{"id": "3697", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3697", "title": "Rhynchocyon", "text": ["Rhynchocyon", "Rhynchocyon huwa \u0121eneru ta' mammiferi fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Macroscelidea, fil-familja Macroscelididae ma' tliet \u0121eneri o\u0127ra (\"Elephantulus\", \"Macroscelides\" u \"Petrodromus\") u l-uniku wie\u0127ed fis-sottofamilja Rhynchocyoninae b' erba' spe\u010bijiet \u0127ajjin u minn tal-anqas tlieta estinti.", "Dan il-\u0121eneru b\u0127ala numru ta' spe\u010bijiet huwa it-tieni l-aktar ta' su\u010b\u010bess fl-ordni Macroscelidea."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3698", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3698", "title": "Elephantulus", "text": ["Elephantulus", "\"Elephantulus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi \"(is-sen\u0121ijiet)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Macroscelidea, fil-familja Macroscelididae, fis-sottofamilja Macroscelidinae ma' bosta \u0121eneri o\u0127ra tnejn minnhom \"Macroscelides\" u \"Petrodromus\" b' rappre\u017centanti \u0127ajjin.", "Dan il-\u0121eneru huwa rappre\u017centat bi \u0127dax-il spe\u010bi estanti (\u0127ajjin)u b\u0127ala numru ta' spe\u010bijiet huwa l-aktar wie\u0127ed ta' su\u010b\u010bess fl-ordni Macroscelidea."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3705", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3705", "title": "Torri Eiffel", "text": ["Torri Eiffel", "It-Torri Eiffel, huwa torri tal-\u0127adid f'Pari\u0121i, hu landmark tal-post u e\u017cempju bikri ta' xog\u0127ol bil-\u0127adid fuq daqs \u0121gantesk.", "\u0120ie ddisinjat u mibni mill-in\u0121inier \u010bivili Fran\u010bi\u017c, Alexander Gustav Eiffel g\u0127all-Fiera Dinjija ta' Pari\u0121i fl-1889.", "It-torri, ming\u0127ajr l-antenna tax-xandir li saret wara, hu twil 300m.", "Is-sezzjoni t'isfel tikonsisti f'erbg\u0127a arkati kbar b\u0127ala saqajn.", "It-torri, \u0121ie mibni minn madwar 6,300 tunnelata \u0127adid, g\u0127andu t-tur\u0121ien u l-liftijiet.", "Fin-na\u0127a ta' fuq ta' torri ssib, uffi\u010bju meteorolo\u0121iku, statazzjon tar-radju, u antena ta' trasmissjoni ta' televi\u017cjoni, kif ukoll kmamar li huma u\u017cati minn Eifel innifsu.", "Dan l-a\u0127\u0127ar \u0121ie mi\u017cjud dawl ferm sabi\u0127 madwaru li jg\u0127ati i\u017cjed dehra romantika li din il-belt kapitali Fran\u010bi\u017ca."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3706", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3706", "title": "Bir id-Deheb", "text": ["Bir id-Deheb", "Bir id-Deheb hija parti bejn il-lokalitajiet ta' \u0126al-G\u0127axaq u \u017c-\u017bejtun.", "Minkejja l-isem f'dan l-in\u0127awi jekk tmur tfittex \u017cgur mhux \u0127a sib xi bir tad-deheb.", "Fil-fatt din il-parti fi\u017c-\u017cmien il-medjuevu kienet tissejja\u0127 il-\"Qasam Ta' Dihib\", b'hekk jista' jkun li \u0121ej minn xi kunjom jew laqam tas-seklu XV.", "Bir id-Deheb e\u017cattament jinsab fin-na\u0127a ta' fuq ta\u017c-\u017bejtun u fin-na\u0127a t'isfel ta' \u0126al-G\u0127axaq, u minn nofs ta' din il-parti tg\u0127addi t-triq prin\u010bipali lejn il-kumplament ta' nofsinhar ta' Malta, it-Triq Tal-Barrani.", "It-Triq Tal-Barrani hi dik it-triq li tifred i\u017c-\u017cew\u0121 lokalitajiet t'hawn fuq.", "I\u017cda l-ikbar parti ta' Bir id-Deheb tinsab fi\u017c-\u017bejtun.", "\u0120ewwa Bir id-Deheb insibu knisja ddedikata lil Madonna tal-\u0126niena li tg\u0127amel parti mill-parro\u010b\u010ba ta' Santa Katarina ta' Lixandra fi\u017c-\u017bejtun.", "Il-festa ta' din il-knisja f'\u0121ieh il-Madonna tal-\u0126niena ssir \u0126add fuq il-15 ta' Settembru,jum il-festa tad-duluri.", "Qrib din l-in\u0127awi nsibu ir\u0127ula o\u0127ra \u017cg\u0127ar li jag\u0127mlu mall-Belt \u017bejtunija fosthom \u0126al-\u0120wann, \u0126al-Bajda, \u0126al-Bisbut u Ta' Tnella.", "Insibu wkoll diversi knejjes qrib ta' dan il-post li kollha jag\u0127mlu mal-parro\u010b\u010ba ta' Santa Katarina ta' Lixandra, fosthom il-Knisja ta' Sant' An\u0121lu, il-Knisja ta' Santa Marija u l-Knisja tal-Madonna ta' Sinjura.", "Toroq f'din il-parti insibu diversi fi\u017c-\u017cew\u0121 lokalitajiet u anki l-popolazzjoni mhux daqsekk \u017cg\u0127ira li sa anki taqbe\u017c il-popolazzjoni ta' lokalitajiet o\u0127ra Maltin u G\u0127awdxin, fost dawn it-toroq insibu:", "\u0120ewwa \u0126al-G\u0127axaq: Wesg\u0127a ta' Bir id-Deheb", "Triq Bir\u017cebbu\u0121a", "Triq il-Bidla", "Sqaq Dendu", "Triq Manwel Dimech", "Sqaq Wil\u0121a", "Triq it-Ter\u0127a", "Triq Santa Tere\u017ca", "Triq Tal-Barklor", "Parti minn Dawret \u0126al-G\u0127axaq", "\u0120ewwa \u017c-\u017bejtun: Triq Tal-Barrani", "Triq Bir id-Deheb", "Triq Frank Ghio", "Triq l-G\u0127adam", "Sqaq Tal-\u0126niena", "Misra\u0127 il-Kanonku \u0120iovanni Vella", "Triq Lorenzo Gaf\u00e0", "Parti minn Triq il-Madonna tal-\u0126niena", "Triq Melchiorre Gaf\u00e0", "Vjal Sir Paul Boffa", "Triq it-Tabib Cannataci", "Triq