{"id": "21237", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21237", "title": "Jan Vermeer", "text": ["Jan Vermeer", "Johannes Vermeer jew Jan Vermeer /j\u0251n v\u0259r'me\u02d1\u026a\u032fr/, (Delft, 31 ta' Ottubru 1632 \u2013 Delft, 15 ta' Di\u010bembru 1675) kien pittur Olandi\u017c.", "Ftit nafu fuq il-\u0127ajja ta' Vermeer: b\u0127ala sorsi g\u0127andna biss xi re\u0121istri, xi ftit dokumenti uffi\u010bjali u kummenti ta' artisti o\u0127ra.", "Id-data tat-twelid ma nafuhiex e\u017catt, nafu biss li tg\u0127ammed fil-31 ta' Ottubru 1632 fil-knisja Protestanta ta' Delft.", "Missieru, Reynier Vermeer, kien nissie\u0121 tal-\u0127arir tal-klassi nofsanija, li kien jinnegozja wkoll fix-xog\u0127lijiet tal-arti.", "Ommu Digna, li kienet minn Antwerpen, i\u017c\u017cew\u0121et lil Reynier fl-1615.", "Fl-1641 il-familja akkwistat lukanda jisimha \"Mechelen\", isem ta' belt fil-Bel\u0121ju, li kienet tinsab fl-in\u0127awi ta' misra\u0127 is-suq.", "Reynier barra x-xog\u0127ol ta' negozjant tal-arti u ta' nissie\u0121 beda ja\u0127dem ukoll ta' lukandier.", "Meta miet missieru, fl-1652, Joannes wiret il-lukanda u n-negozji tieg\u0127u.", "Minkejja li kien minn familja Protestanta, i\u017c\u017cewwe\u0121 tfajla Kattolika, Catherina Bolnes, f'April tal-1653.", "Barra d-differenzi reli\u0121ju\u017ci, il-familja tal-mara kienet i\u017cjed g\u0127anja minn dik ta' Vermeer.", "Jidher li hu kien ikkonverta qabel i\u017c-\u017cwie\u0121, g\u0127ax it-tfal tag\u0127hom ing\u0127ataw ismijiet ta' qaddisin Kattoli\u010bi minflok tal-\u0121enituri.", "Barra minn hekk wa\u0127da mill-pitturi tieg\u0127u l-\"Allegorija tal-fidi\", tirrapre\u017centa l-fidi fl-Ewkaristija, imma ma nafux jekk din tirreferix g\u0127all-fidi tal-artista jew ta' min ordnaha.", "Ftit wara it-tie\u0121, il-koppja marru joqog\u0127du ma' omm Catherina, Maria Thins, armla tat-tajjeb, li kienet fil-kwartier Kattoliku tal-belt.", "Vermeer baqa' jg\u0127ix hemm mal-familja \u0127ajtu kollha.", "Maria kienet importanti fil-\u0127ajja tal-pittur, l-ewwel tifla issemmiet g\u0127aliha u kienet tg\u0127inu bi flusha sakemm hu g\u0127amel isem fid-dinja tal-arti.", "Johannes u martu kellhom b'kollox 14-il tifel u tifla li tlieta minnhom mietu qabel missierhom.", "Beda l-apprendistat tieg\u0127u fl-1647, forsi ma' Carel Fabritius.", "Fid-29 ta' Di\u010bembru 1653, Vermeer sar membru tax-Xirka ta' San Luqa.", "Mir-re\u0121istri ta' din l-g\u0127aqda ta' pitturi nafu li l-artista ma setax i\u0127allas il-mi\u017cata tas-s\u0127ubija, u dan juri li kellu problemi finanzjarji.", "Wara s-sitwazzjoni ttejbet, Pieter Van Ruijven, wie\u0127ed mi\u010b-\u010bittadini l-i\u017cjed g\u0127onja sar patrun tieg\u0127u u xtara \u0127afna pitturi minn g\u0127andu.", "F-1662 Vermeer \u0121ie elett kap tax-Xirka u baqa' f'din il-kariga g\u0127al xi snin, sinjal li kien meqjus b\u0127ala \u010bittadin rispettabbli.", "Per\u00f2 fl-1672 l-inva\u017cjoni tar-Repubblika Olandi\u017ca mill-Fran\u010bi\u017ci \u0121abet kri\u017ci finanzjarja gravi u nixfet g\u0127al kollox id-domanda g\u0127al o\u0121\u0121etti ta' lussu b\u0127all-pitturi u, g\u0127alhekk in-negozju ta' Vermeer b\u0127ala artista u merkant tant mar g\u0127all-ag\u0127ar li kellu jissellef.", "Meta miet fl-1675.", "Lil martu u 'l uliedu, Vermeer \u0127allilhom ftit flus u \u0127afna dejn.", "F'dokument martu wa\u0127\u0127let fl-inkwiet tal-problemi ekonomi\u010bi g\u0127al mewtu.", "Catherina talbet il-Kunsill tal-belt li jie\u0127du d-dar u l-pitturi b\u0127ala \u0127las.", "Dsatax-il pittura baqg\u0127u g\u0127and Catherina u Maria, u minn dawn ftit inbieg\u0127u biex jit\u0127allsu l-kredituri.", "Vermeer kellu l-\u0127ila jikseb kuluri trasparenti billi japplika punti qrib xulxin fuq it-tila, teknika mag\u0127rufa b\u0127ala \"pointill\u00e9\", li m'g\u0127andniex in\u0127awduha ma \"pointillisme\".", "It-teknika tieg\u0127u tag\u0127ti ri\u017cultati mill-i\u017cjed viva\u010bi possibbli, b'effetti, fuq kollox tal-kulur, li hu kien jirri\u010berka b'interess kwa\u017ci xjentifiku.", "Kien iqis is-su\u0121\u0121ett b\u0127ala konvenjenza: \"Il-pitturi ta' Vermeer huma fil-verit\u00e0 naturi mejtin bin-nies\".", "M'hemmx disinji li \u017cgur nistg\u0127u nattribwuhom lill-artista u l-kwadri tieg\u0127u ma tantx jag\u0127tu \u0127jiel tal-metodi preparatorji li u\u017ca.", "Fil-ktieb \"Secret Knowledge: Rediscovering the Lost Techniques of the Old Masters\" (G\u0127arfien Sigriet: Riskoperta tat-Tekniki Mitlufa tal-Pitturi l-Kbar), li kiteb il-pittur famu\u017c Ingli\u017c David Hockney fl-2001 (rivedut 2006), informat mill-\u0127afna studji li g\u0127amel dwar l-u\u017cu tal-istrumenti otti\u010bi fil-Pittura Fjamminga, l-awtur isostni li Vermeer, b\u0127al \u0127afna pitturi o\u0127ra tal-epoka, kien jinqeda \u0127afna bil-\"camera oscura\" biex jiddefinixxi l-fi\u017cjonomija e\u017catta tal-persuna\u0121\u0121i rrappresentati u l-po\u017cizzjoni pre\u010bi\u017ca tal-o\u0121\u0121etti fil-kompo\u017cizzjoni tal-kwadri.", "Skont it-\"te\u017ci Hockney-Falco\" (mill-isem tal-pittur u tal-fi\u017ciku Amerikan Charles M. Falco, li g\u0127amluha famu\u017ca), l-u\u017cu ta' dan l-istrument ottiku hu bi\u017c\u017cejjed biex ji\u0121\u0121ustifika in-nuqqas ta' disinji ta' t\u0127ejjija g\u0127al pitturi ta' pre\u010bi\u017cjoni \"fotografika\" u fi\u017cjonomika straordinarja ta' \u0127afna artisti Fjammingi, b\u0127al Van Eyck, u wara tal-epoka barokka, b\u0127al Caravaggio jew Vel\u00e1zquez, u appuntu ta' Vermeer.", "Imma fuq kollox, skont din it-te\u017ci, l-u\u017cu tal-\"camera oscura\" tispjega wkoll xi w\u0127ud mill-effetti sorprendenti tad-dawl fil-kwadri ta' Vermeer, b'mod partikolari l-effetti kurju\u017ci \"mhux iffokati\" li niltaqg\u0127u mag\u0127hom f'xi kapolavuri tieg\u0127u, fejn xi dettalji huma ffokati perfettament u o\u0127rajn mhumiex, b\u0127al effett tipiku li nsibu fit-teknika fotografika moderna.", "Il-viva\u010bit\u00e0 estrema tal-kuluri fil-pitturi ta' Vermeer, li g\u0127adna naraw sal-lum, \u0121ejja mill-kura kbira li \u0127a l-artista fit-t\u0127ejjija ta\u017c-\u017cebg\u0127a ta\u017c-\u017cejt u fit-tfittxija g\u0127all-a\u0127jar pigmenti li seta' jsib f'dik l-epoka.", "B\u0127ala e\u017cempju ta' dan hemm il-\u0127afna u\u017cu li g\u0127amel Vermeer tal-ik\u0127al ultramarine, miksub mill-lapislazzuli, li kien iqum \u0127afna.", "Dan u\u017cah fil-pitturi kollha tieg\u0127u mhux biss pur imma wkoll fl-isfumaturi tal-kuluri intermedji.", "Anki fis-snin meta kien fi stat finanzjarju \u0127a\u017cin \u0127afna, dan il-kulur li kien jiswa \u0127afna, baqa' ju\u017cah.", "Fix-xog\u0127lijiet tieg\u0127u allura insibu atmosfera e\u010b\u010bezzjonali.", "\"Il-\"\u0127ajja siekta tal-o\u0121\u0121etti\" tidher riflessa f'mera \u010bara; mill-firxa tad-dawl mal-\u0121ewwieni die\u0127el mit-twieqi mbexxqin, mill-log\u0127ob tar-riflessi, mill-effetti tat-trasparenza, penombri u dawl minn wara...\"", "Fil-bidu tas-seklu 200 kien hemm proliferazzjoni kbira fis-swieq tal-arti ta' pitturi ta' Vermeer foloz.", "Dawn kien qieg\u0127ed ipin\u0121ihom wie\u0127ed mill-i\u017cjed falzaturi famu\u017ci tal-a\u0127\u0127ar seklu, l-Olandi\u017c Han van Meegeren.", "Dan il-falzatur ta' \u0127ila kbira u\u017ca l-istess tekniki tal-pittura tal-artista biex \u0127oloq \u0127afna kwadri b'kompo\u017cizzjonijiet ori\u0121inali g\u0127al kollox u rnexxielu jg\u0127addihom b\u0127ala xog\u0127lijiet awtenti\u010bi ta' Vermeer, tant li \u0127afna kollezzjonisti famu\u017ci u xi w\u0127ud mill-mu\u017cewijiet mill-i\u017cjed importanti tal-Ewropa kisbu dawn il-kwadri g\u0127all-kollezzjonijiet tag\u0127hom.", "Bla dubju dan il-fenomenu famu\u017c g\u0127enu n-nuqqas stramb ta' sorsi dokumentali u ta' studji fil-fond tax-xog\u0127lijiet u tal-figura tal-artista Olandi\u017c, li sal-a\u0127\u0127ar tas-seklu 19 kien intnessa u kwa\u017ci ntilfet kull tra\u010b\u010bja tal-istorja artistika tal-pittur.", "Il-kritika moderna ta' Vermeer bdieha l-istudju\u017c Fran\u010bi\u017c Th\u00e9ophile Thor\u00e9-B\u00fcrger.", "Minn dan il-punt 'l hawn, il-figura tieg\u0127u gawdiet attenzjoni dejjem tikber mill-kriti\u010bi u mill-pubbliku li issa g\u0127andu fama internazzjonali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21271", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21271", "title": "Sudan t'Isfel", "text": ["Sudan t'Isfel", "Is-Sudan t'Isfel hu nazzjon fl-Afrika.", "Hu ng\u0127ata l-indipendenza mis-Sudan fl-2011.", "Il-belt kapitali u l-ikbar belt hi \u0120uba.", "Dan il-pajji\u017c jinsab fruntiera mas-Sudan, l-Etjopja, il-Kenja, l-Uganda, ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo, u ir-Repubblika \u010aentru-Afrikana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21282", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21282", "title": "Romeo u \u0120uljetta", "text": ["Romeo u \u0120uljetta", "Romeo u Guljetta (\"The Most Excellent and Lamentable Tragedy of Romeo and Juliet\") hi tra\u0121edja ta' William Shakespeare fost l-aktar famu\u017ci u rappre\u017centati, u wa\u0127da mill-istejjer tal-im\u0127abba l-i\u017cjed popolari.", "L-istorja ta\u017c-\u017cew\u0121 protagonisti ma\u017c-\u017cmien kisbet valur simboliku u saret l-arketip tal-im\u0127abba perfetta mfixkla mis-so\u010bjet\u00e0.", "Hemm g\u0127add kbir ta' arran\u0121amenti mu\u017cikali (pere\u017cempju, il-poema sinfonika ta' \u010cajkovskij, il-ballett ta' Prokof'ev, l-opra ta' Gounod, il-musical \"West Side Story\") u \u010binematografi (fost l-aktar popolari dawk diretti minn Zeffirelli u Luhrmann).", "Fil-prologu, il-kor jirrakkonta kif \u017cew\u0121 familji nobbli ta' Verona, il-Montecchi u il-Capuleti, kienu ilhom ji\u0121\u0121ieldu bejniethom g\u0127al \u0121enerazzjonijiet u li \"Mill-\u0121enbejn fatali ta' dawn i\u017c-\u017cew\u0121 g\u0127edewwa Twieled par ma\u0127bubin li \u0121ew fid-dinja ta\u0127t kewkba \u0127a\u017cina: Li l-\u0121rajjiet \u017cventurati u msieken tag\u0127hom B'mewthom jidfnu l-mibg\u0127eda tal-\u0121enituri tag\u0127hom.\"", "L-ewwel att jibda bi \u0121lieda tat-triq bejn il-qaddejja ta\u017c-\u017cew\u0121 familji li ti\u0121i interrotta minn Escalus, prin\u010bep ta' Verona, li j\u0127abbar li jekk ikun hemm i\u017cjed \u0121lied, il-kapijiet tal-familji jkunu meqjusin responsabbli u j\u0127allsu b'\u0127ajjithom.", "Hekk il-folla tinfirex.", "Il-Konti Paride, \u017cag\u0127\u017cug\u0127 li ji\u0121i mill-prin\u010bep, talab lill-Capuleti biex ji\u017c\u017cewwe\u0121 it-tifla tag\u0127hom \u0120uljetta li kellha ftit inqas minn erbatax il-sena.", "Il-Capuleti jistidnuh ji\u0121bdilha l-attenzjoni fil-ballu bil-maskrili kien se jsir l-g\u0127ada, waqt li omm \u0120uljetta tfittex tikkonvin\u010biha li ta\u010b\u010betta l-offerta ta' Paride.", "Din ix-xena tintrodu\u010bi l-imreddg\u0127a ta' \u0120uljetta, l-element komiku fid-dramm.", "Romeo, \u0121uvni ta' sittax-il sena, bin il-Montecchi, g\u0127andu grazzja ma' Rosalina, wa\u0127da mill-Capuleti (persuna\u0121\u0121 li qatt ma jidher).", "Mercuzio (\u0127abib ta' Romeo li ji\u0121i mill-Prin\u010bep) u Benvolio (ku\u0121in ta' Romeo) jippruvaw iferr\u0127u lil Romeo g\u0127alxejn, u hekk jidde\u010biedu li jmorru libsin ta' maskarati fid-dar tal-Capuleti, biex jixxalaw u jfittxu li jinsew.", "Romeo, li jittama li jara lil Rosalina fil-ballu, minflok jiltaqa' ma' \u0120uljetta.", "I\u017c-\u017cew\u0121 \u017cag\u0127\u017cag\u0127 jg\u0127addu xi tit kliem biss bejniethom, imma bi\u017c\u017cejjed biex jie\u0127du grazzja ma' xulxin u biex jibdew jitbewsu.", "Qabel ma jintemm il-ballu, il-Balija lil \u0120uljetta tg\u0127idilha l-isem ta' Romeo.", "Romeo jirriskja \u0127ajtu u jittratieni fil-\u0121nien tal-Capuleti wara t-tmiem tal-festa.", "Matul ix-xena famu\u017ca tal-gallarija, i\u017c-\u017cew\u0121 \u017cag\u0127\u017cag\u0127 jistqarru im\u0127abbithom lejn xulxin u jidde\u010biedu li ji\u017c\u017cew\u0121u bil-mo\u0127bi.", "L-g\u0127ada bl-g\u0127ajnuna tal-Balija, il-Fran\u0121iskan Patri Lorenzo j\u017cewwe\u0121 lil Romeo u \u0120uljetta, u jispera li l-g\u0127aqda bejniethom forsi \u0121\u0121ib il-pa\u010bi bejn familji tag\u0127hom.", "L-affarijiet imorru g\u0127all-ag\u0127ar meta Tebaldo, ku\u0121in ta' \u0120uljetta u ta' temperament g\u0127adbi, jiltaqa' ma' Romeo u jipprova jipprokovah g\u0127al dwell.", "Romeo jirrifjuta li ji\u0121\u0121ieled ma' wie\u0127ed li issa hu ku\u0121inuh, imma Mercuzio (li dan ma kienx jafu) ja\u010b\u010betta l-isfida hu.", "Meta jipprova jifridhom, Romeo ming\u0127ajr ma jrid i\u0127alli 'l Tebaldo jferi 'l Mercuzio, li jmut waqt li jistqar \"il-pesta fuq i\u017c-\u017cew\u0121 familji tag\u0127kom!\".", "Romeo, bir-rabja, joqtol 'il Tebaldo.", "Il-Prin\u010bep jikkundanna 'l Romeo g\u0127all-e\u017cilju: ikollu ja\u0127\u0127li l-belt qabel is-sbie\u0127 tal-g\u0127ada.", "I\u017c-\u017cew\u0121 g\u0127arajjes jirnexxilhom jg\u0127addu l-uniku lelj ta' m\u0127abba flimkien.", "Mas-sbie\u0127, imqajmin mill-g\u0127ana tal-alwetta, \u0127abbara tal-g\u0127odwa (li jixtiquha li kienet l-g\u0127anja tal-lejl tar-ru\u017cinjol), jinfirdu u Romeo ja\u0127rab lejn Mantova.", "Per\u00f2 \u0120uljetta tlett ijiem o\u0127ra g\u0127andha ti\u017c\u017cewwe\u0121 lil Paride.", "Patri Lawrenz, espert fil-\u0127xejjex medi\u010binali, 'il \u0120uljetta jag\u0127tiha tixrob ta\u0127lita li biha tkun qisha mejta g\u0127al tnejn u erbg\u0127in sieg\u0127a.", "Sadattant il-patri jibg\u0127at messa\u0121\u0121 lil Romeo biex jg\u0127idlu biex ji\u0121i sabiex meta ter\u0121a' tqum ja\u0127rab mag\u0127ha lejn Verona.", "Sfortunatament il-messaggier tal-patri ma jirnexxilux isib 'il Romeo g\u0127ax Mantova kienet ta\u0127t kwarantina g\u0127all-pesta, u Romeo jsir jaf minn \u0127abib li \u0120uljetta mietet.", "Romeo ddisprat jikseb velenu arseniku u jmur lura Verona bil-mo\u0127bi u jid\u0127ol fil-kripta tal-Capuleti, iddeterminat li jing\u0127aqad ma' \u0120uljetta fil-mewt.", "Romeo, wara li qatel fi dwell lil Paride, li kien ukoll fil-kripta, j\u0127ares bil-\u0127lewwa lejn \u0120uljetta g\u0127all-a\u0127\u0127ar darba u jivvelena ru\u0127u waqt li jlissen il-kliem famu\u017ci \"U hekk b'bewsa immut\" (Att 5 xena III).", "Meta \u0120uljetta tqum u ssib 'il \u017cew\u0121ha u 'l Paride mejtin ma' \u0121enbha, toqtol ru\u0127ha bl-istallett ta' Romeo.", "Fl-a\u0127\u0127ar xena, i\u017c-\u017cew\u0121 familji u l-Prin\u010bep imorru ji\u0121ru lejn il-qabar, fejn Patri Lawrenz jg\u0127idilhom bl-im\u0127abba u \u017c-\u017cwie\u0121 sigriet ta' Romeo u \u0120uljetta.", "I\u017c-\u017cew\u0121 familji, kif inhu anti\u010bipat fil-prologu, huma rikon\u010biljati bid-demm ta' wliedhom u jtemmu l-gwerra bejniethom.", "Id-dramm hu fuq kollox ta' spirazzjoni medjovali, per\u00f2 Carol Gesner u J.J. Munro urew li l-idea tal-istorja kienet di\u0121a fil-letteratura antika Griega fil-\"Babyloniaka\" ta' Jamblikos (\u1f38\u03ac\u03bc\u03b2\u03bb\u03b9\u03c7\u03bf\u03c2) u fl-\"Ephesiaka\" (\"Rakkonti Efesji dwar Abrac\u00f3me u Anzia\") ta' Ksenofon (\u039e\u03b5\u03bd\u03bf\u03c6\u1ff6\u03bd;) ta' Efesu.", "Fit-tieni rumanz, Anzia, mara mifruda minn \u017cew\u0121ha min\u0127abba xorti \u0127a\u017cina waqg\u0127et f'idejn qatta \u0127allelin u salvaha l-eroj Perilaos.", "Dan sar i\u0127obbha u ried ji\u017c\u017cewwi\u0121ha u hekk \u0127alaq l-istess sitwazzjoni provokata minn Paride f'Shakespeare.", "Tant kienet iddisprata li xorbot ta\u0127lita li \u0127asbitha velenu, imma din \u0121abet fuqha, b\u0127al fuq \u0120uljetta stat letar\u0121iku biss.", "Meta qamet riedet tibqa' fil-qabar u tmut bil-\u0121u\u0127 imma \u0127aduha qatta \u0127allelin o\u0127ra.", "L-ismijiet tal-familji mi\u0121\u0121ildin nafu bihom bil-kitba mis-seklu 14 g\u0127ax imsemmijin minn Dante fid-\"Divina Commedia\" (\"Purgatorio\", VI, 105).", "Il-Montecchi kienu minn Verona waqt li l-Capuleti \u0121ew minn Brescia imma kienu joqog\u0127du Verona meta kien joqg\u0127od hemm Dante, f'dik li llum tissejja\u0127 id-dar ta' \u0120uljetta.", "F'din id-dar insibu l-stemma tag\u0127hom forma ta' kappell fuq il-kjavi tal-\u0127nejja tad-da\u0127la g\u0127all-bit\u0127a tas-seklu 13.", "M'hemmx kitba dwar il-\u0121lied bejn il-Capuleti u l-Montecchi, waqt li dawn tal-a\u0127\u0127ar g\u0127al \u017cmien twil kienu fi \u0121lieda mdemma mal-Guelfi.", "Nafu li l- Montecchi tke\u010b\u010bew mill-belt mill-\"Cangrande della Scala\", wara li ppruvaw jag\u0127mlu komplott kontrieh.", "Ingli\u017c", "Romeo e Giulietta Taljan"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21283", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21283", "title": "Clube de Regatas do Flamengo", "text": ["Clube de Regatas do Flamengo", "Clube de Regatas do Flamengo, jew sempli\u010bement Flamengo, hu klabb tal-futbol, li hu bba\u017cat f'Rio de Janeiro, Bra\u017cil.", "Fundat fl-1895, il-klabb kien parti mill-istorja tal-futbol Bra\u017ciljan.", "Fis-snin \u0127amsin, il-klabb kellu wie\u0127ed mill-aqwa timijiet fil-Bra\u017cil."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21551", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21551", "title": "Forti Sant\u2019An\u0121lu", "text": ["Forti Sant'An\u0121lu", "Il-Forti Sant'An\u0121lu hija fortifikazzjoni ddedikata lil Sant'An\u0121lu ta' Sqallija fil-Birgu, fi\u010b-\u010bentru tal-Port il-Kbir.", "Id-data meta l-forti bdiet tinbena mhux mag\u0127rufa.", "Madankollu, hemm kitbiet tar-Rumani dwar tempju ddedikat g\u0127all Juno jew Astarte li kien fil-vi\u010binanza ta' fejn illum insibu l-forti.", "Minflok dan it-tempju, bdiet tinbena fortizza wara li waslu l-G\u0127arab f'Malta madwar 870 WK.", "Wara li Malta saret parti mir-Renju ta' Sqallija, fis-seklu XII beda jinbena torri, u llum g\u0127ad fadal xi fdalijiet tieg\u0127u \u0121ewwa l-fortizza.", "Fis-seklu tlettax, waqt il-\u0127akma tal-An\u0121evini, hemm dokumenti li jsemmu \"Castrum Maris\" (Kastell tal-Ba\u0127ar) fil-ponta tal-Birgu li kellu 150 suldat u ftit armi.", "Il-kastell kien f'idejn l-An\u0121evini waqt il-Battalja ta' Malta tal-1283.", "Wara li l-An\u0121evini tilfu, il-kastell spi\u010b\u010ba tal-Aragoni\u017ci.", "Meta l-Kavallieri ta' San \u0120wann waslu Malta fl-1530, g\u0127a\u017clu li jistabbilixxu ru\u0127hom fil-Birgu u mhux fl-Imdina, u l-forti saret is-sede tal-Gran Mastru.", "Sal-1536 il-Kavallieri irran\u0121aw u sa\u0127\u0127ew il-\"Castrum Maris\" billi bnew foss u aktar swar madwar il-forti.", "Meta t-Torok attakkaw fl-1551, raw li l-Forti Sant'An\u0121lu kienet b'sa\u0127\u0127itha wisq u dde\u010bidew li ma jattakkawhiex.", "Waqt l-Assedju l-Kbir, il-forti rre\u017cistiet it-Torok g\u0127al darb'o\u0127ra, u wara li l-Kavallieri reb\u0127u bdiet tinbena l-Belt Valletta n-na\u0127a l-o\u0127ra tal-Port il-Kbir.", "B'hekk il-Birgu u Forti Sant'An\u0121lu tilfu ftit mill-importanza li kellhom.", "It-tqassim tal-fortizza kif inhi llum hi attribwita lil Carlos de Grunenburgh, li ddisinja diversi partijiet mill-fortizza meta din kienet qed ti\u0121i rrestawrata lejn it-tmiem tas-seklu sbatax.", "Wara dan ir-restawr il-fortifikazzjoni kellha xi 80 kanun, li 48 minnhom kienu j\u0127arsu lejn l-entratura tal-port.", "Mal-wasla tal-Fran\u010bi\u017ci fl-1798 il-forti serviet b\u0127ala kwartieri \u0121enerali tal-Armata Fran\u010bi\u017ca.", "Mal-wasla tal-Ingli\u017ci fl-1800, Forti Sant'An\u0121lu saret il-ba\u017ci ta' \u017cew\u0121 battaljuni mit-\"35th Regiment\".", "Fl-1912, il-forti ttie\u0127ed mir-\"Royal Navy\" u \u0121iet imni\u017c\u017cla b\u0127ala HMS \"Egremont\", u saret il-ba\u017ci g\u0127all-flotta Ingli\u017ca fil-Mediterran.", "Fl-1933 isimha nbidel g\u0127al HMS \"Saint Angelo\".", "L-Ingli\u017ci ma biddlux id-dehra tal-fortizza, \u0127lief li bnew batterija spe\u010bjali g\u0127al tip ta' kanuni kbar.", "Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-forti kien g\u0127al darb'o\u0127ra f'assedju u b'kollox sofra 69 balla diretta bejn l-1940 u l-1943.", "Meta l-forzi Ingli\u017ci telqu minn Malta fl-1979 il-forti ng\u0127atat lill-gvern Malti u minn dakinhar waqg\u0127et fi stat \u0127a\u017cin.", "Hemm pjanijiet li l-forti ti\u0121i rrestawrata fil-futur.", "Fl-1998 il-forti ng\u0127atat lura lill-Ordni Militari Sovran ta' Malta.", "B\u0127alissa l-forti hija mag\u0127luqa g\u0127all-pubbliku min\u0127abba restawr li jista jsir fil-futur.", "Fil-5 ta' Marzu 2012, \u0121ie kkonfermat li l-Fond Ewropew g\u0127all-I\u017cvilupp Re\u0121jonali allokat \u20ac13.4 miljun g\u0127ar-restawr u konservazzjoni tas-sit, u wara dan il-forti se tkun miftu\u0127a b\u0127ala attrazzjoni turistika ewlenija f'Malta, sabiex tenfasizza l-istorja tag\u0127ha u l-irwoli li kellha matul i\u017c-\u017cminijiet."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21552", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21552", "title": "Queen", "text": ["Queen", "Queen kienet band popolari tas-sittinijiet.", "Il-membri tal-band kienu Freddie Mercury, Brian Harold May, John Deacon u Roger Meddows Taylor.", "L-ori\u0121ini tal-band kienu f'Londra, l-Ingilterra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21554", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21554", "title": "Bolla postali", "text": ["Bolla postali", "Bolla postali hija bi\u010b\u010ba karta li te\u0127el fuq ittra jew pakkett biex turi li t-tariffa tal-posta \u0121iet im\u0127allsa.", "L-ewwel bolla, il-\"Penny Black\", \u0127ar\u0121et mir-Renju Unit f'Mejju tal-1840.", "Wara r-Renju Unit, diversi pajji\u017ci bdew jo\u0127or\u0121u l-bolli tag\u0127hom, u l-ewwel kienu Zurich fl-I\u017cvizzera u l-Bra\u017cil fl-1843.", "L-ewwel bolla ta' Malta in\u0127ar\u0121et fl-1 ta' Di\u010bembru 1860."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21558", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21558", "title": "Ginea", "text": ["Ginea", "Il-Ginea hu nazzjon fl-Afrika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21559", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21559", "title": "S\u00e3o Tom\u00e9 u Pr\u00edncipe", "text": ["S\u00e3o Tom\u00e9 u Pr\u00edncipe", "S\u00e3o Tom\u00e9 u Pr\u00edncipe hu nazzjon fl-Afrika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21560", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21560", "title": "Repubblika tal-Kongo", "text": ["Repubblika tal-Kongo", "Ir-Repubblika tal-Kongo hu nazzjon fl-Afrika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21561", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21561", "title": "Repubblika Demokratika tal-Kongo", "text": ["Repubblika Demokratika tal-Kongo", "Ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo hu nazzjon fl-Afrika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21562", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21562", "title": "Ginea Bissaw", "text": ["Ginea Bissaw", "Il-Ginea Bissaw hu nazzjon fl-Afrika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21565", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21565", "title": "Il-Mandra\u0121\u0121", "text": ["Il-Mandra\u0121\u0121", "Il-Mandra\u0121\u0121 hija \u017cona fin-na\u0127a t'isfel tal-Belt Valletta man-na\u0127a ta' Marsamxett.", "F'din i\u017c-\u017cona meta \u0121iet biex tinbena l-Belt fl-1566 kien ippjanat li jkun hemm \"mandracchio\" jew mandra\u0121\u0121 li jfisser parti kennija fil-port g\u0127at-tiswija tal-vapuri.", "B'dan il-g\u0127an l-Ordni ta' San \u0120wann \u0127are\u0121 ordni sabiex il-\u0121ebel biex tinbena l-belt kellu jittie\u0127ed minn dan is-sit sakemm il-\u0121ebel ma jitti\u0127idx mill-gebel biex jit\u0127affer il-\u0121ibjun.", "Ir-ra\u0121uni g\u0127alfejn intg\u0127a\u017cel dan is-sit kien min\u0127abba li l-blat kien inqas im\u017cer\u017caq lejn il-ba\u0127ar.", "Kien bejn l-1572 u l-1600 li bdew jinbnew id-djar f'dan il-post li kien barriera mitluqa.", "Id-djar li bdew jinbnew mal-erba' na\u0127at tal-mandra\u0121\u0121 \u017cammew mal-arkitettura tal-belt imma dawk li kienu fuq in-na\u0127a ta' \u0121ewwa kienu qed jinbnew ming\u0127ajr ippjanar.", "L-erba' toroq li kienu jdawru l-Mandra\u0121\u0121 kienu Triq San Mark, Triq Santa Lu\u010bija, Triq San Patrizju u Triq Marsamxett.", "Id-da\u0127liet g\u0127all-mandra\u0121\u0121 kienu minn Triq San Mark kif ukoll minn Triq San Patrizju u Santa Lu\u010bija.", "Dawn id-da\u0127liet biex wie\u0127ed jid\u0127ol fil-mandra\u0121\u0121 kienu jinkludu tara\u0121 jew tur\u0121ien li jag\u0127tu g\u0127al Triq il-Mandra\u0121\u0121.", "Id-da\u0127la ta' Triq San Mark kienet mag\u0127rufa b\u0127ala \"Il-mina ta\u010b-\u010aintura\" filwaqt li dik ta' Triq Santa Lu\u010bija kienet mag\u0127rufa b\u0127ala \"It-tomba tal-Mandra\u0121\u0121\".", "Minkejja li l-mandra\u0121\u0121 kien jikkonsisti fi triq wa\u0127da b'diversi sqaqien, il-karratteristi\u010bi differenti ta' \u010bertu partijiet wasslu biex ikunu mag\u0127rufa bl-ismijiet tag\u0127hom fosthom \"it-triq tal-kanal\" u \"it-triq ta' ta\u0127t il-bastjun\".", "Mid-da\u0127la prin\u010bipali Triq il-Mandra\u0121\u0121 kienet wiesg\u0127a madwar 7 metri, daqs Triq San \u0120wann, Imma matul it-triq il-wisa' tat-triq hija madwar 2 metri, bil-bini jkun madwar 3 metri minn xulxin f'xi partijiet.", "It-tul tat-triq hija ta' madwar 574 metru biex b'hekk l-ispazju fit-triq kien ta' 1940 metru kwadru.", "L-g\u0127oli tal-bini li kienu jdwaru l-Mandra\u0121\u0121 kien ta' madwar erba' jew \u0127ames sulari fi Triq Marsamxett u Triq San Patrizju filwaqt li kien ta' madwar tnejn jew tlieta sulari ma' Triq San Mark u u erba' sulari ma' Triq Santa Lu\u010bija.", "Fl-1913, Attilo Critien, li kien il-kap tad-Dipartiment tas-Sanit\u00e0 kien dar id-djar tal-Mandra\u0121\u0121 wa\u0127da wa\u0127da u sab li fi Triq il-Mandra\u0121\u0121 kien hemm numerati madwar 333 dar bin-numri jibdew min-na\u0127a tax-xellug ta' Triq San Patrizju.", "Huwa ppublika r-rapport tieg\u0127u fi kiteb bit-titlu \"The Manderaggio.", "Notes, historical and other\" fl-1938.", "Kienu diversi r-rapporti matul i\u017c-\u017cmien li talbu biex id-djar li kienu jinsabu fil-Mandra\u0121\u0121 jitwaqqg\u0127u min\u0127abba n-nuqqas ta' spazju u i\u0121ene.", "Fosthom kien hemm il-Professur Bernard, it-tabib ewlieni tal-gvern, Dr W. H. Burrell li kien ressaq rapport quddiem il-Parlament fl-1854, il-Kaptan P. Galton u Dr. J. Sutherland f'rapport dwar il-kundizzjonijiet sanitarji ta' l-iStations tal-Mediterran, il-Kummissjoni tal-Kolera tal-1886, Is-Sur Read, li kien Technical Adviser tal-Qirda tal-\u0120rieden tal-Ministru tal-Biedja u tas-Sajd u Sir Walter Johnson C.M.G., F.R.C.S.", "Kien fil-Gazzetta tal-Gvern tal-24 ta' Marzu, 1937 li il-gvern \u0127are\u0121 abbozz ta' Ordinanza li bih il-Gvern ried jirran\u0121a l-in\u0127awi li huma ta' \u0127sara g\u0127as-sa\u0127\u0127a fosthom il-Mandra\u0121\u0121.", "F'Novembru tal-1948 bdiet ti\u0121i mplimentata l-iskema tal-Mandra\u0121\u0121 fejn in-nies ng\u0127ataw residenza temporanja sakemm isir it-twaqqieg\u0127 u l-bini mill-\u0121did ta\u017c-\u017cona.", "U\u0127ud minnhom ing\u0127ataw residenza fil-Belt stess filwaqt li o\u0127rajn ng\u0127ataw post f'diversi lokalitajiet fosthom Il-Furjana, Il-G\u017cira u San \u0120iljan.", "Kien fit-8 ta' Awwissu, 1951 li l-Ministeru tax-Xog\u0127olijiet u r-Rikostruzzjoni qal li tlesta l-ewwel blokk ta' 42 flat.", "Fis-snin \u0127amsin tlestew il-blokkijiet ta' flats l-o\u0127ra ta' din i\u017c-\u017cona.", "Illum ftit li xejn baqa' mill-bini li kien jag\u0127mel parti mill-Mandra\u0121\u0121 \u0127lief xi bini li jinsab fin-na\u0127a ta' Marsamxett.", "Fil-Palazz tal-Inkwi\u017citur jinsab mudell tal-Mandra\u0121\u0121 li sar minn Ru\u017car Calleja fl-1938.", "Calleja dam ja\u0127dem fuq dan il-mudell disa' xhur u huwa mibni fuq skala ta' 1:16."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21566", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21566", "title": "Santa Venera", "text": ["Santa Venera", "Santa Venera (jew Santa Vendra) hija belt fil-qasam tal-Port il-Kbir ta' Malta, b'popolazzjoni ta' 6,800 ru\u0127.", "Sal-1912 kienet tag\u0127mel parti minn Birkirkara.", "L-eqdem bini f'Santa Venera huma l-Akwadott ta' Wignacourt u Casa Leoni, li tinkludi l-\u0120nien Romeo Romano.", "Koordinati:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21567", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21567", "title": "\u017bebbu\u0121 (G\u0127awdex)", "text": ["\u017bebbu\u0121 (G\u0127awdex)", "I\u017c-\u017bebbu\u0121 hu ra\u0127al f'G\u0127awdex b'popolazzjoni ta' 1770 ru\u0127.", "Hu l-akbar kunsill lokali f'G\u0127awdex bl-erja, madankollu l-popolazzjoni hija \u017cg\u0127ira.", "Koordinati:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21570", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21570", "title": "Transnistrija", "text": ["Transnistrija", "It-Transnistrija, mag\u0127rufa uffi\u010bjalment b\u0127ala r-Repubblika Pridnestrovijana Moldavjana, hu pajji\u017c interkju\u017c fl-Ewropa li g\u0127andu indipendenza \"de facto\" mill-Moldova i\u017cda din hi rikonoxxuta minn ftit pajji\u017ci biss."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21571", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21571", "title": "Nikosija", "text": ["Nikosija", "Nikosija hija l-belt kapitali ta' \u010aipru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21588", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21588", "title": "Inva\u017cjoni ta' G\u0127awdex (1551)", "text": ["Inva\u017cjoni ta' G\u0127awdex (1551)", "L-Inva\u017cjoni ta' G\u0127awdex kienet meta l-g\u017cira ta' G\u0127awdex \u0121iet attakkata mill-Imperu Ottoman f'Lulju 1551.", "Wara l-attakk fuq G\u0127awdex, it-Torok attakkaw Tripli u \u0127aduha mill-Kavallieri ta' San \u0120wann fl-Assedju ta' Tripli.", "Nhar it-18 ta' Lulju, 1551, g\u0127axart elef suldat Tork kmandati minn Sinan Paxa waslu fil-port ta' Marsamxett, fejn kienu pjanaw li jattakkaw lill-Kavallieri fil-Birgu u l-Forti Sant'An\u0121lu.", "Madankollu dawn raw li l-forti kienet b'sa\u0127\u0127itha wisq biex jirb\u0127uha fi ftit jiem.", "B'hekk it-Torok telqu lejn l-Imdina biex jie\u0127du dik il-belt.", "Sadanittant, il-Kavallieri fl-Imdina, li kienu kmandati mill-Fran\u010biz Nicolas Durand de Villegaignon, qalu lin-nies li kienu jg\u0127ixu fl-in\u0127awi biex jistkennu fil-belt.", "Malli waslu t-Torok, raw \u0127afna nies fl-Imdina u \u0127asbu li hemm \u0127afna suldati jiddefendu l-belt.", "Madankollu, il-vapuri tat-Torok f'Marsamxett kienu \u0121ew attakkati mill-Kavallieri.", "Min\u0127abba dan, idde\u010bidew li jattakkaw G\u0127awdex.", "Il-forzi Torok attakkaw G\u0127awdex ftit jiem wara li kienu \u0121ew Malta.", "Huma bbumbardjaw i\u010b-\u010aittadella, u wara ftit jiem, il-Gvernatur Gelatian de Sessa prova jinnegozja ma' Sinan Paxa, i\u017cda dan m'a\u010b\u010bettax.", "Ftit wara t-Torok da\u0127lu \u010b-\u010aittadella u \u0127adu n-nies kollha skjavi, \u0127lief erbg\u0127in xi\u0127 u xi\u0127a, patri u xi 300 G\u0127awdxi li rnexxielhom ja\u0127arbu billi jixxabtu mas-swar tal-belt.", "Wara l-inva\u017cjoni, kien g\u0127ad fadal ftit familji f'G\u0127awdex, u min\u0127abba dan il-Kavallieri \u0127e\u0121\u0121ew lil xi Maltin biex imorru jg\u0127ixu G\u0127awdex.", "Madankollu kellhom jg\u0127addu 150 sena sakemm il-popolazzjoni re\u0121g\u0127et \u0121iet g\u0127an-normal.", "Il-Kavallieri g\u0127amlu wkoll kummissjoni mag\u0127mulha mill-in\u0121iniera Leone Strozzi u Pietro Pardo biex je\u017caminaw il-fortifikazzjonijiet ta' Malta.", "Dawn qalulhom li kien hemm il-b\u017conn ta' aktar fortifikazzjonijiet b'sa\u0127\u0127ithom.", "Fil-fatt, ftit wara bdew jinbnew Forti San Mikiel fl-Isla u Forti Sant'Iermu fl-g\u0127olja Xebb ir-Ras, fejn illum tinsab il-Belt Valletta.", "Il-fatt li t-Torok ma reb\u0127ux il-G\u017cejjer Maltin kollha f'dan l-attakk kien ukoll wie\u0127ed mill-kaw\u017ci tal-Assedju l-Kbir fl-1565.", "Fl-2013 nbena mafkar g\u0127al dan l-Assedju fil-\u0121nien ta' Villa Rundle fir-Rabat (G\u0127awdex)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21591", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21591", "title": "Olympe de Gouges", "text": ["Olympe de Gouges", "Olympe de Gouges, psewdonimu ta' Marie Gouze, (Montauban, 7 ta' Mejju 1748 \u2013 Pari\u0121i, 3 ta' Novembru 1793), kienet drammaturga Fran\u010bi\u017ca li g\u0127exet matul ir-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca.", "Il-kitba femminista u abolizzjonista tag\u0127ha kellha influwenza kbira.", "Fl-1788 ippubblikat \"Riflessjonijiet dwar in-nies suwed\"\" li fih \u0127adet po\u017cizzjoni kontra l-jasar, u fl-1791 id-\"Dikjarazzjoni tad-drittijiet tal-mara u ta\u010b-\u010bittadina\" li kien dikjarazzjoni tal-ugwaljanza politika u so\u010bjali bejn l-ir\u0121iel u n-nisa.", "Fl-1793 \u0121iet giljottinata g\u0127ax kienet kontra l-e\u017cekuzzjoni ta' Lwi\u0121i XVI u jidher li kienet attakkat il-Kumitat tas-Sa\u0127\u0127a Pubblika.", "B'mewtha bdiet ir-repressjoni spjetata ta' kull dissidenza u wkoll it-tre\u0121\u0121ig\u0127 lura tar-rivoluzzjoni libertarja, x'aktarx kollu dovut g\u0127all-istat ta' gwerra li kien sar permanenti, ma\u0127luq mill-potenzi alleati u kontrorivoluzzjonarji (il-Prussija, l-Ingilterra, l-Awstrija u r-Russja).", "Meta twieldet Marie Gouze \u0121iet re\u0121istrata b\u0127ala bint Pierre Gouze u Anne-Olympe Mouisset, li kienu \u017c\u017cew\u0121u fl-1737.", "Pierre Gouze kellu \u0127anut tal-la\u0127am u ommha kienet bint bejjieg\u0127 tad-drappijiet.", "Imma ommha ma damitx ma g\u0127arrfitha li kienet it-tifla naturali tal-poeta Jean-Jacques Le Franc de Pompignan (1709 \u2013 1784), il-parrinu tag\u0127ha.", "Fl-1765, i\u017c\u017cew\u0121et lil Louis-Yves Aubry u ma damitx ma kellha tifel.", "\u017bew\u0121ha miet ftit wara.", "Kienet di\u017cillu\u017ca bl-esperjenza ta\u017c-\u017cwie\u0121 u matul \u0127ajjitha kollha rrefjutat li ter\u0121a' ti\u017c\u017cewwe\u0121 g\u0127ax kienet tg\u0127id li \u017c-\u017cwie\u0121 hu \"l-qabar tal-fidu\u010bja u l-im\u0127abba\".", "Bdiet issejja\u0127 lilha nfisha bl-isem \"Marie-Olympe\" jew sempli\u010bement \"Olympe\", u \u017ciedet il-parti\u010bella \"de\" ma' kunjomha \"Gouze\" jew pjuttost \"Gouges\".", "Lejn l-1770 \u0127alliet Montauban ma' binha Pierre - li fil-\u0121ejjieni kellu jil\u0127aq \u0121eneral tal-armata tar-Repubblika - biex tmur Pari\u0121i biex toqg\u0127od ma o\u0127tha mi\u017c\u017cew\u0121a, bil-\u0127sieb li binha jkollu edukazzjoni suriet in-nies.", "Pari\u0121i kellha relazzjoni ma' direttur ta' kumpannija qawwija tal-vapuri g\u0127at-trasport militari li kienet ta\u0127dem mal-Istat.", "Hu ried ji\u017c\u017cewwi\u0121ha imma hi rrefjutat, imma r-relazzjoni tag\u0127hom damet sat-tmiem tar-Rivoluzzjoni.", "Ma jistax wie\u0127ed jg\u0127id li Marie-Olympe de Gouges kienet \"korti\u0121jana\".", "Kienet tg\u0127ix ma' diversi r\u0121iel li g\u0127enuha finanzjarjament biex i\u017c\u017com livell ta' \u0127ajja borgi\u017ca.", "Veru kellha relazzjonijiet ta' m\u0127abba u passjoni, imma dawn ma jikkomparawx mal-libertina\u0121\u0121 ipprattikat Versailles jew mill-borge\u017cija g\u0127olja Pari\u0121ina.", "Matul \u0127ajjitha kollha, kellha \u0121ibda kbira g\u0127at-teatru u fl-1778 bdiet tikkon\u010bentra fuq il-kitba ta' kummiedji.", "Barra mit-teatru politiku li \u0121ie rrappre\u017centat fi \u017cmien ir-rivoluzzjoni, il-kummiedja li g\u0127amlitha famu\u017ca kienet \"l'Esclavage des Noirs\" ippubblikata fl-1792 u mi\u017cjuda mar-repertorju tal-Com\u00e9die-Fran\u00e7aise bit-titlu \"Zamore et Mirza, ou l'heureux naufrage (\"Zamore u Mirza, jew in-nawfra\u0121ju ta' fer\u0127\")\".", "Din il-kummiedja u o\u0127ra intitulata \"le March\u00e9 des Noirs\" (1790), flimkien mas-sa\u0121\u0121 \"Riflessioni dwar in-nies suwed\" (1788) \u0127allewha tid\u0127ol fis-So\u010bjet\u00e0 tal-\u0127bieb tas-Suwed - il-\"lobby\" tal-abolizzjonisti - imwaqqfa fl-1788 minn Brissot.", "Fl-1788, saret mag\u0127rufa bil-pubblikazzjoni ta' xog\u0127lijiet \u017cg\u0127ar li kienu diskussi \u0127afna f'dal-perjodu, partikolarment fil-\"Journal g\u00e9n\u00e9ral de France\" imma anki f'\u0121urnali o\u0127ra.", "Olympe imbag\u0127ad \u017cviluppat pro\u0121ett ta' riforma patrijottika fil-famu\u017ca \"Ittra lill-Poplu\" fejn ipproponiet programm vast ta' riformi so\u010bjali u so\u010bjetarji fl-\"Osservazzjoniet patrijotti\u010bi\".", "Dawn ix-xog\u0127lijiet kienu segwiti minn xog\u0127lijiet \u017cg\u0127ar o\u0127ra indirizzati lir-rappre\u017centanti tat-tliet le\u0121i\u017claturi prin\u010bipali tar-Rivoluzzjoni, li\u010b-\u010birkli patrijotti\u010bi u diversi personalitajiet fosthom Mirabeau, La Fayette u Necker li kienet tammira partikolarment.", "Il-po\u017cizzjoni tag\u0127ha kienet dejjem qrib dik tal-mistednin li kienu jattendu s-salott ta' Auteuil ta' Madame Helv\u00e9tius, mart il-filosfu Adrien Helv\u00e9tius.", "F'dan il-post ta' laqg\u0127at kulturali, fejn kienu jiddefendu l-prin\u010bipju tal-Monarkija Kostituzzjonali, kienu ji\u0121u diskussi \u0127afna argumenti o\u0127ra dwar l-eman\u010bipazzjoni tas-so\u010bjet\u00e0 Fran\u010bi\u017ca u b'partikolari ir-rwol tan-nisa fiha.", "Flimkien mal-membri l-o\u0127ra ta' dawn il-laqg\u0127at f'Auteuil u min\u0127abba fihom Olympe saret repubblikana.", "Dawn kollha kienu kontra l-e\u017cekuzzjoni ta' Lwi\u0121i XVI.", "Fis-16 ta' Di\u010bembru 1792 Olympe de Gouges offriet li tg\u0127in lil Malesherbes fid-difi\u017ca tar-re quddiem il-konvenzjoni imma t-talba tag\u0127ha in\u010ba\u0127det bil-\u0127dura.", "Kienet isostni li n-nisa kellhom il-\u0127ila jie\u0127du f'idejhom \u0127afna mir-responsabiltajiet li tradizzjonalment huma ri\u017cervati g\u0127all-ir\u0121iel.", "Fil-kitba kwa\u017ci kollha tag\u0127ha titlob li n-nisa jkun imda\u0127\u0127lin fid-dibattiti politi\u010bi u so\u010bjali.", "Kitbet hekk: \"Il-mara g\u0127andha d-dritt titla' g\u0127all-forka; g\u0127andha jkollha wkoll id-dritt li titla fuq ir-rostru.\"", "Kisbet il-permess li n-nisa jkunu jistg\u0127u jid\u0127lu g\u0127a\u010b-\u010berimonja ta' karattru nazzjonali, \"il-Festa tal-Li\u0121i\" tat-3 ta' \u0120unju 1792 u wara fit-tifkira tar-reb\u0127a tal-Bastille fl-14 ta' Lulju 1792.", "Id-difi\u017ca tad-drittijiet tan-nisa kienet impenn kbir g\u0127al Olympe de Gouges.", "Kitbet id-\"Dikjarazzjoni tad-drittijiet tal-mara u \u010b-\u010bittadina\" indirizzata lil Marija Antonjetta, fejn imxiet mad-\"Dikjarazzjoni tad-drittijiet tal-bniedem u \u010b-\u010bittadin\" tal-1789, li fiha affermat l-ugwaljanza tad-drittijiet \u010bivili u politi\u010bi bejn i\u017c-\u017cew\u0121 sessi u insistiet fuq ir-restituzzjoni tad-drittijiet naturali lin-nisa li l-qawwa tal-pre\u0121udizzju kienet serqitilhom.", "F'dik l-epoka is-suffra\u0121ju kien jiddependi fuq il-\u0121id (lil \u0127addiem il-vot kien iqumlu tlett ijiem xog\u0127ol) u l-ma\u0121\u0121oranza tal-poplu Fran\u010bi\u017c ma setax imur jivvota.", "Olympe talbet li jkun hemm il-possibbilt\u00e0 li \u017cwie\u0121 jin\u0127all u l-instawrazzjoni tad-divorzju (a\u010b\u010bettat l-g\u0127ada tar-Rivoluzzjoni).", "Avanzat l-idea ta' kuntratt iffirmat bejn konkubini u \u0121\u0121ieldet g\u0127at-tfittix \u0127ieles tal-paternit\u00e0 u r-rikonexximent tal-ulied barra mi\u017c-\u017cwie\u0121.", "Kienet ukoll fost l-ewwel nies li ppromovew sistema ta' welfare u fformulat - fil-wisa' - sistema ta' protezzjoni g\u0127all-ommijiet u t-tfal u rrakkomandat il-\u0127olqien ta' laqg\u0127at nazzjonali biex jikkumbattu l-qag\u0127ad.", "Bl-istess mod ipproponiet il-\u0127olqien ta' djar g\u0127all-fqar u ta' sodod ta' lejl g\u0127at-tallaba.", "I\u017cjed ma r-Rivoluzzjoni da\u0127let 'il \u0121ewwa, i\u017cjed saret \u0127arxa fil-kitba tag\u0127ha.", "Fit-2 ta' \u0120unju 1793, il-\u0120akobini arrestaw l-alleati tag\u0127ha, il-\u0120irondini, tefg\u0127uhom il-\u0127abs, u imbag\u0127ad f'Ottubru bag\u0127tuhom g\u0127all-giljottina.", "Fl-a\u0127\u0127ar, il-fuljett tag\u0127ha, \"Les trois urnes, ou le salut de la Patrie, par un voyageur a\u00e9rien\" (\"It-Tliet Urni jew il-Fidwa tal-Patrija, minn \u017bajjar Aerju\") tal-1793, wassal biex ti\u0121i arrestata.", "Il-fuljett talab referendum biex tintg\u0127a\u017cel wa\u0127da minn tliet forom ta' gvern: l-ewwel, repubblika indivi\u017cibbli, it-tieni gvern federali, jew it-tielet, monarkija kostituzzjonali.", "Wara li \u0121iet arrestata, il-kommissarji fittxu x-xhieda ma' darha kollha.", "Meta ma' sabu xejn hemm, hi minn jeddha \u0127adithom il-ma\u0127\u017cen fejn kienet i\u017c\u017comm id-dokumenti.", "Hemm sabu dramm mhux komplut bit-titlu \"La France Sauv\u00e9e ou le Tyran D\u00e9tron\u00e9}}\" (\"Franza Salvata, jew it-Tiran Detronizzat\").", "Fl-ewwel att (baqa' biss l-ewwel att u nofs), Marija-Antonjetta qed tippjana strate\u0121ija biex i\u017c\u017comm il-monarkija milli taqa' u jikkonfrontawha l-forzi rivoluzzjonarji, fosthom De Gouges infisha.", "L-ewwel att jag\u0127laq b'De Gouges tipprietka lir-re\u0121ina fuq l-intenzjonijiet sedizzju\u017ci li kellha u tg\u0127idilha kif imissha tmexxi l-poplu tag\u0127ha.", "De Gouges u l-prosekutur it-tnejn u\u017caw dan id-dramm b\u0127ala xhieda fil-pro\u010bess tag\u0127ha.", "Il-prosekutur sostna li kif Olympe pin\u0121iet ir-re\u0121ina seta' jqajjem simpatija u appo\u0121\u0121 g\u0127all-Monarki\u010bi, waqt li hi stqarret li d-dramm wera li hi minn dejjem kienet tappo\u0121\u0121a r-rivoluzzjoni.", "G\u0127addiet tliet xhur il-\u0127abs ming\u0127ajr avukat, tipprova tiddefendi ru\u0127ha.", "L-im\u0127allef ewlieni ca\u0127dilha d-dritt g\u0127al avukat, fuq il-ba\u017ci li \u017cgur kellha l-\u0127ila tiddefendi ru\u0127ha.", "Jidher li l-im\u0127allef ibba\u017ca l-argumenti tieg\u0127u fuq it-tendenza li kellha De Gouge li tirrappre\u017centa ru\u0127ha fil-kitba.", "Bl-g\u0127ajnuna ta' \u0127biebha, irnexxielha tippubblika \u017cew\u0121 testi: \"Olympe de Gouges au tribunal r\u00e9volutionnaire\" (\"Olympe de Gouges quddiem it-tribunal rivoluzzjonarju\"), fejn irrakkontant l-interrogazzjonijiet tag\u0127ha u l-a\u0127\u0127ar xog\u0127ol tag\u0127ha, \"Une patriote pers\u00e9cut\u00e9e\" (\"Patrijotta persegwitata\"), fejn ikkundannat it-Terrur.", "Il-\u0120akobini, li di\u0121\u00e0 kienu qatlu r-Re u r-Re\u0121ina, ma tantx kellhom aptit jittoleraw xi oppo\u017cizzjoni mill-intellettwali.", "De Gouges ing\u0127atat sentenza g\u0127all-mewt fit-2 ta' 2 Novembru 1793, u \u0121iet \u0121ustizzjata l-g\u0127ada g\u0127al im\u0121iba sedizzju\u017ca biex tirristabbilixxi l-monarkija.", "Olympe \u0121iet \u0121ustizzjata xahar biss wara li kien \u0127are\u0121 mandat g\u0127all-arrest ta' Condorcet u tlett ijiem biss wara l-mexxejja tal-\u0120irondini \u0121ew giljottinati.", "Indifnet fi\u010b-\u010bimiterju tal-Madeleine.", "L-a\u0127\u0127ar mumenti ta' \u0127ajjet Olympe iddekrivihom wie\u0127ed Pari\u0121in anonimu li \u017camm djarju ta' x'kien qieg\u0127ed ji\u0121ri:", "Matul \u0127ajjitha, Olympe de Gouges sikwit soffriet mill-pre\u0121udizzji (kienu jg\u0127idu, pere\u017cempju, li ma kinetx taf tikteb u xi \u0127add ie\u0127or kien jiktbilha kollox).Fl-istess \u0127in batiet \u010berta ostilit\u00e0 min-na\u0127a tan-nisa u wara l-e\u017cekuzzjoni, in-nies baqg\u0127u jiftakruha l-i\u017cjed b\u0127ala prostituta.", "Kellna nistennew sat-tmiem tat-Tieni Gwerra Dinjija biex il-figura ta' Marie-Olympe de Gouges to\u0127ro\u0121 mill-karikatura u l-\u0127rejjef.", "Meta \u0121iet studjata u diskussa, partikolarment fl-Istati Uniti, fil-\u0120appun u l-\u0120ermanja, l-ori\u0121inalit\u00e0, l-indipendenza ta' spirtu, il-kitba kura\u0121\u0121u\u017ca u l-\u0121enero\u017cit\u00e0 kbira, l-onest\u00e0 intellettwali tag\u0127ha g\u0127amluha wa\u0127da mill-isba\u0127 figuri umanisti tas-seklu 18.", "Franza, fit-t\u0127ejjija g\u0127a\u010b-\u010belebrazzjoni tal-bi\u010bentinarju, il-kitba ta' Olympe de Gouges inqrat u \u0121iet editjata u kellha xi forma modesta ta' rikonoxximent.", "Wara Ottubru tal-1989, bis-sa\u0127\u0127a tal-inizjattiva tal-istorika Catherine Marand-Fouquet, intbag\u0127tu \u0127afna petizzjonijiet indirizzati lill-presidenza tar-Repubblika biex jitolbu li l-fdalijiet ta' Olympe de Gouges jittie\u0127du fil-Pantheon ta' Pari\u0121i.", "F'Novembru tal-1993, l-istess Catherine Marand-Fouquet organizzat dimostrazzjoni quddiem il-Panth\u00e9on b\u0127ala tifkira tal-bi\u010bentenarju tal-e\u017cekuzzjoni ta' Olympe.", "Fis-6 ta' Marzu 2004, is-salib it-toroq ta' Rue B\u00e9ranger, Rue Charlot, Rue Turenne u Rue Franche-Comt\u00e9 f'Par\u0121i issemma Place Olympe de Gouges.", "Il-pjazza inawguraha is-sindku tat-tielet Arrondissement, Pierre Aidenbaum, flimkien mal-ewwel vi\u010bi sindku ta' Pari\u0121i, Anne Hidalgo.", "F'din l-okka\u017cjoni, l-attri\u010bi V\u00e9ronique Genest qrat silta mid-\"Dikjarazzjoni tad-Drittijiet tal-Mara\".", "Wara mewtha, skont Olivier Blanc, binha, il-\u0120eneral Pierre Aubry de Gouges mar il-Gujana ma' martu u l-\u0127ames uliedu.", "Miet fl-1802, u wara l-armla tieg\u0127u ippruvat tmur lura Franza, imma mietet abbord il-vapur hija u sejra lura.", "F'Gwadelup, i\u017c-\u017cew\u0121 ulied bniet i\u017c\u017cew\u0121u, Marie Hyacinthe Genevi\u00e8ve de Gouges lil uffi\u010bjal Ingli\u017c (Il-Kaptan William Wood), u Charlotte de Gouges lill-politiku Amerikan Robert S. Garnett, membru tal-Kungress tal-Istati Uniti li kellu xi pjanta\u0121juni f'Virginia.", "(fuljetti, kartelluni, artikli e\u010b\u010betra)"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21598", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21598", "title": "Zeca Pagodinho", "text": ["Zeca Pagodinho", "Zeca Pagodinho (Rio de Janeiro, 9 ta' Frar 1959) huwa kantant u kompo\u017citur Bra\u017ciljan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21612", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21612", "title": "The Narrative", "text": ["The Narrative", "The Narrative huwa grupp mu\u017cikali Amerikan fuq mu\u017cika \"indie pop\".", "Il-membri tal-band huma Suzie Zeldin, Jesse Gabriel."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21619", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21619", "title": "Kumitat tar-Re\u0121juni", "text": ["Kumitat tar-Re\u0121juni", "Il-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni (KtR) huwa l-assemblea tal-Unjoni Ewropea (UE) tar-rappre\u017centanti lokali u re\u0121jonali li tipprovdi lill-awtoritajiet sottonazzjonali (ji\u0121ifieri r-re\u0121juni, il-kontej, il-provin\u010bji, il-muni\u010bipalitajiet u l-bliet) b'vu\u010bi diretta fi \u0127dan il-qafas istituzzjonali tal-UE.", "Imwaqqaf fl-1994, il-KtR in\u0127oloq biex jindirizza \u017cew\u0121 kwistjonijiet ewlenin.", "L-ewwel, madwar tliet kwarti mil-le\u0121islazzjoni tal-UE hija implimentata fil-livell lokali jew re\u0121jonali; g\u0127alhekk huwa xieraq li r-rappre\u017centanti lokali u re\u0121jonali jing\u0127ataw vu\u010bi fit-t\u0127ejjija tal-li\u0121ijiet il-\u0121odda tal-UE.", "It-tieni, kien hemm t\u0127assib dwar id-distakk dejjem akbar bejn il-pubbliku u l-pro\u010bess tal-integrazzjoni Ewropea; l-involviment tal-livell ta' gvern elett li jkun l-aktar qrib ta\u010b-\u010bittadini kien mod wie\u0127ed kif ji\u0121i eliminat dan id-distakk.", "Fi \u0127dan l-Unjoni Ewropea l-awtoritajiet lokali u re\u0121jonali ppressaw g\u0127al influwenza ikbar fil-kwistjonijiet relatati mal-UE.", "Dan wassal g\u0127all-\u0127olqien tal-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni permezz tat-Trattat ta' Maastricht u g\u0127ad-dispo\u017cizzjoni biex l-Istati Membri jkunu rrappre\u017centati fil-Kunsill tal-UE minn ministri tal-gvernijiet re\u0121jonali tag\u0127hom.", "Hemm tliet prin\u010bipji ewlenin fil-qalba tal-\u0127idma tal-Kumitat:", "Is-sussidjarjet\u00e0", "Dan il-prin\u010bipju, li tni\u017c\u017cel fit-Trattati fl-istess waqt li n\u0127oloq il-KtR, ifisser li d-de\u010bi\u017cjonijiet fi \u0127dan l-Unjoni Ewropea jridu jittie\u0127du fl-aktar livell prattiku qrib i\u010b-\u010bittadini.", "L-Unjoni Ewropea g\u0127alhekk m'g\u0127andhiex twettaq \u0127idma li tista' ssir a\u0127jar mill-amministrazzjonijiet nazzjonali, re\u0121jonali jew lokali.", "Il-vi\u010binanza", "Il-livelli kollha tal-gvern g\u0127andhom jimmiraw li jkunu 'qrib i\u010b-\u010bittadini', b'mod partikolari billi jorganizzaw \u0127idmiethom b'mod trasparenti, \u0127alli n-nies ikunu jafu min hu responsabbli g\u0127al xiex u kif jistg\u0127u jressqu fehmiethom.", "Is-s\u0127ubija", "Governanza tajba Ewropea tfisser li l-awtoritajiet Ewropej, nazzjonali, re\u0121jonali u lokali ja\u0127dmu lkoll flimkien \u2013 l-erbg\u0127a li huma huma indispensabbli u g\u0127andhom ikunu involuti fil-pro\u010bess kollu tat-te\u0127id tad-de\u010bi\u017cjonijiet b'governanza f'diversi livelli.", "It-Trattati jobbligaw lill-Kummissjoni Ewropea u lill-Kunsill tal-Unjoni Ewropea jikkonsultaw lill-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni kull meta jsiru proposti \u0121odda f'oqsma li g\u0127andhom implikazzjonijiet fil-livell re\u0121jonali jew lokali.", "Barra minn dawn l-oqsma, il-Kummissjoni, il-Kunsill u l-Parlament Ewropew jistg\u0127u jikkonsultaw lill-KtR dwar kwistjonijiet o\u0127ra jekk ikunu tal-fehma li l-proposta le\u0121islattiva g\u0127andha implikazzjonijiet re\u0121jonali jew lokali.", "Il-KtR jista' wkoll i\u0127ejji opinjonijiet fuq inizjattiva proprja; permezz ta' dan, jista' jpo\u0121\u0121i \u010berti kwistjonijiet fuq l-a\u0121enda tal-UE.", "Il-KtR kiseb id-dritt (l-istatus privile\u0121\u0121jat) li jindirizza lill-Qorti tal-\u0120ustizzja tal-Unjoni Ewropea issa li t-Trattat ta' Lisbona da\u0127al fis-se\u0127\u0127 wara li \u0121ie rratifikat mill-Istati Membri kollha tal-UE (Artikolu 8, Protokoll Nru 2) dwar l-Applikazzjoni tal-prin\u010bipji tas-sussidjarjet\u00e0 u tal-proporzjonalit\u00e0.", "Il-KtR g\u0127andu 350 membru s\u0127i\u0127 u l-istess numru ta' membri sostituti, fejn in-numru ta' membri g\u0127al kull pajji\u017c jirrifletti bejn wie\u0127ed u ie\u0127or id-daqs tal-popolazzjoni tieg\u0127u.", "In-numru ta' membri g\u0127al kull pajji\u017c huwa kif \u0121ej:", "Il-President", "Il-president jiggwida l-\u0127idma tal-Kumitat waqt l-assemblea plenarja, jippresjedi s-sessjonijiet plenarji u huwa r-rappre\u017centant uffi\u010bjali tal-KtR.", "Karl-Heinz Lambertz (Bel\u0121ju/Partit tas-So\u010bjalisti Ewropej, PSE), Senatur mill-komunit\u00e0 li titkellem bil-\u0120ermani\u017c fil-Bel\u0121ju, huwa l-President attwali li \u0121ie elett fit-12 ta' Lulju 2017.", "Lista tal-Presidenti tal-Kumitat tar-Re\u0121juni", "L-Ewwel Vi\u010bi President", "L-Ewwel Vi\u010bi President ji\u0121i elett ukoll mill-assemblea plenarja g\u0127al sentejn u nofs u jirrappre\u017centa lill-President fl-assenza tieg\u0127u.", "Markku Markkula (Finlandja/Partit Popolari Ewropew, PPE), membru tal-Kunsill tal-Belt ta' Espoo, \u0121ie elett b\u0127ala l-ewwel Vi\u010bi President tal-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni fit-12 ta' Lulju 2017.", "Il-Bureau", "Il-Bureau huwa l-korp tal-KtR li jie\u0127u d-de\u010bi\u017cjonijiet.", "Huwa mag\u0127mul minn 63 membru: il-President, l-Ewwel Vi\u010bi President, 28 Vi\u010bi President (wie\u0127ed g\u0127al kull Stat Membru), il-Presidenti tal-gruppi politi\u010bi tal-KtR, u 28 membru ie\u0127or mid-delegazzjonijiet nazzjonali, li jippermettu li l-Bureau jkun jirrifletti l-ekwilibriji nazzjonali u politi\u010bi.", "\u0120eneralment il-Bureau jiltaqa' seba'/tmien darbiet fis-sena, ifassal il-programm ta' politika tal-KtR, u jag\u0127ti istruzzjoni lill-amministrazzjoni dwar l-implimentazzjoni tad-de\u010bi\u017cjonijiet tieg\u0127u.", "L-Assemblea Plenarja", "Il-membri tal-KtR jiltaqg\u0127u f'sessjoni plenarja fi Brussell sitt darbiet fis-sena sabiex jiddiskutu u jadottaw opinjonijiet, rapporti u ri\u017coluzzjonijiet.", "Markku Markkula (Finlandja/Partit Popolari Ewropew, PPE), membru tal-Kunsill tal-Belt ta' Espoo, \u0121ie elett b\u0127ala l-ewwel Vi\u010bi President tal-Kumitat Ewropew tar-Re\u0121juni fit-12 ta' Lulju 2017.", "Il-kummissjonijiet tal-KtR", "Il-KtR jorganizza \u0127idmietu permezz ta' kummissjonijiet interni, li jispe\u010bjalizzaw f'oqsma topi\u010bi:", "Dawn i\u0127ejju l-abbozz ta' opinjonijiet u jorganizzaw konferenzi u seminars li jiffukaw fuq l-oqsma ta' kompetenza tag\u0127hom.", "Kull kummissjoni g\u0127andha madwar 100 membru (kull membru jista' jag\u0127mel parti minn \u017cew\u0121 kummissjonijiet) u hija appo\u0121\u0121jata minn segretarjat fi \u0127dan l-amministrazzjoni.", "Kummissjoni Spe\u010bjali g\u0127all-Affarijiet Finanzjarji u Amministrattivi (CFAA) hija wkoll stabbilita biex tassisti l-Bureau tal-KtR.", "Kummissjoni g\u0127all-Affarijiet Finanzjarji u Amministrattivi (CFAA)", "Din il-kummissjoni \u2013 li g\u0127andha tmien membri \u2013 tag\u0127ti pariri lill-Bureau dwar kwistjonijiet amministrattivi u finanzjarji.", "Il-gruppi politi\u010bi", "Il-KtR g\u0127andu \u0127ames gruppi politi\u010bi: il-Partit Popolari Ewropew (PPE), il-Grupp tal-Konservattivi u Riformisti Ewropej (KRE), il-Partit tas-So\u010bjalisti Ewropej (PSE), l-Alleanza tal-Liberali u d-Demokrati\u010bi g\u0127all-Ewropa (ALDE), u l-Alleanza Ewropea (AE).", "Il-membri ta' kull partit politiku jiltaqg\u0127u qabel laqg\u0127at importanti biex jadottaw po\u017cizzjonijiet komuni.", "Il-president tal-KtR, l-ewwel vi\u010bi president u l-presidenti tal-gruppi politi\u010bi wkoll jiltaqg\u0127u qabel kull sessjoni plenarja u laqg\u0127at importanti o\u0127ra bil-g\u0127an li jil\u0127qu kunsens politiku dwar kwistjonijiet ewlenin.", "Il-konferenza tal-Presidenti", "Il-President tal-KtR, l-Ewwel Vi\u010bi President, il-presidenti tal-gruppi politi\u010bi u s-Segretarju \u0120enerali wkoll jiltaqg\u0127u fi \u0127dan il-Konferenza tal-Presidenti qabel kull sessjoni plenarja u laqg\u0127at importanti o\u0127ra bil-g\u0127an li jil\u0127qu kunsens politiku dwar kwistjonijiet strate\u0121i\u010bi.", "Id-delegazzjonijiet nazzjonali", "Il-KtR jinkludi wkoll 28 delagazzjoni nazzjonali.", "Il-membri jiltaqg\u0127u fid-delegazzjoni nazzjonali tag\u0127hom qabel is-sessjonijiet plenarji u avvenimenti o\u0127ra biex jiddiskutu punti komuni.", "Is-Segretarju \u0120enerali", "Is-Segretarju \u0120enerali huwa ma\u0127tur g\u0127al \u0127ames snin mill-Bureau.", "B\u0127ala l-kap tal-amministrazzjoni tal-KtR, is-Segretarju \u0120enerali ma jistax ikollu mandat politiku.", "Huwa responsabbli g\u0127all-implimentazzjoni tad-de\u010bi\u017cjonijiet tal-President u l-Bureau u g\u0127at-tmexxija ming\u0127ajr problemi tal-amministrazzjoni.", "Jir\u00ed Buri\u00e1nek huwa s-Segretarju \u0120enerali attwali tal-KtR mill-l ta' Settembru 2014.", "Is-Segretarjat \u0120enerali", "Is-Segretarjat \u0120enerali jikkonsisti f'\u0127ames Direttorati: Membri u Sessjonijiet Plenarji; \u0126idma Le\u0121islattiva 1; \u0126idma Le\u0121islattiva 2; Komunikazzjoni; Ri\u017corsi Umani u Finanzi.", "Id-Direttorati tal-Lo\u0121istika u t-Traduzzjoni huma \u0121estiti b'mod kon\u0121unt mal-Kumitat Ekonomiku u So\u010bjali Ewropew.", "Opinjonijiet", "Il-Kummissjoni Ewropea, il-Kunsill tal-Ministri u l-Parlament Ewropew jikkonsultaw lill-KtR meta jfasslu t-testi le\u0121islattivi (Direttivi, Regolamenti, e\u010b\u010b.) dwar kwistjonijiet li jolqtu lill-awtoritajiet lokali u re\u0121jonali.", "L-abbozzi tat-testi jitressqu lill-kummissjoni rilevanti tal-KtR.", "Imbag\u0127ad jin\u0127atar relatur biex i\u0127ejji l-opinjoni tal-Kumitat.", "Dan l-abbozz ta' opinjoni jrid ji\u0121i adottat mill-kummissjoni tal-KtR qabel ma ji\u0121i diskuss fis-sessjoni plenarja.", "Ladarba dan ji\u0121i approvat fil-plenarja, l-opinjoni uffi\u010bjali tintbag\u0127at lill-istituzzjonijiet Ewropej kollha u ti\u0121i ppubblikata fil-\u0120urnal Uffi\u010bjali tal-Unjoni Ewropea.", "Ri\u017coluzzjonijiet", "Ir-ri\u017coluzzjonijiet jippermettu li l-Kumitat jesprimi fehmietu dwar kwistjonijiet importanti u topi\u010bi.", "Il-gruppi politi\u010bi tal-KtR jew 32 membru tal-KtR jistg\u0127u jfasslu r-ri\u017coluzzjonijiet me\u0127ti\u0121in.", "Studji u pubblikazzjonijiet o\u0127ra", "Il-KtR jipprodu\u010bi studji dwar aspetti varji tad-dimensjoni lokali u re\u0121jonali tal-UE (edukazzjoni, trasport, kwistjonijiet so\u010bjali, tkabbir, e\u010b\u010b.).", "Dawn id-dokumenti jit\u0127ejjew bl-g\u0127ajnuna ta' esperti minn barra.", "Il-KtR jipprodu\u010bi wkoll pubblikazzjonijiet kemm g\u0127all-pubbliku \u0121enerali kif ukoll g\u0127all-atturi re\u0121jonali u lokali, bil-g\u0127an li jispjega l-attivitajiet tieg\u0127u u jag\u0127ti informazzjoni dwar l-i\u017cviluppi politi\u010bi attwali.", "Avvenimenti", "Il-KtR, b\u0127al post ta' inkontru g\u0127ar-re\u0121juni u l-bliet, jorganizza konferenzi, seminars u wirjiet flimkien mal-imsie\u0127ba lokali u re\u0121jonali u istituzzjonijiet o\u0127ra tal-UE.", "Darba fis-sena, waqt l-OPEN DAYS: \u0120img\u0127a Ewropea tar-Re\u0121juni u l-Bliet, il-KtR jilqa' fis-sede tieg\u0127u eluf ta' parte\u010bipanti li jie\u0127du sehem f'diskussjonijiet viva\u010bi jew ifittxu msie\u0127ba biex jikkollaboraw mag\u0127hom fi pro\u0121etti kon\u0121unti.", "1992: It-Trattat ta' Maastricht Il-mexxejja tal-UE dde\u010bidew li jwaqqfu l-Kumitat tar-Re\u0121juni (KtR) b\u0127ala assemblea konsultattiva biex jag\u0127ti vu\u010bi lir-re\u0121juni u l-bliet fil-pro\u010bess tat-te\u0127id tad-de\u010bi\u017cjoni tal-UE u biex ja\u0121ixxi b\u0127ala linja diretta bejn Brussell u \u010b-\u010bittadini.", "It-Trattat da\u0127\u0127al l-obbligu li l-Kummissjoni Ewropea u l-Kunsill tal-Ministri jikkonsultaw lill-KtR dwar oqsma ewlenin ta' importanza re\u0121jonali.", "Il-membri tal-KtR g\u0127andhom jin\u0127atru mill-gvernijiet tal-Istati Membri g\u0127al perjodu ta' erba' snin.", "F'Marzu 1994 il-KtR organizza l-ewwel sessjoni plenarja fi Brussell.", "1995: Tkabbir tal-UE.", "In-numru tal-membri tal-KtR \u017cdied minn 189 g\u0127al 222, wara l-ade\u017cjoni tal-Awstrija, il-Finlandja u l-I\u017cvezja.", "1997: It-Trattat ta' Amsterdam Dan jestendi l-mandat tal-KtR biex jinkludi madwar \u017cew\u0121 terzi tal-proposti le\u0121islattivi tal-UE.", "It-Trattat jag\u0127ti wkoll l-opportunit\u00e0 li l-Kumitat ji\u0121i kkonsultat mill-Parlament Ewropew.", "2001: It-Trattat ta' Nizza Dan jenfasizza l-le\u0121ittimit\u00e0 demokratika tal-KtR billi jirrikjedi li l-membri ji\u0121u eletti jew li jkunu politikament responsabbli quddiem assemblea eletta re\u0121jonali jew lokali.", "Dan it-Trattat jillimita n-numru tal-membri g\u0127al 350.", "2002-03: Il-Konvenzjoni dwar il-Futur tal-UE Il-membri tal-KtR \u0127adu sehem f'konvenzjoni responsabbli g\u0127all-abbozzar tal-kostituzzjoni tal-UE.", "It-test jirrikonoxxi b'mod espli\u010bitu r-rwol u s-setg\u0127at tal-gvern lokali u re\u0121jonali; jag\u0127ti wkoll id-dritt lill-KtR li jirrikorri g\u0127all-Qorti tal-\u0120ustizzja tal-Komunitajiet Ewropej meta l-li\u0121ijiet tal-UE ma jikkonformawx mal-prin\u010bipju tas-sussidjarjet\u00e0.", "Mejju 2004: Tkabbir tal-UE In-numru tal-membri tal-KtR \u017cdied minn 222 g\u0127al 317, wara l-ade\u017cjoni ta' g\u0127axar Stati Membri \u0121odda.", "Frar 2006: Mandat \u0121did Il-KtR beda mandat \u0121did ta' erba' snin.", "Il-prijoritajiet politi\u010bi tieg\u0127u jinkludu t-tis\u0127i\u0127 tar-rwol tal-awtoritajiet lokali u re\u0121jonali b'konformit\u00e0 mal-Istrate\u0121ija ta' Lisbona g\u0127all-Impjiegi u t-Tkabbir, it-tis\u0127i\u0127 tal-koe\u017cjoni u s-solidarjet\u00e0, u spinta lill-kampanja 'Nikkomunikaw l-Ewropa - Ninvestu fil-Livell Lokali' sabiex l-UE tersaq aktar qrib i\u010b-\u010bittadini tag\u0127ha.", "Jannar 2007: Tkabbir tal-UE Bl-ade\u017cjoni tal-Bulgarija u r-Rumanija, in-numru tal-membri tal-KtR \u017cdied minn 317 g\u0127al 344.", "Di\u010bembru 2009: It-Trattat ta' Li\u017cbona It-Trattat ta' Lisbona jikkonferma d-dritt tal-KtR li jappella lill-Qorti tal-\u0120ustizzja tal-Unjoni Ewropea biex tissalvagwardja l-prerogattivi tieg\u0127u u l-prin\u010bipju tas-sussidjarjet\u00e0 - dritt li di\u0121\u00e0 huwa rikonoxxut fil-Konvenzjoni dwar il-Futur tal-UE.", "Dan l-intitolament il-\u0121did isa\u0127\u0127a\u0127 ir-rwol politiku tal-KtR billi jippermetti li dan ja\u0121ixxi b'mod aktar effettiv fix-xena tal-UE g\u0127all-benefi\u010b\u010bju tal-awtoritajiet re\u0121jonali u lokali.", "It-Trattat ta' Lisbona jestendi l-mandat tal-membri tal-KtR minn erba' g\u0127al \u0127ames snin.", "Lulju 2013: Tkabbir tal-UE l-g\u0127add ta' membri tal-KtR \u017cdied minn 344 g\u0127al 353, wara l-ade\u017cjoni tal-Kroazja (l-g\u0127add ta' membri tal-KtR iktar tard naqas g\u0127al 350)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21626", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21626", "title": "Bitcoin", "text": ["Bitcoin", "Il-Bitcoin (simbolu: \u0e3f; kodi\u010bi: BTC jew XBT) hu munita elettronika ma\u0127luqa fl-2009 minn persuna jew persuni anonimi mag\u0127rufin bil-laqam Satoshi Nakamoto.", "L-isem Bitcoin jirreferi wkoll g\u0127as-software bis-sors miftu\u0127 iddisinjat biex jimplementa l-protokol ta' komunikazzjoni u g\u0127ax-xibka peer-to-peer li tirri\u017culta minnu.", "Kontra l-parti l-kbira tal-valuti tradizzjonali, il-Bitcoin ma tu\u017cax awtorit\u00e0 \u010bentrali.", "Tu\u017ca ba\u017ci ta' dejta mifruxa fost in-nodi tax-xibka li j\u017commu kont tat-tran\u017cazzjonijiet u tu\u017ca l-krittografija biex timplementa l-karatteristiki l-i\u017cjed importanti pere\u017cempju: sid le\u0121itmu biss jista' jonfoq, u ma jistax jonfoq l-istess bitcoins i\u017cjed minn darba.", "Il-Bitcoin hi ma\u0127suba biex ikun hemm pussess u trasferiment anonimu tal-muniti.", "Il-bitcoins jistg\u0127u ji\u0121\u0121emmg\u0127u fuq kompjuter personali ta\u0127t forma ta' \"portafoll\" jew jin\u017cammu minn terzi parti li jag\u0127mluha ta' bank.", "F'kull ka\u017c il-bitcoins jistg\u0127u ji\u0121u trasferiti fuq l-Internet bejn kull min g\u0127andu \"indirizz tal-bitcoin\".", "Min\u0127abba l-istruttura peer-to-peer tax-xibka tal-bitcoin u nuqqas ta' entit\u00e0 \u010bentrali l-ebda awtorit\u00e0, governattiva jew le, ma tista' timmanipula l-valur tal-bitcoin jew idda\u0127\u0127al l-inflazzjoni.", "Il-valur totali tal-ekonomija tal-Bitcoin, ikkalkulat f'Di\u010bembru tal-2012 kien ta' madwar 140 miljun dollaru Amerikan, f'April tal-2013 1.4 biljun dollaru, f'Novembru tal-2013, bil-kambju 1Bitcoin=540USD, il-valur re\u0121a' tela' g\u0127al i\u017cjed minn 6 biljun dollaru.", "L-ekonomija bba\u017cata fuq il-bitcoin g\u0127adha \u017cg\u0127ira \u0127afna, imqabbla mal-ekonomiji li ilhom stabbiliti g\u0127al \u017cmien twil, u s-software g\u0127adu fi stat ta' ver\u017cjoni beta, ma dan kollu hemm xi bejg\u0127 u servizzi reali li di\u0121\u00e0 ja\u0127dmu bil-bitcoin, pere\u017cempju, karozzi u\u017cati jew kuntratti g\u0127all-i\u017cvillup tas-software.", "Il-bitcoins ji\u0121u a\u010b\u010bettati kemm g\u0127al servizz fuq-il-linja u kemm g\u0127al merkanzija tan\u0121ibbli.", "Di\u0121\u00e0 hemm xi kumpanniji kbar li ja\u010b\u010bettaw \u0127las bil-Bitcoin, pere\u010bempju CheapAir.com, WordPress, Reddit, u OkCupid u wie\u0127ed jista' wkoll jixtri minn siti kbar b\u0127al Amazon u eBay permezz ta' xi intermedjarji.", "Hemm ukoll g\u0127add kbir ta' organizzazzjonijiet u asso\u010bjazzjonijiet li ja\u010b\u010bettaw donazzjonijiet bil-bitcoin; fosthom insibu l-\"Electronic Frontier Foundation\", \"The Pirate Bay\", is-\"Singularity Institute\"u l-\"Associazione Luca Coscioni\".", "Xi negozjanti, bl-u\u017cu ta' siti spe\u010bjali ta' skambju, jippermettu il-bdil tal-Bitcoin f'diversi muniti, fosthom id-dollaru Amerikan, l-ewro, ir-rublu Russu u l-jen \u0120appuni\u017c .", "Kul\u0127add jista' jivverifika l-katina ta' blokki u josserva it-tran\u017cazzjonijiet f'\u0127in reali.", "Hemm diversi servizzi disponibbli biex jiffa\u010bilitaw dawn l-operazzjonijiet.", "Bil-kontra tal-valuti legali, il-Bitcoin g\u0127andha l-karatteristika li \u0127add ma jista' jikkontrolla l-valur tag\u0127ha min\u0127abba n-natura de\u010bentralizzata ta' kif in\u0127alqet..", "Fil-ka\u017c tal-Bitcoin l-g\u0127add tal-valuta fi\u010b-\u010birkulazzjoni hi limitata minn qabel, g\u0127alhekk hi g\u0127all kollox prevedibbli u mela mag\u0127rufa minn dawk li jinqdew biha minn qabel.", "L-inflazzjoni tal-valuta fi\u010b-\u010birkulazzjoni g\u0127alhekk ma tistax tintu\u017ca minn entit\u00e0 \u010bentrali biex tirridistribwixxi il-\u0121id bejn l-utenti.", "It-trasferimenti huma definiti b\u0127ala bdil tal-proprjet\u00e0 tal-valuta, u jsiru ming\u0127ajr il-\u0127tie\u0121a ta' entit\u00e0 esterna li tag\u0127milha ta' kontrollatur bejn il-parti.", "Dan il-mod ta' interskambju jag\u0127milha impossibbli li xi \u0127add jannulla t-tran\u017cazzjoni u hekk jer\u0121a' jie\u0127u lura l-flus li jkunu saru ta' \u0127add ie\u0127or.", "Il-klijent tal-bitcoin jittra\u017cmetti g\u0127an-nodi l-i\u017cjed qribu u dawn min-na\u0127a tag\u0127hom jippropagaw il-\u0127las max-xibka.", "Tran\u017cazzjonijiet invalidi jew bil-qerq ji\u0121u im\u010ba\u0127\u0127da min-nodi onesti.", "It-tran\u017cazzjonijiet huma ba\u017cikament b'xejn, i\u017cda hu ma\u0127sub li se jkun hemm \u0127las ta' kummissjoni meta wie\u0127ed ikun irid ji\u0121i l-ewwel fl-ippro\u010bessar tat-tran\u017cazzjoni min-nodi differenti.", "L-g\u0127add totali tal-bitcoins jersaq asintotikment g\u0127al-limtu ta' 21 miljun.", "Id-disponibbilt\u00e0 ta' flus \u0121odda tikber b\u0127al serje \u0121eometrika kull 4 snin; fl-2013 kien hemm \u0121enerat nofs il-flus li jista'jkun u sal-2017 \u0127a jkun hemm tliet kwarti.", "Meta noqorbu lejn dik id-data, jekk nassumu li t-talba g\u0127all-bitcoin tikber i\u017cjed minn proporzjonalment b'rispett tad-disponibbilt\u00e0 tag\u0127ha, il-bitcoin x'aktarx ikollha deflazzjoni fil-valur (ji\u0121ifieri \u017cieda fil-valur reali) bis-sa\u0127\u0127a tal-iskarsit\u00e0 tal-munita l-\u0121dida.", "I\u017cda il-bitcoins huma divi\u017cibbli sat-tmiem \u010bifra de\u010bimali (u mela b'total ta' 2.1 x 10 unit\u00e0), u hekk jista' jkun hemm a\u0121\u0121ustamentm komplet tal-valur f'ambjent deflazzjonistiku..", "Skont l-i\u017cviluppaturi, f'ambjent ta' skarsit\u00e0 ta' bitcoins in-nodi minflok jiffinanzjaw ru\u0127hom bil-\u0127olqien ta' bitcoins \u0121odda u jaqalg\u0127u mill-\u0127ila tag\u0127hom li jag\u0127mlu t-tran\u017cazzjonijiet u hekk jikkompetu fuq il-prezzijiet u j\u017commuhom baxxi.", "Jipprevedu tliet xenarji fejn il-Bitcoin tista' tfalli: l-i\u017cvalutazzjoni tal-munita, tnaqqis kbir fin-numru ta' utenti, jew attakk frontali fuq is-sistema minn xi gvernijiet.", "Mhux possibbli li ji\u0121u pprojbiti l-flus di\u0121itali b\u0127all-Bitcoin kollha.>Id-de\u010bentralizzazzjoni u l-anonimit\u00e0 li jag\u0127mlu parti intrinsika mill-Bitcoin nistg]u narawhom b\u0127ala reazzjoni kontra l-pro\u010bedimenti \u0121udizzjarji kontra l-azjendi li ja\u0127dmu fl-ambitu tal-flus elettroni\u010bi b\u0127al e-gold u Liberty Dollar.", "L-artiklu ta' Danny O'Brien ippubblikat fl-\"The Irish Times\" jg\u0127id li \"Meta 'l xi \u0127add turih il-Bitcoin, jistaqsik 'Imma din legali?'\" u 'Dan x'imbroll?'", "Nimma\u0121ina li hemm avukati u ekonomisti li qeg\u0127din ifittxu li jag\u0127tu risposta g\u0127al din il-mistoqsija li mhijiex sempli\u010bi.", "Nissusspetta li l-lista tan-nies li qeg\u0127din ifittxu twe\u0121iba g\u0127al din-domanda dalwaqt in\u017cidu mag\u0127ha l-le\u0121i\u017claturi.\"", "Fi Frar tal-2011, wara li ssemmiet fuq Slashdot u l-effett Slashdot li kkaw\u017ca dan kien riperkussjonijiet fuq il-valur tal-Bitcoin u fuq il-funzjonament tajjeb ta' xi siti prin\u010bipali marbution mag\u0127ha.", "IlBitcoin hi implementazzjoni peer-to-peer tal-\"b-money\" proposta minn Wei Dai u minn \"Bitgold\" proposta minn Nick Szabo.", "Il-prin\u010bipji tas-sistema huma deskritti fid-dokument ta' Satoshi Nakamoto, ippubblikat fl-2008.", "Il-Bitcoin hi bba\u017cata fuq it-trasferiment tal-flus bejn kontijiet pubbli\u010bi permezz tal-krittografija asimmetrika (b'\u010bavetta pubblika).", "It-tran\u017cazzjonijiet huma kollha pubbli\u010bi u ji\u0121u memorizzati f'ba\u017ci tad-dejta mifruxa li tintu\u017ca biex tikkomfermahom u biex ti\u017cgura li wie\u0127ed jonfoq l-istess flus darbtejn.", "Kull persuna li tie\u0127u sehem fix-xibka tal-Bitcoin ikollha portafoll li jkun fih numru arbitrarju ta' pari ta' \u010bwievet krittografi\u010bi.", "I\u010b-\u010bwievet pubbli\u010bi, jew \"indirizzi tal-bitcoin\", iservu ta' punti tal-\u0127ru\u0121 u d\u0127ul g\u0127all-pagamenti kollha.", "I\u010b-\u010bavetta privata li tikkorispondi mag\u0127hom tawtorizza l-pagament g\u0127al \u010bertu utent biss.", "L-indirizzi ma fihomx informazzjoni dwar il-proprjetarji tag\u0127hom u huma min-natura tag\u0127hom anonimi.", "L-indirizzi huma sensiela ka\u017cwali ta' numri u ittri b'tul medju ta' 33 karattru, li dejjem tibda bin-numru 1, bil-forma \"175tWpb8K1S7NmH4Zx6rewF9WQrcZv245W\".", "L-utenti jistg\u0127u jkollhom numru arbitrarju ta' indirizzi tal-Bitcoin, u infatti wie\u0127ed jista' ji\u0121\u0121enera kemm irid billi l-\u0121enerazzjoni tag\u0127hom ma tqumx \u0127afna \u017cmen tal-kalkolu (ekwivalenti g\u0127all-\u0121enerazzjoni ta' par \u010bwievet pubblika/privata) u ma te\u0127tie\u0121 l-ebda kuntatt ma' nodi o\u0127ra tax-xibka.", "Il-\u0127olqien ta' par \u010bwievet \u0121did g\u0127al kull tran\u017cazzjoni jg\u0127in biex jin\u017camm l-anonimat.", "Il-bitcoins g\u0127andhom mag\u0127hom i\u010b-\u010bavetta pubblika ta' sidhom (ji\u0121ifieri l-indirizz).", "Meta utent \"A\" jrid jittrasferixxi l-flus lill-utent \"B\" jag\u0127tihom i\u010b-\u010bavetta pubblika ta' B (l-indirizz tieg\u0127u) u jiffirmahom bi\u010b-\u010bavetta privata tieg\u0127u.", "Imbag\u0127ad jittra\u017cmetti dawn il-flus max-xibka peer-to-peer f'messa\u0121\u0121 apposta, it-\"tran\u017cazzjoni\".", "Il-bqija tan-nodi jivvalidaw il-firem krittografi\u010bi u l-ammont tal-flus qabel ja\u010b\u010bettawhom.", "Biex ma jkunx hemm il-possibbilt\u00e0 li l-istess flus jintefqu i\u017cjed minn darba, ix-xibka timplementa dik li Satoshi Nakamoto jiddeskrivi b\u0127ala \"server ta' markatura orarja peer-to-peer\", li jassenja identifikaturi sekwenzjali lil kull wa\u0127da mit-tran\u017cazzjonijiet li imbag\u0127ad jissa\u0127\u0127u kontra attentati ta' bdil bl-u\u017cu tal-idea ta' katina ta' xhieda ta' xog\u0127ol (li jidhru fil-Bitcoin b\u0127ala \"konfermi\").", "Kull darba li ssir tran\u017cazzjoni, din tibda billi tidher b\u0127ala \"mhux konfermata\".", "Dan l-iststus jirrifletti l-probabbilt\u00e0 li tista' titre\u0121\u0121a' lura b'su\u010b\u010bess fil-ka\u017c ta' attentat apposta.", "Kull tran\u017cazzjoni mxandra lin-nodes l-o\u0127ra ma ssirx \"konfermata\" sakemm ma ti\u0121ix verifikata f'lista ta' markatura orarja, immane\u0121\u0121atat kollettivament tat-tran\u017cazzjonijiet mag\u0127rufa kollha, il-\"katina tal-blokki\".", "B'mod partikolari, kull nodu \"\u0121eneratur\" ji\u0121bor it-tra\u017cazzjonijiet mhux konfermati kollha li jaf bihom \u0121o fajl mag\u0127ruf b\u0127ala \"blokk\", li jirreferi g\u0127at-tran\u017cazzjonijiet ri\u010benti kollha kif ukoll g\u0127all-a\u0127\u0127ar blokk validu li jaf bih dak in-nodu.", "Imbag\u0127ad jipprova jo\u0127loq hash krittografiku ta' dak il-blokk b'\u010berti karatteristiki, sforz li je\u0127tie\u0121 fil-medja numru definibbli ta' provi.", "Meta nodu jsib soluzzjoni, i\u0127abbarha lill-bqija tan-nodi.", "Il-peers li jir\u010bievu il-blokk \u0121did ri\u017colt, jivvalidawh qabel ma ja\u010b\u010bettawh u j\u017ciduh mal-katina.", "Meta tran\u017cazzjoni ti\u0121i ammessa g\u0127all-ewwel darba fi blokk, tir\u010bievi konferma.", "Kull darba li mill-blokk jin\u0127olqu blokki ulied o\u0127ra marbutin mieg\u0127u, jir\u010bievi konferma o\u0127ra g\u0127al kull blokk.", "Meta l-blokk li fih it-tran\u017cazzzjoni jkollu sitt konfermi, ji\u0121iefi jkunu n\u0127olqu sitt blokki marbutin mieg\u0127u, il-client Bitcoin jibdel l-istat tat-tran\u017cazzjoni minn \"mhux konfermata\" g\u0127al \"konfermata\".", "Il-motivazzjoni g\u0127al din il-pro\u010bedura hi li ma' kull konferma tat-tran\u017cazzjoni, ji\u0121ifieri ma kull blokk \u0121did li jin\u0127alaq barra l-blokk bit-tran\u017cazzjoni stess, ftit ftit isir i\u017cjed diffi\u010bli u jqum i\u017cjed biex wie\u0127ed ixxejjen it-tran\u017cazzjoni.", "Attakkant ipotetiku, biex jannulla tran\u017cazzjoni b'\u010bertu numru ta' konfermi, ikollu ji\u0121\u0121enera katina parallela ming\u0127ajr it-tran\u017cazzjoni li jrid ixejjen u mag\u0127mula min-numru ta' blokki daqs jew og\u0127la mill-konfermi r\u010bevuti mit-tran\u017cazzjoni.", "Fl-a\u0127\u0127ar, il-katina tal-blokki jkun fiha l-istorja tal-movimenti kollha tal-bitcoins kollha \u0121enerati mill-indirizz ta' min \u0127alaqhom sal-indirizz tal-propjetarju attwali.", "Allura, jekk xi utent jipprova jer\u0121a' ju\u017ca muniti li di\u0121\u00e0 intu\u017caw, ix-xibka tirrifjuta t-tran\u017cazzjoni.", "L-istorja kollha tat-tran\u017cazzjonijiet trid tin\u0127a\u017cen \u0121ewwa il-ba\u017ci tad-dejta tal-katina tal-blokki, li tikber kontinwament i\u017cjed ma ji\u017cdiedu r-records li qatt ma jit\u0127assru.", "Is-sistema hi mfassla b'\u010bertu mod li xi utenti je\u0127tie\u0121u il-bazi tad-dejta s\u0127i\u0127 biex ju\u017caw il-Bitcoin - xi utenti jkollhom b\u017conn biss il-parti mill-ba\u017ci tad-dejta li g\u0127andha x'taqsam mal-muniti li g\u0127andhom jew jista' jkollom fil-\u0121ejjieni.", "B\u0127alissa il-ba\u017ci g\u0127adha \u017cg\u0127ira (less than 200 MB as of April 2011) u l-utenti kollha tas-software tal-Bitcoin jir\u010bievu l-ba\u017ci s\u0127i\u0127a fuq ix-xibka peer-to-peer malli j\u0127addmu s-software g\u0127all-ewwel darba.", "Nakamoto fassal is-sistema b'mod li, minkejja li l-ba\u017ci tad-dejta tikber ma\u017c-\u017cmien, ikun possibbli li jkollu ver\u017cjoni ridotta li t\u0127ares fid-dettal lejn xi ftit tran\u017cazzjoniet biss, imma li tibqa' kompletament verifikabbli b'mod indipendenti.", "Pere\u017cempju, g\u0127al utent privat jista' jkun interessanti li jkollu il-katina tal-blokki bit-tran\u017cazzjonijiet li g\u0127andu x'jaqsam mag\u0127hom biss.", "Jew inkella jkun jixtieq inaddaf mill-ba\u017ci it-tran\u017cazzjonijiet kollha li r-ri\u017cultati tag\u0127hom jkunu di\u0121\u00e0 intu\u017caw f'tran\u017cazzjonijiet o\u0127ra, u hekk inaqqas \u0127afna id-daqs tal-ba\u017ci.", "Ix-xibka tal-Bitcoin to\u0127loq u tqassam b'mod kompletament ka\u017cwali \u010bertu ammont ta' flus xi sitt darbiet fis-sieg\u0127a, lil dawk li j\u0127allu miftu\u0127a l-g\u0127a\u017cla \"i\u0121\u0121enera l-Bitcoin\" fil-client tag\u0127hom.", "L-attivit\u00e0 tal-\u0121enerazzjoni tal-Bitcoin spiss tissejja\u0127 \"mining\", terminu analogu g\u0127al \"gold mining\" (estrazzjoni tad-deheb).", "Il-probabbilt\u00e0 li \u0121ertu utent jir\u010bievi l-flus jiddependi mal-qawwa komputazzjonali li j\u017cid lix-xibka, mqabbla mal-qawwa komputazzjonali tax-xibka s\u0127i\u0127a.", "Fil-bidu il-client uffi\u010bjali kien jippermetti l-estrazzjoni tal-Bitcoin, billi wie\u0127ed jisfrutta s-CPU biex ja\u0127dem il-kalkoli; meta \u017cdiedet il-qawwa totali tal-kalkolu, din il-possibbilta\u00e0 ma baqg\u0127etx me\u0127tie\u0121a, u anki mhux ekonomika, u tne\u0127\u0127iet.", "Illum je\u017cistu programmi li fil-bidu kienu jifruttaw il-qawwa tal-GPU (Graphics Processing Unit) biex ja\u0127dmu l-kalkoli, u issa i\u017cjed u i\u017cjed jiddependu saru jiddependu minn sistemi dedikati (Field Programmable Gate Array, FPGA, u Application specific integrated circuit, ASIC).", "In-numru ta' bitcoins ma\u0127luqin g\u0127al kull blokk fil-bidu kien 50; dan in-numru hu pprogrammat biex jonqos ma\u017c-\u017cmien, isir nofs madwar kull 4 snin, sa kemm jasal sa \u017cero, b'mod li qatt ma jkunu n\u0127alqu i\u017cjed minn 21 bitcoin b'kollox.", "Mill-28 ta' Novembru 2012, il-\u0127las ni\u017cel g\u0127al 25 BTC kull blokk, u hekksar g\u0127aal-4 snin ta' wara.", "I\u017cjed mal-\u0127las jonqos ma\u017c-\u017cmien, l-utenti jsiru i\u017cjed motivati li jikkontribwixxi bil-\u0127ila tag\u0127hom g\u0127all-kalkoli tan-nodi li ji\u0121\u0121enerw blokki u jaqilg\u0127u mill-flus tat-tran\u017cazzjoni.", "In-nodi kollha tax-xibka jikkompetu biex ikunu l-ewwel li jsibu soluzzjoni g]all-problema krittografika li tirrigwarda blokk kandidat, problema li te\u0127tie\u0121 numru kbir ta' tentattivi.", "Meta nodu jsib soluzzjoni valida, i\u0127abbarha lil bqija tax-xibka u jitlob il-proprjet\u00e0 ta' blokk \u0121did ta' bitcoins.", "Il-peeers li jir\u010bievu s-soluzzjoni tal-blokk \u0121did jivverifikawha qabel ma ja\u010b\u010bettawha u mbag\u0127ad i\u017ciduha mal-katina.", "In-nodi jistg\u0127u ju\u017caw is-CPU tal-client jew jipprofittaw mis-CPU tag\u0127hom permezz ta' software i\u017cjed sofistikat.", "L-utenti jistg\u0127u ukoll ji\u0121\u0121eneraw bitcoin b'mod kollettiv billi jissie\u0127bu f' \"mining pool\".", "Mill-punto di vista operattiv, il-mining mhux \u0127lief operazzjoni li tikkonsisti fis-sejba ta' soluzzjoni ta' problema matematika: identifika numru li l-hash SHA-256 tal-blokk hu inqas minn livell mog\u0127ti (diffikult\u00e0 varjabbli).", "Infatti biex blokk ji\u0121i \u0121\u0121enertat kull 10 minuti, kull nodu b'mod individwali jimmodifika d-diffikult\u00e0 tal-problema li jipprova jssolvi kull \u0121img\u0127atejn, skont il-kapa\u010bit\u00e0 komputazzjonali tax-xibka peer-to-peer.", "Billi n-nodi mhumiex obbligati li jinkludu t-tran\u017cazzjoniet fil-blokki li ji\u0121\u0121eneraw, min jibg\u0127at bitcoin jista' j\u0127allas minn jeddu taxxa ta' trasferiment.", "Meta jag\u0127mel hekk il-velo\u010bit\u00e0 tat-trasferiment ti\u017cdied u toffri in\u010bentiv lill-utenti biex i\u017commu n-nodi attivi, spe\u010bjalment meta d-diffikult\u00e0 fil-\u0121enerazzjoni tan-nodi ti\u017cdied jew il-kwantit\u00e0 fil-premju g\u0127al kull blokk jonqos ma\u017c-\u017cmien.", "In-nodi ji\u0121bru t-taxxi tat-tran\u017cazzjoni asso\u010bjati mat-tran\u017cazzjonijiet kollha pre\u010benti fil-blokk dedikat tag\u0127hom.", "Il-Bitcoin isemmiet fuq siti mferrxin fil-wisa' b\u0127al \"Slashdot\" u r-rubrika teknika ta' \"Time\".", "L-a\u0127bar li il-kolossu tal-bloggs \"Automattic\" adotta, mill-15 ta' Novembru 2012, il-Bitcoin b\u0127ala metodu ta' \u0127las biex jevita l-imblokk g\u0127al i\u017cjed minn 60 pajji\u017c adottat minn \"PayPal\" u mill-karti tal-kreditu, kellha \u0127afna prominenza fuq il-media internazzjonali.", "Fit-\"Tribeca Film Festival\" ta' New York fit-23 ta' April 2014 inwera g\u0127all-ewwel darba il-film dokumentarju \"The Rise and Rise of Bitcoin\", kronaka tal-Bitcoin mit-twelid tag\u0127ha sal-esplu\u017c\u017cjoni fil-kobor tag\u0127ha fl-2013.", "Xi kandidati politi\u010bi fl-Istati Uniti, fosthom il-kandidat Kongressjonali Demokratiku g\u0127al New York City, Jeff Kurzon qalu li ja\u010b\u010bettaw donazzjonijiet g\u0127all-kampanja tag\u0127hom bil-Bitcoin.", "Min\u0127abba l-karatteristiki \"miftu\u0127in\" tal-protokol u tas-software ori\u0121inali miktub mill-kreatur tas-sistema Bitcoin, ma\u017c-\u017cmien in\u0127olqu programmi u libreriji li jimplementaw il-protokol tal-Bitcoin b'mod indipendenti.", "Dawn l-implementazzjonijiet sikwit ikunu ma\u0127subin biex jissemplifikaw l-u\u017cu tal-Bitcoin, pere\u017cempju biex t\u0127alli 'l-utent li jir\u010bievi tran\u017cazzjonijiet ming\u0127ajr ma jkollu j\u0127ott il-katina s\u0127i\u0127a tal-blokki, jew i\u0127ottha f'ver\u017cjoni ridotta.", "Xi tipi ta' software o\u0127ra qeg\u0127din biex jaqbdu mal-client ori\u0121inali biex jestendulhu l-funzonijiet jew jag\u0127mluh i\u017cjed fa\u010bli g\u0127all-u\u017cu. \u0127ginale per estenderne le funzioni o per agevolarne l'uso.", "O\u0127rajn huma ma\u0127suba biex jintu\u017caw fuq sistemi li fuqhom il-client ori\u0121inali ma jistax ji\u0121i e\u017cegwit.", "Din hi lista ta' tipi ta' software li jimplementaw f'varji forom il-protokol tal-Bitcoin:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21630", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21630", "title": "Buenos Aires", "text": ["Buenos Aires", "Buenos Aires hija l-belt kapitali tal-Ar\u0121entina."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21631", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21631", "title": "Montevideo", "text": ["Montevideo", "Montevideo hija l-belt kapitali tal-Urugwaj."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21632", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21632", "title": "Belt tal-Messiku", "text": ["Belt tal-Messiku", "Belt tal-Messiku (bl-Ispanjol: \"Ciudad de M\u00e9xico\") hija l-belt kapitali tal-Messiku."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21637", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21637", "title": "Gaia Cauchi", "text": ["Gaia Cauchi", "Gaia Cauchi (M\u0121arr, 19 ta' Novembru 2002) hija kantanta Maltija.", "Hi rrapre\u017centat u reb\u0127et f'isem Malta l-Junior Eurovision Song Contest 2013.", "Bdiet il-karriera tag\u0127ha fil-kant meta kellha biss sentejn u nofs.", "Illum tistudja f\"La Voix Academy\" immexxija minn Gillian Attard.", "\u0126adet sehem f'bosta kompetizzjonijiet mu\u017cikali internazzjonali fosthom fl-2011 fit-tra\u017cmissjoni televi\u017civa Taljana \"Ti Lascio Una Canzone\" fejn interpretat il-kanzunetta ta' Tina Turnet, \"Proud Mary\", kif ukoll kantat .", "Sena wara, reb\u0127et is-San Remo Junior Music Festival tal-2012.", "Fl-2013, il-Public Broadcasting Services (PBS) g\u0127a\u017clet lil Gaia biex tie\u0127u sehem fil-Junior Eurovision Song Contest 2013, \u0121ewwa Kjiv, l-Ukrajna.", "Fil-konkors tat-30 ta' Novembru, Gaia reb\u0127et il-festival bil-kanzunetta \"The Start\" b'total ta' 130 punt, disg\u0127a aktar mit-tieni klassifikata, l-Ukrajna.", "B'hekk, Gaia Cauchi saret l-ewwel kantanta Maltija li qatt reb\u0127et il-Junior Eurovision Song Contest kif ukoll l-ewwel persuna Maltija li reb\u0127et konkors organizzat mill-EBU."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21639", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21639", "title": "Anton Cassar", "text": ["Anton Cassar", "Anton Cassar (Marsa, 18 ta' Frar 1924 \u2013 30 ta' \u0120unju 2014) kien awtur u \u0121urnalista Malti.", "Imwieled il-Marsa, huwa studja fis-Seminarju ta' G\u0127awdex u ta' Malta.", "Fit-Tieni Gwerra Dinjija serva fl-11th H.A.A. Regt., R.M.A. Beda l-karriera \u0121urnalistika u letterarja tieg\u0127u fl-1946 mat-Times of Malta u \"Il-Berqa\", meta mbag\u0127ad fl-1962, sar l-ewwel editur ta' \"L-Orizzont\" u sena wara kap tal-pubblikazzjoni tal-Union Press.", "Ftit wara, fl-1967, in\u0127atar segretarju amministrattiv tal-istess kumpanija.", "\u0126ejja \u017cg\u0127a\u017cag\u0127 fil-mixja \u0121urnalistika tag\u0127hom.", "Ta s-sehem tieg\u0127u fil-kummissjoni tal-etika \u0121urnalistika.", "Kien vi\u017cjonarju fil-kitba xellugija f'Malta.", "\u0126adem ukoll \u0127afna fil-Partit Laburista, l-iktar fid-dipartiment tal-informazzjoni tal-Partit Laburista u kien \u010bermen tas-Sensiela Kotba So\u010bjalisti.", "B'rikonoxximent ta' \u0127idmietu, fl-1996 Anton ing\u0127ata l-Midalja g\u0127all-Qadi tar-Repubblika, u fl-1996 il-premju tad-deheb g\u0127all-kontribut kbir tieg\u0127u fil-\u0121urnali\u017cmu professjonali.", "Kien membru fundatur tal-Banda Trinit\u00e0 Qaddisa tal-Marsa, li tag\u0127ha kien President mill-1957.", "Kien ukoll attiv \u0127afna f'g\u0127add ta' g\u0127aqdiet so\u010bjali, kulturali u politi\u010bi.", "Ippubblika diversi kotba ta' natura letterarja, fosthom \"Il-G\u0127anja ta\u017c-\u017bg\u0127o\u017cija\", \"Meta l-G\u0127awdxin Kienu Mxewxa\", \"Ir-Russi Jitkellmu bil-Fjuri\", \"Il-Gwerra \u010aivili ta' Spanja\", \"Il-Compact\", \"Il-Konkordat\", \"Il-Ballata tal-Marsa\" u l-awtobijografija \"\u0126ajti: Mhix kollha ward u \u017cahar\" pubblikata fl-2009.", "Anton Cassar miet fit-30 ta' \u0120unju 2014 fl-et\u00e0 ta' 90 sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21647", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21647", "title": "Lino Grech", "text": ["Lino Grech", "Lino Grech (Tas-Sliema 1930 - Mater Dei 1 ta' Di\u010bembru 2013) kien kittieb ta' drammi popolari u attur u direttur tal-palk u t-televixin.", "Grech hu mag\u0127ruf l-aktar g\u0127ad-dramm popolari \"F'Ba\u0127ar Wie\u0127ed\" li hu stess kiteb fl-1975 u kienet l-ewwel serje te\u00adlevi\u017civa bil-Malti mxandra fuq l-is\u00adtazzjon nazzjonali.", "F'din is-serje huwa interp\u00adre\u00adta l-parti ta' Pinu l-Pastizzar, ir-ra\u0121el ta' \u0120oma, parti interpretata mill-attri\u010bi daqs\u00adtant ie\u0127or mag\u0127rufa \u0120emma Portelli.", "Ori\u0121inarjament, id-dramm F'Ba\u0127ar Wie\u0127ed kien inkiteb g\u0127al fuq ir-Rediffusion u meta kien ixxandar fuq it-televi\u017cjoni kien \u0127alla lil kul\u0127add imwa\u0127\u0127al mal-iscreen bis-sitwazzjonijiet realisti\u010bi li kienu ddominaw dak i\u017c-\u017cmien.", "Fid-disg\u0127inijiet hu kien kiteb episodji mis-sensiliet televi\u00ad\u017ci\u00advi mag\u0127rufin \"Ipokriti\", \"Sim\u00adpati\u010bi\", \"Il-Familja Grech\" u \"Issa Naraw\".", "Grech kien strumentali \u0127afna fit-tis\u0127i\u0127 tax-xog\u0127lijiet teatrali u televi\u017civi f'Malta.", "B\u0127ala attur, hu nterpreta partijiet prin\u010bipali fit-teatru b'xog\u0127lijiet, fost o\u0127rajn, ta' Chekov, Lope de Vega u Arthur Miller.", "Lino Grech idderie\u0121a diversi drammi fit-Teatru De Porres, fl-Istitut Kattoliku u f'Politeatru.", "Ma naqsux numru ta' pubblikazzjonijiet mill-pinna tieg\u0127u, fosthom, l-ewwel parti ta' F'Ba\u0127ar Wie\u0127ed, Il-\u0120uri Tag\u0127kom u d-dramm L-A\u0127\u0127ar Log\u0127ba.", "Lino Grech kien ja\u0127dem fil-ferg\u0127a tal-posta f'Tas-Sliema.", "F'kumment ma' \u0121urnal elettroniku, il-Professur Godfrey Pirotta jirrakkonta kif Lino Grech kien wie\u0127ed mill-im\u0127u\u0127 wara l-ewwel u l-itwal strajk tal-\u0127addiema tal-posta.", "Dan hekk kif Lino Grech kien jimmilita favur id-drittijiet tal-\u0127addiema.", "\"Kien marbut mal-\u0127olma tieg\u0127u li jtejjeb il-kundizzjonijiet tal-kollegi tieg\u0127u u b\u0127ala membru tas-sezzjoni tal-posta tal-GWU \u0127adem kemm fela\u0127 biex jil\u0127aq dan il-g\u0127an,\" kiteb Pirotta.", "Fakkar kif fis-snin 60 Grech kien g\u0127en biex ikun organizzat l-ewwel u l-itwal strajk tal-\u0127addiema tal-posta li wassal biex numru ta' \u0127addiema kisbu kundizzjonijiet a\u0127jar.", "\"Kienu mwissija li jekk jistrajkjaw, dawk li jorganizzaw l-istrajk setg\u0127u jispi\u010b\u010baw il-\u0127abs u jitilfu d-dritt tal-pensjoni,\" qal il-Profs Pirotta.", "Pirotta kompla jispjega kif dak l-istrajk kien kru\u010bjali biex sezzjonijiet o\u0127ra tal-\u0127addiema tal-gvern bdew jiksbu d-drittijiet tag\u0127hom.", "Anke g\u0127ax sa dakinhar id-dritt li \u0127addiema jistrajkja kien g\u0127adu ma n\u0127oloqx.", "\"Mela Lino ma kienx biss kittieb, attur u direttur kbir, i\u017cda pijunier tad-drittijiet trejdunjonisti\u010bi f'Malta,\" qal il-Professur Pirotta.", "Mal-a\u0127bar tal-mewt tieg\u0127u kienu bosta n-nies, spe\u010bjalment dawk mid\u00ad\u0127la tat-teatru u t-televi\u017cjoni, li esprimew is-sog\u0127ba tag\u0127ha g\u0127at-telfa tieg\u0127u.I s-Segretarju Parlamentari g\u0127all-Kultura u Gvern Lokali Jos\u00e8 Herrera rrimarka li \"id-drama f'pajji\u017cna tilfet pilast\u00adru\" u qal li Grech kien persuna li wi\u010b\u010bu se jibqa' sinoni\u00admu ma' \u0127afna pro\u0121etti teatrali u awdjo-vi\u017civi.", "Il-Quddiesa tal-Funeral tieg\u0127u saret nhar l-4 ta' Di\u010bembru fil-Knisja tas-Sacro Cuor, Tas-Sliema."