola muntanja tal-Ingilterra hija Scafell Pike, li hija fid-Distrett ta' Lagi 978 metri (3,209 piedi).", "L-Ingilterra g\u0127andha numru kbir ta' r\u0127ula kbar u bliet u, f'termini ta' \u017coni urbani kbar, g\u0127andha sitta mill-50 l-akbar \u017coni fl-Unjoni Ewropea.", "L-iSkozja tammonta g\u0127al madwar terz tal-arja totali tar-Renju Unit, u tkopri 78,789 kilometri kwadri (30,420 mil kwadru).", "It-topografija tal-iSkozja hija mag\u0127rufa g\u0127al-Highland Boundary Fault \u2013 qasma geolo\u0121ika fil-blata \u2013 li taqsam l-art prin\u010bipali tal-iSkozja minn Helensburgh sa Stonehaven.", "Il-Qasma tissepara \u017cew\u0121 re\u0121juni differenti totalment differenti, b\u0127all-g\u0127oljiet fit-tramuntana u l-punent filwaqt fin-nofs inhar u l-lvant jinsabu l-witjiet.", "L-iktar re\u0121jun im\u0127atteb jinsabu l-aktar postijiet \u0127orox tat-terran tal-iSkozja, li jinkludi l-aktar post g\u0127oli Ben Nevis, 1344 metru, (4,409 pied).", "\u017boni witja, fin-nofs inhar tal-iSkozja, huma aktar \u010batti u hawnhekk jinsab il-bi\u010b\u010ba kbira tal-popolazzjoni, spe\u010bjalment fil-parti irqiqa bejn Firth of Clyde u Firth of Forth li huma mag\u0127rufa b\u0127ala l- \u010ainturin \u010aentrali.", "Glasgow hija l-akbar belt tal-iSkozja, g\u0127alkemm Edinburgu hija l-kapitali u \u010b-\u010bentru politiku tal-pajji\u017c.", "L-iSkozja anki g\u0127andha kwa\u017ci tmien mitt g\u017cira, l-aktar fil-punent u fit-tramuntana tal-art prin\u010bipali, l-aktar mag\u0127rufa huma l-Hebrides, Il-\u0120\u017cejjer ta' Orkney u l-\u0120\u017cejjer ta' Shetland.", "Wales jammonta g\u0127al inqas minn g\u0127axar tal-arja totali tar-Renju Unit, u tkopri biss 20,758 kilometru kwadru (8,010 mil kwadru).", "Wales huwa ddominat mill-muntanji g\u0127alkemm fin-Nofs Inhar ta' Wales hemm inqas muntanji mit-tramuntana u fin-nofs ta' Wales.", "Il-popolazzjoni u l-industrija prin\u010bipali tinsab fin-Nofs Inhar ta' Wales u fejn sewwa sew jinsabu l-bliet ta' Cardiff, Swansea u Newport u Widien tan-Nofs inhar ta' Wales.", "L-g\u0127ola muntanji f'Wales qeg\u0127din f'Snowdonia, u jinkludu Snowdon (\"Yr Wyddfa\" bil-Galli\u017c), 1,085 metru (3,560 pied) li hija l-g\u0127ola punt ta' Wales.", "Il-14(jew 15 possibli) muntanji ta' Wales g\u0127ola minn 3,000 pied (914 metru) huma flimkien mag\u0127rufa b\u0127ala l-Welsh 3000s.", "Wales g\u0127andu l-fruntieri tieg\u0127u mal-Ingilterra fl-Ilvant u l-ba\u0127ar fuq it-tlett na\u0127\u0127at l-o\u0127ra: Il-Fliegu ta' Bristol fin-nofs inhar, il-Fliegu ta' San \u0120or\u0121 fil-punent, u l-Ba\u0127ar Irlandi\u017c fit-tramuntana.", "Wales g\u0127andu l-fuq minn 1,200 kilometru (750 mil) ta' kosta.", "Hemm bosta \u0121\u017cejjer \u0127dejn l-art prin\u010bipali ta' Wales, l-akbar wa\u0127da hija Anglesey (\"Ynys M\u00f4n\") fil-majjistral.", "L-Irlanda ta' Fuq jammonta biss g\u0127al 14,160 kilometru kwadru (5,470 mil kwadru) u hija mimlija bl-g\u0127oljiet.", "Hija tinkludi l-Lough Neagh u til\u0127aq 388 kilometru kwadru (150 mil kwadru), l-akbar ammont ta' ilma fir-Renju Unit u l-Irlanda.", "L-G\u0127ola punt hija Slieve Donard li hija g\u0127olja 849 metru (2,785 pied) fil-provin\u010bja tal-Muntanji ta' Mourne.", "Il-Kapitali tal-pajji\u017ci individwali tar-Renju Unit huma:Belfast (Irlanda ta' Fuq), Cardiff (Wales), Edinburgu (Skozja) u Londra (Ingilterra), li hija wkoll il-belt kapitali tar-Renju Unit.", "L-Akbar \u017coni urbani huma::", "skont i\u010b-\u010bensiment ta' April 2001, il-popolazzjoni totali tar-Renju Unit kienet ta' 58,789,194, it-tielet l-akbar fl-Unjoni Ewropea (wara l-\u0120ermanja u Franza), il-\u0127ames l-akbar fil-Commonwealth u fl-ewwel u g\u0127oxrin post fost in-nazzjonijiet kollha tad-dinja.", "Huwa stmat li sa nofs l-2006, il-popolazzjoni \u017cdiedet g\u0127al 60,587,300.", "Il-bi\u010b\u010ba kbira ta' din i\u017c-\u017cieda kienet min\u0127abba l-immigrazzjoni i\u017cda wkoll min\u0127abba i\u017c-\u017cieda fir-rata tat-twelid u l-fatt li n-nies qeg\u0127din jg\u0127ixu \u0127ajja itwal.", "Il-popolazzjoni tal-Ingilterra sa nofs l-2006 kienet stmata li hija 50,762,900 u b'hekk tag\u0127milha wa\u0127da mill-pajji\u017ci fejn hemm densit\u00e0 g\u0127olja b'383 persuna f' kilometru kwadru.", "Madwar kwart tal-popolazzjoni tar-Renju Unit jg\u0127ixu fix-xlokk tal-Ingilterra fejn huwa pjutost urban u suburban.", "Sa nofs 2006, kien stmat li l-popolazzjoni tal-iSkozja hija 5,116,900, Filwaqt li il-popolazzjoni ta' Wales kienet stmata 2,965,900 u dik tal-Irlanda ta' Fuq 1,741,600 b' densit\u00e0 ferm aktar baxxa minn dik tal-Ingilterra.", "Ikkomparata mad-densit\u00e0 tal-Ingilterra, il-figuri korrespondenti huma 142 g\u0127al Wales, 125 g\u0127all-Irlanda ta' Fuq u 65 g\u0127all-iSkozja.", "Fl-2006, Il-medja tar-rata tal-fertilit\u00e0 totali (RTF) madwar ir-Renju Unit kienet ta' 1.84 ulied g\u0127al kull mara, inqas mir-rata li \u017c\u017comm il-popolazzjoni l-istess, i\u017cda og\u0127la mill-rata tal-2001 fejn la\u0127qet rekord baxxa ta' 1.63.", "Fir-Renju Unit, l-Ingilterra u Wales, b'1.83, kienu t-tnejn vi\u010bin g\u0127all-medja tar-Renju Unit, i\u017cda tal-iSkozja kienet aktar baxxa b'1.67 biss.", "Ir-RTF tar-Renju Unit kien ferm aktar fil-'baby boom' tal-1960ijiet, fejn la\u0127qet 2.95 ulied g\u0127al kull mara fl-1964.", "Fil-\u0121urnata pre\u017centi l-popolazzjoni tar-Renju Unit hija mfassla minn gruppijiet etni\u010bi differenti i\u017cda l-aktar mill-:pre-\u010aelti\u010bi, \u0120elti\u010bi, -Rumani, Anglo-Sassuni, u Normanni.", "Minn 1945, ir-relazzjonijiet internazzjonali li in\u0127olqu mill-Imperu Brittanniku \u0127ejjew it-triq g\u0127all-immigrazzjoni sustanzjali, spe\u010bjalment mill-Afrika, il-Karabew u minn Nofs inhar tal-Asja.", "Min\u0127abba li \u010b-\u010bittadini tal-UE huma \u0127ielsa li jg\u0127ixu u ja\u0127dmu f'pajji\u017ci o\u0127ra tal-UE, l-a\u010b\u010bess tal-pajji\u017ci membri \u0121odda tal-2004 mill-Ewropa \u010aentrali u tal-Ilvant irri\u017culta f'aktar immigrazzjoni minn dawn il-pajji\u017ci.", "Mill-2001, 91.1% tal-popolazzjoni identifikaw ru\u0127hom b\u0127ala bojjod, u b'hekk il-bqija, 7.9% tal-popolazzjoni tar-Renju Unit, jidentifikaw ru\u0127hom b\u0127ala ta' razza m\u0127allta jew gruppi etni\u010bi minuri o\u0127rajn.", "Id-diversit\u00e0 etnika tvarja sinnifikament madwar ir-Renju Unit.", "30.4 fil-mija tal-popolazzjoni ta' Londra u 37.4 fil-mija ta' Leicester kien stmat li m'humiex bojjod f'\u0120unju 2005, filwaqt li inqas minn 5 fil-mija tal-popolazzjoni tal-Grigal tal-Ingilterra, Wales u l-Lbi\u010b tal-Ingilterra kien minn etnika minuri skont i\u010b-\u010bensiment tal-2001.", "Mill-2007, 22% tat-tfal ta' skejjel primarji u 17.7% tat-tfal li jattendu skejjel sekondarji fl-Ingilterra kienu minn familji ta' etnika minuri.", "Fir-Renju Unit hemm rata ta' twelid-barrani g\u0127oli, g\u0127al kuntrast mal-pajji\u017ci Ewropej o\u0127rajn, l-immigrazzjoni qieg\u0127da tikkontribwixxi g\u0127al din l-popolazzjoni li qieg\u0127da tikber, u tammonta g\u0127al nofs i\u017c-\u017cieda fil-popolazzjoni mill-1991 sa 2001.", "L-aktar figura ri\u010benti (2006) turi li l-immigrazzjoni netta g\u0127ar-Renju Unit kienet ta' 191,000 (591,000 immigrant u 400,000 emigrant), \u017cdieda mi\u010b-\u010bifra ta' 185,000 tal-2005 (fl-a\u0127\u0127ar mill-a\u0127\u0127ar, kien hemm telfa' ta' 126,000 Brittanni\u010bi u \u017cieda ta' 316,000 \u010bittadini barranin) Wie\u0127ed minn sitta kienu minn pajji\u017ci tal-Ewropa tal-Ilvant, b'numru akbar \u0121ejjin mill-pajji\u017ci tal-Commonwealth il-\u0121dida.", "\u017bew\u0121 ter\u017ci tal-immigrazzjoni netta huma mill-Subkontinent Indjan, bosta minnhom sabiex jing\u0127aqdu mal-familja tag\u0127hom.", "Filwaqt, li mill-inqas 5.5 miljun persuna imwielet Brittanniku qieg\u0127ed jg\u0127ix barra mir-Renju Unit.", "L-aktar postijiet popolari g\u0127all-emigranti huma Awstralja, Spanja, Franza, New Zealand u L-iStati Uniti.", "Madankollu, studju ta' tbassir demografiku g\u0127all-bliet wera li l-figuri kkwotati tal-immigrazzjoni m'humiex ta' min torbot fuqhom u l-immigrazzjoni netta g\u0127al 2005 kienet madwar 400,000.", "Madankollu, fir-Renju Unit il-proporzjon ta' persuni mwielda barra hu ftit aktar baxx minn f'pajji\u017ci o\u0127ra Ewropej.", "Fl-2004, in-numru ta' persuni li saru \u010bittadini Brittanni\u010bi kiber g\u0127al rekord ta' 140,795 - \u017cieda ta' 12% mis-sena ta' qabel.", "Dan in-numru \u017cdied drastikament mill-2000.", "Il-ma\u0121\u0121oran\u017ca kbira ta\u010b-\u010bittadini \u0121odda \u0121ew mill-Afrika (32%) u l-Asja (40%), filwaqt li l-akbar tliet gruppi huma nies mill-Pakistan, l-Indja u s-Somalja.", "Fl-2006, kien hemm 149,035 applikazzjoni g\u0127a\u010b-\u010bittadinan\u017ca Brittannika, 32% inqas mill-2005.", "In-numru ta' persuni li \u0121ew mog\u0127tija \u010b-\u010bittidinan\u017ca matul l-2006 kien 154,095, 5% inqas mill-2005.", "L-akbar grupp ta' persuni li \u0121ew mog\u0127tija \u010b-\u010bittadinan\u017ca Brittannika kienu mill-Indja, l-Pakistan, is-Somalja u mill-Fillipini.", "Fl-2006, 21.9% ta' trabi li twieldu fl-Ingiltterra u f'Wales \u0121ew imwielda minn ommijiet li twieldu barra mir-Renju Unit, (146,956 minn 669,601), skont l-istatisti\u010bi uffi\u010bjali ma\u0127ru\u0121a fl-2007 li juru wkoll l-og\u0127la [[Lista ta' pajji\u017ci u territorji skont ir-rata ta' fertilit\u00e0|rata tat-twelid] f'26 sena.", "I\u017cda b\u0127all-pajji\u017ci o\u0127ra tal-Unjoni Ewropej, ir-rata tat-tweliet baqg\u0127et ta\u0127t ir-rata li \u017c\u017comm il-popolazzjoni l-istess.", "Meta l-UE tkabbret aktar lejn l-ilvant fl-2004 u fl-2007, \u0127olqot id-dritt li nies minn pajji\u017ci b\u0127all-[[Polonja]], is-[[Slovakkja]], u l-[[Litwanja]], u aktar ri\u010bentament ir-[[Romanija]] u l-[[Bulgarija]] li joqg\u0127odu fir-Renju Unit.", "I\u010b-\u010bifri ppublikati f'Awissu 2007 juru li 682,940 persuna applikaw g\u0127as-[[Skema ta' re\u0121istrazzjoni g\u0127al-\u0127addiema]] (g\u0127a\u010b-\u010bittadini ta' pajji\u017ci mi\u010b-\u010bentru u mill-ilvant tal-Ewropa li ssie\u0127bu fl-UE f'Mejju 2004) bejn l-[[1 ta' Mejju]] [[2004]] u t-[[30 ta' \u0120unju]] [[2007]], li 656,395 \u0121ew a\u010b\u010bettati.", "Il-\u0127addiema li huma impjegati minnhom stess u persuni li m'humiex qeg\u0127din ja\u0127dmu (jinkludu studenti) m'humiex obligati li jirre\u0121istraw ta\u0127t din l-iskema g\u0127alhekk din i\u010b-\u010bifra turi repre\u017centazzjoni baxxa tad-d\u0127ul tal-immigranti.", "Dawn il-figuri ma jurux in-numru ta' immigranti i\u017cda dawk li marru lura lejn darhom.", "Madankollu 56% tal-applikanti fit-12-il xahar sat-30 ta' \u0120unju 2007 li rraportaw pjannijiet li jibqg\u0127u g\u0127al massimu ta' tliet xhur, b'immigrazzjoni netta fl-2005 minn pajji\u017ci \u0121odda tal-UE ta' 64,000.", "Ir-ri\u010berka turi li total ta' miljun persuna marru joqg\u0127odu r-Renju Unit sa April 2008, i\u017cda nofs dan in-numru s'issa marru lura jew inkella marru f'pajji\u017c ie\u0127or.", "Informazzjoni tan-[[Numru Nazzjonali ta' Assikurazzjoni]] juri li 2.5 miljun \u0127addiem barrani mar fir-Renju Unit g\u0127ax-xog\u0127ol (jinkludi dawk li marru g\u0127al perjodi qosra), il-ma\u0121\u0121oranza minn pajji\u017ci tal-UE, bejn l-2002 u l-2007.", "Il-Gvern tar-Renju Unit b\u0127alissa qieg\u0127ed jo\u0127loq [[Sistema ta' immigrazzjoni ibba\u017cata fuq il-Punti (Renju Unit)|sistema ta' immigrazzjoni ibba\u017cata fuq il-punti]] sabiex tie\u0127u post is-skema kurrenti g\u0127all-immigrazzjoni minn barra \u017c-[[\u017bona Ewropea Ekonomika]].", "[[Stampa:Anglospeak(800px).png|thumb|250px|Pajji\u017ci fejn l-[[Lingwa Ingli\u017ca|Ingli\u017c]] g\u0127andu \"de facto\" jew \"de jure\" statut ta' lingwa uffi\u010bjali.]]", "Minkejja r-Renju Unit m'g\u0127andux \"[[de jure]]\" lingwa uffi\u010bjali, il-[[lingwa mitkellma]] predominanti hija l-[[lingwa in\u0121li\u017ca|Ingli\u017c]], lingwa [[\u0120ermanika tal-Ilvant]] li g\u0127andha l-g\u0127eruq tag\u0127ha fl-[[In\u0121li\u017c Qadim]] li g\u0127andu ammont kbir ta' self mill-[[iSkandinavu Qadim]], [[Lingwa Fran\u010bi\u017ca|Fran\u010bi\u017c]] [[Lingwa Normanna|Normann]] u l-[[Lingwa Latina|Latin]].", "Il-Lingwa Ingli\u017ca hija imxerrda mad d-dinja (min\u0127abba l-Imperu Brittanniku u l-qawwa tal-i[[Stati Uniti]]) u g\u0127alhekk saret il-[[Lingwa Internazzjonali tal-kummer\u010b|lingwa tal-kummer\u010b tad-dinja]].", "Hija l-aktar [[It-Tg\u0127allim tal-lingwa Ingli\u017ca|lingwa mg\u0127allma b\u0127ala t-tieni lingwa]] madwar id-dinja.", "Il-Lingwi l-indi\u0121eni l-o\u0127rajn tar-Renju Unit huma l-[[Lingwa Ingli\u017c-Sko\u010b\u010bi\u017c|Ingli\u017c-Sko\u010b\u010bi\u017c]] (li hija abbenata vi\u010bin \u0127afna mal-Ingli\u017c) u erba' [[lingwi \u010aelti\u010bi]].", "Il-lingwi \u010aelti\u010bi jinqasmu f'\u017cew\u0121 gruppi: \u017cew\u0121 lingwi \u010aelti\u010bi tat-tip P ([[Lingwa Galli\u017ca|Galli\u017c]] u [[Lingwa Kornika|Korniku]]); u \u017cew\u0121 lingwi \u010aelti\u010bi tat-tip Q ([[Lingwa Irlandi\u017ca|Irlandi\u017c]] u [[Gaeliku Sko\u010b\u010bi\u017c]]).", "Id-djaletti \u010aelti\u010bi kellhom influwenza persistenti mill-[[Kumbriku]] fit-tramuntana tal-Ingilterra g\u0127al sekli, l-aktar famu\u017c fis-sett ta' numri u\u017cati sabiex jg\u0127oddu l-mog\u0127o\u017c (ara [[Yan Tan Tethera]]). skont i\u010b-\u010bensiment tal-2001, hemm ftit aktar minn 20% tal-popolazzjoni ta' Wales li jg\u0127idu li jafu jitkellmu bil-Galli\u017c, \u017cieda \u017cg\u0127ira mill-1991.", "Aktar minn hekk, huwa stmat li hemm 200,000 li jistg\u0127u jit\u0127addu bil-Galli\u017c u li jg\u0127ixu l-Ingilterra.", "Il-Galli\u017c u l-Gaeliku Sko\u010b\u010bi\u017c huma mitkellma fost gruppi \u017cg\u0127ar madwar id-dinja, xi ftit [[Gaeliku Sko\u010b\u010bi\u017c fil- Kanada|Gaeliku]] g\u0127adu mitkellem fin-[[Nova Skozja]] u l-[[Kanada]], filwaqt l-Galli\u017c g\u0127adu mitkellem fil-[[Patagonja]] u fl-[[Ar\u0121entina]].", "Il-lingwi tal-immigranti jikontribwixxu g\u0127al 10% tal-popolazzjoni tar-Renju Unit, il-[[Lingwa Fran\u010bi\u017ca|Fran\u010bi\u017c]] huwa mitkellem minn 2.3% tal-popolazzjoni tal-pajji\u017c, 1.0% tal-Brittanni\u010bi jitkellmu bil-[[Lingwa Polakka|Polakk]] li juri l-migrazzjoni tal-masses ri\u010benti g\u0127ar-Renju Unit.", "0.9% tal-popolazzjoni tar-Renju Unit jitkellmu bil-[[Lingwa \u0120ermani\u017ca|\u0120ermani\u017c]] u 0.8% l-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]].", "L-akbar ammont ta' lingwi barranin o\u0127ra mitkellma fir-Renju Unit g\u0127andhom l-ori\u0121ni tag\u0127hom mill-[[Ewropa]], l-[[Asja]] u l-[[Afrika]].", "Per\u010benta\u0121\u0121 akbar ta' immigranti fir-Renju Unit ji\u0121u minn pajji\u017ci [[Anglofoni]] (b\u0127an-[[Ni\u0121erja]], l-[[\u0120amajka]], [[Hong Kong]] u l-[[Filippini]]), g\u0127alhekk ma tantx hemm diversit\u00e0 kbira bejn ftit komunitajiet etni\u010bi minuri.", "G\u0127alkemm ir-Renju Unit g\u0127andu tradizzjoni antika [[Kristjane\u017cmu|Nisranija]] u g\u0127ad hemm rabta bejn il-knisja u l-istat, is-so\u010bjet\u00e0 tar-Renju Unit hija prevalentament [[sekulari]] b'38% li jsostnu f'twemmin f'xi [[Alla]] u dawk li jidentifikaw ru\u0127hom ma' reli\u0121jon partikolari.", "Il-[[Kristjane\u017cmu]] huwa l-aktar ipprattikat segwit mill-[[Islam]], il-[[Hindui\u017cmu]], is-[[Sikhi\u017cmu]] u l-[[\u0120udai\u017cmu]].", "[[Stampa:Westminster abbey west.jpg|thumb|upright|250px|[[Westminster Abbey]] huwa u\u017cat g\u0127all-[[kurunazzjoni]] tal-[[Monarka Brittaniku]], meta jin\u0127atar ukoll kap tal-Knisja tal-Ingilterra.]]", "Il-[[Kristjane\u017cmu]] huwa r-reli\u0121jon l-aktar ippratikata fir-Renju Unit b'\u0127afna [[knejjes]], [[denominazzjonijiet]], u [[gruppi]] nsara.", "Is-Survey ta' [[Tearfund]] fl-2007 wera li 53% iqisu ru\u0127hom b\u0127ala nsara.", "Dan jaqbel \u0127afna mas-Survey tax-Xe\u0127ta So\u010bjali Brittanika tal-2004, u sal-2001 i\u010b-\u010bensiment tar-Renju Unit sab li 71.6% huma nsara g\u0127alkemm dik tal-2001 kienet \"mistoqsija aktar bil-\u0127lewwa\".", "Il-Knisja tal-Ingilterra, li nfirdet minn [[Knisja tal-Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman|Ruma]] fl-1534 (ara [[Reforma In\u0121li\u017ca]]) hija, illum, il-Knisja '[[Knisja Stabbilita|stabbilita]]' tal-Ingilterra u parti integrali mill-[[Komunit\u00e0 Anglikana]].", "Il-[[Monarka Brittanniku]] jrid ikun membru tal-Knisja tal-Ingilterra ta\u0127t l-[[Att tal-Stabbiliment 1701]] u hu l-[[Gvernatur tal-Knisja tal-Ingilterra|Gvernatur Suprem]] tag\u0127ha.", "L-[[Ar\u010bisqof ta' Canterbury]] huwa l-g\u0127ola isqof tal-knisja.", "L-influwenza diretta tal-[[Knisja tal-Ingilterra]] naqset \u0127afna matul dawn l-a\u0127\u0127ar snin, per\u00f2 g\u0127andha [[Is-Sinjur Spiritwali|rappre\u017centazzjoni]] fil-[[Parlament tar-Renju Unit]] u d-dritt li tipproponi le\u0121i\u017clatura (\u0121eneralment fl-amministrazzjoni li g\u0127andha x'jaqsam mar-reli\u0121jon), permezz tas-[[Sinodu \u0120enerali]], li tista' ssir li\u0121i, i\u017cda mhux irreveduta mill-Parlament.", "Il-[[Knisja tal-iSkozja]] (mag\u0127rufa informalment b\u0127ala l-[[Kirk]]), li infirdet minn Ruma fl-1560 (ara [[Reforma Sko\u010b\u010bi\u017ca]]) hija knisja [[Presbiterjana]], mag\u0127rufa b\u0127ala l-[[knisja nazzjonali]] tal-iSkozja, u hija independenti mill-istat.", "Il-Monarka Brittanniku hu membru ordinarju, u jrid jie\u0127du \u0121urament li \"jiddefendi s-sikurta\" tal-Knisja fil-Kurunazzjoni.", "Il-[[Knisja Episkopali Sko\u010b\u010bi\u017ca]], li issa hija parti mill-Komunit\u00e0 Anglikana, \u0121ejja mi\u017c-\u017cminijiet tal-istabbiliment finali tal-presbiterjani\u017cmu fl-iSkozja fl-1690, meta nfirdet mill-Knisja tal-iSkozja u m'hijiex parti mill-Knisja Anglikana.", "Firdiet o\u0127ra fil-Knisja tal-iSkozja, spe\u010bjalment fis-seklu dsatax, \u0127olqu knejjes varji o\u0127ra presbiterjani fl-iSkozja, li jinkludu l- [[Knisja \u0126ielsa tal-iSkozja]].", "Fl-1920ijiet, il-[[Knisja ta' Wales]] infirdet mill-Knisja tal-Ingilterra u ma baqg\u0127etx stabbilita.", "Il-Knisja ta' Wales g\u0127adha fil-[[Komunit\u00e0 Anglikana]].", "Il-[[metodi\u017cmu]] u knejjes independenti o\u0127rajn huma tradizzjonalment b'sa\u0127\u0127ithom f' Wales.", "Il-[[Knisja tal-Irlanda]] Anglikana ma baqg\u0127etx stabbilita mis-seklu dsatax.", "Il-Knisja tkopri l-\u0121\u017cira kollha tal-[[Irlanda]] (kemm l-[[Irlanda ta' Fuq]] u l-[[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]]).", "Fl-Irlanda ta' Fuq il-[[Knisja Kattolika Rumana fl-Irlanda|Knisja Kattolika fl-Irlanda]] hija l-akbar denominazzjoni, g\u0127alkemm il-[[Protestanti]] huma fil-ma\u0121\u0121orita.", "Il-[[Knisja Presbiterjana fl-Irlanda]] hija l-akbar demominazzjoni protestanta u hija fit-teolo\u0121ija u storja tag\u0127ha vi\u010bin \u0127afna g\u0127all-Knisja tal-iSkozja.", "Il-[[Knisja Kattolika Rumana tal-Gran Brittanja|Knisja Kattolika Rumana]] hija t-tieni l-akbar denominazzjoni ta' Kristjane\u017cmu fir-Renju Unit.", "Wara r-[[Reforma Protestanta]], g\u0127addew li\u0121ijiet \u0127orox kontra l-Kattoli\u010bi; dawn \u0121ew imne\u0127\u0127ija mill-li\u0121ijiet tal-[[Eman\u010bipazzjoni Kattolika]] fl-1829.", "Hemm \u0121erarkiji Kattoli\u010bi separati g\u0127all-[[Knisja Kattolika Rumana tal-Ingilterra u Wales|Ingilterra u Wales]], [[Knisja Kattolika Rumana fl-iSkozja|l-iSkozja]] u [[Knisja Kattolika Rumana tal-Irlanda|l-Irlanda]].", "Hemm gruppi o\u0127ra nsara fostom il-[[Metodisti]] (li twaqqfu minn [[John Wesley]] f'Londra) u l-[[Battisti]].", "Hemm ukoll knejjes [[Evan\u0121eli\u017cmu|Evan\u0121eli\u010bi]] u [[Pentekostali]], li bosta minnhom kibru bl-[[Immigrazzjoni g\u0127ar-Renju Unit|immigrazzjoni]] minn madwar il-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]] u postijiet o\u0127ra.", "Il-Knejjes Pentekostali huma fit-tielet post fl-attendenza wara l-Knisja tal-Ingilterra u l-Knisja Kattolika Rumana .", "[[Stampa:ELM and LMC Angled View 1.jpg|thumb|250px|[[Moskeja fil-Lvant ta' Londra]], hija wa\u0127da mill-akbar postijiet ta' qima mawmettana fil-pajji\u017c.]]", "Huwa ma\u0127sub li n-numru ta' [[I\u017clam|Mussulmani]] fir-Renju Unit jammonta g\u0127al 1.8 miljun.", "Hemm [[Moskej]] f'\u0127afna mir-re\u0121juni: L-akbar gruppijiet huma ta' ori\u0121ni [[Pakistani Brittanni\u010bi|Pakistana]], [[Bangladexxi Brittanni\u010bi|Bangladexxa]] u [[Indjani Brittanni\u010bi|Indjana]].", "Aktar ri\u010benti, [[refu\u0121jati]] mis-[[Somalia]], [[Repubblika Torka ta\u010b-\u010aipru ta' Fuq|\u010aipru ta' Fuq]], il-[[Balkani]] u [[G\u0127arab]] \u017cdiedu u b'hekk il-popolazzjoni mussulmana Brittanika \u017cdiedet.", "Fl-2006 il-kummenti tal-politiku [[Jack Straw (politikant)|Jack Straw]] qajmu kontroversja dwar l-lbies tal-velu jew [[burka]] minn nisa mussulmani li tirrefleti l-firda fost il-Brittanni\u010bi dwar l-integrazzjoni tal-mussulmani fis-so\u010bjeta Brittanika.", "Ir-[[Reli\u0121jonijiet Indjani|reli\u0121jonijiet ta' Ori\u0121ni Indjana]], b\u0127all-[[Hindui\u017cmu]], [[Sikhi\u017cmu]], [[Buddi\u017cmu]] u [[\u0120ani\u017cmu]], g\u0127andhom segwa\u010bi fil-Brittanja.", "Fi\u010b-\u010bensiment tal-2001, kien hemm madwar 560,000 ru\u0127 li jemmnu fil-Hindui\u017cmu filwaqt 340,000 li jemmnu fis-Sikhi\u017cmu.", "Il-[[Buddi\u017cmu]] huwa ppratikat minn madwar 150,000 ru\u0127.", "X'aktarx li dawn il-figuri \u017cdiedu mill-2001.", "Wie\u0127ed mill-[[Organizzazzjonijiet mhux govermentali]], jestima li hemm 800,000 li jemmnu fil-Hindui\u017cmu fir-Renju Unit.", "Hemm madwar 270,000 [[Lhudi]] fil-Brittanja, skont i\u010b-\u010bensiment tal-2001.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu popolazzjoni kbira ta' [[atej]] u [[anjosti\u010bi]] b'13,626,00 (23.2% tal-popolazzjoni tar-Renju Unit) jew jg\u0127idu li m'g\u0127andhomx reli\u0121jon jew ma jirrispondux il-mistoqsija dwar ir-reli\u0121jon fi\u010b-\u010bensiment tal-2001.", "[[Stampa:HSBC Tower.jpg|thumb|Il-Kwartiri tal-HSBC [[8 Canada Square]] f' Canary Wharf.", "HSBC huwa l-akbar Korporazzjoni fid-dinja skont [[Forbes Global 2000]].]]", "[[Stampa:London.bankofengland.arp.jpg|thumb|[[Bank of England]]; il- [[Bank \u010aentrali]] tar-Renju Unit.]]", "L-Ekonomija tar-Renju Unit hija mag\u0127mula (mill-kbir g\u0127a\u017c-\u017cg\u0127ir) mill-ekonomiji tal-[[Ekonomija tal-Ingilterra|Ingilterra]], l-i[[Ekonomija tal-iSkozja|Skozja]], il-[[Ekonomija ta' Wales|Wales]] u tal-[[Ekonomija tal-Irlanda ta' Fuq|Irlanda ta' Fuq]].", "Il-Brittanni\u010bi bdew [[Ir-Rivoluzzjoni Industrijali]] u b\u0127al \u0127afna pajji\u017ci li kienu qeg\u0127din jg\u0127addu minn dan il-pro\u010bess, fil-bidu kkon\u010bentraw fuq l-industrija tqila b\u0127all-[[bini tal-vapuri]], it-[[t\u0127affir g\u0127all-fa\u0127am]], produzzjoni tal-[[azzar]] u t-[[tessili]].", "L-Imperu \u0127oloq suq barrani g\u0127al prodotti Brittanni\u010bi, u bih ir-Renju Unit setg\u0127a jiddomina l-kummer\u010b internazzjonali fis-seklu dsatax.", "Madankollu, meta n-nazzjonijiet l-o\u0127ra bdew jindustrijalizzaw, flimkien mad-deterjorazzjoni fl-ekonomija wara \u017c-\u017cew\u0121 gwerrer dinjin, ir-Renju Unit beda' jitlef il-vanta\u0121\u0121 kompetittiv u l-industrija bdiet tmur lura matul is-seklu g\u0127oxrin.", "Is-settur tas-servizzi Brittanniku, madankollu, xorta wa\u0127da kiber sustanzjalment, u issa jag\u0127mel madwar 73% tal-[[GDP]].", "Is-settur tas-servizzi tar-Renju Unit huwa ddominat mis-servizzi finanzjarji, spe\u010bjalment fil-qasam tal-banek u dawk tal-assigurazzjoni.", "Londra hija l-akbar \u010bentru tal-finanzi fid-dinja bil-[[Stock Exchange]] ta' Londra, [[London International Financial Futures and Options Exchange]], u l-[[Lloyd's of London]] Negozju tal-assigurazzjoni kollha ibba\u017cati fil- [[Londra|Belt ta'Londra]].", "Ir-Renju Unit g\u0127andu l-akbar ammont ta' banek barranin fid-dinja.", "Fl-a\u0127\u0127ar g\u0127axar snin, \u010bentru rivali tal-finanzi kiber fi\u017c-\u017cona tad-[[Docklands ta' Londra|Docklands]] f'Londra u [[HSBC]] u [[Barclays plc|Barclays Bank]] stabilixxew l-uffi\u010bji prin\u010bipali tag\u0127hom hemmhekk.", "\u0126afna kumpaniji multinazzjonali li m'humiex primarjament mir-Renju Unit g\u0127a\u017clu 'l Londra b\u0127ala l-post fejn jistabilixxu l-uffi\u010bji prin\u010bipali tag\u0127hom g\u0127all-Ewropa jew g\u0127all-bqija tad-dinja: e\u017cempju huwa [[Citigroup]], organizzazzjoni tal-finanzi mill-[[Istati Uniti]].", "[[Londra]] hija \u010bentru kbir ta' negozju u kummer\u010b mondjali u hija l-mexxeja tal-ekonomija globali flimkien ma' [[New York City]] u [[Tokyo]].", "Ri\u010bentament, l-ekonomija tar-Renju Unit \u0121iet imexxija minn prin\u010bipji ta' liberalizzazzjoni tas-suq, taxxa u regulazzjoni baxxi. skont ir-[[rati tal-kambju]], ir-Renju Unit hu l-\u0127ames l-akbar ekonomija fid-dinja u t-tieni l-akbar fl-Ewropa wara l-[[\u0120ermanja]].", "It-[[Turi\u017cma fir-Renju Unit|Turi\u017cmu]] huwa vera importanti g\u0127all-ekonomija Brittanika.", "B'madwar 27 miljun turist fis-sena, ir-Renju Unit huwa s-sitt l-aktar destinazzjoni favurita mat-turisti fid-dinja.", "Is-Settur tal-manufattura, madankollu, mar lura sinjifikattivament mit-tieni Gwerra dinjija u fl-2003 kienet responsabbli g\u0127al sitt mill-prodott nazzjonali.", "L-Industrija tal-Karozzi hija parti sinjifikattiva ta' dan is-settur, minkejja li ddeterjorat \u0127afna min\u0127abba l-falliment ta' [[MG Rover]] u \u0127afna mill-industrija hija barranija.", "Il-produzzjoni ta' Ajruplani kemm g\u0127a\u010b-\u010bivil kif ukoll g\u0127ad-difi\u017ca hija pillastru tal-manufattura fir-Renju Unit.", "E\u017cempji huma [[BAE Systems]] u l-organizzazzjoni [[EADS]] li huma l-propjetarji tal-[[Airbus]].", "[[Rolls-Royce plc|Rolls-Royce]] g\u0127andhom sa\u0127\u0127a kbira fin-negozju tal-magni tal-ajruplani.", "L-industrija tal-kimika u u tal-farma\u010bewti\u010bi hija b'sa\u0127\u0127ita fir-Renju Unit, bit-tieni u s-sitt l-akbar organizzazzjonijiet fid-dinja \u0121ewwa r-Renju Unit.", "Dawn huma [[GlaxoSmithKline]] u [[AstraZeneca]] rispettivament.", "L-[[Industriji Kreativi]] li jammontaw g\u0127al 7.3% GVA fl-2004 li kibru b'medja ta' 5% fis-sena bejn 1997 u 2004.", "Is-settur tal-agrikultura tar-Renju Unit jammonta g\u0127al 0.9% tal-GDP tal-pajji\u017c.", "Ir-Renju Unit g\u0127andu industrija zg\u0127ira ta' riservi tal-faham, gas naturali u \u017cejt.", "L-parti\u010bipazzjoni tal-gvern fl-ekonomija hija imwettqa mill-\"[[Chancellor of the Exchequer]]\" (b\u0127alissa [[Alistair Darling]]) li huwa l-Kap tal-[[Bor\u017ca tal-Ingilterra]].", "Minkejja dan kollu l-[[Prim Ministru]] (b\u0127alissa [[Gordon Brown]]) huwa [[L-ewwel Sinjur tal-Borza]]; Il- \"Chancellor of the Exchequer\" huwa [[It-tieni Sinjur tal-Borza]].", "Madankollu mill-1997, Il-[[Bank of England]], imexxi mill-[[Gvernatur tal-Bank of England]], g\u0127andu kontroll tar-rati tal-interessi u affarijiet o\u0127ra finanzjarji.", "Mill-2007, id-[[Dejn Nazzjonali|dejn nazzjonali]] tela' g\u0127al 43.3% tal-[[GDP]].", "Il-munita tar-Renju Unit hija l-lira sterlina (pound sterling), irrepre\u017centata bis-simbolu [[Pound sign|\u00a3]].", "[[Bank of England]] huwa il- [[bank \u010bentrali]], responsabbli sabiex jirregula l-ammont tal-\u0127ru\u0121 tal-muniti.", "Il-banek fl-iSkozja j\u017commu d-dritt li jo\u0127or\u0121u l-flus tag\u0127hom, b'kundizzjoni li j\u017commu bi\u017c\u017cejjed flus tal-\"Bank of England\" fir-ri\u017cerva.", "Ir-Renju Unit g\u0127a\u017cel li ma jit\u0127olx fi\u017c-[[\u017bona Ewro]], u l-Prim Ministru tar-Renju Unit, [[Gordon Brown]], eskluda s\u0127ubija fil-futur immedjat.", "Il-gvern ta' qablu dak ta' [[Tony Blair]] ta l-kelma li jag\u0127mel referendum pubbliku biex jidde\u010biedu jekk il-[[\u0127ames kriterji tal-ekonomija]] jintla\u0127qux.", "Fl-2005, aktar minn 55% tar-Renju Unit kien kontra l-addozzjoni tal-munita, filwaqt li 30% kienu favur.", "[[Stampa:KingsCollegeChapelWest.jpg|thumb|[[Il-Kulle\u0121\u0121 ta' King, Cambridge|Il-Kulle\u0121\u0121 ta' King]] huwa parti mill-[[Universita ta' Cambridge]], [[Ingilterra]].]]", "Kull Pajji\u017c tar-Renju Unit g\u0127andu sistema tal-edukazzjoni separata, bl-awtorit\u00e0 fuq l-edukazzjoni fl-iSkozja, Wales u l-Irlanda ta' Fuq devoluta.", "Ir-rata uffi\u010bjali ta' nies litterati fir-Renju Unit hija (99%) li hija normali bin-normi ta' pajji\u017c \u017cvillupat.", "Il-[[Programm g\u0127al l-Assesjar tal-Istudenti Internazzjonali]] po\u0121\u0121iet lil Renju Unit fl-erbatax-il post fl-2006 g\u0127al-livell ta' xjenza, fejn skont l-istatisti\u010bi hija aktar g\u0127olja mill-medja tal-OECD.", "[[Edukazzjoni fir-Renju Unit]] hija responsabbilt\u00e0 tas-[[Segretarju tal-Istat tat-Tfal, Skejjel u Familji]] u tas-[[Segretarju tal-Istat tat-Innovazzjoni, Universitajiet u Kapa\u010bitajiet]], g\u0127alkemm l-amministrazzjoni u \u0121bir g\u0127all-iskejjel tal-istat hija responsabbilt\u00e0 tal-[[Awtorit\u00e0 tal-Edukazzjoni Lokali|awtoritajiet tal-edukazzjoni lokali]].", "L-edukazzjoni statali universali fl-Ingilterra u Wales \u0121iet introdotta g\u0127al-livell primarju fil-1870 u g\u0127al dak sekondarju fil-1900.", "L-edukazzjoni hija mandatorja mill-etajiet ta' \u0127amsa sa sittax (15 jekk twieldu fl-a\u0127\u0127ar ta' Lulju jew f'Awwissu).", "Il-ma\u0121\u0121oranza tat-tfal huma edukati fl-iskejjel tal-istat, ftit huma dawk li jag\u0127\u017clu triq o\u0127ra.", "Minkejja li n-numru ta' studenti naqas, n-numru ta' tfal li jattendu [[skejjel privati]] \u017cdied b'aktar minn 7%.", "Aktar minn nofs l-istudenti tal-aqwa universitajiet ta' Cambridge u Oxford, kienu jattendu skejjel tal-istat.", "L-iskejjel tal-istat li m\u0127ollija jag\u0127\u017clu l-istudenti skont l-intelligen\u017ca u l-abbilitajiet akademi\u010bi tag\u0127hom jistg\u0127u j\u0121ibu marki komparabbli ma' dawk li jmorru skejjel privati: Mill-aqwa g\u0127axar skejjel fir-ri\u017cultati tal-GCSE fl-2006, tnejn kienu [[Grammar Schools]] immexxija mill-istat.", "L-Ingilterra g\u0127andha x'u\u0127ud mill-aqwa universitajiet tad-dinja bl-[[Universit\u00e0 ta' Cambridge|Cambridge]], l-[[Universit\u00e0 ta' Oxford|Oxford]], u l-[[Universit\u00e0 ta' Londra|Londra]] fost l-aqwa g\u0127oxrin tal-[[THES - Rankings tal-Universitajiet tad-dinja]] fl-2007.", "Hemm bi\u017ca', per\u00f2, li min\u0127abba n-nuqqas ta' studenti li qeg\u0127din jistudjaw lingwi barranin fl-Ingilterra, se jkolla effett \u0127a\u017cin fuq il-kummer\u010b, u qajjmet pressjoni biex lingwi jing\u0127ataw aktar importanza.", "Fl-Iskozja, is-[[Segratarju tal-Kabinett g\u0127all-Edukazzjoni u Tg\u0127allim g\u0127all-\u0126ajja]] hu responsabbli lejn il-[[Parlament Sko\u010b\u010bi\u017c]] g\u0127all-edukazzjoni, waqt li l-amministrazzjoni u l-\u0121bir ta' fondi g\u0127all-iskejjel tal-istat huma r-responsabbilt\u00e0 tal-Awtoritajiet Lokali.", "L-Iskozja le\u0121i\u017clat l-ewwel darba dwar il-provi\u017cjoni universali tal-edukazzjoni fl-1696.", "In-numru ta' tfal li jattendu l-iskejjel privati huwa inqas minn 4% g\u0127alkemm qieg\u0127ed jikber bilmod dan l-a\u0127\u0127ar.", "L-istudenti li jattendu universitajiet sko\u010b\u010bi\u017ci ma j\u0127allsux flus g\u0127all-edukazzjoni u lanqas g\u0127al-gradwazzjoni g\u0127ax il-\u0127las g\u0127all-edukazzjoni \u0121ie mne\u0127\u0127i fl-2001 filwaqt li l-\u0127las g\u0127all-gradwazzjoni \u0121ie imne\u0127\u0127i fl-2008.", "L-[[Assemblea Nazzjonali ta' Wales]] hija responsabbli g\u0127all-[[edukazzjoni f'Wales]].", "Numru sinjifikattiv ta' studenti fil-Galles huma edukati g\u0127al kollox jew il-bi\u010b\u010ba l-kbira permezz tal-[[Lingwa Galli\u017ca|Galli\u017c]] u l-lezzjonijiet b'din il-lingwa jibqg\u0127u mandatorji sa' l-et\u00e0 ta' sittax.", "Hemm pjannijiet biex ti\u017cdied il-provi\u017cjoni ta' skejjel li ju\u017caw il-Galli\u017c billi hemm pjan li Wales issir bilingwali.", "L-[[Assemblea Nazzjonali tal-Irlanda ta' Fuq]] hija responsabbli g\u0127all-[[edukazzjoni fl-Irlanda ta' Fuq]] g\u0127alkemm ir-responsabbilt\u00e0 fil-livell lokali hija amministrata minn 5 bordijiet tal-edukazzjoni u libreriji li jkopru \u017coni \u0121eografikament differenti.", "[[Stampa:NorfolkAndNorwichUniversityHospital(KatyAppleton)Aug2005.jpg|thumb|right|[[Sptar ta' Norfolk u l-Universit\u00e0 ta' Norwich]], l-ewwel sptar fondata mill- [[Ini\u017cjativa Privata tal-Finanzi|IPF]], u \u0121ie mibni fl-2001]] Kull pajji\u017c fir-Renju Unit g\u0127andu sistema seperata tas-servizzi tas-sa\u0127\u0127a pubblika, bil-poteri dwar is-servizzi tas-sa\u0127\u0127a fl-Iskozja, Wales u l-Irlanda ta' Fuq \u0121ew devoluti.", "Sistema medikali privata i\u017cg\u0127ar te\u017cisti wkoll.", "Kull sistema pubblika tipprovdi servizzi tas-sa\u0127\u0127a li huma b'xejn sa \u010bertu punt (ji\u0121u fondati mill-taxxa \u0121enerali).", "Minkejja din l-assimilazzjoni, bosta differenzi qeg\u0127din ji\u0121u \u017cvillupati bejn sistema u o\u0127ra.", "Ir-Renju Unit u l-gvernijiet devoluti jie\u0127du l-rwol ta' kemm tal-provi\u017cta tas-servizzi ta' sa\u0127\u0127a kif ukoll tal-gruppijiet li jaraw il-kwalit\u00e0 tal-provi\u017cti, dawn jinkludu [[NICE]] u [[CHI]].", "Bordijiet varji regolatorji huma organizzati f'ba\u017ci nazzjonali fir-Renju Unit b\u0127al il-[[Kunsill Medikali \u0120enerali]], il-[[Kunsill tal-Imradd\u00e0 u tal-Qabla]] u dawk li m'humiex tal-gvern (e\u017c.", "[[Kulle\u0121\u0121 Rjali]]).", "Madwar ir-Renju Unit, hemm numru kbir ta' [[skejjel medikali]] u [[skejjel dentistarji]], u bosta stabbilimenti ta' ta\u0127ri\u0121 g\u0127al-[[imradd\u00e0]] u professjonijiet li g\u0127andhom x'jaqsmu mal-medi\u010bina.", "G\u0127alkemm is-sistemi tas-sa\u0127\u0127a pubblika huma aktar mag\u0127rufa b\u0127ala l-SSN madwar ir-Renju Unit, is-[[Servizzi tas-Sa\u0127\u0127a Nazzjonali (Ingilterra)|servizzi tas-sa\u0127\u0127a nazzjonali]] jkopri l-Ingilterra biss.", "L-SSN \u0121ie inse\u0127\u0127 mill-[[Atti tas-Servizzi tas-Sa\u0127\u0127a Nazzjonali tal-1946]] u \u0121ie b'effett fil-5 ta' Lulju 1948.", "Is-[[Segretarju tas-Sa\u0127\u0127a g\u0127all-Istat]] huwa l-uffi\u010bjal li jirrispondi mistoqsijiet fil-Parlament tar-Renju Unit g\u0127al funzjonar tad-[[Dipartiment tas-sa\u0127\u0127a]] u g\u0127ax-xog\u0127ol tal-SSN (fl-Ingilterra).", "Il-SSN huwa wie\u0127ed mill-akbar organizzazzjonijiet uniti ta' kull tip fid-dinja u jimpjegaw aktar minn 1.3 miljun persuna.", "Is-Settur tas-sa\u0127\u0127a pubbliku huwa maqsum f'livelli ta' servizzi, primarji ([[Prattika \u0120enerali]]), sekondarji ([[Sptar \u0120enerali tad-Distrett]]) u terzjarji ([[Tg\u0127allim tal-Isptar]]).", "Hemm bosta kommunikazzjoni u ta\u0127dit bejn il-livelli varji.", "Is-[[SSN tal-Iskozja]] tipprovdi servizzi tas-sa\u0127\u0127a pubblika g\u0127all-Iskozja bis-[[Segretarju tal-Kabinett g\u0127as-Sa\u0127\u0127a]] responsabbli fil-parlament sko\u010b\u010bi\u017c.", "Is-servizz \u0121ie ma\u0127luq mill-Atti tas-Servizzi tas-Sa\u0127\u0127a Nazzjonali (Skozja) 1947 (aktar tard \u0121iet irreveduta mill-Atti tas-Servizzi tas-Sa\u0127\u0127a Nazzjonali (Skozja) 1978) u \u0121ie b'effett fil-5 ta' Lulju 1948 sabiex tibda' e\u017catt ma' dik tal-Ingilterra u ta' Wales.", "Fl-2006, Is-SSN tal-Iskozja kella madwar 158,000 impjegat li jinkludu aktar minn 47,500 imradd\u00e0, qbula u visitaturi tas-sa\u0127\u0127a u 'l fuq minn 3,800 konsulent.", "Kien hemm ukoll aktar minn 12,000 tobba, prattikanti tal-familja u professuri tas-sa\u0127\u0127a alleata, li jinkludu dentisti, optixins u spi\u017cjara tal-komunit\u00e0, li jopperaw ma' kontraturi independenti li jipprovdu bosta servizzi fis-SSN g\u0127all-prezz u g\u0127as-sussidji.", "Is-[[SSN ta' Wales]] ori\u0121inarjament kien format b\u0127ala parti mill-istess struttura li n\u0127olqot mill-[[Atti tas-Servizzi tas-Sa\u0127\u0127a Nazzjonali tal-1946]] i\u017cda poteri fuq is-SSN ta' Wales \u0121ew ta\u0127t is-Segretarju tal-Istat ta' Wales fl-1969.", "Ir-Responsabbilita tas-SSN f'Wales \u0121iet mog\u0127tija lill-Assemblea ta' Wales u l-Esekuttiv ta\u0127t id-devoluzzjoni tal-1999.", "Is-SSN ta' Wales jipprovdu servizzi tas-sa\u0127\u0127a pubbliki f'Wales u jimpjegaw madwar 90,000 impjegat, u b'hekk tag\u0127mila l-akbar \u0127addiem f'Wales.", "Il-Ministru tas-Sa\u0127\u0127a u Servizzi So\u010bjali huwa l-persuna \u0121ewwa l-Gvern tal-Assemblea ta'Wales li j\u0121orr ir-responsabbilita g\u0127al kemm l-affarijiet dwar is-sa\u0127\u0127a kif ukoll g\u0127al-kura so\u010bjali f'Wales.", "Id-[[Dipartiment tas-Sa\u0127\u0127a, Servizzi So\u010bjali u Sikurta Pubblika]] tipprovdi servizzi tas-sa\u0127\u0127a fl-Irlanda ta' Fuq.", "[[Stampa:Bb-forthrailbridge.jpg|thumb|right|Il-[[Pont tar-Rixtellu tal-Forth|Pont tal-Forth]], Skozzja]] [[Stampa:Heathrow Airport radar tower P1180333.jpg|thumb|L-[[Ajruport ta' Heathrow]] huwa l-ajruport [[L-Ajruport l-aktar mehdi fid-Dinja skont it-traffiku ta' passi\u0121\u0121ieri internazzjonali|l-aktar mehdi fid-dinja]] f'termini ta' traffiku ta' passi\u0121\u0121ieri internazzjonali.]]", "Kull pajji\u017c kostitwent tar-Renju Unit g\u0127andu sistema ta' trasport g\u0127alih u hija r-responsabilita' tag\u0127hom li jie\u0127du \u0127sieba.", "In-Network ta' [[trasport]] Ingli\u017c jaqa' ta\u0127t ir-responsabilita tad-[[Dipartiment g\u0127at-Trasport]] (li g\u0127andha wkoll responsabbilita g\u0127al-affarijiet tat-trasport tal-i[[Skozja]], [[Wales]] u l-[[Irlanda ta' Fuq]] li m'humiex devoluti.)", "Fl-Iskozja, L-[[Enteprisa tal-Gvern Sko\u010b\u010bi\u017c, Trasport u d-Dipartiment tat-tg\u0127allim g\u0127all-\u0127ajja]] hija responsabbli g\u0127an-network tat-[[trasport]] Sko\u010b\u010bi\u017c bit-[[Trasport Skozja]] b\u0127alha l-[[Lista ta' a\u0121en\u017ciji tal-esekutiv Sko\u010b\u010bi\u017c|A\u0121enzija Esekutiva]] li taqa' ta\u0127t is-[[Segratarju tal-Kabinett g\u0127all-Finanzi u Tkabbir sustannibli]].", "Toroq prin\u010bipali huma mg\u0127aqudin b'network radjali ta' toroq b' 46,904 kilometru (29,145 mil) li hija \u010bentrata f' [[Londra]], [[Edinburgu]], [[Kardiff]] u [[Belfast]], filwaqt, fil-[[Gran Brittanja]], network ta' toroq ta' 3,497 kilometri (2,173 mil) li hija \u010bentrata f' [[Birmingham]], [[Manchester]] u Londra.", "Hemm aktar minn 213,750 kilometru (132,818 mil) ta' trejqet o\u0127ra.", "In-Network tal-[[Ferrovija Nazzjonali]] ta' 16,116 kilometru (10,072 mil) fil-Gran Brittanja u 303 kilometru ta' rotta (189 mil ta' rotta) fl-[[Irlanda ta' Fuq]] j\u0121orr il-fuq minn 18,000 passi\u0121\u0121ieri u 1,000 tag\u0127bija kull jum.", "Networks ta' ferroviji urbani huma pjutost \u017cvillupati f'Londra u bliet o\u0127ra.", "Darba kien hemm 48,000 kilometru ta' rotta (30,000 mil ta' rotta) ta' network ta' ferrovija fir-Renju Unit, per\u00f2 \u0127afna minn din ir-rotta \u0121iet mqassra bejn il-perjodu ta' 1955 u 1975, wara rapport mill-konsulent tal-gvern [[Richard Beeching]] f'nofs l-1960ijiet (mag\u0127rufa b\u0127ala il-[[Beeching Axe]]).", "L-[[Ajruport ta' Heathrow]] huwa l-aktar [[ajruport]] internazzjonali mehdi u, min\u0127abba li r-Renju Unit huwa pajji\u017c g\u017cira, ir-Renju Unit g\u0127andu numru tajjeb ta' portijiet tal-ba\u0127ar.", "Id-Dipartiment g\u0127at-Trasport jg\u0127id li l-[[kon\u0121essjoni tat-traffiku]] huwa wie\u0127ed mill-aktar problemi serji tat-trasport u tista' to\u0127loq spi\u017ca ta' \u00a322 biljun aktar lil Ingilterra min\u0127abba l-\u0127in mitluf sa 2025 jekk tibqa' mhux irreveduta. skont ir-[[Studju ta' Eddington dwar it-Trasport|Rapport ta'Eddington]] li \u0121iet iffondata mill-gvern fl-2006, il-kon\u0121essjoni qieg\u0127da fil-periklu li to\u0127loq problemi lil ekonomija, jekk mhux seji\u0121u indirizzati permezz ta' [[prezzijiet tat-toroq]] u espansjoni tan-network kurrenti tat-trasport.", "[[Sport]]s li bdew fir-Renju Unit, jinkludu: [[Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol|Futbol]], [[Futbol Rugbi|Rugbi]], [[Kriket]], [[Tennis]] u [[Golf]].", "[[Stampa:Wembley Stadium closeup.jpg|thumb|right|L-Istadium il-\u0121did tal-Ingilterra [[Wembley]]]] Kull pajji\u017c kostitwent tar-Renju Unit g\u0127andu l-Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol tieg\u0127u, tim nazzjonali tieg\u0127u u [[sistema tal-lig]] separata, g\u0127al e\u010b\u010bezzjoni ta' ftit klabbs li jilg\u0127abu barra mis-sistema tal-pajji\u017c tag\u0127hom stess g\u0127ar-ra\u0121unijiet stori\u010bi u lo\u0121isti\u010bi.", "Il-[[Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol|Futbol]] \u0121ie \u017cvillupat fir-Renju Unit u huwa bla dubju l-aktar sport popolari.", "Fi kompetizzjonijiet internazzjonali, L-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ingilterra|Ingilterra]], L-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Iskozja|Iskozja]], [[Tim nazzjonali tal-futbol ta' Wales|Wales]] u L-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Irlanda ta' Fuq|Irlanda ta' Fuq]] jikkompetu b\u0127ala pajji\u017ci separati, g\u0127alhekk ir-Renju Unit ma jikkompetix b\u0127ala tim wie\u0127ed f'avvenimenti tal-futbol b\u0127al [[Log\u0127ob Olimpiku]].", "G\u0127alkemm li hemm [[Tim nazzjonali tal-futbol tar-Renju Unit|proposti sabiex jkun hemm tim tar-Renju Unit]] fil-[[Log\u0127ob Olimpiku tas-Sajf, 2012]], li se ssir f'Londra, l-asso\u010bjazzjonijiet tal-futbol tal-[[Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol tal-Skozja|iSkozja]], ta' [[Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol ta' Wales|Wales]] u dak tal-[[Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol tal-Irlanda|Irlanda ta' Fuq]] ma a\u010b\u010betawx li jie\u0127du sehem, min\u0127abba l-bi\u017ca' li tista' taffetwa l-istatut tag\u0127hom ta' pajji\u017c independenti \u2013 bi\u017ca' li \u0121iet konfermata mill-president tal-FIFA Sepp Blatter.", "L-Ingilterra kienet l-aktar nazzjon li akwistat su\u010b\u010bess, bir-reb\u0127a tat-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] tal-1966.", "[[Stampa:Hampden Stadium.jpg|thumb|right|[[Hampden Park]], Skozja]] Is-[[Sistema tal-futbol tal-lig Ingli\u017c]] tinkludi mijiet ta' ligs mag\u0127qudin, li jinkonsistu f'eluf ta' divi\u017cjonijiet.", "Il-[[Kampjonat Premier Ingli\u017c|Kampjonat Premier]] huwa fil-qu\u010b\u010bata, segwut mill-[[Lig tal-Futbol]] u fl-a\u0127\u0127ar mill-[[Konferenza tal-Futbol]], fejn l-istruttura tibda' ssir re\u0121jonali u tinkludi l-[[Kampjonat tat-Trumuntana]], il-[[Kampjonat tan-Nofs Inhar tal-Futbol|Kampjonat tan-Nofs Inhar]], u l-[[Kampjonat tal-Istmjan]] u \u0127afna o\u0127ra.", "Il-[[Kampjonat Premier Ingli\u017c|Kampjonat Premier]] huwa l-aktar kampjonat bl-akbar udjen\u017ca fid-dinja u partikularment popolari fl-[[Asja]]; fir-[[Repubblika ta\u010b-\u010aina]], il-log\u0127biet jil\u0127qu udjen\u017ca ta' 100 miljun 360 miljun, aktar minn sport barrani ie\u0127or.", "L-Ingilterra hija d-dar tal-klabbs tal-futbol ta' [[Liverpool FC|Liverpool]], [[Manchester United FC|Manchester United]], [[Chelsea F.C.|Chelsea]], u [[Arsenal FC|Arsenal]].", "Timijiet Ingli\u017ci kellhom su\u010b\u010bess f'kompetizzjonijiet tal-Ewropa bosta saru \u010bampjin tat-Tazza Ewropea/il-Lig ta\u010b-\u010aampjins: [[Liverpool FC|Liverpool]] (\u0127ames darbiet), [[Manchester United FC|Manchester United]] (tliet darbiet), [[Nottingham Forest FC|Nottingham Forest]] (darbtejn) u [[Aston Villa FC|Aston Villa]].", "Klabbs mill-Ingilterra reb\u0127u l-aktar Tazzez tal-Ewropa (erba' darbiet fejn komparat mal-Italja, il-\u0120ermanja u l-Olanda li reb\u0127uwa tlett darbiet).", "L-Ingilterra hija t-tieni fir-ranks tal-klabbs Ewropej li reb\u0127u l-aktar Trofej b'35, wa\u0127da wara l-Italja b'36.", "L- i[[Stadium ta' Wembley]] huwa l-istadium prin\u010bipali tal-Ingilterra.", "Is-[[Sistema tal-Lig tal-Iskozja]] hija ferm i\u017cg\u0127ar, b'\u017cew\u0121 kampjonati nazzjonali: l-[[Kampjonat Premier Sko\u010b\u010bi\u017c]] u l-[[Lig tal-Futbol Sko\u010b\u010bi\u017c]] li fihom hemm tliet divi\u017cjonijiet.", "Minkejja dan, hemm kampjonati o\u0127rajn re\u0121jonali li m'humiex parti mis-sistema nazzjonali, l-aktar mag\u0127ruf huwa l-[[Lig tal-Futbol tal-G\u0127oljiet]].", "Klabb Ingli\u017c, [[Berwick Rangers F.C.|Berwick Rangers]], jilg\u0127abu fis-sistema sko\u010b\u010bi\u017ca.", "L-Iskozja hija id-dar tal-klabbs rinomati b\u0127al [[Rangers F.C.|Rangers]] u [[Celtic F.C.|Celtic]].", "Timijiet Sko\u010b\u010bi\u017ci li g\u0127amlu su\u010b\u010bess f'kompetizzjonijiet Ewropea jinkludu [[Celtic F.C.|Celtic]] (Tazza Ewropea fl-1967), [[Rangers F.C.|Rangers]] (Tazza Ewropea tat-Tazza tar-Rebbie\u0127i fl-1972) u [[Aberdeen F.C.|Aberdeen]] (Tazza Ewropea tat-Tazza tar-Rebbie\u0127i u s-[[Tazza Ewropea Superjuri]] fl-1983).", "Is-[[Sistema tal-Lig ta' Wales]] tinkludi l-[[Kampjonat Premier Galli\u017c]] u l-kampjonati re\u0121jonali.", "Il-Klabbs tal-Premier ta' Wales [[The New Saints F.C.|The New Saints]] jilg\u0127abu l-log\u0127ob tad-dar tag\u0127hom fuq in-na\u0127a Ingli\u017ca tal-fruntieri f'[[Oswestry]].", "Il-Klabbs Galli\u017ci ta' [[Cardiff City F.C.|Cardiff City]], [[Colwyn Bay F.C.|Colwyn Bay]], [[Merthyr Tydfil F.C.|Merthyr Tydfil]], [[Newport County A.F.C.|Newport County]], [[Swansea City A.F.C.|Swansea City]] u [[Wrexham F.C.|Wrexham]] jilg\u0127abu fis-sistem ingli\u017ca.", "Il-[[Millennium Stadium]] ta' Kardiff li jesg\u0127a 73,000 persuna huwa l-istadium prin\u010bipali ta' Wales.", "Is-[[Sistema tal-Lig tal-Irlanda ta' Fuq]] tinkludi l-[[Lig Irlandi\u017c tal-Futbol]].", "Wie\u0127ed mill-klabbs tal-Irlanda ta' Fuq, [[Derry City F.C.|Derry City]], jilg\u0127abu l-futbol tag\u0127hom barra mir-Renju Unit fil- [[Lig tal-Irlanda|Sistema tal-Lig tar-Repubblika tal-Irlanda]].", "[[Stampa:Wimbledon Grojean 2004 RJL.JPG|thumb|Il-Kampjonat tal-[[Kampjonat, Wimbledon|Wimbledon]], Turnament tal-[[Grand Slam (tennis)|Grand Slam]], li jsir f'[[Wimbledon, Londra]] kull Lulju.]]", "[[Stampa:Royal & Ancient Clubhouse.jpg|thumb|[[Il-Klabb Antik u Rjali tal-Golf ta' San Andrews]], \u0121eneralment mag\u0127rufa b\u0127ala \"Id-Dar tal-Golf\" tad-dinja.]]", "I\u017c-\u017bew\u0121 forom tar-rugbi huma meqjusa b\u0127ala sports nazzjonali.", "Il-[[Kampjonat tar-Rugbi]] jori\u0121ina u ji\u0121i l-aktar pratikat fit-[[Tramuntana tal-Ingilterra]], filwaqt li l-[[unjoni tar-rugbi]] huwa pratikat madwar ir-Renju Unit.", "G\u0127alkemm suppost \u0121ie inse\u0127\u0127 mill-azzjonijiet ta' [[William Webb Ellis]] fl-iskola tar-[[Rugbi, Warwickshire|Rugbi]], issa huwa mag\u0127ruf b\u0127ala sport nazzjonali f'Wales ukoll.", "Fil-[[Kampjonat tar-Rugbi]] r-Renju Unit \u0121ie rrepre\u017centat minn tim wie\u0127ed, dak tal-'Gran Brittanja' i\u017cda mit-Tazza tad-Dinja tal-Kampjonat tar-Rugbi tal-2008, L-Iskozja, L-Ingilterra u L-Irlanda se jinkompetu b\u0127ala nazzjonijiet separati.", "Din ta\u0121\u0121orna ru\u0127a mas-sitwazzjoni pre\u017centi tal-unjoni tar-rugbi fejn L-Ingilterra, L-Iskozja, Wales u l-Irlanda (li tinkonsisti f'plejers mill-[[Repubblika tal-Irlanda|Irlanda]] u L-Irlanda ta' Fuq) di\u0121a jikompetu f'kompetizzjonijiet internazzjonali.", "G\u0127alkemm, kull erba' snin it-tim tal-[[Iljuni Brittanni\u010bi u Irlandi\u017ci]] dduru mal-Awstralja, New Zealand jew L-Afrika t'Isfel, mag\u0127mul minn plejers mag\u0127\u017culin mill-plejers ta' kull nazzjon.", "M'hemmx tim tal-[[kriket]] tar-Renju Unit.", "Il-Log\u0127ba \u0121iet invintata fl-[[Ingilterra]] u t-Tim tal-Kriket tal-Ingilterra, teknikament it-tim tal-Ingilterra u ta' Wales, huwa l-uniku tim nazzjonali tar-Renju Unit b'statut ta' testjar.", "Plejers [[Kriket fl-Irlanda|Irlandi\u017ci]] u [[Kriket fl-Iskozzja|Sko\u010b\u010bi\u017ci]] lg\u0127abu g\u0127all-[[Ingilterra]] min\u0127abba li l-ebda minnhom m'g\u0127andhom statut ta' testjar u jilg\u0127abu f'log\u0127ob internazzjonali li ddumu \u0121urnata.", "Mill-2006, timijiet li jirrepre\u017centaw l-i[[Tim nazzjonali tal-Iskozja tal-Kriket|Skozja]], l-[[Tim nazzjonali tal-Ingilterra tal-Kriket|Ingilterra (u Wales)]], u l-[[Tim nazzjonali tal-Irlanda tal-Kriket|Irlanda]] (inklu\u017ca l-Irlanda ta' Fuq) jikompetu f'livell internazzjonali ta' \u0121urnata.", "L-Ingilterra u Wales g\u0127andha [[Kampjonat ta\u017c-\u017boni|kampjonat]] professjonali.", "[[Snooker]] hija wkoll wa\u0127da mill-log\u0127biet li sabet posta fl-isport tal-Gran Brittanja.", "Log\u0127ba ta' livell g\u0127oli simili g\u0127al dik tal-[[biljard]] i\u017cda ferm aktar komplessa, l-kampjonati tad-dinja ssiru kull sena f'[[Sheffield]].", "Filwaqt li l-isport kompla jsir aktar popolari madwar id-dinja, spe\u010bjalment fi\u010b-\u010aina.", "Il-Log\u0127ba tat-[[tennis]] ori\u0121inat mill-Belt ta' [[Birmingham]] bejn l-1859 u l-1865.", "Il-[[Kampjonati tal-Wimbledon]] huma avvenimenti internazzjonali tat-[[tennis]] li ssiru f'[[Wimbledon, Londra|Wimbledon]] fin-nofs inhar ta' Londra kull sajf u hume meqjusa b\u0127ala avveniment presti\u0121jus fil-kalendarju globali tat-tennis.", "[[Ti\u0121rijiet ta' Thoroughbred]] huwa popolari fir-Renju Unit.", "Kellu l-ori\u0121ini tieg\u0127u ta\u0127t is-saltna ta' [[Charles II tal-Ingilterra]] b\u0127ala \"Slatan tal-Isports\" u kien passatemp rjali g\u0127al dak i\u017c-\u017cminijiet.", "Ti\u0121rijiet famu\u017ci madwar id-dinja jinkludu l-[[Gran Naazzjonali]], id-[[Derby ta' Epsom]] u l-[[Ascot Rjali]]. ir-Ra\u0127al ta' [[Newmarket, Suffolk|Newmarket]] huwa kkonsidrat b\u0127alha i\u010b-\u010bentru tat-ti\u0121rijiet ingli\u017ci, l-aktar min\u0127abba l-[[Korsa tat-Ti\u0121rija ta' Newmarket]].", "ir-Renju Unit kellu su\u010b\u010bess fl-isport internazzjonali tarl-[[moqdif (sport)|moqdif]].", "[[Steven Redgrave]] huwa konsidrat b\u0127alha l-aqwa f'dan l-isport u reba\u0127 \u0127ames medalji tad-deheb u medalja tal-bron\u017c f'\u0127ames [[Log\u0127biet Olimpi\u010bi]] wara xulxin, kif ukoll \u0127afna reb\u0127iet fil-[[Kampjonati tal-Moqdifa tad-Dinja]] u r-[[Regatta ta' Henley Rjali]].", "Golf huwa wie\u0127ed mill-aktar sports popolari fir-Renju Unit, b' [[San Andrews]] fl-Iskozja l-korsa konsidrata b\u0127ala id-dar tal-isport.", "[[Shinti|Shinti (jew \"camanachd\")]] (Sport derivat mill-istess g\u0127eruq tal-[[hurling]] [[Irlanda|Irlandi\u017c]] hu simili g\u0127al [[bandi]]) huwa popolari fl-[[G\u0127oljiet Sko\u010b\u010bi\u017ci]], xi kultant ti\u0121bor follol ta' eluf fl-aktar postijiet mhux abitati fir-Renju Unit.", "Il-Pajji\u017c huwa mag\u0127ruf g\u0127all-i[[Sports tal-Muturi]].", "\u0126afna timijiet u sewwieqa tal-[[Formula One]] (F1) huma bba\u017cati fir-Renju Unit u sewwieqa mill-Brittanja reb\u0127u l-aktar titli mondjali fid-dinja.", "Il-pajji\u017c jilqg\u0127u f'\u0127danu ti\u0121rijiet tal-F1 u l-[[Kampjonat tar-Ralli Mondjali]] u g\u0127andu l-kampjonat tat-[[Ti\u0121rijiet tal-Karozzi]], l-[[Kampjonat tat-Ti\u0121rijiet Brittanni\u010bi tal-Karozzi]].", "Il-[[Grand Prix tal-Brittanja]] jsir f'[[\u010airkwit ta' Silverstone|Silverstone]] kull Lulju.", "L-i[[Sport ta\u017c-\u017bfin]] jew \u017cfin kompetitiv tal-Ballroom g\u0127andha l-ori\u0121ini tag\u0127ha fir-Renju Unit.", "Ir-Renju Unit baqg\u0127a \u010bentru ma\u0121\u0121uri g\u0127al dan l-isport u dan i\u017c-\u017cfin \u0121eneralment flimkien mal-Empress Ballrrom fil-[[\u0120onna tax-Xitwa]] f'[[Blackpool]] huwa lok popolari g\u0127al kompetizzjonijiet ma\u0121\u0121uri.", "L-ori\u0121ini tar-Renju Unit b\u0127ala [[unjoni politku]] ta' pajji\u017ci formalment [[Independenza|independenti]] wassal g\u0127a\u017c-\u017camm ta' kulturi distinti f'kull [[nazzjon]].", "G\u0127al aktar dettalji, ara l-artikli fuq:[[Kultura tal-Ingilterra]], [[Kultura tal-Iskozja]], [[Kultura ta' Wales]], [[Kultura tal-Irlanda ta' Fuq]].", "Ir-Renju Unit kien importanti \u0127afna g\u0127a\u017c-\u017cvillup ta\u010b-\u010binema.", "[[Studjos ta' Ealing]] jsostnu li huma l-eqdem studjos fid-dinja.", "Minkejja fl-istorja ta' produzzjonijiet importanti li kellhom su\u010b\u010bess, l-industrija hija karaterizzata bid-dibatitu dwar l-identit\u00e0 tag\u0127ha, u l-influwenzi ta\u010b-\u010binema Ewropea u Amerikana.", "Il-[[BFI Top 100 British films]] hija poll immexxija mill-[[Istitut Brittanniku tal-Films]] li tirrankja dak li jitqiesu b\u0127ala l-aqwa 100 film Brittanniku li qatt saru.", "[[Stampa:Shakespeare2.jpg|thumb|upright|Ir-[[Ritratt ta' Chandos]], huwa ma\u0127sub li huwa [[William Shakespeare]].]]", "[[Stampa:Robert burns.jpg|thumb|upright|[[Robert Burns]]]] Il-kittieb u poeta [[William Shakespeare]] huwa meqjus b\u0127ala l-aqwa drammaturgu li qatt e\u017cista.", "Fost l-aktar kittieba bikrin Ingli\u017ci insibu 'l [[Geoffrey of Monmouth]], [[Geoffrey Chaucer]], u [[Thomas Malory]].", "Fis-seklu 19, insibu kittieba kbar b\u0127al [[Jane Austen]], l-[[Bront\u00eb|a\u0127wa Bront\u00eb]], [[Charles Dickens]], in-[[naturali\u017cmu (letteratura)|naturalista]] [[Thomas Hardy]], il-poeta vi\u017cjunarju [[William Blake]] u l-poeta romantiku [[William Wordsworth]].", "Fost il-kittieba tas-seklu g\u0127oxrin insibu r-rumanzier tal-fantaxjenza [[H. G. Wells]], ir-rumanzier kontoversjali [[D. H. Lawrence]], il-[[Modernisti|modernista]] [[Virginia Woolf]], ir-rumanzier profetiku [[George Orwell]] u l-poeta [[John Betjeman]].", "Ri\u010bentament, is-sensiela ta' kotba tal-fantasija g\u0127at-tfal ta' [[Harry Potter]] miktuba minn [[J. K. Rowling]] irrepetiet il-popolarita li gawda [[J.R.R. Tolkien]].", "Il-Kontribuzzjonijiet tal-iSkozja jinkludu l-kittieb tar-rumanzi pulizjeski [[Arthur Conan Doyle]], il-letteratura romantika ta' [[Sir Walter Scott]], l-avventuri epi\u010bi ta' [[Robert Louis Stevenson]] u l-poeta [[Robert Burns]].", "Aktar ri\u010bentament, il-modernista u nazzjonalista [[Hugh MacDiarmid]] u [[Neil M. Gunn]] ikkontribwixxew g\u0127ar-[[Rinaxximent Sko\u010b\u010bi\u017c]].", "L-istejjer ta' [[Ian Rankin]] u l-kumidji psikolo\u0121i\u010bi tal-bi\u017ca' ta' [[Iain Banks]] ukoll kellhom sehemhom.", "Il-Kapitali ta'l-iSkozja [[Edinburgu]], kienet l-ewwel Belt UNESCO tal-letteratura tad-dinja.", "Fil-perjodu medjovali bikri, kittieba Galli\u017ci \u0127olqu l-[[Mabinogion]].", "F'\u017cminijiet moderni, poeti b\u0127al [[R.S. Thomas]] u [[Dylan Thomas]] wasslu l-kultura Galli\u017ca f'idejn udjen\u017ca internazzjonali.", "Awturi minn pajji\u017ci o\u0127rajn, partikularment mill-Irlanda, jew mill-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]], g\u0127exu u \u0127addmu fir-Renju Unit.", "E\u017cempji sinijfikanti tul is-sekli jinkludu [[Jonathan Swift]], [[Oscar Wilde]], [[Bram Stoker]], [[George Bernard Shaw]], [[Joseph Conrad]], [[T. S. Eliot]] u [[Ezra Pound]], u aktar ri\u010bentament awturi Brittanni\u010bi li twieldu barra mill-pajji\u017c b\u0127al [[Kazuo Ishiguro]] u Sir [[Salman Rushdie]].", "Fit-Teatru, Kontemporanji ta' Shakespeare b\u0127al [[Christopher Marlowe]] u [[Ben Jonson]] \u017ciedu aktar kwalita.", "Aktar ri\u010b\u010bentament [[Alan Ayckbourn]], [[Harold Pinter]], [[Michael Frayn]], [[Tom Stoppard]] u [[David Edgar (teatru)|David Edgar]] ikkombinaw elementi ta' surali\u017cmu, reali\u017cmu u radikali\u017cmu.", "L-G\u0127arfien tal-lingwa in\u0121li\u017ca tag\u0127ti l-medja in\u0121li\u017ca dimen\u017cjoni internazzjonali.", "[[Stampa:Channel 4 Building - Horseferry Road - London - 310504.jpg|thumb|Il-Bini ta' Channel 4.]]", "[[Stampa:BBC Television Centre.JPG|thumb|[[\u010aentru ta'Televixon BBC]]]] Hemm \u0127ames kanali nazzjonali fir-Renju Unit: [[BBC One]], [[BBC Two]], [[ITV1]], [[Channel 4]] u [[Five (channel)|Five]] \u2013 b\u0127alissa huma trasmessa permezz ta' \"analogue terrestrial\" u \"free-to-air signals\".", "L-a\u0127\u0127ar tlett kanali huma fondati mir-reklami kummer\u010bjali.", "Ir-raba' kanal ta' Wales, [[S4/C]] jie\u0127u post Channel 4, li jkopri programmi bil-lingwa nattiva ta' Wales f'\u0127inijiet fejn ikun hemm l-aktar telespettaturi.", "Il-Kanal jitrassmeti wkoll programmi mill- Channel 4 f'\u0127inijiet o\u0127ra.", "Il-[[BBC]] hija l-korporazzjoni ta' xandir li hija mmexxija mill-istat u xandar permezz tar-[[radju]], it-[[televixon]] u l-[[internet]], filwaqt li hija l-eqdem u l-akbar xandar fid-dinja.", "Hija t\u0127addem bosta [[Televixon BBC|kanali tat-televixon]] u [[Radju BBC|kanali tar-radju]] kemm fir-Renju Unit kif ukoll barra mir-Renju Unit.", "Is-servizz tal-a\u0127barijiet tat-televixon internazzjonali tal-BBC, [[BBC World]], huwa mxandar madwar id-dinja u l-[[BBC World Service]] huwa mxandar f'tlieta u tletin lingwa globali, kif ukoll b'servizzi li jinkludu servizzi fil-lingwa nattiva ta' Wales fuq [[Radju BBC Cymru]] u programmi bil-lingwa nattiva tal-Iskozja u bl-Irlandi\u017c fl-Irlanda ta' Fuq.", "Is-servizzi domesti\u010bi tal-BBC huma mwaqqfin mill-[[li\u010ben\u017cja tat-televixon]] u b'hekk kull familja li g\u0127andha l-apparat sabiex tir\u010bievi x-xandir g\u0127andha l-obbligu legali li t\u0127allas din il-li\u010ben\u017cja, sew jekk tara l-BBC jew le.", "Kull residen\u017ca li hija dar ta' xi \u0127add fuq is-75 sena hija e\u017centata u l-obbligu ma jestendix g\u0127as-semmija tar-radju.", "Ir-Radju BBC World Service huwa mwaqqaf mill-[[Uffi\u010bju tal-Affarijiet Barranin u tal-Commonwealth]] u l-kanali tat-televixon huma operati mill-[[BBC Worldwide]] fuq ba\u017ci ta' abbonament kummer\u010bjali fuq servizzi tal-kabil u dawk tas-satellita.", "Hija din is-sezzjoni kummer\u010bjali tal-BBC flimkien ma' [[Medja Virgin]] li tifforma nofs it-[[TVRU]].", "Ir-Renju Unit issa g\u0127andu numru kbir ta' stazzjonijiet ta' kanali terrestrali di\u0121itali li jinkludu sitta o\u0127ra mill-BBC, \u0127amsa mill-ITV u tlieta mill-Channel 4, u wie\u0127ed mill-S4/C li huwa biss bil-lingwa nattiva ta' Wales, fost ta' varjet\u00e0 o\u0127ra.", "Il-ma\u0121\u0121uran\u017ca vasta ta' servizzi di\u0121itali tal-[[Televixon Kabil|kabil]] huma provduti mill-[[Medja Virgin]] filwaqt li tas-[[Televixon Satellita|satellita]] huma provduti mill-[[BSkyB]] u [[free-to-air]] televixon terrestrali di\u0121itali mill-[[Wiri b'Xejn (Renju Unit)|wiri b'xejn]].", "Il-Pajji\u017c kollu huwa mistenni li jwettaq il-[[Bidla g\u0127ad-di\u0121itali fir-Renju Unit|bidla g\u0127ad-di\u0121itali]] sa 2012.", "[[Radju fir-Renju Unit]] huwa ddominat mir-[[Radju BBC]], li topera g\u0127axar networks nazzjonali u l-fuq minn erbg\u0127in stazzjon lokali tar-radju.", "L-aktar stazzjonijiet popolari tar-radju skont in-numru ta' semmija huwa [[Radju BBC 2]], filwaqt li ftit warajh jinsab [[Radju BBC 1]].", "Hemm mijiet ta' radji kummer\u010bjali lokali madwar il-pajji\u017c li joffru varjet\u00e0 ta' mu\u017cika u diskussjonijiet.", "Tradizzjonalment, [[Lista ta' Gazzetti fir-Renju Unit|gazzetti Brittanni\u010bi]] jistg\u0127u jinqasmu f'dawk li huma ta' \"Kwalita\" (mag\u0127rufa aktar b\u0127ala \"[[broadsheets]]\" min\u0127abba li huma \u0127oxnin), i\u0121\u0121iefieri dawk il-gazzetti li huma serji u dawk li huma aktar popolari ji\u0121\u0121iefieri varjeta \"[[tabloid]]\".", "G\u0127al konvenjenza tal-qari, \u0127afna mill-broadsheets bidlu g\u0127al format ta' daqs aktar [[Kompatt (gazzetta)|kompatta]], tradizzjonalment u\u017cata mill-[[tabloid]]s.", "[[The Sun (gazzetta)|\"The Sun\"]] g\u0127andha l-og\u0127la \u010birkulazzjoni mill-gazzetti kollha ta' kuljum tar-Renju Unit, u hija stimata li g\u0127andha kwart mill-kummer\u010b; il- gazzetta ku\u0121ina tag\u0127ha, \"[[The News of The World]]\" ukoll g\u0127andha l-og\u0127la kummer\u010b fil-gazzetti tal-\u0126add, u tradizzjonalment tiffoka fuq storji importanti.", "\"[[The Daily Telegraph]]\" , gazzetta broadsheet tal-[[Politika Leminija|ideolo\u0121ija leminija]], g\u0127addiet \"[[The Times]]\" (format tad-daqs ta' tabloid) b\u0127ala l-og\u0127la bejjie\u0127a tal-broadsheet \"Kwalita\".", "Il- \"[[Financial Times]]\" hija l-gazzetta prin\u010bipali tal-kummer\u010b, u ti\u0121i stampata fuq karta distinta ta' ro\u017ca-salamun.", "L-ewwel darba li \u0121iet printjata fl-1737, il-\"[[The News Letter|Belfast News Letter]]\" hija l-eqdem gazzetta ingli\u017ca ta' kull jum li g\u0127adha ti\u0121i ppublikata sal-lum.", "Wa\u0127da mill-kompetituri tag\u0127ha tal-Irlanda ta' Fuq, \"[[The Irish News]]\", \u0121ie klassifikat darbtejn l-aqwa gazzetta re\u0121jonali fir-Renju Unit fl-2006 u fl-2007.", "Maga\u017cins u \u0121urnali li jinkludu \"[[The Economist]]\" u \"[[Nature (journal)|Nature]]\" issa qeg\u0127din f'\u010birkulazzjoni madwar id-dinja.", "[[Stampa:Beatles logo.png|thumb|[[The Beatles]] kienu u g\u0127adhom meqjusin b\u0127alha wie\u0127ed mill-aqwa gruppijiet fid-dinja]]", "Mu\u017cika Klassika: Fost il-kompo\u017cituri mag\u0127rufa mir-Renju Unit hemm [[William Byrd]], [[Henry Purcell]], [[Sir Edward Elgar]], [[Sir Arthur Sullivan]] (kien l-aktar famu\u017c g\u0127ax \u0127adem mal- librar [[Sir W. S. Gilbert]]), [[Ralph Vaughan Williams]], u [[Benjamin Britten]], pijunier tal-[[opra]] moderna Brittanika.", "Londra hi wa\u0127da mill-kapitali ma\u0121\u0121uri tad-dinja g\u0127all-[[mu\u017cika klassika]].", "Mu\u017cika Popolari: Kontribuzzjonijiet Prominenti g\u0127all-i\u017cvilupp tal-[[mu\u017cika rock]] fir-Renju Unit fil-1960 u 1970 kienu [[The Beatles]], [[Pink Floyd]], [[Eric Clapton]], [[The Rolling Stones]], [[Led Zeppelin]], [[The Who]], [[Queen (grupp)|Queen]], u [[Black Sabbath]].", "[[Heavy metal]], [[hard rock]], [[punk rock]] u [[New Wave (mu\u017cika)|New Wave]] kienu fost il-varjazzjonijiet li ssegwew.", "Kmieni fil-1980, gruppi mir-Renju Unit mix-xena [[New Romantic]] b\u0127al [[Duran Duran]], [[Depeche Mode]], [[Spandau Ballet]], [[Soft Cell]] u [[Ultravox]] kienu prominenti.", "Fl-1990ijiet, gruppi tal-[[Britpop]] u mu\u017cika [[elettronika]] attirat