Xandru Farrugia", "Triq \u0126al-\u0120wann", "Parti minn Triq il-Labour", "Parti minn Triq il-President Anton Buttigieg"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3709", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3709", "title": "Atomium", "text": ["Atomium", "L-Atomium huwa bini fi Brussell li kien inbena g\u0127all-Fiera Dinjija ta' l-1958 (Expo '58).", "Din l-istruttura ta' l-aluminju u l-azzar hi twila 103 metri (335 pied) u tirrappre\u017centa l-istruttura kristallina tal-\u0127adid, imkabbra g\u0127all 165 biljun darba.", "L-istruttura tikkonsisti f'disa sferi ta' l-azzar, kull wa\u0127da b'diametru ta' 18-il metru.", "Dawn huma mag\u0127quda flimkien permezz ta' tubi twal 35 metru, li huma tur\u0121ien.", "It-twieqi fl-isfera ta' fuq nett jipprovdu veduta panoramika ta' Brussel.", "Dan il-monument minn Andr\u00e9 Waterkeyn, huwa landmark tal-belt kapitali Bel\u0121jana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3731", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3731", "title": "Santu Wistin", "text": ["Santu Wistin", "Santu Wistin huwa wie\u0127ed mill-erba' Santi Padri ewlenin tal-Punent, flimkien ma' Sant'Ambro\u0121ju, San \u0120lormu u l-Papa San Girgor il-Kbir.", "Huwa kien isqof ta' Ippona, belt ewlenija tal-Afrika Rumana (illum Annaba fl-Al\u0121erija) u wie\u0127ed mill-figuri ewlenin tal-Knisja tar-raba' seklu.", "Wistin twieled fit-13 ta' Novembru 354 minn missier pagan, Patrizju, li kien Kunsillier ta' muni\u010bipju, u minn omm nisranija Kattolika, Monnika, ta' razza b\u00e9rbera f'Tagaste, fin-Numidja, Souk-Ahras, illum l-Al\u0121erija.", "Min\u0127abba l-edukazzjoni li kellu, hu kien marbut b'ru\u0127u u b'\u0121ismu ma' Ruma, mal-Imperu Ruman, u mal-kultura Rumana.", "Studja f'Tagaste fejn twieled, wara kompla jistudja fil-belt ta' Madawra (\u0121ewwa l-Al\u0121erija) u mbag\u0127ad temm l-istudji f'Karta\u0121ni.", "L-ilsien Grieg ma setax jaqbdu fl-iskola, imma i\u017cjed tard wara li kien kbir tg\u0127allmu bi\u017c\u017cejjed biex ikun jista' jittradu\u010bi g\u0127al-Latin.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra, il-Puniku baqa' ma tg\u0127allmu qatt, ne\u0127\u0127i xi ftit kliem 'l hawn u 'l hemm li la\u0127aq tg\u0127allem u li nqeda bih biex ifisser kliem Lhudi li kien jixxiebah etimolo\u0121ikament.", "Meta kellu tnax-il sena kien se jmut min\u0127abba x-xedda li qabditu, u kien se jitg\u0127ammed.", "Imma billi g\u0127addielu, hu baqa' ma tg\u0127ammidx \u017cg\u0127ir.", "Ta' dsatax-il sena tbieg\u0127ed mill-fidi Kattolika.", "Wara li qara l-ktieb l-Ortensju ta' \u010ai\u010berun li kien i\u0127ajjar g\u0127at-triq tal-filosofija, Wistin sar Manikew.", "Issa mietlu missieru (373), u re\u0121a' lura lejn Tagaste, u mieg\u0127u \u0127a l-mara li kien jg\u0127ix mag\u0127ha u lil binhom Adeodat.", "Ommu ma laqg\u0127ethomx g\u0127andha.", "Hu beda jg\u0127allem il-grammatika Latina fl-istess Tagaste (374).", "Wara dan huwa qabad jg\u0127allem ir-retorika l-ewwel f'Karta\u0121ni (375-383), imbag\u0127ad f'Ruma (384), u fl-a\u0127\u0127ar Milan (\u0126arifa 384 \u2013 Sajf 386).", "F'Milan stess hu \u0121ie f'kuntatt mal-Isqof Sant'Ambro\u0121ju u mal-istudji tan-neoplatoni\u010bi li g\u0127enuh i\u0127oll il-problema tal-materjali\u017cmu u tal-\u0127a\u017cen.", "Bil-qari ta' San Pawl hu g\u0127eleb il-problema tan-naturali\u017cmu, u fehem li Kristu mhux biss hu l-Img\u0127allem, imma wkoll il-Feddej.", "Hekk wasal biex a\u010b\u010betta l-medjazzjoni divina u l-grazzja.", "U fl-a\u0127\u0127ar wasal ukoll g\u0127all-konver\u017cjoni tieg\u0127u.", "Wistin ikkonverta fl-ewwel jiem tax-xahar ta' Awwissu tas-sena 386, ji\u0121ifieri 44 sena qabel ma miet b\u0127ala Isqof ta' Ippona.", "Bejn il-konver\u017cjoni u l-episkopat tieg\u0127u g\u0127addew ftit inqas minn g\u0127axar snin, imma dan kien perjodu mimli progress spiritwali u kisba ta' tag\u0127lim tat-teolo\u0121ija Kattolika.", "Hekk kif ikkonverta hu \u0127a \u017cew\u0121 de\u010bi\u017cjonijiet kbar: dik li jirrinunzja g\u0127at-tag\u0127lim tar-retorika, u dik li jirrinunzja g\u0127a\u017c-\u017cwie\u0121.", "Hekk, qrib it-tmiem ta' Ottubru tas-sena 386 Wistin irtira f'Kassi\u010bijaku, x'aktarx Cossago fil-Brianza, biex hemm i\u0127ejji ru\u0127u g\u0127all-mag\u0127mudija.", "F'dan il-post hu g\u0127amel inqas minn \u0127ames xhur g\u0127aliex fl-ewwel \u0121ranet ta' Marzu tas-sena 387 hu re\u0121a' lura lejn Milan, inkiteb katekumenu, segwa l-kors tal-kateke\u017ci li g\u0127amel Ambro\u0121ju u kien mg\u0127ammed flimkien ma' Alipju, sie\u0127bu, u Adeodat, ibnu, fil-lejl ta' bejn l-24 u l-25 ta' April, il-vi\u0121ilja tal-G\u0127id tas-sena 387.", "Minn hemm Wistin qatag\u0127ha li jer\u0121a' lura lejn l-Afrika, imma ftit wara li waslu f'Ostia Tiberina, ommu mardet u mietet.", "Wistin re\u0121a' lura lejn Ruma u baqa' sas-sena ta' wara jikteb il-kotba u jitkixxef i\u017cjed dwar il-\u0127ajja monastika.", "Wara l-mewt tal-Imperatur