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21662", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21662", "title": "Mons. Victor Grech", "text": ["Mons. Victor Grech", "Monsinjur Victor Grech (1929) kien Direttur tal-Caritas Malta.", "Twieled Bormla.", "Huwa ggradwa mill-Universit\u00e0 ta' Malta u wara li kien ordnat sa\u010berdot huwa serva ta' Vi\u010bi-Rettur u Rettur fis-Seminarju.", "Fl-istess \u0127in huwa kien Direttur Nazzjonali g\u0127all-Vokazzjonijiet.", "Huwa \u0121ie mog\u0127ti l-visitorship tal-British Council.", "Kien ukoll Lettur-Vi\u017citatur fil-Fakult\u00e0 tat-Teolo\u0121ija u Lettur ta' su\u0121\u0121etti reli\u0121ju\u017ci u so\u010bjali fil-Mater Admirabilis Teachers' Training College.", "Huwa g\u0127in biex titwaqqaf l-ewwel komunit\u00e0 ta' sa\u010berdoti Maltin fil-Bra\u017cil u kkollabora ma' Monsinjur Delleport fit-twaqqif tal-European Seminary f'Maastricht.", "Fl-1977, in\u0127atar Delegat tal-Ar\u010bisqof g\u0127all-\u0127idma so\u010bjali u karitattiva fil-Knisja.", "Ftit wara, sar Direttur tal-Caritas Malta u introdu\u010ba s-servizzi so\u010bjali professjonali fl-istituzzjonijiet tal-Knisja.", "Huwa waqqaf ukoll l-A\u0121enzija Caritas u l-komunit\u00e0 ta' voluntieri m\u0127arr\u0121a biex jappo\u0121\u0121jaw is-servizzi.", "Grech kellu missjoni \u010bara li ji\u0121\u0121ieled il-faqar u jippromwovi l-i\u017cvilupp uman u l-\u0121ustizzja so\u010bjali, waqt li jassigura li d-drittijiet fundamentali u d-dinjita ta' kull persuna jkunu rispettati u salvagwardjati.", "Bil-\u0127idma tieg\u0127u, Mons Grech biddel il-mod kif is-so\u010bjeta tirtatta kwistjonijiet relatati mad-droga, l-alko\u0127ol, il-faqar u l-in\u0121ustizzja so\u010bjali.", "B'\u0127idmietu, ta xiehda tat-tifsira vera tal-ispirtu ta' solidarjeta u l-\u0127idma volontarja, kemm fuq livell lokali u anki fl-Ewropa.", "Fl-1984, Monsinjur Grech waqqaf il-Pro\u0121etti tal-Caritas g\u0127all-Prevenzjoni u r-Riabilitazzjoni mid-Droga u fl-1985 waqqaf l-ewwel Komunit\u00e0 Terapewtika g\u0127al dawk li jabbu\u017caw mid-droga f'Malta, ta bidu g\u0127all-ewwel Xelter residenzjali g\u0127all-ir\u0121iel kif ukoll g\u0127an-nisa, u feta\u0127 Dar g\u0127ar-riabilitazzjoni tal-Pri\u0121unieri bi problemi ta' droga.", "Monsinjur Grech kien il-Fundatur u l-ewwel \u010aermen tal-Fondazzjoni tal-Caritas g\u0127ar-Riabilitazzjoni tad-Drogati.", "G\u0127al 50 Sena huwa ttra\u017cmetta fuq ir-radju programmi ta' natura so\u010bjali, g\u0127a\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 u g\u0127al familja.", "Fl-1968, Monsinjur Grech \u0121ie nominat b\u0127ala Kappillan tal-Papa Pawlu VI, u fl-1981 in\u0127atar Prelat Onorarju tal-Papa \u0120wanni Pawlu II.", "Fl-1990, huwa sar Kanonku tal-Kapitlu tal-Katidral.", "Fl-1993, b'ri\u017cultat tax-xog\u0127ol siewi tieg\u0127u fil-qasam so\u010bjali u karitattiv, Monsinjur Grech \u0121ie nnominat Membru tal-Ordni Nazzjonali tal-Meritu tar-Repubblika ta' Malta.", "Fl-2012 ing\u0127ata l-Premju \u010aittadin Ewropew, li g\u0127alih kien innominat mill-EwroParlamentari Maltin Louis Grech u Dr Simon Busuttil.", "Fl-2013 sar Uffi\u010bjal tal-Ordni Nazzjonali tal-Meritu tar-Repubblika ta' Malta b'rikonoxximent tal-kontribut e\u010b\u010bezzjonali li ta g\u0127all-\u0121id tal-poplu Malti, spe\u010bjalment matul il-\u0127afna snin li mexxa l-Caritas Malta b'dedikazzjoni u impenn mal-batut u l-imwarrab fis-so\u010bjet\u00e0."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21665", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21665", "title": "Carol Peralta", "text": ["Carol Peralta", "Carol Peralta kien Ma\u0121istrat fil-Qrati Maltin u serva wkoll fi Qrati Internazzjonali.", "Imwieled fl-1953, Carol Peralta ggradwa b\u0127ala avukat fl-1975 u sar Ma\u0121istrat fil-Qrati Maltin fl-1990 fejn kien jisma' kaw\u017ci f'diversi \u0121urisdizzjonijiet.", "Fl-2002 huwa kien kiseb l-M.A. fid-Drittijiet Umani u d-Demokratizzazzjoni mill-Universita' ta' Malta.", "Grazzi g\u0127ax-xog\u0127ol siewi li huwa g\u0127amel huwa kien ing\u0127ata wkoll li jservi \u0121urisdizzjonijiet tal-Ewwel Istanza u dik tal-Qorti Suprema u anke kien mag\u0127\u017cul b\u0127ala wie\u0127ed mi\u017c-\u017cew\u0121 rappre\u017centanti internazzjonali fil-Kunsill \u0120uridiku tal-Kosovo fejn kellu g\u0127add ta' funzjonijiet.", "Carol Peralta irrappre\u017centa wkoll lil Malta fuq il-Kumitat tal-Kunsill tal-Ewropa fuq \"Sanzjonijiet Alternattivi u Mi\u017curi\" \u0121ewwa Strasburgu u huwa l-Kelliem Ewlieni f'seminars Ewro-Mediterranji fuq Li\u0121ijiet Ewropej u dwar Pratti\u010bi u Istituzzjonijiet fost affarijiet o\u0127ra.", "Dwar dan huwa tkellem f'diversi pajji\u017ci fil-fora internazzjonali fosthom f'Malta, Spanja, Franza, Gre\u010bja u l-Marokk.", "Huwa wkoll membru tal-Asso\u010bjazzjoni tal-Commonwealth dwar il-professjonalita' fil-Li\u0121i.", "F'\u0120unju 2003, Perlata in\u0127atar b\u0127ala Im\u0127allef Internazzjonali f'Mitrovica fil-Kosovo fejn kien ji\u0121\u0121udika ka\u017cijiet dwar il-Krimini tal-Gwerra.", "Huwa mag\u0127ruf ukoll g\u0127ax-xog\u0127ol tieg\u0127u b\u0127ala Im\u0127allef Internazzjonali fil-Qorti tal-Bosnia Herzegovina, ibba\u017cat f'Sarajevo.", "F'April 2004, Peralta in\u0127atar b\u0127ala Im\u0127allef fil-Qorti Suprema tal-Kosovo, fejn xog\u0127lu kien li jippresiedi l-Kamra Spe\u010bjali li kienet in\u0127atret dwar materji tal-istess Kosovo fejn serva wkoll ta' Im\u0127allef Kap ta' din il-Belt sa Jannar tal-2008.", "Fl-1990, id-Deputat Parlamentari Wenzu Mintoff ressaq mozzjoni biex Peralta jitne\u0127\u0127a minn Ma\u0121istrat imma din twaqqg\u0127et.", "Il-\u0121urnal Alternattiva kien allega li Peralta kien membru tal-Ma\u017cunerija.", "L-istess \u0121ara fl-1994 wara mozzjoni mressqa mill-Prim Ministru Eddie Fenech Adami.", "Fl-2003, Peralta telaq min Malta u beda jservi ta' Im\u0127allef Internazzjonali.", "Wara nuqqas ta' kwa\u017ci disa' snin, f'Mejju 2012, Peralta re\u0121a' bedja jservi fl-irwol ta' \u0121udikant fil-Qrati Maltin.", "F'komunikat ma\u0127ru\u0121 mill-Uffi\u010b\u010bju tal-Prim Im\u0127allef, t\u0127abbar li l-Ma\u0121istrat Peralta kien se jibda x-xog\u0127ol ta' \u0121udikant u \u0121ie assenjat l-inkjesti li kienu tal-Ma\u0121istrat Jacqueline Padovani, li saret Im\u0127allef, kif ukoll il-kaw\u017cI pendenti tag\u0127ha, i\u017cda esklu\u017ci l-kumpilazzjonijiet pendent li jinvolvu kaw\u017ci ta' minorenni.", "Minbarra g\u0127add ta' kumpilazzjonijiet huwa \u0127a ta\u0127t idejh id-Distretti tal-Mosta u l-Imsida, u l-kaw\u017ci dwar ix-xog\u0127ol, inklu\u017c dawk tal-ETC.", "Fl-2013, il-Ma\u0121istrat Peralta kien fi\u010b-\u010bentru ta' kontroversja dwar festin tal-Milied f'awla tal-Qorti.", "Dakinhar Dr Peralta kien ordna l-arrest ta' wie\u0127ed mill-\u0121urnalisti tat-Times of Malta li kien qed jinvestiga l-ka\u017c.", "Skont Peralta, dan wara li Ivan Martin ipprova jie\u0127u ritratt u meta staqsieh min hu, ma identifikax ru\u0127u mill-ewwel u qallu \"I am nobody.\"", "Dan il-ka\u017c g\u0127adu quddiem il-Kummissjoni g\u0127all-Amministrazzjoni tal-\u0120ustizzja.", "Nhar is-26 ta' Awwissu 2015, Peralta irtira minn Ma\u0121istrat f'ittra li bag\u0127at lill-Uffi\u010b\u010bju tal-President ta' Malta.", "Fl-ittra tal-irtirar, Dr Peralta qal li dde\u010bieda li jitrtira wara numru kbir ta' di\u017cappunti u di\u017cillu\u017cjonijiet fil-kamp nazzjonali.", "\u017bied jg\u0127id li meta j\u0127ares lura hu sodisfatt g\u0127ad-diversi \u0127atriet tieg\u0127u fl-og\u0127la postijiet \u0121uridi\u010bi f'pajji\u017ci o\u0127ra u f'istituzzjonijiet internazzjonali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21667", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21667", "title": "J.J. Cremona", "text": ["J.J. Cremona", "John J. Cremona (ix-Xag\u0127ra, G\u0127awdex, is-6 ta' Jannar 1918 - ) huwa \u0121urista u poeta Malti.", "Hu \u0121urista fl-oqsma sew nazzjonali kemm internazzjonali u kien hu li fassal il-Kostituzzjoni ta' Malta meta Malta kisbet l-Indipendenza mir-Renju Unit fl-1964.", "Kien Prim Im\u0127allef u Vi\u010bi President tal-Qorti Ewropea g\u0127ad-Drittijiet tal-Bniedem.", "Huwa wkoll l-awtur ta' g\u0127add ta' pubblikazzjonijiet ta' xejra kostituzzjonali, u anke kotba ta' poe\u017ciji.", "Cremona kiteb poe\u017cija bi tliet lingwi (Taljan, Ingli\u017c u Malti).", "Il-kittieb \u017bebbu\u0121i Frans Sammut, lil John J Cremona jsejja\u0127lu Missier il-poe\u017cija Maltija moderna.", "Cremona \u0127are\u0121 seba' kotba tal-poe\u017cija li huma: Eliotropi , Songbook of the South, Malta Malta (bl-Ingli\u017c fl-1992), Mas- Seb\u0127 G\u0127asafar (bil-Malti fl-2004), Ekwinozju (bil-Malti fl-2006), Poesie-Poems-Poe\u017ciji (fi tliet ilsna fl-2009) u Il-Kantiku tax-Xag\u0127ra (2012).", "Cremona beda l-karriera poetika tieg\u0127u qabel il-gwerra, l-ewwel f'Malta u mbag\u0127ad f'Ruma mnejn kiseb id-Dottorat fil-Letteratura.", "Hemm ukoll kien jippubblika l-poe\u017ciji tieg\u0127u bit-Taljan f'xi w\u0127ud mill-a\u0127jar rivisti, reba\u0127 darbtejn premju fil-Mostra Nazionale di Poesia Contemporanea u \u0121ie tradott bil-Fran\u010bi\u017c minn Jeanne Tisseau f'La Revue Nationale ta' Brussell, li ddeskrivietu b\u0127al wie\u0127ed mill-kapijiet tal-moviment letterarju \u017cag\u0127\u017cug\u0127.", "Ta' min jg\u0127id li l-poe\u017ciji tieg\u0127u (bl-Ingli\u017c) dehru wkoll f'xi w\u0127ud mill-a\u0127jar rivisti Ingli\u017ci, Awstraljani u Amerikani kif ukoll kien \u0121ie mistieden biex ikun il-poeta li jirrappre\u017centa lil Malta fl-Antolo\u0121ija presti\u0121ju\u017ca tal-English Association, Commonwealth Poems Today, u dan lura fis-sena 1967.", "Cremona kien g\u0127al bosta snin Vi\u010bi President tal-International Poetry Society tal-Ingilterra meta kellha b\u0127ala President tag\u0127ha lil Christopher Fry.", "Poe\u017cija tieg\u0127u kienet \u0121iet moqrija mill-Poet Laureate Ingli\u017c Cecil Day-Lewis fl-1969, u xi snin wara, fl-1992, wa\u0127da mill-poe\u017ciji tieg\u0127u tal-Gwerra, li iktar tard kienet \u0121iet ukoll immu\u017cikata minn Charles Camilleri, kienet inqrat mir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta t-Tieni waqt l-Inawgurazzjoni Uffi\u010bjali tas-Siege Bell Memorial.", "ISBN:9990900868 (ISBN13: 9789990900866)", "http://www.taktos.net/Files/Booklist.pdf", "Dr Carlo Antonio Barbaro was succeeded by his son in 1798, then succession passed from father to son untill 1971, when the title was succeeded by the eldest daughter Beatrice Crispo-Barbaro.", "Beatrice married in 1949 to his Honour Prof. J.J Cremona K.M, LL.D and have three children.", "The Marchioness di San Giorgio had passed away in February, 2001, and is succeeded by her only 'son' Dr Anthony Cremona Barbaro L.L.D as the 9th Marquis di San Giorgio (St.George)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21673", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21673", "title": "Joe Debono Grech", "text": ["Joe Debono Grech", "Joe Debono Grech (17 ta' Settembru 1939) kien Ministru fil-Gvern Laburista tat-tmeninijiet u fis-sentejn ta' Alfred Sant.", "Kien Deputat Mexxej ghall-Affarijiet tal-Partit mill-1989 sal-1992, qabel George Abela.", "Fl-a\u0127\u0127ar le\u0121islatura tieg\u0127u fil-Parlament Malti (2013-2017), huwa kien l-ixje\u0127 Membru Parlamentari u l-iktar wie\u0127ed li kien ilu jitla' fil-Parlament Malti sa mill-1971.", "Kien Direttur Mani\u0121erjali tal-Medserv bejn l-1976 u l-1987.", "Okkupa diversi karigi fil-General Workers' Union, fosthom Segretarju g\u0127al G\u0127awdex.", "Qabel dahal fil-politika huwa kien ghalliem f'Saint Joseph Institute.", "Debono Grech beda l-karriera politika tieg\u0127u fil-Partit Laburista fl-1958 b\u0127ala Segretarju, kif ukoll membru tal-E\u017cekuttiv Nazzjonali u aktar tard b\u0127ala President ta' diversi sezzjonijiet tal-partit.", "Fl-1989 huwa kien elett b\u0127ala Deputat Mexxej g\u0127all-Affarijiet tal-Partit.", "Debono Grech kien Segretarju Propaganda tal-Partit Laburista mill-1970 sal-1987.", "\u0120ie elett ghall-ewwel darba fil-Parlament Malti fl-1976 u baqa' dejjem ji\u0121i elett kull elezzjoni, sa dik tal-2013, l-a\u0127\u0127ar wa\u0127da li kkontesta.", "Fl-1983 in\u0127atar mill-Perit Dom Mintoff, Ministru tal-Korpi Parastatali u Investiment u aktar tard \u0121ie fdat lilu l-portafoll tal-Agrikoltura u Sajd.", "Fl-1996 li huwa n\u0127atar Ministru tat-Trasport u l-Portijiet fil-gvern immexxi minn Alfred Sant.", "Wara l-2003 huwa kien l-Kelliem Ewlieni u Shadow Minister g\u0127all-Ajruport Internazzjonali ta' Malta u s-Sigurt\u00e0.", "Fl-2008 sar Shadow Minister tad-Difi\u017ca u l-Portijiet u kien ir-rappre\u017centant tal-Partit Laburista fil-Kunsill tal-Ewropa u membru tas-Socialist Bureau.", "Huwa ng\u0127ata \u0120ie\u0127 ir-Repubblika fl-2017."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21674", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21674", "title": "Joe Mizzi", "text": ["Joe Mizzi", "Joe Mizzi jokupa l-kariga ta` Ministru tal-Energija u l-Immanigjar tal-Ilma u ilu f'din il-posizjoni minn Gunju tal-2017.", "Hu kien jokupa il-kariga ta` Minsistru tat-Trasport u Infrastruttura minn l-2013 sa nofs l-2017.", "Mizzi ilu jirrapre\u017centa lil Partit Laburista fil-Parlament Malti sa mill-1987.", "G\u0127al \u0127afna snin huwa serva b\u0127ala whip tal-Grupp Parlamentari Laburista anki fi\u017c-\u017cmien diffi\u010bli meta fl-1998 Dom Mintoff ma kienx qed jivvota man-na\u0127a tal-Gvern Laburista.", "Serva ukoll fuq diversi kumitati parlamentari u f'diversi strutturi tal-Partit Laburista.", "Mill-1989 sal-2013, serva b\u0127ala Segretarju tal-Grupp Parlamentari u Membru tal-Amministrazzjoni tal-Partit Laburista.", "Serva wkoll bhala Ministru bla Portafoll fil-Gvern Laburista ta' Alfred Sant bejn l-1996 u l-1998.", "F'diversi okka\u017cjonijiet irrapre\u017centa lil pajji\u017c kif ukoll lil Partit Laburista f'diversi fora re\u0121jonali kif ukoll internazzjonali.", "\u0126adem fl-oqsma tal-protezzjoni tar-ri\u017corsi u ambjent, l-ener\u0121ija, it-trasport u l-komunikazzjoni, il-qasam marittimu, il-protezzjoni \u010bivili u l-esplorazzjoni g\u0127a\u017c-\u017cejt.", "Wara l-Elezzjoni \u0120enerali 2013 huwa n\u0127atar Ministru tat-Trasport u Infrastruttura.", "Mizzi g\u0127andu g\u0127al qalbu il-wirt storiku filwaqt li kien u g\u0127adu attiv f'diversi g\u0127aqdiet u so\u010bjetajiet kulturali u mu\u017cikali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21675", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21675", "title": "Charles Mangion", "text": ["Charles Mangion", "Charles Mangion huwa Deputat Parlamentari tal-Partit Laburista.", "Huwa serva ta' \u010aermen tal-Enemalta bejn l-2013 u l-2014.", "Kien Deputat Mexxej tal-Partit Laburista bejn l-2003 u l-2008.", "In-Nutar Mangion twieled fl-14 ta' Novembru 1952.", "Hu mizzewweg lil Carmen, xebba Schembri, u ghandu tlett'itfal \u2013 Malcolm, Marie Claire u Gabriella.", "Joqghod Hal Luqa.", "In-Nutar Mangion studja fl-Universit\u00e1 ta' Malta fejn iggradwa b' BA Honours fl-1974 u kiseb dottorat fil-ligi fl-1982.", "Hu jipprattika bhala Nutar f'ufficcju legali flimkien ma' ibnu Dr Malcolm Mangion.", "In-Nutar Mangion dahal fil-politika minn kmien meta fl-1975 issie\u0127eb mal-ferg\u0127a taz-zghazagh tal-Partit Laburista.", "Kien elett fil-Parlament ghall-ewwel darba fl-1987 u baqa' jkun elett f'kull elezzjoni generali minn dak iz-zmien.", "Okkupa karigi b'mod regolari fl-amministrazzjoni tal-Partit Laburista u kien Deputat Segretarju Internazzjonali bejn l-1981 u l-1991.", "Wara l-elezzjoni tal-1992 li ntrebhet mill-Partit Nazzjonalista, in-Nutar Mangion inhatar Deputat Speaker b'vot unanimu tal-Parlament.", "Bejn l-1992 u l-1994 kien Shadow Minister ghall-Industrija, waqt li bejn l-1994 u l-1996 kien Shadow Minister fuq l-Affarijiet Interni u l-Gvern Lokali.", "Fl-1996 in-Nutar Mangion inhatar Ministru tal-Gustizzja u l-Gvern Lokali fil-gvern gdid Laburista.", "Fl-2003 n-Nutar Mangion inhatar Deputat Mexxej tal-Partit Laburista ghall-Affarijiet Parlamentari u serva wkoll bhala Shadow Minister tal-Finanzi.", "Fl-2008 nhatar Kap tal-Oppozizzjoni sakemm Joseph Muscat intghazel bhala Mexxej tal-Partit Laburista.", "Fl-2010 n-Nutar Mangion in\u0127atar mill-Mexxej Laburista Dr Joseph Muscat bhala Shadow Minister g\u0127all-Ekonomija u s-Servizzi Finanzjarji u l-Penzjonijiet.", "In-Nutar baqa' jservi wkoll b\u0127ala chairperson tal-Kumitat tal-Kontijiet Pubbli\u010bi.", "Huwa re\u0121a' da\u0127al fil-Parlament b'elezzjoni ka\u017cwali fil-15 t'April 2014, wara li \u017cvojta s-si\u0121\u0121u ta' Marie Louise Coleiro Preca li n\u0127atret President tar-Repubblika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21676", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21676", "title": "Konrad Mizzi", "text": ["Konrad Mizzi", "Dr. Konrad Mizzi (Ra\u0127al \u0120did, 4 ta' Novembru 1977) huwa l-Ministru tat-Turi\u017cmu ta' Malta.", "Huwa kien il-Ministru tal-Ener\u0121ija u l-Konservazzjoni tal-Ilma bejn 2013 u 2014, il-Ministru tal-Ener\u0121ija u tas-Sa\u0127\u0127a bejn 2014 u 2016.", "Iggradwa b'distinzjoni mill-Universit\u00e0 ta' Nottingham fil-Masters u d-Dottorat fl-iStrategic Management.", "Huwa kien kiseb ukoll il-Ba\u010bellerat fix-Xjenza mill-Universit\u00e0 ta' Malta u g\u0127andu Diploma fil-Finanzi.", "Mizzi kien ing\u0127ata Chevening Scholarship.", "Qabel ma da\u0127al fil-politika, Mizzi mexxa pro\u0121etti ewlenin kemm f'Malta kif ukoll fl-Ingilterra, fl-oqsma tal-ener\u0121ija, infrastruttura, telekomunikazzjoni u promozzjoni tal-industrija.", "Huwa kien partner u kap tas-sezzjoni tal-ener\u0121ija u infrastruttura g\u0127ar-re\u0121jun tal-Ewropa, Lvant Nofsani u l-Afrika (EMEA) tal-kumpanija Pcubed.", "Qabel dan Mizzi kellu karigi g\u0127oljin fi \u0127dan Deloitte and Touche u kien Direttur tal-Programmi tal-British Telecom (Moorhouse) fir-Renju Unit.", "Fl-Ingilterra mexxa diversi pro\u0121etti fis-settur tal-ener\u0121ija.", "\u0126adem ukoll ma' kapijiet ta' gvernijiet re\u0121jonali biex titjieb il-qag\u0127da f'in\u0127awi li g\u0127adhom qed ji\u017cviluppaw.", "F'Malta, Mizzi kien minn ta' quddiem fit-tim li waqqaf il-Malta Enterprise.", "Kien ing\u0127aqad mal-Uffi\u010b\u010bju tal-Prim Ministru fi \u017cmien Gvern Nazzjonalista b\u0127ala konsulent dwar management fejn mexxa diversi pro\u0121etti, fosthom dak ta' public-private partnership biex titjieb id-dehra madwar it-toroq u r-roundabouts madwar Malta.", "Kien ukoll Chief Information Officer tal-Enemalta.", "Fl-2013 \u0127are\u0121 g\u0127all-elezzjoni f'isem il-Partit Laburista wara li \u0121ie avvi\u010binat mill-Mexxej tal-Partit Joseph Muscat.", "Huwa tela' fil-Parlament u n\u0127atar Ministru tal-Ener\u0121ija u l-Konservazzjoni tal-Ilma.", "Wara r-reshuffle li saret f'April 2014, \u017cdiedlu ukoll id-dikasteru tas-Sa\u0127\u0127a wara r-ri\u017cenja ta' Godfrey Farrugia.", "Fi Frar 2016, huwa n\u0127atar Deputat Mexxej g\u0127all-Affarijiet tal-Partit Laburista, wara li Toni Abela \u0121ie nnominat mill-Prim Ministru g\u0127al membru tal-Qorti Ewropea tal-Awdituri.", "Fit-28 ta' April 2016, wara li ismu deher fl-hekk imsej\u0127a \"Panama Papers\", il-Ministru Konrad Mizzi tne\u0127\u0127ewlu l-qasam tal-ener\u0121ija u s-sa\u0127\u0127a u sar Ministru bla portafoll li jaqa' direttament ta\u0127t il-Prim Ministru.", "Il-Prim Ministru nnifsu, Joseph Muscat, \u0127a r-responsabbilt\u00e0 tas-settur tal-ener\u0121ija.", "Xog\u0127ol Konrad Mizzi sar dak li jie\u0127u \u0127sieb pro\u0121etti partikolari li jkunu assenjati direttament mill-Prim Ministru, partikolarment fil-qasam tal-ener\u0121ija.", "Fl-istess jum t\u0127abbar li Mizzi kien se jirri\u017cenja minn Deputat Mexxej tal-Partit Laburista u g\u0127alhekk re\u0121a' nbeda l-pro\u010bess tal-g\u0127a\u017cla.", "Mizzi huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Sai, ta' nazzjonalit\u00e0 \u010aini\u017ca, u g\u0127andu \u017cew\u0121t itfal."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21690", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21690", "title": "Opossum sor\u010bid twil tal-Andi", "text": ["Opossum sor\u010bid twil tal-Andi", "L-Opossum sor\u010bid tal-Andi jew opossum sor\u010bid tal-kondor mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Caenolestes condorensis\" huwa mammiferu marsupjal \u017cg\u0127ir tal-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum sor\u010bid notturn u solitarju huwa la\u0127\u0127ar spe\u010bi li \u0121iet skoperta u xjentifikament deskritta fost is-6 spe\u010bi e\u017cistenti.", "Din l-ispe\u010bi hija simili \u0127afna tal-ispe\u010bi l-o\u0127rajn li qeg\u0127din mi\u0121burin fl-istess \u0121eneru {\"Caenolestes\"} g\u0127alkemm ta' daqs kemmxejn akbar.", "It-tul totali huwa ta' 260 millimetru (ir-ras u l-\u0121isem 130 millimetru u d-denb ta' 130 millimetru ie\u0127or), filwaqt il-pi\u017c totali huwa ta' madwar 48 gramma.", "In-nisa ta' dan il-marsupjal ma g\u0127andhomx marsupju.", "L-Opossum sor\u010bid tal-Andi huwa marsupjal karnivoru u g\u0127andu dieta bba\u017cata fuq varjet\u00e0 ta' insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar.", "L-Opossum sor\u010bid tal-Andi g\u0127andu firxa limitata \u0127afna u jinsab biss fuq il-fruntiera bejn l-Ekwador u l-Peru f' lokalit\u00e0 wa\u0127da biss, f' Achupallas (03\u00b027'S, 78\u00b021'W), Cordillera del C\u00f3ndor.", "L-istat ta' konservazzjoni ta' din l-ispe\u010bi g\u0127adu m'huwiex ikklassifikat fil-lista l-\u0127amra tal-Unjoni Internazzjonali g\u0127al-Konservazzjoni tan-Natura (IUCN red list)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21723", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21723", "title": "Lorry Sant", "text": ["Lorry Sant", "Lorry Sant (ir-Ra\u0127al \u0120did, 26 ta' Di\u010bembru 1937 - 5 ta' Ottubru 1995) kien Ministru tax-Xog\u0127ol u tal-Isports fil-Gvernijiet Laburisti mmexxija minn Dom Mintoff bejn l-1971 u l-1987, u kien jissemma \u0127afna b\u0127ala su\u010b\u010bessur ta' Dom Mintoff b\u0127ala mexxej tal-Partit.", "Bin \u0120anni, li kien is-Segretarju tal-ewwel Kumitat Laburista tar-Ra\u0127al \u0120did u \u0126al Tarxien wara l-irvellijiet tas-Sette Giugno tal-1919, u Mary, imwielda Consiglio.", "Sant \u0127a l-ewwel edukazzjoni tieg\u0127u fl-Iskola St. Michael u fl-Istitut Tekniku qabel da\u0127al it-Tarzna.", "Minn meta kien g\u0127adu daqsxejn ta' tifel kien di\u0121\u00e0 beda jikkanvassja g\u0127all-kandidati tal-Partit Laburista tat-Tielet distrett elettorali.", "Huwa nnifsu da\u0127al fil-politika fil-\u0127amsinijiet u fl-1958 in\u0127atar Segretarju \u0120enerali tal-'Labour League of Youths', fejn wara n\u0127atar editur tal-gazzetta bl-Ingli\u017c 'The Struggle', l-organu tal-g\u0127aqda ta\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 Laburisti.", "Fid-9 ta' April 1960, Lorry Sant ing\u0127ata l-Interdett wara li kiteb editorjal li fih ikkritika lill-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi fuq il-Pastorali ta' Frar tal-istess sena.", "Il-gazzetta kienet twaqqfet ukoll wara d-disa' \u0127ar\u0121a tag\u0127ha, i\u017cda Sant baqa' jag\u0127ti l-kontribut tieg\u0127u fil-pubblikazzjoni tal-Partit Laburista 'The Knight' li beda jo\u0127ro\u0121 fl-1960.", "Sena wara, l-E\u017cekuttiv Nazzjonali tal-Partit Laburista, li kien \u0127are\u0121 jikkundanna lill-Isqfijiet g\u0127all-atte\u0121\u0121jament tag\u0127hom fil-\u0121lieda ta' Malta mal-Gvern Ingliz, kien ing\u0127ata l-Interdett ukoll.", "Fl-1964, l-Arcisqof Gonzi ne\u0127\u0127a l-Interdett minn fuq il-Partit Laburista u minn fuq Lorry Sant.", "Barra l-inkwiet politiku-reli\u0121ju\u017c, kien hemm inkwiet ie\u0127or, it-theddid g\u0127at-telfien ta' aktar imjiegi fit-Tarzna mill-Gvern Ingli\u017c.", "Lorry Sant kien minn ta' quddiem f'din il-\u0121lieda.", "Huwa kien intg\u0127a\u017cel minn \u0127addiema b\u0127alu b\u0127ala l-ewwel segretarju tag\u0127hom, tat-Taqsima tal-Metall tal-General Workers Union, f'Mejju 1961.", "Kienet bi\u010b\u010ba xog\u0127ol iebsa g\u0127at-taqsima tal-metall, g\u0127ax il-Gvern Ingli\u017c kien \u0127a d-de\u010bizjoni li jg\u0127addi r-responsabbilit\u00e0 tat-Tarzna lil kumpanija privata Ingli\u017ca.", "L-g\u0127an tal-Gvern Ingli\u017c deher \u010bar.", "Ried jg\u0127addiha lil kumpanija privata biex flok jag\u0127ti s-sensji hu, tag\u0127tihom il-kumpanija privata.", "Sant tela' fil-Parlament fl-Elezzjoni tal-1962 mit-Tielet Distrett.", "Flimkien ma' Rokku Abdilla, kienu l-uni\u010bi \u017cew\u0121 \u0127addiema tat-Tarzna fost is-sittax-il Deputat Laburista wara l-elezzjoni tal-1962, li fiha l-Partit Laburista kien interdett mill-Knisja.", "Fl-1964, mar il-Kajr fuq stedina tal-President Nasser li offra r-radju biex permezz tieg\u0127u l-Partit Laburista jkun jista' jsemma le\u0127nu.", "Sant re\u0121a' tela' fl-elezzjonijiet tal-1966 u tal-1971.", "Fl-1971, Lorry Sant in\u0127atar b\u0127ala Ministru tax-Xog\u0127lijiet Pubbli\u010bi.", "Fl-1972 akkumpanja lil Mintoff fi \u017cjara fi\u010b-\u010aina.", "Fl-1976 \u017cdiedlu wkoll l-Isport mal-Ministeru tieg\u0127u, u fl-1983 anke d-Djar.", "Bejn Di\u010bembru 1981 u Settembru 1983 kien Ministru tal-Intern.", "Fi \u017cmienu sar \u0127afna xog\u0127ol fosthom l-Istadium Nazzjonali tal-Futbol Ta' Qali u l-Padiljun tal-Isports f'Kordin kif ukoll il-pro\u0121ett ta' Dar il-Mediterran g\u0127all-Konferenzi.", "Fl-1987, ikkontesta l-a\u0127\u0127ar elezzjoni tieg\u0127u u tela' mir-raba' distrett.", "Sant kien ikkritikat g\u0127all-istil ta' tmexxija tieg\u0127u deskritt b\u0127ala aggressiv.", "B\u0127ala Membru Parlamentari, kien sikwit jo\u0127loq tensjoni u akku\u017cat li jkun vjolenti lejn l-Oppo\u017cizzjoni Nazzjonalista.", "Fid-Diskors tal-Oppo\u017cizzjoni g\u0127all-Budget tal-1987, il-Kap tal-Oppo\u017cizzjoni Eddie Fenech Adami kien irrefera g\u0127an-numru ta' avvenimenti vjolenti, partikolarment il-qtil ta' Raymond Caruana u l-\u0127ruq tat-\"Times of Malta\"; fil-Parlament n\u0127olqot tensjoni kbira, tant li l-Ministru Lorry Sant avvi\u010bina lil Fenech Adami u qattag\u0127lu l-karti li kien qed jaqra u waddabhom mal-art.", "Fl-istess okka\u017cjoni, il-President tal-Kamra kellu jissospendi s-seduta.", "Fl-1990, il-Kummissjoni kontra l-Korruzzjoni qalet li kien hemm provi bi\u017c\u017cejjed ta' korruzzjoni fil-qasam tal-bini meta Sant kien Ministru, u l-Bord tal-Vi\u0121ilanza tal-Partit Laburista issospendieh minn kull attivit\u00e0 tal-Partit.", "Fl-1992 ma t\u0127alliex jikkontesta mill-Partit Laburista.", "Is-sospensjoni tieg\u0127u tne\u0127\u0127iet mill-Mexxej tal-Partit Dr. Alfred Sant fl-24 ta' April 1995 meta Lorry Sant kien marid bil-kan\u010ber.", "Sant kien i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Carmen, imwielda Pace, fl-1968 u ma kellhomx tfal.", "Fit-tmeninijiet kien hemm ka\u017c forsi uniku fl-istorja tal-Parlament Malti meta kien hemm tlieta mill-istess familja fil-Parlament, Lorry Sant, martu Carmen, u \u0127uh Salvu.", "Fl-10 ta' Frar 2000, kien inawgurat monument f'\u0121ie\u0127u fi \u0121nien imsemmi g\u0127alih f'Ra\u0127al \u0120did."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21724", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21724", "title": "Chordata", "text": ["Chordata", "Il-Kordati (\"Chordata\", Bateson 1885) jirrappre\u017centaw phylum ta' annimali li fih organi\u017cmi ta' \u0127afna forom u komplessit\u00e0, b\u0127all-Vertebrati, l-Urokordati u \u010b-\u010aefalokordati.", "Dan il-phylum hu bba\u017cat fuq struttura interna forma ta' bastun ta' support mag\u0127ruf b\u0127ala \"notokorda\".", "L-Urokordati - jew Tunikati - huma orani\u017cmi \u017cg\u0127ar tal-ba\u0127ar, sessili u filtraturi, li jibdew b\u0127ala larvi planktoni\u010bi li je\u0127lu ma' qieg\u0127 il-ba\u0127ar u meta jsiru adulti ji\u017cviluppaw f'forma ta' borza miksija minn qoxra protettiva msej\u0127a \"tunika\".", "L-ascidiacea huma e\u017cempju ta' dawn.", "I\u010b-\u010aefalokordati, huma wkoll annimali tal-ba\u0127ar, imma \u0121isimhom, twil minn 3 sa 5 \u010bm, g\u0127andu g\u0127amla tawwalija, bil-ponta fit-truf, qishom \u0127uta bir-ras mhux \u017cviluppata.", "Huma g\u0127awwiema dag\u0127jfa li jqattg\u0127u l-parti l-kbira ta' \u0127ajjithom i\u0127affru fir-ramel tal-kosti o\u010beani\u010bi, biex jindifnu u jieklu permezz tal-filtrazzjoni mill-parti ta' quddiem li j\u0127allu barra r-ramel.", "It-tielet grupp ta' Kordati hu rappre\u017centat mill-Kranjati, annimali li permezz ta' pro\u010bess ta' \u010befalizzazzjoni \u017cviluppaw ras distingwibbli sew mill-bqija tal-\u0121isem.", "Il-grupp tal-Kranjati fih il-missini (Myxini) \u0127ajjin u s-subphylum tal-Vertebrati, organi\u017cmi i\u017cjed kumplessi li adattaw ru\u0127hom g\u0127al kull tip ta' ambjent: ilma (il-\u0127ut), arja (l-g\u0127asafar) u art (Anfibi, Rettili u Mammiferi).", "Minkejja li dawn it-tliet gruppi juru xi differenzi morfolo\u0121i\u010bi, meta nanalizzawhom i\u017cjed bir-reqqa naraw li fir-realt\u00e0, huma i\u017cjed qrib xulxin mill-punto di vista filo\u0121enetiku.", "Infatti il-Kordati kollha b'simmetrija bilaterali, juru, almenu f'wie\u0127ed mill-fa\u017cijiet tal-i\u017cvilupp tag\u0127hom, xi \"sinapomorfiji\", strutturi omolo\u0121i \u0121ejjin matul l-evoluzzjoni minn antenat wie\u0127ed komuni u juru l-parentela dritt minn g\u0127andu (takson monofiletiku).", "Wa\u0127da minn dawn l-omol\u0121iji, dik li tag\u0127ti l-isemm lill-phylum, hi l-korda dorsali jew in-\"notokorda\".", "Din hi bastun f'nofs id-da\u0127ar mag\u0127mul minn materja elastika li fiha \u010belluli g\u0127onja fil-gliko\u0121enu.", "Ja\u0121ixxi ta' support u x'ji\u0121ri minnu matul l-i\u017cvilupp ivarja skont il-grupp:", "Is-sistema nervu\u017ca tal-kordati tibda tie\u0127u l-forma fuq id-dahar tal-korda fl-embrijun; l-ewwel tifforma, fuq id-denb, il-plakka newrali, li minnu ji\u017cviluppa it-tubu newrali.", "Fil-vertebrati, fit-tarf oppost tat-tubu jifforma l-mo\u0127\u0127; fi\u010b-\u010befalokordati, dan it-tarf isir ikbar biss.", "F'kull ka\u017c, in-nervi periferi\u010bi jibdew mit-tubu newrali.", "Fil-vertebrati, it-tubu newrali hu protett mill-vertebri, u l-mo\u0127\u0127 hu protett mill-kranju.", "Is-segmenti tal-muskolu qeg\u0127din wara xulxin u simmetrikament fil-\u0121nub tal-korda.", "Fl-embrijun, it-tratt ta' wara tat-tubo di\u0121erenti (li jissejja\u0127 ukoll il-farin\u0121i brankjali) jikkomunika ma' barra permezz ta' xi fet\u0127iet, li fil-ka\u017c tal-\u0127ut jibqg\u0127u hemm anki fl-istadju adult b\u0127ala gar\u0121i.", "Fil-kordati l-o\u0127ra matul l-i\u017cvilupp ji\u0121u sostitwiti mill-pulmun.", "Fuq in-na\u0127a ta' ta\u0127t tal-farin\u0121i brankjali hemm radda msej\u0127a d-doxxa brankjali.", "Din hi miksija bil-muku li ja\u0121\u0121ixxi biex i\u017comm l-organi\u017cmi mikroskopi\u010bi ji jservu ta' ikel.", "Fil-vertebrati, id-doxxxa brankjali minflok, tinfired mit-tubu di\u0121erenti biex tinbidel fit-tirojde.", "Il-kordati kollha jixxibhu fil-fazi embrijonali u jesibixxu l-istess distribuzzjoni tal-organi (sistema nervu\u017ca, denb, aorta dorsali, tubu di\u0121erenti u l-va\u017c tad-demm prin\u010bipali, li hu il-qalb fil-ka\u017c tal-vertebrati).", "Fl-i\u017cvilupp tal-embriju, il-morfolo\u0121ija tinbidel fl-ispe\u010bi diversi.", "Tradizzjonalment Cephalochordata u Craniata kienu mi\u0121burin fil-klad \"Euchordata\", li kellu jkun il-grupp \u0127u Tunicata/Urochordata.", "I\u017cjed ri\u010bentement, Cephalochordata kien meqjus b\u0127ala grupp \u0127u \"Olfactores\", li jinkludi l-kranjati u t-tunikati.", "Il-kustjoni g\u0127adha mhijiex de\u010bi\u017ca.", "Din l-iskema ttie\u0127det mit-tielet edizzjoni ta' \"Vertebrate Palaeontology\".", "Il-kordarti invertebrati huma me\u0127uda minn \"Fishes of the World\".", "Waqt li hi mfassla biex tirrifletti r-relazzjonijiet evoluttivi (simili g\u0127al kladogramma), tirretieni fiha l-kategoriji tradizzjonali u\u017cati fit-tassonomija Linnejana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21740", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21740", "title": "Opossum bugeddum", "text": ["Opossum bugeddum", "Mammiferi marsupjali karnivori notturni ta' daqs \u017cg\u0127ir mifruxa mal-Amerika ta' isfel.", "L-opossumi bugdiedem, huma mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala l-opossumi firien.", "Min\u0127abba l-ambjent diffi\u010bli li jg\u0127ixu fi\u0127, il-mammolo\u0121isti ma tantx jafu fuqhom u tradizzjonalment kien ma\u0127sub li huma rari \u0127afna.", "I\u017cda minn studji re\u010benti li saru \u0127are\u0121 li l-opossumi bugdiedem jistg\u0127u ikunu \u0127afna aktar komuni milli hu \u0121eneralment ma\u0127sub.", "Milli jidher dawn il-marsupjali jg\u0127ixu l-parti l-kbira ta' \u0127ajjithom f' toqob ta\u0127t l-art.", "L-opossumi bugdiedem jew opossumi firien, kif jg\u0127id l-isem komuni g\u0127andhom id-dehra ta' bugeddum u d-daqs simili ta' far \u017cg\u0127ir bejn 9 u 14-il cm.", "Dawn il-marsupjali mg\u0127ammra b' 4 saqajn \u017cg\u0127ar, b' wi\u010b\u010b twil g\u0127all-ponta, b' par g\u0127ajnejn \u017cg\u0127ar u b' denb irqiq, twil u muxg\u0127ar li kapa\u010bi jil\u0127aq nofs it-tul totali.", "In-nisa ma g\u0127andhomx marsupju u \u0121eneralment ikollhom minn 4 sa 7 pari \u017cej\u017ciet, dan ijvarja minn spe\u010bi g\u0127all-o\u0127ra.", "G\u0127alkemm l-opossumi bugdiedem g\u0127andhom par g\u0127ajnejn \u017cg\u0127ar b'vista bag\u0127tuta, huma ka\u010b\u010baturi attivi \u0127afna u jikka\u010b\u010baw insetti, \u0127niex u vertebrati \u017cg\u0127ar minn kmieni filg\u0127axija sa tard bil-lejl.", "Dan kollu jag\u0127mluh bl-g\u0127ajnuna ta' smieg\u0127 tajjeb u x-xag\u0127ar sensittiv li g\u0127andhom ma' wi\u010b\u010bhom.", "L-opossumi bugdiedem huma marsupjali nattivi tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsabu mifruxin fil-Venezwela, fil-Kolombja, fl-Ekwador, fil-Peru, fil-Bolivja, fl-Ar\u0121entina u fi\u010b-\u010aili.", "Dawn il-marsupjali jg\u0127ixu l-aktar fin na\u0127a tal-Punent tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel f' altitudni ta' bejn 2000 u 4000 metru.", "L-uniku spe\u010bi li jg\u0127ix f' altitudni ta' mhux aktar minn 1000m huwa l-opossum \u0121urdien ta' mnie\u0127ru twil (Rhyncholestes raphanurus).", "Huwa ma\u0127sub li l-ordni Paucituberculata infired kmieni \u0127afna mil-linja marsupjali an\u010bestrali.", "Sa mhux aktar minn 20 miljun sena ilu fl-Amerika t'isfel kien hemm minn ta' linqas 7 \u0121eneri, sfortunatament illum il-\u0121urnata baqa' 3 biss.", "L-opossumi \u0121rieden fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel g\u0127andhom l-istess ni\u010b\u010ba ekolo\u0121ika li g\u0127andhom il-mammiferi tal-ordnijiet Erinaceomorpha, Soricomorpha u Afrosorcida fuq kontinenti o\u0127ra.", "Dan kollu jag\u0127ti l-\u0127jiel li l-opossumi \u0121rieden twil imorru lura fi\u017c-\u017cmien meta il-kontinet tal-Amerika t'isfel kien kontinet g\u017cira.", "G\u0127alkemm fil-familja Caenolestidae hemm 6 spe\u010bi mag\u0127rufa, Bublitz fl-1987 g\u0127adda su\u0121\u0121eriment, li jkun hemm 2 spe\u010bi kemm fil-\u0121eneru \"Lestoros\" (\"Lestoros inca\" u \"Lestoros gracilis\") u kemm fil-\u0121eneru \"Rhyncholestes\" (\"Rhyncholestes raphanurus\" u \"Rhyncholestes continentalis\").", "Madankollu il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-mammolo\u0121isti ma jimxux ma' din il-klassifikazzjoni ta' Bublitz u ja\u010b\u010bettaw spe\u010bi wa\u0127da biss f' kull \u0121eneru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21741", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21741", "title": "Opossum bugeddum Peruvjan", "text": ["Opossum bugeddum Peruvjan", "L-Opossum bugeddum Peruvjan (\"Lestoros inca\"), jew kif isibu\u0127 ukoll Opossum far tal-Inka, huwa wie\u0127ed minn 6 spe\u010bi ta' opossumi bugdiedem li g\u0127adhom \u0127ajjin illum.", "Huwa pjuttost uniku wkoll fost l-ispe\u010bi tal-ordni Paucituberculata u g\u0127alhekk qieg\u0127ed fil-\u0121eneru \"Lestoros\" g\u0127alih wa\u0127du.", "L-opossum bugeddum Peruvjan g\u0127andu l-pil twil u \u0127afif li jista jkun jew ta' lewn kannella skur \u0127afna uniformi (kulimkien) jew inkella ta' lewn kannella skur fuq id-dahr u ji\u010b\u010bara lejn in-na\u0127a ta' ta\u0127t i\u017c-\u017caqq.", "It-tul totali (ras, \u0121isem u denb) ivarja bejn 9 u 14-il \u010bentimetru, filwaqt il-pi\u017c totali huwa ta' madwar 40 gramma.", "In-nisa ta' dan il-marsupjal ma g\u0127andhomx marsupju u mg\u0127ammra b' 4 \u017cej\u017ciet.", "L-Opossum bugeddum Peruvjan huwa marsupjal b' dieta prin\u010bipalment karnivora li tikkonsisti minn varjet\u00e0 ta' insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar, g\u0127alkemm xi fungi u \u0127xejjex jintieklu ukoll.", "L-Opossum bugeddum Peruvjan jig\u0127x qalb il-muntanji fir-regjuni tal-Andi fil-Peru u l-Bolivja, f'altitudni bejn 2800 u 4000 metru il-fuq mil-livel tal-ba\u0127ar.", "Il-popolazzjoni residenti ta' dan il-marsupjal fil-Peru hija \u0127afna akbar u \u0127afna aktar mifruxa meta mqabbla mal-popolazzjoni \u017cg\u0127ira fil-Bolivja.", "Bublitz fl-1987 g\u0127adda su\u0121\u0121eriment, li jkun hemm 2 spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Lestoros\" (\"Lestoros inca\" u \"Lestoros gracilis\").", "Madankollu il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-mammolo\u0121isti ma jimxux ma' din il-klassifikazzjoni ta' Bublitz u ja\u010b\u010bettaw spe\u010bi wa\u0127da b' 2 sottospe\u010bijiet.", "Din l-ispe\u010bi, g\u0127alkemm fil-lista l-\u0127amra tal-Unjoni Internazjonali g\u0127all-Konservazzjoni tan-Natura (IUCN red list), qieg\u0127da mmni\u017cla b\u0127ala fi stat ta' riskju ta' estinzjoni baxx, \u0127afna awturi ja\u0127sbu li d-deforestazzjoni g\u0127addejja fl-erja fejn huwa mifrux dan l-opossum bugeddum jista tkun ta' riskju kbir.", "\"Lestoros gracilis\" huwa sinonimu ta' \"Lestoros inca\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21743", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21743", "title": "Opossum bugeddum ta' mnie\u0127ru twil", "text": ["Opossum bugeddum ta' mnie\u0127ru twil", "L-Opossum bugeddum ta' mnie\u0127ru twil jew Opossum far \u010ailen mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Rhyncholestes raphanurus\", huwa wie\u0127ed minn 6 spe\u010bi ta' opossumi \u0121rieden li g\u0127adhom \u0127ajjin illum.", "Dan il-marsupjal \u017cg\u0127ir mifrux mal-foresti temperati u dejjem \u0127odor ta' l-Ar\u0121entina u \u010b-\u010aili.", "Huwa pjuttost uniku ukoll fost l-ispe\u010bi ta' l-ordni Paucituberculata u g\u0127alhekk qieg\u0127ed fil-\u0121eneru \"Rhyncholestes\" g\u0127alih wa\u0127du.", "L-opossumi bugdiedem ta' mne\u0127irhom twil jew opossumi firien \u010aileni, kif jg\u0127id l-isem komuni g\u0127andhom id-dehra ta' \u0121urdien ta' geddumu twil u d-daqs simili ta' far.", "Dawn il-marsupjali huma ikkaratterizzati b' wi\u010b\u010b twil g\u0127all-ponta, b' par g\u0127ajnejn \u017cg\u0127ar u b' denb irqiq u twil kemxejn muxg\u0127ar, li qatt ma' jil\u0127aqq in-nofs tat-tul totali.", "F' din l-ispe\u010bi ma hemmx dimorfi\u017cmu sessuali u l-adulti tant huma simili ta' xulxin li biex wie\u0127ed jiddetermina is-sess irid je\u017camina l-formula tas-snien.", "L-ir\u0121iel fix-xedaq ta' fuq g\u0127andhom nejba konikali b' g\u0127erq wie\u0127ed, filwaqt li n-nisa g\u0127andhom l-istess nejba qiesa premolari u b' g\u0127erq doppju.", "In-nisa ta' din l-ispe\u010bi ta' marsupjal ma g\u0127andhomx marsupju u mg\u0127ammrin b' 5 jew 7 \u017cej\u017ciet.", "L-opossumi bugdiedem ta' mne\u0127irhom twil g\u0127alkemm g\u0127andhom par g\u0127ajnejn \u017cg\u0127ar b' vista bag\u0127tuta, xorta wa\u0127da huma ka\u010b\u010baturi attivi \u0127afna u jikka\u010b\u010baw insetti, \u0127niex u vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar ma' tul il-lejl.", "Dan kollu jag\u0127mluh bl-g\u0127ajnuna ta' smieg\u0127 e\u010b\u010bellenti u x-xag\u0127ar sensittiv \u0127afna li g\u0127andhom mat-tul kollu ta' wi\u010b\u010bhom.", "L-opossumi bugdiedem ts' mne\u0127irhom twil huma marsupjali nattivi tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel u jinsabu mifruxin mal-foresti temperati u dejjem \u0127odor ta' l-Andi fin-Nofs in-Nahr ta\u010b-\u010aili u fil-Lbi\u010b ta' l-Ar\u0121entina, minn mal-kosta sa altitudni ta' madwar 1000 metru.", "Is-sottospe\u010bi Rhyncholestes raphanurus continentalis, hija l-popolazzjoni ta' fuq il-kontinent, filwaqt Rhyncholestes raphanurus raphanurus hija l-popolazzjoni ta' fuq il-g\u017cira ta' Chilo\u00e8.", "Bublitz fl-1987 g\u0127adda su\u0121\u0121eriment, li jkun hemm 2 spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Rhyncholestes\" (\"Rhyncholestes raphanurus\" u \"Rhyncholestes continentalis\").", "Madankollu il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-mammolo\u0121isti ma jimxux ma' din il-klassifikazzjoni ta' Bublitz u ja\u010b\u010bettaw spe\u010bi wa\u0127da biss b' 2 sottospe\u010bi.", "Din hija spe\u010bi fil-periklu ta' estinzjoni, inklu\u017ca fil-Lista l-\u0127amra ta' l-ispe\u010bi mhedda u qieg\u0127da kklassifikata b\u0127ala spe\u010bi fi stat vulnerabbli.", "\"Rhyncholestes continentalis\" huwa sinonimu ta' \"Rhyncholestes raphanurus\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21748", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21748", "title": "Opossum bugeddum skur", "text": ["Opossum bugeddum skur", "L-Opossum bugeddum skur (\"Caenolestes fuliginosus\"), li jsibuh ukoll b\u0127ala Opposum bugeddum tal-\u0127arir, huwa marsupjal \u017cg\u0127ir li jg\u0127ix fil-foresti alpini tal-Andi.", "Mis-seba' spe\u010bijiet tal-ordni Paucituberculata, li g\u0127adhom \u0127ajjin illum, dan huwa l-aktar opossum bugeddum li hu mag\u0127ruf u l-aktar wie\u0127ed li hemm tag\u0127rif u informazzjoni dwaru.", "Din l-ispe\u010bi hija simili \u0127afna tal-ispe\u010bi l-o\u0127rajn li qeg\u0127din mi\u0121burin fl-istess \u0121eneru (Caenolestes).", "L-opossum bugeddum skur g\u0127andu l-pil fin u folt ta' lewn kannella skur li jkan\u0121i fl-iswed fuq id-dahr, filwaqt li ji\u010b\u010bara \u0127afna fin-na\u0127a ta\u017c-\u017caqq.", "Il-wi\u010b\u010b tawwali li \u0121ej g\u0127all-ponta mg\u0127ammar b' par g\u0127ajnejn \u010bkejknin.", "Din l-ispe\u010bi ta' opossum bugeddum tippre\u017centa fiha dimorfi\u017cmu sesswali qawwi fejn in-nisa huma ta' daqs notevolment i\u017cg\u0127ar.", "It-tul tar-ras u l-\u0121isem huwa bejn 90 u 140 millimetru u d-denb kwa\u017ci g\u0127arwien kapa\u010bi jil\u0127aq jew iqarreb dan it-tul ukoll.", "Il-pi\u017c totali ta' l-ir\u0121iel ijvarja bejn 25 u 41 gramma filwaqt il-pi\u017c tan-nisa jvarja bejn 16.5 u 22.5 grammi u ma g\u0127andhomx marsupju.", "L-Opossum bugeddum skur huwa marsupjal b'dieta karnivora li tikkonsisti minn varjet\u00e0 ta' insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar.", "Id-distribuzzjoni ta' dan il-marsupjal tal-Amerika t'Isfel hija l-akbar fost l-ispe\u010bi ta' din l-ordni.", "L-opossum \u0121urdien skur qieg\u0127ed mifrux fil-boskijiet u fil-prateriji umdi, f'altitudni bejn 1,500 u 4,000 metru, fil-Peru, l-Ekwador, il-Kolombja u l-Vene\u017cwela, fejn ji\u010b\u010baqlaq minn post g\u0127all-ie\u0127or billi j\u0127affer mini ta\u0127t l-art.", "Opossum bugeddum skur jew Opposum bugeddum tal-\u0127arir hemm erba' sottospe\u010bijiet.", "Din l-ispe\u010bi, fil-lista l-\u0127amra tal-Unjoni Internazjonali g\u0127all-Konservazzjoni tan-Natura (IUCN red list) qieg\u0127da mni\u017c\u017cla b\u0127ala fi stat ta' riskju ta' estinzjoni baxx."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21753", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21753", "title": "Opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca", "text": ["Opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca", "L-Opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca jew opossum far ta' \u017caqqu gri\u017ca, mag\u0127ruf xjentifikament bl-isem ta' \"Caenolestes caniventer\", huwa mammiferu marsupjal notturn ta' daqs \u017cg\u0127ir, nattiv tal-Amerika t'Isfel li jippreferi l-foresti ta' altitudni g\u0127olja qalb l-Andi.", "Din l-ispe\u010bi hija simili \u0127afna tal-ispe\u010bi l-o\u0127rajn li qeg\u0127din mi\u0121burin fl-istess \u0121eneru {\"Caenolestes\"}.", "L-opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca g\u0127andu l-pil qasir u folt ta' lewn li jvarja mill-kannella g\u0127all-gri\u017c li ji\u010b\u010bara fin-na\u0127a ta\u017c-\u017caqq.", "Il-wi\u010b\u010b tawwali li \u0121ej g\u0127all-ponta mg\u0127ammar b'par g\u0127ajnejn \u010bkejknin, u fuq ir-ras jinsabu par widnejn tondi.", "It-tul totali huwa ta' 256 millimetru, ir-ras u l-\u0121isem 129 millimetru u d-denb ta' 127 millimetru ie\u0127or, g\u0127alkemm dan jista jvarja xi ftit minn re\u0121jun g\u0127al ie\u0127or tul id-distribuzzjoni tal-ispe\u010bi, filwaqt li l-pi\u017c totali huwa ta' madwar 45 gramma.", "In-nisa ta' dan il-marsupjal m'g\u0127andhomx marsupju.", "L-Opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca huwa marsupjal b'dieta karnivora li tikkonsisti minn varjet\u00e0 ta' insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar.", "L-Opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca huwa mammiferu pjutost rari, li g\u0127andu firxa \u017cg\u0127ira fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u jg\u0127ix fil-foresti u l-prateriji umdi tal-Andi, fin-Nofs in-Nhar tal-Ekwador u fit-Tramuntana tal-Peru.", "Din l-ispe\u010bi, fil-lista l-\u0127amra tal-Unjoni Internazjonali g\u0127all-Konservazzjoni tan-Natura (\"IUCN red list\") qieg\u0127da mmni\u017c\u017cla b\u0127ala fi stat ta' riskju ta' estinzjoni baxx."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21754", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21754", "title": "Opossum bugeddum tat-Tramuntana", "text": ["Opossum bugeddum tat-Tramuntana", "L-Opossum bugeddum tat-Tramuntana (\"Caenolestes convelatus\"), huwa mammiferu marsupjal notturnu u solitarju, pjuttost rari, li jg\u0127ix fin-na\u0127a ta' fuq tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Din l-ispe\u010bi hija simili \u0127afna tal-ispe\u010bi l-o\u0127ra li qeg\u0127din mi\u0121burin fl-istess \u0121eneru {Caenolestes} spe\u010bjalment tal-opossum bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca (\"Caenolestes caniventer\").", "L-opossum bugeddum tat-Tramuntana jing\u0127araf minn dak ta' \u017caqqu gri\u017ca mid-daqs akbar tad-dras u mid-daqs i\u017cg\u0127ar jekk mhux in-nuqqas totali tat-tieqa antorbitali.", "Dan g\u0127andu l-pil qasir u folt ta' lewn ftit aktar skur minn tal-opassumi bugeddum ta' \u017caqqu gri\u017ca, li g\u0127andu \u017caqqu gri\u017ca u wi\u010b\u010bu twil \u0121ej g\u0127all-ponta, mg\u0127ammar b'par g\u0127ajnejn \u017cg\u0127ar u b'par widnejn li \u0121ejjin g\u0127at-tond.", "It-tul totali huwa ta' 256 millimetru, ir-ras u l-\u0121isem huma ta' 132 millimetru u d-denb ta' 124 millimetru ie\u0127or, waqt li l-pi\u017c totali huwa ta' madwar 45 gramma.", "In-nisa ta' dan il-marsupjal b\u0127al l-ispe\u010bijiet kollha tal-ordni Paucituberculata m'g\u0127andhomx marsupju.", "L-Opossum bugeddum tat-Tramuntana huwa marsupjal karnivoru u jiekol varjet\u00e0 ta' insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar.", "L-Opossum bugeddum tat-Tramuntana jinsab biss f' 2 pajji\u017ci, u kull wie\u0127ed g\u0127andu popolazzjoni g\u0127alih.", "Hemm popolazzjoni minnhom fit-Tramuntana tal-Ekwador u l-popolazzjoni l-o\u0127ra fit-Tramuntana tal-Kolombja.", "Dawn il-popolazzjonijiet huma \u0121eografikament mifrudin.", "Din l-ispe\u010bi, fil-lista l-\u0127amra tal-Unjoni Internazzjonali g\u0127all-Konservazzjoni tan-Natura (IUCN) qieg\u0127da mni\u017c\u017cla b\u0127ala fi stat ta' riskju baxx ta' estinzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21758", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21758", "title": "Opossum bugeddum tal-Lvant", "text": ["Opossum bugeddum tal-Lvant", "L-Opossum bugeddum tal-Lvant jew opossum far tal-Lvant, mag\u0127ruf xjentifikament bl-isem ta' \"Caenolestes sangay\", huwa mammiferu marsupjal notturn ta' daqs \u017cg\u0127ir, nattiv tal-Amerika t'Isfel li jippreferi l-foresti msa\u0127ba qalb l-Andi tal-Lvant.", "Din l-ispe\u010bi \u0121iet deskritta fl-2013.", "Din l-ispe\u010bi hija simili \u0127afna tal-ispe\u010bijiet l-o\u0127rajn li qeg\u0127din mi\u0121burin fl-istess \u0121eneru {\"Caenolestes\"}.", "L-Opossum bugeddum tal-Lvant huwa marsupjal b'dieta karnivora li tikkonsisti minn varjet\u00e0 ta' insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar.", "L-Opossum bugeddum tal-Lvant huwa mammiferu pjutost rari, li g\u0127andu firxa \u017cg\u0127ira fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u jg\u0127ix fil-foresti msa\u0127ba tal-Andi tal-Lvant fl-Ekwador."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21761", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21761", "title": "Lino Farrugia Sacco", "text": ["Lino Farrugia Sacco", "Lino Farrugia Sacco huwa Im\u0127allef fil-Qrati Maltin.", "Huwa twieled fit-22 ta' Awissu ,1949, u \u0127a l-edukazzjoni tieg\u0127u fil-Kulle\u0121\u0121 St Albert u fl-1969 iggradwa fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Fl-1972 huwa sar Nutar Pubbliku u fl-1973 sar Avukat.", "Huwa serva b\u0127ala Avukat g\u0127al-aktar minn seba' snin, sittax il-sena b\u0127ala Ma\u0121istrat u mill-1997 'l hawn b\u0127ala Im\u0127allef.", "Fl-1997 in\u0127atar Im\u0127allef.", "Huwa n\u0127atar mill-Gvern ta' Malta b\u0127ala Chairman ta' g\u0127add ta' Bordijiet Investigattivi u serva b\u0127ala E\u017caminatur g\u0127al g\u0127add ta' sezzjonijiet fil-Li\u0121i Kriminali u \u010aivili fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Matul i\u017c-\u017cmien tieg\u0127u fl-Universit\u00e0 Lino kien Manager ta' Youth Club differenti, membru fundatur tal-\u0126amrun Tennis Club, Vi\u010bi President tal-Catholic Guild ta' l-Universita' ta' Malta u segretarju ta' Kumitat ta' Universita' dwar l-Eroj Nazzjonali.", "G\u0127al tliet snin huwa serva b\u0127ala Segretarju tal-Malta Tennis Federation, fejn aktar tard in\u0127atar b\u0127ala President.", "Lino kien Vi\u010bi President tal-\u0126amrun Spartans Football Club.", "Fl-1988 huwa \u0121ie elett b\u0127ala l-Ewwel Vi\u010bi-President tal-Kumitat Olimpiku Malti u fl-1993 Vi\u010bi President tal-Kumitat Organizzattiv tal-Log\u0127ob tal-Pajji\u017ci \u017c-\u017bg\u0127ar ta; l-Ewropa g\u0127all-Malta.", "Huwa kien kap ta' Missjoni tal-Kontin\u0121ent Malti fil-Log\u0127ob fil-Mediterran li saru fi Franza fl-1993.", "Bis-sa\u0127\u0127a tieg\u0127u \u0121ie introdott l-Log\u0127ob g\u0127all-Istati \u017bg\u0127ar ta' l-Ewropa g\u0127a\u017c-\u017bg\u0127a\u017cag\u0127 fit-Tennis fil-Kalendarju Internazzjonali tal-Federazzjoni tat-Tennis.", "Fl-1996 huwa \u0121ie elett Chairman tal-Kumitat Olimpiku Malti.", "Fl-1999 huwa n\u0127atar President tal-Kumitat Olimpiku Malti.", "Huwa ma\u0127tur mill-I.O.C. b\u0127ala membru tal-CAS u mill-Commonwealth b\u0127ala membru tal-CABOS.", "Fl-1993 huwa n\u0127atar President tal-G\u0127aqda tal-Mu\u017cikali San \u0120u\u017cepp fil-\u0126amrun fejn \u0127adem bis-s\u0127i\u0127 g\u0127all-g\u0127aqda bejn il-Parro\u010b\u010bi u l-Ka\u017cini tal-Banda.", "Huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Susan nee' Laiviera u g\u0127andu \u017cew\u0121t subien David u Steven."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21764", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21764", "title": "Sen\u0121i tal-blat tal-Kar\u00f9", "text": ["Sen\u0121i tal-blat tal-Kar\u00f9", "Is-Sen\u0121i tal-blat tal-Kar\u00f9 mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Elephantulus pilicaudus\" huwa spe\u010bi ta' sen\u0121i tal-\u0121eneru \"Elephantulus\" li \u0121ie deskritt re\u010bentement.", "Dan is-sen\u0121i huwa spe\u010bi endemika tal-Afrika t'Isfel u jinsab fil-Provin\u010ba ta' Kap tat-Tramuntana u fil-Provin\u010ba ta' Kap tal-Punent."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21766", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21766", "title": "Emanuel Mallia", "text": ["Emanuel Mallia", "Emmanuel Mallia (Tas-Sliema) huwa Deputat Parlamentari Laburist u eks Ministru tal-Intern u l-\u0120ustizzja u eks Ministru g\u0127all-Kompettivit\u00e0, Ekonomija Di\u0121itali, Qasam Marittimu u Servizzi.", "Bin Emmanuele u Carmelo, huwa twieled Tas-Sliema u huwa l-i\u017cg\u0127ar wild minn \u0127amsa.", "Wara li spi\u010b\u010ba l-iskola sekondarja, huwa kompla l-edukazzjoni tieg\u0127u fl-Universit\u00e0 ta' Malta, minn fejn iggradwa b\u0127ala prokuratur legali fl-1973 u avukat fl-1979.", "Ftit xhur qabel li ggradwa, huwa feta\u0127 l-ewwel uffi\u010b\u010bju legali tieg\u0127u, l-Imsida minn fejn baqa' je\u017cer\u010bita l-professjoni tieg\u0127u sakemm sar Ministru.", "Huwa spe\u010bjalizza fil-li\u0121i kriminali u l-\u0121ustizzja, u sar wie\u0127ed mill-aqwa avukati fil-li\u0121i kriminali f'Malta, u jimpjega fl-uffi\u010b\u010bju tieg\u0127u madwar g\u0127axar avukati.", "Huwa ng\u0127aqad ma' numru ta' klabbs u asso\u010bjazzjonijiet, fosthom il-Malta Football Association, li dak i\u017c-\u017cmien kienet immexxija minn George Abela, il-Pembroke Basketball Club u l-Malta Car Racing Association.", "Mill-2009 'il quddiem, l-Avukat Mallia \u0127adem mill-vi\u010bin mal-Mexxej tal-Partit Laburista Joseph Muscat fuq numru ta' inizjattivi, b\u0127al kaw\u017ca istitwita mill-Partit Laburista kontra l-gvern sabiex jirrifondi lura l-VAT fuq it-Taxxa ta' Re\u0121istrazzjoni tal-Vetturi.", "L-Avukat Mallia kien ukoll impenjat fil-Business Forum tal-Partit Laburista mmexxi minn Marlene Mizzi, u \u0127adem fuq numru ta' inizjattivi \u0121odda fil-politika kummer\u010bjali, li gew ri\u010berkati u mfassla fi \u0127dan il-Partit Laburista.", "L-Avukat Mallia a\u010b\u010betta l-istedina ta' Dr Joseph Muscat sabiex jikkontesta l-Elezzjoni \u0120enerali tal-2013 b\u0127ala kandidat Laburista fuq id-9 u l-10 distrett.", "Fil-11 ta' Marzu huwa n\u0127atar Ministru tal-Intern u s-Sigurta' Nazzjonali.", "Fil-Ministeru tieg\u0127u kellu diversi responsabiltajiet: id-Difi\u017ca, il-Forzi Armati, il-Pulizija, l-Immigrazzjoni, is-Sigurt\u00e0 fl-Ajruport, is-Servizzi Korrettivi, il- Protezzjoni \u010aivili, Affarijiet ta' \u010aittadinanza u Nies Barranin, Central Visa Unit, ir-Re\u0121istru Pubbliku, ir-Re\u0121istrazzjoni \u010aivili, il-Karti tal-Identit\u00e0, il-Passaporti, ir-Re\u0121istru tal-Artijiet u x-Xandir.", "Huwa ntalab jirri\u017cenja mill-Prim Ministru f'Di\u010bembru 2014 u baqa' jservi fil-Parlament b\u0127ala Deputat Laburista.", "F'April 2016, huwa n\u0127atar Ministru g\u0127all-Kompettivit\u00e0, Ekonomija Di\u0121itali, Qasam Marittimu u Servizzi.", "Wara l-Elezzjonijiet tal-2017, tela' fil-Parlament imma ma ntg\u0127a\u017cilx fil-Kabinett.", "Emmanuel jg\u0127ix fil-Belt Valletta flimkien ma' martu Elena Codruta u t-tlett itfal tag\u0127hom Nicola, Emmanuel Jr u Carmela Jolie."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21768", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21768", "title": "Lista ta' pajji\u017ci skont l-erja", "text": ["Lista ta' pajji\u017ci skont l-erja", "Din hi lista tal-istati tad-dinja skont l-erja tag\u0127hom tibda mill-ikbar.", "L-erja ting\u0127ata f'km2.", "Id-dipendenzi jintwerew mal-istat ewlieni u ting\u0127ata wkoll l-erja totali, imma l-lista hi ordnata skont l-erja ming\u0127ajr id-dipendenzi.", "Ilerja tinkludi wkoll il-mases tal-ilma tat-terraferma (lagi u xmajjar).", "Il-195 stat fil-lista huma il-193 stat membru tal-\u0120nus Mag\u0127quda, u Tajwan u l-Belt tal-Vatikan.", "Il-lista tinkludi wkoll 68 dipendenza, li minnhom 25 mhumiex abitati permanentement u g\u0127alhekk ma jidhrux fil-Lista ta' pajji\u017ci skont il-popolazzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21769", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21769", "title": "Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu gri\u017c", "text": ["Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu gri\u017c", "Is-Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu gri\u017c \"Rhynchocyon udzungwensis\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i huwa wie\u0127ed mis-sbatax-il spe\u010bi mifruxin mal-kontinent Afrikan.", "Is-Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu gri\u017c huwa l-akbar spe\u010bi ta' sen\u0121i fost dawk mag\u0127rufa xjentifikament sal-llum il-\u0121urnata u flimkien mat-tlett spe\u010bijiet l-o\u0127ra fil-\u0121eneru \"Rhynochocyon\" jissej\u0127u sen\u0121ijiet \u0121ganti.", "Din l-ispe\u010bi hija endemika tal-muntanji Udzungwa fit-Tan\u017canija.", "Din tinstab f'\u017cew\u0121 foresti biss li huma, il-foresta ta' Ndundulu-Luhomero fil-Majjistral ta' Udzungwa u l-foresta Mwanihana fil-Grigal ta' Udzungwa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21782", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21782", "title": "Wistin Abela", "text": ["Wistin Abela", "Wistin Abela (\u017bejtun, 19 ta' Ottubru 1933 - 20 ta' Jannar 2014) kien Deputat Prim Ministru tal-Gvern Malti fis-snin tmenin.", "Kien Ministru tal-I\u017cvilupp u iktar tard tal-Finanzi.", "Bin Carmelo u Felicia, imwielda Abela, huwa studja fl-iskola primarja tal-Gvern.", "Wara kompla jie\u0127u l-edukazzjoni tieg\u0127u fil-Li\u010beo, fis-Seminarju u fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "L-ewwel impjieg ta' Abela kien b\u0127ala skrivan fit-Tarzna.", "F'dan il-perjodu Wistin Abela kien strumentali biex twaqqfet in-National Association for Clerical & Supervisory Staff (N.A.C.S.S), taqsima fi \u0127dan il-General Workers Union (GWU), li kellha l-g\u0127an li torganizza gradi klerikali, tekni\u010bi u mani\u0121erjali kemm g\u0127all-kumpaniji privati kif ukoll g\u0127al dawk l-entitajiet li jaqg\u0127u ta\u0127t il-Gvern.", "Aktar tard din it-taqsima ing\u0127atat l-isem ta' Supervisor, Technical and Professional Staff Association (STPSA), imbag\u0127ad l-isem inbidel g\u0127al Professionals & Services Section (PSS) u mbag\u0127ad g\u0127al Services & Media Section (SMS).", "Ilum din it-taqsima g\u0127andha l-isem ta' Professionals, Finance and Services Section (PFS-GWU) li g\u0127andha l-g\u0127an li tkun il-vu\u010bi tal-\u0127addiema tal-industrija tas-servizzi f'Malta.", "Fl-istess perjodu, Wistin Abela in\u0127atar President tal-N.A.C.S.S u membru tal-Kunsill tal-GWU.", "Fl-1959, Wistin Abela beda jinvolvi ru\u0127u fil-politika.", "L-ewwel involviment tieg\u0127u fil-Partit Laburista, kien meta n\u0127atar l-ewwel President tal-G\u0127aqda \u017bg\u0127a\u017cag\u0127 Laburisti ta\u017c-\u017bejtun.", "Wara, Abela in\u0127atar President tal-Kumitat Laburista tal-lokal, kariga li dam jokkupa sal-1967.", "G\u0127al xi \u017cmien, Wistin Abela kien ukoll President tal-Kumitat distrettwali u Awditur tal-Partit Laburista.", "Kien fl-1966, meta Wistin Abela ikkontesta g\u0127all-ewwel darba b'su\u010b\u010bess l-elezzjoni \u0121enerali mal-Partit Laburista.", "Dak i\u017c-\u017cmien, i\u017c-\u017bejtun kien jifforma parti mill-\u0127ames distrett elettorali.", "F'dik l-elezzjoni partikolari, il-kwota f'dak id-distrett kienet ta' 2,325 vot.", "L-elezzjoni tal-1966 kienet l-ewwel wa\u0127da wara li Malta kisbet l-Indipendenza f'Settembru tal-1964.", "Minkejja dan, f'din l-elezzjoni kienu g\u0127adu fis-se\u0127\u0127 id-dnub il-mejjet li l-Knisja immexxija mill-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi kienet imponiet fuq il-Partit Laburista.", "Wistin Abela \u0121ab 1,644 vot tal-ewwel preferenza.", "Minn hemm hekk, Wistin Abela baqa jikkontesta l-elezzjonijiet \u0121enerali kollha sal-1992.", "Meta \u0121ie elett Gvern Laburista fl-1971, il-Prim Ministru Dom Mintoff kien \u0127atar lil Wistin Abela b\u0127ala Segretarju Parlamentari fil-Ministeru tal-Finanzi u Dwana.", "Xahrejn wara, mar bl-istess kariga fl-Uffi\u010b\u010bju tal-Prim Ministru.", "Madankollu fl-istess le\u0121i\u017clatura, e\u017cattament f'Ottubru tal-1974, Mintoff \u0127atar lil Wistin Abela Ministru g\u0127all-I\u017cvilupp.", "Wara l-elezzjoni tal-1976, meta re\u0121a \u0121ie elett Gvern Laburista, Wistin Abela \u0121ie ma\u0127tur Ministru tal-I\u017cvilupp, Ener\u0121ija, Port u Telekomunikazzjoni, ministeru vast u impenjattiv g\u0127all-a\u0127\u0127ar.", "Infatti, f'dik il-le\u0121i\u017clatura, il-\u0127idma tal-Ministeru ta' Abela kienet importanti biex jitwaqqfu numru ta' azjendi kbar b\u0127al Air Malta, Sea Malta, TeleMalta li aktar tard inbidlet g\u0127al Maltacom, Enemalta, TugMalta, l-Malta Shipbuilding u Xandir Malta li illum sar PBS.", "Ta' min isemmi wkoll li f'dan il-perjodu, Xandir Malta beda jxandar bil-kulur.", "Wara l-elezzjoni tal-1981, Wistin Abela in\u0127atar b\u0127ala Ministru tal-Ippjanar Ekonomiku u l-I\u017cvilupp u Deputat Prim Ministru.", "Fl-1983, kien inbidillu l-Ministeru, u Abela ing\u0127ata l-kariga tal-Ministeru tal-Finanzi u d-Dwana.", "B'hekk ftit tax-xhur wara, Abela ippre\u017centa l-ba\u0121it g\u0127as-sena 1984.", "F'Di\u010bembru tal-1984, il-Prim Ministru Duminku Mintoff kien irre\u017cenja mill-kariga tieg\u0127u u postu \u0127adu Karmenu Mifsud Bonnici.", "B'hekk Wistin Abela, kompla jservi b\u0127ala Ministru tal-Finanzi u d-Dwana sal\u00ad-elezzjoni tal-1987, ta\u0127t il-Prim Ministru Mifsud Bonnici.", "Wara l-elezzjoni tal-1987, Abela kien in\u0127atar b\u0127ala Kelliem Ewlieni tal-Oppo\u017cizzjoni g\u0127all-Forzi Armati u t-Tiftix ta\u017c-\u017bejt.", "Huwa kkontesta l-a\u0127\u0127ar elezzjoni \u0121enerali tal-1992.", "Abela g\u0127a\u017cel li ma jikkontestax l-elezzjoni \u0121enerali tal-1996, biex jag\u0127mel wisa g\u0127al ibnu Marjohn.", "Nhar it-13 ta' Di\u010bembru tal-1997, Abela ing\u0127ata l-unur ta' Kumpann tal-Ordni Nazzjonali tal-Mertu, b\u0127ala rikonoxximent fil-qasam politiku.", "Minkejja li fl-a\u0127\u0127ar snin sa\u0127\u0127tu kienet sejra lura, Wistin Abela xorta wa\u0127da baqa j\u017comm ru\u0127u a\u0121\u0121ornat b'dak li kien g\u0127addej fil-Partit Laburista.", "Infatti, Wistin Abela baqa jattendi b'mod regolari g\u0127all-Konferenza \u0120enerali Annwali.", "Fl-2012, Wistin Abela kien attenda g\u0127all-funeral tal-eks-Prim Ministru Duminku Mintoff.", "Abela kien mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Katerina, u kellhom tlett itfal, Marjohn, Carmelina u Lycia.", "Wistin Abela miet fl-20 ta' Jannar 2014.", "Il-funeral sar jumejn wara fil-Knisja Ar\u010bipretali ta\u017c-\u017bejtun.", "G\u0127alih kien hemm pre\u017centi l-og\u0127la awtoritajiet tal-pajji\u017c, fosthom l-A\u0121ent President Dolores Cristina, il-Prim Ministru Joseph Muscat, l-og\u0127la uffi\u010bjali tal-Partit Laburista u l-Vi\u010bi Kap tal-Partit Nazzjonalista Beppe Fenech Adami.", "Kien hemm pre\u017centi wkoll bosta eks-Ministri Laburisti, fosthom \u010aensu Moran u Freddie Portelli, kif ukoll \u017cew\u0121 Presidenti Emeriti, Eddie Fenech Adami u Ugo Mifsud Bonnici.", "Il-Knisja kienet imballata ukoll b'nies komuni.", "F'omelija li saret mill-Kanonku Joe Abela, li ji\u0121i wkoll il-ku\u0121in ta' Wistin Abela fakkar lill-kongregazzjoni pre\u017centi kif Wistin Abela bena \u0127ajtu madwar il-\u0127ad\u00addiem, il-batut u l-fqir.", "Kliem li dewa mal-Knisja kollha u li \u0121ab mieg\u0127u n-niket ta' bosta li kienu pre\u017centi u li kienu jiftakru lil Wistin Abela sew.", "Il-kon\u010belebrant fakkar ukoll fil-kura\u0121\u0121 li wera Abela tul \u0127ajtu, kemm meta \u017camm 'il bog\u0127od mill-korruzzjoni u r-rikkezzi li xi kultant i\u0121\u0121ib mag\u0127ha l-\u0127ajja politika kif ukoll meta kellu ta\u0127t ir-res\u00adponsabbilt\u00e0 tieg\u0127u l-\u0127olqien tal-kumpanija nazzjonali tal-ajru, l-Air Malta.", "\u017bied ifakkar kif Abela kien minn dejjem mdawwar bin-nies li kienu jitolbu l-g\u0127ajnuna tieg\u0127u u kif kien jag\u0127ti l-lezzjonijiet tal-Matematika b'xejn.", "Il-Kanonku Abela tkellem dwar \u017cew\u0121 mumenti minn \u0127ajjet Wistin Abela f'dawn l-a\u0127\u0127ar xhur.", "L-ewwel meta g\u0127alkemm sa\u0127\u0127tu kienet di\u0121\u00e0 marret lura qam mis-si\u0121\u0121u tar-roti biex ibus il-katavru ta' Dun Eric Overend, l-Ar\u010bipriet ta\u017c-\u017bejtun li miet is-sena l-o\u0127ra u meta anke fl-a\u0127\u0127ar \u017cmien ta' \u0127ajtu baqa' qrib tat-tradizzjonijiet relatati mal-\u0120img\u0127a l-Kbira li l-lokalit\u00e0 ta\u017c-\u017bejtun tant hija mag\u0127rufa g\u0127alihom.", "Fil-fatt lejn l-a\u0127\u0127ar ta' \u0127ajtu Abela baqa' jdawwar lilu nnifsu bil-vari \u017cg\u0127ar tal-\u0120img\u0127a l-Kbira li tant kien jg\u0127o\u017c\u017c.", "Wara l-quddies saret id-difna fi\u010b-\u010aimiterju ta' San Girgor, fi\u017c-\u017bejtun stess."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21783", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21783", "title": "\u0120u\u017c\u00e8 Cassar", "text": ["\u0120u\u017c\u00e8 Cassar", "\u0120u\u017c\u00e8 Cassar (Qrendi, 22 ta' Jannar 1918 - 27 ta' Novembru 2001) kien Deputat Priministru tal-Gvern Malti fis-snin sebg\u0127in u tmenin.", "Kien ukoll Ministru fl-a\u0127\u0127ar tas-snin erbg\u0127in u fis-snin \u0127amsin.", "Fl-1945 kien elett mill-ewwel distrett b\u0127ala Membru tal-Kunsill tal-Gvern mal-Partit Laburista.", "Fl-1947 re\u0121a' kien elett, fuq it-tielet distrett.", "G\u0127amel sitt xhur speaker.", "Fl-1948 in\u0127atar Ministru tal-\u0120ustizzja u Affarijiet Parlamentari.", "Wara li l-Partit Laburista nqasam, huwa \u0127are\u0121 mal-partit \u0121did ta' Pawlu Boffa u kien elett mit-tielet distrett fl-1950 u fl-1951.", "F'dak il-gvern ta' koalizzjoni huwa kien Ministru tal-\u0120ustizzja.", "Fl-1953 huwa re\u0121a' ng\u0127aqad mal-Partit Laburista, u fl-1955 re\u0121a' sar Ministru.", "Fl-1962 u l-1966 huwa ma kkontestax l-elezzjoni li fiha l-Partit kellu fuqu d-dnub il-mejjet impost mill-Knisja.", "Fl-1971 in\u0127atar Ministru tas-Servizzi So\u010bjali u Xog\u0127ol.", "Fl-1974 in\u0127atar Ministru tal-Edukazzjoni.", "Fl-1976 in\u0127atar Deputat Priministru u Ministru tal-\u0120ustizzja, Artijiet u Djar.", "Fl-1979 in\u0127atar Ministru tal-Finanzi.", "Fl-1981 re\u0121a' n\u0127atar Ministru tal-\u0120ustizzja.", "Fl-1987 huwa kien elett g\u0127all-a\u0127\u0127ar darba fil-Parlament.", "Fl-1992 re\u0121a' kkontesta i\u017cda ma telax."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21788", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21788", "title": "Sen\u0121i \u010b\u010bangjat", "text": ["Sen\u0121i \u010b\u010bangjat", "Is-Sen\u0121i \u010b\u010bangjat \"Rhynchocyon cirnei\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir ta' l-ordni Macroscelidea.", "Dan huwa wie\u0127ed mill-akbar spe\u010bi ta' sen\u0121i u nfatti it-tlett spe\u010bi f'dan il-\u0121eneru jissej\u0127u sen\u0121ijiet \u0121ganti.", "Din l-spe\u010bi peress li pratikament ma hu mag\u0127ruf xejn fuq id-densit\u00e0 tal-popolazzjoni qieg\u0127eda mni\u017c\u017cla b\u0127ala \"vulnerabli\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21789", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21789", "title": "2014", "text": ["2014", "Il-\u0120nus Mag\u0127quda g\u0127a\u017clet din is-sena b\u0127ala s-Sena tal-Kristallografija (xjenza dwar il-Kristalli), tal-bdiewa fil-familja u tal-\u0121\u017cejjer \u017cg\u0127ar.", "Dan ix-xahar mietu:", "Dan ix-xahar mietu:", "Dan ix-xahar mietu:", "Lulju u Awwissu kienu ddominati mill-\"Ice Bucket Challenge\", li fiha wie\u0127ed jitfa' barmil ilma bis-sil\u0121 fuq rasu biex iqajjem kuxjenza fuq marda jisimha \"amyotrophic lateral sclerosis\" (ALS) u j\u0127e\u0121\u0121e\u0121 g\u0127al donazzjonijiet g\u0127ar-ri\u010berka.", "Dan ji\u0121bdu fuq film u jitfg\u0127u fil-media so\u010bjali.", "Imbag\u0127ad suppost jag\u0127ti donazzjoni lill-Asso\u010bjazzjoni tal-Isklero\u017ci jew xi asso\u010bjazzjoni o\u0127ra.", "F'Malta g\u0127amluha eluf, fosthom il-President, il-Prim Ministru, il-Kap tal-Oppo\u017cizzjoni, l-Ispeaker, u l-Isqof Charles Scicluna.", "Dan ix-xahar mietu:", "Dan ix-xahar mietu:", "Dan ix-xahar mietu:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21792", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21792", "title": "Festival tal-Eurovision 2014", "text": ["Festival tal-Eurovision 2014", "Il-Festival tal-Eurovision 2014 se jkun id-59 edizzjoni ta' dan il-konkors mu\u017cikali.", "Dan l-avveniment se jsir f'Kopen\u0127agen, id-Danimarka, wara li Emmelie de Forest fil-Festival tal-Eurovision 2013 tat id-dritt lil dan il-pajji\u017c sabiex jospita l-Eurovision g\u0127at-tielet darba.", "Il-belt ta' Kopen\u0127agen ukoll sejra tospita dan l-avveniment g\u0127at-tielet darba.", "L-istazzjon Danmarks Radio (DR) g\u0127a\u017clu lil B&W Hallerne b\u0127ala s-sala g\u0127all-avveniment wara li \u0121ew ikkunsidrati diversi swali o\u0127ra fi bliet different mifruxin mad-Danimarka.", "B&W Hallerne hija sala li kienet tintu\u017ca biex jinbnew il-vapuri u issa qieg\u0127da ti\u0121i ttrasformata 'arena li tista' tospita dan il-konkors.", "Tinsab fuq il-g\u017cira ta' Refshaleoen, li \u0121iet im\u0127abbra li se tissejja\u0127 \"Eurovision Island\" matul i\u017c-\u017cmien tal-festival.", "Sebg\u0127a u tletin pajji\u017c sejrin jie\u0127du sehem, fosthom il-Polonja u l-Portugall li rritornaw wara waqfa qasira.", "G\u0127at-tieni darba konsekuttiva, erba' pajji\u017ci \u0127assu l-b\u017conn li jirtiraw mill-festival, l-aktar min\u0127abba ra\u0121unijiet finanzjarji.", "Dan se jkun l-i\u017cg\u0127ar festival b\u0127ala numru ta' pajji\u017ci mill-2006.", "Id-disinn tal-konkors kien mibni madwar it-tema \"Join Us\", fejn i\u010b-\u010bentru ta' kollox huwa d-djamand ta' lwien blu u vjola li jirrappre\u017centa lill-g\u017cira ta' Refshaleoen li fiha se jsir il-festival.", "B\u0127as-snin ta' qabel, kien hemm polza li ddeterminat liema pajji\u017ci se jikkompetu fl-ewwel jew fit-tieni semifinali.", "Din saret fis-17 ta' Jannar tal-2013 fis-Sala \u010aentrali ta' Malm\u00f6.", "G\u0127all-kuntrarju tal-edizzjonijiet l-o\u0127rajn, l-ordni tal-pajji\u017ci se ti\u0121i de\u010bi\u017ca mid-diretturi tal-festival, sabiex kull kanzunetta tkun imqassma b'tali mod li tkun differenti minn ta' qabilha u ta' warajha u l-festival ikun aktar interessanti.", "L-ordni ta' kif se jikkompetu l-pajji\u017ci se ti\u0121i m\u0127abbra f'April.", "B\u0127as-snin ta' qabel, is-semifinalisti \u0121ew imqassma f'sitt urni, bba\u017cati fuq kif ivvutaw lil xulxin f'dawn l-a\u0127\u0127ar g\u0127axar snin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21795", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21795", "title": "Hilma af Klint", "text": ["Hilma af Klint", "Hilma af Klint (1862-1944) kienet pittri\u010bi \u017bvedi\u017ca, pijuniera tal-arti astratta.", "Kienet ir-raba' wa\u0127da mill-ulied tal-Kaptan Victor af Klint, kmandant navali \u017bvedi\u017c, u Mathilda af Klint (imwielda Sonntag).", "Hilma af Klint kienet tqatta' s-sjuf mal-familja fir-razzett tag\u0127hom Hanmora fuq il-g\u017cira ta' Adels\u00f6 fil-Laq M\u00e4laren.", "F'dan l-ambjent idilljaku Hilma \u0121iet qrib in-natura kmieni f'\u0127ajjitha u din l-assso\u010bjazzjoni profonda mal-forom naturali kienet \u0127a tkun ta' ispirazzjoni fix-xog\u0127ol tag\u0127ha.", "Minn missierha wirtet interess fil-matematika.", "Fl-1880 mietet Hermina o\u0127tha i\u017cg\u0127ar minnha u f'da\u017c-\u017cmien bdiet ti\u017cviluppa l-\u0127ajja spiritwali tag\u0127ha.", "Minn kmieni wriet talent g\u0127all-arti vi\u017civa u meta l-familja marru joqog\u0127du Stokkolma bdiet tistudja fl-Akkademja tal-Belli Arti.", "Hemm damet \u0127ames snin li matulhom tg\u0127allmet il-pittura tar-ritratti u l-veduti.", "Hawn iltaqg\u0127et ma' Anna Cassel, l-ewwel wa\u0127da mill-erba' nisa li aktar tard \u0127admet mag\u0127hom f'\"Il-\u0126amsa\" (\"de fem\"), grupp ta' artisti li kellhom l-istess idejat b\u0127alha.", "Mill-pittura konvenzjonali kellha d-d\u0127ul finanzjarju waqt li fl-istess \u0127in kienet qieg\u0127da tkompli x-xog\u0127ol astratt li kien i\u017cjed importanti g\u0127aliha.", "Mill-bidu tal-1896 Hilma af Klint bdiet tiffrekwenta l-gruppi spiritwalisti u okkulti.", "Flimkien ma' \u0127biebha ta' \"Il-\u0126amsa\" kienet tikteb u tpin\u0121i fi stat ta' katalessi.", "Fl-1906 bdiet wa\u0127da mis-sensieli artisit\u010bi karatteristi\u010bi: Il-pitturi g\u0127at-tempju.", "Fl-1908 saret taf lil Rudolf Steiner, membru eminenti tas-So\u010bjet\u00e0 Teosofika u fundatur tal-Antroposof\u00edja.", "Hilma af Klint waqfet mill-pittura biex tie\u0127u \u0127sieb ommha u marret toqg\u0127od fis-subborg ta' Kungstraedgaarden.", "Re\u0121g\u0127et lura g\u0127ax-xog\u0127ol artistiku fuq il-pitturi g\u0127at-tempju sal-1912 u lestiethom fl-1915.", "Is-sena ta' wara pin\u0121iet is-sensiela astratta Parsifal u fl-1917, is-sensiela Atomu.", "Fl-1920, sena wara li mietet ommha marret Suiza, fejn iltaqg\u0127et ma' Rudolf Steiner.", "Hemmhekk da\u0127let fis-So\u010bjet\u00e0 Teosofika u studjat il-kitba tieg\u0127u.", "Fil-pittura \u0127admet sensiela fuq ir-reli\u0121jonijiet il-kbar tad-dinja.", "Fl-1925, telqg\u0127et il-pittura g\u0127al kollox biex tiddedika ru\u0127ha g\u0127all-istudji teosofi\u010bi.", "Mietet f'in\u010bident fl-1944.", "Kienet innovatri\u010bi radikali ta' tip ta' arti mbieg\u0127da mir-realt\u00e0 vi\u017cibbli u naturalistika u sas-sena 1906, kienet di\u0121\u00e0 \u017cvilluppat bil-mo\u0127bi lingwa\u0121\u0121 astratt.", "Il-pitturi ta' Hilma af Klint mhumiex sempli\u010bement astrazzjoni ta' kulur u forma, i\u017cda tentattiv sabiex ji\u0121i rappre\u017centat dak li ma' jidhirx, \u0127afna snin qabel ma dehru Wassily Kandinsky, Piet Mondrian u Kazimir Malevich, li kienu fl-aqwa tag\u0127hom fl-ewwel snin tas-seklu g\u0127oxrin u g\u0127adhom jitqiesu b\u0127ala il-veri pijunieri tal-arti astratta.", "Meta abbandunat il-lingwa\u0121\u0121 figurattiv naturalistiku, Hilma af Klint kienet konvinta li te\u017cisti dimensjoni spiritwali fl-e\u017cistenza u riedet tag\u0127mel vi\u017cibbli il-kuntest li hu 'l hemm milli l-g\u0127ajn tista' tara.", "B\u0127al xi kontemporanji tag\u0127ha hi kienet influwenzata \u0127afna mill-kurrenti spiritwali tal-epoka, l-aktar l-ispiritwali\u017cmu, it-teosofija u l-antroposofija.", "Kienet temmen li meta tkun qieg\u0127da tpin\u0121i tkun f'unjoni ma' g\u0127arfien superjuri li jibg\u0127at messa\u0121\u0121i permezz tag\u0127ha.", "Il-pittura tag\u0127ha tesplora l-e\u017cistenza umana f'dimensjonijiet differenti.", "Hilma af Klint pin\u0121iet i\u017cjed minn 1000 xog\u0127ol, bejn pitturi u tpin\u0121ijiet fuq il-karta. entre pinturas y obra en papel.", "F'\u0127ajjitha kienet turi biss ix-xog\u0127ol figurattiv bikri tag\u0127ha u qatt ma wriet ix-xog\u0127ol astratt.", "Fit-testment tag\u0127ha ornat li x-xog\u0127ol astratt ma jinteriex fil-pubbliku qabel g\u0127oxrin sena wara mewtha g\u0127ax kienet konvinta li qabel mhux \u0127a jintfiehem u ji\u0121i apprezzat kif \u0127aqqu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21797", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21797", "title": "Brian Schembri", "text": ["Brian Schembri", "Il-Maestro Brian Schembri hu mu\u017ci\u010bista Malti.", "Schembri beda jistudja l-mu\u017cika ta\u0127t il-gwida ta' missieru, Carmelo Schembri, u kien l-i\u017cg\u0127ar mu\u017ci\u010bist li kiseb l-Li\u010benzja tar-Royal Schools of Music ta' Londra.", "Wara li kompla l-istudji tieg\u0127u fil-Konservatorju \"Tchaikowsky\" ta' Kiev u Moska, fejn tg\u0127allem ta\u0127t mu\u017ci\u010bisti kbar b\u0127al Snegiriov, Dorensky u Kofman, kien ma\u0127tur assistent direttur f'orkestri tal-Orchestre Philarmonique de France u tal-Orquestra Metropolitana de Lisbao fil-Portugall.", "Serva wkoll b\u0127ala direttur mistieden fl-Ukrajna, il-Ma\u010bedonja, l-Italja, Spanja, l-I\u017cvizzera, l-Iskozja, il-Litwanja, l-Ingilterra, il-Bulgarija u Hong Kong.", "Schembri ta wkoll kun\u010berti fuq il-pjanu f'Malta, l-Italja, Franza, l-Ukrajna, l-I\u017cvizzera, il-\u0120ermanja, ir-Russja u r-Renju Unit.", "Schembri dderie\u0121a wkoll il-London Mozart Players, l-orkestra Sinfonika ta' San Remo, l-Orchestra Ciutat de Barcelona, l'Orchestre National du Capitole de Toulouse, il- Lithuanian State Symphony Orchestra, il-Filarmonika ta' Novosibirsk, l-Orchestre National de Lyon kif ukoll il-London Philharmonic Orchestra.", "Kien protagonista mu\u017cikali f'okka\u017cjonijiet kbar b\u0127all-kun\u010bert tal-G7 f'Lyon.", "Mexxa wkoll produzzjonijiet operisti\u010bi mal-Ensemble Justiniana, l-Atelier Lyrique du Centre, Opera Nomade (Paris), ir-Rennes and Nancy Opera Theatres, National Opera and Ballet Theatre ta' Lvov, l-Opera Hong Kong u il-L\u00fcbeck Opera Theatre.", "Kien direttur mu\u017cikali u konsulent mat-Teatru Manoel qabel ma fl-2014 in\u0127atar id-direttur artistiku direttur muzikali prin\u010bipali tal-Orkestra Filarmonika Nazzjonali.", "Maestro Schem\u00adbri kien onorat bil-Malta Cultural Award kif ukoll bil-Midalja tar-Repubblika.", "Fl-24 ta' Jannar 2014, il-Gvern \u0127atru Direttur artistiku tal-Orkestra Filarmonika Nazzjonali.", "G\u0127al Schembri din il-kariga l-\u0121dida tieg\u0127u kienet \"mument ta' \u010bertu emozzjoni\".", "Vi\u017cibilment emozzjonat, Schembri qal li dan huwa mument importanti fil-\u0127ajja tieg\u0127u kemm mil-lat professjonali kif ukoll minn dak personali.", "\"G\u0127andi relazzjoni twila mal-Orkestra Filarmonika Nazzjonali g\u0127ax mis\u00adsieri kien idoqq il-klarinett mal-Orkestra tal-Ammirall li ma\u017c-\u017cmien inbidlet u saret l-orkestra nazzjonali,\" huwa qal meta kien qed jitkellem fl-okka\u017cjoni tal-\u0127atra tieg\u0127u.", "Maestro Schembri kien ippre\u017centat lill-mezzi tax-xandir fil-pre\u017cenza tas-Segretarju Parlamentari g\u0127all-Kultura u Gvern Lokali Jos\u00e8 Herrera kif ukoll dik ta\u010b-\u010aermen E\u017cekuttiv tal-Orkestra Filarmonika Nazzjonali Sigmund Mifsud.", "Dwar x'bi\u0127siebu jag\u0127mel fil-kariga l-\u0121dida tieg\u0127u, Schembri qal li huwa jrid li l-Orkestra Filarmonika Nazzjonali tkompli ti\u017cviluppa u sostna li g\u0127alkemm jirrikonoxxi li je\u017cistu l-problemi sa\u0127aq li dawn qatt ma qatg\u0127ulu qalbu.", "Huwa qal li f'pajji\u017cna g\u0127andna l-potenzjal u t-talent li naslu fuq affarijiet li qatt ma imma\u0121inajna li naslu g\u0127alihom u rrimarka li l-ewwel \u0127idma tieg\u0127u se tkun li janalizza r-repertorju li jindaqq mill-Orkestra Filarmonika Nazzjonali \u0127alli fost o\u0127rajn jara li din tati l-importanza mehtiega lill-mu\u017cika sinfonika.", "Minbarra unuri internazzjonali, Schembri ing\u0127ata wkoll il-Malta Cultural Award kif ukoll il-Midalja g\u0127al-qadi tar-Repubblika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21800", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21800", "title": "Andrea Poli", "text": ["Andrea Poli", "Andrea Poli (Vittorio Veneto, Treviso, 29 ta' Settembru 1989) huwa plejer professjonali tal-futbol li jilg\u0127ab b\u0127ala midfilder mal-klabb ta' Milan u mat-tim nazzjonali Taljan.", "Poli beda il-karriera tieg\u0127u fis-Serie B mal-klabb ta' pajji\u017cu Treviso.", "Fil-31 ta' Jannar 2007 huwa iffirma mal-klabb tas-Serie A Sampdoria imma \u0121ie misluf minnufih lura ma' Treviso biex fl-a\u0127\u0127ar tal-ista\u0121un mar lura ma' Sampdoria.", "Fl-4 ta' Novembru, Poli iddebutta fis-Serie A fit-telfa ta' 3\u20130 kontra Cagliari.", "G\u0127all-ista\u0121un 2008\u201309 \u0121ie misluf lill-klabb ta' Sassuolo fis-Serie B, fejn kien strumentali biex it-tim jil\u0127aq ir-raba' post fil-klassifika.", "Fis-sena 2011 huwa kien parti mit-tim ta' Sampdoria li sfaw relegati g\u0127as-Serie B wara li spi\u010b\u010baw fit-18-il post tas-Serie A.", "Fid-29 ta' Awissu 2011, Poli inghaqad ma' Inter b'self g\u0127al sta\u0121un, bil-klabb minn Milan ikollu l-g\u0127a\u017cla li jakkwistah b'mod permanenti fl-a\u0127\u0127ar tal-ista\u0121un.", "Poli skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u ma' Inter fil-Coppa Italia kontra Genoa, fir-reb\u0127a ta' 2\u20131 nhar id-19 ta' Jannar 2012.", "Fit-8 ta' Lulju 2013, Poli ing\u0127aqad ma' Milan biex sar it-tielet akkwist tas-sajf 2013.", "Bil-flokk numru 16, l-istess b\u0127alma kien jilbes ma' Sassuolo u Sampdoria, hu ddebutta fl-20 ta' Awwissu 2013 fil-log\u0127ba preliminari tal-UEFA Champions League kontra PSV Eindhoven.", "Erbat ijiem wara, Poli huwa skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u fil-kamjonat fil-log\u0127ba li Milan tilfu bl-iskor ta' 2\u20131 kontra Hellas Verona, bir-ri\u017cultat finali jkun dak ta' 2\u20131.", "Poli intg\u0127a\u017cel mill-kow\u010b tat-tim nazzjonali Taljan, Cesare Prandelli, u ddebutta fil-log\u0127ba ta' \u0127biberija kontra l-Ingilterra, li l-Italja tilfu 2\u20131.", "Hu skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u f'log\u0127ba o\u0127ra ta' \u0127biberija, din id-darba kontra San Marino tal-31 ta' Mejju 2015."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21801", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21801", "title": "Michael Essien", "text": ["Michael Essien", "Michael Kojo Essien (imwieled 3 ta; Dicembru 1982) huwa plejer mill-Ghana li jilghab ma' Milan, u mat-Tim nazzjonali tal-Ghana.", "Essien jilghab bhala midfilder b'abbilita li jiddefendu kif ukoll jattakka.", "Huwa famuz ghal kuntrasti li jkollu fil-loghob tieghu.", "Essien huwa kapaci jilghab ukoll bhal difensur kemm fin-nofs kif ukoll fiq il-lemin.", "Essien beda l-karriera tieghu ma' Liberty Professionals fil-Ghana.", "Fis-sena 2000, huwa mar jilghab fi Franza ma' Bastia.", "Essien ghamel tliett snin jilghab ma Bastia u 66 loghoba qabel ma inghaqad ma' Olympique Lyonnais fis-sena 2003.", "Ma Lyon, Essien laghab ukoll fil-UEFA Champions League ghall l'ewwel darba.", "Matul il-hames snin li ghamel jilghab fi Franza huwa akkwista c-cittadinanza Franciza.", "Fl-2005, Essien inghaqad mat-tim tal-president Roman Abramovich, Chelsea ghas-somma ta' 38 miljun euro u li f'dak iz-zmien kien l'aktar akkwist ghali mill-plejers afrikani ta' kull zmien.", "Ma Chelsea, Essien rebah il-kampjonat 'Premier League' fl-2006 u fl-2010, kif ukoll tliett 'FA Cups' u 'Football League Cup' wahda.", "Fl-2008, Essien laghab ukoll fil-finali tal-'UEFA Champions League'.", "Huwa reabh l-unur tal-gowl tas-sena ghal-Chelsea darbtejn, fl-istagun 2006\u201307 u 2008\u201309.", "Fil-31 ta' Awissu 2012, ftit \u0127in qabel ma' inghalqet is-sessjoni ta' trasferimenti tas-sajf, inghaqad b'sel ma' Real Madrid, fejn rega' sab lil Jos\u00e9 Mourinho, kow\u010b tieg\u0127u meta' kien jilghab ma' Chelsea.", "Fil-konferenza stampa meta' gie ppre\u017centat b\u0127ala plejer ta' Real Madrid huwa qal: \"Missieri ghajjatli u jien qieghed hawn.", "U hekk nikkunsidra\u0127.", "Hadni ma' Chelsea, niftemu mill-ewwel, dak huwa it-terminu l'aktar preci\u017c\".", "Fit-3 ta' Novembru 2012, fl-ghaxar loghoba tal-kampjonat spanjol, skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u fit-89 minuta fil-loghoba li Real MAdrid reb\u0127u bl-iskor ta' 4-0 kontra Real Saragozza.", "Wara li spi\u010b\u010ba l-kampjonat, irritorna lura ma' Chelsea, kif ukoll g\u0127amel l-istess Mourinho.", "F'Jannar ta' l-2014, matul l-a\u0127\u0127ar gimg\u0127a s-sessjoni ta' trasferimenti tax-xitwa, inghaqad permanenti ma Milan fis-Serje A. Huwa iffirma kuntratt sat-30 ta' Gunju 2015.", "Huwa gha\u017cel in-numru 15.", "Essien jilghab mat-tim nazzjonali ta' Ghana.", "Meta kien zghir fl-1999, huwa rraprezenta lil Ghana fil-kampjonat dinji tal-FIFA U-17 u fil-kampjonat dinji taz-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 tal-Fifa fl-2001, li Ghana spiccaw fit-tieni post. Essien ghamel id-debutt tieghu mat-tim tal-kbar f'Jannar ta' l'2002.", "Huwa rraprezenta lil Ghana fi-tliett kampjonati tat-Tazza ta' l'Afrika u fit-Tazza tad-Dinja ta' l'2006, fejn Ghana waslu ma l'ahhar 16."