su\u010b\u010bess internazzjonali.", "Aktar attijiet tal-pop ri\u010benti, jinkludu [[The Smiths]], [[Oasis (grupp)|Oasis]], [[Amy Winehouse]], [[Coldplay]], u l-i[[Spice Girls]], sa\u0127\u0127ew il-kontribuzzjoni tar-Renju Unit fil-mu\u017cika poplari.", "Ir-Renju Unit huwa famu\u017c g\u0127at-tradizzjoni ta' \"Empiri\u010bi\u017cmu Brittanniku,\" parti mill-filosofija tal-intelli\u0121en\u017ca li tg\u0127id li intelli\u0121en\u017ca ivverfikata mill-esperjen\u017ca biss hija valida.", "L-aktar filosfi famu\u017ci ta' din it-tradizzjoni huma [[John Locke]], [[George Berkeley]] u [[David Hume]].", "Il-Brittanja hija mag\u0127rufa g\u0127at-teorija tal-filosofija morali, l-Utilitarjani\u017cmu, li \u0121iet u\u017cata g\u0127all-ewwel darba minn [[Jeremy Bentham]] u aktar tard minn [[John Stuart Mill]], fil-kitba qasira tieg\u0127u \"[[Utilitarianism (ktieb)|Utilitarianism]]\".", "Filosfi o\u0127ra eminenti mir-Renju Unit jinkludu [[William of Ockham]], [[Thomas Hobbes]], [[Bertrand Russell]], [[Adam Smith]] u [[Alfred Ayer]].", "Filosfi barranin li g\u0127exu fl-Ingilterra jinkludu [[Isaiah Berlin]], [[Karl Marx]], [[Karl Popper]], u [[Ludwig Wittgenstein]].", "[[Stampa:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|thumb|right|[[Sir Isaac Newton]]]] [[Stampa:Charles Darwin aged 51.jpg|thumb|right|[[Charles Darwin]]]] Il-Metodi xjentifiki kienu mqanqla mill-filosofu In\u0121li\u017c [[Francis Bacon]] fil-bidu tas-seklu sbatax, u l-avvanzi li saru wara minn xjenzati u in\u0121enira Brittanni\u010bi jinkludu:", "Pro\u0121etti notevoli ta' [[in\u0121enerija \u010bivili]], li l-pijunieri tag\u0127hom jinkludu [[Isambard Kingdom Brunel]], ikkontribwixxew g\u0127all-ewwel sistema ta' trasport nazzjonali bil-ferrovija tad-dinja.", "Avvanzi o\u0127rajn jinkludu l-[[kronometru tal-ba\u0127ar]], it-[[televi\u017c\u017cjoni]], il-[[magna tal-jet|magna tal-\"jet\"]], ir-[[rota]] moderna, id-[[dawl elettriku]], il-[[mutur tal-elettriku]], l-i-[[skrun]], il-[[mutur bil-kombustjoni interna]], ir-[[radar]] militari, il-[[kompjuter]] elettroniku, it-[[tilqim]] u l-[[antibijoti\u010bi]].", "Il-\u0120urnali Xjentifiki ippubblikati fir-Renju Unit jinkludu \"[[Nature (gurnal)|Nature]]\", il-\"[[British Medical Journal]]\" u \"[[The Lancet]]\".", "Fl-2006, kien irraportat li r-Renju Unit jipprovdi 9% tal-artikli tar-ri\u010berka xjentifika tad-dinja u 12% sehem ta\u010b-\u010bitazzjonijiet.", "[[Stampa:Joseph Mallord William Turner - Flint Castle.jpg|thumb|\"[[Flint Castle]]\", ta' [[J. M. W. Turner]] ([[Madwar|c.]]1775 \u2013 1851).]]", "L-[[Akkademja Rjali]] tinsab \u0121ewwa Londra.", "Skejjel ma\u0121\u0121uri o\u0127rajn tal-arti jinkludu l-i[[Skola Slade tal-Arti]]; is-sitt-skejjel [[Universit\u00e0 tal-Arti, Londra]], li jinkludu l-[[Kulle\u0121\u0121 \u010bentrali ta' San Martin tal-Arti u Disin]] u l-[[Kulle\u0121\u0121 ta' Chelsea tal-Arti u Disin]]; L-[[Iskola ta' Glasgow tal-Arti]], u [[Goldsmiths, Universit\u00e0 ta' Londra]].", "Dan il-pro\u0121ett kummer\u010bjali huwa wie\u0127ed mill-aqwa organizzazzjonijiet Brittanni\u010bi tal-arti vi\u017civi.", "Artisti ma\u0121\u0121uri Brittanni\u010bi jinkludu [[Sir Joshua Reynolds]], [[Thomas Gainsborough]], [[John Constable]], [[William Blake]], [[J. M. W. Turner]], [[William Morris]], [[L.S. Lowry]], [[Francis Bacon]], [[Lucian Freud]], [[David Hockney]], [[Gilbert and George]], [[Richard Hamilton]], [[Peter Blake]], [[Howard Hodgkin]], [[Antony Gormley]], u [[Anish Kapoor]].", "Matul lejn l-a\u0127\u0127ar tal-1980ijiet u fl-1990ijiet, il-[[Gallarija Saatchi]] f'Londra \u0121abet atten\u017cjoni pubblika ta' grupp ta' diversi su\u0121\u0121etti li saru mag\u0127rufa b\u0127ala l-[[Artisti Brittanni\u010bi \u017bag\u0127\u017carag\u0127]].", "[[Damien Hirst]], [[Chris Ofili]], [[Rachel Whiteread]], [[Tracy Emin]], [[Mark Wallinger]], [[Steve McQueen (artist)|Steve McQueen]], [[Sam Taylor-Wood]], u [[Chapman Brothers]] huma fost l-aktar mag\u0127rufa f'dan il-muviment.", "[[Stampa:Britannia-Statue.jpg|thumb|L-Istatwa tal-[[Brittanja]] f'[[Plymouth]].]]", "M'hemmx [[Bandiera tal-Irlanda ta' Fuq|bandiera uffi\u010bjali tal-Irlanda ta' Fuq]] wara l-[[Atti tal-Kostituzzjoni tal-Irlanda ta' Fuq 1973]] jew bandiera mhux uffi\u010bjali li hija popolari fl-Irlanda ta' Fuq.", "L-u\u017cu ta' bosta bnadar fl-Irlanda ta' Fuq hija ferm komuni.", "Madanakollu, il-[[Bandiera ta' Ulster]] hija w\u017cata f'\u0127afna avvenimenti sportivi.", "Ara [[Kwistjoni tal-Bnadar tal-Irlanda ta' Fuq]] u l-Bnadar tal-Unjoni u Bnadar tar-Renju Unit", "[[Kategorija:Pajji\u017ci tal-Ewropa]] [[Kategorija:Monarkiji kostituzzjonali]] [[Kategorija:Pajji\u017ci tal-G8]] [[Kategorija:Pajji\u017ci g\u017cejjer]] [[Kategorija:Commonwealth tan-Nazzjonijiet]] [[Kategorija:Renju Unit]] [[Kategorija:Pajji\u017ci stabbiliti fl-1801]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1575", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1575", "title": "\u017bvezja", "text": ["\u017bvezja", "L-I\u017cvezja (\u017bvedi\u017c:\"Sverige\"), uffi\u010bjalment ir-Renju tal-I\u017cvezja (\u017bvedi\u017c: ), hi pajji\u017c fl-Iskandinavja fl-Ewropa ta' Fuq.", "Il-pajji\u017c imiss man-Norve\u0121ja u l-Finlandja, u huwa konness mad-Danimarka b'pont li jaqasm il-fliegu ta' \u00d8resund.", "L -I\u017cvezja fiha 450,295 kilometru kwadru (173,860 mi kw) u hi t-tielet l-akbar pajji\u017c fl-Unjoni Ewropea bl-erja.", "G\u0127andha popolazzjoni totali ta' madwar 9.5 miljun. u d-densit\u00e0 tal-popolazzjoni hi baxxa, 21 abitant kull kilometru kwadru (54/mi kw).", "Il-popolazzjoni hi kkon\u010bentrata l-iktar fin-nofs tan-nofsinhar tal-pajji\u017c.", "Madwar 85% tal-popolazzjoni jg\u0127ixu f'\u017coni urbani.", "Il-belt kapitali tal-I\u017cvezja hija Stokkolma, li hija wkoll l-akbar belt.", "Mill-bidu tas-seklu 19, l-I\u017cvezja g\u0127exet fil-pa\u010bi u evitat il-gwerra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1579", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1579", "title": "Prim Ministru ta' Malta", "text": ["Prim Ministru ta' Malta", "Il-Prim Ministru ta' Malta imexxi l-Gvern ta' Malta, u fil-protokoll ji\u0121i e\u017catt wara l-President ta' Malta li g\u0127andu l-og\u0127la kariga statali minkejja li dan tal-a\u0127\u0127ar g\u0127andu rwol kwa\u017ci \u010berimonjali.", "Il-Prim Ministru ji\u0121i nominat mill-President, bid-de\u010bi\u017cjoni tieg\u0127u jew tag\u0127ha tkun ibba\u017cata skont is-sitwazzjoni fil-Parlament Malti.", "Il-Prim Ministru jrid ikollu ma\u0121\u0121oranza ta' voti fil-Parlament biex jaqdi l-mandat.", "\u0126afna drabi l-Prim Ministru jkun il-mexxej tal-iktar partit li jkun \u0121ab voti f'elezzjoni \u0121enerali.", "Sa mill-1921, Malta kellha b'kollox 14-il Prim Ministru.", "Il-kariga ta' Prim Ministru Malti ma kinitx te\u017cisti bejn l-1933 u l-1947, kif ukoll bejn l-1958 u l-1962.", "\"Partiti politi\u010bi\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1603", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1603", "title": "Arti marzjali", "text": ["Arti marzjali", "Arti Marzjali hija dik il forma ta \u0121lied li g\u0127andha mod partikolari ta' kif ti\u0121i prattikata.", "Hemm \u0127afna tipi differenti ta arti marzjali li \u0121ejjin minn bosta pajji\u017ci.", "L'iktar popolari huma dawk li ori\u0121inaw mil-Lvant, b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na, mi\u010b-\u010aina, \u0120appun jew Tajlanda.", "L-arti marzjali ji\u0121u prattikati g\u0127al \u0127afna ra\u0121unijiet, fosthom b\u0127ala sport, difi\u017ca personali, sa\u0127\u0127a, rilassament, meditazzjoni jew sempli\u010bement b\u0127ala \u0121lied.", "Classical Budo Malta"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "1604", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=1604", "title": "Toni Sant", "text": ["Toni Sant", "Twieled f'Malta fl-1968.", "G\u0127al bosta snin, le\u0127nu kien sinonimu max-xandir f'Malta fejn \u0127ejja diversi programmi kemm g\u0127ar-radju u g\u0127at-televixin.", "G\u0127al xi snin, kien involut ukoll fix-xena mu\u017cikali lokali permezz tal-grupp Artwork, fost l-o\u0127rajn, kif ukoll mu\u017cika g\u0127at-teatru.", "Sa minn Settembru ta' l-2004, huwa jokkupa l-kariga ta' \"lecturer\" fl-i\"Scarborough School of Arts & New Media\" ta' l-Universit\u00e0 ta' Hull \u0121ewwa r-Renju Unit, fejn jikkordina u jg\u0127allem fil-programm imsejja\u0127 \"Media Performance\".", "Fl-1986 beda karriera fil-qasam tax-xandir.", "G\u0127all-ewwel \u0127adem fl-iskema student-\u0127addiem mal-Media Education Centre, u aktar tard da\u0127al g\u0127al xog\u0127ol fiss ma' Xandir Malta f'Gwardamangia.", "Wara perjodu fl-uffi\u010bju tal-li\u010benzji tat-televixin u l-\u0127lasijiet g\u0127all-Cable Radio, ing\u0127ata l-kariga ta' koordinatur editorjali g\u0127ar-rivista \"Il-\u0120imgha\", li qabel u wara \u017c-\u017cmien li \u0127adem fuqha hu, kienet mag\u0127rufa b\u0127ala \"Il-Gwida\".", "Fis-snin li \u0127adem f'Xandir Malta huwa serva wkoll b\u0127ala \"producer\" ta' diversi programmi g\u0127ar-radju u t-televixin.", "Fost il-programmi tieg\u0127u minn dak i\u017c-\u017cmien jistg\u0127u jissemmew: \"Kwa\u017ci Kull Filg\u0127axija\" (1988/89), \"Mill-Garaxx\" (TVM - 1989/90), \"Il-Fil tat-Ti\u0121did\" (1989), \"Mal-20 bid-Daqq\" (1989/90), \"Imma\u0121ina: John Lennon\" (Radju Malta - 1990), \"Blast\" (TVM - 1990), \"Tutti Frutti\" (TVM - 1991), u \"Il-Festival tal-Kanzunetta Maltija g\u0127all-Ewropa\" (1991).", "F'Di\u010bembru tal-1991, huwa rri\u017cenja minn Xandir Malta u ftit tal-\u0121img\u0127at wara a\u010b\u010betta l-kariga ta' \"Programme Manager\" ma' Radio One Live, stazzjon tar-radju b'li\u010benzja biex ixandar programmi mitkellma aktar milli mu\u017cika.", "Flimkien ma' l-a\u0127wa Joe u Godfrey Grima, il-propjetarji ta' l-istazzjon, huwa organizza dak li effettivament kien l-ewwel \"talk radio\" kummer\u010bjali f'Malta.", "Aktar tard, huwa pprodu\u010ba wkoll diversi programmi g\u0127ar-radju u t-televixin f'Malta, fosthom \"Skoss\" (TV - 1995/96), \"Bil-Maws f'Idejk\" (1996), \"Bricolage\" (1998) u \"X'Inhu G\u0127addej\" (TV - 2002).", "G\u0127alkemm irtira mix-xandir tradizzjonali, ri\u010bentament (Awissu 2005) Toni Sant xandar sensiela ta' poddati dwar l-avvenimenti tal-11 ta' Settembru.", "Aktar tard, f'Novembru ta' l-istess sena, beda sensiela ta' poddati dwar ix-xena mu\u017cikali Maltija.", "Toni Sant attenda l-iskola primarja tas-sorijiet Fran\u0121iskani \"St Elizabeth School\" f'Tas-Sliema u l-Kulle\u0121\u0121 Missjunarju ta' San Pawl fir-Rabat, kif ukoll il-Li\u010beo l-\u0120did fl-Imsida fejn studja l-Malti, l-Ingli\u017c u l-Filosofija fil-livell avvanzat tal-GCE/Matrikola.", "Wara li abbanduna l-karriera tieg\u0127u b\u0127ala xandar professjonali f'Malta, Toni Sant beda jsegwi kors universitarju.", "Huwa ggradwa fl-1996 B.A. (Hons.) fl-istudji teatrali mill-Universit\u00e0 ta' Malta u wara kompla l-istudji tieg\u0127u f'New York fejn \u0127a M.A. fil-\"Performance Studies\" fl-1998, kif ukoll Ph.D. fl-istess materja fl-2003.", "Ir-ri\u010berka g\u0127ad-dottorat tieg\u0127u kienet dwar l-u\u017cu kreattiv ta' l-internet b\u0127ala mezz tax-xandir u l-implikazzjonijiet ekono-politi\u010bi kontemporanji.", "Parti mir-ri\u010berka tieg\u0127u hija ppubblikata f\"'TDR: The Journal of Performance Studies\".", "Matul l-istudji tieg\u0127u f'New York, huwa g\u0127a\u017cel li jiffoka l-attenzjoni tieg\u0127u fuq l-internet u l-aspetti ta' identit\u00e0 kulturali u forom ta' spettaklu marbuta mieg\u0127u.", "Fl-1998 huwa waqqaf il-MaltaMedia Online Network, kumpanija rre\u0121istrata f'Malta biex t\u0127addem numru ta' siti b'tag\u0127rif dwar u/jew minn Malta.", "Matul is-snin, il-MaltaMedia Online Network offra servizz ta' l-a\u0127barijiet, kif ukoll direttorju ta' dak kollu li g\u0127andu x'jaqsam ma' Malta, kif ukoll siti o\u0127ra dwar futbol, mu\u017cika popolari, u t-temp f'Malta u G\u0127awdex.", "<li>ToniSant.com \u2014 Is-sit personali ta' Toni Sant <li>http://www.tonisant.com/blog/ \u2014 Il-blogg ta' Toni Sant <li>MaltaMedia \u2014 Sit imwaqqaf minn Toni Sant <li>MMON Podcasts \u2014 Il-poddati ta' Toni Sant"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2031", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2031", "title": "Astronomija", "text": ["Astronomija", "Astronomija (Grieg: \u03b1\u03c3\u03c4\u03c1\u03bf\u03bd\u03bf\u03bc\u03af\u03b1 = \u03ac\u03c3\u03c4\u03c1\u03bf\u03bd + \u03bd\u03cc\u03bc\u03bf\u03c2, astronomia = astron + nomos, letteralment, (\"li\u0121i tal-istilel\") hija x-xjenza ta' l-osservazzjoni u l-ispjegazzjoni ta' x'ji\u0121ri lil hinn mill-Art (Dinja) u barra l-atmosfera.", "Din ix-xjenza tistudja l-ori\u0121ini, l-evoluzzjoni, fi\u017cika u kimika ta' l-o\u0121\u0121etti li jistg\u0127u ji\u0121u osservati fis-sema (u li huma barra mill-atmosfera).", "Fi ftit kliem, l-Astronomija hija l-investigazzjoni ta' dak kollu li ji\u0121ri 'l barra mid-Dinja.", "Hija wa\u0127da mill-eqdem xjenzi g\u0127ax nibtet malli n-nies bdew jiktbu dwar dak li jaraw fis-sema u wkoll hija wa\u0127da mill-ftit xjenzi fejn id-dilettanti g\u0127adhom jistg\u0127u jie\u0127du sehem, spe\u010bjalment fl-iskoperti u l-monitora\u0121\u0121 ta' fenomeni transitorji.", "L-Astronomija m'g\u0127andhiex ti\u0121i m\u0127allta ma' l-Astrolo\u0121ija, li tassumi li d-destin tal-bnedmin huwa marbut mal-po\u017cizzjoni apparenti ta' l-o\u0121\u0121etti fis-sema.", "G\u0127alkemm i\u017c-\u017cew\u0121 oqsma jgawdu ori\u0121ini komuni, huma totalment differenti g\u0127ax waqt li f'l-astronomija jintu\u017ca metodi xjentifi\u010bi, l-astrolo\u0121ija m'g\u0127andhiex ba\u017ci xjentifika.", "Fil-bidu ta' l-istorja tag\u0127ha, l-astronomija \u0127adet biss \u0127sieb l-osservazzjoni u l-previ\u017cjoni tal-mixi tal-o\u0121\u0121etti \u010belesti (tas-sema) li setg\u0127u ji\u0121u osservati ming\u0127ajr l-u\u017cu ta' apparat partikolari \u0127lief l-g\u0127ajn g\u0127era.", "L-ewwel astronomi kienu qassisin ta' \u010bertu kult reli\u0121ju\u017c, li kienu kapa\u010bi jaqdu lis-socjet\u00e0 bil-\u0127olqien ta' l-ewwel kalendarji, indispensabbli g\u0127all-organizzazzjoni tal-\u0127ajja so\u010bjali u agrikola.", "Il-Griegi kienu l-iktar nies li taw kontribut lill-astronomija, spe\u010bjalment Ipparku u Ewdossju; li la\u0127qu l-milja tag\u0127hom bix-xog\u0127ol ta' Klawdju Tolemew (Klaudios Ptolemaios \u010ba.", "85-\u010ba.", "165).", "Fi\u017c-\u017bminijiet tan-Nofs, id-dinja tal-Punent rat sta\u0121nar fl-i\u017cvilupp ta' dix-xjenza, imma li xi astronomi G\u0127arab komplew bl-istudju tal-korpi \u010belesti.", "Matul ir-Rinaxximent, Nikola Koperniku \u0127adem \u0127afna biex jippromwovi l-idea tieg\u0127u ta' \"sistema eljo\u010bentrika\" (g\u0127alkemm ta' min jg\u0127id li ma kienx l-ewwel wie\u0127ed li \u0127are\u0121 bl-ipote\u017ci ta' sistema bix-Xemx fin-nofs, imma \u017cgur l-ewwel wie\u0127ed li argumenta b'mod xjentifiku it-teorija tieg\u0127u).", "\u0126idmietu serviet ta' ba\u017ci soda g\u0127ax-xog\u0127ol ta' Galileo Galilei u Kepler.", "Dan ta' l-a\u0127\u0127ar kien l-ewwel astronomu li kiteb li\u0121ijiet li jispjegaw korretament id-dettalji kollha ta\u010b-\u010baqliq tal-pjaneti madwar ix-Xemx.", "I\u017cda hu ma tax ra\u0121unijiet fi\u017ci\u010bi g\u0127as-sejbiet tieghu; dan kellu jkun ix-xog\u0127ol ta' Isaac Newton li elabora l-prin\u010bipji tal-mekkani\u017cmu \u010belesti u l-li\u0121i tal-gravit\u00e0 universali.", "L-astronomija hija maqsuma f'\u0127afna sezzjonijiet, dan min\u0127abba l-g\u0127add kbir ta' kategoriji li jaqg\u0127u ta\u0127tha.", "Fl-astronomija, il metodu ewlieni biex tinkiseb informazjoni tirrikjedi ir-rilevazjoni u l-anali\u017ci ta' Radjazzjoni elettromanjetika.", "Tradizzjonalment l-astronomija tinqasam f'd-divi\u017cjonijiet li jikkorrespondu mar-re\u0121juni differenti ta' l- ispettru elettromanjetiku osservati:", "L-astronomi jistudjaw o\u0121\u0121etti b\u0127al pjaneti, kwiekeb, novi, galassji, nebulosi, e\u010b\u010b. imma l-ebda astronomu ma josserva kull tip ta' o\u0121\u0121ett.", "Suddivisione differenti tista' tkun mag\u0127mula g\u0127al regjuni tal-ispazju u temati\u010bi relatati:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2055", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2055", "title": "Ba\u0127ar Mediterran", "text": ["Ba\u0127ar Mediterran", "Il-Ba\u0127ar Mediterran huwa ba\u0127ar li jifred l-Ewropa mill-Afrika ta' Fuq, bl-Asja fil-Lvant; it-tul tieg\u0127u hu ta' madwar 3.800 km (2.400 mil), filwaqt li g\u0127andu erja ta' 2.5 miljun km2.", "Dan il-ba\u0127ar hu mag\u0127qud mal-O\u010bean Atlantiku (permezz tal-Istrett ta' \u0120ibilt\u00e0), mal-Ba\u0127ar l-A\u0127mar (permezz tal-Kanal tas-Swejs) u mal-Ba\u0127ar l-Iswed (permezz tad-Dardanelli).", "Il-Mediterran \u0121eneralment jinqasam f'diversi ib\u0127ra li huma l-Ba\u0127ar Adrijatiku, l-Ba\u0127ar E\u0121ew, l-Ba\u0127ar Jonju, u l-Ba\u0127ar Tirren.", "G\u0127andu xatt ta' madwar 46.000 km, li jg\u0127addi minn tnejn u g\u0127oxrin nazzjon.", "Mag\u0127ruf b\u0127ala l-benniena ta\u010b-\u010bivilt\u00e0, il-Mediterran infeta\u0127 g\u0127al kummer\u010b g\u0127an-negozju g\u0127all-kummer\u010bF.", "Matul l-era klassika, Karta\u0121ni, il-Gre\u010bja, l-Etruski, u Ruma lkoll pruvaw jie\u0127du l-kontroll ta' dan il-ba\u0127ar sakemm r-Rumani rnexxielhom ibiddluh fil-\"Mare Nostrum\".", "Iktar tard kien iddominat mil-Bi\u017cantini u mill-G\u0127arab, u matul is-sekli tal-Medjuevu, hafna bliet-repubbliki u kummer\u010bjanti Taljani minn bliet b\u0127al Venezja u \u0120enova, kellhom il-kontroll tal-passa\u0121\u0121i kummer\u010bjali tal-Mediterran.", "Wara l-Medjuevu il-Mediterran donnu raqad, peress li l-ba\u0127\u0127ara kellhom \u0127arsthom lejn l-ib\u0127ra u l-o\u010beani l-\u0121odda; din ir-raqda damet sal-Gwerer Rivoluzzjonarji u Gwerer Napoleoni\u010bi, meta l-Ingilterra nteb\u0127et li l-Mediterran kien importanti \u0127afna g\u0127ar-rotta lejn l-Indja.", "Il-Mediterran \u017cviluppa iktar mal-ftu\u0127 tal-Kanal tas-Swejs fl-1869, meta \u0127afna mil-kummer\u010b mondjali lejn is-swieq Ewropej, kif ukoll il-qmu\u0127 mir-Russja, kienu jg\u0127addu minn \u0121o fih.", "Kontroll tal-g\u017cejjer, xtut, u rotot kummer\u010bjali kien vitali matul il-Gwerer Dinjija, u g\u0127alhekk kienu \u0127afna l-ideat u pjanijiet ta' attakk u difi\u017ca f'dawn l-in\u0127awi, forsi l-iktar prominenti fosthom huma il-Gwerra tal-Krimea, l-attakk fuq id-Dardanelli, it-tieni assedju ta' Malta u l-Battalji tal-Afrika ta' Fuq.", "Il-g\u017cejjer prin\u010bipali huma:", "Il-pajji\u017ci huma:", "Il-Ba\u0127ar Mediterran huwa mag\u0127mul minn dawn l-ib\u0127ra interni:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2058", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2058", "title": "Mikiel Anton Vassalli", "text": ["Mikiel Anton Vassalli", "Mikiel Anton Vassalli (\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, 5 ta' Marzu 1764 \u2013 12 ta' Jannar, 1829), mag\u0127ruf b\u0127ala Missier l-Ilsien Malti, min\u0127abba l-kontribut kbir li ta biex il-Malti jkun lingwa nazzjonali.", "Semmewh Mikiel g\u0127al missier missieru u Anton g\u0127al missier ommu.", "Fuq tfulitu nafu li meta kien g\u0127ad kellu sentejn, missieru miet fl-g\u0127omor ta' 32 sena, u li erba' snin wara, ommu re\u0121g\u0127at i\u017c\u017cew\u0121et lil Gejtan Mifsud, bin \u0120u\u017ceppi, gabillott minn \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121 ukoll.", "Nhar it-8 ta' Mejju 1774 Mikiel Anton g\u0127amel il-Gri\u017cma tal-Isqof waqt \u017cjara pastorali tal-Isqof Pellerano.", "Il-parrinu tieg\u0127u kien il-Marki\u017c Mikiel Apap.", "Fl-1785 huwa ng\u0127ata premju mill-iskola tal-G\u0127arbi \u0121ewwa l-Belt.", "Billi l-familja tieg\u0127u riditu jsir qassis bag\u0127tuh is-Seminarju.", "Huwa malajr wera l-\u0127iliet tieg\u0127u u g\u0127alhekk issokta l-istudji tieg\u0127u f'Ruma fejn t\u0127arre\u0121 tajjeb fil-Latin u t-Taljan i\u017cda l-iktar fl-ilsna semiti\u010bi li ma damx ma sar professur tag\u0127hom.", "Vassalli kien jemmen li l-akbar \u0127tie\u0121a li kellu l-poplu Malti kienet li jg\u0127olli lilu nnifsu billi jintebah min hu, jitg\u0127allem sew ilsienu g\u0127ax fih jinsab il-qofol ta' \u0127ajtu u permezz ta' lsienu jsir mid\u0127la tal-ideat progressivi li bihom il-\u0121nus Ewropej kienu qed jag\u0127mlu passi ta' \u0121gant 'il quddiem.", "Vassalli, fil-kitbiet tieg\u0127u, \u0127ajjar lill-Maltin", "G\u0127aldaqstant \u0127a sehem fit-tke\u010b\u010bija tal-Kavallieri minn Malta favur il-\u0127akma Fran\u010biza, u g\u0127alhekk intefa' l-\u0127abs mill-Kavallieri fil-forti Rika\u017cli fejn dam sentejn sakemm in\u0127eles minn Napuljun li la\u0127\u0127qu Ajjutant biex isoddlu \u0127alqu.", "G\u0127all-g\u0127erf li bih kien im\u017cejjen u g\u0127all-\u0127idma li \u0127adem favur il-Fran\u010bi\u017ci kien \u0127aqqu ji\u0121i m\u0127allas b'xi \u0127a\u0121a a\u0127jar.", "Meta l-Ingli\u017ci waslu Malta tefg\u0127u lil Vassalli mill-\u0121did fil-\u0127abs \"fuq suspett li hu miftiehem mal-g\u0127edewwa\".", "Huwa qatta' sena fil-qorti Kapitanali tal-Imdina sakemm marad u \u0127aduh fl-isptar tad-Dumnikani tar-Rabat.", "Jing\u0127ad li lanqas fl-isptar ma fdawh g\u0127ax rabtulu siequ b'katina tal-\u0127adid mas-sodda.", "Xahar wara, e\u017ciljawh fi Franza g\u0127al dejjem b\u0127ala \u0120akbin.", "I\u017cda g\u0127oxrin sena wara, fl-1820, Vassalli wasal lura Malta, g\u0127ajjien u nieqes minn mezzi ta' g\u0127ixien g\u0127alih u g\u0127al uliedu.", "B'xorti tajba, Vassalli g\u0127amel \u0127bieb ma' John Hookham Frere, il-President tal-Kunsill tal-Universit\u00e0 li bis-sa\u0127\u0127a tieg\u0127u sar l-ewwel professur tal-Malti fl-Universit\u00e0.", "B'ri\u0127et Frere, Vassalli sab g\u0127ajnuna ming\u0127and i\u010b-Church Missionary Society li kienet knisja Protestanta u li kienet waqqfet \u010bentru f'Malta mnejn tqassam il-Bibbja f'ilsien il-poplu.", "Vassalli \u0121ie fdat bit-traduzzjoni tal-Van\u0121eli, bil-weg\u0127da li jistampawlu wkoll il-grammatika riveduta tieg\u0127u tal-Malti.", "L-g\u0127an tat-traduzzjoni tal-Vangeli ma kienx reli\u0121juz i\u017cda biex il-Maltin isiru mid\u0127la tal-Malti.", "I\u017cda meta miet fit-12 ta' Jannar 1829, il-Kappillan ma riedx jag\u0127tih difna Kattolika min\u0127abba l-kolloborazzjoni tieg\u0127u mal-Protestanti g\u0127alkemm Vassalli qatt ma sar membru tag\u0127hom, kif kitbet l-istess knisja Protestanta:", "Billi \u0127biebu l-Protestanti ma xtaqux li l-katavru tieg\u0127u jindifen f'post imwarrab, li ma kienx jixraqlu, \u0127adu \u0127sieb huma u difnuh f'wie\u0127ed mi\u010b-\u010bimiterji tal-Ingli\u017ci li qeg\u0127din ta\u0127t it-trun\u010bieri tal-Furjana li j\u0127arsu fa\u010b\u010bata ta' Lazzarett.", "Vassalli emmen b'qawwa kbira fil-lingwa Maltija, fejn f'wa\u0127da mill-kitbiet tieg\u0127u hu jistqarr,", "Ir-Romanti\u010bi\u017cmu, li nistg\u0127u ng\u0127idu li sar moviment g\u0127alih minn madwar nofs is-seklu tmintax, beda jikxef l-identita` tal-wirt mhux stmat tal-poplu.", "Introdu\u010ba vi\u017cjoni radikali tal-\u0127ajja li permezz tag\u0127ha ne\u0127\u0127a kemm seta' l-qasma bejn i\u017c-\u017cew\u0121 espressjonijiet ta' poplu wie\u0127ed maqsum fi klassi kolta u klassi baxxa.", "Ir-Romanti\u010bi\u017cmu adotta l-prin\u010bipju illuministiku tad-\"demokratizazzjoni tal-kultura\".", "Vassalli, kellu propju dan l-ispirtu illuministiku (jew preromantiku) i\u017cda kiseb g\u0127arfien ukoll mir-Romanti\u010bi tar-Risor\u0121iment Taljan b\u0127ala \"eroj tag\u0127hom\".", "Filwaqt li Oliver Friggieri qieg\u0127ed lil Vassalli fil-kwadru Romantiku, Frans Sammut jipproponi l-kwadru i\u017cg\u0127ar ta' l-Illumini\u017cmu, g\u0127ad li fl-istess \u010birku Romantiku.", "Fi kliem Kant, l-ispirtu tal-Illumini\u017cmu jin\u0121abar fil-motto, \"Sapere aude!", "Kun qlubi bi\u017c\u017cejjed biex tu\u017ca dehnek!\"", "L-g\u0127an a\u0127\u0127ari kellu jkun l-\"hena tal-bniedem\".", "Fil-\"Lexicon\", Vassalli jidher ispirat minn din il-filosofija meta jikteb li \"t-trawwim tal-ilsien li jittie\u0127ed mill-omm huwa mmela me\u0127tie\u0121 l-ewwelnett g\u0127at-tag\u0127lim.", "Dan hu l-g\u0127an ewlieni li g\u0127andu jkollha nazzjon, g\u0127aliex fuqu jistrie\u0127 l-hena ta' kul\u0127add\".", "Il-konvinzjoni ta' Locke li l-bniedem jitwieled \"tabula rasa\", lest biex jitg\u0127allem kollox, u li huwa tort tal-ambjent li jitwieled fih li wie\u0127ed ma jsirx tajjeb, kompla g\u0127addab lil Vassalli g\u0127all-\u0127akkiema li ma ridux jg\u0127allmu lin-\"nazzjon\" g\u0127ax kien jaqblilhom i\u0127alluh fil-g\u0127ama.", "Fuq kollox, ra li t-tag\u0127lim seta` jse\u0127\u0127 biss f'ilsien il-poplu, ji\u0121ifieri bil-Malti.", "Il-Maltin ma setg\u0127ux jag\u0127mlu parti mis-\"seklu li fih l-oqsma ta l-arti u x-xjenzi mxew tant 'il quddiem\" jekk ma jitg\u0127allmux ilsienhom, g\u0127ax min\u0127abba f'hekk la setg\u0127u jitg\u0127allmu ilsna o\u0127ra u lanqas it-tag\u0127lim li setg\u0127u jiksbu bihom.", "Sehem l-intelletwali fil-moviment illuninistiku kien fenomenu \u0121did g\u0127ax g\u0127all-ewwel darba l-intelletwali taw sehem \u010bivili fil-\u0121lieda kontra l-ordni so\u010bjali.", "L-intelletwali tal-img\u0127oddi kienu jbaxxu rashom g\u0127as-slaten u ja\u0127arbu f'dinja ta' \u0127olm, filwaqt li l-intelletwali illuminista huwa fittiex tal-verit\u00e0u tal-\u0127elsien, riformatur konxju li qed jag\u0127mel sehem minn \"klassi\" li dmirha kien li tmexxi lis-so\u010bjeta`.", "\"Vassalli ddakkar mill-ispirtu ta' \u017cminijietu\", jg\u0127id Cremona.", "Meta Napuljun ni\u017cel Malta, lil Vassalli sejja\u0127lu \"\u0120akobin\" g\u0127ax kien \u0127abib tar-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca li riedet tbiddel lis-so\u010bjet\u00e0 mill-qieg\u0127.", "Vassalli, b\u0127al kull riformatur ewlieni tas-so\u010bjeta`f'kull \u017cmien, \u0127adha kontra l-\u0127akkiema ta' \u017cmienu, li kienu l-Ordni tal-Kavallieri, g\u0127amel \u0127afna \u0127bieb u \u0127afna g\u0127edewwa u ovvjament pattieha qares.", "Ta' min jinnota li l-Ordni tal-Kavallieri, li ori\u0121inarjament kien ordni religju\u017c-ospitalier, meta nteba\u0127 x'setg\u0127a u xi privie\u0121\u0121i g\u0127andu fuq il-g\u017cira u l-abitanti tag\u0127ha, inbidel f're\u0121im despotiku, \u0127abib tal-\"ancien regime\" u tas-Slaten tal-Ewropa.", "Frans Sammut jist\u0127arre\u0121 u jg\u0127arbel it-termini li Vassalli ju\u017ca fil-kitbiet tieg\u0127u, l-aktar id-\"Discorso Preliminare\" u \"Stedina\".", "Fid-\"Discorso\", isejja\u0127 g\u0127all-ewwel darba \"nazione\" lill-Maltin b\u0127ala poplu, u wkoll \"concittadini\", terminu Repubblikan.", "Ir-\"ra\u0121uni\" hija dik li tmexxieh f'xog\u0127lu u jistenna li min se jikkritikah jag\u0127mel dan b'mod ra\u0121unat, u mhux biss sempli\u010biment jopponi i\u017cda biex \"ipo\u0121\u0121i l-verita` f'dawl aktar \u010bar\".", "Vassalli jinqeda bit-termini in voga li jie\u0127du sa\u0127\u0127ithom mill-miti tas-seklu biex i\u010banfar bil-qawwa kollha lil min qed i\u0127alli lin-nazzjon fl-injuranza.", "B\u0127ala Illuminista u neo-klassi\u010bista, kif isejja\u0127lu Sammut, Vassalli ried i\u0127affer, b\u0127alma g\u0127amlu l-arkeolo\u0121i fl-E\u0121ittu, biex isib nisel il-Malti fl-ilsna orjentali qodma.", "F'argumentazzjoni illuministika interessanti, Vassalli jistaqsi: Jekk id-djaletti tal-Italja, fosthom dak ta' Ragusa, jing\u0127ataw importanza mil-letterati, g\u0127aliex il-Malti le?", "I\u017cda Sammut, li jqis lil Vassalli iktar b\u0127ala Illuminista milli b\u0127ala Romantiku, ja\u010b\u010benna g\u0127all-qasma bejn Vassalli u dawk ta' \u017cmienu b'g\u0127eruqhom fil-bidu tas-seklu dsatax, g\u0127all-fatt li Vassalli j\u0127alli barra g\u0127al kollox x'kien se jfisser djalett wie\u0127ed, it-Toskan, i\u017cjed tard it-Taljan, g\u0127all-unifikazzjoni tal-Italja li \u0121iet i\u017cjed tard.", "Skond Sammut, aktarx li r-Romanti\u010bi Maltin ma wirtux l-ideat ming\u0127and Vassalli i\u017cda mxew \"fuq l-e\u017cempju tar-Romanti\u010bi Taljani\".", "Sammut jag\u0127laq il-kontribuzzjoni tieg\u0127u fil-\"Journal of Maltese Studies\" billi jsostni li, \"permezz ta' Vassalli Malta ssie\u0127bet, g\u0127all-inqas moralment, fl-Illumini\u017cmu li \u0127akem lill-Ewropa u \u0127ari\u0121ha mid-dlam tal-Fewdali\u017cmu.", "Bi\u017c-zmien tag\u0127lim Vassalli qabad l-art u minn g\u0127eruqu xxittlet si\u0121ra li kibret fil-\u0121nien intelletwali tal-Punent\".", "Fri\u0121\u0121ieri jara f'Vassalli \"It-Tnissil ta' Kuxjenza Nazzjonali\" li fuq kollox hija l-qofol tar-Romanti\u010bi\u017cmu li minnu twieled in-nazzjonali\u017cmu.", "Vassalli li studja fl-Ewropa ta' \u017cmienu, kien konxju li Malta ma tistax tibqa' i\u017cjed i\u017colata g\u0127ax hija parti mill-Ewropa.", "Il-pre\u017cenza kulturali Taljana f'Malta \u0121abet mag\u0127ha l-mew\u0121a tal-Illumini\u017cmu u tar-Romanti\u010bi\u017cmu.", "G\u0127all-kuntrarju tal-Illumini\u017cmu, ir-Romanti\u010bi\u017cmu beda j\u0127ares lejn l-individwu-\u010bittadin b\u0127ala l-qofol ta'kollox u dan \"it-twemmin fil-poplu sar reli\u0121jon u l-idejal \u0121did tal-\u0127elsien tbiddel fi pjan ta' fidwa g\u0127an-nazzjonijiet mhux \u0127ielsa\".", "B'hekk twieled in-nazzjonali\u017cmu.", "Vassalli huwa l-prekursur jew il-\u0127abbar ta' din il-kuxjenza radikali li iktar tard saret moviment politiku u letterarju.", "In-nazzjonali\u017cmu romantiku ta importanza kbira lill-lingwa nazzjonali b\u0127ala mezz siewi ta' g\u0127aqda popolari, u g\u0127alhekk ma setax jonqos li Vassalli jis\u0127aq fuq il-b\u017conn tal-ilsien Malti u ma jarax fih il-valur lingwistiku li nqisu llum, i\u017cda valuri politi\u010bi u so\u010bjali.", "G\u0127al \u0127afna kittieba u filosofi Romanti\u010bi, lingwa kienet tfisser nazzjon, u g\u0127alhekk l-g\u0127arfien tag\u0127ha ma setax jibqa' o\u0121\u0121ett privat ta' l-istudju, i\u017cda kellu \"jinfeta\u0127 u jie\u0127u wkoll xejriet politi\u010bi diretti\".", "I\u017cda Vassalli, b\u0127al kull riformatur ie\u0127or tas-so\u010bjeta` Maltija, \"g\u0127al \u017cmien twil kellu jibqa' le\u0127en solitarju, mo\u0127\u0127 akbar minn \u017cmienu\".", "U tabil\u0127aqq Vassalli immudella r-riforma tieg\u0127u fuq esperjenzi ta' artijiet o\u0127ra.", "Bena kollox fuq il-kultura li ming\u0127ajra m'hemmx riforma politika.", "U b'kultura kien qieg\u0127ed jifhem l-aktar l-g\u0127arfien lingwistiku u letterarju.", "Kif jg\u0127id Friggieri, \"dan ukoll hu wirt illuministiku u romantiku, \u017cew\u0121 kulturi li integraw b'sa\u0127\u0127a kbira lill-kelma u l-arti tag\u0127ha fil-kumpless tal-\u0127ajja \u010bivili u politika\".", "Qabel ma Vassalli seta' jibdel l-ilsien Malti, monument ta' qedem, \"f'emblema ta' g\u0127aqda fil-pre\u017cent u fi standard ta' kburija storika\", ried jag\u0127ti fidu\u010bja u jispira lill-Maltin biex i\u0127ossuhom nazzjon.", "Dan g\u0127amlu bid-diversi kitbiet tieg\u0127u bit-Taljan (l-ilsien tal-kultura) dwar il-Malti (l-ilsien poplari), u b'hekk beda mixja twila li tkompliet mill-kitbiet bennejja tal-letteratura Maltija li \u0121ew warajh b\u0127al \u0120an Anton Vassallo, \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi, Dun Karm u Ninu Cremona li wasslet biex il-Malti jing\u0127ata g\u0127arfien uffi\u010bjali, isir l-ilsien kulturali tal-poplu kollu u g\u0127odda tajba g\u0127al-letteratura.", "G\u0127all-ewwel, Vassalli beda ji\u0121bor il-proverbji (qwiel) tal-Maltin biex minnhom jo\u0127ro\u0121 il-bixra storika tal-g\u017cejjer Maltin.", "Fl-1828, ippubblika \"Motti, aforismi e proverbii maltesi\", li bihom fittex \"li jinterpreta l-identit\u00e0 popolari skond kif il-kotra ta\u0127seb u mbag\u0127ad tirrifletti bil-g\u0127aqal f'sentenzi li jintirtu minn nisel g\u0127al ie\u0127or u li ji\u0121bru fihom l-g\u0127erf tal-poplu li ma jinqediex bil-kelma miktuba\".", "Permezz ta' din it-tradizzjoni orali ried jasal g\u0127al tradizzjoni miktuba.", "B\u0127ar-Romanti\u010bi, Vassalli ried dinjit\u00e0 u attenzjoni lill-wirt qadim i\u017cda mwarrab b\u0127alma kienet l-g\u0127ana, il-qwiel u l-idjomi.", "Din il-kuxjenza ta' g\u0127arfien tal-kultura popolari fid-dawl tal-kultura \u0121dida kienet il-kuxjenza li dejjem mexxiet lil Vassalli.", "Fost il-kitbiet tieg\u0127u nsibu l-\"Alfabett Malti Mfisser bil-Malti u bit-Taljan, Alfabeto Maltese spiegato in lingua maltese e italiana\", fuq ktejjeb ta' 24 fa\u010b\u010bata li kien mibjug\u0127 fl-istamperija ta' Antonio Fulgoni.", "Vassalli kiteb ukoll l-ewwel dizzjunarju Malti, dan kien mag\u0127ruf b\u0127ala \"Lexicon\" (lessiku), li kien ippublikat fl-1796.", "Dan id-dizzjunarju kien fih madwar tmintax-il elf kelma; kull kelma kienet spjegata bil-Latin imbag\u0127ad bit-Taljan.", "Ri\u010bentament, il-Lexicon re\u0121a' \u0121ie ippublikat minn Frans Sammut u mitbug\u0127 fil-Marsa Press.", "Illum il-\u0121urnata, Mikiel Anton Vassalli jitqies b\u0127ala \u0127assieb u riformatur, kif ukoll b\u0127ala ribell u studju\u017c li lema\u0127 fil-bog\u0127od u sa minn kmieni l-qawmien g\u0127aqli tan-nazzjonalit\u00e0 Maltija.", "Fl-1994, l-awtur Frans Sammut \u0127are\u0121 ir-rumanz \"Il-\u0126olma Maltija\", dwar il-\u0127ajja ta' Vassalli, rumanz li \u0127afna kriti\u010bi jqisuh li huwa fost l-aqwa jekk mhux l-aqwa rumanz bil-Malti li nkiteb s'issa.", "\"Dawl \u0121did fuq Vassalli\" huwa ktieb ie\u0127or li jitratta dwar kitbiet li saru fi\u017c-\u017cminijiet li fihom g\u0127ex Mikiel Anton Vassalli u li setg\u0127u kienu xog\u0127olijiet tieg\u0127u.", "Il-figura ta' Vassalli saret l-o\u0121\u0121ett ta' attenzjoni mhux biss akkademika i\u017cda wkoll letterarja u politika.", "Numru ta' stori\u010bi fittxew tag\u0127rif dwaru b\u0127ala bniedem, o\u0127rajn l-aspetti ta' \u0127idmitu fil-politika u l-kultura u o\u0127rajn xe\u0127tu dawl fuq il-qofol ta' \u0127sibijietu fejn tixref il-vi\u017cjoni ta' nazzjon modern u \u0127ieles.", "Fid-da\u0127la g\u0127al ra\u0127al twelidu llum jinsab monument tieg\u0127u, quddiem \"Bieb de Rohan\".", "5/3/1764 Jitwieled f'\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, it-tieni iben ta' Grabiel u Katerina", "1785 Vassalli m'g\u0127adux ma' niesu \u0127a\u017c-\u017bebbu\u0121.", "Jitg\u0127allem l-G\u0127arbi ta\u0127t Dun \u0120u\u017cepp Calleja, il-Belt Valletta.", "Rebbie\u0127 tal-premju tal-G\u0127arbi, f'Lulju jitla' Ruma jissokta l-istudji tieg\u0127u.", "1790 Vassalli mag\u0127ruf b\u0127ala Professur tal-Ilsien Sirjakk f'Ruma.", "Jippubblika f'Ruma l-\"Alfabett Malti Mfisser bil-Malti u bit-Taljan\".", "1791 Jippubblika f'Ruma ukoll, il-Grammatika Maltija tieg\u0127u.", "1795 Jikteb lill-Gran Mastru De Rohan u jitolbu l-permess biex jifta\u0127 skola g\u0127at-tag\u0127lim tal-Malti.", "Jid\u0127ol sew fil-qasam politiku.", "1796 Jippubblika f'Ruma ukoll il-\"Lexicon\" li fid-da\u0127la tieg\u0127u jesprimi l-fehmiet so\u010bjali, lingwisti\u010bi u politi\u010bi tieg\u0127u.", "11/5/1797 Tinkixef il-konfoffa kontra l-Gvern tal-Ordni tal-Kavallieri, u Vassalli, meqjus b\u0127ala l-mexxej tag\u0127ha, jisfa arrestat u mressaq quddiem tribunal ma\u0127tur g\u0127al dan il-g\u0127an.", "12/6/1797 Vassalli jinstab \u0127ati u jintbag\u0127at g\u0127omru l-\u0127abs.", "Jag\u0127lquh ir-Rika\u017cli minn fejn x'aktarx \u0127arrbuh \u0127biebu g\u0127axar xhur wara u \u0127aduh l-Italja t'Isfel.", "10/6/1798 Vassalli \u0127ieles f'pajji\u017cu mal-wasla ta' Napuljun li jfa\u0127\u0127ru b\u0127ala l-eg\u0127ref fost il-Maltin.", "28/8/1799 Jo\u0127ro\u0121 mill-Belt imbukkata u bi kmand tal-Kmandant Ingli\u017c Alexander Ball jintbag\u0127at il-\u0127abs fl-Imdina.", "16/8/1800 Jisfa kkundannat mill-Ingli\u017ci g\u0127all-e\u017cilju fi Franza g\u0127al g\u0127omru", "1813 Ji\u017c\u017cewwe\u0121 fi Franza lil Katerina Formosa de Fremaux, li minnha kellu tlett itfal subien", "19/6/1820 Jer\u0121a' lura Malta wara vja\u0121\u0121 ta' \u0127amest ijiem minn Marsilja.", "1/9/1820 Jibda jg\u0127allem il-Fran\u010bi\u017c f'dar fil-Belt.", "21/2/1825 Vassalli ma\u0127tur Professur tal-Malti fl-Universit\u00e0 b'talba ta' John Hookham Frere li jid\u0127ol biex i\u0127allaslu l-paga hu stess.", "3/10/1827 Tidher a\u0127bar fil-Gazzetta tal-Gvern li l-\"wisq mistennija Grammatika Maltija\" fl-a\u0127\u0127ar tinsab g\u0127all-bejg\u0127.", "12/1/1829 Vassalli jmut fl-g\u0127omor ta' 65 sena fid-dar tieg\u0127u f'Tal-Piet\u00e0.", "Jidfnuh l-g\u0127ada, im\u010ba\u0127\u0127ad minn difna Kattolika.", "1829 To\u0127ro\u0121 f'Londra, wara mewtu, it-traduzzjoni li Vassalli g\u0127amel tal-Van\u0121eli u l-Atti tal-Appostli.", "4/5/1987 Jinkixef monument ta' Vassalli f'\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, ra\u0127al twelidu, iktar minn 150 sena wara mewtu.", "Il-Poeta Nazzjonali kiteb sunett mill-isba\u0127 g\u0127al Vassalli, \u017bebbu\u0121 b\u0127alu.", "Vassalli, meta ng\u0127arrex \u0121ewwa \u0127siebek,", "il-\u0127sieb li kiber ma' \u017cg\u0127o\u017citek f'Ruma,", "u kif fissirtu fit-ta\u0127dit ma' \u0127biebek,", "meta lil artek rajt bil-\u0127an ma\u0127kuma; u n-nafra tas-sultan li xejn ma \u0121iebek", "wara t-twissja b'g\u0127aqal kbir ma\u0127duma,", "u l-g\u0127aw\u0121 u l-g\u0127ar li ngabar wara biebek", "u l-\u0127abs u l-\u0127arba f'nofs ta' lejl mitmuma, \"Malti safi tassew!\" jo\u0127ro\u0121 minn fommi;", "mhux g\u0127ax g\u0127allimtna l-\u0121miel, is-sa\u0127\u0127a, il-g\u0127ana", "tal-lsien li tkellmu bih ommok u ommi, i\u017cd'g\u0127ax \u0127abbejtha lil din l-art \u0127anina,", "u kont ewlieni fost in-nisel tag\u0127na", "li \u0127sibt il-jedd li nkunu \u0121ens g\u0127alina."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2063", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2063", "title": "Pawlu Boffa", "text": ["Pawlu Boffa", "Pawlu Boffa (30 ta' \u0120unju 1890 - 6 ta' Lulju 1962), kien is-sitt Prim Ministru ta' Malta, l-ewwel Priministru ta' wara l-Gwerra, u l-ewwel Priministru Laburista.", "Imwieled il-Birgu, bin Carmelo u Carmela nee' Serracino.", "Studja fl-iskola Primarja tal-Birgu, fil-Li\u010beo u fl-Universita' Rjali ta' Malta fejn iggradwa b\u0127ala tabib fl-eta' ta' 23 sena.", "Fis-16 ta' Jannar, 1921, i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Genoveffa Ceci u kellhom erbat itfal- Hilda, Melina, Joseph u Vivi.", "Fl-Ewwel Gwerra Dinjija, Boffa serva fir-Royal Army Medical Corps, fejn wettaq servizz mediku fuq vapuri li kienu ji\u0121u Malta bil-feruti tal-gwerra.", "Il-karriera politka ta' Sir Paul Boffa bdiet fl-1923 meta ng\u0127aqad mal-Partit Laburista u fl-1924 \u0121ie elett g\u0127all-ewwel darba b\u0127ala Membru fl-Assemblea Le\u0121islattiva g\u0127all-\u0126ames Distrett.", "Is-sena 1926 rat \u017cvilupp importanti fl-istorja tal-Partit Laburista.", "Fis-snin ta' qabel, il-Partit Laburista kien ipprova jtejjeb il-qag\u0127da so\u010bjali tal-\u0127addiema Maltin billi ta l-appo\u0121\u0121 tieg\u0127u lill-\"Unione Politica Maltese\", partit lemini.", "Sa\u0127ansitra kien da\u0127al f'koalizzjoni mieg\u0127u i\u017cda kien mg\u0127oddi bi\u017c-\u017cmien u, g\u0127alhekk, ittie\u0127det de\u010bi\u017cjoni li jsir ftehim ma' Gerald Strickland u s\u0127abu.", "Permezz tal-\"Compact\" mal-Partit Kostituzzjonali, il-Partit Laburista ftiehem li jag\u0127ti l-appo\u0121\u0121 tieg\u0127u lill-partit politiku mmexxi minn Gerald Strickland bil-patt li meta dan tal-a\u0127\u0127ar ikun fil-gvern jg\u0127addi le\u0121i\u017clazzjoni li ttejjeb il-qag\u0127da so\u010bjali tal-\u0127addiema Maltin.", "Fl-1928, it-Tabib Boffa n\u0127atar Mexxej tal-Malta Labour Party.", "Bejn l-1927 u l-1932 il-partit Laburista u l-Partit Kostituzzjonali ing\u0127aqdu u kien iffurmat il-Gvern tal-Compact.", "Kien bis-sa\u0127\u0127a tal-\"Compact\" li l-element progressiv fi \u0127dan il-Partit Laburista seta' ja\u0127dem biex isiru li\u0121ijiet ta' fejda kbira fil-pajji\u017c.", "Bi\u017c\u017cejjed li wie\u0127ed isemmi l-Workmen's Compensation Act li saret mill-Gvern tal-\"Compact\" fl-1929.", "Boffa kien elett fil-Parlament ukoll fl-1927 u fl-1932.", "Is-snin tletin kienu iebsin \u0127afna g\u0127all-Partit Laburista.", "Imda\u0127\u0127al bla b\u017conn fil-Kwistjoni Politiko-Reli\u0121ju\u017ca tal-1928-32 min\u0127abba l-appo\u0121\u0121 tieg\u0127u lil Gerald Strickland u l-Partit Kostituzzjonali, permezz tal-\"Compact\", il-Partit Laburista \u0127allas prezz g\u0127oli g\u0127ax tilef \u0127afna voti ri\u017cultat tal-kwistjoni mal-Knisja.", "Kien grazzi g\u0127at-tmexxija tat-Tabib Pawlu Boffa u li meta faqqg\u0127et it-Tieni Gwerra Dinjija l-Partit Laburista kien g\u0127adu \u0127aj.", "Is-snin tletin kienu snin tassew iebsa g\u0127al kull min kien Laburist.", "Kienet waslet it-telfa kbira elettorali ta' \u0120unju, 1932 li kienet ri\u017cultat tal-kwistjoni politiko-reli\u0121ju\u017ca.", "Boffa kien wie\u0127ed minn dawk fi \u0127dan il-Partit Laburista li kien jemmen li l-Partit ma kellux g\u0127alfejn jitlob ma\u0127fra lill-Isqfijiet Maltin.", "I\u017cda mhux l-istess g\u0127amel il-Mexxej tal-Partit Kostituzzjonali, Gerald Strickland, li g\u0127amel apolo\u0121ija lill-Isqof u hemm min ja\u0127seb li aktar swietlu ta' deni milli ta' \u0121id fl-elezzjoni \u0121enerali tal-1932 g\u0127ax b'hekk ammetta pubblikament li kellu tort fil-kwistjoni kollha.", "Wara, kien hemm il-ka\u017c tas-Sedizzjoni tal-1933 meta ttellg\u0127u Laburisti l-Qorti u tawhom anke l-kundanna g\u0127aliex qalu li sabulhom materjal hekk imsejja\u0127 \"sedizzju\u017c\" fil-pussess tag\u0127hom, u t-telfa tal-Kostituzzjoni tal-1921 fl-istess sena (1933).", "Fl-1936 Boffa n\u0127atar Membru tal-Kunsill E\u017cekuttiv u fl-1939 \u0121ie elett b\u0127ala Membru tal-Kunsill tal-Gvern.", "\u0120ie elett ukoll g\u0127at-Tieni Sessjoni tal-Kunsill tal-Gvern, li saret f'Novembru, 1945.", "Boffa kellu sehem importanti \u0127afna fil-laqg\u0127at tal-Assemblea Nazzjonali, li x-xog\u0127ol tag\u0127ha kellu jkun it-tfassil ta' kostituzzjoni \u0121dida.", "Boffa kien wie\u0127ed mill-kelliema prin\u010bipali tal-Labour Front, ji\u0121ifieri l-General Workers' Union u l-Partit Laburista.", "Il-kelliema prin\u010bipali l-o\u0127ra kienu \u0120u\u017c\u00e8 Ellul Mercer, Reggie Miller, Mos\u00e8 Gatt, Indri Cilia, Leli Tabone, Nestu Laiviera u Turu Colombo.", "Bis-sa\u0127\u0127a ta' nies b\u0127al Boffa u s\u0127abu saru kisbiet kbar g\u0127all-poplu Malti.", "Bi\u017c\u017cejjed wie\u0127ed isemmi li Malta ng\u0127atat lura s-Self-Government fil-5 ta' Settembru, 1947; issa sew l-ir\u0121iel kif ukoll in-nisa li jg\u0127alqu 21 sena setg\u0127u jivvutaw u kull elettur seta' jkollu vot wie\u0127ed biss g\u0127all-elezzjoni tal-Assemblea Le\u0121islattiva.", "It-Tieni Gwerra Dinjija kien se jkollha effett kbir fuq il-politika Maltija.", "Dan g\u0127ax il-Partit Laburista kien mess il-qieg\u0127 meta bdiet i\u017cda kien f'po\u017cizzjoni li ja\u0127seb serjament biex jibda jmexxi l-pajji\u017c meta ntemmet.", "G\u0127alhekk, nistg\u0127u ng\u0127idu li t-Tieni Gwerra Dinjija g\u0127amlitha possibbli li f'Malta jkun hawn l-ewwel Gvern Laburista fl-1947.", "Meta waslet l-elezzjoni \u0121enerali ta' Ottubru, 1947, il-Partit Laburista kien f'po\u017cizzjoni ferm a\u0127jar mill-partiti politi\u010bi l-o\u0127ra biex jirba\u0127 il-poter.", "In-Nazzjonalisti kienu g\u0127adhom ma \u0127adux ru\u0127 wara l-mewt ta' Sir Ugo P. Mifsud u d-deportazzjoni ta' Nerik Mizzi matul it-Tieni Gwerra Dinjija.", "Il-Partit Kostituzzjonali \u0127a daqqa ta' \u0127arta kbira bil-mewt ta' Gerald Strickland fl-1940 u spi\u010b\u010ba fix-xejn.", "Il-partiti politi\u010bi l-o\u0127ra li kkontestaw l-elezzjoni \u0121enerali tal-1947 kienu dg\u0127ajfa meta mqabbla mal-Partit Laburista li kien bena reputazzjoni tajba ta' xog\u0127ol siewi u kisbiet g\u0127all-poplu Malti.", "Il-Mexxej Laburista Pawlu Boffa kien rispettat \u0127afna minn kul\u0127add.", "Fl-1947 il-Partit Laburista reba\u0127 l-elezzjoni u t-Tabib Boffa sar l-ewwel Prim Ministru Laburista u baqa' f'din il-kariga sa Settembru 1950.", "Fl-1998, Dom Mintoff fil-Parlament qal hekk:", "Fost il-merti ta' Boffa hemm il-\u0121lieda tieg\u0127u favur l-Ilsien Malti.", "Fl-1998, Dom Mintoff fil-Parlament qal hekk:", "Min\u0127abba f'inkwiet fil-Partit Laburista, Pawlu Boffa tne\u0127\u0127a minn mexxej tal-Partit fl-1949, mill-Konferenza \u0120enerali, i\u017cda huwa g\u0127a\u017cel li xorta wa\u0127da jibqa' Prim Ministru.", "I\u017c-\u017cmien bejn \u0120unju, 1950, meta waqa' l-Gvern immexxi mit-Tabib Boffa, u Frar, 1955, meta l-Partit Laburista kien elett fil-Gvern, kien \u017cmien ta' instabilita' politika kbira f'Malta.", "Wara l-\"iSplit\" tal-1949, Boffa fforma l-\"Malta Workers' Party\" biex b'hekk \u0127oloq firda fi \u0127dan ix-Xellug f'Malta.", "Dan kien ta' vanta\u0121\u0121 kbir g\u0127all-Partit Nazzjonalista li, mkisser kif kien wara t-telfa kbira tal-1947, b'din il-mossa ta' Boffa ng\u0127ata \u010b-\u010bans li jer\u0121a' jirkupra l-po\u017cizzjoni politika li kien tilef g\u0127al bosta snin.", "Fil-fatt, fl-elezzjoni \u0121enerali tal-1950, minkejja l-fatt li bejniethom il-Partit Laburista u l-\"Malta Workers Party\" \u0121abu aktar voti u aktar si\u0121\u0121ijiet mill-Partit Nazzjonalista, kien dan tal-a\u0127\u0127ar li eventwalment ifforma Gvern ta' minoranza g\u0127aliex baqa' ma ntla\u0127aqx ftehim bejn i\u017c-\u017cew\u0121 partiti politi\u010bi tal-\u0127addiema.", "Il-Gvern Nazzjonalista \u0127a daqqa ta' \u0127arta bil-mewt ta' Nerik Mizzi fl-20 ta' Di\u010bembru, 1950 u floku la\u0127aq Prim Ministru, \u0120or\u0121 Borg Olivier.", "Dan, per\u00f2, kien imexxi Gvern dg\u0127ajjef ta' minoranza li kellu \u0127ajja qasira tant li f'Mejju, 1951 saret elezzjoni \u0121enerali o\u0127ra.", "Hawn il-Partit Laburista \u0121ab si\u0121\u0121u anqas min-Nazzjonalisti i\u017cda kieku ng\u0127ata l-appo\u0121\u0121 mill-\"Malta Workers' Party\" ta' Boffa, seta' jiggverna.", "B'sorpri\u017ca ta' kul\u0127add, per\u00f2, it-Tabib Boffa u l-Partit immexxi minnu dde\u010bidew li jid\u0127lu fi Gvern ta' Koalizzjoni mal-Partit Nazzjonalista mmexxi minn Borg Olivier.", "Boffa ng\u0127ata l-kariga ta' Ministru tas-Sa\u0127\u0127a u Servizzi So\u010bjali.", "Il-\"Malta Workers' Party\" kien di\u0121a' beda jmajna sewwa fl-appo\u0121\u0121 tieg\u0127u mill-elettorat u din il-mossa, li \u0127afna \u0127addiema rawha b\u0127ala tradiment tal-interessi tag\u0127hom, kienet il-bidu tat-tmiem tal-karriera politika ta' Boffa u tal-\"Malta Workers' Party\".", "Il-Gvern ta' Koalizzjoni bejn il-Partit Nazzjonalista u l-Malta Workers' Party ma damx wisq u f'Di\u010bembru, 1953 kellha ssir elezzjoni \u0121enerali o\u0127ra.", "Din id-darba l-Partit Laburista \u0121ab si\u0121\u0121u aktar mill-Partit Nazzjonalista, dsatax g\u0127al tmintax, i\u017cda l-Malta Workers' Party, bit-tliet si\u0121\u0121ijiet biss li kien kiseb fl-Assemblea Le\u0121i\u017clattiva, qaleb il-bilan\u010b favur in-Nazzjonalisti billi re\u0121a' fforma Gvern ta' Koalizzjoni mag\u0127hom.", "Kellu jkun il-Ministru John J. Cole li jwaqqa' l-Gvern ta' Koalizzjoni u, g\u0127alhekk, saret elezzjoni \u0121enerali o\u0127ra fi Frar, 1955 li ntreb\u0127et mill-Partit Laburista mmexxi mill-Perit Duminku Mintoff.", "Il-\"Malta Workers' Party\" tat-Tabib Pawlu Boffa kien spi\u010b\u010ba fix-xejn qabel din l-Elezzjoni \u0121enerali.", "Fl-1998, Dom Mintoff fil-Parlament qal hekk:", "Sir Paul Boffa rtira mill-\u0127ajja politika fit-13 ta' Jannar, 1955.", "F'\u0120unju 1941 g\u0127all-kontribut qalbieni b'risq \u0127utu l-Maltin ir-Re \u0120org IV \u0127atar lit-Tabib Boffa b\u0127ala Uffi\u010bjal tal-Imperu Brittaniku (O.B.E.) u f'Jannar 1956 kien onorat mir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II bit-titlu ta' Knight Bachelor, bit-titolu \"Sir\".", "Huwa miet fid-dar tieg\u0127u f'\u0126al-Tarxien, fis-6 ta' Lulju, 1962, fl-eta' ta' 72 sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2067", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2067", "title": "Storja ta' Malta", "text": ["Storja ta' Malta", "Malta ilha abitata minn madwar 5200 QK u din i\u010b-\u010bivilt\u00e0 preistorika baqg\u0127et te\u017cisti fil-g\u017cejjer.", "Fi\u017c-\u017cminijiet bikrin, f'Malta kienu jg\u0127ixu diversi komunitajiet.", "Dan i\u017c-\u017cmien hu msejja\u0127 preistoriku min\u0127abba li ma kien nkiteb xejn fih u g\u0127alhekk m'g\u0127andna l-ebda prova miktuba ta' dan il-perjodu.", "Hawnhekk naraw kif fl-i\u017cvilupp tal-lingwa, it-ta\u0127dit ji\u0121i qabel il-kitba, kif ji\u0121i fil-\u0127ajja ta' kull bniedem.", "Meta \u0121ew il-Feni\u010bi semmew lill-g\u017cira prin\u010bipali \"Malat\", li jfisser irmi\u0121\u0121 sikur.", "L-alfabett tal-Feni\u010bi xtered malajr u n-nies bdew jitkellmu bil-Feni\u010bju u iktar tard bil-Puniku.", "Il-G\u017cejjer Maltin wara waqg\u0127u ta\u0127t il-kontroll tal-Karta\u0121ini\u017ci fl-400 QK u wara l-G\u017cejjer saru parti mill-Imperu Ruman, 218 QK.", "Meta l-Imperu Ruman inqasam fi tnejn, Malta waqg\u0127et f'idejn il-Bi\u017cantini, l-hekk imsej\u0127a Rumani tal-Lvant.", "Ir-Rumani kienu ju\u017caw il-Latin u l-Grieg biex jikkomunikaw filwaqt li n-nies Maltin kienu ju\u017caw il-Puniku u g\u0127alhekk il-Maltin kienu msej\u0127a 'barbari', jigifieri nies li ma jitkellmux bil-Grieg.", "Dawn tal-a\u0127\u0127ar \u0121ew meg\u0127luba minn forza ta' G\u0127arab fis-sena 870.", "L-G\u0127arab influwen\u017caw il-lingwa tal-pajji\u017c, il-Malti, u dan l-element semitiku g\u0127adu \u0127aj sal-\u0121urnata tal-lum fl-ilsien tal-poplu.", "L-G\u0127arab xerrdu it-twemmin Islamiku fost il-Maltin u da\u0127\u0127lu wkoll metodi \u0121odda fl-agrikoltura.", "L-G\u0127arab g\u0127exu u t\u0127alltu mal-Maltin g\u0127al mitejn sena, mill-1049 sal-1249.", "F'dan i\u017c-\u017cmien kien hawn Maltin li \u017c\u017cew\u0121u lill-G\u0127arab u anke qelbu r-reli\u0121jon.", "Fl-1091, in-Normanni \u0127adu l-G\u017cejjer Maltin ta\u0127t it-tmexxija tag\u0127hom, u anki jekk l-influwenza G\u0127arbija baqg\u0127et f'Malta sa ma dawn tke\u010b\u010bew g\u0127al kollox, nistg\u0127u ng\u0127idu li Malta bdiet issir iktar u iktar Ewropea u re\u0121g\u0127et twaqqfet mill-\u0121did ir-reli\u0121jon Kattolika fil-G\u017cejjer.", "Dawn kienu jitkellmu bil-Latin jew bl-Isqalli.", "Kien f'dan i\u017c-\u017cmien li l-Malti beda jinqata' mill-G\u0127arbi Klassiku u jit\u0127allat mal-Isqalli.", "F'dawn i\u017c-\u017cminijiet, nistg\u0127u ng\u0127idu li hawnhekk twieled l-ilsien Malti, jew il-Malti Bikri.", "Wara xi \u017cminijiet il-Maltin saru parti mill-Imperu Spanjol.", "Fl-1530, il-G\u017cejjer ing\u0127ataw lill-Ordni tal-Kavallieri ta' San \u0120wann.", "L-Ordni kien jitkellmu bit-Taljan.", "Dawn in-nies t\u0127alltu mal-Maltin fil-postijiet tax-xog\u0127ol u anke bi\u017c-\u017cwi\u0121ijiet.", "B'hekk l-ilsien Malti g\u0127adda minn fa\u017ci o\u0127ra g\u0127ax beda jit\u0127allat mat-Taljan.", "Mela l-element Rumanz wassal g\u0127all-formazzjoni tal-Malti Nofsani.", "Qabel mal-Kavallieri a\u010b\u010bettaw, dawn waqqfu kummissjoni biex jaraw l-istat tal-pajji\u017c.", "Sabu art niexfa, b'poplu mferrex madwar il-g\u017cejjer kollha u b'\u017cew\u0121 imkejjen biss li kellhom \u0127jiel \u010bkejken ta' difi\u017ca: l-Imdina, bis-swar tag\u0127ha, u l-Birgu bil-Castrum Maris illum il-Fortizza ta' Sant'An\u0121lu.", "Il-Kavallieri g\u0127a\u017clu ja\u010b\u010bettaw il-proposta tal-Imperatur Karlu V, u dde\u010bidew li joqog\u0127du fil-Birgu, peress li din il-lokalit\u00e0 kienet mal-ba\u0127ar u kellha wkoll port e\u010b\u010bezzjonali; \u017cew\u0121 assi importanti g\u0127all-Kavallieri li kienu ilhom imdorrijin g\u0127al \u0127ajja ta' kursara Kattoli\u010bi.", "Wara dan, l-Ordni beda jsa\u0127\u0127a\u0127 il-Birgu bi swar, u \u0121ie de\u010biz li jittellg\u0127u swar fuq l-Isla, bil-Fortizza ta' San Mikiel, kif ukoll fortizza biex tiddefendi d-da\u0127la tal-Port il-Kbir, il-Fortizza ta' Sant'Iermu.", "Tkun illu\u017cjoni, imma, jekk wie\u0127ed ja\u0127seb li mad-da\u0127la tal-Ordni Malta tbiddlet f'fortizza fel\u0127ana: l-attakki tal-furbani misilmin \u017cdiedu, u sa waslu biex fl-1551, ta\u0127t il-kmand ta' Dragut, \u0127abtu g\u0127al G\u0127awdex u kaxkru l-G\u0127awdxin kollha \u0127lief ix-xju\u0127 u l-morda.", "Wie\u0127ed irid jinnota i\u017cda li l-g\u0127an ta' dan l-attakk kien li jid\u0127lu fil-Birgu, g\u0127ad li falla min\u0127abba s-sa\u0127\u0127a li bdiet ti\u017cdiet tal-Ordni.", "Din is-sa\u0127\u0127a tpo\u0121\u0121iet ta\u0127t sforz kbir fl-Ewwel Assedju ta' Malta, msejja\u0127 L-Assedju L-Kbir, li beda fit-18 ta' Mejju tal-1565, fejn Malta spi\u010b\u010bat ti\u0121\u0121ieled mal-forza kbira tal-Imperu Ottoman.", "Fit-8 ta' Settembru 1565, \u0121urnata li sal-lum g\u0127adha titfakkar b'festa nazzjonali, l-Ottomani, wara iktar minn tliet xhur ta' taqbid, indunaw li kienet waslet g\u0127ajnuna minn Sqallija, l-hekk imsejja\u0127 \"Gran Soccorso\", li waslithom g\u0127at-telfa tag\u0127hom, fil-jum li baqa' mfakkar mal-Maltin b\u0127ala \"Jum il-Vitorja\"", "Din ir-reb\u0127a wa\u0127\u0127det l-Ordni ma' Malta, u dawn baqg\u0127u sal-lum jissej\u0127u \"Kavallieri ta' Malta\".", "Wara din ir-reb\u0127a bnew iktar fortifikazzjonijiet spe\u010bjalment madwar il-Port il-Kbir, bnew kapitali \u0121dida, il-Belt Valletta u g\u0127ollew l-istandard tal-g\u0127ajxien tal-poplu in\u0121enerali.", "Il-\u0127akma tag\u0127hom waslet fit-tmiem tag\u0127ha meta Napuljun reba\u0127 il-G\u017cejjer fl-1798.", "Il-Maltin qamu g\u0127all-Fran\u010bi\u017ci u bdew l-Imblokk, grazzi g\u0127al g\u0127ajnuna tar-Renju ta\u017c-\u017bew\u0121 Sqallijiet u tal-Gran Brittanja.", "L-Ingli\u017ci \u0127adu l-G\u017cejjer b\u0127ala protettorat fl-1800 u \u0127atru lil Sir Alexander John Ball b\u0127ala gvernatur, bl-g\u0127an li l-g\u017cejjer jer\u0121g\u0127u jaqg\u0127u f'idejn l-Ordni wara l-Gwerer Napoleoni\u010bi.", "Dan it-tir ma tantx dam: fl-1814, b\u0127ala parti mit-Trattat ta' Pari\u0121i, Malta uffi\u010bjalment saret parti mill-Imperu Britanniku u kienet tintu\u017ca b\u0127ala stazzjon, ba\u017ci navali u s-sede uffi\u010bjali tal-Flotta Navali Mediterranja Ingli\u017ca, sakemm din ittie\u0127det f'Lixandra fl-E\u0121ittu min\u0127abba l-fatt li Malta kienet qrib wisq l-Italja belli\u0121erenti.", "Malta \u017cvol\u0121iet rwol importanti \u0127afna fit-Tieni Gwerra Dinjija, min\u0127abba li kienet qrib \u0127afna r-rotot navali tal-Forzi tal-Assi, u mhux e\u017ca\u0121erazzjoni li wie\u0127ed jg\u0127id li Malta sofriet it-Tieni Assedju tag\u0127ha meta din saret wiehed mill-iktar postijiet bumbardati tad-dinja, fil-'Blitz' tal-forzi tal-ajru \u0120ermani\u017ci u, sa \u010bertu punt, Taljani.", "Wara din il-Gwerra, Malta ng\u0127atat l-Indipendenza tag\u0127ha fil-21 ta' Settembru, 1964.", "Malta baqg\u0127et membru tal-'Commonwealth' bil-Kap tal-Istat tibqa' r-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II b\u0127ala Re\u0121ina ta' Malta, u wara saret repubblika fl-1974 bi President.", "F'referendum li sar f'April 2003, il-votanti wrew ir-rieda tag\u0127hom biex Malta tid\u0127ol fl-Unjoni Ewropea, biex b'hekk Malta saret membru s\u0127i\u0127 fl-1 Mejju, 2004.", "Malta tinsab fuq altipjan sommers li jestendi mill-Afrika ta' Fuq sa Sqallija.", "Miljuni ta' snin ilu, il-g\u017cira s\u0127i\u0127a kienet sommersa, kif inhu indikat fil-fossili marini li jinsabu fil-\u0121ebla Maltija fl-og\u0127la n\u0127awi tal-G\u017cejjer.", "Hekk kif dan l-altipjan og\u0127la, u l-istrett ta' \u0120ibilt\u00e0 ng\u0127alaq min\u0127abba attivit\u00e0 tettonika, il-livell tal-ilma tbaxxa, u Malta dehret fuq spe\u010bi ta' 'pont' ta' art niexfa li kien jg\u0127aqqad i\u017c-\u017cew\u0121 kontinenti, imdawra b'g\u0127adajjar kbar.", "Xi g\u0127erien f'Malta wrew fdalijiet t'iljunfanti, ippopotami u annimali o\u0127ra kbar mill-kontinent Afrikan, waqt li o\u0127rajn jixhdu annimali Ewropej.", "Il-bniedem wasal f'Malta madwar l-5200 QK.", "L-ewwel komunitajiet ta' nies Neoliti\u010bi probabbilment waslu minn Sqallija (madwar 60 mil fit-Tramuntana), u kienu fil-ma\u0121\u0121oranza tag\u0127hom komunitajiet ta' bdiewa u sajjieda, bi provi ta' attivitajiet ta' ka\u010b\u010ba.", "Milli jidher, dawn kienu jg\u0127ixu f'g\u0127erien u 'djar miftu\u0127a'.", "Matul is-sekli li segwew, hemm evidenza ta' iktar kuntatti ma' \u010biviltajiet o\u0127ra, li \u0127alliet effett kbir fuq dawn l-ewwel Maltin, hekk kif jixhdu id-disinji fil-fu\u0127\u0127ar u l-kuluri li kienu jintu\u017caw.", "Wie\u0127ed mill-iktar \u017cminijiet li jispikkaw fl-istorja ta' Malta hu \u017c-\u017cmien tal-bini tat-tempji li jibda madwar l-3600 QK.", "Dan ifisser li f'Malta hawn l-eqdem binjiet fid-dinja.", "\u0126afna mit-tempji g\u0127andhom forma ta' \u0127ames kmamar semi\u010birkolari (f'nofs tond) mag\u0127qudin fi\u010b-\u010bentru.", "\u0120ie ma\u0127sub li dawn jistg\u0127u jirrappre\u017centaw ir-ras, idejn u s-saqajn ta' alla falz, min\u0127abba li wa\u0127da mill-iktar statwi komuni li jinstabu f'dawn it-tempji huma statwi ta' mara \u0127oxna; simbolu ta' fertilit\u00e0.", "Il-Perjodu tat-Tempji baqa' g\u0127addej sa, madwar, 2500 QK, meta i\u010b-\u010bivilt\u00e0 li \u0127olqot dawn it-tempji g\u0127ebet.", "Te\u017cisti \u0127afna spekulazzjoni dwar x'seta' \u0121ara, u jekk dawn kinux maqtula kollha jew jekk in-numri tag\u0127hom ma waqg\u0127ux tant li ma fadal l-ebda tra\u010b\u010ba tag\u0127hom.", "Wara dawn il-perjodi tat-tempji wasal \u017bmien il-Bronzi jimxu f'linja dritta.", "L-u\u017cu pre\u010bi\u017c tag\u0127hom mhuwiex mag\u0127ruf.", "Skont \u010berti studju\u017ci dawn setg\u0127u jintu\u017caw meta xi annimali tal-irmonk kienu ji\u0121bdu \u010berti pi\u017cijiet, u b'hekk dawn il-kanali kienu jiggwidaw lill-annimali f'\u010berti rotot ming\u0127ajr ma jitilfu t-triq.", "Malta waqg\u0127et ta\u0127t l-influwenza tal-Feni\u010bi probabbilment madwar it-8 seklu QK, meta l-Feni\u010bi kienu jiddominaw ir-rotot kummer\u010bjali fil-Mediterran.", "Numru ta' tempji ta' dawn i\u017c-\u017cminijiet juru li huma ddedikati lill-alla femminili Astarte.", "Il-Feni\u010bi kienu jsej\u0127u lil g\u017cira \"Malat\", li tfisser irmi\u0121\u0121 sikur.", "\u017bew\u0121 kandelabri tal-\u0121ebel li nstabu f'Malta kellhom imnaqqax fuqhom dedikazzjoni kemm bil-Feni\u010bju ori\u0121inali kif ukoll bil-Grieg, dawn il-kandelabri fet\u0127u l-bibien biex isse\u0127\u0127 id-de\u010bifrazzjoni tal-lingwa Feni\u010bja.", "Malta kienet \u010bentru tal-kulti importanti \u0127afna g\u0127all-kult tal-alla mara tal-fertilit\u00e0; il-qima lejn din id-divinit\u00e0 kienet ilha hawn sa mir-4 millenju QK.", "St\u0127arri\u0121 arkeolo\u0121iku wera li f'Malta kien hemm \u010bentru reli\u0121ju\u017c \u0127afna qabel dawk f'Sumer u fl-E\u0121ittu.", "L-istorja miktuba ta' Malta bdiet \u0127afna qabel il-wasla tal-Kristjane\u017cmu.", "Ori\u0121inarjament il-Feni\u010bi, u iktar tard il-Karta\u0121ini\u017ci, waqqfu portijiet u \u017coni kummer\u010bjali fil-G\u017cejjer.", "Matul it-Tieni Gwerra Punika, Malta waqg\u0127et f'idejn ir-Rumani, u \u0121iet inkorporata fir-Repubblika Rumana fl-218 QK.", "Ir-Rumani kienu jirreferu g\u0127all-g\u017cira prin\u010bipali b\u0127ala 'Melita', probabbilment korruzzjoni tat-terminu Feni\u010bju 'Malat'.", "Je\u017cistu diversi fdalijiet Rumani f'Malta b\u0127al mu\u017caj\u010bi ta' domus fil-belt ta' Melita (illum l-Imdina u parti mir-Rabat), kif ukoll banjijiet u vilel kbar.", "Kien matul dan i\u017c-\u017cmien li San Pawl, wie\u0127ed mill-figuri prominenti tal-Kristjane\u017cmu, wasal fuq il-G\u017cira meta l-\u0121ifen li kien fuqu inkalja f'Malta meta kien fi triqtu lejn Ruma biex ji\u0121i ppro\u010bessat.", "Dan l-avveniment hu deskritt fil-Bibbja, fl-Atti 28:1-11.", "It-tradizzjoni tg\u0127id li San Pawl ikkonverta il-G\u017cejjer g\u0127all-Kristjane\u017cmu, u li Publiju, li kien il-gvenatur, sar l-ewwel isqof, imma m'hemm l-ebda fatti li jikkonfermaw din il-konver\u017cjoni tal-massa.", "L-ewwel prova ta' Kristjane\u017cmu fuq il-G\u017cira hu fir-4 seklu WK.", "In\u0127awi li huma marbuta ma\u017c-\u017cmien li San Pawl qatta' Malta baqg\u0127u frekwentati mill-pellegrini sal-lum.", "Wara l-waqg\u0127a tal-Imperu Ruman, Malta waqg\u0127et g\u0127al ftit \u017cmien f'idejn il-Vandali u f'idejn il-Bi\u017cantini, sakemm wara waqg\u0127et f'idejn G\u0127arab Sqallin fl-870 WK.", "Dan il-perjodu \u0127alla effett qawwi fuq i\u010b-\u010bivilt\u00e0 tal-in\u0127awi.", "L-G\u0127arab da\u0127\u0127lu diversi tekniki ta' irrigazzjoni, xi w\u0127ud minnhom g\u0127adhom jintu\u017caw sal-lum.", "\u0126afna n\u0127awi ta' Malta huma wkoll marbuta ma' dan il-perjodu.", "L-Imdina, li \u0121iet modifikata estensivament f'dan i\u017c-\u017cmien, tixbah \u0127afna lil diversi bliet fl-Afrika ta' Fuq.", "G\u0127erq l-ilsien Malti hu mi\u0121bud minn dan i\u017c-\u017cmien: il-Malti, lingwa semitika u wara \u0121ie influwenzat b'mod estensiv mit-Taljan u l-lingwi Rumanzi.", "Re\u010bentement, beda jin\u0127ass ukoll l-influss tal-Ingli\u017c.", "Anki jekk issa l-Malti jinkiteb fl-alfabett Latin, fil-fatt huwa l-unika lingwa Semitika li tinkiteb b'dan l-alfabett, din hi biss \u017cieda re\u010benti g\u0127ax matul l-istorja kien jinkiteb fl-alfabett tal-pajji\u017c \u0127akkiem.", "Fl-1091 il-Konti Ru\u0121\u0121ieru I ta' Sqallija, pprova jwaqqaf il-\u0127akma Normanna f'Malta, u fl-1127 ibnu Ru\u0121\u0121ieru II ta' Sqallija irnexxielu.", "Minn hawn beda t-tmiem tal-influwenza G\u0127arbija u l-G\u017cejjer baqg\u0127u fl-isfera Ewropea.", "Sas-seklu 13, f'Malta xorta baqa' element mdaqqas ta' Misilmin.", "Malta kienet appenda\u0121\u0121 ta' Sqallija g\u0127al 440 sena.", "Matul dan il-perjodu, Malta kienet mibjug\u0127a lil diversi sidien fewdali u baruni, u kienet dominata su\u010b\u010bessivament mill-\u0127akkiema ta' bosta territorji Ewropej: Svevja, Akwitanja, Aragona, Kastilja u Spanja.", "Fl-a\u0127\u0127ar Aragona - li kienet qed ta\u0127kem il-G\u017cejjer- ing\u0127aqdet ma' Kastilja fl-1479, u Malta saret parti mill-Imperu Spanjol.", "L-amministrazzjoni tal-G\u017cejjer b'hekk waqg\u0127et f'idejn in-nobilt\u00e0 Maltija, \u0127afna minna b'ori\u0121ini Sqallija jew Spanjola, li kienu jiffurmaw l-Universit\u00e0.", "Fil-bidu tas-seklu 16, l-Imperu Ottoman beda jixtered fir-re\u0121jun tal-Mediterran, sakemm wasal fix-Xlokk tal-Ewropa.", "Ir-re ta' Spanja, u Imperatur tal-Imperu Ruman Qaddis, Karlu V, beda jib\u017ca' li jekk Ruma taqa' f'idejn it-Torok, l-Ewropa Kristjana kienet tispi\u010b\u010ba.", "Fl-1522, l-Imperatur Ottoman Sulejman II ke\u010b\u010ba lill-Kavallieri Ospitallieri ta' San \u0120wann il-Battista minn Rodi.", "Dawn tferrxu fil-kommanderiji tag\u0127hom fl-Ewropa.", "Biex jipprote\u0121i lil Ruma minn inva\u017cjoni min-Nofsinhar, fl-1530 Karlu V ta l-G\u017cejjer lil dawn il-Kavallieri.", "G\u0127all-275 sena li jmiss, dawn il-famu\u017ci \"Kavallieri ta' Malta\" g\u0127amlu lill-G\u017cejjer id-dar tag\u0127hom.", "Bnew bliet u r\u0127ula, palazzi, knejjes, \u0121onna, u fortifikazzjonijiet; huma sebb\u0127u lill-G\u017cejjer b'diversi opri tal-arti, arkitettura, u \u017ciedu l-wirt storiku ta' Malta.", "Wara \u0127afna rtirati u bosta telfiet, inklu\u017ca Rodi li kienet fuq l-g\u0127atba tat-Turkija, l-Ordni ng\u0127ata l-G\u017cejjer Maltin.", "Minn hawnhekk komplew jattakkaw ir-rotot kummer\u010bjali tat-Torok, u wara ftit, l-Imperatur Ottoman Sulejman II ordna li jsir l-a\u0127\u0127ar attakk fuq l-Ordni.", "S'issa il-Kavallieri kienu okkupaw il-Birgu, fejn kien hemm portijiet perfetti biex ji\u0121u bba\u017cati l-flotot tal-Ordni.", "Ukoll il-Birgu, kien wie\u0127ed mi\u017c-\u017cew\u0121 in\u0127awi urbani ffortifikati fil-g\u017cira ta' Malta, l-post l-ie\u0127or hu l-Imdina fejn kienet toqg\u0127od in-nobilt\u00e0 Maltija.", "Id-difi\u017ci tal-Birgu \u017cdiedu, u nbnew fortifikazzjonijiet fuq l-ilsien ie\u0127or ta' art fil-qrib, l-Isla jew Senglea.", "Inbena forti \u017cg\u0127ir fuq l-G\u0127olja Xebb ir-Ras, fejn illum hemm il-Belt Valletta, li ssemma Forti Sant'Iermu.", "Fit-18 ta' Mejju, 1565 il-logutenenti ta' Sulejman II, bdew l-Assedju ta' Malta.", "Sakemm waslet il-flotta tal-Ottomani, il-Kavallieri kienu di\u0121\u00e0 lestew dak kollu li seta' jitlesta.", "L-ewwel l-Ottomani attakkaw il-forti l-\u0121did ta' Sant'Iermu, u wara xahar s\u0127i\u0127 ta' attakki il-forti kien imfarrak, imma s-suldati baqg\u0127u jitqabdu sal-a\u0127\u0127ar.", "Wara dan bdew jattakkaw il-Birgu u l-fortifikazzjonijiet fl-Isla, imma kien kollu g\u0127al xejn.", "Wara assedju twil, fit-8 ta' Settembru tal-istess sena waslet l-g\u0127ajnuna mistennija minn Sqallija; l-Ottomani nteb\u0127u bit-telfa, u telqu minn Malta qabel mat-tempesti tax-Xitwa ma j\u0127alluhomx ja\u0127arbu.", "L-Ottomani kienu qed jistennew li \u0127a jirb\u0127u fi ftit \u0121img\u0127at.", "Kellhom madwar 30,000 suldat kontra l-Kavallieri u l-Maltin, li kienu jammontaw g\u0127al 9,000.", "L-Ottomani ftit li xejn avvanzaw iktar fin-Nofsinhar tal-Ewropa u Sulejman miet ftit snin wara.", "Sena wara, l-Ordni beda l-bini ta' fortifikazzjonijiet u belt \u0121dida: semmewha Valletta, g\u0127al Gran Mastru li kien rebba\u0127 l-Assedju - Jean Parisot de Valette.", "Min\u0127abba l-fatt li l-Ottomani qatt ma ppruvaw jer\u0121g\u0127u jattakkaw, il-fortifikazzjonijiet tista' tg\u0127id baqg\u0127u s\u0127a\u0127, u g\u0127adhom f'kundizzjoni tajba s'issa.", "Per\u00f2, g\u0127ax ir-ra\u0121uni tal-e\u017cistenza tag\u0127hom g\u0127ebet, is-snin glorju\u017ci tal-Ordni bdew jg\u0127addu u jintesew, sakemm il-Kavallieri waqg\u0127u f'deklin, kemm militari kif ukoll ekonomiku.", "Fil-fatt, tant kien deklin qawwi li meta Napuljun wasal f'Malta fl-1798, \u0127a l-Ordni ta l-G\u017cejjer ming\u0127ajr l-ebda oppo\u017cizzjoni.", "Min\u0127abba l-fatt li l-Ordni ma tantx kien qed jin\u0127abb mal-Maltin, dawn bdew i\u0127arsu lejn il-Fran\u010bi\u017ci b\u0127ala liberaturi.", "Din l-illu\u017cjoni ma tantx damet.", "Fi ftit \u017cmien il-Fran\u010bi\u017ci bdew jag\u0127lqu l-kunventi u jisirqu te\u017cori tal-knisja.", "Il-Maltin irvellaw u l-Fran\u010bi\u017ci ta\u0127t il-kmand tal-\u0120eneral Claude-Henri Belgrand de Vaubois rtiraw fil-Belt Valletta.", "Wara \u0127afna fallimenti, il-Maltin idde\u010biedew li jitolbu g\u0127al assistenza barranija, dik Sqallija (Borbonika) u Ingli\u017ca; l-Ammirall Horatio Nelson idde\u010bieda li kien hemm b\u017conn imblokk totali, navali u fuq l-art ukoll.", "Fl-1814, Malta saret parti mill-Imperu Ingli\u017c.", "Fil-bidu Malta ma tantx ing\u0127atat importanza, i\u017cda l-portijiet e\u010b\u010bellenti tag\u0127ha saru assi vitali g\u0127all-Ingli\u017ci, spe\u010bjalment wara l-ftu\u0127 tal-Kanal ta' Suez.", "Malta saret fortizza navali u militari, il-kwartieri navali prin\u010bipali tal-Flotta Ingli\u017ca tal-Mediterran.", "Il-Maltin, per\u00f2 ma tantx kellhom kostituzzjoni liberali u \u0127afna kienu jbatu l-faqar.", "Fl-1919 saru rvellijiet min\u0127abba din is-sitwazzjoni prekarja.", "Dan wasal g\u0127all-amministrazzjoni awtonoma tal-G\u017cejjer.", "Malta ng\u0127atat sistema b'parlament bikameral, b'Senat (li tne\u0127\u0127a fl-1949), u b'Assemblea Le\u0121i\u017clattiva eletta, anki jekk il-kostituzzjoni kienet frekwentement ti\u0121i sospi\u017ca.", "Qabel il-wasla tal-Ingli\u017ci, il-lingwa tal-Maltin ta' livell g\u0127oli kienet il-Lingwa Taljana, imma din bdiet ti\u0121i maqbu\u017ca mil-Lingwa Ingli\u017ca.", "Fl-1934 l-Ingli\u017c u l-Lingwa Maltija \u0121ew dikjarati l-uni\u010bi \u017cew\u0121 lingwi uffi\u010bjali f'Malta billi l-Ingli\u017ci kienu jasso\u010bjaw it-Taljan ma' Mussolini, u r-re\u0121im Faxxista tieg\u0127u fl-Italja, li kien jirreklama t-territorjalit\u00e0 ta' dawn il-G\u017cejjer.", "Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Belt Valletta kienet il-kwartieri navali tal-Flotta Ingli\u017ca tal-Mediterran.", "Per\u00f2 dan ittie\u0127ed f'Lixandra, fl-E\u0121ittu, fis-snin tletin.", "Meta l-Italja ddikjarat gwerra fl-(10 ta' \u0120unju, 1940), Malta kienet difi\u017ca minn 4,000 suldat, b'\u0127ames \u0121img\u0127at ikel g\u0127al popolazzjoni ta' 300,000 ru\u0127.", "Ter\u0121a' Malta kienet difi\u017ca mill-ajru permezz ta' 42 'anti-aircraft gun', 34 kanun tqil u 8 \u0127fief, u 4 ajruplani 'Gloster Gladiator', bi 3 piloti.", "Peress li Malta kienet kolonja Ingli\u017ca vi\u010bin Sqallija u r-rotot tal-g\u0127adu, Malta kienet bumbardata mill-forzi tal-ajru \u0120ermani\u017ci u Taljani.", "Malta kienet tintu\u017ca b\u0127ala ba\u017ci g\u0127al attakki kontra l-flotta Taljana u kellha ba\u017ci tas-sottomarini.", "Kienet tintu\u017ca wkoll b\u0127ala stazzjon biex ji\u0121u inter\u010bettati messa\u0121\u0121i tal-g\u0127adu.", "Wara rifornimenti ta' ajruplani, Malta kienet tista' tiddefendi ru\u0127ha.", "Fil-15 ta' April 1942, ir-Re \u0120or\u0121 VI offra lill-'George Cross' lil Malta, bil-kliem: \"Lill-g\u017cira fortizza ta' Malta -- niesha u min jiddefendiha.