Massimu li \u0121rat f'Lulju jew f'Awissu tas-sena 388, Wisin \u0127alla Ruma u mar Tagaste fejn beda l-\u0127ajja komunitarja flimkien mal-\u0127bieb tieg\u0127u u ma' Adeodat li mbag\u0127ad miet minn sena sa tliet snin wara (389-391).", "Fis-sena 391, Wistin mar Ippona bil-\u0127sieb li jsib xi post fejn ikun jista' jwaqqaf knisja.", "F'dik l-okka\u017cjoni hu a\u010b\u010betta kontra qalbu li jkun ordnat sa\u010berdot.", "L-Isqof Valerju tah bi\u010b\u010ba mill-kwartier nisrani biex iwaqqaf hemm il-monasteru tal-laj\u010bi li xtaq jibni.", "Hawn beda jag\u0127ti ru\u0127u g\u0127al i\u017cjed \u0127ajja axxetika, g\u0127al i\u017cjed studji tat-teolo\u0121ija, u fl-istess \u0127in beda l-\u0127idma tieg\u0127u tal-predikazzjoni.", "Fis-sena 395 jew 396 hu kien ikkonsagrat Isqof.", "G\u0127adda xi \u017cmien jg\u0127in lill-Isqof Valerju, imbag\u0127ad, g\u0127allinqas minn Awissu tas-sena 397, hu beda l-\u0127idma tieg\u0127u proprja b\u0127ala Isqof ta' Ippona.", "Meta sar Isqof tal-post, Wistin \u0127alla l-monasteru tal-laj\u010bi fejn qabel kien superjur, u mar fid-dar ta' l-Isqof u g\u0127amel minn din monasteru tal-Kjeri\u010bi.", "B\u0127ala Isqof, Santu Wistin \u0127adem bis-s\u0127i\u0127 kemm fid-djo\u010besi tieg\u0127u, kemm fi djo\u010besijiet o\u0127ra fejn mar \u0127afna drabi l-iktar biex jipprietka, u kemm g\u0127all-Knisja universali l-iktar bil-kotba tieg\u0127u.", "Fid-djo\u010besi tieg\u0127u, Wistin kien jipprietka regolarment darbtejn fil-\u0121img\u0127a, ji\u0121ifieri s-Sibt u l-\u0126add.", "F'xi okka\u017cjonijiet kien jipprietka g\u0127al \u0121ranet s\u0127a\u0127 wara xulxin, meta mhux ukoll jag\u0127mel \u017cew\u0121 prietki kuljum.", "Kellu wkoll laqg\u0127at tal-Isqof mal-membri tad-djo\u010besi, li kienu jissej\u0127u audientia episcopalia, u dan biex jisma' u jaqta' s-sentenzi fil-kaw\u017ci li kienu jippre\u017centawlu l-fidili.", "Xi kultant dawn il-laqg\u0127at kienu jdumu l-\u0121urnata kollha.", "Kellu wkoll jie\u0127u \u0127sieb il-fqar, ir-romol u l-iltiema permezz ta' tqassim ta' affarijiet me\u0127tie\u0121a g\u0127all-ikel u g\u0127all-\u0127ajja mill-im\u0127a\u017cen li kien hemm apposta fil-kwartier nisrani.", "Kien jie\u0127u \u0127sieb it-tag\u0127lim reli\u0121ju\u017c tal-kleru li fosthom \u0121ab riforma kbira bil-\u0127sieb li s-sa\u010berdoti jkunu iktar kapa\u010bi teolo\u0121ikament u litur\u0121ikament.", "Organizza l-monasteri kemm tal-ir\u0121iel kif ukoll tan-nisa.", "Kien i\u017cur il-morda fi djarhom stess.", "U kien jaqbe\u017c g\u0127all-fidili quddiem l-awtorita' \u010bivili.", "Kien ukoll jie\u0127u \u0127sieb l-amministrazzjoni tal-\u0121id tal-Knisja, xog\u0127ol li kien jag\u0127mel kontra qalbu.", "G\u0127all-Knisja ta' l-Afrika u b'xi mod g\u0127all-Knisja Universali, hu \u0127a sehem f'diversi kon\u010bilji Afrikani.", "Kiteb \u0127afna ittri b\u0127ala twe\u0121iba g\u0127all-problemi jew mistoqsijiet li kienu jag\u0127mlulu.", "\u0126a sehem f'disputi pubbli\u010bi mal-ereti\u010bi meta tqum l-okka\u017cjoni, fosthom fil-konferenza tas-sena 411 bejn Isqfijiet Kattoli\u010bi u Isqfijiet Donatisti.", "Hu \u0127adem \u0127afna g\u0127as-soluzzjoni tax-xi\u017cma Donatista u tal-kontroversja Pela\u0121jana.", "Meta miet fit-28 ta' Awissu tas-sena 430, fit-tielet xahar ta' l-assedju taIppona mill-Vandali, \u0127alla warajh \u0127afna opri mhumiex mitmuma.", "L-a\u0127\u0127ar xog\u0127ol tieg\u0127u kienet l-Ittra 228 li x'aktarx li ddettaha fuq is-sodda ta' mewtu u indirizzaha lis-sa\u010berdoti tad-djo\u010besi dwar id-dmirijiet tag\u0127hom g\u0127al waqt l-inva\u017cjoni barbarika.", "Hu kien midfun fil-Ba\u017cilika Pacis \u0121ewwa Ippona.", "Iktar tard l-g\u0127adam tieg\u0127u, f'data in\u010berta, ittie\u0127ed f'Sardinja, u qrib is-sena 725 kien ittrasportat f'Pavia fil-Ba\u017cilika ta' San Pietru f'Ciel d'Oro, fejn g\u0127adu sal-lum.", "Din hi l-aqwa bi\u010b\u010ba xog\u0127ol ta' Santu Wistin.", "Fiha hu jag\u0127ti fil-qosor il-\u0127sieb tieg\u0127u filosofiku, teolo\u0121iku u politiku.", "Kitbu bejn is-snin 413-426.", "Fir-Ritrattazzjonijiet Santu Wistin meta wasal sabiex jer\u0121a' jag\u0127ti daqqa t'g\u0127ajn lejn ix-xog\u0127ol li kien g\u0127adu kemm temm, fuq il-Belt ta' Alla, kiteb: \"Waqt dan kollu, Ruma kollha kienet tinsab imfarrka ta\u0127t il-qilla ta' l-inva\u017cjoni tal-Goti li kienu ta\u0127t it-tmexxija tar-re Alariku (370-410); kien di\u017castru kbir.", "Dawk li a\u0127na mdorrijn insej\u0127u l-pagani, dawk li jag\u0127tu qima lil bosta allat foloz, g\u0127amlu l-almu tag\u0127hom kollu sabiex iqieg\u0127du l-\u0127tija ta' dan kollu wara bieb it-twemmin nisrani, u dan sabiex i\u017cebil\u0127u lil Alla l-veru bi lsien inigge\u017c aktar u bi \u0127dura mhux tas-soltu.", "G\u0127alhekk jien mifni bil-\u0127e\u0121\u0121a g\u0127ad-dar ta' Alla, qtajtha illi nikteb kontra dawn id-dag\u0127ajja u l-i\u017cbalji tag\u0127hom, il-kotba ta' l-Belt ta' Alla.