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21804", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21804", "title": "Nigel de Jong", "text": ["Nigel de Jong", "Nigel de Jong (Amsterdam, 30 ta' Novembru 1984) huwa plejer professjonali tal-futbol li jilg\u0127ab b\u0127ala midfilder mal-klabb ta' Mainz 05 u mat-tim nazzjonali Olandiz.", "Missier de Jong, Jerry huwa mis-Suriname u kien jilghab il-futbol ukoll.", "Huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Winonah, u g\u0127andhom \u017cewgt itfal: Isaura-Si\u00ebnna u Kyan.", "De Jong huwa midfilder difensiv u huwa mag\u0127ruf b\u0127ala plejer kumbattiv \u0127afna.", "De Jong huwa prodott tal-akkademja ta' Ajax, fejn beda jilghab mill-eta ta' 9 snin.", "Fid-19 ta' Ottubru 2002, de Jong iddebutta ma l-ewwel tim fil-loghoba tal-kamjonta Olandiz, mirnu\u0127a minn Ajax bl-iskor ta' 6-2 contro AZ Alkmaar.", "Ghamel id-debutt tieghu fil-kompetizzjonijiet UEFA fit-22 ta' Ottubru 2002 fil-loghoba ta\u010b-Champions League li spi\u010b\u010bat bir-ri\u017cultat ta' 1-1 kontra Rosenborg, fejn da\u0127al jilghab fit-83 minuta minflok Richard Witschge.F'din il-kompetizzjoni huwa skorja gowl wie\u0127ed, l-ewwel wie\u0127ed minn meta sar plejer professjonista, fil-loghoba li spi\u010b\u010bat 1-1, fit-18 ta' Frar 2003 kontra Arsenal.", "F'dan l-ista\u0121un kien spiss jilg\u0127ab b\u0127ala midfilder irtirat fuq il-lemin, imma jibda dejjem b\u0127ala sostitut u jid\u0127ol tard fil-loghoba.", "Jaghlaq l-ista\u0121un ma Ajax bi 17-il presenza fil-kampjonat, 10 (b'gowl skurjat) fi\u010b-'Champions League' u pre\u017cenza wa\u0127da fit Tazza Olandi\u017ca.", "F'Jannar 2006 ing\u0127aqad ma' Hamburg, fil-Germanja.", "L-ewwel impatt tieg\u0127u fil-Bundesliga huwa posittiv. de Jong skorja l-gowl de1i\u017civ kontra ir-rivali ta' Bayern Munich, din kienet l-ewwel telfa g\u0127alihom fil-grawnd il-\u0121did fl-Allianz Arena.", "Wara tliett snin, fil-21 ta' Jannar 2009, de Jong ing\u0127aqad ma' Manchester City g\u0127all 18-il miljun sterlina.", "De Jong g\u0127a\u017cel li jilbes in-numru 34 fuq il-flokk tieg\u0127u.", "Iddebutta ma' Manchester City fil-log\u0127oba kontra Newcastle fit-28 ta' Jannar 2009, biex mil-ewwel isir plejer fiss ma' l-ewwel hdax.", "Sa l-a\u0127\u0127ar ta' l-ista\u0121un jkun lag\u0127ab 16-il log\u0127oba.", "Beda l-ewwel tliett log\u0127obiet ta'l-ista\u0121un 2009-2010 b\u0127ala sostitut imma re\u0121a kkonkwista postu ma' l-ewwel hdax fil-loghoba li Manchester City reb\u0127u bl-iskor ta' 4-2 kontra Arsenal fit-12 ta' Settembru.", "Fil-5 ta' Dicembru 2009, wara loghoba mirbu\u0127a kontra Chelsea 2-1, reba\u0127 l-unur tal-plejer tal-loghoba, li huwa stess qal li kienu l-a\u0127jar 90 minuta li qatt laghab f\u0127ajtu.", "Fit-3 ta Ottubru 2010, fil-loghoba tal-kampjonat kontra Newcastle, kellu kuntrast qawwi bda\u0127la skompasta fuq il-plejer fran\u010bi\u017c Hatem Ben Arfa, u kkawzalu ksur doppju f'saqaj\u0127 ix-xellugija.", "Skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u bil-flokk ta' Manchester City kontra West Ham fl-1 ta' Mejju 2011.", "Fi tliett sta\u0121uni u nofs ma' Manchester City, de Jong lag\u0127ab 137 loghoba u skorja 2 gowls.", "Fil-31 ta' Awissu 2012, fl-a\u0127\u0127ar \u0121urnata tas-sessjoni tat-trasferimenti tas-sajf inghaqad ma' Milan, u ffirma kuntratt sat-30 ta' Gunju 2015.", "Huwa g\u0127azel li j\u017comm in-numru 34.", "Iddebutta mat-tim ta' Milan \u0121urnata wara fir-reb\u0127a li Milan kellhom kontra Bologna bl-iskor ta' 3-1, fit-2 \u0121urnata tal-kampjonat tas-Serje A, fejn kien muri il-karta s-safra.", "Skorja l-ewwel gowl tieghu bil-flokk a\u0127mar u iswed fl-20 ta' Ottubru 2012, fil-loghoba li Milan tilfu 3-2 kontra Lazio.", "Fid-9 ta' Dicembru 2012, waqt il-loghoba kontra Torino mirbu\u0127a 4-2, kellu jabbanduna l-grawnd minhabba ti\u010birita fat-'tendon' tas-sieq ix-xellugija li \u017cammitu milli jilg\u0127ab g\u0127al diversi xhur.", "Fil-31 ta' Marzu 2004, de Jong iddebutta mat-tim nazzjonali Olandi\u017c f'partita ta' hbiberija kontra Franza.", "Huwa ma giex mghajjat mat-tim Olandi\u017c ghal UEFA Euro 2004 u tilef 2006 FIFA World Cup min\u0127abba le\u017cjoni fl-irkoppa.", "De Jong kien mag\u0127\u017cul minn Marco van Basten biex jilg\u0127ab mat-tim Olandi\u017c g\u0127al-UEFA Euro 2008.", "Matul din il-kompetizzjoni de Jong lag\u0127ab tliett loghbiet minn erbg\u0127a fejn l-olanda waslu sal-kwarti tal-finali meta \u0121ew meghluba mir-Russja.", "Huwa skorja l-ewwel gowl internazzjonali tieg\u0127u mat-tim Nazzjonali, kontra l-I\u017clanda, fis-6 ta' Gunju 2009 fil-kwalifikazzjoni g\u0127al gruppi tat-Tazza tad-Dinja 2010.", "De Jong kien parti mit-tim Olandi\u017c g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2010 ta\u0127t it-tmexxijja ta' Bert van Marwijk.", "Huwa kien ma' l-ewwel \u0127dax il-plejer, fl-ewwel loghoba kontra d-Danimarka li l'Olanda reb\u0127u 2-0.", "De Jong kien sospiz g\u0127al log\u0127oba tas-semi finali kontra l-Urugwaj war li kien muri t-tieni karta safra matul il-kompetizzjoni fil-kwarti tal-final kontra il-Brazil.", "De Jong lag\u0127ab fil-final ta' li l'olanda tilfu 1\u20130 kontra Spanja wara l-]hin barrani.", "Fil-bidu tal-log\u0127oba, de Jong g\u0127amel kien involut f'kuntrast ikra\u0127 ma' Xabi Alonso fejn ta\u0127 daqqa ta' sieq fl-istonku.", "Ir-referee Howard Webb li dakinhar idderie\u0121a l-log\u0127oba, aktar tard wara ddikjara li kieku kellu vizjoni a\u0127jar ta' l-in\u010bident kien \u017cgur ike\u010b\u010bi lil de Jong mil-log\u0127oba.", "De Jong kien parti mit-tim Olandi\u017c li \u0127a sehem fil-UEFA Euro 2012.", "L-Olanda kienu eliminati fl-ewwel rawd meta tilfu l-ewwel tliett log\u0127obiet."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21806", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21806", "title": "Daniele Bonera", "text": ["Daniele Bonera", "Daniele Bonera, imwieled fil-31 Mejju 1981) huwa plejer professjonali tal-futbol Taljan li jilg\u0127ab b\u0127ala difensur mal-klabb ta' Milan u mat-tim nazzjonali Taljan.", "Bonera huwa difensur \u010bcentrali, b'abbilta li jilg\u0127ab kemm b\u0127ala difensur mal-lemin kif ukoll max-xellug.", "Bonera iffirma kuntratt ma' Brescia fis-sena 1995 u lag\u0127ab ma' l-akkademja ta' Brescia sa l-ista\u0121unkemm 1998\u201399, fejn g\u0127amel id-debbut tieg\u0127u ma' l-ewwel tim ta' Brescia fl-ista\u0121un 1999\u201300.", "Bonera lag\u0127ab 72 log\u0127oba fi tliett sta\u0127uni ma' Brescia.", "Bonera iffirma kuntratt ma' Parma f'Lulju tas-sena 2002 minn ma' Brescia, u lag\u0127ab 32 log\u0127oba u skorja gowl wie\u0127ed matul l-ewwel sta\u0121un tieg\u0127u ma' Parma fl-2002\u201303 tas-Serje A. Fit-tliett sta\u0121uni ta' wara ma' Parma, Bonera lag\u0127ab 98 log\u0127oba li 82 minnhom kienu fil-kampjonat tas-Serje A. Fit-28 ta' Lulju 2006, Bonera ing\u0127aqad ma' Milan.", "Id-debbutt ta' Bonera fil-UEFA Champions League kien kontra Anderlecht, fi\u017c-17 ta'Ottubru 2006, fejn kien imke\u010b\u010bi wara li kien muri darbtejn il-karta s-safra.", "Wara li saba' diffi\u010bli jilg\u0127ab b\u0127ala difensuri lemini huwa beda jilg\u0127ab difensur \u010bentrali, anki min\u0127abba li Milan kellhom \u0127afna difensuri \u010bentrali imwe\u0121\u0121g\u0127in u wara li akkwistaw lil Massimo Oddo minn ma' S.S. Lazio fit-trasferimenti ta' Jannar.", "Bonera kellu prestazzjonijiet ferm konvin\u010benti b\u0127ala difensur \u010bentrali u g\u0127alhekk kien wie\u0127ed mill-a\u0127jar plejers g\u0127all-Milan.F'Settembru 2009, huwa \u0121\u0121edded il-kuntratt tieg\u0127u ma' Milan sa' April 2013.", "Wara li kien imwe\u0121\u0121a g\u0127al 10 xhur, Bonera g\u0127al ritorn tajjeb \u0127afna meta lag\u0127ab 45 minuta kontra Novara fl-log\u0127oba mill-Coppa Italja fit-13 ta' Jannar 2010.", "Min\u0127abba li Milan kellhom lil Alessandro Nesta u lil Thiago Silva jilg\u0127abu b\u0127ala difensuri \u010bentrali, Bonera rega' beda jilg\u0127ab b\u0127ala difensur fuq in-na\u0127a tal-lemin.", "Bonera din id-darba kellu prestazzjonijiet tajbin anki fuq in-na\u0127a tal-lemin.", "Huwa kien sar jilg\u0127ab titolari sakemm Gianluca Zambrotta, Luca Antonini u Massimo Oddo irritornaw mill-'ijuries' ta\u0127hom, biex ftit wara rega tilef postu minn mat-titolari.", "Meta aktar tard Alessandro Nesta rega' safa l-kow\u010b Leonardo g\u0127a\u017cel lil Bonera biex jo\u0127odlu postu.", "Fit-23 ta' Mejju 2013, kien hemm spekulazzjonijiet li seta jmur jilg\u0127ab ma' Juventus, pero' Bonera rega \u0121\u0121edded il-kuntratt tieg\u0127u ma' Milan sat-30 ta'\u0120unju 2015.", "Bonera kellu pre\u017cenzi mat-tim Taljan ta' ta\u0127t il-21 sena fil-Kampjonati Ewropej ta' ta\u0127t il-21 sena fis-sena 2002 u fis-sena 2004.", "Huwa lag\u0127ab ukoll fit-Toulon Tournament fis-sena 2000.", "Bonera lag\u0127ab 34 log\u0127oba fil-livell U-21.", "Huwa lag\u0127ab 16 il-darba mat-Tim Nazzjonali Taljan.", "Id-debbutt tieg\u0127u kien fil-5 ta' Settembru 2001 meta' kellu 20 sena fil-log\u0127oba kontra l-Marokk.", "Fl-2006 kien mag\u0127zul min Marcello Lippi fil-lista provi\u017corja ta' qabel it-Tazza tad-Dina 2006 b\u0127ala wie\u0127ed mill-erbgha riservi.", "Huwa kien esklu\u017c mill-lista ta' l-a\u0127\u0127ar 23 plejer.", "Wara li kien ing\u0127aqad ma' Milan, mis-sena 2006, huwa dejjem kien parti mill-grupp tat-Tim Nazzjonai ta\u0127t il-kowcis Donadoni u Lippi, imma mhux dejjem kien ji\u0121i mag\u0127zul g\u0127al log\u0127ob min\u0127abba problemi fisi\u010bi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21807", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21807", "title": "Urby Emanuelson", "text": ["Urby Emanuelson", "Urby Vitorrio Diego Emanuelson (Amsterdam, 16 ta' \u0120unju 1986) huwa plejer professjonali Olandi\u017c tal-futbol li jilg\u0127ab b\u0127ala difensur jew midfilder mal-klabb ta' Milan u mat-tim nazzjonali Olandi\u017c.", "Fl-2006 reba\u0127 il-kampjonati Ewropej U21 ma' l-Olanda.", "Emanuelson, kellu missieru Errol plejer tal-futbol u anki lag\u0127ab mat-tim Nazzjonali ta' Suriname.", "Huwa beda jilg\u0127ab ma' l'akkademja ta' Ajax.", "Iddebbutta ma' l-ewwel tim fil-kompetizzjoni Uefa fl-24 ta' Frar 2005 fil-log\u0127oba tat-Tazza Uefa 2004/2005 kontra Auxerre-Ajax (3-1), meta da\u0127al minn fuq il-bank tas-sostituti fid-79 minuta minflok Sneijder.", "Fl-10 ta' April 2005 iddebutta fl-Eredivisie, fil-log\u0127oba mirbu\u0127a 4-2 kontra AZ Alkmaar.", "Fl-ista\u0121un ta' wara 2005/2006 sar id-difensur titolari fuq in-na\u0127a tax-xellug fid-difi\u017ca ta' Ajax u reba\u0127 il-Johan Cruijff-schaal u fl-2006 il-KNVB Cup.", "Fl-2006 reba\u0127 il-premju talent tas-sena.", "Fl-ista\u0121un 2006/2007 rega reba\u0127 il-Johan Cruijff-schaal u il-KNVB Cup.", "Fl-ista\u0121un 2008-2009 ma' Marco van Basten b\u0127ala kow\u010b ta' Ajax, Emanuelson beda jilg\u0127ab difensu fiq in-na\u0127a tax-xellug, imma min\u0127abba \u017cbalji li kien jag\u0127mel beda jilg\u0127ab mal-linja tal-midfilders.", "Fit-30 ta' Novembru 2008 lag\u0127ab il-150 ma' Ajax.", "Fit-23 ta' Jannar 2011 iffirma kuntratt ma'Milan.", "Il-plejer Olandi\u017c kellu l-kuntratt tieg\u0127u ma' Ajax fi tmiem tieg\u0127u fl-a\u0127\u0127ar ta' \u0120unju 2011.", "Emanuelson iffirma kuntratt ta' 3 snin sat-30 ta' \u0120unju 2014.", "Il-Milan \u0127allsu g\u0127alieh 1,7 miljun euro u 800.000 o]ra wara li reb\u0127u l-kampjonat f-\u0120unju, bit-total jil\u0127aq 2,5 miljun euro.", "Fis-26 ta' Jannar 2011 iddebbuta mill-bidu tal-log\u0127oba bil-flokk ta' Milan fil-log\u0127oba kontra Sampdoria, log\u0127oba mil-kwart tal-finali tal-Coppa Italia 2010-2011, fejn kien l-awtur tal-passa\u0121\u0121 g\u0127al gowl ta'Pato bir-ri\u017cultat jispi\u010b\u010ba 2-1.", "Iddebbutta fis-Serje A fid-29 ta' Jannar 2011 fil-log\u0127oba Catania-Milan, meta da\u0127al fit-tieni taqsima minflok Alexander Merkel.", "Skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u bil-flokk ta' Milan fl-20 ta' April 2011 fis-semifinali tal-Coppa Italja kontra Palermo.", "Fi-7 ta' Mejju 2011 reba\u0127 l-ewwel kampjonat tieg\u0127u mal-Milan.", "Fis-6 ta' Awissu 2011 reba\u0127 is- Supercoppa italiana meta Milan g\u0127elbu lil Inter bl-iskor ta' 2-1.", "Fid-19 ta' Frar 2012 skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u fis-Serje A meta skorja it-tieni gowl g\u0127al Milan fir-reb\u0127a kontra Cesena bl-iskor ta' 3-1.", "Fit-3 ta' Ottobru skorja minn 'freekick' l-ewwel gowl tieg\u0127u fil-Champions League fil-log\u0127oba li spi\u010b\u010bat bl-iskor ta' 3-2 kontra Zenit.", "Fil-31 ta' Jannar 2013 ing\u0127aqad b'self sa l-a\u0127\u0127ar ta' l-ista\u0121un ma' Fulham, fil-Premier League.", "Iddebbutta bil-flokk ta' Fulham fit-2 ta' Frar 2013, fil-log\u0127oba nterna li Fulham tilfu 1-0 kontra Manchester United.", "Fid-19 ta' Mejju 2013, fl-a\u0127\u0127ar \u0121urnata tal-Premier League 2012-2013 kontra Swansea City, skorja l-ewwel gowl tieg\u0127u bil-flokk ta' Fulham.", "Ikkonkluda l-ista\u0121un bi 13 il-pre\u017cenza u gowl wie\u0127ed.", "G\u0127amel ir-ritorn tieg\u0127u ma' Milan wara l-parentesi ma' Fulham, fil-log\u0127oba tal-'play-off' tac-[[UEFA Champions League 2013-2014|Champions League], [[Philips Sport Vereniging|PSV]]-Milan (1-1), fej lag\u0127ab il-partita kollha b\u0127ala difensur fuq in-na\u0127a tax-xellug.", "Emanuelson kien parti mit-tim Olandi\u017c [[FIFA U-20 World Cup]] fl-2005 li l-kompetizzjoni ntlabet fl-Olanda.", "Huma gew eliminati fil-kwart tal-finali kontra in-Nigeria.", "Huwa kien ukoll membru fit-tim Olandi\u017c fil-kamjonati UEFA U-21 fl-2006.", "Fis-16 ta' Awissu 2006 iddebbutta mat-Tim ma\u0121\u0121uri ta' l'Olanda fl-log\u0127oba ta' \u0127biberija kontra ir-Republika ta' l-Irlanda.", "G\u0127alkemm kien jigi mag\u0127zul okkazjonalment mat-Tim Olandi\u017c g\u0127al log\u0127ob tal-kwalifikazzjoni tal-kampjonati Ewropej 2008, huwa t\u0127alla barra mit-tim finali li \u0127a sehem fl-istess kopetizzjoni.", "[[Kategorija:Futbol]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21809", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21809", "title": "Iqbal Masih", "text": ["Iqbal Masih", "Iqbal Masih, Urdu: \u0627\u0642\u0628\u0627\u0644 \u0645\u0633\u06cc\u062d (t. 1983, m. 16 ta' April 1995) kien tifel Pakistan li sar is-simboli tal-abbu\u017ci fit-t\u0127addim tat-tfal fil-pajji\u017ci li qeg\u0127din ji\u017cviluppaw.", "Iqbal twieled fl-1983 f'Muridke, ra\u0127al \u017cg\u0127ir barra minn Lahore fil-Pakistan.", "Ftit wara li twieled missieru Sajf Masih telaq u abbanduna l-familja.", "Ommu, Inajat, kienet ta\u0127dem b\u0127ala seftura, i\u017cda sabitha diffi\u010bli \u0127afna biex tmantni l-familja.", "Min\u0127abba f'hekk meta kellha 4 snin, inbig\u0127 mill-familja tieg\u0127u b\u0127ala skjav.", "Il-familja ta' Iqbal isselfu 600 rupija, ($16) minn g\u0127and kummer\u010bjant tal-post li kellu fabbrika tal-insi\u0121 tat-tapiti, u bi tpattija, Iqbal kellu ja\u0127dem b\u0127ala nissi\u0121 tat-tapiti sakemm jit\u0127allas id-dejn.", "Kuljum, kien iqum qabel jisba\u0127 u jimxi mit-toroq imdallmin tal-kampanja sal-fabbrika, fejn u l-parti tat-tfal l-o\u0127ra kienu jkun marbutin bil-ktajjen biex ma ja\u0127arbux.", "Kien ja\u0127dem 14-il sieg\u0127a kuljum, sebat ijiem fil-\u0121img\u0127a, b'waqfien ta' nofs sieg\u0127ha biss.", "Meta kellu 12-il sena Iqbal kien twil inqas minn 1.2 metru u kien ji\u017cen 27 kg biss (daqs tifel ta' 6 snin).", "Kull darba li ma jobdix jew kien jonqos f'xi \u0127a\u0121a kien ji\u0121i msawwat.", "\u0120urnata wa\u0127da rid iqum fuq tieg\u0127u u jitkellem g\u0127alih u g\u0127al s\u0127abu dwar dawn l-in\u0121ustizzji.", "\u0126arab u mar l-g\u0127assa tal-Pulizija u qallhom li hu u s\u0127abu kienu qed ji\u0121u trattati \u0127a\u017cin u xtaq li ji\u0121i liberat flimkien ma' s\u0127abu.I\u017cda l-Pulizija kienu \u0127a\u0121a wa\u0127da Arshad il-Propjetarju tal-fabrika tat-twapet u re\u0121a' \u0127adu lura hemm u qal lil Arshad biex jaqflu.", "Ta' 10 snin irnexxilu ja\u0127rab minn din l-iskjavitu \u0127arxa.", "F'qasir \u017cmien da\u0127al mal-BLLF (Bonded Labour Liberation of Pakistan) biex jg\u0127in fill-\u0121lieda kontra l-iskjavitu tat-tfal madwar id-dinja.Iqbal g\u0127en aktar minn 3,000 tfal, li kienu skjavi fil-Pakistan, jakkwistaw il-Liberta' .", "Kien jitkellem dwar il-kruha tal-Iskjavitu tat-tfal madwar id-dinja kollha.", "Fl-G\u0127id il-Kbir tas-sena 1995 Iqbal \u0121ie maqtul b'tir ta' arma tan-nar huwa u \u0121ej lura mill-Knisja.Fil-basket sabulu l-Bibbja, ktieb dwar l-G\u0127id il-Kbir, santa ta' \u0120esu'.", "Responsabbli g\u0127all-qtil tieg\u0127u ja\u0127sbu li kienet il-Mafia tat-twapet.Iqbal,fl-1994 sena qabel qatluh kien \u0121ie onorat bir-Reebok Human Rights Award.", "Issa wara mewtu fis-sena 2000, \u0121ie onorat b'The World's Children's Prize for the Rights of the Child."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21812", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21812", "title": "Robert Tappan Morris", "text": ["Robert Tappan Morris", "Robert Tappan Morris (Massachussets, 8 ta' Novembru 1965) huwa informatiku u imprenditur Amerikan.", "Hu hu l-iktar famu\u017c g\u0127al Morris Worm, ikkunsidrat b\u0127ala l-ewwel \"worm\" tal-kompjuter li qatt sar.", "Kaw\u017ca ta' dan \u0121ie ppro\u010bessat u sar l-ewwel persuna li \u0121ie kkundannat ta\u0127t l-Att tal-Frodi u Abbu\u017c fuq il-Kompjuter.", "Morris twieled fl-1965 minn Robert Morris u Anne Farlow Morris.", "Missieru kien informatiku f'Bell Labs, fejn g\u0127en jiddisinja s-sistemi operattivi ta' Multics u Unix.", "Morris attenda l-Universit\u00e0 ta' Harvard, u aktar tard da\u0127al b\u0127ala student gradwat fl-Universit\u00e0 ta' Cornell.", "Fl-ewwel sena tieg\u0127u hu kiteb \"worm\" tal-kompjuter li wasslet biex \u0127arbat diversi kompjuters fis-snin tal-bidu tal-internet.", "Din wasslitu quddiem il-qorti sena wara.", "Il-\"worm\" ta' Morris \u0121ie \u017cviluppat fl-1988 waqt li kien jattendi l-Universit\u00e0 ta' Cornell.", "Hu stqarr li kien iddisinjat biex jara d-daqs tal-internet.", "Il-\"worm \"tnieda minn MIT, minflok Cornell.", "Dan il-\"worm \"sfrutta numru ta' dg\u0127ufijiet sabiex jid\u0127ol fis-sistemi mixtieqa, fosthom: Il-\"worm \"kien ipprogrammat sabiex ji\u010b\u010bekkja kull kompjuter li jsib jekk l-infezzjoni se\u0127\u0127itx di\u0121\u00e0.", "Madanakollu, Morris \u0127aseb li xi amministraturi jistg\u0127u jeg\u0127lbu lil dan il-\"worm \"billi jag\u0127tu struzzjonijiet lill-kompjuter sabiex jirraporta falz po\u017cittiv.", "Biex jikkumpensa g\u0127al din il-possibilit\u00e0, Morris g\u0127amel li l-\"worm \"jikkopja lilu nnifsu xorta wa\u0127da irrelevanti mir-rispons tal-interrogazzjoni dwar l-istat tal-infezzjoni.", "Dan il-livell ta' persistenza wassal g\u0127al tag\u0127bijiet li mhux biss \u0121abu l-attenzjoni tal-amministraturi tas-sistemi, imma fixklu l-kompjuters immirati.", "Matul il-\u0121uri, \u0121ie stmat li l-ispi\u017ca ta' \"telfien ta' produttivit\u00e0\" kaw\u017ca tal-\"worm\" u l-isforzi sabiex jitne\u0127\u0127a mis-sistemi kien ta' bejn $200 u $53,000."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21819", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21819", "title": "Sen\u0121i ta' widnejh tondi tan-Namib", "text": ["Sen\u0121i ta' widnejh tondi tan-Namib", "Is-sen\u0121i ta' widnejh tondi tan-Namib (\"Macroscelides flavicaudatus\") huwa mammiferu pla\u010bentat, insettivoru, tal-ordni Macroscelidea ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir, b'pi\u017c ta' madwar 35 gramma.", "Dan l-ispe\u010bi ta' sen\u0121i huwa endemiku tan-Namibja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21820", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21820", "title": "Sen\u0121i ta' widnejh tondi tal-Kar\u00f9", "text": ["Sen\u0121i ta' widnejh tondi tal-Kar\u00f9", "Is-Sen\u0121i ta' widnejh tondi tal-Kar\u00f9 (\"Macroscelides proboscideus\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21843", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21843", "title": "Joe Brincat (politiku)", "text": ["Joe Brincat (politiku)", "Joe Brincat (22 ta' Marzu 1943) huwa avukat u kien Ministru tal-\u0120ustizzja, Artijiet u Djar g\u0127al sentejn u nofs, minn Lulju 1979 sa Di\u010bembru 1981.", "Huwa kien darbtejn Deputat Mexxej tal-Partit Laburista g\u0127all-affarijiet tal-Partit, bejn l-1976 u l-1980, u bejn l-2003 u l-2008.", "Kien Deputat Mexxej g\u0127all-affarijiet tal-Parlament mill-1987 sal-1992.", "Kien vi\u010bi-president tal-Assemblea tal-Kunsill tal-Ewropa fl-1978 u g\u0127al \u0127afna snin kien rappre\u017centant ta' Malta fl-istess Parlament.", "Fl-1992 huwa kien ikkontesta g\u0127all-elezzjoni ta' mexxej tal-Partit Laburista, i\u017cda l-elezzjoni ntreb\u0127et minn Alfred Sant.", "Sal-1996 huwa rri\u017cenja mill-Partit Laburista i\u017cda \u017camm postu fil-Parlament.", "Meta Sant sar Priministru, Brincat re\u0121a' resaq lejn il-Partit u \u0127ejja li\u0121i fuq l-annimali b'rabta mal-Pulizija.", "Brincat kien l-uniku wie\u0127ed mill-grupp parlamentari Laburista li kien pre\u017centi ghall-funeral ta' Raymond Caruana f'Di\u010bembru 1986 fil-Gudja.", "B'mod pubbliku kien l-uniku wie\u0127ed mill-Partit Laburista li dakinnhar iddisasso\u010bja ru\u0127u mill-vjolenza politika.", "Wara r-reb\u0127a tal-Partit Laburista fl-2013, Brincat beda j\u0127ejji emendi ghal ligijiet ezistenti li jirrigwardaw id-drittijiet tal-annimali, u wara g\u0127adda dawn il-proposti lill-Kunsill ghall-Harsien tal-Annimali (Animal Welfare Council)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21844", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21844", "title": "Toni Abela", "text": ["Toni Abela", "L-Im\u0127allef Toni Abela (2 ta' Lulju, 1957) huwa Im\u0127allef fil-Qrati Maltin.", "Kien President tal-Partit Laburista fis-snin tmenin, ko-fundatur tal-Alternattiva Demokratika fl-1989 u Deputat Mexxej g\u0127all-Affarijiet tal-Partit Laburista mill-2008 sal-2016.", "\u0126afna jirrikonoxxu l-po\u017cizzjonijiet qawwija li \u0127a tul i\u017c-\u017cmien rigward kontabilit\u00e0, trasparenza u governanza korretta.", "Kien wie\u0127ed minn dawk li fassal l-Att dwar il-Whistleblower, l-Att dwar il-finanzjament ta' partiti politi\u010bi u l-li\u0121i li ne\u0127\u0127iet il-preskrizzjoni tal-politi\u010bi f'ka\u017cijiet ta' abbu\u017c u korruzzjoni li da\u0127lu fis-se\u0127\u0127 fl-2016.", "Fil-21 ta' Novembru 2016, huwa n\u0127atar Im\u0127allef.", "Fl-1988, huwa \u0121ie elett President tal-Partit Laburista u serva f'din il-kariga sal-1989 meta kellu jirri\u017cenja mill-partit wara li \u0127a po\u017cizzjoni kontra l-korruzzjoni u l-elementi kriminali fi \u0127dan il-partit.", "F'din l-istess sena, huwa waqqaf l-Alternattiva Demokratika, pressure group (li iktar tard saret Partit) flimkien mal-eks whip ta' dak i\u017c-\u017cmien tal-Partit Laburista, Wenzu Mintoff, li wkoll kien tke\u010b\u010ba mill-Partit, flimkien ma' Carmen Spiteri.", "Fl-Alternattiva, Abela \u0127adem g\u0127al kwistjonijiet ambjentali, l-ugwaljanza bejn is-sessi, it-trasparenza politika u sistema elettorali aktar \u0121usta bl-introduzzjoni ta' kwota nazzjonali li tippermetti lill-partiti politi\u010bi \u017cg\u0127ar li jkunu rappre\u017centati fil-Parlament f'konformit\u00e0 mal-mudell \u0120ermani\u017c.", "Huwa kkampanja favur l-introduzzjoni tal-att tal-Whistle Blower, l-Att dwar il-Libert\u00e0 tal-Informazzjoni, it-tne\u0127\u0127ija tal-preskrizzjoni g\u0127all-uffi\u010bjali pubbli\u010bi f'ka\u017c ta' abbu\u017c ta' poter u korruzzjoni u favur il-\u0127tie\u0121a ta' Li\u0121i dwar il-Finanzjament tal-Partiti.", "Fl-1993 huwa \u0121ie elett Vi\u010bi Sindku tal-\u0126amrun, belt ewlenija f'Malta, u kien responsabbli mill-infurzar tal-li\u0121i u l-\u0121estjoni tal-uffi\u010bju tal-ilmenti ta\u010b-\u010bittadini, Huwa introdu\u010ba l-ewwel ordinamenti (bye-laws) u stabbilixxa l-ewwel qorti lokali.", "Huwa \u0121ie elett Deputat Mexxej g\u0127all-Affarijiet tal-Partit fit-12 ta' \u0120unju 2008.", "Minbarra r-responsabbiltajiet \u0121enerali tieg\u0127u tat-tmexxija u l-\u0121estjoni tal-affarijiet interni tal-Partit, huwa mexxa wkoll il-65 ferg\u0127a politika tal-Partit Laburista.", "Huwa stabbilixxa standards ta' tmexxija tajba fid-39 Kunsill Lokali bi tmexxija Laburista u ra li dawn l-istandards ikunu rispettati.", "Matul il-mandat tieg\u0127u, il-Partit Laburista g\u0127adda minn bidliet radikali fil-livelli kollha ta' organizzazzjoni.", "Abela kien wie\u0127ed mill-miri ewlenin tal-attakki tal-Partit Nazzjonalista matul il-kampanja g\u0127all-Elezzjoni \u0120enerali tal-2013 li rat lill-Partit Laburista jirba\u0127 l-elezzjoni b'rekord ta' voti u differenza ta' 11.4% bejn i\u017c-\u017cew\u0121 partiti.", "Il-Partit Nazzjonalista ddikjara li Toni Abela waqqaf barman ta' \u010bentru politiku tal-Partit Laburista milli ji\u0121i investigat mill-pulizija, wara allegat u\u017cu ta' kokaina fil-bar, waqt il-\u0127in tax-xog\u0127ol.", "Wara l-elezzjoni, kien hemm qbil \u0121enerali li dan ma kienx g\u0127ajr attakk politiku skorrett waqt kampanja elettorali, bil-Partit Nazzjonalista stess jiddikjara fl-anali\u017ci ta' wara r-ri\u017cultat elettorali li l-attakk fuq Toni Abela kkontribwixxa g\u0127at-telfa tieg\u0127u.", "Matul il-kampanja elettorali nnifisha, il-Kummissarju tal-Pulizija ddikjara li ma kien hemm ebda ka\u017c x'jittella' kontra Toni Abela.", "Iktar milli \u0127am\u0121itlu r-reputazzjoni, l-attakk fuq Toni Abela \u017cvela l-korrettezza politika li mexa biha, fejn \u0127a azzjoni mill-ewwel u ke\u010b\u010ba lill-barman.", "Fl-istess waqt Toni Abela ma a\u010b\u010bettax li din il-persuna tid\u0127ol lura fi\u010b-\u010bentru politiku, minkejja numru ta' \u0121ustifikazzjonijiet li dan ipprova jag\u0127mel.", "Toni Abela ma \u0127a l-ebda riskju u ming\u0127ajr esitazzjoni, ke\u010b\u010ba lill-persuna kkon\u010bernata minnu fih.", "Fl-2003 ippre\u017centa l-programm <nowiki>\"</nowiki>Robin Hood<nowiki>\"</nowiki> flimkien ma' Wenzu Mintoff, fuq ONE TV, wa\u0127da mill-ftit drabi li stazzjon offra alternattiva vera g\u0127al Xarabank ta' TVM.", "Abela ppre\u017centa ukoll <nowiki>\"Obelisk\" flimkien ma'</nowiki> Joe Mifsud, li fih intervisti persona\u0121\u0121i e\u010b\u010bentri\u010bi b\u0127al \u010aikku Fenech, Norman Lowell u Emmy Bezzina fost l-o\u0127rajn.", "Mill-2006 sal-2016 ippre\u017centa rokna darba fil-\u0121img\u0127a fil-programm <nowiki>\"</nowiki>Kalamita<nowiki>\"</nowiki> li fiha kien jitratta ka\u017c legali ma' panel ta' nies komuni.", "Huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Marisa u g\u0127andu tlett itfal."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21846", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21846", "title": "Klassifikazzjoni bijolo\u0121ika", "text": ["Klassifikazzjoni bijolo\u0121ika", "Fix-xjenzi bijolo\u0121i\u010bi, il-klassifikazzjoni hu kun\u010bett li jirreferi g\u0127al kif il-bijolo\u0121i\u010bi jiggruppaw, jissistemaw u jikkategorizzaw id-diversi entitajiet tal-organi\u017cmi \u0127ajjin u tal-fossili.", "Minn mindu Carolus Linnaeus (Linnew), ippubblika is-\"Systema naturae\", li fiha pprova jiggruppa l-ispe\u010bi kollha skont il-karatteristiki morfolo\u0121i\u010bi komuni bejniethom, sa issa, meta \u0121ew irran\u0121ati skont it-teorija evoluzzjonista tad-dixxendenza proposta minn Charles Darwin, saru modifikazzjonijiet kontinwament tas-sistema ta' gruppament biex din ti\u0121i dejjem i\u017cjed perfezzjonata.", "Il-klassifikazzjoni xjentifika hi r-ri\u017cultat tax-xjenzi evoluttivi u \u0121ejja fil-parti l-kbira mit-tassonomija u mis-sistematika, imma hemm kontribuzzjoni wkoll mill-istudji u r-ri\u010berki kollha li jinvestigaw il-\u0127lejjaq \u0127ajjin, kemm fil-bijolo\u0121ija u kemm fix-xjenzi l-o\u0127ra.", "Is-sistema tal-klassifikazzjoni tal-forom tal-\u0127ajja l-i\u017cjed antika introdu\u010bieha Aristotele (384 QK - 322 QK), li fl-\"De Anima\" kklassifika l-annimali.", "Din il-klassifika ibba\u017caha fuq il-mod kif l-annimali jimxu minn post g\u0127all-ie\u0127or u l-ambjent li jg\u0127ixu fih (arja, art jew ilma).", "Aristotele ppropona wkoll xi klassifikazzjonijiet i\u017cjed profondi fix-xog\u0127lijiet \"Ri\u010berki fuq l-annimali\", \"Il-partijiet tal-annimali\" u \"Dwar il-\u0121enerazzjoni tal-annimali\".", "Aristotele ppropona sistema ta' klassifikazzjoni bba\u017cata fuq il-ftit tag\u0127rif li kellu dak i\u017c-\u017cmien li kien fih \u0127afna suppo\u017cizzjonijiet.", "L-istudji tieg\u0127u kienu fil-parti l-kbira annotazzjoni tal-karatteristiki, xi w\u0127ud anatomi\u010bi, xi w\u0127ud fi\u017cjolo\u0121i\u010bi u xi w\u0127ud etolo\u0121i\u010bi.", "Bix-xog\u0127ol tieg\u0127u ir-renju tal-annimali inqasam f'\u017cew\u0121 gruppi, l-\"Enaima\" (= \"bid-demm\") u \"Anaima\" (= \"bla demm\").", "Fl-ewwel grupp insibu l-bniedem, il-kwadrupedi, i\u010b-\u010beta\u010bej, il-\u0127ut u l-g\u0127asafar u fit-tieni hemm il-parti l-kbira tal-krusta\u010bej dekapodi, xi molluski u dawk li idefinixxa b\u0127ala \"Entema\", ji\u0121ifieri \u0121abra ta' insetti, mirjapodi, araknidi, anellidi u dud parassit.", "B\u0127ala l-kriterju tal-klassifikazzjoni tal-Entema Aristotele adotta l-qsim tal-\u0121isem tal-annimali f'segmenti separati (mill-Grieg \"entomos\", qasma) li mag\u0127hom kien hemm serje ta' appendi\u010bi g\u0127all-mixi.", "Jekk inwarrbu d-dud, id-definizzjoni Aristotelika ta' Entema toqrob \u0127afna lejn il-klassi moderna ta' Artropodi.", "It-teoriji \u017coolo\u0121i\u010bi ta' Aristotele damu \u0127ajjin g\u0127al xi elfejn sena, l-aktar min\u0127abba l-fatt li l-Aristoteli\u017cmu \u0121ie a\u010b\u010bettat b\u0127ala xjenza mill-Knisja Kattolika bis-sa\u0127\u0127a ta' Ori\u0121ene, Santu Wistin u San Tumas t'Akwinu.", "Fost id-dixxipli ta' Aristotele kien hemm Teofrastu (373 QK - 288 QK) li fl-istudji tieg\u0127u \"\"Ri\u010berki dwar il-Pjanti\"\" u \"\"Kaw\u017ci tal-Pjanti\"\", kien l-ewwel li ddefinixxa d-differenza u d-distinzjoni bejn \"annimali\" u \"ve\u0121etali\".", "Anki matul il-perjodu ta' Ruma antika, ma naqsux l-appro\u010b\u010bi naturalisti\u010bi, imma dawn kienu kwa\u017ci kollha karatterizzati minn reproduzzjoni kontinwa tal-istess testi Aristoteli\u010bi.", "Per\u00f2 insibu xi ftit tentattivi ta' innovazzjoni fil-kotba tan-\"Naturalis historia\" ta' Plinju l-Kbir (23-79 WK) g\u0127alkemm dawn l-innovazzjonijiet i\u0127arsu wkoll lejn annimali fantasti\u010bi, pjanti mirakulu\u017ci u e\u017cempji o\u0127ra mill-le\u0121\u0121endi u l-mitolo\u0121ija.", "Il-kitba ta' Plinju kellha tkun il-ba\u017ci tat-twelid ta' dawk li jissej\u0127u \"bestjarji medjoevali\" li, matul il-Medjuevu kollu \u0127alltu r-ri\u010berka sistematika mat-tradizzjoni \u0127rafija popolari.", "Minkejja l-influss mill-mitiku, fost il-kitba medjevali insibu x-xog\u0127lijiet ta' Isidoru ta' Sivilja (570-636), li studja n-natura f'g\u0127add ta' kotba li jag\u0127mlu l-en\u010biklopedija tieg\u0127u \"\"Dwar l-ori\u0121ni u l-etimolo\u0121ija tal-\u0127lejjaq\"\".", "B'mod partikolari ir-renju tal-annimali hu maqsum fi tliet gruppi ewlenin klassifikati fi tmien kategoriji (bhejjem u bhejjem tat-tag\u0127bija, annimali salva\u0121\u0121i, \u0127ut, annimali \u017cg\u0127ar, annimali \u017cg\u0127ar bil-\u0121wiena\u0127, sriep, g\u0127asafar, dud).", "It-\"takson\" tad-dud propost minn Isidoru jinkludi fir-realt\u00e0 anki il-brimb, il-millipiedi, is-sangisugi u spe\u010bi differenti ta' baqq.", "Ix-xog\u0127lijiet ta' Isidoru fis-seklu 13 influwenzaw il-filosfu Dumnikan Albertu l-Kbir (1193-1280).", "L-istudji tassonomi\u010bi u \u017coolo\u0121i\u010bi tieg\u0127u \u2013 influwenzati mit-teoriji Aristoteli\u010bi \u2013 fl-1270 in\u0121abru fl-en\u010biklopedija \"\"De animalibus\"\".", "G\u0127alkemm din kienet innovattiva ferm, ma \u0121ibditx l-attenzjoni li st\u0127aqqilha.", "Albertu l-Kbir qasam l-annimali skont kif jimxu, ji\u0121ifieri l-annimali bis-saqajn (il-bniedem, kwadrupedi), l-annimali li jtiru (g\u0127asafar, friefet il-lejl), l-annimali li jg\u0127umu (\u0127ut, mammiferi tal-ba\u0127ar, arzell) u annimali li jitkaxkru (sriep, kukudrilli, gremxul).", "L-a\u0127\u0127ar ktieb tax-xog\u0127ol tieg\u0127u hu dedikat lill-\"\"annimali \u017cg\u0127ar \u0127afna\"\" u \"\"ming\u0127ajr demm\"\", li fih iqieg\u0127ed l-Entema Aristoteli\u010bi imma anki \u017c-\u017crin\u0121ijiet, il-bebbux u l-iskorpjuni.", "L-investigazzjoni \u017coolo\u0121ika ta' Albertu l-Kbir fiha forma primittiva ta' metodu xjentifiku, fis-sens li l-klassifikazzjoni sistematika g\u0127andha mag\u0127ha l-verifika minn xi sorsi u anki l-osservazzjoni personali ta' xi fenomeni, b\u0127all-im\u0121iba tal-brimb u n-nemel, l-anatomija tax-xadini u l-istudju tal-metamorfo\u017ci tal-friefet.", "FL-a\u0127\u0127ar tal-Medjuevu allura kien hemm bidu ta' zforz fil-klassifikazzjoni tal-\u0127lejjaq \u0127ajjin imma dak i\u017c-\u017cmien i\u017c-\u017coolo\u0121ija kienet titqis b\u0127ala xjenza qrib it-teolo\u0121ija u n\u0127olqot sensiela twila ta' ri\u010berka li ppruvat issib korrispondenza bejn l-annimali u s-simboli divini li kienu ja\u0127sbu li g\u0127andhom.", "Kellna nistennew sal-perjodu rinaxximentali biex l-istudji jitbieg\u0127du minn dawn il-kun\u010betti u tibda xi tentattiva biex ji\u0121u introdotti kriterji marbutin i\u017cjed mal-osservazzjoni tan-natura.", "Matul ir-Rinaxximent, min\u0127abba l-g\u0127atx kbir g\u0127at-tag\u0127lim li kien hemm u min\u0127abba l-progress fil-qasam tat-tipografija, l-g\u0127arfien seta' jinfirex sewwa.", "Fost l-aqwa xog\u0127lijiet ta' dak i\u017c-\u017cmien insibu l-\"\"Historia animalium\"\" ta' Conrad von Gesner (1516-1565) li kienet ippubblikata bejn l-1551 u l-1587 u nkura\u0121\u0121iet id-diversi korrispondenti Ewropej li jqieg\u0127du fis-sod l-g\u0127arfien \u017coolo\u0121iku u jwarrbu l-annimali mitolo\u0121i\u010bi.", "Fl-\"Historia animalium\" insibu klassifikazzjoni e\u017catta tal-e\u017cempji tal-annimali mag\u0127rufin dak i\u017c-\u017cmien, irran\u0121ati f'ordni alfabetiku skont l-isem bil-Latin.", "G\u0127al kull annimal Gesner jag\u0127ti l-isem bil-lingwi l-i\u017cjed komuni l-o\u0127ra, antiki u moderni, l-im\u0121iba tag\u0127hom, il-firxa \u0121eografika, l-u\u017cu tag\u0127hom b\u0127ala ikel u fil-medi\u010bina, il-le\u0121\u0121endi dwarhom u s-simboli asso\u010bjati mag\u0127hom.", "Ulisse Aldrovandi (1522 - 1605) ta espo\u017cizzjoni innovattiva mqabbla ma' ta' qabel; kiteb 13-il volum dedikati g\u0127all-istorja naturali, li minnhom l-i\u017cjed famu\u017c hu id-\"\"De animalibus insectis\"\" li hu spe\u010bifikament dwar l-insetti, g\u0127alkemm jag\u0127ti kontenut i\u017cjed wiesa' mill-Entema Aristotelika (fil-klassifikazzjoni tal-insetti Aldrovandi da\u0127\u0127al ukoll i\u017c-\u017ciemel tal-ba\u0127ar u varji invertebrati filo\u0121enetikament 'il bog\u0127od mill-insetti); Aldrovandi l-ewwel qasam l-insetti skont l-ambjent li jg\u0127ixu fih (insetti tal-ilma u insetti tal-art) u, wara kklassifika l-gruppi li rri\u017cultaw skont g\u0127andhomx saqajn jew le; il-grupp ta' dawk bis-saqajn re\u0121a' qasmu fi tliet gruppi skont il-morfolo\u0121ija tal-\u0121wiena\u0127.", "G\u0127alkemm din il-klassifikazzjoni tal-insetti mhijiex sodifa\u010benti g\u0127al kollox imqabbla ma dak li nafu l-\u0121urnat tal-lum, kien proprju bis-sa\u0127\u0127a ta' Ulisse Aldrovandi li fl-Iskozja, l-istudju\u017c Thomas Moufet (1553 - 1604), g\u0127amel is-suddivi\u017cjoni fundamentali tal-Insecta f'insetti bla \u0121wiena\u0127 u bil-\u0121wiena\u0127 f'\"atteri\" u \"alati\" li n\u017cammet sakemm saru it-takson moderni ta' Pterygota e Apterygota.", "Per\u00f2 anki Moufet, \u017camm il-kun\u010bett i\u017cjed \u0121enerali Aristoteliku ta' insetti li \u2013 fil-ka\u017c tieg\u0127u \u2013 inkluda wkoll il-katarina-g\u0127olli-denbek, il-baqq tal-ba\u0127ar u xi dud tal-ba\u0127ar.", "G\u0127alkemm l-insetti kienu jirrappre\u017centaw materjal utli g\u0127all-ewwel kompilaturi, ix-xtieli ma twarrbux fil-\u0121enb.", "Infatti John Ray (1627 - 1705), naturalista Ingli\u017c, ippubblika xog\u0127ol importanti dwar il-pjanti u l-annimali.", "L-appro\u010b\u010b li g\u0127a\u017cel g\u0127all-klassifikazzjoni tax-xtieli, fl-\"\"Historia Plantarum\"\", kien pass importanti lejn it-tassonomija moderna.", "Ray warrab is-sistema ta' divi\u017cjoni dikotomika, li biha li-ispe\u010bi \u0121ew klassifikati skont prekon\u010betti jew tipi o\u0127ra ta' sistemi, u kklassifika il-\u0127xejjex abba\u017ci tax-xeb\u0127 u d-differenzi li \u0127ar\u0121u mill-osservazzjonijiet tieg\u0127u.", "In \u0121enerali bejn l-a\u0127\u0127ar tas-seklu 16 u l-bidu tas-seklu 17 bdew studji e\u017catti dwar l-organi\u017cmi \u0127ajjin li, l-ewwwel kienu diretti fuq l-ispe\u010bi l-i\u017cjed familjari u mag\u0127rufin u mbag\u0127ad infirxu bilmod biex spi\u010b\u010baw biex jipprodu\u010bu ba\u017ci suffi\u010bjenti ta' g\u0127arfien anatomiku utli g\u0127all-klassifikazzjoni.", "Kien hemm titjib wie\u0127ed wara l-ie\u0127or bis-sa\u0127\u0127a tar-ri\u010berka tat-tobba anatomisti b\u0127al Hieronymus Fabricius (1537 - 1619), Petrus Severinus (1580 - 1656), William Harvey (1578 - 1657) u Edward Tyson (1649 - 1708).", "L-invenzjoni tal-mikroskopju kienet ta' importanza fundamentali g\u0127all-istudji sistemati\u010bi.", "Dan l-istrument \u2013 li fil-bidu kien ikkabbar biss xi ftit drabi \u2013 kien il-muftie\u0127 li ttrasforma l-istudju\u017ci minn sempli\u010bi kompilaturi passivi g\u0127al osservaturi metodolo\u0121i\u010bi li setg\u0127u jivverifikaw is-sorsi tag\u0127hom u li jag\u0127mlu skoperti \u0121odda.", "L-importanza tal-mikroskopju fil-bidu in\u0127asset l-i\u017cjed fl-istudji anatomi\u010bi li f'dan il-perjodu kienu meqjusa b\u0127ala l-elementi sisien g\u0127ad-deduzzjoni ta' klassifikazzjonijiet \u0121odda.", "Fost l-ewwel mikroskopisti ta' min isemmi il-Bolonji\u017c Marcello Malpighi (1628 - 1694), meqjus minn \u0127afna b\u0127ala l-fundatur tal-anatomija mikroskopika tal-annimali u l-\u0127xejjex.", "L-istudji tieg\u0127u kienu famu\u017ci daqs dawk ta' Jan Swammerdam (1637 - 1680), tabib Olandi\u017c sperimentatur u osservatur, mog\u0127ni wkoll b'\u0127ila kbira fit-tpin\u0121ija.", "It-tnejn taw attenzjoni partikolari g\u0127all-i\u017cvillup tal-insetti, il-metamorfo\u017ci tag\u0127hom (li Swammerdam iddefin\u00ecxxa b\u0127ala bidla morfolo\u0121ika progressiva u mhux f'daqqa kif kienu jemmnu sa dak i\u017c-\u017cmien) u d-definizzjoni tal-apparati interni komplikati.", "Ta' min isemmi b'mod partikolari l-i\"\"Storja \u0121enerali tal-insetti\"\" ta' Swammerdam, ippubblikata fl-1669 li fiha l-istudju\u017c ta klassifikazzjoni tal-insetti ibba\u017cata fuq l-istadju ta' metamorfo\u017ci (mhux kompluta, parzjali u kompluta li jfakkruna fid-definizzonijiet i\u017cjed moderni ta' ametabolija, emimetabolija u olometabolija).", "Sentejn war l-mewt ta' John Ray, fl-I\u017cvezja twieled Karl von Linne (ismu latinizzat b\u0127ala Carolus Linnaeus) (1707 - 1778).", "Ix-xog\u0127ol kbir tieg\u0127u, is-\"Systema Naturae\", ippubblikat fl-1735, \u017cvillupah permezz ta' 13-il edizzjoni matul \u0127ajtu.", "Linneaeus hu mag\u0127ruf l-i\u017cjed g\u0127all-introduzzjoni ta' metodu li da\u017c-\u017cmien jintu\u017ca fil-klassifikazzjoni moderna; infatti \u0127alaq is-sistematika fil-forma attwali.", "Linnaeus adotta il-kun\u010bett ta' Ray g\u0127al spe\u010bi, imma l-kun\u010bett g\u0127amlu realt\u00e0 prattika billi identifika kull spe\u010bi b'binomju Latin, ji\u0121ifieri bl-g\u0127aqda ta' \u017cew\u0121 ismijiet: l-isem tal-\u0121eneru, komuni g\u0127al sensiela ta' spe\u010bi; u l-isem spe\u010bifiku, epitet li jikkaratterizza u jiddistingwi l-varji spe\u010bi ta' dak il-\u0121eneru.", "Din il-konvenzjoni saret tissejja\u0127 in-nomenklatura binomjali u l-isem iffurmat mi\u017c-\u017cew\u0121 ismijiet jissejja\u0127 l-isem xjentifiku, jew \"isem sistematiku\", ta' spe\u010bi.", "Meta spe\u010bi ter\u0121a' tinqasam, pere\u017cempju f'i\u017cjed sottospe\u010bi jew varjetajiet, imbag\u0127ad tissejja\u0127 nomenklatura trinomjali.", "Fil-kitba korretta ta' isem xjentifiku l-isem \u0121eneriku jie\u0127u ittra kapitali waqt li l-epitet jinkiteb b'ittra \u017cg\u0127ira (barra meta jkun il-\u0121enittiv ta' xi isem proprju) u jing\u0127ataw dejjem id-dettalji dwar l-awtur u l-pubblikazzjoni tal-isem.", "Sa Linnaeus spe\u010bi kienet ti\u0121i identifikata minn sensiela twila ta' kliem, a\u0121\u0121ettivi, attributi u ismijiet komuni, b'mod li l-ebda isem ma kien fiss u a\u010b\u010bettat universalment.", "Is-sistema Linneana min-na\u0127a l-o\u0127ra kellha l-vanta\u0121\u0121 li setg\u0127et tidentifika fa\u010bilment u b'mod inekwivokabbli kwalunkwe spe\u010bi ta' annimali u \u0127xejjex.", "Fil-verit\u00e0 kienu di\u0121\u00e0 jezistu fl-img\u0127oddi xi tra\u010b\u010bi tas-sistema binomjali, b\u0127al f'Teofrastu, Plinju l-Kbir, Gaspard Bauhin u Tournefort; imma Linnaeus kien l-ewwel li applikaha b'mod sistematiku waqt li barra minn hekk iddefinixxa sensiela ta' \"kategoriji tassonomi\u010bi\" li bihom l-ispe\u010bi setg\u0127u jin\u0121abru f'gruppi superjuri g\u0127all-\u0121eneri b\u0127ala wa\u0127diet.", "Linnaeus fir-realt\u00e0 beda ju\u017ca din is-sistema fil-ktieb \"Species plantarum\" tal-1753 u fir-revi\u017cjoni tal-1758 tas- \"Systema Naturae\".", "Bis-sistema Linneana kull organi\u017cmu jitqieg\u0127ed permezz ta' skala \u0121erarkika, f'sensiela ta' gruppi tassonomi\u010bi, imsej\u0127in \"taksa\" (takson fis-singular).", "Is-suddivi\u017cjonijiet prin\u010bipali, mill-iktar \u0121eneriku g\u0127aal-iktar spe\u010bifiku, huma: renju, phylum (imsejja\u0127 ukoll \"tip\" g\u0127all-annimali u \"divi\u017cjoi\" g\u0127ax-xtieli), klassi, ordni, familja, \u0121eneru u spe\u010bi (ta' min jinnota li Linnaeus kien ju\u017ca minflok it-taksa ta' klassi, ordni, \u0121eneru, spe\u010bi u varjet\u00e0).", "Is-sistematika moderna tipprevedi l-e\u017cistenza ta' kategoriji intermedji identifikati bi\u017c-\u017cieda ta' prefissi partikolari, b\u0127al: Barra minn hekk, spe\u010bi sikwit tinqasam f'sottospe\u010bi jew f'kategoriji o\u0127ra intraspe\u010bifi\u010b (varjet\u00e0, sottovarjet\u00e0, razza, etc.).", "Gruppi o\u0127ra kultant jistg\u0127u jkunu mi\u017cjuda ma' dawk di\u0121\u00e0 fil-lista, b\u0127al pere\u017cempju id- dominju, li tqieg\u0127ed 'l fuq il-livell tar-renju; it-trib\u00f9, bejn il-familja u l-\u0121eneru; u s-sezzjoni u s-serje, bejn il-\u0121eneru u l-ispe\u010bi.", "Fis-\"Systema Naturae\" Linnaeus kiteb ukoll dwar il-minerali u qasamhom f'\u0127a\u0121ar, metalli, minerali u fossili.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra il-qsim li g\u0127amel Linnaeus tad-dinja ve\u0121etali f'24 klassi kellha i\u017cjed fortuna.", "Din kienet ibba\u017cata fuq l-osservazzjonijiet fuq l-istami (numru, dimensjonijiet u mod ta' inserzjoni) u fuq il-pistilli.", "Din is-sistema \u2013 imsej\u0127a \"sistema sesswali\" proprju g\u0127aliex hi bba\u017cata fuq l-organi riproduttivi tal-pjanti \u2013 qalg\u0127et fama u approvazzjoni kbira barra fir-re\u0121jun Fran\u010bi\u017c, fejn l-istudju\u017ci tal-\"Jardin du Roi\" tall-\"Acad\u00e9mie des Sciences\" kienu \u017cviluppaw sistematika botanika ibba\u017cata mhux fuq element wie\u0127ed biss ta' paragun imma, bil-kontra, fuq g\u0127add kbir ta' karatteristiki komuni fost id-diversi e\u017cemplari; din tissejja\u0127 b'kuntrast mal-proposta Linneana, \"sistematika naturali\".", "Is-sistema ta' Linnaeus sej\u0127ulha wkoll \"artifi\u010bjali\", fis-sens li ti\u0121bor fl-istess takson xtieli li mid-dehra m'g\u0127andhomx karatteristiki komuni.", "Il-polemika bejn l-\"artifi\u010bjalisti\" u \"naturalisti\" baqg\u0127et sejra matul is-seklu 18 \u2013 sal-bidu tas-seklu 18 \u2013 te\u017ci u opposizzjoni li kellhom rwol tal-qofol fit-tiswir u d-definizzjoni tax-xjenzi naturalisti\u010bi.", "Ir-reazzjoni g\u0127all-proposti avvanzati g\u0127ar-renju tal-annimali (kwadrupedi, g\u0127asafar, \u0127ut, insetti, dud u g\u0127all-ewwel darba anfibi, b'total ta' sitt klassijiet) min-na\u0127a l-o\u0127ra qajmet tip ie\u0127or ta' polemiki, fuq kollox dwar il-po\u017cizzjoni li Linnaeus ta l-\u0121eneru \"Homo\", li klassifikah fost il-kwadrupedi antropomorfi flimkien max-xadini u l-bug\u0127a\u017c\u017c.", "Id-dibattiti kienu essenzjalment ta' natura filosofika-teolo\u0121ika aktar milli \u017coolo\u0121ika jew sistematika, imma xorta \u0121ieg\u0127lu 'l Linnaeus imexxi l-bniedem, fl-g\u0127axar edizzjoni tas-\"Systema Naturae\", u qieg\u0127du fil-qu\u010b\u010bata tal-klassi \u0121dida tal-Primati fejn tah l-isem ta' \"Homo sapiens\" g\u0127all-ewwel darba.", "Interessanti li l-1 ta' Jannar 1758, il-jum tal-pubblikazzjoni tal-g\u0127axar edizzjoni tas-\"Systema Naturae\" u tal-\"Aranei svecici\" ta' Carl Alexander Clerk (student ta' Linneaeus, 1709 - 1765), sar meqjus mill-Kodi\u010bi Internazzjoni tan-Nomenklatura \u017boolo\u0121ika b\u0127ala l-bidu tan-nomenklatura (\u017coolo\u0121ika) moderna.", "G\u0127alhekk l-ebda isem xjentifiku ppubblikat qabel l-1758 ma jista' jg\u0127amel parti min-nomenklatura \u017coolo\u0121ika.", "L-appro\u010b\u010b \u0121enerali li Linnaeus g\u0127a\u017cel biex jikklassifika l-ispe\u010bi u \u0127afna mir-raggruppamenti tassonomi\u010bi tieg\u0127u baqg\u0127u, g\u0127al kwa\u017ci \u017cew\u0121 sekli, standard fil-bijolo\u0121ija.", "Illum il-\u0121urnata hu \u0121eneralment a\u010b\u010bettat li l-klassifikazzjoni g\u0127andha tirrifletti, permezz tal-prin\u010bipju Darwinjan ta' dixxendenza komuni, il-filo\u0121enesi, ji\u0121ifieri l-istorja evoluttiva tal-varji taksa, b'mod li kull wa\u0127da minnhom tinkludi sezzjoni wa\u0127da mis-si\u0121ra filo\u0121enetika.", "Grupp kostitwit hekk ji\u0121i definit b\u0127ala \"takson monofiletiku\".", "Mil-1960, din it-tendenza, li tirrifletti l-\u0127sieb tas-sistematika kladistika, li topponi l-klassifikazzjoni tradizzjonali u teskludi xi raggruppamenti tat-tassonomija Linnjana, \u0121iet i\u017cjed u i\u017cjed 'l quddiem.", "Hemm kodi\u010bi ta' nomenklatura \u0121did, imsejja\u0127 PhyloCode li qieg\u0127ed ji\u0121i viluppat b\u0127alissa, imma \u0127afna mir-regoli tieg\u0127u ma jaqblux ma' kodi\u010bi ta' nomenklatura di\u0121\u00e0 stabbiliti (kemm g\u0127ax-xtieli u kemm g\u0127all-annimali) u g\u0127adu mhux \u017cgur jekk dawn il-kodi\u010bi jistg\u0127ux jikkoe\u017cistu fil-futur.", "Il-klassifikazzjoni adottate s-soltu g\u0127ad-deskrizzjoni ta' tliet spe\u010bi: id-dubbiena tal-frotta (\"Drosophila melanogaster\") li tintu\u017ca spiss fil-laboratorji tal-\u010benetika, Il-bniedem (\"Homo sapiens sapiens\") u il-\"Magnolia virginiana\".", "It-taksa 'l fuq mill-\u0121eneru spiss jing\u0127ataw isem li \u0121ej minn isem ta' xi \u0121eneru fihom bi\u017c-\u017cieda ta' suffissi.", "Is-suffissi u\u017cati fil-formazzjoni ta' dawn l-ismijiet jiddependi mir-renju, u, f'xi ftit ka\u017ci, anki mill-phylum u mill-klassi, b'dan il-mod:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21851", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21851", "title": "Manuel Neuer", "text": ["Manuel Neuer", "Manuel Peter Neuer (Gelsenkirchen, 27 ta' Marzu 1986) huwa plejer tal-futbol \u0120ermani\u017c li jilg\u0127ab b\u0127ala gowler mat-tim ta' Bayern M\u00fcnchen u mat-Tim nazzjonali tal-futbol tal-\u0120ermanja.", "Manuel Neuer twieled f'Gelsenkirchen il-\u0120ermanja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21854", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21854", "title": "Miriam Spiteri Debono", "text": ["Miriam Spiteri Debono", "In-Nutar Miriam Spiteri Debono (Rabat G\u0127awdex, 1952) kienet Speaker tal-Parlament bejn l-1996 u l-1998.", "Miriam Spiteri Debono ikkontestat f'isem il-Partit Laburista f'erba' elezzjonijiet \u0121enerali fl-1981, fl-1987, fl-1992, u fl-1996.", "Wara din l-a\u0127\u0127ar elezzjoni tag\u0127ha, il-Priministru Alfred Sant kien \u0127atarha Speaker tal-Parlament.", "Bejn l-1993 u l-1996 Miriam Spiteri Debono kienet ukoll President tal-G\u0127aqda Nisa Laburisti.", "L-isem tag\u0127ha ssemma sa mill-2013 b\u0127ala l-President tar-Repubblika li tissu\u010b\u010bedi lil George Abela.", "Fil-ftu\u0127 tas-Seba' Parlament, fil-5 ta' Di\u010bembru 1996, Miriam Spiteru Debono n\u0127atret Speaker.", "ONOR.", "ALFRED SANT (Prim Ministru): Nipproponi l-\u0127atra tan-Nutar Myriam Spiteri Debono b\u0127ala Speaker ta' din il-Kamra.", "SKRIVAN TAL-KAMRA: Min jissekonda?", "ONOR.", "EDDIE FENECH ADAMI (Kap ta' l-Oppo\u017cizzjoni): Nissekonda.", "SKRIVAN TAL-KAMRA: Il-mistoqsija hi l-elezzjoni tan-Nutar Myriam Spiteri Debono b\u0127ala Speaker tal-Kamra tad-Deputati.", "Dawk favur?", "(Onor. Membri: Aye) Dawk kontra?", "Agreed.", "\"Il-mozzjoni g\u0127addiet nem. con.\"", "\"L-Onor.", "Myriam Spiteri Debono twasslet sas-Sedja mill-Prim Ministru, mill-Kap ta' l-Oppo\u017cizzjoni u mill-Iskrivan tal-Kamra.\"", "MADAM SPEAKER (Onor. Myriam Spiteri Debono): Bil-permess tal-Kamra na\u0127seb li jkun xieraq illi ng\u0127id kelmtejn ta' ringrazzjament.", "L-ewwelnett nixtieq nirringrazzja lill-Onor.", "Prim Ministru li pproponieni u lill-Onor.", "Kap ta' l-Oppo\u017cizzjoni li g\u0127o\u0121bu jissekondani g\u0127al din il-\u0127atra.", "L-g\u0127a\u017cla tieg\u0127i, maqbula bejnietkom, hija xiehda ta' l-impenn kemm tal-Gvern u kemm ta' l-Oppo\u017cizzjoni biex f'pajji\u017cna l-pre\u017cenza attiva tan-nisa fl-og\u0127la istituzzjonijiet tal-pajji\u017c tkompli tin\u0127ass u tikber.", "Ta' dan nirringrazzjahom b'mod spe\u010bjali.", "(Applaws)", "Nirringrazzja wkoll lill-Kamra kollha talli g\u0127o\u0121obha tafdani b'din il-kariga ta' responsabbilta' kbira li bl-g\u0127ajnuna t'Alla u tal-Membri kollha tal-Kamra se nfittex li naqdi b'fedelta' u lealta' s\u0127i\u0127a lejn pajji\u017ci u lejn il-poplu tag\u0127na.", "In\u0127oss li lkoll kemm a\u0127na f'dan il-Parlament l-ewwel u qabel kollox g\u0127andu jkollna l-\u0127akma fuqna nfusna biex ne\u017cer\u010bitaw awtodixxiplina u nkunu rapre\u017centanti denji tal-poplu.", "Hawn fostna min hu \u017cg\u0127ir fl-eta', hawn min hu aktar matur u ta' esperjenza, i\u017cda n\u0127oss li l-operat tag\u0127na lkoll g\u0127andu jkun imnebba\u0127 mis-sin\u010berita' u mill-\u0121enwinita' li sfortunatament \u0127afna minna nitilfu meta ma nibqg\u0127ux tfal.", "G\u0127alhekk filwaqt li nitlob 'l Alla biex i\u017comm idejh fuqna u lill-Ispirtu s-Santu biex jiggwidana, nistieden lill-Kamra biex tkompli bix-xog\u0127ol tag\u0127ha skond kif indikat fl-a\u0121enda.", "(Applaws)"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21856", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21856", "title": "Franco Trappoli", "text": ["Franco Trappoli", "Franco Trappoli (Orvieto, 5 ta' Novembru 1947) huwa politiku So\u010bjalista Taljan.", "Imwieled f'Orvieto fl-1947, bejn l-1980 u l-1983 serva b\u0127ala sindku So\u010bjalista ta' Fano.", "Kien ukoll membru tal-Kamra tad-Deputati mill-1983 sal-1987 u mill-1992 sal-1994.", "Matul il-karriera politika tieg\u0127u kien President tat-13-il Kummissjoni (xog\u0127ol - kura u s-sigurt\u00e0 so\u010bjali - kooperazzjoni).", "Huwa kien l-ewwel Buddista li serva fil-Parlament Taljan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21857", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21857", "title": "5 ta' Novembru", "text": ["5 ta' Novembru", "Il-5 ta' Novembru hija il-309 \u0121urnata tal-Kalendarju Gregorjan (il-310 fis-snin bisestili).", "Fadal 56 \u0121urnata g\u0127all-a\u0127\u0127ar tas-sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21858", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21858", "title": "Matteo Renzi", "text": ["Matteo Renzi", "Matteo Renzi (Firenze, Italja, 11 ta' Jannar 1975) kien Prim Ministru tal-Italja mill-2014 sal-2016, u mexxej tal-partit \u010bentru xellugi l-\"Partito Democratico\", li n\u0127atar mexxej tieg\u0127u fit-8 ta' Di\u010bembru 2013.", "Kien President tal-Provin\u010bja ta' Firenze bejn l-2004 u l-2009, Sindku ta' Firenze fil-\u0127ames snin ta' wara.", "Huwa n\u0127atar Prim Ministru fit-22 ta' Frar 2014.", "Meta n\u0127atar, Renzi kien l-i\u017cg\u0127ar Prim Ministru Taljan, fl-et\u00e0 ta' 39 sena.", "Il-Prim Ministru pre\u010bedenti, Enrico Letta, mill-istess partit ta' Renzi, irri\u017cenja wara pressjoni kbira li kellu min\u0127abba l-kundizzjoni \u0127a\u017cina tal-ekonomija Taljana.", "Infatti Renzi kien qal li l-in\u010bertezza fl-Italja setg\u0127et tieqaf biss jekk il-gvern ta' Letta jieqaf.", "Fit-12 ta' Di\u010bembru 2016 huwa rri\u017cenja minn Prim Ministru wara li tilef referendum fuq riformi kostituzzjonali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21865", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21865", "title": "Skjavit\u00f9", "text": ["Skjavit\u00f9", "L-iskjavit\u00f9, mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala l-jasar, hu sistema fejn persuni huma ttrattati b\u0127ala proprjet\u00e0 li ji\u0121u mixtrija u mibjug\u0127a, u huma sfurzati li ja\u0127dmu.", "Skjavi jistg\u0127u jin\u017cammu kontra r-rieda tag\u0127hom mill-mument tal-qabda tag\u0127hom, xiri jew twelid, u huma ji\u0121u m\u010ba\u0127\u0127da mid-dritt li jitilqu, li jirrifjutaw li ja\u0127dmu jew li jitlob kumpens.", "Storikament, l-iskjavit\u00f9 kien rikonoxxut minn \u0127afna so\u010bjetajiet filwaqt li fi \u017cminijiet aktar ri\u010benti, l-iskjavit\u00f9 sar illegali fil-pajji\u017ci kollha.", "Madanakollu hu jkompli permezz tal-jasar tad-dejn, sefturi domesti\u010bi mi\u017cmuma fil-mag\u0127luq, f'\u010berti adozzjonijiet fejn it-tfal huma sfurzati li ja\u0127dmu b\u0127ala skjavi, suldati tfal, u \u017c-\u017cwie\u0121 sfurzat.", "Il-jasar hu uffi\u010bjalment illegali fil-pajji\u017ci kollha, i\u017cda g\u0127ad hemm madwar 20 sa 30 miljin skjav madwar id-dinja.", "Il-Mawritanja kienet l-a\u0127\u0127ar pajji\u017c li uffi\u010bjalment g\u0127amel l-iskjavit\u00f9 illegali (fl-1981 u fl-2007), i\u017cda madwar 10% sa 20% tal-popolazzjoni tag\u0127ha hija stmata li tg\u0127ix fi skjavit\u00f9.", "It-traffikar tal-bnedmin huwa primarjament u\u017cat fuq in-nisa u tfal f'industriji sesswali.", "Il-post fejn kienu jinbieg\u0127u l-iskjavi kien mag\u0127ruf b\u0127ala s-suq tal-iskjavi.", "\u0126afna drabi lill-iskjavi kienu jne\u017c\u017cg\u0127ulhom il-\u0127wejje\u0121 u kienu jinbieg\u0127u g\u0127arwenin.", "Dan kien isir sabiex il-bejjieg\u0127 ikun jista' je\u017camina lill-iskjav b'mod a\u0127jar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21872", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21872", "title": "Lista ta' \u0127wawar u \u0127xejjex aromati\u010bi", "text": ["Lista ta' \u0127wawar u \u0127xejjex aromati\u010bi", "Din hi lista ta' \u0127wawar u \u0127xejjex aromati\u010bi tal-k\u010bina.", "Dawn huma kollha ta' ori\u0121ini botanika u kwantititajiet \u017cg\u0127ar minnhom jit\u0127alltu mal-ikel u x-xorb g\u0127at-tog\u0127ma u l-kulur.", "Din il-lista ma tinkludix il-mel\u0127, li hu minerali u lanqas drogi rekreazzjonali b\u0127at-tabakk.", "Lanqas fiha l-pjanti li jintu\u017caw primarjament b\u0127ala te jew ti\u017cani u pjanti li huma purament medi\u010binali, b\u0127all-Valerjana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21885", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21885", "title": "12 Years a Slave", "text": ["12 Years a Slave", "12 Years a Slave (12-il sena lsir) huwa film storiku epiku Ingli\u017c-Amerikan tal-2013 u huwa adattament ta' bijografija tal-1853 bl-istess isem ta' Solomon Northup, iswed ta' New York State li twieled \u0127ieles i\u017cda n\u0127ataf f'Washington fl-1841 u nbig\u0127 b\u0127ala lsir.", "\u0126adem fi pjanta\u0121\u0121uni ta' Louisiana g\u0127al tnax -il sena qabel ma n\u0127eles.", "Film mibni fuq storja vera u ma\u0127dum b'seng\u0127a kbira, juri l-kefrija li l-ilsiera suwed kellhom jg\u0127addu minnha sakemm in\u0127elsu tant snin wara.", "Il-film, li fih sag\u0127tejn u kwart, huwa dirett minn Steve McQueen fuq kitba ta' John Ridley.", "Chiwetel Ejiofor jag\u0127mel il-parti ewlenija ta' Northup.", "Michael Fassbender, Benedict Cumberbatch, Paul Dano, Paul Giamatti, Lupita Nyong'o, Sarah Paulson, Brad Pitt u Alfre Woodard jie\u0127du sehem fil-film.", "In\u0121ibed l-iktar fi New Orleans, Louisiana, fis-sajf tal-2012, u \u0121ie jiswa madwar 20 miljun dollaru.", "\"12 Years a Slave\" tfa\u0127\u0127ar mill-kritika fl-2013, u ssemma b\u0127ala l-aqwa film tas-sena.", "Fl-2014, il-film reba\u0127 il-Golden Globe Award g\u0127all-Aqwa Film \u2013 Drama, u kien innominat g\u0127al disa' Oscars (Academy Awards) fosthom l-Aqwa Film, l-Aqwa Direttur g\u0127al McQueen, l-Aqwa Attur g\u0127al Ejiofor, l-Aqwa Supporting Actor g\u0127al Fassbender, u l-Aqwa Supporting Actress g\u0127al Nyong'o. Reba\u0127 tlieta: l-Aqwa Film, l-Aqwa Supporting Actress g\u0127al Nyong'o, u l-Aqwa Adapted Screenplay.", "Il-film je\u0127odna fis-sena 1841 fejn insibu lil Solomon Northup, bniedem iswed i\u017cda \u0127ieles, tant li kien ja\u0127dem b\u0127ala mastrudaxxa u jdoqq ukoll il-vjolin.", "Kien jg\u0127ix kuntent ma' martu u \u017c-\u017cew\u0121 uliedu \u0121ewwa Saratoga Springs, New York.", "Jum wie\u0127ed \u017cewg ir\u0121iel offrewlu kuntratt ta' gimag\u0127tejn b\u0127ala mu\u017ci\u010bista.", "I\u017cda l-pjan tag\u0127hom kien li ja\u0127tfuh u jbig\u0127uh b\u0127ala skjav.", "Fil-fatt Solomon isib ru\u0127u \u0121ewwa New Orleans u jing\u0127ata isem \u0121did ta' \"Platt\" identit\u00e0 ta' lsir minn Georgia li kien \u0127arab.", "Imsawwat kontinwament, fl-a\u0127\u0127ar jinxtara minn William Ford li kien proprjetarju ta' pjanta\u0121\u0121un.", "Ford ma kienx ra\u0121el \u0127a\u017cin u Platt kellu relazzjoni tajba \u0127afna mieg\u0127u.", "Platt ja\u0127dem kanal biex jittrasporta z-zkuk malajr u b'inqas spejje\u017c, u Ford jirregalalu vjolin.", "Mastrudaxxa razzist, John Tibeats, li kien jie\u0127u \u0127sieb ix-xog\u0127lijiet, ma ja\u0127milx lil Platt, u jibda jg\u0127ajru.", "Tibeats jattakka lil Platt, u Platt jiqaflu u jsawtu hu.", "Tibeats u s\u0127abu jpattuhielu, u Platt jag\u0127mel diversi sig\u0127at imdendel mal-forka.", "Ford jg\u0127idlu li biex isalvalu \u0127ajtu jkollu jbig\u0127u lil Edwin Epps.", "Platt jipprova jispjega lil Ford li huwa bniedem \u0127ieles i\u017cda Ford jg\u0127idlu li dan ma setax jisimg\u0127u u li hu kellu dejn li ried i\u0127allas.", "Edwin Epps kien jemmen li hu kellu kull setg\u0127a fuq l-ilsiera g\u0127ax kien jinterpreta l-Bibbja li kienet tg\u0127id hekk.", "Epps kien ukoll jabbu\u017ca sesswalment minn ilsiera \u017cag\u0127\u017cug\u0127a bl-isem ta' Patsey li \u0121ibdet l-g\u0127ira fuqha ta' mart Epps, li kienet issawwatha bla \u0127niena.", "Ilsir ried ji\u0121bor mill-inqas 200 libbra qoton (90 kilogramma) kuljum, inkella ji\u0121i msawwat.", "Meta fuq il-pjanta\u0121\u0121un waqg\u0127et marda fuq il-pjanta tal-qotton, Epps konvint li dan kien kastig minn Alla li \u0121abuhulu l-ilsiera, g\u0127al sta\u0121un jikri l-ilsiera li kellu lil proprjetarju ie\u0127or.", "Platt hawn sab appo\u0121\u0121 mill-proprjetarju li g\u0127alih idoqq il-vjolin waqt festini u l-flus li jda\u0127\u0127al seta' j\u017commhom g\u0127alih.", "Meta Platt re\u0121a' sab ru\u0127u g\u0127and Epps, bil-flus li kien qala' mid-daqq tal-vjolin, talab il-g\u0127ajnuna ta' wie\u0127ed li darba kien solveljant fuq ix-xog\u0127ol biex jimpustalu ittra g\u0127all-\u0127bieb tieg\u0127u \u0121ewwa New York i\u017cda dan jikxfu ma' Epps.", "Platt jikkonvin\u010bi lil Epps li din kienet gidba, u wara bid-dmug\u0127 f'g\u0127ajnejh ja\u0127raq l-ittra.", "L-abbu\u017c fuq Patsey tant ji\u017cdied, li din tkun tixtieq tmut u titlob lil Platt joqtolha i\u017cda hu ma jkunx irid.", "Darba Epps ma jsibx lil Patsey u jinfexx f'rabja kbira.", "Meta ti\u0121i lura, tg\u0127idlu li marret i\u0121\u0121ib sapuna ming\u0127and Mistress Shaw, g\u0127ax bdiet timrad mill-intiena tag\u0127ha nnifisha billi mart Epps ma riditx ittiha sapuna.", "Epps jordna li jne\u017c\u017cg\u0127uha u jsawtuha.", "Epps i\u0121ieg\u0127el lil Platt isawwat lil Patsey.", "Platt kontra qalbu jobdieh i\u017cda mbag\u0127ad Epps jo\u0127odlu l-frosta minn idu u jibda jsawwatha bla \u0127niena.", "Platt jibda jg\u0127in fil-bini ta' ga\u017cebo ma' \u0127addiem abjad Kanadi\u017c jismu Bass.", "Bass jargumenta ma' Epps kontra l-jasar, u dan i\u0121ieg\u0127el lil Platt jirrakkonta lil Bass fuq il-\u0127tif tieg\u0127u.", "Platt jitolbu jo\u0127odlu ittra f'Saratoga Springs.", "Bass, b'riskju g\u0127al \u0127ajtu, iwieg\u0127du li je\u0127odha.", "Darba Platt waqt li jkun qed jag\u0127\u017caq fl-g\u0127elieqi, isejja\u0127lu x-sheriff tal-post, li jkun wasal f'karozella ma' ra\u0121el ie\u0127or.", "Ix-sheriff jistaqsih numru ta' mistoqsijiet biex jara jekk huwiex Solomon Northup.", "Northup jag\u0127raf lir-ra\u0121el li kien mas-sheriff b\u0127ala sid ta' \u0127anut li kien jaf f'Saratoga.", "Ir-ra\u0121el kien \u0121ie je\u0127ilsu, u \u017c-\u017cew\u0121 ir\u0121iel jitg\u0127annqu flimkien.", "Epps jipprova jirre\u017cisti u Patsey ti\u0121\u0121ennen, i\u017cda Northup wara li jg\u0127annaqha mieg\u0127u jitlaq minnufih.", "Wara tnax-il sena lsir, Northup jer\u0121a' jing\u0127ata l-\u0127elsien u jing\u0127aqad mal-familja.", "Northup jipprova jippro\u010bedi kontra dawk li big\u0127uh ilsir i\u017cda bla su\u010b\u010bess.", "Mhux mag\u0127ruf fejn u meta miet Northrup."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21893", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21893", "title": "Manuel Pinto da Fonseca", "text": ["Manuel Pinto da Fonseca", "Dom Fra' Manuel Pinto da Fonseca (1681 \u2013 23 ta' Jannar 1773) kien Kavalier tal-Lingwa tal-Portugall fl-Ordni ta' Malta.", "Kien it-68 Granmastru tal-ordni mill-1741 sa mewtu.", "Kien nobbli Portugi\u017c, bin Miguel \u00c1lvaro Pinto da Fonseca, \"Alcaide-M\u00f3r\" de Ranhados, u martue, Ana Pinto Teixeira.", "Manuel Pinto da Fonseca \u0121ie elett Gran Mastru fit-18 ta' Jannar.", "Fil-25 ta' Mejju 1743, ta ismu lir-ra\u0127al ta' \u0126al Qormi u onorah bit-titlu ta' belt b\u0127ala \"Citt\u00e0 Pinto\".", "Fl-1749, kien hemm konfoffa mmexxija minn Pax\u00e0 Mustafa biex tqajjem rewwixta mil-ilsiera Misilmin.", "Il-konfoffa, li saret tissejja\u0127 il-Konfoffa tal-ilsiera, inkixfet u xxejnet u wara din ir-reb\u0127a kienet ti\u0121i \u010b\u010belebrata kull 29 ta' \u0120unju, l-aniversarju tag\u0127ha.", "Pinto \u0127oloq bosta titoli nobbli \u0121odda, li n-nobbilta' antika ma \u0127aditx gost bihom u qala' fama \u0127a\u017cina g\u0127all-impo\u017cizzjoni ta' taxxi kifrin.", "Fl-1768 ke\u010b\u010ba l-\u0120i\u017cwiti minn Malta kif kien sar fir-Renju ta\u017c-\u017bew\u0121 Sqallijiet, fi Franza, fl-Imperu Spanjol u f'Parma.", "Wara t-tke\u010b\u010bija tal-Ordni tal-\u0120i\u017cwiti, Pinto approprija d-d\u0127ul kollu mill-proprjet\u00e0 tag\u0127ha fil-g\u017cejjer bl-g\u0127an li jwaqqaf \"Pubblica Universit\u00e0 di Studi Generali\".", "Pinto ffirma d-digriet li waqqaf l-Universit\u00e0, illum l-Universit\u00e0 ta' Malta, fit-22 ta' Novembru 1769, wara li kien awtorizzat li jag\u0127mel hekk bil-Brevi Appostoliku, \"Sedula Romani Pontifici\", li r\u010bieva fl-20 ta' Ottubru 1769.", "Fil-25 ta' Mejju 1771, twaqqaf \"Collegio Medico\" b\u0127ala wie\u0127ed mill-fakultajiet tal-Universit\u00e0.", "B\u0127ala Gran Mastru, Pinto da Fonseca kompla l-bini tal-Ber\u0121a ta' Kastilja fil-belt Valletta, li kienet inbdiet fl-1574.", "Fuq il-fa\u010b\u010bata ta' dan il-bini, wie\u0127ed mill-i\u017cjed imponenti fil-belt li llum il-\u0121urnata jintu\u017ca b\u0127ala l-uffi\u010b\u010bju tal-Prim Ministru ta' Malta, hemm bust tieg\u0127u.", "Matul is-saltna tieg\u0127u, fl-1764, Pinto da Fonseca da\u0127al f'negozjati mar-Re Frederiku II (\"Frederiku l-Kbir\") tal-Prussja biex il-Balja\u0121\u0121ju Protestant ta' Brandenburgu jer\u0121a' jing\u0127aqad mal-Ordni ta' Malta, imma l-Papa Klement XIII ma riedx i\u0127alli nies li hu kien iqishom b\u0127ala ereti\u010bi jid\u0127lu f'organizzazzjoni Kattolika u n-negozjati fallew.", "Pinto da Fonseca g\u0127amel donazzjonijiet sostanzjali lill-Knisja Konventwali tal-Ordni, fosthom \u017cew\u0121 qniepen kbari u tqal fonduti mill-Mastru Funditur tal-Ordni, Aloisio Bouchut, fl-1747 u fl-1748; dawn g\u0127adhom indendlin fil-kampnari ta' dak li hu llum il-Kon-Katidral.", "Dawn il-qniepen \u0121ew fonduti mill-bron\u017c ta' \u017cew\u0121 ba\u017ciliski li \u0127allew warajhom it-Torok fl-assedju tal-1565.", "Pinto bena bosta m\u0127a\u017cen fil-parti tax-xatt tal-belt li \u0121\u0121ib ismu.", "Kien \u0127abib ta' Cagliostro.", "L-arma tal-familja Pinto tikkonsisti f'\u0127ames nofs qmura \u0127omor.", "\u0126al Qormi adotta din b\u0127ala l-arma u l-bandiera tieg\u0127u bil-kuluri maqlubin.", "L-arma ta' Pinto tag\u0127mel parti wkoll mill-arma tal-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Kellu tifel ille\u0121ittimu jismu Jos\u00e9 Ant\u00f3nio Pinto da Fonseca e Vilhena minn Rosenda Paulichi, bint Alberigo Paulichi u Patronilla Ramuzetta.", "Dan i\u017c\u017cewwe\u0121 lil ku\u0121intu Maria In\u00e1cia Pinto da Fonseca de Sousa Teixeira e Vilhena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21898", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21898", "title": "Lingwa tas-Sinjali", "text": ["Lingwa tas-Sinjali", "Il-lingwa tas-sinjali hi lingwa li tikkomunika t-tifsir tag\u0127ha permezz ta' sistema kodifikata ta' sinjali bl-idejn, espressjonijiet tal-wi\u010b\u010b u \u010baqlieq tal-\u0121isem.", "Tintu\u017ca mill-komunit\u00e0 tas-senjanti li fiha nsibu l-ma\u0121\u0121oranza tal-persuni torox.", "Hi mod ta' komunikazzjoni li fih aspetti verbali (is-sinjali) u aspetti mhux verbali (l-espressjonijiet ta' intonazzjoni pere\u017cempju) b\u0127al-lingwi mitkellma kollha.", "Il-komunikazzjoni ssir permezz ta' \u0121esti li g\u0127al min ma jafx jidhru banali, imma fir-realt\u00e0 huma sinjali pre\u010bi\u017ci mag\u0127mulin b'id wa\u0127da jew bit-tnejn, li kontra dawk il-\u0121esti tas-soltu g\u0127andhom tifsira spe\u010bifika, kodifikata u stabbilita, b\u0127al ma ji\u0121ri fil-ka\u017c tal-kliem.", "G\u0127al kull wie\u0127ed minnhom hemm assenjata tifsira jew tifsiriet.", "Il-lingwa tas-sinjali tu\u017ca l-mezz vi\u017civ-\u0121estwali, il-messa\u0121\u0121 ji\u0121i espress mill-\u0121isem u per\u010bepit bil-vista.", "Il-lingwi tas-sinjali huma marbutin mal-komunitajiet tat-torox mifruxin mad-dinja; kull nazzjon g\u0127andu l-lingwa tas-sinjali tieg\u0127u u hekk lingwa differenti, pere\u017cempju Malta hemm il-Lingwa tas-Sinjali Maltija.", "Hemm ukoll proposta g\u0127all-lingwa tas-sinjali internazzjonali Signuno, ibba\u017cata fuq l-Esperanto.", "Ta' min jenfasizza, li b\u0127al ma ji\u0121ri fil-ka\u017c tal-lingwa\u0121\u0121 ordinarju, il-lingwi tas-sinjali jista' jkollhom fl-istess pajji\u017c, varjanti re\u0121\u0121jonali u dawn jistg\u0127u je\u017cisti wkoll fl-istess belt.", "Il-komunikazzjoni vi\u017civa bejn it-torox ilha mag\u0127rufa mill-antikit\u00e0, g\u0127alkemm l-informazzjoni dwar din li kienet tissejja\u0127 lingwa\u0121\u0121 mimiku jew tal-\u0121esti hi fragmentarja \u0127afna.", "L-ewwel wie\u0127ed li ddeskrivieha fil-kitba tieg\u0127u kien l-edukatur u l-funadtur tal-Iskola ta' Pari\u0121i g\u0127at-torox, l-Abb\u00e8 Charles-Michel de l'\u00c9p\u00e9e li fit-tieni nofs tas-seklu 18, idde\u010bieda li ju\u017ca din il-forma ta' komunikazzjoni biex jg\u0127allem il-lingwa miktuba u mitkellma bi\u017c-\u017cieda ta' xi sinjali li \u0127alaq hu li jikkorrispondu ma' elementi grammatikali u sintatti\u010bi tal-lingwa Fran\u010bi\u017ca.", "Is-su\u010b\u010bessur ta' l'Ep\u00e8e, Sicard, kien studju\u017c kbir tal-lingwa tas-sinjali.", "Fost l-illuministi Fran\u010bi\u017ci tal-istess perjodu kien hemm \u0127afna interess fid-diversi aspetti tal-kominkazzjoni umana.", "L-Amerikan Thomas Hopkins Gallaudet, affaxxinat bix-xog\u0127ol ta' Sicard, mar Franza u wara sena ta\u0127ri\u0121 fl-istitut tat-torox ta' Pari\u0121i, re\u0121a' lura pajji\u017cu fl-1816.", "Fuq il-vapur matul il-vja\u0121\u0121 lura tg\u0127allem il-lingwa tas-sinjali Fran\u010bi\u017ca (LSF) ming\u0127and g\u0127alliem trux li \u0127a mieg\u0127u, Laurent Clerc.", "Il-lingwa tas-sinjali Fran\u010bi\u017ca li kien \u0121ab mieg\u0127u Gallaudet infirxet mal-Istati Uniti bis-sa\u0127\u0127a tal-istituti g\u0127at-torox li twaqqfu (l-ewwel skola kienet dik ta' Hartford, Connecticut), u ntg\u0127a\u0121net mas-sinjali li kienu di\u0121\u00e0 jintu\u017caw fost il-popolazzjoni lokali, u hekk tat bidu g\u0127all-lingwa tas-sinjali Americana (ASL).", "Infatti g\u0127adna nistg\u0127u ninnotaw xebh sinjifikanti bejn l-LSF u l-ASL.", "Barra minhekk Gallaudet hu famu\u017c g\u0127at-twaqqif tal-ewwel universit\u00e0 g\u0127at-torox fid-dinja.", "Il-lingwa tas-sinjali bdiet ti\u0121i studjata minn punto di vista lingwistiku fil-biduima tas-sittinijiet.", "William Stokoe, ri\u010berkatur Amerikan, kien l-ewwel wie\u0127ed li wera li din il-forma ta' komunikazzjoni mhijiex sempli\u010bi mimika, imma lingwa vera bil-lessiku u l-grammatika tag\u0127ha li tista' tesprimi kwalunkwe messa\u0121\u0121.", "Il-lingwa tas-sinjali ta' pajji\u017c hi lingwa vera mill-punto di vista so\u010bjolo\u0121iku, fis-sens li hi espressjoni ta' komunit\u00e0: il-komunit\u00e0 tat-torox fil-pajji\u017c.", "Hi lingwa vera b'struttura u sintassi li huma spiss differenti minn dawk tal-lingwa tal-pajji\u017c u jistg\u0127u jixbhu 'l dawk ta' lingwa o\u0127ra.", "It-ton tal-vu\u010bi jinbidel f'espressjoni tal-wi\u010b\u010b: hemm espessjoni g\u0127all-mistoqsija diretta (\"\u0120ejja?\") wa\u0127da g\u0127adl mistoqsijiet komplessi (\"\"Meta\" \u0121ejja?\"), wa\u0127da g\u0127all-imperattivi (\"Ejja!\") u o\u0127rajn biex jindikaw il-fra\u017cijiet relattiv (\"il-ktieb \"li\" xtrajt\").", "Is-sinjali ta' kull lingwa tas-sinjali jinqasmu f'4 komponenti manwali u 3 mhux manwali.", "L-erba' tal-idejn huma: It-tlieta li mhumiex tal-idejn huma:", "Mill-a\u0127\u0127ar element, il-komponenti orali li ji\u0121u rappre\u017centai b'labjalazzjoni simili g\u0127all-kelma mitkellma, ma jitqisux b\u0127ala parti vera mill-lingwa tas-sinjali jekk ma junx hemm aspetti sekondarji li bihom is-sinjal jinftiehem \u010bar bis-sa\u0127\u0127a tal-komponenti l-o\u0127ra"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21902", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21902", "title": "Universit\u00e0 ta' Malta", "text": ["Universit\u00e0 ta' Malta", "L-Universit\u00e0 ta' Malta hi l-og\u0127la istutuzzjoni edukattiva pubblika fir-Repubblika ta' Malta u g\u0127andha l-kampus tag\u0127ha l-Msida.", "Hi membru tal-Asso\u010bjazzjoni tal-Universitajiet tal-Commonwealth.", "L-Universit\u00e0 ta' Malta taf il-bidu tag\u0127ha lill-\"Collegium Melitense\" li twaqqaf b'intervenzjoni diretta mill-Papa fit-12 ta' Novembru 1592, Dan il-kulle\u0121\u0121 kien immexxi mill-\u0120i\u017cwiti fuq l-istess linji tal-kulle\u0121\u0121i li kellhom f'pajji\u017ci o\u0127ra mag\u0127rufin b\u0127ala \"Collegia Externorum\", g\u0127all-edukazzjoni ta' dawk li ma kinux se jsiru \u0120i\u017cwiti.", "Bis-sa\u0127\u0127a ta' bolla tal-Papa Piju IV tad-29 ta' Awwissu 1561, li iktar tard \u0121iet ikkonfermata b'bolla o\u0127ra ta' Papa Gregorju XIII fid-9 ta' Mejju 1578, il-\u0120i\u017cwiti ng\u0127ataw l-awtorit\u00e0 li jikkonferixxu l-lawrji ta' \"Magister Philosophiae\" u \"Doctor Divinitatis\".", "Per\u00f2 l-att li waqqaf il-kulle\u0121\u0121 spe\u010bifika li barra l-Filosofija u t-Teolo\u0121ija g\u0127andhom ji\u0121u mg\u0127allma wkoll su\u0121\u0121etti o\u0127ra b\u0127all-Grammatika u l-istudji Umanisti\u010bi.", "Il-Kulle\u0121\u0121 feta\u0127 fit-8 ta' Marzu 1593 f'dar fil-belt Valletta li kienet isservi ta' skola u re\u017cidenza g\u0127al disa' \u0120iwiti.", "Il-bini tal-\"Collegium Melitense\" beda fl-1595.", "Fi \u017cmien sentejn il-\u0120i\u017cwiti kienu di\u0121\u00e0 marru f'dal-bini \u0121did.", "Wara li ntemmet il-pesta tal-1675, il-Gran Mastru Nicolas Cotoner \u0127atar lil Fra Dr Giuseppe Zammit b\u0127ala \"lettore\" fl-Anatomija u l-Kirur\u0121ija fis-\"Sacra Infermeria\" fid-19 ta' Ottobru 1676.", "Dan it-tentattiv biex ji\u0121i formalizzat it-tag\u0127lim tal-medi\u010bina fl-isptar tal-Ordni, \u0127afna jqisuh b\u0127ala l-bidu tal-iskola medika.", "Zammit waqqaf l-ewwel bibljoteka medika fil-g\u017cejjer kif ukoll \u0121nien ta' \u0127xejjex medi\u010binali fil-foss tal-Forti Sant'Iermu.", "Fl-1768 il-Gran Mastru Manuel Pinto da Fonseca ke\u010b\u010ba l-\u0120i\u017cwiti minn Malta kif kien sar fir-Renju ta\u017c-\u017bew\u0121 Sqallijiet, fi Franza, fl-Imperu Spanjol u f'Parma.", "Wara t-tke\u010b\u010bija tal-Ordni tal-\u0120i\u017cwiti, Pinto approprija d-d\u0127ul kollu mill-proprjet\u00e0 tag\u0127ha fil-g\u017cejjer bl-g\u0127an li jwaqqaf \"Pubblica Universit\u00e0 di Studi Generali\".", "Pinto ffirma d-digriet li waqqaf l-Universit\u00e0 fit-22 ta' Novembru 1769 wara li kien awtorizzat li jag\u0127mel hekk bil-Brevi Appostoliku, \"Sedula Romani Pontifici\", li r\u010bieva fl-20 ta' Ottubru 1769.", "L-universit\u00e1 baqg\u0127et tu\u017ca l-bini tal-kulle\u0121\u0121 tal-\u0120i\u017cwiti fi Triq San Pawl fil-belt Valletta.", "Fil-25 ta' Mejju 1771, twaqqaf \"Collegio Medico\" b\u0127ala wie\u0127ed mill-fakultajiet tal-Universit\u00e0.", "Meta twaqqfet l-universit\u00e0, il-\"Principe dell'Accademia dei Medici\" kien il-kirurgu Michelangelo Grima li kellu wkoll il-katedra tal-Anatomija u Kirur\u0121ija flimkien fl-iskola medika, waqt li l-Professur tal-Medi\u010bina kien Giorgio Locano.", "L-ewwel rettur tal-universit\u00e0 kien Dun Roberto Costaguti membru tal-Ordni tas-Serviti li fis-snin ta' qabel kien g\u0127amel fama b\u0127ala predikatur.", "In\u0121abu g\u0127add ta' professuri barranin biex jg\u0127inu fit-twaqqif tal-universit\u00e0 u dawn \u0127adu l-\u0127atra tag\u0127hom f'\u0120unju tal-1771.", "Kienu joqog\u0127du kollha flimkien fil-kulle\u0121\u0121 tal-\u0120i\u017cwiti.", "Jidher li l-fakult\u00e0 tal-medi\u010bina biss kellha l-g\u0127alliema kollha minn Malta u din saret tradizzjoni li baqg\u0127et tin\u017camm.", "Ftit wara l-mewt ta' Pinto, is-su\u010b\u010bessur tieg\u0127u il-Gran Mastru Francisco Ximenes de Texada naqqas in-numru ta' katedri u ke\u010b\u010ba l-g\u0127alliema barranin kollha b\u0127ala mi\u017cura ekonomika.", "Napuljun abolixxieha \u0127amest ijiem wara l-wasla tieg\u0127u fit-18 ta' \u0120unju 1798 u matul l-okkupazzjoni Fran\u010bi\u017ca l-unversit\u00e0 saret istituzzjoni tal-edukazzjoni fuq mudell repubblikan.", "Meta Malta saret protettorat Brittaniku fl-1800 Sir Alexander Ball re\u0121a' waqqaf l-Universit\u00e0 u \u0127atar lill-Kanonku Francesco Saverio Caruana b\u0127ala Rettur fit-28 ta' Ottubru 1800, b\u0127ala rikonoxximent tas-servizz li kien ta fil-qawmien kontra l-Fran\u010bi\u017ci.", "L-ewwel Rettur ma\u0127tur mill-Gvernatur Sir Thomas Maitland fil-bidu tal-\u0127akma Brittanika kien il-patri Dumnikan Gerolamo Inglott, Professur tal-Filosofija.", "Matul il-perjodu Ingli\u017c, l-Universit\u00e0 g\u0127addiet minn sensiela ta' bidliet fl-istatuti u r-regolamenti tag\u0127ha sabiex ti\u0121i timxi b\u0127all-universitajiet fir-Renju Unit.", "L-istemma attwali u l-motto 'Ut Fructificemus Deo' kienu proposti fl-1 ta' Marzu 1923 mir-Rettur, il-Professur Sir Temistokle Zammit.", "Bejn l-1937 u meta Malta saret Repubblika fl-1974 l-Universit\u00e0 kisbet id-dritt li tu\u017ca l-kelma 'Rjali' fit-titlu tag\u0127ha.", "Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, issa\u0127\u0127u l-Librerija u l-istrutturi ta' appo\u0121\u0121.", "Fl-1959 infet\u0127u l-Evans Laboratories biex jospitaw il-Fakult\u00e0 tax-Xjenza \u0127dejn l-isptar il-qadim tal-Kavallieri fil-Belt Valletta, u fl-1968 infeta\u0127 il-bini ta' Skola Medika \u0121dida \u0127dejn l-Isptar San Luqa fi Gwardaman\u0121a.", "Fl-istess \u017cmien \u0121ie inawgurat il-Kampus il-\u0121did fl-Imsida.", "Il-Fakult\u00e0 tal-In\u0121inerija Mekkanika u Elettrika (illum il-Fakult\u00e0 tal-In\u0121inerija) u l-Fakult\u00e0 tal-Edukazzjoni ng\u0127aqdu mal-Universit\u00e0 meta dak li kien il-Polytechnic (mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala l-Kulle\u0121\u0121 Malti g\u0127all-Arti, ix-Xjenza u t-Teknolo\u0121ija) \u0121ie inkorporat mag\u0127ha.", "L-istruttura attwali tal-Universit\u00e0 twaqqfet permezz tal-Att dwar l-Edukazzjoni ta' l-1988.", "B\u0127alissa studenti hemm madwar 11,000, fosthom madwar 600 barranin/fuq skambju, u qed jattendu korsijiet full-time jew part-time g\u0127al Grad jew g\u0127al diploma, li \u0127afna minnhom jimxu bis-sistema tal-moduli jew kredti.", "Il-korsijiet li jwasslu g\u0127al Grad huma mfassla b'mod li jipprodu\u010bu professjonisti kkwalifikati \u0127afna, b'esperjenza fir-ri\u010berka, li 'l quddiem jokkupaw karigi ewlenin fl-industrija, fil-kummer\u010b u fis-settur pubbliku in \u0121enerali.", "L-Universit\u00e0 llum g\u0127andha erbatax-il fakult\u00e0 u numru ta' \u010bentri u istituti interdixxiplinarji.", "Sit uffi\u010bjali tal-Universit\u00e0 ta' Malta"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21923", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21923", "title": "Krimea", "text": ["Krimea", "Ir-Repubblika tal-Krimea hi wa\u0127da mir-repubbliki tar-Russja.", "Il-Krimea kisbet l-indipendenza mill-Ukraina f'Marzu tal-2014 wara referendum.", "B'hekk ir-Repubblika Awtonoma tal-Krimea u l-belt ta' Sevastopol ing\u0127aqdu b\u0127ala stat indipendenti mag\u0127ruf b\u0127ala r-Repubblika tal-Krimea.", "Ftit jiem wara l-mexxejja tal-istat il-\u0121did talbu li jsiru parti mir-Russja.", "Il-belt ta' Sevastopol saret belt federali u l-kumplament tal-Krimea saret repubblika fi \u0127dan il-Federazzjoni Russa.", "Madankollu dan mhu rikonoxut mill-ebda pajji\u017c, u l-kumplament tad-dinja g\u0127ada tqis kemm il-Krimea kif ukoll Sevastopol b\u0127ala parti mill-Ukraina."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21931", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21931", "title": "Bolla fiskali", "text": ["Bolla fiskali", "Bolla fiskali hija tip ta' bolla li tintu\u017ca biex t\u0127allas xi taxxa jew mi\u017cata.", "Dawn jistg\u0127u jitu\u017caw g\u0127al diversi modi, per e\u017cempju g\u0127at-taxxa tal-bolla (stamp duty), li\u010benzi tas-sewqan, mi\u017cati tal-passaporti u kontribuzzjonijiet obbligatorji.", "Fl-antik, il-bolol fiskali kienu jintu\u017caw f'\u0127afna pajji\u017ci, i\u017cda llum l-u\u017cu tag\u0127hom m'g\u0127adux daqshekk popolari u \u0127afna pajji\u017ci m'g\u0127adhomx ju\u017cawhom.", "U\u0127ud mill-pajji\u017ci li g\u0127adhom ju\u017caw bolol fiskali huma l-Bangladexx, l-Indja, il-Libja, il-Pakistan u l-Isati Uniti.", "Madankollu, fadal diversi pajji\u017ci li g\u0127adhom ju\u017caw bolol tas-sisa li jitwa\u0127\u0127lu fuq il-pakketti tas-sigaretti jew fliexken tal-alko\u0127ol, u dawn jistg\u0127u jitqiesu b\u0127ala bolol fiskali wkoll.", "Bolol fiskali huma bolol u\u017cati biex ji\u0121bru t-taxxi u l-mi\u017cati.", "Dawn jistg\u0127u jo\u0127or\u0121u minn gvernijiet nazzjonali jew lokali, jew minn diversi tipi ta' awtoritajiet.", "Bolol fiskali jistg\u0127u jie\u0127du \u0127afna forom u jistg\u0127u jkunu kemm ade\u017civi b\u0127al \u0127afna mill-bolol postali, kif ukoll stampati lesti fuq id-dokument.", "It-taxxa tal-bolla \u0121iet introdotta fl-Olanda fis-seklu sbatax, fejn kull dokument kellu jkollu bolla fiskali stampata diretta fuqu sabiex ikun validu legalment.", "Fl-1694, din it-taxxa \u0121iet introdotta fir-Renju Unit.", "G\u0127all \u0127afna snin is-sistema kienet b\u0127al dik tal-Olanda, fejn dokumenti kien ikollhom bolla imbuzzata.", "Fl-1701, dokumenti mag\u0127mulin mill-vellum (\u0121ilda tal-annimali) bdew jhem\u017culhom karta \u017cg\u0127ira bi strippa tal-landa u l-imbuzzar kien isir fuq din il-karta.", "Illum dawn huma mag\u0127rufin b\u0127ala bolol semiade\u017civi.", "Fil-\u0127amsinijiet tas-seklu dsatax, dokumenti bdew ji\u0121u imbuzzati b'bolla kkulurita, \u0121eneralment wa\u0127da \u0127amra.", "Ftit wara dawn il-bolol bdew ji\u0121u mbuzzati fuq folja kbira, u kienu jaqtg\u0127u kull wa\u0127da individwali u wa\u0127\u0127luha fuq id-dokument.", "Ftit wara din il-\u0127a\u0121a saret popolari u f'qasir \u017cmien il-bolol fiskali nfirxu mir-Renju Unit g\u0127al mal-kumplament tad-dinja.", "Fis-seklu dsatax u s-seklu g\u0127oxrin, il-bolol fiskali saru popolari u kienu jintu\u017caw fi kwa\u017ci kull pajji\u017c tad-dinja.", "L-u\u017cu tag\u0127hom kiber mit-taxxa tal-bolla g\u0127al kull tip ta' taxxa u mi\u017cata, minn mi\u017cati fuq passaporti u l-ivja\u0121\u0121ar bl-ajru sa taxxi fuq is-sigaretti u li\u010benzji tal-ka\u010b\u010ba.", "Madankollu l-u\u017cu tag\u0127hom beda jonqos wara t-Tieni Gwerra Dinjija.", "Mis-sebg\u0127inijiet sad-disg\u0127inijiet \u0127afna pajji\u017ci waqfu ju\u017cawhom, fosthom Malta fis-snin tmenin u r-Renju Unit fl-1997.", "Madankollu, g\u0127ad fadal \u0127afna pajji\u017ci fosthom Malta g\u0127adhom ju\u017caw bolol tas-sisa fuq is-sigaretti jew l-alko\u0127ol."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21932", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21932", "title": "Bolla telegrafika", "text": ["Bolla telegrafika", "Bolla telegrafika hija tip ta' bolla li tintu\u017ca biex t\u0127allas mi\u017cati tat-telegrafi.", "Illum l-u\u017cu tag\u0127hom kwa\u017ci ntemm g\u0127al kollox.", "F'\u0127afna pajji\u017ci, l-ispi\u017ca biex tibg\u0127at telegramma kienet tit\u0127allas minn bolol postali.", "Dawn spiss jistg\u0127u ji\u0121u identifikati mit-timbru telegrafiku distintiv jew inkella mit-toqob ippan\u010bjati.", "F'xi pajji\u017ci, bolol spe\u010bjali telegrafi\u010bi kienu u\u017cati.", "Kumpaniji privati ukoll \u200b\u200b\u0127ar\u0121u bolol telegrafi\u010bi fil-pajji\u017ci fejn in-netwerk telegrafu kien privat.", "Bolol militari kienu bolol telegrafi\u010bi ma\u0127ru\u0121a spe\u010bjalment g\u0127all-u\u017cu mill-forzi armati ta' xi pajji\u017c.", "Dawn kienu ma\u0127ru\u0121a mir-Renju Unit, kif ukoll mill-Kap tat-Tama t-Tajba, il-Kolonja tax-Xmara Orange u s-Sudan.", "Il-telegrafu kien sostitwit mill-fax, email, u messa\u0121\u0121i mit-telefon \u010bellulari, u llum bolol telegrafi\u010bi g\u0127adhom jintu\u017caw biss fil-\u0126onduras fl-Amerika \u010aentrali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21947", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21947", "title": "Martin Schulz", "text": ["Martin Schulz", "Martin Schulz (Hehlrath, 20 ta' Di\u010bembru 1955) huwa politiku \u0120ermani\u017c li serva b\u0127ala President tal-Parlament Ewropew bejn l-2012 u l-2017.", "Huwa mexxej tal-Alleanza Progressiva tas-So\u010bjalisti u Demokrati\u010bi fil-Parlament Ewropew u kandidat g\u0127al President tal-Kummissjoni Ewropea fl-elezzjonijiet ta' Mejju 2014 f'isem il-Partit tas-So\u010bjalisti Ewropej(PES).", "Schulz mar skola Kattolika fi Broich (illum W\u00fcrselen).", "Ried isir plejer tal-futbol, imma ferita serja fi rkopptu qatlitlu din l-ambizzjoni ta' \u017cg\u0127o\u017citu.", "Wara sar bejjieg\u0127 tal-kotba u iktar tard feta\u0127 \u0127anut tal-kotba.", "Beda jkun attiv fil-politika mas-So\u010bjalisti, u ta' 31 sena kien elett Sindku ta' W\u00fcrselen mill-1987 sal-1998.", "Fl-1994 kien elett fil-Parlament Ewropew.", "Fl-2004 sar mexxej tal-Alleanza Progressiva tas-So\u010bjalisti u Demokrati\u010bi fil-Parlament Ewropew.", "Fl-2012 kien elett President tal-Parlament Ewropew."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21950", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21950", "title": "Lingwa tas-Sinjali Maltija", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Maltija", "Il-Lingwa tas-Sinjali Maltija (LSM) hija l-lingwa tas-sinjali ta' Malta.", "Din il-lingwa hi relattivament \u0121dida u \u017cviluppat fil-forma moderna madwar l-1980 bit-twaqqif tal-ewwel klabb tat-torox f'Malta u wara bl-u\u017cu fl-edukazzjoni tat-torox.", "L-istorja ta' qabel mhijiex mag\u0127rufa, imma hemm xi sinjali li juru kuntatt mal-Lingwa tas-sinjali Brittanika (BSL).", "Per\u00f2 dawn is-sinjali huma ftit u LSM ma titqiesx parti mill familja tal-BSL.", "Il-popolazzjoni tat-torox f'Malta hi ta' madwar 20,800 ru\u0127."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21951", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21951", "title": "Lingwa tas-Sinjali Taljana", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Taljana", "Lingwa tas-Sinjali Taljana (\"LIS\", Lingua dei Segni Italiana) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 3.525.000 fil Italja, 426.800 fil \u017bvizzera, 1.460 fil San Marino."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21952", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21952", "title": "Lingwa tas-Sinjali Finlandi\u017ca", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Finlandi\u017ca", "Lingwa tas-Sinjali Finlandi\u017ca (\"SVK\", Suomalainen ViittomaKieli) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 8.000 fil Finlandja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21953", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21953", "title": "Lingwa tas-Sinjali Fran\u010bi\u017ca", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Fran\u010bi\u017ca", "Lingwa tas-Sinjali Fran\u010bi\u017ca (\"LSF\", Langue des Signes Fran\u00e7aise) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 3.506.839 fil Franza."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21954", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21954", "title": "Lingwa tas-Sinjali Amerikana", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Amerikana", "Lingwa tas-Sinjali Amerikana (\"ASL\", American Sign Language) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 2.000.000 fil Stati Uniti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21955", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21955", "title": "Lingwa tas-Sinjali Newzealander", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Newzealander", "Lingwa tas-Sinjali tan-Newzealand (\"NZSL\", New Zealand Sign Language) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 24.090 fil New Zealand."