\"", "Il-President Amerikan Franklin Roosevelt, sejja\u0127 lil Malta \"fjamma \u017cg\u0127ira tixg\u0127el fid-dlam.\"", "Fil-21 ta' Settembru 1964, Malta saret stat indipendenti.", "Din hi \u010b\u010belebrata kull sena b\u0127ala Jum l-Indipendenza.", "Malta, minkejja li kienet issa indipendenti, baqg\u0127et parti mill-Commonwealth u kienet tag\u0127raf lir-Re\u0121ina tal-Ingilterra b\u0127ala l-mexxeja tal-istat - ir-Re\u0121ina ta' Malta.", "L-Ingli\u017ci \u017cammew ta\u0127t il-kontroll tag\u0127hom \u010berti setturi u partijiet ta' Malta.", "Il-lira Maltija (Lm) temmet l-irbit li kellha mal-lira sterlina fis-snin sebg\u0127in.", "Dom Mintoff re\u0121a' \u0121ie elett b\u0127ala Prim Ministru fl-1971, u beda j\u0127oll l-irbit li kien hemm mal-Ingilterra u jmexxi politika ta' non-alinjament, billi \u0121ie stabbilit kuntatt mal-Libja.", "Malta saret Repubblika fit-13 ta' Di\u010bembru 1974, bl-a\u0127\u0127ar Gvernatur-\u0120eneral, Sir Anthony Mamo, jin\u0127atar b\u0127ala l-ewwel President.", "Fl-1979 l-a\u0127\u0127ar suldati Ingli\u017ci telqu l-G\u017cejjer, f'dak li jissejja\u0127 Jum il-\u0126elsien.", "Fis-snin sebg\u0127in, il-Gvernijiet immexxija minn Dom Mintoff taw id-dritt tal-vot li\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 li jag\u0127lqu t-18 il-sena, bdew i\u010b-\u010bentri tal-Kindergarten, skejjel tas-snajja' u l-Junior Lyceums, da\u0127\u0127lu l-Paga Minima Nazzjonali, id-dekriminalizzazzjoni tal-omosesswalit\u00e0, it-tne\u0127\u0127ija tal-Piena tal-Mewt, i\u010b-Children's Allowance, Leave bi \u0127las ta' 13 il-\u0121img\u0127a, bonus darbtejn fis-sena, g\u0127ajnuna finanzjarja lir-romol, morda u persuni b'di\u017cabilit\u00e0, \u0127afna mpjiegi minn investiment kbir mill-\u0120ermanja, Dar il-Mediterran g\u0127all-Konferenzi, mitjar \u0121did, ba\u010bir \u0121did, diversi Housing Estates, is-Sea Malta, l-Enemalta, it-Telemalta, l-Air Malta, il-Mid-Med Bank, u l-Bank of Valletta.", "L-elezzjoni \u0121enerali kontroversjali tal-1981 rat lill-PN j\u0121ib ma\u0121\u0121oranza assoluta ta' voti, anke jekk il-Partit Laburista reba\u0127 il-ma\u0121\u0121oranza tas-si\u0121\u0121ijiet fil-Parlament.", "Mintoff baqa' Prim Ministru, u l-Partit Nazzjonalista, immexxi minn Eddie Fenech Adami, nieda kampanja g\u0127at-tibdil fil-kostituzzjoni biex tirrifletti l-ma\u0121\u0121oranza demokratika.", "Mintoff irri\u017cenja minn Prim Ministru fl-1984, meta Karmenu Mifsud Bonnici \u0127a postu.", "G\u0127al darb'o\u0127ra, il-PN kiseb il-ma\u0121\u0121oranza fl-elezzjoni tal-1987, u min\u0127abba t-tibdil li kien sar fil-kostituzzjoni biex is-sitwazzjoni tal-1981 ma ter\u0121ax ti\u0121ri, il-Partit Nazzjonalista \u0127a postu fil-gvern.", "Il-gvern il-\u0121did kellu fil-mira li jtejjeb ir-relazzjonijiet ta' Malta mal-Ewropa tal-Punent u l-Istati Uniti.", "Il-Partit Nazzjonalista, immexxi minn Eddie Fenech Adami, flimkien mal-Vi\u010bi Prim Ministru Guido de Marco, \u0127admu g\u0127al s\u0127ubija ta' Malta fl-Unjoni Ewropea.", "Din saret kwistjoni ta\u0127raq fil-pajji\u017c, bil-Partit Laburista jopponi din l-g\u0127a\u017cla.", "L-MLP reba\u0127 l-elezzjoni \u0121enerali tal-1996, u Alfred Sant, li kien qed iservi g\u0127all-ewwel darba b\u0127ala Prim Ministru ta' Malta, iffri\u017ca l-applikazzjoni ta' Malta g\u0127al s\u0127ubija fl-UE.", "Madankollu, fl-1998 il-gvern Laburista sejja\u0127 elezzjoni bikrija, wara kontroversja interna li qamet mal-PM pre\u010bedenti u Mexxej tal-Partit Laburista, Dom Mintoff.", "Il-PN reba\u0127 din l-elezzjoni u re\u0121a' attiva l-applikazzjoni g\u0127all-is\u0127ubija tal-UE.", "Fl-2003 sar referendum biex il-poplu Malti jivvota jekk Malta g\u0127andhiex issir membru tal-Komunit\u00e0 Ewropea.", "B'ma\u0121\u0121oranza ta' aktar minn 19,000 vot favur is-s\u0127ubija mill-91% ta' dawk li kellhom id-dritt li jivvutaw, Malta kienet fi triqitha lejn l-UE.", "Il-Partit Laburista stqarr li huma mhux se jkun fidili lejn ir-ri\u017cultat ladarba jer\u0121g\u0127u jitilg\u0127u fil-poter fl-elezzjoni \u0121enerali ta' dik is-sena.", "Madankollu, il-PN reba\u0127 b'ma\u0121\u0121oranza assoluta, u Malta ng\u0127aqdet mal-UE f'Mejju 2004 bit-Trattat ta' Ateni.", "Il-progress ta' Malta qalb il-Komunit\u00e0 Ewropea deher mal-ewwel hekk kif f'erba' snin mis-s\u0127ubija rnexxielu jil\u0127aq il-kriterji biex ikun jista' jadotta l-ewro.", "Dan se\u0127\u0127 f'Jannar tal-2008.", "Sussegwentement, il-PN reba\u0127 g\u0127at-tielet darba konsekuttiva l-elezzjoni tal-2008 b'distakk minimu storiku ta' madwar 1,500 vot.", "Fl-2013 u fl-2017, il-Partit Laburista mmexxi minn Joseph Muscat g\u0127amel \u017cew\u0121 reb\u0127iet elettorali stori\u010bi b'differenza ta' 35,000 vot mill-Partit Nazzjonalista kull darba.", "Fi\u017c-\u017cew\u0121 ka\u017cijiet, il-kapijiet tal-PN, Lawrence Gonzi u Simon Busuttil irri\u017cenjaw mill-kariga.", "Bl-insistenza tal-Oppo\u017cizzjoni Laburista u ta' \u017cew\u0121 deputati dissidenti tal-Gvern Nazzjonalista, il-poplu vvota g\u0127ad-d\u0127ul tad-divorzju f'Malta.", "Wara l-elezzjoni tal-2013, Gvern Laburista da\u0127\u0127al l-Unjoni \u010aivili bejn persuni tal-istess sess u l-possibbilt\u00e0 li dawn jaddottaw it-tfal.", "G\u0127amilha iktar fa\u010bli li jsir l-IVF b'xejn fl-isptar pubbliku.", "Fost l-o\u0127rajn, il-Gvern Laburista ta' Muscat da\u0127\u0127al il-Li\u0121i tal-Whistleblower, il-Li\u0121i dwar il-finanzjament ta' partiti politi\u010bi u l-li\u0121i li ne\u0127\u0127iet il-preskrizzjoni tal-politi\u010bi f'ka\u017cijiet ta' abbu\u017c u korruzzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2070", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2070", "title": "\u0120eografija ta' Malta", "text": ["\u0120eografija ta' Malta", "Il-\u0120eografija ta' Malta, b\u0127al kull g\u017cira o\u0127ra, hija ddominata mill-ilma.", "Malta hija ar\u010bipelagu ta' g\u017cejjer ta' \u0121ebel sedimentarju (korallin), fil-Ba\u0127ar Mediterran, Malta tinsab madwar 93 kilometru lejn in-nofsinhar ta' Sqallija, fl-Italja; u madwar 300 kilometru 'il fuq mit-tramuntana tal-Afrika.", "It-tliet g\u017cejjer ma\u0121\u0121uri huma: Malta, G\u0127awdex, u Kemmuna huma l-uni\u010bi g\u017cejjer abitati mill-poplu Malti.", "Il-pajji\u017c g\u0127andu qies \u017cg\u0127ir \u0127afna, madwar 316 km biss.", "\u0126afna bajjiet li jinsabu madwar il-kosta tal-g\u017cejjer jipprovdu \u0127afna portijiet g\u0127all-ankra\u0121\u0121.", "Il-G\u017cejjer huma kkaratterizzati b'g\u0127oljiet \u017cg\u0127ar, b'g\u0127elieqi mtarr\u0121in.", "L-og\u0127la punt, ta' 253 m, hu Ta' Dmejrek f'Malta.", "Il-Belt kapitali tal-g\u017cejjer Maltin hija il-\"Belt Valletta\".", "Referenza tal-Mappa: Ewropa", "Dimensjoni: <br>\"total:\" 316 km2 <br>\"art:\" 316 km2 <br>\"ilma:\" 0 km2", "Dimensjoni - komparata: Ftit inqas mid-doppju ta' Washington DC.", "Fruntieri fuq l-Art: 0 km", "Kosta: 140 km", "Reklamazzjoni tal-Ba\u0127ar: <br>\"\u017cona Maltija:\" 24 mili nawti\u010bi (44 km) <br>\"xkaffa kontinentali:\" 200 m fond jew fond g\u0127al u\u017cu <br>\"\u017cona esklussiva g\u0127as-sajd:\" 25 mili nawti\u010bi (46 km) <br>\"ib\u0127ra territorjali:\" 12 mili nawti\u010bi (22 km)", "Klima: Mediterranju b'xitwiet moderati u bix-xita, u sjuf s\u0127an u nexfin.", "Art: \u0126afna mill-art hi baxxa, \u0121eblija, \u010batta bi pjanuri maqsumin b'widien; \u0127afna rdumijiet kostali.", "Elevazzjoni - Estremi: <br>\"Punt l-Iktar Baxx:\" Ba\u0127ar Mediterran 0 m <br>\"Punt l-Iktar G\u0127oli:\" Ta'Dmejrek 253 m (fejn \u0126ad-Dingli)", "Ri\u017corsi Naturali: \u0121ebla, mel\u0127, art agrikola", "U\u017cu tal-Art: <br>\"art arabbli:\" 38% <br>\"u\u010buh tar-raba permanenti:\" 3% <br>\"pasturi permanenti:\" 0% <br>\"foresti u boskalji:\" 0% <br>\"o\u0127rajn:\" 59% (1993 est.)", "Art irrigata: 10 km2 (1993 est.)", "Perikli Naturali: Mhux Pervenuti", "L-Ambjent: Problemi Kurrenti ri\u017corsi naturali ta' ilma limitati; u\u017cu ji\u017cdied ta' desalini\u017cazzjoni.", "Ambjent: Trattati Internazzjonali <br>\"taderixxi ma trattati fuq:\" Tni\u0121\u0121i\u017c tal-Arja, Kambju tal-Klima, De\u017certifikazzjoni, Spe\u010bji li qed jinqerdu, Li\u0121i tal-Ib\u0127ra, Rimi Marin, Waqfien ta' Testijiet Nukleari, Protezzjoni tas-Saff tal-Ozon, Tni\u0121\u0121i\u017c tal-Ib\u0127ra, Protezzjoni ta' Paludi. <br>\"iffirmati imma mhux irratifikati:\" Bijodiversit\u00e0, Kambju tal-Klima - Protokoll ta' Kyoto."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2071", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2071", "title": "Politika ta' Malta", "text": ["Politika ta' Malta", "Fil-Kostituzzjoni tal-1964, Malta saret demokrazija parlamentari fil-'Commonwealth'.", "Ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II tar-Renju Unit kienet ukoll ir-Re\u0121ina ta' Malta, u Gvernatur-\u0120eneral kien je\u017cer\u010bita awtorit\u00e0 e\u017cekuttiva f'isimha, filwaqt li d-direzzjoni totali tal-pajji\u017c u l-kontroll tal-Gvern u l-affarijiet tan-Nazzjon kienu f'idejn il-kabinett, ta\u0127t tit-tmexxija ta' Prim Ministru Malti.", "Fit-13 ta' Di\u010bembru, 1974, il-kostituzzjoni inbiddlet, u Malta saret repubblika fil-'Commonwealth', bl-awtorit\u00e0 e\u017cekuttiva mqieg\u0127da fil-President ta' Malta.", "Il-President jag\u0127\u017cel b\u0127ala Prim Ministru lill-mexxej tal-Partit Politiku bil-ma\u0121\u0121oranza ta' si\u0121\u0121ijiet fil-Kamra tar-Rappre\u017centanti; Din hi sistema unikamerali, allura ming\u0127ajr senat.", "Il-President jag\u0127\u017cel ukoll, wara r-rakkomandazzjoni tal-Prim Ministru, il-Ministri individwali li jmexxu d-dipartimenti tal-Gvern.", "Il-kabinett jintg\u0127a\u017cel minn fost il-membri tal-Kamra tar-Rappre\u017centanti, li hi mag\u0127mula minn 65 sa 69 membru, eletti skond il-prin\u010bipju tar-rappre\u017centanza proporzjonali.", "L-elezzjonijiet iridu jsiru kull 5 snin.", "Kandidati g\u0127al si\u0121\u0121ijiet li jitbattlu huma determinati skond il-voti ottenuti mil-kandidat fl-elezzjoni ta' qabel.", "Il-\u0120udikatura ta' Malta hi indipendenti.", "Il-President, wara l-parir tal-Prim Ministru, jag\u0127\u017cel il-Prim Im\u0127allef flimkien ma' 16-il im\u0127allef ie\u0127or .", "Dawn iridu jirtiraw bilfors meta jkollhom 65 sena.", "Te\u017cisti qorti \u010bivili, qorti kummer\u010bjali, u qorti kriminali.", "Fil-qorti kriminali, l-Im\u0127allef ipo\u0121\u0121i flimkien ma' \u0121urija ta' disg\u0127a.", "Il-Qorti tal-Appel tisma' appelli mill-qrati \u010bivili u mill-qorti kummer\u010bjali.", "Il-Qorti tal-Appell Kriminali tappella g\u0127al \u0121udizzju lill-qorti kriminali.", "L-og\u0127la qorti, il-Qorti Kostituzzjonali, tisma' appelli fejn ikun hemm vjolazzjonijiet tad-drittijiet umani, interpretazzjoniji tal-Kostituzzjoni, u l-invalidit\u00e0 ta' xi li\u0121ijiet.", "G\u0127andha wkoll \u0121uri\u017cdizzjoni fuq ka\u017cijiet ta' disputi f'elezzjonijiet parlamentari u pratti\u010b\u010bi elettorali korrotti.", "Je\u017cistu wkoll xi qrati inferjuri preseduti minn ma\u0121istrati.", "L-Att tal-Kunsilli Lokali tal-1993, (Att XV tal-1993) kien ippublikat fit-30 ta' \u0120unju, 1993, u dan l-Att jaqsam lil Malta f' 54 kunsilli lokali u lil G\u0127awdex f' 14. l-abitanti jele\u0121\u0121u Kunsill Lokali kull 5 snin, b\u0127ala votanti fir-Re\u0121istru Elettorali tal-Kunsill Lokali.", "L-elezzjonijiet isiru skond ir-prin\u010bipju tar-rappre\u017centanza proporzjonali, u jintu\u017ca l-vot uniku trasferibbli.", "Is-Sindku hu il-mexxej tal-Kunsill Lokali, u r-rappre\u017centant tal-Kunsill g\u0127al kull effett ta\u0127t dan l-Att.", "Is-Segretarju tal-E\u017cekuttiv, hekk kif ikun appuntat mill-Kunsill, ikun il- mexxej e\u017cekuttiv, amministrattiv, u finanzjarju tal-Kunsill.", "Kull de\u010bi\u017cjoni sse\u0127\u0127 kollettivament, flimkien ma' membri o\u0127ra tal-Kunsill. il-Kunsilli Lokali huma responsabbli g\u0127al manteniment u s-sbu\u0127ija tal-lokal, g\u0127al gwardjani lokali, \u0121bir ta' skart, u jmexxu l-amministrazzjoni \u0121enerali g\u0127all-Gvern \u010aentrali, b\u0127al \u0121bir ta' kiri u flus tal-Gvern, u twe\u0121ib ta' mistoqsijiet relatati mal-operat tal-Gvern.", "\u017bew\u0121 Partiti jiddominaw il-politika polarizzata u bbilan\u010bjata f'Malta: il-Partit Laburista (PL); Partit Laburista mmexxi mill-Priministru Robert Abela u l-Partit Nazzjonalista (PN); immexxi minn Adrian Delia.", "L-Elezzjonijiet jattiraw dejjem iktar minn 90% tal-elettorat.", "Id-differenza bejn i\u017c-\u017cew\u0121 partiti hija tant \u017cg\u0127ira li persenta\u0121\u0121 ta' 52% hu meqjus b\u0127ala reb\u0127a qawwija, tant li r-reb\u0127a tal-Partit Laburista fl-Elezzjonijiet \u0120enerali 2013 tqieset b\u0127ala wa\u0127da kolossali g\u0127ax \u0121ab 55%, 36,000 vot iktar mill-PN.", "Qabel l-elezzjoni ta' Mejju tal-1987, il-kostituzzjoni Maltija \u0121iet emendata biex il-Partit li jkollu 50% tal-vot popolari ikollu l-ma\u0121\u0121oranza ta' si\u0121\u0121ijiet fil-parlament, u jkun jista' jifforma gvern.", "Il-Partit Laburista, li dakinhar kien fil-gvern, g\u0127amel din il-proposta tal-emenda basta li l-Partit Nazzjonalista (dak i\u017c-\u017cmien fl-oppo\u017cizzjoni) jaqbel ma \u017cew\u0121 emendi o\u0127ra fil-kostituzzjoni: L-ewwel wa\u0127da tg\u0127id li Malta hi stat newtrali u mhux alineat, u l-o\u0127ra tipprojbixxi interferenza barranija fl-elezzjonijiet.", "L-Elezzjoni tal-1996 ntreb\u0127et mill-PL b'ma\u0121\u0121oranza ta' 8,000 vot, u dawn \u0127adu post in-Nazzjonalisti li kienu reb\u0127u fl-1987 u fl-1992.", "Il-votanti kienu 96% tal-elettorat, bl-PL jie\u0127u 50.72% tal-votanti, il-PN 47.8%, u l-Alternattiva Demokratika (asso\u010bjata mal-\u0126odor) 1.46%.", "Fl-1998 l-MLP tilef vot fil-Parlament, u l-Prim Ministru sejja\u0127 elezzjonijiet bikrija.", "Il-PN reba\u0127 din l-elezzjoni f'Settembru 1998, b'ma\u0121\u0121oranza ta'13,000 vot u kellu ma\u0121\u0121oranza ta' \u0127ames si\u0121\u0121ijiet fil-Gvern.", "Ivvotaw 95% tal-Elettorat.", "Il-PN reba\u0127 51.81%, l-MLP 46.97%, Alternattiva Demokratika 1.21%.", "Il-PN fil-Gvern g\u0127a\u0121\u0121el l-applikazzjoni g\u0127al s\u0127ubija fl-Unjoni Ewropea, u din kienet lesta sal-2002.", "Referendum fuq il-kwistjoni issejja\u0127 f' Marzu 2003, fejn in-Nazzjonalisti u l-Alternattiva Demokratika sej\u0127u g\u0127al \"iva\" filwaqt li l-Laburisti sej\u0127u lill-partitarji biex jivvutaw \"le\", jinvalidaw il-vot jew ma jivvutawx.", "Ivvutaw 91% b' 53% jivvutaw \"iva\".", "IL-PL ma a\u010b\u010bettax dan ir-ri\u017cultat bl-argument li inqas minn 50% tal-votanti re\u0121istrati qalu \"iva\".", "Il-Parlament \u0121ie xolt, u \u0121ew imsej\u0127a elezzjonijiet biex ti\u0121i risolta l-kwistjoni.", "In-Nazzjonalisti \u0127adu 51.79% tal-vot, u l-Laburisti 47.51%.", "Alternattiva Demokratika \u0127adu 0.68%, ming\u0127ajr ebda si\u0121\u0121u.", "In-Nazzjonalisti b'hekk iffurmaw il-Gvern u setg\u0127u jiffirmaw it-Trattat biex Malta da\u0127let fl-Unjoni Ewropea.", "Fl-Elezzjonijiet \u0120enerali 2013, l-Partit Laburista kiseb 167,533 vot, 35,107 aktar mill-Partit Nazzjonalista li kiseb 132,426 vot f'dik li tista' ti\u0121i meqjusa b\u0127ala l-ikbar differenza g\u0127al diversi snin tant li b\u0127ala persenta\u0121\u0121i l-PL \u0121ab kwa\u017ci 55% u l-PN 43%.", "B'dawn il-persenta\u0121\u0121i kien ifisser li l-Partit Laburista kien se jkollu 37 si\u0121\u0121u filwaqt li l-Partit Nazzjonalista se jkollu 28 si\u0121\u0121u.", "Madankollu, meta l-voti bdew ji\u0121u trasferiti, irri\u017culta li b\u0127ala si\u0121\u0121ijiet il-Partit Laburista kiseb 39 si\u0121\u0121u u l-Partit Nazzjonalista 26 si\u0121\u0121u u g\u0127aldaqstant id-differenza telg\u0127et g\u0127al 13-il si\u0121\u0121u.", "Madankollu bl-emenda kostituzzjonali li saret fl-2007, ebda partit ma jista jkollu aktar minn disa' si\u0121\u0121ijiet fuq l-ie\u0127or, u g\u0127alhekk il-Partit Nazzjonalista se jing\u0127ata erba' si\u0121\u0121ijiet aktar.", "Hekk il-Partit Laburista fil-Gvern se jkollu 39 deputat filwaqt li l-Partit Nazzjonalista se jkollu 30 deputat g\u0127ax ji\u017cdidulu erba' si\u0121\u0121ijiet.", "G\u0127aldaqstant, f'din l-elezzjoni \u0121enerali l-Partit Laburista reba\u0127 disa' distretti \u2013 mill-Ewwel Distrett sat-Tmien Distrett u t-Tlettax-il Distrett \u2013 waqt li l-Partit Nazzjonalista reba\u0127 erba' distretti, mid-Disa' Distrett sat-Tnax-il Distrett.", "Fl-Elezzjonijiet \u0120enerali 2017, l-Partit Laburista re\u0121a' \u0121ab kwa\u017ci 55% u l-PN 43%.", "Isem tan-nazzjon : <br>\"Isem twil konvenzjonali:\" Repubblika ta' Malta <br>\"Isem qasir konvenzjonali:\" Malta", "Kodi\u010bi informatiku: MT", "Tip ta' gvern: Demokrazija Parlamentari", "Kapitali: Valletta", "Divi\u017cjonijiet amministrattivi: Malta hi maqsuma fi 68 kunsill lokal elett, b'kull kunsill responsabbli g\u0127al amministrazzjoni ta' bliet u re\u0121uni b'qisien differenti.", "Ir-responsabbilt\u00e0 amministrattiva hi maqsuma bejn il-Kunsilli Lokali u l-Gvern \u010bentrali, fil-Belt Valletta.", "Indipendenza: 21 ta' Settembru 1964 (Mir-Renju Unit)", "Festi nazzjonali: Jum il-\u0126elsien, 31 ta' Marzu (1979); Sette Giugno, 7 ta' \u0120unju; Jum il-Vitorja, 8 ta' Settembru; Jum l-Indipendenza, 21 ta' Settembru (1964); Jum ir-Repubblika, 13 ta' Di\u010bembru (1974)", "Kostituzzjoni: Kostituzzjoni tal-1964 amendata fl-13 ta' Di\u010bembru 1974", "Sistema \u0121uridika: Il-Li\u0121ijiet ta' Malta huma bba\u017cati fuq il-Li\u0121ijiet Komuni Ingli\u017ci, u fuq il-Li\u0121ijiet \u010aivili Rumani; Malta a\u010b\u010bettat il-\u0121uri\u017cdizzjoni tal-Qrati Internazzjonali tal-\u0120ustizzja, b'xi riservi.", "Suffra\u0121\u0121: 18-il sena; universali", "E\u017cekuttiv: <br>\"Kap tal-Istat:\" George Vella (mill-4 t' April 2019) <br>\"Kap tal-Gvern:\" Prim Ministru Robert Abela (mit-13 ta' Jannar 2020) <br>\"Kabinett:\" Kabinett mag\u0127\u017cul mill-President, fuq parir mill-Prim Ministru. <br>\"Elezzjoni tal-President:\" President elett mill-Kamra tad-Deputati g\u0127al 5 snin; wara l-elezzjoni, il-mexxej tal-Partit fil-ma\u0121\u0121oranza (fl-a\u0127\u0127ar elezzjoni, ma\u0121\u0121oranza relattiva) jew tal-Koalizzjoni tal-ma\u0121\u0121oranza jittella' b\u0127ala Prim Ministru mill-President g\u0127al \u0127ames snin; il-Prim Ministru jag\u0127ti parir lill-President fuq l-g\u0127a\u017cla tal-vi\u010bi Prim Ministru.", "Le\u0121i\u017clattiv: Kamra tad-Deputati unikamerali (is-soltu 65 si\u0121\u0121u; nota - jing\u0127ataw si\u0121\u0121ijiet lil min g\u0127andu l-ma\u0121\u0121oranza ta' voti imma mhux ta' si\u0121\u0121ijiet; total t'issa: 69 si\u0121\u0121u; il-membri jittellg\u0127u f'elezzjonijiet, fuq il-prin\u010bipju tar-rappre\u017centanza proporzjonali u jservu 5 snin) <br>\"Elezzjonijiet \u0121enerali:\" L-a\u0127\u0127ar li se\u0127\u0127u 3 ta' \u0120unju 2017 (li jmiss - 2022) <br>\"Ri\u017cultati tal-a\u0127\u0127ar elezzjoni:\" Per\u010bentwali - PN 43%, MLP 55%, AD 1.8%.", "Si\u0121\u0121ijiet - PN 26( +4 = 30), PL 39, AD - 0", "\u0120udikatura: Qorti Kostituzzjonali, im\u0127allfin jintg\u0127a\u017clu mill-President fuq parir mill-Prim Ministru; Qrati tal-Appell, im\u0127allfin jintg\u0127a\u017clu mill-President fuq parir mill-Prim Ministru;", "Partiti politi\u010bi u mexxejja: Parte\u010bipazzjoni f'organizzazjonijiet internazzjonali: C, CCC, CE, EBRD, ECE, EU (member from 1 May 2004), FAO, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICFTU, ICRM, IFAD, IFRCS, ILO, IMF, IMO, Inmarsat, Intelsat, Interpol, IOC, IOM (osservatur), ISO (korrispondent), ITU, NAM, OPCW, OSCE, PCA, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UPU, WCL, WHO, WIPO, WMO, WToO, WTrO", "Deskrizzjoni tal-bandiera: \u017bew\u0121 faxex indaqs ta' abjad (na\u0127a tal-lasta) u a\u0127mar; fir-rokna ta' fuq tan-na\u0127a tal-lasta hemm rappre\u017centazzjoni tal-\"George Cross\", b'burdura \u0127amra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2072", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2072", "title": "Ekonomija ta' Malta", "text": ["Ekonomija ta' Malta", "Ir-ri\u017corsi prin\u010bipali ta' Malta huma l-\u0121ebla, il-po\u017cizzjoni \u0121eografika u l-prodott tal-\u0127addiem Malti.", "Malta tipprodu\u010bi madwar 20% ta' l-ikel li te\u0127tie\u0121, g\u0127andha sorsi limitati ta' ilma \u0127elu u m'g\u0127andha l-ebda sors domestiku ta' ener\u0121ija.", "L-ekonomija tiddependi fuq is-Suq Internazzjonali, manifatturat (spe\u010bjalment elettronika u tessuti) u fuq kollox, it-turi\u017cmu; It-Tarzna ta' Malta, li hi kumpanija tal-Gvern, timpjega madwar 3,800 ru\u0127.", "Fis-sena 2000, 'l fuq minn 1.2 miljun turist \u017caru l-g\u017cejjer.", "Il-Prodott Gross Domestiku (PGD) per capita hu ta' $13,800, li jpo\u0121\u0121i lil Malta fin-nofs tal-iskala ekonomika tal-Unjoni Ewropea, bejn l-istati sinjuri li ori\u0121inarjament iffurmaw l-UE u l-istati li kienu komunisti tal-Lvant tal-Ewropa.", "Malta ing\u0127aqdet fl-Unjoni Ewropea fl-1 ta' Mejju 2004, anki jekk kien hemm kwistjoni kbira fuq jekk dan kellux ise\u0127\u0127.", "Id-defi\u010bit finanzjarju fil-ba\u0121it hu problema fl-ekonomija tal-pajji\u017c.", "Peress li Malta g\u0127andha ftit ri\u017corsi naturali u suq \u017cg\u0127ir, l-i\u017cvilupp ekonomiku Malti kien ibba\u017cat fuq il-promozzjoni tat-turi\u017cmu u fuq l-esportazzjoni tal-manifattura li titlob xog\u0127ol intensiv.", "Sa min nofs is-snin 80, l-espansjoni f'dawn l-oqsma kienu il-mutur g\u0127at-tkabbir ekonomiku kbir ta' Malta.", "Investiment fl-infrastruttura sa mill-1987 stimula \u017cieda fil-fortuni turisti\u010bi tal-pajji\u017c.", "I\u017c-\u017cieda fit-turi\u017cmu u l-qlieg\u0127 fil-kambju tal-munita dderivat mit-turi\u017cmu sa mid-dawra fl-1987 kien essenzjali biex tikber l-ekonomija Maltija, u jekk wie\u0127ed iqabbel i\u017c-\u017cieda minn dik is-sena g\u0127al dik ta' qabilha, ta' rispettivament, 30% u 63% (\u017cieda f'termini ta' dollari Amerikani).", "Wara l-attakki terroristi\u010bi tal-11 ta' Settembru 2001, l-industrija tat-turi\u017cmu marret naqra lura.", "Bl-g\u0127ajnuna tas-settur ekonomiku internazzjonali, bil-pre\u017cenza ta' xi ri\u017corsi domesti\u010bi, u b'politika li tg\u0127in lil investiment orjentat lejn l-esportazzjoni barranija, l-ekonomija setg\u0127et tmantni \u017cmien ta' \u017cieda fl-attivit\u00e0 ekonomika.", "Matul is-snin 90, i\u017c-\u017cieda ekonomika Maltija baqg\u0127et g\u0127addejja, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, b'dan l-istess pass .", "Kemm id-domanda domestika (fil-parti l-kbira konsum) u b'\u017cieda mill-infiq tal-Gvern u l-esportazzjoni ta' servizzi u o\u0121\u0121etti, ikkontribwixxew g\u0127al dawn ir-ri\u017cultati tajbin.", "Grazzi g\u0127al dan it-tkabbir fl-ekonomija, il-pajji\u017c \u017camm livell baxx ta' nuqqas ta' xog\u0127ol.", "Il-pressjoni fuq is-Suq tax-Xog\u0127ol \u017cdiedet, u nuqqas ta' \u0127addima abbli bi\u017c\u017cejjed saret xi \u0127a\u0121a komuni, anki jekk l-immigrazzjoni illegali qed ti\u017cdied, u \u017c-\u017cieda fil-Qlig\u0127 Reali qed dejjem tog\u0127la.", "\u017bieda fid-domanda kemm fis-settur pubbliku u kemm fil-privat g\u0127al kreditu wassal biex -- fl-ambitu tar-rati tal-interess - ise\u0127\u0127 kreditu fuq ir-razzjonament lis-settur privat u l-introduzzjoni ta' \u0127las ming\u0127ajr interess lill-banek.", "Anki b'din il-pressjoni, l-inflazzjoni tal-prezz tal-konsumatur baqg\u0127et baxxa, li jirreffletti il-politika tar-rata tal-kambju barranija u l-fdal ta' kontroll tal-prezzijiet.", "Il-Gvern Malti qed jipprova jmexxi politka ta' privatizazzjoni gradwali, jie\u0127u xi passi biex ine\u0127\u0127i d-dipendenza tas-swieq fuq interventi diretti mill-gvern, u \u017cieda f'a\u0121enziji li jikkontrollaw lis-suq imma li j\u0127alluh liberu.", "Per\u00f2, meta komparata ma' standards internazzjonali, l-ekonomija g\u0127ada regularizzata \u0127afna, u tidher li g\u0127andha xi xkiel \u0127abba problemi strutturali antiki.", "Hawn ba\u017ci soda fis-settur tal-manifattura fejn jid\u0127lu prodotti li ji\u0121u impurtati hawn Malta hu ji\u0121u ri-esportati wara li jkun se\u0127\u0127 xi tibdil jew \u017cieda, b\u0127al elettronika, farma\u010bewti\u010bi u tessuti; is-settur tal-manifattura g\u0127andu 'l fuq minn 250 enterpri\u017ci barranin li jesportaw ix-xog\u0127ol tag\u0127hom.", "It-Turi\u017cmu ji\u0121\u0121enera 35% tal-Prodott Gross Domestiku (PGD), fejn Malta irnexxiela tattira 1.2 miljun visitur fis-sena 2000.", "Fis-sena 2000, l-ekonomija kibret b'7% f'termini nominali u 4.3% f' termini reali.", "In-nuqqas ta' xog\u0127ol kien tbaxxa g\u0127al 4.4%, l-iktar livell baxx fi 3 snin.", "\u0126afna kumpaniji li qabel kienu tal-Gvern qed ji\u0121u pprivati\u017c\u017cati - u suq qed jin\u0127eles.", "Min\u0127abba d-da\u0127la ta' Malta fl-Unjoni Ewropea, kellhom jin\u0127elsu s-swieq ta' esportazzjoni u importazzjoni lejn l-istati li jiffurmaw parti mill-Unjoni Ewropea, bit-tne\u0127\u0127ija ta' kwoti u tariffi ta' importazzjoni Malta saret parti \u0127ajja mis-suq komun tal-Unjoni Ewropea.", "Il-Politka fiskali b\u0127alissa hi diretta biex jonqos id-defi\u0121it fil-ba\u0121itt, probabilment \u0127alli Malta tkun tista tid\u0127ol fl-Euro mill-iktar fis possibli.", "Id-dejn pubbliku \u017cdied minn 24% tal-PGD fl-1990 g\u0127all-56% fl-1999.", "L-G\u0127an hu ta' ratio tad-defi\u010bit mal-PGD ta' madwar 3% fi 3 snin.", "Fis-sena 2000 dan ir-ratio kien ta' 6.6% tal-PGD, nuqqas minn 11% mis-sena ta' qabel.", "\"o\u0127rajn:\" 0% (1998)", "Elettriku - konsum: 1,507 GWh (1998)", "Elettriku - esportazzjoni: 0 kWh (1998)", "Elettriku - importazzjoni: 0 kWh (1998)", "Agrikoltura - prodotti: patata, pastard, g\u0127eneb, qam\u0127, xg\u0127ir, tadam, \u010bitru, fjuri, b\u017car a\u0127dar; majjal, \u0127alib, ti\u0121ie\u0121, bajd", "Esportazzjoni: $1.8 biljun (1998)", "Esportazzjoni - Affarijiet: makkinarju u g\u0127odda tat-trasport, manufatturat;", "Esportazzjoni - s\u0127ab: Franza 20.7%, Stati Uniti 18.1%, \u0120ermanja 12.6%, Renju Unit 7.7%, Italja 4.8% (1998)", "Importazzjoni: $2.7 biljun (1998)", "Importazzjoni - Affarijiet: makkinarju u g\u0127odda tat-trasport, manufatturat; ikel, xorb, u tabakk", "Importazzjoni - s\u0127ab: 19.3% Italja, 17.8% Franza, 12.4% Renju Unit, 10.5% \u0120ermanja, 8.9% Stati Uniti(1998)", "Dejn Barrani: $130 miljun (1997)", "G\u0127ajnuna Finanzjarja R\u010bevuta: Mhux Pervenut", "Munita: 1 ewro (\u20ac) = 100 \u010bente\u017cmu 1 lira Maltija (LM) = 100 \u010bente\u017cmu - \"cents\"", "Rati tal-Kambju: Lira Maltija (LM) per $ Amerikan 1 - 0.4086 (Jannar 2000), 0.3994 (1999), 0.3885 (1998), 0.3857 (1997), 0.3604 (1996), 0.3529 (1995)", "Sena fiskali: 1 ta' April - 31 ta' Marzu", "Ara Wkoll - Malta"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2073", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2073", "title": "Demografija ta' Malta", "text": ["Demografija ta' Malta", "Malta hija wa\u0127da mill-artijiet li g\u0127andhom l-og\u0127la densit\u00e0 ta' popolazzjoni, b'madwar 1,250 ru\u0127 g\u0127al kull kilometru kwadru (3,000 g\u0127al mil kwadru).", "Abitata sa minn \u017cminijiet preistori\u010bi, Malta kienet l-ewwel kolonizzata mill-Feni\u010bi, mill-Karta\u0121ini\u017ci, ir-Rumani, il-Bi\u017cantini u l-G\u0127arab.", "Iktar tard, l-Ordni tal-Kavallieri ta' San \u0120wann, it-Taljani, u l-Ingli\u017ci influwenzaw il-\u0127ajja u l-kultura Maltija.", "Il-ma\u0121\u0121oranza tal-barranin f'Malta, is-soltu Ingli\u017ci rtirati jew min jiddependi fuqhom, jg\u0127ix madwar in-na\u0127a ta' Tas-Sliema.", "Il-Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman hu r-reli\u0121jon uffi\u010bjali tal-pajji\u017c, hekk kif stabbilit fil-Kostituzzjoni Maltija; i\u017cda, il-libert\u00e0 tal-kuxjenza u tar-reli\u0121jon huma protetti.", "Malta g\u0127andha \u017cew\u0121 lingwi uffi\u010bjali: Il-Malti, l-ilsien nazzjonali, u l-Ingli\u017c, filwaqt li t-Taljan jinftiehem \u0127afna wkoll billi kien ukoll lingwa uffi\u010bjali sal-1934.", "Ir-rata tal-litteri\u017cmu hi ta' 90%, waqt li fl-1946 kienet 63%.", "L-iskola hi obbligatorja sal-et\u00e0 ta' 16-il sena.", "Dawn l-istatistiki demografi\u010bi huma me\u0127uda minn \"Index Mundi 2012\" jekk mhux indikat il-kontra.", "Popolazzjoni: 409,836 (Lulju 2011 st.)", "Struttura tal-et\u00e0: <br>\"0-14 snin:\" 15.7% (r\u0121iel 32,829; nisa 31,198) <br>\"15-64 snin:\" 68.5% (r\u0121iel 142,006; nisa 137,803) <br>\"65 snin u iktar:\" 15.8% (r\u0121iel 28,305; nisa 36,192) (2011 st.)", "Rata tat-tkabbir tal-popolazzjoni: 0.359% (2011 st.)", "Rata ta' twelid: 10.31 twelid/1,000 ru\u0127 (2011 st.)", "Rata tal-mortalit\u00e0: 8.72 mewt/1,000 ru\u0127 (2011 st.)", "Rata netta ta' migrazjoni: 2 Migrant/1,000 ru\u0127 (2011 st.)", "Proporzjon tas-sessi: <br>\"mat-twelid:\" 1.06 r\u0121iel/nisa <br>\"ta\u0127t il-15:\" 1.05 r\u0121iel/nisa <br>\"15-64 sena:\" 1.03 r\u0121iel/nisa <br>\"65 sena u iktar:\" 0.79 r\u0121iel/nisa <br>\"popolazzjoni totali:\" 0.99 r\u0121iel/nisa (2011 st.)", "Rata tal-mortalit\u00e0 infantili: 3.65 mewt/1,000 twelid \u0127aj (2011 st.)", "G\u0127omor mistenni: <br>\"popolazzjoni totali:\" 79.85 sena <br>\"r\u0121iel:\" 77.57 sena <br>\"nisa:\" 82.26 sena (2011 est.)", "Rata totali tal-fertilit\u00e0: 1.53 twelid/mara (2011 st.)", "Reli\u0121jon: Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman - 91%", "Litteri\u017cmu: <br>\"definizzjoni:\" 10 snin u iktar, jafu jiktbu u jaqraw; <br>\"popolazzjoni totali\" 92.8% <br>\"r\u0121iel:\" 91.7% <br>\"nisa:\" 93.9% (\u010aensiment tal-2005)", "L-ikbar Bliet fl-1 ta' Jannar 2017 skont stimi ufi\u010b\u010bjali:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2075", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2075", "title": "WK", "text": ["WK", "Fl-iskala tas-snin fil-lingwa Maltija, it-terminu \"'WK\", Wara Kristu, joqrob l-iktar lejn it-terminu bil-Latin \"Anno Domini\" li tfisser \"Fis-Sena ta' Sidna\", jew b'mod komplet \"Anno Domini Nostri Iesu Christi\", is-\"Sena ta' Sidna \u0120es\u00f9 Kristu\".", "Din titqassar g\u0127al AD jew A.D., fil-Malti, WK jew W.K..", "Din hija d-de\u017cinjazzjoni u\u017cata biex ji\u0121u numerati s-snin skond l-Era Kristjana.", "Din id-de\u017cinjazzjoni llum tintu\u017ca kemm fil-kalendarju \u0120uljan u kemm f'dak Gregorjan.", "Din tiddefinixxi epoka skond is-sena li hi tradizzjonalment konnessa mat-twelid ta' \u0120es\u00f9 Kristu.", "Snin ilu t-terminu \"a.C.n.\"", "(\"Ante Christum Natum\", Latin g\u0127al \"Qabel it-twelid ta' Kristu\") kien jintu\u017ca minflok QK, anki jekk issa qed jintu\u017caw l-iktar it-termini 'QK' u 'WK'.", "Din is-sistema, imsej\u0127a \"L-Era Kristjana\", hi l-unika sistema f'u\u017cu komuni fil-Pajji\u017ci tal-Punent, u s-sistema prin\u010bipali g\u0127all-kummer\u010b u g\u0127ax-xjenza fil-bqija tad-dinja.", "Fil-Malti dawn it-termini jitqieg\u0127du wara n-numru tas-sena, pere\u017cempju: \"30 WK\" mhux \"WK 30\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2076", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2076", "title": "Ewropa \u010aentrali", "text": ["Ewropa \u010aentrali", "L-Ewropa \u010aentrali hija r-re\u0121jun bejn i\u017c-\u017cew\u0121 blokok li jiffurmaw l-Ewropa tal-Punent u dik tal-Lvant.", "Dan it-terminu beda jintu\u017ca' iktar wara l-waqg\u0127a tal-Komuni\u017cmu, meta spi\u010b\u010baw \u0127afna delineazzjonijiet.", "Ir-re\u0121jun jikkomprendi (minn fuq g\u0127al isfel) mill-Polonja, ir-Repubblika \u010aeka, is-Slovakkja, l-Ungerija, it-Transilvanja, is-Slovenja, u partijiet mill-Balkani.", "Xi drabi, il-\u0120ermanja, l-Awstrija u l-I\u017cvizzera huma wkoll inklu\u017ci f'dan ir-re\u0121un Ewropew.", "Storikament, m'hemmx fruntieri fi\u017ci\u010bi li juru lil dan ir-re\u0121un.", "Hu iktar kun\u010bett ta' storja komuni, f'g\u0127aqda kontra l-Lvant ikkaratterizzat mill-Imperu Ottoman u mir-Russja.", "Sal-Ewwel Gwerra Dinjija, fil-Punent kien hemm preponderanza ta' konservatti\u017cmu kontra l-ideat liberali moderni me\u0127udin mill-kummer\u010b internazzjonali; u, fl-a\u0127\u0127ar mill-a\u0127\u0127ar, mir-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca.", "Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, u iktar u iktar, wara t-Tieni Gwerra Dinjija, dawn l-ideat in\u0121enerali, u d-demokrazija liberali iktar fil-partikulari, espandew il-fruntieri tag\u0127hom mal-Ewropa \u0127ielsa kollha.", "Il-kun\u010bett ta' Ewropa \u010aentrali qieg\u0127ed ji\u0121i u\u017cat \u0127afna ri\u010bentement, anki jekk fadal biex jil\u0127aq il-kun\u010betti ta' Ewropa tal-Punent u tal-Lvant.", "F'kuntesti stori\u010bi u kulturali, l-Ewropa tal-Lvant tidher l-iktar fejn hemm in\u0127awi li fihom il-\u0120ermani\u017ci g\u0127exu u t\u0127awwdu mal-Islavi u l-Magjari, u fejn il-minoranzi tar-Rom u l-Lhud g\u0127amlu kontribut kulturali qawwi.", "Din in-nozzjoni tilfet \u0127afna mill-valur tag\u0127ha \u0127abba l-gwerer u d-divi\u017cjoni fi\u017cika u ideolo\u0121ika bil-\u0120ermani\u017ci imqeg\u0127din fil-Punent, kemm politikament u kemm fi\u017cikament.", "Dan it-terminu qed jer\u0121a' jintu\u017ca \u0127afna wkoll min\u0127abba t-tkabbir tal-Unjoni Ewropea."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2077", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2077", "title": "G\u0127awdex", "text": ["G\u0127awdex", "G\u0127awdex hi g\u017cira li tifforma parti mill-ar\u010bipelagu Malti fil-Ba\u0127ar Mediterran, u t-tieni fid-daqs wara Malta.", "G\u0127awdex hu differenti minn Malta peress li fuq din il-g\u017cira, wie\u0127ed isib aktar abbundanza naturali u ekolo\u0121ika.", "G\u0127awdex hu mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala \"il-G\u017cira ta' Kalipso\", isem me\u0127ud mill-le\u0121\u0121enda ta' Omeru fl-Odissea, li tirrakkonta kif Ulisse sbarka fuq il-g\u017cira ta' Ogigia, (ma\u0127suba li hi G\u0127awdex) fejn \u0127adet \u0127siebu n-ninfa Kalipso.", "Il-Popolazzjoni ta' G\u0127awdex hi ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 31,000 G\u0127awdxi u G\u0127awdxija.", "G\u0127awdex hu rikk mhux biss bin-natura, i\u017cda wkoll bl-istorja tieg\u0127u.", "G\u0127awdex ilu abitat mill-5 millenju qabel Kristu, kif inhu pruvat fit-tempji megaliti\u010bi tal-\u0120gantija.", "L-ewwel nies probabilment \u0121ew minn Sqallija.", "L-istudju\u017ci ja\u0127sbu li l-ewwel abitanti tal-g\u017cira kienu joqog\u0127du f'g\u0127erien, fil-post fejn illum hemm ir-ra\u0127al ta' San Lawrenz.", "G\u0127awdex kien ta' importanza kbira anke fi\u017c-\u017bmien Neolitiku, u dan narawh bl-eqdem struttura reli\u0121ju\u017ca fid-Dinja- it-tempju tal-\u0120gantija.", "Fil-Perjodu Ruman, G\u0127awdex kien Muni\u010bipju g\u0127alih, bi flus u tmexxija differenti minn dik ta' Melita.", "Fl-1551, il-popolazzjoni G\u0127awdxija \u0121iet imkaxkra g\u0127alkollox fil-jasar minn Dragut Reis u Sinan Pasha.", "Wara dan l-avveniment iswed fl-istorja G\u0127awdxija, G\u0127awdex dam \u0127afna ma \u017cviluppa u re\u0121a' beda ji\u0121i abitat.", "F'Lulju tal-1551 l-Ottomani u s-sibbien tal-Barbarija \u0127abtu g\u0127all-g\u017cira, g\u0127amlu skjavi lill-5,000 jew 6,000 abitant, u \u0127aduhom Tar\u0127una fil-Libja.", "Huma \u0127arbu minn Im\u0121arr ix-Xini.", "L-istorja t'G\u0127awdex tmur id f'id ma' dik ta' Malta, min\u0127abba li G\u0127awdex kien dejjem kmandat minn Malta, \u0127lief g\u0127all-perjodu qasir ta' awtonomija bejn l-1798 u l-1801, waqt l-Imblokk tal-Fran\u010bi\u017ci.", "Avolja g\u017cira \u017cg\u0127ira, ftit 'il fuq minn dik ta' Malta, hija mimlija si\u0121ar, frott u fjuri u aktar g\u0127ammiela.", "Ma hijiex mill-bini b\u0127al Malta, g\u0127alkemm l-i\u017cvilupp ta' kafkaf qieg\u0127ed jil\u0127aq lil din il-g\u017cira wkoll u bi\u017c-\u017cmien tirangga wkoll", "G\u0127awdex hu 67 km2.", "Il-g\u017cira g\u0127andha popolazzjoni ta' 30 elf, madwar 6 elef minnhom jg\u0127ixu fil-kapitali, ir-Rabat, mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala \"Victoria\".", "Hu 'l bog\u0127od madwar 6 km fil-majjistral mill-eqreb art ta' Malta, b'14 km tul u 7.25 km wisg\u0127a."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2078", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2078", "title": "Feni\u010bi", "text": ["Feni\u010bi", "Il-Feni\u010bi kienu poplu mill-Lvant Nofsani, min-na\u0127at ta' fuq ta' fejn illum hemm l-Art Imqaddsa, qalb il-pjanuri tax-xatt tal-Libanu u s-Sirja tal-lum il-\u0121urnata.", "I\u010b-\u010bivilt\u00e0 Feni\u010bja kienet wa\u0127da bba\u017cata fuq il-kummer\u010b marittimu li tferrxet tul il-Ba\u0127ar Mediterran fl-ewwel millenju QK.", "Anki jekk in-nies ta' dak ir-re\u0121juni kienu jsej\u0127u lilhom infushom \"Kanaaniti\", l-isem \"Feni\u010bi\" ntiret mill-Griegi, li kienu jsej\u0127ulhom \"Phoiniki - \u03a6\u03bf\u03b9\u03bd\u03af\u03ba\u03b7 (Phoin\u00edk\u0113)\"; il-kelma Griega g\u0127al \"Feni\u010bi\" kienet sinonimu ta' kulur vjola fl-a\u0127mar, bil-Grieg \"\u03c6\u03bf\u03b9\u03bd\u03af\u03be (phoinix)\", min\u0127abba l-fatt li l-Feni\u010bi kienu jikkummer\u010bjaw \u017cebg\u0127a ta' dan il-kulur.", "Din i\u017c-\u017cebg\u0127a kienet tintu\u017ca fil-kummer\u010b tat-tessuti, u kienet mfittxija \u0127afna.", "Il-Feni\u010bi baqg\u0127u jkattru r-rotot kummer\u010bjali tag\u0127hom u kienu jwaqqfu kolonji b\u0127ala portijiet matul il-vja\u0121\u0121i tag\u0127hom, b\u0127al Karta\u0121ni, Lilybaeum, Spanja, u Malta.", "Il-Feni\u010bi kienu jitkellmu bil-lingwa tag\u0127hom, il-Feni\u010bju, iktar tard imsejj\u0127a \"Puniku\" mir-Rumani, min\u0127abba li l-kelma g\u0127all-\"vjola\" bil-Latin kienet \"Puniceus\".", "Anki jekk il-Feni\u010bi kellhom deklin qawwi, xorta baqg\u0127u \u0127ajjin fil-popli ta' madwar il-Mediterran, per e\u017cempju Santu Wistin mhux talli kien jikteb b'riferenzi lejn kotba Feni\u010bi, i\u017cda kien jitkellem spe\u010bi ta' Puniku hu wkoll, u kien isej\u0127ilha \"il-lingwa tag\u0127na\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2079", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2079", "title": "Karta\u0121ni", "text": ["Karta\u0121ni", "Karta\u0121ni (bil-Latin: \"Carthago\" jew \"Karthago\", bil-Grieg: \u039a\u03b1\u03c1\u03c7\u03b7\u03b4\u03ce\u03bd \"Karkh\u0113d\u014dn\", bl-G\u0127arbi: \u0642\u0631\u0637\u0627\u062c \"Qar\u1e6d\u0101j\u200e\", li tfisser \"Belt \u0120dida\") huwa l-isem ta' belt antika fuq ix-xaqliba tal-Lvant tal-lag ta' Tune\u017c li ilha te\u017cisti g\u0127al madwar 3,000 sena u li illum il-\u0121urnata hija subborg ta' Tune\u017c, fit-Tune\u017cija.", "Madwar is-sena 814 QK, Karta\u0121ni nbniet minn kolonji feni\u010bi mill-belt ta' Tiru, u \u0121iet dedikata lil alla \"Melkart\".", "Fil-le\u0121\u0121endi naraw li din il-belt twaqqfet minn Dido, u numru ta' stejjer differenti g\u0127adhom \u0127ajjin fil-letteratura griega u Rumana.", "L-ewwel snin ta' Karta\u0121ni kienu kkaratterizzati bi problemi bejn is-sidien ta' l-art u s-sidien tal-i\u0121fna.", "Is-soltu, min\u0127abba d-dipendenza tal-belt fuq il-kummer\u010b marittimu, is-sidien tal-i\u0121fna kienu jikkontrollaw il-gvern, u matul is-sitt seklu QK, Karta\u0121ni bdiet tiddomnina l-Mediterran tal-Punent.", "Merkanti u esploraturi waqqfu g\u0127aqda kbira ta' rotot kummer\u010bjali, u Karta\u0121ni bdiet issir sinjura u b'sa\u0127\u0127ita.", "Fil-bidu tas-6 seklu QK, \"Hanno in-Navigatur\" hu ma\u0127sub li vja\u0121\u0121a mad-dawra tal-Afrika, jista' jkun li wasal sa s-Sierra Leone.", "Sadanittant, ta\u0127t mexxej jismu Malchus, il-belt bdiet tiddomina ix-xtut ta' fuq tal-Afrika u l-intern tat-Tuni\u017cija.", "Fil-bidu tal-5 seklu QK, Karta\u0121ni kienet i\u010b-\u010bentru tal-kummer\u010b tar-re\u0121jun, po\u017cizzjoni li \u017cammet sakemm il-belt \u0121iet attakkata u inkorporata fir-Repubblika Rumana, fl-a\u0127\u0127ar tat-Tielet Gwerra Punika.", "Karta\u0121ni kienet \u0127adet il-kolonji l-qodma tal-Feni\u010bi, kolonji b\u0127al Hadrumetum, Utica u Kerkouane, flimkien mat-tribujiet Libjani, b'firxa minn partijiet tal-Marokk sal-fruntiera mal-E\u0121ittu.", "L-influwenza tag\u0127ha kienet xterdet mal-Mediterran kollu, bil-kontroll ta' Sardinja, Malta, il-g\u017cejjer Baleari\u010bi u x-xaqliba tal-punent ta' Sqallija.", "Wara l-Ewwel Gwerra Punika twaqqfu kolonji f'Iberia (Spanja), l-iktar famu\u017ca fostom \"Karta\u0121ena\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2080", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2080", "title": "Imperu Ruman", "text": ["Imperu Ruman", "L-Imperu Ruman hu t-terminu li jintu\u017ca g\u0127al g\u0127aqda ta' artijiet li kienu parti mir-Repubblika Rumana, wara li dan \u0121ie riorganizzat ta\u0127t it-tmexxija ta' Ottavjanu, mag\u0127ruf a\u0127jar b\u0127ala \u010aesri Awgustu.", "Anki jekk Ruma b\u0127ala repubblika rnexxiela tkabbar ammont ta' stati-tributarji, ikun \u017cball jekk wie\u0127ed i\u0127awwad dawn i\u017c-\u017cew\u0121 entitajiet differenti.", "Ir-riorgani\u017cazzjoni ta' l-artijiet Rumani minn Awgustu, baqg\u0127et g\u0127addejja s\u0127i\u0127a ming\u0127ajr \u0127afna tibdil sal-wasla ta' l-Imperatur Dijoklezjanu.", "Dawn ir-riformi li saru fl-a\u0127\u0127ar tat-tieni seklu WK, dawru l-Imperu f'tetrarkija.", "Anki jekk is-sistema ta' Dijoklezjanu ma tantx damet f'postha, din xorta qasmet l-Imperu fi tnejn.", "Dan il-fatt irnexxielu jsalva l-Imperu Ruman g\u0127al mitejn sena o\u0127ra, anki jekk maqsum fl-Imperu tal-Lvant u dak tal-Punent.", "It-tmiem ta' l-Imperu Ruman tal-Punent jin\u017camm tradizzjonalment fis-sena 476 WK, meta l-barbaru Odovakru ne\u0127\u0127a l-a\u0127\u0127ar imperatur, u bag\u0127at l-insinja tal-Imperatur tal-Punent lil dak tal-Lvant.", "Wara elf sena o\u0127ra, fl-1453, waqg\u0127et Kostantinopli, u mag\u0127ha l-a\u0127\u0127ar fdalijiet ta' l-Imperu Ruman.", "Min\u0127abba l-fatt li l-Imperu Ruman dam g\u0127al daqstant \u017cmien, mill-31 QK sa l-1453, kien hemm ammont ta' ismijiet li ntu\u017caw mill-istorjografi biex jiddistingwu bejniet i\u017c-\u017cminijiet; hemm l-Imperu Bi\u017cantin, hemm l-Imperu Ruman tal-Punent, u dak tal-Lvant;", "L-influwenza ta' l-Imperu Ruman fuq il-gvern, il-li\u0121i, il-militar, u l-arkitettura monumentali, kif ukoll influwenza fuq il-mod ta' g\u0127ajxien ta' l-Ewropej ta' llum, hi kbira \u0127afna.", "Il-Griegi (\"Bi\u017cantini\") bdew isej\u0127u lilhom infusom b\u0127ala Rumani, \u0127a\u0121a li g\u0127adek issibha f'\u010berti n\u0127awi tal-Gre\u010bja, probabbilment b\u0127ala ri\u017cultat ta' l-istatus elevat tag\u0127hom stess fl-Imperu Ruman.", "Titli Rumani bdew jittie\u0127du minn \u0127afna renjanti Ewropej, b\u0127ar-rejiet tar-renju tal-Franki, l-Imperu Ruman Qaddis, l-ewwel u t-tieni Imperi Bulgari, id-dinastiji Russi/ta' Kiev (\"czar\" hi korruzzjoni ta' \u010aesri), u l-Imperu \u0120ermani\u017c (\"kaiser\" hi korruzzjoni ta' \u010aesri wkoll)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2081", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2081", "title": "\u0120u\u017ceppi De Piro", "text": ["\u0120u\u017ceppi De Piro", "\u0120u\u017ceppi De Piro twieled fit-2 ta' Novembru 1877, fl-Imdina.", "Kien is-seba' wie\u0127ed fost id-disat a\u0127wa.", "Jekk f'dak i\u017c-\u017cmien in-nobbli kienu jqisuha \u0127a\u0121a dispre\u0121jattiva li jmorru ja\u0127dmu, g\u0127alihom jidher li kien aktarx daqshekk ie\u0127or di\u017conorevoli li jibag\u0127tu lil uliedhom f'xi skola.", "G\u0127all-familja De Piro, g\u0127alkemm wa\u0127da ta' barunijiet, il-ka\u017c jidher li kien differenti.", "Wara li \u0127a l-ewwel edukazzjoni tieg\u0127u fid-dar tal-familja, \u0120u\u017ceppi g\u0127adda g\u0127al-Li\u010beo.", "Hemmhekk baqa' sakemm qag\u0127ad g\u0127all-Matrikola li permezz tag\u0127ha da\u0127al l-Universita` Rjali ta' Malta.", "Wara kors ta' tliet snin fl-Arti u x-Xjenza, hu beda l-istudju g\u0127al avukat.", "Sa minn tfulitu, De Piro kellu namra lejn l-Arti.", "\u0120u\u017ceppi, i\u017c-\u017cag\u0127\u017cug\u0127 pittur, kadett u student, kien qieg\u0127ed jag\u0127mel l-ewwel sena ta' studju tal-Li\u0121i.", "I\u017cda De Piro kien fuq kollox \u017cag\u0127\u017cug\u0127 li kellu l-g\u0127eruq tieg\u0127u f'familja fejn kif stqarr l-Ar\u010bisqof Pietru Pace, \"...\"ma kienx jara fiha \u0127lief e\u017cempji ta' \u0127ajja virtu\u017ca\"\".", "De Piro kien imtella' fit-talb u fid-direzzjoni spiritwali.", "Huwa kien ilu lest g\u0127as-sej\u0127a minn meta kien g\u0127adu tifel \u017cg\u0127ir.", "Hu nnifsu jesprimi bil-kitba tieg\u0127u: \"\"Fit-8 ta' Mejju 1898 wara novena lill-Ver\u0121ni ta' Pompei, li fiha jiena tlabtha biex tg\u0127inni nag\u0127raf verament ir-rieda t'Alla g\u0127alija, jien \u0127assejt il-qawwa li nidde\u010biedi fis-sewwa, \u010bio\u00e8 favur is-sa\u010berdozju\"\".", "Xejn ma waqqfu milli jsegwi din id-de\u010bi\u017cjoni.", "De Piro kellu n-nobbilt\u00e0 xi j\u0127alli.", "Din kienet tfisser fost l-o\u0127rajn it-titlu nobiljari, \u0127afna proprjet\u00e0 mobbli u mmobbli, stil ta' \u0127ajja lussu\u017ca u komdu, popolarit\u00e0 fis-so\u010bjet\u00e0, stima, awtorit\u00e0, \u0127afna fa\u010bilitajiet,e\u010b\u010b. De Piro jg\u0127id ukoll x'g\u0127enu biex waslu biex isir sa\u010berdot.", "Fost il-\u0127dax ir-ra\u0121uni favur is-sa\u010berdozju hu jippre\u017centa wa\u0127da li tispjega kollox ; \"\"ix-xewqa li ning\u0127ata kollni kemm jien lil Alla wara li Hu bata tant g\u0127ad-dnubiet tieg\u0127i\"\".", "Wara li tkellem ma' ommu dwar id-de\u010bi\u017cjoni tieg\u0127u u \u0121ie mg\u0127arraf l-Ar\u010bisqof Pace, saru l-arran\u0121amenti me\u0127tie\u0121a u \u0120u\u017ceppi mar Ruma biex joqg\u0127od fil-Kulle\u0121\u0121 Capranica u jibda l-Filosofija fl-Universit\u00e0 Gregoriana.", "\u010aertament meta \u010ba\u0127ad g\u0127al \u0121id materjali, De Piro ma ne\u0127\u0127iex minnu l-krejattivit\u00e0, il-kura\u0121\u0121, l-ener\u0121ija u d-dedikazzjoni li bihom hu kien di\u0121\u00e0 qed jid\u0127ol g\u0127al kull bi\u010b\u010ba xog\u0127ol.", "Fil-fatt minn ittra li kiteb lil ommu fil-bidu ta' l-istudju tieg\u0127u, jidher li hu kien ippjana li jag\u0127mel g\u0127axar snin Ruma : wara li jlesti l-kors istituzzjonali kellu l-\u0127sieb li jkompli l-ispe\u010bjalizzazjoni fil-Li\u0121i Kanonika.", "Hawnhekk, i\u017cda, hu mportanti li wie\u0127ed jirreferi g\u0127al korrispondenza o\u0127ra li nkitbet bejn \u0120u\u017ceppi u l-familjari tieg\u0127u.", "\u0126ames xhur wara li hu kien beda l-Filosofija, u allura sitt xhur wara li kien kiteb lil ommu dwar il-pjan ta' studju, o\u0127tu Tere\u017cina kitbitlu biex tawguralu s-su\u010b\u010bess fl-istudji li kien qed jag\u0127mel.", "\u0120u\u017ceppi kiteb lil ommu u bla tlaqliq qalilha: \"\"Nosserva 'l Teresina biex ma toqg\u0127odx tag\u0127milli \u010berti awguri b'tant serjet\u00e0.", "Hemm awgurju wie\u0127ed li na\u010b\u010betta bil-qalb.", "Dan hu li jien nag\u0127raf tajjeb ir-rieda ta' Alla, u nag\u0127milha b'mod perfett.", "Dan g\u0127alija jkun bi\u017c\u017cejjed\"\".", "Wara li \u0121ie ordnat sa\u010berdot f'San \u0120wann Latern, fil-15 ta' Marzu 1902, u \u0121ie jag\u0127mel l-ewwel quddiesa solenni tieg\u0127u fil-Katidral tal-Imdina, \u0120u\u017ceppi De Piro mar lura Ruma biex jispi\u010b\u010ba t-tielet sena Teolo\u0121ija.", "Fi tmiem din is-sena akkademika hu \u0121ie Malta g\u0127al \u017cmien qasir \u0127afna qabel telaq lejn l-Isvizzera g\u0127all-kura.", "It-talb, l-g\u0127ajn ta' fara\u0121 u l-aqwa akkumpanjament, kif stqarr l-istess De Piro, g\u0127enuh biex jeg\u0127leb il-mumenti iebsa fejn kien im\u010ba\u0127\u0127ad li jmur San \u0120u\u017cepp u jwettaq il-\u0127idma ta' missjunarju : \"\"...qalb is-sil\u0121 tal-Alpi, u daqshekk 'il bog\u0127od mill-pajji\u017c fejn \u0127sibt li npo\u0121\u0121i l-pro\u0121etti tieg\u0127i fil-konkret ma kien baqag\u0127li xejn g\u0127ajr it-talb - l-aqwa kumpanija g\u0127alija - u tlabt, tlabt, tlabt\".\"", "Dam hemm sena u nofs.", "Fit-2 ta' Marzu 1904 Dun \u0120u\u017cepp \u0121ie lura Malta.", "Il-Qaddej t'Alla \u017camm kuntatt kontinwu m'ommu permezz tal-ittri.", "Din tal-a\u0127\u0127ar, g\u0127alkemm kellha wlied o\u0127ra, kellha fidu\u010bja kbira f'binha \u0120u\u017ceppi u spiss kienet t\u0127oss in-nuqqas tieg\u0127u meta kien barra minn xtutna, okka\u017cjonalment f'Ruma min\u0127abba ra\u0121unijiet akkademi\u010bi u fl-iSvizzera g\u0127all-kura.", "Min\u0127abba f'hekk, hu \u0127a \u0127sieb li jtaffilha dan id-dispja\u010bir tag\u0127ha b'korrispondenza regolari.", "Din l-affettivit\u00e0 ma setax jg\u0127ixha bl-istess mod ma' missieru, li miet fil-bidu tal-1898.", "Meta De Piro \u0121ie lura Malta mill-iSvizzera, fejn kien ing\u0127ata kura, huwa kien sa\u010berdot \u017cag\u0127\u017cug\u0127 ta' 27 sena.", "Kien mimli pro\u0121etti g\u0127all-futur.", "Fl-istess \u0127in xejn ma e\u017cita li jistenna ftit aktar biex jista' jpo\u0121\u0121ihom fil-prattika.", "Fil-fatt, meta wasal Malta, flok intefa' g\u0127ax-xog\u0127ol hu g\u0127a\u017cel li jmur joqg\u0127od g\u0127al xi \u017cmien fid-dar li l-familja tieg\u0127u kellha fil-Qrendi.", "Hu hemmhekk mar biex ikompli jie\u0127u sa\u0127\u0127tu imma fl-istess \u0127in ma qag\u0127adx fil-g\u0127a\u017c\u017c.", "Ir-re\u0121istri tieg\u0127u tal-quddies juru li kien iqaddes ta' kuljum fil-knisja parrokkjali.", "I\u017cda kien kontribut li De Piro almenu kellu l-\u0127sieb li jag\u0127ti hawnhekk kien marbut mal-formazzjoni kontinwata tal-kleru.", "Huwa kien \u0121a ra kif g\u0127amel biex ikkuntattja s-sa\u010berdoti tal-parro\u010b\u010bi qrib il-Qrendi u \u0127ejja g\u0127alihom programm ta' laqg\u0127at li kellhom jitmexxew minn sa\u010berdoti o\u0127rajn spe\u010bjalizzati fil-materji mag\u0127\u017cula.", "Kienet biss \u0127idma \u0121dida li ng\u0127atatlu li waqqfitu milli jpo\u0121\u0121i dan il-pro\u0121ett fil-prattika.", "De Piro kien ipprefera \u0127idma sempli\u010bi u fqira fl-Istitut ta' San \u0120u\u017cepp milli jag\u0127mel parti mill-korp diplomatiku tal-Knisja.", "Biex wasal g\u0127al din l-g\u0127a\u017cla hu ni\u017c\u017cel bil-miktub ir-ra\u0121unijiet tieg\u0127u.", "Fl-istqarrijiet ta' De Piro to\u0127ro\u0121 l-umilit\u00e0 safja tieg\u0127u : \"\"Fl-Akkademia donni nkun qieg\u0127edt ru\u0127i fil-g\u0127oli biex \u0127addie\u0127or jarani \u0127alli lili jerfag\u0127ni g\u0127al xi po\u017cizzjoni tajba; imma hu tag\u0127lim \u010bert li \u0120es\u00f9 g\u0127andu preferenza g\u0127al dawk li jixtiequ jin\u0127bew...di\u0121a' jkun infinitament i\u017cjed milli jist\u0127oqqli jekk nasal biex insir sa\u010berdot.\"\"", "Din l-istess attitudni baqg\u0127et fih kontinwament.", "Fil-fatt daqs g\u0127axar snin wara li g\u0127amel l-g\u0127a\u017cla favur San \u0120u\u017cepp, De Piro kellu quddiemu sfida o\u0127ra simili.", "Mons. Vin\u010benz Vassallo, li kien id-Dekan tal-Kapitlu Metropolitan, kien qed jikber fl-et\u00e0 u allura beda' jfittex koadjatur g\u0127alih innifsu.", "Skont ittra miktuba lil De Piro minn Dun Mikiel An\u0121 Pace, kappillan tal-Ar\u010bisqof Pace, kien jidher li l-E\u010b\u010bellenza tieg\u0127u kien \u0127aseb fih.", "F'risposta li kiteb lill-istess Dun Mikiel An\u0121, De Piro kien \u010bar \u0127afna : \"\"Nitolbok twassal lill-Ar\u010bisqof ir-radd ta' \u0127ajr tieg\u0127i talli \u0127a \u0127siebi u ried jg\u0127ollini fil-\u0121ie\u0127.", "Ag\u0127milli wkoll pja\u010bir li twassal lill-Ar\u010bisqof li l-\u0121ie\u0127 li ser ji\u0121i offert lili ma jg\u0127oddx g\u0127alija min\u0127abba x-xog\u0127ol li g\u0127andi.", "Ng\u0127id dan biss ming\u0127ajr ma noqg\u0127od insemmi ra\u0121unijiet o\u0127rajn.", "G\u0127alhekk, hu impossibli li na\u010b\u010betta\".\"", "Lill-Ar\u010bisqof hu kitiblu kliem simili.", "Imma fir-risposta li bag\u0127atlu bil-miktub l-Ar\u010bisqof innifsu, jidher aktar u aktar x'kienet l-attitudni ta' De Piro quddiem l-unuri : \"\"Inti qatt ma fittixt la postijiet u lanqas dinjitajiet.", "Ilqa', g\u0127alhekk, minn idejn Alla din il-proposta u a\u010b\u010bettaha b\u0127ala att ta' ubbidjenza lejja...