\"", "Mela skond Wistin dawn kienu ra\u0121unijiet ewlenija g\u0127aliex ried jikteb il-Belt ta' Alla.", "L-idea ewlinija hi dik li l-Providenza divina ddawwal u tmexxi l-istorja kollha tal-bniedem.", "Fiha 22 ktieb. ~ertament hija l-'Magnum Opus' ta' Santu Wistin - opra twila \u0127afna u trid i\u017c-\u017cmien biex taqraha kollha.", "Tinqasam f'\u017cew\u0121 partijiet.", "Il-kotba 1-10 fihom il-\u0127sieb ta' apolo\u0121etika u polemika.", "Fil-kotba 1-5 Santu Wistin jirrifjuta l-opinjoni pagana li l-politei\u017cmu, jew l-adorazzjoni ta' \u0127afna allat, kien b\u017connju\u017c sabiex tinstab hena fuq din id-dinja; fil-kotba 6-10 huma miktuba kontra l-filosfi Neo-Platoni\u010bi li kien j\u017commu li l-adorazzjoni ta' l-allat hija ne\u010bessarja g\u0127all-\u0127ajja futura.", "Il-kotba 11-22 huma spekulattivi.", "Hemm \u017cew\u0121 saltniet kbar li fihom isir l-i\u017cvilupp tal-\u0127ajja u ta' l-umanita': 'Regnum Dei, Regnum mundi',- 'ir-renju ta' Alla u r-renju tad-dinja.'", "Il-konflitt bejn dawn it-tnejn jifforma su\u0121\u0121ett ta' dan ix-xog\u0127ol.", "Ir-renju ta' Alla jikkonsisti: fl-an\u0121li tieg\u0127u u n-nies \u0121usti, u l-essenza tar-renju tad-dinja hi l-apostasiji minn Alla.", "Huwa hawn li dawn i\u017c-\u017cew\u0121 renji jid\u0127lu \u0121o xulxin g\u0127aliex i\u010b-\u010bittadini ta' l-ewwel jg\u0127ixu b\u0127ala \u010bittadini qalb tat-tieni.", "Il-kotba 11-14 jiddeskrivu l-ori\u0121ini ta' kull renju, bil-\u0127olqien tal-an\u0121li u tal-waqg\u0127a ta' dawk apostati.", "Il-kotba 15-18 jittrattaw fuq l-i\u017cvilupp u l-progress ta' dawn i\u017c-\u017cew\u0121 renji u l-kotba 19-22 l-g\u0127an ta' kull renju u kif isib tmiemu.", "Ix-xog\u0127ol fih \u0127afna tag\u0127rif storiku u arkeolo\u0121iku g\u0127ax Wistin \u0127a \u0127afna minn \u010ai\u010berun, Verro u mir-re\u010bensjoni tal-'Chronicon' ta' Ewsebju.", "\u010aertament dan ix-xog\u0127ol kellu u g\u0127ad g\u0127andu influwenza kbira mill-mewt ta' Wistin l' hawn.", "G\u0127all-grazzja ta' Alla g\u0127andna traduzzjoni tajba \u0127afna tal-Belt ta' Alla, tradotta minn Valentin V. Barbara, ma\u0127ru\u0121a mill-Provin\u010bja Agostinjana, Malta, fil-1996, bin-noti esti\u017ci ta' P. Salvino Caruana OSA."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3732", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3732", "title": "Baqra tal-ba\u0127ar", "text": ["Baqra tal-ba\u0127ar", "Mammiferi pla\u010bentati erbivori tal-ba\u0127ar li jiffurmaw l-ordni Sirenia, mifruxa ma' \u0127afna ib\u0127ra, xmajjar w estwarji, ma' tul il-kosta ta' l-Afrika, l-Indja, l-Awstralja u \u017c-\u017cew\u0121 kontinenti Amerikani.", "Dawn il-mammiferi ji\u0121u msej\u0127a b'\u0127afna ismijiet b\u0127al baqar tal-ba\u0127ar, lamantini u dugongi fost o\u0127rajn.", "Il-baqar tal-ba\u0127ar kollha il je\u017cistu llum g\u0127andhom metaboli\u017cmu estremament baxx u tolleranza ta' xejn lejn l-ilma kiesa\u0127, biss xorta wa\u0127da huma mammiferi totalment akkwati\u010bi u b\u0127al baleni u d-dniefel, f'\u0127ajjithom ma' jo\u0127or\u0121u qatt barra mill-ilma lanqas biex iwelldu.", "Min\u0127abba dawn il-fatturi il-baqar tal-ba\u0127ar jistg\u0127u jg\u0127ixu biss f'ib\u0127ra baxxi u s\u0127an mal-kosta, fi xmajjar u f'estwarji b'ekosistemi nodfa u b'sa\u0127\u0127ithom.", "Il-lamantini (Trichechidae) u d-dugongi (Dugongidae) huma fil-periklu ta' estinzjoni.", "L-erba' spe\u010bi li huma kollha vulnerabli min\u0127abba telf ta' abitat u mpatti negattivi o\u0127ra li huma relatati mal-bniedem, b\u0127all-i\u017cvilupp tal-kosta u \u017cieda fil-popolazjoni.", "Il-baqar tal-ba\u0127ar g\u0127andhom \u0127afna adattazzjonijiet fisi\u010bi g\u0127all-\u0127ajja fl-ilma.", "L-idejn \u0121ew modifikati b'mod biex jintu\u017caw b\u0127ala tmun biex jg\u0127inu fid-direzzjoni, is-saqajn tant \u010bkienu li baqa' biss 2 g\u0127admiet midfuna fil-fond \u0121ewwa l-muskoli u d-denb inbidel f'forma ta' moqdif.", "Ir-ras hija wa\u0127da mill-partijiet li \u0121iet immodifikata l-aktar, biex dawn il-mammiferi jkunu jistg\u0127u jie\u0127du in-nifs fa\u010bilment f'wi\u010b\u010b l-ilma.", "Is-snien fil-\u0127alq naqsu drastikament ukoll u l-ftit li baqa' \u0121ew addattati g\u0127al ve\u0121etazjoni ratba.", "Is-sider fil-mara qieg\u0127ed po\u017cizjonat ta\u0127t l-idejn u g\u0127andhom par wie\u0127ed biss.", "Id-differenza bejn il-familja Trichechidae u l-familja Dugongidae hija fil-forma tad-denb u tar-ras.", "G\u0127alkemm jidhru \u0127oxnin, il-baqar tal-ba\u0127ar huma fusiformi w idrodinami\u010bi.", "G\u0127ad-differenza mill-mammiferi tal-ba\u0127ar kollha l-o\u0127ra (dniefel, baleni, bumerini, iljuni tal-ba\u0127ar u lutri tal-ba\u0127ar) il-baqar tal-ba\u0127ar huma mammiferi totalment erbivori u jieklu biss ve\u0121etazjoni u \u0127axix tal-ba\u0127ar biss."