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21978", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21978", "title": "Stat ta' Malta", "text": ["Stat ta' Malta", "L-Istat ta' Malta kien l-istat li kien jiggverna lil Malta bejn l-indipendenza fl-1964 sa meta saret repubblika fl-1974.", "Meta l-\u0127akma Ingli\u017ca ntemmet fil-21 ta' Settembru 1964, ir-Re\u0121ina Eli\u017cabetta II xorta baqg\u0127et il-kap tal-istat ta' Malta, i\u017cda f'Malta kellha t-titolu ta' Re\u0121ina ta' Malta flok Re\u0121ina tal-Gran Brittanja.", "Hi kienet irrappre\u017centata mill-Gvernatur \u0120enerali ta' Malta.", "L-ewwel wie\u0127ed kien Maurice Henry Dorman, li kien l-a\u0127\u0127ar Gvernatur ta' Malta.", "Fl-1971, Anthony Mamo sar Gvernatur \u0120enerali flok Dorman u meta Malta saret repubblika, Mamo sar l-ewwel President ta' Malta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21985", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21985", "title": "Igor' Stravinskij", "text": ["Igor' Stravinskij", "Igor' F\u00ebdorovi\u010d Stravinskij bir-Russu: \u0418\u0433\u043e\u0440\u044c \u0424\u0451\u0434\u043e\u0440\u043e\u0432\u0438\u0447 \u0421\u0442\u0440\u0430\u0432\u0438\u043d\u0441\u043a\u0438\u0439, (17 ta' \u0120unju 1882 \u2013 6 ta' April 1971) kien kompo\u017citur, mu\u017ci\u010bista, pjanista u surmast tal-orkestra Russu.", "Huwa meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-iktar kompo\u017cituri importanti u influwenti tas-seklu g\u0127oxrin.", "Il-karriera kompo\u017cizzjonali ta' Stravinskij kienet mag\u0127rufa g\u0127ad-diversit\u00e1 stilistika tag\u0127ha.", "Kiseb fama internazzjonali permezz ta' tlett balletti kummissjonati mill-impre\u017carju Sergej Djagilev, mtellg\u0127a f'Pari\u0121i mill-\"Ballets Russes\".", "Dawn kienu \"L-G\u0127asfur tan-Nar\" (1910), \"Petru\u0161ka\" (1911) u \"Il-Konsagrazzjoni tar-Rebbieg\u0127a\" (1913).", "L-a\u0127\u0127ar wa\u0127da minn dawn ittrasformat kif il-kompo\u017cituri, li kienu ja\u0127dmu fuq stil kanoniku, kienu j\u0127arsu lejn l-istruttura ritmika.", "Kienet responsabbli wkoll g\u0127ar-reputazzjoni twila li tat lil Stravinskij b\u0127ala rivoluzjonarju li wessa' l-fruntieri tad-disinn mu\u017cikali.", "Fl-1920 wara l-\"Perijodu Russu\" kellu perijodu fejn irritorna g\u0127all-mu\u017cika neoklassika.", "Ix-xog\u0127lijiet ta' dan i\u017c-\u017cmien kellhom it-tendenza li jer\u0121g\u0127u ju\u017caw forom tradizzjonali (concerto grosso, fuga u sinfonija).", "\u0126afna drabi kienu oma\u0121\u0121 lill-mu\u017cika tal-kompo\u017cituri kbar ta qablu b\u0127al Johann Sebastian Bach u \u010cajkovskij.", "Fil-\u0127amsinijiet, Stravinskij beda jirritorna ghall-prin\u010bipji li kien u\u017ca fil-kompo\u017cizzjonijiet tal-bidu fosthom: l-ener\u0121ija ritmika, il-kostruzzjoni ta' idejat melodi\u010bi mtawla minn \u010belluli ta' \u017cew\u0121 jew tliet noti u l-importanza g\u0127all-kjarezza tal-forma, l-istrumentazzjoni u tal-enun\u010bjazzjoni.", "Stravinskij twieled fis-17 ta' \u0120unju 1882 f'Oranienbaum (illum Lomonosov), subborg ta' San Pietruburgu, il-belt kapitali imperjali Russa u trabba Pietruburgu.", "Il-\u0121enituri tieghu kienu F\u00ebdor Ignat'evi\u010d Stravinskij, kantant baxx fit-teatru Mariinskij f'San Pietruburgu, u Anna (imwielda Kholodovsky).", "Missieru kien \u0121ej minn razza nobbli pollakka mag\u0127rufa b\u0127ala l-familja Strawi\u0144ski bl-istemma eraldika ta' Sulima.", "Kien jiddeskrivi l-\u0127ajja tal-iskola b\u0127ala wa\u0127da solitarja u iktar tard f'\u0127ajtu stqarr li \"qatt ma sibt lil xi hadd li kien mi\u0121bud lejja\".", "Stravinskij jmur g\u0127all-lezzjonijiet tal-pjanu minn mindu kien \u017cg\u0127ir u fl-istess \u0127in kien jistudja t-teorija u jipprova jikkomponi.", "Fl-1890, ra rappre\u017centazzjoni tal-ballett ta' \u010caikovskij: 'Is-Sbej\u0127a Rieqda' fit-teatru Mariinski.", "Ta' \u0127mistax-il sena, rnexxielu jitg\u0127allem il-kun\u010bert g\u0127al pjanu u orkestra nru 1 fis-Sol minuri ta' Felix Mendelssohn u g\u0127amel riduzzjoni g\u0127all-pjanu ta' kwartett g\u0127all-arki ta' Glazunov, li jg\u0127idu li kien iqis lil Stravinskij bla talent mu\u017cikali u ma kellux opinjoni tajba tal-\u0127ila tieg\u0127u.", "Minkejja l-entu\u017cja\u017cmu tieg\u0127u g\u0127all-mu\u017cika, il-\u0121enituri riduh jistudja l-li\u0121i.", "Stravinsky inkiteb fl-Universit\u00e0 ta'bSan Pietruburgu fl-1901, i\u017cda matul dawn l-erba' snin ta' studju, attenda inqas minn \u0127amsin lezzjoni.", "Fis-sajf tal-1902 Stravinsky g\u0127ex g\u0127and il-kompo\u017citur Nikolaj Rimskij-Korsakov u l-familja tieg\u0127u fil-belt \u0120ermani\u017ca ta' Heidelberg.", "Rimsky-Korsakov, forsi l-kompo\u017citur Russu l-iktar mfittex ta' dak i\u017c-\u017cmien, su\u0121\u0121erixxa lil Stravinsky li ma jid\u0127olx fil-konservatorju ta' San Pietruburgu, u minflok jibda jistudja l-kompo\u017cizzjoni billi jie\u0127u l-lezzjonijiet privati mieg\u0127u.", "Missier Stravinsky miet dik is-sena stess b'kan\u010ber, fi\u017c-\u017cmien meta ibnu kien di\u0121\u00e0 beda jiddedika aktar \u0127in fuq l-istudju mu\u017cikali milli fuq il-li\u0121i.", "Fl-1905 l-universit\u00e0 g\u0127alqet xag\u0127rejn min\u0127abba l-konsegwenzi tal-\"\u0126add imdemmi\".", "Stravinsky ma t\u0127alliex jag\u0127mel l-a\u0127\u0127ar e\u017camijiet tal-li\u0121i i\u017cda aktar tard ing\u0127ata diploma ta' nofs kors f'April tal-1906 .", "B'hekk beda jikkon\u010bentra i\u017cjed fuq l-istudju tal-mu\u017cika u fl-1905, beda jattendi darbtejn fil-\u0121img\u0127a lezzjonijiet privati ta' Rimskij-Korsakov, li sar iqisu b\u0127ala t-tieni missier.", "Dawn il-lezzjonijiet komplew sal-mewt ta' Rimskij-Korsakov fl-1908.", "Fl-1905 tg\u0127arras lil ku\u0121intu, Yekaterina Gavrilovna Nosenko (imsej\u0127a \"Katya\"), li kien ilu jaf minn tfulitu.", "Minkejja l-oppo\u017cizzjoni tal-Knisja Ortodossa g\u0127a\u017c-\u017cwie\u0121 bejn ku\u0121ini, il-koppja \u017c\u017cew\u0121et fit-23 ta' Jannar 1906: l-ewwel \u017cew\u0121 ulied, Fyodor (Theodore) u Ludmila, twieldu fl-1907 u 1908 rispettivament.", "Fi Frar tal-1909, \u017cew\u0121 xog\u0127lijiet orkestrali: lis-'Scherzo Fantastique' u il-'Feu d'artifice' (Log\u0127ob Tan-Nar), ittellg\u0127u f'kun\u010bert f'San Pietruburgu fejn kien hemm ukoll l-impre\u017carju Sergei Djagilev, li dak i\u017c-\u017cmien kien involut fl-ippjanar tar-rappre\u017centazzjoni tal-opera u l-ballett Russi f'Pari\u0121i.", "Djagilev baqa' tant impressjonat li dde\u010bieda li jikkummissjona 'l Stravinsky sabiex iwettaq xi orkestrazzjonijiet u mbaghad biex jikkomponi ballett s\u0127i\u0127 \"L-G\u0127asfur tan-Nar\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21990", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21990", "title": "Jerzy Grotowski", "text": ["Jerzy Grotowski", "Jerzy Marian Grotowski (/'j\u025br.zi gro\u028a't\u0251v.ski/; 11 Awwissu 1933 \u2013 14 Jannar 1999) kien direttur u innovatur pollakk tat-teatru sperimentali, tal-principji fuq \"it-teatru laboratorju\" u \"teatru fqir\".", "Grotowski twieled f'Rzesz\u00f3w gewwa l-Polonja 11 t'Awwissu 1933, u miet Pontedera, Toskana, Italia fl-14 ta' Jannar 1999 ta' 65 sena.", "Jerzy Grotowski Twieled fil-11 ta' Awwissu 1933 fil-belt ta Rzesz\u00f3w, Polonja.", "Meta l-gwerra bdiet fl-1939, ir-rabta qawwija mal-familja tieghu \u0121iet miksura.", "Missieru mar ghal-gwerra u ma re\u0121ax irritorna lura, u ommu, flimkien ma \u0127u\u0127 u hu stess, itrasferixxu ru\u0127hom fir-ra\u0127al \u017cg\u0127ir ta' 'Nienad\u00f3wka.", "Kien \u0121ewwa Nienad\u00f3wka li z-zag\u0127zug\u0127 Grotowski kellu diversi esperjenzi essenzjali li ser jiffurmaw lilu u x-xog\u0127ol tieg\u0127u fil-futur.", "Ommu hija wkoll influwenza importanti bl'opinjonijiet qawwija tag\u0127ha dwar l-unit\u00e0 u l-komunit\u00e0.", "Grotowski g\u0127amel id-debutt direttorjali tieg\u0127u fl-1958 bil-produzzjoni 'l-Allat tax-Xita', li introdu\u010biet l-appro\u010b\u010b inteli\u0121enti tieghu lejn it-test, li huwa kompla ji\u017cviluppa matul il-karriera u li nfluwenzat \u0127afna artisti tat-teatru.", "Aktar tard fl-1958 Grotowski ttrasferixxa g\u0127al Opole fejn \u0121ie mistieden mill-kritiku teatrali u drammaturgu Ludwik Flaszen biex iservi b\u0127ala direttur tat-'Teatru tat-Tlettax il-Ringiela'.", "G\u0127awnhekk huwa beda jg\u0127aqqad kumpanija ta' atturi u kollaboraturi artisti\u010bi biex jg\u0127inuh jirrealizza l-vi\u017cjoni unika tieg\u0127u.", "Kien ghawnhekk ukoll li huwa beda jesperimenta b'appro\u010b\u010bi g\u0127at-ta\u0127ri\u0121 tal-attur, li ppermettilu jsawwar l-atturi \u017cg\u0127a\u017cag\u0127 - inizjalment allokati fit-teatru provin\u010bjali tieg\u0127u - fl-artisti li huma konsegwentement saru.", "Fost il-produzjonijiet numeru\u017ci li g\u0127amel, kienu: l'\"orfeus\" ta' Jean Cocteau, is-\"Shakuntala\" bba\u017c\u017cat fuq it-test ta' Kalida\u017ca, id-\"Dziady\" ta'Adam Mickiewicz u l-\"Acropolis\" ta' Stanislaw Wyspia\u0144ski, li ghamlu l-kumpanija teatrali tieg\u0127u daqshekk famu\u017ca.", "Din ta' l-a\u0127\u0127ar kienet l-ewwel kreazjoni artistika li t\u0127addem il-kun\u010bett tat-'teatru fqir'.", "Fiha l-atturi (li qieg\u0127din jippre\u017centaw pri\u0121unieri f'kamp tal-kon\u010bentrament) jibnu struttura b\u0127al krematorju madwar l-udjenza, waqt li ja\u0121ixxu u juzaw testi bba\u017cati fuq stejjer mil-bibbja u l-mitolo\u0121ija Griega. din il-kon\u010bettwalizzazzjoni kellha risonanza partikolari fuq l'udjenzi ta' Opole, min\u0127abba li l-kamp ta' kon\u010bentrament ta' Aushwitz kien jinsab biss sittin mil il-bog\u0127od.", "\"Acropolis\" ir\u010bieva \u0127afna attenzjoni, u wie\u0127ed jista jig\u0127d li din il-produzzjoni bdiet il-karriera ta' Grotowski b'mod internazjonali.", "Rikordju \u010binematografiku \u0121ie anke me\u0127ud b'introduzjoni tad-direttur britanniku: Peter Brook, li huwa meqjus wkoll b\u0127ala dokument a\u010b\u010bessibli fuq ix-xoghol ta' Grotowski.", "=Lill-awtur ta' dan l-artiklu= Tista' jekk jog\u0127\u0121bok tara () 15:58, 10 April 2014 (UTC)"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "21998", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=21998", "title": "L-element Romanz fil-Malti", "text": ["L-element Romanz fil-Malti", "Irridu ng\u0127idu li g\u0127alkemm il-ba\u017ci tal-Malti hija Semitika, madanakollu xorta ma nistg\u0127ux ninsew li l-Malti g\u0127andu numru kbir ta' vokabularju \u0121ej mit-Taljan.", "Mal-mi\u0121ja tan-Normanni f'Malti, il-folja bdiet tinqaleb.", "G\u0127alkemm il-Malti ta' dak i\u017c-\u017cmien \u017camm lin-Normanni bog\u0127od milli jikkomunikaw, dawn xorta g\u0127amlu li setg\u0127u biex inibbtu fost il-poplu kliem Romanz fl-ilsien Malti kif kien mit\u0127addet dak i\u017c-\u017cmien.", "Imma l-akbar influwenza li r-Romanz kellu fuq il-Malti, kienet mal-mi\u0121ja tal-Ordni ta' San \u0120wann f'Malta.", "Dan min\u0127abba li l-kavallieri li kienet t\u0127addan l-Ordni kienu \u0121ejjin minn pajji\u017ci Ewropej.", "Fis-16-il seklu, kellna wkoll influwenza qawwija tal-Isqalli u t-Taljan mill-kleru Sqalli stess, nutara kif ukoll avukati.", "Bil-mod il-mod, spe\u010bjalment fil-Belt Valletta, il-poplu beda jda\u0127\u0127al kliem Romanz li Vassalli, g\u0127all-bidu, sejja\u0127lu \"Malti korrott\".", "Imma llum ma na\u0127sbuhiex hekk.", "Il-Malti kompla ssebba\u0127 g\u0127ax kien kapa\u010bi j\u017cewwaq \u017cew\u0121 kultri ta' ilsna differenti: id-dinja G\u0127arbija ma' dik Taljana.", "L-istorja tkompli tikber meta fl-1880 insibu \u0121lieda \u0127arxa bejn \u017cew\u0121 partiti Malti: il-partit Antiriformista kien favur it-tis\u0127i\u0127 tat-Taljan fil-kultura Maltija, filwaqt li l-partit Riformista kien favur id-d\u0127ul tal-Ingli\u017c u l-Malti fl-edukazzjoni.", "Din il-\u0121lieda baqg\u0127et sejra sal-1934.", "Illum li qeg\u0127din distanza 'l bog\u0127od minn dan i\u017c-\u017cmien, naraw kemm l-istorja tinfluwenza l-ilsien tal-poplu.", "Mir-Romanz \u0127adna kliem \u017cviluppat u aktar avvanzat minn dak Semitiku: Semitiku Romanz g\u0127orfa kamra qorq sandli fierg\u0127a vojta \u0127atem \u010burkett rieda volont\u00e0", "Fil-Malti da\u0127\u0127alna wkoll tipi differenti ta' snajja' mit-Taljan:", "Da\u0127\u0127alna wkoll verbi b\u0127al:", "Ir-reli\u0121jon ukoll tatna spinta qawwija g\u0127all-kliem Romanz fil-Malti, u g\u0127alhekk insibu xi kliem asso\u010bjat mat-twemmin tag\u0127na:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22004", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22004", "title": "Gabriel Garcia Marquez", "text": ["Gabriel Garcia Marquez", "Gabriel Garc\u00eda M\u00e1rquez (6 ta' Marzu 1927 \u2013 17 ta' April 2014) kien rumanzier, awtur ta' novelli, xene\u0121\u0121atur u \u0121urnalist Kolumbjan, mag\u0127ruf b\u0127ala Gabo fl-Amerika Latina.", "Kien meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-akbar awturi tas-seklu 20 u reba\u0127 in-Neustadt International Prize for Literature fl-1972 u l-Premju Nobel g\u0127al-Letteratura fl-1982.", "Kien awto-didatta, u \u0127alla l-li\u0121i biex jaqbad karriera fil-\u0121urnali\u017cmu.", "Sa mill-bidu ma qag\u0127adx lura milli jikkritika l-politika ta' pajji\u017cu u tad-dinja.", "Garc\u00eda M\u00e1rquez huwa mag\u0127ruf l-iktar g\u0127ar-rumanzi tieg\u0127u, fosthom \"Mitt Sena ta' Solitudni\" (One Hundred Years of Solitude) (1967), \"\u0126arifa ta' Patrijarka\" (Autumn of the Patriarch) (1975) u \"Im\u0127abba fi \u017cmien il-Kolera\" (El amor en los tiempos del c\u00f3lera) (1985).", "Xog\u0127lijietu ntlaqg\u0127u tajjeb \u0127afna mill-kriti\u010bi u mill-pubbliku, l-iktar g\u0127al-istil tar-reali\u017cmu ma\u0121iku, li ju\u017ca elementi mapi\u010bi f'sitwazzjonijiet ordinarji.", "U\u0127ud minn xog\u0127lijietu huma ambjentati fir-ra\u0127al fittizju ta' Macondo (ispirat minn Aracataca, il-post fejn twieled), u \u0127afna minnhom jesploraw it-tema tas-solitudni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22005", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22005", "title": "Kolonja ta' Malta", "text": ["Kolonja ta' Malta", "Il-Kolonja ta' Malta kien l-isem uffi\u010bjali ta' Malta meta kienet kolonja Ingli\u017ca bejn l-1813 u l-1964.", "Ir-Renju Unit kien \u0127a Malta fl-1800, u g\u0127all-bidu l-g\u017cejjer \u0121ew amministrati b\u0127ala protettorat.", "Madankollu, fl-1813 Thomas Maitland sar l-ewwel Gvernatur ta' Malta, u sena wara Malta saret kolonja Ingli\u017ca uffi\u010bjalment fit-Trattat ta' Pari\u0121i.", "Maitland kien attiv \u0127afna fl-mministrazzjoni ta' Malta u ftit wara li wasal irnexxielu jeqred il-pesta li kienet faqqg\u0127et fl-1813.", "Hu baqa' gvernatur ta' Malta sakemm miet fl-1824, u f'dawk is-snin irnexxielu jbiddel \u0127afna affarijiet, fosthom it-tne\u0127\u0127ija tal-\"Universit\u00e0\" u tibdil ie\u0127or fil-qrati u fil-gvern.", "Waqt il-Gwerra Griega tal-Indipendenza ta' bejn l-1821 u l-1832, Malta saret ba\u017ci importanti g\u0127all-forzi navali Ingli\u017ci, Fran\u010bi\u017ci u Russi, spe\u010bjalment wara l-Battalja ta' Navarino tal-1827.", "B'hekk kien hemm \u0127afna kummer\u010b u l-ekonomija Maltija marret g\u0127all-a\u0127jar.", "Sfortunatament ftit wara li spi\u010b\u010bat il-gwerra l-ekonomija marret lura g\u0127ax il-kummer\u010b spi\u010b\u010ba.", "Fl-1835 Malta ng\u0127atat kostituzzjoni u b'hekk in\u0127oloq gvern Malti mhux elett g\u0127all-ewwel darba.", "Wara l-irvell tal-karnival fl-1846, Malta ng\u0127atat kostituzzjoni \u0121dida fejn kien hemm gvern parzjalment elett.", "Fl-1887, b'kostituzzjoni o\u0127ra il-membri eletti Maltin kienu f'ma\u0121\u0121oranza, i\u017cda dan waqaf bil-kostituzzjoni tal-1903 meta is-sitwazzjoni re\u0121g\u0127et saret b\u0127al ma kienet fl-1849.", "Waqt il-Gwerra tal-Krimea bejn l-1853 u l-1856, re\u0121g\u0127a kien hemm \u0127afna kummer\u010b u Malta saret ba\u017ci navali u militari importanti.", "Wara l-gwerra l-kummer\u010b re\u0121g\u0127a naqas i\u017cda wara \u017cdied meta nfeta\u0127 il-Kanal tas-Swejs fl-1869.", "Fl-a\u0127\u0127ar kwart tas-seklu kien hemm ukoll progress ie\u0127or f'diversi setturi, fosthom il-fondazzjoni tal-Bank Anglo-E\u0121izzjan (1882), il-bidu tal-vapur tal-art (1883) u r-riforma tas-servizzi postali (1885).", "Fl-1912, Dun Karm Psaila kiteb l-ewwel poe\u017cija bil-Malti.", "Waqt il-gwerra tal-1914 sal-1918, Malta ma ratx \u0121lied, i\u017cda \u0127afna suldati mwe\u0121\u0121g\u0127a kienu ji\u0121u Malta sabiex ifiequ, u b'hekk Malta saret mag\u0127rufa b\u0127ala \"l-infermiera tal-Mediterran\".", "Fl-1919 kien hemm l-irvell tas-Sette Giugno, u b'ri\u017cultat ta' dan Malta ng\u0127atat is-\"self-government\" fil-kostituzzjoni tal-1921 u kien elett l-ewwel prim ministru.", "Fit-tletinijiet kien hemm kunflitt bejn il-knisja u Gerald Strickland u kien hemm l-ewwel interdett.", "Ftit wara, it-Taljan ma baqax linqwa uffi\u010bjali f'Malta min\u0127abba l-poter ta' Benito Mussolini u l-faxxisti li kien problema g\u0127all-Ingli\u017ci f'Malta.", "B'hekk spi\u010b\u010bat il-kwistjoni tal-lingwa.", "Malta kienet involuta sew fit-Tieni Gwerra Dinjija min\u0127abba l-fatt li l-Italja kienet kontra l-Ingilterra fil-gwerra.", "Malta \u0121iet ibbumbardjata spiss u \u0127afna nies mietu (10,000), spe\u010bjalment fl-in\u0127awi tal-Port il-Kbir.", "Barra minn hekk, diversi binjiet stori\u010bi b\u0127at-Teatru Rjal, il-Ber\u0121a ta' Alvernja u Forti San Mikiel \u0121ew im\u0121arrfa u ma re\u0121g\u0127ux inbnew.", "Malta \u0121iet salvata fil-konvoj ta' Santa Marija, Operation Pedestal fejn \u0127ames vapuri fosthom l-\"Ohio\" rnexxielhom jaslu Malta bl-ikel u l-fjuwil li kien essenzjali g\u0127al Malta.", "Il-bumbardamenti fuq Malta naqsu fl-1943 u dik is-sena l-alleati attakkaw Sqallija minn Malta.", "B'hekk il-forzi Germani\u017ci u Taljani ma kellhomx minn fejn jattakkaw lil Malta u b'hekk il-gwerra f'Malta spi\u010b\u010bat."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22015", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22015", "title": "Skwadra Marittima tal-Forzi Armati ta' Malta", "text": ["Skwadra Marittima tal-Forzi Armati ta' Malta", "L-Iskwadra Marittima tal-Forzi Armati ta' Malta tikkonsisti fil-forzi navali tar-Repubblika ta' Malta.", "L-iskwadra g\u0127andha r-responsabbilt\u00e0 g\u0127as-sigurt\u00e0 tal-ib\u0127ra territorjali Maltin u diversi affarijiet o\u0127ra fosthom is-salvata\u0121\u0121.", "L-iskwadra hi bba\u017cata f'Xatt it-Tiben fil-Furjana.", "Malta kellha l-ewwel forza navali meta kienet ta\u0127t l-Ordni ta' San \u0120wann.", "Kellha forza navali qawwija b'vapuri kbar b\u0127as-\"Santa Anna\", u bihom il-kavallieri \u0127adu sehem f'diversi battalji, u l-iktar wa\u0127da importanti minnhom kienet il-Battalja ta' Lepanto fl-1571.", "Fis-sekli XVII u XVIII vapuri Maltin kienu jaqbdu vapuri Torok u Musulmani f'tip ta' piraterija mag\u0127rufa a\u0127jar b\u0127ala l-\"corso\".", "Il-forzi navali tal-kavallieri spi\u010b\u010baw mal-wasla tal-Fran\u010bi\u017ci fl-1798, fejn il-vapuri kollha tal-Ordni \u0127aduhom huma.", "Fost dawn kien hemm il-bastimenti \"San Zaccharia\" u \"San Giovanni\".", "Wara l-wasla tal-Ingli\u017ci, il-Flotta Marittima tar-Royal Navy kellha ba\u017ci f'Malta, u is-sitwazzjoni baqg\u0127et hekk matul l-Ewwel u t-Tieni Gwerra Dinjija sakemm din il-flotta spi\u010b\u010bat fl-1967.", "Min\u0127abba dan \u0121iet kreata il-\"Maritime Troop of the Malta Land Force\" fl-1970, u Malta ng\u0127atat \u017cew\u0121 patrol boats Amerikani, li kienu mag\u0127rufin b\u0127ala C23 u C24 (wara P23 u P24).", "Fl-1971 l-iskwadra tawha isem \u0121did, il-\"1st (Maritime) Battery of the Malta Land Force\".", "Fl-1973, nbniet patrol boat fid-dockyard ta' Malta, u din kienet l-unika dg\u0127ajsa li qatt serviet mal-Forzi Armati li nbniet \u0121o Malta.", "Fis-sebg\u0127inijiet u t-tmeninijiet, Malta ng\u0127atat jew xtrat diversi patrol boats mill-\u0120ermanja tal-Punent, l-Libja u r-Renju Unit.", "Lejn l-a\u0127\u0127ar tat-tmeninijiet u l-bidu tad-disg\u0127inijiet, Malta ng\u0127atat iktar patrol boats mill-\u0120ermanja tal-Lvant, l-Italja, il-Jugo\u017clavja u l-Istati Uniti.", "Il-flotta t'issa hija mag\u0127mula minn vapuri moderni li nbnew bejn l-1998 u l-2012.", "L-Iskwadra Marittima hi mag\u0127mula minn dawn il-partijiet:", "Dawn il-vapuri huma f'servizz attiv fl-2014:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22023", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22023", "title": "Abka\u017cja", "text": ["Abka\u017cja", "L-Abka\u017cja (Abka\u017c: \u0410\u04a7\u0441\u043d\u044b\u0301 Apsny [aphs\u02c8n\u0268]; \u0120eorgjan: \u10d0\u10e4\u10ee\u10d0\u10d6\u10d4\u10d7\u10d8 Apkhazeti; Russu: \u0410\u0431\u0445\u0430\u0437\u0438\u044f Abkhaziya) hi repubblika fil-Kawka\u017cu li hi parzjalment rikonoxxuta.", "Fl-2006, kien hemm 157,000-190,000 ru\u0127 joqg\u0127odu hemm.", "Il-belt kapitali hi Sukhumi.", "Il-ma\u0121\u0121oranza tal-pajji\u017ci jqisu l-Aka\u017cja b\u0127ala part mill-\u0120eor\u0121ja.", "Jirrikonoxxuha r-Russja, Nawru, Nikaragwa, Vene\u017cwela u Tuvalu.", "L-Abka\u017cja g\u0127andha erja ta' xi 8600 km u qieg\u0127da fil-parti tax-Majistral tal-Kawka\u017cu l-Kbir.", "Il-Muntanji tal-Kawka\u017cu lejn it-tramuntana u x-xlokk jifirduha mill-Federazzjoni Russa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22085", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22085", "title": "Protettorat ta' Malta", "text": ["Protettorat ta' Malta", "Il-Protettorat ta' Malta kien l-isem uffi\u010bjali ta' Malta meta kienet parti mir-Renju ta' Sqallija ta\u0127t protezzjoni Ingli\u017ca bejn l-1800 u l-1813.", "Waqt ir-rivoluzzjoni Maltija kontra l-Fran\u010bi\u017ci, il-Maltin kienu saqsew lir-Renju tal-Gran Brittanja g\u0127all-g\u0127ajnuna.", "Il-Fran\u010bi\u017ci \u010bedew f'Settembru tal-1800 u Malta uffi\u010bjalment saret parti mir-Renju ta' Sqallija, i\u017cda kienet ta\u0127t protezzjoni militari Ingli\u017ca.", "Skont it-Trattat ta' Londra tal-1801 u t-Trattat ta' Amiens tal-1802, Malta suppost \u0121iet irritornata lill-Kavallieri, i\u017cda dan ma se\u0127\u0127 qatt.", "Fl-1802 il-poplu Malti \u0127are\u0121 dikjarazzjoni bl-isem ta' \"La Dichiarazione dei Diritti degli abitanti delle Isole di Malta e Gozo\" fejn fiha kitbu li r-Re tag\u0127hom kien \u0120or\u0121 III, u hu ma kellux dritt i\u010bedi lil Malta lil pajji\u017c ie\u0127or.", "Fi\u017c-\u017cmien tal-protettorat, kien hemm ukoll il-kwistjoni jekk Lampedusa ssirx parti minn Malta.", "Il-g\u017cira kienet ta\u0127t protezzjoni Ingli\u017ca ukoll, u kien hemm diversi attentati minn wie\u0127ed kummissarju Alexander Fernandez.", "Madankollu il-pjanijiet kienu g\u0127alxejn u ftit wara l-Ingli\u017ci telqu minn Lampedusa u formalment iddikjaraw li ma jriduhiex fl-1814.", "Malta saret kolonja mal-wasla tal-Gvernatur Thomas Maitland fl-1813, u din saret formali fit-Trattat ta' Pari\u0121i tal-1814."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22086", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22086", "title": "Filosofija f'Malta", "text": ["Filosofija f'Malta", "Il-Filosofija f'Malta tirreferi g\u0127all-filosofija li g\u0127amlu \u010bittadini Maltin jew ta' nisel Malti, kemm jekk g\u0127exu Malta jew barra minn Malta, kemm jekk kitbu bl-ilsien Malti jew f'xi ilsien barrani.", "G\u0127alkemm Malta hija biss g\u017cira \u010bkejkna Ewropea f'nofs il-Ba\u0127ar Mediterran, g\u0127al dawn l-a\u0127\u0127ar sitt sekli l-popolazzjoni \u017cg\u0127ira tag\u0127ha \u0121iet f'kuntatt mill-qrib ma' xi w\u0127ud mill-movimenti ewlenin politi\u010bi, akkademi\u010bi u intellettwali tal-Ewropa.", "Il-filosofija kienet wa\u0127da mill-oqsma li n\u0121ibdu lejha l-akkademi\u010bi u l-intellettwali.", "Matul il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-istorja tag\u0127ha, f'Malta l-filosofija kienet sempli\u010biment studjata b\u0127ala parti mill-kors ba\u017ciku istituzzjonali li kien i\u0127ejji l-kandidati sabiex isiru sa\u010berdoti Kattoli\u010bi, avukati jew tobba.", "Kien biss fl-a\u0127\u0127ar kwart tas-seklu 20 li l-filosofija bdiet tikseb importanza dejjem akbar g\u0127aliha wa\u0127edha u g\u0127aliha nnifisha Minkejja dan, matul is-snin kien hemm akkademi\u010bi u intellettwali Maltin li spikkaw g\u0127all-\u0127ila filosofika tag\u0127hom.", "G\u0127alkemm kellhom limitazzjonijiet qawwija xi j\u017commhom lura, xorta wa\u0127da taw sehem modest i\u017cda sinifikanti g\u0127all-g\u0127arfien tal-filosofija u g\u0127all-i\u017cvilupp ta' xi frieg\u0127i tag\u0127ha.", "G\u0127alkemm il-filosofija kienet mg\u0127allma f'Malta f'bosta istituzzjonijiet ta' edukazzjoni g\u0127olja sa minn nofs is-seklu 16 'il quddiem, mit-tieni nofs tas-seklu 18 'il quddiem kienet l-Universit\u00e0 ta' Malta l-istituzzjoni akkademika ewlenija li l-aktar ippromoviet l-attivit\u00e0 u r-ri\u010berka filosofika.", "Illum, l-aktar min\u0127abba a\u010b\u010bess e\u0127fef g\u0127all-g\u0127ejjun ta' ri\u010berka u wkoll min\u0127abba t-tkabbir u l-firxa tal-mezzi ta' komunikazzjoni, l-ist\u0127arri\u0121 u l-interess filosofiku fil-g\u017cejjer Maltin saru mifruxa aktar, kemm fl-g\u0127add ta' dawk li jit\u0127ajru g\u0127alihom u kemm fid-diversit\u00e0 tal-kontenut.", "Qabel ma waslu Malta l-Kavallieri ta' San \u0120wann fl-ewwel nofs tas-seklu 16, il-g\u017cejjer Maltin kienu art itturufnata bi ftit li xejn siwi politiku.", "Il-ftit intellettwali li kienu jg\u0127ixu hawnhekk kibru fi \u0127dan jew madwar l-ordnijiet reli\u0121ju\u017ci Kattoli\u010bi li kien hemm fil-g\u017cejjer.", "Ir-rabtiet kulturali kienu l-aktar ma' Sqallija fil-qrib.", "Il-filosofija kienet studjata l-aktar, jekk mhux biss, b\u0127ala tar\u0121a g\u0127at-teolo\u0121ija.", "F'dak i\u017c-\u017cmien, Sqallija kienet \u010bentru akkademiku, intellettwali u kulturali attiv u famu\u017c.", "Il-professjonisti kollha kienu jistudjaw hemmhekk u jiggradwaw mill-iskejjel li kien hemm.", "Kien \u017cmien meta r-Rinaxximent kien fl-aqwa tieg\u0127u.", "Minkejja li l-Kontra-Riforma kellha sehem qawwi f'kull istituzzjoni akkademika u intellettwali, il-letteratura li \u0127ar\u0121u l-edukaturi ewlenin tar-Riforma, b\u0127al Luteru u Era\u017cmu, kienu fl-idejn u jinqraw minn \u0127afna.", "Il-Kavallieri ta' San \u0120wann g\u0127amlu minn Malta darhom fl-1530 u baqg\u0127u sidien sovrani tal-g\u017cejjer Maltin sakemm \u0121ew imke\u010b\u010bija minn Napuljun fl-1798.", "B\u0127ala regola, kien jinteressahom mill-edukazzjoni u l-kultura daqskemm kien jinteressahom mill-kampanji militari u l-\u0121id ekonomiku tag\u0127hom.", "Minkejja dan, g\u0127alkemm kienu j\u0127e\u0121\u0121u l-edukazzjoni g\u0127olja billi jag\u0127tu protezzjoni lill-bosta kulle\u0121\u0121i u universitajiet li kienu \u0121ew imwaqqfa (spe\u010bjalment mill-ordnijiet reli\u0121ju\u017ci Kattoli\u010bi), \u017cammew ukoll \u0127arsien strett \u0127afna fuq kull qasam tal-istudju u x-xjenza.", "\u010aertament ma kinux i\u0127obbu jew iridu li l-Inkwi\u017cizzjoni taqbad mag\u0127hom, g\u0127ax dan kien joskurahom mal-Papa f'Ruma.", "G\u0127alkemm fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-ka\u017cijiet il-filosofija kompliet ti\u0121i meqjusa biss b\u0127ala l-\"qaddejja\" tat-teolo\u0121ija, xi intellettwali \u0127adu l-interess li diskretament ji\u0121bdu x-xog\u0127lijiet tag\u0127hom f'mog\u0127dijiet anqas mag\u0127rufa jew mistennija mis-soltu.", "Minkejja li l-kontribuzzjonijiet filosofi\u010bi ta' dawn l-g\u0127alliema huma affaxxinanti fihom infushom, il-kontroll u r-restrizzjonijiet li kien hemm fuq l-attivit\u00e0 intellettwali qajla \u0127allitilhom fejn jimir\u0127u b'ori\u0121inalit\u00e0 u \u0127olqien tal-\u0127sieb.", "F'dan i\u017c-\u017cmien, l-ambjenti intellettwali kienu lkoll parti mill-moviment kbira Skolastiku, fejn Aristotli kien jing\u0127ata qima kwa\u017ci ta' alla.", "Madanakollu, l-Iskolasti\u010bi kienu mifruqa f'\u017cew\u0121 kampijiet opposti g\u0127al xulxin: filwaqt li l-parti l-kbira kienet taqra lil Aristotli mill-g\u0127ajnejn ta' Tumas ta' Akwinu, l-o\u0127rajn kienu jaqrawh mill-g\u0127ajnejn ta' \u0120wanni Duns Scotus.", "Tal-ewwel kienu jissej\u0127u 'Tomisti' u l-o\u0127rajn 'Skotisti'.", "Ilkoll, kemm ta' na\u0127a u kemm ta' o\u0127ra, dawn l-akkademi\u010bi u intellettwali kienu jipprodu\u010bu g\u0127add bla qies ta' kummentarji, jew ta' Aristotli nnifsu jew tal-img\u0127allem rispettiv tag\u0127hom.", "Il-kreattivit\u00e0 kollha tag\u0127hom kienu jesprimuha strettament fi \u0127dan il-limiti tal-iskola tag\u0127hom tal-\u0127sieb, u dan ra\u017c\u017can kwa\u017ci g\u0127al kollox kull \u0127sieb \u0121did jew a\u017c\u017cardat.", "Matul il-parti tas-seklu 18 ta' dan i\u017c-\u017cmien tal-Kavallieri ta' San \u0120wann, ix-xjenza u l-metodu xjentifiku bdew jag\u0127mlu passi qawwija 'l quddiem lil hinn mit-trun\u010bieri tal-Iskolasti\u010bi.", "\u0120eneralment, din il-linja ta' \u0127sieb ma kinetx ti\u0121i me\u0127udha mill-ekkle\u017cjasti\u010bi, li fuqhom il-kontroll kien aktar qawwi, i\u017cda minn laj\u010bi professjonali, spe\u010bjalment tobba.", "I\u017cda dawn ftit li xejn kellhom xi influwenza qawwija fuq l-istudenti fi \u0127dan l-istituzzjonijiet akkademi\u010bi, li kienu g\u0127al kollox ta\u0127t idejn il-membri tal-ordnijiet reli\u0121ju\u017ci.", "Lejn tmiem i\u017c-\u017cmien tal-Kavallieri ta' San \u0120wann f'Malta, ideat li kienu splussivi g\u0127all-\u0127abta tar-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca tal-1789 bdew jaqbdu \u0121mielhom fost ambjenti intellettwali li kienu ddejqu bl-Iskolasti\u010bi\u017cmu u riedu arja intellettwali kemxejn \u0121dida.", "Dawn \u0121ew fl-aqwa tag\u0127hom madwar l-1798, meta Napuljun ke\u010b\u010ba l-Kavallieri ta' San \u0120wann.", "Minkejja dan, dawn l-ideat kienu di\u0121\u00e0 qeg\u0127din iduru fost l-intellettwali sa minn g\u0127axar snin qabel Napuljun.", "Tabil\u0127aqq, kienu ideat influwenzati \u0127afna mill-filosofiji Illuministi, spe\u010bjalment fi Franza.", "F'dan i\u017c-\u017cmien, l-iskejjel g\u0127olja komplew ix-xog\u0127ol li kienu jag\u0127mlu b\u0127al fi \u017cmien il-Kavallieri ta' San \u0120wann.", "G\u0127al darba o\u0127ra, l-Iskolasti\u010bi\u017cmu kien fuq quddiem u b'sa\u0127\u0127tu daqs qabel.", "I\u017cda din id-darba, minkejja li \u010b-\u010birkustanzi tbiddlu \u0127afna fuq medda ta' \u017cew\u0121 sekli ta' \u0127akma Britannika, kien it-Tomi\u017cmu biss li saltan wa\u0127du.", "B\u0127al fis-snin ta' qabel, il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-filosfi f'dan i\u017c-\u017cmien kienu nies tal-Knisja, l-aktar membri tal-ordnijiet reli\u0121ju\u017ci.", "G\u0127al darba o\u0127ra, min\u0127abba \u010b-\u010bensura u l-kontroll li kien hemm fuqhom, bil-kemm qatt azzardaw jipproponu xejn filosofikament ori\u0121inali jew imma\u0121inattiv.", "E\u010b\u010bezzjoni sorprendenti g\u0127al dan kollu kien Manwel Dimech, li g\u0127ex u \u0127adem fil-bidu tas-seklu 20.", "Mhux biss ma kien i\u0127addan ebda g\u0127amla ta' Skolasti\u010bi\u017cmu, i\u017cda sa\u0127ansitra kien filosfu innovattiv u ori\u0121inali, kif ukoll riformatur so\u010bjali.", "Sa \u017cmien l-Indipendenza ta' Malta l-Iskolasti\u010bi\u017cmu kien naqas mill-iskejjel g\u0127olja u g\u0127oddu xxejjen g\u0127al kollox mill-ambjenti intellettwali.", "Ftit li xejn baqa' min jistudja u jie\u0127u bis-serjet\u00e0 d-duttrini tieg\u0127u g\u0127ajr f'dawk l-imkejjen i\u017colati reli\u0121ju\u017ci Kattoli\u010bi.", "Mill-bqija, baqa' je\u017cisti biss b'mod indirett fil-kateki\u017cmu li t-tfal kollha kienu ji\u0121u mg\u0127allma bi t\u0127ejjija g\u0127as-sagramenti.", "Il-bqija tal-filosfi o\u0127rajn li \u0127allew warajhom l-istudju formali tal-Iskolasti\u010bi\u017cmu saru aktar avventuru\u017ci fil-\u0127idmiet intellettwali tag\u0127hom.", "Huma bdew jist\u0127arr\u0121u oqsma li, sa \u017cmien il-Britanni\u010bi (u wisq aktar fi \u017cmien il-Kavallieri ta' San \u0120wanni), ma setg\u0127ux jid\u0127lu fihom.", "F'termini tal-i\u017cvilupp ta' kif il-filosofija \u0127adet xejra aktar miftu\u0127a f'Malta, jispikka Peter Serracino Inglott, spe\u010bjalment minn tmiem is-snin 60 lil hawn.", "F'dan i\u017c-\u017cmien, kien hemm ukoll g\u0127add ta' filosfi Maltin li g\u0127exu u \u0127admu barra minn Malta, f'artijiet fejn marru joqog\u0127du \u0127afna emigranti.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira minn dawn il-filosfi, filwaqt li \u017cammew kuntatt limitat \u0127afna ma' Malta, kellhom mod ie\u0127or ta' kif ja\u0127sbu u ta' kif jag\u0127mlu l-filosofija.", "Din li \u0121ejja hi lista tal-professuri li \u017cammew il-Katedra tal-Filosofija fl-Universit\u00e0 ta' Malta, l-og\u0127la istituzzjoni akkademika filosofika \u0121ewwa l-g\u017cejjer Maltin.", "Id-dati jirreferu g\u0127a\u017c-\u017cmien li fih \u017cammew l-uffi\u010b\u010bju tag\u0127hom.", "Din il-katedra tal-filosofija \u0121iet imwaqqfa fl-1771 mill-Granmastru tal-Ordni ta' San \u0120wann, Manwel Pinto da Fonseca, meta biddel il-\"Collegium Melitense\" (Kulle\u0121\u0121 Malti) tal-\u0120i\u017cwiti fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Bejn wie\u0127ed u l-ie\u0127or f'dawn l-a\u0127\u0127ar g\u0127oxrin sena, beda jsir sforz im\u0121edded sabiex ji\u0121i mag\u0127ruf a\u0127jar u mog\u0127ti attenzjoni aktar xierqa s-sehem tal-filosofija fil-g\u017cejjer Maltin.", "Din il-\u0127tie\u0121a kibret g\u0127al \u017cew\u0121 ra\u0121unijiet ewlenin.", "L-ewwel, g\u0127ax il-Maltin \"infushom\", l-aktar min\u0127abba n-nuqqas ta' ri\u010berka me\u0127tie\u0121a, ma kinux qeg\u0127din jirrikonoxxu, wisq anqas japprezzaw, it-tradizzjoni filosofika lokali.", "It-tieni, g\u0127ax kull attivit\u00e0 li kienet qieg\u0127da titwettaq fil-qasam filosofiku\u2015kemm jekk bit-tag\u0127lim, kemm jekk bil-kitba u kemm jekk f'sempli\u010bi diskussjonijiet\u2015kienet qed issir b\u0127allikieku l-filosofija f'Malta kellha, l-aktar l-aktar, pre\u017cent ming\u0127ajr img\u0127oddi.", "I r-ri\u010berka fl-arkivji \u0127are\u0121 mill-g\u0127eluq u d-dlam ismijiet, manuskritti u personalitajiet li qajla kienu mag\u0127rufa qabel.", "Fuq il-ba\u017ci ta' dan ix-xog\u0127ol, \u0121ew ippubblikati kotba ta' gwida (1995; 2001; 2009), u saru korsijiet spe\u010bjalizzati fuq is-su\u0121\u0121ett fl-Universit\u00e0 ta' Malta (1996; 2012; 2013) u f'istituzzjonijiet g\u0127olja o\u0127ra ta' tag\u0127lim.", "\u0120iet ukoll organizzata l-ewwel konferenza dwar il-\u0127idma filosofika fil-g\u017cejjer Maltin (1996).", "Sa mis-seklu 16, il-filosofija tat sehem xierqa lill-\u0127ajja akkademika u, xi kultant, intellettwali u kulturali tal-intelli\u0121ensja Maltija.", "F'\u0127afna ka\u017cijiet, dan is-sehem kien b\u0127ala g\u0127odda g\u0127all-mexxejja \u010bivili u ekkle\u017cjasti\u010bi \u0127alli jikkonservaw u jipperpetwaw id-duttrini ortodossi u uffi\u010bjali tag\u0127hom.", "F'ka\u017cijiet o\u0127rajn, dan is-sehem offra mog\u0127dijiet alternattivi u imma\u0121inattivi ta' \u0127sieb.", "I\u017cda minkejja t-tradizzjoni relattivament twila tag\u0127ha, Malta qatt ma kellha xi filosofija partikulari marbuta spe\u010bifikament ma' isimha.", "G\u0127alkemm \u0121ieli kienu innovattivi u kreattivi, fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tag\u0127hom il-filosfi Maltin dejjem \u0127admu b'ideat importati minn barra u qajla\u2015\u0127lief f'ka\u017cijiet tassew rari (b\u0127al dak ta' Manwel Dimech)\u2015g\u0127amlu xi skoperti \u0121odda fil-qasam filosofiku.", "Minkejja l-filosofija ta' \u0127afna minnhom m'affettwatx il-\u0127ajja so\u010bjali u politika tal-Maltin, xi w\u0127ud mill-filosfi Maltin kellhom relazzjonijiet qawwija mal-\u0121rajjiet kurrenti ta' \u017cmienhom, u xi minn daqqiet sa\u0127ansitra anki stimulaw il-bidla so\u010bjali.", "Mal-medda tas-snin, il-filosofi Maltin ma \u017cammewx ma tradizzjonijiet filosofika wa\u0127da.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira tag\u0127hom kienet tal-iskola Aristoteliko-Tomista.", "I\u017cda xi minn daqqiet, xejriet filosofi\u010bi o\u0127ra tfa\u010b\u010baw fil-wi\u010b\u010b, spe\u010bjalment mill-a\u0127\u0127ar kwart tas-seklu 20 'il quddiem.", "Dawn ix-xejriet st\u0127arr\u0121u oqsma fl-umani\u017cmu, l-empiri\u010bi\u017cmu, il-pragmati\u017cmu, l-e\u017cistenzjali\u017cmu, l-anali\u017ci lingwistika, il-post-moderni\u017cmu u o\u0127rajn.", "\u0126lief g\u0127al ka\u017cijiet uni\u010bi, aktar milli rari, it-tei\u017cmu kien element kostanti tul it-tradizzjoni filosofika kollha tal-g\u017cejjer Maltin.", "Matul l-a\u0127\u0127ar tletin sena, il-filosofija f'Malta \u0127adet xejra g\u0127al kollox differenti milli kellha qabel.", "Peter Serracino Inglott taha nifs straordinarju \u0121did billi wessg\u0127alha x-xefaq tag\u0127ha, \u017cewqilha l-interessi li kellha, u g\u0127enha tizhar fl-oqsma so\u010bjali, politi\u010bi u artisti\u010bi.", "Dan l-istil \u0121did ta' kif issir il-filosofija \u0127ajret bosta akkademi\u010bi u intellettwali o\u0127ra sabiex jie\u0127du l-istess mog\u0127dija u jdakkru l-\u0127sieb b'avventuri \u0121odda.", "Din li \u0121ejja hija lista ta' xi w\u0127ud mill-aqwa filosfi Maltin matul i\u017c-\u017cmien, u l-aktar rappre\u017centattivi tat-tradizzjoni filosofika Maltija.", "Il-kontribuzzjonijiet filosofi\u010bi li taw xi w\u0127ud minn ta' dawn il-filosfi g\u0127ad g\u0127andhom sal-lum siwi xieraq.", "O\u0127rajn huma aktar mag\u0127rufa g\u0127all-profondit\u00e0 tag\u0127hom daqskemm o\u0127rajn g\u0127all-ori\u0121inalit\u00e0 u l-kreattivit\u00e0 li kellhom.", "Seklu 15", "Seklu 17", "Seklu 18", "Seklu 19", "Seklu 20"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22098", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22098", "title": "Beng\u0127isa", "text": ["Beng\u0127isa", "L-in\u0127awi ta' Beng\u0127isa jinsabu fit-tarf tax-xlokk ta' Malta, imdawra minn Kalafrana (Port \u0126ieles), Bir\u017cebbu\u0121a, u \u0126al Far.", "Hi mag\u0127mula minn \u017cew\u0121 g\u0127oljiet wa\u0127da og\u0127la mill-o\u0127ra li jibdew fi pjanura \u017cg\u0127ira minn Kalafrana u jispi\u010b\u010baw fl-irdumijiet kbar mag\u0127rufin b\u0127ala tal-Mara u ta' G\u0127ar Hasan.", "Il-kobor tag\u0127ha jifrex fuq medda ta' madwar mil u nofs kwadru ta' art, li fil-parti l-kbira tag\u0127ha hi agrikola.", "Din tinsab imdawra bi tliet widien kbar li huma Wied ix-Xoqqa, Wied il-Buni u Wied \u017bnuber.", "Dan l-isem mill-ewwel jag\u0127tina ndikazzjoni \u010bara li ori\u0121ina fi \u017cmien il-\u0127akma G\u0127arbija f'Malta (870 -1090).", "Dan g\u0127aliex dan l-isem \u0121ej mill-G\u0127arbi \"Bin\" u \"G\u0127isa\" li b'ilsienna jfissru Wild il-Ba\u0127ar.", "Fi \u017cmien il-\u0127akma ta' l-Ordni (1530 -1798) nsibu dan l-isem miktub hekk: \"Benissa\" pero m'g\u0127andniex \u0127jiel ta' kif kien ji\u0121i ppronunzjat.", "Barra minnhekk min\u0127abba l-qag\u0127da \u0121eografika tag\u0127ha, Beng\u0127ajsa kienet tissejja\u0127 ukoll b\u0127ala l-art \"Tas-Sikka\".", "Tul is-snin saru diversi sejbiet stori\u010bi li juru sewwa li kienu proprju dawn l-in\u0127awi li kienu l-ewwel img\u0127ammra bin-nies.", "Jing\u0127ad li f dawn l-in\u0127awi kienu nstabu g\u0127add ta' \u0121ebel tal-\u0126affiefa, li hi \u0121ebla vulkanika.", "Dan juri b\u0127al ma dejjem sostnew l-istudju\u017ci, li l-ba\u0127ar li jifred lil Malta mi\u017c-\u017cew\u0121 kontinenti darba kien art, u li fil-vi\u010binanzi kien hemm vulkan li tajjar il-lava s'hawn.", "Sa ftit \u017cmien ilu waqt li kienu qed jinbnew xi fabbriki \u0121odda f'\u0126al Far kienu nstabu g\u0127add ta' katakombi ta' \u017cmien i\u010b-\u010bivilt\u00e0 bikrija.", "Sfortunatament \u0127afna sejbiet li saru tul is-snin baqg\u0127u mistura sal-\u0121urnata tal-lum.", "Min jaf x'instab waqt il-bini tal-mitjar ta' \u0126al Far fi \u017cmien il-\u0127akma Ingli\u017ca!", "Pero sejba ta' importanza kbira saret fl-1761 \u0121ewwa Beng\u0127isa f'g\u0127alqa proprjet\u00e0 tal-familja Falzon.", "Hawn kien instab qabar Feni\u010bju li fih barra li kienu nstabu anafora u xi \u0121arar o\u0127ra, kien instab skeletru u fuq il-lemin tieg\u0127u kien hemm lapida b'kitba li meta maqluba g\u0127all-Malti kienet tg\u0127id hekk: \"Is-Sala \u0120ewwinija\"<br> \"Tas-Santwarju tal-Qabar Ta' Annibal\"<br> \"Mag\u0127ruf g\u0127al tmiem il-\u0127erba,\"<br> \"Kien Ma\u0127bub\"<br> \"Il-Poplu jibki, Meta mlibbes G\u0127at-taqbida\"<br> \"Annibal Bin Bar-Melek.\"<br>", "Jing\u0127ad li dan il-qabar kien tal-mexxej il-kbir ta' Karta\u0121ni l-antika fejn fl-a\u0127\u0127ar vers naraw ismu.", "Wara li fl-20 ta' Mejju ta' l-1565 it-Torok kienu \u017cbarkaw fil-bajja ta' Marsaxlokk u taw bidu g\u0127all-Assedju l-Kbir, sabiex jiddefendu din il-bajja, il-Kavallieri kienu bnew torri msemmi Torre Benissa.", "Dan kien wie\u0127ed mit-13-il torri li l-Gran Mastru Martin De Redin bena madwar ix-xtut Maltin.", "Dan it-torri, flimkien mat-torri li kien inbena pari\u0121\u0121u f' Dellimara u mal-Forti San Lu\u010bjan, kien jg\u0127asses il-bajja minn kull attakk tal-furbani.", "It-torri l-a\u0127mar (kif kien mag\u0127ruf) illum m'g\u0127adux hemm, g\u0127ax dan kien twaqqa' mill-awtoritajiet militari Ingli\u017ci fl-1915.", "Barra minhekk sal-lum f'Beng\u0127isa f'post mag\u0127ruf b\u0127ala l-Mara g\u0127ad hemm (g\u0127alkemm abandunata) il-Fortizza ta' Beng\u0127isa.", "Din kienet inbniet fuq medda ta' madwar 40 tomna ta' art mill-Awtoritajiet Militari Ingli\u017ci sabiex tattakka g\u0127al fuq il-ba\u0127ar.", "Ftit 'il bog\u0127od minn din il-fortizza l-Ingli\u017ci kienu bnew fortizza o\u0127ra \u017cg\u0127ira mag\u0127rufa b\u0127alal-Fortizza ta'l-G\u0127olja.", "Din il-fortizza kienet inbniet sabiex tattakka g\u0127all-ajru.", "Dawn i\u017c-\u017cew\u0121 fortizzi taw sehem siewi fit-tieni gwerra dinjija, fejn naraw li l-ewwel attakki mwettqa mill-g\u0127adu fuq pajji\u017cna fil-11 ta' \u0120unju 1940 saru proprju fuq dawn i\u017c-\u017cew\u0121 fortizzi u fuq Kalafrana fejn kien hemm it-Torpedo Depot tal-ba\u017ci Ingli\u017ca.", "F'dawn l-in\u0127awi je\u017cistu diversi postijiet ta' interess partikolari.", "G\u0127ar \u0126asan li \u017cgur li m'hawn \u0127add li g\u0127adu qatt ma sema' bih, hu mag\u0127ruf g\u0127all-kobor u s-sbu\u0127ija tieg\u0127u.", "Ma' dan l-g\u0127ar hemm marbutin diversi le\u0121\u0121endi tal-folklor Malti.", "Dan l-g\u0127ar jinsab fl-irdumijiet li proprju huma msemmijin g\u0127alih.", "Kull sajjied li min jaf kemm-il darba g\u0127adda minn ma' dawn l-irdumijiet jista' jg\u0127idlek xi \u0121miel joffru, b'katina ma taqta' xejn ta' g\u0127erien fil-ba\u0127ar.", "U la qed insemmu l-irdumijiet ma nistg\u0127ux ma nsemmux il-blata mag\u0127rufa b\u0127ala l-Mara.", "Din tinsab ma\u0121enb il-fortizza ta' Beng\u0127isa li dwarha di\u0121\u00e0 tkellimna.", "Din hi blata kbira wieqfa wa\u0127edha u g\u0127olja kwa\u017ci daqs il-kumplament ta' l-irdumijiet.", "Din tissejja\u0127 il-Mara g\u0127all-fatt li mill-bog\u0127od g\u0127andha forma ta' marab'tarbijama' \u0121enbha.", "Sfortunatament min\u0127abba l-maltemp u l-iktar min\u0127abba l-isplu\u017cjonijiet li saru sabiex jitqatta' l-blat fil-pro\u0121ett tal-Port \u0126ieles, din il-blata sofriet \u0127sarat kbar.", "Ta' interess hu li bejn G\u0127ar \u0126asan u l-Mara nsibu wied tassew sabi\u0127 li jismu Wied il-Mixta.", "F'dan il-wied insibu \u017cew\u0121 g\u0127erien kbar li jisimhom G\u0127ar il-Bu\u017c u G\u0127ar il-Ri\u0127.", "Dan ta' l-a\u0127\u0127ar jibda mill-\u0121enb tal-wied u wara 140 pied tul ji\u017cbokka g\u0127al fuq il-ba\u0127ar.", "Sa qabel l-1913 dawn l-in\u0127awi kienu jag\u0127mlu parti mill-parro\u010b\u010ba ta\u017c-\u017burrieq.", "Il-popolazzjoni sa qabel it-Tieni Gwerra Dinijija kienet ta' aktar minn 50 familja, i\u017cda minn wara l-gwerra dawn naqsu ferm u llum baqa' ftit.", "Dan g\u0127aliex li \u0127afna fami minn wara l-gwerra bdew jin\u017clu joqog\u0127du Bir\u017cebbu\u0121a.", "Tajjeb li ng\u0127idu li l-parti l-kbira ta' dawn il-familji kienu \u017brieraq.", "Illum dawn l-inhawi g\u0127adhom igawdu dak l-ambjent rurali li kwa\u017ci g\u0127eb g\u0127al kollox minn pajji\u017cna.", "B'dan irrid ng\u0127id li Beng\u0127ajsa hi xempju \u0127aj ta' kif kienu l-ir\u0127ula Maltin \u0127afna snin ilu, fejn fin-nofs issib il-kappella, li fil-ka\u017c ta' Beng\u0127isa g\u0127adha sal-lum imdawra kollha kemm hi bir-raba' u l-irziezet, u l-kumplament kollha raba u sqaqien imserpin b'xi razzett antik lil hemm u ie\u0127or 'l hawn.", "F'Beng\u0127isa sal-lum g\u0127adek issib \u0127ames ni\u010be\u010b li juri l-qima li l-Beng\u0127isin minn dejjem kellhom lejn diversi qaddisin.", "Dawn huma. tal-Madonna tal-Karmnu (circa 1887), l-istatwa tal-Qalb ta' \u0120esu (circa 1912), ta' San \u0120u\u017cepp (circa 1923), (tal-Kun\u010bizzjoni circa 1918), u n-ni\u010b\u010ba ta' San \u0120wann il-Battista (protettur ta' l-Ordni) li tinsab ma fa\u010b\u010bata ta' torri mibni fi \u017cmien il-kavallieri.", "Il-kappella li nsibu f'dawn l-in\u0127awi g\u0127andha storja ferm interessanti.", "Bejn l-1822 u l-1823 Dun \u0120u\u017cepp Gauci mi\u017c-\u017burrieq kien bena daqxejn ta' kappella \u017cg\u0127ira ddedikata lill-Kun\u010bizzjoni.", "Pero din il-kappella kienet \u017cg\u0127ira wisq, g\u0127alhekk madwar 40 sena wara, Dun \u010bakbu Gauci li kien ji\u0121i n-neputi tal-fundatur tag\u0127ha re\u0121a' bniha mill-\u0121did fis-sura li tinsab illum.", "U-kappella minn \u0121ewwa g\u0127andha altar wie\u0127ed bi prospettiva tal-\u0121ebel.", "Fuq dan l-altar hemm inkwadru tassew sabi\u0127 li \u0127asra li ma nafux min pittru.", "Is-saqaf tag\u0127ha hu troll, u fuq wara hemm is-sagristija li tista' tkun l-ori\u0121inali meta nbniet l-ewwel kappella.", "F'din is-sagristija hemm ni\u010b\u010ba tal-\u0121ebel fejn fiha tin\u017camm l-istatwa titulari tal-Kun\u010bizzjoni li saret madwar mitt sena ilu.", "Il-fa\u010b\u010bata hi sempli\u010bi u fiha kampnar wie\u0127ed li fih hemm qanpiena li \u0121\u0121ib l-isem Kon\u010betta u li saret fl-1947.", "Kull 8 ta' Di\u010bembru ti\u0121i \u010b\u010belebrata f din il-kappella l-festa tal-Kun\u010bizzjoni u allura ta' Beng\u0127isa.", "Min\u0127abba l-qag\u0127da strate\u0121ika tag\u0127ha, bejn il-mitjar ta' \u0126al Far u Kalafrana, Beng\u0127isa kienet tkun kontinwament fil-periklu tal-bumbardamenti.", "Barra minnhekk, kif di\u0121\u00e0 rajna kienu nbnew \u017cew\u0121 fortizzi fl-in\u0127awi sabiex jilqg\u0127u tajjeb l-attakki ta' l-g\u0127adu.", "Tlett ijiem biss wara l-bidu tal-gwerra se\u0127\u0127 l-ewwel in\u010bident fatali fejn il-Beng\u0127ajsi An\u0121lu Farrugia (minn ta' Testu) miet meta kien Kalafrana.", "In-nies ta' l-in\u0127awi kienu jin\u017clu jistkennu f post ta\u0127t l-art li kien ta' l-Ingli\u017ci fejn sa ftit \u017cmien ilu kien hemm dawk l-arbli t-twal.", "Pero meta l-Ingli\u017ci \u0121ew b\u017conn dan il-post il-Beng\u0127isin kellhom imorru jistkennu f'G\u0127ar \u0126asan u f G\u0127ar il-Bu\u017c f Wied il-Mixta.", "Fatt li baqa' mag\u0127ruf b\u0127ala miraklu kien meta f'April ta' l-1942 bomba kbira mix\u0127uta mit-Taljani \u0121iet e\u017catt wara l-kappella u splodiet.", "Kien b'miraklu li g\u0127alkemm g\u0127amlet \u0127ofra kbira fil-\u0127amrija, il-bini ma \u0121ralu xejn g\u0127ajr xi \u0127sarat minimi fil-\u0127itan ta' wara tas-sagristija.", "Ma' Beng\u0127isa hemm marbutin diversi persona\u0121\u0121i li jibqg\u0127u mag\u0127rufin.", "Ewlenin fosthom hu l-mag\u0127ruf \u017burrieqi Mons. Prof. Pietru Pawl Saydon (1895-1971).", "Mons. Saydon jibqa' mag\u0127ruf g\u0127at-traduzzjoni tal-Kotba Mqaddsa g\u0127al-lingwa Maltija mill-ori\u0121inal Ebrajk u Grieg.", "Dan ix-xog\u0127ol dam jag\u0127mlu g\u0127al madwar 40 sena u g\u0127amlu fid-dar li kellu jisimha Dar is-Sliem fi Triq il-Kun\u010bizzjoni, 'l isfel mill-kappella.", "Mons. Saydon kien g\u0127al \u017cmien twil ir-Rettur tal-Kappella ta' Beng\u0127isa fejn sal-lum g\u0127ad hemm tifkiriet kbar li \u0127alla hu.", "Persona\u0121\u0121 ie\u0127or li jibqa' mag\u0127ruf hu Mikiel Schembri (minn tal-Qam\u0127a).", "Mikiel kien bin-negozju tal-\u0127asil tal-\u0127wejje\u0121 li kien jie\u0127u ming\u0127and l-Ingli\u017ci.", "Pero apparti minn hekk Mikiel baqa' mag\u0127ruf l-aktar ma' kull min jafu g\u0127at-tjubija ta' qalbu l-aktar mal-\u0127addiema tieg\u0127u u mal-Beng\u0127isin kollha.", "Barra minn hekk hawn tajjeb li nsemmu lin-nies ta' Beng\u0127isa kollha, li g\u0127alkemm ma kinux nies ta' skola pero kienu nies be\u017clin u \u0127awtiela.", "Insemmu wkoll li fis-snin 50 u 60 il-Beng\u0127isin kellhom il-grupp tar-reffieg\u0127a tag\u0127hom, fejn sena iva u o\u0127ra le kienu jerfg\u0127u l-istatwi li johor\u0121u mill-knisja ta' Bir\u017cebbu\u0121a.", "Illum il-\u0121urnata dawn l-in\u0127awi g\u0127adhom igawdu l-isbu\u0127ija u t-trankwillit\u00e0 li minn dejjem kienu mag\u0127rufa g\u0127alihom.", "Il-kwiet u l-\u0127emda li jirrenjaw il-parti l-kbira tal-\u0121urnata, i\u0121eg\u0127luk tinsa l-\u0127a]ja mg\u0127a\u0121\u0121la tal-lum u ta\u0127seb fuq dawk i\u017c-\u017cminijiet meta l-progress kien g\u0127adu ma rifisx f pajji\u017cna.", "I\u0121\u0121ib quddiem g\u0127ajnejk lil Malta ta' dari, li g\u0127alkemm nieqsa mill-\u0121id materjali, pero kienet bil-wisq iktar g\u0127anja fil-\u0121id naturali li a\u0127na nag\u0127mlu parti minnu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22248", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22248", "title": "G\u0127awdex (stat indipendenti)", "text": ["G\u0127awdex (stat indipendenti)", "Il-g\u017cira ta G\u0127awdex, kienet stat indipendenti g\u0127al kwa\u017ci tliet snin bejn l-1798 u l-1801, waqt il-Gwerer Rivoluzzjonarji Fran\u010bi\u017ci.", "F'dan i\u017c-\u017cmien, G\u0127awdex kienet mag\u0127rufa b\u0127ala La Nazione Gozitana bit-Taljan.", "Sa \u0120unju 1798, il-g\u017cejjer Maltin kienu g\u0127adhom ma\u0127kuma mill-Ordni ta' San \u0120wann.", "Meta Napuljun ke\u010b\u010bihom, il-Fran\u010bi\u017ci \u0127adu kontroll ta' Malta u G\u0127awdex ukoll, spe\u010bifikament i\u010b-\u010aittadella u l-Forti Chambray.", "Fit-2 ta' Settembru 1798, il-Maltin irribellaw kontra l-Fran\u010bi\u017ci fl-Imdina, u l-G\u0127awdxin g\u0127amlu l-istess fit-3 ta' Settembru.", "L-ar\u010bipriet tal-Katidral tal-Assunta r-Rabat, Saverio Cassar, kien mag\u0127\u017cul b\u0127ala l-mexxej tal-irvell fit-18 ta' Settembru.", "Il-kwartieri \u0121enerali tar-ribelli \u0121iet stabbilita fil-Banka \u0120uratali (illum is-sede tal-Kunsill Lokali tar-Rabat).", "Cassar organizza d-dejma u \u0121abar il-flus biex i\u0127allas it-truppi ta\u0127t il-kmand tieg\u0127u.", "Nies li \u0121ew suspettati li kienu favur il-Fran\u010bi\u017ci \u0121ew arrestati.", "Eventwalment, Alexander Ball irnexxielu jinnegozja mal-217 suldat Fran\u010bi\u017c li kien hemm \u0121o\u010b-\u010aittadella, u dawn \u010bedew ming\u0127ajr \u0121lieda fit-28 ta' Ottubru.", "Il-Fran\u010bi\u017ci \u010bedew il-g\u017cira u l-fortifikazzjonijiet, 24 kanun, kwantit\u00e0 kbira ta' munizzjon u 3,200 xkejjer ta' dqiq lill-Ingli\u017ci.", "Jum wara, l-Ingli\u017ci taw kontroll ta\u010b-\u010aittadella u l-kumplament tal-g\u017cira lill-G\u0127awdxin.", "Il-poplu ddikjara lil Ferdinand III ta' Sqallija b\u0127ala re, u twaqqaf gvern provi\u017corju mmexxi minn Saverio Cassar li kien ma\u0127tur b\u0127ala Gvernatur-\u0120enerali.", "Dan il-gvern kien jinkludi diversi rappre\u017centanti Maltin u Ingli\u017ci, u l-ewwel azzjoni tag\u0127hom kien li jiddistribwixxu l-provvisti ta' ikel lis-16,000 persuna li kienu jg\u0127ixu fil-g\u017cira.", "Cassar talab ukoll li G\u0127awdex isir djo\u010besi separata.", "Id-Djo\u010besi ta' G\u0127awdex eventwalment in\u0127alqet fit-22 ta' Settembru, 1864, 65 sena wara l-petizzjoni ta' Cassar.", "Matul i\u017c-\u017cmien li G\u0127awdex kien indipendenti, Cassar organi\u017c\u017ca l-amministrazzjoni, feta\u0127 il-qrati u \u0121ew eletti \u0121urati \u0121odda, u anke feta\u0127 dar tad-dwana.", "Eventwalment, il-Fran\u010bi\u017ci fil-Belt Valletta \u010bedew f'Settembru 1800, u Malta saret protettorat tal-Gran Brittanja.", "Cassar kompla jmexxi l-g\u017cira G\u0127awdxija sal-20 t'Awissu 1801, meta l-Kummissarju \u010aivili ta' Malta, Charles Cameron, ne\u0127\u0127ieh mill-kariga tieg\u0127u u po\u0121\u0121a lil Emmanuele Vitale minfloku.", "Cassar miet fis-16 ta' Di\u010bembru 1805, fl-et\u00e0 ta' 58 sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22314", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22314", "title": "Bavarja", "text": ["Bavarja", "L-Istat \u0126ieles tal-Bavarja (\u0120ermani\u017c:\"Freistaat Bayern\") hija stat tal-\u0120ermanja.", "Il-Bavarja (\u0120ermani\u017c:\"Bayern\") g\u0127andha erja ta kilometru kwadru.", "Il-belt kapitali tal-Bavarja hija Munich (\u0120ermani\u017c: \"M\u00fcnchen\").", "Fil-Bavarja hemm seba' re\u0121juni amministrattivi:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22373", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22373", "title": "Frankonja t'Isfel", "text": ["Frankonja t'Isfel", "Il-Frankonja t'Isfel (\u0120ermani\u017c:\"Unterfranken\") hija re\u0121jun u re\u0121jun amministrattiv tal-Bavarja fil-\u0120ermanja.", "Il-Frankonja t'Isfel g\u0127andha erja ta kilometru kwadru.", "Il-belt kapitali tal-Frankonja t'Isfel hija W\u00fcrzburg.", "Fil-Frankonja t'Isfel hemm tlett ibliet fil-livell ta' distrett u disa' distretti rurali:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22376", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22376", "title": "Main-Spessart", "text": ["Main-Spessart", "Main-Spessart hija distrett rurali (\"Landkreis\" bil-\u0120ermani\u017c) tar-re\u0121jun (amministrattiv) tal-Frankonja t'Isfel fil-Bavarja fil-\u0120ermanja.", "Main-Spessart g\u0127andu erja ta kilometru kwadru.", "Il-belt kapitali ta' Main-Spessart hija Karlstadt.", "F'Main-Spessart hemm seba' bliet, tmien muni\u010bipalitajiet bid-dritt g\u0127as-\"suq\" (\"Markt\"gemeinde) u 25 muni\u010bipalitajiet (sempli\u010bi): F'Main-Spessart hemm g\u0127axar \u017coni ming\u0127ajr muni\u010bipalit\u00e0 (Indi\u010bi: 09677444; Erja totali (km2): 172.46; Popolazzjoni: 0): F'Main-Spessart hemm seba' komunit\u00e0 ta'amministrazzjoni:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22398", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22398", "title": "Portal tad-Dejta Miftu\u0127a tal-UE", "text": ["Portal tad-Dejta Miftu\u0127a tal-UE", "Il-Portal tad-Data Miftu\u0127a tal-UE hu l-punt ta' a\u010b\u010bess g\u0127ad-data pubblika ppubblikata mill-istituzzjonijiet, l-a\u0121enziji u l-korpi l-o\u0127rajn tal-UE.", "L-informazzjoni tista' tintu\u017ca u tintu\u017ca mill-\u0121did g\u0127al finijiet kummer\u010bjali u mhux kummer\u010bjali.", "Il-portal hu strument ewlieni tal-istrate\u0121ija tad-data miftu\u0127a tal-UE.", "Biex ji\u0121i \u017cgurat a\u010b\u010bess fa\u010bli u bla \u0127las g\u0127ad-data, jistg\u0127u jissa\u0127\u0127u l-u\u017cu innovattiv u l-potenzjal ekonomiku tag\u0127ha.", "L-g\u0127an tal-portal hu wkoll li jag\u0127mel l-istituzzjonijiet u l-korpi tal-UE aktar trasparenti u responsabbli.", "Imniedi f'Di\u010bembru 2012, il-portal kien formalment stabbilit bid-De\u010bi\u017cjoni tal-Kummissjoni tat-12 ta' Di\u010bembru 2011 (2011/833/UE) dwar l-u\u017cu mill-\u0121did ta' dokumenti tal-Kummissjoni biex ji\u0121u promossi l-a\u010b\u010bessibilit\u00e0 u l-u\u017cu mill-\u0121did.", "Abba\u017ci ta' din id-de\u010bi\u017cjoni, l-istituzzjonijiet kollha tal-UE huma mistednin sabiex jippubblikaw l-informazzjoni b\u0127ad-data miftu\u0127a u sabiex jag\u0127mluha a\u010b\u010bessibbli g\u0127all-pubbliku kull meta possibbli.", "L-immani\u0121\u0121jar operazzjonali tal-portal hu l-kompitu tal-Uffi\u010b\u010bju tal-Pubblikazzjonijiet tal-Unjoni Ewropea.", "L-implimentazzjoni tal-politika tad-data miftu\u0127a tal-UE hi, madankollu, ir-responsabbilt\u00e0 tad-Direttorat \u0120enerali g\u0127an-Netwerks tal-Komunikazzjoni, il-Kontenut u t-Teknolo\u0121ija (D\u0120 CONNECT) tal-Kummissjoni Ewropea.", "Il-portal jag\u0127milha possibbli g\u0127all-utenti biex ifittxu, jesploraw, jillinkjaw, jiddawnlowdjaw u ju\u017caw mill-\u0121did b'mod fa\u010bli d-data g\u0127al finijiet kummer\u010bjali jew mhux kummer\u010bjali, permezz ta' katalgu ta' metadata komuni.", "Mill-portal, l-utenti jistg\u0127u ja\u010b\u010bessaw id-data ppubblikata fuq is-siti web ta' diversi istituzzjonijiet, a\u0121enziji u korpi o\u0127rajn tal-UE.", "Teknolo\u0121iji semanti\u010bi joffru funzjonalitajiet \u0121odda.", "Il-katalgu tal-metadata jista' jsir tiftix fih permezz tal-magna tat-tfittxija (Tab tad-Data) u permezz tal-mistoqsijiet (Tab tad-data llinkljata).", "L-utenti jistg\u0127u jissu\u0121\u0121erixxu data li ja\u0127sbu li hi nieqsa fil-portal u jag\u0127tu feedback dwar il-kwalit\u00e0 tad-data li tista' tinkiseb.", "L-interface hu b'24 lingwa uffi\u010bjali tal-UE, i\u017cda l-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-metadata attwalment hi disponibbli b'numru limitat ta' lingwi (l-Ingli\u017c, il-Fran\u010bi\u017c u l-\u0120ermani\u017c).", "Xi metadata (e\u017c. ismijiet ta' provvedituri tad-data u kopertura \u0121eografika) hi b'24 lingwa.", "Il-parti l-kbira tad-data a\u010b\u010bessibbli permezz tal-Portal tad-Data Miftu\u0127a tal-UE hi koperta mill-avvi\u017c legali tas-sit web Europa.", "B'mod \u0121enerali, id-data tista' tintu\u017ca bla \u0127las g\u0127all-finijiet kummer\u010bjali u mhux kummer\u010bjali, bil-kundizzjoni li ji\u0121i rikonoxxut is-sors.", "Kundizzjonijiet spe\u010bifi\u010bi g\u0127all-u\u017cu mill-\u0121did, relatati l-aktar mal-protezzjoni tal-privatezza tad-data u mal-proprjet\u00e0 intellettwali, japplikaw g\u0127al ammont \u017cg\u0127ir ta' data.", "Hemm link g\u0127al dawn il-kundizzjonijiet g\u0127al kull sett tad-data.", "Il-portal fih varjet\u00e0 tassew wiesg\u0127a ta' data miftu\u0127a ta' valur g\u0127oli fid-dominji kollha tal-politika tal-UE, inklu\u017ci l-ekonomija, l-impjiegi, ix-xjenza, l-ambjent u l-edukazzjoni.", "L-importanza ta' dawn kienet ikkonfermata mill-Karta dwar id-Data Miftu\u0127a tal-G8.", "S'issa, madwar 70 istituzzjoni, korp jew dipartiment tal-UE (e\u017c. il-Eurostat, l-A\u0121enzija Ewropea g\u0127all-Ambjent, i\u010b-\u010aentru Kon\u0121unt tar-Ri\u010berka, id-Direttorati \u0120enerali tal-Kummissjoni Ewropea u l-A\u0121en\u017ciji o\u0127rajn tal-UE) po\u0121\u0121ew g\u0127ad-dispo\u017cizzjoni settijiet ta' data, li jammontaw g\u0127al aktar minn 11,700.", "Il-portal fih ukoll gallarija ta' applikazzjonijiet u katalgu ta' vi\u017cwalizzazzjonijiet (imnedijin f'Marzu 2018).", "Fil-gallarija tal-apps l-utenti jistg\u0127u jsibu applikazzjonijiet li ju\u017caw data tal-UE u \u017cviluppati mill-istituzzjonijiet, l-a\u0121enziji u korpi o\u0127rajn tal-UE jew minn partijiet terzi.", "L-applikazzjonijiet jintwerew kemm g\u0127all-valur informattiv tag\u0127hom kif ukoll biex jag\u0127tu e\u017cempji ta' x'applikazzjonijiet jistg\u0127u jintu\u017caw bl-u\u017cu tad-data.", "Il-katalgu tal-vi\u017cwalizzazzjonijiet joffri kollezzjoni ta' g\u0127odod ta' vi\u017cwalizzazzjoni, ta' ta\u0127ri\u0121 u ta' vi\u017cwalizzazzjonijiet u\u017cabbli mill-\u0121did g\u0127al-livelli kollha tal-g\u0127arfien espert tal-vi\u017cwalizzazzjoni tad-data, mill-prin\u010bipjant sal-espert.", "Il-portal hu mibni b'u\u017cu ta' soluzzjonijiet ta' sorsi miftu\u0127in b\u0127as-sistema tal-immani\u0121\u0121jar tal-kontenut Drupal u CKAN, is-softwer tal-katalgu tad-data \u017cviluppat mill-Open Knowledge Foundation.", "Hu ju\u017ca Virtuoso b\u0127ala ba\u017ci tad-data RDF u g\u0127andu punt ta' tmiem SPARQL.", "Il-katalgu tal-metadata tieg\u0127u japplika g\u0127all-istandards internazzjonali b\u0127al: Dublin Core, il-vokabularju tal-katalgu tad-data DCAT-AP u l-Asset Description Metadata Schema (ADMS)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22399", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22399", "title": "The Pirate Bay", "text": ["The Pirate Bay", "The Pirate Bay (mag\u0127rufa fil-qasir b\u0127ala TPB) huwa sit elettroniku \u017bvedi\u017c li jipprovdi \u0127oloq manjeti\u010bi sabiex i\u0127affef it-tixrid ta' fajls bl-u\u017cu tal-protokoll BitTorrent.", "Attwalment huwa l-aktar direttorju g\u0127at-torrents a\u010b\u010bessat fid-dinja.", "The Pirate Bay bdiet f'Novembru tal-2001 minn Piratbyr\u00e5n (Il-Partit Pirata), organizzazzjoni \u017bvedi\u017ca ta' kontra l-copyright; mill-2004 hi mmexxiha minn organizzazzjoni separata.", "Gottfrid Svartholm u Fredrik Neij, mag\u0127rufin bil-laqmijiet tag\u0127hom \"anakata\" u \"TiAMO\" rispettivament, huma l-fundaturi tas-sit.", "Fil-31 ta' Mejju 2006, saru rejds u ttie\u0127du s-servers tas-sit fi Stokkolma mill-pulizija \u017bvedi\u017ca, li wassal biex is-sit ma kienx disponibbli g\u0127al tliet ijiem.", "The Pirate Bay kien involut f'numru ta' kaw\u017ci, kemm b\u0127ala kwerelant kif ukoll b\u0127ala akku\u017cat.", "Fis-17 ta' April 2009, Peter Sunde, Fredrik Neij, Gottfrid Svartholm u Carl Lundstr\u00f6m instabu \u0127atja li g\u0127enu fil-ksur tal-copyright u ng\u0127ataw sentenza ta' sena \u0127abs u \u0127las ta' multa ta' 30 miljun krona \u017bvedi\u017ca (madwar 3.1 miljun Ewro), wara pro\u010bess ta' disg\u0127at ijiem.", "L-akku\u017cati appellaw mis-sentenza u akku\u017caw l-im\u0127allef li kien imparzjali.", "Fis-26 ta' Novembru 2010, il-qorti tal-appelli \u017bvedi\u017ca kkonfermat il-verdett, naqqset il-piena ta' pri\u0121unerija ori\u0121inali per\u00f2 \u017ciedet il-multa g\u0127al 46 miljun kuruna \u017bvedi\u017ca.", "Fis-17 ta' Mejju 2010, min\u0127abba in\u0121unzjoni kontra l-fornitur tal-bandwith, is-sit ma baqax attiv.", "Madanakollu, l-a\u010b\u010bess g\u0127as-sit irritorna b'messa\u0121\u0121 fuq id-da\u0127la jiddie\u0127aq bl-in\u0121unzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22403", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22403", "title": "Ronald Reagan", "text": ["Ronald Reagan", "Ronald Wilson Reagan (Illinois, 6 ta' Frar 1911 - California, 5 ta' \u0120unju 2004) kien President tal-Istati Uniti.", "Huwa kien kandidat tal-Partit Repubblikan.", "Nhar l-20 ta' Jannar 1981 \u0127a l-\u0121urament tal-\u0127atra b\u0127ala l-erbg\u0127a u erbg\u0127in President tal-Istati Uniti tal-Amerika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22417", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22417", "title": "Dragan \u0110okanovi\u0107", "text": ["Dragan \u0110okanovi\u0107", "Dragan \u0110okanovi\u0107 huwa politiku, pedjatra u tabib tat-trabi tat-twelid, kif ukoll atleta minn Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina.", "Skond ri\u010berka li saret fl-Universit\u00e0 ta Massachusetts, it-tabib \u0110okanovi\u0107 huwa wie\u0127ed mill-aktar nies mag\u0127rufin ta origin Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina.", "Kien pijunier tad-demokrazija f'pajji\u017cu u b\u0127alissa qed ja\u0127dem f'Sarajevo fil-qasam professjonali tieg\u0127u b\u0127ala pedjatra.", "Huwa l-fundatur ta' \"Dragan \u0110okanovi\u0107 Gymnastics Club\", kif ukoll wie\u0127ed mill-fundaturi tar-Republika ta' Srpska.", "Tkellem b'qawwa kbira kontra l-Gwerra \u010aivili fil-Bosnja (1992-1995) u oppona r-reati tal-gwerra li se\u0127\u0127u matul dan il-perjodu u li x-xhieda tag\u0127hom inqatg\u0127u quddiem it-tribunal kriminali internazzjonali g\u0127all-ex-pajji\u017ci Jugoslavi.", "Barra l-politika, l-ispe\u010bjalista \u0110okanovi\u0107 huwa atleta u jie\u0127u sehem f'diversi sports.", "Fost is-su\u010b\u010bessi sportivi tieg\u0127u, reba\u0127 diversi medalji fil-kampjonat nazzjonali tal-\u0121innastika f'pajji\u017cu.", "F'Sarajevo twaqqaf klabb ta' \u0121innastika li ssemma g\u0127alih.", "Fil-karriera tieg\u0127u b\u0127ala pedjatra, Dr \u0110okanovi\u0107 ja\u0127dem fid-Dipartiment tal-Ostetrika fi\u010b-\u010aentru Kliniku tal-Universit\u00e0 ta' Sarajevo.", "Huwa jamministra wkoll is-sit elettroniku \"Il-Parir tal-pedjatri\" ."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22418", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22418", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bra\u017cil", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bra\u017cil", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Bra\u017cil (bil-Portugi\u017c: \"Sele\u00e7\u00e3o Brasileira\") jirrapre\u017centa lill-Bra\u017cil fil-futbol internazzjonali u hu mmexxi mill-Confedera\u00e7\u00e3o Brasileira de Futebol.", "Ilhom membri tal-FIFA mill-1923 u membri tal-CONMEBOL mill-1916.", "Il-Bra\u017cil huwa l-aktar pajji\u0127 titolat fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja, b'\u0127ames titli: 1958, 1962, 1970, 1994 u 2002.", "Fost tit-titli mirbu\u0127a hemm ukoll tmien su\u010b\u010bessi fil-Copa America u erba' fit-Tazza tal-Konfederazzjonijiet.", "Dan il-pajji\u017c huwa l-uniku tim nazzjonali li lag\u0127ab f'kull edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja ming\u0127ajr qatt ma tilef wa\u0127da.", "\u0126afna kummentaturi distinti jikkunsidraw lit-tim Bra\u017ciljan tal-1970 b\u0127ala l-aqwa tim fl-istorja, g\u0127alkemm \u0127afna jargumentaw l-istess \u0127a\u0121a g\u0127al timijiet o\u0127ra, fosthom it-tim Bra\u017ciljan tal-1958 u tal-1962.", "Attwalment, fil-klassifika dinjija tal-FIFA, huma jinsabu fit-3 post. Il-Bra\u017cil huwa l-uniku tim li reba\u0127 it-Tazza tad-Dinja f'erba' kontinenti differenti: darba fl-Ewropa (\u017bvezja 1958), darba fl-Amerika t'Isfel (\u010aili 1962), darbtejn fl-Amerika ta' Fuq (Messiku 1970 u Stati Uniti 1994) u darba fl-Asja (Korea/\u0120appun 2002).", "Flimkien ma' Spanja jaqsum ir-rekord ta' 35 log\u0127ba konsekuttiva ming\u0127ajr telfa.", "Huwa ma\u0127sub li l-ewwel log\u0127ba tat-tim nazzjonali Bra\u017ciljan kienet fl-1914 bejn tim mag\u0127\u017cul ta' Rio de Janeiro u S\u00e3o Paulo u l-klabb Ingli\u017c ta' Exeter City, li ntlag\u0127bet fil-grawnd ta' Fluminense.", "Il-Bra\u017cil reb\u0127u 2\u20130 b'gowls ta' Oswaldo Gomes u Osman, g\u0127alkemm o\u0127rajn jg\u0127idu li l-log\u0127ba spi\u010b\u010bat dro ta' 3\u20133.", "B'kuntrast mas-su\u010b\u010bessi li kellhom jaslu wara, il-bidu tat-tim nazzjonali ma kienx wie\u0127ed fjurit, kaw\u017ca ta' kunflitti interni mal-asso\u010bjazzjonijiet tal-futbol Bra\u017ciljani dwar il-professjonali\u017cmu, li ostakola lill-Federazzjoni Bra\u017ciljana sabiex tilg\u0127ab tim b'sa\u0127\u0127tu.", "G\u0127at-Tazza tad-Dinja 1954 fl-I\u017cvizzera, it-tim Bra\u017ciljan kien kompletament rinnovat, sabiex jinsa t-telfa tal-Maracan\u00e3, g\u0127alkemm xorta wa\u0127da kellu grupp ta' plejers tajbin, fosthom N\u00edlton Santos, Djalma Santos, u Didi.", "Madanakollu, il-Bra\u017cil ftit li xejn avvanzaw.", "Il-favoriti tal-kwarti tal-finali l-Ungerija g\u0127elbu lill-Bra\u017cil 4\u20132 f'wa\u0127da mill-aktar log\u0127biet goffi u vjolenta fl-istorja tal-futbol, li baq\u0127et mag\u0127rufa b\u0127ala l-Battalja ta' Berna.", "Il-kow\u010b tal-Bra\u017cil Vicente Feola, impona regoli stretti lill-iskwadra g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1958 li kellha ssir fl-I\u017cvezja.", "Il-plejers ing\u0127ataw lista ta' erbg\u0127in \u0127a\u0121a li ma kienux permessi jag\u0127mlu, fosthom li jilbsu kpiepel jew umbrellel, ipejpu waqt li jilbsu l-uniformi uffi\u010bjali u jitkellmu mal-istampa barra l-\u0127inijiet allokati.", "Huma kienu l-uniku tim li \u0121abu psikologu fil-kamp tag\u0127hom (min\u0127abba li memorji tal-1950 kienu g\u0127adhom jaffettwaw lil xi w\u0127ud) jew dentista (min\u0127abba li, kaw\u017ca tal-ori\u0121ini foqra tag\u0127hom, \u0127afna plejers kellhom problemi fis-snin li kienu qeg\u0127din jikkaw\u017caw infezzjonijiet u kellhom impatt negattiv fuq il-prestazzjoni), u bag\u0127tu \"scout\" fl-Ewropa sabiex jara l-log\u0127ob ta' kwalifikazzjoni sena qabel ma beda l-kampjonat.", "Il-Bra\u017cil telg\u0127u fi grupp tqil flimkien mal-Ingilterra, l-Unjoni Sovjetika u l-Awstrija.", "Fl-ewwel log\u0127ba g\u0127elbu lil-Awstrija 3\u20130 u wara \u0121ew dro ta' 0\u20130 mal-Ingilterra.", "Il-Bra\u017ciljani kienu ilhom jinkwetaw fuq il-prospettiva li jilg\u0127abu mal-Unjoni Sovjetika, li kienu m\u0127arr\u0121a tajjeb \u0127afna u kienu fost il-favoriti g\u0127ar-reb\u0127; l-istrate\u0121ija kienet li jie\u0127du r-riskji fil-bidu tal-log\u0127ba sabiex jiskorjaw gowl kmieni.", "Qabel il-log\u0127ba, il-bnadar tat-tim, Bellini, N\u00edlton Santos, and Didi tkellmu ma' Vicente Feola u pperswaduh sabiex jag\u0127mel tliet sostituzzjonijiet li kienu kru\u010bjali sabiex il-Bra\u017cil jirb\u0127u lis-Sovjeti\u010bi u jirb\u0127u t-Tazza: Zito, Garrincha u \u017c-\u017cag\u0127\u017cug\u0127 Pel\u00e9 kellhom jibdew mill-bidu.", "Mat-tisfira tal-ftu\u0127, huma qassmu l-ballun lil Garrincha li g\u0127eleb lil tliet plejers qabel max-xutt tieg\u0127u \u0127abat mal-lasta.", "Huma \u017cammew il-pressjoni u wara tliet minuti, li aktar tard \u0121ew deskritti b\u0127ala \"l-akbar tliet minuti fl-istorja tal-futbol\", Vav\u00e1 tefa' lill-Bra\u017cil fil-vanta\u0121\u0121.", "Huma reb\u0127u l-log\u0127ba 2\u20130.", "Pel\u00e9 skorja l-uniku gowl tal-kwarti tal-finali kontra Wales, u g\u0127elbu 5\u20132 lil Franza fis-semifinali.", "Fil-finali kontra l-ospiti tal-I\u017cvezja huma reb\u0127ulhom 5\u20132, biex kisbu l-ewwel Tazza tad-Dinja u saru l-ewwel pajji\u017c li reba\u0127 dan it-titlu barra mill-kontinent tieg\u0127u.", "Fit-Tazza tad-Dinja 1962, il-Bra\u017cil reb\u0127u t-tieni titlu tag\u0127hom b'Garrincha jkun l-istilla, hekk kif \u0121arr ir-responsabbilt\u00e0 tat-tim fuq spallejh wara li Pel\u00e9 we\u0121\u0121a' fit-tieni log\u0127ba tal-grupp kontra \u010b-\u010aekoslovakkja u kien indisponibbli g\u0127all-kampjonat kollu.", "Il-preparazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1966 kienet imxekkla min\u0127abba influwenzi politi\u010bi.", "Il-klabbs il-kbar Bra\u017ciljani xtaqu l-plejers tag\u0127hom ji\u0121u inklu\u017ci fit-tim Bra\u017ciljan, sabiex ji\u0121u esponuti iktar.", "Fl-a\u0127\u0127ar xhur ta' qabel it-Tazza tad-Dinja, il-kow\u010b Vicente Feola kien qieg\u0127ed ja\u0127dem b'46 plejer, li 22 minnhom biss setg\u0127u jmorru l-Ingilterra; dan wassal g\u0127al \u0127afna tilwim intern u pressjoni psikolo\u0121ika fuq il-plejers u l-istaff tekniku.", "Ir-ri\u017cultat kien li fil-fa\u017ci finali l-Bra\u017cil g\u0127amel l-ag\u0127ar prestazzjoni tieg\u0127u fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja.", "L-edizzjoni tal-1966 tibqa' mfakkra g\u0127al-log\u0127ob fi\u017ciku, u Pel\u00e9 kien wie\u0127ed minn dawk li sofra minn dan it-tip ta' log\u0127ob.", "Wara li sar l-ewwel plejer li skorja fi tliet edizzjonijiet tat-Tazza tad-Dinja minn \"free-kick\" dirett kontra l-Bulgarija, u kellu jistrie\u0127 min\u0127abba g\u0127ejja g\u0127al-log\u0127ba li jmiss kontra l-Ungerija, li l-Bra\u017cil tilfu.", "Wara affa\u010b\u010bja lill-Portugall, u l-\u0127afna da\u0127liet vjolenti mid-difensuri Portugi\u017ci \u0127allew l-effett tag\u0127hom hekk kif Pel\u00e9 kellu j\u0127alli l-log\u0127ba u l-kampjonat innifsu.", "Su\u010b\u010bessivament, il-Bra\u017cil tilfu l-log\u0127ba u \u0121ew eliminati fl-ewwel rawnd tat-Tazza tad-Dinja g\u0127all-ewwel darba mill-1934.", "Fi tmiem il-kampjonat, Pel\u00e9 esprima x-xewqa li ma jilg\u0127abx iktar fit-Tazza tad-Dinja.", "It-Tazza tad-Dinja 1970 fil-Messiku kienet it-tielet reb\u0127a tat-titlu.", "Il-Bra\u017cil skjeraw dik li hi kkunsidrata b\u0127ala l-aqwa skwadra li qatt e\u017cistiet, iggwidati minn Pel\u00e9 fl-a\u0127\u0127ar finali tat-Tazza tad-Dinja, il-kaptan Carlos Alberto Torres, Jairzinho, Tost\u00e3o, G\u00e9rson u Rivelino.", "Jairzinho kien it-tieni l-aqwa skorer b'seba' gowls filwaqt li Pel\u00e9 skorja erbg\u0127a.", "Mar-reb\u0127 tat-Trofew Jules Rimet g\u0127at-tielet darba, il-Bra\u017cil setg\u0127u j\u017commu t-trofew g\u0127al dejjem.", "Wara l-irtirar mix-xena internazzjonali ta' Pel\u00e9 u stilel o\u0127ra mit-tim tal-1970, il-Bra\u017cil waslu sas-semifinali kontra l-Olanda tat-Tazza tad-Dinja 1974.", "Il-\u0121enerazzjoni l-\u0121dida ma setg\u0127etx tiddefendi t-titlu u spi\u010b\u010bat fir-raba' post wara li naqset li tirba\u0127 lill-Polonja fil-finali g\u0127at-tielet u r-raba' post.", "L-edizzjoni tal-1978 kienet wa\u0127da kontroversjali.", "Fit-tieni fa\u017ci tal-gruppi, il-Bra\u017cil kienet qed ti\u0121\u0121ieled mal-Ar\u0121entina g\u0127all-ewwel post fil-grupp li seta' taha l-a\u010b\u010bess g\u0127all-finali.", "Fl-a\u0127\u0127ar log\u0127ba ta' din il-fa\u017ci, il-Bra\u017cil g\u0127elbu lill-Polonja 3\u20131 u telg\u0127u fil-qu\u010b\u010bata tal-grupp b'differenza ta' gowls ta' +5.", "L-Ar\u0121entina, li kellha differenza ta' gowls ta' +2, irnexxielhom fl-a\u0127\u0127ar log\u0127ba jeg\u0127lbu lill-Per\u00f9 6\u20130 biex ikkwalifikaw g\u0127all-finali.", "Il-Bra\u017cil kellhom jikkuntentaw bit-tielet post, meta reb\u0127u lill-Italja 2\u20131.", "Fit-Tazza tad-Dinja 1982, il-Bra\u017cil \u0127ar\u0121u mill-grupp ming\u0127ajr ebda oppo\u017cizzjoni per\u00f2 telfa ta' 3\u20132 kontra l-Italja, f'wa\u0127da mil-log\u0127biet klassi\u010bi fl-istorja tat-Tazza, fissret eliminazzjoni.", "Din il-log\u0127ba tibqa' mfakkra b\u0127ala d-\"Di\u017castru ta' Sarri\u00e1\", bil-kow\u010b Tel\u00ea jie\u0127u l-bi\u010b\u010ba l-kbira tat-tort mill-istampa Bra\u017ciljana min\u0127abba li u\u017ca sistema offensiva meta dro ta' 2\u20132 kien ikun bi\u017c\u017cejjed.", "Paolo Rossi seraq ix-xena bit-tliet gowls g\u0127at-Taljani.", "Tel\u00ea Santana u \u0127afna plejers irritornaw g\u0127at-Tazza tad-Dinja tal-1986 li saret il-Messiku.", "Il-plejers tal-1986 kienu ixjeh per\u00f2 kienu kapa\u010bi bi\u017c\u017cejjed biex jag\u0127mlu prestazzjonijiet eklatanti.", "Madanakollu, qabel it-Tazza tad-Dinja kien hemm il-bi\u017ca' li Zico kien we\u0121\u0121a'.", "Il-mistoqsijiet kontinwi fuq jekk kienx se jkun involut jew le \u0127allew impatt negattiv fuq it-tim.", "Il-Bra\u017cil iltaqg\u0127u ma' Franza fil-kwarti tal-finali u l-log\u0127ba hija meqjusa b\u0127ala e\u017cempju klassiku tal-\"futbol totali\".", "I\u017c-\u017cew\u0121 timijiet it-tnejn urew il-qawwa tag\u0127hom, imma meta finalment da\u0127al Zico fit-tieni taqsima (bir-ri\u017cultat g\u0127adu indaqs), u l-Bra\u017cil ing\u0127ataw \"penalty\" tard fil-log\u0127ba, kien jidher li l-Bra\u017cil resqin lejn reb\u0127a.", "I\u017cda Zico, l-eroj ta' \u0121enerazzjoni s\u0127i\u0127 ta' benjamini Bra\u017ciljani, falla l-\"penalty\".", "Wara l-\u0127in barrani, wasal g\u0127all-g\u0127oti tal-\"penalties\".", "Din id-darba Zico skorja l-\"penalty\" tieg\u0127u g\u0127alkemm J\u00falio C\u00e9sar da Silva u S\u00f3crates naqsu li jag\u0127mlu dan, u minkejja li l-kaptan Fran\u010bi\u017c Michel Platini ra x-xutt tieg\u0127u jmur fuq il-minduda, il-Bra\u017cil xorta wa\u0127da \u0121ew eliminati 4\u20133.", "G\u0127at-Tazza tad-Dinja 1990, il-Bra\u017cil kienu kkow\u010bjati minn Sebasti\u00e3o Lazaroni, li ftit li xejn kien mag\u0127ruf qabel it-Tazza.", "B'mentalit\u00e0 difensiva, li s-simbolu tag\u0127ha kien il-midfilder Dunga, it-tim kien nieqes mill-kreattivit\u00e0 g\u0127alkemm wasal g\u0127at-tieni rawnd.", "Kontra tim tal-Ar\u0121entina iktar dg\u0127ajjef, il-Bra\u017ciljani ppressaw bil-kbir u kellhom diversi \u010bansijiet ta' gowl, imma kien gowl ta' Claudio Caniggia minn su\u0121\u0121eriment ta' Maradona li elimina lill-Bra\u017cil.", "Il-Bra\u017cil kellhom jistennew 24 sena sabiex jirb\u0127u titlu ie\u0127or tat-Tazza tad-Dinja jew jipparte\u010bipaw f'finali.", "Dan ma kienx ming\u0127ajr l-intoppi fil-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni.", "Wara dro ming\u0127ajr gowls kontra l-Ekwador, fil-25 ta' Lulju 1993 is-\"Sele\u00e7\u00e3o\" tilfet l-ewwel partita ta' kwalifikazzjoni fl-istorja kontra l-Bolivja.", "Minkejja l-pressjoni tal-\u0121urnalisti u l-partitarji, il-kow\u010b Parreira baqa' j\u0127alli lil Rom\u00e1rio barra mit-tim nazzjonali g\u0127al seba' partiti, sakemm \u0121ie mg\u0127ajjat g\u0127all-a\u0127\u0127ar log\u0127ba de\u010bi\u017civa.", "Kien proprju Rom\u00e1rio li skorja darbtejn kontra l-Urugwaj sabiex rebba\u0127 il-log\u0127ba lill-Bra\u017cil u kkwalifikaw g\u0127at-Tazza tad-Dinja tal-1994 fl-Istati Uniti b\u0127ala l-ewwel fil-grupp tal-CONMEBOL mag\u0127mul minn \u0127ames timijiet.", "Il-Bra\u017cil spi\u010b\u010baw it-tieni fit-Tazza tad-Dinja 1998.", "Ming\u0127ajr l-imwe\u0121\u0121a' Rom\u00e1rio, huma reb\u0127u l-grupp li kien jikkonsisti min-Norve\u0121ja, il-Marokk u l-Iskozja b'\u017cew\u0121 reb\u0127iet u telfa kontra l-Iskandinavi.", "Huma waslu sal-finali wara li g\u0127elbu li\u010b-\u010aili fir-rawnd tal-a\u0127\u0127ar sittax, id-Danimarka fil-kwarti tal-finali u l-Olanda fis-semifinali wara l-g\u0127oti tal-\"penalties\".", "Madanakollu, fil-finali t-tim tilef bl-iskor kbir ta' 3\u20130 kontra Franza, l-ospiti tal-kompetizzjoni.", "Il-prestazzjoni difensiva fl-azzjonijiet wieqfa kienet di\u017cappuntanti hekk kif Zin\u00e9dine Zidane skorja darbtejn b'daqqa ta' ras.", "L-ikbar kritika kienet fuq l-u\u017cu tal-istilla Ronaldo minkejja li kien sofra minn attakk epilettiku ftit sieg\u0127at qabel il-log\u0127ba.", "L-isem ta' Ronaldo tni\u017c\u017cel fuq il-lista uffi\u010bjali tal-FIFA fl-a\u0127\u0127ar istanti, wara konsultazzjoni medika \u0127afifa.", "Il-kliem tal-kow\u010b Zagallo baqg\u0127u famu\u017ci, fejn qabel il-finali qal: \"Voc\u00eas v\u00e3o ter que me engolir\" (\"Tridu tibilg\u0127uni issa\"), b\u0127ala risposta g\u0127all-kritika qawwija li r\u010bieva qabel u matul it-Tazza tad-Dinja.", "Iggalvanizzati mit-\"Tliet R\" (Ronaldo, Rivaldo u Ronaldinho), il-Bra\u017cil reb\u0127u l-\u0127ames titlu fit-Tazza tad-Dinja 2002 li saret fil-Korea t'Isfel u l-\u0120appun.", "Dan \u0121ara minkejja fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni difettu\u017ca li rat lit-tim jaqa' g\u0127all-ag\u0127ar po\u017cizzjoni fil-klassifika tal-FIFA, u assiguraw biss minn post fil-fa\u017ci finali min\u0127abba li l-Paragwaj u l-Urugwaj naqsu li jirb\u0127u l-a\u0127\u0127ar log\u0127biet tag\u0127hom.", "It-tlug\u0127 tal-poloz ra lill-Bra\u017cil jitpo\u0121\u0121a fi grupp vanta\u0121\u0121ju\u017c flimkien mat-Turkija, i\u010b-\u010aina u l-Kosta Rika.", "Il-Bra\u017cil reb\u0127u lit-tliet timijiet fejn skorjaw \u0127dax-il gowl u sofrew tlieta biss, biex kisbu l-ewwel post fil-grupp.", "Fir-rawnd su\u010b\u010bessiv g\u0127elbu lill-Bel\u0121ju 2\u20130 u fil-kwarti tal-finali eliminaw lill-Ingilterra grazzi g\u0127al gowl tal-istilla \u017cag\u0127\u017cug\u0127a Ronaldinho.", "Fis-semifinali re\u0121g\u0127u ltaqg\u0127u mat-Turkija u g\u0127al darb'o\u0127ra kien konfront diffi\u010bli.", "Is-Sud-Amerikani qatg\u0127u biljett g\u0127all-finali b'reb\u0127a minima ta' 1\u20130 b'gowl ta' Ronaldo.", "Rivaldo, li kien skorja \u0127ames gowls fil-log\u0127biet pre\u010bedenti, baqa' b'xejn, biex b'hekk ma rnexxielux jegwalja r-rekord ta' Jairzinho, li kien skorja f'kull log\u0127ba tat-Tazza tad-Dinja 1970.", "Fit-tielet finali konsekuttiva, il-Bra\u017cil sabet lill-\u0120ermanja g\u0127all-ewwel darba fl-istorja u reb\u0127et 2\u20130 b'doppjetta ta' Ronaldo.", "Il-kaptan Cafu lag\u0127ab it-tielet finali konsekuttiva tal-kampjonat, biex waqqaf rekord \u0121did.", "Fid-29 ta' \u0120unju 2005, il-Bra\u017cil reb\u0127u t-Tazza tal-Konfederazzjonijiet g\u0127at-tieni darba b'reb\u0127a kbira ta' 4\u20131 kontra r-rivali tal-Ar\u0121entina fi Frankfurt, il-\u0120ermanja.", "Sena qabel waslet reb\u0127a o\u0127ra wara l-g\u0127oti tal-\"penalties\" fil-Copa Am\u00e9rica kontra l-istess Ar\u0121entina.", "Il-kow\u010b Carlos Alberto Parreira bena t-tim ta\u0127t il-formazzjoni ta' 4-2-2-2, mibnija madwar l-erba' stilel offensivi: Ronaldo, Adriano, Kak\u00e1 u Ronaldinho.", "Minkejja li reb\u0127u l-ewwel \u017cew\u0121 log\u0127biet kontra l-Kroazja (1\u20130) u l-Awstralja (2\u20130), it-tim ftit li xejn irnexxielu jwassal il-futbol kreattiv imwieg\u0127ed, hekk kif il-Bra\u017cil kien qeg\u0127din isibuha diffi\u010bli biex jo\u0127olqu opportunitajiet, u kienu biss Kak\u00e1 u Adriano li sabu l-gowl fil-kmompetizzjoni.", "G\u0127all-a\u0127\u0127ar log\u0127ba tal-grupp kontra l-\u0120appun, Parreira g\u0127amel numru ta' bidliet, fejn ne\u0127\u0127a numru ta' plejers veterani g\u0127al o\u0127rajn \u017cg\u0127a\u017cag\u0127, fosthom Robinho u Cicinho.", "Il-bidliet \u0127allew l-effett hekk kif il-Bra\u017cil reb\u0127u bi skor konvin\u010benti ta' 4\u20131, b'Ronaldo jiskopri l-vena tal-gowls b'\u017cew\u0121 gowls li ugwaljaw ir-rekord g\u0127all-aktar gowls skorjati fit-Tazza tad-Dinja.", "Fir-rawnd tal-a\u0127\u0127ar 16, il-Bra\u017cil reb\u0127u lill-Gana 3\u20130, b'Ronaldo u Adriano jsibu x-xibka.", "Il-gowl ta' Ronaldo kien il-15-il wie\u0127ed fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja, rekord \u0121did.", "G\u0127al-log\u0127ba ta' wara, minkejja li Parreira re\u0121a' qabel g\u0127al formazzjoni iktar bilan\u010bjata b'Ronaldo b\u0127ala l-uniku attakkant, sostnut minn Kak\u00e1 u Ronaldinho, il-Bra\u017cil \u0121ew eliminati fil-kwarti tal-finali kontra Franza, b'gowl ta' Thierry Henry fit-tieni taqsima.", "L-ewwel kuluri tal-Bra\u017cil kienu abjad b'kullar blu, imma wara t-telfa fil-finali tat-Tazza tad-Dinja tal-Futbol 1950 fil-Maracan\u00e3, il-kuluri kienu meqjusa ftit li xejn patrijotti\u010bi.", "B'permess mill-Konfederazzjoni Sportiva Bra\u017ciljana, il-gazzetta \"Correio da Manh\u00e3\" g\u0127amlet kompetizzjoni g\u0127ad-disinn tal-uniformi li tinkludi l-erba' kuluri tal-bandiera Bra\u017ciljana.", "Id-disinn rebbie\u0127 kien flokk isfar b'burdura \u0127adra u xorts blu b'burdura bajda ddisinjat minn Aldyr Garcia Schlee, tfajjel ta' dsatax-il sena minn Pelotas.", "Il-kuluri l-\u0121odda ntu\u017caw g\u0127all-ewwel darba f'Marzu tal-1954 f'log\u0127ba kontra \u010b-\u010aili, u g\u0127adhom ji\u0121u w\u017cati sal-lum.", "L-u\u017cu tal-blu b\u0127ala l-kulur tal-log\u0127ob barra minn darhom tmur lura g\u0127as-snin tletin, imma saret xi \u0127a\u0121a permanenti b'mod ka\u017cwali fil-finali tat-Tazza tad-Dinja 1958.", "Il-finalisti l-o\u0127ra tal-I\u017cvezja wkoll jilbsu l-isfar u wara t-tlug\u0127 tax-xorti ntg\u0127a\u017clu huma ng\u0127ataw id-dritt li jilbsu l-isfar.", "Il-Bra\u017cil, li mag\u0127hom ma \u0121abu l-ebda flokkijiet \u017cejda, xtraw sett ta' flokkijiet bluni u \u0127ietu fuqhom l-emblemi maqtug\u0127a mill-flokkijiet is-sofor.", "It-23 plejer li jmiss intg\u0127a\u017clu g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2014.", "\"In-numru ta' pre\u017cenzi u gowls hu sat-12 ta' \u0120unju, 2014, wara l-log\u0127ba kontra l-Kroazja.\"", "\"A\u0121\u0121ornati sat-12 ta' \u0120unju, 2014\"", "\"A\u0121\u0121ornati sat-12 ta' \u0120unju, 2014\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22419", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22419", "title": "Marco Ure\u00f1a", "text": ["Marco Ure\u00f1a", "Marco Danilo Ure\u00f1a Porras, mag\u0127ruf sempli\u010bement b\u0127ala Marco Ure\u00f1a (San Jos\u00e9, 5 ta' Marzu 1990) huwa futboler professjonali mill-Kosta Rika li jilg\u0127ab mal-klabb Russu ta' Kuban Krasnodar u mat-tim nazzjonali.", "Marco Ure\u00f1a lag\u0127ab g\u0127all-ewwel darba fl-Ewwel Divi\u017cjoni ta' pajji\u017cu nhar il-21 ta' Frar 2007, fil-log\u0127ba kontra Municipal P\u00e9rez Zeled\u00f3n.", "G\u0127alkemm huwa attakkant, il-versatilit\u00e0 tieg\u0127u tag\u0127mlu kapa\u010bi jkopri l-faxex.", "Nhar l-1 ta' Frar 2011, diversi rapporti fl-istampa rrapurtaw li kien se jing\u0127aqad ma' Kuban Krasnodar.", "Madanakollu, minn dan it-trasferiment xejn ma mmaterjalizza sakemm aktar tard issie\u0127eb mal-klabb mir-Russja b'kuntratt ta' erba' snin.", "Alajuelense"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22421", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22421", "title": "Pedro Cea", "text": ["Pedro Cea", "Jos\u00e9 Pedro Cea (Redondela, 1 ta' Settembru 1900 \u2013 Montevideo, 18 ta' Settembru 1970) kien futboler u kow\u010b Urugwajan.", "Rikonoxxut b\u0127ala wie\u0127ed mill-aqwa plejers tal-futbol Urugwajani ta' kaull \u017cmien, Cea trabba fil-log\u0127ba tal-futbol ma' Lito \u0121ewwa Montevideo, fejn irnexxielu jsib post mat-tim nazzjonali.", "Fl-1929 ing\u0127aqad ma' Nacional fejn mag\u0127hom reba\u0127 \u017cew\u0121 kampjonati, fl-1933 u fl-1934.", "Fl-1935 irtira g\u0127al-kollox mill-futbol milg\u0127ub.", "Mas-\"Celeste\" reba\u0127 \u017cew\u0121 edizzjonijiet konsekuttivi tal-Copa Am\u00e9rica, mag\u0127rufa dak i\u017c-\u017cmien b\u0127ala Campeonato Sudamericano de Football, fl-1923 u fl-1924.", "Reba\u0127 ukoll il-midalja tad-deheb fl-Olimpjadi ta' Pari\u0121i 1924, u re\u0121a' g\u0127al darb'o\u0127ra erba' snin wara fl-edizzjoni ta' Amsterdam.", "Fl-1930 reba\u0127 it-titlu tat-Tazza tad-Dinja mal-Urugwaj, fl-ewwel edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja.", "B'5 gowls, fosthom gowl fil-finali kontra l-Ar\u0121entina, hu spi\u010b\u010ba t-tieni l-aqwa skorer wara l-Ar\u0121entin Guillermo St\u00e1bile.", "Cea lag\u0127ab l-a\u0127\u0127ar log\u0127ba internazzjonali tieg\u0127u fl-1932, biex \u0121abar 27 pre\u017cenza g\u0127at-tim Urugwajan.", "Cea serva b\u0127ala kow\u010b tat-tim nazzjonali tal-Urugwaj bejn l-1941 u l-1942, fejn wassal lit-tim g\u0127ar-reb\u0127 tal-edizzjoni tal-1942 tal-Campeonato Sudamericano.", "Nacional", "Urugwaj"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22437", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22437", "title": "Sen\u0121i ta' widnej\u0127 tondi ta' Etendeka", "text": ["Sen\u0121i ta' widnej\u0127 tondi ta' Etendeka", "Is-Sen\u0121i ta' widnej\u0127 tondi ta' Etendeka (\"Macroscelides micus\") huwa mammiferu pla\u010bentat, insettivoru, tal-ordni Macroscelidea.", "Dan l-ispe\u010bi ta' sen\u0121i \u0121ie deskritt uffi\u010bjalment fl-2014 u jikkwalifika b\u0127ala l-i\u017cg\u0127ar, b'pi\u017c ta' madwar 27 gramma biss.", "Dan l-ispe\u010bi ta' sen\u0121i huwa endemiku tan-Namibja u jinstab fil-pjanuri ta' zrar \u0127amrani ta' Etendeka."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22455", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22455", "title": "L-Olokawst", "text": ["L-Olokawst", "L-Olokawst (mill-Grieg \u1f41\u03bb\u03cc\u03ba\u03b1\u03c5\u03c3\u03c4\u03bf\u03c2 hol\u00f3kaustos: h\u00f3los, \"s\u0127i\u0127\" u kaust\u00f3s, \"\u0127ruq\"), mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Shoah (Lhudi: \u05d4\u05e9\u05d5\u05d0\u05d4, Haxoah, \"il-katastrofi\"; Yiddish: \u05d7\u05d5\u05e8\u05d1\u05df, Kurben jew \u0126urban, mil-Lhudi \"qerda\"), kien l-akbar \u0121eno\u010bidju tas-seklu g\u0127xorin li fih sitt miljun Lhudi nqatlu mill-militar \u0120ermani\u017c, immexxi minn Adolf Hitler, u l-kollaboraturi tag\u0127hom.", "Bejn l-1939 u l-1945, l-SS (Schutzstaffel), mg\u0127ejjuna minn gvernijiet tal-pajji\u017ci okkupati, qatlu mill-inqas \u0127dax-il miljun ru\u0127 (miljun minnhom tfal) fosthom sitt miljun Lhudi (\u017cew\u0121 terzi tal-popolazzjoni Lhudija fl-Ewropa), tliet miljuni pri\u0121unieri Sovjeti\u010bi, \u017cew\u0121 miljun Pollakki, miljun u nofs \u017cingari, u eluf kbar ta' Komunisti, oppo\u017cituri politi\u010bi, omosesswali, persuni b'di\u017cabiltajiet fi\u017ci\u010bi u mentali, xhieda ta' \u0120e\u0127ova, Avventisti, u trejdunjonisti.", "Il-qtil kien isir fil-kampijiet ta' kon\u010bentrament jew sterminju, fil-ghettos, u bl-e\u017cekuzzjonijiet tal-massa.", "\u0126afna vittmi tal-Olokawst kienu ggassjati, filwaqt li o\u0127rajn mietu bil-\u0121u\u0127 u bil-mard fi\u017c-\u017cmien li kienu skjavi fil-kampijiet.", "Sa mill-Medju Evu 'l quddiem, is-so\u010bjet\u00e0 u l-kultura \u0120ermani\u017ca kienet mimlija anti-semiti\u017cmu.", "Fit-tieni nofs tas-seklu 19 beda l-moviment V\u00f6lkisch minn \u0127assieba b\u0127al Houston Stewart Chamberlain u Paul de Lagarde, li kienu jemmnu f'razzi\u017cmu psewdo-xjentifiku li kien jara lil-Lhud b\u0127ala razza f'taqbida mortali mar-razza Arjana biex tiddomina d-dinja.", "\u0126adu sterjotipi mill-antisemiti\u017cmu Nisrani, b'differenza li qiesu l-Lhud b\u0127ala razza u mhux b\u0127ala reli\u0121jon.", "F'diskors fir-Reichstag fl-1895 (meta Hitler kien g\u0127ad kellu sitt snin), Hermann Ahlwardt mexxej tal-V\u00f6lkisch sejja\u0127 lil-Lhud \"predaturi\" u \"ba\u010billi tal-kolera\" li g\u0127andhom \"jinqerfu\" g\u0127all-\u0121id tal-poplu \u0120ermani\u017c.", "Fi ktieb su\u010b\u010bess tal-1912 book \"Kieku kont il-Kaiser\", Heinrich Class, \u0127e\u0121\u0121e\u0121 biex lil-Lhud tal-\u0120ermanja titne\u0127\u0127ielhom i\u010b-\u010bittadinanza \u0120ermani\u017ca u jibdew jitqiesu b\u0127ala aljeni, ji\u0121u esklu\u017ci mill-aspetti kollha tal-\u0127ajja so\u010bjali \u0120ermani\u017ca, ma jit\u0127allewx ikollhom art, jokkupaw uffi\u010bji pubbli\u010bi, jew ikunu \u0121urnalisti, bankieri, u professijonisti liberi.", "L-ewwel sperimentazzjoni medika fuq bnedmin u tindif etniku mill-\u0120ermani\u017ci saru fil-kampijiet tal-mewt li l-\u0120ermani\u017ci kellhom fin-Namibja, dak i\u017c-\u017cmien mag\u0127rufa b\u0127ala German South-West Africa matul il-\u0120eno\u010bidju tal-Herero u Namaqua fil-bidu tas-seklu g\u0127oxrin.", "Dan seta' kien ispirazzjoni g\u0127all-Olokawst.", "Ir-razzi\u017cmu psewdo-xjentifiku sar a\u010b\u010bettat minn \u0127afna \u0120ermani\u017ci, fosthom il-klassijiet professjonali tal-pajji\u017c.", "Il-partiti kollha politi\u010bi saru ja\u010b\u010bettawh.", "Il-Partit Na\u017cista twaqqaf fl-1920 u billi \u0127are\u0121 mill-moviment V\u00f6lkisch movement, kellu l-istess antisemiti\u017cmu tieg\u0127u.", "Dan kompla jin\u0127ema bid-Darwini\u017cmu so\u010bjali u bl-ew\u0121enetika, bl-idea li \u010berti nies jiswew iktar minn o\u0127rajn, bijolo\u0121ikament.", "Wara t-telfa tal-Ewwel Gwerra, il-burokrati \u0120ermani\u017ci sabuha diffi\u010bli jsolvu l-problemi so\u010bjali li kien waqa' fihom pajji\u017chom u raw li l-a\u0127jar isalvaw li dawk li huma biolo\u0121ikament \"idoneji\" u jeqirdu lil dawk li mhumiex.", "Il-faqar li \u0121abet il-Great Depression wassal lil \u0127afna tobba \u0120ermani\u017ci jipproponu l-ewtanasja lil dawk di\u017cabbli mentalment u fi\u017cikament \"inkurabbli\" b\u0127ala mi\u017cura biex ji\u0121u frankati l-flus \u0127a ji\u0121u mg\u0127ejjuna dawk li setg\u0127u ji\u0121u kkurati.", "Meta n-Na\u017ci \u0127adu l-poter fl-1933, di\u0121a kien hemm it-twemmin so\u010bjali li g\u0127andna nsalvaw li dawk li huma razzjalment \"prezzju\u017ci\" u ne\u0127ilsu lis-so\u010bjet\u00e0 minn dawk li razzjalment \"mhumiex mixtieqa\".", "Hitler kien juri fil-bera\u0127 il-mibeg\u0127da tieg\u0127u lejn il-Lhud.", "Fil-ktieb tieg\u0127u Mein Kampf, jg\u0127id li jrid jeskludihom mill-\u0127ajja politika, intellettwali u kulturali tal-\u0120ermanja.", "Ma jg\u0127idx li jrid jipprova jeqrdhom, g\u0127alkemm fil-privat kien ikun iktar espli\u010bitu.", "Sa mill-1922, huwa kien qal lill-Ma\u0121\u0121ur Joseph Hell, li dak i\u017c-\u017cmien kien \u0121urnalist, li l-ewwel \u0127a\u0121a li jag\u0127mel kif jie\u0127u l-poter ikun li jeqred lil-Lhud, jg\u0127allaqhom f'Marienplatz fi Munich, u j\u0127allihom imdendlin sakemm jintnu, u jnaddaf lill-\u0120ermanja kollha mil-Lhud.", "In-Na\u017ci kienu jemmnu ukoll fil-kun\u010bett ta' i\u0121jene razzjali.", "Fil-15 ta' Settembru 1935, Hitler g\u0127adda l-Li\u0121ijiet ta' Nuremberg li g\u0127amluha illegali g\u0127all-Arjani li jkollhom x'jaqsmu jew ji\u017c\u017cew\u0121u Lhud, u iktar tard dan \u0121ie esti\u017c g\u0127a\u017c-\"\u017cingari, suwed jew il-bag\u0127al tag\u0127hom.