\"\"", "Dun \u0120u\u017ceppi De Piro spi\u010b\u010ba biex obda u a\u010b\u010betta li jkun Monsinjur u wara anki Dekan.", "Mons. De Piro kien bniedem krejattiv \u0127afna u ener\u0121etiku bi\u017c\u017cejjed biex ipo\u0121\u0121i fil-prattika dak li kien ja\u0127seb fih.", "Dan kien \u0121a wrieh fl-ewwel snin tas-sa\u010berdozju tieg\u0127u.", "Proprju min\u0127abba f'hekk, wie\u0127ed ma tantx seta' jimma\u0121ina li meta l-Ar\u010bisqof Mawru Caruana \u0121ie Malta, hu kien sejjer jag\u0127\u017cel wie\u0127ed ra\u0121el li \u0127adem u bata fl-istess \u0127in: \u0120u\u017ceppi De Piro.", "Hu kien \u0127a jag\u0127\u017clu b\u0127ala l-ewwel segretarju tieg\u0127u.", "Il-\u0127afna volumi ta' korrispondenza li kien hemm tul it-tliet snin ta' segretarjat ta' De Piro (1915-1918) juru bi\u010b-\u010bar li hu kien bniedem verament tad-dover.", "G\u0127alkemm barra din il-\u0127idma hu kien qed iwettaq diversi xog\u0127lijiet o\u0127ra, qatt ma kien i\u0127alli bla risposta lil min jiktiblu.", "Ir-responsabbilt\u00e0 tieg\u0127u kienet tidher ukoll fil-fatt li regolarment hu \u017camm kopji ta' materjal importanti.", "Ftit snin wara li De Piro ippjana pro\u0121ett g\u0127all-formazzjoni tas-sa\u010berdoti tal-parro\u010b\u010bi fil-qrib, hu \u0121ie mag\u0127\u017cul biex jag\u0127mel parti minn kummissjoni li tie\u0127u \u0127sieb il-formazzjoni tas-sa\u010berdoti \u017cg\u0127a\u017cag\u0127.", "Kien \u017cmien l-Ewwel Gwerra Dinjija.", "L-Ar\u010bisqof kien jinnota li meta s-seminaristi kienu ji\u0121u ordnati sa\u010berdoti u jo\u0127or\u0121u mis-seminarju biex jibdew il-pastorali tag\u0127hom huma kienu qeg\u0127din isibu ru\u0127hom fi problemi kbar.", "Mawru Caruana rrealizza li dawn il-qassisin novelli kienu je\u0127tie\u0121u sa\u010berdoti aktar maturi u ta' e\u017cempju tajjeb li waqt li jakkumpanjawhom f'dik l-esperjenza \u0121dida g\u0127alihom ikunu jistg\u0127u jg\u0127inuhom jg\u0127addu bil-mod il-mod mill-\u0127ajja tas-seminarju g\u0127all-ftu\u0127 ta' l-appostolat.", "Fid-19 ta' Lulju 1915, l-Ar\u010bisqof \u0127are\u0121 digriet li fih wera x'kellu f'mo\u0127\u0127u.", "Hu kien sejjer ikun dak prin\u010bipalment responsabbli tal-pro\u0121ett.", "Imma fost il-membri msemmija Mons. De Piro kien qieg\u0127ed fl-ewwel post.", "Fit-30 ta' Settembru 1918 l-Ar\u010bisqof Caruana g\u0127a\u017cel u nnomina lil De Piro biex ikun Rettur tas-Seminarju Ma\u0121\u0121uri fl-Imdina.", "Il-kliem tan-nomina hu \u010bar \u0127afna: \"\"A\u0127na nafu tajjeb kemm int bniedem ta' skola, ta' \u0127ajja tajba, u ta' tant merti fid-Djo\u010besi, spe\u010bjalment fl-uffi\u010bju tieg\u0127ek ta' Segretarju \u0120enerali tag\u0127na : uffi\u010bju li inti qdejtu billi g\u0127o\u0121obt, mhux biss lilna, imma wkoll lil dawk kollha li kellhom b\u017conn tas-servizz tieg\u0127ek.", "G\u0127alhekk lilek...Dun \u0120u\u017cepp...nag\u0127\u017cluk u tas-servizz tieg\u0127ek.", "G\u0127alhekk lilek...Dun \u0120u\u017cepp...nag\u0127\u017cluk u ninnominawk Rettur tas-Seminarju Ma\u0121\u0121uri ta' San Pawl fl-Imdina\"\".", "Wara li kien ilu sentejn Rettur tas-Seminarju, fis-27 ta' Awissu 1920, hu talab lill-Ar\u010bisqof biex jekk dan ma kienx ja\u0127sibha mod ie\u0127or, lilu jserr\u0127u mill-uffi\u010b\u010bju ta' Rettur.", "I\u017cda a parti din it-talba, ir-Rettur bag\u0127at lill-Ar\u010bisqof relazzjoni ta' \u0127dax-il pa\u0121na.", "Fiha hu jag\u0127ti rapport dwar id-diversi aspetti tal-\u0127ajja tas-Seminarju Ma\u0121\u0121uri.", "Waqt li g\u0127amel hekk, lilna kompla jtina \u0127liel dwar il-persuna tieg\u0127u nnifsu.", "Kien \u017cmien diffi\u010bli u ta' \u0127afna ta\u0127bit, i\u017cda De Piro wera li jrid jag\u0127mel impenn f'\u0127ajtu u f'xog\u0127lu.", "Wara il-\u0127idmiet kbar ta' De Piro, huwa \u0121ie ppre\u017centat fost l-o\u0127rajn b\u0127ala membru ta' l-Assemblea Nazzjonali li fl-1919 bdiet ta\u0127dem g\u0127at-tifsil ta' Kostituzzjoni adegwata g\u0127al Malta.", "F'din l-istess sena, ta sehmu fil-kisba tal-pa\u010bi waqt il-kwistjoni tas-\"Sette Giugno\".", "G\u0127alkemm De Piro kien ikun xi drabi fi\u017cikament assenti mis-Seminarju, hu wera li kien b'g\u0127ajnejh miftu\u0127in \"\"g\u0127all-ispirtu rivoluzzjonarju mifrux mad-dinja kollha u li da\u0127al xi ftit anke fis-Seminarju\".\"", "Min\u0127abba tilwima bejn \u017cew\u0121 fratellanzi dwar statwa, il-Vigarju Kurat Dun Nikol Aquilina kellu jitlaq mill-parro\u010b\u010ba qisu ma\u0127rub.", "Il-Paro\u010b\u010ba sfat mag\u0127luqa.", "Kien hemm sa\u0127ansitra il-kaw\u017ca l-Qorti.", "L-Ar\u010bisqof g\u0127amel xahar s\u0127i\u0127 jipprova jsib min jista' jie\u0127u r-responsabbilt\u00e0 tal-Parro\u010b\u010ba.", "\u010aertament f'din is-sitwazzjoni \u0127add ma nstab li jista' jmexxi.", "Proprju min\u0127abba f'hekk, l-Ar\u010bisqof ftakar f'Mons. De Piro.", "Dan is-sa\u010berdot, sentejn qabel, kien talab li jitnaqqaslu x-xog\u0127ol fid-Djo\u010besi spe\u010bifikament biex jista' jing\u0127ata aktar g\u0127as-So\u010bjet\u00e0 li kien waqqaf fl-1910.", "Issa meta l-Ar\u010bisqof kien qed jurih xewqtu dwar il-Gudja, g\u0127alkemm ir-responsabbiltajiet mhux naqsu kienu i\u017cda \u017cdiedu, hu mhux talli ma rrifjutax imma mar immedjatament u mieg\u0127u \u0127a tnejn mill-ftit membri tas-So\u010bjet\u00e0 tieg\u0127u.", "De Piro ta kull g\u0127ajnuna lil Dun Nikol Abdilla, il-kappillan il-\u0121did.", "Malli l-qag\u0127da rran\u0121at xi ftit, De Piro telaq ming\u0127ajr ebda pretensjoni.", "\u0126idmietu f'dik il-parro\u010b\u010ba kienet lesta.", "B'dak li \u0121a ing\u0127ad u dak li g\u0127ad irid jissemma wie\u0127ed jasal jikkonkludi li Mons. De Piro altru li kien qieg\u0127ed jag\u0127ti s-sehem mistenni minnu.", "Fl-istess \u0127in, il-Qaddej ta' Alla jidher li kien i\u0127oss li ma kienx ikun jg\u0127in bi\u017c\u017cejjed il-vokazzjoni sa\u010berdotali tieg\u0127u jekk ma j\u0127addimx il-ministeru tal-predikazzjoni.", "G\u0127ad irridu ng\u0127idu li hu pprova jg\u0127ix b'mod s\u0127i\u0127 il-mandat ta' \u0120es\u00f9 Kristu :\"\"Morru fid-dinja kollha, xandru l-bxara t-tajba.\"\"", "Fi\u017c-\u017cmien meta kien g\u0127adu seminarista, De Piro ma tantx kien juri li kien sejjer ikun kapa\u010bi jippriedka.", "Kien ibati minn infjammazzjoni fi gri\u017cmejh li barra li kienet qed tikka\u0121unalu l-u\u0121ig\u0127 kienet qed to\u0127loqlu diffikultajiet biex jitkellem.", "G\u0127alkemm bi\u017c-\u017cmien hu \u0127eles minn din il-marda, meta kien il-Qrendi b\u0127ala sa\u010berdot novell hu kien g\u0127adu jbati l-konsegwenzi tat-T.B Kien g\u0127adu jib\u017ca' ja\u010b\u010betta l-offerta li kien jag\u0127millu Mons. Debono, id-Direttur ta' l-Opra tal-Missjoni, biex jing\u0127ata g\u0127all-predikazzjoni fil-parro\u010b\u010bi ta' Malta.", "Madankollu meta g\u0127adda ftit \u017cmien hu reba\u0127 din il-bi\u017ca u, g\u0127alkemm mhux ma' Mons. Debono, da\u0127al b'dedikazzjoni g\u0127al dan l-appostolat.", "F'\u0127ajtu De Piro g\u0127amel \u0127iltu biex xog\u0127lu ikun dejjem e\u017catt u organizatt.", "Fil-fatt fl-Arkivji tas-So\u010bjet\u00e0 g\u0127ad hemm merfug\u0127in priedki li hu kien jikteb, diversi drabi mill-bidu sa l-a\u0127\u0127ar, qabel jg\u0127addihom lill-udjenza.", "G\u0127ad hemm sal-lum it-total ta' mitejn u tnax, i\u017cda li w\u0127ud mill-kitbiet mhumiex kompluti; juru li mag\u0127hom kien hemm aktar materjal.", "O\u0127rajn jag\u0127mlu referenza g\u0127al xi wa\u0127da li tkun \u0121a saret imma li fil-fatt illum ma tinsabx mal-kollezzjoni.", "Huwa kien jerfag\u0127hom klassifikati \u0121o files, prini\u010bipalment skond il-kwalit\u00e0 tag\u0127hom.", "Fuq quddiem tal-preidka mhux darba u tnejn kiteb lil min kien ser jag\u0127milha jew anki jiddedika, fejn, meta u lil min.", "G\u0127alkemm meta jippriedka hu kien ju\u017ca l-Malti, il-preparazjoni miktuba kienet issir bit-Taljan, il-lingwa l-aktar fa\u010bli g\u0127al De Piro.", "\u0120eneralment dawn il-priedki kienu jkunu marbutin sew mal-litur\u0121ija tal-\u0126add kif ukoll mal-e\u017cer\u010bizzi tar-Randan.", "\u0120ieli kien mitlub li jippriedka f'okka\u017c\u017cjonijiet aktar spe\u010bjali u solenni b\u0127alma kienu l-Kungress Ewkaristiku ta' l-1913, i\u010b-\u010bentinarju ta' San Fran\u0121isk t'Assisi jew Sant' Antnin ta' Padova.", "Peress li l-Qaddej t'Alla g\u0127ex is-sa\u010berdozju tieg\u0127u fi\u017c-\u017cmien meta l-Papiet kienu qed jinbuttaw id-devozzjoni lejn il-Qalb ta' \u0120es\u00f9, De Piro \u0127ass il-\u0127tie\u0121a li jippridka din l-istess devozzjoni.", "Fil-fatt g\u0127andna xejn inqas minn tlettax-il priedka dwar il-Qalb Imqaddsa.", "G\u0127al dik li hi amministrazzjoni ta' sagramenti, wie\u0127ed ma tantx jista' jistenna li jsib dokumenti.", "Madankollu, xi intervisti li saru fis-snin sittin u sebg\u0127in minn membri tas-So\u010bjet\u00e0 lil nies li kienu jafu lil De Piro, jag\u0127tu xi indikazzjonijiet.", "Skont kitba minnhom : \"\"G\u0127all-qrar hu kien imfittex \u0127afna, u kien ig\u0127addi s-sig\u0127at fil-konfessjonarju\"\".", "\u0120a ng\u0127ad li wara li Mons. De Piro \u0121ie mag\u0127\u017cul Rettur tas-Seminarju Ma\u0121\u0121uri ta' Malta u beda' g\u0127addej i\u017c-\u017cmien, hu beda j\u0127oss li ma kienx possibbli g\u0127alih li jwettaq dik ir-responsabbilt\u00e0 sewwa waqt li jibqa' jmexxi d-diversi \u0127idmiet li kellu f'dak l-istess \u017cmien.", "Fit-talba ta' l-e\u017conerazzjoni, li hu g\u0127amel lill-Ar\u010bisqof fis-27 ta' Awwissu 1920, hu jsemmi : \"\"...l-Istitut g\u0127all-Missjonijiet Barranin.\"\"", "Imma minn barra s-So\u010bjet\u00e0 reli\u0121ju\u017ca-missjunarja li hu kien waqqaf u li kien qed jidderie\u0121i, kellu \u0127afna \u0127idmiet o\u0127rajn.", "Fost dawn semmejna s-sehem li ta fil-\u0127ajja politika ta' Pajji\u017cna.", "Fit-23 ta' Novembru 1918, it-Tabib Sir Filippo Sceberras \u0127a f'idejh l-Organizzazzjoni li kellha tie\u0127u \u0127sieb dak kollu li kien me\u0127tie\u0121 biex Malta tasal ikollha Kostituzzjoni.", "It-Tabib Sceberras ma riedx li bi\u010b\u010ba xog\u0127ol b\u0127al din ti\u0121i f'idejn il-politi\u010bi.", "Allura huwa g\u0127amel sej\u0127a lil kull asso\u010b\u010bjazzjoni ta' Malta u G\u0127awdex biex huma jibag\u0127tu r-rappre\u017centanti tag\u0127hom.", "Fost l-erba' Monsinjuri li dehru g\u0127all-Kapitlu tal-Katidral ta' Malta kien hemm Mons. De Piro.", "L-Assemblea Nazzjonali li sejja\u0127 Sceberras, iltaqg\u0127et \u0127ames darbiet bejn il-25 ta' Frar 1919 u s-27 ta' Marzu, 1921.", "Imma fis-7 ta' \u0120unju 1919, il-membri ta' l-Assemblea li kienu jg\u0127oddu mitejn u sebg\u0127in, idde\u010bidew li jintg\u0127a\u017cel rappre\u017centant wie\u0127ed g\u0127al kull sezzjoni mportanti u dawn jiffurmaw Kummissjoni \u010aentrali, dejjem g\u0127at-tifsil tal-Kostituzzjoni.", "Il-membri li ntg\u0127a\u017clu kienu \u0127mistax biss.", "Fost dawn kien hemm mill-\u0121did Mons. De Piro biex jirrappre\u017centa l-Kapitlu tal-Kattidral ta' Malta, u fl-a\u0127\u0127ar mill-a\u0127\u0127ar lill-kleru kollu ta' pajji\u017cna.", "Din il-Kummissjoni ltaqg\u0127et erbatax-il darba.", "Ovvjament b\u0127alma ji\u0121ri f'laqg\u0127at b\u0127al dawn, il-\u0127in ma kien ifisser xejn g\u0127ax dawn is-seduti kienu jie\u0127du fit-tul.", "I\u017cda l-impenn ta' De Piro ma jitfissirx biss mill fatt li hu kien jattendi regolarment kemm g\u0127al-laqg\u0127at ta' l-Assemblea kif ukoll g\u0127al dawk tal-Kummissjoni \u010aentrali.", "La kien qieg\u0127ed jirrappre\u017centa l-Kapitlu tal-Kattidral, allura qabel il-laqg\u0127at imsemmija kien je\u0127tie\u0121lu li jiltaqa' mal-Monsinjuri \u0127alli mag\u0127hom jara x'kellu jing\u0127ad lill-Assemblea jew lill-Kummissjoni.", "Wara l-laqg\u0127at ta' dawn ta' l-a\u0127\u0127ar kien \u010bertament jer\u0121a jiltaqa' mal-Kapitulari biex ja\u0121\u0121ornahom.", "Ma' dawn \u010bertament kien irid jag\u0127mel \u0127afna ri\u010berki wa\u0127du.", "Meta twaqqfet is-Sotto Kummissjoni biex tistudja spe\u010bifikament ir-Reli\u0121jon fil-Kostituzzjoni, g\u0127alkemm De Piro ma kienx membru, hu \u0127a \u0127sieb li jwassal il-proposti tal-Kapitlu tal-Kattidral u ressaqhom b'dik il-\u0127e\u0121\u0121a kollha li ma kienitx g\u0127ajr il-prodott ta' twemmin s\u0127i\u0127.", "Mill-\u0121did dan kollu kien ifisser \u0127afna sig\u0127at ta' xog\u0127ol fil-mo\u0127bi.", "I\u017cda dawn il-laqg\u0127at kollha, bil-preparazzjoni g\u0127alihom u kultant b'laqg\u0127at o\u0127ra mal-Kapitlu li hu kien jirrappre\u017centa, ma kinux kollox.", "Proprju waqt il-laqg\u0127a tas-7 ta' \u0120unju, it-tieni wa\u0127da ta' l-Assemblea, da\u0127let b\u0127al feles l-istorja iebsa u delikata tas-Sette Giugno.", "Xi u\u0127ud mill-Maltin, mi\u0121bura fil-Belt Valletta, telg\u0127u fis-Sala tal-Giovane Malta u xtaqu li l-mitejn u sebg\u0127in membru ta' l-Assemblea jintervjenu g\u0127alihom quddiem il-Gvern Ingli\u017c.", "Dan, i\u017cda, ma se\u0127\u0127x.\"\"Bi ftit ta' diffikult\u00e0\"\", jg\u0127id il-Konti Caruana Gatto, \"\"\u0121iet iffurmata delegazzjoni.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-membri fittxew okka\u017c\u017cjoni biex iwarrbu minn dak ic-\u010airkolu\"\".", "De Piro ma kienx minn dawn ta' l-a\u0127\u0127ar.", "Flimkien ma' l-Avukat A. Caruana Gatto nnifsu, l-Avukat Serafin Vella, Dun Nerik Dandria, il-Kunsillier G. Vassallo u Salvu Zammit Hammet, De Piro \u0127abrek bla waqfien u g\u0127al tlett ijiem s\u0127a\u0127 biex jinkisbu xi drittijiet li g\u0127alihom kienu qed ji\u0121\u0121ieldu l-Maltin...u fuq kollox il-pa\u010bi.", "Meta, wara dawn il-\u0121rajjiet twaqqfet Kummissjoni ta' Nkjesta biex tisma' x-xhieda, De Piro kien wie\u0127ed minn dawk li ta l-informazzjoni li kellu.", "Kien attent li jg\u0127id biss id-dritt u s-sewwa.", "La ried ixaqleb lejn l-Ingli\u017ci u lanqas lejn il-Maltin.", "Barra minn hekk meta x-xhieda kienet tinvolvi persuni, hu qag\u0127ad attent li ma jg\u0127id l-ebda kelma \u017cejda.", "Anke meta dan kien jinvolvi xi in\u0121ustizzja li saret lilu personalment hu pprefera li jbatiha u ja\u0127biha \u0121o fih bla ma jxandarha.", "Meta, imbag\u0127ad, twaqqaf il-Kumitat \"\"Pro Maltesi Morti il 7 e 8 giugno\"\" biex jg\u0127in lill-familji tal-vittmi, De Piro re\u0121a' ta l-kontribut tieg\u0127u, din id-darba b\u0127ala kaxxier.", "La l-kisba tal-Kostituzzjoni tal-1921 u lanqas l-ikkalmar tal-kwistjonijiet tas-Sette Giugno ma kienu t-tmiem tas-sehem li De Piro ta fil-\u0127ajja politika ta' Malta.", "F'inqas minn g\u0127axar snin wara dawn il-\u0121rajjiet huwa kellu jer\u0121a jid\u0127ol f'dik li Mons. Dandria qies il-gwerra b\u0127ala l-i\u017cjed \u0127a\u0121a \u0127arxa li qatt inqalg\u0127et kontra l-Knisja u l-Kleru.", "Din waslet \u0127afna problemi kif ukoll mistoqsijiet, il-kwistjoni bejn Lord Strickland u l-Knisja.", "Meta fl-1927 Strickland, il-mexxej tal-Partit Kostituzzjonali, \u0127a l-gvern f'idejh, huwa beda juri d-disapprovazzjoni tieg\u0127u g\u0127all-fatt li fl-Assemblea Le\u0121islattiva ta' Malta kien hemm il-qassisin.", "Fl-1928 din il-kwistjoni \u0127raxet aktar g\u0127ax i\u017c-\u017cew\u0121 sa\u010berdoti li kien hemm fl-Assemblea vvutaw kontra l-budget li ressaq Strickland, u allura ma g\u0127addiex.", "It-tensjoni bejn i\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at kompliet tibker.", "Wara \u0127afna problemi u nkwiet, re\u0121a da\u0127al De Piro.", "Huwa kien l-bniedem li kiseb il-pa\u010bi bejn i\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at.", "G\u0127alkemm g\u0127adda \u017c-\u017cmien dan il-kontribut favur il-pa\u010bi baqa' mfakkar.", "Fil-fatt tliet snin wara l-\u0121rajjiet infushom u propjru jumejn wara l-mewt tal-Qaddej t'Alla, wa\u0127da mill-gazzetti Maltin dehrilha li g\u0127andha tfakkru billi tirreferi g\u0127as-sehem f'dawn is-se\u0127\u0127iet.", "I\u010b-\u010bertifikat tag\u0127tulu proprju l-gazzetta tal-partit ta' Strickland : \"\"Fi \u017cmien li m'ihux wisq li g\u0127adda, kien hawn okka\u017cjoni mag\u0127rufa li fiha Mons. De Piro kellu sehem sewwa u ta' \u0121id g\u0127al Malta.", "Hu ta s-sehem siewi tieg\u0127u fil-qasam politiku, b'\u0127idma li bilkemm qatt dehret fil-bera\u0127.", "Fil-fatt, kien prin\u010bipalment bil-\u0127ila, \u0127idma u tattika tieg\u0127u li t-tilwima politika u reli\u0121ju\u017ca waslet biex waqfet...bil-\u0127ila tieg\u0127u, ir-relazzjonijiet bejn Knisja u Stat re\u0121g\u0127u \u0121ew g\u0127all-istat tradizzjonali tag\u0127hom : ji\u0121ifieri g\u0127al stat ta' pa\u010bi u kollaborazzjoni sin\u010biera.", "\u0126add daqsu ma kien tant adattat g\u0127al dik il-bi\u010b\u010ba xog\u0127ol iebsa.", "\u0126add ma kien igawdi i\u017cjed minnu l-fidu\u010bja ta\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at.", "\u0126add i\u017cjed minnu ma kellu l-kwalitajiet me\u0127tie\u0121a biex jie\u0127u f'idejh missjoni tant delikata.", "\u017bgur li \u0127add ma kien hemm kapa\u010bi i\u017cjed minnu biex iwassal dik it-tilwima g\u0127al konklu\u017cjoni li ferr\u0127itna.\"\"", "Minkejja l-oppo\u017cizzjoni ta' Strickland g\u0127all-pre\u017cenza tal-kleru fil-parlament, meta fl-1932 re\u0121g\u0127et ing\u0127atat il-kostituzzjoni lil Malta, l-Ar\u010bisqof Mawru Caruana xorta nnomina \u017cew\u0121 sa\u010berdoti biex ikunu membri tas-Senat fit-Tielet Parlament.", "De Piro kien wie\u0127ed minnhom.", "Id-\"Daily Malta Chronicle\" qalet x'kien li \u0127ajjar lil De Piro biex ja\u010b\u010betta dan ix-xog\u0127ol meta di\u0121a' kellu tant responsabiltajiet : \"\"G\u0127al ftit i\u017cjed minn sena, minn mindu nfeta\u0127 il-Parlament pre\u017centi, Mons De Piro tg\u0127abba b'\u0127idma o\u0127ra mal-\u0127afna li kellu.", "Hu ntg\u0127a\u017cel b\u0127ala wie\u0127ed mir-rappre\u017centanti tal-Ar\u010bisqof fis-Senat.", "A\u0127na n\u0127ossu li g\u0127andna ni\u0121\u0121udikaw li hu a\u010b\u010betta li jid\u0127ol g\u0127al dik il-\u0127idma g\u0127aliex ra li dak kien dmir tieg\u0127u u g\u0127aliex qatt ma fittex dak li jaqbillu.", "Is-sens tad-dmir u d-dedikazzjoni g\u0127all-o\u0127rajn, fil-karattru tieg\u0127u, dejjem in\u0127assu li kienu qabel kull \u0127a\u0121a o\u0127ra.", "Hu tqabad dejjem ming\u0127ajr qatt ma da\u0127al fit-tilwim ta' bejn partit u ie\u0127or.\"\"", "G\u0127alkemm kien regolari fl-attendenza tieg\u0127u, De Piro tkellem darba wa\u0127da biss, fil-21 ta' Frar 1933.", "Quddiem is-Senat kien hemm ka\u017c ta' difi\u017ca tal-moralit\u00e0 pubblika.", "\"\"Sur President, jiddispja\u010bini \u0127afna li kwistjoni ta' moralit\u00e0 li kul\u0127add imissu jorbotha ma' qalbu u li fiha kien imiss li lkoll kemm a\u0127na nimxu id f'id, \u0121iet imkaxkra fil-kamp tal-politika...dwar dak li jmiss lill-moralit\u00e0, in\u0127oss li l-mozzjoni li llum g\u0127andna quddiemna tag\u0127tini l-possibilt\u00e0, u turini li jien fid-dmir li nifta\u0127 fommi.", "Jiddispja\u010bini li jkolli nifta\u0127 fommi g\u0127all-ewwel darba, f'din l-Awla proprju dwar din il-materja.", "Irrid infisser lill-Onorevoli Membri ta' dan is-Senat ix-xewqa kbira tieg\u0127i li nara jitbieg\u0127ed mill-Gzira tag\u0127na kull ti\u0121rib ta' immoralit\u00e0.", "Imissna na\u0127sbu, mhux biss g\u0127all-imsejkna tfajliet tag\u0127na, imma ukoll g\u0127all-\u0121uvintur.", "Il-\u0127sieb tag\u0127na g\u0127andu jkun li ntellg\u0127uhom b'sa\u0127\u0127ithom moralment u fi\u017cikament sabiex, 'il quddiem, ikollhom \u0127ila jitqabdu t-taqbida tal-\u0127ajja li lkoll irridu ng\u0127addu minnha\"\".", "Fra Diegu Bonanno, tal-Fran\u0121iskani Minuri, fl-1860, beda ji\u0121bor madwaru dawk it-tfajliet li min\u0127abba diversi ra\u0121unijiet kienu jispi\u010b\u010baw fit-toroq ta' Malta u jitilfu \u0121ie\u0127hom.", "Il-bidu ta' din l-inizjattiva kien fqir g\u0127all-a\u0127\u0127ar imma aktar ma beda jg\u0127addi \u017c-\u017cmien l-opra aktar bdiet tikber.", "I\u017cda s-snin wasslu wkoll lil Fra Diegu fit-tmiem ta' \u0127ajtu.", "Hu miet fl-4 ta' Mejju 1902.", "S\u0127abu l-Fran\u0121iskani g\u0127amlu xi \u017cmien jie\u0127du \u0127sieb dak l-Istitut imma wara ftit kellhom i\u0127alluh.", "Fil-fatt huma g\u0127addewh lid-Djo\u010besi fit-2 ta' Awwissu 1907.", "L-Ar\u010bisqof Pietru Pace talab il-parir ta' Dun \u0120or\u0121 Bu\u0121eja, ta' San \u0120u\u017cepp, dwar min seta' jie\u0127u post Fra Diegu Bonanno fit-tmexxija tal-Istitut.", "Bu\u0121eja ma setax jissu\u0121\u0121erixxi g\u0127ajr lil Dun \u0120u\u017cepp De Piro.", "L-Ar\u010bisqof ta ka\u017c ta' dan il-parir tant li nnomina lill-Qaddej t'Alla b\u0127ala d-Direttur ta' Fra Diegu.", "Mons. Pace kien inteba\u0127 li Dun \u0120u\u017ceppi De Piro kien sa\u010berdot \"\"...twajjeb, \u0127abrieki, g\u0127aqli, im\u0127e\u0121\u0121e\u0121, attiv...\"\"", "Ing\u0127ad li wara li kien ilu sentejn Rettur tas-Seminarju Ma\u0121\u0121uri fl-Imdina, De Piro talab biex jieqaf minn din il-\u0127idma.", "Xtaq li jing\u0127ata aktar g\u0127as-So\u010bjet\u00e0 reli\u0121ju\u017ca-missjunarja li kien g\u0127adu kif waqqaf ftit sin qabel.", "Minkejja li l-Ar\u010bisqof kien laqa' din it-talba tal-Qaddej t'Alla, sentejn wara, l-E\u010b\u010bellenza tieg\u0127u ppre\u017centa lil De Piro Istitut ie\u0127or, dak ta' San \u0120u\u017cepp, f'Santa Venera.", "Riedu jg\u0127addu \u0127mistax-il sena sabiex De Piro \u0121ie mag\u0127\u017cul g\u0127at-tmexxija ta' San \u0120u\u017cepp.", "Fl-istess sena li ng\u0127ata San \u0120u\u017cepp, hu \u0121ie mg\u0127obbi bir-responsabbilt\u00e0 tal-Istitut \u0120es\u00f9 Nazzarenu fi\u017c-\u017bejtun.", "Il-kuntatti ma' \u0120u\u017ceppina Curmi, il-Fundatri\u010bi, kienu ilhom li nbdew.", "Fl-1922 Madre Curmi xtaqet li De Piro ja\u010b\u010betta li jkun Direttur tal-Istitut li issa kien qieg\u0127ed fid-dar tal-Marki\u017c Testaferrata Bonni\u010bi, dejjem fi\u017c-\u017bejtun.", "Il-Monsinjur jiktiblu hekk lill-Ar\u010bisqof Caruana : \"\"Dik id-darba, jien ma a\u010b\u010bettajtx \u0127lief wara li \u0121ejt mitlub mill-E\u010b\u010bellenza tieg\u0127ek.\"\"", "Billi n-numru tat-tfal kien kulma jmur jikber, Curmi \u0127asset il-b\u017conn li tibni Istitut a\u0127jar.", "Fil-fatt wara li ssellfet xi flus hi xtrat bi\u010b\u010ba art \u0127dejn San Girgor u fl-1925 bdiet tibni.", "Malli tqeg\u0127det l-ewwel \u0121ebla, De Piro, g\u0127alkemm mg\u0127obbi b'tant \u0127idmiet o\u0127ra, tg\u0127abba b'\u0127afna xog\u0127ol materjali b'risq dak l-Istitut.", "Kien hu responsabbli g\u0127all-bini.", "Fis-16 ta' Lulju 1930 saret l-inawgurazzjoni tal-ewwel bi\u010b\u010ba mill-bini.", "Id-diskors li g\u0127amel De Piro f'din l-okka\u017cjoni jitkellem wa\u0127du dwar id-Direttur: \"\"Minn dik il-\u0121urnata li l-barka tas-sema ni\u017clet, bil-ministeru tal-E\u010b\u010bellenza Tieg\u0127ek, fuq l-ewwel \u0121ebla, g\u0127addew fuq \u0127ames snin.", "Kienu \u0127ames snin mi\u017cg\u0127uda bi qtig\u0127 il-qalb u b'fara\u0121...Inbeda x-xog\u0127ol ta' dan il-bini kbir, li g\u0127adu ma ntemmx g\u0127al kollox.", "Dak i\u017c-\u017cmien li bdejna, ir-re\u0121istri kienu juru li ma kellna xejn f'idejna.", "Minkejja dan, konna bdejna b'rieda qawwija.\"\"", "De Piro j\u017cied jg\u0127id li l-ispi\u017ca kellha taqbe\u017c l-4000 lira.", "Meta Mons. Mikiel Gonzi b\u0127ala Isqof t'G\u0127awdex, bl-g\u0127ajnuna tal-kappillani ta' din id-Djo\u010besi, g\u0127a\u017cel lil De Piro biex jibda u jmexxi l-Istitut il-\u0121did ta' San \u0120u\u017cepp f'G\u0127ajnsielem, hu \u0127are\u0121 digriet li barra li kien id-dokument tal-erezzjoni kien ukoll \u010bertifikat sabi\u0127 g\u0127all-Qaddej t'Alla.", "Fih hu jippre\u017centah b\u0127ala \"bniedem dehen ta' tif\u0127ir\", li g\u0127andu \"idejn im\u0127arr\u0121in bl-esperjenza\", u bniedem \"imfa\u0127\u0127ar\".", "Wara li l-Isqof Gonzi u l-kappillani t'G\u0127awdex kienu idde\u010bidew li jibdew Istitut g\u0127at-tfal subien f'G\u0127awdex, l-Isqof Gonzi ta l-approvazzjoni tieg\u0127u.", "G\u0127amel ukoll l-Istatut.", "Meta bdew ifittxu lil min ser jipproponu b\u0127ala Direttur, u \u0121ie a\u010b\u010bettat De Piro, dan tal-a\u0127\u0127ar sab id-diffikultajiet.", "Wa\u0127da mill-problemi kienet li Mons. De Piro deherlu li jekk kien sejjer jintg\u0127a\u017cel b\u0127ala Direttur, hu kellu jkollu \u010berta awtonomija u libert\u00e0 fit-tmexxija.", "Aktar minn hekk, i\u017cda, hu ma setax ja\u010b\u010betta li l-Istatuti jillimitaw in-numru ta' tfal fl-Istitut; ried li jkun hemm fidu\u010bja s\u0127i\u0127a fil-Providenza.", "Wara il-\u0127idmiet kollha li De Piro kien g\u0127amel fosthom Direttur ta' l-Istitut Fra Diegu (1907-1933), Direttur ta' l-Istitut ta' San \u0120u\u017cepp f'Santa Venera (1922-1933), Direttur ta' l-Istitut ta' \u0120es\u00f9 Nazzarenu, \u017bejtun (1922-1933) u Direttur ta' l-Istitut San \u0120u\u017cepp, G\u0127ajnsielem, G\u0127awdex (1925-1933), u sar il-Fundatur tas-So\u010bjeta' Missjunarju ta' San Pawl, il-Qaddej ta' Alla miet ta' malajr fis-17 ta' Settembru 1933 wara li \u0127assu \u0127a\u017cin fuq l-artal tal-Knisja ta' San Gejtanu waqt il-Barka Sagramentali.", "Dan \u0121ara wara li kien mexxa l-pur\u010bissjoni tad-Duluri, fil-\u0126amrun.", "I\u017cda De Piro ma mietx.", "Dak li \u0127ejja fil-passat huwa l-frott ta' dak li g\u0127edt twettaq is-So\u010bjeta'.", "Is-So\u010bjeta' baqg\u0127at tikber f'artijiet barranin.", "Wara Malta u l-Etjopja, is-So\u010bjeta' kompliet tisseddaq fl-Awstralja (1948), fil-Kanada (1959), fil-Per\u00f9 (1968), fil-Istati Uniti (1973), fil-Pakistan (1981), fl-Italja (1998) u fil-Filippini (1999)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2083", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2083", "title": "Jum il-\u0126elsien (Malta)", "text": ["Jum il-\u0126elsien (Malta)", "Jum il-\u0126elsien hija festa nazzjonali \u010b\u010belebrata f'Malta li tfakkar il-31 ta' Marzu, 1979, \u0121urnata li mmarkat il-\u0127elsien tal-g\u017cejjer Maltin minn kull qawwa barranija g\u0127all-ewwel darba fl-istorja tag\u0127ha.", "Minn dakinhar 'l hawn ma kien hawn ebda ba\u017ci militari ta' xi nazzjon ie\u0127or f'Malta, u b'hekk wara eluf ta' snin b\u0127ala ba\u017ci militari u navali, il-Maltin kellhom fl-a\u0127\u0127ar is-sovranit\u00e0 totali ta' arthom.", "Dan l-avveniment se\u0127\u0127 meta l-ba\u017ci militari Ingli\u017ca ng\u0127alqet wara li r-Renju Unit irrifjuta li j\u0127allas i\u010b-\u010bens dovut lil Malta fl-1979, u peress li l-kuntratt kien jag\u0127laq fl-[[1 ta' April], il-forzi Ingli\u017ci telqu minn Malta \u0121urnata qabel.", "Jum il-\u0126elsien huwa wie\u0127ed mill-\u0127ames Festi Nazzjonali li g\u0127andha Malta, flimkien ma' Jum l-Indipendenza, Is-Sette Giugno, Il-Vitorja u Jum ir-Repubblika.", "Il-Priministru ta' Malta [[Dom Mintoff]], fil-lejl tal-31 ta' Marzu 1979 xeg\u0127el it-tor\u010ba tal-\u0126elsien fuq il-monument tal-\u0126elsien, xog\u0127ol tal-iskultur [[Anton Agius]], quddiem il-Knisja ta' San Lawrenz il-Birgu, fost il-fer\u0127 u l-g\u0127ajat tal-pubbliku pre\u017centi, l-isparar tal-murtali, id-daqq tal-mar\u010bi mill-baned u d-daqq ta' qniepen tal-knejjes kollha ta' Malta.", "Flimkien mal-Prim Ministru Mintoff, xeg\u0127el id-dawl tal-\u0127elsien George Agius, Segretarju \u0120enerali tal-General Workers Union.", "Ftit qabel, il-bandiera Ingli\u017ca tni\u017c\u017clet bil-mod il-mod u flokha telg\u0127et il-bandiera Maltija g\u0127ad-daqq tal-Innu Malti u l-g\u0127ajat ta' fer\u0127 tal-Maltin mi\u0121burin fit-toroq u fuq is-swar tal-Kottonera u, fuq in-na\u0127a l-o\u0127ra, tal-Belt Valletta.", "Il-bandiera Ingli\u017ca tni\u017c\u017clet mill-ba\u0127ri Ingli\u017c David Gilchrist ta' 23 sena, \"signal man\" fuq l-HMS London wara li l-pulizija Malti Richard Cauchi ta' 28 sena mill-\u0126amrun ta s-salut.", "Il-ba\u0127ri Ingli\u017c imbag\u0127ad ge\u017cwer il-bandiera u \u0127a b'idejn il-\u0127addiem Malti Carmel Boxall ta' 22 sena mill-Birgu, li kien impjegat mad-Dipartiment tax-Xog\u0127lijiet Pubbli\u010bi.", "Imbag\u0127ad il-bandiera Maltija ttellg\u0127et minn Alfred Xuereb ta' 45 sena minn Bormla, li kien welder it-tarzna, fost \u010bap\u010bip kbir, kaxxi infernali u daqq tal-qniepen tal-knejjes.", "Wara sar diskors mill-President tar-Repubblika [[Anton Buttigieg]], diskors li xxandar dirett fuq Xandir Malta, radju u televi\u017cjoni.", "Dakinhar Buttigieg tkellem hekk:", "\"A\u0127na mi\u0121burin hawn illejla biex nifir\u0127u flimkien u ni\u010b\u010belebraw it-tmiem tal-ba\u017ci militari Ingli\u017ca.", "Mi\u0121burin hawn illejla biex fuq kollox na\u0127ilfu li qatt i\u017cjed ma jkun hawn ba\u017ci militari barranija f'artna u li Malta tibqa' g\u0127al dejjem Repubblika \u0127ielsa mmexxija mill-Maltin g\u0127all-Maltin.", "Dan il-monument twaqqaf b\u0127ala tifkira tal-fer\u0127 tag\u0127na u tal-\u0127alfa tag\u0127na lil dawk kollha li ji\u0121u warajna sakemm jibqa' je\u017cisti n-nisel Malti.", "Hija x-xorti kbira tieg\u0127i li nkun President tar-Repubblika llum u li nag\u0127mel dan id-diskors lilkom f'din l-okka\u017cjoni.", "F'dan il-mument solenni n\u0127oss id-demm tieg\u0127i Malti jbaqbaq fil-vini tieg\u0127i.", "Mo\u0127\u0127i huwa mixg\u0127ul bis-sbu\u0127ija tad-dehra li qed nara madwari u qalbi tfur bl-im\u0127abba g\u0127al Malta ommi.", "U nist\u0127ajjel.", "Nist\u0127ajjel li b\u0127alissa kif a\u0127na mi\u0121burin hawnhekk flimkien qeg\u0127din jing\u0127aqdu mag\u0127na, fl-ispirtu, mhux biss dawk li qeg\u0127din jarawna fuq it-televi\u017cjoni u jisimg\u0127una fuq ir-radju, imma dawk il-Maltin kollha mxerrdin mad-dinja.", "Nist\u0127ajjel li qeg\u0127din jing\u0127aqdu mag\u0127na ukoll, fl-ispirtu, missirijietna f'qabarhom, anke dawk li talbu u offrew sagrifi\u010b\u010bji g\u0127al Malta fit-tempji neoliti\u010bi ta' \u0126al Tarxien, \u0126a\u0121ar Qim u l-\u0120gantija.", "U lil dawn il-Maltin kollha jiena ng\u0127id: 'Ifir\u0127u mag\u0127na, ing\u0127aqdu mag\u0127na f'din il-\u0127alfa tag\u0127na'.", "Niftakar b'mod spe\u010bjali dawk il-Maltin li n\u0121abru fit-8 ta' Settembru 1565 f'dan il-post storiku, forsi l-aktar post storiku tal-g\u017cejjer tag\u0127na, fejn g\u0127ad-daqq tal-istess qniepen tal-knisja ta' San Lawrenz i\u017c\u017cu \u0127ajr lil Alla g\u0127ar-reb\u0127a li kisbu fl-Assedju l-Kbir li biha salvaw li\u010b-\u010bivilt\u00e0 Nisranija fl-Ewropa.", "I\u017cda g\u0127alkemm missirijietna \u0121\u0121ieldu u xerrdu demmhom fuq is-swar, baqg\u0127u jkunu ma\u0127kumin mill-barrani fl-interessi tieg\u0127u, komplew jitg\u0127aff\u0121u minnu, komplew jg\u0127ixu fil-mi\u017cerja, u fuq kollox pajji\u017chom baqa' fortizza li minnha l-barrani g\u0127amel il-gwerra fuq il-\u0121irien tag\u0127na fil-Mediterran.", "Min jaf kemm minn\u00achom inqatlu jew ittie\u0127du lsiera fil-battalji fuq il-ba\u0127ar!", "Kemm isba\u0127 hija Malta tal-lum, xebh ma' dawk i\u017c-\u017cminijiet.", "Malta tag\u0127na tal-lum hija Repubblika \u0127ielsa mibnija fuq ix-xog\u0127ol u mhux fuq il-privile\u0121\u0121i.", "Bis-sa\u0127\u0127a tad-demokrazija li t\u0127addan, kull wie\u0127ed minn uliedha, anke l-aktar wie\u0127ed umli b\u0127ali, jista' jsir Membru tal-Parlament, Ministru, Prim Ministru u anke President.", "Malta hija Repubblika li tirrispetta d-drittijiet u l-libertajiet fundamentali tal-bniedem, ewlieni fosthom id-dritt ta' elezzjonijiet \u0127ielsa, il-libert\u00e0 tal-kuxjenza, il-libert\u00e0 tal-kelma u l-libert\u00e0 tal-asso\u010bjazzjoni.", "Il-valuri morali u spiritwali tag\u0127na jkattru g\u0127ax l-im\u0127abba tal-proxxmu ma baqg\u0127etx biss im\u0127abba fil-qalb, imma tbiddlet f'g\u0127emil ta' g\u0127ajnuna lill-fqar, lil nies qg\u0127eda, lill-morda, lill-inkapa\u010bitati, lix-xju\u0127, lir-romol, lill-orfni, fil-fatt lil uliedha kollha.", "Fuq kollox Malta llum \u0127elset lilha nfisha mill-ba\u017ci militari barranija, mhux b'mibeg\u0127da jew vendetta, i\u017cda permezz ta' g\u0127add kbir ta' fidi g\u0127ax hija trid twettaq missjoni \u0121dida ta' sliem fil-Mediterran fl-interess tal-pa\u010bi fid-dinja kollha.", "Is-sliem fuq kollox ifisser li ma jkunx hemm g\u0127elm u gwerra u g\u0127alhekk it-tne\u0127\u0127ija tal-ba\u017ci militari barranija titqies b\u0127ala pass kbir 'il quddiem fis-sliem.", "Madankollu l-kelma sliem tfisser aktar minn hekk.", "Il-kelma sliem u l-kun\u010bett tag\u0127ha, li a\u0127na writna mill-popli semiti\u010bi, ma tfissirx biss in-nuqqas ta' g\u0127elm, i\u017cda aktar tfisser il-\u0121id, l-hena u r-relazzjoni\u00acjiet tajbin.", "Bil-kliem sabi\u0127 'sliem g\u0127alik' a\u0127na flimkien mal-\u0121nus semiti\u010bi nilqg\u0127u b'mer\u0127ba lil dawk li huma g\u0127e\u017cie\u017c g\u0127alina, insellmulhom, fi kliem ie\u0127or nixtiequlhom il-\u0121id, l-hena u relazzjonijiet tajbin.", "Dan il-kun\u010bett ta' sliem insibuh fil-Kotba Mqaddsa.", "Dan hu li tfisser il-missjoni l-\u0121dida ta' Malta.", "Il-\u0121irien tag\u0127na m'g\u0127andhomx g\u0127alxiex jib\u017cg\u0127u aktar minn attakk mill-barrani, immexxi minn pajji\u017cna.", "Malta issa \u0127ielsa g\u0127al kollox u hija g\u0127al kollox f'idejna.", "Mhux biss m'a\u0127niex se na\u0127btu g\u0127alihom, i\u017cda rridu na\u0127dmu flimkien mag\u0127hom g\u0127all-\u0121id u l-progress, sabiex il-Mediterran, storikament ba\u0127ar ta' gwerra, jinbidel f'g\u0127adira ta' sliem.", "Din illum hija Malta tag\u0127na, b'ru\u0127 isba\u0127 milli qatt kellha qabel.", "G\u0127al din ir-ra\u0121uni g\u0127alhekk, illum huwa l-bidu ta' \u017cmien \u0121did fil-\u0121rajja ta' Malta.", "Ejjew nifir\u0127u lkoll.", "Doqqu l-qniepen, ixg\u0127elu d-dwal, xejru l-bnadar u l-istandardi, itfg\u0127u l-fjuri, doqqu l-banda u g\u0127annu innijiet ta' glorja!", "Huwa minnu li fuq spallejna jaqg\u0127u responsabbiltajiet akbar.", "Imma Alla jg\u0127in lil dawk li j\u0127obbu u li ja\u0127dmu g\u0127all-pa\u010bi.", "'Imberkin dawk li ja\u0127dmu g\u0127all-pa\u010bi, qal Kristu, 'g\u0127ax huma jissej\u0127u ulied Alla'.", "Ni\u017c\u017cu \u0127ajr lill-mistednin barranin tag\u0127na talli ng\u0127aqdu mag\u0127na llum u ng\u0127idulhom: aqsmu mag\u0127na l-fer\u0127 tag\u0127na!", "Fuq kollox ng\u0127idulhom: kunu xiehda g\u0127al din il-\u0127alfa li g\u0127amilna, li qatt i\u017cjed ma jkun hawn ba\u017ci militari barranija fuq artna u li Malta tibqa' g\u0127al dejjem Repubblika demokratika \u0127ielsa g\u0127al kollox, immexxija mill-Maltin g\u0127all-Maltin.\"", "Il-President temm id-diskors imqanqal tieg\u0127u b'qari tal-poe\u017cija tieg\u0127u \"Il-Kappella tal-Pa\u010bi\".", "Wara huwa tela' fuq il-monument biex iqieg\u0127ed bukkett ta' fjuri \u0127omor u bojod f'ri\u0121lejn il-monument.", "Kien akkumpanjat minn \u017cew\u0121t itfal Maltin, Odette Buhagiar u Garry Hurst, li ssimbolizzaw il-\u0121enerazzjoni l-\u0121dida, li ukoll qieg\u0127du fjuri f'ri\u0121lejn il-monument.", "Wara tela' l-Prim Ministru akkumpanjat mis-Segretarju \u0120enerali tal-GWU, li po\u0121\u0121ew ukoll il-fjuri f'ri\u0121lejn il-monument.", "Warajhom telg\u0127u jqeg\u0127du l-fjuri l-ministri tal-kabinett Malti.", "Imbag\u0127ad tela' l-Kurunell [[Muammar Gaddafi]], Mexxej tal-\u0120eme\u0127erija Libjana, li po\u0121\u0121a bukkett fjuri kbir f'ri\u0121lejn il-monument, li kien milqug\u0127 b'\u010bap\u010bip kbir mill-folol pre\u017centi.", "Warajh telg\u0127u jqeg\u0127du l-fjuri tag\u0127hom il-membri tal-korp diplomatiku, rappre\u017centanti tal-[[Partit Laburista]] u tal-General Workers Union u rappre\u017centanti ta' g\u0127aqdiet u asso\u010bjazzjonijiet li waslu sa fuq il-Monument tal-\u0126elsien f'korteo li telaq minn Pjazza Gavino Gulia, Bormla.", "Aktar kmieni, fid-da\u0127la ta' bejn il-Birgu u l-Isla saret ir-regatta tradizzjonali, tlielaq tal-kenuri, opri tal-ba\u0127ar u fl-a\u0127\u0127ar g\u0127add ta' \"skiers\" da\u0127lu sa quddiem il-monument bit-tor\u010ba tixg\u0127el f'idejhom.", "Dom Mintoff kien ikkummissjona lill-kompo\u017citur mag\u0127ruf Mikis Theodorakis biex jikkomponi l-mu\u017cika tal-innu \"Lil Malta f'Jum il-\u0126elsien\", miktub mill-poeta Malti [[Karmenu Vassallo]].", "L-Innu ndaqq g\u0127all-ewwel darba fil-31 ta' Marzu 1979 mill-Berlin Philharmonic Orchestra ta\u0127t it-tmexxija ta' Herbert von Karajan.", "A\u0127na minn qalbna nsellmulek, Malta!", "Ifra\u0127 u thenna, \u0120enna ta' Sliem!", "Fuqek qatt aktar barrani ma ja\u0127kem.", "\u0126ares fer\u0127ana, Malta, 'l quddiem.", "Tlajt sal-qu\u010b\u010bata: minn hemm \u0127add ma jni\u017c\u017clek.", "\u0120ensek i\u0127arsek jibqa' sat-tmiem.", "A\u0127na minn qalbna nsellmulek, Malta!", "Ommna kont dejjem, omm mill-a\u0127jar!", "Bosta fl-img\u0127oddi rajt g\u0127aw\u0121 u tbatija.", "Bosta doqt f'g\u0127omrok niket u mrar.", "\u0126ajtek g\u0127addejtha tistabar b'min \u0127akmek.", "\u0126ajtek lejl kienet - xitwa mill-ag\u0127ar Ifra\u0127!", "Jum \u0121did, Malta, seba\u0127 g\u0127alik:", "F'artek, Sultana, kul\u0127add jifra\u0127 bik.", "\u0126ielsa tul g\u0127omrok kif int ma kont qatt.", "\u0120ie\u0127ek ma' \u0127iltek kif jixraq irbatt.", "Wasal sa fl-a\u0127\u0127ar g\u0127alik il-\u0127elsien", "Beda sa fl-a\u0127\u0127ar g\u0127alik l-eg\u0127\u017ce\u017c \u017cmien.", "Mill-1980 'l quddiem il-Partit Laburista dejjem fakkar din il-\u0121rajja b'kommemorazzjoni fuq l-G\u0127olja tal-\u0126elsien.", "Mill-1989 sal-1995 i\u010b-\u010berimonja uffi\u010bjali tal-Gvern ma baqg\u0127etx issir fuq l-G\u0127olja tal-\u0126elsien il-Birgu wara xi in\u010bidenti li kienu nqalg\u0127u fl-1988.", "Mill-1996 i\u010b-\u010berimonja uffi\u010bjali tal-Gvern re\u0121g\u0127et bdiet issir fuq l-G\u0127olja tal-\u0126elsien.", "Fi\u010b-\u010berimonja kommemorattiva tal-2009 il-Mexxej Laburista [[Joseph Muscat]] tkellem dwar kif Malta tista' jimxi 'l quddiem jekk il-Maltin iridu li jkun hawn g\u0127aqda nazzjonali.", "Huwa qal li b\u0127ala \u0121ens qatt ma stajna naslu sa hawn kieku ma kienx g\u0127all-\u0121rajjiet li sawruna.", "Qal li wasal i\u017c-\u017cmien li ma nkomplux nitkellmu qisu hemm xi kisbiet tal-ewwel, it-tieni u t-tielet klassi.", "Huma kollha \u0121rajjiet li huma katina wa\u0127da.", "Mit-taqbida tas-7 ta' \u0120unju 1919 fejn il-Maltin qamu biex jag\u0127tuna x-xog\u0127ol u l-\u0127idma u r-reb\u0127a u liberazzjoni tal-Ewropa fil-Gwerra fit-8 ta' Settembru.", "G\u0127all-kisba importanti tal-21 ta' Settembru 1964 fejn \u0120or\u0121 Borg Olivier kiseb l-Indipendenza u wera li jemmen fil-\u0127ila tal-Maltin.", "Mill-jum rari fit-13 ta' Dicembru 1974 fejn il-Parlament qabel kwa\u017ci unanimament li Malta g\u0127andha tkun Repubblika u li l-Kap tal-Istat g\u0127andu jkun Anthony Mamo, wild Art Twelidna.", "Sal-appuntament mad-destin tal-31 Marzu 1979 meta l-poplu Malti mmexxi minn Dom Mintoff wera li kiber u sar Nazzjon.", "\"Ejja nirrispettawhom kollha.", "Rispett mhux \u017cebli\u0127.", "Rispett mhux tfixkil lil min irid irodd \u0127ajr lil pajji\u017cna.", "Ir-rispett lejn il-kisbiet kollha huwa b\u017connju\u017c biex fl-a\u0127\u0127ar nibdew id-diskussjoni biex in\u017commu l-festi kollha filwaqt li naslu g\u0127al Jum Nazzjonali wie\u0127ed.", "Jum Nazzjonali li jg\u0127aqqad lill-poplu Malti kollu.", "Dan huwa s-sens ta' g\u0127aqda nazzjonali li \u0121ensna qed jitlobna.", "[[Kategorija:Festi pubbli\u010bi f'Malta|\u0126elsien]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2085", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2085", "title": "Jum il-Vitorja", "text": ["Jum il-Vitorja", "Jum il-Vitorja jew Otto Settembre hija festa pubblika \u010b\u010belebrata f'Malta nhar it-8 ta' Settembru u li tfakkar il-\u0121rajja ta' \u017cew\u0121 assedji li saru fuq il-g\u017cejjer Maltin.", "Din il-\u0121urnata ta\u0127bat ukoll mal-kommemorazzjoni tat-twelid tal-Ver\u0121ni Marija, mag\u0127rufa a\u0127jar b\u0127ala l-Bambina, festa li ti\u0121i \u010b\u010belebrata fil-belt tal-Isla, u l-ir\u0127ula tan-Naxxar u l-Mellie\u0127a f'Malta, u x-Xag\u0127ra f'G\u0127awdex.", "Fl-1565, wara iktar minn tliet xhur assedju, l-Ottomani li kienu qed jassedjaw lill-Birgu u lill-Isla rtiraw u telqu minn dik ix-xaqliba tal-g\u017cira.", "Anki jekk il-battalji ma kinux spi\u010b\u010baw, g\u0127ax kien g\u0127ad fadal battalja g\u0127an-na\u0127at ta' San Pawl il-Ba\u0127ar, jista' jing\u0127ad li dan kien l-a\u0127\u0127ar jum tal-Assedju l-Kbir, deskritt b\u0127ala fost l-iktar wie\u0127ed imdemmi fl-istorja tad-dinja u l-ikbar assedju fl-istorja ta' Malta.", "Jum qabel it-8 ta' Settembru, fis-7 ta' Settembru, wasal il-\"Gran Soccorso\", l-g\u0127ajnuna minn Sqallija g\u0127al Malta, dan kien daqqa ta' \u0127arta g\u0127at-Torok.", "Fl-1943, l-Italja kienet irtirat mit-Tieni Gwerra Dinjija, u daret kontra l-\u0120ermanja, li pre\u010bedentement kienet alleata tag\u0127ha.", "Dan wassal g\u0127at-twaqqif tal-bumbardamenti min-na\u0127a tat-Taljani fuq Malta, u t-tmiem tal-gwerra g\u0127all-Maltin.", "Matul dan il-jum isiru diversi avvenimenti, minbarra l-attivitajiet li jsiru matul il-festi.", "L-attivitajiet jibdew \u0121urnata qabel b'attivit\u00e0 kulturali li ssir f'Misra\u0127 l-Assedju fil-Belt, li tinkludi qari letterarju, mu\u017cika u wirjiet artisti\u010bi.", "Fil-Belt Valletta, fi Triq ir-Repubbblika, issir parata min-na\u0127a tal-Forzi Armati ta' Malta li tg\u0127addi sakemm tasal quddiem il-Kon-Katidral ta' San \u0120wann.", "Fil-post jing\u0127ata salut lill-Prim Ministru ta' Malta filwaqt li jindaqq l-Innu Malti.", "Aktar tard issir quddiesa pontifikali bil-pre\u017cenza tal-og\u0127la awtoritajiet tal-Pajji\u017c.", "F'din il-\u0121urnata titqieg\u0127ed ukoll kuruna min-na\u0127a tal-President ta' Malta fuq il-Monument tal-Assedju l-Kbir.", "Wara nofsinhar issir ir-Regatta tradizzjonali fil-Port il-Kbir li hi organizzata mill-Kunsill Malti g\u0127all-Isport.", "Fiha jie\u0127du sehem is-so\u010bjetatijiet affiljati ta' Bormla, Birgu, Bir\u017cebbu\u0121a, il-Marsa, Marsamxett, il-Kalkara u l-Isla f'numru ta' ti\u0121rijiet bid-dg\u0127ajjes imqassim f'\u017cew\u0121 kategoriji, bil-klabb rebbie\u0127 jie\u0127u x-\"shield\".", "Fil-g\u017cira ta' G\u0127awdex, i\u010b-\u010belebrazzjonijiet jinkludu serata kommemorattiva li ssir fi Pjazza Indipendenza, fir-Rabat, preseduta mill-Ministru g\u0127al G\u0127awdex.", "Matul din l-istess serata, minbarra servizz mill-banda tal-Forzi Armati, jitqieg\u0127du kuruni fuq il-Monument tal-gwerra Kristu Re."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2086", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2086", "title": "Jum l-Indipendenza (Malta)", "text": ["Jum l-Indipendenza (Malta)", "Jum l-Indipendenza hija wa\u0127da mill-\u0127ames Festi Nazzjonali li g\u0127andha Malta, flimkien ma' Jum il-\u0126elsien, Is-Sette Giugno, Il-Vitorja u Jum ir-Repubblika.", "Jum l-Indipendenza ifakkar il-kisba tal-indipendenza tal-g\u017cejjer Maltin mir-Renju Unit nhar il-21 ta' Settembru 1964.", "Skont il-Kostituzzjoni tal-1964, Malta saret demokrazija parlamentari fi \u0127dan il-\"Commonwealth\", l-g\u0127aqda tan-nazzjonijiet li kienu jiffurmaw parti mill-Imperu Britanniku.", "Wara l-Indipendenza, ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II baqg\u0127at is-sovrana ta' Malta bit-titolu ta' Re\u0121ina ta' Malta u bil-gvernatur \u0121enerali je\u017cer\u010bita l-awtorit\u00e0 f'isimha, filwaqt li d-direzzjoni u l-kontroll tal-gvern u tal-affarijiet nazzjonali kienu f'idejn il-kabinett fit-tmexxija ta' prim ministru Malti.", "Dakinhar, \u0120or\u0121 Bor\u0121 Olivier sar l-ewwel Prim Ministru ta' Malta indipendenti, u b\u0127ala l-mexxej il-\u0121did, ta bidu g\u0127a\u010b-\u010belebrazzjonijiet f'dan il-jum mill-iktar memorabbli fl-istorja ta' Malta.", "F'\u0120unju tas-sena 1962, Borg Olivier kien g\u0127amel talba formali biex Malta ssir indipendenti u f'Settembru 1962 attenda l-laqg\u0127a tal-Prim Ministri tal-Commonwealth.", "Fit-13 ta' Lulju, 1963, Borg Olivier mexxa delegazzjoni tal-Gvern Malti fil-Konferenza dwar l-Indipendenza ta' Malta u li fi tmiemha t\u0127abbar li Malta ser issir indipendenti.", "Kellu diversi ta\u0127didiet mal-Gvern Ingli\u017c.", "Il-Kostituzzjoni g\u0127al Malta Indipendenti g\u0127addiet mill-Parlament, u approvata mill-poplu f'referendum fi Frar tal-1964.", "Nhar il-21 ta' Settembru, 1964, Malta saret pajji\u017c indipendenti.", "Dakinhar Borg Olivier tkellem hekk fl-Arena tal-Indipendenza, il-Furjana, huwa u jindirizza lill-Prin\u010bep Filippu, Duka ta' Edinburgh:", "L-g\u0127ada it-22 ta' Settembru sar id-Diskors mit-Tron, mill-Prin\u010bep Filippu, id-Duka ta' Edinburgh fl-okka\u017cjoni tal-Ftu\u0127 tal-Parlament:", "Eventwalment, ta\u0127t gvernijiet Laburisti, Malta saret Repubblika fit-13 ta' Di\u010bembru, 1974, u kisbet l-awtonomija assoluta fit-31 ta' Marzu, 1979, fl-hekk imsejja\u0127, Jum il-\u0126elsien.", "Fl-1987, kien \u0121ie de\u010bi\u017c li Malta jkollha \u0127ames festi nazzjonali.", "Nhar is-16 ta' Settembru 2009 il-Prim Ministru Lawrence Gonzi ippropona li Jum l-Indipendenza g\u0127andu jkun il-Jum Nazzjonali ta' Malta minflok ma jkollna \u0127ames festi nazzjonali.", "Meta intervistat mill-\u0121urnal \"Illum\", l-istoriku Henry Frendo, fisser kif mir-ri\u010berki tieg\u0127u, jirri\u017culta li", "Mhux tal-istess fehma l-Professur Godfrey Pirotta, li sostna li ma setax jaqbel mal-proposta ta' Gonzi,", "[[Kategorija:Festi pubbli\u010bi f'Malta|Indipendenza]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2088", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2088", "title": "Jum ir-Repubblika (Malta)", "text": ["Jum ir-Repubblika (Malta)", "It-13 ta' Di\u010bembru, 1974, imfakkar fil-kalendarju Malti b\u0127ala Jum ir-Repubblika, ir-re\u0121ina tar-Renju Unit ma baqg\u0127atx kap tal-istat u minflokha n\u0127atar Sir Anthony Mamo, b\u0127ala l-ewwel President tar-Repubblika ta' Malta.", "F'dan il-jum se\u0127\u0127u, ovvjament, xi tibdiliet fil-Kostituzzjoni tal-Indipendenza, li \u0121ew a\u010b\u010bettati mi\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at tal-Kamra tad-Deputati filwaqt li Dom Mintoff \u0121ie dikjarat l-ewwel Prim Ministru ta' Malta Repubblika.", "Fl-1964 Malta saret stat indipendenti, imma skont il-Kostituzzjoni, ir-Re\u0121ina tal-Ingilterra baqg\u0127at il-Kap tal-Istat f'Malta.", "Ir-rappre\u017centant tar-Re\u0121ina f'Malta baqa' l-Gvernatur \u0120enerali.", "Fl-1974 sar tibdil fil-Kostituzzjoni.", "Wara diskussjonijiet bejn i\u017c-\u017cew\u0121 partiti l-kbar, il-Parlament Malti, b'ma\u0121\u0121oranza kbira, approva numru ta' tibdiliet fil-Kostituzzjoni.", "Fost it-tibdiliet kien hemm dik li Malta ssir Repubblika.", "Il-Presidenti ta' Malta Repubblika kienu dawn:", "Il-President huwa l-Kap tal-Istat.", "Huwa jiffirma l-li\u0121ijiet li jg\u0127addu mill-Parlament u jamministra wkoll il-\"Community Chest Fund\".", "L-uffi\u010b\u010bju tal-President jinsab fil-Palazz tal-Belt Valletta u b\u0127ala residenzi g\u0127andu l-Palazzi ta' San Anton u l-Verdala.", "Ta' kull sena f'Jum ir-Repubblika, il-President imexxi \u010berimonji fil-Palazz, il-Belt Valletta, li fiha jag\u0127ti g\u0127add ta' onorefi\u010benzi lil numru ta' \u010bittadini Maltin u G\u0127awdxin li jkunu taw xi servizz lil Malta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2090", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2090", "title": "Gwerer Puni\u010bi", "text": ["Gwerer Puni\u010bi", "Il-Gwerer Puni\u010bi kienu sensiela ta' tliet gwerer mi\u0121\u0121ielda bejn ir-Rumani u l-belt Feni\u010bja ta' Karta\u0121ni.", "Jissej\u0127u \"Puni\u010bi\" g\u0127ax ir-Rumani baqg\u0127u jirreferu g\u0127all-Karta\u0121ini\u017ci b\u0127ala Feni\u010bi, billi l-kelma bil-Latin g\u0127all-feni\u010bju g\u0127andha l-g\u0127erq 'Puniceus'.", "Il-kaw\u017ca prin\u010bipali ta' dawn il-Gwerer Puni\u010bi kien il-kunflitt ta' interess bejn il-Karta\u0121ini\u017ci u r-Rumani, kaw\u017cat min\u0127abba l-espansjoni ta' dawn i\u017c-\u017cew\u0121 \"superpotenzi\" tal-Mediterran.", "Ir-Rumani kienu interessati \u0127afna fil-portijiet u l-kolonji Karta\u0121ini\u017ci.", "Fil-bidu tal-Ewwel Gwerra Punika, Karta\u0121ni kienet tiddomina l-Mediterran, b'imperu marittimu kbir \u0127afna, filwaqt li Ruma bdiet issir il-mexxejja tal-popli Latini fl-Italja.", "Fl-a\u0127\u0127ar tat-Tielet Gwerra Punika, Ruma kienet reb\u0127et l-imperu s\u0127i\u0127 tal-Karta\u0121ini\u017ci u \u0127assret lill-belt ta' Karta\u0121ni minn wi\u010b\u010b id-dinja, biex b'hekk Ruma saret l-iktar nazzjon potenti fil-Mediterran."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2092", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2092", "title": "Atti ta' l-Appostli", "text": ["Atti ta' l-Appostli", "L-Atti tal-Appostli, (Bil-Grieg 'pr\u00e1xeis ton apost\u00f3lon') hu ktieb fil-Bibbja u hu l-\u0127ames wie\u0127ed fit-Testment il-\u0120did.", "L-Abbrevjazzjoni fil-kwotazzjonijiet Bibli\u010bi hi: \"Atti\".", "L-Atti huma, b'mod \u0121eneriku, rakkont storiku ta' x'\u0121ara matul l-ewwel ftit snin tal-Knisja.", "Dan il-ktieb jiffoka primarjament fuq l-g\u0127emil ta' Pietru u ta' Pawlu.", "Din tirrakkonta kif twaqqfet il-knisja f'\u0120erusalemm minn \u0120akbu l-\u0120ust, minn bidu ta' madwar 120 membru (1:15) komposti minn Lhud u Proseliti, g\u0127al Pietru jg\u0127ammed lil Kornelju (10:44), li hu tradizzjonalment l-ewwel \u0120entil mg\u0127ammed, g\u0127all-Kun\u010bilju ta' \u0120erusalemm (15), g\u0127al \u0120akbu jakku\u017ca lil Pietru li jrid idawwar il-li\u0121i ta' Mos\u00e8 (21:18), g\u0127all-arrest ta' Pawlu u l-vja\u0121\u0121 tieg\u0127u sa Ruma.", "Evidenza interna turi li dan il-Ktieb kien kumpann u tkomplija tal-Ktieb ta' Luqa; is-separazzjoni tieg\u0127u minn dak il-ktieb se\u0127\u0127et qabel kull manuskritt li g\u0127adu msemmi.", "Storikament dan g\u0127andu interess qawwi: M'hemm l-ebda ktieb ie\u0127or b\u0127alu fit-Testment il-\u0120did jew barra minnu.", "Din hi l-istorja tal-Knisja; ming\u0127ajra il-kuntest tal-era tal-appostolat universali ikun bla ebda pedament."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2094", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2094", "title": "Bi\u017cantini", "text": ["Bi\u017cantini", "Il-Bi\u017cantini hu t-terminu u\u017cat konvenzjonalment lejn il-Griegi tal-Imperu Ruman tal-Lvant li kienu jsej\u0127u lilhom infusom Rumani matul il-Medjuevu, imperu mibni fuq il-belt ta' Kostantinopli, qabel Bi\u017canzju, illum Istanbul.", "M'hemm l-ebda data spe\u010bifika li tg\u0127id meta bdiet l-era Bi\u017cantina.", "Xi w\u0127ud jibdewha fil-perijodu ta' Dijoklezjanu (284WK - 305WK) min\u0127abba l-fatt li qasam l-Imperu Ruman fi tnejn, il-\"pars Orientis\" u l-\"pars Occidentis\".", "O\u0127rajn ipo\u0121\u0121u l-bidu fir-renju ta' Teodo\u017cju I (379WK - 395WK) u r-reb\u0127a tal-Kristjane\u017cmu fuq il-pagani, jew, wara mewtu fl-395WK, bil-qasma totali tal-Imperu.", "Xi o\u0127rajn ipo\u0121\u0121uha iktar 'il bog\u0127od fl-476WK, meta l-a\u0127\u0127ar Imperatur Ruman tal-Punent, Romulu Awgustu, kellu jabdika, biex b'hekk i\u0127alli l-mandat ta' imperatur f'idejn l-Imperatur tal-Lvant.", "F'kull ka\u017c, il-pro\u010bess ta' ellenizzazzjoni li kien kontinwu u gradwali, sal-330WK, meta Kostantinu I inawgura l-kapitali l-\u0121dida, kien \u0121a beda."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2095", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2095", "title": "Normanni", "text": ["Normanni", "In-Normanni (korruzzjoni ta' l-isem \"\"Northmen\"\" jew \"\"Norsemen\"\", Poplu tan-Nofsinhar) kienu ta\u0127lita ta' Galli minn Franza u inva\u017curi Vikingi mmexxijin minn Hrolf Ganger, li adotta l-isem Fran\u010bi\u017c Rollo u \u0127alef li jservi lir-re ta' Franza (Karlu s-Sempli\u010bi).", "Dawn il-Vikingi Dani\u017ci u Norve\u0121i\u017ci bdew jokkupaw in-na\u0127a ta' fuq ta' Franza, illum mag\u0127rufa b\u0127ala n-Normandija, fit-tieni nofs tas-Seklu IX.", "Fid-911, Karlu s-Sempli\u010bi tag\u0127hom art fil-wied tax-xmara Senna, li ma\u017c-\u017cmien kibret sakemm saret id-Dukat tan-Normandija.", "In-Normanni addottaw il-Kristjane\u017cmu, u l-ilsien Gallo-Romantiku u rnexxielhom jo\u0127olqu identit\u00e0 kulturali separata minn ta' missirijiethom Skandinavi u minn tal-\u0121irien Fran\u010bi\u017ci.", "Il-Kultura Normanna, b\u0127all-kultura ta' \u0127afna komunitajiet immigranti, kienet flessibli u soda.", "G\u0127al xi \u017cmien irnexxielhom jokkupaw \u017coni vasti ta' art imferrxin u mhux konnessi ma' l-Ewropa kollha."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2096", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2096", "title": "Imperu Ottoman", "text": ["Imperu Ottoman", "L-Imperu Ottoman kien potenza li kienet te\u017cer\u010bita sa\u0127\u0127itha max-xtut tal-Ba\u0127ar Mediterran li beda je\u017cisti fl-1281 (jew 1299) sal-1923. kien wie\u0127ed mill-ikbar Imperi li qatt dehru fuq wi\u010b\u010b id-dinja, u, meta kien b'sa\u0127\u0127tu, kien jinkludi t-Turkija, il-Lvant Nofsani, l-Afrika ta' Fuq u l-Balkani.", "\u0120ie fondat minn tribu ta' Torok Oghuz fil-Punent tat-Turkija, u kien immexxi mid- dinastija \"Osmanl\u0131\", dixxendenti minn dawn it-Torok.", "F'\u010birkli diplomati\u010bi, l-Imperu kien jissejja\u0127 \"la Sublime Porte\" jew sempli\u010bement \"Porte\", dderivat mit-traduzzjoni fran\u010bi\u017ca tat-terminu \"B\u00e2b-i-\u00e2l\u00ee\", li tfisser \"il-bieb l-g\u0127olja\", min\u0127abba \u010b-\u010berimonji ta' mer\u0127ba lill-ambaxxaturi barranin mill-bieb tal-Palazz Imperjali Topkapi.", "\u0120ieli ji\u0121i interpretat b\u0127ala riferenza g\u0127al qag\u0127da tan-nazzjon u spe\u010bjalment tal-kapitali Istanbul; fil-fatt l-Imperu kien jidher b\u0127ala l-bieb bejn l-Ewropa u l-Asja.", "Fi \u017cmienu, l-Imperu Ottoman kien jissejja\u0127 ukoll l-Imperu Tork jew it-Turkija minn barranin Ewropej, imma l-isem tal-pajji\u017c tal-lum m'ghandux jit\u0127awwad ma' dak tal-Imperu Ottoman.", "L-Imperu twaqqaf minn Osman I, bl-G\u0127arbi \"\u02bfUthm\u0101n\" b'hekk l-isem tal-Imperu.", "Fis-Seklu XVI u s-Seklu XVII, l-Ottomani kellhom wie\u0127ed mill-iktar imperi kbar u b'sa\u0127\u0127itom fid-dinja, u xi pajji\u017ci Ewropej bdew i\u0127ossuhom skomdi min\u0127abba l-avvanzi tag\u0127hom fil-Balkani.", "Madanakollu l-Ottomani twaqqfu fl-Assedju ta' Malta, fil-Battalja ta' Lepanto u f'dik ta' Vjenna.", "Fl-1453, l-a\u0127\u0127ar fdal tal-Imperu Bi\u017cantin sfaxxa meta Kostantinopli saret il-kapitali Ottomana bl-isem ta' Istanbul.", "Mill-1517 'il quddiem, is-Sultan Ottoman kien ukoll Kaliff tal-Islam, u l-Imperu Ottoman mill-1517 sal-1922 (jew 1924) kien sinonimu mal-\"Kaliffat\", l-\"Istat Islamiku\".", "Wara l-Ewwel gwerra dinjija, fl-istess gwerra li parti kbira tal-Imperu waqa' f'idejn l-Alleati, filwaqt li l-istat Ottoman kien f'ta\u0127wid kbir, xi nazzjonalisti Torok, \u0127afna kienu uffi\u010bjali g\u0127olja fil-militar, waqqfu l-istat Tork permezz tal-gwerra tal-Indipendenza Torka, kontinwazzjoni tal-gwerra bejn il-Griegi u t-Torok, il-ma\u0121\u0121oranza fuq art li saret Torka fit-Trattat ta' Lausanne.", "Il-kelma Ottoman hija anglicisation storika tal-isem ta' Osman I, il-fundatur tal-Imperu u tad-Dar tal-gvern ta' Osman (mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala dinastija tal-Ottomani).", "L-isem ta' Osman min-na\u0127a tieg\u0127u kien il-forma Torka tal-isem G\u0127arbi \u02bfUthm\u0101n (\u0639\u062b\u0645\u0627\u0646).", "Fit-Tork Ottoman, l-imperu kien imsejja\u0127 Devlet-i \u02bfAl\u012bye-yi \u02bfOsm\u0101n\u012bye (\u062f\u0648\u0644\u062a \u0639\u0644\u064a\u0647 \u0639\u062b\u0645\u0627\u0646\u06cc\u0647), [34] (litteralment \"L-Istat Ottoman Suprem\") jew alternattivament \u02bfOsm\u0101nl\u0131 Devleti (\u0639\u062b\u0645\u0627\u0646\u0644\u0649 \u062f\u0648\u0644\u062a).", "Fit-Tork Modern, huwa mag\u0127ruf b\u0127ala Osmanl\u0131 \u0130mparatorlu\u011fu (\"L-Imperu Ottoman\") jew Osmanl\u0131 Devleti (\"L-Istat Ottoman\").", "Il-kelma Torka g\u0127al \"Ottoman\" (Osmanl\u0131) ori\u0121inarjament kienet tirreferi g\u0127as-segwa\u010bi tat-tribu ta' Osman fis-seklu erbatax, u li wara din bdiet tintu\u017ca biex tirreferi g\u0127all-elit militari-amministrattiva tal-imperu.", "B'kuntrast ma' dan, it-terminu \"Turk\" (T\u00fcrk) intu\u017ca biex jirreferi g\u0127all-popolazzjoni u ghall-popolazzjoni tribali Anatolja u kien meqjus b\u0127ala terminu ta' tqaxxir meta applikat g\u0127al individwi urbani u edukati.", "[35] Fil-perjodu modern bikri, kelliem Tork b'edukazzjoni urbana edukata li ma kienx membru tal-klassi amministrattiva militari \u0127afna drabi ma jirreferix g\u0127alih innifsu la b\u0127ala Osmanl\u0131 u lanqas b\u0127ala T\u00fcrk, imma aktar b\u0127ala R\u016bm\u012b (\u0631\u0648\u0645\u0649), jew \"Rumana\", li tfisser abitant tat-territorju tal-ex Imperu Bi\u017cantin fil-Balkani u fl-Anatolja.", "It-terminu R\u016bm\u012b intu\u017ca wkoll biex jirreferi g\u0127al kelliema ta' Tork mill-popli Musulmani l-o\u0127ra tal-imperu u lil hinn minnha.", "[36] Kif applikat g\u0127all-kelliema Torok Ottomani, dan it-terminu beda jintu\u017ca mill-u\u017cu fl-a\u0127\u0127ar tas-seklu sbatax, u minflok il-kelma saret dejjem aktar asso\u010bjata mal-popolazzjoni Griega tal-imperu, fis-sens li g\u0127adha \u0121\u0121orrha fit-Turkija sal-lum. [ 37]", "Fl-Ewropa tal-Punent, i\u017c-\u017cew\u0121 ismijiet \"Imperu Ottoman\" u \"Turkija\" spiss kienu jintu\u017caw b'mod interkambjabbli, bit-\"Turkija\" tkun dejjem aktar iffavorita kemm f'sitwazzjonijiet formali kif ukoll informali.", "Din id-dikotomija ntemmet uffi\u010bjalment fl-1920\u201323, meta l-gvern Tork, li g\u0127adu kif \u0121ie stabbilit f'Ankara, g\u0127a\u017cel lit-Turkija b\u0127ala l-uniku isem uffi\u010bjali.", "\u0126afna stori\u010bi akkademi\u010bi jevitaw it-termini \"Turkija\", \"Torok\", u \"Torok\" meta jirreferu g\u0127all-Ottomani, min\u0127abba l-karattru multinazzjonali tal-imperu.", "Hekk kif is-Seljuk Sultanate ta' Rum naqas fis-seklu 13, l-Anatolja kienet maqsuma f'bi\u010b\u010ba ta' prin\u010bipati Torok indipendenti mag\u0127rufa b\u0127ala l-Anatolji Beyliks.", "Wa\u0127da minn dawn il-beyliks, fir-re\u0121jun ta 'Bitynia fuq il-fruntiera tal-Imperu Bi\u017cantin, kienet immexxija mill-mexxej tribali Tork Osman I (d. 1323/4), figura ta' ori\u0121ini osku\u017ca minn fejn \u0121ej l-isem Ottoman.", "[38 ] Is-segwa\u010bi bikrija ta 'Osman kienu jikkonsistu kemm minn gruppi tribali Torok kif ukoll minn rinnegati Bi\u017cantini, \u0127afna i\u017cda mhux kollha konvertiti g\u0127all-I\u017clam.", "Osman estenda l-kontroll tal-prin\u010bipat tieg\u0127u billi kkonkerra bliet Bi\u017cantini tul ix-xmara Sakarya.", "Telfa Bi\u017cantina fil-battalja ta 'Bapheus fl-1302 ikkontribwixxiet ukoll g\u0127all-lok ta' Osman.", "Mhux mifhum sew kif il-bidu tal-Ottomani \u0121ew biex jiddominaw il-\u0121irien tag\u0127hom, min\u0127abba n-nuqqas ta' sorsi li jibqg\u0127u \u0127ajjin minn dan il-perjodu.", "It-teorija tat-Te\u017ci ta' Ga\u017ca popolari matul is-seklu g\u0127oxrin ikkreditat is-su\u010b\u010bess tag\u0127hom g\u0127ar-rally tag\u0127hom ta' \u0121ellieda reli\u0121ju\u017ci biex ji\u0121\u0121ieldu g\u0127alihom f'isem l-Islam, i\u017cda issa hija kkritikata \u0127afna u m'g\u0127adhiex \u0121eneralment a\u010b\u010bettata mill-istori\u010bi, u m'hemmx kunsens dwar in-natura tal-espansjoni bikrija tal-istat Ottoman issostitwiha.", "Fis-seklu wara l-mewt ta 'Osman I, il-\u0127akma Ottomana bdiet ti\u0121\u0121edded fuq l-Anatolja u l-Balkani.", "L-iben ta 'Osman, Orhan, qabad il-belt tal-Anatolja tal-majjistral ta 'Bursa fl-1326, u g\u0127amilha l-kapitali l-\u0121dida tal-istat Ottoman u \u0127aqqet il-kontroll Bi\u017cantin fir-re\u0121jun.", "Il-belt tal-port importanti ta 'Tessalonika \u0121iet maqbuda mill-Venezjani fl-1387 u ke\u010b\u010ba.", "Ir-reb\u0127a Ottomana fil-Kosovo fl-1389 effettivament immarkat it-tmiem tal-poter Serb fir-re\u0121jun, li twitti t-triq g\u0127all-espansjoni Ottomana fl-Ewropa.", "[41] Il-Battalja ta 'Nicopolis fl-1396, meqjusa b'mod wiesa' b\u0127ala l-a\u0127\u0127ar kru\u010bjata fuq skala kbira tal-Medju Evu, naqset milli twaqqaf l-avvanz tat-Torok Ottomani rebbie\u0127a.", "Hekk kif it-Torok kabbru fil-Balkani, il-konkwista ta 'Kostantinopli saret g\u0127an kru\u010bjali.", "L-Ottomani di\u0121\u00e0 wrested il-kontroll ta 'kwa\u017ci l-ex-artijiet Bi\u017cantini kollha li jdawru l-belt, i\u017cda d-difi\u017ca qawwija tal-po\u017cizzjoni strate\u0121ika ta' Kostantinopli fuq id-Dejt tal-Bosforu g\u0127amlitha diffi\u010bli biex ti\u0121i konkwista.", "Fl-1402, il-Bi\u017cantini \u0121ew temporanjament me\u0127lusa meta l-mexxej Turco-Mongol Timur, fundatur tal-Imperu Timurid, invada l-Anatolja Ottomana mil-lvant.", "Fil-Battalja ta 'Ankara fl-1402, Timur g\u0127eleb il-forzi Ottomani u \u0127a lil Sultan Bayezid I b\u0127ala pri\u0121unier, li jitfa' l-imperu f'di\u017cordni.", "Il-gwerra \u010bivili wara, mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala l-Fetret Devri, damet mill-1402 sal-1413 hekk kif ulied Bayezid \u0121\u0121ieldu wara xulxin.", "Dan intemm meta Mehmed I \u0127are\u0121 b\u0127ala s-sultan u rrestawra l-poter Ottoman.", "It-territorji tal-Balkani mitlufin mill-Ottomani wara l-1402, inklu\u017ci Tessalonika, il-Ma\u010bedonja u l-Kosovo, aktar tard \u0121ew irkuprati minn Murad II bejn l-1430 u l-1450s.", "Fl-10 ta 'Novembru 1444, Murad irrepela l-Kru\u010bjata ta' Varna billi g\u0127eleb l-armati Ungeri\u017ca, Pollakka u Vala\u0121jana ta\u0127t W\u0142adys\u0142aw III tal-Polonja (ukoll Re tal-Ungerija) u John Hunyadi fil-Battalja ta 'Varna, g\u0127alkemm l-Albani\u017ci ta\u0127t Skanderbeg baqg\u0127u jirre\u017cistu.", "Erba 'snin wara, John Hunyadi \u0127ejja armata o\u0127ra ta' forzi Ungeri\u017ci u tal-Wallachian biex jattakkaw it-Torok, i\u017cda re\u0121a '\u0121ie meg\u0127lub fit-Tieni Battalja tal-Kosovo fl-1448."