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3735", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3735", "title": "Bolzano", "text": ["Bolzano", "Bolzano (\u0120ermani\u017c \"Bozen\", Ladin \"Bulsan\") hija l-belt kapitali u l-ikbar tat-Tirol t'Isfel (Provin\u010bja Awtonoma ta' Bolzano/Bozen) fl-Italja u fl-Alpi.", "Bejn wie\u0127ed u ie\u0127or f'Bolzano jg\u0127ixu 100,000 abitant.", "73% tal-popolazzjoni titkellem bit-Taljan, 26.29% bil-\u0120ermani\u017c u 0.71% bil-Ladin, lingwa tad-Dolomiti.", "Bolzano huwa \u010b-\u010bentru amministrattiv, ekonomiku, finanzjarju, politiku, artistiku, kulturali u reli\u0121ju\u017c (ma' Bressanone/Brixen) tat-Tirol t'Isfel.", "Bolzano hija belt ma' universit\u00e0 trilingwa (\u0120ermani\u017c, Talian u Ingli\u017c), akkademja ewropea u konservatorju presti\u0121\u0121ju\u017c.", "Il-popolazzjoni tal-belt mal-agglomerazzjoni hija ta' 140,000 abitant.", "8% (7.929) tal-popolazzjoni tal-belt hija stran\u0121iera u l-ikbar komunit\u00e0 hija Albani\u017ca.", "Luigi Spagnolli huwa is-Sindku ta' Bolzano u Elmar Pichler Rolle huwa vi\u010bi-sindku tal-belt.", "Sa l-1918 Bolzano kienet parti mill-Imperu tal-Awstrija-Ungerija.", "I\u010b-\u010bentru storiku huwa ta' ori\u0121ini Awstriaka."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3738", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3738", "title": "Dugong", "text": ["Dugong", "\"Dugong\" huwa \u0121eneru, ta' mammiferi \"(id-dugongu)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Sirenia, fil-familja Dugongidae, fis-sottofamilja Dugonginae, bi spe\u010bi 1 biss.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Baqra tal-ba\u0127ar jew Dugongu)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3741", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3741", "title": "Bniedem", "text": ["Bniedem", "Il-Bnedmin (\"Umani\") huma primati fl-ispe\u010bi Homo sapiens (bil-Latin; 'Ra\u0121el g\u0127aref'), fil-\u0121eneru mammiferi, fil-klassi Mammalia, fil-familja Hominidae.", "L-Umani g\u0127andhom mo\u0127\u0127 \u017cviluppat \u0127afna li jippermetti ra\u0121unamenti astratti, il-lingwa u introspezzjoni (li tikkuntempla lilek innifsek, u mhux tosserva madwarek biss).", "Dan, flimkien ma' \u0121isem wieqaf li jippermetti l-u\u017cu \u0127ieles tal-idejn ippermetta lil bnedmin sabiex jag\u0127mlu u\u017cu kbir ta' g\u0127odod.", "B\u0127al \u0127afna primati o\u0127ra, l-umani huma ta' natura so\u010bjali u j\u0127obbu joqog\u0127du mi\u0121burin flimkien.", "Barra minn hekk, kapa\u010bi ju\u017caw \u0127afna tipi ta' kommunikazjoni.", "Il-bnedmin, matul is-snin u jibqg\u0127u fil-futur, jikkreaw strutturi so\u010bjali kumplessi mag\u0127mula minn gruppi ta' individwi li jikkooperaw flimkien u jikkompetu ma' xulxin.", "Id-daqs ta' dawn il-gruppi jvarja minn ftit individwi g\u0127al nazzjonijiet s\u0127a\u0127 b'miljuni ta' nies.", "It-ta\u0127lit bejn dal-gruppi \u0127oloq matul i\u017c-\u017cminijiet varjeta' kbira ta' tradizzjonijiet, ritwali, etika, valuri, u\u017canzi, normi so\u010bjali u li\u0121ijiet li kollha jiffurmaw l-ba\u017ci tas-so\u010bjet\u00e0 umana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3747", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3747", "title": "Alan Turing", "text": ["Alan Turing", "Alan Mathison Turing (Londra, 23 ta' \u0120unju 1912 \u2013 Wilmslow, 7 ta' \u0120unju 1954) kien matematiku, lo\u0121iku u kriptografu Brittaniku.", "Hu kien pijunier fl-i\u017cvilupp tax-xjenza tal-informatika, fejn ta definizzjoni \u010bara ta' \"algoritmu\" u \"komputazzjoni\" bil-Magna ta' Turing, li tista' ti\u0121i kkunsidrata b\u0127ala l-mudell li jibba\u017caw irwie\u0127hom diversi kompjuters.", "Turing huwa meqjus b\u0127ala missier tal-informatika u l-intelli\u0121enza artifi\u010bjali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3752", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3752", "title": "Notoryctemorphia", "text": ["Notoryctemorphia", "In-Notoryctemorphia huwa ordni ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament it-talpi marsupjali, li qieg\u0127ed ikklassifikat, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Australidelphia.", "G\u0127andu familja wa\u0127da, in-Notoryctidae u \u0121eneru 1 biss \"Notoryctes\", b'2 spe\u010bijiet \u0127ajjin.", "Dan l-ordni flimkien ma' 4 ordnijiet o\u0127ra, il-Microbiotheria, id-Dasyuromorphia, il-Peramelemorphia u d-Diprotodontia, jiffurmaw is-superordni Australidelphia.