\"", "Min ma kienx Arjan tilef i\u010b-\u010bittadinanza \u0120ermani\u017ca.", "L-ewwel politika ew\u0121enika ta' Hitler immirat lit-tfal b'di\u017cabilit\u00e0 bil-programm Action Brandt, u iktar tard programm ta' ewtanasja g\u0127all-adulti b'di\u017cabiltajiet serji mentali u fi\u017ci\u010bi, illum imsejja\u0127 Action T4.", "L-Olokawst u l-gwerra tal-\u0120ermanja fil-Lvant kienu bba\u017cati fuq l-idea antika ta' Hitler li l-Lhud kienu l-ikbar g\u0127adu tal-poplu \u0120ermani\u017c u li l-\u0120ermanja kellha b\u017conn l-art, \"Lebensraum\", biex tespandi.", "Huwa tefa' g\u0127ajnejh fuq l-Ewropa tal-Lvant g\u0127al din l-espansjoni, billi jkisser lill-Polonja u lill-Unjoni Sovjetika u jne\u0127\u0127i jew jeqred lil-Lhud u lis-Slavi.", "Il-pjan kien li jiddeporta lil min kien jg\u0127ix f'dawn il-postijiet fis-Siberja tal-Punent, jew biex ja\u0127dmu b\u0127ala skjavi jew biex jinqatlu; u t-territorju konkwistati ji\u0121u \u0120ermanizzati.", "It-tir kien li jimplimenta dan il-pjan wara l-konkwista tal-Unjoni Sovjetika, i\u017cda meta din falliet, Hitler baqa' g\u0127addej bil-pjanijiet tieg\u0127u.", "Minn Jannar 1942, kien \u0121ie de\u010bi\u017c li jinqatlu l-Lhud, is-Slavi u deportati o\u0127ra meqjusa mhux mixtieqa.", "L-Olokawst (\"Endl\u00f6sung der Judenfrage\" jew \"Is-Soluzzjoni Finali tal-Kwistjoni Lhudija\") kien ordnat minn Hitler u organizzat u mwettaq minn Heinrich Himmler u Reinhard Heydrich.", "L-atti tal-Konferenza ta' Wannsee \u2014 li saret fl-20 ta' Jannar 1942 u tmexxiet minn Heydrich, bi \u0127mistax -il uffi\u010bjal Na\u017cista jie\u0127du sehem \u2014 hija l-aqwa xhieda tal-pjanar sistematiku tal-Olokawst.", "Fit-22 ta' Frar, Hitler qal, \"se niksbu sa\u0127\u0127itna lura mill-\u0121did biss jekk neliminaw lil-Lhud\".", "Id-diskorsi pubbli\u010bi tieg\u0127u, l-ordnijiet tieg\u0127u lill-\u0121enerali, u d-djarji ta' uffi\u010bjali Na\u017cisti juru li kien hu li kkon\u010bepixxa u awtorizza l-qtil tal-Lhud Ewropej.", "Kien hu li approva l-iskwadri tal-mewt Einsatzgruppen li mxew mal-armata \u0120ermani\u017ca fil-Polonja, il-Baltiku u l-Unjoni Sovjetika \u2014 u kien infurmat sew fuq x'kienu qed jag\u0127mlu.", "Sas-sajf tal-1942, il-kamp ta' kon\u010bentrament ta' Auschwitz kiber malajr biex ikun jifla\u0127 mases ta' deportati biex jinqatlu jew biex jin\u017cammu skjavi.", "G\u0127exieren ta' kampijiet ta' kon\u010bentrament inbnew mal-Ewropa okkupata, b'\u0127afna kampijiet dedikati biss g\u0127all-qerda.", "Kien hemm 42,500 fa\u010bilit\u00e0 fil-\u0120ermanja u fil-pajji\u017ci okkupati biex ji\u0121bru u joqtlu lil-Lhud u vittmi o\u0127ra, u madwar 500,000 ru\u0127 \u0127adu sehem b'mod dirett fl-ippjanar u fil-qtil tal-vittmi tal-Olokawst.", "Meta r-re\u0121im Na\u017cista tela' fis-setg\u0127a fil-\u0120ermanja f'Jannar 1933, mill-ewwel beda jie\u0127u mi\u017curi sistemati\u010bi kontra l-Lhud.", "Mill-1933 sal-1939, saru sforzi organizzati mill-Partit Na\u017cista biex jeliminaw lil-Lhud mill-\u0127ajja ekonomika.", "Il-Lhud tke\u010b\u010bew mill-po\u017cizzjonijiet li kellhom mal-gvern, u l-avukati u tobba Lhud tilfu l-klijenti \u0120ermani\u017ci tag\u0127hom.", "L-intrapri\u017ci Lhudi kienu ji\u0121u likwidati jew jinxtraw b'valur \u0127afna inqas minn kemm jiswew minn kumpaniji li ma kinux tal-Lhud.", "Id-d\u0127ul li l-Lhud kienu jag\u0127mlu minn bejg\u0127 kif ukoll dak li j\u0121emmg\u0127u, kien su\u0121\u0121ett g\u0127al taxxa spe\u010bjali.", "F'Novembru 1938, wara li \u017cag\u0127\u017cug\u0127 Lhudi qatel diplomatiku \u0120ermani\u017c f'Pari\u0121i, is-sinagogi kollha fil-\u0120ermanja \u0121ew ma\u0127ruqa, it-twieqi tal-\u0127wienet Lhud tkissru, u eluf ta' Lhud \u0121ew arrestati.", "Dal-\"Lejl tal-\u0126\u0121ie\u0121 Imkisser\" (Kristallnacht) kien sinjal g\u0127al-Lhud fil-\u0120ermanja u l-Awstrija biex jitilqu malajr kemm jista' jkun.", "Mijiet ta' eluf ta' Lhud irnexxielhom isibu kenn f'pajji\u017ci o\u0127ra, i\u017cda numru daqstant ie\u0127or kbir ta' Lhud, \u0127afna minnhom xju\u0127 u foqra, baqg\u0127u hemm jistennew destin in\u010bert.", "F'Awissu 1939 il-\u0120ermanja iffirmat patt ma' l-Unjoni Sovjetika, u f'dan il-patt i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci bil-mo\u0127bi qasmu l-Polonja.", "Hitler attakka l-Polonja f'Settembru 1939.", "Il-Pollakki maljar ing\u0127elbu u l-alleati tag\u0127hom, l-Ingli\u017ci u l-Fran\u010bi\u017ci, m'g\u0127amlu xejn biex jg\u0127inuhom.", "Fir-rebbieg\u0127a ta' l-1940 Hitler \u0127ataf id-Danimarka u n-Norve\u0121ja u ftit wara l-Olanda , l-Bel\u0121ju u Franza.", "Meta Hitler okkupa l-Polonja \u017cied kwa\u017ci \u017cew\u0121 miljuni Lhud ta\u0127t is-setg\u0127a tieg\u0127u.", "Ir-restrizzjonijiet li saru fuq il-Lhud tal-Polonja kienu e\u0127rex minn dawk fil-\u0120ermanja.", "Il-Lhud fil-Polonja kienu m\u0121ieg\u0127la jg\u0127ixu f'ghettos imdawra b'\u0127itan u barbed wire.", "Il-ghettos kienu b\u0127al bliet mag\u0127luqin minn kullimkien.", "Kull ghetto kellu kunsill Lhudi li kien responsabbli g\u0127ad-djar, sanit\u00e0, u produzzjoni.", "L-ikel li kien jit\u0127alla jid\u0127ol fil-ghettos mill-\u0120ermani\u017ci kien jikkonisti biss f'qam\u0127 u \u0127axix b\u0127al \u0121dur, karrotti u pitravi.", "Fil-ghetto ta' Varsavja, ir-razzjon uffi\u010bjali g\u0127al kull abitant ma kienx jaqbe\u017c l-1200 kalorija.", "Xi ikel li kien jid\u0127ol bil-black-market, kien jinbieg\u0127 bi prezzijiet m'g\u0127ola s-sema, u l-qg\u0127ad u l-faqar kienu mferrxa.", "Id-djar kienu mimlijin nies, b'sitta jew sebg\u0127a min-nies f'kull kamra, u l-marda tat-typhus kienet komuni.", "Waqt li kien qed ji\u0121ri dan kollu fil-Polonja, f'\u0120unju 1941, il-\u0120ermani\u017ci invadew l-Unjoni Sovjetika (USSR).", "L-SS qassmet 3000 gwardja f'unitajiet spe\u010bjali fit-territorji Sovjeti\u010bi, biex joqtlu l-Lhud kollha on the spot.", "Dawn l-action squads kienu nvoluti f'massakri s\u0127a\u0127, li \u0127afna drabi kienu jsiru f'fossijiet jew irdumijiet qrib l-ibliet.", "Xi drabi r-residenti kienu jaraw dawn il-massakri, u a\u0127barijiet dwar dan ma damux ma bdew jaslu f'diversi kapitali tad-dinja.", "Xahar wara dan, it-tieni fit-tmexxija wara Hitler, Hermann G\u00f6ring, bag\u0127at direttiva lill-kap tal-SS, Reinhard Heydrich, bl-ordni li jorganizza \"soluzzjoni finali g\u0127all-kwistjoni Lhudija\" fl-Ewropa kollha dominata mill-\u0120ermanja.", "F'Settembru 1941, il-Lhud tal-\u0120ermanja riedu jilbsu badges jew armbands immarkata bi stilla safra.", "Fix-xhur ta' wara, g\u0127exieren ta' eluf \u0121ew deportati fil-Polonja u fi bliet ma\u0127tufa mill-USSR.", "Sadanittant kienet qed tit\u0127ejja innovazzjoni o\u0127ra: il-kamp tal-mewt.", "Kampijiet attrezzati biex jiggassjaw lin-nies inbnew fuq l-art tal-Polonja okkupata.", "\u0126afna mill-vittmi kellhom jin\u0121iebu mill-ghettos tal-qrib.", "Mill-ghetto ta' Varsavja biss, in\u0121iebu iktar minn 300,000.", "L-ewwel trasporti kienu mimlijien b'nisa, tfal jew xju\u0127 li ma setg\u0127ux ja\u0127dmu; il-Lhud li setg\u0127u ja\u0127dmu kienu jin\u017cammu i\u017cda fl-a\u0127\u0127ar kienu jispi\u010b\u010baw maqtula huma wkoll.", "L-ikbar deportazzjonijiet se\u0127\u0127ew fis-sajf ta' l-1942.", "Id-destinazzjoni ta' dawn it-trasporti ma kinux ji\u0121u mg\u0127arrfa lill-komunitajiet Lhud, i\u017cda rapporti ta' massakri s\u0127a\u0127 fl-a\u0127\u0127ar waslu g\u0127and il-Lhud li kienu g\u0127adhom \u0127ajjin u g\u0127and il-gvernijiet ta' l-Istati Uniti u l-Ingilterra.", "F'April 1943, il-65,000 Lhudi li kien baqa' Varsavja irre\u017cistew lill-pulizija \u0120ermani\u017ca li da\u0127let fil-ghetto, f'battalja li damet sejra tliet \u0121img\u0127at.", "Bejn Lulju u Ottubru 1942 iktar minn 300,000 abitant tal-ghetto ta' Varsavja ntvag\u0127tu fil-kampijiet ta' kon\u010bentrament u nqatlu.", "Is-60,000 Lhudi li kien g\u0127ad baqa' nqatlu f'din ir-re\u017cistenza erojka.", "Fejn kien possibli, il-\u0120ermani\u017ci \u0121abru l-propjet\u00e0 kollha tad-deportati.", "Fil-\u0120ermanja, il-kontijiet tal-bank \u0121ew konfiskati, u minn Franza, Bel\u0121ju u Olanda okkupati, l-g\u0127amara tal-Lhud kienet titwassal il-\u0120ermanja biex ting\u0127ata lil persuni li djarhom kienu \u0121ew ibbumbardjati.", "It-trasport tal-vittmi lejn il-kampijiet tal-mewt kien isir bil-ferrovija.", "Il-karrijiet li kienu jwasslu l-Lhud kienu jimxu bil-mod bi skedi spe\u010bjali g\u0127ad-destinazzjoni tag\u0127hom.", "\u0126afna drabi l-morda u x-xju\u0127 kienu jmutu fit-triq.", "Auschwitz, qrib Krakow, kien l-akbar kamp tal-mewt, li b'differenza mill-o\u0127rajn u\u017ca l-gass idro\u0121enu li malajr kien iwassal g\u0127all-effett mixtieq.", "Il-vittmi ta' Auschwitz kienu \u0121ejjin mill-Ewropa kollha: Norve\u0121ja, Franza, Olanda, Italja, \u0120ermanja, \u010bekoslovakja, Ungerija, Polonja, Jugoslavja, u Gre\u010bja.", "\u0126afna pri\u0121unieri, Lhud u mhumiex, kienu jit\u0127addmu; xi pri\u0121unieri kienu jintu\u017caw f'esperimenti medi\u010bi, b'mod partikulari g\u0127all-isterilizzazzjonijiet.", "G\u0127alkemm il-Lhud u \u017c-\u017cingari (gypsies) biss kienu ji\u0121u ggassjati regolarment, mijiet ta' eluf ta' pri\u0121unieri o\u0127ra f'Auschwitz mietu bil-\u0121u\u0127, bil-mard jew iffu\u010billati.", "Biex jg\u0127attu dnubhom, bnew krematorji kbar biex fihom jin\u0127arqu l-i\u0121sma ta' dawk li \u0121ew iffu\u010billati.", "Fl-1944 il-kamp \u0121ie fotografat mill-ajruplani ta' l-Alleati li kienu qed ifittxu l-industriji; il-fabbriki \u0121ew ibbumbardjati i\u017cda l-kampijiet le.", "Meta l-gwerra ntemmet, miljuni ta' Lhud, Slavi, \u017cingari, omosesswali, Xhieda ta' \u0120e\u0127ova, Komunisti, u o\u0127rajn fil-mira tan-Na\u017cisti, kienu nqatlu fl-Olokawst.", "Il-Lhud maqtula kienu madwar 6 miljuni: madwar 3 miljuni fil-kampijiet ta' kon\u010bentrament, miljun u nofs iffu\u010billati, u iktar minn 600,000 fil-ghettos.", "L-Alleati \u0121ew pressati biex jo\u0127olqu art permanenti fil-Palestina g\u0127al-Lhud li baqg\u0127u \u0127ajjin.", "It-twaqqif ta' Israel, tliet snin wara l-waqg\u0127a tal-\u0120ermanja kien g\u0127alhekk effett ta' l-Olokawst."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22457", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22457", "title": "Oskar Schindler", "text": ["Oskar Schindler", "Oskar Schindler (28 t'April 1908 \u2013 9 ta' Ottubru 1974) kien industrijalist \u0120ermani\u017c, spjun, u membru tal-partit Na\u017cista, li salva 1,200 Lhudi matul l-Olokawst billi da\u0127\u0127alhom ja\u0127dmu fil-fabbriki tieg\u0127u tal-borom u tal-armi, li kellu f'dik li llum hija l-Polonja u r-Repubblika \u010aeka rispettivament.", "Huwa s-su\u0121\u0121ett tar-rumanz tal-1982 bl-isem \"Schindler's Ark\", u l-film tal-1993 \"Schindler's List\", li jirrifletti \u0127ajtu b\u0127ala opportunist li fil-bidu kien jinteressah biss il-profit i\u017cda li mbag\u0127ad wera inizjattiva straordinarja, tena\u010bit\u00e0, u dedikazzjoni biex isalva l-\u0127ajja tal-\u0127addiema tieg\u0127u.", "Schindler kiber fi Zwittau, il-Moravja, u fl-1939 ing\u0127aqad mal-Abwehr, is-servizz ta' intelli\u0121enza tal-\u0120ermanja Na\u017cista.", "Sar membru tal-Partit Na\u017cista fl-istess sena.", "Qabel mal-\u0120ermanja okkupat i\u010b-\u010aekoslovakkja fl-1938, kien ji\u0121bor tag\u0127rif fuq il-movimenti tal-ferroviji u tat-truppi.", "Il-gvern \u010aek arrestah fuq spjuna\u0121\u0121 i\u017cda n\u0127eles min\u0127abba l-Ftehim ta' Munich Agreement tal-1938.", "Schindler baqa' ji\u0121bor tag\u0127rif g\u0127an-Na\u017ci fil-Polonja fl-1939 qabel din invadewha l-\u0120ermani\u017ci fil-bidu tat-II Gwerra Dinjija.", "Fl-1939 Schindler akkwista fabbrika tal-borom u t-twa\u0121en fi Krakovja, il-Polonja, li kienet t\u0127addem madwar 1,750 \u0127addiem, li elf minnhom kienu Lhud meta l-fabbrika kienet fl-aqwa tag\u0127ha fl-1944.", "Il-konnessjonijiet li kellu mal-Abwehr g\u0127enu lil Schindler jipprote\u0121i lill-\u0127addiema Lhud mid-deportazzjoni u l-mewt fil-kampijiet ta' kon\u010bentrament Na\u017cisti.", "Iktar ma g\u0127adda \u017c-\u017cmien, Schindler kellu jxa\u0127\u0127am iktar lill-uffi\u010bjali Na\u017cisti, anke b'o\u0121\u0121etti ta' lussu li kien isib fil-black market biex ikun jista' jipprote\u0121i lil-Lhud.", "Kif il-\u0120ermanja bdiet titlef il-gwerra fl-1944, ix-Schutzstaffel (SS) bdew jag\u0127lqu l-kampijiet ta' kon\u010bentrament tal-Lvant u jevakwaw il-pri\u0121unieri li kien baqa' fil-Punent.", "\u0126afna nqatlu fil-kamp ta' kon\u010bentrament ta' Auschwitz.", "Schindler xa\u0127\u0127am ukoll lil SS-Hauptsturmf\u00fchrer Amon G\u00f6th, kmandant tal-kamp ta' kon\u010bentrament ta' Krak\u00f3w-P\u0142asz\u00f3w qrib tieg\u0127u, i\u0127allih jie\u0127u l-fabbrika tieg\u0127u fi Br\u00fcnnlitz fis-Sudetenland, u hekk je\u0127les lill-\u0127addiema tieg\u0127u minn mewt \u010berta fil-kmamar tal-gass.", "Marcel Goldberg, pulizija tal-ghetto Lhudi pprovdilu lista ta' ismijiet, u Schindler g\u0127amel lista ta' 1,200 Jews li \u0127a mieg\u0127u Br\u00fcnnlitz f'Ottubru 1944.", "Schindler baqa' jxa\u0127\u0127am lill-uffi\u010bjali tal-SS sal-a\u0127\u0127ar tal-Gwerra fl-1945 biex ma jmissux lil-Lhud, sakemm wasal biex spi\u010b\u010ba fallut finanzjarjament.", "Schindler re\u0121a' mar il-\u0120ermanja wara l-Gwerra, fejn seta' jg\u0127ix bl-g\u0127ajnuna ta' a\u0121enziji Lhud.", "Ipprova jer\u0121a' jid\u0127ol fid-dinja tan-negozju i\u017cda bla su\u010b\u010bess.", "Kienu j\u017commuh g\u0127addej ix-\"Schindlerjuden\" (\"il-Lhud ta' Schindler\") \u2013 in-nies li kien salva hu matul il-Gwerra.", "Issejja\u0127 \u0120ust fost il-\u0120nus mill-Gvern Israeljan fl-1963 u miet fid-9 ta' Ottubru 1974."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22464", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22464", "title": "Wenzu Mintoff", "text": ["Wenzu Mintoff", "Wenzu Mintoff (Piet\u00e0, 11 ta' Di\u010bembru 1959) huwa Im\u0127allef fil-Qrati Superjuri.", "Bin Daniel (\u0127u l-Perit Dom Mintoff) u Astrid imwielda Chetcuti, Wenzu studja l-Li\u010beo, il-kulle\u0121\u0121 De La Salle, u l-ekonomija fl-Universit\u00e0 ta' Malta u wara l-li\u0121i.", "Iggradwa b\u0127ala Nutar Pubbliku fl-1983 u b\u0127ala Avukat fl-1984.", "Fl-1983 kien jifforma parti mill-istaff tal-Ambaxxata ta' Malta fi New York fi \u017cmien li Malta kienet tokkupa l-Presidenza tal-Kunsill tas-Si\u0121urt\u00e0 tal-\u0120nus Mag\u0127quda.", "B\u0127ala student, \u0127adem b\u0127ala skrivan u b\u0127ala deputat re\u0121istratur fil-Qrati ta' Malta.", "B\u0127ala avukat \u0127adem g\u0127al xi \u017cmien fl-uffi\u010b\u010bju tal-Avukat \u0120enerali, fil-legal office tal-Mid-Med Bank u fil-legal office tal-Malta Development Corporation.", "Huwa okkupa l-kariga ta' kap tal-uffi\u010b\u010bju legali tal-Malta Development Corporation u tal-Malta Enterprise Corporation.", "F'din il-kariga kien ifforma parti min-negotiating team li nnegozja diversi trattati g\u0127all-\u0127arsien tal-investimenti bejn Malta u \u0127mistax-il pajji\u017c differenti.", "Huwa kien responsabbli g\u0127all-abbozzar ta' le\u0121i\u017clazzjoni prin\u010bipali u sussidjarja, l-aktar fil-qasam fiskali.", "B\u0127ala avukat fil-qorti, ipprattika l-aktar fil-kamp tal-li\u0121i \u010bivili, il-li\u0121i kummer\u010bjali, u l-li\u0121i amministrattiva.", "Fl-1977 kien intg\u0127a\u017cel president tal-G\u0127aqda Studenti So\u010bjalisti.", "Fl-1985 irri\u017cenja wara li xi studenti kienu vjolenti mal-ambjentalisti.", "Bejn l-1987 u l-1992, kien ukoll deputat parlamentari f'isem il-Partit Laburista fuq it-tieni distrett wara li tela' minn elezzjoni ka\u017cwali.", "Huwa ng\u0127a\u017cel whip u segretarju tal-grupp parlamentari Laburista, karigi li rri\u017cenja minnhom fit-8 t'April 1989 wara nuqqas ta' qbil mal-Partit.", "Fit-13 ta' Ottubru tke\u010b\u010ba mill-Partit flimkien ma' Toni Abela u Carmen Spiteri, i\u017cda baqa' j\u017comm is-si\u0121\u0121u parlamentari u jirrapre\u017centa lil grupp politiku li twaqqaf fl-istess \u017cmien, l-Alternattiva Demokratika, li tieg\u0127u kien i\u010b-\u010bermen sal-1999 meta rri\u017cenja mill-istess grupp u re\u0121a' resaq lejn il-Partit Laburista.", "Iktar tard sar editur tal-\u0121urnal tal-Partit Laburista \"Kul\u0127add\".", "Qabel kien ukoll editur tal-\u0121urnal \"L-Alternattiva\".", "Huwa kkontesta l-ewwel elezzjoni g\u0127all-Parlament Ewropew fl-2004 f'isem il-Partit Laburista i\u017cda ma kienx elett.", "Nhar is-16 ta' Lulju 2014, huwa n\u0127atar Im\u0127allef fil-Qrati Superjuri u dan wara li l-Kabinett tal-Ministri approva din il-\u0127atra.", "Mintoff kien is-sitt \u0127atra fil-\u0121udikatura fil-le\u0121i\u017clatura pre\u017centi wara l-\u0127atra ta' \u017cew\u0121 Im\u0127allfin u tliet Ma\u0121istrati.", "Mintoff huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Geraldine u g\u0127andhom tifla, Franziska."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22465", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22465", "title": "Luigi Camilleri", "text": ["Luigi Camilleri", "Luigi Camilleri, fis-snin g\u0127oxrin tas-seklu g\u0127oxrin, kien elett fil-Parlament biex jirrappre\u017centa lil G\u0127awdex f'isem il-Partit Demokratiku Nazzjonalista immexxi min-Nerik Mizzi.", "Sussegwentement in\u0127atar Ma\u0121istrat ta' et\u00e0 \u017cg\u0127ira, eventwalment Im\u0127allef u fis-snin 50 temm il-karriera tieg\u0127u b\u0127ala Prim Im\u0127allef."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22466", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22466", "title": "George Borg", "text": ["George Borg", "George Borg mill-Partit Kostituzzjonali ta' Gerald Strickland li fl-1941 in\u0127atar Prim Im\u0127allef meta l-Ingli\u017ci warrbu lil Sir Arturo Mercieca minn Prim Im\u0127allef."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22467", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22467", "title": "Beppe Fenech Adami", "text": ["Beppe Fenech Adami", "Beppe Fenech Adami (\u0126'Attard, 5 ta' Awwissu 1968) huwa l-Vi\u010bi Kap g\u0127all-Affarijiet tal-Partit Nazzjonalista.", "Bin Eddie Fenech Adami u Mary mwielda Sciberras, huwa \u0127a l-edukazzjoni tieg\u0127u fil-Kulle\u0121\u0121 San Alwi\u0121i Birkirkara u wara fl-Universit\u00e0 ta' Malta minn fejn ggradwa b\u0127ala avukat fl-1993.", "B\u0127ala iben l-eks Kap tal-Partit Nazzjonalista, sa minn et\u00e0 zghira huwa kien attiv fil-politika lokali fi hdan il-Partit Nazzjonalista.", "Kien membru fil-kumitat Lokali ta' Birkirkara tal-Moviment Zghazagh tal-Partit Nazzjonalista (MZPN), imbaghad bhala membru tal kumitat sezzjonali fl-istess lokalita.", "Huwa min hemm ghadda biex serva bhala membru attiv fi hdan l-Ezekuttiv Nazzjonali tal-MZPN, sussegwentament huwa kkontesta b'success l-elezzjoni ghal membru tal-Ezekuttiv Nazzjonali tal-Partit Nazzjonalista, fejn ghal diversi elezzjonijiet giet elett.", "Il-Partit Nazzjonalista afda l-organizzazzjoni ta' diversi elezzjonijiet generali f'idejh bhala kap tal-Ufficcju ELCOM fi hdan il-PN.", "Serva ghal diversi snin bhala delegat tal-Partit Nazzjonalista mal-Kummissjoni Elettorali, u kellu sehem importanti fl-organizzazzjoni tal-Elezzjonijiet Generali ta' bejn l-1992 u l-2013.", "Fl-Elezzjoni Generali tal-2008, Beppe Fenech Adami ikkontesta l-ewwel elezzjoni generali bhala kandidat mal-Partit Nazzjonalista fuq it-tmien distrett u kien elett.", "Kien membru tal-Kumitat tal-Parlament Malti g\u0127all-Affarjiet Barranin u Ewropej.", "Irrapprezenta lill-Parlament Malti fil-Kunsill tal-Ewropa b\u0127ala parti mid-delegazzjoni Maltija.", "Fil-Kunsill tal Ewropa kien membru fil-Kumitat dwar materji legali u Drittijiet tal-Bniedem.", "Iktar tard in\u0127atar mill-Priministru Lawrence Gonzi bhala Assistent Parlamentari fi \u0127dan il-Ministeru tal-Intern u \u0120ustizzja.", "Xahrejn u nofs wara l-Elezzjoni \u0120enerali 2013, li fiha l-Partit Nazzjonalista \u0121arrab wa\u0127da mill-akbar telfiet elettorali tieg\u0127u dik ta 36,000 vot, Beppe Fenech Adami li re\u0121a' \u0121ie elett mit-tmien distrett, kien elett Vi\u010bi Kap g\u0127all-Affarijiet tal-Partit nhar il-25 ta' Mejju 2013.", "Huwa kiseb 76 fil-mija tal-kunsillieri tal-Partit li vvutaw(668), filwaqt li Claudette Buttigieg kisbet 211 vot.", "Mario De Marco kien ikkonfermat Vi\u010bi Kap tal-Affarijiet tal-Parlament.", "Nhar is-Sibt, 3 ta' \u0120unju 2017, il-Partit Laburista reba\u0127 l-Elezzjonijiet \u0120enerali g\u0127at-tieni darba konsekuttiva b'55% tal-voti, 35,280 vot iktar mill-Partit Nazzjonalista, li \u0121ab 44% tal-voti.", "Nhar it-Tnejn, 5 ta' \u0120unju 2017, il-Kap Simon Busuttil \u0127abbar ir-ri\u017cenja tieg\u0127u minn Kap tal-Partit Nazzjonalista flimkien ma' Mario De Marco u Beppe Fenech Adami li rri\u017cenjaw minn Vi\u010bi-Kapijiet tal-Partit Nazzjonalista.", "Huwa mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Ann imwielda Attard u g\u0127andu tlett itfal: Edward Fenech Adami, Thomas Fenech Adami u Robert Fenech Adami.", "Nhar it-22 t' Lulju 2014 t\u0127abbar li Beppe Fenech Adami kien jinsab imsiefer l-Ingilterra fejn kien qed jing\u0127ata kura medika ur\u0121enti.", "\u0126amest ijiem wara, f'\u017cew\u0121 intervisti li ta lill-\u0121urnali, huwa stess stqarr li kellu kan\u010ber fi spalltu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22468", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22468", "title": "Mario De Marco", "text": ["Mario De Marco", "Mario de Marco (18 t'Ottubru 1965) huwa Membru Parlamentari f'isem il-Partit Nazzjonalista.", "Huwa serva f'bosta irwoli fosthom b\u0127ala Vi\u010bi Kap tal-Partit Nazzjonalista g\u0127all-Affarijiet tal-Parlament.", "Bin l-eks-President u eks Vi\u010bi Prim Ministru Guido de Marco u Violet, huwa beda l-istudji tieg\u0127u fil-Kulle\u0121\u0121 San Alwi\u0121i.", "Huwa ggradwa fil-li\u0121i mill-Universit\u00e0 ta' Malta fl-1998.", "Hu kompla l-istudji tieg\u0127u meta g\u0127amel Masters fil-li\u0121i kummer\u010bjali mal-Universit\u00e0 ta' Cambridge fejn kien \u0121ie nominat b\u0127ala Commonwealth Scholar for Academic Achievement.", "Minbarra dan huwa spe\u010bjalizza fl-istudji dwar id-drittijiet fundamentali tal-bniedem.", "Huwa wkoll lecturer tal-li\u0121i kummer\u010bjali b'enfasi spe\u010bjali fuq il-li\u0121i internazzjonali tan-negozju fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Hu wkoll lecturer f'Universit\u00e0 f'Ruma l-Italja.", "Mario de Marco \u0127adem b\u0127ala konsulent legali b'mod partikolari fuq li\u0121i li tikkon\u010berna il-kummer\u010b internazzjonali.", "Huwa da\u0127al fil-politika b\u0127ala President tal-Kumitat Sezzjonali tal-\u0126amrun, u kien rappre\u017centant tal-ewwel distrett fuq il-Kumitat E\u017cekuttiv tal-PN.", "Ikkontesta l-elezzjoni g\u0127all-ewwel darba b'su\u010b\u010bess fl-2003, u kien elett mill-\u0121did fl-elezzjonijiet tal-2008 u l-2013.", "B\u0127ala deputat Nazzjonalista, fl-ewwel le\u0121islatura tieg\u0127u fil-Parlament kien appuntant b\u0127ala Vi\u010bi Chairman tal-Kumitat Parlamentari tax-Xog\u0127ol tal-Kamra u serva wkoll fuq il-Kumitat parlamentari tal-affarijiet barranin u Ewropej u l-Kumitat g\u0127all-Kontijiet Pubbli\u010bi.", "Wara l-elezzjoni \u0121enerali tal-2008 Lawrence Gonzi \u0127atar lil Mario de Marco Segretarju Parlamentari fl-Uffi\u010b\u010bju tal-Prim Ministru, u fl-2012 de Marco sar Ministru responsabbli mit-Turi\u017cmu, l-Kultura u l-Ambjent.", "Wara l-Elezzjonijiet \u0120enerali 2013, huwa sar il-kelliem tal-Oppo\u017cizzjoni dwar l-Ekonomija, l-Investiment u n-Nego\u017cji \u017c-\u017bg\u0127ar.", "Nhar it-8 ta' Mejju huwa kkontesta l-elezzjoni g\u0127al Kap tal-Partit Nazzjonalista i\u017cda ma kienx elett g\u0127alkemm kien it-tieni l-aktar li \u0121ab voti mill-kunsilliera tal-Partit, 38.5% wara Simon Busuttil li \u0121ab 50.3%.", "Nhar il-25 ta' Mejju huwa kien ikkonfermat Vi\u010bi Kap tal-Affarijiet tal-Parlament.", "Hu ma kienx ikkontestat u kiseb 96% tal-voti tal-kunsilliera (840).", "Nhar it-3 ta' \u0120unju 2017, il-Partit Laburista reba\u0127 l-Elezzjonijiet \u0120enerali g\u0127at-tieni darba konsekuttiva b'55% tal-voti, 35,280 vot iktar mill-Partit Nazzjonalista, li \u0121ab 43.7% tal-voti.", "Nhar il-5 ta' \u0120unju 2017, il-Kap Simon Busuttil \u0127abbar ir-ri\u017cenja tieg\u0127u minn Kap tal-Partit Nazzjonalista flimkien ma' Mario De Marco u Beppe Fenech Adami li rri\u017cenjaw minn Vi\u010bi-Kapijiet.", "Mario de Marco hu mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Sharon u flimkien g\u0127andhom \u017cew\u0121 subien, Andrea De Marco u Luca De Marco."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22469", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22469", "title": "Alexander Cachia Zammit", "text": ["Alexander Cachia Zammit", "It-Tabib Alexander Cachia Zammit, mag\u0127ruf b\u0127ala Sandy, (Bir\u017cebbu\u0121a, 11 ta' Awwissu 1924 - 30 ta' Lulju 2014) kien Ministru g\u0127as-Servizzi So\u010bjali, Xog\u0127ol u Emigrazzjoni bejn l-1962 u l-1966, u Ministru tas-Sa\u0127\u0127a bejn l-1966 u l-1971.", "Fl-1987 huwa n\u0127atar Ambaxxatur ta' Malta g\u0127all-Vatikan.", "Studja l-Li\u010beo u l-Universit\u00e0 Irjali ta' Malta fejn ggradwa b\u0127ala tabib fl-1946.", "G\u0127amel tliet snin fis-servizz pubbliku sakemm beda jipprattika b\u0127ala tabib fil-privat fl-1949 fi\u017c-\u017bejtun.", "Bin Alfred u Helen imwielda Asphar, b\u0127al missieru, huwa g\u0127amel snin twal involut fil-politika fejn ikkontesta l-ewwel elezzjoni tieg\u0127u fl-1955 mal-Partit Nazzjonalista u baqa' ji\u0121i elett sal-elezzjoni tal-1981.", "L-1955 kienet sena kru\u010bjali g\u0127al Malta.", "Il-Perit Dom Mintoff kien qed jipproponi l-Integration b\u0127ala soluzzjoni dejjiema g\u0127al Malta.", "Cachia Zammit, tabib \u017cag\u0127\u017cug\u0127 ta' 31 sena mi\u017c-\u017bejtun, kellu sfida minn \u0120or\u0121 Borg Olivier biex jikkontesta l-elezzjoni \u0121enerali mal-Partit Nazzjonalista.", "George Vella, Ministru tal-Affarijiet Barranin fi Gvernijiet Laburisti u \u017bejtuni, jg\u0127id li \"Fuq medda ta' 32 sena u aktar asso\u010bjat mal-politika, Sandy daq u ra minn kollox.", "Kien \u017cmien meta l-log\u0127ba politika kienet tintlag\u0127ab, biex ng\u0127id hekk, \"aktar bil-goff.\"", "Kien bniedem li seta' g\u0127a\u017cel il-\u0127ajja komda u fa\u010bli, u l-qlig\u0127 tal-flus, imma minflok g\u0127a\u017cel li jikkontribwixxi g\u0127all-\u0121id ts-so\u010bjet\u00e0 u biex jg\u0127in lill-fqir u lill-batut.\"", "Cachia Zammit kien irtira mill-politika fl-1987, u wara serva g\u0127al numru ta' snin b\u0127ala ambaxxatur.", "Huwa kien mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Doris Martin fl-1954, u kellhom \u017cew\u0121 ulied John u Kathryn.", "Ismu jibqa' marbut l-aktar ma\u017c-\u017bejtun fejn qatta' l-parti l-kbira ta' \u0127ajtu.", "Kien ukoll President tal-Banda Beland fi\u017c-\u017bejtun stess.", "Fl-2013 l-awtur Sergio Grech kien ippubblika l-Bijografija ta' Cachia Zammit, intitolata \"It-Tabib Sandy\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22472", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22472", "title": "John Dalli", "text": ["John Dalli", "John Dalli (\u0126al Qormi, 5 ta' Ottubru 1948) kien Kummissarju tal-Unjoni Ewropea g\u0127as-Sa\u0127\u0127a bejn l-2010 u l-2012.", "Kien Ministru fi Gvernijiet immexxija mill-Partit Nazzjonalista bejn l-1990 u l-2010, minbarra bejn l-2004 u l-2008.", "Hu okkupa diversi karigi g\u0127olja fl-amministrazzjoni finanzjarja fil-management f'Malta u Brussel.", "\u0120ie elett g\u0127all-ewwel darba fil-Parlament Malti fl-1987 u kien ma\u0127tur Segretarju Parlamentari responsabbli mill-Industrija.", "F'Mejju 1990 hu in\u0127atar Ministru g\u0127all-Affarijiet Ekonomi\u010bi.", "Fl-1994 kien responsabbli mid-d\u0127ul tal-VAT f'Malta.", "U anke fl-1998 wara l-Gvern Laburista ta' Alfred Sant kien ne\u0127\u0127ieha.", "\u0126adem ukoll biex feta\u0127 l-ewwel \u010aentru g\u0127as-Servizzi Finanzjarji.", "B\u0127ala Ministru, f'le\u0121islaturi differenti, hu kien responsabbli ta' diversi oqsma o\u0127ra fosthom il-Finanzi, l-Industrija, l-Ekonomija u l-Affarijiet Barranin u l-Promozzjoni tal-Investiment.", "Fi Frar 2004, huwa kkontesta g\u0127at-tmexxija tal-Partit Nazzjonalista.", "Huwa \u0121ab 219-il vot li jammontaw g\u0127al 25% tal-Kunsilliera tal-Partit.", "Min-na\u0127a tieg\u0127u Lawrence Gonzi kiseb 508 voti (59%) waqt li Louis Galea kiseb 133 vot (15%).", "F'Lulju 2004 irri\u017cenja minn Ministru l-Affarijiet Barranin u l-Promozzjoni tal-Investiment wara biss tliet xhur g\u0127ax kien akku\u017cat b'korruzzjoni, akku\u017ci li wara kollha waqg\u0127u fil-qorti.", "Huwa g\u0127amel 4 snin b\u0127ala backbencher, kritiku g\u0127all-Partit tieg\u0127u.", "Wara l-elezzjoni ta' Marzu 2008, John Dalli in\u0127atar Ministru tal-Politika So\u010bjali responsabbli wkoll mis-sa\u0127\u0127a, mill-anzjani, mit-ta\u0127ri\u0121 u l-impjiegi, mir-relazzjonijiet industrijali u mid-djar.", "Fid-9 ta' Frar 2010 huwa n\u0127atar Kummissarju tal-Unjoni Ewropea g\u0127as-Sa\u0127\u0127a.", "Nhar is-16 ta' Ottubru 2012 kien im\u0121ieg\u0127el jirri\u017cenja mill-President tal-Kummissjoni Jos\u00e9 Manuel Barroso wara li kien implikat f'ka\u017c ta' korruzzjoni minn kumpanija tat-tabakk.", "Fl-24 ta' Di\u010bembru 2012 Dalli feta\u0127 kaw\u017ca fil-Qorti Ewropea tal-\u0120ustizzja kontra Barroso.", "Fl-14 ta' \u0120unju 2013, wara l-elezzjoni \u0121enerali mirbu\u0127a mill-Partit Laburista, John Dalli kellu laqg\u0127a mal-Prim Ministru Joseph Muscat u ftit wara sar Konsulent g\u0127all-Isptar Mater Dei.", "Hu mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Josette nee' Callus u g\u0127andhom \u017cew\u0121t ulied."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22473", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22473", "title": "Lingwa tas-Sinjali Adamorobe", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Adamorobe", "Lingwa tas-Sinjali Adamorobe (\"AdaSL\", Adamorobe Sign Language) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 6.000 fil Ghana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22475", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22475", "title": "Carmel Attard", "text": ["Carmel Attard", "Carmel Attard (Birkirkara, 20 ta' Novembru 1943 \u2013 16 ta' Di\u010bembru 1994) kien poeta Malti.", "Kien it-tieni wild fost tlieta ta' Emmanuel u Helen imwielda Sacco.", "\u0126a l-edukazzjoni tieg\u0127u l-ewwel g\u0127and is-sorijiet ta' Triq Mnajjar f'Birkirkara, wara mar fl-Iskola Primarja tal-Gvern fl-istess ra\u0127al u spi\u010b\u010ba l-Li\u010beo tal-\u0126amrun.", "Huwa kien jattendi l-Mu\u017cew ta' \u0126al Balzan, g\u0127ax dan kien aktar vi\u010bin id-dar fi Triq Brared mill-qasam tal-Mu\u017cew f'Birkirkara.", "Da\u0127al so\u010bju u g\u0127amel sakemm kellu 24 sena jg\u0127allem id-duttrina.", "Wara li spi\u010b\u010ba mill-iskola, kien g\u0127amel l-e\u017cami u da\u0127al skrivan mas-servizz \u010bivili.", "Kien \u0121ie ppustjat ta\u0127t l-Electricity Board u kien assenjat jaqdi \u0127idmietu f'Birkirkara, r-Rabat, Tas-Sliema, fl-uffi\u010bju prin\u010bipali fil-Blata l-Bajda u finalment fil-Power Station fil-Marsa.", "Carmel kien i\u0127obb \u0127afna l-kitba bil-Malti.", "Kiteb il-poe\u017cija, i\u017cda aktar minn hekk, g\u0127exha.", "L-u\u0121ig\u0127 tal-qalb mhux biss kiteb dwaru, i\u017cda \u0121arrbu wkoll.", "Kien jikteb il-poe\u017cija ming\u0127ajr ma jg\u0127id lil \u0127add.", "Ommu kienet tinduna li qed jikteb mhux g\u0127ax kien jg\u0127idilha hu.", "Fil-qilla tieg\u0127u kontra dak li mhux sewwa, kien isib fil-poe\u017cija qawwa kbira.", "\"Ta\u0127t qillet xemxieti imsawwab fuq \u0121bini l-ilma kiesa\u0127.\"<br> \"Jirtira d-deni lejn il-qurriegha,\"<br> \"u titqiba ta' labr' o\u0127ra forgenina\" <br> \"w minn \u0121o demmi tibda die\u0127la sa\u0127\u0127a \u0121dida.\"", "I\u017cda Carmel qatt ma qata' qalbu.", "Dara d-dinja bil-metodi konformisti tag\u0127ha ming\u0127ajr qatt ma \u0127ass lilu nnifsu parti minnha.", "Qatt ma ried ikun parti mill-qerda ta' l-ambjent u l-in\u0121ustizzja fuq i\u017c-\u017cg\u0127ir.", "Ma\u017c-\u017cmien dara li jekk tkun leali lejn il-Mulej li \u0127alqek u lejn is-sewwa, il-hajja taf tag\u0127tik biss xewk.", "\"Issa li l-pi\u017c indara fuq spallejja\" <br> \"u idejja ma jinstel\u0127ux bil-\u0121bid tal-\u0127abel o\u0127xon.\"", "Il-marda li \u017caret lil Carmel kien imtabba' bi stigma li biha s-so\u010bjet\u00e0 taf tittimbra lill-im\u0121arrbin tag\u0127ha.", "G\u0127ax il-bniedem ma jit\u0127alliex jg\u0127ix kif jixtieq fis-sewwa, ma jit\u0127alliex ifisser dak li ma jaqbilx mieg\u0127u f'dinja li nsej\u0127ulha \u0127ielsa, ma jit\u0127alliex jesprimi t-tqanqil ta' \u0127ajtu jekk mhux konformi ma' dak solitu, u toffri biss soluzzjoni wa\u0127da, il-medi\u010bina.", "\"Li tg\u0127ix mitt vi\u017cjoni\" <br> \"li tmut kull mument f'illuzjoni\" <br> \"mhix \u0127a\u0121a tal-pirmli. \"<br>", "\"Li t\u0127ossok \u0121a tinten bil-moffa \"<br> \"u mewt goffa\" <br> \"mhix \u0127a\u0121a tal-pirmli.\" <br>", "\"Li t\u0127oss mo\u0127\u0127 jixpakka\" <br> \"\u0121o \u0121isem b\u0127al kaxxa\" <br> \"mhix \u0127a\u0121a tal-pirmli. \"", "Ma\u017c-\u017cmien, Carmel \u0127are\u0121 \u017cew\u0121 kotba bl-isem ta' Ta\u0127t Qillet ix-Xemx u Il-Lampara.", "Kien jikteb ukoll xi esejs li dehru fuq xi \u0121urnali lokali.", "\u0126afna aktar xog\u0127ol tieg\u0127u baqa' mhux ippubblikat u kien behsiebu jo\u0127ro\u0121 aktar kotba.", "Kien membru f'diversi g\u0127aqdiet letterarji u fost o\u0127rajn kien membru fil-kumitat tal-Moviment Qawmien Letterarju.", "F'gazzetta Libjana kien deher artiklu dwar il-poe\u017cija tieg\u0127u u anke kellu xog\u0127ol tradott fir-Russu.", "B\u0127ala karattru, Carmel kien bniedem fommu sieket u riservat.", "\u0126afna drabi kien introvert, i\u017cda fil-poe\u017cija qatt ma be\u017ca' jikteb dak li j\u0127oss ming\u0127ajr ebda kantunieri.", "Kien ra\u0121el sensittiv \u0127afna u eccentriku b\u0127al \u0127afna artisti o\u0127rajn.", "Kien pacenzjuz u \u0121entili, i\u017cda meta jara l-in\u0121ustizzja jisbel.", "Kien ra\u0121el li fejn jara min hu fil-b\u017conn, kien jg\u0127in bla ma ja\u0127sibha.", "\u0120ieli sab min abbu\u017ca mill-qalb tajba tieg\u0127u ukoll.", "Minbarra l-kitba, Carmel kien i\u0127obb ukoll ix-xog\u0127ol fit-tafal.", "Bla dubju kien i\u0127obb jaqra \u0127afna u kellu damma ta' kotba dwar letteratura u storja.", "L-istorja ta' Malta kien i\u0127obbha wisq u fost o\u0127rajn kellu anke ktieb illegat f'edizzjoni limitata dwar l-istorja tal-Kon-Katidral ta' San \u0120wann ta' Hannibal Sciclun ffirmat mill-awtur stess.", "Kien i\u0127obb ipin\u0121i wkoll.", "\u0126afna drabi kien ipin\u0121i bil-crayons jew bil-bir\u00f2, b'tali mod li hu u g\u0127addej f'xog\u0127lu, ma seta' qatt i\u0127assar biex jikkore\u0121i.", "Ma kienx ipin\u0121i fuq xi tila jew karta apposta, i\u017cda fuq dak li kien isib, ji\u0121ih \u0127sieb u jittrasformah fuq l-ewwel karta li ti\u0121i f'idu.", "Ftit drabi pin\u0121a bil-kuluri ta\u017c-\u017cejt ukoll.", "Kien dilettant kbir tal-fotografija.", "Nefaq \u0127afna flus f'apparat i\u017cda g\u0127an-negozju qatt ma kien tajjeb.", "\u0126afna xog\u0127ol kien jag\u0127mlu biex jag\u0127mel xi pja\u010bir lil xi \u0127add.", "Kien jixtri wkoll g\u0127amara antika minn xi rkant jew imur jimxi fil-kampanja jew i\u017cur xi knejjes biex jammira l-arti fihom.", "B\u0127ala mu\u017cika kien i\u0127obb dik klassika u l-favorit tieg\u0127u kien Giuseppe Verdi.", "Kellu kollezzjoni kbira ta' diski u kien i\u0127obb jisma' wkoll id-diski popolari ta' \u017cmienu spe\u010bjalment ta' The Beatles.", "Meta kien \u017cg\u0127ir kien jitg\u0127allem il-pjanu u l-vjolin g\u0127and il-mag\u0127ruf Agostino Camilleri, ku\u0121in ta' ommu.", "Kien ammirautur u \u0127abib kbir ta' Frans Baldacchino l-Budaj u \u0121ieli kitiblu sunetti biex jg\u0127annihom.", "Huwa kien involut ukoll fil-Banda Santa Marija ta' \u0126al Balzan.", "L-isport xejn ma kien g\u0127al qalbu.", "Ftit \u0121ranet qabel ma miet, fl-24 ta' Novembru 1994, kien attenda u \u0127a sehem f'kungress dwar l-ilsien Malti li kien organizzat mill-g\u0127aqda tal-Malti ta' l-Universit\u00e0 fil-lukanda Phoenicia.", "Hemmhekk kellu konversazzjoni ma' Dr. Alfred Sant, kollega ta' \u017cmien il-Li\u010beo u kittieb ukoll.", "Carmel \u0127arbixlu xi linji fuq folja u tahielu.", "Dr. Sant kien wasslu lura Birkirkara u wara li Carmel miet xi tliet \u0121imghat wara, Sant kien iddedikalu l-kolonna regolari tieg\u0127u f'It-Tor\u010ba li fiha kien ikkwota l-linji li kien kitiblu ming\u0127ajr l-a\u0127\u0127ar tliet linji.", "Carmel Attard miet nhar is-16 ta' Di\u010bembru 1994 fl-et\u00e0 ta' 51 sena.", "Meta mmut u sieg\u0127a wara t-tbissima tkun g\u0127adha mifruxa fuq il-\u0127emda ta' wi\u010b\u010bi (g\u0127ax nittama li mmut nitbissem) tersaqx lejja bin-niket fuq wi\u010b\u010bek, tersaqx lejja bid-dieqa \u0121o qalbek!", "Ma rridx li tmutli t-tbissima ta' xofftejja g\u0127ax narak imnikket g\u0127at-telfa ta' \u0127abib ... sieg\u0127a wara mewti... g\u0127ax imbag\u0127ad ikun intemm kollox tassew meta fil-jiem tan-niket ninsew kif nitbissmu u kif nilqg\u0127u lil xulxin bil-fer\u0127 \u0121o qlubna minkejja l-hemm li jkeffinna!", "Sena wara li miet kienet ittellg\u0127et wirja ta' xog\u0127lijiet tieg\u0127u, mhux biss dawk miktuba, fl-Isptar Monte Carmeli u g\u0127aliha kienu attendew Dr. Lawrence Gonzi, dak i\u017c-\u017cmien Speaker u Dr. Sant, Kap ta' l-Oppo\u017cizzjoni.", "Fiha kienu \u0121ew murija espressjonijiet diversi kif Carmel kien jo\u0127ro\u0121 \"bi\u010b\u010ba mir-ru\u0127 tas-subkonxju,\" kif kien jg\u0127id huwa stess.", "Mieg\u0127u miet \u0121isem li bata \u0127afna tul \u0127ajtu, i\u017cda \u0127allielna \u0127sus qalbu kontra dinja in\u0121usta.", "U meta te\u0127odha kontra dak li hu stabbilit mill-bniedem mi\u0121nun wara l-flus u l-poter, il-bniedem stess iqisek b\u0127ala \"mhux normali\" u ssir vittma tas-so\u010bjet\u00e0.", "Il-hajja tal-bniedem mhix \u0127afifa.", "U meta tkun idealista, tbati \u0127afna quddiem so\u010bjet\u00e0 mitlufa fit-tlellix fierag\u0127 u ma\u0127kuma mil-lupa tal-konsumizmu.", "Il-\u0127sieb li qieg\u0127ed te\u0127odha kontra dinja s\u0127i\u0127a mimlija bnedmin li g\u0127alkemm jafu li qieg\u0127ed tg\u0127id is-sewwa, xorta ma jridu jibdlu xejn g\u0127ax hekk jaqblilhom, ikiddek u tin\u0127akem minn stigma li ma ta\u010b\u010bettakx fl-istess so\u010bjet\u00e0.", "Il-hajja ta' Carmel Attard kienet mimlija tbatija, u l-protesta \u0127iemda tieg\u0127u \u0127ari\u0121ha fil-poe\u017cija."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22476", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22476", "title": "Doreen Micallef", "text": ["Doreen Micallef", "Doreen Micallef (1 ta' \u0120unju 1949 - 1 ta' Di\u010bembru 2001) kienet kittieba Maltija.", "Hija twieldet il-Furjana, Malta u kienet l-unika bint ta' Gerald Micallef u Giorgina Micallef imwielda Borg.", "Hija \u0127adet l-edukazzjoni tag\u0127ha fl-iskola primarja u sekondarja tal-gvern, il-Furjana fejn g\u0127exet l-ewwel ftit snin ta' \u0127ajjitha.", "Hija ma marritx l-universit\u00e0 i\u017cda kompliet tavvanza l-istudji tag\u0127ha fil-Malti, il-letteratura, l-arti u l-filosofija u mag\u0127ruf li kitbet studju fuq .", "Is-snin sittin kienu epoka li \u0121abet rivoluzzjoni s\u0127i\u0127a fil-\u0127sieb \u0127ieles.", "I\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 ta\u017c-\u017cmien riedu li l-kreattivit\u00e0 tag\u0127hom ma tkunx ma\u0127nuqa mir-ri\u0121idit\u00e0 tradizzjonali u kultant diskriminatorja.", "Madwar id-dinja kien hawn movimenti ribelli li riedu bidla kbira fil-\u0127sieb.", "Kien \u017cmien il-, il- u l-.", "F'pajji\u017cna, dan ir-rinaxximent modern tal-\u0127sieb \u0127e\u0121\u0121e\u0121 lill-kittieba \u017cg\u0127a\u017cag\u0127 li filwaqt li jimir\u0127u f'metodi \u0127ielsa, permezz tal-Moviment Qawmien Letterarju, ikomplu jag\u0127tu spinta lill-ilsien Malti li kien g\u0127adu meqjus minn \u0127afna b\u0127ala sekondarju.", "Fost il-\u0127afna \u017cg\u0127a\u017cag\u0127 kittieba f'dan il-Moviment kien hemm xebba wa\u0127da, Doreen Micallef.", "Il-Moviment Qawmien Letterarju tas-snin sittin \u0121ab taqliba s\u0127i\u0127a fil-letteratura Maltija.", "Mhux il-kittieba stabbiliti kollha a\u010b\u010bettaw din il-bixra \u0121dida.", "Mhux kul\u0127add seta' jni\u017c\u017cilha li poe\u017cija tinkiteb fi stil li mhux tradizzjonali.", "Fi \u017cmien meta l-mara ftit kont issibha f'oqsma pubbli\u010bi, le\u0127en Doreen favur il-vers \u0127ieles kien sinifikanti.", "Doreen kienet l-ewwel poetessa ta' pajji\u017cna li kitbet bil-vers \u0127ieles.", "Kienet ukoll l-unika kittieba mara tal-Moviment Qawmien Letterarju.", "Hija qatt ma ddejqet tkun kontroversjali ladarba kienet konvinta mir-ra\u0121unijiet tag\u0127ha.", "Darba kien hemm lejla letterarja organizzata mill-istess moviment u fost i\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 kienu attendew ukoll poeti stabbiliti b\u0127al \u0120u\u017c\u00e8 Cardona, Anton Buttigieg u \u0120u\u017c\u00e8 Aquilina.", "Deher \u010bar li kien hemm antagoni\u017cmu bejn min kien favur jew kontra l-vers \u0127ieles.", "Micallef tkellmet ukoll u nsistiet favur il-vers \u0127ieles u affrontat lil kull min ma qabilx mag\u0127ha.", "Sa\u0127qet li b\u0127alma kien qieg\u0127ed ji\u0121ri universalment fil-\u0127elsien kemm tal-\u0127sieb kif ukoll tal-mod kif jinkiteb, Malta, b\u0127ala nazzjon parti mid-dinja, kellha dritt ukoll li tg\u0127addi minn din il-bidla.", "Doreen Micallef kienet tikteb dwar il-letteratura fIl-Berqa u fost il-\u0127afna drabi li dehru poe\u017ciji tag\u0127ha ppubblikati f'\u0121urnali jew f'antolo\u0121iji, kienet \u0127ar\u0121et tliet kotba poeti\u010bi li huma \"Fit-Triq ta' l-Empirew\" (1975), \"De Profundis\" (1979) u \"Kyrie\" (1980).", "F'kull wie\u0127ed minn dawn il-kotba dejjem kien hemm da\u0127la analitika minn Oliver Friggieri.", "Kellha wkoll xog\u0127lijiet li \u0121ew ippubblikati fl-Ingilterra u fl-Istati Uniti.", "Kienet tikteb ukoll id-drammi.", "Kienet reb\u0127et l-Istilla tad-Deheb organizzata mir-Rediffusion g\u0127all-aqwa dramm tas-sena tliet darbiet.", "Dawn kienu fis-snin 1969, 1970 u 1973.", "Fl-1972 kienet \u0127ar\u0121et damma ta' sitt drammi bl-isem ta' \"Wi\u010b\u010b imb Wi\u010b\u010b u Drammi O\u0127ra\" (1972).", "G\u0127add ta drammi tag\u0127ha ttellg\u0127u fit-Teatru Manoel jew fuq il-mezzi tax-xandir.", "Kienet kitbet ukoll Maqam li \u0121ie mmu\u017cikat minn Charles Camilleri.", "I\u017cda l-akbar \u0127abib u idolu li kellha fil-qasam teatrali kien Francis Ebejer.", "Meta mietu ommha u missierha, Doreen spi\u010b\u010bat tg\u0127ix wa\u0127edha f'appartament fi Triq Sant Andrija fil-Belt.", "Dan il-fatt kien nikkitha \u0127afna.", "Il-\u0121enituri tag\u0127ha mietu t-tnejn fl-istess xahar ta' Frar:", "\"u dlam u ri\u0127 u kes\u0127a u telf u ba\u0127\u0127 u mrar fi frar \u0127ri\u0121na fid-dlam \"<br> \"u ntlifna \u017cew\u0121 ombri suwed fil-lejl\" <br> \"il-lejl in\u0121azzat u riefnu il-lejl mistmerr tal-kes\u0127a ta frar \" \"\u0127ri\u0121na fid-dlam u \u0127rabna \"<br> \"\u017cew\u0121 ombri suwed fil-lejl osta\u0121\u0121i tal-lejl u s-sikta fil-kes\u0127a,\" <br> \"fir-re\u017c\u0127a tal-lejl qattret demg\u0127a wa\u0127da...\"<br> \"li kitbet storja dmug\u0127\"...<br> \"il-lejla l-kwiekeb jibku\" <br> \"il-lejla re\u0121a frar \"", "Minkejja s-solitudni ta' bniedma introverta g\u0127all-a\u0127\u0127ar, mara li qatt ma kienet fi\u017cikament b'sa\u0127\u0127itha, kienet t\u0127obb tisso\u010bjalizza wkoll, i\u017cda dejjem b'xi su\u0121\u0121ett profond g\u0127ad-diskussjoni u b'sa\u0127\u0127a mentali enormi.", "Kienet bniedma li tistaqsi \u0127afna u kultant i\u0121\u0121ibek fid-dubju jekk hix tag\u0127tik tag\u0127rif jew inkella hix qieg\u0127da tag\u0127mel mistoqsija.", "Is-su\u0121\u0121etti tag\u0127ha kienu dejjem imsa\u0127\u0127in b'argument filosofiku qawwi, l-aktar dwar il-Malti, il-qawwa fil-kelma Maltija u b'mod partikulari l-poe\u017cija.", "G\u0127aliha l-poe\u017cija kienet il-bidu u t-tmiem.", "Kienet tg\u0127id li \"l-poe\u017cija hija r-ru\u0127, u kull bniedem li g\u0127andu ru\u0127 \u0121o fih g\u0127andu wkoll il-poe\u017cija.\"", "Kienet titkellem u ta\u0127seb bi stil pro\u017ca-poetiku.", "Is-sentimentali\u017cmu, ribelljoni, qilla, rabja u determinazzjoni kienet tinsi\u0121hom f'versi poeti\u010bi \u0121o mo\u0127\u0127ha.", "Jekk imbag\u0127ad kienet tkun fil-burdata kienet tiktibhom, jekk le kienet t\u0127allihom itiru mar-ri\u0127.", "Araha dejjem itterraq fis-solitudni tat-toroq tal-Belt Valletta.", "G\u0127exet \u0127ajja fqira, kwieta u umli msejsa fuq it-twemmin tag\u0127ha.", "jien ma nemminx li jien u int u l-bnedmin kollha \u0121ejna mix-xejn g\u0127alxejn...", "Forsi l-akbar \u0127bieb li kellha kienu l-qtates.", "Kienet t\u0127obb lill-annimali kollha, i\u017cda spe\u010bjalment il-qtates.", "Jekk kien ikollha lira kienet tippreferi tibqa' bil-\u0121u\u0127 hi, i\u017cda qatt ma tfalli milli tixtri l-ikel g\u0127al grupp ta' qtates fil-vi\u010binanza ta' fejn kienet tg\u0127ix.", "Doreen kienet tinteressa ru\u0127ha \u0127afna fl-astrolo\u0121ija.", "Kienet taf taqra l-karattru ta' dak li jkun anke skont id-data tat-twelid, spe\u010bjalment f'dik li hi astrolo\u0121ija \u010aini\u017ca.", "Kienet t\u0127obb \u0127afna l-mu\u017cika ta' The Beatles u gruppi o\u0127rajn ta' \u017cmienha.", "Fil-fatt kellha poe\u017cija minnhom li semmietha , isem ta' kanzunetta ta' Lennon/McCartney.", "Illum id-dar fejn kienet tg\u0127ix, 12 Triq Sant' Andrija, il-Belt hija s-sede tal-Akkademja tal-Malti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22477", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22477", "title": "Dun Karm Sant", "text": ["Dun Karm Sant", "Dun Karm Sant (\u0126al Tarxien, 23 ta' Jannar 1921 \u2013 23 ta' Settembru 1992) kien Professur tal-Iskrittura Mqaddsa u \u0127a \u0127sieb it-traduzzjoni tag\u0127ha g\u0127all-Malti biex tkun mifhuma a\u0127jar waqt il-quddies, b'lingwa\u0121\u0121 aktar tal-poplu minn dik tal-Professur Pietru Pawl Saydon.", "Kien wie\u0127ed minn disa' ulied ta' Emmanuel u Madalena mwielda Penza, it-tnejn minn \u0126al Tarxien.", "Erbg\u0127a mill-ulied mietu trabi u Dun Karm kien il-kbir fost dawk li g\u0127exu.", "Missieru Emmanuel kien \u0127addiem it-tarzna i\u017cda kien ukoll ikabbar il-fjuri g\u0127all-bejg\u0127 fil-\u0121nien kbir li kellu wara d-dar fi Triq Santa Marija.", "Huwa g\u0127alhekk li l-familja Sant kienet mag\u0127rufa b\u0127ala \"Tal-Fjuri\".", "It-tfajjel Karmenu \u0127a l-ewwel edukazzjoni tieg\u0127u fl-Iskola Primarja ta' ra\u0127al twelidu.", "Is-Surmast kien jinkwieta li qatt ma kien jarah jilg\u0127ab ma' s\u0127abu u darba sejja\u0127 lil ommu biex jg\u0127idilha li binha, minflok jirrikrea ru\u0127u b\u0127at-tfal l-o\u0127rajn, kien dejjem f'xi rokna bi ktieb f'idu.", "Ta' \u0127dax-il sena mar il-Li\u010beo u seba' snin wara da\u0127al l-Universit\u00e0 jistudja t-Teolo\u0121ija.", "Il-familja tieg\u0127u dejjem baqg\u0127et toqg\u0127od \u0126al Tarxien, i\u017cda matul il-gwerra kienu marru g\u0127al ftit f'\u0126al Qormi.", "I\u017cda hu flimkien ma' \u0127utu riedu jmorru lura fir-ra\u0127al tag\u0127hom, kif fil-fatt g\u0127amlet il-familja kollha.", "Huwa \u0121ie ordnat qassis fl-1946.", "Mill-a\u0127wa Sant kien hemm tliet sa\u010berdoti: Dun Karm, Dun \u0120wann u Toninu li da\u0127al Dumnikan b\u0127ala Patri Umbert u miet sitt xhur biss wara l-ordinazzjoni tieg\u0127u.", "Wara l-ordinazzjoni, Dun Karm kien mar Ruma biex hemm studja l-Iskrittura Mqaddsa fl-Istitut Pontifi\u010bju Bibliku.", "Fl-1961 kompla jispe\u010bjalizza fl-istudji bibblici u tliet snin wara kiseb l-g\u0127ola grad fis-su\u0121\u0121ett.", "Tul i\u017c-\u017cmien li g\u0127adda f'Ruma, kien anke lettur ta' l-Istorja tat-Testment il-Qadim fl-Universit\u00e0 Loyola.", "Fis-sena 1964 kien ma\u0127tur Professur ta' l-Iskrittura Mqaddsa fl-Universit\u00e0 ta' Malta u ssuccieda lill-g\u0127alliem tieg\u0127u Prof. Pietru Pawl Saydon.", "Bejn Sant u Saydon kien hemm \u0127biberija kbira.", "Dun Karm kien \u0121ej u sejjer i\u017c-\u017burrieq g\u0127and Saydon u l-Professur \u017burrieqi kien anke l-parrinu fl-ordinazzjoni ta' Dun \u0120wann, \u0127u Dun Karm.", "Fl-Universit\u00e0, Prof. Sant kien g\u0127amel \u017cmien anke a\u0121ent kap tad-Dipartiment tal-Malti.", "Fl-1969 kien sar Dekan tal-Fakult\u00e0 tat-Teolo\u0121ija.", "Kien e\u017caminatur tal-Iskrittura, l-Ebrajk, Grieg Bibliku u Klassiku, G\u0127arbi u Malti.", "Dun Karm spi\u010b\u010ba mill-Universit\u00e0 meta kien tne\u0127\u0127a s-su\u0121\u0121ett tat-Teolo\u0121ija.", "I\u017cda huwa xorta kompla jg\u0127allem lil dawk li jkunu mexjin lejn is-sa\u010berdozju fis-Seminarju Tal-Virt\u00f9.", "L-im\u0127abba lejn it-tag\u0127lim tal-Bibbja u x-xewqa tieg\u0127u li l-Kotba Mqaddsa jixterdu aktar fost il-poplu Malti kienu kbar u dawn heggewh biex fl-1958 waqqaf l-G\u0127aqda Biblika Maltija.", "Il-Bibbja ta' Saydon, xog\u0127ol monumentali, kienet miktuba b'Malti safi u kien je\u0127tie\u0121 li tinkiteb ver\u017cjoni \u0121dida b'lingwa\u0121\u0121 aktar popolari g\u0127all-quddies.", "Dun Karm da\u0127al g\u0127al din il-bi\u010b\u010ba xog\u0127ol fl-1966 bil-g\u0127ajnuna ta' kummissjoni ta' tradutturi spe\u010bjalisti ta\u0127t il-presidenza tieg\u0127u.", "Din it-traduzzjoni kellha ssir mill-Ebrajk u l-Grieg, \u0127adet 15-il sena s\u0127a\u0127 u \u0121iet ippublikata f'volum wie\u0127ed fl-1984.", "Min\u0127abba r-rabta tieg\u0127u mal-istudju tal-Bibbja u l-fatt li kien membru f'\u0127afna g\u0127aqdiet internazzjonali dwar l-Iskrittura, Dun Karm kellu \u0127afna \u0127bieb barranin li kienu g\u0127addejjin fi studji b\u0127alu.", "Kienu ji\u0121u \u0127afna skulari barranin i\u017curuh u hu kien je\u0127odhom jaraw il-g\u017cejjer u l-grotta ta' San Pawl, \u017cew\u0121 postijiet lokali marbuta mal-Kotba Mqaddsa.", "Huwa qaleb g\u0127all-Malti \u017cew\u0121 en\u010bikliki li huma r-Rerum Novarum u Quadrogesimo Anno.", "Kiteb ukoll dwar it-Testment il-Qadim skond Ewsebju ta' Cesarea, dwar il-perspettiva biblika ta' l-ambjent naturali, dwar l-istorja ta' traduzzjonijiet biblici g\u0127all-Malti qabel il-ver\u017cjoni tieg\u0127u, u \u0127afna dwar il-hajja tal-Madonna.", "Infatti kien qaleb g\u0127al ilsienna Innu Liturgiku Bizantin lill-Madonna ta' Akathistos li kien ippubblikat f'Ruma fl-1990 u fih, fil-qari tat-test ori\u0121inali, kien g\u0127enu sa\u010berdot tar-rit Grieg Papas Giorgio Mifsud.", "Dun Karm ta kontribut kbir b'risq l-ilsien Malti.", "Huwa kien membru fl-g\u0127aqda tal-Malti (Universit\u00e0) u fl-Akkademja tal-Malti.", "Kiteb studji dwar persona\u0121\u0121i ewlenin fil-mixja tal-lingwa Maltija b\u0127alma huma Mikiel Anton Vassalli, \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi u Dun Karm Psaila.", "G\u0127alkemm Dun Karm Sant dejjem baqa' sa\u010berdot fil-Parro\u010b\u010ba ta' \u0126al Tarxien, ix-xog\u0127ol kbir li kellu ftit kien i\u0127allilu \u0127in g\u0127al \u0127idma parrokkjali.", "Huwa kien, i\u017cda Kappillan tas-sorijiet tal-karit\u00e0 fl-istess ra\u0127al u kien iqaddes g\u0127andhom kuljum.", "Kien e\u017caminatur tal-kleru fil-Kurja ta' l-Ar\u010bisqof u fl-1969 \u0121ie ma\u0127tur kappillan tal-Qdusija Tieg\u0127u Pap\u00e0 Pawlu VI bit-titlu ta' Monsinjur.", "Huwa waqqaf il-Grupp Ekumeniku u sar Kanonku tal-Katidral fl-1977.", "B\u0127ala karattru, Dun Karm kellu dehra ta' wie\u0127ed imkabbar, i\u017cda kif tkellmu tinduna kemm tkun mort imqarraq u kien i\u0127obb ikellem lil kul\u0127add.", "Kien bniedem pacenzjuz u jekk jinduna li te\u0127tie\u0121 xi \u0127a\u0121a jara kif jag\u0127mel u jg\u0127inek.", "Kien i\u0127obb jirrakkonta u jg\u0127allem, u kien \u010bajtier ukoll.", "Kien i\u0127obb imur xi passi\u0121\u0121ata, i\u017cda aktar kont issibu fl-istudju tieg\u0127u jaqra, jg\u0127allem jew jiddiskuti s-su\u0121\u0121etti tieg\u0127u.", "B\u0127ala mu\u017cika kien i\u0127obb dik sagra spe\u010bjalment il-Gregorjan u g\u0127anjiet lill-\u0126allieq f'diversi ilsna.", "Huwa dam ma beda jsuq sa meta kellu 'l fuq minn 50 sena, u g\u0127alkemm tg\u0127allem kbir, kien xtara Volkswagen u biha kien imur kullimkien.", "Dun Karm Sant miet nhar it-23 ta' Settembru 1992 fl-et\u00e0 ta' 71 sena.", "G\u0127alih \u0121ew imsemmija skola u triq f'\u0126al Tarxien."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22478", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22478", "title": "\u0120ann Piet Fran\u0121isk De Soldanis", "text": ["\u0120ann Piet Fran\u0121isk De Soldanis", "\u0120ann Piet Fran\u0121isk De Soldanis (Rabat, 31 ta' Ottubru 1712 - 30 ta' Jannar 1770) kien lingwista, storiku u studju\u017c tal-ilsien Malti.", "Kien bniedem g\u0127aref u ta' kultura vasta mhux biss jekk inqabbluh ma' studju\u017ci o\u0127ra fil-g\u017cejjer Maltin imma wkoll jekk inpo\u0121\u0121uh fil-kuntest Ewropew.", "Ta' sbatax-il sena la\u0127aq kanonku tal-Knisja Kolle\u0121\u0121jata ta' G\u0127awdex sa\u0127ansitra qabel ordnat sa\u010berdot, skont ma' kiteb \u0120u\u017c\u00e8 Cassar Pullicino.", "Kien studja l-Latin u lingwi o\u0127ra f'Malta kif ukoll il-filosofija u t-teolo\u0121ija fil-Kulle\u0121\u0121 \u0120i\u017cwita tal-Belt Valletta.", "Kiseb ukoll il-lawrja fil-li\u0121i mill-Universit\u00e0 ta' Padova.", "Kien imsie\u0127eb f'mill-anqas erba' akkademji Taljani u kien jikkorrispondi regolarment mal-imsie\u0127ba l-o\u0127ra.", "De Soldanis, g\u0127aldaqstant, ma kienx studju\u017c i\u017colat intellettwalment f'G\u0127awdex jew fl-ar\u010bipelagu Malti.", "Kien tassew studju\u017c kosmopolita li kien jaf sew fuq il-kurrenti ta' studju fl-Ewropa u kien mid\u0127la tax-xog\u0127ol ta' studju\u017ci barranin li w\u0127ud minnhom kien iltaqa' mag\u0127hom personalment meta kien isiefer.", "Kien ukoll mid\u0127la ta' g\u0127orrief Maltin o\u0127rajn b\u0127al ma kien, Ignazio Saverio Mifsud.", "M'hemmx dubju li kien stmat ferm minn filolo\u0121i, letterati u ri\u010berkaturi barranin li kienu rrikonoxxew g\u0127erfu u l-\u0127ila tieg\u0127u fir-ri\u010berka skont in-normi ta' dak i\u017c-\u017cmien.", "B\u0127all-veri g\u0127orrief, De Soldanis ma kienx jiddejjaq jg\u0127in lil \u0127addie\u0127or biex iwessa' l-orizzonti tieg\u0127u u dan jidher mill-fatt li kien jislef kotba tieg\u0127u lil studju\u017ci o\u0127ra.", "Fi ftit kliem, De Soldanis kien studju\u017c modern f'\u0127afna aspetti, mo\u0127\u0127u miftu\u0127 u \u0127erqan li jag\u0127mel tiftix fuq oqsma differenti tal-g\u0127erf filwaqt li kien dejjem lest jaqsam dak li jaf ma' \u0127addie\u0127or.", "Ir-reputazzjoni tajba ta' De Soldanis kienet mag\u0127rufa f'pajji\u017cna \u2013 in\u0127atar l-ewwel bibljotekarju fl-1763 \u2013 u nota dwaru dda\u0127\u0127let mill-Konti Giovannantonio Ciantar fil-ktieb monumentali tieg\u0127u Malta Illustrata li \u0127are\u0121 fl-1780, g\u0127axar snin wara l-mewt ta' De Soldanis.", "De Soldanis kien minn tal-ewwel fl-istudju metodiku tal-Malti.", "Fost ix-xog\u0127lijiet ewlenin tieg\u0127u, miktub waqt li kien Ruma, insibu grammatika tal-Malti msej\u0127a fil-qosor \"Della Lingua Punica presentemente usata da' Maltesi...\" li \u0121iet ippubblikata fl-1750.", "De Soldanis kien iqis il-Malti b\u0127ala lingwa mnissla direttament mill-Puniku, fdal tal-ilsien li kienu jitkellmu l-Feni\u010bi u l-Karta\u0121ini\u017ci li dak i\u017c-\u017cmien kien ma\u0127sub li kienu l-ewwel nies li g\u0127exu f'Malta.", "Biex isostni t-te\u017ci tieg\u0127u, De Soldanis jistrie\u0127, fost \u0127wejje\u0121 o\u0127ra, fuq l-asserzjoni li l-Maltin setg\u0127u jifhmu l-kliem Puniku fid-dramm ta' Plautus Hanno.", "De Soldanis ma kienx wa\u0127du li g\u0127amel dan l-i\u017cball.", "Ironikament, jidher li ori\u0121inarjament, kien aktar tal-fehma li l-Malti g\u0127andu nisel G\u0127arbi imma mbag\u0127ad bidel fehmtu anki jekk studju\u017ci o\u0127ra barranin ta' nofs is-seklu tmintax kienu g\u0127arfu n-nisel G\u0127arbi ta' lsienna.", "De Soldanis kien ukoll tal-fehma li l-Malti seta' jg\u0127in fl-istudju tal-Etrusku, idea xi ftit fantastika g\u0127al \u017cmienna \u2013 l-Etrusku mhux relatat ma' lingwi o\u0127ra u g\u0127adu xi ftit misterju\u017c anki llum.", "B'danakollu, lanqas f'dan l-i\u017cball ma kien wa\u0127du De Soldanis g\u0127aliex kien hemm studju\u017ci o\u0127ra li kienu jispekolaw xi konnessjoni bejn l-Etrusku u l-ilsna Semiti\u010bi, idea li \u0121iet skartata biss lejn l-a\u0127\u0127ar tas-seklu dsatax.", "De Soldanis kellu skop pre\u010bi\u017c fil-kitba ta' din il-grammatika u tad-dizzjunarju tieg\u0127u u dan kien illi permezz tag\u0127hom ipo\u0121\u0121i l-Malti fuq l-istess livell ta' lingwi o\u0127ra li kellhom alfabett a\u010b\u010bettat u uniformi, kif ukoll dizzjunarju, u b'hekk setg\u0127u ji\u0121u apprezzati.", "G\u0127al De Soldanis, l-ilsien Malti kien wirt imprezzabbli tal-poplu Malti u g\u0127elm tal-identit\u00e0 Maltija.", "Fil-kitba ta' din il-grammatika, De Soldanis wera \u0121udizzju tajjeb \u0127afna meta, wara li kkonsulta lingwisti fl-Universit\u00e0 La Sapienza ta' Ruma, ippropona u u\u017ca karattri tal-alfabett Latin biex jikteb il-Malti u, g\u0127aldaqstant, nistg\u0127u ng\u0127idu li kien prekursur tal-u\u017cu tal-alfabett Latin li nu\u017caw illum.", "Kontrarjament, Mikiel Anton Vassalli kien g\u0127al xi \u017cmien \u0127are\u0121 b'alfabett b'karattri m\u0127allta li qatt ma qabad art g\u0127ax ma kienx prattiku.", "De Soldanis jistqarr li l-alfabett tieg\u0127u kien \u0121ie apprezzat minn studju\u017ci barranin.", "B\u0127al Vassalli warajh, De Soldanis jilmenta u jikkritika l-Malti m\u0127allat, anzi hu jsejja\u0127lu \"ippastardjat\", li kienu jitkellmu xi nies tal-Belt billi jitaljanizzaw il-Malti kemm fil-vokabolarju u kemm fil-pronunzja.", "Naturalment, illum in\u0127arsu lejn din l-idea xi ftit romantika b'ottika differenti.", "Il-lingwi huma \u0127a\u0121a \u0127ajja u je\u017cistu f'so\u010bjet\u00e0 li tevolvi kontinwament.", "Illum, aktar milli ninsistu fuq il-purit\u00e0 xi ftit mitika tal-lingwa, g\u0127andna ninsistu aktar fuq l-u\u017cu ta' Malti korrett \u2013 korrett f'dik li hi grammatika u f'dawk li huma idjoma u vokabolarju kemm jekk huma ta' nisel G\u0127arbi u kemm jekk le.", "De Soldanis kiteb numru \u0121mielu ta' xog\u0127lijiet li qatt ma \u0121ew ippubblikati.", "Importanti \u0127afna fost dawn insibu dizzjunarju f'erba' volumi manuskritti msejja\u0127 \"Damma tal-Kliem Karta\u0121ini\u017c imxerred fil-fomm tal-Maltin u G\u0127awdxin\".", "Dan hu wie\u0127ed mill-ewwel dizzjunarji tal-Malti li qatt \u0121ew ikkompilati u juri sforz serju sabiex jinkiteb dizzjunarju komplut aktar minn sempli\u010bi lista ta' kliem imfisser bit-Taljan jew lingwa o\u0127ra.", "F'dan is-sens, huwa wkoll l-eqdem li wasal g\u0127andna.", "Dan il-manuskritt konservat fil-Bibljoteka Nazzjonali \u0121ie studjat sewwa u kien is-su\u0121\u0121ett ta' te\u017cijiet ta' livell g\u0127oli fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Kien ukoll \u0121ie mifli sew minn Vassalli hu u ja\u0127dem fuq id-dizzjunarju tieg\u0127u.", "Kien xog\u0127ol li \u0127a \u0127afna \u017cmien lil De Soldanis biex kitbu u jixhed kemm kien prolifiku u attent fil-\u0127idma tieg\u0127u u kemm kellu interessi varji.", "Fil-kitba tad-Damma, De Soldanis wera atte\u0121\u0121jament modern fis-sens li da\u0127\u0127al il-kliem kollu u\u017cat fi \u017cmienu ming\u0127ajr ma eskluda, kif g\u0127amel Vassalli warajh, kliem li kien jidhirlu li huwa estranju g\u0127all-Malti min\u0127abba l-argument tal-puri\u017cmu lingwistiku.", "Hu u jag\u0127ti t-tifsir tal-kliem Malti, De Soldanis jikteb dwar su\u0121\u0121etti b\u0127al drawwiet so\u010bjali u folkloristi\u010bi.", "Ng\u0127idu a\u0127na, ta\u0127t il-kelma qarcilla, De Soldanis jag\u0127ti tag\u0127rif dwar drawwa antika li kienet g\u0127adha \u0127ajja fi \u017cmienu \u2013 din kienet li fil-karnival kien ikun hemm xi \u0127add jag\u0127milha ta' nutar u kien jieqaf f'kull kantuniera u jag\u0127mel ta' bir-ru\u0127u jaqra kuntratt matrimonjali miktub forma ta' taqbila mimlija \u010bajt u umori\u017cmu.", "De Soldanis \u0127allielna wkoll djalogi \u0127elwin u naturali bil-Malti.", "Dawn id-djalogi bejn persuni Maltin jew G\u0127awdxin ta' klassijiet so\u010bjali differenti jixhdu l-Malti kif kien mitkellem fis-seklu tmintax u, g\u0127alkemm fihom xi kliem li llum huwa rari, fil-bi\u010b\u010ba l-kbira jinftehmu sewwa mill-Maltin tal-lum.", "Fihom insiru nafu aspetti differenti tal-\u0127ajja so\u010bjali u ekonomika Maltija tas-seklu tmintax u kif kienu jit\u0127addtu bejniethom il-Maltin, kemm dawk tal-ir\u0127ula u kemm dawk tal-ibliet.", "De Soldanis \u0121abar ukoll ftit anqas minn erba' mitt proverbju u g\u0127idut ie\u0127or li kienu kurrenti fi \u017cmienu.", "Dan ix-xog\u0127ol g\u0127adu manuskritt.", "Minkejja s-safar tieg\u0127u u l-kuntatti internazzjonali li kellu, De Soldanis kien i\u0127obb lil G\u0127awdex u ried illi jag\u0127mel dak li kien g\u0127amel g\u0127al Malta seklu qablu \u0120an Fran\u0121isk Abela fl-1647 bil-famu\u017ca Della Descrittione di Malta.", "De Soldanis, g\u0127alhekk, kiteb Il Gozo antico-moderno li fih kiteb dwar it-toponomija ta' G\u0127awdex, l-istorja tal-Kolle\u0121\u0121jata u knejjes o\u0127ra, il-\u0121rajja ta' ordnijiet reli\u0121ju\u017ci, kif ukoll fuq drawwiet u aspetti folkloristi\u010bi u so\u010bjali tal-\u0127ajja G\u0127awdxija.", "Ittanta wkoll jikteb l-istorja tal-g\u017cira tieg\u0127u mill-ibg\u0127ad \u017cminijiet kif kienu jimma\u0121inaw fi \u017cmienu -- \u017cmien il-\u0121ganti li bnew it-tempji megaliti\u010bi \u2013 u wasal sa\u017c-\u017cminijiet tal-\u0127akma tal-Ordni ta' San \u0120wann li ta\u0127tha g\u0127ex \u0127ajtu kollha.", "De Soldanis kien mixg\u0127ul bl-im\u0127abba g\u0127al art twelidu u bla dubju kien patrijott.", "Mit-tmienja u \u0127amsin sena li g\u0127ex, De Soldanis g\u0127ex tlieta u tletin minnhom ta\u0127t is-saltna twila u despotika tal-Granmastru Emanuel Pinto de Fonseca li kien aktarx iqis lilu nnifsu b\u0127ala monarka assolut fil-vena tal-monarki Fran\u010bi\u017ci ta' \u017cmienu.", "F'wa\u0127da mill-kitbiet tieg\u0127u De Soldanis fisser ideat li kienu jixhdu x-xewqa g\u0127al tibdil politiku f'Malta, tant li l-Inkwi\u017citur, allarma lis-Segretarju tal-Istat tas-Santa Sede li De Soldanis ried ida\u0127\u0127al repubblika minflok is-saltna awtokratika ta' Pinto.", "Il-Granmastru g\u0127ajjar lil De Soldanis \"insolenti u vili\" u rrapportah lill-Papa: De Soldanis spi\u010b\u010ba interrogat Ruma u ordnat jag\u0127mel apolo\u0121ija lill-Granmastru.", "De Soldanis ma kienx biss studju\u017c akkademiku imma wkoll patrijott li kien xorob mill-g\u0127ajn tal-illumini\u017cmu u xtaq jara riformi so\u010bjali fl-edukazzjoni u eman\u010bipazzjoni politika akbar imma forsi ma \u017cviluppax il-\u0127sieb politiku tieg\u0127u bi\u017c\u017cejjed li jindirizza lill-poplu Malti b\u0127ala \"nazzjon\".", "Dan g\u0127amlu Vassalli li kien i\u017cg\u0127ar minn De Soldanis b'medda ta' \u017cew\u0121 \u0121enerazzjonijiet u seta' forsi jixtarr a\u0127jar l-ideat illuministi mxerrda aktar mir-rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca li \u0121rat wara l-mewt ta' De Soldanis.", "\u0120u\u017c\u00e8 Cassar Pullicino kien fost tal-ewwel li tana bijografija fil-qosor u wara \u0121ew ippubblikati diversi artikli u saru mill-anqas tliet te\u017cijiet fuq aspetti diversi tal-opra ta' De Soldanis.", "Fis-sena 2010, \u0121iet stampata \u0127ar\u0121a spe\u010bjali tal-Journal of Maltese Studies iddedikata kollha g\u0127al essays fuq De Soldanis.", "Hemm ukoll skejjel imsemmija g\u0127alih.", "Jidher li hemm qbil fost l-istudju\u017ci li l-figura ta' De Soldanis jist\u0127oqqilha ting\u0127ata aktar importanza milli kienet ting\u0127ata fl-img\u0127oddi.", "Hu veru li l-istudji lingwisti\u010bi ta' De Soldanis ing\u0127ataw g\u0127arfien mist\u0127oqq imma hu veru wkoll li l-istatura kbira ta' dak il-patrijott u studju\u017c mill-aqwa \u2013 Mikiel Anton Vassalli \u2013 tfiet xi ftit l-importanza ta' De Soldanis.", "Illum jidher li dan qed ji\u0121i irrimedjat u De Soldanis qed jing\u0127ata aktar il-\u0121ie\u0127 li jist\u0127oqqlu.", "Vassalli twieled sitt snin qabel il-mewt ta' De Soldanis imma dan tal-a\u0127\u0127ar wera t-triq u nebba\u0127 lil Vassalli fl-istudji lingwisti\u010bi.", "Vassalli, sakemm g\u0127araf a\u0127jar l-g\u0127eruq mill-G\u0127arbi fl-ilsien Malti, kien tal-fehma, b\u0127al De Soldanis, li l-ori\u0121ini tal-Malti huwa l-Puniku."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22479", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22479", "title": "Napuljun Tagliaferro", "text": ["Napuljun Tagliaferro", "Napuljun Tagliaferro (1843, il-Birgu - 3 ta' Ottubru 1915) kien matematiku, arkeologu u awtur ta' kotba dwar l-ilsien Malti.", "Napuljun Tagliaferro kien matematiku brillanti (fil-bidu kien is-Sorbonne ta' Pari\u0121i) li r-ri\u010berka tieg\u0127u wasslet g\u0127al g\u0127add ta' pubblikazzjonijiet importanti fit-teorija tan-numri traxxendenti u ppre\u017centa bosta artikli f'konferenzi internazzjonali (pere\u017cempju Pari\u0121i 1878).", "Ikkontribwixxa f'bosta oqsma skolasti\u010bi o\u0127ra, fosthom l-Arkeolo\u0121ija, ix-Xjenzi Naturali u l-ilsien Malti.", "G\u0127amel xi \u017cmien b\u0127ala Direttur tal-Edukazzjoni.", "Inkora\u0121\u0121ixxa lil bosta kittieba \u017cg\u0127a\u017cag\u0127 li jiktbu bil-Malti, fosthom lil Patri Anastasju Cuschieri.", "Infatti fl-4 ta' Novembru , 1915 dan g\u0127amel ta\u0127dita fl-aula magna tal-universit\u00e0 ad unur ta' Tagliaferro.", "Din dehret fid-\"Daily Malta Chronicle\" b\u0127ala \"In Morte di Napoleone Tagliaferro\"", "Kiteb l-istudju lingwistiku \"L'Elemento Neo-Latino nel Lessico Maltese\", biex jikkumbatti t-tendenzi puristi\u010bi.", "Fl-1897 in\u0127atar rettur tal-Universit\u00e0 ta' Malta fejn qasam il-Fakult\u00e0 tal-Arti, li sa dak i\u017c-\u017cmien kienet mag\u0127rufa b\u0127al l-Fakult\u00e0 tal-Letteratura u x-Xjenza f'\u017cew\u0121 oqsma ta' studju separati - arti u xjenza.", "Dam rettur sal-1904."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22480", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22480", "title": "\u0120or\u0121 Zammit", "text": ["\u0120or\u0121 Zammit", "\u0120or\u0121 Zammit (\u0126al Qormi, 17 ta' Marzu 1908 - 21 ta' Lulju 1990) kien avukat, poeta u awtur Malti.", "Bin \u0120or\u0121 Zammit u Ludkarda mwielda Muscat, fi \u010bkunitu attenda l-iskola tas-Sorijiet Agostinjani ta' \u0126al Qormi u wara attenda l-iskola primarja tal-gvern f'ra\u0127al twelidu.", "L-edukazzjoni sekondarja tieg\u0127u bdieha fil-kulle\u0121\u0121 ta' Flores u fis-St.Paul's School minn fejn l-ewwel g\u0127adda g\u0127al-Li\u010beo u mbag\u0127ad kompla fil-Kulle\u0121\u0121 San Alwi\u0121i f'Birkirkara.", "Wara l-matrikola kompla jistudja fl-Universit\u00e0 Rjali ta' Malta.", "Billi \u0127ass il-vokazzjoni biex isir qassis mar Ruma biex ikompli jistudja fl-Universit\u00e0 Gregorjana.", "Aktar tard telaq il-kors tas-sa\u010berdozju u sar avukat.", "Kien ukoll g\u0127alliem tal-Ingli\u017c, it-Taljan u l-Latin fil-Li\u010beo.", "G\u0127allem ukoll il-letteratura u t-Taljan fis-Seminarji, kemm ta' Malta kif ukoll ta' G\u0127awdex, fil-Kulle\u0121\u0121 ta' San Alwi\u0121i u kien ukoll lecturer tal-Malti fl-Universit\u00e0 Rjali ta' Malta.", "Barra minn hekk g\u0127amel g\u0127add kbir ta' konferenzi bl-Ingli\u017c u bit-Taljan fl-Universit\u00e0, fil-British Institute u fis-Seminarji.", "Fi \u017cmien it-Tieni Gwerra Dinjija, g\u0127amel xi \u017cmien ja\u0127dem b\u0127ala Spettur tal-Pulizija.", "Kiteb g\u0127add kbir ta' poe\u017ciji bil-Malti, bl-Ingli\u017c u bit-Taljan.", "Kiteb ukoll rumanz u novelli \u2013 l-aktar \u017cew\u0121 persona\u0121\u0121i mag\u0127rufa tieg\u0127u huma Wenzu u Ro\u017ci u l-praspar marbutin ma' \u0127ajjithom u ma' dawk ta' madwarhom.", "\u0120or\u0121 Zammit jitqies b\u0127ala poeta tradizzjonali u wie\u0127ed mill-poeti romanti\u010bi Maltin.", "Fost ix-xog\u0127lijiet li ppubblika nsibu Lyrical Moments (\u0121abra ta' poe\u017ciji bl-Ingli\u017c) kif ukoll Adrifts, Wenzu u Ro\u017ci u \u0127rejjef O\u0127ra, Mela Darba... (novelli mqassra f'\u017cew\u0121 kotba), Fuq \u0120wiena\u0127 il-G\u0127ana (l-ewwel \u0121abra ta' poe\u017ciji bil-Malti), Ix-Xhud li ma Deherx (rumanz bi sfond storiku).", "Matul il-karriera tieg\u0127u, kellu diversi karigi importanti, ng\u0127idu a\u0127na b\u0127ala President tal-Partit tal-\u0126addiema Nsara, President tal-Kunsill Mediku u kien ukoll membru fil-Kunsill tal-Akkademja tal-Malti.", "Kien ipitter bi\u017c-\u017cejt u bl-akkwarell u jiddisinja bil-pinna, jimmudella bit-tafal u ja\u0127dem i\u010b-\u010beramika.\u2013 Huwa stess kien stqarr li kien i\u0127ossu l-aktar fer\u0127an meta kien jintasab xi mkien g\u0127all-kwiet fil-kampanja u joqg\u0127od ipin\u0121i.", "Huwa kien mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Carmelina Cuschieri u kellhom \u017cew\u0121t ibniet: Celine u Marquita."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22481", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22481", "title": "Arnold Cassola", "text": ["Arnold Cassola", "Arnold Cassola (Sliema, 21 ta' Novembru 1953) huwa politiku Malti, membru tal-partit tal-Alternattiva Demokratika u professor asso\u010bjat tal-Letteratura Komparata fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "G\u0127allem fl-Universit\u00e0 ta' Katanja (1981\u201383) u \"La Sapienza\" ta' Ruma (1983\u201388).", "Fl-1999 \u0121ie elett Segretarju \u0120enerali tal-Partit A\u0127dar Ewropew.", "Bejn l-2008 u l-2009, u l-2013 u l-2017 kien \u010bermen tal-Alternattiva Demokratika.", "Fl-2004, il-Partit ippre\u017centah b\u0127ala kandidat g\u0127all-Parlament Ewropew fejn kiseb ri\u017cultat tajjeb ta' 9.3% tal-ewwel preferenzi.", "Dan i\u017cda ma kienx bi\u017c\u017cejjed biex ji\u0121i elett b\u0127ala Membru tal-Parlament Ewropew.", "Serva ukoll g\u0127al xi \u017cmien b\u0127ala Membru Parlamentari fil-Kamra tad-Deputati mal-Verdi.", "Fl-2003 \u0121ie onorat mir-Repubblika Taljana bl-unur \"Cavaliere della Repubblica Italiana\" g\u0127all-\u0127idma kulturali u r-relazzjonijiet bejn l-Italja u Malta.", "Huwa awtur ta' diversi kotba fuq l-istorja, l-letteratura u l-kultura Maltija kif ukoll kotba fuq il-politika ekolo\u0121ista f'Malta u fl-Ewropa, flimkien ma' diversi artikli akkademi\u010bi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22482", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22482", "title": "Mary Haber", "text": ["Mary Haber", "Mary Haber (L-Isla, 24 ta' Frar 1933) hija kittieba Maltija.", "Bint Peter Endrich u \u0120ovanna mwielda Mizzi, hija studjat fl-iskejjel tas-sorijiet Fran\u0121iskani u tal-gvern tal-Isla, fl-iskejjel ta' San \u0120iljan u tas-Sacred Heart.", "G\u0127al xi \u017cmien kienet so\u010bja tal-Mu\u017cew.", "Fis-16 ta' Lulju 1959, Mary \u017c\u017cewget lil Anton Haber mix-Xewkija u kellhom tliet ulied.", "Haber hija esponenta ewlenija tal-letteratura reli\u0121ju\u017ca Maltija, fejn jispikka \u0127afna l-element Marjan fil-kitbiet tag\u0127ha.", "Haber bdiet tikteb sa minn et\u00e0 \u010bkejkna, ta' tmien snin.", "Bdiet tikteb novelli, sa\u0121\u0121i, poe\u017ciji u kitbiet o\u0127ra.", "Fost il-kotba tag\u0127ha jinkludu:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22483", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22483", "title": "Strada Stretta", "text": ["Strada Stretta", "Strada Stretta hija triq dejqa fil-Belt Valletta mag\u0127rufa g\u0127an-numru kbir ta' \u0127wienet tax-xorb, swali tal-mu\u017cika u prostituzzjoni.", "Din it-triq kienet \u010bentru ta' divertiment g\u0127all-ba\u0127rin u s-suldati barranin li kienu jin\u017clu Malta meta din kienet ba\u017ci militari Ingli\u017ca u iktar tard tan-NATO.", "It-tmiem ta' din it-triq b\u0127ala \u010bentru ta' divertiment twettaq meta tne\u0127\u0127iet il-ba\u017ci militari mill-g\u017cejjer fis-sena 1979.", "Dan il-laqam ing\u0127ata lil din it-triq, g\u0127all-fatt li fi \u017cmien l-Ordni ta' San \u0120wann, spiss kien ikun organizzat spontanjament xi dwell bejn xi \u017cew\u0121 kavallieri sfidanti.", "Dan id-dwell kien normalment isir fuq xi mara.", "F'dan id-dwell, \u0121ieli \u0127allew ukoll \u0127ajjithom.", "Sa ftit qabel it-Tieni Gwerra Dinjija (1939-1945), wie\u0127ed kien g\u0127ad jista' jara xi slaleb imnaqqxin mal-\u0127itan li jfakkru n-nies maqtula.", "Din it-triq kienet mag\u0127rufa ukoll g\u0127all-prostituzzjoni fi \u017cmien l-Ordni tal-Kavallieri, tant li kienu l-istess Kavallieri li mhux 'il bog\u0127od bnew orfanatrofju, li baqa' mag\u0127ruf b\u0127ala l-Orfanatrofju tal-Prostituti.", "Dan il-post kien fejn illum isiru l-e\u017camijiet fuq Sant'Iermu.", "Dan il-post kien jospita fih lil dawk il-prostituti li kienu jkunu kibru fl-et\u00e0 u sa\u0127ansitra tfal ille\u0121ittimi.", "Xi ulied ta' kavallieri kienu jing\u0127ataw il-kunjom Spiteri, korruzzjoni tal-kelma Ospitalieri, li kienet wa\u0127da mill-kelmiet li tiddeskrivi lill-Ordni tal-Kavallieri nnifisha.", "Il-prostituzzjoni sa\u0127ansitra baqg\u0127et g\u0127addejja rampanti fi \u017cmien il-\u0127akma Fran\u010bi\u017ca.", "Il-Fran\u010bi\u017ci baqg\u0127u j\u017commu din it-triq g\u0127all-istess skop.", "Il-\u0127wienet tal-prostituzzjoni kienu mhux biss mag\u0127rufa, imma kienu wkoll imfittxija.", "Fis-seklu g\u0127oxrin, per e\u017cempju, wie\u0127ed mill-pijunieri ta' dan it-tip ta' \u0127wienet tal-prostituzzjoni kien Ta' Palmier.", "Dawn in-nies taw kontribut g\u0127all-fama, tajba jew \u0127a\u017cina, li din it-triq akkwistat, kabbret u \u0127addnet mag\u0127ha g\u0127al mijiet ta' snin.", "Il-kelma deskrittiva li kienet tintu\u017ca mill-Ingli\u017ci li kienu jafu sewwa dwar din it-triq g\u0127ax kienu jiffrekwentawha kienet \"The Gut\", forsi korruzzjoni tal-kelma \"ghetto\", g\u0127ax g\u0127al xi \u017cmien f'dawn l-in\u0127awi kienet tg\u0127ix il-komunit\u00e0 Lhudija, u d-djar kollettivi tal-Lhud jissej\u0127u ghettos.", "L-iktar ba\u0127ar fil-vi\u010binanzi li hawn fil-Belt fejn dawn l-in\u0127awi huwa dak mag\u0127ruf b\u0127ala l-Fossa, mag\u0127ruf b\u0127ala l-Port Lhudi, jew bl-Ilsien Ingli\u017c b\u0127ala Jews Sally Port.", "Fi \u017cmien l-a\u0127\u0127ar gwerra dinjija, kien hemm pre\u017cenza qawwija ta' Lhud li kienu residenti hemm.", "G\u0127al \u0127afna \u017cmien l-g\u0127assa tal-Pulizija tal-Belt kienet fi Strada Stretta biex tkun tista' tissorvelja aktar din it-triq.", "Fil-parti t'isfel ta' din it-triq jew a\u0127jar f'dik il-parti mag\u0127rufa b\u0127ala d-Duwiballi, kien hemm g\u0127assa o\u0127ra tal-pulizija.", "Barra li kien ikun hemm dawk l-ir\u0121iel g\u0127assa mal-\u0127wienet, kien hemm ukoll dawk l-hekk imsej\u0127a Red Caps, li kienu pulizija militari Ingli\u017ci, kif ukoll dawk li kienu jsej\u0127ulhom Shore Patrols \u2013 li kienu jkunu pulizija navali, minbarra l-korp tal-pulizija ta' Malta.", "Min\u0127abba t-tendenzi ta' \u0121lied u periklu ie\u0127or li din it-triq kienet su\u0121\u0121etta g\u0127alihom, bilfors li kienet tin\u0127ass il-\u0127tie\u0121a ta' ronda u g\u0127assa stretta.", "REXFORD; VICTORIA ; MOULIN ROUGE; EGYPTIAN QUEEN (sala); FOLLIES BERGERE; BLACK DOG; JAZZ VARIETIES (sala); LAS VEGAS (sala tal-mu\u017cika); HAPPY RETURN; NEW LIFE (sala tal-mu\u017cika); MAGADOR; REGAL; METRO; NEW YORK; QUEEN ELIZABETH; LUCKY WHEEL; ARMY AND NAVY; UNITED SERVICE; CINDIRELLA; JOHN BULL (sala); MORNING STAR (sala); BING CROSBY; LORD NELSON; BULL AND BUSH; LANCASTER; OLD DICK PALMER; H.M.S TALAVERA; O.K BAR; TAVERN; SILVER STAR; FOUR ACES; METROPOLE; UNION JACK; EMPIRE; GARDEN OF EDEN; TICO TICO BAR; COTTON CLUB; Y OLD VIC; LOOP BAR; CAIRO BAR; BLUE PETER; SILVER HOUSE; SMILING PRINCE; CARMEN BAR; OVERSEAS; CAPE TOWN BAR; EAGLE; LUCKY BAR; LARRY BAR; SPLENDID BAR: PICCADILLY; DIRTY DICK'S BAR; BRITISH CROWN; CAMBRIDGE (sala); VICTORIA VARIETIES; CAFF\u00c8 PHOENICIA.", "Lodging Houses \u2013 CENTRAL HOTEL; MPERIAL HOTEL; CAPE OF GOOD HOPE LODGING HOUSE; L.BUGEJA CENTRAL APARTMENTS.", "Ristoranti \u2013 CIKKO'S; PASTA HOUSE; MALATA; MUTUMALLU (\u0127anut rikreattiv); TA' BABANNI; TAS-SUR KARM; WINDSOR", "Fi Strada Stretta kienu jg\u0127ixu ukoll bosta familji u nies o\u0127ra tal-affari tag\u0127hom.", "Sal-lum insibu bosta avukati f'din it-triq.", "Fuq in-na\u0127a ta' wara l-Kunvent tas-Sorijiet tal-Klawsura ta' Santa Katerina, diversi qassisin, u sa\u0127ansitra d-dar li fiha twieled il-Beatu Nazju Falzon, u bosta nies o\u0127ra.", "L-eks President, il-Professur Guido de Marco, g\u0127adda tfulitu wkoll fi Strada Stretta.", "In-nisa li kienu ja\u0127dmu fil-\u0127wienet ta' Strada Stretta kienu jin\u0127tie\u0121u l-permess u sabiex joqoghdu fil-\u0127wienet, riedu jilbsu l-midalja u min ma jurihiex, ara l-pulizija \u0121ejjin g\u0127alih.", "Waqt li l-ba\u0127rin jew is-suldati kienu jie\u0127du grokk vera jew birra, lin-nisa kienu jag\u0127tuhom grokk finta.", "Kienu jag\u0127tuhom landa, u fl-a\u0127\u0127ar tal-\u0121urnata kienu j\u0127alltu u jaqsmu.", "Dan kien isir g\u0127all-qlieg\u0127 tal-flus g\u0127at-tnejn, kif ukoll g\u0127al dawk in-nisa biex ma jiskrux, g\u0127ax b'dak ix-xorb kollu kienu jispi\u010b\u010baw fis-sakra.", "Dan il-qerq beda jindara u jsir popolari.", "Kemm il-barman kif ukoll il-barmaid kienu jaqilg\u0127uha tajjeb.", "Kien hemm \u0127afna \u0127wienet tat-tabakk, imma l-aktar wie\u0127ed mag\u0127ruf kien dak fil-kantuniera ma' Triq it-Teatru.", "Kien hemm l-Everday Library, kantuniera ma' Triq l-Ar\u010bisqof, liema \u0127anut beda fil-\u0127amsinijiet.", "Insibu wkoll distributuri tax-Xorb, fosthom \u010bertu Anthony Zammit f'numri 128 , 129 u 130, Triq id-Dejqa.", "F'numru 129 kellu l-uffi\u010b\u010bju.", "F'numri 128 u 130 il-fabbrika tax-xorb u l-\u0127anut minn fejn ibieg\u0127u.", "Manifattur ta' l-ani\u017cetta \"Ta' l-Ajkla\".", "Fuq il-tikketta kellu emblema ta' ajkla.", "Kien jissi\u0121illa t-tappijiet tal-fliexken tieg\u0127u bix-xama' u kellu s-si\u0121ill b'emblema ta' ajkla fuqhom.", "Kien manifattur tar-rum bit-tikketta \"Lambs Old Navy Rum\".", "Importatur u distributur ta' bosta kwalitajiet ta' birer fosthom it-Trio, il-Bass, il-Golden Tree u l-Liker Kord.", "Djar residenzjali.", "Lodgings.", "B\u0127as-Central Hotel, il-Cape of Good Hope Lodging House, l-Imperial Hotel u L.Bugeja Central Apartments.", "Mutumallu, li kien tip ta' \u0127anut rikreattiv g\u0127an-nisa li kienu ja\u0127dmu fil-\u0127wienet l-o\u0127rajn.", "Tajjeb wie\u0127ed ig\u0127id li mhux il-\u0127wienet kollha kienu tal-prostituzzjoni.", "\u0126anut partikulari kien l-H.M.S Talavera.", "Dan kien \u0127anut tal-kumpannija, fis-sens ta' \u0127biberija.", "Difatti nsibu li erbg\u0127a min-nisa li kienu ja\u0127dmu fih spi\u010b-caw i\u017c\u017ceww\u0121u fizzjali tas-servizz li saru Kattoli\u010bi, u wara telg\u0127u ig\u0127ixu f'Cardiff.", "Mutumallu kien iservi ta' kafeterija daqskemm ta' post ta' mistrie\u0127 g\u0127an-nisa u l-klijenti.", "Restoranti b\u0127al Cikko's Restaurant, l-Isplendid Rest, ta' Babanni tas-Sur Karm, il-Windsor Restaurant.", "Kien hemm ukoll \u0127anut tal-fwie\u0127a u s-sbu\u0127ija b\u0127at-Tamico Perfumery and Beautician.", "Kmamar tal-prostituzzjoni, Swali u Swali tal-Mu\u017cika.", "Minn din it-triq \u0127ar\u0121u bosta mu\u017ci\u010bisti kbar Maltin.", "Minn din it-triq \u0127ar\u0121et lista ta' Maltin li mlew is-swali ta\u017c-\u017cfin u l-mu\u017cika bl-allegrija u divertiment.", "Familji li \u0121enerazzjoni wara l-o\u0127ra taw kontribut kulturali kbir.", "Beltin li ferr\u0127u tfal u \u017cg\u0127a\u017cag\u0127 u \u0121abu n-nies lejn Strada Stretta.", "Nies li \u0127allew il-flus.", "Mu\u017ci\u010bisti li \u0127ar\u0121u minn Strada Stretta Karmenu Curmi Vjolin; Tony Curmi Sax; Manwel Curmi Vjolin-Accordion; Vince Curmi Vjolin; Johnny Curmi Pjanu-Drums; Joe Curmi (Il-Pus\u00e8) Drums-Sax; Paul Curmi Drums; Duminku Fiteni Pjanu; Wigi Fiteni Pjanu; Frans Fiteni Pjanu; Joe Fiteni Pjanu; Twanny Fiteni Pjanu; Vince Fiteni Pjanu-Drums; \u0120u\u017ci Fiteni Vjolin; Joe Caruana Pjanu; \u0120i\u0121i Caruana Vjolin ; Joe Mifsud Pjanu; Leli (il-Bubun) Accordion-Pjanu; Mikiel (il-Grieg) Drums; Leli Borg Bonaci Pjanu; Tony Carr Drums; Leli Spiteri (il-Budella) Pjanu; Kaneni Pjanu-Boogie Woogie; Sunny Foster Drums; Paul Arnaud Sax; Oscar Lucas Sax-Klarinett; Charles Lucas Kuntrabaxx; Joseph Azzopardi (il-Meza) Pjanu; Romano Pjanu; Vinny Vella Sax; Dominic Vella Base; Sunny Vella Drums; Xercarm Sax; Freddie Mizzi Sax-Klarinett; Louis Lanzon - Drums; Joseph Fenech - Pjanu; Juic Wilson-stran\u0121ier Sax; Levy Wine - stran\u0121ier Entertainer-Dancer ; Molly (s-Sewda)- stran\u0121iera Blues Singer; Bobby - stran\u0121ier Entertainer ; Paul Zammit Pjanu-Vjolin ; Jojo Zammit Pjanu; Pullu Asciak Bass; Ronnie Mackay Drums; Joseph Mifsud Drums; Jimmy Dowling Pjanu; Paul Palmier Pjanu; Joseph Palmier Drums; Frank Camilleri (il-Bibi) Pjanu; Jackie Freenee Drums; George Bartala (il-Bra\u017cil) Drums; Freddie Aquilina (Ta' \u017bigarelli) Pjanu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22484", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22484", "title": "Pietru Pawl Zerafa", "text": ["Pietru Pawl Zerafa", "Patri Pietru Pawl Zerafa (Nadur, G\u0127awdex, 24 ta' Frar 1929 - 23 ta' Marzu 2011) kien studju\u017c tal-Iskrittura Mqaddsa.", "Wara li \u0127a l-edukazzjoni primarja tieg\u0127u fl-iskola ta' ra\u0127al twelidu u mbag\u0127ad l-edukazzjoni sekondarja fis-Seminjarju Minuri tar-Rabat, G\u0127awdex, hu da\u0127al mad-Dumnikani fir-Rabat , Malta, fejn ipprofessa fil-31 ta' Ottubru 1948.", "Ordna sa\u010berdot fid-19 ta' Di\u010bembru 1953.", "G\u0127amel studji ta' spe\u010bjalizzazzjoni fit-Teolo\u0121ija u l-Iskrittura Mqaddsa fl-Universita' Pontifi\u010bja San Tumas ta' Aquino f'Ruma (Angelicum) u mbag\u0127ad fl-\u00c9cole Biblique ta' \u0120erusalemm.", "Hu akkwista \u017cew\u0121 Dottorati: wie\u0127ed fit-Teolo\u0121ija mill-Angelicum (S.Th.D) u ie\u0127or mill-Kummissjoni Biblika Pontifi\u010bja (S.Sc.D.(Vat).", "L-Ordni Dumnikan tah ukoll il-Ma\u0121isteru fit-Teolo\u0121ija Mqaddsa (S.Th.M) fl-1970.", "G\u0127al iktar minn 30 sena hu g\u0127allem l-Iskrittura Mqaddsa fl-Universita' Angelicum u f'Istituzzjonijiet o\u0127rajn f'Ruma b\u0127al Venerable Beda College, il-Mater Ecclesiae, u d-Dar tal-Istudji tal-Patrijiet Karmelitani u, barra Ruma, fis-Seminarju Re\u0121jonali ta' Viterbo.", "G\u0127al erba' snin hu ta korsijiet fis-sajf, fl-iSpalding College, Louiville, KY, USA.", "Minbarra dan ix-xog\u0127ol ta' tag\u0127lim, hu ppublika kotba, u kiteb g\u0127add kbir ta' artikli g\u0127al rivisti xjentifi\u010bi.", "Dan, minbarra l-konferenzi li kien jag\u0127ti quddiem udjenzi varji.", "Bejn l-1966 u 1980, hu kien Konsultur g\u0127all-Kummissjoni Pontifi\u010bja g\u0127all-ver\u017cjoni l-\u0121dida tal-Vulgata.", "Hawn Malta, sa mill-1991, kien membru tal-Kummissjoni Teolo\u0121ika Ar\u010bidjocesana Djo\u010besana u membru tal-G\u0127aqda Biblika Maltija li, fi \u0127danha, ta sehem g\u0127at-traduzzjoni tal-Bibbja bil-Malti.", "Kien ukoll Kanoniku Onorarju tal-Kapitlu Kolle\u0121\u0121jali tal-Kolle\u0121\u0121jata Ba\u017cilika u Ar\u010bipretali ta' San Pietru u San Pawl tan-Nadur, G\u0127awdex.", "Fil-\u0127ajja personali tieg\u0127u, P. Pietru Pawl kien mag\u0127ruf g\u0127all-\u0127ajja sempli\u010bi li kien jg\u0127ix.", "Bniedem metodiku g\u0127all-a\u0127\u0127ar, konkret u rejalista, kien mag\u0127ruf g\u0127all-passi\u0121\u0121ati twal, u g\u0127all-im\u0127abba li kellu lejn in-Natura, li kien isej\u0127ilha l-'kattidral ta' Alla'!", "Kien bniedem b'sense of humour fin, jirrispetta lil kul\u0127add u, fl-istess \u0127in, li qatt ma \u0127ares lejn l-u\u010buh.", "Kien jg\u0127o\u017c\u017c \u0127afna l-valuri tal-lejalta' u tas-sin\u010berita', tal-koerenza u tad-dedikazzjoni personali.", "G\u0127al diversi snin, hu kien iqaddes ta' kull filg\u0127odu g\u0127and fl-Istitut ta' San Guzepp f'\u0126a\u017c-\u017babbar, immexxi mis-Sorijiet Dumnikani.", "Il-funeral ta' P.Pietru Pawl sar fil-Knisja tal-Lunzjata, il-Birgu, nhar il-\u0126amis 24 ta' Marzu 2011.", "Minbarra \u0127utu, qraba u \u0127bieb, attenda wkoll, g\u0127all-funeral , l-Isqof tad-Djo\u010besi ta' G\u0127awdex, l-E.T. Mons. Mario Grech.", "Mons. Arcisqof P. Pawl Cremona O.P., \u0127abib personali u li kien g\u0127ex mieg\u0127u, g\u0127al diversi snin fl-istess kunvent, f'Ruma u fir-Rabat, Malta , li, imma ma setax ikun pre\u017centi personalment min\u0127abba indispozizzjoni, bag\u0127at il-kondoljanzi u l-weg\u0127da ta' tis\u0127ib fit-talb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22488", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22488", "title": "Marlee Matlin", "text": ["Marlee Matlin", "Marlee Beth Matlin (Morton Grove, 24 ta' Awissu 1965) hi attri\u010bi \u010binematografika u televi\u017civa truxa mill-Istati Uniti.", "Twieldet fil-komunit\u00e0 tat-torox fl-Istati Uniti.", "Studjat fil-\"Gallaudet School for the Deaf\", Gallaudet College u mbag\u0127ad fl-Universit\u00e0 Gallaudet.", "\u0126admet f'\u0127afna films u telefilms bil-Lingwa tas-Sinjali Amerikana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22490", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22490", "title": "Lingwa tas-Sinjali \u0126awsija", "text": ["Lingwa tas-Sinjali \u0126awsija", "Lingwa tas-Sinjali Hausa (\"HausaSL\", Hausa Sign Language) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf fil Kano State (Ni\u0121erja)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22491", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22491", "title": "Lingwa tas-Sinjali Tajlandi\u017ca", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Tajlandi\u017ca", "Lingwa tas-Sinjali Thai (ThaiSL) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 300.000 fil Thailand."