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2101", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2101", "title": "It-Tieni Gwerra Dinjija", "text": ["It-Tieni Gwerra Dinjija", "It-Tieni Gwerra Dinjija kien kunflitt mondjali li involva l-ma\u0121\u0121oranza tal-pajji\u017ci tad-dinja, b'mod spe\u010bjali l-pajji\u017ci l-iktar avvanzati maqsumin f'\u017cew\u0121 alleanzi militari opposti: L-Alleati u l-Qawwiet tal-Assi.", "Din il-gwerra involviet il-mobilitazzjoni ta' 'l fuq minn 100 miljun rekluta militari, b'hekk hi meqjusa b\u0127ala l-iktar gwerra mifruxa fl-istorja.", "Fi stat ta' \"gwerra totali\", il-parti\u010bipanti ma\u0121\u0121uri po\u0121\u0121ew il-kapa\u010bitajiet ekonomi\u010bi, industrijali, u xjentifi\u010bi g\u0127as-servizz ta' isforz belliku, bl-injorar tad-distinzjoni bejn ri\u017corsi militari u dawk \u010bivili.", "Iktar minn 70 miljun ru\u0127, il-ma\u0121\u0121oranza tag\u0127hom \u010bivili, inqatlu f'dan il-konflitt, li g\u0127alhekk jitqies b\u0127ala l-iktar imdemmi fl-istorja umana.", "In-nefqa finanzjarja totali tal-gwerra hi stimata li la\u0127qet triljun dollaru amerikan, b'hekk hi ukoll l-iktar gwerra li swiet flus.", "Il-bidu tal-gwerra hu meqjus li hu Settembru 1939 bl-inva\u017cjoni tal-Polonja, u d-dikjarazzjoni ta'gwerra fuq il-\u0120ermanja mir-Renju Unit, Franza u d-Dominji Britanni\u010bi.", "L-Allejati kienu rebbie\u0127a, bil-\u0120ermanja \u010b\u010bedi fit-8 ta' Mejju 1945, u r-reb\u0127a fuq il-\u0120appun fit-2 ta' Settembru.", "L-Unjoni Sovjetika u l-Istati Uniti \u0127ar\u0121u mill-kunflitt b\u0127ala \u017c-\u017cew\u0121 superpotenzi ma\u0121\u0121uri.", "Din is-sitwazzjoni fet\u0127et il-Gwerra l-Bierda, li damet 45 sena.", "Il-\u0120nus Mag\u0127quda \u0121ew iffurmati bit-tama li ji\u0121i evitat kunflitt ie\u0127or b\u0127al dan.", "L-idea ta' determinazzjoni nazzjonali imbuttata mill-gwerra a\u010b\u010belerat il-moviment ta' dekolonizazzjoni fl-Asja u l-Afrika, filwaqt li fl-Ewropa tal-Punent stess bdiet miexja lejn l-integrazzjoni.", "Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, it-telfa tal-\u0120ermanja, ffirmata fit-Trattat ta' Versailles imponiet fuq dan il-pajji\u017c it-telfien ta' parti mdaqqsa mit-territorju, \u010ba\u0127det l-annessjoni ta' stati o\u0127ra, llimitat id-daqs tal-forzi armati \u0120ermanizi, u imponiet reparazzjonijiet finanzjarji kbar \u0127afna.", "Ir-Rivoluzzjoni Russa tal- 1917 u l-gwerra \u010bivili li din ikkaw\u017cat, wasslu g\u0127all-\u0127olqien tal-Unjoni Sovjetika li malajr \u0121iet ta\u0127t il-\u0127akma ta' Joseph Stalin.", "Fl-Italja, Benito Mussolini \u0127ataf il-poter b\u0127ala dittatur faxxist bil-wieg\u0127da li jo\u0127loq \"Imperu Ruman \u0120did\".", "Il-Partit Kuomintang fi\u010b-\u010aina beda Spedizzjoni fit-Tramuntana (1926-1927) b\u0127ala programm ta' unifikazzjoni nazzjonali, kontra sinjuri tal-gwerra \u010aini\u017ci tas-snin g\u0127oxrin, imma spi\u010b\u010ba mg\u0127arraq fi gwerra \u010bivili kontra l-ex alleati, il-Partit Komunista \u010aini\u017c.", "Fl-1931, l-Imperu \u0120appuni\u017c, li kien ilu \u0127afna jipprova jespandi l-influwenza tieg\u0127u fi\u010b-\u010aina, ta\u0127t il-kun\u010bett tad-dritt li ja\u0127kem fuq l-Asja, u\u017ca l-In\u010bident ta' Mukden b\u0127ala \u0121ustifikazzjoni biex jinvadi l-Man\u010burja; i\u017c-\u017cew\u0121 nazzjonijiet tqabdu f'bosta kunflitti zg\u0127ar sad-Dikjarazzjoni Tanggu li \u0127abbret il-waqfien tal-gwerra fl-1933.", "In-Nazzjonal-So\u010bjalist Adolf Hitler sar il-mexxej tal-\u0120ermanja fl- 1933 u fis beda kampanja kbira ta'riarmament.", "Dan \u0127asseb lil Franza u r-Renju Unit, li kienu batew \u0127afna fl-a\u0127\u0127ar gwerra, kif ukoll l-Italja, li rat l-ambizzjonijiet territorjali tag\u0127ha jiddalmu min\u0127abba dawk tal-\u0120ermanja.", "Biex ji\u017cgura l-alleanza, il-Fran\u010bi\u017ci \u0127allew lill-Italja \u0127ielsa fl-operazzjonijiet tag\u0127ha fl- Etjopja, li l-Italja xtaqet ta\u0127taf.", "Din is-sitwazzjoni \u0121iet aggravata fl-1935 meta s-Saarland ing\u0127aqdet legalment mal-\u0120ermanja, u Hitler rrinunzja t-Trattat ta' Versailles, g\u0127a\u0121\u0121el ir-remilitarizazzjoni u da\u0127\u0127al il-lieva.", "Bl-isperanza li tin\u017camm il-\u0120ermanja, ir-Renju Unit, Franza u l-Italja ffurmaw il-Front ta' Stresa.", "L-Unjoni Sovjetika, mbe\u017c\u017ca mill-g\u0127anijiet tal-\u0120ermanja li ta\u0127taf art fil-Lvant tal-Ewropa, kkonkluda trattat ta' assistenza militari ma' Franza.", "Qabel jie\u0127u effett, dan il-patt Franco-Sovjetiku kellu jg\u0127addi mill-burokrazija tal- Lega tan-Nazzjonijiet, li spi\u010b\u010ba jag\u0127mlu bla sa\u0127\u0127a.", "Biex iktar tikkomplika s-sitwazzjoni, f'\u0120unju tal-1935, ir-Renju Unit iffirma trattat Navali indipendenti mal-\u0120ermanja, j\u0127oll \u0127afna mir-restrizzjonijiet ta' qabel.", "L-Istati Uniti, min\u0127abba l-\u0121rajjiet fl-Ewropa u l-Asja, g\u0127adda l-Att tan-Newtralit\u00e0' f'Awissu.", "F'Ottubru, l-Italja invadiet l-Ewropa, bil-\u0120ermanja tkun l-uniku pajji\u017c fl-Ewropa li ma kkundannatx dan l-att.", "L-Italja allura ne\u0127\u0127iet kull objezzjoni tag\u0127ha fuq l-g\u0127an tal-\u0120ermanja li tag\u0127mel mill-Awstrija stat-satellita.", "Bi vjolazzjoni diretta tat-Trattat ta' Versaille u dak ta' Lokarno, Hitler rremilitarizza r- Rhineland f'Marzu tal- 1936, u hawn bilkem ir\u010bieva twe\u0121iba mil-potenzi l-o\u0127ra.", "Meta bdiet il-Gwerra \u010aivili Spanjola f'Lulju, Hitler u Mussolini g\u0127enu l-fazzjoni faxxista mmexxija minn \u0120eneral\u00edssimu Francisco Franco u l-forzi nazzjonalisti tieg\u0127u fil-gwerra \u010bivili kontra t-Tieni Repubblika Spanjola, meg\u0127juna mill-Unjoni Sovjetika.", "I\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at u\u017caw il-kunflitt biex jisperimentaw armi u metodi ta' gwerra \u0121odda, bil-forzi nazzjonalisti spanjoli jirbhu fl-1939.", "Bi\u017c-\u017cieda fit-tensjonijiet, bedw isiru sforzi ta' konsolidazzjoni ta' poter f'bosta pajji\u017ci.", "F'Ottubru, l-\u0120ermanja u l-Italja ffurmaw l-Assi Ruma-Berlin u xahar wara, il-\u0120ermanja u l-\u0120appun, bil-\u0127sieb li l-Unjoni Sovjetika u l-komuni\u017cmu kien l-ikbar periklu g\u0127alihom, iffirmaw il-Patt Anti-Komintern, li l-Italja da\u0127let fih sena wara.", "Fi\u010b-\u010aina, il-Kuomintang u l-forzi komunisti, qablu fuq waqfien mil-\u0121lied biex jippre\u017centaw front mag\u0127qud kontra l-forzi \u0121appuni\u017ci.", "Dati o\u0127ra li huma kkunsidrati b\u0127ala l-bidu tal-kunflitt jinkludu l-inva\u017cjoni \u0121appuni\u017ca tal-Man\u010burja fl-1931, il-bidu tat-Tieni Gwerra Sino-\u0120appuni\u017ca, fl-1937, jew bosta dati marbutin ma' avvenimenti o\u0127rajn.", "Xi sorsi jimxu mal-idea ta' A. J. P. Taylor, li jemmen li kien hemm \u017cew\u0121 gwerer simultanei, il-Gwerra Sino-\u0120appuni\u017ca fl-Asja tal-Lvant, u t-Tieni Gwerra Ewropea fl-Ewropa u fil-kolonji tag\u0127ha, imma dawn ma sarux \"gwerra dinjija\" sakemm ma ng\u0127aqdux fl-1941 bid-da\u0127la fil-gwerra tal-Unjoni Sovjetika; b'hekk il-gwerra kompliet sal-1945.", "G\u0127at-tmiem tal-gwerra g\u0127andha bosta dati wkoll.", "Xi sorsi jg\u0127idu li dan se\u0127\u0127 bl-armistizju tal-14 t'Awwissu 1945, minflok fid-data li fiha l-\u0120ermanja \u010bediet b'mod uffi\u010bjali; f'diskussjonijiet stori\u010bi Ewropej, il-gwerra ntemmet f'Jum ir-Reb\u0127 fl-Ewropa, il-\"V-E Day\".", "It-trattat uffi\u010bjali tat-tmiem tal-gwerra mal-\u0120appun \u0121ie iffirmat biss fl-1951, fit-Trattat ta' San Francisco.", "F'nofs l-1937, wara l-In\u010bident fuq il-Pont Marku Polo, il-\u0120appun beda inva\u017cjoni s\u0127i\u0127a ta\u010b-\u010aina.", "Is-Sovjeti\u010bi mill-ewwel g\u0127enu li\u010b-\u010aini\u017ci, fatt li \u0127assar il-kooperazjoni \u010aini\u017ca mal-\u0120ermanja.", "Wara assalt fuq Shanghai , il-\u0120appuni\u017ci tefg\u0127u lura l-qawwiet \u010aini\u017ci, bil-\u0127tif tal-kapitali Nan\u0121ing f'Di\u010bembru.", "F'\u0120unju tal- 1938, i\u010b-\u010aini\u017ci \u017cammew l-avvanzata \u0120appuni\u017ca billi g\u0127arrqu x-Xmara s-Safra; anki jekk dan ta' li\u010b-\u010aini\u017ci bi\u017c\u017cejjed \u0127in biex ti\u0121i ffortifikata l-belt ta'Wu\u0127an, il-belt xorta wag\u0127et f'idejn \u0120appuni\u017ci sa Ottubru.", "F'dan i\u017c-\u017cmien, forzi \u0121appuni\u017ci u soveti\u010bi inga\u0121\u0121aw f'battalja minuri fuq l-G\u0127adira Khasan; f'Mejju tal-1939, dawn \u0121ew involuti f'battalja e\u0127rex f'Khalkhin Gol, li spi\u010b\u010bat bi qbil ta' waqfien mill-\u0121lied fil- 15 ta' Settembru u r-restawr tal-istat \"ante bellum\".", "Fl-Ewropa, il-\u0120ermanja u l-Italja bdew jippreparaw g\u0127at-taqbid.", "F'Marzu tal-1938, il-\u0120ermanja permezz tal- Anschluss, g\u0127aqqdet lill-Awstrija mat-territorju tag\u0127ha, li ma tantx \u0121abet rekriminazzjonijiet mill-poetnzi Ewropej.", "Inkura\u0121\u0121at, Hitler beda jesponi drittijiet \u0121ermani\u017ci fuq is-Sudetenland; Franza u l-Gran Brittanja \u0127allewh jannessi dawn l-artijiet fil-Qbil ta' Munich, bil-wieg\u0127da li din kellha tkun l-a\u0127\u0127ar domanda territorjali tal-\u0120ermanja.", "Hitler malajr \u0127arab mil-wieg\u0127da tieg\u0127u.", "F' Marzu tal-1939, il-\u0120ermanja u l-Ungerija okkupaw i\u010b-\u010aekoslovakkja s\u0127i\u0127a, flimkien.", "Allarmat, u b'Hitler jiddikjara li ried jer\u0121a' jag\u0127qqad lil belt ta' Dan\u017cing, u allura kellu pretensjonijiet g\u0127al art Pollakka, Franza u r-Renju Unit \u0127ar\u0121u garanzija tal-indipendenza tal-Polonja; meta l-Italja invadiet l-Albanija f'April, l-istess garanzija \u0121iet esti\u017ca lir-Rumanija u l-Gre\u010bja.", "L-Unjoni Sovjetika pruvat tallea ru\u0127ha ma' Franza u r-Renju Unit, imma \u0121iet injorata min\u0127abba suspetti fuq il-motivi tag\u0127ha u l-kapa\u010bitajiet militari li kellha.", "Ftit wara l-garanziji Franko-Britanni\u010bi lejn il-Polonja, il-\u0120ermanja u l-Italja fformalizzaw l-alleanza tag\u0127hom bil-Patt tal-Azzar.", "Bit-twemmin li Franza u r-Renju Unit ma xtaqux jalleaw rwie\u0127hom mal-Unjoni Sovjetika, min\u0127abba l-bi\u017ca li din setg\u0127et ti\u017cviluppa fi gwerra bejn Hitler u l-URSS bil-qawwiet tal-Punent jibqg\u0127u newtrali jew jg\u0127inu lil Hitler, l-Unjoni Sovjetika dde\u010biedet li tid\u0127ol fi qbil li ma tattakkax lil \u0120ermanja permezz tal \u2013Patt Molotov Ribbentrop.", "Dan il patt kien jinkludi qbil sigriet biex l-Ewropa tal-Lvant tinqasam bejniethom.", "Fl- 1 ta' Settembru, 1939, Adolf Hitler \u0127abbar l-inva\u017cjoni tal-Polonja u t-Tieni Gwerra Dinjija bdiet.", "Franza, l-Gran Brittanja, u l-Pajji\u017ci tal-Commonwealth ddikjaraw gwerra fuq il-\u0120ermanja, imma ftit li xejn wettqu operazzjonijiet belli\u010bi apparti attakk zg\u0127ir Fran\u010bi\u017c fis-Saarland.", "F' nofs Settembru, wara li \u0121ie ffirmat armistizju mal-\u0120appun, l-Unjoni Sovjetika bdiet l-inva\u017cjoni tag\u0127ha tal-Polonja.", "Sa' l-bidu t' Ottubru, il-Polonja nqasmet bejn il-\u0120ermanja u l-Unjoni Sovjetika.", "Matul il-battalji fil-Polonja, il-\u0120appun beda l-ewwel attakk fuq il-belt \u010bini\u017ca strate\u0121ikament importanti ta' Changsha; dan l-attakk falla sal-bidu t'Ottubru.", "Wara l-inva\u017cjoni tal-Polonja, l-Unjoni Sovjetika bdiet l-okkupazzjoni tal-Pajji\u017ci Balti\u010bi.", "Re\u017cistenza Finlandi\u017ca g\u0127al pressjonijiet mill-Unjoni Sovjetika f' l-a\u0127\u0127ar ta' Novembru wassal g\u0127all-Gwerra tax-Xitwa li damet erba' xhur, u ntemmet bit-Trattat ta' Pa\u010bi ta' Moska b'kon\u010bessjonijiet Finlandi\u017ci.", "Franza u r-Renju Unit trattaw l-attakk tal-Unjoni Sovjetika fuq il-Finlandja daqslikieku din da\u0127let fil-gwerra fuq in-na\u0127a tal-\u0120ermanja, u rrispondew g\u0127al din l-inva\u017cjoni billi qablu mal-espulsjoni tas-Sovjeti\u010bi mill-Lega tan-Nazzjonijiet.", "Anki jekk i\u010b-\u010aina kellha l-sa\u0127\u0127a timponi l-veto fuq din l-azzjoni, hi la riedet tinqata mill-potenzi tal-punent u wisq inqas mill-Unjoni Sovjetika u g\u0127alhekk idde\u010bidiet li tastjeni.", "L-Unjoni Sovjetika xorta ma qablitx ma' din l-azzjoni, u ssospendiet kull g\u0127ajnuna militari g\u0127a\u010b-\u010aina.", "Sa' \u0120unju 1940, il-Forzi Armati Sovjeti\u010bi lestew l-okkupazjoni tal-istati ta' mal-Baltiku.", "Fl-Ewropa tal-Punent, qawwiet Brittani\u010bi bdew l-ewwel jibag\u0127tu l-ewwel truppi fuq il-kontinent, per\u00f2 la l-\u0120ermanja u lanqas l-Alleati ma bdew attakki diretti fuq l-g\u0127adu.", "F'April, il-\u0120ermanja invadiet id-Danimarka u n-Norve\u0121ja biex tiddefendi l-fornituri ta' minerali tal-\u0127adid mill-iSvezja, li l-Alleati \u017cgur kienu ser jippruvaw iwaqqfu.", "Id-Danimarka ikkapitulat mill-ewwel, u minkejja s-support tal-Alleati, in-Norve\u0121ja intreb\u0127et f'inqas minn xahrejn.", "Skuntentizza Brittanika fuq il-Kampanja Norve\u0121ji\u017ca wasslet g\u0127all-waqg\u0127a tal-Prim Ministru Neville Chamberlain, b' Winston Churchill jie\u0127u postu fl-10 ta' Mejju, 1940.", "Fl-istess jum, il-\u0120ermanja invadiet lil Franza u l-Pajji\u017ci l-Baxxi.", "L-Olanda u l-Bel\u0121ju \u0121ew assaltati u waqg\u0127u fi ftit \u0121img\u0127at, permezz tat-tatti\u010bi tal-blitzkrieg.", "Il-Linja Ma\u0121inot, ffortifikata mill-Fran\u010bi\u017ci ddawret mill-\u0120ermani\u017ci b' manuvri fuq il-\u0121enb minn \u0121ol Muntanji tal-Ardennes; dawn kienu jitqiesu b\u0127ala barriera impenetrabli g\u0127all-karrijiet armati mill-Fran\u010bi\u017ci.", "Truppi Brittani\u010bi kienu sfurzati jevakwaw il-kontinent f' Dunkirk, bit-telf ta' \u0127afna mill-materjal militari li kellhom, sa' l-a\u0127\u0127ar tax-xahar.", "Fl-10 ta' \u0120unju, l-Italja invadiet, u ddikjarat gwerra fuq Franza u r-Renju Unit ; tnax-il jum wara, Franza \u010bediet u mill-ewwel inqasmet f' \u017coni ta' okkupazzjoni \u0120ermaniza u Taljana, kif ukoll stat pupazz mhux okkupat ta\u0127t ir-Re\u0121im ta' Vichy.", "Fil-bidu ta' Lulju, l-qawwiet Brittani\u010bi attakkaw il-flotta Fran\u010bi\u017ca fl-Al\u0121erija biex jipprevjenu li din ting\u0127aqad ma' dik Fran\u010bi\u017ca.", "Bi Franza barra mill-kunflitt, il-\u0120ermanja bdiet kampanja ta' superjorita tal-ajru fuq l-Ingilterra bi preparazzjoni g\u0127all-inva\u017cjoni.", "Il-kampanja falliet u sa Settembru l-pjanijiet tal-inva\u017cjoni \u0121ew kan\u010bellati.", "Bl-u\u017cu ta' portijiet Fran\u010bi\u017ci okkupati, il-Flotta \u0120ermani\u017ca gawdiet su\u010b\u010bessi fuq Flotta Rjali li kienet esti\u017ca wisq, bl-u\u017cu ta' U-boats fil-linji ta' fornitura navali Brittani\u010bi.", "L-Italja bdiet l-operazzjonijiet fil-Mediterran, billi fet\u0127et assedju f' Malta f'\u0120unju, bir-reb\u0127 tas-Somaliland Brittanika f'Awissu, u b' inkursjonijiet fl-E\u0121ittu okkupat mill-Brittanja fil-bidu ta' Settembru.", "Il-\u0120appun \u017cied l-imblokk ta\u010b-\u010aina f'Settembru bil-\u0127tif ta' bosta ba\u017cijiet navali fit-tramuntana tal-kolonja i\u017colata tal-Indo\u010bina Fran\u010bi\u017ca.", "Matul dan i\u017c-\u017cmien kollu, l-Istati Uniti newtrali \u0127adu xi mi\u017cuti biex jg\u0127inu li\u010b-\u010aina u l-Alleati tal-Punent.", "F'Novembru tal-1939, l-Att tan-Newtralit\u00e0 Amerikan \u0121ie amendat biex i\u0127alli x-xiri ta' munizzjonijiet mill-Alleati.", "Fl-1940, wara l-waqg\u0127a ta' Franza, il-qies tal-Flotta Navali tal-Istati Uniti tkabbret \u0127afna u wara l-inkursjonijiet \u0120appuni\u017ci fl-Indo\u010bina, l-Istati Uniti imblukkaw l-esportazzjoni ta' \u0127adid, azzar u partijiet mekkani\u010bi lejn il-\u0120appun.", "F'Settembru, l-Istati Uniti qablu li jpartu ammont ta' destroyers qodma g\u0127al ba\u017cijiet Brittani\u010bi fil-Karibew.", "Fl-a\u0127\u0127ar ta' Settembru il-Patt Tripartit bejn il-\u0120appun, l-Italja u l-\u0120ermanja fformali\u017c\u017caw il- Qawwiet tal-Assi.", "Il-patt stipula li, b'e\u010b\u010bezzjoni tal-Unjoni Sovjetika, kull pajji\u017c li jattakka l-pajji\u017c tal-Assi ikollu jid\u0127ol fi gwerra ma' kull wie\u0127ed mill-pajji\u017ci msie\u0127ba.", "L-Unjoni Sovjetika wriet interess li tid\u0127ol f'din l-alleanza, u f'Novembru batg\u0127et it-test tal-patt amendat; wara offriet ukoll g\u0127ajnuna ekonomika li kienet tiffavorixxi \u0127afna lill-\u0120ermanja.", "Il-\u0120ermanja baqg\u0127et siekta fuq l-ewwel proposta, i\u017cda qablet mat-tieni wa\u0127da.", "Minkejja dan il-Patt, l-Istati Uniti komplew jg\u0127inu r-Renju Unit u \u010b-\u010aina bl-introduzzjoni tal-qbil Lend-Lease.", "L-Istati Uniti \u0127olqu \u017cona ta' sigurta tikkomprendi madwar nofs l-O\u010bean Atlantiku bil-flotta Amerikana teskorta konvojs Brittani\u010bi.", "F'Ottubru, l-Italja invadiet il-Gre\u010bja imma fi ftit jiem l-attakk twaqqaf mill-Griegi u \u0121ie mbuttat lura fl-Albanija.", "Ftit wara, fl-Afrika, qawwiet tal-Commonwealth bdew attakki fuq l-E\u0121ittu u l-Lvant Taljan tal-Afrika.", "Sal-bidu tal-1941, il-qawwiet taljani intefg\u0127u lura fil-Libja mil-Commonwealth, Churchill ordna li jintbag\u0127tu truppi biex isa\u0127\u0127u l-Griegi.", "Ir- Flotta Taljana tilfet bosta battalji navali, bil-Flotta Rjali taqla' tliet bastimenti tal-gwerra mill-kunflitt b'attakk fuq Taranto, u \u0127afna bastimenti o\u0127ra mag\u0127rrqa fil-Battalja ta' Kap Matapan.", "Il-\u0120ermanja malajr interveniet biex tg\u0127in lill-Italja.", "Hitler bag\u0127at qawwiet \u0121ermani\u017ci fil-Libja fi Frar u sat-tmiem ta' Marzu bdew attakk fuq il-forzi tal-Commonwealth mnaqqsin \u0127abba l-isforz fil-Gre\u010bja.", "F'xahar, il-qawwiet tal-Commonwealth re\u0121g\u0127u intefg\u0127u fl-E\u0121ittu bl-e\u010b\u010bezzjoni tal-port mblokkat ta' Tobruk.", "Il-Commonwealth pruvat te\u0127les mill-qawwiet tal-Assi f'Mejju u f'f'\u0120unju, i\u017cda falliet fi\u017c-\u017cew\u0121 okka\u017cjonijiet.", "Fil-bidu t'April il-\u0120ermani\u017ci intervjenew fil-Balkani, bl-inva\u017cjoni tal-Gre\u010bja u l-Jugoslavja; hawnhekk l-attakk irnexxa, u l-Alleati \u0121ew sfurzati jevakwaw il-Gre\u010bja, u l-g\u017cira ta' Kreta sal-a\u0127\u0127ar ta' Mejju.", "L-Alleati xorta kellhom xi reb\u0127iet importanti f'dan i\u017c-\u017cmien ukoll.", "Fil-Lvant Nofsani, qawwiet tal-Commonwealth l-ewwel waqqfu kolp ta' stat fl-Iraq li kellu l-g\u0127ajnuna ta' ajruplani \u0120ermani\u017ci minn ba\u017cijiet Fran\u010bi\u017ci kkontrollati mir-re\u0121im ta' Vichy fil-mandat Fran\u010bi\u017c fis-Sirja , wara, bl-g\u0127ajnuna tal-Forces Fran\u00e7aises Libres, invadiet is-Sirja u l-Libanu biex i\u017comm milli jer\u0121g\u0127u jinqalg\u0127u l-istess problemi.", "Fl-Atlantiku, il-Brittani\u010bi irnexxielhom jg\u0127ollu l-moral pubbliku billi g\u0127errqu l-bastiment amirral tal-\u0120ermanja, il-Bismarck.", "Forsi l-ikbar su\u010b\u010bess f'dan i\u017c-\u017cmien kien fil-Battalja tal-Brittanja, fejn ir-Royal Air Force irnexxiela tirre\u017cisti attakki mill-Luftwaffe, tant li fl-10 ta' Mejju 1941, Hitler \u0127assar il-kampanja tal-bombardament fuq l-Ingilterra.", "Fl-Asja, minkejja bosta azzjonijiet offensivi mi\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at, il-gwerra bejn i\u010b-\u010aina u l-\u0120appun ma wasslet su\u010b\u010bessi lil ebda na\u0127a.", "F'Awissu ta' dik is-sena, il-Komunisti \u010aini\u017ci bdew offensiva fi\u010b-\u010aina \u010bentrali; b'retaljazzjoni, il-\u0120appun idde\u010biedi li jda\u0127\u0127al mi\u017curi ta' rappre\u017calja fit-territorji okkupati.", "Biex iktar ti\u0121i ikkumplikata s-sitwazzjoni, bdew ji\u017cdiedu t-tensjonijiet bejn il-qawwiet komunisti u dawk nazzjonalisti fi\u010b-\u010aina, li la\u0127qu 'l og\u0127la f'Jannar tal-1941, tant li l-koperazzjoni bejn i\u017c-\u017cew\u0121 fazzjonijiet \u010bini\u017ci waqfet.", "Bis-sitwazzjoni fl-Ewropa u l-Asja bejn wie\u0127ed u ie\u0127or stabbli, il-\u0120ermanja, il-\u0120appun u l-Unjoni Sovjetika bdew jippreparaw g\u0127al dak li seta' ji\u0121ri wara.", "Is-Sovjeti\u010bi kienu qed jib\u017cg\u0127u mill-espansjoni \u0120ermani\u017ca, kif ukoll minn dik \u0120appuni\u017ca fil-possedimenti Ewropej mog\u0127nija b'\u0127afna ri\u017corsi minerali, b'hekk l-URSS u l-\u0120appun iffirmaw qbil ta' newtralit\u00e0 f'April, 1941.", "Bil-kontra, il-\u0120ermanja kienet di\u0121a qed tibg\u0127at il-qawwiet tag\u0127ha fuq il-fruntiera Sovjetika", "Fl-a\u0127\u0127ar jiem ta' \u0120unju, il-\u0120ermanja, flimkien ma' pajji\u017ci o\u0127ra membri tal-Assi u l-Finlandja, invadiet l-Unjoni Sovjetika.", "Dawn kisbu u okkupaw \u0127afna artijiet fir-Russja tal-Punent, u kka\u0121unaw \u0127afna mejtin, u sa\u0127ansitra kwa\u017ci waslu sa Moska, biss bl-ibliet ta' Leningrad u l- Sebastopli mhux mirbu\u0127a, u wara l-linja tal-gwerra.", "Per\u00f2 bil-wasla tax-xitwa kiefra fir-Russja, l-offensiva tal-Assi waqfet \u0127esrem u s-Sovjeti\u010bi wettqu kontro-offensiva bl-u\u017cu ta' truppi u riservi li n\u0121iebu mill-fruntiera mal-istat satellita tal-\u0120appun, il-Man\u010bukwo.", "Wara l-attakk \u0120ermani\u017c fuq is-Sovjeti\u010bi, ir-Renju Unit beda jirkupra.", "F'Lulju, ir-Renju Unit u l-Unjoni Sovjetika ffurmaw alleanza militari kontra l-\u0120ermanja u ftit wara invadew l-Iran biex ji\u017cguraw il-Kuritur Persjan u l-fornituri ta' \u017cejt Iranjan.", "F'Awissu, ir-Renju Unit u l-Istati Uniti \u0127ar\u0121u \u010b- \u010aarter Atlantiku, vi\u017cjoni li kienet tiggarantixxi \"d-dritt ta' kull poplu li jag\u0127\u017cel il-forma ta' gvern li ried\".", "F'Novembru, qawwiet tal-Commonwealth bdew kontro-offensiva fid-de\u017cert, u reb\u0127u lura kull avvanz li kienu g\u0127amlu l-qawwiet \u0120ermani\u017ci u Taljani.", "Il-\u0120appun, bl-isperanza li tgawdi mill-kontroll \u0120ermani\u017c tal-Olanda, g\u0127amlet bosta talbiet, fostom anke fornitura kostanti ta' \u017cejt, mill-Indji Olandi\u017ci tal-Lvant; dawn il-laqg\u0127at fallew f'\u0120unju.", "F'Lulju, il-\u0120appun \u0127atfu l-kontroll militari tal-Indo\u010bina tan-nofsinhar g\u0127ax mhux talli setg\u0127et tinfluwenza l-Olanda a\u0127jar, i\u017cda kienet tkompli to\u0127noq li\u010b-\u010aina; u jekk kien hemm b\u017conn ta' gwerra, kienet tipprovdi bosta ba\u017cijiet strate\u0121i\u010bi kontra l-Brittanja u l-Amerika.", "L-Istati Uniti, r-Renju Unit u l-pajji\u017ci l-o\u017cra tal-punent u l-gvernijiet f'e\u017cilju, wie\u0121bu g\u0127al din l-inkursjoni \u0120appuni\u017ca bil-fri\u017ca tal-assi u l-beni \u0120appuni\u017ci, u l-Istati Uniti, li wa\u0127edha kienet tforni mat-80% ta\u017c-\u017cejt tal-\u0120appun, \u017ciedet i\u017c-\u017cejt mal-lista ta' ri\u017corsi fl-imblokk tal-\u0120appun.", "B'dan l-imblokk mhux mistenni, il-\u0120appun kien sfurzat li jew jirtita mill-aggressjoni fl-Asja, jew inkella ja\u0127taf i\u017c-\u017cejt li ried b'mod dirett; il-forzi militar \u0121appuni\u017ci ma kienux jaqblu mal-ewwel g\u0127a\u017cla, u \u0127afna minnhom ikkunsidraw l-imblokk ta\u017c-\u017cejt b\u0127ala dikjarazzjoni ta' gwerra siekta.", "Il-Kwartier\u0121enerali Imperjali \u0120appuni\u017c idde\u010bieda li jespandi perimetru ta' g\u017cejjer g\u0127al \u0121o\u010b-\u010bentru tal-Pa\u010bifiku biex jg\u0127in fi gwerra difensiva u fl-istess \u0127in ikun jista' jiddisponi mir-ri\u017corsi tax-Xlokk tal-Asja; biex jipprevjeni l-agressjoni u allura ji\u017cgura l-perimetru, kien pjanat li ti\u0121i newtrali\u017c\u017cata mill-bidu l-Flotta tal-Istati Uniti tal-Pa\u010bifiku.", "Fis-7 ta' Settembru, il-\u0120appun attakka possedimenti Brittani\u010bi, Olandi\u017ci u Amerikani b'offensivi kwa\u017ci simultanei fl-Asja tax-xlokk u l-Pa\u010bifiku \u010bentrali, fostom attakk fuq il-ba\u017ci navali Amerikana ta' Pearl Harbor.", "Dawn l-attakki \u0121ieg\u0127lu lill-Istati Uniti, r-Renju Unit, \u010b-\u010aina, u l-Alleati l-o\u0127ra tal-punent biex jiddikjaraw gwerra fuq il-\u0120appun.", "L-Italja, il-\u0120ermanja, u l-membri l-o\u0127ra tal-Patt Tripartit wie\u0121bu billi jiddikjaraw gwerra fuq l-Istati Uniti.", "F'Jannar, l-Istati Uniti, r-Renju Unit, l-Unjoni Sovjetika u \u010b-\u010aina, flimkien ma' tnejn-u-g\u0127oxrin stat \u017cg\u0127ir jew gvern f'e\u017cilju, \u0127ar\u0121u d-Dikjarazzjoni mill-\u0120nus Mag\u0127quda, bl-affirmazjoni mil-\u0121did ta\u010b-\u010aarter Atlantiku u l-formali\u017cazzjoni tal-alleanza kontra l-qawwiet tal-Assi.", "L-Unjoni Sovjetika ma mexietx bi s\u0127i\u0127 ma' din id-dikjarazzjoni, billi \u017cammet il-qbil li kellhom mal-\u0120appun, kif ukoll astjeniet mill-prin\u010bipju ta' determinazjoni poplari.", "Il-Qawwiet tal-Assi, per\u00f2, rnexxew ikomplu l-offensivi tag\u0127hom.", "Il-\u0120appun kien kwa\u017ci \u017cataf ix-Xlokk tal-Asja sal-a\u0127\u0127ar t'April, 1942, ke\u010b\u010bew l-Alleati minn Burma, \u0127adu \u0127afna pri\u0121unieri fil-Filippini, fil-Malaja,fl-Indji tal-Lvant Olandi\u017ci u f'Singapore.", "Ibbumbardaw il-ba\u017ci navali f'Darwin fl-Awstralja, u g\u0127errqu bosta bastimenti Alleati, mhux biss f'Pearl Harbor, imma wkoll il-Prince of Wales u r-Repulse fil-Ba\u0127ar \u010aini\u017c tan-Nofsinhar, fil-Ba\u0127ar ta' Java u l-O\u010bejan Indjan.", "L-uniku su\u010b\u010bessi ta' veru kontra l-\u0120appun kienu r-reb\u0127a fejn il-belt ta' Changsha fil-bidu ta' Jannar, 1942, u reb\u0127a psikolo\u0121ika bil-bumbardament tal-kapitali \u0121appuni\u017ca, Tokyo f'April.", "Il-\u0120ermanja kienet kapa\u010bi tie\u0127u l-offensiva mill-\u0121did ukoll.", "Il-Flotta \u0120ermani\u017ca ndunat bl-inesperjenza Amerikana fil-kamp t' gwerra bis-sottomarini, u rnexxiela tg\u0127arraq ri\u017corsi importanti fejn il-kosta Amerikana.", "Fid-de\u017cert, bdew offensiva f'Jannar, u mbuttaw il-qawwiet Brittani\u010bi lura lejn il Linja ta' Gazala sal-bidu ta' Frar.", "Fl-Unjoni Sovjetika, il-kontro-offensiva Sovjetika tax-xitwa kienet spi\u010b\u010bat sa' Marzu.", "Fid-de\u017cert kien hemm kalma mhux tas-soltu fl-operazzjonijiet, li tat \u010bans lill-\u0120ermanja tipprepara g\u0127all-offensiva li jmiss", "Fil-bidu ta' Jannar, il-\u0120appun beda jipprova ja\u0127taf Port Moresby permezz t'assalt amfibju biex tinqatal-linja ta' komunikazzjoni bejn l-Istati Uniti u l-Awstralja.", "L-Alleati, per\u00f2, inter\u010bettaw il-messa\u0121\u0121, u dawwru lura l-qawwiet navali, u waqqfu l-inva\u017cjoni.", "Il-pjan li jmiss tal-\u0120appun, mmotivat mill-bombardament ta' Tokyo, kien li jin\u0127ataf l-Atoll ta' Midway biex jin\u0121ibdu l-aircraftcarriers Amerikani u jg\u0127errquhom hemm; b\u0127ala diver\u017cjoni, il-\u0120appun kellu jibg\u0127at forzi ta' diver\u017cjoni billi jokkupa l-g\u017cejjer Alewzjani.", "Fil-bidu ta' Jannar, il-\u0120appun beda jimxi ma' dawn il-pjanijiet i\u017cda l-Amerikani, li rnexxielhom jidde\u010bifraw il-kodi\u010bi sigrieti navali \u0121appuni\u017ci, kienu jafu b'kollox u u\u017caw din l-informazzjoni biex jirb\u0127u vittorja de\u010bi\u017civa fuq il-Flotta Imperjali \u0120appuni\u017ca.", "Bil-kapa\u010bit\u00e0 tag\u0127hom drastikament mnaqqsa \u0127abba t-telfa f'Midway, il-\u0120appun prova jikkon\u010bentra l-attakki tieg\u0127u billi jiffukaw fuq Port Moresby, b'kampanja minn fuq l-art fit-Territorju tal-Papua.", "L-Amerikani pjanaw kontro-attak fuq il-\u0120appuni\u017ci, b'po\u017cizjonijiet fin-nofsinhar tal-G\u017cejjer Solomon, primarjament Guadalcanal, b\u0127ala l-ewwel pass biex jin\u0127ataf Rabaul, il-ba\u017ci navali \u0121appuni\u017ca prin\u010bipali fix-Xlokk tal-Asja.", "I\u017c-\u017cew\u0121 pjanijiet bdew f'Lulju, per\u00f2 sa nofs Settembru, il-battalja ta' Guadalcanal \u0127adet prijorit\u00e0, u t-truppi ta' New Guinea \u0121ew ordnati li jirtiraw minn Port Moresby g\u0127all-provin\u010bja ta' Oro.", "Guadalcanal malajr sar punt fokali g\u0127a\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at b'u\u017cu ta' truppi u materjal f'battalja t'attrizzjoni.", "Sal-bidu tal- 1943, il-\u0120appuni\u017ci tilfu l-g\u017cira u rtiraw it-truppi.", "F'Burma, qawwiet tal-Commonwealth bdew \u017cew\u0121 operazzjonijiet.", "L-ewwel wa\u0127da, kienet offensiva fir-re\u0121jun tal-Arakan fl-a\u0127\u0127ar tal-1942, marret \u0127a\u017cin \u0127afna tant li kellha ssir irtitrata lura fl-India sa Mejju tal-1943.", "It-tieni kienet id-d\u0127ul ta' qawwiet irregolari wara l-linji \u0120appuni\u017ci fi Frar, li sal-a\u0127\u0127ar t'April, kienet kisbet ri\u017cultati dubju\u017ci \u0127afna.", "Fuq il-front tal-lvant tal-\u0120ermanja, l-Assi reba\u0127 f'offensiva Sovjetika fil-peni\u017cola ta' kerch u f' Kharkov u wara bdew l- offensiva tas-sajf kontra r-Russja tan-nofsinhar f'\u0120unju, 1942, bl-g\u0127an li jintreba\u0127 i\u017c-\u017cejt tal-Kawka\u017cu.", "Is-Sovjeti\u010bi dde\u010bidew li jwaqqfu l-irtirata tag\u0127hom fi Stalingrad, u sa nofs Novembru l-\u0120ermani\u017ci kwa\u017ci \u0127adu Stalingrad fi \u0121lied qalil fit-toroq.", "Meta s-Sovjeti\u010bi bdew it-tieni kontro-offensiva tax-xitwa, bil-qtug\u0127 tal-forzi \u0121ermani\u017ci fi Stalingrad u attakk fuq il-qag\u0127diet \u0120ermani\u017ci fi Rzhev fejn Moska, fejn tal-a\u0127\u0127ar falliet serjament.", "Sa' l-bidu ta' Frar, l-Armata \u0120ermani\u017ca kienet soffriet telfiet qawwija; it-truppi fi Stalingrad kellhom i\u010bedu u l-linja tal-front \u0121iet imbuttata lil hinn minn fejn bdiet l-offensiva \u0120ermani\u017ca.", "F'nofs Frar, wara li attakk Sovjetiku batta fix-xejn, il-\u0120ermani\u017ci re\u0121g\u0127u attakkaw Kharkov, u dawwru l-belt russa ta' Kursk bil-qag\u0127diet tag\u0127hom.", "Fil-punent, bil-bi\u017ca li l-\u0120appun seta' ju\u017ca l-g\u017cira ta' Madagaskar b\u0127ala ba\u017ci \u0121ieg\u0127el lil Brittani\u010bi jinvadu l-g\u017cira f'Mejju, 1942.", "Dan is-su\u010b\u010bess malajr intesa meta offensiva \u0120ermani\u017ca fil-Libja imbuttat il-qawwiet Alleati sa' r-ra\u0127al ta' El-Alamein, fejn irnexxielhom iwaqqfu l-qawwiet tal-Assi.", "Fil-kontinent, rejds ta' kommandos Alleati fuq objettivi strate\u0121i\u010bi, fostom ir-rejd di\u017castru\u017c fuq Dieppe, wrew in-nuqqas ta' sa\u0127\u0127a tal-Alleati tal-Punent biex jattwaw inva\u017cjoni tal-Ewropa kontinentali ming\u0127ajr preparazjoni bir-reqqa, materjal a\u0127jar, u sigurt\u00e0 operazjonali.", "F'Awissu l-Alleati rnexxielhom jimbuttaw t-tieni attakk fuq El Alamein u, b'telf qawwi \u0127afna, rnexxielhom iwasslu munizzjonijiet u g\u0127ajnuna lill-g\u017cira assedjata ta' Malta.", "Ftit xhur wara, l-Alleati bdew attakk tag\u0127hom fl-E\u0121ittu, qalg\u0127u l-qawwiet tal-Assi mit-trun\u010bieri u bdew javvanzaw minn \u0121ol-Libja.", "Fuq ix-xtajta l-o\u0127ra tal-Afrika, inva\u017cjoni Anglo-Amerikana ta' t-Tramuntana Fran\u010bi\u017c tal-Afrika, wasslet biex ir-re\u0121jun da\u0127let fil-gwerra mal-Alleati.", "Hitler wie\u0121eb g\u0127al din il-bidla ta' na\u0127at billi okkupa l-bqija ta' Franza , anki jekk l-Ammiraljat ta' Vichy rnexxielu jg\u0127arraq il-flotta Fran\u010bi\u017ca biex ma taqax f'idejn \u0120ermani\u017ci.", "Il-qawwiet tal-Assi f'dawn in-na\u0127at irtiraw fit-Tuni\u017cija, li kienet issa imdawra; din intreb\u0127et mill-Alleati sa Mejju 1943.", "Fl-Asja kontinentali, il-\u0120appuni\u017ci bdew \u017cew\u0121 offensivi serji.", "L-ewwel, li bdiet f'Marzu, 1944, kienet kontra l-qawwiet Brittani\u010bi f' Assam, fl-Indja u malajr wassal biex il-qawwiet \u0121ermani\u0127i jassedjaw il-po\u017cizzjonijiet tal-Commonwealth f' Imphal u Kohima; imma sa Mejju, qawwiet \u0121appuni\u017ci o\u0127ra kienu qed ji\u0121u assedjati f'Myitkyina minn qawwiet \u010bini\u017ci li nvadew it-tramuntana ta' Burma fl-a\u0127\u0127ar tal-1943.", "It-tieni kienet fi\u010b-\u010aina, bl-g\u0127an li jitkissru l-forzi armati \u010bini\u017ci, ji\u017cguraw il-ferroviji bejn it-territorju okkupat mill-\u0120appun, u l-ba\u017cijiet tal-ajru Amerikani.", "Sa \u0120unju, il-\u0120appuni\u017ci reb\u0127u l-provin\u010bja ta'\u0126enan u re\u0121g\u0127u bdew l-attak g\u0127al Changshafil-provin\u010bja tal-\u0126unan.", "Wara l-kampanja fi Guadalcanal, l-Alleati bdew bosta operazzjonijiet kontra l-\u0120appun fil-Pa\u010bifiku.", "F'Mejju, 1943, qawwiet Amerikani ntbag\u0127tu fil-G\u017cejjer Alewzjani b'risposta g\u0127all-attakk \u0121appuni\u017c ; ftit wara nbdew operazzjonijiet fejn Rabaul biex ti\u0121i i\u017colata din il-ba\u017ci, u attentat biex jinfeta\u0127 il-perimetru \u0121appuni\u017c fil-Pa\u010bifiku fil-g\u017cejjer Gilbert u Marshall.", "Sal-a\u0127\u0127ar ta' Marzu, 1944, l-Alleati kienu la\u0127qu dawn l-g\u0127anijiet, bi\u017c-\u017cieda tan-newtrali\u017cazzjoni ta' ba\u017ci \u0121appuni\u017ca kbira o\u0127ra fil-G\u017cejjer Caroline.", "F'April, l-Alleati bdew operazzjoni biex ter\u0121a tittie\u0127ed in-New Guinea tal-Punent.", "Fil-Mediterran, qawwiet Alleati bdew inva\u017cjoni ta' Sqallija fil-bidu ta' Lulju, 1943.", "L-attakk fuq it-territorju taljan, bi\u017c-\u017cieda tal-\u0127afna telfiet fil-gwerra, wasslet g\u0127all-waqg\u0127a u l-arrest ta' Mussolini iktar tard matul ix-xahar.", "L-Alleati komplew din l-azzjoni meta invadew il-peni\u017cola taljana fil-bidu ta' Settembru, u wkoll iffirmaw armistizju mal-Italja.", "Meta l-armistizju \u0121ie dikjarat fit-8 ta' Settembru, il-\u0120ermanja wie\u0121bet billi \u017carmat il-qawwiet Taljani, bil-\u0127tif ta' art Taljana, u l-bini ta' bosta linji difensivi.", "Fit-12 ta' Settembru qawwiet spe\u010bjali \u0120ermani\u017ci \u0127atfu l-Mussolini li waqqaf ir-stat satellita \u0121did fit-territorju taljan okkupat mill-\u0120ermanja.", "L-Alleati \u0121\u0121ieldu bosta battalji u g\u0127addew minn \u0127afna minn dawn il-linja, sakemm ma' waslu fejn il-linja difensiva prin\u010bipali \u0120ermani\u017ca f'nofs Novembru.", "F'Jannar 1944, l-Alleati attakkaw il-linja fejn Monte Cassino u pruvaw iduru l-linja bi \u017cbarki f'Anzio.Sal-a\u0127\u0127ar ta' Mejju, i\u017c-\u017cew\u0121 offensivi rnexxew, per\u00f2 bosta divi\u017cjonijiet \u0121ermani\u017ci \u0127arbu; fl-4 ta' \u0120unju Ruma ntreb\u0127et.", "Operazzjonijiet \u0121ermani\u017ci fl-Atlantiku wkoll soffrew f'dan il-perijodu.", "Sa Mejju 1943, telfiet ta' sottomarini kienu tant g\u0127oljin li l-attakki kellhom ji\u0121u sospi\u017ci, g\u0127ax il-kontro-mi\u017curi Alleati bdew issiru iktar u iktar effettivi.", "Fl-Unjoni Sovjetika, il-\u0120ermani\u017ci u\u017caw ir-rebbieg\u0127a u l-bidu tas-sajf tal-1943 jag\u0127mlu l-preparazzjonijiet g\u0127al attakk kbir madwar il-belt ta' Kursk; is-Sovjeti\u010bi bdew ndunaw b'din l-azzjoni u u\u017caw dak il-\u0127in biex jiffortifikaw dik l-area.", "Fl-4 ta' Lulju, il-\u0120ermani\u017ci bdew l-attakk, imma madwar \u0121img\u0127a wara Hitler ikkan\u010bella l-operazzjoni.", "Is-Sovjeti\u010bi kienu kapa\u010bi jibdew kontro-offensiva, u sa \u0120unju 1944, kienu ke\u010b\u010bew il-qawwiet tal-Assi u g\u0127amlu inkursjonijiet fir-Rumanija.", "F'Novembru, 1943, Franklin Roosevelt uWinston Churchill iltaqg\u0127u ma' Chiang Kai-shek fil-Kajr u wara ma' Joseph Stalin f' Tehran.", "Fl-ewwel konferenza \u0121ie determinat ir-ritorn tal-artijiet okkupati mill-\u0121appuni\u017ci, u fit-tieni, l-Alleati tal-Punent qablu li jinvadu l-Ewropa Kontinentali fl-1944 u li l-Unjoni Sovjetika kellha tiddikjara gwerra fuq il-\u0120appun fi tlett xhur mir-reb\u0127a fuq il-\u0120ermanja.", "Wara l-avvanzata Sovjetika u l-\u0127elsien tal-belt ta' Leningrad fi Frar 1944, il-kontro-offensiva in\u017cammetfuq il-fruntiera tal-Estonja g\u0127al 8 xhur mill-forzi armati \u0121ermanizi, meg\u0127juna minn truppi Estoni maqbuda bil-lieva, u bl-isperanza li jer\u0121g\u0127u jwaqqfu l-istat sovran tal-Estonja.", "Fis-6 ta' \u0120unju 1944, (mag\u0127rufa b\u0127ala D-Day), l-Alleati tal-Punent invadew it-tramuntana ta' Franza u, wara li tmexxew \u0127afna divi\u017cjonijiet mill-Italja, Operazzjoni Dragoonin-nofsinhar ta' Franza wkoll.", "Matul il-bqija tas-sena, l-Alleati tal-Punent imbuttaw il-qawwiet \u0121ermani\u017ci fil-punent tal-Ewropa, u fl-Italja waslu sal-l-a\u0127\u0127ar linja difensiva.", "Fit-22 ta' \u0120unju, is-Sovjeti\u010bi bdew attakk fil-Belarus (mag\u0127rufa b\u0127ala \"Operazzjoni Bagration\") li wasslet g\u0127ad-distruzzjoni totali tal-Grupp \u010aentrali tal-Armata \u0120ermani\u017ca.", "Ftit \u017cmien wara, offensiva strate\u0121ika Sovjetika kbira tefg\u0127et it-truppi \u0120ermani\u017ci fl-Ukrajna lura fil-Lvant tal-Polonja.", "Assalti o\u0127ra kontra l-Finlandja u r-Rumanija \u0121abu su\u010b\u010bessi o\u0127ra kbar,bil-Bulgaria, r-Rumanija u l-Finlandja jiffirmaw armistizji mal-Unjoni Sovjetika u wasslu biex qawwiet ta' re\u017cistenza Pollakki biex jibdew bosta rvelli fil-Polonja, anki jekk l-ikbar wie\u0127ed minn dawn, f' Varsavja, \u0121ie kondott ming\u0127ajr assistenza Sovjetika u twaqqaf wara \u0127afna taqbid mill-\u0120ermani\u017ci.", "F'Ottubru, is-Sovjeti\u010bi bdew attakk a\u0127rax fuq it-territorju Ungeri\u017c okkupat mill-\u0120ermanja li damet g\u0127addejja sal-waqg\u0127a ta' Budapest fi Frar tal-1945.", "Sal-bidu ta' Lulju, qawwiet tal-Commonwealth fix-Xlokk tal-Asja \u0127elsu mill-assedju \u0121appuni\u017c t'Assam, u tefg\u0127u lil \u0121appuni\u017ci lura fix-xmara Chindwin mentri \u010b-\u010aini\u017ci okkupaw lil Myitkyina.", "Fi\u010b-\u010aina, il-\u0120appuni\u017ci kellhom iktar su\u010b\u010bessi, fejn irnexxielhom jirb\u0127u l-belt ta' Changsha f'nofs \u0120unju u dik ta' \u0126engyang fil-bidu t'Awissu.", "Ftit wara, dawn da\u0127lu fil-provin\u010bja ta' Guangxi, u reb\u0127u bosta battalji kontra qawwiet \u010bini\u017ci f'Guilin u Liuzhou f'Novembru, kif ukoll g\u0127aqqdu l-qawwiet tag\u0127hom fi\u010b-\u010aina u l-Indo\u010bina sa nofs Di\u010bembru.", "Fil-Pa\u010bifiku, il-qawwiet Amerikani komplew jimbuttaw il-perimetru tal-Pa\u010bifiku.", "F'nofs \u0120unju, fl-1944, bdew offensiva kontra l-g\u017cejjer Mariana u Palau, u rnexxielhom jag\u0127mlu reb\u0127a kbira fil-Ba\u0127ar tal-Filippini fi ftit \u0121ranet.", "Fl-a\u0127\u0127ar t'Ottubru, qawwiet Amerikani invadew il-g\u017cira filippina ta' Leyte; ftit wara, forzi navali Alleati reb\u0127u battalja o\u0127ra fil-Golf ta' Leyte.", "Fis-6 ta' Di\u010bembru, 1944 qawwiet \u0120ermani\u017ci wettqu kontro-attakk fl-Ardennes kontra l-Alleati tal-Punent.", "L-Alleati damu sitt \u0121img\u0127at biex iwaqqfu dan l-attakk.", "Is-Sovjeti\u010bi attakkaw minn \u0121ol-Ungerija, filwaqt li l-\u0120ermani\u017ci telqu l-Gre\u010bja, l-Albanija u \u0121ew imbuttati minn nofsinhar tal-Jugoslavja mill-parti\u0121\u0121jani.", "Fl-Italja, l-Alleati tal-Punent baqg\u0127u mwa\u0127\u0127lin mal-a\u0127\u0127ar linja difensiva.", "F'nofs Jannar tal-1945, is-Sovjeti\u010bi attakkaw minn \u0121ol-Polonja, u mbuttaw lura kwa\u017ci sax-xmara Oder fil-\u0120ermanja, u \u0127atfu l-Prussja tal-Lvant.", "Fl-4 ta' Frar, mexxejja Amerikani, Brittani\u010bi, u Sovjeti\u010bi iltaqg\u0127u f' Yalta.", "Dawn qablu fuq l-okkupazzjoni tal-\u0120ermanja wara l-gwerra u kkonfermaw id-d\u0127ul tal-Unjoni Sovjetika kontra l-\u0120appun x'\u0127in il-\u0120ermanja \u010b\u010bedi.", "Fi Frar, qawwiet tal-Alleati tal-Punent da\u0127lu fil-\u0120ermanja u waslu sax-xmara Renu , sakemm is-Sovjeti\u010bi invadew il-Pomerania u s-Silesia.", "F'Marzu, l-Alleati tal-Punent daru r-re\u0121jun industrijali tar- Ruhr, u qatg\u0127u barra \u0127afna truppi \u0120ermani\u017ci, filwaqt li s-Sovjeti\u010bi avvanzaw fuq Vjenna.", "Fil-bidu t'April, l-Alleati tal-Punent imbuttaw 'il quddiem fl-Italja u da\u0127lu sew fil-\u0120ermanja tal-punent; f'dan i\u017c-\u017cmien, is-Sovjeti\u010bi da\u0127lu f'Berlin.", "F'Jum l-Elba, il-25 t'April, elementi minn forzi Amerikani u Sovjeti\u010bi iltaqg\u0127u flimkien fuq ix-xmara Elba, effetivament l-Alleati kienu qasmu l-\u0120ermanja fi tnejn.", "\u0126afna tibdiliet fit-tmexxija tal-pajji\u017ci bdew ji\u0121ru f'dan i\u017c-\u017cmien.", "Fit-12 t'April, miet il-President Amerikan Roosevelt; li \u0121ie segwit minn Harry Truman.", "Mussolini inqatel mill-parti\u0121\u0121jani taljani fit-28 t'April u jumejn wara, Hitler kkommetta swi\u010bidju, u \u0121ie segwit b\u0127ala mexxej tal-\u0120ermanja minn Karl D\u00f6nitz.", "Il-qawwiet \u0120ermani\u017ci \u010bedew fl-Italja fid-29 t'April u fl-Ewropa tal-Punent fis-7 ta' Mejju.", "Imma l-\u0121lied baqa' sejjer fuq il-front tal-lvant sakemm il-\u0120ermani\u017ci \u010bedew b'mod spe\u010bifiku lis-Sovjeti\u010bi fit-8 ta' Mejju.", "Fi Praga, ir-re\u017cistenza ta' elementi \u0120ermani\u017ci baqg\u0127et g\u0127addejja sal-11 ta' Mejju.", "Fit-teatru Pa\u010bifiku, qawwiet Amerikani bdew javvanzaw fuq il-Filippini u \u0127adu l-Leyte kollha f'1944.", "Wara ni\u017clu f'Lu\u017con f'Jannar 1945 u f'Mindanao f'Marzu.Qawwiet \u010aini\u017ci u Brittani\u010bi reb\u0127u lill-\u0120appuni\u017ci fit-tramuntana ta' Burma, u minn Ottubru sa Marzu bdew jimbuttaw sa Rangoon, li la\u0127qu fit-3 ta' Mejju.", "Qawwiet Amerikani bdew jersqu lejn il-\u0120appun, u \u0127adu lil Iwo Jima sa Marzu, u Okinawa sa \u0120unju.", "Il-\u0127in kollu waqt dawn l-avvanzati, bombardamenti Amerikani mill-ajru \u0127assru bliet \u0120appuni\u017ci, u sottomarini Amerikani fgaw l-importazzjoni ta' kull tip ta' prodott lejn il-\u0120appun.", "Fil-11 ta' Lulju, mexxejja Alleati ltaqg\u0127u f'Potsdam, fejn Berlin.", "Dawn kkonfermaw il-qbil pre\u010bedenti fuq il-\u0120ermanja u re\u0121g\u0127u tennew li l-\u0120appun kellu j\u010bedi bla ebda kundizzjoni spe\u010bifikament bil-kliem li \"l-alternattiva g\u0127all-\u0120appun kienet distruzzjoni immedjata u kompleta \" Matul din il-konferenza, ir-Renju Unit \u017camm elezzjoni \u0121enerali u Clement Attlee \u0127a post Churchill b\u0127ala Prim Ministru.", "Meta l-\u0120appun kompla jmeri li j\u010bedi bla kundizzjoni, l-Istati Uniti tefg\u0127u bombi atomi\u010bi fuq l-ibliet \u0120appuni\u017ci ta' \u0126iroxima u Nagasaki fil-bidu t'Awissu.", "Bejniet dawn i\u017c-\u017cew\u0121 bombi, is-Sovjeti\u010bi invadiet it-territorju tal-Man\u010burja, okkupat mill-\u0120appun, Kif miftiehem f'Yalta.", "Fil-15 t'Awissu, 1945 il-\u0120appun \u010beda, u l-gwerra ntemmet.", "Fi sforz biex tin\u017camm il-pa\u010bi, l-Alleati ffurmaw il-\u0120nus Mag\u0127quda, li uffi\u010bjalment bdew fl-24 t' Ottubru, 1945.", "Minkejja dan, l-alleanza bejn l-Unjoni Sovjetika u l-Alleati tal-Punent kienet di\u0121a bdiet issofri, minn qabel ma spi\u010b\u010bat il-gwerra, u \u017c-\u017cew\u0121 kampijiet malajr waqqfu l-isferi t'influwenza tag\u0127hom.", "Fl-Ewropa, il-kontinent kien maqsum fi tnejn, il-Punent u l-Lvant bil-Purtiera tal-\u0126adid li kienet tg\u0127addi mill-\u0120ermanja okkupata u l-Awstrija okkupata.", "Fl-Asja, l-Istati Uniti okkupaw il-\u0120appun u amministraw il-g\u017cejjer \u0120appuni\u017ci fil-Pa\u010bifiku, filwaqt li s-Sovjeti\u010bi \u0127atfu l-g\u017cejjer ta' Sakhalin u Kuril; i\u017c-\u017cew\u0121 superpotenzi emer\u0121enti qasmu l-Korea bejniethom.", "Tensjonijiet bejn l-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika malajr evlovew fil-formazzjoni tal-alleanza NATO, mmexxija mill-Amerika u l-alleanza tal-Patt ta' Varsavja mmexxija mill-Unjoni Sovjetika; dan kien il-bidu tal-Gwerra l-Bierda bejniethom.", "F'\u0127afna partijiet tad-dinja, il-kunflitt re\u0121a' beda ta\u0127t forma o\u0127ra ftit wara li ntemm uffi\u010bjalment.", "Fi\u010b-\u010aina, il-fazzjonijiet komunisti u nazzjonalisti malajr re\u0121g\u0127u bdew il-gwerra \u010bivili tag\u0127hom.", "Il-komunisti \u0127ar\u0121u rebbie\u0127a u waqqfu r-Repubblika Popolari \u010aini\u017ca fi\u010b-\u010aina kontinentali, filwaqt li qawwiet nazzjonalisti rtiraw lura fuq il-g\u017cira ta' Taiwan.", "Fil-Gre\u010bja, bdiet gwerra \u010bivili bejn qawwiet li j\u017commu mas-sultan, meg\u0127juna mill-Anglo-Amerikani u l-qawwiet komunisti, bir-reb\u0127a tal-qawwiet tas-sultan.", "Ftit wara li ntemmu dawn il-kunflitti, bdiet il-Gwerra tal-Korea bejn il-Korea tan-Nofsinhar, meg\u0127juna mill-qawwiet tal-Punent, u l- Korea tat-Tramuntana, meg\u0127juna mill-Unjoni Sovjetika u \u010b-\u010aina; din il-gwerra ntemmet bi qbil ta' waqfien t'attivitajiet militari, imma l-ebda trattat ta' pa\u010bi ma \u0121ie iffirmat.", "Wara t-tmiem tal-gwerra, beda \u017cmien twil ta' dekoloni\u017cazzjoni fost il-bosta potenzi kolonjali Ewropej.", "Dan \u0121ara min\u0127abba bidliet fl-ideolo\u0121iji politi\u010bi, g\u0127ejja ekonomika wara l-gwerra u x-xewqa tal-popli indi\u0121eni li jkollhom rajhom f'idejhom.", "Fil-ma\u0121\u0121oranza tald-drabi, dawn it-transizzjonijieti kienu pa\u010bifi\u010bi anki jekk kien hemm e\u010b\u010bezzjonijiet b\u0127all-Indo\u010bina, Madagaskar, Indone\u017cja u l-Al\u0121erija.", "F'\u0127afna re\u0121juni se\u0127\u0127u divi\u017cjonijiet, min\u0127abba ra\u0121junijiet etni\u010bi jew ta' reli\u0121jon, min\u0127abba t-tluq tal-qawwiet Ewropej; dan \u0121ara b'mod prominenti fil-Mandat tal-Palestina, li wassal g\u0127all-kreazzjoni t' I\u017crael u l-Palestina, kif ukoll fl-Indja, li \u0121ab mieg\u0127u il-\u0127olqien tad-Dominju tal-Indja u d-Dominju tal-Pakistan.", "L-irkupru ekonomiku wara l-gwerra kien ivarja fid-diversi re\u0121juni tad-dinja , anki jekk b'mod \u0121enerali dan kien po\u017cittiv.", "Fl-Ewropa, il-\u0120ermanja tal-Punent irkuprat malajr u sas-snin \u0127amsin kienet di\u0121a rdupjat il-produzzjoni ekonomika tag\u0127ha.", "L-Italja \u0127ar\u0121et mill-gwerra b'ekonomija mfarrka imma, wkoll sal-\u0127amsinijiet, l-ekonomija Taljana kienet stabbli ferm u kienet qed tikber m'mod mg\u0127a\u0121\u0121el.", "L-ekonomija tar-Renju Unit kienet fi stat ta' rovina, u baqg\u0127et tesperjenza deklin ekonomiku relattiv g\u0127all-g\u0127exieren ta' snin wara l-gwerra.", "Franza re\u0121g\u0127et \u0121iet f'tag\u0127ha malajr, u malajr gawdiet minn tkabbir ekonomiku u moderni\u017cazzjoni.", "L-Unjoni Sovjetika wkoll esperjenzat tkabbir ekonomiku qawwi \u0127afna fis-snin ta' wara l-gwerra.", "FL-Asja, il-\u0120appun esperjenza tkabbir ekonomiku inkredibbli, li wassal biex sas-snin tmenin l-ekonomija \u0120appuni\u017ca ssir wa\u0127da mill-potenzi ekonomi\u010bi mondjali.", "Sal-1953, fi\u010b-\u010aina r-restawrazzjoni ekonomika dehret li la\u0127qet su\u010b\u010bess kbir, tant li l-produzzjoni kienet di\u0121a la\u0127qet il-livelli ta' qabel il-gwerra.", "Dan it-tkabbir kompla, anki jekk twaqqaf g\u0127al \u017cmien qasir min\u0127abba l-esperiment ekonomiku tal-Pass Kbir 'il Quddiem.", "Sa' l-a\u0127\u0127ar tal-gwerra , l-Istati Uniti kienu jipprodu\u010bu madwar nofs il-produzzjoni industrijali mondjali; sa' l-a\u0127\u0127ar tas-snin sebg\u0127in, din id-dominazzjoni kienet naqset sew.", "Stimi g\u0127at-total ta' mejtin madwar id-dinja kollha jvarjaw,imma l-ma\u0121\u0121oranza jsostnu li madwar 60 miljun ru\u0127 mietu fil-gwerra, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 20 miljun suldat u 40 miljun civil.", "\u0126afna minn dawn tal-a\u0127\u0127ar mietu min\u0127abba mard, \u0121u\u0127, massakri u \u0121eno\u010bidji.", "L-Unjoni Sovjetika wa\u0127edha tilfet madwar 27 miljun ru\u0127 fil-gwerra, madwar nofs it-total ta' mejtin.", "Minn dan it-total, madwar 85% kien telf minn na\u0127a tal-Alleati (il-ma\u0121\u0121oranza kienu Sovjeti\u010bi u \u010aini\u017ci) u 15% kienu minn na\u0127a tal-Assi.", "Stima wa\u0121da hi li madwar 12-il miljun \u010bivil mietu f'kampijiet ta' kon\u010bentrament Na\u017cisti, miljun u nofs minn bombardamenti, 7 miljuni fl-Ewropa g\u0127al kaw\u017ci o\u0127ra, u 7 miljuni u nofs fi\u010b-\u010aina g\u0127al ra\u0121unijiet o\u0127ra.", "Il-figuri totali ta' mewtiet u telfien ta' \u0127ajja mhumiex mag\u0127rufa min\u0127abba l-fatt li l-ma\u0121\u0121oranza assoluta tag\u0127hom qatt ma \u0121ew dokumentati.", "\u0126afna minn dawn il-mejtin irri\u017cultaw minn atti ta' \u0121eno\u010bidju mag\u0127mula f'territorji okkupati mill-Assi, kif ukoll krimini ta' gwerra o\u0127ra mill-qawwiet \u0120ermani\u017ci kif ukoll \u0120appuni\u017ci.", "L-iktar atro\u010bit\u00e0 mag\u0127rufa u mag\u0127mula mill-\u0120ermani\u017ci kien l-Olokawst, il-\u0121eno\u010bidju sistematiku tal-Lhud f'territorji kkontrollati mill-\u0120ermani\u017ci u l-alleati tag\u0127hom.", "In-Na\u017cisti wettqu krimini wkoll lejn popli o\u0127ra, fosthom ir-Roma (kif ukoll il-Porajmos), l-iSlavi, u l-omosesswali]], sterminazzjoni ta' madwar \u0127ames miljun ru\u0127.", "G\u0127all-\u0120appun, l-iktar massakru mag\u0127ruf huwa l-Massakru ta' Nanking, fejn bosta mijiet t'eluf \u010bivili \u010bini\u017ci inqatlu u \u0121ew abbu\u017cati.", "Il-Militar \u0120appuni\u017c qatel minn 3 miljun sa iktar minn 10 miljun \u010bivil, fil-ma\u0121\u0121uranza tag\u0127hom \u010bini\u017ci.", "U\u017cu limitat ta' gwerra kimika u biolo\u0121ika minn qawwiet tal-Assi huwa wkoll mag\u0127ruf.", "It-Taljani u\u017caw il-gass mustarda fil-gwerra tal-Abbisinja, filwaqt li l-Armata Imperjali \u0120appuni\u017ca u\u017cat varjet\u00e0 minn dawn l-armi fl-inva\u017cjoni u okkupazjoni ta\u010b-\u010aina u f' kunflitti bikrin kontra s-Sovjeti\u010bi.", "Kemm il-\u0120ermani\u017ci kif ukoll il-\u0120appuni\u017ci sperimentaw dawn l-armi fuq i\u010b-\u010bivili, u f'\u010berti ka\u017ci anki pri\u0121unieri ta' gwerra.", "Filwaqt li bosta krimini tal-Assi ing\u0127ataw prominenza fl-ewwel tribunal internazzjonali tad-dinja, krimini ta' gwerra tal-Alleati ma \u0121ewx trattati bl-istess mod.", "E\u017cempji ta' dawn l-azzjonijiet jinkludu l-moviment furzat ta' nies fl-Unjoni Sovjetika, l-internament ta' \u010bittadini Amerikani b'dixxendenza \u0121appuni\u017ca fl-Istati Uniti, il-massakru Sovjetiku ta' \u010bittadini pollakki u l-u\u017cu kontroversjali ta' bombardamenti strate\u0121i\u010bi ta' zoni \u010bivili f'territorju tal-g\u0127adu, fosthom Dresden.", "Numru kbir ta' mewtiet jistg\u0127u ji\u0121u attributi, anki jekk parzjalment lill-gwerra, b\u0127al-mi\u017cerja fil-Bengal tal-1943.", "In-Na\u017cisti kienu responsabbli g\u0127all-qtil ta' madwar sitt miljun Lhudi (b'ma\u0121\u0121oranza assoluta minnhom Axkenazi) kif ukoll \u017cew\u0121 miljun pollakki etni\u010bi, u madwar erba' miljun o\u0127ra li tqiesu \"ming\u0127ajr dritt li jg\u0127ixu\" (fosthom di\u017cabbli, disturbi mentali, pri\u0121unieri ta' gwerra sovjeti\u010bi, omosesswali, ma\u017cuni, xiehda ta' Jehovah, u nies Roma) b\u0127ala parti minn progamm ta' sterminazzjoni pjanat u e\u017cegwit mill-\u0120ermanja Na\u017cista.", "Madwar 12-il miljun, li l-bi\u010b\u010ba l-kbira tag\u0127hom kienu mil-Lvant tal-Ewropa, kienu ja\u0127dmu fl-ekonomija \u0121ermani\u017ca b\u0127ala furzati.", "Lil hinn mill-kampijiet ta' kon\u010bentrament na\u017cisti, il-Gulags Sovjeti\u010bi, jew kampijiet ta' xog\u0127ol o\u0127ra,wasslu g\u0127all-mewt ta' \u0127afna \u010bittadini ta' pajji\u017ci okkupati, b\u0127al Polonja, Litwanja, Latvja, u l-Estonja, kif ukoll pri\u0121unieri ta' gwerra \u0120ermani\u017ci u \u010bittadini sovjeti\u010bi stess li tqiesu li kienu j\u017commu mal-\u0120ermanja.", "Sittin fil-mija ta' pri\u0121unieri ta' gwerra sovjeti\u010bi mietu fil-gwerra.", "Kampijiet ta' pri\u0121unerija \u0120appuni\u017ci wkoll kellhom rati g\u0127olja ta' mejtin, u \u0127afna mill-pri\u0121unieri kienu jintu\u017caw ukoll g\u0127al xog\u0127lijiet furzati.", "Ir-rati ta' pri\u0121unieri mejtin \u010bini\u017ci kien \u0127afna g\u0127ola; filwaqt li 37,583 pri\u0121unier brittaniku, 28,500 olandi\u017c u 14,473 Amerikan in\u0127elsu wara li l-\u0120appun \u010beda, in-numru ta' \u010bini\u017ci me\u0127lusa kien biss 56.", "Fid-19 ta' Frar, 1942 Roosevelt ffirma 'L-Ordni E\u017cekkutiv tal-Istati Uniti Numru 9066', li interna eluf ta' Amerikani-\u0120appuni\u017ci, Taljani emigrati fl-Amerika, kif ukoll dawk mill-\u0120ermanja, u xi emigranti mill-\u0126awaii li \u0127arbu minn Pearl Harbor.", "150,000 \u0120appuni\u017c \u0121ew internati mill-gvernijiet tal-Kanada u tal-Istati Uniti, u madwar 11,000 \u0120ermani\u017c u Taljan li kienu residenti fl-Istati Uniti.", "L-u\u017cu ta' xog\u0127ol furzat mill-Alleati sar fil-ma\u0121\u0121oranza tal-ka\u017ci fil-Lvant, b\u0127al Polonja, imma iktar minn miljun \u0121ew u\u017cati wkoll fil-Punent.", "Sa Di\u010bembru tal-1945 awtoritajiet Fran\u010bi\u017ci kienu jistmaw li madwar 2,000 pri\u0121unier \u0120ermani\u017c kienu qed imutu jew jispi\u010b\u010baw feruti f'in\u010bident ma' attivitajiet ta' bonifika ta' mini.", "Fl-Ewropa, qabel il-bidu tal-Gwerra, l-Alleati kellhom vanta\u0121\u0121i kbar fil-kampijiet ta' popolazzjoni u ekonomija.", "Fl-1938, l-Alleati tal-Punent (Renju Unit, Franza, Polonja u d-Dominji Brittani\u010bi) kellhom popolazzjoni 30% ikbar u prodott gross domestiku (PGD) ta' 30% ikbar mill-Qawwiet tal-Assi ta' dawk i\u017c-\u017cminijiet (\u0120ermanja u Italja); jekk jing\u0127addu l-Kolonja, il-vanta\u0121\u0121i g\u0127all-Alleati kienu ji\u0121u madwar 5:1 f'popolazzjoni u madwar 2:1 fil-PGD.", "Fl-Asja, i\u010b-\u010aina kellha popolazzjoni sitt darbiet og\u0127la mill-\u0120appun, imma PGD 89% og\u0127la biss; dan ji\u0121i g\u0127al madwar tlett darbiet il-popolazzjoni u PGD 38% og\u0127la jekk wie\u0127ed jinkludi kolonji \u0121appuni\u017ci.", "Anki jekk il-vanta\u0121\u0121i ekonomi\u010bi u ta' popolazzjoni tal-Alleati \u0121ew fgati bl-u\u017cu tat-tattika tal-Blitkrieg, dawn saru l-fatturi de\u010bisivi fl-1942, u wara d-d\u0127ul tal-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika fin-na\u0127a tal-Alleati, il-gwerra intefg\u0127et fuq linji t'attrizzjoni.", "Anki jekk il-kapa\u010bit\u00e0 tal-Alleati li jipprodu\u010bu iktar mill-Assi is-soltu titqies li kienet min\u0127abba l-ammont ta' ri\u017corsi naturali li kellhom l-Alleati, fatturi o\u0127ra, b\u0127ar-riluttanza tal-\u0120ermanja u l-\u0120appun li j\u0127allu lin-nisa jid\u0127lu fis-suq tax-xog\u0127ol, il-bombardament strate\u0121iku tal-Alleati u d-dewmien biex il-\u0120ermanja taqleb g\u0127all-ekonomija bellika, ikkontribwew b'mod qawwi \u0127afna fil-gwerra.", "Mhux hekk biss, kemm il-\u0120ermanja u kif ukoll il-\u0120appun, qatt ma pjanaw li ji\u0121\u0121ieldu gwerra twila, u ma kienux ekwipa\u0121\u0121ati g\u0127aliha.", "Biex itejbu l-produzjoni tag\u0127hom, il-\u0120ermanja u l-\u0120appun u\u017caw miljun ta' nies b\u0127ala skjavi u furzati, il-\u0120ermanja u\u017cat adwar 12-il miljun persuna, il-ma\u0121\u0121oranza tag\u0127hom mil-Lvant tal-Ewropa, filwaqt li l-\u0120appun u\u017ca 'l fuq minn 18-il miljun ru\u0127 fil-Lvant Imbieg\u0127ed.", "Fl-Ewropa, l-okkupazzjoni territorjali \u0121iet ta\u0127t \u017cew\u0121 forom differenti.", "Fil-punent, fit-tramuntana u fi\u010b-\u010bentru tal-Ewropa (Franza, Norve\u0121ja, Danimarka, l-Olanda, u l-Bo\u0127emja u l-Moravia anessi mi\u010b-\u010aekoslovakkja) il-\u0120ermanja stabbilixxiet politika ekonomika li \u0121abret madwar 69.5 biljun reichmark sal-a\u0127\u0127ar tal-gwerra; din is-somma ma tinkludix is-sakke\u0121\u0121 ta' prodotti industrijali, materjali belli\u010bi, materja prima u prodotti o\u0127ra.", "G\u0127alhekk, id-d\u0127ul minn pajji\u017ci okkupati kien iktar minn 40% tad-d\u0127ul minn taxxi fil-\u0120ermanja, figura li wara \u017cdiedet g\u0127al 40% tad-d\u0127ul totali tal-\u0120ermanja g\u0127at-tul tal-gwerra.", "Fil-Lvant, ir-ri\u017corsi naturali u l-materja prima mwieg\u0127da mill-politika ta' lebensraum qatt ma nkisbu min\u0127abba movimenti fil-frontijiet tal-gwerra u l-kun\u010bett sovjetiku li wara irtirati ma jit\u0127alla xejn li seta' jintu\u017ca mill-\u0120ermani\u017ci.", "Bil-kontra tat-territorji okkupati fil-punent, il-politika razzjali na\u017cista kienet tinkora\u0121\u0121ixi brutalit\u00e0 lejn il-popolazzjonijiet Slavi tal-lvant, peress li dawn kienu jitqiesu inferjuri.", "Kienu \u0127afna g\u0127alhekk il-mejtin f'e\u017cekuzzjonijiet tal-massa u massakri ta' tindif etniku.", "Minkejja li gruppi ta' re\u017cistenza \u0121ew iffurmati fit-territorji okkupati, dawn ma tantx fixklu attivitajiet \u0121ermani\u017ci la fil-lvant u lanqas fil-punent, sa tmiem l-1943.", "Fl-Asja, il-\u0120appun kien isejja\u0127 lil pajji\u017ci ta\u0127t okkupazzjoni b\u0127ala parti mill-iSfera ta' ko-prosperit\u00e0 Asjatika, essenzjalment e\u0121emonija \u0121appuni\u017ca f'isem il-liberazzjoni ta' popli kkoloni\u017cati.", "Minkejja li l-qawwiet \u0121appuni\u017ci kienu ng\u0127ataw merb\u0127a b\u0127ala liberaturi minn dominanza Ewropea f'\u0127afna territorji, il-brutalit\u00e0 e\u010b\u010besiva tag\u0127hom dawret l-opinjoni pubblika kontrihom fi ftit \u0121img\u0127at.", "Fl-avvanzati inizjali tag\u0127hom il-\u0120appuni\u017ci \u0127atfu madwar 4 miljun barmil \u017cejt mitluqin fir-ritirata Alleata, u sal-1943 kienu kapa\u010bi j\u017cidu l-produzzjoni ta' \u017cejt fl-Indji tal-Lvant Olandi\u017ci g\u0127al iktar minn 50 miljun barmil, 76% tal-produzzjoni tal-1940", "Matul il-gwerra, l-ajruplani komplew fir-rwolijiet tag\u0127om tal-Ewwel Gwerra Dinjija, dawk ta' rikonjizzjoni, fighters, bombardieri u g\u0127ajnuna tat-truppi tal-art, imma kull kamp \u0121ie avvanzat b'mod konsiderevoli.", "\u017bew\u0121 \u017cidiet importanti kienu dawk tat-trasport mill-ajru, il-kapa\u010bit\u00e0 li tmexxi matejal militari, g\u0127odda u truppi, anki jekk f'numri modesti; u l-u\u017cu tal-bombardament strate\u0121iku, l-u\u017cu ko-ordinat tal-bombardieri biex jattakaw bliet jew \u010bentri \u010bivili bl-g\u0127an li tbaxxi l-produzzjoni u twaqqa' l-moral.", "Armi ta' kontra l-ajru komplew javvanzaw, bi\u017c-\u017cieda ta' difi\u017ci b\u0127ar-radar u artillerija kontra l-ajru, b\u0127all-kanun ta'88mm \u0120ermani\u017c.", "Ajruplani bi propulsjoni jet raw l-ewwel operazzjonijiet tag\u0127hom matul din il-gwerra, u anki jekk id-d\u0127ul tard tag\u0127hom fil-gwerra ftit li xejn kellu effet fuq ir-ri\u017cultat, il-ftit ajruplani li ntu\u017caw matul il-gwerra wasslu g\u0127al tibdil enormi fil-flottot t'ajruplani militari u \u010bivili.", "Fil-ba\u0127ar, filwaqt li avvanzi saru f'kwa\u017ci kull qasam navali, i\u017c-\u017cew\u0121 \u017coni ta' \u017cvilupp kkon\u010bnetraw rwie\u0127hom fuq l-aircraft carriers u s-sottomarini.", "Anki jekk fil-bidu tal-gwerra il-qasam militari ajrunawtiku kellu relattivament su\u010b\u010bessi modesti \u0127afna, azzjonijiet f' Taranto, Pearl Harbor, il-Ba\u0127ar \u010aini\u017c tan-Nofsinhar u l-Ba\u0127ar tal-Koralli malajr stabilixxew lill-aircraft carriers b\u0127ala l-iktar bastiment importanti fi gwerra, iktar mill-bastimenti tal-gwerra.", "Fl-Atlantiku, escort carriers dehru b\u0127ala parti fundamentali tal-konvojs, b'\u017cieda drammatika tar-radju ta' protezzjoni effettiva tal-vapuri u billi soddew it-toqba fl-Atlantiku \u010bentrali.", "Lil hinn mill-effika\u010bja tag\u0127hom, il-carriers kienu \u0127afna iktar ekonomi\u010bi mill-bastiment tal-gwerra min\u0127abba r-ro\u0127s relattiv fil-press tal-ajruplani u l-fatt li ma kellhomx b\u017conn ta' \u0127xuna fl-armaturi ta' protezzjoni tag\u0127hom.", "Kul\u0127add stenna li s-sottomarini, li dehru importanti \u0127afna fl-ewwel gwerra, kienu ser jer\u0121g\u0127u jo\u0127or\u0121u b\u0127ala fundamentali fit-tieni wa\u0127da.", "Il-Brittani\u010bi ffokaw fuq l-i\u017cvilupp ta' mi\u017curi fi sfond ta' gwerra anti-sottomarina, b'tatti\u010bi, g\u0127odda u vapuri, b\u0127as-sonar u l-konvojs; il-\u0120ermanja ffokat iktar fuq l-i\u017cvilupp offensiv ta' din l-arma, b'di\u017cinji b\u0127as-sottomarin Tip VII u t-tattika wolfsrudel.", "Bilmod il-mod, teknolo\u0121iji \u017cviluppati kontinwalment mill-Alleati, b\u0127al Leigh light, qanfud, klamar, u t-torpedos intelli\u0121enti \u0127ar\u0121u rebbie\u0127a.", "Fuq l-art, il-gwerra mbidlet b'mod drastiku mill-frontijiet tal-gwerra stati\u010bi tal-Ewwel Gwerra Dinjija, u saru \u0127afna iktar fluwdi u mobbli.", "Bidla importanti kienet il-kun\u010betti ta' armi kkumbinati, b'kordinazzjoni stretta \u0127afna bejn elementi differenti fil-gwerra; it-tank, li kien di\u0121a ntu\u017ca fl-g\u0127ajnuna tal-fanterija fl-ewwel gwerra, evolva biex sar l-arma primarja g\u0127al dawn il-qawwiet.", "Fl-a\u0127\u0127ar tas-snin tletin, id-disinji tat-tankijiet tal-gwerra kienu di\u0121a avvanzaw \u0127afna iktar minn dawk tal-ewwel gwerra, u l- avvanzati tkomplew matul is-snin tal-gwerra, b'\u017cidiet fil-velo\u010bit\u00e0, armatura u qawwa.", "Sal-bidu tal-gwerra, \u0127afna armati kienu jikkunsidraw it-tank b\u0127ala l-a\u0127jar arma kontriha nnifisha, u \u017cviluppaw tankijiet g\u0127al dak l-iskop spe\u010bifiku.", "Dawn il-\u0127sibijiet \u0121ew negati bl-attaki di\u017castru\u017ci ta' tankijiet b'armaturi \u0127fief kontra xulxin, u bid-duttrina \u0120ermani\u017ca li tevita \u0121lied dirett bejn it-tankijiet; dan tal-a\u0127\u0127ar, flimkien mal-u\u017cu \u0121ermani\u017c tal-armi kkumbinati, kienu fost l-elementi ta' su\u010b\u010bess fit-tattika tal-blitzkrieg fil-Polonja u Franza.", "Intu\u017caw wkoll \u0127afna metodi biex jitkissru t-tankijiet, fosthom artillerija indiretta, u kanuni disinjati kontrihom (kemm mi\u0121budin u mixjin b' sa\u0127\u0127ithom), mini, u suldati b'armi spe\u010bjali, u tankijiet o\u0127rajn.", "Anki jekk \u0127afna armati kienu mekkani\u017cati, il-fanterija baqg\u0127et tifformas-sa\u0127\u0127a prin\u010bipali tal-armati, u matul il-gwerra, \u0127afna mill-armi tal-fanterija kienu jixb\u0127u jew disinjati fuq dawk tal-ewwel gwerra.", "Xi u\u0127ud mill-avvanzi primarji kienu fl-u\u017cu ta' machine guns mobbli, l-iktar e\u017cempju famu\u017c fosthom l- MG42 \u0120ermani\u017c, u \u0127afna submachine guns li kienu tajbin \u0127afna g\u0127al \u0121lied mill-qrib, f'\u0121ungli jew \u010bentri urbani.", "L-assault rifle, kien \u017cvilupp li sar fl-a\u0127\u0127ar tal-gwerra, li kien jag\u0127qqad l-a\u0127jar fost il-vanta\u0121\u0121i tar-rifle u tas-submachine gun, sar l-istandard tal-armati wara l-gwerra.", "Fil-kamp ta' komunikazzjonijiet, \u0127afna mill-pajji\u017ci belli\u0121\u0121erenti kbar pruvaw isolvi l-problemi tal-kumplessit\u00e0 u s-sigurt\u00e0 pre\u017centati fl-u\u017cu ta' kodi\u010bi fil-kriptografija billi \u0127olqu bosta magni apposta, l-iktar famu\u017ca fosthom il-magna Enigma tal-\u0120ermanja.", "SIGINT \"(signals intelligence)\" kien il-pro\u010bess li j\u0127assar id-dekriptazjoni, bl-iktar e\u017cempji mag\u0127rufa jkunu l-Brittanika ULTRA u d-dekriptazzjoni alleata tal-kodi\u010bi navali \u0121appuni\u017ci.", "Aspett importanti ie\u0127or tal-intelli\u0121enza militari kien l-u\u017cu t'operazzjonijiet ta' ta\u0127wid tal-g\u0127adu, operazzjonijiet li l-Alleati u\u017caw g\u0127al bosta drabi b'\u0127afna su\u010b\u010bessi, fosthom l-operazzjonijiet Mincemeat u Bodyguard, li dawwret l-attenzjoni \u0120ermani\u017ca mill-inva\u017cjonijiet ta' Sqallija u n-Normandija, rispettivament.", "Ri\u017cultati importanti o\u0127ra mil\u0127uqa fil-kampijiet tal-in\u0121injerija u t-teknolo\u0121ija li waslu jew matul jew b'ri\u017cultat tal-gwerra jinkludu l-kompjuters (Z3, Colossus, u ENIAC), missili gwidati u rokits moderni, il-Pro\u0121ett Manhattan u l-i\u017cvilupp tal-armi nukleari, l-i\u017cvilupp ta' portijiet artifi\u010bjali u pajpijiet ta\u017c-\u017cejt ta\u0127t il-kanal ingli\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2106", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2106", "title": "\u0126'Attard", "text": ["\u0126'Attard", "\u0126'Attard hu ra\u0127al fi\u010b-\u010bentru ta' Malta, b'popolazzjoni ta' madwar 10,000 ru\u0127.", "Flimkien ma' \u0126al Balzan u \u0126al Lija, jifforma parti mit-\"Tlett Villa\u0121\u0121i\".", "\u0126'Attard sar parro\u010b\u010ba fl-1499 u il-patruna tieg\u0127u hija Santa Marija.", "Ra\u0127al arju\u017c \u0127afna u jista' jitqies b\u0127ala sabi\u0127, l-aktar li llum fih inbnew bosta djar kbar u vilel ta' min jitg\u0127axxaq bihom.", "Il-postijiet ta' \u010berta importanza i hemm fih huma \"il-Palazz ta' Sant'Anton\" u l-\u0121onna tieg\u0127u, l-\"Istadju Nazzjonali\" kif ukoll il-\"Park Nazzjonali\", u l-\"Villa\u0121\u0121 ta' l-Arti\u0121janat\" f' \"Ta' Qali\".", "\u0126'Attard huwa msemmi g\u0127all-ward u l-fjuri li jkabbar kif tixhed il-mottu tieg\u0127u \"Floriger Rosis Halo\" (Iffjurit bil-Ward Imfewwa\u0127).", "Koordinati: Isma l'innu"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2107", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2107", "title": "\u0126al Balzan", "text": ["\u0126al Balzan", "\u0126al Balzan hu l-isem ta' ra\u0127al zg\u0127ir fi\u010b-\u010bentru ta' Malta.", "Flimkien ma' \u0126'Attard u \u0126al Lija, jifforma parti mit-\"Tliet Villa\u0121\u0121i\".", "Ir-ra\u0127al kien jikkonsisti fi ftit djar u g\u0127elieqi, i\u017cda ma\u017c-\u017cmien kiber u fis-seklu 17 sar parro\u010b\u010ba.", "B\u0127alissa r-ra\u0127al g\u0127andu ftit iktar minn 4,000 abitant, il-\u0121enerazzjoni l-\u0121dida tg\u0127ix 'il barra mi\u010b-\u010bentru.", "Hu ma\u0127sub li l-isem \"Balzan\" g\u0127andu ori\u0121ini G\u0127arbija, probabbilment min\u0127abba \u017c-\u017cebbu\u0121 li kien jinsab fl-in\u0127awi.", "Il-Knisja Parrokjali, mibnija f'nofs is-seklu 17, hi dedikata lil Marija Annunzjata.", "Ir-ra\u0127al jiffeste\u0121\u0121a wkoll il-festa ta' San Valentinu.", "Koordinati:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2108", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2108", "title": "Birgu", "text": ["Birgu", "Il-Birgu hija belt \u017cg\u0127ira li kellha rwol kru\u010bjali fl-Assedju l-Kbir tal-1565.", "Fi tmiem il-2005 din il-belt kienet tg\u0127odd 3,033 ru\u0127, li minnhom kien hemm 1,557 ir-ra\u0121el u 1,476 il-mara.", "Il-Birgu twaqqaf fuq lsien t'art fil-Port il-Kbir, wara l-kenn tal-Forti Sant'An\u0121lu, mag\u0127ruf fi\u017c-\u017bmien Nofsani b\u0127ala l-\"Castrum Maris\", hu kien iservi b\u0127ala l-port prin\u010bipali tal-g\u017cejjer Maltin.", "Mal-wasla tal-Kavallieri ta' San \u0120wann fl-1530, il-Birgu sar il-ba\u017ci tal-flotta tal-Ordni, u il-kwartieri prin\u010bipali tal-Kavallieri, g\u0127aliex il-belt kapitali, l-Imdina, kienet 'il \u0121ewwa fil-g\u017cira u mhux prattika g\u0127al flotta.", "L-Ordni sa\u0127\u0127a\u0127 il-Forti ta' Sant An\u0121lu, tella swar fuq in-na\u0127a ta' \u0121ewwa u ffortifika il-peni\u017cola fil-qrib, l-Isla.", "Wara l-Assedju tal-1565, il-Gran Mastru La Vallette idde\u010bieda li jibni belt \u0121dida fl-g\u0127olja ta' fa\u010b\u010bata, l-G\u0127olja Xiberras, dik li ma\u017c-\u017cmien saret il-Belt Valletta.", "Wara l-Assedju, il-belt tal-Birgu tlaqqmet b\u0127ala \"Citt\u00e0 Vittoriosa\", \"il-belt rebbie\u0127a\" bit-Taljan.", "Il-Knisja Parrokjali hi ddedikata lil San Lawrenz, u l-festa ssir fl-10 t'Awwissu.", "Festa o\u0127ra hija din ta' San Duminku.", "Koordinati:", "Fost in-nies mag\u0127rufa mill-Birgu li taw kontribut nazzjonali hemm Pawlu Boffa, Prim Ministru Laburista bejn l-1947-50 u li twieled hawn fit-30 ta' \u0120unju 1890.", "Id-dar tieg\u0127u fejn twieled u trabba tinsab b\u0127alissa fi stat ta' telqa.", "It-tim tal-futbol Vittoriosa Stars twaqqaf minn Feli\u010b Grima fl-1906, g\u0127alkemm hemm \u0127jiel li Vittoriosa Melita kienu di\u0121a lg\u0127abu fl-1902.", "Fl-1912 bdew jie\u0127du sehem fil-Kampjonat Malti.", "G\u0127alkemm il-Vittoriosa Stars huma tim minn belt \u017cg\u0127ira xorta baqg\u0127u jie\u0127du sehem, anki jekk l-unuri kienu l-ftit.", "Fl-1954-55 reb\u0127u t-Tieni Divi\u017cjoni u s-sena ta' wara dehru fl-g\u0127ola kampjonat Malti.", "Wara sena \u0121ew relegati, sakemm fl-1975-76 \u0121ew it-tieni fit-Tieni Divi\u017cjoni u promossi.", "Din id-darba rnexxilhom i\u017commu sentejn mal-kbar sakemm fl-1977 tilfu posthom.", "Illum it-tim jilg\u0127ab fil-format \u0121did tal-Kampjonat Premier.", "Il-ka\u017cin pre\u017centi jinsab fid-dar imsejj\u0127a \"Domus Panis Celestis\", illi qabel kienet isservi b\u0127ala wa\u0127da ta' tag\u0127lim reli\u0121ju\u017c tal-Mu\u017cew."