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu talpa marsupjal)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3753", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3753", "title": "Festival tal-Eurovision", "text": ["Festival tal-Eurovision", "Il-Festival tal-Eurovision, jew kif inhu mag\u0127ruf a\u0127jar b\u0127ala Eurovision Song Contest (bil-Fran\u010bi\u017c: \"Concours Eurovision de la Chanson\"), hija kompetizzjoni annwali bejn il-pajji\u017ci membri attivi tal-European Broadcasting Union (EBU).", "Kull pajji\u017c membru jibg\u0127at kanzunetta biex jipparte\u010bipa fi tra\u017cmissjoni diretta fuq it-televi\u017cjoni u wara jin\u0121abru l-voti mill-pajji\u017ci g\u0127all-kanzunetti tal-pajji\u017ci l-o\u0127ra \u2014 b'hekk tintg\u0127a\u017cel l-iktar kanzunetta popolari tal-kompetizzjoni.", "Kull pajji\u017c membru jipparte\u010bipa permezz ta' stazzjon televi\u017civ li jkun membru tal-EBU, u li permezz ta' xi sistema ta' g\u0127a\u017cla \u0121ewwa pajji\u017chom, jintg\u0127a\u017cel kantant u kanzunetta li jirrapre\u017centa l-pajji\u017c f'din il-kompetizzjoni internazzjonali.", "Il-Festival ji\u0121i tra\u017cmess kull sena u l-ewwel edizzjoni saret fl-1956.", "Dan il-festival hu fost l-iktar programmi televi\u017civi li ilu jsir mad-dinja u hu anki fost l-aktar programmi (li mhumiex sportivi) segwiti mad-dinja, hekk kif jil\u0127aq udjenza ta' madwar 100 miljun u 600 miljun.", "Il-Eurovision jixxandar wkoll barra mix-xtut Ewropej, fejn ji\u0121i mxandar f'pajji\u017ci b\u0127all-Awstralja, il-Kanada, l-E\u0121ittu, \u0126ong Kong, l-Indja, il-\u0120ordan, New Zealand, l-Afrika t'Isfel, il-Vjetnam u l-Istati Uniti, minkejja li dawn il-pajji\u017ci ma jikkompetux fil-festival.", "Mis-sena 2000, il-festival beda ji\u0121i mxandar ukoll fuq l-internet, b'aktar minn 74,000 persuna minn 140 nazzjon isegwu l-edizzjoni tal-2006 fuq l-internet.", "Fil-\u0127amsinijiet, meta l-Ewropa kienet g\u0127adha kemm i\u0121arrab l-effetti tat-Tieni Gwerra Dinjija, il-European Broadcasting Union \u2014 li kienet ibba\u017cata fl-I\u017cvizzera \u2014 \u0121ietha l-idea ta' festival tal-kanzunetta internazzjonali fejn il-pajji\u017ci jie\u0127du sehem fuq programm televi\u017civ wie\u0127ed u jkun tra\u017cmess fil-pajji\u017ci kollha li huma parti minn din l-organizzazzjoni.", "Din l-idea \u0127ar\u0121et waqt laqg\u0127a li kienet qed issir \u0121ewwa Monako fl-1955 minn Marcel Bezen\u00e7on, Fran\u010bi\u017c li kien ja\u0127dem g\u0127all-EBU.", "Il-kompetizzjoni kienet immudellata fuq il-festival Taljan ta' Sanremo, u kien jintqies b\u0127ala esperiment teknolo\u0121iku f'televi\u017cjoni diretta: f'dawk i\u017c-\u017cmenijiet, kien ikun pro\u0121ett ambizzju\u017c li tg\u0127aqqad \u0127afna pajji\u017ci ma' xulxin f'network fuq ba\u017ci wiesg\u0127a ta' arja.", "L-isem tal-festival, \"Eurovision\", kienet idea tal-\u0121urnalist Brittaniku George Campey fl-1951.", "L-ewwel edizzjoni saret fil-belt ta' Lugano \u0121ewwa l-I\u017cvizzera fl-24 ta' Mejju 1956.", "Seba' pajji\u017ci \u0127adu sehem b'kull pajji\u017c jibg\u0127at \u017cew\u0121 kanzunetti, g\u0127al total ta' erbatax.", "Dan kien l-uniku festival fejn kull pajji\u017c kellu iktar minn kanzunetta wa\u0127da: mill-1957 kull festival li sar, kull pajji\u017c kien obbligat li jipparte\u010bipa b'kanzunetta wa\u0127da.", "Il-festival tal-1956 kien mirbu\u0127 mill-pajji\u017c ospitu tal-i\u017bvizzera.", "Il-programm kien g\u0127all-bidu mag\u0127ruf b\u0127ala \"Eurovision Grand Prix\".", "L-isem \"Grand Prix\" kien ji\u0121i ntu\u017cat mill-pajji\u017ci li g\u0127andhom influwenza Fran\u010bi\u017ca qalb il-kultura tag\u0127hom, fejn f'dawn il-pajji\u017ci l-Eurovision kien mag\u0127ruf b\u0127ala \"\"Le Grand-Prix Eurovision de la Chanson Europ\u00e9enne\"\".", "Il-kelma \"Grand Prix\" ma baqg\u0127etx tintu\u017ca' aktar f'dawn il-pajji\u017ci u \u0121iet mibdula g\u0127al \"\"Concours\"\" (konkors).", "L-uniku \u017cew\u0121 pajji\u017ci li g\u0127adhom ju\u017caw t-terminu ori\u0121inarju huma d-Danimarka u n-Norve\u0121ja, li jsej\u0127u l-festival \"Melodi Grand Prix\".", "Fost il-\u0127afna programmi tal-EBU, \u010bertament li l-isem \"Eurovision\" huwa marbut ma' din l-organizzazzjoni.", "Il-format tal-Konkors g\u0127adda minn serje ta' tibdiliet matul is-snin, minkejja li l-punti fundamentali baqg\u0127u dejjem hemm: il-pajji\u017ci parte\u010bipanti jibg\u0127atu l-kanzunetti, li huma kantati direttament fi programm televi\u017civ tra\u017cmess fl-istess \u0127in madwar il-Eurovision Network mill-EBU madwar il-pajji\u017ci.", "\"Pajji\u017c\" b\u0127ala parte\u010bipant hu rappre\u017centat minn stazzjon televi\u017civ wie\u0127ed mill-istess pajji\u017c: tipikament, imma mhux dejjem, tkun l-organizzazzjoni tax-xandir ta' servizz pubbliku.", "Il-programm hu ospitat minn wie\u0127ed mill-pajji\u017ci parte\u010bipanti, u t-tra\u017cmissjoni tintbag\u0127at mill-awditorju fil-belt li tkun qed tospita l-edizzjoni.", "Matul dan il-programm, wara li l-kanzunetti kollha ji\u0121u kantati, il-pajji\u017ci jippro\u010bedu biex jivvutaw g\u0127all-kanzunetti tal-pajji\u017ci l-o\u0127ra: il-pajji\u017ci ma jistg\u0127ux jivvutaw g\u0127all-kanzunetta tag\u0127hom stess.", "Fl-a\u0127\u0127ar tal-programm, ir-rebbie\u0127 ikun im\u0127abbar bl-iktar kanzunetta li tkun kisbet punti.", "Ir-rebbie\u0127 jir\u010bievi, sempli\u010biment, il-presti\u0121ju li jkun reba\u0127 \u2014 minkejja li \u0127afna drabi jing\u0127ata trofew lill-awturi tal-kanzunetta, u l-pajji\u017c rebbie\u0127 ikun mistieden biex jospita l-avveniment