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22492", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22492", "title": "Lingwa tas-Sinjali Awstraljana", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Awstraljana", "Lingwa tas-Sinjali Awstraljana (AUSLAN) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 16.000 fil Awstralja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22493", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22493", "title": "Lingwa tas-Sinjali Dani\u017ca", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Dani\u017ca", "Lingwa tas-Sinjali Dani\u017c (Dansk TegnSprog, DTS) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 5.000 fil Danimarka."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22494", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22494", "title": "Lingwa tas-Sinjali Olandi\u017ca", "text": ["Lingwa tas-Sinjali Olandi\u017ca", "Lingwa tas-Sinjali Olandi\u017c (Nederlandse GebarenTaal, NGT) hija lingwa tas-sinjali mitkellma fil-Komunit\u00e0 Deaf 932.000 fil Pajji\u017ci l-Baxxi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22502", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22502", "title": "Robin Williams", "text": ["Robin Williams", "Robin McLaurin Williams (Illinois, Stati Uniti tal-Amerika, 21 ta' Lulju, 1951 \u2013 California, 11 ta' Awwissu, 2014) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan.", "Huwa kiseb l-ewwel su\u010b\u010bess bil-karattru aljen Mork fis-serje televi\u017civa \"Mork & Mindy\" (1978\u20131982), il-bidu ta' karriera ta' su\u010b\u010bess b\u0127ala stand-up comedian u attur tal-films.", "Il-karriera tieg\u0127u ta' films tinkludi fost l-o\u0127rajn: \"Popeye\" (1980) li n\u0127adem Malta u kien il-film li tah l-ispinta fil-karriera \u010binematografika tieg\u0127u, \"The World According to Garp\" (1982), \"Good Morning, Vietnam\" (1987), \"Dead Poets Society\" (1989), \"Awakenings\" (1990), \"The Fisher King\" (1991), \"Hook\" (1991), \"Aladdin\" (1992), \"Mrs. Doubtfire\" (1993), \"Jumanji\" (1995), \"The Birdcage\" (1996), \"Good Will Hunting\" (1997), \"Flubber\" (1997), \"Patch Adams\" (1998), \"Bicentennial Man\" (1999), \"Jakob the Liar\" (1999), \"Night at the Museum\" (2006), \"Insomnia\" (2002), \"Happy Feet\" (2006), u \"Happy Feet Two\" (2011).", "Deher ukoll fil-video \"Don't Worry, Be Happy\" ta' Bobby McFerrin.", "Kien nominat g\u0127all-Oscars b\u0127ala l-aqwa attur tliet darbiet, u reba\u0127 l-Oscar g\u0127al Best Supporting Actor fil-film Good Will Hunting.", "Reba\u0127 ukoll \u017cew\u0121 Emmy Awards, erba' Golden Globe Awards, \u017cew\u0121 Screen Actors Guild Awards u \u0127ames Grammy Awards.", "Ommu kienet Laura McLaurin, mudella mill-Mississippi, li bu\u017cnannuha kien is-senatur u gvernatur Anselm J. McLaurin.", "Missieru, Robert Fitzgerald Williams, li miet fl-1987, kien senior executive mal-Ford Motor Company.", "Trabba fil-Knisja Episkopali.", "Kellu \u017cew\u0121 \u0127utu: Robert Todd Williams (1938\u20132007) u McLaurin Smith.", "Sa minn et\u00e0 \u017cg\u0127ira huwa kien \u010bajtier \u0127afna.", "Kien je\u010b\u010bella fl-iskola u g\u0127a\u017cluh b\u0127ala president tal-klassi.", "Kien fit-tims tal-futbol u tar-wrestling tal-iskola.", "Fil-middle school, Williams soffra bullying u kien ibiddel it-triq lejn id-dar biex jevita lil min kien jaqbad mieg\u0127u.", "Biex ommu tag\u0127ti kasu kien jirrakkuntalha \u010b-\u010bajt.", "Williams kien iqatta' \u0127afna mill-\u0127in wa\u0127du fid-dar kbira li kellhom, jilg\u0127ab bl-elfejn suldat tal-log\u0127ob li kellu.", "\"L-uni\u010bi \u0127bieb li kelli meta kont tifel kienet l-imma\u0121inazzjoni tieg\u0127i,\" jg\u0127id Williams.", "Missier Williams ftit li xejn kien ikun id-dar, u meta kien ikun, Williams kien isibu \"tal-bi\u017ca'\".", "Ommu ukoll kienet ta\u0127dem, u kienet t\u0127allih mas-sefturi li kienet timpjega.", "Williams jg\u0127di li dan \u0127allieh b'bi\u017ca' li ji\u0121i abbandunat u b'kundizzjoni li hu sej\u0127ilha \"Love Me Syndrome.\"", "Meta ggradwa fl-1969, is-senior class ivvutawlu b\u0127ala \"l-Iktar Wie\u0127ed li mhux se jirnexxi\" u \"l-Ikbar \u010aajtier.\"", "Williams studja x-xjenza politika fi Claremont McKenna College.", "Williams kiseb bor\u017ca ta' studju minn Juilliard School fi New York City.", "F'Marin County g\u0127amel tliet snin jistudja t-teatru fil-College of Marin, fejn skont l-g\u0127alliem tad-drama James Dunn, it-talent ta' Williams \u0127are\u0121 mill-ewwel meta g\u0127amel il-parti ta' Fagin f\"'Oliver!\".", "Williams jg\u0127id li kien tifel kwiet u l-ewwel darba li imita kien lil nanntu quddiem ommu.", "Il-mist\u0127ija tieg\u0127u beda jeg\u0127libha meta da\u0127al fid-drama fil-high school.", "Fl-1973, Williams kien wie\u0127ed minn g\u0127oxrin student biss li \u0121ie a\u010b\u010bettat f'Juilliard and u wie\u0127ed minn tnejn biss li ntg\u0127a\u017cel minn John Houseman fl-Advanced Program tal-iskola ta' dik is-sena; l-ie\u0127or kien Christopher Reeve.", "Williams \u0127alla Juilliard fl-1976 wara li Houseman, qallu, \"M'hemm xejn iktar x'nistg\u0127u ng\u0127allmuk.", "O\u0127ro\u0121 u ibda a\u0127dem.\"", "Malta g\u0127andha rabta spe\u010bjali mal-karriera ta' Williams fi\u010b-\u010binematografija.", "Dan g\u0127ax Williams \u0127adem il-parti ewlenija ta' Popeye fil-film li j\u0121ib l-istess isem, li n\u0127adem fl-1980 f'Malta, proprjament f'Anchor Bay fil-Mellie\u0127a.", "Biex il-film seta' jin\u0127adem anke nbena villa\u0121\u0121 li ng\u0127ata l-isem ta' Popeye u g\u0127adu hemm sal-lum, jattira dilettanti tal-films, turisti, kif ukoll jorganizza diversi attivitajiet matul is-sena.", "Il-film Popeye jista' jitqies id-debutt ta' dan l-attur Amerikan.", "Il-film Popeye intwera g\u0127all-ewwel darba fis-6 ta' Di\u010bembru tal-1980 f'Los Angeles, Kalifornja.", "Ir-reazzjonijiet g\u0127al dan il-film kienu diversi, i\u017cda ddi\u017cap\u00adpunta fil-box office g\u0127ax g\u0127al\u00adkemm id-d\u0127ul kien meqjus di\u010benti, ma la\u0127aqx dak mistenni minn Paramount u Disney.", "Il-kritiku tal-films Lino Cassar kien strumentali biex il-Villa\u0121\u0121 ta' Popeye g\u0127adu jitgawda sal-lum.", "Dan g\u0127ax wara li ntemm il-\u0121bid tal-film, is-sett kollu kellu jinqered i\u017cda minflok kien tbajjad kollu gri\u017c u t\u0127alla hemm.", "Lino Cassar, li kien involut fil-Malta Film Facility ikkonvin\u010ba lill-Prim Ministru Dom Mintoff, biex is-sett ma jinqeridx g\u0127ax jista' jintu\u017ca b\u0127ala attrazzjoni u jservi ta' d\u0127ul g\u0127all-pajji\u017c.", "G\u0127al g\u0127axar snin il-Villa\u0121\u0121 ta' Popeye kien irreklamat b\u0127ala attrazzjoni turistika mill-Malta Film Facility.", "Kienu \u0121ew inga\u0121\u0121ati 165 persuna biex jibnu s-sett fejn intu\u017caw mat-tmien tunnellati ta' msiemer u 2,000 galluni ta' \u017cebg\u0127a.", "Il-ma\u0121\u0121oranza tal-\u0127addiema \u00adkienu Maltin u Taljani u s-sett dam jinbena seba' xhur matul l-1979.", "Inbnew 20 struttura tal-injam, b'\u0127afna minnhom g\u0127adhom e\u017cistenti sal-lum.", "Dwar il-film Popeye li n\u0127adem f'Malta, il-kritiku tal-films Mario Azzopardi qal li g\u0127alkemm kien g\u0127adu fil-bidu tal-karriera tieg\u0127u, Williams mill-ewwel wera x'potenzjal i\u0127addan meta ntg\u0127a\u017cel jinterpreta l-parti prin\u010bipali tal-film mid-direttur Robert Altman li kien rispettat immens u g\u0127al\u00adkemm m'g\u0127adux \u0127aj g\u0127adu jgawdi stima g\u0127olja.", "Huwa qal ukoll li bis-sa\u0127\u0127a ta' Williams, Malta tgawdi promozzjoni fost id-dilettanti tal-films u jservi ta' d\u0127ul ekonomiku u turistiku.", "Martu, Susan Schneider qalet li tilfet lil \u017cew\u0121ha u l-aqwa \u0127abib li kellha imma d-dinja tilfet wie\u0127ed mill-aqwa persuni u atturi.", "L-attri\u010bi Zelda Williams, bint Robin Williams tat l-a\u0127\u0127ar tislima lil missiera pubblikament permezz ta' messa\u0121\u0121 fuq Twitter: \"In\u0127obbok.", "Se nimmisjak u se nipprova nibqa' in\u0127ares 'l fuq.\"", "Mal-messa\u0121\u0121 kien hemm kwotazzjoni ta' Antoine De Saint-Expury.", "L-a\u0127\u0127ar messa\u0121\u0121 li kiteb Robin Williams fuq Twitter kien indirizzat lejn bintu biex jawguralha awguri f'g\u0127eluq sninha.", "Il-President tal-Istati Uniti, Barack Obama g\u0127adda l-kondoljanzi lill-familja Williams u ddeskrivih b\u0127ala bniedem \"li da\u0127\u0127akna u bikkiena.", "It-talent bla qies tieg\u0127u tah b'\u0121enero\u017cit\u00e0 lil dawk li l-iktar kellhom b\u017conn.\"", "Huwa miss b'idejh l-ispirtu uman filwaqt li bit-talent tieg\u0127u g\u0127en lis-so\u010bjet\u00e0 Amerikana kollha mis-suldati li jinsabu stazzjonati barra mill-pajji\u017c sal-emar\u0121inati fit-toroq.", "Ben Affleck, li \u0127adem ma' Williams f'\"Good Will Hunting\" ikkummenta hekk: \"Heartbroken.", "Thanks chief - for your friendship and for what you gave the world.", "Robin had a ton of love in him.", "He personally did so much for so many people.", "He made Matt and my dreams come true.\"", "Matt Damon: \"Robin brought so much joy into my life and I will carry that joy with me forever.", "He was such a beautiful man.", "I was lucky to know him and I will never, ever forget him.\"", "Glenn Close, li \u0127admet mieg\u0127u \"The World According to Garp\": \"Robin was a world treasure.", "As we mourn his tragic death, we must remember him for the great waves of laughter that he was able to [e]llicit from us, how his humor and insights -- though they came from a place of pain and uncertainty -- connected us and reminded us of how flawed and fragile ... how human we are ... how we are capable of moments of inspired transcendence and others of unspeakable despair.", "Robin had it all. I am so deeply thankful that this dearly loved man graced this particular planet.\"", "Il-kritiku tal-films Mario Azzopardi, iddeskrivieh b\u0127ala attur dixxiplinat u versatili u ddispja\u010but bil-mod li bih miet wara li matul il-karriera tieg\u0127u Williams dejjem ra kif iferra\u0127.", "Azzopardi qal li Williams dejjem kien attur differenti minn o\u0127rajn tradizzjonali, fis-sens li dejjem ipprova ja\u0127dem komi\u010bit\u00e0 li n-nies mhumiex jistennew.", "Huwa qal ukoll li Williams g\u0127alkemm huwa mag\u0127ruf l-iktar g\u0127all-kummiedja, huwa attur versatili u \u0127adem partijiet li mhux fa\u010bli wie\u0127ed jinterpretahom u dan jo\u0127ro\u0121 is-sens ta' dixxiplina li kien i\u0127addan dan l-attur.", "Huwa jg\u0127id li l-a\u0127jar ta' Williams b\u0127ala attur \u0127are\u0121 fil-film Mrs Doubtfire u fost episodji interessanti li jiftakar matul il-karriera tieg\u0127u kienet meta mar g\u0127all-interview g\u0127all-Mork & Mindy u meta ntqal lilu biex ipo\u0121\u0121i, Williams po\u0121\u0121a rasu 'l isfel fuq is-si\u0121\u0121u.", "Azzopardi qal li d-direttur g\u0127amel l-g\u0127a\u017cla minnufih u tenna li ltaqa' g\u0127all-ewwel darba ma' aljen.", "Il-Malta Film Commission fi stqarrija wriet is-sog\u0127ba tag\u0127ha g\u0127all-mewt tal-attur Robin Williams li ddeksirivietu b\u0127ala attur le\u0121\u0121endarju.", "Stqarret li l-films u x-xog\u0127lijiet tieg\u0127u se jibqg\u0127u jservu ta' ispirazzjoni u jferr\u0127u l-\u0121enerazzjonijiet futuri.", "Fil-perjodu tal-Milied 2014 Williams se jer\u0121a' jinterpreta l-parti ta' Teddy Roosevelt fil-film \"Night at the Museum: Secret of the Tomb\".", "Il-produzzjoni ta' dan il-film spi\u010b\u010bat f'Mejju, i\u017cda se jin\u0127are\u0121 g\u0127all-wiri fid-19 ta' Di\u010bembru.", "Xahar qabel se jkun qed jidher ukoll f'kummiedja relatata mal-Milied bl-isem ta' \"Mer\u00adry Friggin' Christmas\".", "Din il-kummiedja mistennija tibda tintwera fis-7 ta' Novembru.", "Wara s-su\u010b\u010bess miksub bil-vu\u010bi tieg\u0127u f'\"Aladdin\", Williams re\u0121a' u\u017ca l-vu\u010bi tieg\u0127u fil-parti ta' \"Dennis The Dog\" fil-film animat ta' \"Absolutely Anything\".", "Dan mistennija jin\u00ad\u00adtwera matul is-sena d-die\u0127la.", "Ir-raba' film huwa \"Boulevard\" li g\u0127alkemm iddebutta fit-Tribeca Film Festival iktar qabel matul din is-sena, g\u0127ad irid jintwera fis-swali \u010binemtografi\u010bi.", "Sadanittant Williams kien qieg\u0127ed jiltaqa' wkoll mal-kittieb David Berenbaum dwar sequel g\u0127all-film kummiedja li kisbitlu su\u010b\u010bess enormi fl-1993, Mrs Doubtfire."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22505", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22505", "title": "Emmanuel Galea", "text": ["Emmanuel Galea", "L-Isqof Emmanuel Galea (Isla, 10 ta' Marzu 1891 \u2013 21 ta' Awwissu 1974) kien Isqof Malti u Direttur tal-Istitut ta' \u0120es\u00f9 Nazzarenu fi\u017c-\u017bejtun.", "Huwa kien l-i\u017cg\u0127ar fost \u0127ames ulied ta' \u0120u\u017ceppi Galea u Carmela mwielda Camilleri.", "Kellu trobbija reli\u0121ju\u017ca tajba \u0127afna.", "I\u017c-\u017cew\u0121 \u0127utu l-o\u0127ra subien ukoll saru sa\u010berdoti.", "\u0126a l-edukazzjoni fl-iskola primarja tal-Isla u wara fil-Li\u010beo.", "Wara li dde\u010bieda li jsir sa\u010berdot, fl-1909 da\u0127al fis-Seminarju Ma\u0121\u0121uri u fl-Universita' ta' Malta fejn iggradwa bil-Ba\u010bellerat fil-Letteratura fl-1913 u Duttur tat-Teolo\u0121ija fl-1916.", "Wara li temm l-istudji tieg\u0127u \u0121ie ordnat sa\u010berdot fit-18 ta' Di\u010bembru 1915, flimkien ma' \u0127u\u0127, Dun Fran\u0121isk.", "Hekk saru tliet a\u0127wa qassisin, g\u0127ax qabilhom kien di\u0121\u00e0 ordna \u0127uhom Salvu.", "Kienet l-g\u0127axqa tieg\u0127u jg\u0127allem il-Kateki\u017cmu lit-tfal \u017cg\u0127ar u lill-adulti.", "Kien anke ju\u017ca projector \u017cg\u0127ira biex jg\u0127allem a\u0127jar.", "Sentejn wara, fl-1917, n\u0127atar Kanonku Teologu tal-Kolle\u0121jata tal-Isla, fejn baqa' jservi sas-sena 1932 meta n\u0127atar Kanonku tal-Katidral ta' Malta.", "Fl-1921, l-Ar\u010bisqof Mawru Caruana bag\u0127tu Ruma biex jistudja l-Li\u0121i Kanonika minn fejn kiseb id-Dottorat mill-Universit\u00e0 Gregorjana.", "Meta rritorna Malta mill-istudji, Galea n\u0127atar Prefett tal-Istudji u Professur tal-Letteratura Latina fis-Seminarju Ar\u010biveskovili.", "Fl-1930 n\u0127atar Professur tal-Li\u0121i Kanonika fl-Universit\u00e0 ta' Malta, u fl-istess sena l-Ar\u010bisqof Caruana g\u0127a\u017clu b\u0127ala Segretarju \u0120enerali tieg\u0127u u Difensur ta\u017c-\u017bwie\u0121 fit-Tribunal Ekkle\u017cjastiku.", "Fl-1940 n\u0127atar Vigarju \u0120enerali.", "Kien ukoll Assistent Ekkle\u017cjastiku ta\u017c-\u017bg\u0127a\u017cag\u0127 u tas-sezzjoni tal-Gradwati tal-Azzjoni Kattolika.", "Meta fl-istess sena miet f'daqqa Mons. \u0120u\u017ceppi Depiro, Galea intalab mill-Isqof Caruana biex ikun Direttur tal-Istitut ta' \u0120es\u00f9 Nazzarenu fi\u017c-\u017bejtun, kariga g\u0127al qalbu wisq u li baqa' j\u017comm sa mewtu, g\u0127ax \u0127allietu jg\u0127in lill-iktar persuni g\u0127al qalbu, it-tfal u l-foqra.", "Fl-istess \u017cmien kompla bil-missjoni tieg\u0127u li jqarar kuljum fil-parro\u010b\u010bi tal-Isla, ta\u017c-\u017bejtun u ta' \u0126al Tarxien, fejn \u0127uh Dun Salv kien kappillan.", "Kien idur \u0127afna postijiet jipprietka u jie\u0127u sehem attiv fil-Missjoni \u017c-\u017bg\u0127ira.", "Nhar id-9 ta' \u0120unju 1942, Monsinjur Galea kien nominat Isqof Titulari ta' Tralles u Aw\u017ciljarju tal-Isqof ta' Malta.", "Fl-eqqel tat-Tieni Gwerra Dinjija, fil-5 ta' Lulju 1942 Galea kien ikkonsagrat Isqof fil-Katidral tal-Imdina.", "I\u010b-\u010belebrazzjoni kienet mill-aktar sempli\u010bi bil-Katidral imne\u017c\u017ca' minn kull ti\u017cjin u kwadri.", "Kien waqt l-attakki mill-ajru (il-Luftwaffe blitz) li bomba kbira splodiet wara l-Katidral f'dak il-\u0127in.", "In-nies kienet telg\u0127et bi \u0127\u0121arha g\u0127a\u010b-\u010belebrazzjoni; min bil-mixi, min b'xi karozza, aktar tieqaf milli timxi, kul\u0127add bl-a\u0127jar mod li sab.", "Il-Konsagrazzjoni tmexxiet mill-Ar\u010bisqof Mawru Caruana, nofsu marid, assistit mill-Isqof Mikiel Gonzi u mill-Ar\u010bidjaknu tal-Katidral.", "Wara l-quddiesa l-Isqof il-\u0121did \u0127are\u0121 fil-gallarija tal-Palazz biex isellem u jbierek il-folla kbira li n\u0121abret hemm.", "Il-Maltin kienu \u0127erqana li jkollhom isqof \u0121did min\u0127abba li l-Ar\u010bisqof Caruana kien kiber \u0127afna u ma kienx g\u0127adu jifla\u0127.", "Il-Gvern Ingli\u017c kien ilu jinsisti mal-Vatikan biex l-Ar\u010bisqof Caruana ji\u0121i mog\u0127ti g\u0127ajnuna g\u0127at-tmexxija tal-poplu Malti.", "Wara korrispondenza li \u0127adet fit-tul, l-Ar\u010bisqof Caruana ntalab il-parir tieg\u0127u mill-Vatikan u hu mill-ewwel irrakkomanda lil Mons. Emanuel Galea b\u0127ala Aw\u017ciljarju tieg\u0127u.", "Il-Papa Piju XII kien innomina lil Mons. Galea b\u0127ala Isqof Aw\u017ciljarju g\u0127al Malta.", "G\u0127alkemm Mons. Galea ma xtaqx li ja\u010b\u010betta din in-nomina g\u0127ax b\u0127ala Isqof be\u017ca' li se jkun bog\u0127od min-nies u g\u0127aliex ma ried bl-ebda mod itellef lill-Isqof Gonzi milli jsir Ar\u010bisqof ta' Malta wara Mons. Caruana imma g\u0127all-kelma tal-Ar\u010bisqof a\u010b\u010betta.", "L-Ar\u010bisqof Caruana innominah mill-ewwel Vigarju \u0120enerali tad-Djo\u010besi u beda jaqdi l-ministeru tieg\u0127u b'\u0127e\u0121\u0121a u entu\u017cja\u017cmu ta' \u017cag\u0127\u017cug\u0127 kbir, dejjem b'im\u0127abba, rispett u ubbidjenza liema b\u0127alha lejn i\u017c-\u017cew\u0121 Ar\u010bisqfijiet, l-ewwel Caruana u wara Gonzi.", "Gonzi ikkonfermah b\u0127ala Vigarju \u0120enerali ftit \u0121ranet wara li sar Ar\u010bisqof ta' Malta.", "B\u0127ala Isqof, Monsinjur Galea ta l-kontribut validu tieg\u0127u mhux biss g\u0127all-Knisja f'Malta i\u017cda wkoll g\u0127all-Knisja Universali, spe\u010bjalment waqt il-Kon\u010bilju Vatikan II bejn l-1962 u l-1965.", "Kien pre\u017centi g\u0127al diversi mis-sessjonjiet tal-Kon\u010bilju u g\u0127amel l-interventi tieg\u0127u fuq id-duttrina tal-kolle\u0121jalit\u00e0 tal-Isqfijiet, l-attivit\u00e0 missjunarja tal-Knisja, l-importanza tad-devozzjoni Marjana fil-formazzjoni sa\u010berdotali, il-liberta' reli\u0121ju\u017ca u l-Knisja fid-dinja tal-lum.", "Kien i\u0127obb idur il-parro\u010b\u010bi jamministra s-sagrament tal-Gri\u017cma tal-Isqof, jag\u0127ti l-pussess lill-kappillani, jie\u0127u sehem fil-festi litur\u0121i\u010bi tal-parro\u010b\u010ba, u jag\u0127mel l-e\u017cer\u010bizzji tar-Randan kull fejn mitlub.", "Kien kittieb assidwu ta' artikli qosra li kien ju\u017cahom b'\u0127ila biex iwassal it-tag\u0127lim tal-Knisja.", "Fl-1965, fil-50 sena tal-ordinazzjoni tieg\u0127u, fuq rakkomandazzjoni tal-Ar\u010bisqof Gonzi, Papa Pawlu VI \u0127atar lill-Isqof Galea Assistent tat-Tron Papali.", "Fl-1969, il-Konfederazzjoni tal-Kunsilli \u010aivi\u010bi tat\u00f9 l-Midalja tad-Deheb g\u0127all-Mertu g\u0127all-atti bla qies temporali u spiritwali b'ri\u017cq il-poplu Malti.", "L-Isqof Emanuel Galea kompla bl-attivit\u00e0 pastorali sal-a\u0127\u0127ar nifs ta' \u0127ajtu.", "Huwa miet fil-21 t'Awwissu 1974 wara marda qasira fl-et\u00e0 ta' 83 sena.", "Il-korp tieg\u0127u tqieg\u0127ed g\u0127all-qima tal-fidili fl-Istitut ta\u017c-\u017bejtun tant g\u0127al qalbu u kienu \u0127afna li ffurmaw kjuwijiet twal biex isellmulu g\u0127all-a\u0127\u0127ar darba.", "Il-funeral, li g\u0127alih attendew folol kbar u \u0127afna sa\u010berdoti, tmexxa mill-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi fil-Kon-Katidral ta' San \u0120wann u ndifen fi\u010b-\u010bimiterju ta' San Girgor i\u017c-\u017bejtun.", "Wara \u0121ie trasferit fl-Istitut li tant kien g\u0127al qalbu.", "Monsinjur Galea kien bniedem ta' talb u devot kbir tal-Madonna.", "Spiss kont tarah bil-kuruna tar-ru\u017carju f'idejh.", "Kuljum kien iqatta' \u0127in twil quddiem is-Sagrament Imqaddes.", "Kemm b\u0127ala qassis u b\u0127ala isqof kien mag\u0127ruf b\u0127ala \"appostlu tal-Konfessjonarju\".", "Kien jinkora\u0121\u0121ixxi t-talb g\u0127all-qassisin u beda l-adorazzjoni bil-lejl darba f'xahar g\u0127all-qdusija tag\u0127hom.", "Min-natura tieg\u0127u Galea kien bniedem riservat u qatt ma kien isemmi l-merti tieg\u0127u, u \u010birku \u017cg\u0127ir ta' \u0127bieb kienu jafu tassew il-\u0121id li kien jag\u0127mel.", "Anke f'\u0127ajtu Galea kien mag\u0127ruf b\u0127ala bniedem qaddis.", "Wara l-\u0127sara li sofriet l-Isla fl-A\u0127\u0127ar Gwerra huwa g\u0127ex l-iktar i\u017c-\u017bejtun fejn id-dar umli tieg\u0127u dejjem kienet miftu\u0127a g\u0127al min xtaq parir jew solliev.", "L-omeliji tieg\u0127u dejjem kienu mfittxa minn \u0127afna nies u \u0127afna kienu ji\u0121u mill-bog\u0127od biex jisimg\u0127uh.", "Kien hu fit-28 ta' Lulju 1962 li g\u0127amel l-omelija funebri ta' San \u0120or\u0121 Preca fil-Knisja ta' San Gejtanu l-\u0126amrun.", "\"G\u0127andi \u0127olma!\" qal il-Monsinjur Emmanuel Galea lil neputih Pawlu Pavia.", "Kien l-1945 u Malta kienet g\u0127adha kif g\u0127addiet mi\u017c-\u017cmien qalil tal-gwerra.", "L-isqof kien mar joqg\u0127od i\u017c-\u017bejtun min\u0127abba l-attakki kontinwi fuq l-Isla u matul dak i\u017c-\u017cmien huwa kien la\u0127aq b\u0127ala direttur tal-Istitut tas-Sorijiet ta' \u0120es\u00f9 Nazzarenu.", "Hemmhekk sab presepju b'pasturi li kienu jag\u0127mlu movimenti \u017cg\u0127ar permezz ta' spaga li t-tfal tal-istitut stess kienu ji\u0121bdu minn ta\u0127t il-mejda.", "Kien presepju \u0127elu imma l-isqof kien jit\u0127asseb meta jara lit-tfal qed jag\u0127mlu dak ix-xog\u0127ol.", "G\u0127alhekk huwa dde\u010bieda li jibni presepju ie\u0127or, \u0127afna ikbar minn dak li kien hemm u fuq kollox kellu jkun l-ewwel presepju f'Malta li kellu jkun immekkanizzat bl-elettriku.", "L-isqof stess xammar il-kmiem biex flimkien ma' neputih bena l-presepju bil-kartapesta u bil-kolla.", "Imbag\u0127ad Pawlu ra kif g\u0127amel u bil-ftit affarijiet li kien hemm dak i\u017c-\u017cmien, huwa bena g\u0127add ta' pasturi u b'mod in\u0121enju\u017c irnexxielu jimmekkanizzahom kollha b'mutur wie\u0127ed!", "Il-presepju nfeta\u0127 g\u0127all-pubbliku g\u0127all-ewwel darba fil-Milied tal-1947.", "Dakinhar kien inqala' pandimonju s\u0127i\u0127!", "In-nies \u0121iet minn kullimkien g\u0127ax presepju b\u0127al dak qatt ma kienet rat.", "Sa kellha ti\u0121i l-pulizija biex i\u017c\u017comm il-kontroll tal-folla.", "Forsi llum ftit jafu li dan huwa presepju daqshekk storiku.", "Wara sittin sena ta\u0127t ir-responsabbilt\u00e0 ta' Pawlu Pavia, illum dan il-presepju qed ji\u0121i kkurat min-neputi tieg\u0127u Joseph Pavia li matul din l-a\u0127\u0127ar sena huwa g\u0127amel bosta xog\u0127lijiet biex taha aktar \u0127ajja lil dan il-presepju antik.", "Fosthom huwa \u0127adem ukoll fuq kummentarju li f'\u0127ames lingwi differenti jirrakkonta din il-\u0121rajja \u0127elwa tal-presepju.", "Fuq l-ordni tal-Isqof Galea nnifsu, dan il-presepju n\u0127adem biex jirrakkonta l-\u0127ames misteri tal-fer\u0127.", "B'hekk kull min i\u017curu, ma jarax biss il-grotta tal-Bambin imma jifhem ukoll l-istejjer tal-evan\u0121elju li jirrakkuntaw dak li \u0121ara qabel u wara t-twelid ta' Sidna \u0120es\u00f9 Kristu.", "Dan il-presepju mekkaniku jinsab fl-Istitut tas-Sorijiet ta' \u0120es\u00f9 Nazzarenu fi Triq l-Isqof Emmanuel Galea, \u017c-\u017bejtun.", "Dan kien l-editt tat-2 ta' Mejju 2003 li bih l-Ar\u010bisqof \u0120u\u017ceppi Mercieca beda l-pro\u010bess g\u0127all-Beatifikazzjoni u Kanonizazzjoni tal-Qaddej ta' Alla Mons. Isqof Emmanuel Galea.", "\"Fid-Digriet dwar l-Uffi\u010b\u010bju Pastorali tal-Isqfijiet Christus Dominus tal-Kon\u010bilju Vatikan II jing\u0127ad li l-Isqfijiet 'imqeg\u0127din mill-Ispirtu s-Santu, huma su\u010b\u010bessuri tal-Appostli b\u0127ala rg\u0127ajja ta' l-erwie\u0127 u, flimkien mal-Papa u ta\u0127t l-awtorita' tieg\u0127u, g\u0127andhom il-missjoni li jkomplu g\u0127al dejjem il-\u0127idma ta' Kristu, rag\u0127aj etern.", "Infatti Kristu ta lill-Appostli u lis-su\u010b\u010bessuri tag\u0127hom l-ordni u s-setg\u0127a li jg\u0127allmu 'l-\u0121nus kollha, li jqaddsu lill-bnedmin fil-verita' u li jirg\u0127uhom.", "G\u0127alhekk l-isqfijiet, bl-Ispirtu s-Santu li ng\u0127atalhom, saru tabil\u0127aqq g\u0127alliema tal-fidi, sa\u010berdoti u rg\u0127ajja awtenti\u010bi' (N. 2).", "Il-Knisja f'Malta trodd \u0127ajr lil Alla g\u0127aliex, spe\u010bjalment fl-a\u0127\u0127ar seklu li g\u0127adu kemm intemm, kellha Isqfijiet li g\u0127exu l-vokazzjoni tag\u0127hom ta' rg\u0127ajja tal-mer\u0127la ta' Kristu afdata f'idejhom f'dan l-ispirtu tal-Kon\u010bilju u kienu ta' \u0121id kbir spiritwali u materjali g\u0127as-so\u010bjeta' Maltija.", "Fost dawn l-Isqfijiet, l-E\u010b\u010bellenza Tieg\u0127u Monsinjur Isqof Emmanuel Galea, li g\u0127al aktar minn tletin sena kien Aw\u017ciljarju ta' din l-Ar\u010bidjo\u010besi, kien xempju ta' kif l-Isqof g\u0127andu jwettaq il-mandat li Alla afdalu.", "Fis-skiet, bl-g\u0127erf u bil-\u0127ajja qaddisa tieg\u0127u, Monsinjur Galea kien mhux biss ta' g\u0127ajnuna kbira g\u0127all-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi matul is-snin diffi\u010bli tal-episkopat tieg\u0127u, i\u017cda kien ta sens ta' direzzjoni lill-parrokat, lis-sa\u010berdoti u lil dawk kollha li b'xi mod jew ie\u0127or kellhom kuntatt mieg\u0127u.", "Kienet ukoll tispikka l-im\u0127abba tieg\u0127u lejn il-fqar u dawk li kienu fil-b\u017conn.", "F'Malta, l-Isqof Galea kien mag\u0127ruf minn kul\u0127add g\u0127all-qdusija tieg\u0127u.", "Kienet tispikka l-umilt\u00e0 tieg\u0127u.", "Kien bniedem ta' talb, appostlu tal-konfessinarju u predikatur assidwu.", "Kul\u0127add jiftakar l-artikli qosra, i\u017cda mimlijin g\u0127erf, li kien jikteb regolarment fil-Le\u0127en is-Sewwa.", "Ma tistax tintesa l-g\u0127ajnuna li, matul l-episkopat tieg\u0127u, ta kemm lill-Ar\u010bisqof Caruana, u ferm aktar, kif \u0127afna minna jiftakru, lill-Ar\u010bisqof Mikiel Gonzi matul is-snin diffi\u010bli tal-episkopat tieg\u0127u.", "Il-qdusija, l-g\u0127erf, il-prudenza u l-umilta' tieg\u0127u servew ta' \u0121id mhux biss g\u0127all-Ar\u010bisqof Gonzi, i\u017cda g\u0127all-Ar\u010bidjo\u010besi tag\u0127na kollha.", "Mitlubin mill-Postulatur tal-Kaw\u017ca tal-Beatifikazzjoni u Kanonizzazzjoni tal-istess Isqof Monsinjur Emmanuel Galea biex jing\u0127ata bidu g\u0127al din il-kaw\u017ca, skont in-Normi tal-Kongregazzjoni tal-Qaddisin, wara li kkonsultajna rwie\u0127na mal-E\u010b\u010bellenza Tieg\u0127u l-Isqof ta' G\u0127awdex, qed nippubblikaw dan l-Editt biex nitolbu lil kull min g\u0127andu xi kitba tal-Isqof Galea jg\u0127addiha fil-Kan\u010bellerija tat-Tribunal Metropolitan fil-Kurja Ar\u010biveskovili, Valletta.", "B'kitba nifhmu mhux biss dik stampata i\u017cda wkoll manuskritti, id-djarji, ittri u kull kitba o\u0127ra privata ta' dan il-Qaddej ta' Alla.", "Dawk li jixtiequ li j\u017commu l-ori\u0121inal jistg\u0127u jippre\u017centaw kopja li, wara li tkun verifikata mal-ori\u0121inal, ti\u0121i awtentikata mill-Kan\u010bellier tal-istess Tribunal.\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22507", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22507", "title": "Michael Frendo", "text": ["Michael Frendo", "Michael Frendo (il-Furjana, 1955) kien Speaker tal-Parlament Malti bejn l-2010 u l-2013, u Ministru fil-gvern Malti bejn l-1990 u l-1996, u bejn l-2004 u l-2008.", "Fl-1977 iggradwa avukat mill-Universit\u00e0 ta' Malta u kompla bl-istudji tieg\u0127u fil-Li\u0121i Ewropea fl-Universit\u00e0 ta' Exeter (1978-79).", "Kien Direttur tal-Istampa u l-Komunikazzjoni tal-Partit Nazzjonalista Malti u Direttur Editorjali tal-Istamperija Indipendenza tal-istess partit (1981-1985).", "Huwa kien elett fil-Parlament Malti fl-1987 fejn serva g\u0127all-perijodu ta' 26 sena sal-2013.", "Matul dan il-perjodu,huwa kellu diversi karigi parlamentari, fosthom, Vi\u00ebi-President tal-Kumitat Parlamentari Kon\u0121unt bejn il-Parlament Malti u dak Ewropew, \u010aermen tad-Delegazzjoni Parlamentari Maltija g\u0127all-Parlament Ewropew, membru tal-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa u President tal-Kumitat g\u0127all-Affarijiet Barranin u Ewropej tal-Kamra tad-Deputati ta' Malta.", "Fl-2002 u 2003, huwa serva b\u0127ala membru tal-Konvenzjoni Ewropea fuq il-Futur tal-Ewropa b\u0127ala rappre\u017centant tal-Parlament ta' Malta.", "Huwa serva wkoll b\u0127ala Segretarju Parlamentari g\u0127a\u017c-\u017bg\u0127a\u017cag\u0127, Kultura u Protezzjoni tal-Konsumatur (1990-1992), Ministru g\u0127a\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 u l-Arti (1992-1994), Ministru g\u0127at-Trasport, Komunikazzjoni u Teknolo\u0101ija (1994-1996) fejn fl-1995 kien ukoll President tal-Eurocontrol, u Ministru g\u0127all-Affarijiet Barranin (2004-2008).", "Minn April 2010 sa April 2013, huwa serva b\u0127ala l-iSpeaker tal-Kamra tar-Rappre\u017centanti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22508", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22508", "title": "Edwin Grech", "text": ["Edwin Grech", "Edwin Grech (\u0126al-Luqa, 27 ta' Settembru, 1928) huwa Professur tal-Ostetrija u l-\u0120inekolo\u0121ija fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Kien Ministru tas-Sigurt\u00e0 So\u010bjali fil-Gvern Malti bejn l-1996 u l-1998.", "Huwa missier Karin Grech.", "Studja fl-Iskola Primarja tal-\u0126amrun, fil-Kulle\u0121\u0121 ta' San Alwi\u0121i u fl-Universit\u00e0 ta' Malta, minn fejn iggradwa b\u0127ala spi\u017cjar fl-1952 u b\u0127ala tabib fl-1955.", "Huwa spe\u010bjalizza fir-Renju Unit, sar membru fir-Royal College of Obstetricians and Gynaecologists fl-1963 u \u0121ie elett Fellow of the Royal College of Obstetricians and Gynaecologists fl-1973.", "Fl-1964 huwa in\u0127atar lettur u konsulent fil-Makerere University Hospital tal-Uganda.", "Waqt li kien l-Uganda, huwa kiseb Master's Degree in Surgery fl-1972.", "Fl-1973, huwa n\u0127atar Professur u Kap tad-Dipartiment tal-Ostetrija u l-\u0120inekolo\u0121ija f'Lusaka, i\u017c-\u017bambja.", "Fl-1977, il-Professur Grech irritorna Malta u n\u0127atar Professur u Direttur tad-Dipartiment tal-Ostetrija u l-\u0120inekolo\u0121ija fl-Isptar San Luqa u fl-Universit\u00e0 ta' Malta, karigi li \u017camm sal-1987.", "Minbarra l-kontribut tieg\u0127u g\u0127as-servizz tal-pazjenti fl-Iskola Medika, huwa introdu\u010ba metodi \u0121odda ta' tag\u0127lim kemm teoretiku kif ukoll kliniku.", "Huwa kien strumentali biex id-dipartimenti klini\u010bi kollha jkollhom g\u0127arfien mill-universitajiet u kunsilli medi\u010bi barranin.", "Ftit wara r-ritorn tieg\u0127u f'Malta, meta kien qed jag\u0127ti s-servizz tieg\u0127u fl-isptarijiet Maltin, huwa sofra t-telfa ta' bintu Karin, li nqatlet kaw\u017ca ta' splu\u017cjoni li se\u0127\u0127et minn ittra bomba mibg\u0127uta lilu d-dar.", "Huwa serva b\u0127ala Dekan fil-Bord tal-Fakult\u00e0 tal-Medi\u010bina u l-Kirur\u0121ija g\u0127al g\u0127axar snin u membru tas-Senat u l-Kunsill tal-Universit\u00e0 ta' Malta (1979-1987).", "Huwa rtira mis-servizz pubbliku fl-1991.", "Huwa serva wkoll b\u0127ala konsulent dwar sa\u0127\u0127et l-omm u t-tfal fl-Organizzazzjoni Dinjija tas-Sa\u0127\u0127a (WHO) u b\u0127ala Direttur ta\u010b-\u010aentru Kollaborattiv g\u0127ar-Ri\u010berka Klinika fir-Reproduzzjoni Umana tal-ODS.", "Fl-1992 il-Professur Grech \u0121ie elett fil-Parlament mal-Partit Laburista.", "Huwa serva b\u0127ala Ministru g\u0127as-Sigurt\u00e0 So\u010bjali (1996-1998).", "Il-Mexxej tal-Partit Laburista, Allfred Sant, kien innominah g\u0127all-kariga ta' President tar-Repubblika imma l-Gvern ma kienx a\u010b\u010betta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22514", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22514", "title": "Charles J. Scicluna", "text": ["Charles J. Scicluna", "L-Isqof Charles Jude Scicluna (Toronto, il-Kanada, 15 ta' Mejju 1959) huwa l-Ar\u010bisqof ta' Malta u membru fil-Kongregazzjoni g\u0127ad-Duttrina tal-Fidi.", "Huwa n\u0127atar Ar\u010bisqof ta' Malta minn Papa Fran\u0121isku fis-27 ta' Frar 2015.", "Bin Emanuel u Maria Carmela mwielda Falzon, Charles Jude wasal mal-familja tieg\u0127u Malta fl-1960 u g\u0127al diversi snin kien joqg\u0127od \u0126al Qormi sakemm mar joqg\u0127od \u0126al Lija fl-1976.", "\u0126a l-edukazzjoni tieg\u0127u fl-Iskola Primarja San Sebastjan, \u0126al Qormi, fl-Iskola Teknika San \u0120u\u017cepp, Ra\u0127al \u0120did u fil-Kulle\u0121\u0121 Saint Edward's, fil-Kottonera.", "Da\u0127al g\u0127al kors tal-li\u0121i fl-Universit\u00e0 ta' Malta fl-1976 u iggradwa avukat fl-1984.", "Wara l-formazzjoni me\u0127tie\u0121a fis-Seminarju Ma\u0121\u0121uri u l-Li\u010benzjat fit-Teolo\u0121ija Pastorali mill-Fakult\u00e0 tat-Teolo\u0121ija, Tal-Virt\u00f9, \u0121ie ordnat sa\u010berdot mill-Ar\u010bisqof ta' Malta, Mons. \u0120u\u017ceppi Mercieca, fil-11 ta' Lulju 1986.", "Fl-istess sena Mons. Scicluna ntbag\u0127at jistudja id-Dritt Kanoniku \u0121ewwa l-Pontificia Universit\u00e0 Gregoriana, f'Ruma u kiseb id-Dottorat fid-Dritt Kanoniku bi spe\u010bjalizazzjoni fil-\u0120urisprudenza fl-1991.", "Wara l-istudji f'Ruma Mons Scicluna \u0127adem fuq it-Tribunal Metropolitan ta' Malta bhala Difensur ta\u017c-\u017bwieg u kien ukoll lecturer fit-Teolo\u0121ija Pastorali u fid-Dritt Kanoniku fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Wettaq \u0127idma pastorali fil-parro\u010b\u010bi ta' \u0126'Attard, San Girgor, Sliema, u fl-Iklin, Lija.", "Kien Vi\u010bi-Rettur tas-Seminarju Ma\u0121\u0121uri bejn l-1994 u l-1995.", "Fl-1995 \u0121ie msejja\u0127 biex ja\u0127dem fil-Vatikan fuq it-Tribunal Suprem tas-Sinjatura Apostolika b\u0127ala Promotur tal-\u0120ustizzja Sostitut.", "Fl-1996 \u0121ie nominat Postulatur fil-kawza tal-beatifikazzjoni u tal-kanonizzazjoni ta' Dun \u0120or\u0121 Preca.", "F'Ottubru 2002 Mons. Scicluna in\u0127atar Promotur tal-Gustizzja fil-Kongregazzjoni tad-Duttrina tal-Fidi bil-mandat li jinvestiga u jkun prosekutur fuq il-ka\u017ci l-i\u017cjed gravi ri\u017cervati lill-Kongregazzjoni.", "Vja\u0121\u0121a \u0127afna biex jag\u0127ti seminars dwar il-protezzjoni tal-minuri f'diversi komunitajiet lokali fl-Ewropa, fl-Asja, fl-Afrika, fl-Amerika u fl-Awstralja.", "Mons. Scicluna kien lecturer fil-pro\u010bedura penali fil-Pontificia Universit\u00e0 Gregoriana u kien jg\u0127in b\u0127ala kappillan tas-Sorijiet ta' Santa Bri\u0121ida (Piazza Farenese, Ruma) u b\u0127ala konfessur fil-Venerabbli Kulle\u0121\u0121 Ingli\u017c.", "Fl-24 ta' Novembru 2012 huwa kien ikkonsagrat Isqof mill-Ar\u010bisqof Pawlu Cremona.", "Huwa Isqof Titulari ta' Leone, u Isqof Aw\u017ciljarju ta' Pawlu Cremona.", "Sitt ijiem wara huwa ntg\u0127a\u017cel mill-Vatikan biex jag\u0127mel \u0127ames snin o\u0127ra fil-Kongregazzjoni g\u0127ad-Duttrina tal-Fidi.", "F'April 2014 tqabbad mill-Vatikan biex ji\u0121bor ix-xhieda tal-kleru f'allegati abbu\u017ci li saru fid-djo\u010besi Sko\u010b\u010bi\u017ca ta' St Andrews and Edinburgh.", "Fit-18 ta' Ottubru 2014, in\u0127atar Amministratur Appostoliku minn Papa Fran\u0121isku, responsabbli mit-tmexxija tal-Ar\u010bidjocesi sakemm jin\u0127atar Ar\u010bisqof \u0121did wara r-ri\u017cenja ta' Mons. Pawlu Cremona.", "F'Jannar 2015, in\u0127atar President ta' Kulle\u0121\u0121 Spe\u010bjali fi \u0127dan il-Vatikan li se jistudja l-appelli dwar offi\u017ci serji minn reli\u0121ju\u017ci.", "Il-Kulle\u0121\u0121 immexxi mill-Isqof Scicluna se jkollu erba' Kardinali u \u017cew\u0121 Isqfijiet b\u0127ala membri, li se jistudjaw l-appelli imressqa quddiem il-Kongregazzjoni g\u0127ad-Duttrina tal-Fidi.", "Huwa n\u0127atar Ar\u010bisqof ta' Malta minn Papa Fran\u0121isku fis-27 ta' Frar 2015.", "Huwa g\u0127amel l-Ingress solenni tieg\u0127u fil-Katidral tal-Imdina fil-21 ta' Marzu 2015.", "L-Isqof Scicluna jidher spiss fuq it-televi\u017cjoni Maltija u xi drabi anke dik barranija u g\u0127andu blogg.", "B'differenza mi\u017c-\u017cew\u0121 prede\u010bessuri tieg\u0127u, huwa jesprimi ru\u0127u fuq diversi temi.", "Fir-Referendum tal-Ka\u010b\u010ba tal-2015 huwa esprima l-fehma tieg\u0127u kontra l-ka\u010b\u010ba fir-rebbieg\u0127a.", "Fil-kwistjoni tal-Iskema proposta mill-Gvern fejn barranin jixtru \u010b-\u010bittadinanza huwa wera wkoll in-nuqqas ta' qbil tieg\u0127u."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22520", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22520", "title": "Owen Bonnici", "text": ["Owen Bonnici", "Owen Bonnici huwa l-Ministru tal-\u0120ustizzja, Kultura u Gvern Lokali fil-Gvern Malti.", "Huwa ggradwa B.A. fl-Istudji Legali u Ewropej (2001) u b'Dottorat fil-Li\u0121i (2004) mill-Universita' ta' Malta.", "Kiseb ukoll diploma fil-\u0120urisprudenza Kanonika (2005) mit-Tribunal Ekkle\u017cjastiku Metropolitan.", "Huwa Teaching Associate fi \u0127dan il-Fakulta' tal-Li\u0121i tal-Universita' ta' Malta.", "Serva fuq il-Kunsill Lokali ta' Marsaskala f'isem il-Partit Laburista g\u0127al hames snin, l-ewwel bhala Kunsillier u mbaghad bhala Vici-Sindku.", "Serva wkoll bhala membru fuq l-Ezekuttiv Nazzjonali tal-Partit.", "Ippartecipa f'diversi konferenzi u seminars f'livell Ewropew, partikolarment fuq kwistjonijiet tal-Kultura u l-Ambjent.", "Kien elett, fl-eta' ta' 23 sena, mill-Konferenza Generali tal-Partit Laburista sabiex jikkontesta l-ewwel elezzjonijiet ghall-Parlament Ewropew hekk kif Malta dahlet fl-Unjoni Ewropea imma ma kienx elett.", "Kien elett fil-Parlament ghall-ewwel darba fl-2008 mit-tielet distrett elettorali.", "Wara li serva bhala Kelliem tal-Oppozizzjoni ghaz-Zghazagh u l-Kultura u mbaghad ghall-Edukazzjon Oghla, Universita' u Ricerka wkoll, huwa kien elett fl-Elezzjonijiet \u0120enerali 2013.", "Il-Prim Ministru Joseph Muscat appuntah Segretarju Parlamentari responsabbli mill-\u0120ustizzja, sakemm sena wara \u0127atru Ministru.", "Huwa re\u0121a' \u0121ie kkonfermat f'din il-kariga fl-2017.", "Huwa g\u0127andu interess fil-letteratura u l-arti, il-muzika u l-isport.", "Huwa kiteb ukoll materjal letterarju fil-lingwa Maltija u huwa kontributur regoli f'diversi gurnali.", "Huwa g\u0127andu tifla."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22524", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22524", "title": "2015", "text": ["2015", "Is-sena 2015 kienet iddikjarata mill-\u0120nus Mag\u0127quda b\u0127ala s-Sena Internazzjonali tad-Dawl, u s-Sena Internazzjonali tal-\u0126amrija.", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "F'dan ix-xahar mietu:", "Frar:", "Marzu:", "Marzu", "Lulju Awwissu", "Jannar:", "Marzu:", "Awwissu:", "Jannar:", "Marzu:", "April:", "Jannar:", "Frar:", "26: Twieled Claude Adrien Helv\u00e9tius, filosfu Fran\u010bi\u017c.", "Jannar:", "Frar:", "Marzu:", "April:", "Mejju: \u0120unju: Lulju: Awwissu Settembru:", "L-Awstrija, il-Prussja u r-Russja jiffirmaw Alleanza Qaddisa biex i\u017commu l-istatus quo fl-Ewropa.", "Jannar:", "Frar:", "Marzu - Ottubru: Il-Kastig tal-\u0120urati fil-Palestina", "April:", "Mejju:", "\u0120unju:", "Lulju:", "Awwissu:", "Ottubru:", "Jo\u0127ro\u0121 fil-\u0120ermanja r-rumanz ta' Franz Kafka, \"Il-Metamorfo\u017ci\" (\"Die Verwandlung\")", "Novembru:", "Di\u010bembru:", "1965", "Jannar", "Frar", "Marzu", "April", "Mejju", "\u0120unju", "Lulju", "Awwissu", "Settembru", "Ottubru", "Novembru", "Di\u010bembru"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22531", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22531", "title": "Bochotnica", "text": ["Bochotnica", "Bochotnica (aqra: IPA [b\u0254x\u0254t\u02c8nit\u0361sa]) huwa villa\u0121\u0121 fil-Lbi\u010b tal-Polonja, li jinsab bejn Pu\u0142awy u Lublin, fuq ix-xmara Bystra.", "Skond statistika ma\u0127ru\u0121a fl-2010, kien hemm 1.500 abitant jg\u0127ixu f'dan il-villa\u0121\u0121."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22539", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22539", "title": "Stat I\u017clamiku", "text": ["Stat I\u017clamiku", "L-Istat I\u017clamiku, li qabel kien mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala l-Istat I\u017clamiku tal-Iraq u l-Lvant, hu grupp ta' terroristi fit-territorju tal-Iraq, is-Sirja, il-Libja u n-Ni\u0121erja.", "Hu mag\u0127ruf l-iktar bl-abbrevjazzjoni ISIS (mill-Ingli\u017c \"Islamic State of Iraq and ash-Sham\", jew inkella IS, ISIL jew Daesh", "L-istat kien awtoproklamat b\u0127ala kaliffat u jallega awtorit\u00e0 reli\u0121ju\u017ca fuq il-Musulmani kollha madwar id-dinja, filwaqt li jaspira biex i\u0121ib \u0127afna mir-re\u0121juni abitati mill-Musulmani ta\u0127t il-kontroll politiku tieg\u0127u, li jibda bit-territorju fir-re\u0121jun tal-Lvant li jinkludi l-\u0120ordan, l-I\u017crael, il-Palestina, il-Libanu, \u010aipru u parti mit-Turkija.", "Il-grupp hu kkunsidrat b\u0127ala grupp ta' terroristi min-Nazzjonijiet Uniti, kif ukoll mill-I\u017crael, il-Filippini, l-Istati Uniti, ir-Renju Unit, l-Awstralja, il-Kanada, l-Indone\u017cja u l-G\u0127arabja Sawdita.", "L-Istat I\u017clamiku ori\u0121ina b\u0127ala \"Jama'at al-Tawhid wal-Jihad\" fl-1999, li kien il-prekursur tat-\"Tanzim Qaidat al-Jihad fi Bilad al-Rafidayn\", li hu mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala l-Al-Qaeda fl-Iraq.", "Il-grupp kien mag\u0127ruf b\u0127ala \"Stat I\u017clamiku tal-Iraq\" mill-2006 sal-2013, u mbag\u0127ad wara biddel ismu fi \"Stat I\u017clamiku tal-Iraq u l-Lvant\" jew \"Stat I\u017clamiku tal-Iraq u s-Sirja\".", "Fid-29 ta' \u0120unju 2014 il-grupp biddel ismu fi \"Stat I\u017clamiku\" u ddikjara lilu nnifsu b\u0127ala kaliffat ta\u0127t il-Kaliff Ibrahim.", "Fit-13 ta' Novembru 2014, l-ISIS \u0127are\u0121 dikjarazzjoni li se jespandi f'pajji\u017ci \u0121odda, il-Libja, l-E\u0121ittu, l-Al\u0121erija, l-G\u0127arabja Sawdita u l-Jemen.", "F'Marzu tal-2015, il-gruppi militanti Boko Haram u l-Moviment I\u017clamiku tal-U\u017cbekistan saru parti mill-ISIS.", "Illum, l-ISIS g\u0127andu kontroll ta' partijiet kbar mill-Iraq u s-Sirja, diversi bliet fil-Libja u n-Ni\u0121erja.", "Il-grupp g\u0127andu pre\u017cenza jew g\u0127amel attakki wkoll fl-Afganistan, l-Al\u0121erija, Benin, i\u010b-\u010aad, l-E\u0121ittu, l-Filippini, l-\u0120ordan, l-G\u0127arabja Sawdita, l-Indone\u017cja, l-Iran, il-Jemen, il-Kamerun, il-Libanu, il-Maldivi, in-Ni\u0121er, il-Pakistan, il-Palestina, it-Tune\u017cija, it-Turkija, kif ukoll fl-Ewropa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22543", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22543", "title": "ECHO (Kummissjoni Ewropea)", "text": ["ECHO (Kummissjoni Ewropea)", "Id-dipartiment tal-G\u0127ajnuna Umanitarja u tal-Protezzjoni \u010aivili tal-Kummissjoni Ewropea (ECHO), li qabel kien mag\u0127ruf b\u0127ala l-Uffi\u010b\u010bju tal-Komunit\u00e0 Ewropea g\u0127all-G\u0127ajnuna Umanitarja, huwa dipartiment tal-Kummissjoni Ewropea g\u0127all-g\u0127ajnuna umanitarja barra l-Ewropa u g\u0127all-protezzjoni \u010bivili.", "Fl-2013, l-UE ipprovdiet \u20ac 1.35 biljun g\u0127al sokkors ta' emer\u0121enza permezz tal-ECHO.", "L-UE kienet it-tieni l-akbar donatur ta' assistenza umanitarja kull sena mill-2000 (id-dejta hija disponibbli sal-2012).", "Flimkien mal-Istati Membri tag\u0127ha, hija l-akbar donatur fid-dinja ta' g\u0127ajnuna umanitarja, billi pprovdiet aktar minn 50% tal-g\u0127ajnuna umanitarja totali fl-2009.Pro\u0121etti ffinanzjati mill-ECHO jaffettwaw lil aktar minn 120 miljun ru\u0127 f'90 pajji\u017c kull sena.", "G\u0127all-interventi umanitarji tieg\u0127u, l-ECHO ma jimplimentax programmi ta' assistenza huwa stess, i\u017cda jiffinanzja l-operazzjonijiet permezz ta' netwerk ta' aktar minn 200 imsie\u0127eb (NGOs, a\u0121enziji tan-NU, u organizzazzjonijiet internazzjonali b\u0127as-Salib l-A\u0127mar / Moviment tan-Nofs Qamar l-A\u0127mar).", "Fl-2013, l-ECHO kellu 44 uffi\u010b\u010bju lokali f'39 pajji\u017c, b'149 espert umanitarju internazzjonali u 315 membru nazzjonali tal-persunal.", "L-uffi\u010b\u010bji lokali jipprovdu anali\u017ci a\u0121\u0121ornata tal-b\u017connijiet e\u017cistenti u previsti f'pajji\u017c jew re\u0121jun partikolari, jikkontribwixxu g\u0127all-i\u017cvilupp ta' strate\u0121iji ta' intervent u \u017cvilupp tal-politika, jipprovdu appo\u0121\u0121 tekniku operazzjonijiet iffinanzjati mill-ECHO, u ji\u017cguraw monitora\u0121\u0121 xieraq ta' dawn l-interventi u jiffa\u010bilitaw il-koordinament tad-donaturi fil-livell prattiku.", "Minbarra li jipprovdi finanzjament g\u0127all-g\u0127ajnuna umanitarja, l-ECHO huwa wkoll responsabbli g\u0127all-Mekkani\u017cmu tal-UE g\u0127all-Protezzjoni \u010aivili.", "Imwaqqaf fl-2001, il-Mekkani\u017cmu jrawwem kooperazzjoni fost l-awtoritajiet nazzjonali tal-protezzjoni \u010bivili madwar l-Ewropa.", "B\u0127alissa 31 pajji\u017c huma membri tal-Mekkani\u017cmu; it-28 Stat Membru tal-UE flimkien mal-I\u017clanda, in-Norve\u0121ja, u l-eks Repubblika Jugo\u017clava tal-Ma\u010bedonja.", "Il-mekkani\u017cmu twaqqaf biex jippermetti g\u0127ajnuna kkoordinata mill-Istati Parte\u010bipanti lill-vittmi ta' di\u017castri naturali u kka\u0121unati mill-bniedem fl-Ewropa u bnadi o\u0127ra.", "Wara li l-UE ng\u0127atat il-Premju Nobel g\u0127all-Pa\u010bi fl-2012, il-Kummissjoni ta' Barroso a\u010b\u010bettat il-flus tal-premju f'isem l-UE u allokathom g\u0127al inizjattiva \u0121dida msej\u0127a Tfal tal-Pa\u010bi.", "Madwar \u20ac2 miljun twarrbu g\u0127all-pro\u0121etti tat-Tfal tal-Pa\u010bi fl-2013.", "Dawn \u017cdiedu g\u0127al \u20ac4 miljun fl-2014.", "L-Uffi\u010b\u010bju tal-Komunit\u00e0 Ewropea g\u0127all-G\u0127ajnuna Umanitarja (ECHO) \u0121ie stabbilit fl-1992 mit-Tieni Kummissjoni ta' Delors.", "Billi l-Komunit\u00e0 Ewropea \u0121iet abolita fl-2009, l-uffi\u010b\u010bju beda jsir mag\u0127ruf b\u0127ala d-dipartiment g\u0127all-G\u0127ajnuna Umanitarja tal-Kummissjoni Ewropea jew l-Unjoni Ewropea, i\u017cda \u017camm l-abbrevjazzjoni tieg\u0127u ECHO.", "Il-\u0127atra ta' kummissarju \u0121did fl-2010 b'portafoll g\u0127all-kooperazzjoni internazzjonali, g\u0127ajnuna umanitarja u rispons g\u0127all-kri\u017cijiet tikkorrispondi g\u0127all-artikoli 214 u 196 tat-Trattat ta' Lisbona fejn l-g\u0127ajnuna Umanitarja u l-Protezzjoni \u010aivili g\u0127andhom rwol sostenibbli.", "L-isem uffi\u010bjali tal-ECHO \u0121ie mibdul g\u0127al Direttorat \u0120enerali g\u0127all-G\u0127ajnuna Umanitarja u l-Protezzjoni \u010aivili.", "It-trasformazzjoni tal-ECHO nkludiet il-moviment tal-unit\u00e0 tal-Protezzjoni \u010aivili mid-D\u0120 g\u0127all-Ambjent g\u0127ad-D\u0120 tal-ECHO.", "It-trasformazzjoni hija kkunsidrata b\u0127ala pass 'il quddiem lejn kooperazzjoni a\u0127jar u te\u0127id ta' de\u010bi\u017cjonijiet f'qasam fejn reazzjoni rapida tista' ssalva \u0127ajja.", "Il-Mekkani\u017cmu tal-UE g\u0127all-Protezzjoni \u010aivili stabbilixxa wkoll il-ftu\u0127 ta\u010b-\u010aentru \u0121did ta' Koordinazzjoni g\u0127al Rispons ta' Emer\u0121enza (ERCC), \"hub\" tal-protezzjoni \u010bivili g\u0127all-monitora\u0121\u0121 ta' di\u017castri u t-titjib fit-t\u0127ejjija u r-re\u017ciljenza tal-pajji\u017ci suxxettibbli g\u0127al di\u017castri.", "L-aktar u\u017cu ri\u010benti tal-mekkani\u017cmu tal-Protezzjoni \u010aivili se\u0127\u0127 waqt l-g\u0127arg\u0127ar fil-Bosnja-\u0126erzegovina u s-Serbja.", "Fil-qasam tal-g\u0127ajnuna umanitarja, il-mandat tal-ECHO huwa li jipprovdi assistenza ta' emer\u0121enza u g\u0127ajnuna (fil-forma ta' o\u0121\u0121etti u servizzi) lill-vittmi ta' kunflitt u ta' di\u017castri naturali jew ikka\u0121unati mill-bniedem barra l-UE.", "Il-mandat tieg\u0127u jestendi wkoll g\u0127al operazzjonijiet ta' prevenzjoni ta' di\u017castri u ta' wara l-kri\u017ci.", "L-g\u0127ajnuna umanitarja Ewropea hija bba\u017cata fuq il-prin\u010bipji umanitarji tal-umanit\u00e0, l-imparzjalit\u00e0, in-newtralit\u00e0 u l-indipendenza.", "L-implimentazzjoni tag\u0127ha g\u0127alhekk tiddependi fuq l-applikazzjoni tad-dritt umanitarju internazzjonali (IHL).", "Fl-2007, fuq l-inizjattiva tal-Kummissarju Louis Michel, il-Kummissjoni Ewropea adottat \"Konsensus Ewropew dwar l-G\u0127ajnuna Umanitarja\" li jikkostitwixxi l-ewwel test politiku ta' referenza Ewropew dwar l-g\u0127ajnuna umanitarja.", "NGOs ipparte\u010bipaw attivament g\u0127all-abbozzar tal-Konsensus Ewropew u dan jista' jitqies b\u0127ala \"l-aktar test komprensiv u l-eqreb po\u017cizzjoni komuni g\u0127all-NGOs\".", "Il-Konsensus Ewropew jirriafferma l-prin\u010bipji umanitarji tal-umanit\u00e0, imparzjalit\u00e0 u indipendenza.", "Jistipula wkoll li \"l-g\u0127ajnuna umanitarja mhijiex g\u0127odda ta' \u0121estjoni g\u0127all-\u0121estjoni tal-kri\u017cijiet\".", "Fl-2012, l-ECHO \u017cviluppa l-ewwel revi\u017cjoni tal-Konsensus mit-twaqqif tieg\u0127u, billi enfasizza l-\u0127tie\u0121a g\u0127al s\u0127ubijiet aktar b'sa\u0127\u0127ithom permezz ta' g\u0127a\u017cla ta' kwalit\u00e0 tal-imsie\u0127ba u l-i\u017cgurar ta' kontabilit\u00e0 mtejba g\u0127a\u010b-\u010bittadini u l-partijiet interessati.", "Barra minn hekk, fl-2012, l-ECHO u donaturi o\u0127ra \u0127admu mal-Kumitat Permanenti bejn l-A\u0121enziji (IASC) biex jo\u0127olqu l-A\u0121enda Trasformattiva.", "Il-prin\u010bipji ta' tmexxija umanitarja, responsabbilt\u00e0 u koordinazzjoni \u0121ew miftiehma biex itejbu l-\u0127effa, l-effi\u010bjenza u l-effika\u010bja tar-rispons umanitarju.", "Barra minn hekk, il-protezzjoni \u010bivili \u0121iet adottata b\u0127ala parti mill-mandat tal-ECHO biex ji\u0121u \u017cgurati kooperazzjoni u protezzjoni a\u0127jar waqt di\u017castru fost il-pajji\u017ci terzi u re\u0121jonali u organizzazzjonijiet internazzjonali.", "Sa minn meta t-Trattat ta' Lisbona da\u0127al fis-se\u0127\u0127, l-azzjoni ta' g\u0127ajnuna umanitarja tal-Unjoni Ewropea hija esklu\u017ca mill-Artikolu 214 tat-Trattat tal-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea.", "L-g\u0127ajnuna umanitarja hija kompetenza parallela komuni: dan ifisser li l-Unjoni tmexxi politika awtonoma, li la timpedixxi lill-Istati Membri milli je\u017cer\u010bitaw il-kompetenzi tag\u0127hom u lanqas tag\u0127mel il-politika tal-Unjoni sempli\u010biment wa\u0127da \"kumplimentarja\" g\u0127al dawk tal-Istati Membri.", "Sa dakinhar, l-g\u0127ajnuna umanitarja kienet ibba\u017cata, awtomatikament, fuq l-Artikolu 179 tat-Trattat tal-KE (politika ta' \u017cvilupp).", "Kienet parti mill-portafoll tal-Kummissarju g\u0127all-I\u017cvilupp, l-ewwel Louis Michel u mbag\u0127ad Karel de Gucht waqt il-Kummissjoni I ta' Barroso.", "It-Trattat ta' Li\u017cbona introdu\u010ba, g\u0127all-ewwel darba, l-g\u0127ajnuna umanitarja b\u0127ala politika fiha nnifisha fit-Trattat tal-UE.", "Kif definit fl-Artikolu 214, l-operazzjonijiet tal-UE fil-qasam tal-g\u0127ajnuna umanitarja huma ma\u0127suba biex jipprovdu assistenza ad hoc u g\u0127ajnuna g\u0127al popolazzjonijiet f'pajji\u017ci terzi li jkunu vittmi ta' di\u017castri naturali jew ikka\u0121unati mill-bniedem.", "L-Artikolu 214 itenni wkoll il-prin\u010bipji ta' g\u0127ajnuna umanitarja, dawn huma r-rispett g\u0127ad-dritt internazzjonali u l-prin\u010bipji tal-umanit\u00e0, imparzjalit\u00e0, newtralit\u00e0 u nondiskriminazzjoni.", "Fl-2013, il-Kummissjoni g\u0127addiet le\u0121i\u017clazzjoni \u0121dida dwar il-Mekkani\u017cmu tal-UE g\u0127all-Protezzjoni \u010aivili li jipprovdi koordinazzjoni a\u0127jar u appo\u0121\u0121 biex tittejjeb l-effika\u010bja ta' sistemi ta' prevenzjoni, preparazzjoni, u rispons waqt di\u017castri.", "Il-le\u0121i\u017clazzjoni stabbiliet \u0121abra volontarja ta' kapa\u010bitajiet u materjali ta' rispons impenjati minn qabel, netwerk ta' ta\u0127ri\u0121 g\u0127al dawk li jirrispondu l-ewwel, u appro\u010b\u010b \u0121did g\u0127all-\u0121estjoni tar-riskji tad-di\u017castri minn 31 stat participant.", "It-Trattat ta' Lisbona jintrodu\u010bi wkoll Korp Volontarju Ewropew ta' G\u0127ajnuna Umanitarja (l-Artikolu 214 tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-UE), li jippermetti lill-Ewropej li jixtiequ jkunu involuti direttament fl-azzjoni umanitarja biex jing\u0127aqdu ...", "Il-Kummissjoni Ewropea stipulat inizjattiva biex jin\u0127olqu aktar minn 18,000 po\u017cizzjoni g\u0127a\u010b-\u010bittadini biex jag\u0127mlu volontarjat madwar id-dinja f'sitwazzjonijiet umanitarji bejn l-2014 u l-2020.", "L-inizjattiva t\u0127arre\u0121 lill-voluntiera flimkien fi programm Ewropew ta' ta\u0127ri\u0121 qabel l-iskjerament mal-organizzazzjonijiet umanitarji \u010b\u010bertifikati.", "Appo\u0121\u0121 finanzjarju, li jiffoka fuq l-i\u017cvilupp tar-re\u017cistenza u l-kapa\u010bit\u00e0 tal-protezzjoni \u010bivili, \u0121ie miftiehem g\u0127al \u0127ames pro\u0121etti pilota li jinvolvu madwar 150 voluntier fl-2012.", "Il-Parlament Ewropew (PE) ivvota favur l-inizjattiva fi Frar 2014.", "Il-po\u017cizzjonijiet tal-voluntiera jinkludu l-iskjerament g\u0127al operazzjonijiet umanitarji ffinanzjati mill-UE madwar id-dinja, li ja\u0127dmu fl-organizzazzjonijiet umanitarji \u0121ewwa l-UE, jew l-assistenza ta' operazzjonijiet online mid-dar.", "NGOs li jie\u0127du sehem jg\u0127addu minn pro\u010bess ta' \u010bertifikazzjoni sabiex ji\u0121i \u017c\u0121urat li dawn jikkonformaw mal-istandards Ewropej g\u0127all-\u0121estjoni ta' voluntiera.", "Fl-2013, il-ba\u0121it tal-g\u0127ajnuna tal-ECHO ammonta anqas minn wie\u0127ed fil-mija tal-ba\u0121it kollu tal-UE.", "Barra minn hekk, il-Kummissjoni Ewropea u\u017cat ir-ri\u017cerva tag\u0127ha ta' g\u0127ajnuna ta' emer\u0121enza biex tirrispondi g\u0127al kri\u017cijiet u di\u017castri mhux mistennija.", "Il-ba\u0121it bil-fondi ta' ri\u017cerva ammonta g\u0127al \u20ac 1.35 biljun fl-2013.", "Fir-rigward tal-g\u0127ajnuna umanitarja, l-ECHO ipprovda assistenza umanitarja g\u0127al aktar minn 124 miljun ru\u0127 f'90 pajji\u017ci terzi, li minnhom 39 kienu nnominati b\u0127ala pajji\u017ci f'sitwazzjoni ta' kri\u017ci.", "Fir-rigward tal-protezzjoni \u010bivili, il-mekkani\u017cmu ta' protezzjoni \u010bivili kien attivat 36 darba fl-2013 g\u0127all-kri\u017cijiet \u0121ewwa u barra l-UE.", "L-akbar sehem ta' finanzjament huwa g\u0127all-ikel u n-nutrizzjoni (40%).", "Is-settur tas-sa\u0127\u0127a u dak mediku (inklu\u017c appo\u0121\u0121 psikoso\u010bjali) (13%), l- Ilma u Sanit\u00e0 (13%), ix-Xelter (19%) u l-Protezzjoni (7%) huma l-oqsma o\u0127ra ewlenin ta' attivitajiet.", "L-ECHO alloka 3% tal-ba\u0121it tal-2013 g\u0127at-T\u0127ejjija g\u0127ad-di\u017castri, imnaqqas mill-2012.", "Il-Protezzjoni \u010aivili irrappre\u017centat 2% tal-ba\u0121it.", "Fl-2013, 40% tal-ba\u0121it marru g\u0127all-Afrika u 18% g\u0127all-A\u017cja, l-Amerika Latina, il-Karibew u l-Pa\u010bifiku, u 32% g\u0127al-Lvant Nofsani u l-Mediterran.", "L-g\u0127ajnuna g\u0127all-i\u017cvilupp la\u0127qet massimu storiku fl-2010.", "Flimkien mal-g\u0127ajnuna mog\u0127tija mill-Istati Membri individwalment, l-Unjoni hija l-akbar donatur fid-dinja.", "Mid-\u20ac 9.8 biljun ta' g\u0127ajnuna umanitarja dinjija pprovduta fl-2010, madwar 41% ing\u0127atat mill-UE.", "Il-ba\u0121it adottat g\u0127all-2014 g\u0127andu kwa\u017ci \u20ac 1 biljun f'impenji g\u0127all-g\u0127ajnuna umanitarja u l-protezzjoni \u010bivili.", "L-ECHO g\u0127andu mandat biex isalva u jippreserva l-\u0127ajja f'emer\u0121enza u f'sitwazzjonijiet immedjati wara l-emer\u0121enza, kemm jekk dawn ikunu naturali jew ikka\u0121unati mill-bniedem.", "Abba\u017ci ta' dawn il-prin\u010bipji, il-Kummissjoni hija impenjata li kull sena tipprepara dokument ta' Strate\u0121ija biex tikkoordina u tipprogramma l-attivitajiet b'mod effi\u010bjenti u b'mod xieraq billi ji\u0121i adottat appro\u010b\u010b imparzjali bba\u017cat fuq il-b\u017connijiet.", "Fl-2013, l-ECHO ippjana li jiffoka l-g\u0127ajnuna umanitarja tieg\u0127u fi kwa\u017ci 90 pajji\u017c.", "Huwa identifika l-akbar \u0127ames operazzjonijiet umanitarji b\u0127ar-re\u0121jun Sahel tal-Afrika tal-Punent, inklu\u017c aktar rispons g\u0127all-kunflitt fil-Mali (\u20ac 82 miljun), is-Sudan u s-Sudan t'Isfel (\u20ac 80 miljun), ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo (\u20ac 54 miljun), il-Pakistan (\u20ac 42 miljun) u s-Somalja (\u20ac 40 miljun).", "Barra minn hekk, 40% tal-assistenza umanitarja tal-ECHO huwa destinat g\u0127all-Afrika Sub-Sa\u0127arjana.", "Il-ba\u0121it ta' riserva \u0121ie utilizzat sabiex jirrispondi g\u0127all-kri\u017cijiet umanitarji kbar fis-Sirja, il-Mali, is-Sahel, is-Sudan t'Isfel, ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo, il-Mjanmar, u il-Filippini.", "L-ECHO jiffinanzja wkoll kri\u017cijiet minsija, b\u0127al fil-Bangladexx, fil-Kolombja, il-Jemen, l-Al\u0121erija, il-Pakistan, u l-Mjanmar.", "St\u0127arri\u0121 spe\u010bjali tal-Eurobarometer dwar l-g\u0127ajnuna umanitarja mmexxi fl-2012 ji\u017cvela s-sens g\u0127oli ta' solidarjet\u00e0 fost i\u010b-\u010bittadini Ewropej lejn vittmi ta' kunflitti u di\u017castri naturali barra l-fruntieri tag\u0127hom, b'9 minn 10 \u010bittadini ja\u0127sbu li \"huwa importanti li l-UE tiffinanzja l-g\u0127ajnuna umanitarja barra l-fruntieri tag\u0127ha\"u 8 minn 10 jemmnu li \"azzjoni koordinata tal-protezzjoni \u010bivili tal-UE hija aktar effettiva minn azzjoni individwali tal-pajji\u017ci\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22544", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22544", "title": "Tizjanu", "text": ["Tizjanu", "Tiziano Vecellio jew Tiziano Vecelli jew Tiziano da Cador , bil-Malti mag\u0127ruf b\u0127ala Tizjanu, (twieled madwar l-1488 Pieve di Cadore, (provin\u010bja ta' Belluno, fil-Veneto) - miet fis-27 ta' Awissu 1576 Venezja) kien pittur Taljan, l-i\u017cjed memru importanti tal-iskola Venezjana ta-seklu 16.", "Huwa meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-akbar ritrattisti ta' dak i\u017c-\u017cmien bis-sa\u0127\u0127a tal-\u0127ila li kellu biex jo\u0127ro\u0121 il-karattru tal-persuna\u0121\u0121i fir-ritratti.", "\"\u0126eles ukoll il-pittura mir-restrizzjoni tal-linja u l-forma fejn kienet inkar\u010brata mill-a\u0127\u0127ar tal-Medjuevu, u g\u0127amel hekk biex jag\u0127ti l-poter lill-kulur\".", "Twieled Pieve di Cadore, belt \u017cg\u0127ira fid-Dolomiti fil-Veneto bejn l-1488 u l-1490 f'familja g\u0127anja tal-post.", "Missieru Gregorio Vecellio kellu bosta karigi, fosthom dawk ta' kaptan tal-milizja u spettur tal-minjieri.", "Ma nafux x'g\u0127amla ta' edukazzjoni r\u010bieva: x'aktarx ma kienx jaf bil-Latin, lingwa importanti \u0127afna f'dik l-epoka, u l-ma\u0121\u0121oranza tal-ittri li waslulna inkitbu f'ismu minn o\u0127rajn.", "Tizjanu \u0121ie introdott g\u0127all-pittura flimkien ma' \u0127uh Francesco.", "It-tnejn intbag\u0127tu Venezja, fl-et\u00e0 ta' 9 jew 10 snin biex jistudjaw l-arti.", "Hemm bdew fl-istudju ta' Sebastiano Zuccato, artista li ja\u0127dem il-mu\u017cajk.", "Wara erba' jew \u0127ames snin, Tizjanu da\u0127al ja\u0127dem fil-istudju tal-pittur Gentile Bellini u mbag\u0127ad ma' \u0127uh Giovanni Bellini, dak i\u017c-\u017cmien l-artista l-aktar famu\u017c ta' Venezja.", "Hemm iltaqa' ma' Giorgio da Castelfranco, mag\u0127ruf b\u0127ala Giorgione.", "Saru \u0127bieb u s\u0127ab, u fl-1508 \u0127admu flimkien fuq l-affreski fuq barra tal-Fontego dei Tedeschi .", "Sentejn wara, Giorgione miet bil-pesta u x'aktarx li \u0127afna pitturi li Giorgione ma kienx lesta, spi\u010b\u010bahom Tizjanu.", "Mill-1508 sal-1568, Tizjanu kien ja\u0127dem ukoll fl-in\u010bi\u017cjoni fl-injam.", "Sa\u0127ansitra hemm min ja\u0127seb li kien imda\u0127\u0127al fl-i\u017cvilupp tal-\"Fabrica\", volum fid-daqs ta' folio ta' 663 pa\u0121na, li fih aktar minn 300 figura anatomika in\u010bi\u017ca fl-injam.", "Imma qatt ma nstabu provi.", "Tizjanu pin\u0121a tliet affreski g\u0127all-i\"Scuola di Sant'Antonio\" ta' Padova, fejn mar fl-1511.", "Fl-1516, wara l-mewt ta' Giovanni Bellini, in\u0127atar pittur uffi\u010bjali tar-Repubblika Venezjana u waqqaf studju fuq il-Kanal il-Kbir f<nowiki>'</nowiki>\"San Samuele\".", "Bosta artisti kontemporanji kienu ja\u0127dmu hemm g\u0127al xi \u017cmien, fosthom Tintoretto u El Greco.", "Fl-\"Assunzjoni tal-Ver\u0121ni\", ordnata g\u0127at-titular tal-Knisja ta' Santa Maria Gloriosa dei Frari fl-1516 u mwa\u0127\u0127la fil-knisja fl-1518, Tizjanu ne\u0127\u0127a kull referenza ikonografika tradizzjonali g\u0127all-mewt u mexa mat-teolo\u0121ija Fran\u0121iskana kontemporanja biex \u0127oloq it-tlug\u0127 glorju\u017c fis-sema tal-Madonna.", "Din is-soluzzjoni minn dak i\u017c-\u017cmien saret il-kompo\u017cizzjoni ta' referenza madwar id-dinja Kattolika.", "Fl-1520, esegwixxa ordni kbira g\u0127ad-dekorazzjoni tal-Palazz Dukali, \"Il-Battalja ta' Cadore\" (affresk kbir li nqered bin-nar fl-1577), u tliet pitturi ta' xeni mitolo\u0121i\u010bi g\u0127al Alfonso I d'Este.", "Kien inkarigat ukoll li jpin\u0121i r-ritratt ta' kull Do\u0121e li \u0121ie elett sal-1555 meta l-kariga \u0127adha Tintoretto.", "Kellu wkoll g\u0127add kbir ta' ordnijiet minn nies Venezjani importanti u mill-knejjes tal-belt.", "Tliet snin wara mar Ferrara u ltaqa' ma' Federiku II Gonzaga, Marki\u017c ta' Mantova u pin\u0121a ritratt tieg\u0127u u baqa' ja\u0127dem g\u0127alih g\u0127al aktar minn 10 snin, i\u017cejjinlu l-Kastell ta' Ferrara b'affreski mitolo\u0121i\u010bi.", "Lejn l-a\u0127\u0127ar tal-1522 g\u0127amel \u0127bieb ma' Pietro Aretino u Jacopo Sansovino refu\u0121jati f'Venezja wara s-sakke\u0121\u0121 ta' Ruma u mar Mantova fejn Federico Gonzaga ordnalu kwa\u017ci erbg\u0127in pittura.", "Fl-1525, i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Cecilia Soldano, bint barbier minn ra\u0127al twelidu Cadore, li mag\u0127ha di\u0121\u00e0 kellu \u017cew\u0121t ulied subien: Pomponio fl-1523 u Orazio, e\u017catt qabel it-tie\u0121.", "Kienet ilha toqg\u0127od mieg\u0127u g\u0127al xi \u0127ames snin imma fl-1525 mardet gravament u Tizjanu \u017c\u017cewwi\u0121ha biex jille\u0121ittima 'l uliedu.", "Cecilia fieqet, i\u017c-\u017cwie\u0121 kien hieni u kellom tifla o\u0127ra li mietet fi\u010b-\u010bokon.", "F'August tal-1530 Cecilia mietet.", "Tizjanu re\u0121a' \u017c\u017cewwe\u0121 imma ma nafu xejn dwar it-tieni mara.", "X'aktarx kienet omm Lavinia.", "It-tieni mara mietet madwar l-1427 u kellu tifla o\u0127ra, Emilia, forsi ma' mara li kienet to\u0127odlu \u0127sieb id-dar..", "Mit-tfal il-favorit ta' Tizjanu kien Orazio, li sar l-assistent tieg\u0127u.", "Is-snin 1530 kienu snin ta' kanoni feminili \u0121dida g\u0127al Tizjanu, aktar fina b\u0127al f<nowiki>'</nowiki>\"La Bella\" (Firenze, Palazzo Pitti), \"Marija Maddalena\" (Firenze, Palazzo Pitti) jew f<nowiki>'</nowiki>\"Il-Venere ta' Urbino\" (madwar l-1533) (Firenze, Galleria degli Uffizi).", "Dan l-a\u0127\u0127ar xog\u0127ol, inpin\u0121i g\u0127al Guidobaldo della Rovere fl-1538 hu mnebba\u0127 mill-\"Venere Rieqda\" ta' Giorgione, jirrappre\u017centa mara g\u0127arwiena (Venere?", "Korte\u0121\u0121jana?", "G\u0127arusa \u017cag\u0127\u017cug\u0127a?) mimduda fuq sodda fil-kamra u mqajma.", "Dan hu x-xog\u0127ol emblematiku tal-karriera tieg\u0127u u l-prototip tan-nudu feminili mimdud \u0121ewwa g\u0127all-pittura Ewropea li \u00c9douard Manet ibba\u017ca fuqu l-\"\u200b\u200bOlympia\" .", "Dik is-sena, l-1530, bis-sa\u0127\u0127a tal-Marki\u017c ta' Mantova ltaqa' ma' Karlu V matul vja\u0121\u0121 tal-Imperatur fl-Italja .", "Tliet snin wara, Karlu V tah it-titlu ta' \"Conte Palatino\" u \"Cavaliere Sperone d'Oro\", unur li qatt qabel ma kien ing\u0127ata lil pittur.", "Pin\u0121a sensiela ta' ritratti tal-qraba tal-imperatur.", "Fl-1545 mar Ruma fuq stedina tal-Papa Pawlu III.", "Fis-16 ta' Marzu kiseb i\u010b-\u010bittadinanza Rumana u mar lura Venezja.", "Il-konfrontazzjoni diretta max-xog\u0127lijiet ta' Mikelan\u0121lu g\u0127amlet impatt enormi fuq il-karriera tieg\u0127u, li kienet g\u0127addejja minn \"kri\u017ci Mannjerista\" mmarkata b'kompo\u017cizzjonijiet aktar kura\u0121\u0121u\u017ci u b'koloratura b'kuntrasti qawwijin.", "Fl-1548 mar Augsburg fejn kienet qieg\u0127da tiltaqa' id-Dieta tal-Imperu Ruman Imqaddes, immexxija minn Karlu V, opportunit\u00e0 g\u0127alih li jpin\u0121i \u0127afna ritratti ta' nies importanti u l-imperatur stess.", "Imbag\u0127ad beda ja\u0127dem fuq is-sensiela ta' \"Poe\u017ciji\" g\u0127ar-re Filippu II ta' Spanja.", "Dawn il-pitturi juru nudi femminili mitolo\u0121i\u010bi b\u0127al \"Danae\", \"Venere u Adone\" u \"Djana u Attejun\", u dawn inawguraw il-fa\u017ci finali ta' Tizjanu, ikkaratterizzata minn daqqa tal-pinzell \u0127afna inqas grafika u aktar \u0127ielsa fejn it-tila stess turina d-daqqiet tal-pinzell fuqhom.", "Hemm min qal ukoll li Tizjanu kienu ju\u017ca subg\u0127ajh biex ipin\u0121i fl-a\u0127\u0127ar ta' \u0127ajtu.", "Fl-1566 \u0121ie elett flimkien ma' Andrea Palladio u Jacopo Tintoretto fl-\"Accademia delle arti del disegno\" ta' Firenze.", "L-a\u0127\u0127ar xog\u0127ol mag\u0127ruf tieg\u0127u hu \"Piet\u00e0\" li kien g\u0127al fuq il-qabar tieg\u0127u.", "Dan ma la\u0127aqx lestieh u spi\u010b\u010bah Palma il Giovane.", "Miet fis-\u200b\u200b27 ta' Awissu 1576, forsi bil-pesta, imma x'aktarx bix-xju\u0127ija.", "Indifen fil-knisja ta' \"Santa Maria dei Frari\" f'Venezja.", "Wara l-apprendistat tieg\u0127u ma' Sebastiano Zuccato u Giovanni Bellini, Tizjanu mbag\u0127ad g\u0127amel xi \u017cmien ja\u0127dem fl-istudju ta' Giorgione.", "Vasari kiteb hekk:", "Fl-1508, pin\u0121a l-affreski fuq barra tal-\"Fondaco dei Tedeschi\" bi s\u0127ab ma' Giorgione.", "L-istil drammatiku tieg\u0127u, jidher di\u0121\u00e0 qieg\u0127ed jinqata' minn ta' Giorgione.", "Fi\u010b-\u010biklu ta' affreski tal-i\"Scuola del Santo\" ta' Padova li pin\u0121a fl-1510 u 1511, madankollu, g\u0127adna nsibu l-aspett sfumat ta' Giorgione u Correggio fuq il-la\u0127am delikat tan-nies ming\u0127ajr kontorni u fil-veduti bi \u010bpar \u0127afif li jisfumaw mag\u0127hom fa\u010bilment u fil-materjali bellusin.", "In-nudi, jekk inqabbluhom ma' dawk ta Giorgione, huma xorta aktar sin\u010bieri billi dawn m'g\u0127andhomx id-dija misterju\u017ca li kellhom madwarhom il-figuri ta' dak il-pittur.", "Tizjanu ju\u017ca d-dawl biex jintensifika l-kuluri li bihom jisfuma l-karattru \u0121ol-ambjent.", "Wara l-mewt ta' Giorgione fl-1510, xi xhieda kontemporanji jag\u0127tuna x'nifhmu li Tizjanu spi\u010b\u010ba il-\"Venere Rieqda\" li ma kinetx lesta.", "Xi kriti\u010bi ja\u0127sbu li kien imda\u0127\u0127al ukoll f<nowiki>'</nowiki>\"Il-Kun\u010bert Kampestri\".", "Dan il-kun\u010bert mu\u017cikali g\u0127andu tema li \u0121ejja mill-umani\u017cmu tar-Rinaxximent bikri; il-mu\u017cika tirrappre\u017centa l-armonija universali. il-Bniedem idoqq il-partitura tieg\u0127u f'nofs in-natura e\u017cuberanti.", "Il-kompo\u017cizzjoni hija misterju\u017ca \u0127afna: fuq ix-xellug hemm mara tferra' l-ilma minn buqar tal-\u0127\u0121ie\u0121, fin-nofs hemm \u017cew\u0121t ir\u0121iel qeg\u0127din idoqqu, wie\u0127ed minnhom idoqq il-mandolina u fuq il-lemin hemm mara g\u0127arwiena daharha lejna tonfo\u0127 \u0121o flawt tal-qasab.", "Wara hemm rag\u0127aj jira' n-nag\u0127a\u0121, fi pjan aktar 'il bog\u0127od hemm binja, u fid-distanza hemm il-muntanji li jirrappre\u017centaw id-dinja kollha f'perspettiva atmosferika b\u0127al ta' \"Il-Madonna tal-blat\" (1483) ta' Leonardo da Vinci.", "Fil-bidu tal-karriera tirg\u0127u, Tizjanu kien influwenzat \u0127afna mil-qawwa evokattiva ta' Giorgione.", "Goethe meta jitkellem fuq l-affreski tal-iskola ta' San Antnin ta' Padova li kienu l-ewwel xog\u0127lijiet indipendenti ta' Tizjanu jg\u0127id \"Hemm hemmhekk verit\u00e0 sorprendenti li tista' tesprimi kollox\" .", "Wara Tizjanu beda jpin\u0121i l-pittura mitolo\u0121ika.", "G\u0127all-uffi\u010bju ta' Alfonsu I ta' Este pin\u0121a \"L-offerta lil Venere\", \"Il-bakkanal tal-Andriji\" u \"Bakku u Arjanna\".", "Fihom il-pittur jipprova l-\u0127ila li kellu biex ter\u0121a jag\u0127ti l-\u0127ajja lill-miti antiki u jimliehom imma\u0121inazzjoni.", "B\u0127ala sorsi letterarji u\u017ca Filostratu, Ovidju u Katullu, madankollu ma fittex l-ebda erudizzjoni umanista, i\u017cda pjuttost il-mezz li jevoka d-dinja tal-qedem skont tonalit\u00e0 aktar Djoni\u017cjaka.", "Fl-1526, ittratta b'mod trijomfalist tema reli\u0121ju\u017ca \"Il-Madonna ta' Pesaro\" (mag\u0127rufa b\u0127ala \"Pala Pesaro\").", "Din il-manjiera grandju\u017ca ma \u017cammitux milli jpin\u0121i fl-istess \u0127in pitturi aktar intimi b\u0127al \"Il-Madonna tal-fenek\" jew \"Id-depo\u017cizzjoni\".", "\"Il- Venere ta' Urbino\" tal-1538 g\u0127al darba o\u0127ra turi l-abbilt\u00e0 ta' Tizjanu li jirrappre\u017centa r-realt\u00e0 f'mument u ambjent partikolari.", "Flimkien mas-serje ta' ritratti, \"Il-Venere ta' Urbino\" timmarka t-tmiem tal-perjodu ta' \"majest\u00e0 kalma\".", "Fl-1527, Pietro Aretino u Jacopo Sansovino marru joqog\u0127du Venezja.", "Tizjanu sar \u0127abib tal-qalb mag\u0127hom u din il-\u0127biberija bla dubju g\u0127enitu jsegwi l-\u017cviluppi tal-Manjeri\u017cmu, li kien popolari \u0127afna fl-Italja \u010bentrali.", "Ir-\"Ritratti ta\u010b-\u010aesri\" pin\u0121iehom f'dan il-perjodu g\u0127all-palazz dukali ta' Mantova.", "G\u0127alkemm dawn intilfu, nafuhom mill-kopji u l-istampi.", "Minnhom nistg\u0127u nifhmu l-istil \u0121did ta' Tizjanu, influwenzat mill-Manjeri\u017cmu ta' Giulio Romano.", "Imbag\u0127ad pin\u0121a s-soqfa tal-Ba\u017cilika ta' Santa Maria della Salute ta' Venezja.", "F'dawn il-pitturi l-karattri huma marbuta flimkien b'\u0121esti vjolenti u mdawlin b'dawl s\u0127un u vibranti.", "Il-kritika moderna tag\u0127ti importanza kbira lix-xog\u0127ol Manjerista ta' Tizjanu.", "\u0126alla l-vi\u017cjoni trankwilla, naturalista tal-\u0127idma bikrija tieg\u0127u biex jinawgura metodu aktar \u0127ieles fl-imma\u0121inazzjoni tal-figuri u li jo\u0127loq atmosfera drammatika bi kromati\u017cmu aktar espressiv.", "Waqt li kien Ruma (1545-1546), l-intri\u010bi g\u0127all-poter fil-qorti papali ispirawh b'kapulavur ie\u0127or, ir-\"Ritratt ta' Pawlu III man-neputijiet\".", "Ir-ritratt ta' grupp li li bih Tizjanu kien qieg\u0127ed jipprova jikkompeti ma' Raffaello ma nafux g\u0127aliex qatt ma lestieh.", "Fih il-Papa jidher b\u0127ala ra\u0121el xi\u0127 bilqieg\u0127da.", "Tizjonu aktar tfittex li juri l-karattru tar-ra\u0121el xi\u0127 mill l-majest\u00e0 tal-kariga papali tieg\u0127u.", "Neputih, il-Kardinal Alessandro Farnese fl-isfond jidher li hu l-instigatur ewleni tad-de\u010bi\u017cjonijiet ta' zijuh. fuq il-lemin Orazio Farnese jin\u017cel g\u0127arkupptejh quddiem zijuh jistaqsih xi \u0127a\u0121a.", "F<nowiki>'</nowiki>\"Karlu V fil-Battalja ta' M\u00fchlberg\", impin\u0121ija fl-1548, Tizjanu jittrasforma s-su\u0121\u0121ett f'simbolu araldiku, i\u017cda l-Karlu V jurih ukoll b\u0127ala despota g\u0127ajjien.", "Din it-tila, impin\u0121ija ftit qabel l-abdikazzjoni ta' Karlu V turi sens akut ta' anali\u017ci .", "Il-pittura, \"Kajjin u Abel\", turi su\u0121\u0121ett bibliku: il-qtil ta' Abel minn \u0127uh Kajjin.", "Dan ix-xog\u0127ol li jixhed il-maturit\u00e0 s\u0127i\u0127a ta' Tizjanu, tpin\u0121a meta re\u0121a' lura minn Ruma, fejn kien influwenzat minn Mikelan\u0121lu fil-forom, l-impetwo\u017cit\u00e0 tal-moviment u l-qawwa tal-kulur.", "Dan juri fl-istess \u0127in sensittivit\u00e0 kompletament awtonoma g\u0127all-ispazju, imbieg\u0127da mill-kun\u010betti tal-Manjeri\u017cmu Toskan-Ruman.", "Fil-pjan ta' quddiem naraw 'l Abel, persuna\u0121\u0121 bibliku, iben Adam u Eva, b'rasu mdemma maqlub mal-art minn \u0127uh.", "Drieg\u0127u l-leminija ftit mg\u0127aw\u0121a, b\u0127allikieku biex tilqa' l-waqg\u0127a inevitabbli.", "B'drieg\u0127u tax-xellug qisu qed jitlob il-qattiel li j\u0127enn g\u0127alih filwaqt li b'disperament jipprova jsalva \u0127ajtu.", "L-ilbies sempli\u010bi ta' \u0121ilda ta' annimal juri l-muskolatura impressjonanti tieg\u0127u.", "Fil-pjan tan-nofs naraw il-qattiel, \u0121ismu mi\u0121bud mill-vjolenza tal-\u0121esti tieg\u0127u, ixejjer g\u0127aslu\u0121 ma' rasu biex joqtol 'il \u0127uh.", "Filwaqt li ri\u0121lu x-xellugija qieg\u0127da soda fuq l-art, bis-sieq l-o\u0127ra jimbotta brutalment il-vittma tieg\u0127u, u juri wkoll muskoli prominenti.", "Fl-isfond naraw is-sema itturmentata li thedded bi s\u0127ab iswed.", "G\u0127ajnejna jmorru naturalment lejn i\u010b-\u010bentru tal-kompo\u017cizzjoni - is-sieq ta' Kajjin li biha jimbotta 'l \u0127uh.", "Dan il-punt tal-\u0121lieda ji\u0121i fejn jaqsmu 'l xulxin \u017cew\u0121 linji djagonali, il-\"\u0121eometrija sigrieta\": Dan l-intersezzjoni timmarka l-qofol tal-pitturra, ji\u0121ifieri l-vjolenza tal-att u l-mo\u0127qrija \u0127arxa tieg\u0127u.", "L-u\u017cu tad-dawl f'din il-pittura hu interessanti \u0127afna wkoll.", "Effettivament is-sors tad-dawl, li \u0121ej min-nofs il-lemin tal-kompo\u017cizzjoni, idawwal parti mill-azzjoni u Abel biss jinstab fid-dawl.", "Nistg\u0127u naraw is-seng\u0127a li biha l-pittur juri 'l Kajjin b\u0127ala bniedem imdallam u \u0127a\u017cin u hekk jo\u0127ro\u0121 fid-dawl il-virtujiet ta' \u0127uh, li \"l-Mulej \u0127ares lejh u l-offerta tieg\u0127u\" (\u0120enesi 4,4).", "Il-wi\u010b\u010b tal-qattiel hu wkoll fid-dlam, biex isa\u0127\u0127ah dan l-effett tal-personifikazzjoni tal-\u0121lieda bejn it-tajjeb u l-\u0127a\u017cin.", "Barra minn hekk il-kolonni tas-s\u0127ab fl-isfond jikkonfermaw din l-ipote\u017ci billi jag\u0127tu l-impressjoni li \u0127er\u0121in minn \u0121isem Kajjin, rappre\u017centazzjoni simbolika tal-karattru \u0127a\u017cin tal-persuna\u0121\u0121.", "Fl-a\u0127\u0127arnett, il-forom jipprovdulna indikazzjonijiet addizzjonali biex nanalizzaw a\u0127jar il-pittura.", "Kajjin hu ppreparat, imponenti, il-forom ta' \u0121ismu mpin\u0121ijin b'linji kemm jista' jkun dritti ming\u0127ajr ma jonqos is-sens ta' reali\u017cmu.", "B'kuntrast, il-po\u017cizzjoni ta' ri\u0121el Abel, dirg\u0127ajh, \u0121enbejh, huma mpin\u0121ijin b'disinn aktar flessibbli u fit-tond.", "Dan il-log\u0127ob bejn tondjaturi u linji dritti jag\u0127ti 'l Abel attitudni inqas \u0127arxa, filwaqt li \u0127uh jidher kifer u a\u0127rax.", "Ix-xena kkaratterizzata mit-tensjoni emottiva qawwija li to\u0127ro\u0121 mi\u017c-\u017cew\u0121 i\u0121sma f'po\u017ci b'prospettiva \u010bara tirrappre\u017centa fa\u017ci ta' kunflitt intern.", "Il-lejl hu definit minn interazzjoni kumplessa ta' dawl u riflessjonijiet li jag\u0127tu ton drammatiku lill-kompo\u017cizzjoni.", "Fl-1551, meta kellu aktar minn sittin sena, Tizjanu mar joqg\u0127od g\u0127al kollox Venezja.", "\u0126inu kollu kien me\u0127ud bl-ordnijiet tal-prin\u010bpijiet waqt li ja\u0127dem fuq forom \u0121odda ta' espressjoni.", "Anke fis-su\u0121\u0121etti profani l-istruttura drammatika \u017cdiedet fl-intensit\u00e0.", "Miet qabel ma lesta l-a\u0127\u0127ar xog\u0127ol tieg\u0127u, \"Piet\u00e0\" li kienet g\u0127all-qabar tieg\u0127u fil-Frari.", "Spi\u010b\u010baha Iacopo Negretti (mag\u0127ruf b\u0127ala Palma il Giovane).", "Il-metodu li kien ju\u017ca Tizjanu fl-a\u0127\u0127ar perjodu kien ivarja \u0127afna, barra li ju\u017ca l-pinzell kultant kien ju\u017ca subg\u0127ajh jew xi \u010barruta, \u0127afna drabi kien japplika ti\u010blisa kbira fuq i\u017c-\u017cebg\u0127a nixfa ta' ta\u0127t.", "Dan kien je\u0127tie\u0121 li x-xog\u0127ol isir matul perjodu twil \u0127afna billi kull passata trid tinxef biex i\u017c-\u017cebg\u0127a ma titqarqa\u010bx.", "Meta jispi\u010b\u010ba saff Tizjanu kien iqieg\u0127ed il-pitturi mal-\u0127ajt.", "Issa meta kien imur lura biex ja\u0127dem fuqhom wara xi \u017cmien, kien jarahom b'mod differenti minn kif kien jarahom kieku kien \u0127adem fuqhom ming\u0127ajr waqfien.", "G\u0127alhekk il-pitturi jag\u0127tu l-impressjoni li mhux lesti, i\u017cda huma r-ri\u017cultat ta' pro\u010bess vi\u017cibbli li beda b<nowiki>'</nowiki>\"Il-Lunzjata\" tal-Scuola Grande di San Rocco (riproduzzjoni hawn ta\u0127t).", "It-tpin\u0121ija tal-kontorn u l-i\u017ckizz ta' qabel fuq il-karta ma baqg\u0127ux me\u0127tie\u0121a.", "Id-disinn b'kontorni m\u017cell\u0121in kien jibnih fil-pittura ftit ftit b'subg\u0127ajh, .", "Bil-kuluri u l-mod kif iqieg\u0127ed i\u017c-\u017cebg\u0127a seta' jevokaw forom f'dan ix-xog\u0127ol progressiv, sikwit mid-dell (il-passati ta' hawn ta\u0127t) g\u0127ad-dawl (fil-wi\u010b\u010b).", "Madankollu g\u0127al min kien i\u017cur l-istudju ta' Tizjanu ta' din l-et\u00e0, ir-ri\u017cultat kiena spettakolari u totalment \u0121did , it-ta\u0127lit tal-kuluri ise\u0127\u0127 f'g\u0127ajnejn l-ispettatur, li m'g\u0127andux jara d-dettalji tal-pittura mill-qrib imma jaraha s\u0127i\u0127a u jkompliha bl-g\u0127ajnejn u l-imma\u0121inazzjoni.", "Tizjanu kellu b\u0127ala studenti tieg\u0127u Paris Bordone, li per\u00f2 ma tantx dam mieg\u0127u min\u0127abba li Tizjanu ma tantx kien jag\u0127tihom attenzjoni lill-istudenti.", "Influwenza wkoll lill-pittur Lorenzo Lotto li kellu temperament differenti g\u0127al kollox, lil Palma Vecchio li ibnu sar l-assistent ta' Tizjanu u baqa' mieg\u0127u sakemm miet Tizjanu u Pieter Paul Rubens (spe\u010bjalment fil-kuluri).", "Ix-xog\u0127lijiet ta' Tizjanu kienu ammirati madwar l-Ewropa kollha: Van Dyck, Nicolas Poussin, Antoine Watteau, Diego Velasquez, Murillo, Rembrandt, Joshua Reynolds, Eug\u00e8ne Delacroix kienu wkoll l-eredi ta' Tizjanu, kif ukoll Tintoretto, Paolo Veronese u Giambattista Tiepolo .", "Tizjanu u Van Eyck separatament \u017cviluppaw il-prototip tar-ritratt uffi\u010bjali tal-perjodu modern.", "Matul it-tieni nofs ta s-seklu 15, l-artisti Taljani adottaw it-teknika tal-pittura bi\u017c-\u017cejt.", "Kien \u017cgur Antonello da Messina li da\u0127\u0127alha Venezja fl-1475.", "It-teknika mbag\u0127ad adottataha Giovanni Bellini li g\u0127amilha tieg\u0127u sftit wara.", "Giorgione esperimenta b'xi karatteristiki tal-pittura ta\u017c-\u017cejt, b\u0127all-konsistenza, grassa u ratba, u l-opa\u010bit\u00e0 li jista' jkollha.", "L-artisti bdew ju\u017caw \u0127afna saffi ta' \u017cebg\u0127a fuq xulxin, l-ewwel sfond ikkulurit, imbag\u0127ad jimudellaw id-dellijiet b'kulur wie\u0127ed, imbag\u0127ad jag\u0127tu passata fuq passata ta' velatura, u fl-a\u0127\u0127ar id-dettalji jirfinawhom b'velaturi o\u0127ra lokalizzati .", "Min\u0127abba l-mod kif bdew juzaw il-materjal il-pitturi Venezjani, il-forma tal-kontorn bdiet tinhal u spi\u010b\u010baw biex jimminizzaw l-importanza tad-disinn preparatorju.", "Dan kien il-bidu tal-kontroversja teoretika bejn l-iskola Fjorentina li kienet isostni li l-linja u d-disinn huma superjuri u l-iskola Venezjana li kienet issostni li il-pinzellatura u l-kuluri huma i\u017cjed importanti.", "Is-su\u010b\u010bess ta' Tizjanu hu dovut g\u0127al hila li kellu li j\u017cewweg dawn i\u017c-\u017cew\u0121 innovazzjonijiet tekni\u010bi.", "Matul il-karriera tieg\u0127u, naraw fix-xog\u0127lijiet tieg\u0127u trasformazzjoni gradwali fil-pinzellatura, issir dejjem aktar frammentata u aktar vibranti.", "Ir-ritratti ta' Tizjanu spiss jil\u0127qu l-metru, kontra it-30 centimetru fil-wisgha fil-medja matul is-seklu 15.", "Ir-ritratt tal-bust \u0121ie aktar abbandunat favur ir-ritratt ta' nofs tul.", "Ir-ritratt fit-tul deher dak i\u017c-\u017cmien fil-pittura Taljana.", "Dawn ix-xog\u0127lijiet kbar ma je\u0127ti\u0121ux li wie\u0127ed jarahom mill-qrib b\u0127al dawk fuq panelli \u017cg\u0127ar tas-seklu ta' qabel u g\u0127alhekk m'g\u0127andhomx b\u017conn id-dettalji rqaq.", "Kontra dawk ta' qablu, in-nies li kien ipin\u0121i, Tizjanu kien jo\u0127or\u0121ilhom il-karattru tag\u0127hom billi jaqbad fl-istess \u0127in l-aspett fi\u017ciku u l-aspett morali tag\u0127hom.", "Fittex ukoll li jag\u0127tihom il-\u0127ajja billi ja\u0127dem biex i\u0121ib e\u017catt il-\u0127arsa u l-espressjoni tag\u0127hom.", "G\u0127ar-\"Ritratt ta' Karlu V bilwieqfa\", u\u017ca xog\u0127ol ta' Jakob Seisenegger, Tizjanu naqqas l-isfortuni fi\u017ci\u010bi tal-Imperatur, spe\u010bjalmentil-geddum \u0127iere\u0121 'il barra tal-familja ta' Hapsburg u l-mudell tah vitalit\u00e0 li ma kinitx fil-pittura li kien qed jikkopja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22559", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22559", "title": "The Kite Runner", "text": ["The Kite Runner", "The Kite Runner huwa l-ewwel rumanz tal-awtur Afgan-Amerikan Khaled Hosseini.", "Ippubblikat fl-2003 minn Riverhead Books, jirrakkonta l-istorja ta' Amir, tifel \u017cg\u0127ir mid-distrett Wazir Akbar Khan ta' Kabul, li l-akbar \u0127abib tieg\u0127u kien Hassan, mir-razza tal-Hazara li kien bin il-qaddej ta' missieru.", "Fl-isfond hemm \u0121rajjiet kbar ise\u0127\u0127u, mill-waqg\u0127a tal-monarkija Afgana permezz tal-intervent militari Sovjetiku, l-e\u017codu tar-refu\u0121jati lejn il-Pakistan u l-Istati Uniti, u l-qawmien tar-re\u0121im tat-Talibani.", "Ir-rumanz huwa storja ta' missier u iben.", "Jo\u0127or\u0121u \u0127afna wkoll it-temi ta' \u0127tija u redenzjoni bix-xena ewlenija tkun att ta' vjolenza kontra Hassan li Amir ma jag\u0127mel xejn biex iwaqqaf.", "It-tieni nofs tal-ktieb jitratta t-tentattivi ta' Amir li jpatti g\u0127al dan billi je\u0127les lil bin Hassan g\u0127oxrin sena wara.", "Fl-Istati Uniti biss inbig\u0127u iktar minn 7 miljun kopja tal-ktieb.Fl-2007 \u0127are\u0121 film bl-istess isem li kien addattament tal-ktieb.", "Il-ktieb inqaleb fi 42 lingwa o\u0127ra.", "Amir, tifel sinjur Afgan (Pashtun), u Hassan, mir-razza Hazara bin Ali, il-qaddej ta' missier Amir, iqattg\u0127u jiemhom itajru u jillatikaw fuq it-tajra li kienu jtajru fil-belt pa\u010bifika ta' Kabul.", "Hassan huwa \"kite runner\" mill-aqwa g\u0127al Amir; ikun jaf fejn it-tajra se tin\u017cel bla ma j\u0127ares lejha.", "Missier Amir, negozjant sinjur li Amir isejja\u0127lu Baba, i\u0127obb li\u017c-\u017cew\u0121 subien, i\u017cda spiss jikkritika lil Amir, li jqisu dg\u0127ajjef u bla kura\u0121\u0121.", "Amir isib figura ta' missier iktar \u0127anin f'Rahim Khan, l-ikbar \u0127abib ta' Baba, li jifhmu u jappo\u0121\u0121jah fl-interess tieg\u0127u fil-kitba.", "Assef, tifel ikbar minnhom u mag\u0127ruf b\u0127ala wie\u0127ed vjolenti, iwaqqa' g\u0127a\u010b-\u010bajt lil Amir g\u0127ax kien jag\u0127milha ma' Hazara li, skont Assef, huma razza inferjuri li g\u0127andhom jg\u0127ixu biss f'Hazarajat.", "Darba minnhom, jipprova jattakka lil Amir b'bokkli tar-ramm, imma Hassan jaqbe\u017c g\u0127al Amir, u jhedded lil Assef li jaqlag\u0127lu g\u0127ajn bl-i\u017cbandola.", "Assef i\u010bedi imma ja\u0127lef li jpattihielhom.", "Darba minnhom, Amir jirba\u0127 kompetizzjoni tat-tajra u fl-a\u0127\u0127ar jaqla' t-tif\u0127ir ta' missieru.", "Hassan imur ifittex u jsib it-tajra ta' Amir i\u017cda fi sqaq isib lil Assef.", "Hassan ma jkunx irid itih it-tajra u Assef isawtu bla \u0127niena u jabbu\u017cah sesswalment.", "Amir jara kollox i\u017cda jib\u017ca' u ma jag\u0127mel xejn.", "Jaf li jekk ma j\u0121ibx lura t-tajra, Baba ma jkunx daqstant kburi bih.", "I\u0127ossu terribilment \u0127ati i\u017cda lil missieru ma jg\u0127idlu xejn fuq l-in\u010bident.", "Amir jibda j\u017comm 'il bog\u0127od minn Hassan; is-sens ta' \u0127tija fih ikun kbir wisq.", "Amir jibda jemmen li \u0127ajtu tkun e\u0127fef kieku Hassan ma jibqax mag\u0127hom, u g\u0127alhekk iqieg\u0127ed arlo\u0121\u0121 u xi flus ta\u0127t is-saqqu ta' Hassan bit-tama li Baba jke\u010b\u010bih; Hassan jistqarr li kien hu li seraqhom meta kkonfrontat minn Baba, minkejja li ma kienx hu.", "I\u017cda g\u0127alkemm Baba ja\u0127firlu, Hassan u Ali xorta jitilqu.", "Amir suppost huwa \u0127ieled milli jiftakar kuljum fit-tradiment tieg\u0127u, i\u017cda xorta jibqa' jg\u0127ix fid-dell tieg\u0127u.", "\u0126ames snin wara, fl-1979, l-Unjoni Sovjetika tintervjeni militarment fl-Afganistan.", "Amir u Baba ja\u0127arbu lejn Peshawar, fil-Pakistan, u mbag\u0127ad lejn Fremont, California, fejn jibdew jg\u0127ixu f'appartament.", "Baba jibda ja\u0127dem f'gas station.", "Wara li jiggradwa mill-high school, Amir jibda jattendi lezzjonijiet fis-seng\u0127a tal-kitba.", "Kull nhar ta' \u0126add, Baba u Amir jaqilg\u0127u xi \u0127a\u0121a i\u017cjed billi jbig\u0127u xi affarijiet fis-suq.", "Hemm, Amir jiltaqa' ma' Soraya Taheri u l-familja tag\u0127ha, refu\u0121jati Afgani b\u0127alu.", "Baba jsibhulu kan\u010ber terminali i\u017cda jkun baqag\u0127lu s-sa\u0127\u0127a jitlob lil missier Soraya l-permess biex Amir ji\u017c\u017cewwi\u0121ha.", "Missierha jaqbel, u ji\u017c\u017cew\u0121u.", "U ftit wara Baba jmut.", "Amir u Soraya ikunu fer\u0127anin bi\u017c-\u017cwie\u0121 tag\u0127hom, i\u017cda jsiru jafu b'dispja\u010bir kbir li ma setax ikollhom tfal.", "Amir jag\u0127mel su\u010b\u010bess fil-karriera tieg\u0127u ta' rumanzier.", "\u0126mistax -il sena wara li ji\u017c\u017cewwe\u0121, Amir jir\u010bievi telefonata ming\u0127and Rahim Khan, li jkun qieg\u0127ed imut, u jitolbu jmur Peshawar.", "Jg\u0127idlu, \"There is a way to be good again.\"", "U Amir imur.", "Ming\u0127and Rahim Khan, Amir isir jaf li Ali kien inqatel minn land mine u li Hassan u martu nqatlu wara li Hassan ma riedx i\u0127alli lit-Taliban jikkonfiskaw id-dar ta' Amir f'Kabul.", "Rahim Khan jg\u0127idlu ukoll li Ali ma kienx il-missier bijolo\u0121iku ta' Hassan, g\u0127ax Ali kien sterili.", "Hassan fir-realt\u00e0 kien iben Baba, u allura \u0127u Amir.", "Fl-a\u0127\u0127ar jg\u0127id lil Amir li riedu ji\u0121i l-Pakistan biex je\u0127les lil Sohrab, bin Hassan, minn orfanatrofju f'Kabul.", "Amir, flimkien ma' Farid, xufier tat-taxi Afgan u veteran tal-gwerra mar-Russi, imorru jfittxu lil Sohrab.", "Isiru jafu li uffi\u010bjal tat-Taliban spiss kien imur fl-orfanatrofju, u jie\u0127u mieg\u0127u wa\u0127da mit-tfal, xi drabi anke tifel.", "Dan l-a\u0127\u0127ar kien qed jie\u0127u lil Sohrab.", "Id-direttur jg\u0127id lil Amir kif isib lil dan l-uffi\u010bjal u Amir jag\u0127mel appuntament mieg\u0127u.", "Amir jiltaqa' mieg\u0127u u jsir jaf li dan ma kien \u0127add g\u0127ajr Assef.", "Assef kien qed i\u017comm lil Sohrab f'daru, ilibbsu \u0127wejje\u0121 tan-nisa u jabbu\u017cah sesswalment.", "Assef jaqbel li je\u0127ilsu i\u017cda g\u0127al prezz: li jsawwat lil Amir.", "Sohrab iwaqqaf is-swat bla \u0127niena ta' Assef billi bl-i\u017cbandola jaqla' l-g\u0127ajn ix-xellugija ta' Assef, u hekk iwettaq it-theddida li missieru kien g\u0127amel snin qabel.", "Amir jg\u0127id lil Sohrab bil-pjan tieg\u0127u li jie\u0127du l-Amerika u jaddottah.", "I\u017cda l-awtoritajiet Amerikani jitolbu evidenza li Sohrab kien orfni.", "Amir jg\u0127id lil Sohrab li se jkollu jikser il-weg\u0127da tieg\u0127u g\u0127al xi \u017cmien sakemm l-affarijiet ikunu \u010b\u010barati, u Sohrab jipprova jne\u0127\u0127i \u0127ajtu.", "Amir sa fl-a\u0127\u0127ar jirnexxilu jie\u0127du l-Istati Uniti.", "Wara li jaddottawh, Sohrab ma jkunx irid jintera\u0121ixxi ma' Amir jew Soraya sakemm Amir ifakkru f'missieru Hassan u t-tajra u jurih ftit mit-tricks ta' missieru.", "Fl-a\u0127\u0127ar, fuq wi\u010b\u010b ta' Sohrab tfe\u0121\u0121 daqxejn ta' tbissima, i\u017cda g\u0127al Amir din tfisser dinja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22566", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22566", "title": "Music from The Body", "text": ["Music from The Body", "Music from The Body hu s-soundtrack album g\u0127all-film dokumentarju ta' Roy Battersby tal-1970 \"The Body\", dwar il-bijolo\u0121ija umana, li fih narrazzjoni ta' Vanessa Redgrave u Frank Finlay.", "Il-mu\u017cika kienet komposta b'kollaborazzjoni bejn il-membri tal-Pink Floyd, Roger Waters u Ron Geesin, u tag\u0127mel u\u017cu mill-bijomu\u017cika, inklu\u017ci \u0127sejjes mag\u0127mulin mill-\u0121isem tal-bniedem (daqqiet, nifs, da\u0127q, kliem minn ta\u0127t l-ilsien, mog\u0127dija ta' ri\u0127, e\u010b\u010b.), flimkien mal-kitarra, il-pjanu u strumenti tal-korda li lkoll huma aktar tradizzjonali.", "Id-data ta' dal-album tpo\u0121\u0121ieh bejn \"Ummagumma\" u \"Atom Heart Mother\", - dan tal-a\u0127\u0127ar ukoll \u0127a sehem fih Geesin b\u0127ala kollaboratur.", "L-a\u0127\u0127ar track tal-album, \"Give Birth to a Smile\", idoqqu fiha l-erba' membri tal-Pink Floyd, flimkien ma' Geesin fuq il-pjanu, g\u0127ad illi David Gilmour, Nick Mason u Richard Wright ma jissemmewx.", "Kien biss fl-1984 li Waters \u0127are\u0121 album solo ie\u0127or: \"The Pros and Cons of Hitch Hiking\".", "Il-kanzunetti huma kollha miktubin minn Ron Geesin, \u0127lief dawk fejn jing\u0127ad mod ie\u0127or:", "F'\"Give Birth to a Smile\" \u0127a sehem ukoll kor ta' kantanti nisa li jkantaw fl-isfond waqt li Waters ikanta l-versi tieg\u0127u imma li mbag\u0127ad jie\u0127du f'idejhom ir-ritornell hekk kif il-kanzunetta tissokta.", "L-album ma jg\u0127idx min huma dan-nisa, u lanqas Waters, Geesin, jew il-kotba dwar il-grupp ma jg\u0127idu min kienu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22573", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22573", "title": "Zijad \u0160vraki\u0107", "text": ["Zijad \u0160vraki\u0107", "Zijad \u0160vraki\u0107 (Sarajevo, Bosnja u \u0126erzegovina 21 ta' Settembru), mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Ziya Yildiz, huwa eks-futboler professjonali Bosnija\u010bi u kow\u010b.", "Huwa lag\u0127ab g\u0127al FK Sarajevo li reba\u0127 il-kampjonat Jugoslav fl-1985.", "Huwa qatta' 7 snin fit-Turkija jilg\u0127ab g\u0127al Adana Demirspor, Galatasaray, Ankarag\u00fcc\u00fc u Karsiyaka, qabel ma mar Malta fejn lag\u0127ab g\u0127al Rabat Ajax.", "Wara li rtira mill-futbol professjonali sar manager ta' Floriana FC, u wara mar lura f'pajji\u017cu fejn mexxa l-kkademja ta\u017c-\u017cag\u0127a\u017cag\u0127 ta' FK Sarajevo.", "Fl-2006 in\u0127atar manager ta' Al Jahra fil-Kuwajt u u fl-2010 ta' Al Salmiya fl-Oman."