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2109", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2109", "title": "Birkirkara", "text": ["Birkirkara", "Birkirkara hija belt fi\u010b-\u010bentru ta' Malta.", "Hija l-aktar belt popolata fuq il-g\u017cira, bit-23,034 abitant f'Marzu 2018.", "Il-belt tikkonsisti f'\u0127ames parro\u010b\u010bi awtonomi: Santa Elena, San \u0120u\u017cepp \u0126addiem, il-Madonna tal-Karmnu, Santa Marija u San \u0120or\u0121 Preca (Swatar).", "G\u0127andha wkoll wie\u0127ed mill-kulle\u0121\u0121i l-i\u017cjed famu\u017ci f'Malta, il-Kulle\u0121\u0121 San Alwi\u0121i.", "Birkirkara hija l-belt tal-eks President u eks Prim Ministru Edward Fenech Adami u l-eks Primi Ministru Alfred Sant u wkoll il-post fejn twieled l-ewwel President ta' Malta Anthony Mamo.", "Il-Mottu tal-belt huwa \"\"In hoc signo vinces\"\" (\"B'dan is-sinjal inti tirba\u0127\") g\u0127all-vi\u017cjoni tas-salib li kellu l-Imperatur Kostantinu bin Santa Elena, li wasslet g\u0127all-konver\u017cjoni tieg\u0127u g\u0127all-fidi Nisranija, u l-arma g\u0127andha salib a\u0127mar sempli\u010bi, b'kuruna fuqha.", "Il-Parro\u010b\u010ba ta' Birkirkara kienet ilha mill-1360 bil-kappella ta' Santa Elena fil-limiti tal-G\u0127arg\u0127ar.", "Fl-1436, l-Isqof Mons. Dusina rrikonoxxiha b\u0127ala wa\u0127da mill-g\u0127axar Parro\u010b\u010bi ta' Malta.", "Fil-5 ta' Di\u010bembru 1630, Papa Urbanu VIII waqqaf il-Kolle\u0121jata Elenjana permezz ta' Bolla Papali bl-isem \"Sacri Apostolatus Ministerio\".", "Dan kien fi \u017cmien il-Kappillan Dun Filippu Borgia (1567-1649).", "Il-Knisja ta' Santa Elena nbniet f'post aktar \u010bentrali ta' Birkirkara u akbar fid-daqs minn ta' qabilha, u hi r-raba' knisja parrokkjali.", "Din bdiet tinbena fl-1727, meta l-Isqof Gaspare Gori Mancini qieg\u0127ed l-ewwel \u0121ebla tal-Knisja.", "Ta\u0127t l-ewwel \u0121ebla tqieg\u0127du midalja ta' Santa Elena kif ukoll l-ismijiet tal-Papa u l-Isqof ta' dak i\u017c-\u017cmien.", "Fl-20 ta' Ottubru 1782, l-Isqof Vincenzo Labini ikkonsagra l-Knisja ta\u0127t it-titlu tal-Imperatri\u010bi Santa Elena.", "Fit-18 ta' Jannar 1950, Papa Piju XII g\u0127olla l-Knisja g\u0127all-unur ta' Ba\u017cilka Minuri bl-unuri kollha.", "Il-knisja ta' Santa Marija, mag\u0127rufa b\u0127ala l-Knisja l-Qadima ta' Birkirkara, tinsab il-barra mi\u010b-\u010bentru storiku ta' Birkirkara, fuq il-na\u0127a l-o\u0127ra tal-wied.", "Inbniet g\u0127all-\u0127abta tal-1607 fuq pjanta ta' Vittorio Cassar, iben \u0120lormu Cassar.", "Meta Vittorio Cassar miet, fl-1607, ix-xog\u0127ol fuq il-knisja tkompla minn Tommaso Dingli.", "Fil-post fejn hemm il-knisja llum, qabel kien hemm knisja medjevali.", "Meta l-Kapitlu idde\u010bieda li jitlaq mill-knisja u jmur fil-Knisja ta' Sant' Elena riedu jwaqqg\u0127u l-knisja l-qadima.", "Wara 120 sena il-knisja ing\u0127alqet u \u0121iet abbandunata.", "Dun Gejtanu Mannarino, mag\u0127ruf g\u0127ar-Rewwixta tal-Qassisin tal-1775, indifen f'din il-knisja.", "Matul il-Pesta l-Kbira tal-1813, f'din il-knisja ndifnu l-mejtin.", "Sa madwar l-1850 il-koppla tal-Knisja kienet g\u0127adha f'postha, imma partijiet mis-saqaf kienu ga waqg\u0127u sa mill-1830.", "Fl-1969, beda xog\u0127ol kbir fuq din l-knisja biex tkun tista' ter\u0121a' tibda tintu\u017ca wara \u0127afna snin ta' abbandun totali.", "Fl-1992, l-Arcisqof \u0120u\u017ceppi Mercieca kien \u0127ass il-b\u017conn pastorali li din i\u017c-\u017cona ta' Birkirkara tkun awtonoma, ji\u0121ifieri indipendenti mill-parro\u010b\u010ba ta' Sant' Elena.", "Nhar it-8 ta' Mejju 2005, i\u017c-\u017cona pastorali awtonoma ta' Santa Marija re\u0121g\u0127et saret Parro\u010b\u010ba g\u0127aliha.", "Koordinati:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2110", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2110", "title": "Kristjane\u017cmu", "text": ["Kristjane\u017cmu", "Il-Kristjane\u017cmu jew ir-Reli\u0121jon Nisranija, tinkludi l-knejjes kollha li kienu jiffurmaw parti mill-ewwel moviment ta' twemmin fil-verit\u00e0 u l-e\u017cistenza f'\u0120es\u00f9 Kristu.", "Dawn jissej\u0127u \"Kristjani\" jew \"Insara\".", "Ir-Reli\u0121jon Nisranija, hija l-ikbar reli\u0121jon fid-dinja u tinsab fil-kontinenti kollha fejn jg\u0127ixu n-nies.", "Iktar minn 2 biljun ru\u0127 huma Insara.", "I\u017cda fost dawn l-Insara je\u017cistu differenzi, u\u0127ud minnhom mhux \u017cg\u0127ar, g\u0127alkemm i\u0127addnu \u0127afna twemmin komuni li jg\u0127aqqadhom flimkien.", "Dan it-terminu jintu\u017ca qabel xejn g\u0127all-perjodu tal-ewwel elf sena qabel ma se\u0127\u0127ew ix-xi\u017cmi bejn l-Insara tal-Punent, li baqg\u0127u mal-Papa, u l-Insara tal-Lvant, mag\u0127quda ta\u0127t il-mant tal-Patrijarka ta' Kostantinopli.", "Dan il-perjodu jibda mal-mewt ta' \u0120esu Kristu u jag\u0127laq fl-1054 meta se\u0127\u0127et ix-Xi\u017cma.", "It-terminu \"Kristjani\" jew \"Insara\" wara l-1054 jista' jintu\u017ca g\u0127al kwalunkwe denominazzjoni tal-Kristjane\u017cmu: prin\u010bipalment, il-Kattoli\u010bi\u017cmu Ruman (dawk l-Insara li \u017cammew lill-Papa b\u0127ala mexxej spiritwali tag\u0127hom), l-Ortodossi (dawk li ma xtaqux lill-Papa u baqg\u0127u ta\u0127t il-Patrijarki tag\u0127hom) u, wara ftit sekli, il-Protestanti li huma stess huma ssuddivi\u017ci fil-Luterani, il-Kalvinisti u l-Anglikani, fost l-o\u0127rajn.", "Je\u017cistu wkoll ammont ta' setet li jsej\u0127u lilhom infushom b\u0127ala Kristjani, imma \u0127afna mid-drabi dawn ma ji\u0121ux rikonoxxuti mil-frieg\u0127i l-o\u0127ra \u0127abba konnessjoni ma' xi ideat, li skont l-o\u0127rajn huma ere\u017ciji hekk kif deskritti fil-Kon\u010bilji tal-Knisja fl-ewwel sekli tal-e\u017cistenza tag\u0127ha.", "Wa\u0127da mill-ewwel stqarrijiet tal-Fidi hija l-Kredu, hekk imsejja\u0127 \"tal-Appostli\".", "\"1.", "Jiena nemmen f'Alla l-Missier li jista' kollox, li \u0127alaq is-sema u l-art", "2. u f'\u0120esu Kristu, Ibnu wie\u0127ed Sidna,", "3. li kien kon\u010beput mill-Ispirtu s-Santu, twieled minn Marija Vergni,", "4. bata ta\u0127t Ponzju Pilatu, sallbuh, miet u difnuh,", "5. ni\u017cel bejn l-imwied, fit-tielet jum qam minn bejn l-imwiet,", "6. tela' fis-smewwiet, qieg\u0127ed in-na\u0127a tal-lemin t'Alla l-Missier, li jista' kollox,", "7. minn hemm g\u0127andu ji\u0121i biex jag\u0127mel \u0127aqq mill-\u0127ajjin u mill-mejtin.", "8.", "Nemmen fl-Ispirtu s-Santu,", "9. il-Knisja Mqaddsa Kattolika, ix-xirka tal-qaddisin,", "10. il-ma\u0127fra tad-dnubiet,", "11. il-qawma tal-imwiet,", "12. u l-\u0127ajja ta' dejjem.", "Amen.\"", "Stqarrija o\u0127ra bikrija ta' fidi hija l-Kredu ta' Ni\u010bea-Kostantinopli:", "\"Jiena nemmen f' Alla wie\u0127ed, il-Missier li jista' kollox, li \u0127alaq is-sema u l-art, dak kollu li jidher u dak li ma jidhirx.", "U f'Mulej wie\u0127ed \u0120es\u00f9 Kristu, Iben wa\u0127dieni ta' Alla, imnissel mill-Missier qabel kull \u017cmien.", "Alla minn Alla, dawl minn dawl, Alla veru minn Alla veru, imnissel, mhux mag\u0127mul, natura wa\u0127da mal-Missier: u bih sar kollox.", "Ni\u017cel mis-smewwiet g\u0127alina l-bnedmin u g\u0127all-fidwa tag\u0127na.", "U \u0127a l-\u0121isem bis-setg\u0127a ta' l-Ispirtu s-Santu minn Marija Ver\u0121ni u sar bniedem.", "Sallbuh g\u0127alina, bata ta\u0127t Ponzju Pilatu, miet u difnuh, u fit-tielet jum qam minn bejn l-imwiet, skond il-Kotba Mqaddsa, u tela' s-sema, u qieg\u0127ed fuq il-lemin tal-Missier.", "U g\u0127andu jerga' ji\u0121i bil-glorja biex jag\u0127mel \u0127aqq mill-\u0127ajjin u mill-mejtin, u s-saltna tieg\u0127u ma jkollhiex tmiem.", "U fl-Ispirtu s-Santu, Mulej li jag\u0127ti l-\u0127ajja: li \u0121ej mill-Missier u mill-Iben; li hu meqjum u mwe\u0121\u0121ah flimkien mal-Missier u ma' l-Iben: hu li tkellem b'fomm il-profeti.", "U fi Knisja wa\u0127da, qaddisa, kattolika, appostolika.", "Nistqarr mag\u0127mudija wa\u0127da g\u0127all-ma\u0127fra tad-dnubiet.", "U nistenna l-qawma mill-imwiet, u l-\u0127ajja ta\u017c-\u017cmien li \u0121ej.", "Amen.\"", "G\u0127all-Insara kollha, il-persuna ta' \u0120es\u00f9 Kristu hija wa\u0127da \u010bentrali.l-insara jaqblu li \u0127ajtu g\u0127andha tittie\u0127ed b\u0127ala e\u017cempju u li t-tag\u0127lim tieg\u0127u dwar l-im\u0127abba u d-dixxipulat g\u0127andhom ikunu s-sisien tar-relazzjonijiet bejn il-bnedmin.", "Dak li nafu dwar \u0120esu, storikament insibuh fl-Evan\u0121elji tat-Testment il-\u0120did fil-Bibbja.", "Kotba o\u0127ra tat-Testment il-\u0120did ji\u0121bor fil-qosor it-twemmin tal-knisja Nisranija tal-bidu.", "San Pawl, ng\u0127idu a\u0127na, kien jemmen li \u0120esu ma kienx biss il-perfezzjoni tal-\u0127ajja umana i\u017cda li kien ukoll Alla.", "\u0120esu kien isejja\u0127 lil Alla \"Missier\" u g\u0127alhekk l-Insara jsej\u0127u lil \u0121esu \"l-Iben ta' Alla.\"", "Il-mewt bit-tislib u l-qawmien mill-mewt ta' \u0120esu, g\u0127amlu mis-salib i\u010b-\u010bentru tal-fidi Nisranija u s-simbolu ewlieni ta' l-im\u0127abba \u0127elliesa ta' Alla l-Missier.", "Din l-im\u0127abba, fit-Testment il-\u0121did u fit-tag\u0127lim Nisrani, hija l-iktar attribut (kwalita) importanti f'Alla.", "L-Insara jemmnu li Alla huwa omnipotenti, \u0121ust, infinit u immutabbli, i\u017cda fuq kollox li \"Alla huwa m\u0127abba.\"", "Il-\u0127olqien mix-xejn tad-dinja u l-\u0127olqien tal-bniedem kienu espressjonijiet ta' dik l-im\u0127abba, kif kienet ukoll il-mi\u0121ja ta' Kristu.", "Il-po\u017cizzjoni spe\u010bjali ta' Kristu wasslet lill-ewwel Insara biex 'ipo\u0121\u0121uh' flimkien mal-Missier u iktar tard ma' \"l-Ispirtu s-Santu, li l-Missier bag\u0127at fl-isem ta' \u0120es\u00f9\" - kif tinsab fil-forma u\u017cata fis-sagrament tal-mag\u0127mudija u f'\u0127afna kredi tal-ewwel sekli.", "Wara \u0127afna kontroversji u riflessjoni, dik l-istqarrija \u0127adet il-forma tad-duttrina ta' Alla b\u0127ala Trinit\u00e0, Alla wie\u0127ed fi tliet persuni.", "Il-mag\u0127mudija \"fl-isem tal-Missier u ta' l-Iben u tal-Ispirtu s-Santu\" kienet sa mill-bidu l-mod kif Insara \u0121odda jid\u0127lu fil-Knisja.", "Ir-ritwal l-ie\u0127or a\u010b\u010bettat fost l-Insara huwa l-Ewkaristija, jew l-Ikla tal-Mulej, li fiha l-Insara jaqsmu flimkien il-\u0127ob\u017c u l-inbid, li permezz tag\u0127hom jesprimu u jag\u0127rfu r-realta tal-pre\u017cenza ta' Kristu hekk kif ifakkruh fl-g\u0127aqda ta' dawk li jemmnu.", "L-Ewkaristija i\u017cda saret ukoll wa\u0127da mill-iktar kwistjonijiet ja\u0127arqu fost l-Insara, li ma jaqblux dwar il-\"pre\u017cenza\" ta' Kristu fil-\u0127ob\u017c u nbid ikkonsagrat u dwar l-effett li t\u0127alli f'min jir\u010beviha.", "Aspett fundamentali tal-fidi Nisranija hija l-komunita Nisranija nnifisha \u2014 il-knisja.", "Kristu wieg\u0127ed lid-dixxipli li se jibqa' mag\u0127hom \"g\u0127al dejjem, sal-a\u0127\u0127ar ta\u017c-\u017cmien\" u dan se\u0127\u0127 fil-\"\u0121isem mistiku tieg\u0127u fid-dinja,\" il-knisja kattolika (universali).", "Ir-relazzjoni ta' din il-knisja g\u0127ad-diversi forom ta' Kristjanita madwar id-dinja kollha hija l-ikbar fattur ta' konflitt bejn dawn il-forom ta' knisja.", "Il-Kattoli\u010bi Rumani jemmnu li huma l-Knisja vera u xi Protestanti wkoll jemmnu li huma l-knisja vera.", "I\u017cda, iktar ma jg\u0127addi \u017c-\u017cmien, iktar l-Insara ta' kull denominazzjoni, qed ja\u0127dmu g\u0127all-g\u0127aqda mill-\u0121did bejn il-knejjes Insara.", "Il-Moviment Ekumeniku huwa moviment li ja\u0127dem g\u0127all-koperazzjoni u g\u0127all-g\u0127aqda bejn il-knejjes Insara.", "Il-kelma \"ekumeniku\" \u0121ejja mill-Grieg \"oikoumene\" (\"universali\"); g\u0127alhekk il-kon\u010bilji ekumeni\u010bi tal-knisja, li l-ewwel wie\u0127ed sar f'Ni\u010bea fis-sena 325, kienu jissej\u0127u hekk g\u0127ax ir-rappre\u017centanti kienu ji\u0121u mill-knejjes ta' minn madwar id-dinja kollha mag\u0127rufa dak i\u017c-\u017cmien.", "Fis-seklu 19, il-kelma ekumeniku saret tfisser il-\u0127idma tal-Knisja Kattolika g\u0127all-g\u0127aqda ta' l-Insara u g\u0127at-ti\u0121did tal-Knisja.", "Sas-seklu 20, ftit li xejn saru sforzi biex l-Insara jer\u0121g\u0127u jing\u0127aqdu flimkien wara sekli ta' firdiet, ir-Riforma Protestanta u kwistjonijiet o\u0127ra.", "Kienu l-Protestanti li fil-bidu tas-seklu 20 bdew ja\u0127dmu fil-moviment ekumeniku.", "Il-\"World Missionary Conference\" tal-1910, li sar f'Edinburgh, kien il-bidu ta' l-ekumeni\u017cmu kif nafuh illum.", "Fl-1948 twaqqaf il-World Council of Churches, li fil-bidu tas-snin tmenin kien jinkludi iktar minn 295 knisja f'iktar minn 90 pajji\u017c.", "Dan kollu sar mill-Protestanti sakemm fl-1920, il-Patrijarkat ta' Kostantinopli \u0127are\u0121 en\u010biklika li ssejja\u0127 lill-Insara kollha biex jing\u0127aqdu.", "Il-Knejjes Ortodossi tal-Lvant ilhom membri tal-World Council sa mit-twaqqif tieg\u0127u.", "I\u017cda l-Knisja Kattolika baqg\u0127et ma a\u010bettatx dan il-moviment.", "G\u0127all-Knisja, l-g\u0127aqda tal-knisja kienet tfisser li s-\"setet\" xi\u017cmati\u010bi jer\u0121g\u0127u lura lejn il-\"knisja wa\u0127da u vera\".", "Il-bidla \u0121iet fl-1959, meta l-Papa \u0120wanni XXIII sejja\u0127 il-Kon\u010bilju.", "Il-Papa \u0127oloq Segretarjat g\u0127all-G\u0127aqda ta' l-Insara.", "G\u0127all-ewwel darba, fl-1961 huwa ppermetta li osservaturi Kattoli\u010bi jattendu uffi\u010bjalment g\u0127all-assemblea tal-World Council of Churches.", "Meta Vatikan II feta\u0127 il-bibien tal-Basilika ta' San Pietru fl-1962, l-osservaturi Protestanti u Ortodossi ing\u0127ataw postijiet ta' unur u \u0121ew inklu\u017ci fil-\u0127idma kollha tal-Kon\u010bilju.", "L-2500 isqof Kattoliku li attendew il-Kon\u010bilju (1962-65) trattaw l-g\u0127aqda ta' l-Insara.", "Id-digriet tag\u0127hom, li \u0127are\u0121 fl-1964, ma kienx jitkellem fuq \"xi\u017cmati\u010bi\" i\u017cda fuq \"a\u0127wa mifrudin minna\" u kkundanna dnubiet kontra l-g\u0127aqda li saru tul is-snin, kemm minn Kattoli\u010bi, kif ukoll minn Protestanti.", "Is-su\u010b\u010bessur tieg\u0127u, Papa Pawlu VI, fl-1964 kellu laqg\u0127a storika u ta' \u0127biberija mal-Patrijarka Ortodoss f'\u0121erusalemm, l-ewwel laqg\u0127a bejn il-mexxejja ta\u017c-\u017cew\u0121 knejjes wara 500 sena.", "Fl-1966, l-ar\u010bisqof ta' Canterbury, kap tal-Knisja Anglikana \u017car lill-Papa Pawlu VI, u fl-1967 il-Papa \u017car lill-Patrijarka Ortodoss fit-Turkija.", "Fit-tmeninijiet, il-moviment ekumeniku ra qbil fuq kwistjonijiet duttrinali li qabel kienu jqajmu \u0127afna di\u017cgwid, u koperazzjoni fil-livelli kollha.", "Dan sar min\u0127abba diskussjonijiet li kienu saru fis-snin sebg\u0127in bejn id-diversi knejjes Insara\u2014Anglikani, Ortodossi, Protestanti, u Kattoli\u010bi.", "Il-Kattoli\u010bi u l-World Council of Churches \u0127admu flimkien f'oqsma b\u0127al \u0127idma g\u0127all-pai, studji dwar \u017cvilupp dinji, u g\u0127ajnuna g\u0127all-vittmi tad-di\u017castri.", "Dawk li qed ja\u0127dmu g\u0127all-g\u0127aqda bejn il-knejjes jag\u0127mluha \u010bara, li huma mhumiex ifittxu g\u0127aqda li tinsa d-differenzi ba\u017ci\u010bi ta' twemmin.", "\u0126afna jsostnu li baqa' \u0127afna ostakli i\u017cda progress jista' jsir jekk jag\u0127fsu iktar fuq dak li jg\u0127aqqadhom milli fuq dak li jifridhom."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2114", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2114", "title": "Bormla", "text": ["Bormla", "Koordinati:", "Bormla, hi belt f'Malta, l-ikbar wa\u0127da mill-grupp ta' tlett ibliet li jifformaw il-Kottonera.", "Bormla tissejja\u0127 ukoll \"Cospicua\", laqam li jwassal minn \u017cmien il-Kavallieri, probabilment min\u0127abba s-swar majestu\u017ci tag\u0127ha.", "F'Di\u010bembru 2005 kienet tg\u0127odd 6,092 ir-ru\u0127.", "Bormla tinsab bejn il-Birgu u l-Isla.", "Dawn it-tlett ibliet jifformaw \u017cona ta' bini fuq xaqliba mill-Port il-Kbir, fa\u010b\u010bata mill-Belt Valletta.", "Bormla kienet l-a\u0127\u0127ar belt minn dawn it-tlieta li nbniet.", "Il-fortifikazzjonijiet tag\u0127ha, mibnijin mill-Kavallieri ta' San \u0120wann, huma tant kbar u fel\u0127ana li kif tarahom tinduna bis-sa\u0127\u0127a u x-xog\u0127ol li ntefaq fuqhom.", "Il-festa ta' Bormla hi fit-8 ta' Di\u010bembru, f'unur l-Immakulata Kun\u010bizzjoni.", "L-ori\u0121ini tal-kelma \"Bormla\" probabilment ji\u0121i mill-isem \"Bir-Mula\": il-\"Bir tal-Mulej\".", "Fl-1722 il-Gran Mastru Zondadari ddikjaraha belt, ta\u0127t l-isem ta' \u010aitt\u00e0 Cospicua.", "Fl-1776, l-Ordni beda jibni ba\u010bir f'Bormla.", "Minn hawn 'il quddiem, Bormla kellha tkun marbuta ma' l-industrija tat-Tarznari.", "Min\u0127abba f'hekk, Bormla kienet milquta bl-ikrah fit-Tieni Gwerra Dinjija."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2115", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2115", "title": "Fgura", "text": ["Fgura", "Il-Fgura hija belt fin-nofsinhar ta' Malta u hija wie\u0127ed mit-68 kunsill lokali.", "L-ori\u0121ini tal-isem tal-lokal mhux \u010bert.", "U\u0127ud isostnu li \u0121ej mill-kelma \"figura\" b'referenza g\u0127ax-xbieha tal-Madonna tal-Karmnu li kienet te\u017cisti fil-lokal sa mis-seklu sbatax, u li kienet tissejja\u0127 \"il-figura tal-Madonna\".", "O\u0127rajn ja\u0127sbu li l-isem ori\u0121inali kien 'Tal-Fgura' u jaraw konnessjoni mal-istess isem ta' post fl-Gharb (G\u0127awdex).", "Tradizzjoni vokali u \u0127ajja tg\u0127ix fl-isem tal-belt: l-istudju\u017c E.B. Vella qabbel \"Fgura\" mal-kelma Maltija \"Figura\" - bl-Ingli\u017c \"Figure\".", "Dan jirrigwarda d-drawwa ta' abitanti anzjani ta' din il-belt, li tieqaf quddiem ni\u010b\u010ba dedikata lill-Madonna tal-G\u0127olja tal-Karmelu.", "Kienet id-drawwa li n-nies tal-Fgura jsej\u0127u din l-istatwa \"il-figura\".", "L-istemma tal-Fgura hija mag\u0127mula minn strixxa orizzontali \u0127amra li fiha tliet stilel tad-deheb b'\u0127ames ponot, i\u010b\u010bentrati fuq sfond abjad.", "Jum il-Fgura \u0121ie stabbilit mill-kunsill lokali fl-1994, u l-ewwel \u010belebrazzjoni tieg\u0127u saret fit-30 ta' Ottubru.", "Issa huwa \u010b\u010belebrat fl-a\u0127\u0127ar \u0126add ta' Ottubru.", "Il-qaddis patrun tal-Fgura hija l-Madonna tal-Karmelu u festa annwali fl-unur tag\u0127ha ti\u0121i \u010b\u010belebrata fit-tieni \u0126add ta' Lulju.", "Il-Fgura g\u0127andha wkoll wa\u0127da mill-knejjes ta' g\u0127amla l-aktar partikolari f'Malta, mibnija fil-forma ta' tinda.", "Mill-apparenza l-Fgura tidher belt \u0121dida mibnija fis-sittinijiet, i\u017cda minkejja dan hemm ori\u0121ini antiki mistura.", "Il-belt g\u0127andha g\u0127eruq preistori\u010bi (bosta oqbra fi\u017c-\u017cona jixhdu dan) u hemm bi\u017c\u017cejjed provi sabiex wie\u0127ed jissu\u0121\u0121erixxi li kienet abitata fi \u017cmien il-Feni\u010bi.", "Il-prova hija li bejn it-28 ta' Ottubru u l-21 ta' Di\u010bembru 1948, 6 oqbra Puni\u010bi instabu fil-Fgura - l-aktar fi Triq il-Liedna.", "Dawn l-oqbra ilhom je\u017cistu sa mit-tielet u r-raba' seklu Q.K. - kollha g\u0127andhom forma irregolari u fihom instabu fdalijiet umani, fdalijiet tal-annimali, fu\u0127\u0127ar u materjali o\u0127ra tal-bron\u017c.", "Triq partikolari ssemmiet 'Triq is-Sejba Punika' b\u0127ala tifkira ta' din is-sejba storika.", "Il-Fgura, li tinsab aktar 'il \u0121ewwa mill-Kottonera, \u0121iet influwenzata mit-tkabbir tat-Tarzna, b'mod spe\u010bjali wara l-Ewwel Gwerra Dinjija.", "Il-Fgura tmiss mal-fortifikazzjonijiet tal-Kottonera fit-tramuntana, ma' \u0126a\u017c-Zabbar fin-nofsinhar u ma' \u0126al Tarxien fil-Punent.", "Illum il-\u0121urnata l-Fgura g\u0127andha wa\u0127da mill-akbar densitajiet ta' popolazzjoni fil-pajji\u017c.", "Ri\u010bentement din kibret lejn in-na\u0127at tal-Port il-Kbir u kienet wa\u0127da mill-ibliet li raw \u017cvilupp mg\u0127e\u0121\u0121el, tant li issa waslet biex tintemm l-espansjoni tag\u0127ha.", "Il-Fgura issa saret wa\u0127da mill-akbar \u010bentri kummer\u010bjali fin-na\u0127at tan-nofsinhar tal-g\u017cira.", "L-emblema tal-Fgura hija mag\u0127mula minn strixxa \u0127amra orizzontali bi 3 stilel ta' \u0127ames ponot, i\u010b\u010bentrata fuq sfond abjad - din da\u0127let mat-twaqqif tal-Kunsill Lokali tal-Fgura fl-1993.", "Din l-arma \u0127adet post o\u0127ra pre\u010bedenti li kien in\u0127olqot bl-inizjattiva tal-Kunsill \u010aiviku.", "Jum il-Fgura \u0121ie stabbilit mill-kunsill lokali fl-1994 u l-ewwel \u010belebrazzjoni tieg\u0127u saret fit-30 ta' Ottubru.", "Din hija issa \u010b\u010belebrata fl-a\u0127\u0127ar \u0126add ta' Ottubru.", "Il-qaddis patrun tal-Fgura hija l-Madonna tal-Karmnu u ti\u0121i \u010b\u010belebrata festa annwali f'\u0121ie\u0127ha fit-tieni \u0126add ta' Lulju.", "Il-Fgura g\u0127andha wkoll wa\u0127da mill-aktar knejjes partikolari f'Malta min\u0127abba li l-knisja hija forma ta' tinda.", "Fis-sena 1945 il-patrijiet Karmelitani tal-Provin\u010bja Karmelitana Maltija waqqfu kunvent fl-istess lokal.", "Il-Fgura saret Parro\u010b\u010ba fl-1965.", "Il-knisja parrokkjali pre\u017centi nfet\u0127et g\u0127all-pubbliku fl-1988, u kienet ikkonsagrata fl-1 ta' Frar 1990 mill-Ar\u010bisqof Joseph Mercieca.", "\"Main article: Our Lady of Mount Carmel Parish Church, Fgura\"", "Il-knisja parrokkjali tal-Fgura nbniet fl-1988 u ddedikata lil Madonna tal-Karmelu fl-1 ta' Frar 1990, fuq pro\u0121ett tal-perit Victor Muscat Inglott u l-in\u0121inier strutturali Godfrey Azzopardi mis-sittinijiet.", "Il-knisja parrokkjali hija mibnija fi stil modern tal-Kunsill post-Vatikan II, bis-saqaf appo\u0121\u0121at f'erba' punti biex jipprovdi disinn simetriku, filwaqt li j\u017comm pjan kwadru fil-ba\u017ci fuq i\u017c-\u017cew\u0121 assi.", "Kien ma\u0127sub li ji\u0121i apprezzat b\u0127ala struttura wieqfa mdawra minn spazju miftu\u0127.", "Il-knisja parrokkjali tal-Fgura hija inklu\u017ca fl-Inventarju Nazzjonali tal-2011 tal-Proprjet\u00e0 Kulturali tal-G\u017cejjer Maltin ta\u0127t ID 00009.", "Hemm monument fi Triq Hompesch, mag\u0127ruf b\u0127ala 'Il-Monument tas-Salib' mir-residenti tal-Fgura.", "Dan il-monument \u0121ie inawgurat mill-Ministru Ugo Mifsud Bonnici fi Frar 1990, e\u017cattament meta l-Fgura \u010b\u010belebrat il-25 anniversarju tag\u0127ha minn meta saret parro\u010b\u010ba fl-1965.", "Dan il-monument kien \u0121ie ddisinjat mill-iskultur \u0120anni Bonni\u010bi u nbena mill-apprentisti tal-iskola \u0120lormu Cassar.", "Dan il-monument tqieg\u0127ed fil-post e\u017catt fejn knisja \u017cg\u0127ira ddedikata lill-Madonna tal-Karmelu nbniet fl-1790 minflok ni\u010b\u010ba li kienet ilha hemm g\u0127al \u017cmien twil.", "B\u0127ala tifkira ta' din in-ni\u010b\u010ba nbniet ni\u010b\u010ba \u0121dida fi Triq il-Karmelu.", "Il-monument jistrie\u0127 fuq erba' kolonni u g\u0127andhom tifsira sinifikanti.", "Tlieta minn dawn il-kolonni jirrappre\u017centaw il-bliet li l-Fgura tmiss mag\u0127hom: - Paola, Tarxien u \u017babbar (ittie\u0127du limiti minn dawn il-postijiet sabiex tkun tista' ti\u0121i fformata l-Parro\u010b\u010ba tal-Fgura fl-1965).", "L-o\u0127ra tirrappre\u017centa l-Parro\u010b\u010ba tal-Fgura.", "Fil-ba\u017ci ta' dan il-monument hemm 4 lapidi.", "Dawn jirrappre\u017centaw il-25 anniversarju minn meta l-Fgura saret parro\u010b\u010ba, l-inawgurazzjoni ta' dan il-monument u wa\u0127da hija kopja ta' \u0121ebla o\u0127ra li kienet tinsab fuq in-na\u0127a ta' knisja li nbniet fl-1844.", "Din il-lapida \u0121iet miktuba bil-Latin u tg\u0127id l-istorja ta' din il-knisja.", "Pjazza Reggie Miller (Wesg\u0127a Reggie Miller) huwa spazju miftu\u0127 im\u017cejjen b'si\u0121ar tal-palm fuq in-na\u0127a tal-lemin tal-Knisja Parrokkjali.", "Is-sit ori\u0121inali \u0121ie \u017cviluppat fi \u0121nien li \u0121iet inawgurata fit-28 ta' Marzu 1976 mill-Ministru Lorry Sant.", "Reggie Miller kien trejdjunjonist u l-fundatur tal-General Workers' Union, l-iktar trejdjunjon b'sa\u0127\u0127tu f'Malta.", "Il-\u0121nien ori\u0121inali kien fih g\u0127adira tal-\u0127ut u arlo\u0121\u0121 tax-xemx iddisinjat minn Paul Ignatius Micallef.", "Il-Kunsill Lokali tal-Fgura, meta \u0121ie stabbilit fl-1993, identifika dan l-ispazju b\u0127ala wie\u0127ed mill-ewwel pro\u0121etti tieg\u0127u u malajr \u017cviluppah fi pjan kwadru miftu\u0127 g\u0127ad-disinn tal-Vi\u010bi Sindku Saviour Camilleri.", "Il-pjazza l-\u0121dida \u0121iet inawgurata fl-10 ta' Frar 1996.", "Fl-1996 il-Kunsill Lokali Fgura waqqaf monument tal-Madonna tal-Karmnu, li kien iddisinjat u e\u017cegwit mill-iskultur tal-Fgura Alfred Camilleri Cauchi.", "Kunsilli Lokali f'Malta \u0121ew stabbiliti permezz ta' le\u0121islazzjoni fil-Parlament f'Lulju 1993.", "L-ewwel elezzjoni lokali fil-Fgura saret fis-16 ta' April 1994, u elezzjonijiet su\u010b\u010bessivi saru kull tliet snin fit-2 Sibt ta' Marzu.", "L-ewwel sindku tal-Fgura kien Anthony Degiovanni.", "Huwa \u0121ie sostitwit minn Saviour Camilleri fl-1997, imma rritorna fil-kariga tieg\u0127u fl-1 ta' April 2000.", "Madankollu, Anthony Degiovanni irri\u017cenja mill-kariga fl-2004, u warajh \u0121ie Darren Marmara.", "Is-6 elezjoni tal-Kunsill Lokali Fgura saru fis-6 ta' \u0120unju 2009.", "Is-sindku pre\u017centi, Darren Marmara \u0121ie kkonfermat g\u0127at-3 darba konsekuttiva.", "Madankollu, fis-7 ta' Lulju 2010, id-deputat sindku Anthony Degiovanni flimkien mal-kunsillieri tal-\u0127addiema tieg\u0127u ppre\u017centaw mozzjoni ta' fidu\u010bja fis-sindku pre\u017centi, Darren Marmara.", "Il-mozzjoni kellha ti\u0121i diskussa fis-16 ta' Lulju, imma meta l-laqg\u0127a tal-kunsill lokali kienet waslet biex tibda, is-sindku irri\u017cenja mill-kariga u qal li fil-jiem pre\u010bedenti, hu u l-familja tieg\u0127u r\u010bivew diversi theddid.", "Ma ng\u0127atat l-ebda ra\u0121uni uffi\u010bjali g\u0127alfejn is-sindku \u0121ie m\u0121ieg\u0127el jirri\u017cenja.", "Laqg\u0127a g\u0127all-elezzjoni ta' sindku \u0121did, skedata g\u0127all-21 ta' Lulju kellha ti\u0121i posposta sat-3 ta' Awwissu, wara de\u010bi\u017cjoni mid-Dipartiment tal-Kunsilli Lokali, li sabet li kien hemm irregolaritajiet fil-mod kif il-laqg\u0127a \u0121iet imsej\u0127a.", "Id-debuttant Byron Camilleri, student tal-li\u0121i ta' 23 sena \u0121ie nominat b\u0127ala r-raba' sindku tal-Fgura.", "Byron Camilleri \u0121ie kkonfermat is-sindku g\u0127at-tieni mandat, wara l-elezzjonijiet li saru fid-9 ta' Marzu 2013.", "Byron Camilleri kiseb numru rekord ta' voti u sar l-og\u0127la kandidat fil-punte\u0121\u0121 fl-elezzjonijiet ta' Marzu 2013, u kiseb aktar minn 4,000 voti tal-ewwel g\u0127add.", "Id-deputat sindku l-\u0121did kien Matthew Vella.", "Il-membri l-o\u0127ra tal-kunsill huma: Charles Bonello, Mark Lombardo, Pierre Dalli, Ryan Ellul, Raymond Deguara, Jesmond Zammit u Ren\u00e8 Zammit.", "Pierre Dalli sar is-sindku fl-2017 wara l-elezzjoni \u0121enerali.", "Byron Camilleri \u0121ie elett fil-parlament u g\u0127alhekk is-sindku kellu jinbidel.", "Mark Lombardo \u0121ie elett fl-elezzjonijiet kollha tal-kunsill lokali li saru minn meta \u0121ew stabbiliti fl-1993.", "Il-Kummissjoni Festa Esterna hija l-g\u0127aqda ta' l-armar tal-Parro\u010b\u010ba tal-Fgura.", "Qabel it-twaqqif tal-Kummissjoni Festa Esterna fil-Fgura kien hawn numru sabi\u0127 ta' dilettanti li kienu jarmaw it-toroq tag\u0127hom fuq ba\u017ci separata.", "Fost dawn huma r-residenti tat-Triq Mater Boni Consilii u t-toroq tal-madwar.", "Dawn kienu toroq li kienu jintramaw mir-residenti nfushom.", "I\u017cda g\u0127all-\u0127abta tas-sena 1967 twaqqaf l-ewwel kumitat tal-festa f'isem il-parro\u010b\u010ba.", "Kienet fuq l-inizjattiva ta' P. Inno\u010benz Zerafa O.Carm. li twaqqaf dan il-kumitat.", "Min dak in-nhar il-parro\u010b\u010ba bdiet tie\u0127u \u0127sieb tarma u tixg\u0127el l-in\u0127awi tal-knisja u t-triq prin\u010bipali.", "Kienet ukoll ta\u0127seb g\u0127al-banda il-\u0126add filg\u0127axija u n-nar ta` l-art u l-ajru.", "I\u017cda kienet fis-sena 1992 li l-parro\u010b\u010ba kienet \u0127asset il-\u0127tiega li twaqqaf Kummissjoni sabiex tie\u0127u \u0127sieb tarma u torganizza il-festa tal-padruna tag\u0127na Omm u \u0120miel tal- Karmelu.", "Din il-kummissjoni hija dik pre\u017centi.", "L-ewwel Kummissjoni Festa Esterna twaqqfet fil-5 ta' Marzu 1993 u l-ewwel prokuratur tal-festa kien P. Adrian Cassar Pulis O.Carm.", "F' dawn i\u017c-\u017cminijiet kienet ukoll in\u0127asset il-\u0127tie\u0121a li jkollha post fejn isiru il-laqg\u0127at u jin\u017camm l-armar tal-festa.", "I\u017cda ftit \u017cmien wara l-kummissjoni akkwistat ma\u0127\u017cen fi Triq il-Karmelitani fejn seta jin\u017camm l-armar tal-festa.", "F`g\u0127eluq il-5 snin mit-twaqqif tal-Kummissjoni \u0121iet im\u017can\u017cna l-arma tal-Kummissjoni.", "Fis-sena 1998 lahaq it-2 prokuratur tal-Kummissjoni u dan kien P. Joe Saliba O.Carm.", "G\u0127all-festa ta` l-1999, sar standard tal-Kummissjoni Festa Esterna u dan jin\u0121arr fil-pur\u010bissjoni nhar il-festa.", "Fis-sena 2006 il-Kummissjoni re\u0121a kellha prokuratur \u0121did, P. Renald Lofreda O. Carm.", "Mit-twaqqif tal-Kummissjoni fil-Fgura sa llum tista' tg\u0127id li l-\u0127idma ma waqfet qatt.", "Dan jidher bi\u010b-\u010bar fil-jiem tal-festa bl-armar \u0121did kull sena.", "Il-Fgura hija l-akbar parrocca li tkun qed ti\u010b\u010belebra l-festa tag\u0127ha fit-2 \u0126add ta' Lulju."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2116", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2116", "title": "Furjana", "text": ["Furjana", "Il-Furjana (bl-Ingli\u017c \"Floriana\") hija msemmija g\u0127all-in\u0121inier militari Taljan Pietro Paolo Floriani, mill-belt ta' Ma\u010berata, l-in\u0121inier risponsabbli g\u0127all-bini tas-swar tal-Furjanaa.", "Il-bini tal-Furjana, kien pro\u0121ettat mill-Gran Mastru Antoine Manoel De Vilhena, fil-fatt hi mag\u0127rufa b\u0127ala 'Borgo Vilhena' jew 'Citt\u00e0 Vilhena'.", "Il-Knisja tal-Furjana hija ddedikata lil San Publju, qaddis Malti, l-ewwel isqof Malti u patrun mhux biss tal-Furjana i\u017cda protettur ta' Malta; dan hu l-istess Publju msemmi fl-istorja tan-nawfra\u0121ju ta' San Pawl.", "Il-Banda tal-Furjana hi msemmija \"Socjeta' Filarmonika Vilhena\", ad unur tal-fundatur tal-belt, Vilhena.", "G\u0127al dawn l-a\u0127\u0127ar snin, Pjazza San Publju fil-Furjana, mag\u0127rufa a\u0127jar b\u0127ala l-\"Fosos\", kien il-post fejn se\u0127\u0127u \u0127afna avvenimenti stori\u010bi g\u0127al Malta, b\u0127al funzjoni \u010b\u010belebrata mill-Papa \u0120wanni Pawlu II, fejn \u0121ew ibbeatifikati San \u0120or\u0121 Preca, Injazju Falzon u Swor Maria Adeodata Pisani."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2122", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2122", "title": "Merkurju", "text": ["Merkurju", "Merkurju jista' jirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2123", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2123", "title": "Merkurju (pjaneta)", "text": ["Merkurju (pjaneta)", "Merkurju huwa l-pjaneta l-aktar vi\u010bin tax-Xemx, u t-tieni l-i\u017cg\u0127ar pjaneta tas-Sistema Solari.", "Merkurju jorbita f'inqas minn 88 jum.", "Qatt 'il bog\u0127od wisq mix-Xemx, Merkurju xi drabi jista' jidher jiddi fil-baxx tal-punent immedjatament wara n\u017cul ix-Xemx jew baxx fil-lvant e\u017catt qabel \u017c-\u017cerniq.", "Ir-Rumani semmew dan il-pjaneta wara d-divinit\u00e0 Rumana Merkurju, possibilment min\u0127abba l-moviment pjuttost velo\u010bi tieg\u0127u.", "Is-simbolu astronomiku ta' Merkurju huwa \u010birku fuq linja qasira vertikali, b'salib ta\u0127t u nofs-\u010birku fuq i\u010b-\u010birku.", "Din hija ver\u017cjoni stilizzata ta' ras id-divinit\u00e0 bl-elmu tal-\u0121wiena\u0127.", "Qabel il-5 seklu QK, dan il-pjaneta kellu \u017cew\u0121 ismijiet, g\u0127ax kien g\u0127adu mhux mag\u0127ruf illi dan il-pjaneta seta jidher fuq i\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at tax-xemx; b'hekk \u0127oloq \u010bertu konfu\u017cjoni.", "Filg\u0127axija kien mag\u0127ruf b\u0127ala Ermes, filwaqt li meta kien jidher filg\u0127odu kien mag\u0127ruf b\u0127ala Apollo, li kien asso\u010bjat \u0127afna ma' l-alla Grieg tax-xemx, Elios.", "Pitagora huwa kreditat talli g\u0127araf li dawn i\u017c-\"\u017cew\u0121 pjaneti\" kienu fil-verit\u00e0, l-istess pjaneta.", "Il-kulturi \u010aini\u017ci, Koreani u \u0120appuni\u017ci jirreferu g\u0127al dan il-pjaneta b\u0127ala l-Istilla ta' l-Ilma, ibba\u017cat fuq il-\u0126ames Elementi.", "Id-densit\u00e0 ta' Merkurju tixbah \u0127afna lil dik tal-Art, i\u017cda huwa ma\u0127sub li proporzjonalment, fiha daqs darbtejn i\u017cjed \u0127adid mill-pjaneti o\u0127rajn.", "Il-qalba tieg\u0127u hi mag\u0127mula minn nikil u \u0127adid, u jestendi g\u0127al 3\u20444 tar-radju tal-pjaneta.", "L-kamp manjetiku ta' Merkurju hija baxxa \u0127afna, u min\u0127abba li Merkurju jdur fuqu nnifsu bil-mod, huwa improbbabli li l-kamp manjetiku tieg\u0127u hija kkaw\u017cata mill-moviment rotazzjonali tal-qalba likwida tieg\u0127u.", "I\u017cda hu improbbabli wkoll li l-qalba g\u0127adha likwida, g\u0127aliex hu pjaneta ta' daqs zg\u0127ir u vi\u010bin wisq tax-Xemx biex jie\u0127u dak it-tul ta' \u017cmien biex jag\u0127qad.", "Xi astronomi jemmnu li l-kamp manjetiku hu kkaw\u017cat minn xi \u0121ibda ffri\u017cata \u0121ol-qalba.", "L-atmosfera tieg\u0127u hija rqiqa \u0127afna wkoll, u tipprodu\u010bi pressa ta' 2 x 10 ta' dik tal-Art.", "L-iktar element komuni huwa l-ossi\u0121nu, segwit mis-sodju u l-idro\u0121enu.", "Jinstabu ukoll atomi ta' potassju u elju.", "L-idro\u0121enu u l-elju huma maqbudin mir-ri\u0127 solari; l-ossi\u0121nu, sodju u potassju wisq probbabli kienu me\u0127lusin minn \u0121ebel ivvaporizzat waqt in-nifdiet mikrometejorojdjali.", "Il-wi\u010b\u010b ta' Merkurju jsofri mill-iktar tibdil fit-temperaturi estremi minn kull pjaneta ie\u0127or.", "L-atmosfera rqiqa tieg\u0127u ma sservix biex tipprote\u0121\u0121ih mis-s\u0127ana estrema tax-Xemx.", "Min\u0127abba d-distanza ravvi\u010binata max-Xemx, it-temperatura ta' wi\u010b\u010b Merkurju taf til\u0127aq sa 700K (427 \u00b0C/800 \u00b0F).", "Min\u0127abba r-rotazzjoni \u0127afifa fuq l-assi tieg\u0127u u l-perjodu rotazzjonali mg\u0127a\u0121\u0121el, l-iljieli jafu jdumu g\u0127al xhur s\u0127a\u0127.", "G\u0127aldaqstant, it-temperaturi fl-iljieli ta' Merkurju jistg\u0127u jkunu baxxi immens: 100K (-173 \u00b0C/-279 \u00b0F), wie\u0127ed mill-iksa\u0127 mkejjen tas-Sistema Solari.", "Min\u0127abba li Merkurju jdur kwa\u017ci g\u0127al kollox perpendikularment fuq il-pjan tal-orbita tieg\u0127u, hemm re\u0121juni fil-poli--fuq l-artijiet ta' xi krateri--li qatt ma jaraw Xemx.", "Ritratti tar-radar re\u010benti juri li jista' jkun li fuq wi\u010b\u010b Merkurju jinstabu depo\u017citi ta' sil\u0121 mag\u0127mul mill-ilma.", "S'issa, vettura spazjali wa\u0127da rnexxilha tersaq vi\u010bin l-ewwel pjaneta.", "Fl-1974 u l-1975, Mariner 10 g\u0127amel tliet titjiriet f'serbut ta' 756 km (470 mil) imma, min\u0127abba l-mod kif Merkurju jorbita max-Xemx, kien possibli biss li jittie\u0127du ritratti ta' 45% biss ta' wi\u010b\u010bu.", "Wi\u010b\u010b Merkurju huwa m\u0127affer u jista' ji\u0121i maqsum f'g\u0127oljiet u xg\u0127ajriet.", "L-g\u0127oljiet huma i\u017cjed m\u0127affra mix-xg\u0127ajriet.", "Il-krateri ta' Merkurju huma simili g\u0127all-krateri li jinstabu fuq il-qamar u kienu m\u0127affrin l-i\u017cjed mill-impatti tal-metjoriti kmieni fil-\u0127ajja tas-sistema solari.", "Il-\u0127ofor i\u017c-\u017cg\u0127ar huma g\u0127amla ta' \"bowls\".", "Il-\u0121ibda manjetika ta' Merkurju hija bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 2.5 darbiet iktar minn dik tal-qamar, materjal (ejecta) li ji\u0121i provokat mill-impatti ma' jivvja\u0121\u0121ax daqshekk 'il bog\u0127od b\u0127al fuq wi\u010b\u010b il-qamar.", "L-ikbar konsegwenza ta' impatti hija il-Caloris Basin b'dijametru ta 1,340 kilometru (833 mil), li sar xi 3,850,000,000 sena ilu meta o\u0121\u0121ett ta' xi 150 km (90 mil) \u0127abat ma' Merkurju.", "L-impatt sismiku vvja\u0121\u0121a dritt tul il-pjaneta kollha u frakkassa l-wi\u010b\u010b fuq il-parti opposta.", "Il-Basin huwa mdawwar minn irdum kon\u010bentritiku (concentric ridges) 'il fuq minn 2 km (1.2 mil) g\u0127oljin.", "Ix-xg\u0127ajriet jestendu madwar u fil-Caloris Basin, dan seta' kien mag\u0127mul minn lava ma\u0127lula tippenetra l-wi\u010b\u010b.", "Merkurju g\u0127andu xi g\u0127amliet wa\u0127danin b\u0127at-tawalin, sinwu\u017ci g\u0127amliet qishom\u2014g\u0127oljiet mag\u0127rufa b\u0127ala \"lobate scraps.\"", "Dawn jestendu mill-g\u0127oli minn 100 metru g\u0127al 2 km (1.2 mil) u mit-tul minn 20 sa 500 km (12 sa 300 mil).", "\u0120ew iffurmati meta Merkurju kesa\u0127 u g\u0127aqad bil-mod, b'hekk \u0121ew ma\u0127luqa dawn ix-xorta ta' tikmix fil-magma ssolidifikata."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2127", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2127", "title": "Venere (pjaneta)", "text": ["Venere (pjaneta)", "Din il-Pjaneta hija msemmija g\u0127all-alla Rumana tal-Im\u0127abba.", "Min\u0127abba li hija ftit biss i\u017cg\u0127ar mill-Art i\u017cda jinstab i\u017cjed vi\u010bin tax-Xemx, qabel kienu ja\u0127sbu li Venere kienet xi \u0121enna tropikali; infatti hija infern tropikali b'temperaturi li jla\u0127\u0127qu m'og\u0127la s-sema, atmosfera tossika u xitaa\u010bitu\u017ca.", "Venere hija l-eqreb pjaneta tad-Dinja.", "B\u0127alma hija Merkurju, Venere qatt ma tkun 'il bog\u0127od \u0127afna mix-Xemx.", "Filg\u0127odu kmieni u filg\u0127axijiet, tiddi brillantament fuq ix-Xefaq; Venere hi \u0127afna drabi msej\u0127a 'il-Kewba ta' Filg\u0127odu'.", "Apparti mix-Xemx, u l-Qamar, Venere hija l-iktar \u0127a\u0121a brillanti li nistg\u0127u naraw fis-sema.", "Sal-lum bosta titjiriet spazjali ntbg\u0127atu lejn Venere, \u0127afna minnhom b'su\u010b\u010bess.", "Fost il-missjonijiet fl-ispazju g\u0127al din l-eqreb pjaneta tag\u0127na hemm:", "Il-Mariner 2 (Stati Uniti tal-Amerika) (1962)", "Il-Mariner 5 (Stati Uniti tal-Amerika) (1967)", "Venera 5-6-8 (eks Unjoni Sovjetika) (1968-1970)", "L-iktar vettura spazjli re\u010benti hija l-Magellan tan-Nasa Amerikana, li rnexxilha timmappa 99% ta' wi\u010b\u010b il-pjaneta.", "L-istruttura interna ta' Venere hija wisq probabbli simili \u0127afna ta' dik tal-Art,b'qalba tan-nikel u \u0127adid imdawra b'\"mantle\" tas-\"silicate\".", "Ma jidhirx li Venere g\u0127andha \u0121ibda manjetika qawwija \u0127afna.", "Dan jista' jkun min\u0127abba li ddur bil-mod \u0127afna fuq l-assi tag\u0127ha, fil-fatt, Venere tie\u0127u biss 243 jum biex ddur 360o, jew inkella jista' jkun li min\u0127abba li m'g\u0127andhiex qalba likwida esterna.", "Barra li hija bil-mod \u0127afna ir-rotazzjoni ta' Venere hija retrograda--fid-direzzjoni opposta tal-Pjaneta l-o\u0127ra (bl-e\u010b\u010bezzjoni ta' Uranju) u l-po\u017cizzjoni opposta ta' kif idur max-Xemx.", "Kaw\u017ca ta' dan jista' jkun li kienet impatt enormi li soffra l-Pjaneta matul l-istorja bikrija tieg\u0127u, i\u017cda l-ebda evidenza ta' dan m'g\u0127adha \u0121iet skoperta.", "L-atmosfera ta' Venere hija \u0127oxna immens, din testendi minn 250 km (155 mil) 'il fuq mis-superfi\u010bi , u hija 96.5% dijossidu karboniku (Carbon Dioxide) b'ammonti \u010bkejkin ta' nitro\u0121enu u tra\u010b\u010bi \u017cg\u0127ar ta gassijiet o\u0127rajn.", "Id-dijossidu karboniku \u0121ie prodott mill-attivita' vulkanika li kien hemm fuq wi\u010b\u010b Venere fl-istadji bikrin tal-istorja tag\u0127ha.", "Id-dijossidu karboniku huwa gass li j\u017comm ir-radjazzjoni tar-ra\u0121\u0121i tax-Xemx milli to\u0127ro\u0121 mill-atmosfera, iktar komuni mag\u0127ruf b\u0127ala l-Effet Serra!", "Wi\u010b\u010b Venere huwa tant ja\u0127raq illi kull tip ta' xita (ix-xita fuq Venere hija mag\u0127mula minn a\u010btu tal-Kubrit (sulfer) ti\u0121i vvaporizzata qabel ma til\u0127aq l-art.", "Jinstabu madwar 30 km (19-il mil) ta' arja \u010bara 'l fuq mill-art. imbag\u0127ad \u010bpar li jwassal sal-bidu tal-istrat tas-s\u0127ab!", "Il-pressa tal-atmosfera ta' Venere hija 90 darba iktar minn dik tal-Ji\u0121ifieri jekk Astronawta jipprova jin\u017cel fuqu ji\u0121i mg\u0127affe\u0121 minnufih!", "L-istrat tas-s\u0127ab fuq Venere j\u017commna milli naraw wi\u010b\u010bu i\u017cda b'tekniki moderni li ju\u017caw il-la\u017cer, illum nistg\u0127u naraw 99% tal-kompo\u017cizzjoni tag\u0127ha.", "G\u0127amliet Vulkani\u010bi jiddomidaw fuq wi\u010b\u010b Venere.", "Relattivament xg\u0127ajriet Vulkani\u010bi \u010batti jg\u0127attu 85% tal-wi\u010b\u010b. maqsumha minn kanali jserrpu tal-lava.", "L-itwal Kanal huwa l-Baltis Vallis, li jestendi sa 6,800 km (4,200 mil).", "L-iktar vulkani komuni fuq Venere huma dawk li g\u0127andhom G\u0127amla kwa\u017ci \u010birkulari (g\u0127at-tond).", "Vulkani li jitkejlu minn 20 u 100 km (12 u 600 mil)fid-dijametru ta' spiss ikollhom depo\u017citi distintivi ta' radjazzjoni mormija minn ri\u0127 \u010bentrali tal-lava.", "L-G\u0127oljiet ewlenija ta' Venere (biex insej\u0127ulhom hekk) huma l-Isthar Terra u Aphrodite Terra.", "Tal-ewwel tinstab fl-emisfera tan-nofsinhar tal-pjaneta waqt lil Aphrodite Terra nsibuha fil-parti t'isfel tal-Pjaneta.", "Fuq Venere ma narawx krateri daqs kemm naraw fuq il-qamar jew fuq il-Pjaneta Merkurju.", "Dan g\u0127aliex il-kwantit\u00e0 kbira ta' attivit\u00e0 Vulkanika li g\u0127andha Venere."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2129", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2129", "title": "Venere", "text": ["Venere", "Venere tista' tirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2162", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2162", "title": "Marte (pjaneta)", "text": ["Marte (pjaneta)", "\"Dan l-artiklu huwa dwar il-pjaneta Marte.", "G\u0127all-figura storika Rumana mur Marte (mitolo\u0121ija).", "G\u0127al tifsiriet o\u0127rajn mur Marte.\"", "Marte jinstab i\u017cjed 'l bog\u0127od mix-Xemx milli hija l-Art tag\u0127na, u huwa biss nofs id-daqs tag\u0127ha b'densit\u00e0 tixba\u0127 lil dik tal-Qamar.", "Dan juri li l-qalba tal-\u0127adid ta' Marte g\u0127andha volum proporzjonalment i\u017cg\u0127ar meta imqabbla ma' dawk tal-pjaneti terrestri l-o\u0127rajn.", "Marte g\u0127andha kamp manjetiku dg\u0127ajjef, i\u017cda xi ri\u010berki juru li xi darba dan il-pjaneta kellu wie\u0127eda qawwi mhux \u0127a\u017cin.", "L-assi tar-rotazzjoni ta' Marte huwa mxeqleb ftit biss i\u017cjed min dak ta' l-Art.", "Marte jorbita madwar ix-Xemx b\u0127all-Art u jesperjenza sta\u0121uni simili wkoll b\u0127alha, g\u0127alkemm ix-xtiewi fin-nofsinhar tal-pjaneta huma iksa\u0127 u itwal minn dawk tat-tramuntana.", "Marte g\u0127andu il-kapep polari bi stati ta' sil\u0121 ta' diossidu tal-karbonju sta\u0121onali; l-emisfera t'isfel tista' \u017c\u017comm xi diossidu tal-karbonju tul is-sena Marzjali.", "L-atmosfera hi rqiqa u komposta primarjament minn diossidu tal-karbonju.", "Il-pressa atmosferika hija biss 1% ta' dik tal-Art; jista' jkun li fl-img\u0127oddi kienet ikbar i\u017cda l-gravit\u00e0 dg\u0127ajfa ta' Marte tfisser li diffi\u010bli g\u0127alih li j\u017comm atmosfera densa.", "Billi l-atmosfera mhix wiesg\u0127a bi\u017c\u017cejjed ma tista' \u017c\u017comm l-ebda tip ta' effett serra li \u017c\u017comm il-pjaneta s\u0127un, g\u0127alhekk it-temperatura matul il-jum rarament titla' i\u017cjed minn 273K (0o C/32o F) u bil-lejl tin\u017cel bil-wisq inqas!", "Kien xi darba emnut li fuq dan il-korp \u010belesti kien hemm xi tip ta' \u0127ajja intelli\u0121enti--\u0127lejqiet li jissieltu kontra it-tmiem tal-pjaneta tag\u0127hom billi jibnu digi u kanali tal-ilma biex jipprovduh fejn kien nieqes u jsaqqu l-artijiet nixfa.", "Marte huwa niexef imma l-ebda evidenza ta' \u0127ajja ma' nstabet-- il-kanali kienu biss illu\u017cjonijiet tas-sistemi foqra li kienu jintu\u017caw g\u0127all-osservazzjoni.", "Wi\u010b\u010b Marte jista' ji\u0121i mqassam fi tnejn--b\u0127all-pjaneti l-o\u0127ra g\u0127andha l-g\u0127oljiet u x-xag\u0127ajriet, ta' l-ewwel jinsabu fil-bi\u010b\u010ba l-kbira fl-emisfera tan-nofsinhar u g\u0127andhom \u0127afna krateri.", "Ix-xag\u0127ajriet huma inqas im\u0127affra u g\u0127andhom inqas \u017cmien mill-g\u0127oljiet.", "Fuq Marte jinsab l-ikbar vulkan tas-Sistema Solari, l-Olympus Mons, li jog\u0127ola sa' 27 km (17-il mil)--iktar minn tliet darbiet daqs l-Everest.", "Marte huwa tassew a\u0127mar, il-lewn huwa ikkaw\u017cat mill-ossidu tal-\u0127adid, simili tas-sadid, li jg\u0127atti l-parti l-kbira tal-pjaneta.", "\u0126afna drabi tempesti tar-ri\u0127 ja\u0127kmu wi\u010b\u010b il-pjaneta kollu.", "Wisq probabbli dawn it-tempesti huma ikka\u0121unati mit-tibdil fl-atmosfera fuq l-istrati tas-sil\u0121 polari u dik ta' fuq il-blat: li huwa iktar s\u0127un.", "Parti\u010belli tat-trab fl-arja jikkaw\u017caw dik l-g\u0127amla \u0127amranija fl-atmosfera tal-pjaneta.", "L-ewwel missjoni lejn dal-pjaneta saret fis-sena 1965 u kien jisimha Mariner 4, segwew il-Mariner 6 u 7 li daru ma' Marte i\u017cda ma da\u0127lux fl-orbita waqt li fl-1971 Mariner 9 da\u0127let fl-orbita.", "Vikings 1 u 2 la\u0127qu 'l Marte fl-1976; it-tnejn kellhom \"orbiter\" u \"lander\", u wasslulna informazzjoni g\u0127al aktar minn erba' snin.", "L-\"orbiters\" \u0121ibdu ritratti tal-wi\u010b\u010b kollu b'ri\u017coluzzjonijiet ta' ftit mijiet ta' metri.", "Fl-1989, Phobos2 \u0127a fotografija tal-qamar ta' Marte, li appuntu j\u0121ieb l-isem ta' Phobos, i\u017cda min\u0127abba \u0127sarat fis-sistema kompjuterizzata il-kommunikazzjonijiet intilfu.", "Missjonijiet o\u0127ra ming\u0127ajr su\u010b\u010bess segwew, wa\u0127da minnhom kienet il-Pathfinder mission, li ni\u017c\u017clet \"lander\" fuq is-superfi\u010bi fir-re\u0121jun \"Chryse Planitia\" fl-4 ta' Lulju 1997.", "Fl-istess sena, Mars Global Surveyor beda' l-istudju tal-\u0121eolo\u0121ija u l-mineralo\u0121ija tal-wi\u010b\u010b u skopra l-kamp manjetiku dg\u0127ajjef ta' Marte.", "Marte g\u0127andha \u017cew\u0121 qmura: Phobos li tfisser bi\u017cg\u0127a u Deimos li tfisser paniku.", "It-tnejn li huma \u010bkejkna, b'forma irregolari , u t-tnejn li huma \u0121ew skoperti fl-1877 minn Asaph Hall \u0121ewwa l-osservatorju Navali fl-Istati Uniti tal-Amerika.", "Huwa emmnut li kemm Phobos u kemm Deimos huma asterojdi li \u0121ew mi\u0121buda fl-orbita ta' Marte.", "Phobos g\u0127andu krater kbir, Stickney, li huwa madwar 10 km (6 mili) g\u0127at-tul, dan il-qamar idur ma' Marte fi tmien sieg\u0127at u x'aktarx se jaqa' fuq il-pjaneta f'inqas minn 100,000,000 sena.", "Deimos huwa \u0127afna i\u017cg\u0127ar minn Phobos u jorbita madwar Marte minn aktar bog\u0127od.", "G\u0127andu inqas t\u0127affir u \u0127afna minnhom jidru li \u0121ew parzjalment mimlija b'sediment."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2179", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2179", "title": "Marte", "text": ["Marte", "Marte tista' tirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2185", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2185", "title": "Akkademja tal-Malti", "text": ["Akkademja tal-Malti", "L-Akkademja tal-Malti hija g\u0127aqda li ta\u0127dem favur it-tixrid tal-lingwa Maltija.", "Din twaqqfet fl-14 ta' Novembru, 1920, b\u0127ala \"L-G\u0127aqda tal-Kittieba tal-Malti\".", "L-ewwel \u0127sieb tal-G\u0127aqda tal-Kittieba tal-Malti kien li jintag\u0127\u017cel alfabett li jkun im\u0127addem mill-kittieba kollha tal-Malti.", "L-alfabett \u0121ie stabbilit b'mod finali fit-18 ta' Di\u010bembru, 1921.", "In\u0127asset ukoll il-\u0127tie\u0121a li barra alfabett ikun hemm manwal tal-ortografija tal-Malti.", "Dan il-manwal deher fl-1924, u kien jismu \"Tag\u0127rif fuq il-Kitba Maltija\".", "Kien ktieb li fl-ewwel taqsima kellu regoli tal-ortografija u fit-tieni taqsima grammatika qasira li tiswa wkoll biex wie\u0127ed jifhem u j\u0127addem tajjeb ir-regoli tal-ortografija.", "It-\"Tag\u0127rif\" in\u0127adem minn Ninu Cremona.", "Kien stampat mill-Gvern fl-istamperija tieg\u0127u, u kien meqjus b\u0127ala l-manwal uffi\u010bjali tal-ortografija tal-Malti mill-membri tal-G\u0127aqda tal-Kittieba tal-Malti u dawk li jaqblu mag\u0127hom.", "Fl-1934, l-ortografija tal-G\u0127aqda tal-Kittieba tal-Malti saret l-ortografija uffi\u010bjali tal-Gvern u, bil-mod il-mod, \u0127afna kittieba bdew jimxu fuqha.", "Wara l-1934 l-ortografija mg\u0127allma fl-iskejjel kienet dik tal-G\u0127aqda tal-Kittieba tal-Malti, i\u017cda billi t-\"Tag\u0127rif\" qatt ma re\u0121a' \u0121ie stampat, il-manwali l-aktar komuni kienu \u017c-\u017cewg grammatiki ta' Cremona, wa\u0127da qasira g\u0127all-klassijiet i\u017c-\u017cg\u0127ar, u l-o\u0127ra itwal g\u0127all-klassijiet il-kbar.", "Fl-1984 in\u0127asset il-\u0127tie\u0121a li l-Akkademja tal-Malti tag\u0127ti xi regoli dwar kliem ta' nisel Rumanz jew Ingli\u017c li dwaru kwa\u017ci xejn ma kien hemm fit-\"Tag\u0127rif\".", "B'hekk \u0127ar\u0121et i\u017c-\"\u017bieda mat-Tag\u0127rif\".", "Imbag\u0127ad fl-1992 l-Akkademja \u0127ar\u0121et l-\"A\u0121\u0121ornament tat-Tag\u0127rif\".", "Kemm i\u017c-\"\u017bieda\" kif ukoll l-\"A\u0121\u0121ornament\" kienu dokumenti qosra.", "It-tnejn kisbu l-approvazzjoni tal-gvern ta\u017c-\u017cmien li fih \u0127ar\u0121u, i\u017cda mhux dejjem waslu f'idejn dawk kollha li jiktbu bil-Malti.", "Min\u0127abba f'hekk, u billi t-\"Tag\u0127rif\" qatt ma kien stampat mill-\u0121did, l-Akkademja \u0127asbet li ti\u0121bor ir-regoli kollha tal-kitba li jinsabu fit-tliet dokumenti li semmejna fi ktieb wie\u0127ed g\u0127all-kumdit\u00e0 ta' kul\u0127add.", "G\u0127alhekk, fl-1998, \u0127ar\u0121et din il-\u0121abra f'forma ta' ktejjeb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2199", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2199", "title": "Alof de Wignacourt", "text": ["Alof de Wignacourt", "Alof de Wignacourt kien Gran Mastru tal-Ordni ta' San \u0120wann bejn l-1601 u 1622.", "Kien il-patrun tal-pittur Caravaggio.", "F'Malta, Wignacourt jibqa' mfakkar g\u0127all-bini tal-akwadott kif ukoll g\u0127al xi fortifikazzjonijiet li bena madwar il-g\u017cira."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2275", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2275", "title": "4 ta' Settembru", "text": ["4 ta' Settembru", "L-4 ta' Settembru hija l-247 \u0121urnata tal-Kalendarju Gregorjan (il-248 fis-snin bisestili).", "Fadal 118 \u0121urnata g\u0127all-a\u0127\u0127ar tas-sena.", "Santi cattolici:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2281", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2281", "title": "Seklu XVII", "text": ["Seklu XVII", "I millenju | II millenju | III millenju", "Seklu XIV | Seklu XV | Seklu XVI | Seklu XVII | Seklu XVIII | Seklu XIX | Seklu XX Snin 1600 | Snin 1610 | Snin 1620 | Snin 1630 | Snin 1640", "Snin 1650 | Snin 1660 | Snin 1670 | Snin 1680 | Snin 1690"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2288", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2288", "title": "Napuljun I ta' Franza", "text": ["Napuljun I ta' Franza", "Napuljun Bonaparti, mag\u0127ruf f'pajji\u017cu b\u0127ala Napol\u00e9on I (Ajaccio, 15 ta' Awwissu 1769 \u2013 Sant'Elena, 5 ta' Mejju 1821) kien \u0121eneral Fran\u010bi\u017c matul ir-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca, mexxej ta' Franza b\u0127ala \"Prim Konslu\" ta' l-Ewwel Repubblika Fran\u010bi\u017ca mill-11 ta' Novembru 1799 sat-18 ta' Mejju 1804, kien ukoll \"Imperatur tal-Fran\u010bi\u017ci\" (\"Empereur des Fran\u00e7ais\") u Re tal-Italja b\u0127ala Napoleon I mit-18 ta' Mejju 1804 sas-6 t' April 1814 u g\u0127al darb' o\u0127ra bejn l-20 ta' Marzu u t-22 ta' \u0120unju 1815.", "Napuljun hu kkunsidrat b\u0127ala \u0121enju militari, hu mag\u0127ruf li kkmanda u reba\u0127 \u0127afna kampanji famu\u017ci u ta' su\u010b\u010bess, i\u017cda hu mag\u0127ruf ukoll g\u0127al xi fallimenti spettakolari.", "Fi ftit iktar minn g\u0127axar snin, akkwista l-kontroll ta' parti kbira mill-Ewropa tal-Punent u dik \u010aentrali, b'konkwisti jew alleanzi, sakemm tilef il-Battalja tan-Nazzjonijiet vi\u010bin Leipzig f'Ottubru tal-1813, li wasslitu g\u0127all-abdikazzjoni u l-e\u017cilju tieg\u0127u ftit xhur wara.", "Hu kien e\u017ciljat fil-g\u017cira tal-Elba.", "Irnexxielu jer\u0121a' ji\u0121i lura mill-e\u017cilju u g\u0127amel il-kampanja famu\u017ca tal-Mitt Jum (\"les Cent Jours\"), per\u00f2 tilef battalja de\u010bi\u017civa f'Waterloo fil-Bel\u0121ju fit-18 ta' \u0120unju 1815, ftit wara ta' ru\u0127u f'idejn l-Ingli\u017ci, u spi\u010b\u010ba e\u017ciljat fil-g\u017cira ta' Sant Elena (g\u017cira \u010bkejkna li tinstab mili 'l bog\u0127od fin-na\u0127a tal-Lvant ta' fejn illum hemm l-Angola, fl-Afrika), fejn miet.", "Barra mir-reb\u0127iet militari, Napuljun jibqa' mfakkar g\u0127all-Kodi\u010bi Napoleoniku u hu kkunsidrat minn xi w\u0127ud b\u0127ala sovran imdawwal.", "O\u0127rajn jarawh b\u0127ala dittatur tirannikali, fejn il-karriera tieg\u0127u qatlet il-miljuni ta' nies.", "Napuljun ta \u0127afna titli monarki\u010bi lill-membri ta' familtu, il-Bonaparti.", "Anke jekk dawn ir-renjijiet ma tantx damu wara l-waqg\u0127a tieg\u0127u, neputih, Napuljun III, irrenja lil Franza iktar tard fis-seklu dsatax.", "Fl-1997, Frans Sammut \u0127are\u0121 il-ktieb \"Bonaparti f'Malta\" li fih analizza s-sitt ijiem li Napuljun Bonaparti qatta' f'Malta meta l-Fran\u010bi\u017ci reb\u0127u u okkupaw lil Malta.", "Il-ktieb inqaleb g\u0127all-Fran\u010bi\u017c fl-2008."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2291", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2291", "title": "5 ta' Settembru", "text": ["5 ta' Settembru", "Il-5 ta' Settembru hija il-248 \u0121urnata tal-Kalendarju Gregorjan (il-249 fis-snin bisestili).", "Fadal 117 \u0121urnata g\u0127all-a\u0127\u0127ar tas-sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2315", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2315", "title": "Re\u0121ina Eli\u017cabetta II", "text": ["Re\u0121ina Eli\u017cabetta II", "Eli\u017cabetta II (Elizabeth Alexandra Marija; twieldet April 21, 1926) hija l-monarkija kostituzzjonali ta' 16-il stat sovran (mag\u0127rufa b\u0127ala l-realms Commonwealth) u territorji tag\u0127hom u d-dipendenzi, kif ukoll kap tal-Commonwealth 54 membru tan-Nazzjonijiet.", "Hija Gvernatur Suprem tal-Knisja tal-Ingilterra u, f'xi realms tag\u0127ha, twettaq it-titolu tad-Difensur tal-Fidi b\u0127ala parti mill-titolu s\u0127i\u0127 tag\u0127ha.", "Fuq l-ade\u017cjoni tag\u0127ha fis-6 ta 'Frar 1952, Re\u0121ina Eli\u017cabetta saret Kap tar-regnant Commonwealth u re\u0121ina ta' seba 'pajji\u017ci tal-Commonwealth indipendenti: ir-Renju Unit, il-Kanada, l-Awstralja, New Zealand, l-Afrika t'Isfel, il-Pakistan u Ceylon.", "Mill-1956 sa 1992, l-g\u0127add ta 'realms tag\u0127ha jvarjaw minn territorji kisbu l-indipendenza u xi realms saru repubbliki.", "Fil-pre\u017cent, flimkien mal-ewwel erba 'pajji\u017ci msemmija hawn fuq, ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta hija tal-\u0120amajka, il-Barbados, il-Ba\u0127amas, il-Grenada, Papwa Gwinea l-\u0120dida, il-G\u017cejjer Solomon, Tuvalu, Santa Lu\u010bija, San Vin\u010benz u l-Grenadini, il-Beli\u017ce, Antigwa u Barbuda u San Kitts u Nevis.", "Renju tag\u0127ha ta '60 sena b\u0127alissa huwa l-itwal tieni g\u0127al monarka Britanika biss ir-Re\u0121ina Victoria kienet issaltan itwal min 63 sena.", "Eli\u017cabetta twieled f'Londra u edukati privatament fid-dar.", "Missierha aderixxew g\u0127all-tron b\u0127ala George VI fl-1936 fuq il-abdikazzjoni ta' \u0127uh Edward VIII, minn dak i\u017c-\u017cmien kienet il-pre\u017cuntiva werriet.", "Hija bdiet biex iwettqu doveri pubbli\u010bi matul it-Tieni Gwerra Dinjija, li fihom serviet fis-Servizz Territorjali aw\u017ciljarju.", "Fl-1947, hija mi\u017c\u017cew\u0121a Prin\u010bep Philip, Duka ta' Edinburgh, li mag\u0127ha hija g\u0127andha erbat itfal: Charles, Anne, Andrew, u Edward.", "Is-Servizz nkurunat tag\u0127ha sar fl-1953 u kienet l-ewwel li tixxandar.", "Ir-Re\u0121ina g\u0127amlet \u017cjarat stori\u010bi \u0127afna u laqg\u0127at li tinkludi \u017c-\u017cjara statali lir-Repubblika tal-Irlanda u \u017cjarat re\u010bipro\u010bi lejn u mill-Papa.", "Ir-Re\u0121ina rat bidliet kostituzzjonali ewlenin fl realms tag\u0127ha, b\u0127all devoluzzjoni fir-Renju Unit u l-\"patriation\" tal-kostituzzjoni Kanadi\u017ci.", "\u017bmien ta' importanza personali inkludew it-twelid u \u017c-\u017cwi\u0121ijiet tat\u200b\u200b-tfal tag\u0127ha, il-twelid ta 'neputijiet tag\u0127ha, l-[investitura tal-Prin\u010bep ta' Wales]], u \u010b-\u010belebrazzjoni ta 'tragwardi b\u0127all-fidda tag\u0127ha, Golden, u jubilees Diamond fl-1977, 2002, u 2012 , rispettivament."