tas-sena segwenti.", "Il-programm jing\u0127ata l-bidu \u0121eneralment minn wie\u0127ed jew aktar pre\u017centaturi, li jilqg\u0127u lit-telespettaturi g\u0127as-serata.", "\u0126afna pajji\u017ci li jospitaw din il-kompetizzjoni jie\u0127du l-opportunit\u00e0 li ting\u0127atalhom biex jospitaw din l-avveniment biex waqt il-pre\u017centazzjoni jkun g\u0127addej servizz li juri xeni mill-pajji\u017c, b\u0127ala reklamar g\u0127at-turi\u017cmu.", "Bejn il-kanzunetti u meta jit\u0127abbru l-voti, isir att ta' intervall.", "Dawn il-minuti ta' intervall inkludew atti b\u0127al The Wombles (1974) u l-ewwel pre\u017centazzjon internazzjonali ta' Riverdance (1994).", "Il-mu\u017cika tema li tinstema' qabel u wara x-xandira tal-Festival tal-Eurovision (u xandiriet o\u0127ra tal-Eurovision) hi l-introduzzjoni tat-Te Deum ta' Marc-Antoine Charpentier.", "Is-serata finali tal-Festival tal-Eurovision issir \u0121eneralment fil-lejl tas-Sibt tar-rebbieg\u0127a, fid-21:00 CEST.", "\u0126afna drabi Sibt partikulari minn Mejju hu mag\u0127\u017cul, anke jekk il-Konkors kien isir fil-\u0121urnata tal-\u0126amis (fl-1965) u sa kmieni daqs Marzu.", "Mill-2004, min\u0127abba n-numru kbir ta' pajji\u017ci ele\u0121ibbli li xtaqu jipparte\u010bipaw, bdew isiru rawnds ta' kwalifika \u2014 mag\u0127rufin b\u0127ala Semifinali \u2014 jumejn jew tliet ijiem qabel il-finali tas-Sibt.", "Parte\u010bipanti ele\u0121ibbli jinkludu Membri Attivi (u mhux Membri Asso\u010bjati) tal-European Broadcasting Union.", "Membri attivi huma dawk li l-istati tag\u0127hom jaqg\u0127u fi \u0127dan il-European Broadcasting Area, jew inkella dawk li huma membri tal-Kunsill tal-Ewropa.", "Membri attivi jinkludu organizzazzjonijiet tax-xandir li t-tra\u017cmissjonijiet tag\u0127hom jag\u0127mluhom disponibbli (virtwalment) lill-popolazzjoni kollha tal-pajji\u017c fejn huma ibba\u017cati.", "Jekk Membru Attiv tal-EBU ikun jixtieq jipparte\u010bipa, huma jridu jikkwalifikaw g\u0127al \u010berti kundizzjonijiet li huma imposti mir-regoli tal-Konkors.", "Sal-2009, din tinkludi n-ne\u010bessit\u00e0 li jkunu xandru l-edizzjoni pre\u010bedenti fil-pajji\u017c rispettiv, u li j\u0127allsu lill-EBU mi\u017cata ta' parte\u010bipazzjoni qabel data sottoposta mir-regoli tal-Konkors g\u0127as-sena li jkunu jridu jid\u0127lu jipparte\u010bipaw fih.", "L-ele\u0121ibbilit\u00e0 biex wie\u0127ed jipparte\u010bipa mhix determinata mill-po\u017cizzjoni \u0121eografika fi \u0127dan il-kontinent tal-Ewropa, minkejja l-fra\u017ci \"Euro\" fl-isem stess tal-festival, \"Eurovision\" \u2014 u l-anqas m'g\u0127andha x'taqsam mal-Unjoni Ewropea.", "Diversi pajji\u017ci li \u0121eografikament jinsabu barra l-konfini tal-Ewropa kkompetew f'dan il-festival: l-I\u017crael, \u010aipru, l-Armenja, fl-Asja tal-Punent, bdew jipparte\u010bipaw mill-1973, mill-1981 u mill-2004 rispettivament; u l-Marokk, fl-Afrika ta' Fuq, da\u0127let darba fl-1980.", "Aktar minn hekk, diversi pajji\u017ci transkontinentali b'parti biss mit-territorju tag\u0127hom fl-Ewropa wkoll ikkompetew: it-Turkija, mill-1975; ir-Russja, mill-1994; il-\u0120eor\u0121ja, mill-2007; u l-A\u017cerbaj\u0121an, li deher g\u0127all-ewwel darba fl-2008.", "\u017bew\u0121 pajji\u017ci li dehru li xtaqu jie\u0127du sehem kienu l-Libanu u t-Tune\u017cija, mill-Asja tal-Punent u l-Afrika ta' Fuq rispettivament, li huma t-tnejn barra mill-Ewropa.", "L-istat Golf tal-Qatar, fl-Asja tal-Punent, fl-2009 qajjem l-interess li jing\u0127aqad biex jie\u0127u sehem fil-festival tal-2011.", "Wie\u0127ed u \u0127amsin pajji\u017c ipparte\u010bipaw tal-anqas darba.", "Dawn huma elenkati hawnhekk flimkien mas-sena li fiha g\u0127amlu d-debutt:", "Kull pajji\u017c huwa obbligat li jibg\u0127at kanzunetta wa\u0127da biex tirrapre\u017centahom fis-sena li fiha jixtiequ jipparte\u010bipaw.", "L-unika e\u010b\u010bezzjoni kienet meta kull pajji\u017c bag\u0127at \u017cew\u0121 kanzunetti fl-edizzjoni inawgurali tal-Konkors.", "Hemm regola li tipprojbixxi li tintbag\u0127at kanzunetta li pre\u010bedentament \u0127ar\u0121et kummer\u010bjalment jew imxandra fil-pubbliku qabel data spe\u010bifika.", "L-g\u0127an ta' din ir-regola hi biex tassigura li kanzunetti \u0121odda biss jid\u0127lu fil-Festival, u mhux kanzunetti e\u017cistenti ta' su\u010b\u010bess, li jista' jag\u0127ti pajji\u017c vanta\u0121\u0121 min\u0127abba l-fatt li l-kanzunetta tkun di\u0121\u00e0 mag\u0127rufha u populari.", "Il-pajji\u017ci jistg\u0127u jag\u0127\u017clu l-kanzunetti b'liema metodu li jixtiequ: tista' tkun de\u010bi\u017cjoni interna mag\u0127mulha mix-xandar parte\u010bipanti, jew konkors pubbliku li jippermetti lill-pubbliku tal-pajji\u017c biex jivvota fost numru ta' kanzunetti.", "L-EBU tinkora\u0121\u0121ixxi lill-istazzjonijiet biex ju\u017caw il-format tal-kompetizzjoni pubblika, hekk kif din ti\u0121\u0121enera aktar promozzjoni lejn il-Konkors.", "Dawn is-selezzjonijiet nazzjonali huma mag\u0127rufa b\u0127ala finali nazzjonali.", "Xi