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22580", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22580", "title": "Mario Grech", "text": ["Mario Grech", "L-Isqof Mario Grech (Qala, G\u0127awdex, 20 ta' Frar 1957) huwa l-Isqof ta' G\u0127awdex.", "Bin George u Stella, huwa twieled u tg\u0127ammed fil-parro\u010b\u010ba tal-Qala, i\u017cda ta' et\u00e0 \u017cg\u0127ira familtu marret toqg\u0127od Ta' Ker\u010bem.", "Attenda l-iskola tas-Sorijiet Karmelitani u l-Iskola Primarja ta' Ker\u010bem.", "Wara li temm l-istudji tieg\u0127u fl-Iskola Sekondarja ta' Rabat (G\u0127awdex), fl-1977 beda l-Kors tal-Filosofija u iktar tard dak tat-Teolo\u0121ija fis-Seminarju ta' G\u0127awdex.", "Wara l-ordinazzjoni tieg\u0127u fil-Katidral t'G\u0127awdex, nhar is-26 ta' Mejju 1984, minn idejn l-Isqof Nikol Cauchi, intbag\u0127at Ruma fejn kiseb il-Li\u010benzja fil-Li\u0121i Kanonika u \u010aivili fl-Universit\u00e0 Pontifi\u010bja tal-Lateran.", "Fis-snin ta' wara, kiseb ukoll id-Dottorat fil-Li\u0121i Kanonika mill-Universit\u00e0 Pontifi\u010bja ta' San Tumas t'Akwinu.", "Fi\u017c-\u017cmien li dam Ruma, barra mill-\u0127idma pastorali li wettaq fil-parro\u010b\u010ba tal-Assunzjoni fejn kien residenti, \u0127adem ukoll fil-kamp tal-Li\u0121i Kanonika fit-Tribunali tal-Knisja f'Ruma, kemm fil-Vigarjat kif ukoll fis-Sacra Romana Rota.", "Mar-ritorn tieg\u0127u f'G\u0127awdex hu kien assenjat diversi \u0127idmiet pastorali fil-Kurja Djo\u010besana, fejn g\u0127al diversi snin kien l-Uffi\u010b\u010bjal g\u0127ar-Relazzjonijiet Pubbli\u010bi tal-Kurja.", "Iktar tard, fl-1993 hu n\u0127atar Vigarju \u0120udizzjali g\u0127at-Tribunal Ekkle\u017cjastiku ta' G\u0127awdex, u fl-istess waqt Im\u0127allef fit-Tribunal tal-Knisja f'Malta.", "Kien imda\u0127\u0127al ukoll fil-pro\u010bess g\u0127all-Beatifikazzjoni tal-Qaddejja ta' Alla Madre Margerita Debrincat, Fundatri\u010bi tas-Sorijiet Fran\u0121iskani Missjunarji tal-Qalb ta' \u0120es\u00f9, kif ukoll fil-Pro\u010bess g\u0127all-Beatifikazzjoni ta' Mons. \u0120u\u017ceppi De Piro, Fundatur tas-So\u010bjet\u00e0 Missjunarja ta' San Pawl.", "Fuq livell djocesan jibqa' mfakkar is-sehem li huwa ta fit-twaqqif tar-Radju RTK u l-parte\u010bipazzjoni tad-Djo\u010besi G\u0127awdxija f'din il-kumpanija, kif ukoll fil-bini tal-Lumen Christi Media Centre.", "\u0126adem fost il-grupp ta' laj\u010bi kkonsagrati \"Anawim\".", "Fl-2004, Dun Mario sar Kappillan tal-Parro\u010b\u010ba tal-Madonna tas-Sokkors u San Girgor f'Ker\u010bem, G\u0127awdex.", "Nhar is-Sibt 26 ta' Novembru 2005, huwa \u0121ie nominat b\u0127ala t-tmien Isqof ta' G\u0127awdex mill-Papa Benedittu XVI.", "Il-Konsagrazzjoni u l-Ingress tal-Isqof Mons. Mario Grech saru fil-Katidral ta' G\u0127awdex, il-\u0126add 22 ta' Jannar 2006.", "Huwa \u0121ie kkonsagrat isqof mill-Isqof Nikol Cauchi, assistit minn Mons. \u0120u\u017ceppi Mercieca, Ar\u010bisqof ta' Malta, u l-E.T. Mons. Felix del Blanco Prieto, Nunzju Apostoliku ta' Malta.", "Fl-20 ta' Awwissu 2013, huwa n\u0127atar President tal-Konferenza Episkopali Maltija g\u0127al tliet snin.", "Huwa rrapre\u017centa lill-Konferenza fis-Sinodu Straordinarju fuq il-Familja li sar fil-Vatikan f'Ottubru 2014.", "Huwa g\u0127amel intervent li \u0121ie apprezzat \u0127afna minn Papa Fran\u0121isku u minn \u0127afna isqfijiet o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22584", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22584", "title": "Karmenu Vella", "text": ["Karmenu Vella", "Il-Perit Karmenu Vella (\u017burrieq, Malta, 19 ta' \u0120unju 1950) huwa l-Kummissarju Ewropew g\u0127all-ambjent, is-sajd u l-affarijiet marittimi.", "Huwa kien Ministru ta\u0127t tliet Prim Ministri fi Gvernijiet immexxija mill-Partit Laburista.", "Huwa studja g\u0127al Perit fl-Universit\u00e1 ta' Malta u kiseb Masters fit-Turi\u017cmu mill-Universit\u00e1 ta' Sheffield.", "B\u0127ala \u017cag\u0127\u017cug\u0127 minn dejjem kien attiv \u0127afna fost i\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 u kien parte\u010bipattiv \u0127afna spe\u010bjalment fost l-g\u0127aqdiet sportivi.", "Minn dejjem \u0127adem u stinka b'risq il-Partit Laburista.", "Fl-1968 da\u0127al membru fil-Kumitat ta\u017c-\u017bg\u0127a\u017cag\u0127 fil-lokal ta\u017c-\u017burrieq u wara kien in\u0127atar membru fuq l-Ezekuttiv Nazzjonali ta\u017c-\u017bg\u0127a\u017cag\u0127 tal-PL.", "Fl-1976 kien ikkontesta g\u0127all-ewwel darba l-Elezzjonijiet \u0120enerali u \u0121ie elett b\u0127ala l-i\u017cg\u0127ar Membru Parlamentari.", "Minn dakinhar baqa' ji\u0121i elett fl-elezzjonijiet kollha ta' wara.", "F'intervista li ta fl-2013, mistoqsi dwar ir-ra\u0121uni li g\u0127aliha dde\u010bieda li jikkontesta l-elezzjoni \u0121enerali lura fl-1976, Vella jg\u0127id li b\u0127ala \u017cag\u0127\u017cug\u0127 minn dejjem kien mid\u0127la tal-g\u0127aqdiet ta\u017c-\u017burrieq.", "\"Kont niffrekwenta socjetajiet tal-baned, ghaqdiet sportivi, bosta hwienet fejn konna inqattghu l-hinijiet ta' rikreazzjoni taghna bhala zghazagh, u filghaxijiet konna spiss niltaqghu c-Centru Laburista.", "Qatt ma kelli ambizzjonijiet politici, imma shabi dejjem jimbuttawni biex nippartecipa f'kumitati sportivi u politici.\"", "Jiftakar li l-ewwel elezzjoni li kkontesta kienet dik tal-Kunsill Civiku taz-Zurrieq meta kien ghadu kif ghalaq it-tmintax-il sena.", "Dak iz-zmien kien membru fl-Ghaqda Zghazagh Laburista Zurrieq u Membru tal-Ezekuttiv Nazzjonali tal-Ghaqda Zghazagh Laburisti.", "Wara li ggradwa beda jahdem fid-distrett bhala perit u beda jsir jaf hafna familji mill-irhula tal-vicin.", "Dwar il-fatt li ghazel il-Partit Laburista, Vella jg\u0127id li dan kien l-uniku partit li kien jipprattika l-gustizzja so\u010bjali.", "\"Kien il-Partit li verament ihares l-interess ta' Malta u jgib dejjem fuq quddiem lil dawk li kienu verament fil-bzonn.", "Kien il-partit li kellu vizjoni ghal Malta.", "Vizjoni ekonomika, finanzjarja u fuq kollox socjali.\"", "Fi Gvernijiet Laburisti kien serva b\u0127ala Ministru g\u0127ax-Xog\u0127lijiet Pubbli\u010bi, u Ministru g\u0127all-Industrija fil-gvernijiet ta' Dom Mintoff, u Ministru g\u0127at-Turi\u017cmu fil-gvern ta' Alfred Sant u Joseph Muscat.", "Fis-27 ta' Ottubru 2014, huwa rri\u017cenja mill-Parlament Malti wara 38 sena, biex ftit jiem wara beda jwettaq il-\u0127idma tieg\u0127u ta' Kummissarju Ewropew g\u0127all-ambjent, is-sajd u l-affarijiet marittimi.", "Huwa kien jokkupa diversi karigi, fosthom Direttur tal-MidMed Bank, Managing Director tal-Libyan Maltese Holding Company, Chairman tal-Corinthia Hotels International, Chairman tal-Maltese Turkish Business Council, Chairman tal-Orange Cruises Ltd., Board Director tal-Betfair Ltd., u membru fuq il-Vodafone Malta Foundation.", "Mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Marianne, g\u0127andhom \u017cew\u0121t' itfal John u Philip, u meta jkun Malta joqg\u0127od Bir\u017cebbu\u0121a.", "L-Ewroparlamentari Laburista Miriam Dalli hija mi\u017c\u017cew\u0121a lil John, bin Karmenu Vella."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22589", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22589", "title": "Paul Asciak", "text": ["Paul Asciak", "Paul Asciak (Valletta, 28 ta' Jannar 1923 - 21 ta' April 2015) kien tenur Malti ta' fama.", "\u0126a l-edukazzjoni tieg\u0127u fl-Iskola ta' San Pawl, il-Belt u fis-Seminarju.", "Id-debutt operistiku ta' Asciak f'Malta kien b\u0127ala Turiddu fil-Cavalleria Rusticana ta' Mascagni fl-1946.", "Id-debutt tieg\u0127u fl-Italja g\u0127amlu fl-1950 meta kanta l-parti ta' Manrico f'Il Trovatore ta' Verdi f'Catanzaro.", "Wara li pparte\u010bipa f'kun\u010berti mal-kantanti famu\u017ci, Tito Schipa u Maria Caniglia, Asciak \u0121ie nkora\u0121\u0121it minn din tal-a\u0127\u0127ar, biex ikompli l-istudji tieg\u0127u u f'Marzu tal-1950 mar Ruma.", "L-inizjattiva ta' Caniglia wasslet lil Asciak ji\u0121i fdat mal-g\u0127alliem Alberto Paoletti tat-Teatro dell'Opera, ta' Ruma.", "Fl-1951 huwa reba\u0127 il-Concorso per Giovani Cantanti Lirici flimkien ma' Franco Corelli, Anita Cerquetti u Gabriella Tucci.", "Huwa ing\u0127ata bor\u017ca ta' studju biex jit\u0127arre\u0121 fil-vu\u010bi ta\u0127t il-gwida ta' Giuseppe Bertelli, Luigi Ricci u Riccardo Picozzi fit-Teatro dell'Opera f'Ruma.", "Fl-1951, fl-Italja kanta il-partijiet prin\u010bipali f'diversi opri.", "Fl-1952, hu ng\u0127aqad mar-Royal Opera Covent Garden Company b\u0127ala tenur solista.", "Sal-1958, huwa deher 'il fuq minn \u0127amsin darba f'partijiet varji fosthom Flavio f'Norma ma' Maria Callas.", "Huwa kanta mal-Welsh National Opera Company, The Dublin Grand Opera, u mal-Carl Rosa Opera Company.", "Huwa kanta \u0127afna drabi fuq il-BBC u anke fuq l-ITV (1952-59) kif ukoll kanta l-partijiet prin\u010bipali f'diversi opri o\u0127ra fl-Ingilterra.", "Asciak ta \u0127afna kun\u010berti, li nkludew ukoll ir- Requiem ta' Verdi, il-parti kbira tag\u0127hom f'Wales.", "F'Malta, huwa kanta l-partijiet prin\u010bipali f'Ernani, Il Trovatore, Aida, Otello ta' Verdi, Carmen u Pagliacci.", "Asciak \u0127alla l-palk fl-1961, imma ng\u0127aqad mad-Dipartiment tal-Edukazzjoni, sakemm irtira b\u0127ala Kap tad-Dipartiment tal-Mu\u017cika fl-1984.", "Fl-1994, Paul Asciak ing\u0127ata l-Midalja g\u0127all-Qadi tar-Repubblika, u fl-2013 Membru tal-Unur.", "Permezz tat-tag\u0127lim tal-mu\u017cika u l-arti tal-kant, hu g\u0127adda l-esperjenza vasta tieg\u0127u lil kantanti o\u0127ra Maltin, fost dawn lit-tenur ta' fama internazzjonali Joseph Calleja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22590", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22590", "title": "An\u0121lu Psaila", "text": ["An\u0121lu Psaila", "Il-Professur An\u0121lu Psaila (\u0126a\u017c-\u017babbar, 1937 - 4 ta' Settembru 2018) kien spe\u010bjalista tat-tfal, kardjologu kliniku u spe\u010bjalista tal-medi\u010bina \u0121enerali.", "Is-sehem tieg\u0127u fil-medi\u010bina kien mifrux ukoll g\u0127all-edukazzjoni permezz tax-xandir, fejn kien jippre\u017cenata u jipparte\u010bipa fi programmi relatati mas-sa\u0127\u0127a fuq ir-radju u t-televi\u017cjoni.", "\u0126a l-edukazzjoni tieg\u0127u fil-Li\u010beo u fl-Universit\u00e0 ta' Malta fejn iggradwa b\u0127ala tabib fl-1961.", "Huwa sussegwentement telaq lejn l-Ingilterra biex jispe\u010bjalizza fil-medi\u010bina, fejn iggradwa DCH (1964) u MRCP (1969).", "Psaila \u0121ie elett Fellow tar-Royal College of Physicians of Edinburgh fl-1984 u Fellow tar-Royal College of Physicians of London fl-1997 u Fellow tar-Royal College of Physicians of Glasgow.", "Fl-1978, hu n\u0127atar b\u0127ala tabib konsulent fl-Isptar San Luqa u sussegwentement Deputat Direttur fid-Dipartiment tal-Medi\u010bina u Professur tal-Medi\u010bina fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Psaila huwa spe\u010bjalista tat-tfal, kardjologu kliniku u spe\u010bjalista tal-medi\u010bina \u0121enerali.", "Hu pparte\u010bipa regolarment f'kungressi internazzjonali u Ewropej dwar il-kardjolo\u0121ija u medi\u010bina interna.", "Huwa wkoll attiv fl-edukazzjoni tas-sa\u0127\u0127a pubblika, billi jikkontribwixxi b'mod sinifikattiv f'diversi programmi lokali tar-radju u t-televi\u017cjoni.", "G\u0127al \u0127afna snin ippre\u017centa l-programm \"Stetoskopju\" fuq ONE Radio nhar ta' \u0126add filg\u0127axija.", "Huwa wkoll involut fl-isports, partikularment fil-futbol u t-tennis.", "Huwa l-fundatur tal-Medical Tennis Association (Malta) u serva wkoll b\u0127ala President tal-World Medical Tennis Society (1993-95).", "Fis-snin tmenin u disg\u0127in huwa kien kandidat tal-Partit Laburista fl-Elezzjonijiet \u0120enerali i\u017cda qatt ma \u0121ie elett.", "Fl-2013 Psaila ing\u0127ata \u0120ie\u0127 ir-Repubblika b\u0127ala rikonoxximent tal-kontribut e\u010b\u010bezzjonali tieg\u0127u fil-qasam tal-medi\u010bina u l-kura medika f'Malta, kif ukoll, l-edukazzjoni lill-pubbliku \u0121enerali permezz tal-midja.", "Meta t\u0127abbret il-mewt tal-Professur Psaila, il-Prim Ministru Joseph Muscat fakkar kif An\u0121lu Psaila kien professjonist iddedikat fil-medi\u010bina, u xandar li spjega l-medi\u010bina lil diversi \u0121enerazzjonijiet fuq il-midja.", "Id-Deputat Prim Ministru u Ministru g\u0127as-Sa\u0127\u0127a Chris Fearne iddeskriva lill-professur b\u0127ala kollega u \u0127abib tal-qalb, li \u0121enerazzjonijiet s\u0127a\u0127 g\u0127andhom ikunu grati lejh.", "Il-Partit Laburista sellem il-memorja tal-Professur Psaila li jibqa' mfakkar l-iktar g\u0127all-kontribut tieg\u0127u fil-qasam mediku.", "Il-Professur Psaila mhux biss kien jispikka g\u0127all-g\u0127erf tieg\u0127u i\u017cda wkoll g\u0127all-mod kif dan l-g\u0127erf kien jipprova jxerrdu fost il-pubbliku b'mod partikolari permezz tal-media.", "Fakkar kif tul is-snin, eluf ta' pazjenti u studenti tal-medi\u010bina gawdew mid-dedikazzjoni li kellu l-Professur Psaila.", "L-altruwi\u017cmu tal-Professur Psaila kien waslu wkoll biex joffri l-kontribut tieg\u0127u fl-arena politika fejn kien ukoll kandidat tal-Partit Laburista f'numru ta' elezzjonijiet \u0121enerali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22598", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22598", "title": "Malala Yousafzai", "text": ["Malala Yousafzai", "Malala Yousafzai (Urdu: \u0645\u0644\u0627\u0644\u06c1 \u06cc\u0648\u0633\u0641 \u0632\u0626\u06cc\u200e Mal\u0101lah J\u016bsaf\u017caj, Paxtun: \u0645\u0644\u0627\u0644\u0647 \u06cc\u0648\u0633\u0641\u0632\u06cd\u200e [m\u0259\u02c8la\u02d0l\u0259 jus\u0259f \u02c8z\u0259j]; imwielda fit-12 ta' Lulju 1997) hija attvista Pakistana g\u0127all-edukazzjoni tal-bniet u n-nisa u l-i\u017cg\u0127ar rebbie\u0127a tal-Premju Nobel g\u0127all-Pa\u010bi.", "It-Taliban sparawlha f'rasha biex iwaqqfu lilha u lil tfajliet o\u0127ra milli jmorru l-iskola.", "\"Sparawlha f'rasha mill-qrib \u0127afna, u g\u0127amluha aktar b'sa\u0127\u0127itha,\" qalet Angelina Jolie, attri\u010bi ta' Hollywood, waqt it-tnedija tal-ewwel pro\u0121ett biex 40 tifla fid-distrett ta' Swat fil-Pakistan ji\u0121u mg\u0127ejjuna jmorru l-iskola.", "Malala rkuprat mit-tidrib tag\u0127ha b'segwitu g\u0127al kura estensiva fir-Renju Unit, fejn qed tg\u0127ix issa, u ddikjarat li trid li \"kull tfajla, kull tifel u tifla, jing\u0127ataw edukazzjoni.\"", "Il-\u0121lieda tag\u0127ha bdiet meta, fl-et\u00e0 ta' 11-il sena, kienet tikteb djarju anonimu dwar il-\u0127ajja ta' studenta ta\u0127t it-Taliban fil-Wied ta' Swat fil-Pakistan g\u0127all-BBC Urdu fuq l-internet. du er rar!", "Fid-djarju tag\u0127ha g\u0127all-Erbg\u0127a, 14 ta' Jannar 2009 kitbet, \"Jista' jkun li qatt ma ner\u0121a' mmur skola.\"", "Is-surmast tal-iskola kien \u0127abbar il-bidu tal-vaganzi tax-xitwa imma mhux id-data meta l-iskola kellha ter\u0121a' tifta\u0127.", "Nhar il-15 ta' Jannar 2009, it-Taliban \u0127ar\u0121u digriet biex jag\u0127lqu l-iskejjel femminili kollha fi Swat.", "Di\u0121\u00e0 kienu \u0121ew sploduti aktar minn 150 skola!", "Ftit wara, Malala u l-familja tag\u0127ha kellhom ja\u0127arbu minn Mingora, il-belt assedjata tag\u0127hom, waqt li t-Taliban u l-armata Pakistana kienu qed ji\u0121\u0121ieldu g\u0127al kontroll.", "L-iskola ta' Malala saret \u0127erba.", "Meta marru lura d-dar wara li l-qag\u0127da tassigurt\u00e0 tjiebet, Malala u missierha Ziauddin, membru liberali tal-Jirga li kien imexxi skola femminili, \u0121ew mhedda.", "Madankollu, Malala kompliet ti\u0121\u0121ieled favur l-edukazzjoni talbniet f'intervisti u dehriet televi\u017civi \u017cbukkati, waqt li \u0127adet sehem volontarjament f'\u017cew\u0121 dokumentarji dwar l-edukazzjoni tal-bniet fil-wied ta' Swat bl-isem Class dismissed in Swat Valley u A school girl's odyssey.", "U\u017cat donazzjoni biex tixtri xarabank g\u0127all-iskola, u kien fuq l-istess xarabank fi triqitha lejn id-dar li sparawlha filwaqt li \u017cew\u0121 tfajliet o\u0127ra ndarbu f'attakk li l-Partit Tehrik-e-Taleban ddikjara li hu responsabbli g\u0127alih.", "Fil-ktieb tag\u0127ha 'I am Malala' tirrakkonta li fid-9 ta' Ottubru 2012 ix-xarabank bl-istudenti li hi kienet fiha, twaqqfet minn ra\u0121el li kellu wi\u010b\u010bu nofsu mg\u0127otti u li tela' fuq ix-xarabank jistaqsi 'Min hi Malala ?'", "Il-\u0127abiba tag\u0127ha kienet g\u0127adha kif qaltilha li dan x'aktarx kien \u0121urnalist li jrid jintervistaha min\u0127abba l-kaw\u017ca li kienet qed tippromwovi favur edukazzjoni g\u0127all-bniet fil-Pakistan.", "I\u017cda meta dan ir-ra\u0121el \u0127are\u0121 pistola, \u0127ajjitha inbidlet fi ftit sekondi.", "Tliet tiri wasslu biex Malala ssofri feriti f'rasha minn wa\u0127da mill-bullets filwaqt li tnejn l-o\u0127ra laqtu \u017cew\u0121 tfajliet o\u0127ra f'dirg\u0127ajhom u spallejhom.", "It-Taliban ried joqtol lil Malala g\u0127ax kienet qed titkellem favur id-dritt tal-edukazzjoni g\u0127all-bniet, imma l-iskop tieg\u0127u falla, hekk kif wara diversi interventi medi\u010bi, Malala irkuprat u kompliet il-kampanja tag\u0127ha b'iktar sa\u0127\u0127a u b'attenzjoni internazzjonali mill-media.", "Hi \u0127adet il-kura fl-Ingilterra fejn g\u0127adha tghix sal-lum.", "Fil-ktieb tag\u0127ha tg\u0127id li tibqa' fidu\u010bju\u017ca li xi darba tkun tista' tirritorna f'pajji\u017cha, il-Pakistan.", "L-attakk kien ma\u0127sub biex joqtol lil Malala u \"jag\u0127ti tag\u0127lima\" lil kull min kien asso\u010bjat mag\u0127ha u mal-\u0121lieda tag\u0127ha g\u0127ad-dritt tannisa u t-tfajliet fil-Pakistan li jie\u0127du edukazzjoni, jkunu liberi u jidde\u010biedu g\u0127alihom infushom.", "Madankollu, il-\u0121lieda ta' Malala kompliet.", "Dawk kollha involuti fl-attentat fuq Malala huma ma\u0127subin li \u0127arbu lejn l-Afganistan u s'issa ma nqabdux.", "Nhar it-12 ta' Lulju 2013, fil-\u0121urnata meta g\u0127alqet sittax-il sena, indirizzat lin-Nazzjonijiet Mag\u0127quda f'avveniment organizzat fil-Kwartieri \u0120enerali mill-Mibg\u0127ut Spe\u010bjali tan-NM g\u0127all-Edukazzjoni Globali, Gordon Brown.", "\"It-terroristi \u0127asbu li kienu se jbiddluli l-g\u0127anijiet u jtemmuli l-ambizzjonijiet,\" qalet, \"imma xejn ma nbidel f'\u0127ajti, \u0127lief dan: id-dg\u0127ufija, il-bi\u017ca' u n-nuqqas ta' tama mietu.", "Is-sa\u0127\u0127a, is-setg\u0127a u l-kura\u0121\u0121 twieldu.\"", "In-NM g\u0127a\u017clet it-12 ta' Lulju b\u0127ala Jum Malala biex tiffoka l-attenzjoni fuq id-dritt tal-bniet li jmorru l-iskola, u l-Pakistan u l-UNESCO ffurmaw il-Fond Malala g\u0127all-edukazzjoni tal-bniet.", "F'Lulju 2013, Malala r\u010beviet ittra twila minghand Adnan Rashid; mexxej tat-Taliban fil-Pakistan.", "F'din l-ittra Rashid jesprimi x-xokk tieg\u0127u g\u0127all-attakk fuq il-\u0127ajja tat-tfajla u jistedinha ter\u0121a' tmur lura f'pajji\u017cha.", "Fl-ittra Rashid beda biex jghidilha li kien qieghed jiktbilha fil-kapacit\u00e0 personali tieghu, u mhux f'isem il-grupp tat-Taliban li huwa jappartjeni ghalih jew f'isem xi grupp iehor tal-Jihad.", "Spjegalha li kien sema' biha ghall-ewwel darba permezz tas-servizz BBC Urdu, meta kien ghadu fil-habs.", "\"Dak iz-zmien xtaqt niktiblek biex naghtik parir li tieqaf mill-attivitajiet kontra t-Talibani li kont involuta fihom.", "Izda ma stajtx insib l-indirizz tieghek u bdejt nahseb biex navvicinak personalment jew b'isem falz.", "L-emozzjonijiet tieghi ghalik kienu bhal dawk lejn l-ahwa, ghaliex ahna gejjin mill-istess trib\u00f9 tal-Yousafzai,\" jghid Rashid.", "Jispjega li fl-istess zmien li kien qed jikkunsidra dawn il-possibbiltajiet, irnexxielu ja\u0127rab mill-habs u kellu jibqa' fil-mohbi.", "\"Meta gejt attakkata, kien xokk ghalija, u xtaqt li kieku qatt ma gara xejn u lhaqt avzajtek qabel.\"", "Jghid li dwar jekk l-attakk kienx izlamikament korrett jew le, jew jekk kienx haqqha tmut jew le, ihalli f'idejn 'Allah' biex jiddeciedi.", "Rashid jinsisti li Malala ma gietx attakata ghax mexxiet kampanja favur l-edukazzjoni ghall-bniet u n-nisa.", "\"It-Taliban u l-Mujahideen m'humiex kontra l-edukazzjoni ta' xi ragel, mara jew tifla.", "It-Taliban jemmnu li int kont qieghda intenzjonalment tikteb kontrihom u tmexxi kampanja biex thammi\u0121hom u timmina l-isforzi taghhom biex jistabbilixxu sistema Izlamika fi Swat.\"", "Jghid ukoll li l-kitbiet taghha kienu provokattivi.", "Jirreferi ghad-diskors taghha fejn qalet li l-pinna hija iktar b'sahhitha mix-xabla.", "\"Allura huma attakkawk fuq ix-xabla, u mhux fuq il-kotba jew l-iskola\".", "Jirreferi wkoll ghall-mistoqsija taghha dwar ir-raguni li ghaliha t-Talibani qeghdin jisplodu l-iskejjel.", "Rashid isostni li din jaghmluha biss meta l-Armata Pakisana u l-Konstabulat tal-Fruntiera jkunu qed juzaw l-iskejjel bhala kampijiet ghat-truppi.", "\"Meta xi haga sagra ssir letali, rridu neliminawha; din hija l-politika tat-Taliban.\"", "Biex isostni l-argument tieghu li t-Taliban huma favur l-edukazzjoni, jispjega kif il-kontinent Indjan kien edukat hafna qabel l-invazjoni tal-Inglizi.", "\"L-Indjani kienu jghallmu lis-suldati Inglizi l-Gharbi, l-Hindu u l-Persjan.", "Kwazi kull Moskea kienet tintuza bhala skola, u l-imperaturi Musulmani kienu jonfqu hafna flus fuq l-edukazzjoni...", "Ma kienx hemm faqar, krizi u glied fuq civilt\u00e0 u religjon.", "Ghax is-sistema edukattiva kienet ibbazata fuq hsibijiet nobbli u kurrikulu nobbli,\" jishaq Rashid.", "Rashid jirreferi ghall-ittra ta' Sir T.B Macaulay li kien baghat lill-Parlament Ingliz fl-1835 dwar l-edukazzjoni li kien hemm bzonn fl-Indja biex tiehu post l-edukazzjoni Musulmana: 'Fil-prezent ghandna naghmlu l-ahjar li nistghu biex niffurmaw klassi li tista' tkun intermedjarja bejna u bejn il-miljuni li niggvernaw - klassi ta' nies li jkunu Indjani fid-demm u l-kulur, izda Inglizi fil-gosti, fl-opinjonijiet, fil-morali u fl-intellet.'", "Rashid jghid li dan huwa l-pjan u l-missjoni ta' din l-hekk imsejjha edukazzjoni li Malala hija lesta li tmut ghaliha, u li ghaliha l-Gnus Maqghuda haduha fl-ufficcju taghhom biex tipproduci iktar Azjatici fid-demm, izda Inglizi fil-gosti, iktar Afrikani fil-kulur izda Inglizi fl-opinjoni, iktar nies mhux Inglizi izda Inglizi fil-moral.", "\"Din hija l-hekk imsejha edukazzjoni ta' Obama, il-qattiel tal-massa,\" jghid Rashid.", "Jghid li dan kollu qed jaghmluh ghaliex iridu iktar Inglizi biex ikunu skjavi tal-Lhud.", "Jishaq li d-dinja tibza' mill-Quran ghax ma tafx x'hemm fih, u li t-Talibani jridu jimplimentaw dak li hemm fil-ktieb ta' Allah filwaqt li n-Nazzjonijiet Maghquda, trid timplimenta l-kotba tan-nies.", "\"Ahna rridu nghaqqdu d-dinja mal-kreatur taghha permezz tal-ktieb ta' Allah, u l-Gnus Maqghuda jridu jassru d-dinja ghal ftit kreaturi hziena.\"", "Lil Malala jkompli jghidilha li hija qed titkellem fuq il-gustizzja u l-ugwaljanza mill-palk ta' istituzzjoni li hija ingusta, fejn mill-pajjizi kollha prezenti fil-Gnus Maqghuda, hamsa biss ghandhom il-poter tal-veto.", "Jghid li l-kumplament tal-pajjizi m'ghandhom sahha ta' xejn, u kemm il-darba d-dinja daret kontra l-Izrael, veto wiehed kien bizzejjed biex iwaqqaf il-gustizzja milli ssir.", "Jghid li d-dinja miexja lejn ordni gdid, u jistaqsi x'hemm hazin fl-ordni tad-dinja l-antik.", "\"Iridu jistabbilixxu edukazzjoni globali, ekonomija globali, armata globali, negozju globali, Gvern globali u religjon globali.", "Nixtieq inkun naf jekk hemmx spazju ghall-gwida profetika f'dawn il-pjanijiet kollha?", "Hemm xi spazju ghal-ligi tax-Xarija jew l-ligi Izlamika li l-Gnus Maqghuda tiddeskriva bhala inumana u barbarika?\"", "Rashid jesprimi x-xetticizmu tat-Taliban fuq il-vaccinazzjoni.", "Jikkwota lil Henry Kissinger jghid fl-1973 li jrid inaqqas il-popolazzjoni tal-pajjizi tat-tielet dinja bi 80%.", "Isostni li ghaddej programm ta' sterilizzazzjoni fuq in-nisa taht l-umbrella tal-Gnus Maqghuda, u li fl-Uzbekistan iktar minn miljun mara gew sterilizzati minghajr il-kunsens taghhom.", "Rashid jirreferi ghal dik li l-Gnus Maqghuda semmiet 'Jum Malala', u jistaqsi ghalfejn jum bhal dan ma nghatax ukoll lill-vittmi innocenti li nqatlu mill-Izraeljani u l-Amerikani, filwaqt li jsemmi kazijiet specifici; bhal dawk tal-attivista Rachel Corrie li nqatlet minn bulldozer Izraeljan, fost ohrajn.", "\"Ha nistaqsik, u nixtieqek tkun onest\u00e0 fit-twegiba tieghek; li kieku sparawlek l-Amerikani waqt drone attack, id-dinja kienet tigi mgharrfa bl-istat ta' sahha tieghek?", "Id-dinja kienet issejjahlek 'bint in-nazzjon'?", "Il-medja kienet taghmel ghageb fuqek?\" jistaqsiha Rashid.", "Izid jghid li iktar minn 300 mara u tfal inqatlu waqt drone attacks, izda hadd ma jinteressah, ghax l-aggressuri huma Amerikani edukati, mhux vjolenti u pacifici.", "Finalment Rashid jitlob lil Malala tmur lura d-dar, taddotta l-kultura Izlamika u puxtun, tinghaqad ma' madrassa Izlamika tan-nisa qrib ir-rahal taghha, tistudja il-ktieb ta' Allah, tuza l-pinna ghall-Izlam u l-ghawg tal-komunit\u00e0 Musulmana, u biex \"tikxef il-kongura tal-ftit elite li jridu jassru l-umanit\u00e0 kollha ghal agendi ta' hazen f'isem ordni gdid ghad-dinja,\" itemm jghid Rashid.", "F'Novembru 2013, inghatat l-premju Sakharov 2013 tal-UE waqt seduta plenarja specjali tal-Parlament Ewropew fi Strasburgu.", "Fis-sessjoni tal-Parlament Ewropew, Malala qalet li qed tiddedika dan l-premju ghall-persuni fil-Pakistan li m'ghandhomx vuci u ghal dawk li qed ibatu minn nuqqas ta' protezzjoni tad-drittijiet taghhom.", "Hi qalet li tispera li l-Parlament Ewropew ihares lil hinn...lejn tfal li m'ghandhomx x'jieklu u ilma x'jixorbu.", "Tenniet li dawn it-tfal qed jigu mcahhda ukoll mill-edukazzjoni.", "Qalet li bhalissa fid-dinja hawn madwar 57 miljun tifel u tifla li m'ghandhomx access ghall-edukazzjoni.", "Malala qalet li dawn it-tfal qed ibatu imma ghad hawn tama.", "\"Hawn it-tama ghax ahna ghandna nitkellmu biex naghtuhom vuci\", tenniet Malala.", "Fil-ftuh tac-cerimonja, il-President tal-Parlament Ewropew Martin Schultz qal li l-premju qed jinghata lil tfajla staordinarja u qal li huwa unur ghall-Parlament Ewropew li hi accettat dan il-premju.", "Il-Premju Sakharov twaqqaf fl-1988 u u jonora lill-attivist Russu tad-drittijiet tal-bniedem u xjenzat fil-qasam nukleari Andrei Sakharov.", "Dan il-premju li jinkludi ghotja ta' hamsin elf ewro jinghata kull sena mill-Unjoni Ewropea biex jirrikonoxxi l-kawza ta' persuni li jkunu qed jipprotegu d-drittijiet fundamentali tal-bniedem u tal-liberta' tal-hsieb u tal-espressjoni.", "Il-President ta' Malta, Marie Louise Coleiro Preca kellha laqg\u0127a ma' Malala Yousafzai, fis-17 ta' Settembru 2014, f'Birmingham, l-Ingilterra, fil-post fejn Malala qed issegwi l-istudji tag\u0127ha.", "Il-President ta' Malta Marie Louise Coleiro Preca stiednet lil Malala ti\u0121i Malta bil-g\u0127an li t\u0127e\u0121\u0121e\u0121 tfal Maltin biex ikomplu jsa\u0127\u0127u l-edukazzjoni tag\u0127hom, bil-possibilit\u00e0 li l-Uffi\u010b\u010bju tal-President ta' Malta u Malala jo\u0127olqu pro\u0121ett edukattiv b\u0127ala parti mill-kampanja internazzjonali favur l-edukazzjoni.", "Waqt il-laqg\u0127a Malala spjegat lill-President ta' Malta li l-edukazzjoni hija l-unika triq li tista' \u0121\u0121ib il-pa\u010bi fid-dinja, g\u0127aliex l-edukazzjoni tbieg\u0127ed il-\u0121lied, it-terrori\u017cmu u huwa li g\u0127alhekk il-\u0127olma tag\u0127ha hi li l-mijiet ta' eluf ta' tfal li huma m\u010ba\u0127\u0127da mill-edukazzjoni, jing\u0127ataw il-mezzi biex imorru l-iskola.", "Malala li g\u0127ad g\u0127andha 17-il sena, hija l-ewwel tifla fil-familja tag\u0127ha fil-Pakistan li \u0127adet l-edukazzjoni bis-serjet\u00e0, u hija din l-edukazzjoni li wasslet lil Malala biex tag\u0127mel dan l-impatt dinji.", "Malala fa\u0127\u0127ret lill-President ta' Malta g\u0127all-irwol tag\u0127ha b\u0127ala mara li qed tag\u0127ti tama lil nisa o\u0127ra biex jag\u0127mlu kura\u0121\u0121 u ma jibqg\u0127ux lura.", "Malala qalet li persuni b\u0127all-President huma dawk li jag\u0127mlu d-differenza u huwa g\u0127alhekk li tixtieq li tid\u0127ol ukoll fil-politika biex tag\u0127mel id-differenza u tag\u0127mel it-tibdiliet li hemm b\u017conn.", "Il-President ta' Malta qalet li l-politika hija g\u0127odda ta' m\u0127abba, g\u0127aliex in-nies g\u0127andhom b\u017conn l-im\u0127abba, il-kura\u0121\u0121 u l-edukazzjoni biex jimxu 'l quddiem.", "Il-President ta' Malta qalet li temmen li n-nisa, li huma dawk li jag\u0127tu l-\u0127ajja, g\u0127andu jkollhom rwol \u010bentrali, g\u0127aliex \u010bertament kapa\u010bi jag\u0127mlu d-differenza fit-tmexxija tal-pajji\u017ci.", "Waqt il-laqg\u0127a mal-President, Malala kienet akkumpanjata mill-\u0121enituri tag\u0127ha.", "Missier Malala kien dak li \u017cera' f'bintu l-g\u0127atx g\u0127all-edukazzjoni, li permezz tag\u0127ha g\u0127amlet dan l-impatt dinji.", "Fix-xhur ta' wara, Malala iddiskutiet mal-uffi\u010b\u010bju tal-President g\u0127al meta se jkun possibbli li \u017c\u017cur Malta biex twassal il-messa\u0121\u0121i influwenti tag\u0127ha.", "Nhar l-10 ta' Ottubru 2014, t\u0127abbar li Malala kellha tir\u010bievi n-Nobel g\u0127all-Pa\u010bi tal-2014 g\u0127all-\u0121lieda tag\u0127ha kontra l-vjolenza fuq it-tfal u \u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 u g\u0127ad-dritt tat-tfal kollha g\u0127all-edukazzjoni.", "Billi meta r\u010bevitu kellha biss 17-il sena, hija l-i\u017cg\u0127ar rebbie\u0127a tan-Nobel ta' kull \u017cmien.", "Yousafzai qasmet il-premju ma' Kailash Satyarthi, attivist Indjan g\u0127ad-drittijiet tat-tfal."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22606", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22606", "title": "Leonardo Sciascia", "text": ["Leonardo Sciascia", "Leonardo Sciascia (8 ta' Jannar 1921, Racalmuto, fil-provin\u010bja ta' Agri\u0121ento, Sqallija - 20 ta' Novembru 1989, Palermo) kien kittieb, sa\u0121\u0121ista, \u0121urnalista u politiku Taljan.", "Kien bin Pasquale Sciascia, \u0127addiem fil-minjieri ta\u017c-\u017colfu tal-post u Genoveffa Martorelli, mara tad-dar.", "Fl-1935 mar mal-famillja Caltanissetta.", "Fl-\"Istituto Magistrale\" (kulle\u0121\u0121 g\u0127at-ta\u0127ri\u0121 tal-g\u0127alliema) ta' dik il-belt, Sciascia kellu b\u0127ala g\u0127alliem il-kittieb u dramaturgu Vitaliano Brancati, li introdu\u010bieh g\u0127al-letteratura Fran\u010bi\u017ca.", "Fl-istess snin, Sciasia skopra wkoll il-letteratura Amerikana u l-Illumini\u017cmu.", "\u0126a d-diploma ta' g\u0127alliem fl-1941 u fl-istess sena beda ja\u0127dem mal-\"Consorzio Agrario\", jie\u0127u \u0127sieb il-\u0121bir tal-qam\u0127 f'Racalmuto, fejn baqa' sal-1948.", "Hemm seta' jsir jaf sewwa r-realt\u00e0 tal-\u0127ajja tal-bdiewa.", "Fl-1944 i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Maria Andronico, g\u0127alliema fl-iskola primarja ta' Racalmuto.", "Maria Andronico u Sciascia kellhom \u017cew\u0121t itfal bniet, Laura u Anna Maria.", "Fl-1948 \u0127uh Giuseppe qatel ru\u0127u b'idejh u din il-mewt kella effett profond fuq Sciascia.", "Fl-1956 ippubblika l-ewwel rumanz, \"Le parrocchie di Regalpetra\" (Il-parro\u010b\u010bi ta' Regalpeltra), fejn iddeskriva ta\u0127t forma ta' fizzjoni, l-esperjenza tieg\u0127u ta' g\u0127alliem f'ra\u0127al twelidu.", "Wara li g\u0127adda xi \u017cmien Ruma (1957-1958), mar jer\u0121a' joqg\u0127od Caltanissetta b\u0127ala impjegat tal- Ministeru tal-Edukazzjoni.", "Fl-1961 ippubblika l-ewwel rumanz politiko-polizjesk, \"Il giorno della civetta\" (Jum il-kokka), li ji\u0121ri f'ra\u0127al Sqalli ma\u0127kum mill-mafia u l-mentalit\u00e0 tag\u0127ha ta' \"omert\u00e0\".", "Fl-1963 Sciascia ippubblika \"Il consiglio d'Egitto\" (Il-kunsill tal-E\u0121ittu), li ji\u0121ri lejn l-a\u0127\u0127ar tas-seklu 18 f'Palermo, fejn it-tamiet imqajmin mir-Rivoluzzjoni Fran\u010bi\u017ca ta' xi ftit nies imdawlin isibu ru\u0127hom wi\u010b\u010b imbwi\u010b\u010b ma' so\u010bjet\u00e0 sta\u0121nata, fejn il-privile\u0121\u0121i tal-aristokrazja kienet i\u017c\u017coqqhom is-superstizzjoni tal-poplu.", "Dan ir-rumanz inqaleb g\u0127all-Malti bit-titlu ta' \"Il-Kunsill tal-E\u0121ittu\" minn Dijonisju Mintoff fl-1975.", "Fl-1964 deher \"Morte dell'Inquisitore\", rumanz-inkjesta li jirrakkonta l-istorja ta' Diego La Matina, patri Sqalli ippersekwitat mill-Inkwi\u017cizzjoni ta' Palermo li fl-1658, spi\u010b\u010ba biex qatel 'il-kap tal-Inkwi\u017cizzjoni tar-renju ta' Sqallija fil-\u0127abs ta' Palermo b'mod mhux mag\u0127ruf sallum.", "Dan it-test Sciascia dejjem qisu mhux komplut u t\u0127ajjar ikomplih \u0127afna drabi, imma fl-a\u0127\u0127ar ma wasalx.", "Id-dramm \"L'onorevole.", "Dramma in tre atti\" (L-onoerevoli.", "Dramm fi tliet attai) (1965) iddenunzja ming\u0127ajr tidwir mal-lew\u017ca il-kompli\u010bit\u00e0 bejn il-gvern ta' dak i\u017c-\u017cmien u l-mafia.", "Re\u0121a' u\u017ca l-\u0121eneru ta' rumanz polizjesk b'konnotazzjoni politika f' \"A ciascuno il suo\" (Lil kul\u0127add tieg\u0127u), li deher fl-1966, storja ta' g\u0127alliem tal-iskola sekondarja, intelli\u0121enti imma in\u0121enwu, li kien qieg\u0127ed jinkwieta min\u0127abba kur\u017cit\u00e0 sempli\u010bi dwar skrivan tar-ra\u0127al, spi\u010b\u010ba biex sab ruxxmata delitti, korruzzjoni u ipokrisija \u0121enerali li wasslu g\u0127al mewtu.", "Dik is-sena 1967 Sciascia mar joqg\u0127od Palermo.", "Mill-1969, kien jikteb regularment fil-\"Corriere della Sera\".", "L-istess sena ippubblika r-\"Recitazione della controversia liparitana dedicata ad A.D.\", li fiha jirrakkonta l-kontroversja li qamet fil-bidu tas-seklu 18, bejn l-isqof ta' Lipari u l-amministrazzjoni fiskali : allegorija, iddedikata lil Alexander Dub\u010dek, tar-relazzjonijiet bejn l-U.R.S.S. u l-istati tal-blokk ta' Varsavja.", "Sciascia rtira fl-1970, biex jiddedika ru\u0127u g\u0127al kollox g\u0127all-kitba.", "Fl-1971 deher \"Il-contesto\", rumanz li jirreferi, ta\u0127t allegorija trasparenti \u0127afna, g\u0127all-Italja kontemporanj\u00e0 li kienet g\u0127addiet mill-1968, il-\u0121lidiet kbar tal-unions tal-1969 u l-ewwel attentati tal-'istrate\u0121ija tat-tensjoni'.", "Dan ir-rumanz qajjem polemiki vjoleti, mhux biss fost in-nies qrib tal-gvern, imma wkoll fost l-intellettwali ul-politi\u010bi tax-xellug so\u010bjali-komunista.", "Fl-1973 dehret il-\u0121abra \"Il mare colore del vino\" (Il-ba\u0127ar lewn l-inbid), fl-1974 \"Todo modo\", storja inkwitanti ta' grupp ta' politi\u010bi (l-allu\u017cjoni g\u0127ad-Demokristjani kienet evidenti g\u0127all-pubbliku ta' dak i\u017c-\u017cmien), li, mi\u0121burin f'post tal-irtir g\u0127all-e\u017cer\u010bizzi spiritwali biex jissaffew mid-delitti ta' korruzzjoni, isibu ru\u0127hom f'nofs sensiela ta' delitti li fiha l-kap tal-partit tag\u0127hom tinqatag\u0127lu rasu.", "Fl-1975 Leonardo Sciascia \u0121ie elett fuq il-kunsill muni\u010bipali ta' Palermo, fuq il-lista tal-Partit Kommunista Taljan, imma rre\u017cenja sentejn wara, billi ma qabilx mal-linja tal-ma\u0121\u0121oranza tal-partit biex jersqu lejn id-Demokristjani.", "Fl-1979 tela' deputat fil-Parlament mal-Partit Radikali Taljan.", "Matul il-mandat tieg\u0127u (1979-1983), g\u0127amel parti mill-kummissjoni tal-inkjesta parlamentari fuq l-assassinat ta' Aldo Moro u t-terrori\u017cmu.", "Mill-bidu tas-snin 1980 Sciascia intlaqg\u0127at minn marda gravi imma xorta baqa' attiv, jag\u0127ti l-intervisti u jikteb ir-rakkonti : \"Porte aperte\" (Bibien miftu\u0127in) (1987) mimli qrusa u \"Il cavaliere e la morte\" (Il-kavallier u l-mewt) (1987), \"Una storia semplice\" (Storja sempli\u010bi) (1989).", "Miet Palermo fid-20 Novembru 1989.", "Fuq il-qabar tieg\u0127u f'Racalmuto, hemm imnaqxa kwotazzjoni minn Auguste Villiers de l'Isle-Adam, \"Se niftakruha dil-pjaneta\", mag\u0127\u017cula minn Sciascia stess.", "Il-mara tieg\u0127u mietet fl-2009.", "Hemm bosta films ibba\u017cati fuq ix-xog\u0127lijiet ta' Leonardo Sciascia:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22615", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22615", "title": "Farag\u0127un", "text": ["Farag\u0127un", "Farag\u0127un huwa l-isem bibliku (Lhudi: \u05e4\u05e8\u05e2\u05d4, Grieg: \u03c6\u03b1\u03c1\u03b1\u03ce) mog\u0127ti lir-re tal-E\u0121ittu l-Antik.", "L-ewwel farag\u0127un kien Narmer, imsejja\u0127 Menes minn Manetun, li kien isaltan madwar is-sena 3050 QK.", "L-a\u0127\u0127ar farag\u0127un kienet mara ta' nisel Grieg, Kleopatra VII li saltnet mill-51 sat-30 QK.", "Madankollu, it-titlu ta' \"Farag\u0127un\" bit-terminu terminu E\u0121izzjan p\u025br \u0251\u0294\u0251 li jfisser \"Dar Kbira\", strettament g\u0127andu jintu\u017ca biss, minn meta l-E\u0121ittu estenda s-setg\u0127a tieg\u0127u 'il barra mit-territorju ori\u0121inali, ji\u0121ifieri mill-Imperu l-\u0120did, jew b'mod aktar spe\u010bifiku, min-nofs tad-Dinastija XVIII, wara r-renju ta' Hatshepsut.", "Il-farag\u0127uni kienu meqjusin b\u0127ala esseri kwa\u017ci divini matul l-ewwel dinastiji u identifikati mal-alla Horus.", "Mid-dinastija V kienu wkoll \"Ulied l-alla Ra\".", "Normalment ma kinux deifikati matul \u0127ajjiethom.", "Wara l-mewt il-Farg\u0127un kien jing\u0127aqad mal-alla Osiris u jikseb l-immortalit\u00e0 u kategorija divina, imbag\u0127ad l-aktar fit-tempji kien jitqiem b\u0127ala alla.", "Farag\u0127un tfisser \"Dar Kbira\", ir-residenza tal-koppja rjali, li kienet akbar minn kull dar o\u0127ra fl-E\u0121ittu l-Antika.", "Il-\"p\u025br\" kien ori\u0121inarjament l-art madwar it-tempju li kienet ta' iktar minn g\u0127axart elef ettaru.", "Bil-mod it-terminu beda jintu\u017ca b\u0127ala titlu u fir-renju ta' Thutmose III (ca.", "1479-1425 QK.) kien di\u0121\u00e0 jintu\u017ca b\u0127ala terminu ta' indirizz g\u0127all-persuna tar-re.", "It-terminu \"farag\u0127un\" \u0121ej mill-kelma komposta rrappre\u017centata minn \"p\u025br \u0251\u0294\u0251\", miktuba bi\u017c-\u017cew\u0121 geroglifi\u010bi bilaterali \"p\u025br\" \"dar\" u \"\u0251\u0294\u0251\" \"kolonna\".", "Kien u\u017cat biss fi fra\u017cijiet itwal b\u0127al \"smr p\u025br \u0251\u0294\u0251\" \"Membru tal-qorti tad-Dar l-G\u0127olja\", b'referenza spe\u010bifika g\u0127all-bini tal-qorti rjali jew il-palazz innifsu, imma ter\u0121a' b'referenza g\u0127all-palazz biss u mhux g\u0127al persuna.", "L-eqdem e\u017cempju fejn \"p\u025br \u0251\u0294\u0251\" intu\u017cat spe\u010bifikament g\u0127ar-re insibuh f'ittra lil Amenhotep IV (Akhenaten), li kien isaltan madwar l-1353-1336 QK, indirizzata lil farag\u0127un, \"lilu l-\u0127ajja, il-\u0121id u s-sa\u0127\u0127a\".", "Matul it-tmintax-il dinastija (seklu 16 sas-seklu 14 QK), it-tilu farag\u0127un kien jintu\u017ca b\u0127ala isem ta' rispett g\u0127ar-re.", "Tard fil-21 dinastija (seklu 10 QK), per\u00f2, minflok li kien jintu\u017ca wa\u0127du b\u0127al qabel, bdew i\u017ciduh mat-titli l-o\u0127ra g\u0127all-isem tar-re, u mill-\u0127mistax-il dinastija (seklu 8 sas-seklu 7 QK) kien, g\u0127all-inqas fl-u\u017canza ordinarja, l-uniku epitetu quddiem l-appelattiv irjali.", "Mid-dsatax-il dinastija 'l hawn \"p\u025br \u0251\u0294\u0251\" wa\u0127idha kienet tintu\u017ca regularment b\u0127ala \"hm.f\".", "'Majest\u00e0'.", "It-terminu allura evolva minn kelma li kienet tirreferi spe\u010bifikament g\u0127al binja g\u0127al isem ta' qima g\u0127ar-re, b'mod partikolari mit-tnejn u g\u0127oxrin dinastija.", "Pere\u017cempju l-ewwel ka\u017c bid-data li nafu ta\u017c-\u017cieda tat-titlu ta' farag\u0127un mat-titlu ta' re \u0121eej mis-sena 17 ta' Siamun fuq framment tal-Annali Sa\u010berdotali ta' Karnak.", "Fih insibu induzzjoni ta' individwu g\u0127as-sa\u010berdozju ta' Amun li fid-data tirreferi spe\u010bifikamnet g\u0127as-saltna tal-Farag\u0127un Siamun.", "Din l-u\u017canza baqg\u0127et ta\u0127t is-su\u010b\u010bessur tieg\u0127u Psusennes II u r-rejiet tal-wie\u0127ed u g\u0127oxrin dinastija.", "Fl-istess \u0127in, l-u\u017canza antika li biha kienu jirreferu g\u0127ar-re sempli\u010bement b\u0127ala \"P\u025br \u0251\u0294\u0251\" baqg\u0127et sejra fir-rakkonti tradizzjonali E\u0121izzjani.", "Dak i\u017c-\u017cmien il-kelma E\u0121izzjana ja\u0127sbu li kienet titlissen ' li minnha \u0121ie l-Grieg antik \u03c6\u03b1\u03c1\u03b1\u03ce \"phara\u014d\" u l-Latin tat-tard \"phara\u014d\".", "Minnha \u0121ie t-Taljan \"faraone\" u minnha l-Malti \"faraun\".", "Iktar tard l-studju\u017ci tal-Bibbja \u017ciedu l-g\u0127 billi l-Lhudi ' (\u05e4\u05e8\u05e2\u05d4) fih din l-ittra fil-kelma u saret \"farag\u0127un\".", "Is-su\u010b\u010bessjoni tal-farag\u0127uni u l-istorja tal-E\u0121ittu huma marbutin flimkien b'mod inseparabbli u huma tant komplementari ta' xulxin li impossibbli tkun espert fuq wa\u0127da u ma tkunx taf fuq l-ie\u0127or.", "Tant hu hekk li anke l-perjodi l-aktar kriti\u010bi meta l-anarkija kienet issaltan f'\u0127afna partijiet tal-pajji\u017c, dejjem kien hemm mill-inqas farag\u0127un wie\u0127ed li afferma d-dritt tieg\u0127u b\u0127ala \u0127akkiem le\u0121ittmu tan-nazzjon kaotika fit-totalit\u00e0 kollha tag\u0127ha.", "Il-qassis u storiku E\u0121izzjan Manetun , li g\u0127ex fi \u017cmien l-ewwel rejiet Tolomej (madwar it-300 QK) ir\u010bieva ordni rjali biex jikteb l-istorja tal-E\u0121ittu.", "Billi kien hemm xi tliet mitt re, kienet \u0127a\u0121a lo\u0121ika li ji\u0121borhom f'insla jew \"dinastiji\" li sallum g\u0127adhom jintu\u017caw mill-istori\u010bi.", "G\u0127alkemm, bi sfortuna kbira g\u0127all-istorjografi ix-xog\u0127ol ta' Manetun intilef, fortunatament g\u0127ad hemm xi frammenti minn awturi ta' wara, fosthom l-istoriku Lhudi, Josephus, li jikkummentaw fuqu, u minnhom nistg\u0127u nirrikonstriwixxu t-tletin dinastija li fihom Manetun qasam l-istorja twila ta' pajji\u017cu.", "Minn Menes, 3100 QK sas-sena 2600 QK, il-monarkija g\u0127addiet minn perjodi fejn kienet dag\u0127jfa.", "L-organizzazzjoni tal-istat saret ikkomplikata b'mod partikolari bl-espansjoni tal-\u0127akma E\u0121izzjana fuq il-pajji\u017ci \u0121irien.", "Xi dmirijiet kellhom ji\u0121u trasferiti lill-uffi\u010bjali u dawn kienu jsiru \u0121eneralment permezz tal-tempji.", "Allura dawn l-uffi\u010bjali kellhom jissorveljaw l-kunsinni tal-o\u0121\u0121etti u l-\u0127las ta' taxxi lit-tempji u l-palazz.", "Kienu jie\u0127du \u0127sieb ukoll \u010berti xog\u0127lijiet (b\u0127all-bini tal-piramidi u aktar tard tal-palazzi u l-fortifikazzjonijiet tal-fruntieri) li l-bdiewa kienu jag\u0127mlu waqt li x-xmara Nil kienet tkun mg\u0127arg\u0127ra u g\u0127alhekk ma setg\u0127ux ja\u0127dmu r-raba'.", "L-uffi\u010bjali kienu ji\u0121u ppremjati b'g\u0127otjiet ta' art.", "Ma\u017c-\u017cmien dan beda jdg\u0127ajjef l-awtorit\u00e0 rjali \u010bentrali billi xi uffi\u010bjali \u0121abru \u0127afna artijiet u fil-lokal setg\u0127u ja\u0121ixxu b\u0127ala prin\u010bpijiet indipendenti.", "G\u0127alhekk ma niskantawx li fid-Dinastija II ir-rejiet tilfu \u0127afna poter u kellhom jiffa\u010b\u010bjaw xi irvellijiet perikolu\u017ci li heddu l-istabbilt\u00e0 tal-pajji\u017c.", "Dam biss mill-2600 sal-2200 QK u matulu l-istituzzjoni ikkonsolidat ru\u0127ha u r-rejiet saru monarki assoluti bi dritt divin.", "Kienet l-epoka tad-deheb tal-monarkija E\u0121izzjana, mag\u0127rufa minn xi w\u0127ud b\u0127ala l-Imperu l-Antik (g\u0127alkemm fir-realt\u00e0 l-isem ta' imperu japplika biss g\u0127all-Imperu l-\u0120did jew l-aktar g\u0127ar-Renju tan-Nofs).", "Dan il-perjodu intemm, tra\u0121ikament min\u0127abba d-dg\u0127jufija tal-a\u0127\u0127ar rejiet tad-Dinastija VI, meta g\u0127al darb'o\u0127ra n-nobbli u l-gvernaturi tan-\"nomi\" \u0127adu l-poter f'idejhom u twaqqfu prin\u010bipalitajiet indipendenti.", "Herodotus jg\u0127id: \"Wara l-mewt ta' Nitocris, il-pajji\u017c kien mg\u0127arraq fi stat ta' instabbilt\u00e0, konfu\u017cjoni u kaos\".", "Hekk beda l-hekk imsejja\u0127 l-Ewwel perjodu intermedju tal-E\u0121ittu.", "Is-sitwazzjoni tie\u0127u aktar minn seklu u nofs biex tirkupra, u minkejja li g\u0127all-darb'o\u0127ra dinastija ta' rejiet, id-Dinastija XI, \u0127adet il-kontroll assolut tal-pajji\u017c, dejjem baqa' l-periklu ta' kolp ta' stat.", "Tant hu hekk li nafu b'g\u0127all-inqas, re wie\u0127ed li \u0121ie assassinat, Amenemhat I, li \u0121ie maqtul minn wie\u0127ed nobbli ambizzju\u017c.", "L-istabbilt\u00e0 fra\u0121li tar-Renju tan-Nofs kienet simili g\u0127al dik tar-Renju l-Antik, id-dg\u0127jufija tar-rejiet u l-qawwa dejjem tikber tal-klassi tal-mexxejja lokali, mag\u0127mula ag\u0127ar mill-wasla fl-E\u0121ittu tal-popli Kang\u0127anin xi w\u0127ud minnhom vjolenti.", "Il-perjodu ta' kalma u prosperit\u00e0 ta' wara dam ma \u0121ie sal-1500 QK, bl-Imperu l-\u0120gid, li fih irrenjaw il-farag\u0127uni l-i\u017cjed mag\u0127rufa, li \u0127olqu imperu kolonjali enormi fis-Sirja-Palestina (Kang\u0127an) u Kux (Nubja) u \u0121ew f'kuntatt mal-popli l-o\u0127ra tal-Lvant Nofsani.", "Madankollu, dawn ir-rejiet kellhom jiffa\u010b\u010bjaw periklu kbir li rieg\u0127ed it-tron, \u0121ej mill-qassisin ta' Amun li kienu saru qawwijin \u0127afna.", "It-tmexxija tal-belt kapitali g\u0127ad-Delta fl-a\u0127\u0127ar g\u0127enet biex il-Qassis l-G\u0127oli ta' Amun isir kwa\u017ci re indipendenti u jirrovina l-monarkija E\u0121izzjana.", "Wara din is-sitwazzjoni, l-E\u0121ittu qatt ma seta jsir imperu kbir.", "Bejn meta l-qassisin ta' Amun \u0127adu l-poter f'idejhom u l-wasla ta' dinastija qawwija, id-Dinastija XXVI, kien hemm erba' snin kriti\u010bi li fihom iggvernaw tnejn, tlieta u anke aktar farag\u0127uni fl-istess \u0127in, u l-pajji\u017c invadewh il-Libjani, in-Nubjani u l-Assirjani.", "Id-Dinastija XXVI ppruvat tirkupra l-glorja tar-Renju l-Qadim, i\u017cda l-konkwista Persjana \u0127assret kollox.", "Wara l-inva\u017curi Akemenidi, Ma\u010bedoni u Tolemaj\u010bi (dawn tal-a\u0127\u0127ar jappartjenu g\u0127ad-dinastija msej\u0127a Tolemajka) ippruvaw jadattaw g\u0127ad-drawwiet tal-pajji\u017c u a\u010b\u010bettaw li jkunu deifikati matul \u0127ajjithom.", "L-a\u0127\u0127ar farg\u0127un E\u0121izzjan kienet ir-re\u0121ina le\u0121\u0121endarja Kleopatra.", "L-a\u0127\u0127ar re nattiv, Nectanebo II, kien jirrenja tliet mitt snin qabel, u l-farag\u0127uni Tolemaj\u010bi, ta' nisel barrani, i\u017colaw ru\u0127hom \u0121o Lixandra u g\u0127alkemm dawn irrispettaw it-tradizzjonijiet tal-antenati tal-poplu, ma damux ma g\u0127amluhom semi-skjavi.", "G\u0127alhekk ma niskantawx li meta l-E\u0121ittu sar parti mill-Imperu Ruman, l-E\u0121izzjani ma tantx taw ka\u017c tal-bidla g\u0127ax il-veru farag\u0127uni kienu ilhom li telqu mill-pajji\u017c.", "Ming\u0127ajr dubju l-element l-a\u0127tar mag\u0127ruf tal-ilbies tal-farag\u0127uni E\u0121izzjani huma l-kuruni tag\u0127hom, li kien hemm \u0127afna e\u017cempji minnhom.", "L-aktar komuni u l-aktar mag\u0127rufa huma:", "Kien hemm ukoll diversi varjetajiet ta' xettri, kull wie\u0127ed bi rwol sottili, kienu biss biex jenfasizzaw l-\u0127akma tal-farag\u0127un fuq id-dinja \u010bivilizzata kollha.", "L-aktar komuni kienu:", "Fi\u010b-\u010berimonja tal-inkurunazzjoni li kienet issir Memphis, l-ewwel belt kapitali tar-renju unit, l-eredi kien ji\u0121i elevat g\u0127al-livell tal-allat bl-g\u0127oti tas-simboli tal-\u0127atar tar-rag\u0127aj (Heka) u l-frosta (Nejej), l-attributi tal-poter.", "Wara kien jitlibbes il-kuruna l-bajda tal-E\u0121ittu l-G\u0127oli, imbag\u0127ad il-\u0127amra tal-E\u0121ittu l-Baxx u fl-a\u0127\u0127ar il-kuruna doppja, imbag\u0127ad joqg\u0127od bilqieg\u0127da fuq it-tron mag\u0127mul mill-papiru (simbolu tat-tramuntana) u l-lotus (simbolu ta' nofsinhar).", "Il-farag\u0127un ma kienx mag\u0127ruf biss g\u0127all-kuruna u x-xettru.", "Min\u0127abba l-istorja twila u l-organizzazzjoni reli\u0121ju\u017ca kumplessa u r-ritwali tal-E\u0121ittu l-Antik \u017cviluppaw \u0127afna lbies, ti\u017cjin u kpiepel ornamentali rjali, kull wie\u0127ed b'funzjoni spe\u010bifika: Kien hemm ukoll g\u0127add kbir ta' tipi ta' g\u0127enuq, imsielet, \u010binturini, sandlijiet, ilbies ippjegat tal-g\u0127a\u017cel u tipi o\u0127ra ta' \u0121ojjellerija biex isebb\u0127u d-dehra tal-Farag\u0127un fil-glorja kollha tieg\u0127u u hekk jimpressjonaw l-abitanti tal-Wied tan-Nil.", "Il-Mara Rjali Ewlenija , ekwivalenti g\u0127ar-re\u0121ina fit-trasmissjoni tan-nisel irjali dejjem kienet toqg\u0127od mal-farag\u0127un.", "Il-po\u017cizzjoni ta' Mara Rjali Ewlenija bl-E\u0121izzjan \"ueret nise Hemet\" ma kinitx biss po\u017cizzjoni politika fil-qorti rjali, i\u017cda wkoll po\u017cizzjoni reli\u0121ju\u017ca peress li l-Mara Rjali Ewlenija kienet tippresiedi f'diversi riti reli\u0121ju\u017ci tal-festi.", "Kienu je\u017cistu varji riti mferrxin mal-pajji\u017c ta\u017c-\u017bew\u0121 Artijiet li kienu jinvolvu l-farag\u0127un u l-mara ewlenija tieg\u0127u.", "Il-kulti li jiffurmaw terna b\u0127al: Osiris, Isis u Horus; Amun, Mut u Jonsu; Shu, Tefnut u Atum, e\u010b\u010b kull jinvolvu l-parte\u010bipazzjoni tal-farag\u0127un, il-mara ewlenija tieg\u0127u u meta kien possibbli, l-eredi tieg\u0127u.", "F'dawn riti, li kienu espressi f'g\u0127add ta' festi b\u0127all-festa ta' Opet f'Karnak, il-parte\u010bipazzjoni tar-re u r-re\u0121ini kienu jfakkru l-e\u017cistenza divina tal-allat rappre\u017centati.", "U mhux biss, min\u0127abba li l-E\u0121izzjani kienu jemmnu li l-le\u0121ittimit\u00e0 tg\u0127addi biss mill-mara, il Mara Rjali Ewlenija kienet il-garanzija u l-aqwa appo\u0121\u0121 tal-farag\u0127un matul saltnatu.", "G\u0127alhekk ma niskantawx li l-farg\u0127uni kienu ji\u017c\u017cew\u0121u l-bint il-prede\u010bessur tag\u0127hom (f'\u0127afna ka\u017ci din kienet tkun o\u0127thom jew o\u0127thom farsdieq) biex jitilg\u0127u fuq it-tron.", "Matul l-istorja E\u0121izzjana kien hemm ukoll hemm ir\u0121ejjen kbar, li w\u0127ud minnhom sa\u0127ansitra \u0127adu l-poter assolut f'idejhom wara mewt \u017cew\u0121hom.", "O\u0127rajn kellhom rwol politiku jew reli\u0121ju\u017c de\u010bi\u017civ, u ma nistg\u0127ux nifhmu sewwa l-istorja E\u0121izzjana ming\u0127ajr ma n\u0127arsu lejn il-poter li kellhom dawn in-nisa fid-dell ta' \u017cew\u0121hom.", "Il-farag\u0127un kien ikollu nisa ta' grad ta\u0127t il-Mara Rjali Ewlenija kemm irid, u jekk ried seta' wkoll itellag\u0127hom g\u0127all-grad ta' Mara Rjali Ewlenija (g\u0127alkemm din kienet \u0127a\u0121a rari).", "Fl-ewwel dinastiji kien ikollu g\u0127add ta' nisa sekondarji u konkubini, u mill-bidu tal-Imperu l-\u0120did, ir-rejiet kienu j\u017commu \u0127aremijiet enormi li kien ikun fihom kull tipi ta' mara, fosthom prin\u010bipessi barranin li kienu jmorru joqg\u0127odu hemm.", "Hemm differenza kbira bejn il-\u0127aremijiet Farg\u0127unin u l-\u0127aremijiet le\u0121\u0121endarju tal-kalifi u s-slaten G\u0127arab; fl-E\u0121ittu tal-qedem il-\u0127arem kien istituzzjoni aktar miftu\u0127a, mhux \u0127abs mg\u0127asses mill-ewnuki.", "Din is-sitwazzjoni bdiet tidher biss mal-wasla tal-Persjani u l-Griegi.", "Inkwantu l-familja rjali u s-su\u010b\u010bessjoni g\u0127at-tron, ir-regoli ma baqg\u0127ux immutabbli matuk l-eluf ta' snin tar-renu tal-farag\u0127uni.", "G\u0127alhekk, matul id-Dinastija, fil-bidu tal-Imperu l-\u0120did twaqqfet il-po\u017cizzjoni qawwija ta' Bint Alla, li rabtet ir-re\u0121ina mal-alla Amun, u g\u0127amlitha l-Wellieda tal-Eredi, l-unika wa\u0127da li setg\u0127et twelled is-su\u010b\u010bessur tal-farag\u0127uni renjanti, 'il fuq mill-ir\u0121ejjen l-o\u0127ra tal-\u0127arem irjali.", "Madankollu, is-su\u010b\u010bessjoni normalment kien jo\u0127odha eredi maskili, anki jekk dan ma jkunx bin il-Mara Rjali Ewlenija, i\u017cda bin re\u0121ina aktar baxxa.", "Jekk is-su\u010b\u010bessur ikun \u0121ej minn re\u0121ina ta' grad aktar baxx, kien ji\u017c\u017cewwe\u0121 bint il-Mara Rjali Ewlenija tar-re li miet.", "Hekk \u0121ara fil-ka\u017c ta' Hatshepsut u Thutmose II, li nafu kien bin re\u0121ina ta' grad i\u017cjed baxx.", "Dan \u0121ara wkoll fil-ka\u017c ta' Tutankhamun, li \u017c\u017cewwe\u0121 bint Akhenaten u l-Mara Rjali Ewlenija tieg\u0127u Nefertiti.", "Il-futur tal-ulied bniet kienet tiddependi fuq il-grad ta' ommhom; bint re\u0121ina kienet tista' tiret il-po\u017cizzjoni tag\u0127ha jew tg\u0127ix wa\u0127idha u bint mara sekondarja kienet ti\u017c\u017cewwe\u0121 xi ra\u0121el nobbli jew tibqa tg\u0127ix fil-\u0127arem.", "Matul aktar minn tlett elef sena ta' \u010bivilizzazzjoni naturalment insibu kull tip ta' re fuq it-tron: konkwistaturi kbar, g\u0127a\u017c\u017cenin u inkompetenti, megalomani u egotisti, despoti u tiranni, \u0127nien u onesti, pa\u010bifi\u010bi u permissivi, tfal u anzjani, klubin u \u0121errejja wara n-nisa ...", "Kien hemm ukoll xi farag\u0127uni nisa.", "Dawn huma xi w\u0127ud mill-farag\u0127uni l-aktar famu\u017ci:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22631", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22631", "title": "\u0141obez", "text": ["\u0141obez", "\u0141obez hija belt fil-Polonja u tinsab fil-provin\u010bja ta' Zachodniopomorskie, fuq ix-xmara Rega."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22636", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22636", "title": "Marjanu Vella", "text": ["Marjanu Vella", "Patri Marjanu Vella (Tas-Sliema, 14 ta' Di\u010bembru 1927 - 25 ta' Frar 1988), kien poeta u Patri Fran\u0121iskan Minuri.", "Studja fi Stella Maris College u l-Li\u010beo u \u0121ab il-Matrikola fil-Malti u t-Taljan.", "Ta' 18-il sena da\u0127al patri (O.F.M.) u qaddes fl-1952.", "Kiseb il-lettorat fl-ilsien u l-letteratura Taljana fl-1960.", "G\u0127allem il-Malti u t-Taljan.", "L-ewwel poe\u017cija tieg\u0127u kitibha meta kien g\u0127adu l-Li\u010beo.", "Il-kitbiet tieg\u0127u bdew jidhru f' \"Le\u0127en il-Malti\" u fl-antolo\u0121iji \"Il-Mu\u017ca Maltija\", \"Linji \u0120odda\" u \"Poeti Maltin\".", "Ix-xog\u0127lijiet tieg\u0127u jinsabu mi\u0121bura f' \"\u0120i\u017cimin A\u0127mar\" (1958), \"Dg\u0127ajjes tal-Karti\" (1969), \"\u0126itan tas-Sejjie\u0127\" (1975), \"\u0120ar\u0121ir mal-\u0126er\u017ca\" (1979), u \"Qoffa Ri\u0127\" (1985).", "Fl-1975, \"\u0126itan tas-Sejjie\u0127\" intg\u0127a\u017cel b\u0127ala test g\u0127all-istudenti tal-Malti fil-Matrikola.", "Numru sew ta' poe\u017ciji tieg\u0127u nqalbu g\u0127all-Ingli\u017c u t-Taljan.", "Il-Prof.", "Oliver Friggieri janalizza hekk il-poe\u017cija ta' Vella:", "\"Il-lirika tieg\u0127u, ori\u0121inali u personali \u0127afna, hi mfassla sikwit fuq il-Van\u0121elu jew fuq siltiet bibli\u010bi.", "Il-\u0121rajjiet ta' kuljum huma mbiddla f'xhieda tal-pre\u017cenza ta' Alla fil-\u0127ajja, waqt li n-niket huwa dejjem mog\u0127ti tifsira reli\u0121ju\u017ca.", "Tema ewlenija fil-versi tieg\u0127u hija l-\u0127tie\u0121a tal-bniedem li jifhem il-misteru u jiltaqa' ma' Alla.", "Il-kelma mhux biss titni\u017c\u017cel fuq il-karta bil-qies li titlob is-seng\u0127a tal-kitba, i\u017cda tirrifletti qag\u0127da \u0121ewwiena, esperjenza m\u0121arrba tassew mill-awtur.", "Il-poe\u017cija ta' Marjanu Vella mhix mag\u0127luqa f'ga\u0121\u0121a provin\u010bjali, ristretta fi\u010b-\u010bokon tal-lokalit\u00e0 Maltija, hi miftu\u0127a biex t\u0127addan temi universali, \u0127ielsa minn kull irbit ma' \u017cmien u spazju partikulari.", "Dan hu xkiel li sikwit il-poe\u017cija Maltija tas-sittinijiet u tal-bidu tas-sebg\u0127inijiet qajla rnexxielha teg\u0127leb.", "Kontra ta' dan, Marjanu Vella nxte\u0127et mill-ewwel fil-kurrent ta' \u0127sieb u ta' sentiment li mhumiex tipi\u010bi ta' g\u017cira \u010bkejkna.", "It-tematika tieg\u0127u hi nisranija u mistika.", "B\u0127al Dun Karm, Ru\u017car Briffa, Anton Buttigieg u Karmenu Vassallo huwa jixrob min-nixxieg\u0127a tat-ti\u0121rib.", "G\u0127al Vella l-og\u0127la qu\u010b\u010bata fil-\u0121rajja tal-umanit\u00e0 tibqa' dik li tirrappre\u017centa lid-divinit\u00e0 tmiss mal-umanit\u00e0.", "Il-Kru\u010bifissjoni ta' Kristu tibqa' g\u0127ajn tal-akbar ispirazzjoni, kif fil-fatt g\u0127adha g\u0127al bosta artisti tas-seklu g\u0127oxrin.", "Il-bniedem im\u0121arrab jag\u0127raf lilu nnifsu fit-tislib, fit-tbatija li l-aqwa e\u017cempju tag\u0127ha se\u0127\u0127 fuq il-Golgota.", "Fit-tema \u010bentrali tieg\u0127u, jin\u0121abru t-temi l-o\u0127ra kollha, ilkoll varjazzjonijiet tal-\u0127sieb Nisrani li l-bniedem jinsab fid-dinja biex bit-tbatija tieg\u0127u jasal g\u0127all-\u0127elsien dejjiemi mit-tbatija.", "Il-kontenut bibliku jitbiddel f'kontenut liriku u ritwalistiku.\"", "Bejn l-1952 u l-1964 kiteb tmien bijografiji li kollha re\u0121g\u0127u \u0121ew stampati t-tieni darba.", "Fl-1985 kiteb \"Oratorjo Madonna tas-Sacro Cuor\" u, fl-1989, \"Demm fuq il-Verna\" li \u0121ew immu\u017cikati mill-Maestro Prof. Joseph Vella li ttellg\u0127u f'diversi okka\u017cjonijiet.", "Dawn i\u017c-\u017cew\u0121 oratorji flimkien ma' xi poe\u017ciji, li kitibhom fi\u017c-\u017cmien li kien l-isptar, \u0121ew ippubblikati ftit wara mewtu, fl-1989 fi ktieb bl-isem \"Demm fuq il-Verna\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22637", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22637", "title": "Fabio Attard", "text": ["Fabio Attard", "Dun Fabio Attard (G\u0127awdex, 23 ta' Marzu 1959) huwa patri Sale\u017cjan li ismu beda ji\u010b\u010birkola b\u0127ala su\u010b\u010bessur possibbli ta' Mons. Pawlu Cremona b\u0127ala Ar\u010bisqof ta' Malta.", "G\u0127amel il-professjoni Salesjanai nhar it-8 ta' Settembru 1980 \u0121ewwa Dublin, l-Irlanda fejn kien g\u0127amel ukoll in-novizzjat.", "\u0120ie ordnat djaknu f'Ruma fil-11 ta' Lulju 1986, u ordnat sa\u010berdot fl-4 ta' Lulju 1987 fil-Ba\u017cilika ta' San \u0120or\u0121 ir-Rabat mill-Kardinal Salesjan Jose' Castillo Lara.", "Studja t-teolo\u0121ija fl-Universita' Pontificia Salesiana.", "Kien iggradwa fit-teolo\u0121ija Morali fl-\"Alfonsianum\" f'Ruma ukoll.", "L-ewwel \u0127idma tieg\u0127u kienet li jo\u0127loq pre\u017cenza Salesjana f'xi subborgi f'Tune\u017c, it-Tune\u017cija, fejn g\u0127amel bejn l-1988 u l-1991 meta re\u0121a' lura Malta beda ja\u0127dem f'St Patrick's u l-Oratorju.", "Fl-1993 sar rettur tal-oratorju u fl-1994 tal-iskola ukoll.", "Fl-1996 kien mitlub ikompli l-istudji u mar Dublin jirri\u010berka fuq John Henry Newman, fuq it-tema tal-kuxjenza.", "Gradwa b'distinzjoni minn Milltown Institute for Philosophy and Theology, immexxi mill-\u0120i\u017cwiti, fl-1999, u l-Universit\u00e0 Salesjana ta' Ruma qabbdietu jg\u0127allem it-teolo\u0121ija morali u l-ispiritwalit\u00e0.", "F'Ruma huw kien attiv ukoll fl-Accademia Alfonsiana u korsijiet internazzjonali g\u0127al kongregazzjonijiet reli\u0121ju\u017ci.", "Fl-2005 sar ir-rettur tal-Istitut tal-formazzjoni Pastorali, li kien \u0127oloq hu stess fl-Ar\u010bidjo\u010besi ta' Malta.", "Sa mill-2008, Attard qed iservi b\u0127ala kunsillier g\u0127at-tieni terminu konsekuttiv b\u0127ala kunsillier tal-ministeru ta\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 Sale\u017cjani."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22638", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22638", "title": "Vitorin Galea", "text": ["Vitorin Galea", "Vitorin Galea (l-Isla, 31 ta' Di\u010bembru, 1926 - 17 ta' Marzu, 1996) kienet attri\u010bi Maltija, wa\u0127da mill-aqwa attri\u010bi tat-tieni nofs tas-seklu 20.", "Kellha karriera ta' 54 sena.", "L-aqwa tal-karriera tag\u0127ha kien fis-sebg\u0127inijiet u t-tmeninijiet.", "Kienet it-tifla ta' Manwel Casha u Karmena mwielda Bonello.", "Missierha, imlaqqam Bronk (taqsira ta' isem ommu li kien jisimha Veronika), kien kummidjant mag\u0127ruf fil-Kottonera.", "Kienet tifla fuq tag\u0127ha, kellha vu\u010bi tajba, u kienet titg\u0127allem il-vjolin g\u0127al ftit \u017cmien.", "Imma l-gwerra bidlet kollox.", "Ta' 13-il sena marret mal-familja toqg\u0127od l-Imdina biex jitbieghdu mill-qilla tal-attakki fuq il-port.", "L-im\u0127abba lejn il-palk nibtet fiha t'et\u00e0` \u017cg\u0127ira, g\u0127ax il-familja kollha kienu jirre\u010btaw.", "It-tbatija tal-gwerra g\u0127afset fuq il-familja Casha, u Vitorin tilfet lil missierha waqt il-gwerra.", "\u0126uha l-kbir Benny, li f'idejh kellu d-direzzjoni tal-kumpanija, xorta ma qatax qalbu mill-gwerra.", "Baqg\u0127u jtellg\u0127u xog\u0127lijiet fis-sala tal-Astoria r-Rabat.", "In-nies kienet tattendi, g\u0127ax kul\u0127add kien jixtieq itajjar ftit id-dwejjaq li \u0121\u0121ib mag\u0127ha l-gwerra.", "B'hekk il-familja ta' Vitorin baqg\u0127u attivi, jirre\u010btaw g\u0127alkemm b'\u010bertu limitazzjonijiet.", "L-ewwel debutt serju ta' Vitorin, kien fl-1942, meta mardet il-prim'attri\u010bi (\u0120u\u017ca Caruana), f'operetta li kienu se jtellg\u0127u, u Vitorin \u0127adet postha malajr malajr.", "Be\u017cg\u0127et \u0127afna, imma l-parti qaxxritha, u \u0127ar\u0121et bl-unuri.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien, \u0127uha beda jag\u0127ti l-partijiet ewlenin lilha.", "Passatemp li kellha kien il-qari.", "Kienet t\u0127obb taqra wisq!", "Fix-xog\u0127ol li kellha ta' salesgirl ma' Abela Lowinger fir-Rabat, kienet taqdi \u0127afna nisa tal-Ingli\u017ci.", "Dawn kienu jtuha \u0127afna magazines, u kotba ta' stejjer ta' m\u0127abba.", "Dawn il- kotba kienu \u0127e\u0121\u0121uha li tikteb xi sketches, u aktar tard xi kummiedji wkoll.", "G\u0127ax barra li kienet attri\u010bi, Vitorin kellha wkoll it-talent tal-pinna.", "Ma jonqosx li fil-hajja ta' Vitorin tidhol l-im\u0127abba.", "Hija \u017c\u017cewget lil \u0120u\u017ceppi Galea, li kien mag\u0127ruf b\u0127ala \u0120u\u017ceppi r-Rabti, meta ni\u017clu joqg\u0127odu l-Isla.", "Lil \u0120u\u017ceppi ltaqg\u0127et mieg\u0127u fuq il-palk ukoll, g\u0127ax \u0127uha kien \u0121abu b\u0127ala g\u0127alliem ta\u017c-\u017cfin, g\u0127all-operetti li kienu jtellg\u0127u.", "Lil Vitorin kien ji\u017cfen mag\u0127ha hu fuq il-palk, u hemm nibtet l-im\u0127abba tag\u0127hom.", "Aktar tard, \u0120u\u017ceppi kien jag\u0127milha ta' su\u0121\u0121eritur mal-kumpanija.", "Kellhom tifla wa\u0127da, Norma li minn et\u00e0' \u017cg\u0127ira trawwmet ukoll fid-delizzju tat-teatru.", "Meta beda r-Rediffusion, Vitorin kienet minn tal-ewwel li sej\u0127ulha biex tag\u0127ti kontribut.", "Kienet tie\u0127u sehem f'g\u0127add kbir ta' radio plays, u serje ta' radju kummiedji, fosthom Fredu Frendo Zgendo.", "Fl-1969 reb\u0127et ix-Shield tal-a\u0127jar attri\u010bi tar-radju.", "Fer\u0127et \u0127afna meta \u010bemplilha Francis Ebejer biex tie\u0127u sehem mieg\u0127u fid-drammi tieg\u0127u.", "Irre\u010btat f'\"Menz\" u f'Boulevard fit teatru Manoel.", "\u0126adet sehem ukoll ma \u0127afna kumpaniji diversi, u mag\u0127hom ukoll reb\u0127et premjijiet tal-a\u0127jar attri\u010bi.", "Xi kumpaniji milli rre\u010btat mag\u0127hom huma l-Kaballeros ta' Mro.", "Ciappara f'\u0126al Qormi, Golden Rose tar-Rabat, Anici ta' \u0126al Qormi, Hit Paraders ta\u017c-\u017burrieq, Unitas tal-Birgu, u kumpaniji o\u0127rajn f'Haz \u017babbar, Marsaxlokk, l-Imsida, l-\u0126amrun u G\u0127awdex.", "Hi u tliet atturi o\u0127ra mag\u0127rufa, Armando Urso, Johnny Navarro u Charles Thake, kienu ffurmaw kumpanija bejniethom (GUNT) u damu g\u0127al \u0127afna snin iduru Malta u G\u0127awdex b'raprezentazzjonijiet brillanti fejn kienu ferr\u0127u eluf ta' nies fis-sebg\u0127inijiet.", "Barra li kienet attri\u010bi, kienet ukoll \u0127ajjata.", "Omm Vitorin, kienet mag\u0127rufa l-Isla b\u0127ala \u0127ajjata tajba.", "Vitorin \u0127adet is-seng\u0127a minn g\u0127andha.", "Xhieda ta' dan huma l-kustumi numeru\u017ci li hietet g\u0127aliha u g\u0127all- atturi kollha ta' xi operetta li kitbet.", "Kienet t\u0127it il-kustumi li se tilbes f'kull re\u010bta hi stess.", "Dawn il-kustumi g\u0127adhom g\u0127and bintha sal-lum, u tg\u0127o\u017c\u017chom \u0127afna.", "Il-hajja ta' Vitorin ma kinitx ward biss.", "Kellha x-xewk ukoll.", "Kienet tilfet lil missierha ta' 14-il sena.", "Kienet batiet b'\u0127uha ta' warajha meta kienet tifla, g\u0127ax kien marad u kienet terfg\u0127u hi fuq dahrha.", "Kienu batew il-\u0121u\u0127 fil-gwerra, u mhux l-ewwel darba li kienet isseffaq wi\u010b\u010bha biex tiddobba x'jieklu.", "Kienet tie\u0127u \u0127sieb \u017cew\u0121ha li tilef id-dawl t'g\u0127ajnejh fl-1983.", "Imma dan qatt ma qatg\u0127alha qalbha.", "Vitorin kienet bniedma ta' kura\u0121\u0121, b'qalb kbira u \u0127anina; kienet mara sempli\u010bi u d\u0127ulija ma' kul\u0127add; il-gost tag\u0127ha kien li trawwem atturi \u0121odda fuq il-palk.", "\u0126afna mill-atturi li g\u0127andna llum fuq it-TV kienu bdew id-debutt tag\u0127hom mag\u0127ha."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22646", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22646", "title": "Kuruna tal-Avvent", "text": ["Kuruna tal-Avvent", "Il-Kuruna tal-Avvent hi tradizzjoni Nisranija li tissimbolizza l-Avvent.", "Il-kuruna tal-Avvent ivvintaha l-qassis Luteran Johann Heinrich Wichern (1808-1884).", "Dan kien edukatur u teologu f'Hamburg li waqqaf il- \"Missjoni interjuri tal-\u0120ermanja\".", "Din l-istituzzjoni kienet ti\u0121bor it-tfal fqar \u0127afna fir-\"Rauhe Haus\" \u0127dejn Hamburg, razzett qadim u kien jie\u0127u \u0127sibhom.", "Billi, matul i\u017c-\u017cmien tal-Avvent, kienu kuljum jistaqsuh meta \u0121ej il-Milied, fl-1839 g\u0127amel kuruna tal-injam, b'g\u0127oxrin xemg\u0127a \u017cg\u0127ar \u0127omor u erba' xemg\u0127at kbar bojod.", "Kull filg\u0127odu kienu jixeg\u0127lu xemg\u0127a \u017cg\u0127ira u kull \u0126add tal-Avvent xemg\u0127a kbira.", "Da\u017c-\u017cmien il-kuruna jkollha erba' xemg\u0127at kbar biss.", "Mill-1860, is-sena li twieldet uff\u010bjalment il-Kuruna tal-Avvent kienet tkun mag\u0127mula mill-frieg\u0127i tas-sapin; mill-bidu tas-seklu 20 fil-\u0120ermanja saret tradizzjoni tal-Milied.", "F'Alsace, dehret bejn i\u017c-\u017cew\u0127 gwerer dinjija, introdotta mll-movimente ta-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127 protestanti.", "L-Awstrija id-drawwa da\u0127let biss fl-1945.", "Din id-rawaa \u0120ermani\u017ca infirxet ma' \u0127afna pajji\u017ci.", "F'xi knejjes tar-rit ortodoss insibu l-kuruna b'sitt xemg\u0127at, billi l-Avvent idum i\u017cjed f'dan ir-rit.", "Hemm interpretazzjonijiet differenti tas-simboli\u017cmu tal-kuruna tal-Avvent.", "I\u010b-\u010birku jissimbolizza l-eternit\u00e0 mog\u0127tija mir-ri\u017currezzjoni ta' Kristu, l-a\u0127dar jissimbolizza l-\u0127ajja, ix-xema' jissimbolizzaw id-dawl li jiddi fuq id-dinja fil-lejl tal-Milied.", "B\u0127al fil-ka\u017c tal-kuruna, hemm bosta interpretazzjonijiet tas-simboli\u0127mu tax-xema'.", "L-i\u017cjed komuni li kull xemg\u0127a tirrappre\u017centa wie\u0127ed mill-istadji tas-salvazzjoni tad-dinja :", "Possibbilt\u00e0 o\u0127ra hi l-pa\u010bi u t-tliet virtujiet teologali (il-fidi, it-tama u l-im\u0127abba).", "Skont ir-rit Kattoliku, il-kuruna tal-Avvent titbierek.", "Tradizzjonalment ix-xema' jinxteg\u0127lu bil-kontra tal-arlo\u0121\u0121.", "Jekk fit-tieni \u0126add wie\u0127ed jixg\u0127el ix-xemg\u0127a fa\u010b\u010bata tal-ewwel dan jitqis b\u0127ala \u017cball.", "Fit-tradizzjoni Kattolika, tliet xemg\u0127at jkunu vjola u wa\u0127da ro\u017ca; dawn jaqblu mal-kuluri litur\u0121i\u010bi tal-\u0126dud li fihom jinxteg\u0127lu.", "Kultant ikun hemm xemg\u0127a bajda f'nofs il-kuruna u din tinxteg\u0127el fil-jum tal-Milied.", "L-ispjegazzjoni litur\u0121ika tal-kuluri tenfasizza li dawn l-erba' \u0121img\u0127at huma perjodu ta' penitenza li fih nistennew id-dawl indikat mix-xemg\u0127a bajda..", "Il-kuruna tal-Avvent, jew i\u017cjed e\u017catt l-erba' xemg\u0127at, jirrappre\u017centaw l-erba' \u0121img\u0127at qabel il-Milied.", "Ix-xema' jinxteg\u0127lu fl-erba' \u0126dud qabel il-Milied.", "Tradizzjonalment ix-xema' jkunu \u0127omor u \u0127oxnin.", "L-ewwel \u0126add tinxteg\u0127el xemag\u0127a wa\u0127da; it-tieni \u0126add l-ewwel xemg\u0127a u o\u0127ra (ji\u0121ifieri tnejn); it-tielet \u0126add i\u017c-\u017cew\u0121 xemg\u0127at ta' qabel u o\u0127ra \u0121dida (ji\u0121ifieri tlieta); ir-raba' \u0126add it-tliet xemg\u0127at ta' qabel u dik tal-a\u0127\u0127ar (ji\u0121ifieri erba').", "Id-diffikult\u00e0 allura hi li wa\u0127da mix-xema' trid iddum tixg\u0127el erba' \u0121img\u0127at, wa\u0127da tliet \u0121img\u0127at, wa\u0127da \u0121img\u0127atejn u wa\u0127da \u0121img\u0127a.", "Per\u00f2 jistg\u0127u jinbidlu biex kull \u0126add jibqg\u0127u bejn wie\u0127ed u ie\u0127or daqs xulxin.."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22648", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22648", "title": "Joyeux No\u00ebl", "text": ["Joyeux No\u00ebl", "Joyeux No\u00ebl (Malti: Il-Milied it-Tajjeb) huwa film Fran\u010bi\u017c tal-2005 dwar il-waqfien mill-\u0121lied matul l-Ewwel Gwerra Dinjija f'Di\u010bembru 1914, minn g\u0127ajnejn is-suldati Fran\u010bi\u017ci, Sko\u010b\u010bi\u017ci u \u0120ermani\u017ci.", "Kien miktub u dirett minn Christian Carion.", "Il-\u0121rajja titratta sitt karattri: Gordon (Logutenent tar-Royal Scots Fusiliers); Audebert (Logutenent tal-Infanterija 26 u kontra qalbu bin \u0121eneral); Horstmayer (Logutenent Lhudi-\u0120ermani\u017c tal-Infanterija 93); Palmer (qassis Sko\u010b\u010bi\u017c li kien iwassal katalettier); u t-tenur \u0120ermani\u017c Nikolaus Sprink u martu Dani\u017ca, is-sopran Anna S\u00f8rensen (\u017cew\u0121 stilel famu\u017ci tal-opra).", "Il-film jibda b'xeni ta' tfal tal-iskola jirre\u010btaw diskorsi patrijotti\u010bi li jfa\u0127\u0127ru lil pajji\u017chom u jmaqdru lill-g\u0127adu.", "Fl-Iskozja, \u017cew\u0121 a\u0127wa, Jonathan u William, i\u0127ejju ru\u0127hom g\u0127all-\u0121lied, flimkien mal-qassis tag\u0127hom, Father Palmer.", "Fil-\u0120ermanja, Sprink ji\u0121i interrott waqt performance minn uffi\u010bjal \u0120ermani\u017c li jag\u0127mel sej\u0127a g\u0127ar-riservi.", "Audebert i\u0127ares lejn ritratt ta' martu tqila li kellu j\u0127alli warajh (fil-parti okkupata ta' Franza, e\u017catt quddiem it-trun\u010biera tieg\u0127u), u j\u0127ejji ru\u0127u biex imur fit-trun\u010bieri.", "Fil-\u0120ermanja, lil Anna jag\u0127tuha l-permess li tkanta g\u0127as-suldati u Sprink jit\u0127alla jmur mag\u0127ha.", "Sprink jiddejjaq bil-kumdit\u00e0 tal-\u0121enerali fil-kwartieri tag\u0127hom, u jidde\u010biedi li jmur fil-front ikanta g\u0127at-truppi.", "Anna tkun trid tmur mieg\u0127u, u g\u0127alkemm g\u0127all-bidu ma jkunx irid, imbag\u0127ad i\u0127alliha.", "Il-waqfien mhux uffi\u010bjali jibda meta l-Isko\u010b\u010bi\u017ci jibdew ikantaw g\u0127anjiet tal-Milied, akkumpanjati mi\u010b-\u010birimelli.", "Sprink u S\u00f8rensen jaslu fil-fruntiera \u0120ermani\u017ca u Sprink ikanta g\u0127al s\u0127abu.", "Kif Sprink ikanta \"O Lejl tas-Skiet\" ji\u0121i akkumpanjat minn daqqaq Sko\u010b\u010bi\u017c.", "Sprink iwie\u0121eb g\u0127ad-daqqaq billi jo\u0127ro\u0121 mit-trun\u010biera b'si\u0121ra \u017cg\u0127ira tal-Milied ikanta l-\"Adeste Fideles\".", "Wara Sprink, l-uffi\u010bjali Fran\u010bi\u017ci, \u0120ermani\u017ci u Sko\u010b\u010bi\u017ci jiltaqg\u0127u fl-\"art ta' \u0127add\" u jaqblu li g\u0127al dak il-lejl jieqfu mill-\u0121lied.", "Is-suldati jiltaqg\u0127u u jixtiequ lil xulxin \"Joyeux No\u00ebl\",\"Frohe Weihnachten\", u \"Merry Christmas.\"", "Ipartu \u010bikkulata, xampanja, u ritratti tal-g\u0127e\u017cie\u017c tag\u0127hom.", "Horstmayer jag\u0127ti lura lil Audebert il-kartiera tieg\u0127u, bir-ritratt ta' martu fiha, li kien tilef ftit jiem qabel, u jitkellmu fuq it-tifkiriet tag\u0127hom ta' qabel il-gwerra.", "Palmer u l-Isko\u010b\u010bi\u017ci ji\u010b\u010belebraw quddiesa g\u0127as-suldati bil-Latin, u jikkomwovu \u0127afna ru\u0127hom.", "I\u017cda, Jonathan ma jemozzjonah xejn milli kien qed ji\u0121ri madwaru, g\u0127ax g\u0127adu jibki lil \u0127uh li nqatel.", "Father Palmer bag\u0127tuh lura fil-parro\u010b\u010ba u l-Battaljun tieg\u0127u \u0121ie xolt b\u0127ala marka ta' mist\u0127ija.", "Minkejja li sa\u0127aq fuq l-umanit\u00e0 u l-bonavolont\u00e0 tal-waqfien mill-\u0121lied, l-Isqof i\u010banfru u jag\u0127mel prietka kontra l-\u0120ermani\u017ci lir-rekluti \u0121odda, li fiha jiddeskrivi lill-\u0120ermani\u017ci b\u0127ala subumani u jikkmanda lir-rekluti joqtlu kull \u0120ermani\u017c li jaraw.", "Father Palmer jisma' din il-prietka u jne\u0127\u0127i l-kur\u010bifiss hu u \u0127iere\u0121.", "Lura fit-trun\u010bieri, ma\u0121\u0121ur furju\u017c jordna lill-Isko\u010b\u010bi\u017ci jisparaw fuq suldat \u0120ermani\u017c li kien die\u0127el fl-\"art ta' \u0127add\" u kien miexi lejn il-linji Fran\u010bi\u017ci.", "Is-suldati ma jolqtuhx apposta i\u017cda jolqtu Jonathan li kien g\u0127adu mimli qrusa.", "Audebert, jo\u0127ro\u0121 ji\u0121ri u jsib li s-suldat milqut kien Ponchel.", "Fl-a\u0127\u0127ar kliem tieg\u0127u, Ponchel jg\u0127id kif is-suldati \u0120ermani\u017ci kienu g\u0127enuh, \u017car lil ommu, u \u0127a kaf\u00e8 mag\u0127ha.", "Jg\u0127id ukoll lil Audebert li g\u0127andu tifel \u017cg\u0127ir jismu Henri.", "Il-kastig li jing\u0127ata Audebert ikun li jintbag\u0127at Verdun, u jing\u0127ata \u010banfira minn missieru, \u0121eneral.", "Audebert ma juri l-ebda rimors g\u0127al dak li \u0121ara fuq il-front, u ikkundanna lil dawk is-superjuri li jitkellmu fuq sagrifi\u010b\u010bju imma li ma jafu xejn fuq it-tbatija tat-trun\u010bieri.", "Jg\u0127idlu ukoll bit-tifel li ried jie\u0127u \u0127sieb, Henri.", "Horstmayer u t-truppi tieg\u0127u, li g\u0127adhom mag\u0127luqa f'ferrovija, ji\u0121u infurmati mill-Prin\u010bep li se jintbag\u0127tu fil-Front tal-Lvant, u ma kellhomx permess isellmu lill-qraba tag\u0127hom meta jg\u0127addi mill-\u0120ermanja.", "Jg\u0127affe\u0121 l-armonica ta' J\u00f6rg u jg\u0127id li Horstmayer, b\u0127ala Lhudi, ma kienx jist\u0127oqqlu l-Iron Cross.", "Hekk kif il-ferrovija titlaq, il-\u0120ermani\u017ci jibdew ji\u0127\u0127amjaw g\u0127anja Sko\u010b\u010bi\u017ca li kienu tg\u0127allmu ming\u0127andhom, \"L'Hymne des Fraternis\u00e9s/ I'm Dreaming Of Home\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22658", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22658", "title": "Kewkba ta' Betlehem", "text": ["Kewkba ta' Betlehem", "Il-kewkba ta' Betlehem hu l-fenomenu astronomiku li, skont ir-rakkont tal-\"Evan\u0121elju skont Mattew\" (Mt:2:1-2.12 u 2:16), mexxa 'l-Ma\u0121i biex isibu l-\u0120es\u00f9 ftit wara li twieled.", "L-istori\u010bit\u00e0 tar-rakkont hi s-su\u0121\u0121ett ta' \u0127afna diskussjoni.", "L-istori\u010bi mhux Insara u xi biblisti Nsara jqisuh b\u0127ala detall ta' rakkont Midraxi ta' karattru Haggadi.", "Xi biblisti Nsara ja\u010b\u010bettaw il-vera\u010bit\u00e0 storika tag\u0127ha.", "O\u0127rajn jidentifikaw l-istilla mal-kon\u0121unzjoni astronomika tlitija ta' \u0120ove, Saturnu u Marte li se\u0127\u0127et fil-kostellazzjoni tal-\u0126ut.", "Fl-antikit\u00e0 di\u0121\u00e0 kien hemm nuqqas ta' qbil bejn l-Insara billi anki l-fehmiet tal-filosfi dwar in-natura tal-korpi tas-sema kienu konfu\u017ci.", "Skont il-filosfu Lhudi Filun ta' Lixandra u qablu Platun u l-Stoj\u010bi, il-kwiekeb \"huma \u0127lejjaq \u0127ajjin, imma ta' \u0121eneru g\u0127al kollox spiritwali\".", "L-identifikazzjoni tal-kwiekeb mal-an\u0121li tidher f'\u0127afna testi bibli\u010bi jew tal-letteratura Lhudija.", "G\u0127alhekk diversi Missirijiet tal-Knisja, fosthom \u0120wanni Kri\u017costmu, ma jaraw l-ebda kontradizzjoni fil-fatt li stilla, ji\u0121ifieri an\u0121lu, ni\u017clet fl-art biex tmexxi l-Ma\u0121i sal-istalla ta' \u0120es\u00f9, skont ir-rakkont popolari u b'analo\u0121ija mat-tmexxija li kellu il-poplu ta' I\u017crael matul l-E\u017codu.", "F'Ori\u0121ene ta' Lixandra insibu linja ta' \u0127sieb kompletament differenti, li ssostni li g\u0127andna nittrattawha b\u0127ala \u0121rajja naturali u mhux mirakulu\u017ca.", "San \u0120lormu kkumbatta l-idea li l-istilel jistg\u0127u jkunu an\u0121li u fl-a\u0127\u0127ar fil-553 il-Kun\u010bilju ta' Kostantinopli II eskluda darba g\u0127al dejjem li l-pjaneti jew il-kwiekeb jista' jkollhom ru\u0127.", "Il-parti l-kbira tal-e\u017ceti\u010bi l-antiki, mela, kienu jinterpretaw l-istilla b\u0127ala fenomenu \u010belesti inanimat, naturali jew b\u0127ala sinjal, imma ming\u0127ajr ma identifikawh ma' pjaneta.", "Fl-ikonografija Nisranija antika, infatti, il-kewba qatt ma ti\u0121i rappre\u017centata bid-denb.", "L-e\u017cempju l-i\u017cjed antik hu affresk fil-Katacombi ta' Prixxilla (Seklu 3-4).", "Ir-rappre\u017centazzjoni komuni f'g\u0127amla ta' \"stilla kometa\" \u0121ejja mill-fatt li Giotto, impressjonat mill-mog\u0127dija tal-Kometa ta' Halley fl-1301, pin\u0121ieha b\u0127ala kometa b'denb twil fil-\"Cappella degli Scrovegni\", Padova.", "Mill-bidu tas-seklu 15 bdiet ti\u0121i rappre\u017centata hekk fil-pitturi tat-twelid ta' \u0120es\u00f9 u fil-presepju.", "Id-denb jikkorrispondi wkoll max-xewqa li ji\u0121i rappre\u017centat o\u0121\u0121ett \u010belesti li jindika direzzjoni, skont l-interpretazzjoni popolari tat-test evan\u0121eliku.", "Dan it-test fl-evan\u0121elju ta' Mattew:", "Kif nistg\u0127u naraw, ir-rakkont bibliku ma jikkorrispondix e\u017cattament mat-tradizzjoni popolari Nisranija, g\u0127alhekk ta' min jissottolinja xi dettalji:", "Il-pre\u017cenza tal-istilla fit-twelid ta' \u0120es\u00f9 hu simbolu messijaniku.", "Dan hu riferiment Bibliku g\u0127all-profezija ta' Balg\u0127am fuq kewkba, li \"g\u0127ad titla' kewkba minn \u0120akobb\" .", "Minkejja li l-istilla kienet identifikata mar-Re David, qabel it-twelid ta' Kristu xi Lhud di\u0121\u00e0 kienu identifikawha mal-Messija.", "Fit-tieni seklu Ori\u0121ene u Irenew ta' Lione jirreferu g\u0127al din il- profezija e\u017cattament f'relazzjoni mal-Kewkba ta' Betlehem.", "L-identifikazzjoni messijanika hi i\u017cjed u i\u017cjed \u010bara fil-ver\u017cjoni tas-Septwa\u0121inta (li s-soltu ju\u017caw l-evan\u0121elisti), li fiha x-\"xettru\", li jqum minn I\u017crael, hi tradotta g\u0127al-Grieg b\u0127ala \"bniedem\".", "Bi qbil mal-profezija ta' Balg\u0127am, it-tema tad-\"dawl\" titfa\u010b\u010ba f'\u0127afna profeziji o\u0127ra tradizzjonalment applikati g\u0127all-Messija, fosthom Is:60:1-6.", "Il-karattru \"nazzjonalistiku\" tal-profezija ta' Balg\u0127am jista' jkun g\u0127aliex l-istilla ma tissemiex fl-evan\u0121elju ta' Luqa, billi dan kienet dirett lejn il-\"\u0121entili\" u l-Lhud ellenizzati.", "Xi biblisti moderni g\u0127adhom isegwu s'issa l-ideat ta' \u0120wanni Kri\u017costmu spjegati hawn fuq, u jintegranwahom mal-metodu storiku-kritiku tal-qari tat-testi bibli\u010bi: L-istilla ta' Betlehem, allura, tista' tkun invenzjoni narrativa li tappartjeni g\u0127all-\u0121eneru letterarju Lhudi tal-midrax.", "In-narratur sempli\u010bement ried jafferma b'mod indirett li \u0120es\u00f9 kien il-Messija m\u0127abbar fit-Testament il-Qadim u u\u017ca g\u0127al dan l-g\u0127an l-istess elementi simboli\u010bi u\u017cati mill-profeti, x'aktarx ming\u0127ajr ma induna jew kellu l-intenzjoni li jda\u0127\u0127al elementi sopranaturali, li sekli wara (imma mhux fi \u017cmienu, kif \u0121ie diskuss hawn fuq) \u0127afna qarrejja sabuhom mhux plaw\u017cibbli.", "L-indikazzjonijiet astronomi\u010bi u\u017cati fl-ispjegazzjoni tan-narrazzjoni tal-Evan\u0121elju ta' Mattew huma ta' \u017cew\u0121 tipi: \u0121rajjiet astronomi\u010bi e\u010b\u010bezzjonali ta' effett vi\u017cibbli kbir b\u0127ala l-mog\u0127dija ta' kometa jew il-formazzjoni ta' xi supernova inkella xi kon\u0121unzjonijiet planetarji ta' sinjifikat astrolo\u0121iku spe\u010bjali.", "Dawn tal-a\u0127\u0127ar jispjegaw a\u0127jar kif il-Ma\u0121i setg\u0127u jifhmu li kellhom imorru \u0120erusalemm, billi l-orjentament ta' kull stilla jew \u0121rajja astronomika b'rispett il-punti kardinali tinbidel kontinwament min\u0127abba t-tidwir tad-dinja; l-istilla polari biss tibqa' fissa.", "Allura \u0121rajja astronomika naturali ma setg\u0127etx tindika d-direzzjoni mill-Babilonja sa \u0120erusalemm u infatti g\u0127ad-distanza qasira \u0127afna bejn \u0120erusalemm u Betlehem (8 km) biss Mattew jg\u0127id li l-istilla \"imxiet quddiem\" il-Ma\u0121i, li juri li kienet fid-direzzjoni ta' nofsinhar bejn wie\u0127ed u ie\u0127or matul l-a\u0127\u0127ar parti tal-vja\u0121\u0121.", "I\u017c-\u017cew\u0121 tipi ta' \u0121rajjiet jistg\u0127u ji\u0121u kkombinati flimkien, il-kon\u0121unzjoni planetarja ti\u0121i assenjata ir-rwol \"informattiv\" u supernova jew kometa ir-rwol \"direzzjonali\".", "Din l-ipote\u017ci \u0121iet proposta g\u0127all-ewwel darba minn Kepler u wara adottata minn diversi awturi, anki re\u010benti.", "Billi l-mewt ta' Erodi ma kinetx i\u017cjed tard minn 4 QK, il-parti l-kbira tal-istudju\u017ci e\u017caminaw il-perjodu 8-4 QK; xi xog\u0127lijiet, per\u00f2, sabu \u0121rajjiet astronomi\u010bi interessanti anki fil-perjodu ta' wara 3-1 QK, is-sentejn immedjatament qabel id-data tradizzjonali tat-twelid ta' \u0120es\u00f9.", "L-ipote\u017ci ta' \u0121rajja e\u010b\u010bezzjonali taqbel mad-deskrizzjoni li nsibu fil-Protoevan\u0121elju ta' \u0120akmu, kitba apokrifa tat-tieni seklu, li skontha \"l-kewkba kienet tiddi tant bil-qawwa li l-istilel l-o\u0127ra ma baqg\u0127ux jidhru\".", "Dan is-sors, per\u00f2, mhux ta' min joqg\u0127od fuqu bi\u017c\u017cejjed biex dan id-dettall inqisuh sod.", "Barra minn hekk xi \u0121rajja e\u010b\u010bezzjonali kien jinduna biha kul\u0127add u Erodi ma kienx ikollu b\u017conn jitlob lill-Ma\u0121i id-data pre\u010bi\u017ca tal-bidu tal-\u0121rajja.", "Il-\u0121rajja e\u010b\u010bezzjonali, jekk veru \u0121rat, kienet pre\u010beduta minn \u0121rajjiet astronomi\u010bi o\u0127ra li t-tifsira tag\u0127hom kienu jifhmuha l-astrolo\u0121i biss.", "L-ipote\u017ci li l-istilla ta' Betlehem kienet kometa, jew xi \u0127a\u0121a simili, \u0121ejja minn Ori\u0121ene ta' Lixandra, li ma bba\u017cax ru\u0127u fuq it-tradizzjonijiet pre\u010bedenti, imma propona li kien hemm \"stilla\" \u0121dida, ji\u0121ifieri \u0121rajja e\u010b\u010bezzjonali, x'aktar bl-iskop li ma jmurx kontra d-drawwa tal-Insara li ma jipprattikawx l-astrolo\u0121ija.", "Ori\u0121ene ikkwota t-trattat mitluf \"Dwar il-kometi\", miktub mill-pre\u010bettur ta' Neruni, Kajremon, li skontu d-dehra tal-kometi jew kwiekeb \u0121odda kien sinjal li twieled bniedem importanti u allura kien plaw\u017cibbli li l-Ma\u0121i bdew il-vja\u0121\u0121 tag\u0127hom meta dehret xi kometa jew stilla \u0121dida.", "Hemm min ippropona li l-istilla setg\u0127et kienet il-kometa ta' Halley, li dehret fit-12 QK, imma din ma taqbilx mal-opinjoni tal-parti l-kbira tal-istori\u010bi moderni li ja\u0127sbu \u0120es\u00f9 twieled bejn is-7 Qk u l-4 QK.", "Ma nafux bil-mog\u0127dija ta' kometi o\u0127ra fil-perjodu ta' interess, barra wa\u0127da fil-5 QK deskritta mill-astronomi \u010aini\u017ci b\u0127ala kometa, imma llum spiss reinterpretata b\u0127ala supernova.", "L-identifikazzjoni tal-Kewkba b\u0127ala din il-kometa jaqbel mag\u0127ha pere\u017cempju Colin Humphreys, li ju\u017caha biex jag\u0127ti madwar l-G\u0127id tal-5 QK b\u0127ala d-data ta' meta twieled Kristu.", "Kif g\u0127edna hawn fuq, l-identifikazzjoni tal-\"Kewkba\" b\u0127ala kometa saret opinjoni komuni fis-seklu 16, wara l-pittura ta' Giotto.", "Mill-banda l-o\u0127ra, xi studji sabu tra\u010b\u010bi ta' splu\u017cjoni ta' supernovi:", "Xi studju\u017ci issu\u0121\u0121erew li l-istilla ta' Betlehem ma kinitx stilla jew kometa, imma dija \u0121ejja mill-pjaneta \u0120ove f'kon\u0121unzjoni ma' pjaneti o\u0127ra li jiddu inqas.", "Johan Kepler (\"De anno natali Christi\", 1614) kien l-ewwel li \u0121ibed l-attenzjoni g\u0127all-fatt li fis-7 QK kien hemm kon\u0121unzjoni trippla ta' \u0120ove ma' Saturnu u Marte fil-Kostellazzjoni tal-\u0126ut.", "Il-fenomenu \u0121ibed ukoll l-attenzjoni tal-astronomi Kaldej, li kienu pprevedewh mis-sena ta' qabel.", "It-tavletta bit-tbassir tal-fenomenu, iddatata it-8 QK, instabu xi erba' kopji tag\u0127ha f'siti diversi (fatt rari \u0127afna); dan juri l-interess tal-astrolo\u0121i antiki fil-fenomenu.