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2317", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2317", "title": "Jum l-Indipendenza", "text": ["Jum l-Indipendenza", "Jum l-Indipendenza hija festa pubblika li tikkommemora l-\u0121urnata meta pajji\u017c jkun sar nazzjon indipendenti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2320", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2320", "title": "Jum il-\u0126elsien", "text": ["Jum il-\u0126elsien", "Jum il-\u0126elsien tista' tirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2323", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2323", "title": "Pjaneta", "text": ["Pjaneta", "Pjaneta huwa korp \u010belesti ta' massa sinjifikattiva li jorbita madwar stilla, u li ma jipprodu\u010bix ener\u0121ija permezz ta' fu\u017cjoni nukleari.", "Qabel is-snin '90 kienu mag\u0127rufa biss disa' pjaneti (kollha fis-Sistema Solari tag\u0127na).", "Fl-a\u0127\u0127ar tal-2002, kienu iktar minn 100 pjaneta mag\u0127rufa, kollha skopruti b\u0127ala pjaneti extrasolari.", "Il-kelma \"pjaneta\" \u0121ejja mill-Grieg, mill-kelma li kienet tintu\u017ca g\u0127al \"vagabond\".", "Fl-astronomija antika, il-pjaneti \"vagabondi\" kienu l-korpi \u010belesti vi\u017cibili li kienu jbiddlu l-koordinati \u010belesti ekwatorjali.", "Dawn kienu l-Qamar, ix-Xemx, Merkurju, Venere, Marte, \u0120ove, u Saturnu.", "G\u0127al sekli s\u0127a\u0127 l-astronomi fittxew spjegazzjoni g\u0127a\u010b-\u010baqliq tal-pjaneti li jidhru jivvagabondaw fuq l-isfond tal-kwiekeb 'fissi'.", "Kien fis-seklu sbatax meta Johannes Kepler iddetermina li huma jorbitaw max-Xemx f'orbiti elliti\u010bi, li \u010b-\u010baqliq tag\u0127hom kien kompletament mifhum.", "L-astronomi \u0127afna drabi jsej\u0127u l-asterojdi \"pjanetini\" (pjaneti \u017cg\u0127ar), u l-korpi planetari ikbar (dawk li normalment jissej\u0127hu pjaneti) \"pjaneti ma\u0121\u0121uri\".", "Il-pjaneti tas-Sistema Solari jistg\u0127u jinqasmu f'\u017cew\u0121 kategoriji skond il-kompo\u017cizzjoni tag\u0127hom.", "Dawk li jixb\u0127u d-Dinja (komposti prin\u010bipalment minn \u0121ebel) huma mag\u0127rufa b\u0127ala pjaneti terrestri.", "It-terrestri huma relattivament \u017cg\u0127ar, komposti prin\u010bipalment minn blat u metalli, u g\u0127andhom atmosferi rqaq.", "L-atmosferi differenti jikkaw\u017caw il-kundizzjonijiet fuq il-wi\u010b\u010b ta' kull pjaneta terrestri biex ivarjaw konsiderevolment.", "Id-Dinja tag\u0127na biss, bl-o\u010beani vasti tag\u0127ha u bl-atmosfera rikka bl-ossi\u0121nu u nitro\u0121enu, hija kapa\u010bi li \u017c\u017comm forma ta' \u0127ajja avvanzata.", "Dawk komposti minn materjal gassu\u017c, b\u0127al \u0120ove, huma mag\u0127rufa b\u0127ala \u0120ovjani, jew inkella \u0121ganti gassu\u017ci.", "L-erba' pjaneti gassu\u017ci, huma: \u0120ove nnfisu, Saturnu, Uranu u Nettunu, huma komposti l-iktar minn idro\u0121enu u elju.", "\u0120ove huwa l-ikbar u l-iktar pjaneta massiv fis-sistema solari, i\u017cda anki Nettunu \u2014 l-i\u017cg\u0127ar mill-pjaneti \u0120ovjani \u2014 g\u0127andu dijametru erba' darbiet i\u017cjed minn dak tad-Dinja.", "Xi drabi ti\u0121i w\u017cata kategorija o\u0127ra g\u0127al dawk il-korpi b\u0127al Plutone, komposti prevalentement minn sil\u0121: din il-kategorija ta' pjaneti tinkludi wkoll \u0127afna korpi non planetari, b\u0127al qmura ta' pjaneti esterni (pere\u017cempju Titanju).", "Il-pjaneti tas-Sistema Solari huma (f'ordni ta' distanza mix-Xemx):", "Sa ftit \u017cmien ilu (Awissu 2006) Plutone kien jitqies ukoll b\u0127ala pjaneta, i\u017cda llum dan m'g\u0127adux jitqies b\u0127ala tali i\u017cda b\u0127ala pjaneta nanu; b\u0127ala l-ikbar asterojda tal-faxxa ta' Kuiper.", "Il-pjaneti kollha tas-Sistema Solari (minbarra d-Dinja) g\u0127andhom isimhom li \u0121ej mill-mitolo\u0121ija Rumana.", "Anki l-ismijiet tal-qmura \u0121ejjin minn ismijiet ta' allat jew ta' persuna\u0121\u0121i tal-mitolo\u0121ija klassika, u xi mdaqqiet anki minn karattri tad-drammi ta' Shakespeare.", "L-asterojdi jistg\u0127u ji\u0121u msemmija, b'diskrezjoni ta' min skoprihom, b'isem kwalunkwe (bl-approvazzjoni tal-Unjoni Astronomika Internazjonali).", "\u0120ew proposti \u0127afna pjaneti ipoteti\u010bi, b\u0127al Eris i\u017cda dan b\u0127al Plutone qed ji\u0121i kkunsidrat b\u0127ala Pjaneta nanu.", "Eris (uffi\u010bjalment 136199 Eris, u qabel 2003 UB313) kien skopert minn Michael E. Brown, Chad Trujillo, u David Rabinowitz fil-5 ta' Jannar, 2005, minn ritratti li \u0121ew me\u0127uda fil-21 ta' Ottubru, 2003.", "Huma riedu jag\u0127tuha l-isem Ksina (en: Xena) i\u017cda l-Unjoni Astronomika Internazjonali, l-g\u0127aqda internazzjonali tal-Astronomija tatha l-isem tal-alla Grieg tad-di\u017carmonija, Eris.", "L-isem latin hu \"Discordia\".", "Wie\u0127ed mir-ra\u0121uni g\u0127ala intg\u0127a\u017cel dan l-isem hu biex jirrifletti t-ta\u0127wid u l-konfu\u017cjoni li hemm fil-komunit\u00e0 tal-astronomi dwar in-natura tal-o\u0121\u0121ett (il-pjaneta nana).", "Kwa\u017ci il-pjaneti extrasolari kollha (dawk barra s-Sistema Solari) skoperti s'issa g\u0127andhom massa daqs jew ikbar minn ta' \u0120ove, l-ikbar pjaneta tag\u0127na (l-unika e\u010b\u010bezzjoni hija komposta minn tliet pjaneti orbitanti pulsar, il-bqija ta' splu\u017cjoni ta' supernova.", "Dawn huma l-uni\u010bi tliet pjaneti extrasolari ta' massa simili g\u0127ad-Dinja).", "Il-mottiv huwa derivat minn effett ta' selezzjoni, li fih l-istrumenti tag\u0127na huma kapa\u010bi li jaraw biss pjaneti kbar \u0127afna u biswit g\u0127all-istilla tag\u0127hom, g\u0127ax l-effetti gravitazzjonali tag\u0127hom huma ikbar u allura iktar fa\u010bli li jidhru.", "Je\u017cistu probabilment, \u0127afna iktar pjaneti extrasolari li g\u0127adna ma nistg\u0127ux niskopru.", "Barra minn hekk, huwa probabbli li l-pjaneti skopruti s'issa, mhux simili g\u0127all-\u0121ganti gassu\u017ci li nafu, g\u0127ax huma tant vi\u010bin l-istilla tag\u0127hom li g\u0127andhom temperaturi elevati (anki sa' eluf ta' gradi g\u0127al xi w\u0127ud), u spiss ikollhom orbita altament ellittika, li twassalhom alternattivament, vi\u010bin u 'l bog\u0127od mill-istilla tag\u0127hom.", "Huwa ma\u0127sub li l-pjaneti \u0121ew ffurmati fil-kollass tan-nebulosa stess, li kienet l-ori\u0121ini tal-istilla \u010bentrali.", "Il-mudelli ta' formazzjoni planetarja, jipprevedu li fil-bidu jiffurmaw biljuni ta' korpi \u017cg\u0127ar \u0127afna, li eventwalment jing\u0127aqdu u jiffurmaw korpi ikbar meta ja\u0127btu ma' xulxin.", "L-esplorazzjoni ta' pjaneti o\u0127ra huwa tema kostanti tal-fantaxjenza, spe\u010bjalment b'rabta ma' forom ta' \u0127ajja aljeni.", "Tnejn mill-iktar serje televi\u017civi fantaxjentifi\u010bi \u010belebri, Star Trek u Stargate SG-1, huma bba\u017cati fuq is-sejba ta' pjaneti u \u010biviltajiet \u0121odda."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2333", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2333", "title": "Astrolo\u0121ija", "text": ["Astrolo\u0121ija", "L-Astrolo\u0121ija (mill-Grieg: \u03b1\u03c3\u03c4\u03c1\u03bf\u03bb\u03bf\u03b3\u03af\u03b1 = \u03ac\u03c3\u03c4\u03c1\u03bf\u03bd, astron, \"kewkba\" + \u03bb\u03cc\u03b3\u03bf\u03c2, logos, \"kelma\") hija wa\u0127da mit-tradizzjonijiet jew sistemi li huma msejsin fuq l-idea-ba\u017ci li t-tag\u0127rif tal-po\u017cizzjonijiet apparenti tal-korpi \u010belesti jg\u0127in sabiex l-g\u0127erf dwar ir-realt\u00e0 u l-e\u017cistenza umana fuq id-dinja ji\u0121i mifhum, interpretat u organizzat.", "It-tradizzjonijiet astrolo\u0121i\u010bi huma lkoll ibba\u017cati fuq il-qag\u0127diet u \u010b-\u010baqliq relattivi tad-diversi korpi \u010belesti - sew dawk reali kif ukoll dawk interpretati - hekk kif jidhru fil-waqt u l-post tat-twelid jew ta' kwalunkwe \u0121rajja li tkun qieg\u0127da ti\u0121i e\u017caminata.", "Fil-qofol dawn huma l-assi tax-Xemx, tal-Qamar, tal-pjaneti, ta' l-Axxendent u tan-Nofsissema, u tal-punti qamrin.", "Min jipprattika l-astrolo\u0121ija jissejja\u0127 astrologu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2334", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2334", "title": "Xemx", "text": ["Xemx", "Ix-Xemx hija stilla.", "Tiddi g\u0127ax tipprodu\u010bi ener\u0121ija fiha nfisha fil-qalba tag\u0127ha.", "Ix-Xemx hija estremament importanti g\u0127all-\u0127ajja fuq l-Art: kull s\u0127ana, dawl u ener\u0121ija ti\u0121i mix-Xemx.", "L-Art torbita madwar ix-Xemx, b\u0127alma jag\u0127mlu bosta korpi o\u0127ra, fosthom pjaneti, asterojdi, meteoriti, kometi u trab spazjali.", "Is-simbolu astronomiku tax-Xemx huwa \u010birku b'tikka fin-nofs (Unicode:).", "Il-kwiekeb jiffurmaw minn s\u0127ab kiesa\u0127 u dens, fil-medja interstellari: is-s\u0127ab enormi ta' trab u gass li jinsabu madwar l-istilel.", "Il-medja interstellari hija mag\u0127mula prin\u010bipalment mill-idro\u0121enu u l-elju, i\u017cda meta \u0121enerazzjonijiet img\u0127oddija ta' kwiekeb g\u0127ebu, tefg\u0127u elementi itqal mill-idro\u0121enu u l-elju.", "G\u0127alhekk kwiekeb zg\u0127ar mill l-istess \u017cmien tax-Xemx, fihom dawn l-elementi.", "Il-massa tax-xemx hi ta' madwar 2\u00d710 kg, u hi \u0127arira iktar elevata minn dik ta' stilla medja.", "Madwar 74% tal-massa tag\u0127ha hi mag\u0127mula mill-idro\u0121enu, 25% mill-elju u l-bqija hu mag\u0127mul minn kwantit\u00e0 ta' tra\u010b\u010bi ta' elementi itqal.", "Ja\u0127sbu li x-Xemx g\u0127andha xi 5 biljun sena, u li tinsab f'nofs triq tas-sekwenza ta' evoluzzjoni ewlenija tag\u0127ha.", "Matulha, reazzjonijiet ta' fu\u017cjoni nukleari fil-qalba tax-xemx jg\u0127aqqdu bis-s\u0127ana l-idro\u0121enu ma' l-elju.", "F'temp ta' qisu 5 biljun sena o\u0127ra x-xemx issir nebula planetarja.", "Kultant xi stimulu hu me\u0127tie\u0121 biex tibda' kontrazzjoni ta' s\u0127aba.", "Din taf tkun il-\u0121ibda gravitazzjonali ta' kewkba g\u0127addejja, il-mew\u0121a ta' densita' fi \u0127dan ta' galassja spirali jew xokk minn splu\u017cjoni ta' supernova.", "Xi astronomi jsostnu li supernova fil-qrib bdiet s\u0127aba u naqset mid-daqs sa ma x-Xemx iffurmat xi 4,600,000,000 sena ilu.", "Hekk kif is-s\u0127aba naqset mid-daqs, il-pressa u temperatura telg\u0127u fin-nofs sakemm tal-a\u0127\u0127ar saret daqshekk ta\u0127raq u l-pressa hekk kbira li l-fu\u017cjoni nuklejari bdiet.", "L-fu\u017cjoni nuklejari hija l-qawwa li kull kewkba g\u0127andha, u \u0121ox-Xemx l-ammonti vasti ta' idro\u0121enu li qed ji\u0121u mibdula g\u0127al elju, jipprodu\u010bu l-ener\u0121ija.", "Kewkba titwieled meta tibda l-fu\u017cjoni nuklejari.", "Tul il-\u0127ajja kollha ta' kewkba jkun hemm bilan\u010b s\u0127i\u0127 bejn il-gravit\u00e0 (li tipprova tnaqqas id-daqs tal-istilla) u l-pressa li tipprova tinbuttha l-bog\u0127od.", "Kewkba tkun l-i\u017cjed stabbli waqt li ta\u0127raq l-idro\u0121enu \u0121ewwa qalbha.", "F'dan l-istadju hija msejj\u0127a kewkba fis-sekwenza ewlenija.", "Ix-Xemx hija attwalment f'dan l-istadju ta' \u0127ajjitha u g\u0127andha tibqa ta\u0127raq l-idro\u0121enu ta' qalbha g\u0127al 5,000,000,000 jew 6,000,000,000 sena o\u0127ra.", "Meta l-idro\u0121enu kollu tal-qalba jintu\u017ca , ix-Xemx tibda' ta\u0127raq l-idro\u0121enu \u0121ol-atmosfera tag\u0127ha qoxra wara qoxra.", "Huwa u l-font tal-ener\u0121ija jo\u0127ro\u0121 'il barra, ix-Xemx tespandi u tiksa\u0127, u ssir \u0121ganta \u0127amra.", "Meta l-idro\u0121enu jintu\u017ca kollu, ix-Xemx tikkrolla.", "Il-qalba tis\u0127on \u0127afna iktar sakemm ter\u0121a' ssir fu\u017cjoni nuklejari o\u0127ra, i\u017cda din id-darba huwa l-elju li jin\u0127araq jipprodu\u010bi l-karbonju.", "L-elju jin\u0127araq f'\u0127afna inqas \u0127in mill-idro\u0121enu, g\u0127alhekk ji\u0121i kkonsmat f'perijodu iqsar.", "Meta x-Xemx ter\u0121a tikkrolla, issa, il-qalba ma tis\u0127onx bi\u017c\u017cejjed u ma jkunx possibli li sir fu\u017cjoni nuklejari o\u0127ra.", "Ix-Xemx issir nana bajda, tiksa\u0127 gradwalment u tmut.", "IL-QALBA tax-Xemx hija \u017cona ta' madwar 20% tad-dijametru solari.", "Minn \u0121ol-qalba u re\u0121jun li jestendi sa 70% tar-ra\u0121\u0121 solari, l-ener\u0121ija ti\u0121i rradjata 'il barra.", "I\u017c-\u017cona konvettiva, li hi wiesg\u0127a madwar 30% tar-ra\u0121\u0121 solari tinsab wara dan ir-re\u0121jun.", "Ir-radjazzjoni prodotta f'qalbet ix-xemx hija forma ta' ra\u0121\u0121i Gamma: l-i\u017cjed radjazzjoni ener\u0121etika.", "Ja\u0127sbu li r-radjazzjoni fiha l-fotoni, li huma 'pakketti' ta' ener\u0121ija.", "It-tip ta' radjazzjoni jiddependi fuq kemm g\u0127andhom ener\u0121ija dawn il-fotoni.", "Hekk kif il-fotoni jimxu 'l barra , jitilfu l-ener\u0121ija, u hekk issiru ra\u0121\u0121i X, u wara ultravjola, vi\u017cibbli u infra-a\u0127mar.", "Foton wa\u0127da taf iddum mijiet ta' eluf ta' snin biex til\u0127aq il-fotosfera g\u0127ax ti\u0121i kontinwament mifruxa, mer\u0127ija, u rijammessa matul il-vja\u0121\u0121 tag\u0127ha.", "A\u0127na naraw ix-Xemx b\u0127al diska ta' dawl jiddi (qatt m'g\u0127andna n\u0127arsu lejn ix-Xemx direttament g\u0127ax nag\u0127mlu \u0127sara kbira lill-g\u0127ajnejna).", "Dan g\u0127aliex a\u0127na evolvejna biex nirrispondu g\u0127ar-radjazzjoni li nsej\u0127u dawl vi\u017cibbli.", "Ix-Xemx tarmi tul lis-spektrum elettromanjetiku kollu, i\u017cda il-bi\u010b\u010ba l-kbira ta' dawl vi\u017cibbli ji\u0121i prodott fil-fotosfera, li xi minn daqqiet hi mag\u0127rufa b\u0127ala s-superfi\u010bi jew il-wi\u010b\u010b!", "Lil hinn mill-fotosfera hemm il-kromosfera-- bejn 2,000 u 10,000 km (1,200 sa' 6,200 mil) wiesg\u0127a--u i\u017cjed 'l barra mbag\u0127ad insibu l-atmosfera ta' barra, il-korona, li testendi 'l barra g\u0127al eluf t' eluf ta' kilometri.", "It-temperatura ti\u017cdied tul il-kromosfera u til\u0127aq madwar 10,000K (10,000 grad Selsjus/18,000 grad Ferenajt) sal-qieg\u0127 ta' \u017cona ta' tran\u017cizzjoni.", "F'din i\u017c-\u017cona t-temperaturi jog\u0127lew bosta eluf ta' gradi i\u017cjed.", "Ma nifmhux kompletament ir-ra\u0121uni g\u0127aliex il-korona g\u0127andha ti\u0121i tant imsa\u0127\u0127na i\u017cda avvenimenti ta' rikonnessjoni manjetika (meta kampijiet manjeti\u010bi jer\u0121g\u0127u jing\u0127aqdu wara separazzjoni temporanja) tista' tkun ir-ra\u0121uni--splu\u017cjoni ta' ener\u0121ija ti\u0121i prodotta meta linji ta' kampijiet manjeti\u010bi jing\u0127aqdu mill-\u0121did.", "BARRA MILLI tipprodu\u010bi fotoni, il-fu\u017cjoni nuklejari tikkreja wkoll in-Newtrini.", "Dawn huma parti\u010belli elementari negli\u0121ibbli ming\u0127ajr massa jew ming\u0127ajr karga.", "Ma tantx jintera\u0121ixxu ma' materjal ordinarju, u ma je\u0127dux dawk il-mijiet ta' eluf ta' snin biex jaqsmu x-Xemx anzi kwa\u017ci mill-ewwel jg\u0127addu minn na\u0127a g\u0127all-o\u0127ra u ji\u0121u emanati bir-rata ta' 6 x 10 newtrina kull metru kwadru tas-superfi\u010bi xemxija fis-sekonda.", "Huma jg\u0127addu rapidament ukoll mill-Art.", "Imbnew detectors tan-newtrini, i\u017cda ri\u017cultati juru biss terz ta' newtrini mistennija.", "Bosta ra\u0121unijiet g\u0127al dan \u0121ew diskussi i\u017cda l-ebda teorija g\u0127adha ma \u0121iet a\u010b\u010bettata.", "JEKK IN\u0126ARSU lejn ix-Xemx f'dawl abjad, kultant, fuqha jidru b\u0127al tikek skuri .", "Dawn it-tikek jissej\u0127u tebg\u0127at Solari, jew tebg\u0127at Xemxin, u kienu jidhru regolarment fis-seklu dsatax.", "It-tebg\u0127at huma indikazzjoni \u010bara tal-attivita' kontinwa tax-Xemx; \u0127afna tebg\u0127at juru li kewkba b\u0127ax-Xemx tkun attiva.", "Attivit\u00e0 tat-tebg\u0127at Xemxin isse\u0127\u0127u, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, fuq perijodu ta' 11-il sena, li hu mag\u0127ruf primarjament b\u0127ala i\u010b-\u010aiklu tax-Xemx .", "Infatti, min\u0127abba effenti manjeti\u010bi, huwa effetivament \u010biklu ta' madwar 22 sena, li hu mag\u0127ruf b\u0127ala i\u010b\"\u010biklu solari manjetiku\".", "L-kamp manjetiku tax-Xemx hu simili g\u0127al dik tal-Art, i\u017cda ix-Xemx g\u0127andha Plasma.", "L-idro\u0121enu f'temperaturi g\u0127oljin b\u0127al 15,000,000K/ 27,000,000 \u00b0F fi\u010b-\u010bentru u xi 6,000K/10,340 \u00b0F fil-fotosfera, li l-elettroni huma imwaddba 'l Barra, l-atomi tal-idro\u0121enu j\u0127allu ba\u0127ar ta' joni kkargati po\u017cittivament u elettroni ikkargati negattivament.", "\u0120o Plasma simili, il-linji tal-kampijiet manjeti\u010bi jkunu mag\u0127luqa \u0121o nassa, huma ma jkunx jistg\u0127u ji\u010b\u010baqalqu liberament \u0121ewwa parti\u010belli ikkargati, g\u0127alhekk hekk kif ix-Xemx iddur u l-plasma ti\u010b\u010baqlaq, il-linji tal-kamp manjetiku ji\u0121u ippakkjati flimkien \u0121o \"re\u0121juni lokali\u017cati\".", "Is-s\u0127ana f'dawn ir-re\u0121juni ti\u0121i imra\u017c\u017cna u huma jidhru skuri kontra il-bqija tal-fotosfera.", "Fid-Dell skur tat-tebg\u0127at Xemxin, it-temperatura tista' til\u0127aq sa 1,000K (1,000 \u00b0C/1,800 \u00b0F).", "Kampijiet manjeti\u010bi fi \u0127dan it-tebg\u0127at Xemxin jafu jkunu 10,000 darba s-sa\u0127\u0127a normali tal-kamp Xemxi.", "Ix-Xemx g\u0127andha \u0121isem dinamiku u turbolenti.", "Hi tarmi kontinwament parti\u010belli ta' elettroni u protoni.", "Dan jisejja\u0127 ir-ri\u0127 solari.", "Ix-Xemx titfa' le\u0127\u0127 ta' ammonti kbar ta' plasma u ener\u0121ija \u0121or-ri\u0127 solari, waqt li dak li jintefa' 'l barra mill-korona huma b\u017cie\u017caq enormi ta' plasma li jespandu minn \u0121ol-korona u 'l barra \u0121o l-ispazju.", "IX-XEMX u l-qamar jidru, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, ta' l-istess qies hemm fuq fis-sema.", "I\u017cda l-qamar hu xi 400 darba i\u017cg\u0127ar mix-Xemx, imma wkoll 400 darba eqreb.", "Waqt eklissi totali tax-Xemx, il-qamar jg\u0127atti il-fotosfera, b'hekk jinkixfu il-kromosfera u l-invi\u017cibbli korona.", "Li kieku il-Qamar idur mad-Dinja bl-istess mod li hija ddur max-Xemx (elitiku), allura l-eklissi totali tax-Xemx kienet issir kull darba li jkun hemm Qamar \u0121did.", "Madanakollu, l-orbita Qamrija hija inklinata g\u0127al xi 5 gradi lejn l-elitiku, g\u0127aldaqstnat il-Qamar xi kultnat jg\u0127addi fuq, jew ta\u0127t ix-Xemx fis-sema.", "Huwa biss meta l-Qamar jinsab fl-istess pjan elitiku tad-dinja f'qamar \u0121did eklissi solari hija possibli li sse\u0127\u0127.", "L-orbiti tal-Art u l-Qamar mhumiex \u010birkulari, g\u0127alhekk id-dijametri angulari tal-Qamar u x-Xemx li jidrhu fis-smewwiet ivvarjaw.", "Hekk si minn daqqiet il-Qamar jidher i\u017cg\u0127ar mix-Xemx u eklissi anulari ssir; \u010birku mill-fotosfera jdawwar l-Qamar u l-korona tax-Xemx ma tidhirx.", "G\u0127al min josserva huwa possibli li jara eklissi totali tax-Xemx biss jekk ikun qieg\u0127ed ta\u0127t l-ombra ewlenija tal-qamar.", "Fid-dell penumbrali ikun possibli biss li wie\u0127ed jara eklissi parzjali tax-Xemx."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2335", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2335", "title": "Qamar", "text": ["Qamar", "Il-Qamar huwa l-unika satellita naturali tal-Art.", "Jorbita il-pjaneta tag\u0127na minn 350,000 g\u0127al 400,000 km, jakkonpanja l-Art fit-tidwir madwar l-istilla Sol (Xemx).\u0120ieli jissejja\u0127 Luna (mill-Kelma Latina g\u0127al qamar), jew Selene.", "Is-simbolu tal-Qamar hu nofs-qamar ().", "Minbarra l-kelmtejn qamri u lunari, it-termini Selene/Seleno- u \u010ainzjan (ismijiet l-allat Selene u \u010ainzja) jirreferu wkoll g\u0127all-Qamar (aposelene, seleno\u010bentriku, selenografija, peri\u010binzjan, e\u010b\u010b.).", "Id-dijametru tal-Qamar huwa madwar kwart ta' dak ta' l-Art.", "Is-satelliti naturali tal-pjaneti l-o\u0127ra huma wkoll msejj\u0127a qmura g\u0127all-qamar terrestri.", "Il-qamar huwa l-uniku korp \u010belesti (barra l-Art) li fuqu rifes il-Bniedem.", "Minkejja li \u0127afna i\u017cg\u0127ar mill-pjaneti l-o\u0127ra, il-Qamar jista' jitqies b\u0127ala terrestri.", "Jista' jkun li g\u0127andu qalba solida tal-\u0127adid, inqas minn 360 km.", "Fuq din il-qalba insibu l-mantell, li jesa' madwar id-90% tal-volum tas-satellita.", "In-nuqqas ta' qalba fluwida jispjega g\u0127ala l-qamar g\u0127andu kamp manjetiku dg\u0127ajjef.", "Il-krosta tvarja fil-\u0127xuna minn ftit g\u0127exieren ta' kilometri ta\u0127t il-maria g\u0127al aktar minn 100km fil-g\u0127oljiet.", "Fejn hemm fondoq, il-krosta tant iddg\u0127ajfet minn ta\u0127t li l-mantell tqabbez 'l barra u kisser qieg\u0127 il-fondoq.", "F'dawn il-punti, il-materjal tal-mantell l-i\u017cjed dens jipprodu\u010bi il-fluttwazzjonijiet fil-kamp gravitazzjonali; dawn ir-re\u0121juni ta' gravit\u00e0 g\u0127ola huma mag\u0127rufa b\u0127ala konmas.", "Fl-atmosfera lunari instabu il-\u0121ass elju, neon, argu, u radon.", "Billi kwa\u017ci m'g\u0127andux atmosfera m'hemm l-ebda tip ta' t\u0127assir fuq is-superfi\u010bi lunari.", "Il-Qamar mhux protett la mir-ri\u0127 solari u l-anqas mill-impatti mikrometeoriti\u010bi.", "Min\u0127abba in-nuqqas ta' atmosfera, is-superfi\u010bi qamrija tbati minn temperaturi estremament baxxi bil-lejl u dawk estremament g\u0127oljin matul il-jum.", "Jing\u0127ad li fil-pol tan-nofsin-nhar-fondoq Aitken (l-ikbar u l-iktar Fondoq g\u0127oli mag\u0127ruf fis-Sistema Solari kollha) xi ammonti \u010bkejkna ta sil\u0121 ta' l-ilma jistg\u0127u je\u017cistu; id-dawl tax-Xemx qatt ma mess il-pol tan-nofsin-nhar-Fondoq Aitken.", "Meta n\u0127arsu lejn il-qamar minn din l-Art ming\u0127ajr strumenti otti\u010bi, nilm\u0127u re\u0121juni skuri li huma il-maria (singular mare) bil-Malti ib\u0127ra, im\u0127alltin u mferrxin ma' re\u0121juni o\u0127ra aktar \u010bari.", "Kien darba ma\u0127sub illi dawn il-maria kienu ib\u0127ra likwidi i\u017cda it-teleskopji urew li huma arji ta' lava basaltika.", "L-iktar fattizzi ovvji tal-qamar huma il-krateri tal-impatti.", "Dawn ivvarjaw minn \u0127ofor \u017cg\u0127ar mag\u0127mula minn mikrometeoriti g\u0127all-ikbar fondoq ta' 'l fuq minn elf kilometru.", "Il-materjal li inbe\u017caq mill-impatti ikkrejaw krateri o\u0127ra sekondarji.", "Xi krateri g\u0127andhom kisja ta' l-e\u0121ekta (materjal) li jifraq g\u0127al mijiet ta' kilometri mill-punt tal-impatt.", "Il-muntanji u g\u0127oljiet biswit il-\u0127ofor iffurmaw ru\u0127hom minn bo\u010b\u010bo\u010b enormi ta' e\u0121ekta li \u0127ar\u0121u mill-impatti prin\u010bipali.", "\u0126afna mill-krateri huma \u010birkulari, minn hawn nindunaw illi l-materjal mill-ispazju miftu\u0127 li kkaw\u017ca l-impatti \u0121ie ivvapori\u017c\u017cat u kienet din ir-raguni li xi krateri \u0121ew im\u0127affra.", "Apparti mill-krateri tal-impatti fuq il-qamar insibu wkoll \u0127ofor li \u0121ew mag\u0127mula minn attivit\u00e0 vulkanika kmieni fl-istorja qamrija.", "Fost dawn il-fondoqijiet ta' minn isemmi; Summit u Rimless.", "I\u017cda l-akbar prova ta' attivit\u00e0 vulkanika bikrija huma il-, dawn iffurmaw ru\u0127hom meta impatti \u0121ganteski \u0127abtu fuq is-superfi\u010bi lunari u \u0127allew \u0127ofor kbar, sburfaw il-vulkani u l-lava li \u0127ar\u0121et minnhom imliet il-krateri.", "Il-\u0121ibda gravitazzjonali tal-Qamar fuq l-Art tikkaw\u017ca l-frug\u0127 u l-mili tal-ba\u0127ar.", "L-istess effett fuq il-Qamar jikka\u0121una l-qofol tidali: il-perijodu rotazzjonali tieg\u0127u huwa l-istess b\u0127a\u017c-\u017cmien li huwa jie\u0127u biex jorbita madwar l-Art.", "Ri\u017cultat ta' dan, a\u0127na naraw dejjem l-istess parti ta' wi\u010b\u010b il-Qamar.", "Hekk kif il-Qamar idur ma' l-Art, partijiet differenti minn wi\u010b\u010bu ji\u0121u mdawla mix-Xemx, dan iwwasal g\u0127all-fa\u017cijiet lunari.Il-Qamar jista' jaffetwa drastikament l-i\u017cvilupp u l-\u0127ajja fuq l-Art billi jimmodifika it-temp.", "Xhieda palejontolo\u0121ika u simulazzjonijiet bil-kompjuter juru li t-tmejjil tal-assi terrestri hija stabbilita mill-interazzjonijiet tidali mal-Qamar.", "Xi teoristi jsostnu illi ming\u0127ajr din l-istabbilizzazjoni kontra l-koppji applikati mix-Xemx u l-pjaneti lin-nef\u0127a ekwatorjali ta' l-Art, l-assi rotazzjonali jista' jkun instabbli g\u0127all-a\u0127\u0127ar, b\u0127alma jidher li hu g\u0127al Marte.", "Billi l-Qamar huwa qrib l-Art biex jidher kwa\u017ci daqs tax-Xemx, (ix-Xemx hija 400 darba ikbar mill-Art i\u017cda l-Qamar hu 400 darba eqreb) u dan jippermetti l-eklissi totali u anulari tax-Xemx.", "L-i\u017cjed teorija a\u010b\u010betta dwar l-ori\u0121ini tal-Qamar hija, it-teorija tal-impatt \u0121gantesk, li tg\u0127id li \u0121ie ffurmat minn \u0127abta ta' protopjaneta id-daqs ta' Marte ma' l-Art bikrija.", "Din l-ipote\u017ci tispjega (flimkien ma' affarijiet o\u0127ra) in-nuqqas relattiv ta' \u0127adid u elementi volatili fil-Qamar, u l-fatt illi l-kompo\u017cizzjoni tieg\u0127u hija kwa\u017ci l-istess b\u0127al dik ta' wi\u010b\u010b l-Art.", "'Earth-Moon-Earth' (EME) hija forma ta' kommunikazzjoni bir-radju fejn is-sinjali mid-dinja jintbag\u0127tu lejn il-Qamar u dawn ji\u0121u riflessi mill-wi\u010b\u010b tal-qamar lura lejn id-dinja.", "Din is-sistema tintu\u017ca mid-dilettanti tar-radju.", "Bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, kull 28 jum, il-Qamar jag\u0127mel orbita s\u0127i\u0127a ta' l-isfera \u010belesti.", "G\u0127al minn josserva mill-Art jog\u0127od madwar 29,5 jum minn qamar \u0121did g\u0127all-ie\u0127or li jmiss (ara fa\u017cijiet lunari), dan min\u0127abba l-muviment kontemporanju ta' l-Art.", "Il-Qamar jibqa' dejjem f're\u0121jun wie\u0127ed tas-sema li huwa \u017c-\u017bodijaku, li jestendi madwar 8 gradi 'l fuq u 'l isfel mill-eklittika.", "Din ti\u0121i maqsuma mill-Qamar kull \u0121imag\u0127tejn.", "Il-qamar iddur dawra s\u0127i\u0127a madwar id-Dinja kull xahar. f'dawn il-perjodu, il-\u0121ometrija bejn it-tliet i\u0121sma - Art, Qamar, Xemx - tinbidel.", "Il-qamar jidher biss meta id-dawl tax-Xemx jaqa' fuqu.", "F'qamar mitluf, xejn ma jkun jidher mis-satellita naturali ta' l-Art g\u0127ax tkun qieg\u0127da bejnha u x-Xemx, bid-dawl kollu tag\u0127ha jaqa' fuq il-parti tas-superfi\u010bi lunari li ma tidirx mid-Dinja.", "L-isba\u0127 g\u0127amliet tal-qamar jidru fit-terminatur, il-linja bejn il-lejl u nhar.", "Xi kultant il-qamar jg\u0127addi minn quddiem id-dell ta' l-Art, dan ma ji\u0121rix kull qamar kwinta g\u0127aliex il-qamar ma jdurx mad-Dinja fuq l-istess pjan kif hija torbita madwar ix-Xemx (eklittika), i\u017cda meta il-qamar idur fuq l-istess pjan ta' l-eklittika, l-eklissi lunari ise\u0127\u0127.", "Sal-lum total ta' 12-il persuna nie\u017clet fuq is-superfi\u010bi qamrija bejn l-1969 u 1972.", "Dawn l-astronawti \u017caru sitt re\u0121juni u \u0121abu mag\u0127hom fuq din l-Art 382 kg ta' materjal lunari.", "Qabel il-missjoni Apollo, wi\u010b\u010b il-qamar kien attentament studjat minn vetturi spazjali Sovjeti\u010bi u Amerikani.", "Darba waqt wie\u0127ed mid-diskorsi tieg\u0127u il-President Amerikan John F. Kennedy wieg\u0127ed li l-bniedem kien se jitla' fuq il-qamar qabel l-1970, minn dak il-\u0127in bdiet il-\u0121irja g\u0127all-ispazju.", "L-ewwel sitt Apollojiet intu\u017caw b\u0127ala prova, b'xorti \u0127a\u017cina tliet astronawti tilfu \u0127ajjithom waqt esperimenti fuq l-Art, imma is-su\u010b\u010bess fl-a\u0127\u0127ar wasal meta Buzz Aldrin u Neil Armstrong \u0127ar\u0121u barra mill-vettura spazjali u rifsu l-ewwel passi fuq il-qamar fi\u017c-\u017cona imsemmija Ba\u0127ar it-trankwillit\u00e0 fl-1969.", "Apollo 12 ni\u017cel \u0127dejn is-sit ta' Surveyor 3, li kien ni\u017cel fl-o\u010bejan Prosellarum sentejn qabel.", "Partijiet mis-\"surveyor\" \u0121ew irritornati fuq l-Art g\u0127all-e\u017camijiet.", "Apollo 14 ni\u017cel fl-arja ta' Fra Mauro, l-astronawti ta' l-a\u0127\u0127ar tliet Apollijiet koprew \u0127afna iktar art minn dawk tal-bidu, dan g\u0127aliex kienu meg\u0127juna mir-rovers spazjali.", "Minn mindu l-a\u0127\u0127ar bniedem \u0127alla l-qamar fl-1972, ma kien hemm l-ebda pjanijiet o\u0127ra g\u0127al i\u017cjed sbarki qamrin.", "Art", "Pjaneta", "Eklissi", "Qieg\u0127da fil-ponta ta' l-Ilsieni, \u0120u\u017c\u00e8 Gatt, Klabb kotba Maltin, 2006.", "The Universe, Pam Spence u Iain Nicolson, Publisher:HarperCollins."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2336", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2336", "title": "Axxendent", "text": ["Axxendent", "L-Axxendent ta' po\u017cizzjoni \u0121eografika f'punt fi\u017c-\u017cmien huwa l-punt fuq i\u017c-\u017codjaku li jinzerta l-orizzont tal-Lvant, skond kif jidher minn dak il-post u f'dak il-\u0127in.", "L-Axxendent astrolo\u0121iku, jew ir-\"Rising Sign\", huwa s-simbolu \u017codjakali li kien tiela' fuq ix-xefaq tal-lvant fil-mument meta individwu \u0127a l-ewwel nifs f'din id-dinja.", "Jekk, pere\u017cempju, xi \u0127add jitwieled e\u017cattament fi tlug\u0127 ix-xemx u x-xemx tinzerta fl-Iljun dak il-\u0127in, l-Axxendent ikun fl-istess simbolu b\u0127as-Simbolu-xemx; il-persuna b'hekk minbarra li titwieled ta\u0127t l-istilla ta' l-Iljun, ikollha l-Axxendent fl-Iljun (l-Iljun ikun kemm kewkbet it-twelid kif ukoll l-Axxendent ta' l-individwu)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2338", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2338", "title": "Ordni Militari Sovran ta' Malta", "text": ["Ordni Militari Sovran ta' Malta", "L-Ordni tal-Kavallieri Ospitaljeri, mag\u0127rufin a\u0127jar f'Malta b\u0127ala l-Kavallieri ta' San \u0120wann, hija g\u0127aqda li bdiet b\u0127ala fondazzjoni Benedittina li tie\u0127u \u0127sieb il-kura ta' dawk morda fl-Art Imqaddsa fis-Seklu XI; imma ma damitx ma saret ordni kattoliku-militari ta' kavallieri li kienu jie\u0127du \u0127sieb jibnu kastelli u mkejjen iffortifikati matul xi rotot fl-Art Imqaddsa, biex jg\u0127inu u jiddefendu l-pellegrini.", "\u0126abba l-\u0127afna battalji u konfrontazzjonijiet li se\u0127\u0127u, l-Ordni beda jispe\u010bjalizza fl-assistenza medika, u wie\u0127ed ma jistg\u0127a\u0121ibx meta anke llum jiltaqa' mas-salib bi 8 ponot fuq xi ambulanza jew b\u0127ala stemma ta' xi organizzazjoni tal-ewwel g\u0127ajnuna.", "B\u0127ala ringrazzjament g\u0127al \u0127afna \u0127ajjiet salvati, l-Ordni beda jir\u010bievi \u0127afna territorji fl-Ewropa li bdew ji\u0121u organizzati fi prijurati u kommanderiji, u l-qlieg\u0127 minn dawn l-artijiet kien imur g\u0127all-manteniment tal-Ordni, tal-isptarijiet u ovvjament, g\u0127all-armata.", "Iktar tard, meta l-Ordni kellu flotta, il-qlieg\u0127 beda jintu\u017ca biex jin\u017cammu l-i\u0121fna tal-\"Pirati tal-Knisja\".", "Iktar ma beda jg\u0127addi \u017cmien, iktar bdew jing\u0127ataw artijiet u dipendenzi fl-Art Imqaddsa stess u allura, flimkien ma' \u0127uthom it-Templari, iktar bdew jiffokaw fuq id-difi\u017ca militari tal-artijiet.", "Bil-mod il-mod, l-Ordni beda jsir b'sa\u0127\u0127tu u sinjur.", "Per\u00f2 il-fatt li kienu sinjuri u militarment sodi ma waqqafx lill-misilmin milli jke\u010b\u010buhom mill-Art Imqaddsa u wara li tke\u010b\u010bew minn \u0120erusalemm u Akri, dawn \u0127atfu lil Rodi minn idejn l-Imperu Bi\u017cantin li kien qieg\u0127ed jitmermer bil-mod.", "F'Rodi, l-Ordni kien imexxi f'sovranit\u00e0 g\u0127alih; Huma kellhom palazzi, vilel, u swar, u l-fatt li Rodi kienet qrib \u0127afna t-Turkija (li bdiet issir i\u010b-\u010bentru tal-I\u017clam), kien ifisser li l-Kavallieri kienu lokati f'post e\u010b\u010bellenti biex ja\u0127tfu bastimenti merkantili tal-musulmani.", "Fl-1480, Rodi \u0121iet assedjata g\u0127all-ewwel darba mill-forzi Ottomani, i\u017cda l-Ordni reba\u0127 dan l-ewwel assedju; l-istess ma \u0121arax fl-1522, meta Sulejman II prova jer\u0121a' ja\u0127taf lil Rodi u din id-darba l-Ottomani irnexxielhom.", "Per\u00f2 tant kienu tqabdu b'\u0127ila li Sulejman II \u0127alliehom jitilqu b'kull unur militari, u wara seba' snin ta' vja\u0121\u0121ar, l-Ordni ing\u0127atatlu t-tmexxija tal-g\u017cira ta' Malta, mill-Imperatur Karlu V, f'isem il-Vi\u010bi Re ta' Sqallija, b'\u010bens ta' falkun fis-sena.", "Wara l-Assedju l-Kbir tal-1565, l-Ordni sar \u0127a\u0121a wa\u0127da ma' Malta: Kien hawn li twieled l-isem \"Kavallieri ta' Malta\".", "B'mod differenti minn \u0127akkiema o\u0127ra ta' din il-g\u017cira, l-Ordni ma kellux dar o\u0127ra barra l-g\u017cira.", "U allura, peress li l-g\u017cira issa saret id-dar tag\u0127hom, huma investew \u0127afna f'Malta, \u0127afna iktar minn \u0127akkiema o\u0127ra.", "Mhux hekk biss, il-membri tal-Ordni kienu kollha minn familji nobbli, u b\u0127ala Ordni kellhom ukoll \u0127afna kapital u artijiet minn \u017cminijiet li kienu jiddefendu l-pellegrini.", "Dan il-kapital u l-qlieg\u0127 minn qbid ta' bastimenti merkantili I\u017clami\u010bi, beda jintu\u017ca f'Malta mill-Kavallieri u l-fdalijiet artisti\u010bi u tal-arkitettura ta' dawn i\u017c-\u017cminijiet jibqg\u0127u fost l-ikbar fl-istorja ta' Malta, b'mod spe\u010bjali l-\u0121awhra tag\u0127hom, il-Belt Valletta.", "Damu jmexxu 'l Malta sa \u0120unju tal-1798 meta l-Ordni kellha \u010b\u010bedi l-g\u017cejjer Maltin lil Napuljun wara li dan \u017cbarka t-truppi tieg\u0127u fuq il-g\u017cejjer.", "Wara li tke\u010b\u010bew minn Malta, l-Ordni sfaxxa g\u0127alkemm wara xi \u017cmien re\u0121a' \u0121ie iffurmat b\u0127ala l-Ordni Militari Sovran ta' Malta, bil-kwartieri prin\u010bipali f'Palazzo Malta, f'Ruma."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2365", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2365", "title": "Atmosfera", "text": ["Atmosfera", "Il-gassijiet ta' madwar l-Art jew kwalunkwe korp \u010belesti.", "Il-massa ta' gassijiet jew envelop ta' madwar korp \u010belesti, spe\u010bjalment dak li fih hi mge\u017cwra l-Art, u li t/jin\u017camm f'postu/ha bil-qawwa gravitazzjonali tal-korp \u010belesti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2371", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2371", "title": "Xjenza", "text": ["Xjenza", "\"Ferg\u0127a ta' l-g\u0127erf li jimxi fuq il-metodu xjentifiku jew prin\u010bipji o\u0121\u0121ettivi bl-osservazzjoni sistematika u esperimentar b'fenomeni.", "Tittratta l-aktar dwar il-materja u l-funzjonijiet ta' l-univers fi\u017ciku\".", "Il-kelma \"xjenza\" mnissla mil-Latin \"scientia\", tfisser g\u0127arfien.", "Sa mill-Illumini\u017cmu din il-kelma kienet tfisser kwalunkwe sistematika jew rekordjar pre\u010bi\u017c tal-g\u0127arfien.", "Huwa g\u0127alhekk li x-xjenza dak i\u017c-\u017cmien kellha l-istess tifsir tal-filosofija, fis-sens wiesa' tal-kelma.", "Kien hemm distinzjoni bejn ix-xjenzi naturali u x-xjenzi morali.", "Din tal-a\u0127\u0127ar ix-xjenza \u0121iet ridotta g\u0127ax-xjenzi naturali biss.", "L-oqsma ta' studju kemm il-darba jinqasmu fix-xjenzi hekk imsej\u0127a tqal u fix-xjenzi l-\u0127fief.", "Dawn i\u017c-\u017cew\u0121 termini (li mhux dejjem huma kondivi\u017ci minn kul\u0127add) huma \u0127afna drabi sinonimi tax-xjenzi naturali u tax-xjenzi so\u010bjali, rispettivament.", "Il-Fi\u017cika, il-Kimika, il-Bijolo\u0121ija u l-\u0120eolo\u0121ija huma lkoll xjenzi tqal.", "Fost ix-xjenzi l-\u0127fief hemm l-Antropolo\u0121ija, l-iStorja, il-Psikolo\u0121ija u s-So\u010bjolo\u0121ija.", "\"xjenza pura\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2376", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2376", "title": "Idro\u0121enu", "text": ["Idro\u0121enu", "L-idro\u0121enu huwa element gassu\u017c bla lewn, ma jinteg\u0127imb cjb cjhbcjkbgjkbjcbcjbbbghbbbxcx u ma jinxtammx.", "Hu l-e\u0127fef element kimiku (\"simbolu\" H).", "In-numru atomiku tieg\u0127u huwa 1 u g\u0127andu pi\u017c atomiku ta' 1.00794."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2377", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2377", "title": "Metodu xjentifiku", "text": ["Metodu xjentifiku", "Metodu li jg\u0127arrex biex jiskopri l-g\u0127erf, Hu msejjes fuq tbassiriet falsifikabbli, l-ittestjar tag\u0127hom b'mod empiriku, u jag\u0127\u017cel l-iktar spjegazzjoni sempli\u010bi li taqbel mad-dejta mag\u0127rufa.", "\"G\u0127alkemm mhux perfett, il-metodu xjentifiku hu kru\u010bjali biex noqorbu lejn g\u0127amla ta' verit\u00e0 o\u0121\u0121ettiva.\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2389", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2389", "title": "Ewropa", "text": ["Ewropa", "F'sens \u0121eolo\u0121iku u \u0121eografiku, l-Ewropa hija peni\u017cola; il-parti tal-punent tal-Ewrasja.", "Xorta hija meqjusa b\u0127ala kontinent g\u0127al motivi kulturali.", "L-Ewropa hija kontinent \u017cg\u0127ir b'10,400,000 km2 (l-Awstralja biss hija i\u017cg\u0127ar minnha) imma g\u0127andha 799,000,000 abitant (statisti\u010bi tal-2003) li jqieg\u0127duha fit-tielet post fil-lista ta' kontinenti l-iktar popolati (wara l-Asja u l-Afrika); bejn wie\u0127ed u ie\u0127or fl-Ewropa tinsab persuna minn kull tmienja tal-popolazzjoni mondjali.", "L-Ewropa influwenzat b'mod notevoli l-istorja u l-kultura tad-dinja \u010bivilizzata.", "Andreas Kaplan jiddefinixxi l-Ewropa b\u0127ala l-akbar diversit\u00e0 kulturali fl-i\u017cg\u0127ar distanzi \u0121eografi\u010bi.", "Il-po\u017cizzjoni \u010bentrali tal-Ewropa, kuntrarju g\u0127all-kontinenti l-o\u0127ra, kif ukoll il-pre\u017cenza tal-ba\u0127ar, dejjem iffavorixxew il-komunikazzjoni bejn il-popli tad-diversi re\u0121juni u l-migrazzjoni lejn ir-re\u0121juni l-o\u0127ra tad-dinja.", "Il-klima xejn kiefra li tinsab fil-parti l-kbira tal-kontinent, g\u0127enet ukoll biex dan il-kontinent ji\u0121i abitat b'mod dens.", "Il-ba\u0127ar jifforma l-parti l-kbira tal-konfini naturali tal-Ewropa.", "Fit-Tramuntana hemm il-Ba\u0127ar Artiku, fil-Punent l-O\u010bean Atlantiku, fin-Nofsinhar il-Mediterran, il-Ba\u0127ar l-Iswed, u l-Kawkasu, fil-Lvant il-Ba\u0127ar Kaspju, il-katina muntanju\u017ca tal-Urali u x-xmara Ural.", "L-isem \"Ewropa\" \u0121ej mil-lingwa Griega (bil-Grieg: \"\u0395\u03c5\u03c1\u03ce\u03c0\u03b7\") li tfisser \"g\u0127ajnejn kbar\" u kienet persona\u0121\u0121 tal-mitolo\u0121ija Griega.", "Ewropa kienet bint A\u0121enor, re ta' Tiru, fejn din kienet belt antika fil-Kananija u kolonja Griega.", "\u017beus, li sar i\u0127obbha dde\u010bieda li jisraqha u ttrasforma ru\u0127u f'barri abjad.", "Waqt li kienet qed ti\u0121bor il-fjuri max-xatt tal-ba\u0127ar, Ewropa rat il-barri li kien qed jersaq lejha.", "Kienet daqxejn be\u017cg\u0127ana imma l-barri ni\u017cel g\u0127arkubbtejh u Ewropa kkalmat.", "Meta rat li kien i\u0127alliha toqg\u0127od tmellsu, Ewropa telg\u0127et fuq dahar il-barri u dan wassalha sa Kreta.", "\u017beus re\u0121a' sar alla u wrielha m\u0127abbtu.", "Huma kellhom tlett itfal: Minosse, Sarpedon u Radamantu.", "Minosse sar re ta' Kreta u twieldet i\u010b-\u010bivilit\u00e0 ta' Kreta li kienet il-benniena ta\u010b-\u010bivilit\u00e0 Ewropea.", "Fl-epoka Griega u Rumana, l-Ewropa kien terminu \u0121eografiku indefenit, art fit-Tramuntana tal-Mediterran li \u0127add ma kien jaf il-konfini Nordi\u010bi tag\u0127ha.", "Fir-rikostruzzjoni tal-\u0121eografiku Grieg Ekateu ta' Miletu, l-art kienet tikkonsisti minn \u017cew\u0121 kontinenti maqsumin mill-Mediterran, i\u010b-\u010bentru tad-dinja: minn na\u0127a l-Ewropa kienet tikkonfina mat-Tramuntana, u minn na\u0127a l-o\u0127ra l-Asja, fejn kienet tinkludi wkoll l-E\u0121ittu u l-Libja.", "Rari \u0127afna kienu l-awturi Latini ji\u010b\u010bitaw it-termini \"Ewropa\" u \"Ewropej\".", "L-ewwel li u\u017ca l-a\u0121\u0121ettiv \"Ewropew\" b'tifsira aktarx wa\u0127da rilevanti hu fis-seklu 8 mill-patri Isidoro Pacensis, biex jindika li s-suldati ta\u0127t il-gwida ta' Karlu Martell, kienu g\u0127adhom kemm i\u0121\u0121ieldu fi Poitiers.", "Il-battalja kienet tat valur simboliku kbir: l-O\u010b\u010bident Kristjan idealment rappre\u017centat mill-Ewropa, li kienet waqqfet l-espansjoni G\u0127arbija; u b'hekk Isidoro g\u0127amel u\u017cu tal-a\u0121\u0121ettiv \"Ewropew\" biex jattribwixxi identit\u00e0 kollettiva g\u0127as-suldati li kienu waqqfu l-inva\u017curi Musulmani.", "L-Ewropa, g\u0127all-ewwel darba, saret politika konkreta u reali bl-imperatur Karlu Manju.", "Fit-tmiem tat-tmien seklu u l-bidu tad-disa' seklu, wara tmiem ta' madwar tletin sena ta' gwerra kontra l-Lombardi, l-Avari, is-Sassoni u s-Slavi, twieldet entit\u00e0 \u0121dida fejn ing\u0127aqdu l-qawwa antika ta' Ruma, l-awtorit\u00e0 spirtwali tal-Papa u l-qawwa tal-poplu \u0120ermani\u017c.", "Karlu ffonda l-Ewropa, li b'espressjoni \u0121eografika saret Imperu kbir li ju\u017ca l-istess munita, li adotta il-Latin b\u0127ala l-lingwa uffi\u010bjali tal-kitba u li g\u0127andha reli\u0121jon wa\u0127da.", "\u0120eografikament, l-Ewropa hi parti tas-superkontinent tal-Ewrasja.", "Il-konfini fuq il-Lvant tal-kontinent jibdew mill-muntanji Urali fir-Russja, fejn ikomplu max-xmara Ural u d-depressjoni ta' Kuma-Manych fin-Nofsinhar, li jisseparah mill-Asja.", "Din il-linja ta' demarkazzjoni kienet definita miz-Zar tar-Russja mill-1730 minn ba\u017ci ta' xog\u0127lijiet \u0121eografi\u010bi tal-\u0120ermani\u017c Philip Johan von Strahlenberg.", "Madankollu, mhux kul\u0127add ja\u010b\u010betta din il-konvenzjoni: b'hekk, aktar mix-xmara Ural, anki l-Emba tista' tintu\u017ca b\u0127ala konfini, u l-qu\u010b\u010bati tal-Kawkasu jistg\u0127u jissostitwixxu lix-xmajjar ta' Kuma u Manych.", "Il-Ba\u0127ar l-Iswed, il-Bosforu, il-Ba\u0127ar ta' Marmara u d-Dardanelli jikkonkludu l-konfini mal-Asja.", "Il-Ba\u0127ar Mediterran fin-Nofsinhar jissepara l-Ewropa mill-Afrika, waqt li fil-Punent il-konfini hu mill-O\u010bean Atlantiku, fejn jinkludi lill-Islanda.", "G\u0127adu mhux konklu\u017c id-dibattitu fuq fejn qieg\u0127ed i\u010b-\u010bentru \u0121eografiku tal-Ewropa.", "Dawn il-fruntieri fuq il-Lvant tal-Ewropa huma biss politi\u010bi, ekonomi\u010bi u kulturi, imma mhux \u0121eografi\u010bi.", "B'hekk kien hemm il-bidu ta' diversi interpretazzjonijiet dwar il-konfini Ewropej u allura fuq it-territorju li l-Ewropa hi mag\u0127mula minn, fejn ji\u0121u esklu\u017ci u inklu\u017ci pajji\u017ci s\u0127a\u0127.", "Kwa\u017ci kull pajji\u017c Ewropew jag\u0127mlu parti tal-Kunsill tal-Ewropa, barra l-Belarus, il-Vatikan, il-Ka\u017cakistan u l-Kosovo.", "L-idea tal-kontinent Ewropew, per\u00f2, mhijiex a\u010b\u010bettata universalment.", "Xi \u017coni \u0121eografi\u010bi barra mill-Ewropa ji\u0121u riferti mal-kontinent Ewroasjatiku jew jaraw lill-Ewropa b\u0127ala sottokontinent, billi mhux kompletament \u010birkondat mill-ba\u0127ar, fejn hu definit aktar b\u0127ala \u017cona kulturali milli \u0121eografika.", "Fil-passat, din is-sottodivi\u017cjoni kienet m\u0127arsa b\u0127ala wa\u0127da valida min\u0127abba l-fatt li jissepara t-territorju tal-Kristjani minn dawk non-Kristjani.", "\"Parti mill-pajji\u017c tinsab fl-Asja.\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2401", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2401", "title": "\u0120ove (pjaneta)", "text": ["\u0120ove (pjaneta)", "\u0120ove hija l-ikbar u l-i\u017cjed pjaneta massiva fis-Sistema Solari kollha; hija g\u0127andha madwar 2.5 darbiet il-massa tal-pjaneti l-o\u0127ra kollha f'daqqa, u l-kamp manjetiku enormi tag\u0127ha g\u0127andha effett fuq korpi o\u0127rajn tas-Sistema Solari.", "Il-pjaneta \u0120ove hija meqjuma b\u0127ala s-sultana tal-pjaneti; mhux ta' b'xejn issemmiet g\u0127al missier l-allat Rumani.", "Il-pjaneta \u0120ove hija komposta mill-idro\u0121enu u mill-elju.", "G\u0127andha atmosfera enormi.", "Minbarra dan, it-temperaturi huma estremament g\u0127olja; dawn tal-a\u0127\u0127ar jitilg\u0127u 'l fuq minn 11,000K (10,727 \u00b0C/19,340 \u00b0F) bi pressa ta' 1,000,000 i\u017cjed minn dik ta' wi\u010b\u010b l-Art.", "F'dawn il-kundizzjonijiet l-idro\u0121enu jittrasforma f'metall likwidu, u g\u0127alhekk jsir konduttur tajjeb tal-elettriku.", "Huwa \u010b-\u010baqliq velo\u010bi ta' dawn ir-re\u0121juni ta' metall likwidu li jag\u0127mlu l-kamp manjetiku ta' \u0120ove daqshekk b'sa\u0127\u0127tu.", "Jista' jkun li l-qalba ta' \u0120ove mhix kbira \u0127afna u wisq probabbli hija mag\u0127mula minn \u0127adid u silikati.", "Teleskopji u probi spazjali (space probes) juru l-qu\u010b\u010bata tas-s\u0127ab ta' \u0120ove daqs li kieku g\u0127andhom \u017coni ta' disinji ta' faxxi skuri li jikkuntrastjaw ma' o\u0127rajn \u010bari.", "Huwa ma\u0127sub li \u017c-\u017coni tal-ilwien skuri huma r-ri\u017cultat ta' s\u0127ab tal-ammonju idrosolubbli, waqt li l-partijiet \u010bari jikkonsistu l-bi\u010b\u010ba l-kbira minn kristalli tas-sil\u0121 tal-ammonju.", "\u0120ove ddur b'\u0127effa fuq l-assi tag\u0127ha stess f'perjodu rotazzjonali ta' inqas minn 10 sig\u0127at.", "Din ir-rotazzjoni rapida \u0121\u0121ieg\u0127el 'l dan il-korp \u010belesti jespandi xi ftit mill-ekwatur waqt li ji\u010b\u010battja mir-re\u0121juni polari.", "\u0120ove tarmi darbtejn i\u017cjed s\u0127ana milli tir\u010bievi mix-Xemx.", "Din l-ener\u0121ija wisq probabbli hija primordjali m\u0127allija minn meta din il-pjaneta \u0121ganteska fformat madwar 4,600,000,000 sena ilu.", "Is-sistema kumplessa ta\u010b-\u010brieki ta' \u0120ove \u0121iet skoperta minn Voyager 1 fl-1979.", "L-ismijiet tat-tlett i\u010brieki huma: Halo, i\u010b-\u010birku ewlieni u l-Gossamer.", "L-ikbar karatteristika ta' \u0120ove hija l-Ponta l-\u0126amra, li hija ta' forma ovali u hija anti-\u010biklun ta' pressjoni g\u0127olja kontinwa--bla waqfien--ilha ti\u0121i osservata tul tliet sekli issa.", "Il-lon\u0121evit\u00e0 tag\u0127ha tista' tkun ir-ri\u017cultat tan-nuqqas ta' wi\u010b\u010b solidu fuq \u0120ove li kieku kien iwaqqaf l-anti-\u010biklun billi jfarrku b'mew\u0121 il-pressa.", "Il-bordura ta' din il-ponta ddur kontra l-arlo\u0121\u0121 f'madwar erba' jew sitt ijiem bi rjie\u0127 interni ta' 100 m/s (200 mph).", "Il-kamp manjetiku ta' \u0120ove huwa qawwi \u0127afna.", "Tant li hija xi 20,000 darba ikbar minn dik tal-Art u testendi 'l barra mill-pjaneta u \u017c\u017comm parti\u010belli ma\u0127ru\u0121a mill-vulkani fuq in-na\u0127a ta' \u0121ewwa tal-qamar \u0120ovjan, Io.", "Ir-ri\u0127 solari ja\u0127bat mal-kamp manjetiku fuq in-na\u0127a tax-Xemx u ji\u0121i mbuttat f'denb manjetiku lura man-na\u0127a opposta.", "Dan id-denb majetiku jestendi mill-inqas 650,000,000 km (400,000,000 mil), lil hinn mill-orbita ta' Saturnu.", "Massiv daqshekk, \u0120ove g\u0127andu kamp manjetiku li taffettwa l-kometi u asterojdi li jg\u0127addu minn \u0127dejh.", "Wie\u0127ed mill-eventi l-i\u017cjed drammati\u010bi tal-kamp manjetiku kien dak ta' Lulju tal-1994 meta l-kometa Shoemaker-Levy 9 \u0121iet imbuttata lura f'24 bi\u010b\u010ba, u kull bi\u010b\u010ba konsegwentament, \u0127abtet mal-pjaneta.", "L-arjiet tal-impatti kienu vi\u017cibbli mill-Art anki b'apparat amatorjali.", "X'aktarx \u0120ove mbutta \u0127afna o\u0121\u0121etti \u010belesti 'l hinn minnu tul is-snin, b'hekk ipprote\u0121a l-Art u l-pjaneti interni mill-impatti ta' dawn l-istess o\u0121\u0121etti.", "Huwa wkoll probabbli li \u0121bid gravitazzjonli bejn \u0120ove u x-Xemx waqqaf pjaneta o\u0127ra milli tifforma f'distanza ta' 3 AU mix-Xemx fejn tinsab il-ma\u0121\u0121orparti tal-asterojdi.", "\u0120ove g\u0127andu 63 qamar, u minn tromba normali, l-ikbar erbg\u0127a minnhom jidhru daqs tikkiet \u010bkejkna tad-dawl.", "Kien Galileo li osservahom g\u0127all-ewwel darba fis-seklu sbatax, u huma mag\u0127rufa b\u0127ala l-qmura Galileani (Io, Europa, Ganymede u Callisto).", "Il-qmura ta' \u0120ove jorbitaw f'erba' gruppi.", "Barra mill-qmura Galileani, l-o\u0127rajn huma \u017cg\u0127ar u b'forom irregolari.", "Metis, Adrastea, Amalthea u Thebe jorbitaw xi 130,000 u 220,00 km (80,000 u 140,000 mil) mi\u010b-\u010bentru ta' \u0120ove.", "Leda, Himalia, Lysithea u Elara xi 11,000,000 km (68,000,000 mil), waqt li Anake, Carme, Pasiphae, Sinope u S/1999J1 (l-a\u0127\u0127ar qamar skoprut fis-sena 1999, li g\u0127adu ma \u0121iex mog\u0127ti isem) g\u0127andhom orbiti retrogradi madwar 21,000,000 u 25,000,000 km (13,000,000 u 16,000,000 mil).", "Il-qmura Galileani \u0121ew osservati sew minn vetturi spazjali.", "Io huwa vulkanament attiv \u0127afna.", "Huwa l-eqreb qamar tas-sultan tal-pjaneti.", "Huwa ma\u0127sub li l-qamar Europa g\u0127andu wi\u010b\u010b ta' sil\u0121 tal-ilma, madwar 100 km (60 mil) o\u0127xon, li forsi ta\u0127tu jinsab ilma likwidu.", "Ganymede huwa l-ikbar qamar tas-Sistema Solari.", "Huwa ma\u0127sub li nofsu hu mag\u0127mul minn blat u n-nofs l-ie\u0127or minn sil\u0121 tal-ilma.", "Callisto huwa m\u0127affer u mag\u0127mul ukoll minn sil\u0121 akwatiku, hu mog\u0127tti minn trab metejoritiku."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2405", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2405", "title": "Venere (mitolo\u0121ija)", "text": ["Venere (mitolo\u0121ija)", "Venere (Latin Venus) li hija figura fil-mitolo\u0121ija Rumana, kien fl-ori\u0121ini tag\u0127ha, l-ispirtu u d-divinit\u00e0 tal-\u0121onna.", "Venere kienet ta' ori\u0121ini Italika, u ma kinitx tifforma parti mill-panteon Ruman.", "Qabel kull influwenza Griega, Venere kienet iktar relatata mal-agrikoltura; infatti kienet il-protettri\u010bi tar-raba', g\u0127elieqi, tag\u0127hom.", "B'hekk wie\u0127ed jista' jg\u0127id li Venere tappartjeni lid-divinit\u00e0 tan-natura fjurita u tar-rebbieg\u0127a, tipika tal-popolazzjonijiet Itali\u010bi antiki.", "Il-kult tag\u0127ha beda f'Ardea u Lavinium, f'Latium.", "Fit-18 t'Awwissu, 293 q.K, \u0121ie inawgurat l-eqdem tempju ddedikat lilha.", "It-18 t'Awwissu kienet \u0121urnata fejn kien isir festival mag\u0127ruf b\u0127ala Vinalia Rustica.", "Fl-1 t'April, kienet issir \u010belebrazzjoni o\u0127ra, il-Veneralja, ad unur Venus Verticordia; it-tempju tag\u0127ha inbena fil-114 q.K. Wara t-telfa li \u0121arrbu r-Rumani fil-Battalja tal-Lag Trasimene fil-215 q.K., inbena tempju fuq il-Kapitol iddedikat lil Venere Erycina.", "Fit-23 t'April ta' dik is-sena \u0121ie inawgurat it-tempju, u festival mag\u0127ruf b\u0127ala \"Vinalia Priora\" beda jin\u017camm biex ti\u0121i kkomemorata din l-okka\u017cjoni.", "Wara l-Battalja ta' Farsalo (48 q.K.), \u0120ulju \u010aesare ikkonsagra tempju lil \"Venere Genitrice\" (\"Genetrix\").", "Fir-reli\u0121jon Rumana, Venere ma kellha l-ebda legami ma' miti ta' fertilit\u00e0 u spi\u010b\u010bat ukoll biex sostitwiet anki divinit\u00e0 lokali, fosthom Murcia, Cloacina u Libitina.", "Wara l-asso\u010bjazjoni ta' Venere ma' Marte, diversi Veneri o\u0127rajn, fosthom il-\"Venere Felix\", il-\"Venere Victrix\", u l-\"Venere Salacia\".", "Identifikata mal-allat Afrodite fil-mitolo\u0121ija Griega, liema identifikazzjoni tidher li ori\u0121inat fi Sqallija nord-orjentali, f'Erice, fejn ir-Rumani kienu jivveneraw lil Venere Ericina.", "Venere hija wkoll asso\u010bjata ma' Turan, alla Etruskana.", "Minbarra Turan u Afrodite, je\u017cistu figuri o\u0127ra li possibilment jistg\u0127u jitqabbli ma' Venere.", "Dwn huma:", "Venere kienet su\u0121\u0121ett popolari fil-pitturi u l-iskultura skultura fir-Rinaxximent fl-Ewropa.", "Il-figura tag\u0127ha, me\u0127uda b\u0127ala mudell ideali ta' sbu\u0127ija, kienet is-su\u0121\u0121ett prin\u010bipali ta' numru kbir ta' opri u ta' arti.", "B\u0127ala figura \"klassika\", in-nudit\u00e0 kienet meqjusa b\u0127ala l-istat naturali tag\u0127ha, u g\u0127alhekk kien so\u010bjalment a\u010b\u010bettabli li Venere ti\u0121i rappre\u017centata ming\u0127ajr \u0127wejje\u0121.", "\u010aertu grad ta' sbu\u0127ija erotika kien ukoll \u0121ustifikat, allura Venere kienet tappella \u0127afna lill-artisti u l-patruni tag\u0127hom.", "Ma\u017c-\u017cmien, \"venere\" bdiet tirreferi g\u0127ar-rappre\u017centazzjoni artistika ta' mara g\u0127arwiena, anki meta ma kien hemm l-ebda indikazzjoni li s-su\u0121\u0121ett kienet l-alla Venere.", "Venere ta' Milo"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2407", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2407", "title": "Vulkan (di\u017cambigwazzjoni)", "text": ["Vulkan (di\u017cambigwazzjoni)", "Vulkan jista' jirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2409", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2409", "title": "Imperu Kushan", "text": ["Imperu Kushan", "L-Imperu Kushan (\u010b.", "Seklu I\u2013Seklu III) kien stat li fl-aqwa tieg\u0127u, bejn l-105\u2013250, kien jifrex minn Tajikistan sal-Ba\u0127ar Kaspjan sa l-Afganistan u l-isfel fil-wied tax-Xmara Ganges.", "L-imperu in\u0127oloq mit-trib\u00f9 Kushan ta' lYuezhi, li kien poplu mill-Xinjiang moderna, \u010aina, possibilment relatat mat-Tocharians.", "Kellhom kuntatti diplomati\u010bi ma' Ruma, Persja Sassanja u \u010aina, u g\u0127al \u0127afna sekli kienu fi\u010b-\u010bentru ta' skambji bejn il-Lvant u l-Punent.", "L-isem \"Kushan\" \u0121ej mill-kelma \u010aini\u017ca \"Guishuang\" (\u010a:\u8cb4\u971c) li kienet tiddiskrivi wie\u0127ed mill-\u0127ames tribujiet ta' l-Yuezhi (\u010a:\u6708\u6c0f), konfederazzjoni laxka ta' popli Indo-Ewropej li jitkellmu ver\u017cjonijiet tal-lingwa Tocharian.", "Kienu l-Indo-Ewropej li joqg\u0127odu l-iktar fil-Lvant, li kienu jg\u0127ixu fil-Ba\u010bir Tarim fil-Xinjiang tal-lum il-\u0121urnata, sakemm \u0121ew imke\u010b\u010bija lejn il-Punent mill-Xiongnu fil176\u2013160 q.K. Il-\u0127ames tribujiet Yuezhi huma mag\u0127rufa fl-istorja \u010aini\u017ca b\u0127ala Xi\u016bm\u00ec (Ch:\u4f11\u5bc6), Guishuang (Ch:\u8cb4\u971c), Shuangmi (Ch:\u96d9\u9761), Xidun (Ch:\u80b8\u9813), u D\u016bm\u00ec (Ch:\u90fd\u5bc6).", "Il-Yuezhi waslu fir-renju Ellenistiku ta' Greco-Bactria, fit-territorju Bactrian (Afganistan u Uzbekistan ta' fuq) fil-135 q.K \u010birka, u rrimpjazzaw id-dinastiji Griegi t'hemmhekk, li mxew fil-ba\u010bir Indus (illum fil-Pakistan) fil-parti tal-punent tar-Renju Indo-Grieg.", "Mis-Seklu III 'l quddiem, l-Imperu Kushan beda jitfarrak.", "\u010airka il-225, Vasudeva I miet u l-Imperu Kushan \u0121ie maqsum f'\u017cew\u0121 partijiet, dak tal-lvant u dak tal-punent.", "Bejn il-224\u2013240, is-Sasanians invadew Bactria u l-Indja ta' Fuq, fejn huma mag\u0127rufa b\u0127ala l-Indo-Sassanians.", "G\u0127all-\u0127abta tal-270, il-Kushani tilfu t-territorji tag\u0127hom fil-pjanura tal-Ganges, fejn \u0121ie stabbilit l-Imperu Gupta \u010birka 320.", "F'nofs is-Seklu IV vassal Kushan fil-Pakistan, bl-isema ta' Kidara, \u0127a l-poter u kisser id-dinastija antika tal-Kushan.", "Huwa \u0127oloq renju mag\u0127ruf b\u0127ala r-Renju Kidarite, avolja hu probabilment kien jikkunsidra lilu nnifsu b\u0127ala Kushan, kif inhu indikat bl-istil Kushan li adotta g\u0127all-muniti tieg\u0127u.", "Il-Kidariti jidru li kienu pjuttost prosperu\u017ci, g\u0127alkemm fuq skala i\u017cg\u0127at mill-prede\u010bessuri Kushani tag\u0127hom.", "Il-fdalijiet ta' l-Imperu Kushan kienu eventwalment imwarrba fis-Seklu V bl-inva\u017cjonijiet tal-White Huns, u iktar 'il quddiem bl-espansjoni ta' l-I\u017clam."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2430", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2430", "title": "Norman Lowell", "text": ["Norman Lowell", "Norman Lowell (Piet\u00e0, 29 ta' \u0120unju 1946) huwa l-fundatur tal-moviment politiku Malti, Imperium Europa, liema moviment \u0121ie fundat fl-2000.", "Imperium Europa j\u0127addan politika liberali li ta\u010betta l-kulhadd Lowell ikkontesta l-ewwel elezzjonijiet g\u0127all-Parlament Ewropew fit-12 ta' \u0120unju, 2004, fejn \u0121ab 1,603 vot mal-ewwel g\u0127add.", "Ri\u010bentement, Lowell kien involut f'kampanji kontra l-immigrazzjoni ilegali li qed tiffa\u010bja Malta, kif ukoll f'kampanja favur il-libert\u00e0 tal-kelma u l-espressjoni.", "Fit-30 ta' \u0120unju, 2005 huwa \u0121ie akku\u017cat b'instigazzjoni ta' mibg\u0127eda razzjali u razzi\u017cmu min\u0127abba l-vi\u017cjoni politika tieg\u0127u, wara xi intervisti li dehru fis-sit Malti ta' satira politika, Maltafly.", "Norman Lowell huwa bankier kwalifikat, espert tal-arti marzjali (huwa l-fundatur ta' \"Ch'uan Shu\" f'Malta) kif ukoll pittur fl-istil \"Dionysian action painting\".", "Lowell kiteb ukoll \u017cew\u0121 kotba li jitrattaw l-ideali politi\u010bi tieg\u0127u.", "Dawn huma \"Credo - a book for the very few\" u \"Imperium Europa - a book that changed the world\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2431", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2431", "title": "Imperium Europa", "text": ["Imperium Europa", "Imperium Europa (bil-Malti: Imperu Ewropew) huwa moviment politiku Malti li twaqqaf minn Norman Lowell fis-sena 2000.", "Fl-elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew tal-2004, Lowell ikkontesta b\u0127ala l-uniku kandidat ta' dan il-moviment u rnexxielu j\u0121ib 1,600 vot mal-ewwel g\u0127add u eluf o\u0127ra g\u0127at-tieni preferenza.", "Imperium Europa i\u0127addan politika leminija radikali u huwa favur l-g\u0127aqda tal-kontinent u l-\u0121ens Ewropew ta\u0127t bandiera wa\u0127da u imperu wie\u0127ed maqsum f'diversi re\u0121junijiet li kollha jiffurmaw Ewropa wa\u0127da.", "Il-moviment jemmen ukoll li r-razez je\u017cistu u li dawn huma distinti minn xulxin.", "G\u0127aldaqstant, il-moviment b\u0127alissa g\u0127addej b'kampanja kontra l-mew\u0121a ta' immigrazzjoni illegali mill-Afrika li qed ta\u0127kem lill-Ewropa u b'mod spe\u010bjali lil Malta.", "Il-motto ta' Imperium Europa huwa \"Magna Europa est Patria Nostra!\"", "(Ewropa akbar [mag\u0127quda] hija artna), u j\u0127addnu wkoll messa\u0121\u0121i ta' patrijotti\u017cmu \" Viva din l-art \u0127elwa.", "Viva Malta.", "Viva \u0120ensna.\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2440", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2440", "title": "Frankin\u010bens", "text": ["Frankin\u010bens", "Frankin\u010bens huwa re\u017cina aromatika ottenut mis-si\u0121ra \"Boswellia thurifera\" jew \"B. sacra\".", "Huwa w\u017cat fl-in\u010bens.", "Frankin\u010bens (liema isem jirreferi g\u0127all-preminenza b\u0127ala in\u010bens \"veru\" jew \"frank\") huwa mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala olibanu, kelma li \u0121ejja mill-G\u0127arbi \"al-lub\u00e1n\" (\"il-\u0127alib\"), b\u0127ala riferenza g\u0127as-sustanza m\u0127allba estratta mis-si\u0121ra ta' l-olibanu.", "Frankin\u010bens kien ji\u0121i w\u017cat \u0127afna f'riti reli\u0121ju\u017ci.", "Skond il-\"Van\u0121elu ta' Mattew\" 2:11, deheb, (frank)in\u010bens u mirra kienu t-tliet rigali li s-Slaten Ma\u0121i \u0121abu lil \u0120es\u00f9 mil-Lvant.", "L-i\u017cvilupp tal-Kristjane\u017cmu \u0127onoq is-suq tal-frankin\u010bens fir-Seklu IV, de\u017certifikazzjoni g\u0127amlet ir-rotot tal-karovana li jg\u0127addu minn Rub al Khali jew 'Kwartier Vojt' ta' l-Arabja itkar diffi\u010bli, u \u017cieda fil-\u0127tif minn nomadi Parthian fil-Lvant Qrib, kollha g\u0127enu biex nixxfu s-suq tal-frankin\u010bens wara \"\u010ba\" 300 WK.", "Jing\u0127ad li l-Imperatur Ruman Neruni \u0127araq \u0127a\u017cna ta' sena ta' frankin\u010bens li kien inti\u017c g\u0127all-belt tar-Ruma fil-funeral ta' martu, Poppaea.", "Il-belt mitlufa ta' Ubar, xi drabi identifikata ma' Irem, f'dak li hu l-Oman illum il-\u0121urnata, huwa mifhum li kien \u010bentru tas-swieq ta' frankin\u010bens tul 'Triq ta' l-In\u010bens' li re\u0121g\u0127et \u0121iet skoperta ri\u010bentement.", "Ubar kienet \u0121iet skoperta fil-bidu tas-Snin 90 u attwalment e\u017ckavazzjoni arkeolo\u0121ika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2442", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2442", "title": "Etimolo\u0121ija", "text": ["Etimolo\u0121ija", "Etimolo\u0121ija hija ferg\u0127a tal-lingwistika storika dwar l-ori\u0121ni jew it-tnissil u l-i\u017cvilupp tal-kliem, kif ukoll dwar it-tqabbil bejn kliem li jixtiebah jew a\u0127jar kliem-qarib f'ilsna differenti.", "Hawnhekk \"kelma-qariba\" (plural \"kliem-qarib\" u \"kelmiet-qarib\") qed tittie\u0127ed b\u0127ala l-ekwivalenti ta' dik li fl-Ingli\u017c tissejja\u0127 \"cognate (word)\".", "F'dak li g\u0127andu x'jaqsam mal-lingwistika, l-etimolo\u0121ija tqarreb ferm is-Semantika u l-Fonolo\u0121ija.", "Tant hu hekk, li qabel ma \u0121ew \u017cviluppati r-regoli tal-Fonetika, ma kellniex mezz xjentifiku jew sistematiku kif nittra\u010b\u010baw it-tnissil tal-kliem."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2445", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2445", "title": "Nettunu (mitolo\u0121ija)", "text": ["Nettunu (mitolo\u0121ija)", "Fil-mitolo\u0121ija Rumana, Nettunu kien l-alla ta' l-ilma \u0121ieri u eventwalment sar l-alla tal-ba\u0127ar, iben Saturnu u \u0127u \u0120ove u Plutone.", "\u0126afna drabi ji\u0121i identifikat ma' l-alla tal-mitolo\u0121ija Griega, Posejdon.", "Kien ji\u0121i onorat kull 23 ta' Lulju, b'festivit\u00e0 mag\u0127rufha b\u0127ala \"Nettunalja\", li eventwalment ing\u0127aqdu mag\u0127ha il-\"ludi Neptunalia\" (III sek.", "Q.K.).", "Il-festa tieg\u0127u ilha tin\u017camm minn data remota \u0127afna, tant illi xi narraturi kienu ja\u0127sbu li Nettunu kien divinit\u00e0 ta' ori\u0121ini Etruska."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2446", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2446", "title": "\u0120ove (mitolo\u0121ija)", "text": ["\u0120ove (mitolo\u0121ija)", "\u0120ove huwa figura tal-mitolo\u0121ija Rumana u kien l-alla tas-sema ta' l-Italja, u kien personalizzat bil-wasla ta' l-Etruski f'Ruma.", "Ismu \u0121ej mill-italjanizzazzjoni ta' Iove ablativ ta' Iuppiter (fil-mitolo\u0121ija Griega huwa l-ekwivalenti ta' \u017bews).", "Flimkien ma' \u0120unone u Minerva, \u0120ove kien jifforma parti mit-triju ta' divinit\u00e0 l-kbar, u g\u0127alihom, ir-Rumani bnew tempju fuq il-Campidoglio.", "B'hekk twieled f'Ruma l-kult ta' \u0120ove Ottimo Massimo, f'liema tempju kienu jmorru l-\u0121enerali waqt it-trijonf tag\u0127hom.", "\u0120ove kien:", "B'dan il-mod, kien il-protettur fi \u017cmien il-gwerra u dak li kien jiggarantixxi il-benessere fi \u017cminijiet ta' pa\u010bi.", "I\u017c\u017cewwe\u0121 lil \u0120unone, u kellhom tlitt itfal.", "Anki \u0120ove, b\u0127al parti l-kbira tad-divinit\u00e0 Rumani, m'g\u0127andux mitolo\u0121ija propja u \u0121ie assimilat ma' \u017beus tal-mitlo\u0121ija Griega, fejn \u0121ie anki asso\u010bjat ma' le\u0121\u0121endi li il-veru \u0120ove Ruman qatt ma \u0127a sehem fihom.", "\u0120ove normalment ji\u0121i rraffigurat b\u0127ala ra\u0121el imda\u0127\u0127al fi\u017c-\u017cmien, bi spallejn wesg\u0127in u b'daqna folta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2448", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2448", "title": "Gudja", "text": ["Gudja", "Il-Gudja hu ra\u0127al \u017cg\u0127ir f'Malta b'popolazzjoni ta' madwar 3,050 ru\u0127.", "Ir-ra\u0127al jinsab fuq g\u0127olja \u010bkejkna fix-xlokk tal-Belt Valletta, u jinsab fuq ir-ri\u0127 tal-Ajruport Internazzjonali ta' Malta.", "Fit-truf tar-ra\u0127al jinsab il-\"Palazz ta' Bettina\", palazz li joffri paj\u017ca\u0121\u0121i sbie\u0127, u li, fost l-ohrajn, serva ta' akkomodazzjoni lill-kantanta kontemporanea Madonna, meta din kienet f'Malta.", "Il-Knisja Parrokkjali hi ddedikata lill-Assunzjoni tal-Ver\u0121ni Marija; Fil-Gudja nsibu wkoll il-kappella medjuevali ta' Bir Miftu\u0127, li nbniet mal-500 sena ilu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2449", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2449", "title": "G\u017cira (lokalit\u00e0)", "text": ["G\u017cira (lokalit\u00e0)", "Il-G\u017cira, hija belt li tinsab bejn Tas-Sliema, Ta' Xbiex u l-Imsida.", "L-isem ta' din il-lokalit\u00e0 taf il-bidu tag\u0127ha g\u0127all-isqof, jew kif insibuha llum il-G\u017cira ta' Manwel, imsemmija g\u0127all-Gran Mastru Manwel de Vilhena.", "Fil-G\u017cira hemm it-triq D'Argens li bis-sa\u0127\u0127a tag\u0127ha beda l-i\u017cvillupp f'Tas-Sliema u San \u0120iljan.", "Il-G\u017cira g\u0127andha popolazzjoni ta' 8,029 minn Marzu 2014.", "Il-kelma G\u017cira tfisser \"g\u017cira\" bil-Malti, u l-belt hija msemmija g\u0127al Manoel Island li tinsab \u0127dejn il-G\u017cira.", "Ix-xatt tal-G\u017cira g\u0127andu veduti tal-Belt Valletta mdawra bis-swar, li huma mdawla billejl, u jo\u0127olqu sfond g\u0127all-G\u017cira Manoel, il-Yacht Marina u l-\u0120nien Pubbliku.", "Il-Kappara tinsab vi\u010bin il-G\u017cira.", "It-Teatru tal-Orpheum (Malta) jinsab ukoll fil-G\u017cira."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2451", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2451", "title": "\u0126amrun", "text": ["\u0126amrun", "Il-\u0126amrun hi lokalita` mdaqqsa fi\u017c-\u017cona mag\u0127rufa b\u0127ala \"ta` barra il-Port\".", "Il-popolazzjoni tal-\u0126amrun kienet di\u0121a kbira hafna meta sar l-ewwel \u010bensiment fl-1931, meta l-popolazzjoni kienet tlahhaq il-21,580.", "Il-popolazzjoni lahqet il-qu\u010b\u010bata tag\u0127ha wara l-gwerra (it-tieni gwerra dinija) fil-1948, dik ta` 27,124.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien il'hawn in-nies bdiet \u0127ierga mill-\u0126amrun b'rata sostanzjali u fl-a\u0127\u0127ar statistika tal-2005 il-popolazzjoni tal-\u0126amrun kienet ni\u017clet g\u0127al 10,859.", "Il-laqam tan-nies tal-lokal hu dak \"Tas-Sikkina\"; din hija lokalita` b'attivit\u00e0 kummer\u010bjali elevata \u0127afna, rinomat g\u0127all-\u0127wienet tal-g\u0127amara u tal-\u0127wejje\u0121.", "Hawnhekk twieled ukoll il-poeta Mario Azzopardi, hi l-lokalit\u00e0 tal-President Emeritu Guido de Marco u g\u0127al \u0127afna snin g\u0127ex il-qaddis Malti San \u0120or\u0121 Preca li kien iqaddes il-quddies fil-knisja ta' San Gejtanu.", "Il-\u0126amrun ghandu wkoll it-tim tal-futbol, '\u0126amrun Spartans'.", "Fl-ista\u0121un 2007-08 lag\u0127ab fil-Premier League, wara li reba\u0127 il-kampjonat ta' l-Ewwel Divi\u017cjoni ta'l-2006-07.", "Il-\u0126amrun huwa maqsum f'\u017cewg parro\u010b\u010bi.", "L-ikbar u l-eqdem hija dik ta` San Gejtanu, mwaqqfa fl-1875.", "Fl-1968 giet imwaqqfa wkoll il-Parro\u010b\u010ba tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni.", "Dawn il-parro\u010b\u010bi g\u0127andhom fi \u0127danhom diversi attivitajiet u g\u0127aqdiet.", "Fil-parro\u010b\u010ba tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni giet introdotta g\u0127all-ewwel darba f'Malta il-Mixja Neokatekumenali, mnejn xterdet ghal 26 parro\u010b\u010ba ohra.", "Fil-\u0126amrun hemm madwar tlettax-il komunit\u00e0 Neokatekumenali f'\u017cew\u0121 parro\u010b\u010bi,dik tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni u ta' San Gejtanu.", "Il-\u0126amrun u l-madwar huma mag\u0127rufin b\u0127ala \u010bentru ta` edukazzjoni fejn hemm numru kbir ta skejjel primarji, sekondarji, post-sekondarji, vokazzjonali, privati u tal-Knisja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2452", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2452", "title": "L-Iklin", "text": ["L-Iklin", "L-Iklin hu villa\u0121\u0121 modern fi\u010b-\u010bentru ta' Malta, u l-ewwel dar nbniet fl-1958.", "L-Iklin jinsab bejn Birkirkara u n-Naxxar.", "Ammont ta' \u0127wienet u bini kummer\u010bjali nfet\u0127u f'dawn l-a\u0127\u0127ar snin.", "Fl-1967, instab tempju neolitiku fil-villa\u0121\u0121;", "Fil-15 ta' Awwissu 1995 il-Kanonku Karm Aquilina inhatar mill-Arcisqof Guzeppi Mercieca bhala responsabbli mill-pastorali taz-zona tal-Iklin, bil-mandat li jibni Centru Pastorali gdid.", "Fis-16 ta' Gunju 2000 sar it-Tberik u t-Tqeghid tal-ewwel gebla ta' dan ic-Centru gdid mill-Arcisqof Mons. Guzeppi Mercieca.", "Fid-19 ta' Marzu 2002 l-istess Arcisqof fetah ufficjalment dan ic-Centru li jikkonsisti fi knisja mdaqqsa, kmamar ghat-taghlim tad-duttrina, sala ghal laqghat ta' kull xorta, centru ghaz-zghazagh u l-ufficcju parrokkjali.", "Fil-15 ta' Frar 2003 l-Iklin gie ddikjarat Zona Pastorali Awtonoma bil-fakultajiet u l-obbligi kollha ta' Parrocca.", "Dakinhar il-Kanonku Karm Aquilina ha l-pussess bhala Rettur taz-Zona, bl-obbligi kollha ta' Kappillan.", "Fid-19 ta' Marzu 2005 l-Iklin gie ddikjarat Parrocca taht it-titlu tal-Familja Mqaddsa u l-Kanonku Karm Aquilina nhatar l-ewwel Kappillan tal-komunita` tal-Iklin.", "Te\u017cisti wkoll kappella \u017cg\u0127ira ddedikata lil San Mikiel, u l-festa tieg\u0127u hi fl-ewwel \u0126add qabel id-29 ta' Settembru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2454", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2454", "title": "Plutone (mitolo\u0121ija)", "text": ["Plutone (mitolo\u0121ija)", "Fil-mitolo\u0121ija Rumana, Plutone (jew Plutun, bil-Latin \"Pluto\", bil-Grieg Antik \u03a0\u03bb\u03bf\u03cd\u03c4\u03c9\u03bd \"Plouton\") kien l-alla tad-Dinja ta' Ta\u0127t.", "L-ekwivalenti tieg\u0127u fil-mitolo\u0121ija Griega kien \u0126ajdes(\u1f0d\u03b9\u03b4\u03b7\u03c2/\u1f8d\u03b4\u03b7\u03c2, H\u0101id\u0113s), g\u0127alkemm Plutone kien inqas a\u0127rax.", "L-isem sikwit ji\u0121i konfu\u017c ma' diak ta' Pluto (bil-Grieg antik \u03a0\u03bb\u03bf\u1fe6\u03c4\u03bf\u03c2 \"Ploutos\"), l-alla Grieg tal-\u0120id.", "Pluto kien bin Saturnu u Opi u \u017cew\u0121 Proserpina, li \u0127ataf biex ji\u017c\u017cewi\u0121ha.", "Omm Proserpina, Cerere, kienet tant milquta li \u0121ieg\u0127let li ssir ix-xitwa.", "Il-palazz tieg\u0127u jinsab f'nofs it-Tartaru, fejn b\u0127ala sovran jikkmanda l-istat tieg\u0127u u jiddetta l-li\u0121ijiet inflessibbli tieg\u0127u.", "Is-su\u0121\u0121etti tieg\u0127u, dellijiet \u0127fief u kwa\u017ci kollha mi\u017cerabbli, huma numeru\u017ci daqs il-mew\u0121 tal-ba\u0127ar u l-istilel tas-sema: dawk kollha li l-mewt ta\u0127sad mill-wi\u010b\u010b tad-dinja jaqg\u0127u ta\u0127t ix-xettru ta' dan l-alla jew issiru l-pri\u017ca tieg\u0127u.", "Mill-jum li \u0127a s-setg\u0127a f'idejh, \u0127add mill-ministri tieg\u0127u qatt kiser l-ordnijiet tieg\u0127u u l-ebda wie\u0127ed mis-su\u0121\u0121etti tieg\u0127u qatt ipprova jirbella.", "Mit-tliet allat sovrani li jikkontrollaw id-dinja, hu biss qatt ma kellu bi\u017ca' ta' insubordinazzjoni jew di\u017cubbidjenza u l-awrorit\u00e0a tieg\u0127u hi rikonoxxuta universalment.", "Ir-Rumani bdew Pluto mhux biss fost l-allat tnax kbir i\u017cda wkoll fost it-tmien allat mag\u0127\u017cula, huma kienu l-uni\u010bi li kienu permessi biex jirrappre\u017centaw fil-deheb, fidda u avorju.", "F'Ruma kien hemm qassisin awtur i ddedikata biss g\u0127al Pluto.", "Biss kienu sagrifikati, u l Hades Griegi, vittmi skur u dejjem fin-numru, filwaqt li allat o\u0127ra kienu sagrifikati numru fard.", "Il-sagrifi\u010b\u010bji kienu kompletament imnaqqsa g\u0127all-irmied u l-qassis ma jirriservaw xejn, mhux g\u0127all-poplu jew g\u0127alih.", "Qabel l-immolations, fossa kien dug biex ji\u0121bru demm u l-inbid jitferra libations.", "Matul l-sagrifi\u010b\u010bji, il-qassisin jin\u017cammu kapijiet tag\u0127hom mikxufa u rakkomandati helpers silenzju, aktar minn ta 'rispett g\u0127all-alla jib\u017cg\u0127u.", "Fi Sqallija, il-Syracusans lilu kull sena sagrifikati \u017cew\u0121 barrin iswed qrib is-sors ta 'Ciane, fejn tradizzjoni tefa' l-istupru ta Proserpine.", "F'Ruma, fuq \u0120unju 20, il-jum ta 'parti tieg\u0127ek, biss feta\u0127 il-tempju ta' Pluto.", "Huwa kien annimali skur h\u00e4ired sagrifikati (nag\u0127a\u0121 jew tal-\u0127nie\u017cer) u kien iddedikat g\u0127al inflessibbli rabja tieg\u0127u li kollha kienu kkundannati g\u0127all-mewt.", "Tempji u reli\u0121jon ======", "Malli Mount Soracte, fl-Italja, Pluto maqsuma l-unuri ta 'tempju komuni g\u0127all Apollo.", "G\u0127alhekk, faliscos, ir-residenti, \u0127asbu li g\u0127andhom jonoraw kemm s\u0127ana ta\u0127t l-art u l-orb tal-\u0121urnata.", "L-abitanti ta 'l-Lazio u madwar Croton kienu mog\u0127tija lill-king tal-Underworld l-\u017cew\u0121 b\u0127ala numru unhappy. g\u0127all-istess ra\u0121uni, ir-Rumani ikkonsagrata-tieni xahar tas-sena, u kien ma\u0127tur-tieni jum spe\u010bifikament biex joffru sagrifi\u010b\u010bji.", "Character ====== Ta 'l-allat, Pluto kien l-aktar bla \u0127niena u be\u017cg\u0127u mill-ir\u0121iel, li jsejja\u0127\u0127lu Adamastos' (\"inflessibbli\") jew stygeros' (\"terribbli\").", "Huwa be\u017cg\u0127u g\u0127all kruha tieg\u0127u u ebusija ta 'karatteristi\u010bi tieg\u0127u.", "Filwaqt li kien inflessibbli, kien meqjus l-aktar \u0121usta ta 'l-allat, g\u0127ax renju tieg\u0127u kellhom xi mortali li jaslu tard jew qabel, irrispettivament mill-klassi, rank jew post ta' ori\u0121ini.", "Kien meqjus aktar tard b\u0127ala beneficent god, dispenser ta '\u0121id.", "Skond Pausanias, Epimenides kienu mqieg\u0127da istatwa tieg\u0127u fil-tempji tal-Eumenides u, kontra l-drawwa tas-soltu, \u0121ie ppre\u017centat bil-forma u l-attitudni pja\u010bevoli.", "Attributi ====== Huwa spiss jidhru bil dogskin elmu mog\u0127tija mill-Cyclops li jag\u0127mel lilu invi\u017cibbli u qatt \u0127a off.", "Huwa wkoll \u0121eneralment mpin\u0121i ma 'scepter.", "L-attribut li normalment tidher quddiemu huwa l-\u010aipru, li l-weraq skur jesprimi dwejjaq u u\u0121ig\u0127.", "Qassisin tag\u0127hom \u0121ew ippre\u017centati kuruni u m\u0127awla \u0127wejje\u0121 tag\u0127hom fil-sagrifi\u010b\u010bji.", "Annimali rappre\u017centant ====== Il-kelb (Cerberus) u erba '\u017cwiemel iswed.", "Rappre\u017centazzjonijiet ==== Pluto huwa normalment mpin\u0121i ma 'beard \u0127oxna u arja poppa.", "Huwa ta 'spiss jilbes elmu tieg\u0127u, rigal mill-Cyclopes u kellu l-poter ta' dan invi\u017cibbli.", "Kultant jilbes forehead tieg\u0127u ma 'kuruna ta' Ebony, maidenhair jew Narcissus.", "Meta hu tpo\u0121\u0121i fuq it-tron tieg\u0127u ta 'Ebony jew kubrit twettaq fil-lemin tieg\u0127u scepter iswed, furketta jew spade.", "Kultant ikollok \u010bwievet fl-idejn tag\u0127hom, li jindikaw li l-bibien ikunu mag\u0127luqa g\u0127al dejjem \u0127ajja g\u0127al dawk li \u0121ejjin fil renju tieg\u0127u.", "Huwa wkoll fil-chariot tieg\u0127u jsir minn erba \u017cwiemel iswed.", "Plutone huwa figura tal-mitolo\u0121ija Rumana, l-alla tal-mejtin u tad-dinja l-o\u0127ra.", "Jikkorrispondi g\u0127all-alla tal-mitolo\u0121ija Griega, Ade.", "Plutone, li xi mindaqqiet kienu jsibuh ukoll b\u0127ala Dite, kien mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Proserpina.", "Flimkien ma' \u0120ove u Nettunu, Plutone g\u0127en biex iwaqqg\u0127u lil missierhom, Saturnu mill-poter.", "Huma u jaqsmu d-dinja bejniethom, \u0120ove g\u0127a\u017cel is-smewwiet b\u0127ala r-renju tieg\u0127u, l-g\u0127a\u017cla ta' Nettunu waqg\u0127et fuq is-saltna tal-ba\u0127ar, waqt li Plutone la\u0127aq ir-renjant tad-dinja ta' ta\u0127t.", "Ori\u0121inarjament kien meqjus b\u0127ala alla a\u0127rax u bla \u0127niena, li la jag\u0127ti widen lit-talb u wisq anqas lis-sagrifi\u010b\u010bji.", "Il-karatteristi\u010bi twajba u inqas fero\u010bi tieg\u0127u i\u017cda, tperr\u010bu fil-kulti u fit-twemmin popolari fejn deher b\u0127ala g\u0127ajn ta' prosperit\u00e0 u providenza g\u0127aliex kien irodd \u0127wejje\u0121 merfug\u0127in ta\u0127t l-art b\u0127all-minerali u l-prodotti tar-raba'.", "Ta' spiss il-kult tieg\u0127u kien ji\u0121i asso\u010bjat ma dak ta' \u010aerere."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2455", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2455", "title": "Bijolo\u0121ija", "text": ["Bijolo\u0121ija", "Il-bijolo\u0121ija, jew ix-xjenza tal-\u0127ajja, b\u0127ala terminu dda\u0127\u0127al g\u0127all-ewwel darba fil-\u0120ermanja fis-sena 1800 u \u0121ie ppopolarizzat b\u0127ala s-sistema li kapa\u010bi t\u0127addan id-dixxiplini dejjem ji\u017cdiedu dwar l-ist\u0127arri\u0121 ta' forom ta' \u0127ajja min-naturalista Fran\u010bi\u017c Jean-Baptiste de Lamarck."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2456", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2456", "title": "Ekolo\u0121ija", "text": ["Ekolo\u0121ija", "L-ekolo\u0121ija hija l-istudju xjentifiku tad-distribuzzjoni u l-abbundanza tal-\u0127lejjaq u kif id-distribuzzjoni u l-abbundanza tag\u0127hom huma affettwati bl-interazzjonijiet bejn dawn il-\u0127lejjaq u l-ambjent tag\u0127hom .", "L-ambjent ta' \u0127lejqa jinkludi kemm propjetajiet fi\u017ci\u010bi (li jistg\u0127u ji\u0121u deskritti b\u0127ala t-total ta' fatturi lokali b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na, id-dawl tax-xemx, il-klima u l-\u0121eolo\u0121ija), kif ukoll il-\u0127lejjaq li jaqsmu flimkien l-abitat.", "It-terminu \"oekologie\" \u0121ie vvintat fl-1866 mill-biolo\u0121ista \u0120ermani\u017c Ernst Haeckel.", "Din il-kelma tnisslet mill-Grieg \u03bf\u03b9\u03ba\u03bf\u03c2 (\"oikos\", \"dar\") u \u03bb\u03cc\u03b3\u03bf\u03c2 (\"logos\", \"studju\"); g\u0127aldaqstant \"ekolo\u0121ija\" tfisser \"l-istudju tad-dar [tan-natura]\".", "Il-kelma \"ekolo\u0121ija\" tintu\u017ca' ta' spiss b\u0127ala sinonimu ta' l-ambjent naturali jew ta' l-ambjentali\u017cmu.", "\u0126afna drabi wkoll, il-kelma \"ekolo\u0121iku\" tittie\u0127ed b\u0127ala kelma li tfisser favur l-ambjent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2459", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2459", "title": "\u0120eometrija", "text": ["\u0120eometrija", "Il-\u0120eometrija (mill-Grieg \"ge\u014d,\" \"Art\"; \"metrein,\" \"kejjel\"), ferg\u0127a tal-Matematika li tittratta l-proprjetajiet ta' l-ispazju.", "Fl-iktar xejra elementari tag\u0127ha, il-\u0121ometrija tirrigwarda problemi metri\u010bi b\u0127al, ng\u0127idu a\u0127na, il-kalkulazzjoni ta' l-arja u d-dijametru ta' forma bi-dimensjonali.", "T\u0127addan fiha l-\u0121ometrija analitika, il-\u0121ometrija deskrittiva, it-topolo\u0121ija, il-\u0121ometrija ta' l-ispazju b'erba' dimensjonijiet jew aktar, il-\u0121ometrija frazzjonali, u l-\u0121ometrija mhux-Ewklidenjana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2460", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2460", "title": "Ewklide", "text": ["Ewklide", "Il-matematiku Grieg Ewklide g\u0127ex fis-sena 300 QK.", "Kien aktarx edukat f'Ateni mid-dixxipli ta' Platun.", "G\u0127allem il-\u0121ometrija f'Lixandra fejn sewwasew waqqaf skola tal-matematika.", "Ix-xog\u0127ol ewlieni tieg\u0127u, l-\"Elementi,\" huwa trattat fi 13-il volum dwar il-matematika.", "Jist\u0127arre\u0121 su\u0121\u0121etti b\u0127all-\u0121ometrija, il-proporzjoni in\u0121enerali, il-proprjetajiet tan-numri u l-\u0121ometrija tas-solidi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2461", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2461", "title": "Matematika", "text": ["Matematika", "Il-kelma Matematika \u0121ejja mill-Grieg \u03bc\u03ac\u03b8\u03b7\u03bc\u03b1 (\"m\u00e1thema\"), li tfisser \"tg\u0127alim\", jew \"xjenza\"; \u03bc\u03b1\u03b8\u03b7\u03bc\u03b1\u03c4\u03b9\u03ba\u03cc\u03c2 (\"mathematik\u00f3s\") tfisser \"wie\u0127ed li jrid jitg\u0127allem\".", "Fid-dixxiplina tal-Matematika nistudjaw problemi dwar il-kwantit\u00e0, estensjoni u figuri spazjali, moviment tal-korpi, u l-istrutturi kollha fejn nistg\u0127u ne\u017caminaw dawn l-aspetti b'mod \u0121enerali.", "Il-Matematika g\u0127andha tradizzjoni qadima fil-\u0121nus kollha; kienet l-ewwel dixxiplina li adottat metodi rigoru\u017ci \u0127afna, u b'hekk la\u0127qet l-istatus ta' xjenza; progressivament il-metodi tag\u0127ha \u017cviluppaw u nfirxu ma \u0127afna oqsma fejn jistg\u0127u ikunu ta' g\u0127ajnuna fil-komputazzjoni u l-immudellar.", "L-<nowiki></nowiki>analisi matematika bdiet mill-formulazzjoni rigoru\u017ca tal-kalkulu infinite\u017cmali.", "Hija ferg\u0127a tal-matematika li tikkon\u010bentra fuq l-ideja tal-limitu: il-limitu ta' su\u010b\u010bessjoni jew il-limitu ta' funzjoni.", "Tinkludi wkoll it-teoriji tad-differenzazzjoni, integrazzjoni u me\u017cura, serji infiniti, u funzjonijiet analiti\u010bi.", "L-istudju ta' dawn it-teoriji \u0127afna drabi jsir fil-kuntest tan-numri reali, numri komplessi, u funzjonijiet reali u komplessi.", "Madankollu, nistg\u0127u niddefinixxu u nistudjaw dawn it-teoriji f'kull spazju ta' o\u0121\u0121etti matemati\u010bi li fih hu possibbli li nag\u0127tu definizzjoni ta' \"distanza\" (spazju metriku) jew i\u017cjed \u0121enerali ta' \"qrubija\" (spazju topolo\u0121iku).", "G\u0127andna nistudjaw l-analisi matematika fil-kuntest i\u017cjed wiesa' ta' l-ispazji topologi\u010bi jew spazji metri\u010bi g\u0127al \u017cew\u0121 ra\u0121unijiet:", "Il-matemati\u010bi Griegi b\u0127al Ewdossu u Arkimede meta applikaw il-metodu ta' l-e\u017cawriment biex jikkalkulaw l-arja u l-volum ta' xi re\u0121juni u solidi u\u017caw il-kun\u010betti tal-limiti u l-konvergenza b'mod informali.", "Fl-Indja, il-matematiku tas-seklu 12, Bhaskara \u0121a kellu l-ideja tal-kalkulu differenzjali u ta e\u017cempji tad-derivata, flimkien mal-propo\u017cizzjoni ta' dik li nsej\u0127ulu llum it-Teorema ta' Rolle.", "Fis-seklu 14, l-analisi matematika bdiha Madhava ta' Sangamagrama, meqjus b\u0127ala l-\"fundatur ta'l-analisi matematika\".", "Hu \u017cviluppa idejat fundamentali: l-i\u017cvilupp ta' funzjoni f'serje infinita, serje ta' potenzi, is-serje ta' Taylor, u l-approssimazzjoni razzjonali ta' serje infinita.", "\u017bviluppa wkoll is-serje ta' Taylor g\u0127all-funzjonijiet trigonometri\u010bi tas-senu, kosenu, tan\u0121enti u arktan\u0121enti, u stima l-i\u017cbal li nag\u0127mlu meta naqtg\u0127u is-serje.", "\u017bviluppa l-frazzjonijiet kontinwati infiniti, l-integrazzjoni b'termini wara termini, l-approssimazzjoni b'serje ta' Taylor tas-senu u kosenu, u s-serje f'potenzi tar-ra\u0121\u0121, diametru, \u010birkonferenza, \u03c0, \u03c0/4 u l-anglu \u03b8.", "Id-dixxipli tieg\u0127u fl-iSkola ta' Kerala baqg\u0127u ikkabru x-xog\u0127ol tieg\u0127u sas-seklu 16.", "Fl-Ewropa, fit-tieni nofs tas-seklu 17, Newton u Leibniz independement minn xulxien \u017cviluppaw il-kalkulu, li bl-istimulu ta' l-applikazzjonijiet matul is-seklu 18 rabba \u0127afna frieg\u0127i b\u0127all-kalkulu tal-varjazzjonijiet, l-ekwazzjonijiet differenzjali ordinarji u parzjali u l-analisi ta' Fourier .", "F'dal-perijodu, il-metodi tal-kalkulu \u0121ew applikati biex japprossimaw problemi diskreti b'o\u0127rajn kontinwi.", "Fis-seklu18, Euler introdu\u010ba il-kun\u010bett ta' funzjoni matematika.", "Fis-seklu19, Cauchy kien l-ewwel li stabbilixa l-kalkulu fuq pedament lo\u0121iku sod bl-introduzzjoni ta' l-ideja tas-su\u010b\u010bessjoni ta' Cauchy.", "Beda wkoll it-teorija formali ta' l-analisi komplessa.", "Poisson, Liouville, Fourier u o\u0127rajn studjaw l-ekwazzjonijiet differenzjali parzjali u l-analisi armonika.", "F'nofs is-seklu Riemann introdu\u010ba t-teorija tieg\u0127u tal-integrazzjoni.", "F'l-a\u0127\u0127ar terz tas-seklu 19, Weierstrass li l-fehma tieg\u0127u kienet li l-argumenti \u0121ometri\u010bi jistg\u0127u iqarqu bina, da\u0127\u0127al l-aritmetizzazzjoni ta' l-analisi u introdu\u010ba id-definizzjoni \"epsilon-delta\" tal-limitu.", "Wara, il-matemati\u010bi bdew jinkwietaw li kienu qeg\u0127din jassumu l-e\u017cistenza tal-kontinwu tan-numri reali ming\u0127ajr prova.", "Dedekind imbag\u0127ad ta kostruzzjoni tan-numri reali bil-methodu tal-qtug\u0127 ta' Dedekind, li bih il-matemati\u010bi jikkrejaw numri rrazzjonali li jimlew il-\"vojt\" bejn in-numri razzjonali, u hekk jo\u0127olqu sett komplet: il-kontinwu tan-numri reali.", "Madwar dak i\u017c-\u017cmien l-isforzi g\u0127ar-raffinar tat-teoremi ta' l-integrazzjoni ta' Riemann wasslu g\u0127all-istudju tal-\"qies\" tas-sett tad-diskontinwitajiet tal-funzjonijiet reali.", "Fl-istess \u0127in, bdew jin\u0127olqu \"mostri\" (funzjonijiet mkien kontinwi, funzjonijiet kontinwi imma mkien differenzjabbli, kurvi li jimlew l-ispazju).", "F'dal-kuntest, Jordan \u017cviluppa t-teorija tieg\u0127u tal-me\u017cura, Cantor \u017cviluppa dik li da\u017c-\u017cmien insej\u0127ulha it-teorija sempli\u010bi tas-settijiet, u Baire ipprova it-teorema tal-kategoriji ta' Baire.", "Fil-bidu tas-seklu 20, il-kalkulu \u0121ie formalizzat b'l-u\u017cu tat-teorija assjomatika tas-settijiet.", "Lebesgue irri\u017colva l-problema tal-mi\u017cura, u Hilbert introdu\u010ba l-ispazji ta' Hilbert biex jirri\u017colvi l-ekwazzjonijiet integrali.", "L-ideja ta' l-ispazji vettorjali normati kienet infirxet, u f'l-20ijiet tas-seklu Banach \u0127oloq l-analisi funzjonali.", "L-Analsi Matematika tinkludi dawn l-oqsma:", "Il-kelma Analisi Klassika s-soltu tfisser analisi ming\u0127ajr l-u\u017cu tal-metodi tal-analisi funzjonali.", "L-istudju tal-ekwazzjonijiet differenzjali issa huwa mferrex ma frieg\u0127i o\u0127ra b\u0127as-sistemi dinami\u010bi, imma \u0121\u0127adu mportanti \u0127afna fl-analisi konvenzjonali.", "L-al\u0121ebra hi wa\u0127da mill-frieg\u0127i prin\u010bipali tal-matematika u titratta l-istudju ta' strutturi al\u0121ebrin, relazzjonijiet u kwantit\u00e0.", "Il-kelma al\u0121ebra (mill-G\u0127arbi \u0627\u0644\u062c\u0628\u0631, \"al-\u0121abr\" li tfisser \"\u0121abra\") \u0121ejja mill-isem tal-ktieb tal-matematiku Persjan G\u0127arbi Mu\u0127ammad ibn Musa al-Khwari\u017cmi, intitolat \"Al-Kitab al-\u0120abr wa-l-Muqabala\" (\"Il-Ktieb tal-\u0120abra u t-Tqabbil\"), li jittratta ir-ri\u017coluzzjoni tal-ekwazzjonijiet linjari u kwadrati\u010bi.", "L-al\u0121ebra elementari li normalment tifforma parti mill-kurrikulu ta' l-iskejjel sekondarji, tintrodu\u010bi l-ideja ta' simboli jew varjabbli li jirrepre\u017centaw kwantitajiet mhux mag\u0127rufa.", "Nitg\u0127almu wkoll kif ng\u0127oddu u nimmoltiplikaw dawn il varjabbli, fuq il-polinomji mibnija minnhom u l-fattorizzazzjoni u l-kalkulazzjoni tar-radi\u010bi.", "Per\u00f2, l-al\u0121ebra hi \u0127afn' usa' minn hekk.", "L-g\u0127add u l-moltiplikazzjoni nistg\u0127u nqisuhom b\u0127ala operazzjoniet \u0121enerali u d-definizzjoni e\u017catta tag\u0127hom twassalna g\u0127al strutturi \u0121odda b\u0127al gruppi, \u010brieki u kampi.", "L-Al\u0121ebra elementari hija l-forma l-i\u017cjed ba\u017cika ta' l-al\u0121ebra.", "Jitg\u0127almuha l-istudenti li m'g\u0127andhomx tg\u0127alim tal-mathematika i\u017cjed avvanzat mill-prin\u010bipji ba\u017ci\u010bi ta' l-aritmetika.", "Fl-aritmetika, nsibu biss in-numri u l-operazzjonijiet aritmeti\u010bi fuqhom (b\u0127al +, \u2212, \u00d7, \u00f7).", "Fl-al\u0121ebra, in-numri spiss nirripre\u017centawhom bis-simboli (b\u0127al \"a\", \"x\", \"y\").", "Din ir-repre\u017centazzjoni g\u0127andha dawn il-vanta\u0121\u0121i:", "L-\"'al\u0121ebra astratta'\" testendi il-kun\u010betti li nsibu fl-al\u0121ebra elementari g\u0127al o\u0127rajn i\u017cjed \u0121enerali.", "Settijiet: Minnflok nikkunsidraw biss it-tipi ta' numri differenti, fl-al\u0121ebra astratta nqisu il-kun\u010bett i\u017cjed \u0121enerali ta' \"sett\" li hu \u0121abra ta' o\u0121\u0121etti (li jg\u0127idulhom elementi) li g\u0127andhom \u010berta propjet\u00e0 spe\u010bifika g\u0127as-sett.", "Pere\u017cempju in-numri reali jiffurmaw sett u n-numri komplessi sett ie\u0127or.", "E\u017cempji o\u0127ra ta' settijiet jinkludu is-sett tal-matri\u010bi ta' tnejn-bi-tnejn, is-sett tal-polinomji tat-tieni ordni (\"ax\" + \"bx\" + \"c\"), is-sett tal-vetturi bi-dimensjonali, u gruppi finiti varji b\u0127all-gruppi \u010bikli\u010bi, ji\u0121ifieri l-gruppi tan-numri interi modulo \"n\".", "It-Teorija tas-settijiet hija ferg\u0127a tal-lo\u0121ika u teknikament mhux ferg\u0127a ta' l-al\u0121ebra.", "Operazzjonijiet binarji: L-ideja ta' l-g\u0127add (+) nistg\u0127u nag\u0127mluha i\u017cjed astratta biex ittina \"operazzjoni binarja\", * ng\u0127idu a\u0127na.", "Il-kun\u010bett ta' operazzjoni binarja ma jfisser xejn jekk ma nag\u0127tux is-sett li fuqu qed niddefinixxu l-operazzjoni.", "G\u0127al \u017cew\u0121 elementi \"a\" u \"b\" f'sett \"S\" \"a\"*\"b\" ittina element ie\u0127or fis-sett, (dil-kundizzjoni ng\u0127idulha g\u0127eluq ta\u0127t l-operazzjoni).", "L-G\u0127ad (+), it-Tnaqqis (-), il-moltiplikazzjoni (\u00d7), u d-divi\u017cjoni (\u00f7) huma operazzjonijiet binarji meta niddefinuhom fuq settijiet addattati, kif ukoll l-g\u0127add u l-moltiplikazzjoni tal-matri\u010bi, vetturi u polinomji.", "Elementi ta' l-identit\u00e0: Il-kun\u010bett ta' l-\"element ta' l-identit\u00e0\" huwa l-astrazzjoni tan-numri \u017cero u wie\u0127ed.", "\u017bero huwa l-element ta' l-identit\u00e0 g\u0127all-g\u0127add and u wie\u0127ed l-element ta' l-identit\u00e0 g\u0127all-moltiplikazzjoni.", "G\u0127al operazzjoni binarja \u0121enerali * l-element ta' l-identit\u00e0 \"e\" irid jissodisfa \"a\" * \"e\" = \"a\" u \"e\" * \"a\" = \"a\".", "G\u0127all-g\u0127add din hi sodisfatta billi \"a\" + 0 = \"a\" u 0 + \"a\" = \"a\" u g\u0127all-moltiplikazzjini wkoll g\u0127ax \"a\" \u00d7 1 = \"a\" u 1 \u00d7 \"a\" = \"a\".", "Imma, jekk nie\u0127du in-numri naturali po\u017citivi u l-operazzjoni ta' l-g\u0127add, m'hemmx element ta' l-identit\u00e0.", "Elementi inversi: Minn-numri negattivi no\u0127olqu l-kun\u010bett ta' \"element invers\" jew sempli\u010biment l-\"invers\".", "G\u0127all-g\u0127add, l-invers ta' \"a\" huwa \"-a\", u g\u0127all-moltiplikazzjoni l-invers hu 1/\"a\".", "L-element invers \u0121enerali \"a\" jrid jissodifa r-relazzjoni \"a\" * \"a\" = \"e\" u \"a\" * \"a\" = \"e\".", "Asso\u010bjattivit\u00e0: L-g\u0127add tan-numri interi g\u0127andu propjet\u00e0 li nsej\u0127ulha asso\u010bjattivit\u00e0.", "Ji\u0121ifieri, l-kumbinazzjoni tan-numri li nkunu qed nog\u0127du ma tbiddilx is-somma tag\u0127hom.", "Pere\u017cempju: (2+3)+4=2+(3+4).", "Fil-kuntest generali, din issir (\"a\" * \"b\") * \"c\" = \"a\" * (\"b\" * \"c\").", "Il-bi\u010b\u010ba kbira ta' l-operazzjonijiet binarji g\u0127andhom din il-propjet\u00e0 imma t-tnaqqis u d-divi\u017cjoni le.", "Kommutattivit\u00e0: L-g\u0127add tan-numri interi g\u0127andu wkoll propjet\u00e0 o\u0127ra li ng\u0127idulha kommutattivit\u00e0.", "Ji\u0121ifieri, l-ordni tan-numri li nkunu qed nog\u0127du ma tbiddilx is-somma tag\u0127hom.", "Pere\u017cempju: 2+3=3+2.", "Fil-kuntest generali, din issir \"a\" * \"b\" = \"b\" * \"a\".", "Mhux l-operazzjonijiet binarji kollha g\u0127andhom din il-propjet\u00e0.", "L-g\u0127add u l-moltiplikazzjoni tan-numri interi g\u0127andhom din il-propjet\u00e0 imma l-moltiplikazzjoni tal-matri\u010bi le.", "Meta ni\u0121bru flimkien il-kun\u010betti li rajna qabel, ikollna wa\u0127da mill-i\u017cjed strutturi mportanti fil-matematika: il- grupp.", "Grupp jikkonsisti f'sett \"S\" u operazzjoni wa\u0127da li rridu, li niktbuha '*', imma li jrid ikolla dawn il-propjetajiet:", "Jekk grupp hu anki kommutattiv - ji\u0121ifieri, g\u0127al kull \u017cewg membri \"a\" u \"b\" ta' \"S\", \"a\" * \"b\" hija ugwali g\u0127al \"b\" * \"a\" \u2013 il-grupp ng\u0127idu li hu Abeljan.", "Pere\u017cempju, is-sett tan-numri interi bl-operazzjoni ta' l-g\u0127add huwa grupp.", "F'dal grupp, l-identit\u00e0 hija 0 u l-invers ta' kull element \"a\" huwa n-negativ tieg\u0127u, -\"a\".", "Il-kundizzjoni ta' asso\u010bjattivit\u00e0 hi sodisfatta, g\u0127ax g\u0127al kull tliet numri interi \"a\", \"b\" u \"c\", (\"a\" + \"b\") + \"c\" = \"a\" + (\"b\" + \"c\").", "Imma l-interi bl-operazzjoni tal-moltiplikazzjoni ma jiffurmawx grupp.", "Dan ji\u0121ri g\u0127ax, in \u0121enerali, l-invers moltiplikattiv ta' numru interu mhuwiex interu.", "Pere\u017cempju, 4 huwa interu, imma l-invers moltiplikattiv tieg\u0127u hu 1/4, li mhux interu.", "L-istudju tal-gruppi jsir fit-teorija tal-gruppi.", "Wie\u0127ed mir-ri\u017cultati l-i\u017cjed importanti f'din it-teorija kien il-klassifikazzjoni tal-gruppi finiti sempli\u010bi li l-ikbar parti tag\u0127ha \u0121iet ippublikata bejn xi l-1955 u l-1983.", "Din tqassam il-gruppi sempli\u010bi finiti f'xi 30 tip ba\u017ciku.", "Semigruppi, kwa\u017cigruppi, u monoidi huma strutturi simili g\u0127all-gruppi, imma i\u017cjed \u0121enerali.", "Jikkonsistu f'sett u operazzjoni binarja mag\u0127luqa, imma ma jissodisfawx il-kondizzjonijiet l-o\u0127ra ne\u010bessarjament.", "Semigrupp g\u0127andu operazzjoni binarja \"asso\u010bjattiva\", imma jista' jkun li m'g\u0127andux element ta' l-identit\u00e0.", "Monoid huwa semigrupp li g\u0127andu identit\u00e0 imma jista' jkun li m'g\u0127andux invers g\u0127al kull element.", "Kwa\u017cigrupp g\u0127andu l-propjet\u00e0 li kull element jista' jinbidel f'kull ie\u0127or bi pre- jew post-operazzjoni unika; imma l-operazzjoni binarja jista' jkun li mhux asso\u010bjattiva.", "Il-gruppi kollha huma monoidi, u l-monoidi kollha huma semigruppi.", "Il-gruppi g\u0127andhom operazzjoni binarja wa\u0127da biss.", "Biex nispjegaw il-mekkani\u017cmu tat-tipi ta' numri differenti kompletament, hemm b\u017conn li nistudjaw strutturi b'\u017cew\u0121 operazzjonijiet.", "L-i\u017cjed importanti fost dawn huma \u010b-\u010arieki, u l-Kampi.", "Id-Distributtivit\u00e0 ti\u0121\u0121eneralizza l-\"li\u0121i distributtiva\" tan-numri u tiffissa f'liema ordni g\u0127andna napplikaw l-operazzjonijiet, (ng\u0127idulha l-pre\u010bedenza).", "G\u0127all-interi (\"a\" + \"b\") \u00d7 c = \"a\"\u00d7\"c\"+ \"b\"\u00d7\"c\" u \"c\" \u00d7 (\"a\" + \"b\") = \"c\"\u00d7\"a\" + \"c\"\u00d7\"b\", u ng\u0127idu li \u00d7 hija \" distributtiva \" fuq +.", "\u010airku g\u0127andu \u017cew\u0121 operazzjonijiet (+) u (\u00d7), fejn \u00d7 hu distributtiv fuq +.", "Ta\u0127t l-ewwel operazzjoni (+) jifforma \"grupp Abeljan\".", "Ta\u0127t it-tieni operazzjoni (\u00d7) hu asso\u010bjattiv, imma m'hemmx b\u017conn ta' identit\u00e0 jew ta' invers, u allura ma nistg\u0127ux niddividu.", "L-element ta' l-identit\u00e0 ta' l-g\u0127add (+) niktbuha b\u0127ala 0 u l-inverse ta' l-g\u0127add ta' \"a\" jinkiteb -\"a\".", "In-numri interi huma e\u017cempju ta' \u010birku.", "Kamp hu \"\u010birku\" b'propjet\u00e0 o\u0127ra mi\u017cjuda li l-elementi kollha barra 0 jiffurmaw \"grupp Abeljan\" ta\u0127t \u00d7.", "L-identit\u00e0 moltiplikattiva (\u00d7) niktbuha b\u0127ala 1 u l-invers moltiplikattiv ta' \"a\" jinkiteb \"a\".", "In-numri razzjonali, in-numri reali u n-numri komplessi huma kollha e\u017cempji ta' kampi.", "Il-kelma al\u0121ebra nu\u017cawha wkoll g\u0127al xi strutturi al\u0121ebrin:", "L-al\u0121ebra nistg\u0127u nsibu l-ori\u0121ini tag\u0127ha fil-Babilonja antika.", "Il-Babilonjani \u017cviluppaw sistema aritmetiku avvanzat li bih setg\u0127u jag\u0127mlu kalkulazzjonijiet b'metodu al\u0121ebri.", "Permezz ta' dan is-sistema, setg\u0127u japplikaw formoli u jikkalkulaw valuri mhux mag\u0127rufa g\u0127al klassi ta' problemi li da\u017c-\u017cmien nirri\u017colvuhom bl-u\u017cu ta' ekwazzjonijiet linjari, ekwazzjonijiet kwadrati\u010bi u ekwazzjonijiet linjari indeterminati.", "G\u0127all-kontrarju, il-bi\u010b\u010ba kbira tal-matemati\u010bi E\u0121izzjani ta' dak i\u017c-\u017cmien, u l-bi\u010b\u010ba kbira tal-matemati\u010bi Indjani, Griegi u \u010aini\u017ci f'l-ewwel millennju QK, is-soltu kienu jirri\u017colvu dawn il-problemi b'metodi \u0121ometri\u010bi, b\u0127al dawk imfissra fil-\"Papiru Matematiku ta' Rhind\", \"Sulba Sutras\", \"L-Elementi ta' Ewklidi\", u \"Id-Disg\u0127a Kapitli fuq' l-Arti Matematika\".", "Ix-xog\u0127ol \u0121ometriku tal-Griegi, li l-Elementi huwa e\u017cempju tajjeb \u0127afna tieg\u0127u, ipprovda s-sisien g\u0127all-\u0121eneralizzazzjoni tal-formuli mis-soluzzjoni ta' problemi partikulari g\u0127al sistemi i\u017cjed \u0121enerali li jistg\u0127u jintu\u017caw g\u0127all-formulazzjoni u s-soluzzjoni tal-ekwazzjonijiet.", "Il-kelma \"\"al\u0121ebra\"\" \u0121ejja mill-G\u0127arbi \"\"al-\u0121abr\"\" fit-titlu tal-ktieb \"\"al-Kitab al-muhtasar fi \u0127isab al-\u0121abr wa-l-muqabala\"\", li jfisser \"Il-ktieb fil-qosor fi \u0127sib il-\u0121bir u tqassim\".", "Dan kitbu il-matematiku Persjan Mu\u0127ammad ibn Musa al-Khwari\u017cmi (G\u0127arbi: \u0645\u062d\u0645\u062f \u0628\u0646 \u0645\u0648\u0633\u0649 \u0627\u0644\u062e\u0648\u0627\u0631\u0632\u0645\u064a\u0651 \u0627\u0644\u0645\u062c\u0648\u0633\u064a\u0651 \u0627\u0644\u0642\u0637\u0631\u0628\u0651\u0644\u064a\u0651) fit-820.", "Il-matematiku Grieg Diofantu (Grieg: \u0394\u03b9\u03cc\u03c6\u03b1\u03bd\u03c4\u03bf\u03c2 \u1f41 \u1f08\u03bb\u03b5\u03be\u03b1\u03bd\u03b4\u03c1\u03b5\u03cd\u03c2 t. bejn 200 u 214, m. bejn 284 u 298 AD) hu tradizzjonalment mag\u0127ruf b\u0127ala \"missier l-al\u0121ebra\" imma hemm argument jekk Al-Khwari\u017cmi g\u0127andux jo\u0127odlu dan it-titlu.", "Dawk li j\u017commu ma Al-Khwari\u017cmi jsossnu li \u0127afna mix-xog\u0127ol tieg\u0127u fuq \"il-\u0121bir\" jew riduzzjoni g\u0127adu u\u017cat sa llum u li hu ta spjegazzjoni kompleta fuq is-soluzzjoni ta' l-ekwazzjonijiet kwadrati\u010bi.", "Dawk li j\u017commu ma Diofantu jg\u0127idu li l-al\u0121ebra li nsibu f'\"Al-\u0120abr\" hi i\u017cjed elementari mill-al\u0121ebra fl- \"Aritmetika\" ta' Diofantu u li l-\"Aritmetika\" hi miktuba fi stil sinkopat waqt li \"Al-\u0120abr\" hi kollha fi stil retoriku.", "Matematiku Persjan ie\u0127or, Omar Khajjam (Persjan: \u063a\u06cc\u0627\u062b \u0627\u0644\u062f\u06cc\u0646 \u0627\u0628\u0648 \u0627\u0644\u0641\u062a\u062d \u0639\u0645\u0631 \u0628\u0646 \u0627\u0628\u0631\u0627\u0647\u06cc\u0645 \u062e\u06cc\u0627\u0645 \u0646\u06cc\u0634\u0627\u0628\u0648\u0631\u06cc t. 18 ta' Mejju, 1048, m. 4 ta' Di\u010bembru, 1131), \u017cviluppa l-\u0121ometrija al\u0121ebrija u sab soluzzjoni \u0121enerali \u0121ometrika ta' l-ekwazzjonijiet kubi\u010bi.", "Il-matemati\u010bi Indjani Ma\u0127avira u Baskara II, u l-matematiku \u010aini\u017c \u017bu Xi\u0121je, irri\u017colvew xi ka\u017ci ta' ekwazzjonijiet kubi\u010bi, kwarti\u010bi, kwinti\u010bi u polinomjali ta' ordni og\u0127la.", "F'nofs is-seklu 16 kien hemm \u017cvilupp importanti ie\u0127or ta' l-al\u0121ebra.", "Dan kien is-soluzzjoni al\u0121ebrija \u0121enerali tal-ekwazzjonijiet kubi\u010bi u kwarti\u010bi.", "L-ideja ta' determinant \u017cviluppha l-matematiku \u0120appuni\u017c Kowa Seki fis-seklu 17, u g\u0127axar snin wara Gottfried Leibniz u\u017ca d-determinanti biex jirri\u017colvi sistemi ta' ekwazzjonijiet linjari simultanji premezz tal-matri\u010bi.", "Fis-seklu 18, Gabriel Cramer ukoll \u0127adem fuq il-matri\u010bi u d-determinanti.", "L-i\u017cvilupp ta' l-Al\u0121ebra astratta sar fis-seklu 19.", "Fil-bidu dan ix-xog\u0127ol ikkon\u010bentra fuq li da\u017c-\u017cmien insej\u0127ulha it-teorija ta' Galois u fuq kwistjonijiet tal-kostruttibbilt\u00e0.", "L-istadji ta' l-i\u017cvilupp ta' l-al\u0121ebra simbolika kienu bejn wie\u0127ed u ie\u0127or dawn:", "Kronolo\u0121ija ta' \u017cviluppi kriti\u010bi fl-al\u0121ebra:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2462", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2462", "title": "\u0120unone", "text": ["\u0120unone", "Fil-mitolo\u0121ija Rumana \u0120unone, ir-re\u0121ina ta' l-allat, hija mart u o\u0127t \u0120ove.", "Il-kontroparti ta' Era, ir-re\u0121ina ta' l-allat, fil-mitolo\u0121ija Griega, \u0120unone hija l-protettri\u010bi tan-nisa.", "\u0120iet meqjuma ta\u0127t g\u0127add kbir ta' ismijiet differenti: b\u0127ala \"\u0120unone Pronuba\" protettri\u010bi ta\u017c-\u017cwie\u0121; \"\u0120unone Lucina\" li tassisti n-nisa waqt il-\u0127las; \"\u0120unone Regina\" tag\u0127ti l-pariri lil daqskemm tipprote\u0121i l-istat ta' Ruma.", "Il-Matronalja, il-festival spe\u010bjali tag\u0127ha, kien ji\u0121i \u010b\u010belebrat nhar l-1 ta' Marzu.", "Ix-xahar ta' \u0120unju hu msemmi g\u0127aliha."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2463", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2463", "title": "Era (mitolo\u0121ija)", "text": ["Era (mitolo\u0121ija)", "Era hija r-re\u0121ina tal-allat fil-mitolo\u0121ija Griega.", "Bint it-Titani Kronus u Rea u o\u0127t u mart \u0120ove, Era hi l-alla ta\u017c-\u017cwie\u0121 u l-protettri\u010bi tan-nisa mi\u017c\u017cew\u0121in.", "Hi nnifisha kienet omm - uliedha huma Ares, l-alla tal-gwerra; Epastesu, l-alla tan-nar, Ebe l-alla ta\u017c-\u017cg\u0127o\u017cija; u Ilitja, l-alla tal-\u0127las."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2464", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2464", "title": "Ablativ", "text": ["Ablativ", "Fil-lingwistika, l-ablativ (mill-kelma Latina \"ablativus (casus),\" ka\u017c li jindika l-azzjoni li tie\u0127u xi \u0127a\u0121a) huwa wie\u0127ed mill-ka\u017ci ewlenin fid-deklinazzjoni tan-nomi.", "G\u0127all-e\u017cattezza huwa s-sitt u l-a\u0127\u0127ar ka\u017c fil-grammatika tal-Latin Klassiku u jindika t-tnissil fl-ispazju u fi\u017c-\u017cmien."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2465", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2465", "title": "Xjenza Naturali", "text": ["Xjenza Naturali", "Ix-xjenzi naturali j\u0127addnu l-istudju tal-aspetti fi\u017ci\u010bi, mhux umani, tad-Dinja u ta' l-Univers ta' madwarna."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2467", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2467", "title": "Reli\u0121jon", "text": ["Reli\u0121jon", "F'sens wiesa', reli\u0121jon hi mod ta' kif tg\u0127ix jew twemmin imsejjes fuq ir-relazzjoni ta' bniedem ma' l-univers, jew ma' alla wie\u0127ed jew aktar.", "B'hekk sistemi differenti b\u0127all-Kristjane\u017cmu, l-I\u017clam, il-\u0120udai\u017cmu, il-Buddi\u017cmu, il-\u0126indui\u017cmu, il-Ajjavali u x-Xint\u00f9 huwa lkoll meqjusa reli\u0121jonijiet.", "Ir-reli\u0121jonijiet jistg\u0127u ji\u0121u kklassifikati \u0127afif \u0127afif abba\u017ci tan-numru u l-kwantit\u00e0 ta' l-allat tag\u0127hom.", "It-twemmin f'Alla wie\u0127ed hu l-monotei\u017cmu, waqt li dak f'aktar minn wie\u0127ed hu l-politei\u017cmu.", "Il-pantei\u017cmu hu l-istqarrija li Alla jinsab f'kollox u f'kul\u0127add mentri l-animi\u017cmu jressaq 'il quddiem il-\u0127sieb li f'kull \u0127a\u0121a jinsab prin\u010bipju vitali, jew sempli\u010bement, ru\u0127."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2469", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2469", "title": "Pittura", "text": ["Pittura", "Il-pittura hija l-arti li fiha pigmenti ji\u0121u applikati ma' karta, tila, \u010beramika, injam jew sa\u0127ansitra ma' \u0127ajt.", "Il-pro\u010bess ba\u017cikament jikkonsisiti f'li jiddellek il-kulur ma' wi\u010b\u010b.", "Ir-ri\u017cultat ta' dan jaf ikollu l-g\u0127an li jimita r-realt\u00e0 ta' madwarna jew li jirraffigura elementi metafi\u017ci\u010bi jew astrazzjonijiet.", "Skond il-mit Grieg il-pittura nibtet f'Delfi.", "Imma l-eqdem tpin\u0121ijiet li nafu bihom instabu fil-Grotta Chauvet fi Franza u aktarx saru mat-32,000 sena ilu.", "Fihom hemm \u017cwiemel, rino\u010beronti, iljuni, bufli u mammuttijiet (\"mammutts\" forsi hi forma aktar u\u017cata).", "Fil-pre\u017cent il-pittura hija wa\u0127da mill-iktar forom ta' arti mag\u0127rufa u apprezzati.", "Il-pittura ti\u0121i ikklassifikata b\u0127ala \"Arti vi\u017civa\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2470", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2470", "title": "Skultura", "text": ["Skultura", "L-iskultura (imnissla mil-Latin, \"sculpere,\" \"skolpixxa\" jew \"intalja\") hija l-arti li to\u0127loq forom li jirrappre\u017centaw lil xi \u0127a\u0121a jew lil xi \u0127add daqskemm forom astratti f'\u017cew\u0121 modi ewlenin: skultura li \u017c\u017comm wa\u0127edha (mag\u0127rufa l-aktar b\u0127ala \"free-standing\") jew skultura in riljiev.", "L-istkultura hi kklasifikata b\u0127ala \"Arti Plastika\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2476", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2476", "title": "\u017bfin", "text": ["\u017bfin", "I\u017c-\u017cfin, huwa wie\u0127ed mit-tliet arti xeni\u010bi tal-antikit\u00e0, flimkien mat-teatru u l-mu\u017cika, u jikkonsisti f'movimenti tal-\u0121isem skont partitura stabilit\u00e0 (koreografija) jew improvizzata (b\u0127al fi\u017c-\u017cfin liberu jew \u0127ieles).", "\u0126afna drabi \u017c-\u017cfin jkun akkumpanjat mill-mu\u017cika jew kompo\u017cizzjonijiet sonori.", "I\u017c-\u017cfin huwa espressjoni ba\u017cika artistika tal-bniedem, g\u0127ax b\u0127ala strument jutilizza il-\u0121isem stess.", "I\u017c-\u017cfin kien, u g\u0127adu, jifforma parti importanti mir-ritwali, mit-talb u mill-festi popolari, kif ukoll minn okka\u017cjonijiet so\u010bjali o\u0127ra bejn in-nies (b\u0127alma ji\u0121ri fid-diskoteki).", "Matul i\u017c-\u017cminijiet, din l-arti kienet il-mera tas-so\u010bjet\u00e0, tal-\u0127sieb u tal-im\u0121ieba tal-bniedem."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2478", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2478", "title": "Lingwa Latina", "text": ["Lingwa Latina", "L-Ilsien Latin huwa membru mis-sottofamilja Italika tal-lingwi Indo-Ewropej.", "Minnu nixxew l-ilsna Rumanzi moderni.", "Fost il-lingwi Indo-Ewropej, il-Latin hu wie\u0127ed mill-eqdem ilsna wara s-Sanskrit u l-Grieg.", "L-alfabet Latin modern fiha 26 karattri.", "Dawn huma (b'ittri kbar): A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V , W, X, Y, Z; u ittri \u017cg\u0127ar: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z. l-ordni ta 'dawn l-ittri hija arbitrarja u bla \u0127sara differenti mill-ordni li l-alfabett Indjan ebda aspett fonetiku."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2485", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2485", "title": "Kalkara", "text": ["Kalkara"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2496", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2496", "title": "Johann Sebastian Bach", "text": ["Johann Sebastian Bach", "Johann Sebastian Bach (Eisenach, 21 ta' Marzu, 1685 \u2013 Leipzig, 28 ta' Lulju, 1750) kien kompo\u017citur \u0120ermani\u017c u organista tal-perjodu Barokk, universalment ikkunsidrat b\u0127ala wie\u0127ed mill-kbarat tal-mu\u017cika ta' kull \u017cmien.", "L-opri tieg\u0127u huma mag\u0127rufa g\u0127all-profondit\u00e0 intellettwali, padronanza tal-mezzi tekni\u010bi u espressivi, u sbu\u0127ija artistika; kienu ta' ispirazzjoni g\u0127all-parti l-kbira tal- li segwew fit-tradizzjoni Ewropea, minn Mozart sa Schoenberg.", "Bach ikkompona aktar minn 1000 kompo\u017cizzjoni.", "Din il-lista twila fiha madwar nofs ix-xog\u0127ol li g\u0127amel dan il-kompo\u017citur.", "L-opri tieg\u0127u \u0121ew klassifikati u mi\u0121bura mill-mu\u017cikologu Wolfgang Schmieder fil-Bach-Werke-Verzeichnis (BMV), il-katalgu tal-opri ta' Bach, fl-1950."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2501", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2501", "title": "Afrika", "text": ["Afrika", "L-Afrika hija t-tielet l-ikbar kontinent, li b'dimensjonijiet ta' 30.065.000 km2 tkopri 20.3% tal-art 'il fuq mil-livell tal-ba\u0127ar.", "It-800,000,000 abitant tag\u0127ha jammontaw g\u0127al ftit iktar minn 14% tal-popolazzjoni tad-dinja.", "Fit-Tramuntana, l-Afrika tmiss mal-Ba\u0127ar Mediterran, fil-Punent mal-O\u010bean Atlantiku, fin-Nofsinhar ma' l-O\u010bean Antartiku u fil-Lvant ma' l-O\u010bean Indjan.", "In-na\u0127a tal-Grigal tal-kontinent hija separata mill-Asja bil-kanal artifi\u010bjali tas-Swejs."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2506", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2506", "title": "Settembru", "text": ["Settembru", "Settembru hu d-disa' xahar tas-sena fil-kalendarju Gregorjan, kif ukoll wie\u0127ed mill-erba' xhur Gregorjani ta' 30 \u0121urnata.", "Ix-xahar ta' Settembru jibda fl-astrolo\u0121ija o\u010b\u010bidentali bix-xemx fis-sinjal tal-Ver\u0121ni u jispi\u010b\u010ba f'dak tal-Mi\u017cien.", "Astronomikament, ix-xemx attwalment tibda fil-kostellazzjoni tal-Iljun u tispi\u010b\u010ba fil-kostelazzjoni tal-Mi\u017cien.", "Fil-Latin, \"septem\" tfisser \"sebg\u0127a\" u \"septimus\" tfisser \"is-seba'\"; Settembru kien fil-fatt is-seba' xahar fil-kalendarju Ruman sas-sena 153 QK, meta kienet hemm riforma fil-kalendarju.", "Settembru jimmarka l-bidu tas-sena ekkle\u017cjastika fil-Knisja Ortodossa Orjentali.", "Dan ix-xahar jibda fl-istess \u0121urnata tal-\u0121img\u0127a b\u0127al Di\u010bembru kull sena, min\u0127abba l-fatt li hemm 91 \u0121urnata li jisseparaw lil Settembru u Di\u010bembru, li hu numru multiplu ta' sebg\u0127a (in-numru ta' \u0121ranet f'\u0121img\u0127a)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2509", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2509", "title": "Apollo (divinit\u00e0)", "text": ["Apollo (divinit\u00e0)", "Fil-mitolo\u0121ija Griega Apollo, mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Deljan (laqam li \u0121ej minn Delos, il-g\u017cira li twieled fuqha), huwa iben \u017beus u Leto, it-tifla ta' Titan.", "Skond il-le\u0121\u0121enda Omerika, Apollo kien alla tal-profezija u \u0121ieli ta d-don tal-profezija lill-mortali li kien i\u0127obb.", "Wa\u0127da minn dawn kienet il-prin\u010bipessa Trojjana Cassandra.", "L-iktar oraklu importanti tieg\u0127u hu dak ta' Delfi.", "Mu\u017ci\u010bista prim, Apollo kien ipaxxi lill-allat bid-daqq tal-lira.", "Kien mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala qawwas \u0127ili ferm u b\u0127ala atleta - l-ewwel wie\u0127ed li reba\u0127 il-log\u0127ob Olimpiku.", "O\u0127tu t-tewmija, Artemis, kienet il-gwardjana tax-xebbiet, waqt li hu kien i\u0127ares il-\u0121uvintur.", "Minbarra dan, jing\u0127ad li Apollo kien anke l-alla ta' l-agrikoltura, tal-mer\u0127liet, tad-dawl u tal-verit\u00e0.", "\u0120ieli \u0121ie mfixkel ma' Eljos, l-alla tax-xemx, u o\u0127tu ma' Selene, l-alla tal-qamar.", "Kien hu li g\u0127allem lill-mortali l-arti tal-fejqan.", "Frott is-sbu\u0127ija fi\u017cika tieg\u0127u, Apollo \u0121ie rraffigurat fl-arti antika iktar minn kull divint\u00e0 o\u0127ra.", "L-iktar li tpen\u0121a hu b\u0127ala \u017cag\u0127\u017cug\u0127 sabi\u0127, kwa\u017ci dejjem bla le\u0127ja, u b'lira jew b'qaws f'idejh."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2510", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2510", "title": "Mitolo\u0121ija Griega", "text": ["Mitolo\u0121ija Griega", "Il-mitolo\u0121ija Griega hija \u0121abra ta' \u0127rejjef tradizzjonali rrakkontati mill-Griegi l-antiki.", "Jittrattaw l-impri\u017ci u l-azzjonijiet eroj\u010bi tal-allat, nisa u r\u0121iel, tal-eroj u l-erojini, u r-relazzjonijiet tag\u0127hom mal-mortali komuni.", "L-g\u0127ejun diretti li minnhom il-miti Griegi xorbu huma koktejl ta' testi miktuba, skultura u s-seng\u0127a tal-fu\u0127\u0127ar b'\u0127afna ti\u017cjin.", "L-istejjer kienu ji\u010b\u010birkolaw minn fomm g\u0127al fomm.", "L-Ilijade u l-Odissea, il-poemi epi\u010bi li huma \u0121eneralment meqjusa xog\u0127ol ta' Omeru (g\u0127all-\u0127abta tas-seklu tmienja jew sebg\u0127a q.K.), jistg\u0127u ji\u0121u identifikati b\u0127ala l-\u0121enesi tal-kisbiet li kellha tag\u0127mel il-letteratura Griega mal-milja ta\u017c-\u017cmien, anke jekk dawn, bla dubju ta' xejn, fe\u0121\u0121ew minn tradizzjoni ta' poe\u017ciji minsu\u0121a oralment."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2513", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2513", "title": "Venere ta' Willendorf", "text": ["Venere ta' Willendorf", "Il-Venere ta' Willendorf, mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala l-Mara ta' Willendorf, hija statwetta ta' figura femminili g\u0127olja 11.1 \u010bm (4 3/8 pulzier), li \u0121iet skoperta f'sit paleolitiku \u0127dejn Willendorf, l-Awstrija, fl-1908 mill-arkeolo\u0121ista Josef Szombathy.", "Din l-istatwa hija mnaqqxa f'\u0121ebla tal-\u0121ir oolitika li ma tappartjenix lir-re\u0121jun fejn instabet, u hi mlewwna bl-okra \u0127amra.", "Attwalment, il-Venere ta' Willendorf hija parti mill-kollezzjoni tan-Naturhistorisches Museum fi Vjenna.", "G\u0127all-\u0127abta ta' l-1990, wara anali\u017ci akkurata ta' l-istratigrafija tas-sit, \u0121ie stmat li l-istatwetta \u0121iet minquxa daqs 22,000 - 24,000 sena ilu.", "Ftit li xejn huwa mag\u0127ruf dwar l-ori\u0121ini tag\u0127ha, kif in\u0127olqot, jew dwar is-sinjifikanza kulturali tag\u0127ha.", "Il-Venere m'g\u0127andhiex titqies b\u0127ala ritratt realistiku tal-figura femminili, i\u017cda ritratt ideali tal-figura.", "Il-fatt li l-vulva, is-sider u \u017c-\u017caqq huma minfu\u0127a u prominenti \u0127afna, jissu\u0121\u0121erixxi konnotazjonijiet mal-fertilit\u00e0.", "Dirg\u0127ajha \u017cg\u0127ar huma marbuta fuq sidirha u m'g\u0127andha l-ebda wi\u010b\u010b vi\u017cibbli; rasha hija mg\u0127ottija b'malju twil ta' xag\u0127ar jew xi tip ta' dafra.", "Il-laqam \"venere\", li \u0121ie attribwit lilha fi\u017c-\u017cmien meta \u0121iet skoperta, ri\u010bentement kien su\u0121\u0121ett ta' xi kritika.", "Dan g\u0127aliex l-isem i\u0121\u0121ieg\u0127lek tag\u0127mel paragun bejn din il-figurna u l-imma\u0121ni klassika ta' \"Venere\".", "Christopher Witcombe innota illi: \"L-identifikazzjoni ironika ta' dawn il-figurini b\u0127ala 'Venere' kienet tissodisfa \u010bertu assunzjonijiet ta' dak i\u017c-\u017cmien dwar il-primittiv, dwar in-nisa, u dwar il-gosti \" (segwi l-link).", "Fl-istess \u0127in hemm ukoll \u010berta riluttanza professjonali biex din ti\u0121i identifikata b\u0127ala l-Art Omm, l-alla ta' l-Ewropa antika paleolitika.", "Xi w\u0127ud jissu\u0121\u0121erixxu li f'so\u010bjet\u00e0 ta' ka\u010b\u010baturi u \u0121emmieg\u0127a, il-korpulenza u l-fertilit\u00e0 ovvja tal-mara, jistg\u0127u jirrappre\u017centaw statu g\u0127oli, sigurt\u00e0 u su\u010b\u010bess.", "Is-saqajn ta' l-istatwa m'humiex ma\u0127duma b'tali mod li jippermettu lill-istatwa li \u017c\u017comm dritta fuq saqajha.", "Min\u0127abba f'hekk, \u0121ie spekulat li din l-istatwa kienet ma\u0127suba biex ti\u0121i mi\u017cmuma u mhux biex titpo\u0121\u0121a x'imkien.", "Minflok ikona ta' l-Alla Omm xi arkeolo\u0121isti iddeskrivewha b\u0127ala amulet g\u0127ax-xorti t-tajba.", "O\u0127rajn qajmu l-possibbilt\u00e0 li l-istatwa kienet ma\u0127suba b\u0127ala amulet g\u0127all-fertilit\u00e0 billi ti\u0121i inserita fil-va\u0121ina.", "Mindu nstabet u ng\u0127atat isem il-figura ta' Willendorf, instabu bosta statwetti u forom ta' arti simili o\u0127ra.", "Dawn huma kollettivament mag\u0127rufa b\u0127ala figurini ta' Venere."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2517", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2517", "title": "Awstralja", "text": ["Awstralja", "In-Awstralja hi nazzjon fl-O\u010beanja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2525", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2525", "title": "Merkurju (mitolo\u0121ija)", "text": ["Merkurju (mitolo\u0121ija)", "Fil-mitolo\u0121ija Rumana Merkurju huwa l-messa\u0121\u0121ier tal-allat, l-alla tal-kummer\u010bjanti u tal-kummer\u010b.", "Il-\u0121enituri tieg\u0127u huma \u0120ove u Maia, bint it-Titanju Atlas.", "G\u0127andu g\u0127add \u0121mielu mill-attributi tal-alla Grieg Hermes.", "Il-qima lejn Merkurju \u0121iet introdotta f'Ruma fis-sena 495 qK, meta tempju qrib i\u010b-\u010birklu Maximus \u0121ie ddedikat g\u0127alih.", "Il-15 ta' Mejju huwa l-jum meta ji\u0121i \u010b\u010belebrat il-festival tieg\u0127u."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2526", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2526", "title": "Titan", "text": ["Titan", "Skont il-mitolo\u0121ija Griega, it-Titani kienu t-tnax-il wild ta' Gaea u Uranu, l-art u s-sema, flimkien ma' w\u0127ud mill-ulied tat-tnax.", "Mag\u0127rufin g\u0127ad-daqs enormi u g\u0127as-sa\u0127\u0127a barranija tag\u0127hom, it-Titani kienu g\u0127al \u017cmien twil il-\u0127akkiema supremi tal-univers.", "Kronu, l-iktar Titan importanti, kien il-\u0127akkiem tal-univers sa ma tne\u0127\u0127a mit-tron minn ibnu \u017bews.", "Fost il-bqija tat-Titani hemm O\u010beanu, ix-xmara li kienet ti\u010b\u010birkola madwar id-dinja; Tetis, il-mara tieg\u0127u; Mnemosine, l-alla mara tal-memorja; Temis l-alla mara tal-\u0121ustizzja divina; Iperjone, il-missier tax-xemx, tal-qamar u ta\u017c-\u017cerniq; Iapetu, missier Prometeu, li \u0127alaq il-bnedmin; u Atlas, dak li kien i\u017comm id-dinja fuq spallejh.", "Meta \u017bews \u0127adha kontra missieru, mit-Titani kollha, Prometeu u O\u010beanu biss tawh daqqa t'id, u b'hekk kienu onorati waqt li l-o\u0127rajn kienu kkundannati jg\u0127ammru f'Tartaru.", "Mal-milja ta\u017c-\u017cmien, i\u017cda, \u017bews re\u0121a' g\u0127amel \u0127bieb mat-Titani, u Kronu in\u0127atar b\u0127ala l-mexxej waqt l-Era tad-Deheb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2527", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2527", "title": "Ilijade", "text": ["Ilijade", "L-Ilijade hi ambjentata fl-a\u0127\u0127ar sena tal-Gwerra ta' Trojja.", "Dil-gwerra hija l-plott \u010bentrali tan-nis\u0121a dwar ir-rabja tal-eroj Grieg Akille wara li l-kap tieg\u0127u, Agamennone, jinsulentah waqt il-gwerra.", "Akille jitlaq mill-kamp tal-battalja u j\u0127alli lil s\u0127abu jitqabdu mat-Trojjani, li jeg\u0127lbuhom aktar minn darba.", "Il-\u0127abib tieg\u0127u, Patroklu, li jitqabbad imexxi t-truppi minfloku, waqt taqbida minnhom jisfa maqtul bi \u0127ruxija liema b\u0127alha.", "Mimli rabja u rimors, Akille jinfexx b'ru\u0127u u b'\u0121ismu kontra t-Trojjani.", "Biex ipatti g\u0127all-kuxjenza tnigg\u017cu, joqtol lill-mexxej tag\u0127hom, Ettore, iben ir-re Priamu, fi \u0121lieda wie\u0127ed kontra wie\u0127ed.", "Il-poema tag\u0127laq meta Akille jag\u0127ti l-kadavru ta' Ettore lil Priamu g\u0127ad-difna, bi ftit simpatija mar-re avversarju g\u0127aliex it-tnejn \u0121arrbu t-telfa ta' persuna g\u0127a\u017ci\u017ca g\u0127alihom u \u0121ew wi\u010b\u010b imb wi\u010b\u010b mal-mortalit\u00e0 tag\u0127hom.", "Ara wkoll: L-Odissea u Omeru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2529", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2529", "title": "\u017bews", "text": ["\u017bews", "\u017bews, skont il-mitolo\u0121ija Griega, huwa l-alla tas-sema u jiggverna fuq l-allat tal-Muntanja Olimpu.", "Jikkorrispondi ma' l-alla Ruman \u0120ove.", "Fil-poemi ta' Omeru, \u017bews hu meqjus b\u0127ala missier l-allat kollha u tal-mortali.", "Ma kienx hu li \u0127alaq la l-bnedmin u lanqas l-allat, i\u017cda kien missierhom fis-sens li kien il-protettur u l-\u0127akkiem kemm tal-familja Olimpjana u kemm tar-razza umana.", "\u017bews jikkontrolla s-sema, ix-xita, is-s\u0127ab u l-beraq bir-rag\u0127ad."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2530", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2530", "title": "Omeru", "text": ["Omeru", "Omeru huwa l-isem li skond it-tradizzjoni jing\u0127ata lill-awtur ta' l-Ilijade u l-Odissea, i\u017c-\u017cew\u0121 epi\u010bi ewlenin tal-Gre\u010bja l-antika.", "Xejn mhu mag\u0127ruf dwar Omeru b\u0127ala individwu, tant li hemm punt interrogattiv kbir konness ma' jekk kinitx persuna wa\u0127edha li hi responsabbli mill-\u0127olqien ta\u017c-\u017cew\u0121 epi\u010bi.", "L-argument huwa kontroversjali ferm.", "Evidenza lingwistika u storika, per\u00f2, tipponta lejn il-fatt li l-poemi \u0121ew komposti f'xi r\u0127ula man-na\u0127a tal-Punent tal-kosta ta' l-Asja Minuri qrib is-seklu disg\u0127a QK."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2531", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2531", "title": "Odissea", "text": ["Odissea", "L-Odissea tiddeskrivi l-vja\u0121\u0121 lura ta' l-eroj Grieg Ulisse.", "L-ewwel xena tirrakkonta t-taqlib li jse\u0127\u0127 wara t-tluq ta' Odissew minn Itaka g\u0127al \u0127afna snin.", "Il-konfu\u017cjoni li jsib hi xog\u0127ol grupp ta' r\u0121iel li ntasbu f'daru g\u0127aliex riedu lil martu, Penelope."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2532", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2532", "title": "Eroj", "text": ["Eroj", "L-Eroj huwa persona\u0121\u0121, ra\u0121el jew mara (f'dak il-ka\u017c tissejja\u0127 erojina), li \u0121eneralment jinzerta wkoll il-protagonista f'numru kbir ta' rakkonti.", "Fid-diskors popolari hu mag\u0127ruf b\u0127ala l-artist.", "L-eroj \u0127afna drabi jkun i\u0127addan abbiltajiet u karratteristi\u010bi nobbli o\u0127ra li jisbqu 'l dawk li jkollu kwalunkwe persuna\u0121\u0121 ie\u0127or.", "B'hekk, dan il-karattru jwettaq azzjonijiet straordinarji li jwasslu g\u0127al xi g\u0127amla ta' \u0121id u li g\u0127alihom jibqa' msemmi.", "Huma \u0127iliet fi\u017ci\u010bi kif ukoll mentali.", "Huwa l-a\u0121ent li ja\u0127seb u jwettaq, l-id daqskemm il-mo\u0127\u0127.", "L-avversarju ta' l-eroj hu l-antagonista li \u0127afna drabi hu mag\u0127ruf sempli\u010bement il-kattiv.", "N.B. kulturi diversi jafu jqisu eroj dak li f'kultura o\u0127ra huwa l-kattiv, pere\u017cempju George W. Bush u Osama bin Laden, jew Akille u Ettore."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2533", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2533", "title": "Supereroj", "text": ["Supereroj", "Supereroj huwa karattru fittizju li hu msemmi g\u0127all-g\u0127emejjel kura\u0121\u0121u\u017ci u nobbli li jwettaq.", "Dan il-persona\u0121\u0121, li jkollu kwa\u017ci dejjem isem u kostum ikkuluriti, i\u0127addan abbiltajiet li jisbqu 'l dawk normali tal-bnedmin.", "Superman (is-\"super-ra\u0121el\"), il-karattru tal-komiks (imma wkoll tal-films, tal-kartuns, tat-teleserjejiet u tal-vidjo-loghob) li ddebutta fl-1938, huwa l-prototip tas-supereroj.", "Id-dizzjunarji lis-supereroj jarawh hekk:", "Tipikament is-supereroj ikollhom \u017cew\u0121 identitajiet: dik ta' supereroj li jaf bih kul\u0127add (li tin\u017camm mistura) u l-o\u0127ra ta' bniedem komuni li jafuh ftit nies."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2534", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2534", "title": "Akille", "text": ["Akille", "Fil-mitolo\u0121ija Griega, Akille huwa l-aqwa mill-kumbattenti Griegi waqt il-Gwerra ta' Trojja.", "Meta kien g\u0127adu \u017cg\u0127ir ommu kienet billitu fis-Styx biex troddlu l-immortalit\u00e0.", "L-ilma g\u0127amlu invulnerabbli, i\u017cda l-g\u0127arqub tieg\u0127u baqa' niexef u sar id-dg\u0127jufija tieg\u0127u."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2536", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2536", "title": "Ettore", "text": ["Ettore", "Fil-mitolo\u0121ija Griega Ettore huwa l-ikbar tar-Re Priamu u r-Re\u0121ina Ekuba ta' Trojja.", "Fl-Ilijade ta' Omeru, huwa l-aqwa \u0121ellied Trojjan fil-Gwerra ta' Trojja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2538", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2538", "title": "Trojja", "text": ["Trojja", "Trojja hija belt ta' Gre\u010bja l-Qadima, 6.5km (jew 4mili) 'l bog\u0127od mill-Ba\u0127ar E\u0121ew u tag\u0127ti g\u0127ad-Dardanelli, fil-Majjistral tal-Asja Minuri (it-Turkija tal-lum).", "Twaqqfet fi \u017bmien il-Bron\u017c, aktarx fis-sena 3000 qK, u b'kollox instab li g\u0127addiet minn disa' fa\u017cijiet sa \u017cmien ir-Rumani.", "Din il-belt kienet il-fus li ddur madwarha l-Gwerra ta' Trojja msemmija fil-poemi epi\u010bi ta' Omeru.", "Il-Griegi ta' dik l-era kienu jag\u0127fuha b\u0127ala \"Ilium\", isem li jmur lura g\u0127all-fundatur tag\u0127ha Ilus, iben Tros, mnejn l-isem \"Trojja\" tnissel.", "Trojja, li g\u0127andha sfumatura le\u0121\u0121endarja, dlonk tfakkarna fi\u017c-\u017biemel ta' Trojja.", "L-episodju marbut mieg\u0127u jappartieni lill-mit li jdur madwar il-Gwerra ta' Trojja hekk kif irrakkuntat fil-poema epika Latina l-Enejde mill-pinna ta' Vir\u0121ilju.", "Wara g\u0127axar snin jassedjaw il-belt ta' Trojja, il-Griegi \u0127ar\u0121u bi pjan mill-iktar in\u0121enju\u017c: bnew \u017ciemel tal-injam \u0121gantesk."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "2540", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=2540", "title": "Ba\u0127ar E\u0121ew", "text": ["Ba\u0127ar E\u0121ew", "Il-Ba\u0127ar E\u0121ew (mill-Grieg: \u0391\u03b9\u03b3\u03b1\u03af\u03bf\u03bd \u03a0\u03ad\u03bb\u03b1\u03b3\u03bf\u03c2, Aigaion Pelagos) jinsab fil-Ba\u0127ar Mediterran, bejn il-peni\u017cola Griega u Anatolja fl-Asja Minuri.", "Ifi\u0121\u0121 fil-Ba\u0127ar Marmara u fil-Ba\u0127ar l-Iswed permezz tad-Dardanelli u tal-Bosforu."], "category": "wikipedia, article"}