<br> Kon\u0121unzjoni \u0120ove-Saturnu fl-istess kostellazzjoni, jekk neskludu il-pre\u010bessjoni tal-ekwinozji, skont Kepler ti\u0121ri kull xi 800 mitt sena solari. <br> \u0120enerikament, il-pjaneti \u0120ove u Saturnu, li jiddu \u0127afna fis-sema, jallinjaw ru\u0127hom max-Xemx kull 19-il sena u 314 jum, u dawn il-kon\u0121unzjonijiet huma qsar \u0127afna u jidhru biss g\u0127al xi ftit sig\u0127at mas-seb\u0127 jew ma' n\u017cul ix-xemx, jew anki ma jidhru xejn, meta, pere\u017cempju il-pjaneta tag\u0127na tkun fin-na\u0127a opposta.", "Per\u00f2, billi l-perjodu tad-tidwir tad-dinja hu \u0127afna iqsar minn dak tal-pjaneti l-o\u0127ra, l-Art jirnexxilha tallinja ru\u0127ha kwalitativament max-Xemx, \u0120ove u Saturnu qabel ma jitbieg\u0127du sinjifikament minn xulxin.", "G\u0127alhekk ji\u0121ri li l-allinjament \u0121eo\u010bentriku ta\u017c-\u017cew\u0121 pjaneti g\u0127andu l-istess perjodu medju b\u0127all-allinjament eljo\u010bentriku tag\u0127hom, imma b'mod i\u017cjed irregolari (ji\u0121ifieri tanti\u010bipa u tipposti\u010bipa b'xi xhur) min\u0127abba it-tidwir tad-dinja.", "Meta l-Art tkun e\u017cattament allinjata ma\u017c-\u017cew\u0121 pjaneti meta jkunu allinjati max-Xemx, ng\u0127idu li l-kon\u0121unzjoni saret b'allinjament tat-tip eljo\u010bentriku; f'dan il-ka\u017c, ikun hemm \u017cew\u0121 kon\u0121unzjonijiet o\u0127ra, xi mitt jum qabel u wara dak il-jum u dawn huma kkaw\u017cati minn allinjament wie\u0127ed tat-tip \u0121eo\u010bentriku (ji\u0121ifieri li j\u0121ri biss mal-pjaneta Art).", "Dan it-tip ta' kon\u0121unzjonijiet jissej\u0127u trippli jew tlitija, g\u0127aliex ji\u0121ru tliet darbiet f'perjodu ristrett ta\u017c-\u017cmien (6-7 xhur).", "Dawn huma effett dovut g\u0127all-fatt li l-velo\u010bit\u00e0 angolari tal-Art hi akbar, u g\u0127alhekk \u0120ove u Saturnu, jidhru jimxu lura fil-perjodu bejn l-ewwel u t-tielet kon\u0121unzjoni.", "L-effett jidher l-i\u017cjed g\u0127all-pjaneta li hi l-eqreb lejna ji\u0121ifieri \u0120ove; din tidher timxi lura b'i\u017cjed g\u0127a\u0121la u ma ddumx ma tiltaqa' it-trajettorja ta' Saturnu.", "Meta ma tibqax timxi lura il-velo\u010bit\u00e0 apparenti ta\u010b\u010belera fid-direzzjoni normali u fl-a\u0127\u0127ar isse\u0127\u0127 it-tielet kon\u0121unzjoni.", "L-astronomi, matul is-sekli, ikkonfermaw l-e\u017cistenza ta' wa\u0127da minn dawn il-kon\u0121unzjonijiet trippli proprju bejn is-6 u s-7 Qk, jew matul is-sena 7 QK biss.", "Pere\u017cempju skont Kepler, din il-kon\u0121unzjoni trippla se\u0127\u0127et fid-dati tal-kalendarju Gregorjan tad-29 ta' Mejju, id-29 ta' Awwissu ul-5 ta' Di\u010bembru tas-sena 7 QK, imma l-kalkoli ta' awturi o\u0127ra imexxuha bi ftit jiem, qabel jew wara.", "\u0120ove u Saturnu da\u0127lu fil-kostellazzjoni tal-\u0126ut mal-ekwinozju tar-rebbieg\u0127a, u kienu jidhru fil-Lvant ftit wara s-seb\u0127, u baqg\u0127u hemm g\u0127al xi sena u qorbu lejn xulxin tliet darbiet.", "Qabel ma \u0127ar\u0121u ing\u0127aqdet mag\u0127hom Marte wkoll.", "Fi Frara tas-6 QK kienu hemm simultanjament il-kon\u0121unzjonijiet ta' \u0120ove mal-Qamar u ta' Marte ma' Saturnu, it-tnejn fil-kostellazzjoni tal-\u0126ut.", "Ftit wara \u0120ove da\u0127let fil-kostellazzjoni tal-Muntun, fejn skont l-astronomu Michael Molnar kellha \u017cew\u0121 kon\u0121unzjonijiet mal-qamar, tant qrib li kien hemm okkultamnent, ji\u0121ifieri setg\u0127et tin\u0127eba (\u0121rajja li tista' ti\u0121i kkalkulata fuq il-kompjuters ta' da\u017c-\u017cmien, imma mhux prevedibbli fil-qedem).", "Skont Molnar l-okkultament tas-17 ta' April u l-waqfien ta' \u0120ove fid-19 ta' Di\u010bembru tas-6 QK kienu partikularment sinjifikattivi.", "Kien x'kien fis-snin 7-6 QK kien hemm sensiela ta' \u0121rajjiet astrali li damet madwar tmintax-il xhar li kellha interpretazzjonijiet varji mill-istudju\u017ci bl-u\u017cu ta' testi Ebraj\u010bi, Ellenisti\u010bi u Babiloni\u017ci.", "Is-sensiela kellha b\u0127ala \u010bentru il-pjaneta \u0120ove, l-i\u017cjed li tiddi wara Venere u li fil-mitologija antika kienet l-alla maskili li \u0127allaq il-bnedmin (Marduk g\u0127all-Babiloni\u017ci]], \u017bews g\u0127all-Griegi).", "Imma kif setg\u0127u dawn il-kon\u0121unzjonijiet planetarji j\u0127ajru l-Ma\u0121i jmorru g\u0127and Erodi?", "Jidher li l-\u0121rajja kienet meqjusa e\u010b\u010bezzjonali u li kellha tifsira astrolo\u0121ika sinjifikanti.", "Fis-seklu 8 WK, l-astrologu Persjan Maxag\u0127alla ibn Atari, di\u0121\u00e0 kien isostni bl-u\u017cu ta' dati u teoriji astrolo\u0121i\u010bi ta' nisel Iranjan u Babiloni\u017c, li kull bidla reli\u0121ju\u017ca jew politika bejn it-twelid ta' Kristu u ta' Mu\u0127ammed, kienet marbuta mal-kon\u0121unzjoni bejn \u0120ove u Saturnu.", "F'Rosenberg insibu interpretazzjonu i\u017cjed dettaljata, ibba\u017cata fuq a\u0127barijiet forniti minn I\u017cakk Abrabanel, kittieb medjevali Lhudi.", "Il-pjaneta Saturnu setg\u0127et kienet il-Missier Etern, \u0120ove l-iben u l-kostellazzjoni tal-\u0126ut setg\u0127et kellha rabta mal-poplu ta' I\u017crael.", "Anki skont l-assirjologu Simo Parpola il-\u0121rajja tas-7 QK kellha importanza kbira g\u0127all-astrolo\u0121i Kaldej u \u0127abbret \"it-tmiem tal-ordni l-qadim tad-dinja u t-twelid ta' re \u0121did mibg\u0127ut minn Alla\".", "Fl-a\u0127\u0127ar Ettore Bianchi, Mario Codeb\u00f2 u Giuseppe Veneziano issottolinjaw li proprju f'din l-epoka tat-twelid ta' Kristu kien hemm il-mg\u0127odija mill-Era tal-Muntun g\u0127all-Era tal-\u0126ut, li matul l-ekwinozji tag\u0127ha ix-Xemx da\u0127let fil-kostellazzjoni tal-\u0126ut u tal-Ver\u0121ni u kienet \u0121ejja lura l-Et\u00e0 tad-Deheb.", "Kwalinkwe \u0121rajja astrali fil-kostellazzjoni tal-\u0126ut bilfors kellha ri\u017conanza qawwija fost l-astrolo\u0121i ta' kull kultura tkun liema tkun, kif turi wkoll il-kitba fl-Eclog\u00e6 IV ta' Vir\u0121ilju, dwar jil-\u0121rajja tas-\"Saturnia Regna\".", "Skont l-astrolo\u0121ija Iranjana u Indjana l-et\u00e0 tad-deheb ti\u0121i kull tnax-il elf sena.", "Id-dati astronomi\u010bi msemmija hawn fuq huma numeru\u017ci u l-in\u010bertezzi tad-datazzjoni tat-twelid ta' \u0120es\u00f9 hi tant wisg\u0127a, li m'hemmx diffikult\u00e0 li nsibu bosta posibilitajiet li jaqblu.", "Il-possibilitajiet ji\u017cdiedu wkoll bl-g\u0127add tal-\u0121rajjiet Bibli\u010bi: L-ewwel sinjal astrolo\u0121iku seta' jikkorrispondi mhux mat-twelid imma mal-kon\u010bepiment ta' \u0120es\u00f9 jew jista' jkun ukoll mal-a\u0127bar li ng\u0127ata \u017bakkarija, li tat bidu g\u0127as-sensiela ta' \u0121rajjiet.", "G\u0127alhekk kemm hi sinjifikanti kull koin\u010bidenza hu limitat.", "Ejja nag\u0127mlu riassunt ta' xi possibilitajiet:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22659", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22659", "title": "Il-Premju Rothmans ghal-Letteratura", "text": ["Il-Premju Rothmans ghal-Letteratura", "Il-Premju Rothmans ghal-Letteratura tal-1974 kien kollaborazzjoni bejn il-Moviment Qawmien Letterarju u l-kumpanija Rothmans ta' Pall Mall (Malta) Limited.", "Filwaqt li l-edizzjoni tal-1973 kienet giet iddedikata ghall-palk - u kien rebahha Kilin (Mikiel Spiteri) - l-edizzjoni tal-1974 kienet iddedikata ghar-rumanzi.", "Ir-rebbieh kien imwieled is-somma ta' \u20a4m 100 imma kellu jcedi l-jeddijiet tal-awtur (il-\"copyright\") ghall-ewwel 1000 kopja lill-Moviment Qawmien Letterarju; dawn l-1000 kopja kellhom jigu ppubblikati spejjez tal-Moviment u tal-kumpanija Rothmans.", "Ir-rumanzi, li ma kellhomx ikunu itwal minn 400 pagna u mhux aqsar minn 250, kellhom ikunu xoghlijiet originali miktubin bil-Malti u li qatt ma kienu gew ippubblikati qabel.", "Kellhom jittrattaw problemi jew suggetti tas-seklu 20, jew li tal-anqas kienu ghadhom relevanti fis-seklu 20.", "Il-manuskritti kellhom jitressqu sa mhux aktar tard minn nofsinhar tat-30 ta' Marzu 1974.", "Qrib il-gheluq tal-iskadenza, il-Kumitat Organizzattiv kellu jaghzel gurija maghmula minn tlieta min-nies.", "Din il-Gurija kellha taghzel l-ahjar fost il-manuskritti mressqa, li mbaghad kellhom jigu miflijin mill-gdid mill-istess Gurija u minn gurija ohra, sigrieta, ukoll maghmula minn tlieta min-nies, izda maghzulin minn fost il-pubbliku.", "Dawn it-tliet membri tal-pubbliku kellhom ikunu ta' livell tajjeb ta' edukazzjoni izda mhux attivi fil-qasam letterarju.", "Iz-zewg gurijiet kellhom imbaghad jiltaqghu fil-pubbliku u jiddikjaraw l-ghazliet taghhom skont ordni ta' mertu.", "Il-membri tal-ewwel Gurija kienu Peter Serracino Inglott, Paul Xuereb, u Guz\u00e8 Chetcuti.", "L-edizzjoni tal-1974 intrebhet minn Frans Sammut bir-rumanz tieghu \"Samuraj\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22660", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22660", "title": "Provin\u010bja ta' Kaltanissetta", "text": ["Provin\u010bja ta' Kaltanissetta", "Kaltanissetta (Taljan:\"Provincia Regionale di Caltanissetta\"; Sqalli: \"Pruvincia Riggiunali di Nissa\") hija provin\u010bja li tinsab fir-re\u0121jun tal-g\u017cira awtonima ta' Sqallija, fl-Italja.", "Din il-provin\u010bja tkopri \u017c-\u017cona ta' 2,128 kilometru kwadru, u l-popolazzjoni totali hija ta' 270 519 (2016).", "Hemm 22 komun fil-provin\u010bja.", "L-iktar bliet importanti huma: Gela, Niscemi, San Cataldo, Il-port ta' Empedocle u l-belt Kapitali li tipposjedi l-isem tal-provin\u010bija stess, Kaltanissetta.", "L-aktar bliet importanti huma San Kataldo, Gela, Niscemi, u l-kapitali, Kaltanissetta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22661", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22661", "title": "Liora", "text": ["Liora", "Liora Fadlon (bir-Ebrajk: \u05dc\u05d9\u05d0\u05d5\u05e8\u05d4 \u05e4\u05d3\u05dc\u05d5\u05df) (Ashkelon, 1970) hi kantanta I\u017craeljana li \u0127adet sehem fil-Festival tal-Eurovision 1995 li sar f'Dublin, fit-Irlanda."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22666", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22666", "title": "Mark A. Sammut", "text": ["Mark A. Sammut", "Mark A. Sammut hu kittieb Malti.", "Bin il-kittieb Frans Sammut u Catherine \"n\u00e9e\" Cachia, Mark A. Sammut twieled fl-1973 f'Malta.", "Studja fl-Iskola Santa Monika, fil-Kullegg Stella Maris, fil-Li\u010beo Vassalli, u fil-Li\u010beo GF Abela.", "Kompla jistudja fl-Universit\u00e0 ta' Malta (li\u0121i u traduzzjoni) u f'dik ta' () (storija tad-dritt u teorija tad-dritt) ) (management) u fl- (studji stori\u010bi).", "Sammut kien Kunsillier Lokali f'\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121 (1993\u201396), Membru tal-Bord tal-Koperattivi (1997\u201398), Segretarju tal-Kunsill Notarili (2000\u201303), Konslu Onorarju tal-Latvja (2001\u201306), u President tal-G\u0127aqda tal-Malti - Universit\u00e0 (2007\u201309).", "Sammut kien politikament attiv bejn l-1993 u l-2003; mill-1996 'il quddiem fi \u0127dan il-Partit Laburista.", "Kellu rwol prominenti fil-kampanja elettorali tal-2003.", "Kien attakkat bil-goff mill-blogger Daphne Caruana Galizia, imma mar il-Qorti u hu wie\u0127ed mill-ftit li reb\u0127ilha libell biex b'hekk \u0121ie stabbilit li dak li kienet kitbet dwaru ma kienx minnu.", "Il-ka\u017c kien dwar artiklu li kitbet Caruana Galizia dwar in\u010bident li kien imda\u0127\u0127al fih Sammut.", "Sammut kien safa mhedded minn persuna mag\u0127rufa mill-pulizija, u minkejja li talab il-protezzjoni tal-Pulizija, din qatt ma ng\u0127atatlu.", "G\u0127al din ir-ra\u0121uni Sammut kiseb arma tan-nar u \u017cammha fuqu g\u0127all-awto-difi\u017ca, u meta kien se jirkeb ajruplan, l-awtoritajiet sabuha fuqu.", "Caruana Galizia allegat li Sammut ried jitla' apposta fuq l-ajruplan bl-arma.", "I\u017cda meta Sammut fittex lil Caruana Galizia, il-Qorti tat ra\u0121un lil Sammut, fis-sens li kien nesa l-arma fuqu u ma kellu l-ebda intenzjoni jtella' l-arma fuq l-ajruplan.", "Caruana Galizia qalet li se tmur il-Qorti Ewropea tal-Jeddijiet tal-Bniedem, imma baqg\u0127et qatt m'g\u0127amlet hekk..", "Fit-3 ta' Novembru tal-2016, Sammut \u0127are\u0121 ktieb, jismu \"L-Aqwa fl-Ewropa.", "Il-\"Panama Papers\" u l-Poter\" li fih ikkritika l-politiki neoliberali tal-Prim Ministru Joseph Muscat u d-difi\u017ca li ta lill-Ministru Konrad Mizzi u li\u010b-\"Chief of Staff\" tieg\u0127u Keith Schembri fl-iskandlu tal-kumpaniji sigrieti fil-Panama.", "Hu membru tar-\"Royal Historical Society\", tal-\"European Society for Comparative Legal History\", tal-\"Malta Historical Society\" u tas-\"Society for Advanced Legal Studies\".", "Bejn l-2014 u l-2016, Sammut g\u0127allem l-istorja tal-Kodi\u010bi Kriminali fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Mill-2017, Sammut beda jikteb regolarment fl-edizzjoni ta' nhar ta' \u0126add ta' \"The Malta Independent\".", "It-traduzzjoni li g\u0127amel Sammut tan-novella ta' \u0120u\u017c\u00e8 Bonnici \"La Pazza\" kienet imfa\u0127\u0127ra mill-Professur Charles Briffa fil-ktieb tieg\u0127u \"Il-Letteratura Maltija: L-Istorja tan-Narrattiva\" (Malta University Press, 2008).", "Sammut kiteb dwar il-\"Codice Municipale di Malta\" u temi o\u0127rajn marbutin mal-Istorja u t-Teorija tad-Dritt."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22689", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22689", "title": "Joseph Spiteri", "text": ["Joseph Spiteri", "L-Isqof Joseph Spiteri (\u0126al-Luqa, 20 ta' Mejju 1959) huwa Nunzju Appostoliku g\u0127ar-Repubblika tas-Sri Lanka.", "Bin Ernest, Supretendent fil-Korp tal-Pulizija u Emanuela mwielda Cassar, Joseph kien l-ewwel tifel minn \u0127amest a\u0127wa: \u017cew\u0121 subien u tlett ibniet.", "\u0126a l-edukazzjoni tieg\u0127u fl-iskola primarja ta' \u0126al Luqa kif ukoll is-Seminarju Minuri fl-1976.", "Studja fis-Seminarju Ma\u0121\u0121uri tal-Virt\u00f9' fir-Rabat Malta.", "Kien ordnat sa\u010berdot fid-29 ta' \u0120unju 1984 minn Mons \u0120u\u017ceppi Mercieca, Ar\u010bisqof ta' Malta.", "Wara li serva g\u0127al ftit xhur iservi fil-parro\u010b\u010ba ta' \u0126a\u017c-\u017babbar, Joseph Spiteri intbag\u0127at ikompli l-istudji tieg\u0127u fil-Pontificia Accademia Ecclesiastica f'Ruma li huwa kulle\u0121\u0121 fejn jing\u0127ataw ta\u0127ri\u0121 id-diplomati\u010bi tal-Vatikan.", "Wara erba' snin studju \u0127a d-Dottorat fid-Dritt Kanoniku mill-Universit\u00e0 Pontifi\u010bja ta' San Tumas t'Aquino mag\u0127ruf b\u0127ala l-Angelicum.", "B\u0127ala l-ewwel 'posting' tieg\u0127u fid-Diplomazija vatikana, ntbag\u0127at fil-Panama fejn hemmhekk kien hemm b\u0127ala Nunzju Appostoliku l-Ar\u010bisqof Mons Jos\u00e8 Sebastian Laboa li wara kien ma\u0127tur b\u0127ala Nunzju Appostoliku g\u0127al Malta.", "Fi \u017cmienu saret l-inva\u017cjoni minn truppi Amerikani fil-Panama.", "Wara intbag\u0127at iservi fl-Iraq, fil-\u0120ordan, fil-Messiku, fil-Portugall u fil-Gre\u010bja.", "Fl-2004 irritorna lejn l-Amerika Latina fil-Vene\u017cwela, sakemm fl-2009 beda jag\u0127ti s-servizzi tieg\u0127u fis-Segreterija tal-Istat tal-Vatikan.", "Fl-2009 in\u0127atar Nunzju Appostoliku g\u0127ar-Repubblika ta' Sri Lanka (qabel mag\u0127rufa b\u0127ala Ceylon), mill-Papa Benedettu XVI, li \u0127atru wkoll b\u0127ala Ar\u010bisqof Titulari ta' Serta.", "Fl-2013 in\u0127atar Nunzju Appostoliku g\u0127all-Kosta tal-Avorju.", "Mons Spiteri jistqarr li l-vokazzjoni tieg\u0127u jafha lill-familja tieg\u0127u iktar u iktar lill-\u0121enituri tieg\u0127u, il-parro\u010b\u010ba li fiha trabba u g\u0127ex, is-so\u010bjet\u00e0' tal-MUSEUM kif ukoll is-Seminarju."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22696", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22696", "title": "Sergio Mattarella", "text": ["Sergio Mattarella", "Sergio Mattarella (Palermo, 23 ta' Lulju 1941) huwa t-tnax-il President tar-Repubblika Taljana.", "Bin Bernardo u \u0127u Piersanti Mattarella, it-tnejn membri tal-Partit Demokristjan, it-tieni wie\u0127ed maqtul mill-Mafja.", "Kien elett fl-1983 mal-fazzjoni xellugija tal-Partit Demokristjan; meta xolja ing\u0127aqad mal-Popolari (PPI), u fl-a\u0127\u0127ar mal-Partit Demokartiku.", "Kien Ministru fil-gvernijiet ta' Giovanni Goria, Ciriaco De Mita u Andreotti.", "Irri\u017cenja fl-1990 wara li g\u0127addiet il-Li\u0121i Mamm\u00ec li privile\u0121\u0121jat lil Berlusconi.", "Wara r-referendum ta' 1993 \u0127ejja li\u0121i elettorali \u0121dida.", "Kien Deputat Prim Ministru fil-gvern ta' D'Alema (1999-2000).", "Fl-1999 sar Ministru tad-Difi\u017ca u baqa' hekk fil-gvern ta' Amato.", "Re\u0121a' kien elett fil-Parlament fl-2001 u fl-2006.", "Fl-2011 kien elett Im\u0127allef fil-Qorti Kostituzzjonali.", "Fil-31 ta' Jannar 2015, wara erba' votazzjonijiet, kwa\u017ci \u017cew\u0121 terzi tal-Parlamentari ivvutaw biex Mattarella ikun President.", "Huwa kien il-kandidat tal-Partit Demokratiku immexxi mill-Prim Ministru Matteo Renzi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22711", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22711", "title": "Ba\u017cilka u Parro\u010b\u010ba Matri\u010bi San Duminku", "text": ["Ba\u017cilka u Parro\u010b\u010ba Matri\u010bi San Duminku", "ID-DUMNIKANI FIL-BELT VALLETTA (Noti me\u0127udin mill-ktieb ta' P. Mikiel Fsadni OP Id-Dumnikani fil-Belt 1569-1619, Veritas Press 1971)", "Wara l-Assedju l-Kbir tas-sena 1565, il-Gran Mastru fra Giovanni La Vallette, bla telf ta' \u017cmien, \u0127aseb biex jibni belt-fortizza g\u0127all-\u0127arsien ta' Malta minn xi \u0127bit ie\u0127or tat-torok.", "Fit-28 t' Marzu 1566, tqeg\u0127det l-ewwel \u0121ebla.", "G\u0127al sentejn s\u0127a\u0127 eluf ta' \u0127addiema, maltin u barranin, \u0127admu bla mistrie\u0127 fil-bini tas-swar.", "Il-Gran Mastru fra Pietro del Monte ried, imbag\u0127ad, li jinbeda wkoll il-bini tad-djar; g\u0127alhekk, fit-3 ta' Frar 1569, waqqaf kummissjoni biex, flimkien mal-ajjutant tieg\u0127u u l-kaptan Francesco Laparelli, tfassal u tqassam l-art ta' \u0121ewwa l-Belt \u0120dida g\u0127all-bini tad-djar.", "Il-patrijiet dumnikani tal-kunvent tal-Lunzjata, il-Birgu, basru bit-tidbil li kien sejjer jin\u0127oloq malli l-Ordni ta' San \u0120wann jitlaq mill-Birgu u jmur lejn il-Belt il-\u0120dida.", "Huma ma qisux biss li l-kunvent tag\u0127hom fil-Birgu kien sejjer jitlef l-importanza li kellu, imma, wisq aktar li jifirxu \u0127idmiethom fost eluf ta' \u0127addiema li kienu ja\u0127dmu, sa\u0127ansitra fil-festi kmandati, biex ifittxu jlestu s-swar.", "G\u0127alhekk, P. Damjan Taliana, pirjol tal-Lunzjata u Vigarju Provinjcali g\u0127all-kunventi dumnikani f'Malta, bl-approvazzjoni tal-patrijiet tal-kunvent tieg\u0127u, talab post fil-Belt \u0120dida biex hemm jibni u jwaqqaf kunvent.", "Il-Gran Mastru Del Monte laqa' t-talba ta' P. Taliana, u ta b'xejn lid-dumnikani kwartier s\u0127i\u0127 immarkat numru 8 fil-pjanta tal-Belt.", "Dan il-post kien sewwa sew fejn illum hemm il-kunvent u l-knisja tal-Portu Salvu, u bosta djar mag\u0127qudin mag\u0127hom.", "P.Taliana beda, bil-mod il-mod, idawwar bil-\u0127itan il-kwartier imsemmi u jibnih mill-a\u0127jar li seta'.", "Barra minn hekk, l-istess patri, imqanqal mill-\u0127tie\u0121a li kellhom l-g\u0127add kbir ta' nies li kienu ja\u0127dmu fil-Belt, bena wkoll knisja \u017cg\u0127ira fil-post li kiseb; hu, b\u0127ala pirjol, beda jibg\u0127at mill-kunvent tieg\u0127u tal-Lunzjata, l-Birgu, daqqa patri u daqqa ie\u0127or, \u0127alli jqaddsulhom.", "Hekk kellu bidu t-twaqqif tad-dar u tal-knisja \u017cg\u0127ira, jew kappella, li l-patrijiet dumnikani tal-Birgu bnew fil-Belt Valletta.", "Dan se\u0127\u0127 fis-sena 1569.", "Il-patrijiet dumnikani tal-Lunzjata ma damux wisq \u0121ejjin u sejrin \u0127alli jqaddsu fil-knisja \u017cg\u0127ira li bnew.", "Hu wisq probabbli li qabel \u017cmien sena mindu kisbu l-art, kienu di\u0121\u00e0 marru jg\u0127ammru hemm.", "Wa\u0127da mill-kundizzjonijioet fl-g\u0127oti ta' l-art g\u0127all-bini f'din il-Belt kienet li, l-post ried jinbena fi \u017cmien sena ta\u0127t piena li s-sid jitlef l-art u kull ma jkun g\u0127amel fiha.", "\u010aertament qabel id-9 ta' Marzu 1571, di\u0121\u00e0 kien hemm komunit\u00e0' ta' patrijiet.", "F'din id-data, infatti, Giacomo Bonnici, mill-Birgu, \u0127alla legat ta' quddies lill-patrijiet tal-Lunzjata, il-Birgu, bil-kundizzjoni li, jekk dawn ma ja\u010b\u010bettawhx, jing\u0127ata lll-patrijiet dumnikani tal-Belt!", "Il-Kappella tad-dumnikani fil-Belt kienet iffrekwentata mhux biss mill-\u0127addiema fil-bini tal-istess Belt u mill-familji li mill-Birgu marru jg\u0127ammru hemm, i\u017cda wkoll minn bosta ba\u0127\u0127ara.", "G\u0127alhekk, f'qasir \u017cmien, il-patrijiet raw il-\u0127tie\u0121a li, minflok il-kappella, jibnu knisja xierqa; huma dde\u010bidew li din il-knisja tkun dedikata lil S. Marija tal-Portu Salvu, g\u0127ad-devozzjoni tal-ba\u0127\u0127ara anke g\u0127ax min dejjem f`dawk l-akwati kinn hemm kappella ddedikata lil-istess titlu.", "___________________________________________", "TWAQQIF TAL-PARRO\u010a\u010aA MILL-BIDU SAL-KONSAGRAZZJONI TAG\u0126HA FL-1889 Id-dumnikani kienu minn tal-ewwel li mill-Birgu kienu ji\u0121u biex ig\u0127inu lill-\u0127addiema li kienu qed jibnu l-Belt il-\u0121dida Valletta.", "Il-Gran Mastru Pietro DelMonte, fil-bidu ta' Marzu 1571, b'rikonoxxenza, lill-patrijiet tahom bi\u010b\u010ba art kbira u sabi\u0127a, immarkata fil-pjanta bin-numru 8, biex jibnu knisja u kunvent.", "Il-patrijiet sej\u0127u lill mag\u0127ruf Girolamo Cassar biex jibniha u, fid-19 ta' April 1571, qeg\u0127du solennement l-ewwel \u0121ebla u ddedikawha lil Santa Marija tal-Portu Salvu, min\u0127abba l-g\u0127add kbir ta' nies tal-ba\u0127ar li kienu jiffrekwentaw il-kappella li kellhom.", "Parro\u010b\u010ba Matri\u010bi", "\u0120ara per\u00f2 li l-parro\u010b\u010ba ta San \u0120or\u0121 li sa dak i\u017c-\u017cmien l-g\u0127olja xib-er-ras kienet taqa fil-konfini tag\u0127ha sostnew li huma kellhom id-dritt ta parro\u010b\u010ba.Sadattant, \u0126al Qormi baqa' ming\u0127ajr kappillan u, qabel ma seta' jin\u0127atar rag\u0127aj spiritwali \u0121did, kellu ji\u0121i a\u010b\u010bertat li Dun Gioannello Cilia kien tabil\u0127aqq mejjet.", "Hekk \u0121ara, i\u017cda ma kienx qabel l-1569 li tneha kull dubju u la\u0127aq kappillan \u0121did. ( L-g\u0127a\u017cla waqg\u0127et fuq Dun Marjanu Briffa, imwieled f'\u0126al Luqa f'Di\u010bembru 1545, (9) li kien g\u0127adu kjeriku meta \u0127a l-pusses f'\u0120unju 1569 u mbag\u0127ad \u0121ie ordnat sa\u010berdot fil-31 ta' Di\u010bembru 1569.(10) Dak i\u017c-\u017cmien mhux darba jew tnejn kjeriku kien jil\u0127aq kappillan qabel ikun ordnat sa\u010berdot.", "Billi l-belt Valletta kienet qed tinbena fuq territorju tal-parro\u010b\u010ba ta' \u0126al Qormi, il-Kappillan Briffa \u0127ass ir-responsabbilt\u00e0' tal-kura spiritwali tal-\u0127addiema li kienu ja\u0127dmu f'dan il-pro\u0121ett hekk kbir.", "Dan \u0121ara g\u0127ax il-lokal kien imtela bit-tined tal-\u0127addiema li marru jg\u0127ixu fuq il-post biex jaqilg\u0127u aktar flus billi kienu jit\u0127allsu bl-imqieta.", "Diversi Ordnijiet reli\u0121ju\u017ci ta' patrijiet, fosthom id-Dumnikani, bdew jag\u0127mlu xog\u0127ol spiritwali fost il-\u0127addiema li x-xog\u0127ol tag\u0127hom beda jidher sew l-ewwel fit-tiswir tas-swar u mbghad fit-tqasim u l-bini tal-belt.(11)", "L-ewwel \u0121ebla ufficjail kienet tqieg\u0127det nhar it-28 ta' Marzu 1566(12) u x-xog\u0127ol mexa b'mod li, \u0127ames snin wara, sewwa sew fit-18 ta' Marzu 1571, il-Gran Mastru Pietru del Monte \u010baqlaq il-kwartieri ta' l-Ordni ta' San \u0120wann mill-Birgu g\u0127al Valletta, g\u0127alkemm kien g\u0127ad ma kienx hemm djar u palazzi lesti.", "Dan il-pass ittie\u0127ed biex ji\u0121i \u017cgurat li l-bini jitla' b'pass i\u017cjed mg\u0127a\u0121\u0121el g\u0127ax il-kbarat ma kinux jie\u0127du gost jg\u0127ixu f'\u0127afna bini temporanju.(13) Il-problema tal-kura spiritwali ta' l-abitanti Maltin baqg\u0127et hemm u, minkejja x-xog\u0127ol tal-kappillan ta' \u0126al Qormi, il-patrijiet Dumnikani \u0127asbu kif setg\u0127u jwaqqfu parro\u010b\u010ba \u0121dida Dumnikana fil-Belt.", "Il-kappillan Briffa donnu basar x'kien ser ji\u0121ri u b\u0127al ipprova jie\u0127u passi biex dan it-twaqqif ma jse\u0127\u0127x g\u0127ax, propju fl-1 ta' Lulju 1571, fir-re\u0121istru tal-mag\u0127mudijiet ta' \u0126al Qormi nbdiet taqsima \u0121dida biex fiha jibdew jirre\u0121istraw dawk it-trabi li jitwieldu fil-belt il-\u0121dida.", "I\u017cda tarbija wa\u0127da biss la\u0127qet \u0121iet ire\u0121istrata f'din is-sezzjoni, tifla jisimha Pawlina.(14) Il-Papa Dumnikan San Piju V, benefattur kbir u Patrun tal-Belt il-\u0121dida, fit-2 ta' Lulju 1571, b'Motu Proprio Ex Debito Pastorali g\u0127olla l-knisja, li kienet g\u0127adha kif bdiet tinbena, bit-titlu u grad ta' parro\u010b\u010ba ewlenija u matri\u010bi prin\u010bipali tal-belt il-\u0121dida kollha kemm hi g\u0127al dejjem.", "B'hekk, minkejja l-opposizzjoni li kien hawn mhux biss mill-Kappillan Briffa i\u017cda wkoll mill-Kurja Episkopali Maltija, twaqqfet l-ewwel parro\u010b\u010ba fil-belt il-\u0121dida.", "Din il-\u0121rajja ma kenitx tfisser biss li naqsu l-konfini tal-Parro\u010b\u010ba San \u0120or\u0121 ta' \u0126al Qormi i\u017cda wkoll li issa saret matri\u010bi, ji\u0121ifieri omm ta' parro\u010b\u010ba o\u0127ra.", "Il-Kappillan Briffa ma qatax qalbu li j\u0121ibha \u017cew\u0121 u jannulla t-twaqqif tal-parro\u010b\u010ba l-\u0121dida, kif fil-fatt riedet il-Kurja, i\u017cda fit-23 ta' Settembru 1577, il-Papa Gregorju XIII warrab g\u0127al kollox il-pretensjonijiet tieg\u0127u jew a\u0127jar, b\u0127alma jing\u0127ad b'mod aktar popolari, impona fuqu s-silenzju perpetwu u anke thedida ta Skomunika lilu, lil-patrijiet karmelitani kif ukoll lil kull min jipprova imerri il-fatti tal-Bolla.", "G\u0127alkemm b`mod uffi\u010bjali din il-kwistjoni ing\u0127alqet, l-inkwiet kompla sas sena 1723 meta mil-Vatikan \u0127ar\u0121u il-konfini ta\u017c-\u017cew\u0121 parro\u010b\u010bi fejn il-maggorranza kbira ta l-art beltija ing\u0127atat kif xieraq lid-dumnikani filwaqt li l-parro\u010b\u010ba l-o\u0127ra ing\u0127atat parti i\u017cg\u0127ar mil-belt flimkien mal-furjana.", "Dawn il-fatti juru kemm kull Belti g\u0127andu jkun kburi bl-istorja tat-twaqqif tal-Parro\u010b\u010ba Matri\u010bi Omm il-Belt Valletta.", "Matul iz-zmenijiet id-dumnikani gol belt dejjem qamu g\u0127ar responsabilita ta Parro\u010b\u010ba Matri\u010bi bi\u017c\u017cejjed insemmu i\u017c-\u017cew\u0121 fla\u0121elli tal-Pesta li g\u0127al kurragg li urew il-patrijiet il-Parro\u010b\u010ba Matri\u010bi tag\u0127na \u0121iet mg\u0127ollija b\u0127ala l-Ewwel Bazilika \u0121ewwa Malta.", "Ta min ukoll jiftakar ukoll li matul il-Gwerra il-patrijiet baqg\u0127u \u0121ewwa il-kapitali u b`kurragg kbir ta Omm il-belt Valletta qdew dmirijithom mal-belt Kollha inklu\u017c \u0121ewwa il-konfini tal-parro\u010b\u010ba l-o\u0127ra fejn il-kapitlu kien telaq kollu barra il-belt u t\u0127alla biss l-ar\u010bipriet.", "G\u0127alhekk Omm il-Belt Valletta kolla kemm hi g\u0127al dejjem...mhux bid-digrieti biss (Li qedin hemm) imma wkoll bl-g\u0127emil ukoll tal-Kommunit\u00e0 Dumnikana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22717", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22717", "title": "George Sand", "text": ["George Sand", "Amantine-Lucile-Aurore Dupin (1 ta' Lulju 1804 \u2013 8 ta' \u0120unju 1876), mag\u0127rufa l-aktar bil-psewdonimu George Sand , kienet rumanziera u drammaturga Fran\u010bi\u017ca.", "Hi mag\u0127rufa wkoll g\u0127ar-relazzjonijiet romanti\u010bi li kellha ma' g\u0127add ta' artisti, fosthom Fr\u00e9d\u00e9ric Chopin u Alfred de Musset."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22721", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22721", "title": "Maurizio Malvestiti", "text": ["Maurizio Malvestiti", "Maurizio Malvestiti (Marne di Filago, 25 ta' Awwissu 1953) hu l-Isqof tal-Djo\u010besi ta' Lodi.", "Twieled fil-Marne di Filago, Provin\u010bja ta' Bergamo u \u0121ie ordnat sa\u010berdot fil-11 ta' \u0120unju 1977.", "Mill-1978 sal-1994 kien jg\u0127allem fis-seminarju ta' Bergamo.", "Mill-1994 sal-2009 kien uffi\u010bjal fil-Kongregazzjoni g\u0127all-Knejjes Orjentali.", "Fid-29 ta' \u0120unju 2009, huwa sar sottosegretarju tal-kongregazzjoni u wara sar l-segretarju privat tat-tliet prefetti, il-kardinali Achille Silvestrini, Ignace Moussa Daoud u Leonardo Sandri.", "Fit-26 ta' Awwissu 2014 il-Papa Fran\u0121isku \u0127atru Isqof ta' Lodi.", "Ir\u010bieva l-ordinazzjoni episkopali fil-11 ta' Ottubru 2014, mill-kardinal Leonardo Sandri fil-Ba\u017cilika ta' San Pietru u \u0127a l-pussess tad-djo\u010besi fis-26 ta' Ottubru ta' wara fil-katidral ta' Lodi.", "Laqg\u0127u il-kardinal Angelo Scola.", "Il-litur\u0121ija solenni kienet uffi\u010bjata mis-sa\u010berdoti tad-djo\u010besi, mill-kapitlu tal-katidral, mil-kardinal Leonardo Sandri, u minn diversi isqfijiet, fosthom mons.", "Claudio Baggini, mons.", "Giacomo Capuzzi, mons.", "Diego Coletti u mons.", "Bassano Staffieri."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22728", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22728", "title": "Provin\u010bja ta' Bergamo", "text": ["Provin\u010bja ta' Bergamo", "Bergamo (Taljan:\"Provincia di Bergamo\"; Lumbaart:\"Pruvincia de B\u00e8rghem\") hija provin\u010bja li tinsab fir-re\u0121jun tal-g\u017cira awtonima ta' Lombardija, fl-Italja.", "Din il-provin\u010bja tkopri \u017c-\u017cona ta' 2,723 kilometru kwadru, u l-popolazzjoni totali hija ta' 1.098.740 (2010).", "Hemm 244 komun fil-provin\u010bja. .", "L-aktar bliet importanti huma Caravaggio, Filago, Leffe, Orio al Serio, Selvino, Treviglio, u l-kapitali, Bergamo."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22731", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22731", "title": "Giuseppe Merisi", "text": ["Giuseppe Merisi", "Giuseppe Merisi (Treviglio, 25 ta' Settembru 1938) hu l-Isqof Emeritu tal-Djo\u010besi ta' Lodi, Italja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22732", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22732", "title": "Provin\u010bja ta' Lodi", "text": ["Provin\u010bja ta' Lodi", "Lodi (Taljan:\"Provincia di Lodi\"; Lumbaart:\"Pru\u00edncia de L\u00f4d\") hija provin\u010bja li tinsab fir-re\u0121jun tal-g\u017cira ta' Lombardija, fl-Italja.", "Din il-provin\u010bja tkopri \u017c-\u017cona ta' 782,99 kilometru kwadru, u l-popolazzjoni totali hija ta' 229.214 (2014).", "Hemm 61 komun fil-provin\u010bja. .", "L-aktar bliet importanti huma Abbadia Cerreto, Casalpusterlengo, Caselle Landi, Caselle Lurani, Codogno San Rocco al Porto, Sant'Angelo Lodigiano, Santo Stefano Lodigiano, Tavazzano con Villavesco, u l-kapitali, Lodi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22733", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22733", "title": "George Anthony Frendo", "text": ["George Anthony Frendo", "L-Isqof George Anthony Frendo (Qormi, 4 ta' April 1946) huwa patri Duminikan u l-Ar\u010bisqof ta' Tirana-Durres, il-kapitali tal-Albanija.", "George Frendo (isem tal-mag\u0127mudija Anthony) twieled \u0126al Qormi, l-\u0127ames minn sebat' a\u0127wa, fl-4 ta' April 1946.", "Wara li temm l-istudji primarji u sekondarji huwa \u0127addan l-Ordni tal-Predikaturi (Dumnikan) fl-1962 u s-sena ta' wara g\u0127amel l-ewwel professjoni tieghu.", "Studja l-filosofija u t-tejolo\u0121ija fil-Kulle\u0121\u0121 ta' San Tumas t' Akwinu \u0121ewwa r-Rabat, Malta.", "Huwa g\u0127amel il-professjoni solenni f' April tal-1967, u \u0121ie ordnat sa\u010berdot fis-7 ta' April 1969.", "Matul dawn is-snin huwa kellu b\u0127ala kumpann tal-grupp lil P. Pawl Cremona, illum Ar\u010bisqof Emeritu ta' Malta.", "Mill-Kulle\u0121\u0121 San Tumas t' Akwinu tar-Rabat huwa kiseb il-Lettorat fit-Tejolo\u0121ija bit-te\u017ci Baptism as the Sacrament of Faith in the Doctrine and Practice of the Church.", "Wara ssokkta l-istudji tieg\u0127u fl-Universita Pontifi\u010bja ta' San Tumas t' Akwinu (Angelicum) \u0121ewwa Ruma fil-fakulta tad-Dritt Kanoniku.", "Huwa kiseb id-dottorat fid-Dritt Kanoniku bit-te\u017ci: Indissolubility and Divorce in the Theology of Thirteenth Century Scholastics.", "Lura Malta beda jg\u0127allem it-tejolo\u0121ija dommatika fil-Kulle\u0121\u0121 Dumnikan San Tumas t' Akwinu \u0121ewwa r-Rabat.", "Fl-istess \u017cmien beda jg\u0127ati korsijiet fit-tejolo\u0121ija dommatika (Sagramenti tal-Bidu u Eskatolo\u0121ija) fil-Fakulta tat-Tejolo\u0121ija ta' Malta u kors ie\u0127or fuq l-Ateji\u017cmu Kontemporanju \u0121ewwa s-Seminarju ta' G\u0127awdex.", "Fl-Albanija huwa g\u0127allem it-tejolo\u0121ija dwar it-Trinita Mqaddsa u l-Kristolo\u0121ija fis-seminarju interdjo\u010be\u017can \u0121ewwa Scutari.", "1974 \u2013 1979 : Surmast tan-Novizzi u Studenti", "1979 \u2013 1981: Pirjol tal-Kunvent ta' G' Man\u0121a", "1981 \u2013 1989: Kappillan tal-Parro\u010b\u010ba Madonna ta' Fatima, G' Man\u0121a", "1989 \u2013 1997: Provin\u010bjal tal-Provin\u010bja San Piju V, ta' Malta", "1992 \u2013 1996: President tal-Konferenza tas-Superjuri Ma\u0121\u0121uri tar-Reli\u0121ju\u017ci", "1974 \u2013 1976: Defensor Vinculi fit-Tribunal tal-Prima Istanza", "1976 \u2013 1980: Defensor Vinculi fit-Tribunal Inter-Djo\u010be\u017can tas-Seconda Istanza", "1980 \u2013 1989: Im\u0127allef fit-Tribunal Inter-Djo\u010be\u017can tas-Seconda Istanza", "Membru tal-Kummissjoni mwaqqfa mill-Konferenza Episkopali Maltija biex tfassal il-li\u0121ijiet komplimentari wara l-promulgazzjoni tal-Kodi\u010bi l-\u0121did tad-Dritt Kanoniku.", "1997 \u2013 1999: Inkarigat biex tfassal il-li\u0121ijiet komplimentari wara l-promulgazzjoni tal-Kodi\u010bi l-\u0121did tad-Dritt Kanoniku.", "1998 - 2018: Vigarju \u0120enerali tal-Ar\u010bidjo\u010besi Tirana \u2013 Durres", "1999 \u2013 2005: President tal-Konferenza tas-Superjuri Ma\u0121\u0121uri tar-Reli\u0121ju\u017ci \u0121ewwa l-Albanija", "2001 \u2013 2006 : Membru tal-Kunsill \u0120enerali Ewropew tal-UCESM", "2001 \u2013 2006: Vicarius Judicialis tat-Tribunal Inter-Djo\u010be\u017can (prima istanza)", "Mill-23 ta' Settembru 2006: Isqof Aw\u017ciljarju ta' Tirana", "Fl-2007 \u0121ie ma\u0127tur membru tal-Kunsill Pontifi\u010bju g\u0127ad-Djalogu Inter-Reli\u0121ju\u017c", "Segretarju tal-Konferenza Episkopali tal-Albanija u Amministratur Djo\u010be\u017can tal-Ar\u010bidjo\u010besi Tirana \u2013 Durres.", "Huwa awtur ta' Diversi kotba ta' natura dottrinali jew spiritwali (e.g.", "L-Ewkaristija, is-Sagramenti.", "Marija Santissma, tlett kotba b' temi differenti b\u0127ala t\u0127ejjija g\u0127all-\u0120ublew il-Kbir, il-Familja, sintesi tal-Kateki\u017cmu tal-Knisja Kattolika, Adorazzjonijiet tal-Ewkaristija ecc.)", "\u0126a sehem f' diversi laqg\u0127at internazzjonali kemm b\u0127ala Provin\u010bjal tad-Dumnikani Maltin kif ukoll b\u0127ala president tal-Konferenza tas-Superjuri Ma\u0121\u0121uri tar-Reli\u0121ju\u017ci f' Malta u fl-Albanija, kif ukoll b\u0127ala membru tal-esekuttiv tal-Unio Conferentiarum Europearum Superiorum Maiorum (UCESM) kif ukoll b\u0127ala delegate tal-Konferenza Episkopali tal-Albanija.", "Papa Fran\u0121isku, nhar is-17 ta' Novembru 2016, \u0127abbar l-g\u0127a\u017cla ta' Mons \u0120or\u0121 Frendo O.P. Isqof Aw\u017ciljarju ta' Tirana\u2013Durres, b\u0127ala Ar\u010bisqof tal-istess Djo\u010besi, ji\u0121ifieri Tirana\u2013Durres \u0121ewwa l-Albanija.", "Il-\u0127atra uffi\u010bjali tieg\u0127u saret nhar is-Sibt 3 ta' Di\u010bembru 2016, fil-Katidral ta` San Pawl \u0121ewwa Triana l-Albanija.", "Nhar il-5 ta' Frar 2018, in\u0127atar i-President il-\u0121did tal-Konferenza Episkopali fl-Albanija (KISH).", "Dan se\u0127\u0127 waqt il-laqg\u0127a tal-istess konferenza fejn \u0121ie appuntat il-grupp \u0121did ta' mexxejja ta' din l-unjoni ekkle\u017cjali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22746", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22746", "title": "Birdman (film)", "text": ["Birdman (film)", "Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance) huwa film black comedy Amerikan tal-2014 miktb, prodott u dirett minn Alejandro Gonzales Inarritu.", "Reba\u0127 l-Oscar g\u0127all-Aqwa Film fl-2015.", "L-atturi ewlwnin huma Michael Keaton, Edward Norton, u Naomi Watts.", "Riggan Thomson huwa attur li issa qed jikber fi\u017c-\u017cmien.", "G\u0127oxrin sena ilu kien populari \u0127afna b\u0127ala l-istilla tas-serje ta' films Birdman li kien su\u010b\u010bess kbir.", "Wara t-tieni film ta' din is-serje, madankollu, Riggan ma ridx ikompli ja\u0127dem f'dawn il-films imma beda ja\u0127dem f'films o\u0127ra, li l-ebda wie\u0127ed minnhom m'g\u0127amel su\u010b\u010bess.", "Issa, biex jipprova juri li kapa\u010bi jag\u0127milha ta' affarijiet o\u0127ra minbarra 'Birdman', adatta storja ta' Raymond Carver g\u0127al palk u issa qeg\u0127din isiru l-provi tag\u0127ha fi Broadway.", "Minbarra li Riggan huwa l-kittieb ta' din il-play, huwa wkoll id-direttur tag\u0127ha u l-attur prin\u010bipali.", "Il-provi fil-bi\u010b\u010ba l-kbira jmorru \u0127a\u017cin.", "Imma l-affarijiet imorru minn \u0127a\u017cin g\u0127al g\u0127ar meta, wara fjask waqt wa\u0127da mill-provi, Riggan jinga\u0121\u0121a lil Mike Shiner, attur ta' fama imma li hu mg\u0127aruf li jag\u0127mila li jaf aktar mid-diretturi.", "L-atturi l-o\u0127ra jinkludu lil Lesley, \u0127abiba antika tieg\u0127u u li se twettaq \u0127olma li dejjem kellha li tirre\u010bta fi Broadway; u l-\u0127abiba tieg\u0127u Laura.", "Binthu Sam, li g\u0127adha kif spi\u010b\u010bat kors ta' riabilitazzjoni mid-droga, toqg\u0127od wara l-kwinti, filwaqt li l-aqwa \u0127abib tieg\u0127u, Brandon, huwa l-manager.", "Sadanittant, il-kritiku influwenti tat-teatru tan-New York Times qed i\u0127uf biex ilesti \u0127a jattakka din il-produzzjoni.", "Film drammatiku u kummiedja dwar it-teatru u li jesprimi \u010berta rabja g\u0127al fatt li l-films blockbusters moderni jag\u0127mlu su\u010b\u010bess filwaqt li l-vera arti, dik li tittela' fuq il-palk, ikollha inqas su\u010b\u010bess."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22755", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22755", "title": "Rota", "text": ["Rota", "Rota, jew bi\u010bikletta, hi vettura m\u0127addma mill-bniedem, b'\u017cew\u0121 roti mwa\u0127\u0127lin ma' frejm, wa\u0127da wara l-o\u0127ra.", "Xi \u0127add li jsuq rota jissejja\u0127 \u010biklist.", "Ir-roti da\u0127lu fis-seklu 19 fl-Ewropa u, fl-2003 kien hemm iktar minn biljun madwar id-dinja kollha, id-doppju mill-karozzi.", "Huma l-mezz ta' trasport ewlieni f'\u0127afna re\u0121juni.", "Jipprovdu wkoll forma popolari ta' rikreazzjoni, u \u0121ew addattati g\u0127all-u\u017cu ta' \u0121ugarelli g\u0127at-tfal, fitness \u0121enerali, fil-militar u l-pulizija, servizzi courier, u tlielaq tar-roti.", "Il-forma ba\u017cika u konfigurazzjoni ta' rota ftit inbidlet mindu l-ewwel mudell b'katina \u0121ie \u017cviluppat fl-1885.", "Imma \u0127afna dettalji tjiebu, spe\u010bjalment mill-mi\u0121ja tal-materjali u d-disinji meg\u0127juna mill-kompjuter.", "Dawn wasslu g\u0127at-tkattir ta' disinji spe\u010bjalizzati g\u0127al \u0127afna tipi ta' \u010bikli\u017cmu.", "L-invenzjoni tar-rota kellha effett enormi fuq is-so\u010bjet\u00e0, kemm f'termini ta' kultura u kemm g\u0127all-avvanzi moderni tal-metodi industrijali.", "Numru ta' elementi li eventwalment kellhom parti mill-irwol tal-i\u017cvilupp tal-karozza kienu inizjalment ivvintati g\u0127all-u\u017cu tar-rota, b\u0127all-ball bearing, tajers pnewmati\u010bi, sprockets b'katina, u r-roti bl-ispokes bit-tensjoni.", "Il-kelma \"bicycle\" bl-Ingli\u017c dehret l-ewwel darba fl-Ingli\u017c fil-gazzetta The Daily News fl-1868, biex tiddeskrivi \"Bysicles u trysicles\" fuq ix-\"Cahamps Elys\u00e9es u Bois de Boulogne.\"", "Il-kelma kienet l-ewwel darba intu\u017cat fl-1847 f'pubblikazzjoni Fran\u010bi\u017ca biex tiddeskrivi vettura mhux identifikata ta' \u017cew\u0121 roti, possibbilment ta' karre\u0121\u0121a.", "Id-disinn tar-rota kien avvanz fuq il-velo\u010bipede, g\u0127alkemm il-kliem kienu ntu\u017caw b'\u010bertu grad ta' overlap g\u0127al xi kliem.", "Fil-Unicode, il-kodi\u010bi \u0127eksade\u010bimali g\u0127al \"rota\" hi 1F6B2.", "L-istring codice_1 tipprodu\u010bi \ud83d\udeb2."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "22756", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=22756", "title": "Teorija ta' kollox", "text": ["Teorija ta' kollox", "It-Teorija ta' kollox (jew ToE g\u0127all-akronimu bl-Ingli\u017c, \"Theory of everything\") hija teorija ipotetika tal-fi\u017cika teoretika li tispjega u tg\u0127aqqad il-fenomeni fi\u017ci\u010bi mag\u0127rufa kollha.", "Fil-bidu, it-terminu intu\u017ca b'konnotazzjoni ironika u kien jirreferi g\u0127al diversi teoriji \u0121eneralizzati \u017c-\u017cejjed.", "Imbag\u0127ad it-terminu sar popolari fil-fi\u017cika kwantistika biex jiddeskrivi teorija li tista' tunifika jew tispjega permezz ta' mudell sempli\u010bi l-interazzjonijiet fundamentali kollha tan-natura.", "Hemm termini o\u0127ra, mhux sinonimi g\u0127al kollox, li jintu\u017caw biex jirreferu g\u0127all-istess kun\u010bett: it-Teorija Unifikata, it-Teorija unifikata l-Kbira, it-Teorija tal-Kampi Unifikata u t-Teorija tal-Kamp Unifikat.", "Il-matematiku, fi\u017ciku u astronomu Fran\u010bi\u017c Pierre-Simon Laplace fl-1814 kiteb hekk: Din l-intelli\u0121enza sikwit jirreferu g\u0127aliha b\u0127ala \"id-dimonju ta' Laplace\", imma Laplace stess qatt ma u\u017ca l-kelma \"dimonju\", li kienet ti\u017cjina li \u0121iet i\u017cjed tard.", "Il-kun\u010bett ta' \"teorija ta' kollox\" huwa msejjes fuq il-prin\u010bipju ta' kaw\u017calit\u00e0 u l-iskoperta tag\u0127ha kieku tkun mezz kif naraw kollox minn g\u0127ajnejn id-dimonju ta' Laplace.", "G\u0127alkemm din il-possibbilt\u00e0 tista' ti\u0121i kkonsidrata b\u0127ala deterministika, xorta tista' te\u017cisti \"formola sempli\u010bi\" jekk il-fi\u017cika tkun fundamentalment probabbilistika, kif inhu l-ka\u017c fil-formolazzjoni kurrenti tal-mekkanika kwantistika.", "Dan hu hekk billi anke jekk il-mekkani\u017cmi li jmexxu l-im\u0121iba tal-parti\u010belli huma intrinsikament ka\u017cwali, jekk inkunu nafu r-regoli li jiggvernaw din il-ka\u017cwalit\u00e0, nistg\u0127u nikkalkolaw l-probabbiltajiet ta' okkorrenza g\u0127al kull grajja possibbli.", "Madankollu, xi interpretazzjonijiet o\u0127ra tal-Ekwazzjoni ta' Schr\u00f6dinger jag\u0127tu ftit importanza lill-ka\u017cwalit\u00e1, din importanti biss \u0121ewwa l-atomu u tintilef fid-dinja makroskopika; o\u0127rajn per\u00f2 ji\u010b\u0127duha kompletament u jikkunsidrawha interpretazzjoni \u017cbaljata tal-li\u0121ijiet kwantisti\u010bi.", "G\u0127alhekk, l-akbar diffikult\u00e0 li niltaqg\u0127u mag\u0127ha fis-sejba ta' teorija unifikata hi li narmonizzaw il-li\u0121ijiet li jirregolaw qasam \u017cg\u0127ir tan-natura biss u nibdluhom f'teorija unika li tispjega kollox b'mod konsistenti, kemm fid-dinja mikroskopika u kemm makroskopika u tispjega l-e\u017cistenza tal-interazzjonijiet fundamentali kollha:il-forza gravitazzjonali, elottromanjetika, nukleari qawwija u nukleari dg\u0127ajfa.", "Fl-a\u0127\u0127ar seklu kien hemm bosta teoriji ta' kollox proposti mill-fi\u017ci\u010bi teoreti\u010bi, i\u017cda s'issa l-ebda wa\u0127da ma kienet kapa\u010bi tg\u0127addi minn prova sperimentali.", "L-ewwel problema li tipprodu\u010bi teorija ta' kollox hi li t-teoriji a\u010b\u010bettati, b\u0127all-mekkanika kwantistika u r-relattivit\u00e0 \u0121enerali, huma deskrizzjonijiet radikalment differenti tal-univers.", "Il-modi fa\u010bli li jg\u0127aqqduhom iwasslu malajr g\u0127ar-\"rinormalizzazzjoni\" tal-problema, fejn it-teorija ma tag\u0127tiniex ri\u017cultati finiti g\u0127al data kwantitattiva sperimentali.", "Il-filosofi ilhom minn \u017cmien il-Griegi tal-qedem jispekulaw li ta\u0127t id-diversit\u00e0 apparenti ta' dak kollu li jidher hemm unit\u00e0, u g\u0127alhekk il-lista tal-forzi tista' titqassar u forsi tispi\u010b\u010ba b'entrata wa\u0127da.", "Pere\u017cempju, il-filosofija mekkanika tas-seklu 17 issu\u0121\u0121erit li l-forzi finalment jistg\u0127u kollha ji\u0121u ridotti f'forza ta' kuntatt bejn parti\u010belli solidi \u017cg\u0127ar.", "Din il-proposta \u0121iet abbandunata meta \u0121iet a\u010b\u010bettata forza tal-gravit\u00e0 li ta\u0121ixxi fuq distanza twila proposta minn Isaac Newton fix-xog\u0127ol tieg\u0127u \"Philosophiae Naturalis Principia Mathematica\"; li pprovdiet l-ewwel xhieda empirika drammatika tal-unifikazzjoni tal-forzi li dak i\u017c-\u017cmien kienu jidhru differenti: ix-xog\u0127ol ta' Galileo fuq il-gravit\u00e0 terrestri, il-li\u0121ijiet ta' Kepler tal-moviment planetarju u l-fenomeni tal-mili u l-frug\u0127 tal-ba\u0127ar li setg\u0127u kollha ji\u0121u spjegati kwantitattivament permezz ta' li\u0121i sempli\u010bi, imsej\u0127a l-gravit\u00e0 universali.", "Fl-1820, Hans Christian Oersted skopra konnessjoni bejn l-elettriku u l-manjeti\u017cmu u \u0127afna snin ta' xog\u0127ol wasslu g\u0127at-teorija tal-elettromanjeti\u017cmu ta' Clerk Maxwell James.", "Matul is-sekli 19 u 20, bilmod bdew jidru \u0127afna e\u017cempji ta' forzi ta' kuntatt, l-elasti\u010bit\u00e0, il-visko\u017cit\u00e0, il-frizzjoni, - ri\u017cultati ta' interazzjonijiet elettri\u010bi bejn parti\u010belli \u017cg\u0127ar tal-materja.", "Fl-a\u0127\u0127ar tal-1920, il-mekkanika kwantistika l-\u0121dida wriet li r-rabtiet kimi\u010bi fl-atomi kienu e\u017cempji tal-forzi elettri\u010bi (kwantisti\u010bi).", "G\u0127alhekk il-fi\u017ciku Ingli\u017c Dirac seta' jifta\u0127ar li \"l-li\u0121ijiet fi\u017ci\u010bi sejjiesa me\u0127tie\u0121a g\u0127at-teorija matematika g\u0127al parti l-kbira tal-fi\u017cika u l-kimika kollha huma kompletament mag\u0127rufa\".", "Kien, hemm b\u017conn g\u0127alhekk, li dawn il-forzi fundamentali ji\u0121u mag\u0127qudin f'mudell wie\u0127ed li jispjega b'mod effettiv l-interazzjonijiet kumplessi ta' forzi li huma apparentement differenti u mhux korrelati.", "It-tentattivi biex ji\u0121u unifikati l-gravit\u00e0 u manjeti\u017cmu jmorru lura g\u0127all-esperimenti ta' Michael Faraday fl-1849-1850.", "Wara t-teorija gravitazzjonali tar-Relattivit\u00e0 \u0120enerali ta' Einstein ippubblikata fl-1915, it-tfittxija g\u0127al teorija tal-kamp unifikata li tg\u0127aqqad il-gravit\u00e0 mal-elettromanjeti\u017cmu saret aktar serja.", "Fl-istess \u0127in, ma kinitx \u0127a\u0121a barra minn lokha li wie\u0127ed jissuspetta li je\u017cistu forzi fundamentali o\u0127ra.", "Kien hemm kontribuzzjonijiet prominenti minn Gunnar Nordstr\u00f6m, Hermann Weyl, Arthur Eddington, Theodor Kaluza, Oskar Klein, u l-aktar notevoli minn Einstein u l-kollaboraturi tieg\u0127u.", "L-ebda wa\u0127da minn dawn il-proposti ma rnexxiet.", "It-tfittxija \u0121iet interrotta mill-iskoperta tal-forza nukleari dg\u0127ajfa u l-forza nukleari qawwija, li ma setg\u0127ux ji\u0121u aggregati fil-gravit\u00e0 jew l-elettromanjeti\u017cmu.", "Ostaklu ie\u0127or kien l-a\u010b\u010bettazzjoni li l-mekkanika kwantistika kienet trid ti\u0121i inkorporata mill-bidu u ma tirri\u017cultax minn teorija unifikata deterministika, kif ittama Einstein.", "Il-gravit\u00e0 u l-elettromanjeti\u017cmu setg\u0127u dejjem jikkoe\u017cistu b'mod konsistenti b\u0127ala tipi ta' forzi ta' Newton, i\u017cda g\u0127al \u0127afna snin kien di\u0121\u00e0 \u0121ie osservat li l-gravit\u00e0 ma tistax ti\u0121i inkorporata fil-panorama kwantistika, u allura ma tistax ti\u0121i unifikata ma' forzi fundamentali o\u0127ra.", "G\u0127alhekk dan ix-xog\u0127ol ta' unifikazzjoni fis-seklu g\u0127oxrin iffoka fuq l-g\u0127arfien tat-tliet forzi \"kwantisti\u010bi\": l-elettromanjeti\u017cmu u l-forzi nukleari dg\u0127ajfa u qawwija.", "L-ewwel tnejn \u0121ew unifikati fl-1967-8 minn Sheldon Glashow, Steven Weinberg u Abdus Salam.", "Il-forzi qawwija u elettrodg\u0127ajfa jikkoe\u017cistu fil-Mudell Standard tal-parti\u010belli, i\u017cda jibqg\u0127u distinti.", "\u0126afna teoriji unifikati (jew GUTs bl-akronimu Ingli\u017c) \u0121ew proposti biex junifikawhom.", "Minkejja li l-esperjenza ta' qabel \u0121ieg\u0127let is-sempli\u010bit\u00e0 tal-GUTS titwarrab, l-idea \u0121enerali, spe\u010bjalment bir-rabta mas-Supersimetrija, g\u0127adha de\u010bi\u017cament favorita fil-komunit\u00e0 tal-fi\u017cika teorika.", "Fil-kurrent prin\u010bipali tal-fi\u017cika kontemporanja, it-teorija ta' kollox tkun tista' tg\u0127aqqad l-interazzjonijiet fundamentali kollha tan-natura, li huma meqjusa b\u0127ala erbg\u0127a: il-gravit\u00e0, il-forza nukleari qawwi, il-forza nukleari dg\u0127ajfa u l-elettromanjeti\u017cmu.", "Billi l-forza qawwija tista' tittrasforma parti\u010belli elementari minn klassi g\u0127al o\u0127ra, bit-teorija ta' kollox inkunu nistg\u0127u nifhmu i\u017cjed fil-fond id-diversi tipi differenti ta' parti\u010belli, kif ukoll tal-forzi differenti.", "Jistennew li l-mudell ta' teoriji se jkun xi \u0127a\u0121a hekk:", "Barra l-forzi llistjati hawn, il-ko\u017cmolo\u0121ija moderna te\u0127tie\u0121 forza inflazzjonarja, ener\u0121ija skura u materja skura komposta minn parti\u010belli fundamentali barra s-sistema tal-Mudell standard.", "L-unifikazzjoni elettrodg\u0127ajfa hi simetrija miksura: l-elettromanjeti\u017cmu u l-forza dg\u0127ajfa nistg\u0127u niddistingwuhom fil-ka\u017c ta' ener\u0121iji baxxi billi l-parti\u010belli li jittra\u017cmettu l-forzi dg\u0127ajfa, il-bo\u017coni W u Z g\u0127andhom massa ta' madwar 100 GeV/c, filwaqt li l-foton, li jittra\u017cmetti l-forza elettromanjetika, m'g\u0127andux massa.", "Fil-ka\u017c ta' ener\u0121iji g\u0127olja il-bo\u017coni W u Z jistg\u0127u fa\u010bilment jo\u0127olqu l-massa u mbag\u0127ad tidher in-natura unifikata tal-forzi.", "It-Teorija tal-Unifikazzjoni l-Kbira mistennija li topera bl-istess mod, i\u017cda l-ener\u0121iji fil-medda ta' 10 jew ferm og\u0127la ma jistg\u0127u jintla\u0127qu bl-ebda a\u010b\u010belleratur tal-parti\u010belli fid-dinja.", "B'analo\u0121ija, l-unifikazzjoni tal-forzi tal-GUT mal-gravit\u00e0 mistennija li sse\u0127\u0127 meta l-ener\u0121ija til\u0127aq l-Ener\u0121ija ta' Planck, madwar 10 GeV.", "Forsi g\u0127adu kmieni wisq biex infittxu teorija ta' kollox meta g\u0127ad m'hemmx xhieda diretta g\u0127al ener\u0121ija elettronukleari u hekk jew hekk hemm \u0127afna proposti differenti g\u0127al GUTs.", "Madankollu, \u0127afna fi\u017ci\u010bi jemmnu li l-unifikazzjoni hi possibbli, in parti, min\u0127abba l-istorja ta' konver\u0121enza lejn teorija wa\u0127da.", "Is-Supersimetrija hi plaw\u017cibbli mhux biss min\u0127abba s-\"sbu\u0127ija\" teoretika tag\u0127ha, i\u017cda min\u0127abba kif tipprodu\u010bi b'mod natrurali ammonti kbar ta' materja skura, u l-forza inflazzjonarja tista' tkun relatata ma' GUT fi\u017cika (g\u0127alkemm ma' tidhirx li tifforma parti inevitabbli tat-teorija).", "U l-GUTs mhumiex is-soluzzjoni finali.", "Kemm il-mudell standard attwali kif ukol il-GUT proposta, huma teoriji kwantisti\u010bi tal-kampi li g\u0127andhom il-problema teknika tar-rinormalizzazzjoni f'oqsma sensittivi.", "Barra minn hekk, l-inkonsistenza bejn il-mekkanika kwantistika u relattivit\u00e0 \u0121enerali timplika li wa\u0127da minnhom trid ti\u0121i sostitwita minn teorija li tinkorpora fiha l-gravit\u00e0 kwantistika.", "L-unika teorija kandidata serja g\u0127at-teorija ta' kollox hi t-teorija tas-\"superstrings\".", "Ir-ri\u010berka g\u0127addejja b\u0127al issa fuq il-gravit\u00e0 kwantistika tal-\"loops\" tista' 'l quddiem ikollha rwol fundamentali fit-teorija ta' kollox, i\u017cda dan mhuwiex l-g\u0127an ewlieni tag\u0127ha.", "It-teorija tas-\"superstrings\" u s-supergravit\u00e0 (hemm min ja\u0127seb li t-tnejn huma ka\u017cijiet spe\u010bjali ta' teorija M mhux definita) jassumu li l-univers fil-fatt g\u0127andu aktar dimensjonijiet milli nistg\u0127u naraw b'g\u0127ajnejna: tlieta spazjali u wa\u0127da temporali.", "Dan l-appro\u010b\u010b beda bit-teorija ta' Kaluza-Klein fejn kien innutat li bl-applikazzjoni tar-relattivit\u00e0 \u0121enerali f'univers ta' 5 dimensjonijiet tin\u017camm l-ekwivalenza tar-relattivit\u00e0 \u0121enerali, f'4 dimensjonijiet, mal-ekwazzjonijiet ta' Maxwell tal-elettromanjeti\u017cmu (ukoll f'4 dimensjonijiet).", "Dan wassal g\u0127al sforzi g\u0127al \u0127idma fuq teoriji ta' \u0127afna dimensjonijiet li fihom hemm tama li jistg\u0127u jo\u0127or\u0121u ekwazzjonijiet li huma simili g\u0127al dawk mag\u0127rufa fil-fi\u017cika.", "Il-kun\u010bett ta' dimensjonijiet mi\u017cjuda tg\u0127in ukoll biex insolvu l-problema tal-\u0121erarkija, il-kwistjoni ta' g\u0127ala l-gravit\u00e0 hija iktar dg\u0127ajfa minn kwalunkwe forza o\u0127ra.", "Ir-risposta komuni tg\u0127id li l-gravit\u00e0 g\u0127andha tkun dimensjoni mi\u017cjuda mal-forzi l-o\u0127ra.", "Lejn l-a\u0127\u0127ar tal-1990 \u0121ie nnutat li wa\u0127da mill-problemi li g\u0127andhom \u0127afna kandidati kollha g\u0127at-teorija ta' kollox (i\u017cda b'mod partikolari it-teorija tal-i\"strings\") kienet li ma fihomx karatteristi\u010bi li jipprevedu l-univers.", "Per e\u017cempju, \u0127afna teoriji ta' gravit\u00e0 kwantistika jistg\u0127u jo\u0127olqu universi b'numru arbitrarju ta' dimensjonijiet jew b'kostanti ko\u017cmolo\u0121i\u010bi arbitrarji.", "Anke t-teorija tal-i\"strings\" standard b'10 dimensjonijiet tippermetti d-dimensjonijiet \"spirali\" li jkunu kumpatti f'\u0127afna modi differenti (stima wa\u0127da hija 10 fejn kull wa\u0127da tikkorrispondi ma' \u0121abriet differenti ta' parti\u010belli fundamentali u forzi ta' ener\u0121ija baxxa).", "Hemm soluzzjoni spekulattiva fejn \u0127afna minn dawn il-possibbiltajiet huma realizzabbli f'wie\u0127ed jew ie\u0127or mill-universi possibbli, i\u017cda numru \u017cg\u0127ir minnhom biss huma abitabbli, u g\u0127alhekk il-kostanti universali fundamentali huma finalment ir-ri\u017cultat ta' prin\u010bipju antropiku b\u0127ala konsegwenza ta' teorija ta' kollox.", "Il-kritika ta' dan l-appro\u010b\u010b antropiku hu, li billi t-teorija hija flessibbli bi\u017c\u017cejjed biex tkopri kwa\u017ci kull osservazzjoni, ma nistg\u0127u nag\u0127mlu l-ebda tbassir utli (ori\u0121inali, falz jew verifikabbli).", "Minn dan il-lat, it-teorija tal-i\"strings\" tista' ti\u0121i meqjusa b\u0127ala psewdoxjenza, fejn teorija infalsifikabbli ti\u0121i kontinwament adattata g\u0127ar-ri\u017cultati sperimentali biex jaqblu mag\u0127ha.", "Hemm diversi fenomeni li teorija ta' kollox g\u0127andha jkollha l-\u0127ila li ti\u010b\u010bara:", "Dan l-a\u0127\u0127ar deheru \u017cew\u0121 teoriji li jistg\u0127u xi darba jevolvu fit-teorija unifikata li semmejna.", "Wa\u0127da hi t-Teorija M, varjanti tat-teorija tal-i\"strings\" ibba\u017cata fuq l-ispazju ta' 11-il dimensjoni.", "It-tieni hi dik msejj\u0127a it-teorija kwantistika tal-\"loops\", li tippostula li l-ipazju-\u0127in stess hu kwantizzat dimensjonalment, xi \u0127a\u0121a li s'issa g\u0127adha ma \u0121ietx murija.", "Numru \u017cg\u0127ir ta' xjenzati jwissu li t-teorema ta' inkompletezza ta' G\u00f6del timplika li kwalunkwe tentattiv biex tinbena teorija ta' kollox hu ddestinat li jfalli.", "It-teorema ta' G\u00f6del tg\u0127id li kull teorija matematika li hi kompluta bi\u017c\u017cejjed hi jew inkonsistenti jew mhux veru kompluta.", "Stanley Jaki innota fil-ktieb tieg\u0127u tal-1966, \"Ir-Rilevanza tal-Fi\u017cika\", li teorija ta' kollox trid tkun teorija matematika konstantement mhux trivjali, u g\u0127alhekk bilfors se tkun kompluta.", "Jaki g\u0127alhekk jidhirlu li din allura tirvina teorija deterministika \u0121enwina ta' kollox .", "Freeman Dyson sadanittant iddikjara li \u0126afna interpretaw dan il-kwotazzjoni b\u0127ala appo\u0121\u0121 g\u0127all-po\u017cizzjoni ta' Jaki.", "Stephen Hawking ori\u0121inarjament kien jemmen fit-teotija ta' kollox, imma wara li qies it-teorema ta' G\u00f6del, ikkonkluda li ma setg\u0127etx tinkiseb.", "Din l-opinjoni tieg\u0127u fl-argument kontra Solomon Feferman u o\u0127rajn.", "\u0126afna xjenzjati u matemati\u010bi jemmnu li t-teorema ta' G\u00f6del hi kompletament irrilevanti fid-diskussjoni dwar it-teorija ta' kollox.", "It-teorema ta' G\u00f6del hija dikjarazzjoni dwar dawk it-teoremi li \"fl-a\u0127\u0127ar\" isiru sistemi matemati\u010bi fejn \"fl-a\u0127\u0127ar\" tfisser wara \u017cmien arbitrarju.", "It-teorema ta' G\u00f6del ma \u017c\u017commx lil xi matematiku milli jikkalkula x'ji\u0121ri wara xi tul ta' \u017cmien, jew ma \u017c\u017commx lil xi \u0127add li jaf ir-regoli milli jag\u0127mel il-kalkoli.", "Kulma tg\u0127id it-teorema ta' G\u00f6del hu li, anke jekk inkunu nafu r-regoli kollha, ikun impossibbli li nbassru liema mudelli \u0121odda fl-a\u0127\u0127ar se jipprodu\u010bi r-regoli.", "Biex nispjegaw a\u0127jar x'qed ng\u0127idu, \u0127a nie\u0127du l-ktieb \"Il-Log\u0127ba tal-\u0126ajja\" ta' Conway.", "Dan l-awtoma \u010bellulari hu komplut, ifisser li varjanti tal-argument ta' G\u00f6del turi li l-im\u0121iba tal-awtoma fit-tul ma tistax titbassar minn konfigurazzjoni inizjali arbitrarja.", "U g\u0127alhekk, kreatura ipotetika li tkun tg\u0127ix fil-log\u0127ba tal-\u0127ajja tkun tista' tkun taf ir-regoli kollha.", "Ir-regoli tal-awtoma huma t-teorija ta' kollox, u jafuhom ukoll il-kreaturi \u0121ewwa l-awtomaton.", "L-ebda teorija fi\u017cika ma tkun meqjusa e\u017catta g\u0127all-kollox f'\u010bertu mument.", "Minflok, il-fi\u017cika tippro\u010bedi permezz ta' serje ta' \"approssimazzjonijiet su\u010b\u010bessivi\" li jippermettu predizzjonijiet dejjem aktar pre\u010bi\u017ci fuq firxa wiesg\u0127a ta' fenomeni.", "\u0126afna fi\u017ci\u010bi jemmnu li hemm \u0127afna \u017cbalji fil-mudelli teoreti\u010bi konfu\u017ci tan-natura vera tar-realt\u00e0 u ja\u010b\u010bettaw li s-serje ta' approssimazzjonijiet qatt ma tintemm fil-\"verit\u00e0.\"", "Einstein esprima ru\u0127hu bosta drabi dwar dan is-su\u0121\u0121ett.", "Skontu, nistg\u0127u b'mod ra\u0121onevoli nittamaw li tinsab teorija ta' kollox konsistenti - fiha nfisha - li tinkorpora il-forzi kollha mag\u0127rufa f'dak il-mument, i\u017cda m'g\u0127andniex nittamaw li jkollna s-soluzzjoni finali.", "Minflok, kien tal-idea li minkejja l-kumplessit\u00e0 matematika li tidher f'kull teorija, asso\u010bjata f'sens profond mas-simetrija tal-gauge sottostanti fihom u man-numru ta' kostanti universali fi\u017ci\u010bi, it-teoriji jissimplifikaw ru\u0127hom.", "Imma anke jekk dan ise\u0127\u0127, il-pro\u010bess ta' simplifikazzjoni ma jistax jibqa' sejjer g\u0127al dejjem.", "Hemm dibattitu filosofiku fil-komunit\u00e0 tal-fi\u017cika dwar jekk jew le teorija ta' kollox tistax te\u017cisti jew le, u jekk g\u0127andhiex tissejja\u0127 \"il-\" li\u0121i fundamentali tal-univers.", "Wie\u0127ed jista' jie\u0127u l-po\u017cizzjoni reduzzjonista li skontha t-teorija ta' kollox hi l-li\u0121i fundamentali u li kwalinkwe teorija o\u0127ra li tapplika fl-univers hi konsegwenza tal-li\u0121i ta' kollox.", "Hemm punto di vista ie\u0127or li jg\u0127id li l-li\u0121ijiet emer\u0121enti li jirregolaw l-im\u0121iba ta' sistemi kumplessi g\u0127andhom ikunu ugwalment fundamentali.", "Pere\u017cempju hemm it-tieni li\u0121i ta-termodinamika u t-teorija tas-selezzjoni naturali.", "Dawk li jappo\u0121\u0121aw dan il-punto di vista jirra\u0121unaw li l-li\u0121ijiet emer\u0121enti, spe\u010bjalment dawk li jiddeskrivu sistemi komplessi jew sistemi \u0127ajjin ma jiddipendux mill-li\u0121ijiet mikrospi\u010bi ta' livell baxx u l-li\u0121ijiet emer\u0121enti hu fundamentali daqs teorija ta' kollox.", "Id-dibattitu li kien hemm bejn Steven Weinberg u Philip Anderson dwar dan il-punt sar mag\u0127ruf \u0127afna .", "Id-dibattitu ma' ji\u010b\u010barax il-punt diskuss.", "Jista' jkun li dak li hu importanti hawn hu biss jekk it-terminu presti\u0121ju\u017c \"fundamentali\" jistax ji\u0121i applikat g\u0127ad-diversi oqsam ta' ri\u010berka.", "G\u0127alkemm l-isem \"teorija ta' kollox\" jissu\u0121\u0121erixxi d-determini\u017cmu msemmi minn Laplace, din jag\u0127ti impressjoni qarrieqa.", "Id-determini\u017cmu hu mra\u017c\u017can min-natura probabbilistika tal-predizzjonijiet tal-mekkanika kwantistika, mis-sensittivit\u00e0 estrema g\u0127all-kundizzjonijiet inizjali li jwasslu g\u0127all-kaos matematiku u mid-diffikult\u00e0 matematika estrema fl-applikazzjoni tat-teorija.", "G\u0127alhekk, g\u0127alkemm il-mudell standard kurrenti tal-fi\u017cika tal-parti\u010belli \"fil-prin\u010bipju\" jista' jipprevedi l-fenomeni mhux gravitazzjonali mag\u0127rufa kollha, fil-prattika ftit ri\u017cultati biss \u0121ew derivati \u200b\u200bmit-teorija s\u0127i\u0127a (pere\u017cempju, il-mases ta' xi w\u0127ud mill-\u0127adroni l-aktar sempli\u010bi) u dawn ir-ri\u017cultati (spe\u010bjalment il-massa tal-parti\u010belli li huma l-aktar rilevanti g\u0127all-fi\u017cika tal-ener\u0121ija baxxa) huma inqas pre\u010bi\u017ci mill-kejl esperimentali kurrenti.", "Teorija vera ta' kollox kwa\u017ci \u017cgur \u0127a tkun i\u017cjed diffi\u010bli biex napplikawha biex inbassru ri\u017cultati esperimentali, u allura ma tantx \u0127a tkun utli.", "Il-motivazzjoni g\u0127at-tfittxija g\u0127al teorija ta' kollox \u0121ejja, barra purament mis-sodisfazzjon intellettwali tal-kompletar ta' investigazzjoni li ilha sejra g\u0127al sekli s\u0127a\u0127, mill-fatt li l-e\u017cempji ta' unifikazzjoni li saru qabel ipprevedew fenomeni \u0121odda, li xi w\u0127ud minnhom kellhom importanza prattika kbira.", "U b\u0127al f'dawn l-e\u017cempji ta' qabel ta' unifikazzjoni, it-teorija ta' kollox x'aktarx tippermettilna li niddefinixxu b'\u010bertezza l-iskop tal-validit\u00e0 u d-diver\u0121enza re\u017cidwali tal-approssimazzjonijiet b'ener\u0121ija baxxa g\u0127at-teorija.", "Il-Mudell Standard"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23051", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23051", "title": "Karnival ta' Malta", "text": ["Karnival ta' Malta", "Il-\"'Karnival ta' Malta\" ilu jkollu post importanti fuq il-kalendarju kulturali Malti g\u0127al ftit anqas minn \u0127ames sekli, \u0121ie introdott g\u0127all-G\u017cejjer Malin mill-Gran Mastru Piero de Ponte fl-1535.", "Il-Karnival isir fil-jiem qabel Ras ir-Randan, u tipikament jinkludi ballijiet bil-maskri, fancy dress u kompetizzjonijiet tal-maskra grotteski, festi lussu\u017ci tard billejl, ikkuluriti, parata mimlija kuluri ta' karrijiet allegori\u010bi ppreseduta mir-Re tal-Karnival, baned jimmar\u010bjaw u xalaturi bil-kostum.", "Il-Karnival ta' Malta ilu jsir mill-1400 meta introdu\u010bewh il-Kavallieri ta' San \u0120wann.", "Dawn it-tlitt ijiem ta' bag\u0127rid, xalar u \u010bajt ji\u0121i e\u017catt qabel ir-Randan li hu \u017cmien ta' sawn astinenza fejn il-poplu j\u0127ejji ru\u0127u g\u0127all-festi tal-\u0120img\u0127a l-Kbira.", "Dak i\u017c-\u017cmien in-nies kienu jsumu 40 \u0121urnata s\u0127a\u0127 u allura kienu jag\u0127mlu l-Karnival biex jixxalaw g\u0127al tlitt ijiem imbag\u0127ad jag\u0127mlu s-sagrifi\u010b\u010bju.", "Fil-fatt Karnival \u0121ejja minn Carne Vale ji\u0121ifieri hu permess li tiekol la\u0127am g\u0127aliex fl-erbg\u0127in jum tar-Randan ma setax jittiekel la\u0127am.", "Illum il-Karnival ji\u0121bed \u0127afna turisti lejn Malta.", "Dan hu \u017cmien ta' kulur, \u010bajt u xalar fejn il-Belt tkun mimlija bil-karrijiet tal-karnival, nies libsin kull tip ta' kostumi, u kompetizzjonjiet ta' \u017cfin.", "Illum \u0127afna jilbsu ta' karattri moderni I\u017cda fl-antik aktar kienu jilbsu ta' xi \u0127ares jew pirata", "Il-Karnival jibda s-sibt bil-Parata din hija \u017cifna bix-xwabel li turi \u0121lieda.", "Il-Parata bdiet issir biex ti\u0121i mfakkra r-reb\u0127a tal-Kavallieri fuq it-Torok fl-Assedju ta' l-1565.", "Fiha jkun hemm \u017cew\u0121 gruppi wie\u0127ed liebes ta' Kavallieri u l-ie\u0127or liebes ta' Torok u dawn jibdew \u0121lieda bix-xwabel, naturalment i\u017c-\u017cifna tispi\u010b\u010ba bir-reb\u0127a tal-Kavallieri.", "Fl-a\u0127\u0127ar ta\u017c-\u017cifna dawk lebsin ta' Kavallieri jg\u0127ollu fuq l-idejn tifla bi stallett f'idha msej\u0127a l-G\u0127arusa li tirrappre\u017centa r-reb\u0127a.", "Fi \u017cmien il-Kavallieri l-Parata kienet tittie\u0127ed bis-serjeta` u f'Sibt il-Karnival fil-g\u0127odu kmieni nies mill-ir\u0127ula kien jmorru \u0127dejn il-Palazz il-Belt biex jitolbu l-permess tal-Gran Mastru biex jag\u0127mlu l-Parata g\u0127aliex ming\u0127ajr dan il-permess il-Parata ma kinitx issir u jekk ma ssirx il-parata ma kienx isir Karnival.", "Kienu jdendlu \u0121ebla mal-bini imsejja\u0127 il-Kastellanija fi triq merkanti u jibdew isawtu lil din il-\u0121ebla imsej\u0127a Strappado, b\u0127al sinjal li fit-tlett ijiem tal-karnival ma kienx hemm \u0121ustizzja.", "Il-Prinjolata: Il-Prinjolata hija kejk tradizzjonali tal-Karnival.", "Huwa kejk miksi bil-krema u mimli bi\u010b-\u010bikkulata, sponge, frott u \u0121ewz.", "Il-Perlini: Huma \u0127elu \u017cg\u0127ir li jkunu b'\u0127afna kuluri.", "Fl-antik il-maskarati kienu jwaddbu l-perlini lin-nies li jkunu qed jammirawhom fit-toroq.Din hija poe\u017cija \u017cg\u0127ira fuq il-perlini:", "\"Maskarata tin perlina\"<br> \"G\u0127ax warajk g\u0127andek xadina\"<br> \"Minflok wa\u0127da tini tnejn\"<br> \"G\u0127ax tiddobba xi daqtejn.\"", "G\u0127alkemm il-karnival illum sar aktar fejn in-nies jixtru u jonfqu l-flus kif ukoll jag\u0127mlu n-negozju u spettaklu turistiku jibqa' festa folkloristika importanti \u0127afna li mieg\u0127u hemm marbutin tradizzjonjiet antiki li sfortunatament \u0127afna minnhom intesew."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23054", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23054", "title": "Materja skura", "text": ["Materja skura", "Fil-ko\u017cmolo\u0121ija, it-terminu materja skura jfisser il-komponent ipotetiku tal-materja li mhuwiex osservabbli direttament, billi ma jarmix radjazzjoni elettromanjetika b\u0127all-materja mag\u0127rufa u jidher biss permezz tal-effetti gravitazzjonali", "Jistmaw li l-materja skura tag\u0127mel il-parti l-kbira, kwa\u017ci d-90%, tal-massa li hemm fl-univers.", "Minkejja l-mapep dettaljati tal-Univers vi\u010bin, li jkopru l-ispettru elettromanjetiku kollu mill-mew\u0121 tar-radju g\u0127ar-ra\u0121\u0121i gamma, instabu biss 10% tal-massa tieg\u0127u, kif stqarr fl-2001 lin-\"New York Times\" Bruce H. Margon, astronomu fl-Universit\u00e0 ta' Washington:", "L-a\u0127\u0127ar kalkoli juru li l-materja skura tag\u0127mel madwar 86% tal-massa tal-univers u madwar 26% tal-ener\u0121ija tieg\u0127u.", "Fil-bidu kienu jsej\u0127ulha \"massa nieqsa\", minkejja li effettivament hi materja li l-effetti gravitazzjonali tal-massa tag\u0127ha huma osservabbli.", "Per\u00f2 din il-materja ma tarmi l-ebda radjazzjoni elettromanjetika; g\u0127alhekk ma tistax ti\u0121i osservata mill-istrumenti tal-anali\u017ci spettroskopika u g\u0127al din ir-ra\u0121uni ng\u0127atat l-a\u0121\u0121ettiv \"skura\".", "It-terminu massa nieqsa jista' jqarraq bina billi mhux il-massa li hi nieqsa imma d-\"dawl\" tag\u0127ha biss.", "Irridu nag\u0127mluha \u010bara li l-kun\u010bett ta' materja skura jag\u0127mel sens biss fil-kuntest tal-mudell standard tal-ko\u017cmolo\u0121ija li nu\u017caw illum ibba\u017cat fuq il-Big Bang.", "Dan min\u0127abba \u017cew\u0121 ra\u0121unijiet fundamentali:", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra, jekk it-teorija li nu\u017caw illum tinsab \u017cbaljata, jista' jkun li ma jkunx hemm b\u017conn tal-materja skura, billi l-ipote\u017ci tal-e\u017cistenza tag\u0127ha \u0121ejja biss mill-ksur ta' mudell matematiku u mhux minn evidenza sperimentali \u010berta.", "Irridu noqog\u0127du attenti li ma n\u0127alltux il-materja skura ma' ipote\u017ci o\u0127ra li jsej\u0127ulha \"ener\u0121ija skura\".", "Fl-1933 l-astronomu Fritz Zwicky kien qieg\u0127ed jistudja l-mixi tal-\u0121emg\u0127at ta' galassji tal-bog\u0127od u ta' massa kbira, fil-ka\u017c partikolari tal-\u0121abra ta' Coma u ta' Virgo.", "Zwicky stima l-massa ta' kull galassja tal-\u0121emg\u0127a mill-lumino\u017cit\u00e0 tag\u0127ha u g\u0127add il-mases galatti\u010bi flimkien biex jikseb il-massa totali tal-\u0121emg\u0127a.", "Imbag\u0127ad g\u0127amel stima o\u0127ra indipendenti mill-massa totali, ibba\u017cata fuq il-kejl tad-dispersjoni tal-velo\u010bitajiet individwali tal-galassji fil-\u0121emg\u0127a; Din it-tieni stima ta' massa dinamika kienet 400 darba akbar mill-istima bba\u017cata fuq id-dawl tal-galassji.", "Minkejja li l-evidenza sperimentali kienet di\u0121\u00e0 te\u017cisti fi \u017cmien Zwicky, kien biss fis-sittinijiet li x-xjenzjati bdew jiflu din id-diskrepanza b'mod sistematiku u l-e\u017cistenza tal-materja skura bdiet ti\u0121i kkonsidrata.", "L-iskoperta tag\u0127ha mhux biss solviet in-nuqqas tal-massa fil-\u0121emg\u0127at ta' galassji, imma kellha konsegwenzi fil-wisg\u0127a i\u017cjed fuq il-kapa\u010bit\u00e0 tal-bniedem li jbassar l-evoluzzjoni u d-destin tal-Univers.", "Fl-2008, bis-sa\u0127\u0127a tal-istudju ta' diversi ri\u010berkaturi, fosthom Fran\u010bi\u017ci u Kanadi\u017ci fl-Istitut tal-Astrofi\u017cika ta' Pari\u0121i, g\u0127andna xhieda definittiva tal-pre\u017cenza tal-materja skura.", "Difatti, bl-u\u017cu tat-teleskopju Canada-France-Hawaii Telescope (Cfht), li jinsab fuq il-muntanja Mauna Kea fil-\u0126awaii, l-istudju\u017ci \u0127arsu lejn eluf ta' xbihat biex jivverifikaw id-devjazzjoni tad-dawl fil-vja\u0121\u0121 ko\u017cmiku tieg\u0127u u kkonfermaw li dan jiddevja anki f'postijiet fejn m'hemmx mases vi\u017cibbli.", "Kien bis-sa\u0127\u0127a ta' dawn l-osservazzjonijiet li instabet il-materja skura li minkejja li ma tidhirx g\u0127andha effetti gravitazzjonali.", "Il-kurvi tar-rotazzjoni tal-galassji spirali fornew evidenza osservattiva importanti g\u0127all-\u0127tie\u0121a tal-materja skura.", "Dawn il-galassji fihom popolazzjoni vasta ta' kwiekeb fuq orbiti kwa\u017ci \u010birkolari madwar i\u010b-\u010bentru galattiku.", "Kif ji\u0121ri fil-ka\u017c tal-orbiti planetarji, skont it-tielet li\u0121i ta' Kepler l-istilel bl-ikbar orbiti galatti\u010bi g\u0127andhom l-i\u010bken velo\u010bitajiet orbitali; Imma t-tielet li\u0121i ta' Kepler tapplika biss g\u0127all-kwiekeb qrib il-periferija ta' galassja spirali, billi nissoponu minn qabel li l-massa mag\u0127luqa mill-orbita hi kostanti.", "Ma dan kollu l-astronomi g\u0127amlu osservazzjonijiet tal-velo\u010bitajiet orbitali tal-istilel fir-re\u0121juni periferi\u010bi ta' g\u0127add kbir ta' galassji spirali, u sabu li fl-ebda ka\u017c ma jssegwu t-tielet li\u0121i ta' Kepler dawn il-velo\u010bitajiet.", "Bil-kontra minnflok jonqsu i\u017cjed ma tkun kbira d-distanza mi\u010b-\u010bentru, il-velo\u010bitajiet jibqg\u0127u kostanti.", "L-implikazzjoni hi li l-massa mag\u0127luqa mill-orbiti tikber i\u017cjed ma jkun kbir ir-ra\u0121\u0121, anki g\u0127all-istilel li mid-dehra jinstabu vi\u010bin il-limitu tal-galassja.", "Minkejja li tinsab \u0127dejn il-konfini tal-parti luminu\u017ca tal-galassja, din g\u0127andha profil ta' massa li tidher li jkompli 'l hemm sewwa mir-re\u0121juni okkupati mil-kwiekeb.", "Fil-ka\u017c tal-istilel qrib il-periferija ta' galassja spirali, b'velo\u010bitajiet orbitali osservati normalment ta' 200 kilometru fis-sekonda, kieku l-galassja kienet mag\u0127mula mill-materja li tidher biss, dawn l-istilel ma jdumux ma jitilquha billi l-velo\u010bitajiet orbitali tag\u0127hom huma erba' darbiet ikbar mill-velo\u010bit\u00e0 tal-\u0127rib tal-galassja.", "La ma nosservawx galassji li qeg\u0127din jinfirxu b'dan il-mod, fil-\u0121ewwieni tag\u0127hom bilfors irid ikun hemm ammont ta' massa li mhux qeg\u0127din inqiesuha meta ng\u0127oddu flimkien il-massa tal-partijiet vi\u017cibbli.", "Il-lentijiet gravitazzjonali jistg\u0127u jkunu prova o\u0127ra tal-e\u017cistenza tal-materja skura.", "Il-massa vi\u017cibbli mhijiex bi\u017c\u017cejjed biex to\u0127loq lenti gravitazzjonali, g\u0127alhekk g\u0127al din il-lenti hemm b\u017conn il-pre\u017cenza ta' kwantitajiet enormi ta' materja skura biex ikun hemm massa totali kapa\u010bi li tg\u0127awwe\u0121 il-mog\u0127dija tad-dawl.", "Fil-21 ta' Awwissu 2006, in-NASA \u0127ar\u0121et starrija g\u0127all-istampa li skontha it-teleskopju Chandra sab xhieda diretta tal-e\u017cistenza tal-materja skura fejn jiltag\u0127u \u017cew\u0121 \u0121emg\u0127at ta' galassji.", "Fil-bidu tal-2007, l-astronomi tal-Cosmic Evolution Survey u t-Teleskopju spazjali Hubble, permezz ta' tg\u0127arif miksub mit-teleskopju Hubble u minn strumenti fl-art, pin\u0121ew mappa tal-materja skura u wrew li dawn jippermeaw l-univers; fejn insibu materja vi\u017cibbli jkun hemm ukoll kwantitajiet kbar ta' materja skura, imma din hi pre\u017centi wkoll fi\u017c-\u017coni fejn m'hemmx materja vi\u017cibbli.", "Fit-3 Ta' April 2013, ix-xjenzjati tan-NASA qalu li l-\"Alpha Magnetic Spectrometer\" fuq l-Istazzjon Spazjali Internazzjonali x'aktarx innota tra\u010b\u010bja ta' materja skura.", "L-ewwel ri\u017cultati tal-i\"Space-borne Alpha Magnetic Spectrometer\" urew e\u010b\u010bess ta' po\u017citroni b'ener\u0121ija g\u0127olja fir-ra\u0121\u0121i ko\u017cmi\u010bi, li nistg\u0127u nispjegah bil-pre\u017cenza tal-materja skura.", "Fil-letteratura dehru bosta teoriji biex jispegaw in-natura ta' dik li tissejja\u0127 \"massa nieqsa\", marbuta ma' diversi fenomeni.", "Il-materja skura kieku tinsab fid-\"dlam\" madwar il-kwiekeb u tinqasam b'mod fondamentali f'barjonika u mhux barjonika:", "Ja\u0127sbu li mill-inqas 90% tal-materja skura mhijiex barjonika.", "Infatti, billi l-abbondanza ko\u017cmika tad-dewterju (atomu tad-dewterju g\u0127al kull 100 000 ta' idro\u0121enu) hi estremament sensibbli g\u0127ad-densit\u00e0 tal-materja fil-forma ta' barjoni, kieku d-densit\u00e0 barjonika kienet og\u0127la il-pre\u017cenza tad-dewterju kienet tkun \u0127afna i\u017cjed baxxa.", "Bil-kuntrarju l-abbundanza osservata tad-dewterju hi kompatibbli mad-densit\u00e0 tal-materja osservata.", "Qed issir ukoll distinzjoni bejn il-\"materja skura kis\u0127a\", irrappre\u017centata essenzjalmente mill-parti\u010belli ipoteti\u010bi tal-\"lenti\" WIMP, u l-\"materja skura s\u0127una\", irrappre\u017centata min-newtrini, li, kif g\u0127edna, huma parti\u010belli supervelo\u010bi.", "Hemm minoranza ta' ri\u010berkaturi li l-ipote\u017ci tal-materja skura ma jqisuhiex soddisfa\u010benti b\u0127ala spjegazzjoni tal-effetti osservati.", "Fosthom:", "It-teoriji li jipproponu xi modifika tad-dipendenza tal-kamp gravitazzjonali fuq id-distanza intwerew li mhumiex adattati biex jispjegaw il-kurvi ta' rotazzjoni tal-galassji spirali, g\u0127ax il-previ\u017cjonijiet tag\u0127hom jirri\u017cultaw f'kunflitt ma' xhieda osservattiva o\u0127ra li hi universalment a\u010b\u010bettata.", "S'issa l-ebda teorija mhi a\u010b\u010bettata g\u0127al kollox mill-komunit\u00e0 astronomika billi attwalment hu impossibbli li ti\u0121i verifikata b'mod risoluttiv.", "Esperimenti g\u0127at-tfittix tal-materja skura:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23067", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23067", "title": "Deportivo Cali", "text": ["Deportivo Cali", "Asociaci\u00f3n Deportivo Cali, mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala sempli\u010bement Deportivo Cali u xi drabi Cali, huwa klabb tal-futbol professjonali Kolombjano, ibba\u017cat \u0121ewwa l-belt ta' Cali, fi Kolombja.", "Huma jilg\u0127abu fl-og\u0127la divi\u017cjoni Kolombjana, Categor\u00eda Primera A."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23079", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23079", "title": "San \u0120wann Battista", "text": ["San \u0120wann Battista", "San \u0120wann il-Battista kien predikatur u figura reli\u0121ju\u017ca.", "Insibu dan il-karattru kemm fir-reli\u0121jon Kristjana kif ukol fl-I\u017clam.", "\u0120wanni kellu l-mod tieg\u0127u kif jg\u0127ammed u ja\u0127fer id-dnubiet.", "\u0120es\u00f9 stess kien segwaci ta' \u0120wanni.", "Insibu l-istorja tieg\u0127u fit-Testment il-\u0121did.", "\u0120wanni kien jippriedka fid-de\u017cert, u \u0127afna kienu jmorru jisimg\u0127uh.", "Kien wissa lir-re Erodi u qallu li ma jistax i\u017comm g\u0127andu l-mara ta' \u0127uh.", "Hawnhekk beda t-tilwim bejniethom.", "\u0120ara li Salom\u00e8, \u017cifnet \u017cifna li tant g\u0127o\u0121bot lil Erodi, li qallha li tista' tistolbu li trid, anke sa nofs is-saltna.", "Hawnhekk m\u0121eg\u0127la min ommha, talbitu ras \u0120wanni l-Battista.", "Erodi ma xtaqx, per\u00f2 min\u0127abba li kien taha l-kelma tieg\u0127u, u min\u0127abba n-nies, kellu jwettaq dak li wieg\u0127ed.", "Erodi bag\u0127at jordna biex jaqtg\u0127u ras \u0120wanni l-Battista.", "Hekk \u0121ara, u din ng\u0127atat lil Salom\u00e8.", "Il-\u0121isem ta' \u0120wanni \u0121ie me\u0127ud mid-dixxipli tieg\u0127u u difnuh."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23085", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23085", "title": "Karmenu Mallia", "text": ["Karmenu Mallia", "Karmenu (sive Carmel) Mallia (\u0126al Qormi, 9 ta' Novembru 1929 - ) hu kittieb u Esperantista Malti.", "Karmenu Mallia g\u0127amel l-istudji tieg\u0127u fl-iskola primarja tal-gvern f'\u0126al Qormi u wara s-Seminarju.G\u0127amel tliet snin studju fil-filosofija u l-lingwa Fran\u010bi\u017ca f'Vals-pres-le Puy, Franza.", "Wara, g\u0127allem il-Fran\u010bi\u017c u l-Istorja fil-Kulle\u0121 San Alwi\u0121i.", "Kien Spettur Anzjan tas-Sa\u0127\u0127a.", "G\u0127allem il-Fran\u010bi\u017c u l-Malti fil-Junior Lyceums tal-Gvern u fil-Kulle\u0121\u0121 Mount Carmel (illum Saint Elias College).", "G\u0127allem ukoll l-Esperanto f'korsijiet organizzati mill-Malta Esperanto-Societo.", "Hu membru tal-Akkademja tal-Esperanto.", "Awtur ta' diskorsi dwar il-letteratura Maltija u l-Istorja ta' Malta f'dawn il-kungressi universali tal-Esperanto: f\"Varsavja, Polonja u Montpelier, Franza.", "Artikli tieg\u0127u dwar il-letteratura Maltija dehru f'diversi antolo\u0121iji bl-Esperanto.", "G\u0127andu l-Li\u010benzjat fl-Esperanto mill-British Esperanto Assoc., il-BA.Hons. fil-Fran\u010bi\u017c mill-universit\u00e0 ta' Londra,u dottorati fin-Naturopatija, fil-letteratura u fl-Istudji Bibli\u010bi.", "Kiteb diversi radjudrammi, esejs u traduzzjonijiet minn kittieba Fran\u010bi\u017ci li nstemg\u0127u fuq ir-Rediffusion (illum il-PBS).", "Dawn id-drammi g\u0127adhom ma n\u0127admux: Eros - dramm fi tliet atti; Il-Profeta (dramm miktub f'versi fi tliet atti u epilogu); Dun Mikiel Xerri.", "e) Diskorsi: 2013:It-Tabib Louis A. Buttigieg, MD; Il-Poe\u017cija tat-Tbatija b'riferenza g\u0127al Alfred de Vigny.", "226 Mallia hu fundatur u l-ewwel editur ta' dawn ir-rivisti tal-poe\u017cija: a)Versi (1986-90) li wara \u0127aditha f'idejha l-G\u0127aqda Poeti Maltin; u b) Il-Mu\u017ca (1991-94).", "Kien editur ukoll ta' dawn il-fuljetti:Le\u0127en \u0126a\u017c-\u017babbar (1993-950);Kikkra Kulturali(2000-):fuljett ta' pro\u017ca u poe\u017cija li jkunu nqraw f'serati tal-istess isem organizzati mill-Kunsill \u010aiviku \u017babbar; Altior ab Imo (=il-motto ta' \u0126al Qormi, \u0120unju 2012-): fuljett tal-G\u0127aqda \u0120u\u017c\u00e8 Muscat Azzopardi/Awturi Qriema.", "Kapricaj Raketoj (1981), it-2i edizzjoni dehret ta\u0127t l-isem: Cent Kapricaj Raketoj (2000); Marionetoj (1999); Distre, libere (2005).", "\u0108ielarka Estonto (\u0120ejjieni lewn il-qawsalla) (2000), storja storika matul l-a\u0127\u0127ar gwerra dinjija f'Malta.", "Dan hu l-ewwel rumanz ta' Mallia bl-Esperanto u l-ewwel wie\u0127ed minn Malti.", "(miktub f'versi), 2012: Najbaroj (\u0120irien), li \u0127a l-ewwel premju fil-konkors internazzjonali tad-drammi bl-Esperanto mniedi kull sena mill-Universala Esperanto-Asocio.", "(i)poe\u017ciji: Diversi poe\u017ciji ta' awturi Maltin li mbag\u0127ad dehru maqlubin f'diversi rivisti bl-Esperanto: 1973: Dun Karm: La 'Mio' Kaj Lia Pretero (Il-'Jien' U Lilhinn Minnu) li fiha wkoll it-traduzzjoni ta' Il-Musbie\u0127 tal-Mu\u017cew (La Pralampo en La Muzeo).", "1981: Revija - Nru 3, pp. 41-49: poe\u017ciji ta' poeti Maltin maqluba minn Mallia g\u0127all-Eo u mbag\u0127ad maqluba fil-Jugoslav.", "Hemm ukoll bijografija tieg\u0127u.", "1981: Malte, IKS, Zagreb: poe\u017ciji ta' poeti Maltin maqluba minnu g\u0127all-Eo u mbag\u0127ad mit-traduzzjoni tieg\u0127u qalbuhom g\u0127all-Jugoslav.", "1983: Ma\u017c-\u017cifna tar-Rebbieg\u0127a/Printempa Danco (Mario F. Bezzina/Karmenu Mallia),traduzzjoni parallela.", "1985: Antologio de Maltaj Poetoj (Antolo\u0121ija ta' poeti Maltin).", "Il-poe\u017ciji kollha huma maqluba minnu).", "2001: L-Epopea ta' \u0120ensna ta' V.M. Pellegrini - La Malta Epopeo; 227 2009: Malta Nuntempa Poezio -- Traduzzjoni ta' poe\u017ciji tal-membri tal-G\u0127aqda Poeti Maltin.", "NB-2010 -Traduzzjoni mill-Ispanjol tal-isba\u0127 tliet poe\u017ciji ta' San \u0120wann tas-Salib:C\u00e1ntico Espiritual (poe\u017cija twila), En Una Noche Oscura u Llama de Amor Viva.", "(ii)Pro\u017ca: 2007: La Malta Revo (Il-\u0126olma Maltija, rumanz ta' Frans Sammut) ippubblikat minn Mondial, New York, USA.", "2011: Proverboj (traduzzjoni ta' diversi proverbi Maltin)", "(iii) Bijografija: 2011: Mi Manwel Dimech (Jien, Manwel Dimech ta' P. Mark Montebello, OP).", "d)Traduzzjonijiet mill-Esperanto g\u0127all-Malti:", "Kumewawa, \u0121abra ta' stejjer tal-kittieb esperantista Jugoslav Tibor Sekelj dwar l-avventuri tieg\u0127u fl-Ama\u017conja.", "Dan deher f'Sag\u0127tar (1995-96); ippubblikat fi ktieb minn Wise Owl (2009) u wara minn FARAXA (2014).", "Bil-Fran\u010bi\u017c, bl-Ingli\u017c u bit-Taljan: Poe\u017cija: Shadows of Fire (1986); P\u00e2querettes (2002); Lights & Shadows (2004).", "Antolo\u0121ija ta' Poe\u017cija ori\u0121inali bl-Esperanto, bil-Fran\u010bi\u017c, bl-Ingli\u017c, bil-Malti u bit-Taljan: Poe (2014).", "Bl-Ingli\u017c 2009: That perturbing light on the way to Damascus (Master's thesis).", "2012: Isaiah (Doctorate thesis).", "Grammatika: 1976: L-Ewwel Kors fl-Esperanto, Malta Esperanto-Societo; 1985: Il-Kors tal-Esperanto ta' Zagreb, Malta Esperanto-Societo.Dal-kors jintu\u017ca fil-korsijiet tal-Esperanto li torganizza l-istess G\u0127aqda.", "2013: L-Esperanto (kors bil-Malti fl-Esperanto), Malta Esperanto-Societo."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23086", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23086", "title": "Carlos Alazraqui", "text": ["Carlos Alazraqui", "Carlos Jaime Alazraqui (New York, Stati Uniti tal-Amerika, 20 ta' Lulju, 1962) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23087", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23087", "title": "Charles Dierkop", "text": ["Charles Dierkop", "Charles Dierkop (Wisconsin, Stati Uniti tal-Amerika, 1936) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23090", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23090", "title": "Steve Zahn", "text": ["Steve Zahn", "Steven James \"Steve\" Zahn (Minnesota, Stati Uniti tal-Amerika, 13 ta' Novembru, 1967) kien \"stand-up comedian\", attur, produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23091", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23091", "title": "Larry David", "text": ["Larry David", "Lawrence Gene \"Larry\" David (New York, Stati Uniti tal-Amerika, 2 ta' Lulju, 1947) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23092", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23092", "title": "James Aaron Ellul", "text": ["James Aaron Ellul", "James Aaron Ellul (3 ta' Lulju, 1995) huwa Kunsillier ta' 20 sena fil-lokalit\u00e0 tal-Furjana.", "Ellul huwa l-i\u017cg\u0127ar kunsiller li qatt kien hemm fil-Kunsill Lokali tal-Furjana, huwa kien elett meta kellu biss 19 il-sena.", "Il-familja t'Ellul ilha isservi n-nies tal-Furjana mill-1881 bin-negozju li jinsab fil-lokal stess.", "Il-laqam tal-familja huwa dak 'ta' Quattromani'.", "Ellul huwa wkoll il-ku\u0121in tal-plejer li jilg\u0127ab mal-Floriana FC Andre' Scicluna.", "James Aaron ja\u0127dem b\u0127ala \u0121urnalist ma' Net TV.", "James Aaron Ellul jokkuppa l-kariga ta' President tal-Partit Nazzjonalista fil-Furjana.", "Huwa ilu jservi dan l-irwol mill-2014.", "Ellul huwa l-i\u017cg\u0127ar persuna li qatt okkuppa l-kariga ta' President fil-Partit Nazzjonalista.", "Huwa beda b'dan l-irwol meta kellu biss 18-il sena.", "Ellul ikkontesta g\u0127all-elezzjoni tal-Kunsill Lokali f'isem il-Partit Nazzjonalista.", "Huwa \u0121ie elett b'numru tajjeb \u0127afna ta' voti, fejn \u0127afna jikkunsidraw l-eta' \u017cg\u0127ira tieg\u0127u.", "Huwa beda jokkuppa l-kariga ta' kunsillier mill-1 ta' Mejju 2015.", "Huwa wkoll kien attiv fl-g\u0127aqda tal-Istudenti Demokristjani Maltin (SDM) mill-2011 sas-sena 2014.", "B\u0127alissa Ellul qieg\u0127ed jistudja fl-Universit\u00e0 ta' Malta, il-kors tal-Istudji Ewropej.", "Il-pa\u0121na ta' James Aaron Ellul fuq Facebook", "L-artikli fuq MaltaRightNow"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23094", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23094", "title": "Jeff Garlin", "text": ["Jeff Garlin", "Jeffrey Todd \"Jeff\" Garlin (Illinois, Stati Uniti tal-Amerika, 5 ta' \u0120unju, 1962) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23095", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23095", "title": "Jemaine Clement", "text": ["Jemaine Clement", "Jemaine Clement (Wellington, Stati Uniti tal-Amerika, 10 ta' Jannar, 1974) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23099", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23099", "title": "Chris Hardwick", "text": ["Chris Hardwick", "Christopher Ryan \"Chris\" Hardwick (Kentucky, Stati Uniti tal-Amerika, 23 ta' Novembru, 1971) kien attur, \"stand-up comedian\", produttur tal-films, u xene\u0121\u0121jatur Amerikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23111", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23111", "title": "Kotba-Argo Limited", "text": ["Kotba-Argo Limited", "Kotba-Argo Limited hi dar tal-pubblikazzjonijiet Maltija li ppubblikat dawn il-kotba:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23130", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23130", "title": "Osama bin Laden", "text": ["Osama bin Laden", "Osama bin Mo\u0127ammed bin Awad bin Laden (bl-G\u0127arbi: \u0623\u0633\u0627\u0645\u0629 \u0628\u0646 \u0645\u062d\u0645\u062f \u0628\u0646 \u0639\u0648\u0636 \u0628\u0646 \u0644\u0627\u062f\u0646\u200e, \"\u02beUs\u0101mah bin Mu\u1e25ammad bin \u02bfAwa\u1e0d bin L\u0101din\"; Riyad, 10 ta' Marzu 1957 \u2013 Abbottabad, 1 ta' Mejju 2011) kien membru tal-familja bin Laden, familja biljunarja Sawdija u fundatur tal-organizzazzjoni \u0121i\u0127adija al-Qag\u0127ida, responsabbli g\u0127all-attakki tal-11 ta' Settembru fuq l-Istati Uniti tal-Amerka u \u0127afna attakki fuq miri \u010bivili u militari b'eluf ta' vittmi.", "Min\u0127abba dan bin Laden tilef i\u010b-\u010bittadinanza Sawdija tieg\u0127u u \u0121ie mi\u010b\u0127ud minn familtu.", "bin Laden kien fuq il-listi tal-\"American Federal Bureau of Investigation\" tal-iktar g\u0127axar ma\u0127ruba mfittxija u l-iktar terroristi mfittxija, g\u0127all-involviment tieg\u0127u fl-isplu\u017cjonijiet ta' ambaxxati Amerikani fl-1998.", "Wara l-2001, bin Laden kien il-mira ewlenija tal-\"War on Terror\" tal-Istati Uniti. bin Laden u l-mexxejja l-o\u0127ra ta' al-Qag\u0127ida kien ma\u0127sub li kienu misto\u0127bija fuq il-fruntiera bejn l-Afganistan u l-Pakistan.", "Nhar l-1 ta' Mejju 2011, Barack Obama \u0127abbar li unita' \u017cg\u0127ira spe\u010bjali tal-Istati Uniti fet\u0127et attakk dirett fuq bin Laden, fil-belt ta' Abbottabad, madwar 60 mil 'il barra mill-kapitali tal-Pakistan, Islamabad.", "Ing\u0127ad li bin Laden \u010ba\u0127ad l-g\u0127a\u017cla li ing\u0127ata li jag\u0127ti ru\u0127u b'idejh, bil-konsegwenza li spi\u010b\u010ba maqtul fl-isparatura li \u017cviluppat bejn i\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at.", "Ing\u0127ad ukoll li fl-attakk inqatlu wkoll membri o\u0127ra tal-familja tieg\u0127u, b'wie\u0127ed minnhom ikun iben l-istess bin Laden.", "Wara li \u0127ar\u0121et l-a\u0127bar ta' din il-mewt, \u010bentri diplomati\u010bi Amerikani madwar id-dinja tpo\u0121\u0121ew fuq l-og\u0127la livell ta' twissija, filwaqt li \u010bittadini madwar id-dinja qed jitwissew biex joqg\u0127odu iktar attenti, min\u0127abba l-bi\u017ca' li sostenituri ta' bin Laden jistg\u0127u jirritaljaw.", "Malli \u0127ar\u0121et l-a\u0127bar, mijiet ta' nies in\u0121abru quddiem il-White House u b'mod spontanju kantaw diversi innijiet, fosthom, l-innu nazzjonali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "23131", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=23131", "title": "Ayman al-Zawahiri", "text": ["Ayman al-Zawahiri", "Ayman Mohammed Rabie al-Zawahiri (bl-G\u0127arbi: \u0623\u0633\u0627\u0645\u0629 \u0628\u0646 \u0645\u062d\u0645\u062f \u0628\u0646 \u0639\u0648\u0636 \u0628\u0646 \u0644\u0627\u062f\u0646\u200e, Aym\u0101n Mu\u1e25ammad Rabie al-Zawahiri; Maadi, 19 ta' \u0120unju 1951) kien membru tal-familja al-Zawahiri, familja biljunarja Sawdija u fundatur tal-organizzazzjoni \u0121i\u0127adija al-Qag\u0127ida."], "category": "wikipedia, article"}