finali nazzjonali ta' xi pajji\u017ci huma kbar daqs \u2014 jew ikbar \u2014 mill-Festival tal-Eurovision innifsu, li jinvolvu diversi kanzunetti li jintbag\u0127tu lis-semifinali nazzjonali.", "Il-finali nazzjonali \u017bvedi\u017ca, \"Melodifestivalen\" (litteralment, \"Il-Festival Melodiku\") tinkludi 32 kanzunetta li jitkantaw f'erba' semfinali, f'areni b'udjenzi kbar madwar il-pajji\u017c, qabel is-serata finali li ssir fi Stokkolma.", "Dan sar wie\u0127ed mill-akbar programmi segwiti kull sena fl-I\u017cvezja skont figuri televi\u017civi.", "Fi Spanja, ir-reality show \"Operaci\u00f3n Triunfo\" \u0121ie inawgurat fl-2002; ir-rebbie\u0127a tal-ewwel tliet sta\u0121uni ppro\u010bedew biex jie\u0127du sehem f'isem pajji\u017chom fil-Eurovision.", "Huwa indifferenti liema metodu li jrid ji\u0121i w\u017cat biex tintg\u0127a\u017cel il-kanzunetta, per\u00f2 d-dettalji finali tal-kanzunetta mag\u0127\u017culha jridu ji\u0121u ffinalizzati u sottomessi lill-EBU xi \u0121img\u0127at qabel il-Konkors internazzjonali.", "\u0126afna mill-ispi\u017ca tal-Festival hu kopert mill-isponsors tal-avveniment u kontribuzzjonijiet mill-pajji\u017ci parte\u010bipanti l-o\u0127ra.", "Il-Konkors hu kkunsidrat b\u0127ala pjattaforma unika biex wie\u0127ed jippromovi l-pajji\u017c ospitu b\u0127ala destinazzjoni turistika.", "Fis-sajf tal-2005, l-Ukrajna ne\u0127\u0127iet r-rekwi\u017citi komuni g\u0127all-g\u0127otja tal-visa lit-turisti biex dan jikkoin\u010bidi mat-t\u0127ejjija tal-Konkors.", "Il-preparazzjonijiet g\u0127all-Konkors jibdew xi \u0121img\u0127at wara r-reb\u0127a tal-pajji\u017c, u wara l-konferma li ting\u0127ata lill-EBU li huma inti\u017ci \u2014 u g\u0127andhom il-kapa\u010bit\u00e0 \u2014 biex jospitaw avveniment ta' dan il-\u0121eneru.", "Belt partikulari ti\u0121i mag\u0127\u017culha (\u0127afna drabi tkun il-kapitali, imma mhux dejjem ikun il-ka\u017c), u impjant li jkun tajjeb biex jospita s-serati.", "L-ikbar impjant kien stadju tal-futbol f'Kopen\u0127agen, Parken, li \u017camm udjenza ta' madwar 38,000 persuna meta d-Danimarka ospitat l-edizzjoni tal-2001.", "L-i\u017cg\u0127ar villa\u0121\u0121 fejn il-Konkors sar kien f'Millstreet f'Country Cork, \u0121ewwa l-Irlanda, li se\u0127\u0127 fl-edizzjoni tal-1993.", "Il-villa\u0121\u0121 kellu popolazzjoni ta' 1,500, anke jekk l-impjant tal-\"Green Glens Arena\" \u017camm konsiderabilment aktar udjenza.", "Meta tintg\u0127a\u017cel belt u l-impjant fejn se ji\u0121i ospitat dan l-avveniment, ji\u0121i dejjem ikkunsidrat x'lukandi u fa\u010bilitajiet tal-istampa jinstabu fil-vi\u010binanzi.", "Fi Kjiv 2005, il-kmamar tal-lukandi kienu skarsi hekk kif l-organizzaturi tal-Konkors staqsew lill-gvern Ukren biex jimblokka il-prenotazzjonijiet li huma ma kellhomx kontroll fuqhom permezz ta' allokazzjonijiet tad-delegazzjonijiet uffi\u010bjali jew pakketti tal-vja\u0121\u0121i: din wasslet g\u0127al diversi prenotazzjonijiet tan-nies biex ji\u0121u m\u0127assra.", "Min\u0127abba l-fatt li l-Festival tal-Eurovision hi serata diretta, l-esebituri jridu jipperfezjonaw l-atti tag\u0127hom fir-ri\u0127ersals biex b'hekk fil-lejla l-kbira kollox imur b'wi\u010b\u010b il-\u0121did.", "Barra mill-esebizzjonijiet li jkunu g\u0127amlu \u0121ewwa pajji\u017chom, kull parte\u010bipant jing\u0127ata l-opportunit\u00e0 li jirri\u0127ersja fuq il-palk fl-awditorju tal-Eurovision.", "Dawn il-provi jsiru matul diversi jiem tal-\u0121img\u0127a, u min\u0127abba dan, id-delegazzjonijiet jaslu fil-belt li tkun qed tospita l-edizzjoni diversi \u0121ranet qabel il-bidu tal-avveniment.", "Dan ifisser, min-na\u0127a l-o\u0127ra, li l-\u0121urnalisti u l-ammiraturi tal-festival huma wkoll pre\u017centi matul il-\u0121ranet pre\u010bedenti, u l-avvenimenti tal-Eurovision idumu aktar mill-ftit sig\u0127at li jidhru fuq it-televi\u017cjoni.", "Numru ta' lukandi akkreditati huma mag\u0127\u017cula g\u0127ad-delegazzjonijiet biex jospitaw fihom, waqt li diversi karozzi tal-linja jintg\u0127a\u017clu biex iwasslu lill-esebituri lejn l-impjant tal-Festival u lura.", "Kull stazzjon parte\u010bipi jinnomina Kap tad-Delegazzjoni, li x-xog\u0127ol tieg\u0127u hu li jikkoordina l-movimenti tal-membri delegati, u ja\u0127dem b\u0127ala rappre\u017centant tal-pajji\u017c lejn l-EBU fil-belt li tospita l-edizzjoni.", "Membri tad-delegazzjoni jinkludu 'l-esebituri, awturi, kompo\u017cituri, uffi\u010b\u010bjali tal-istampa u \u2014 jekk orkestra hi w\u017cata f'dik is-sena, u jekk il-kanzunetta jkollha b\u017conn \u2014 konduttur.", "Kull stazzjon jista' jag\u0127mel u\u017cu minn kummentatur li jipprovdi l-kummentarju g\u0127as-serata g\u0127at-televi\u017cjoni jew g\u0127ar-radju, biex jixxandar fil-pajji\u017c rispettiv.", "Il-kummentaturi jing\u0127ataw kompartimenti tal-kummentarju li jinstabu wara l-arena wara l-udjenza.", "Tradizzjonalment, id-delegazzjonijiet jaslu fil-\u0126add ta' qabel il-Konkors, biex b'hekk ikunu jistg\u0127u jkunu pre\u017centi g\u0127ar-ri\u0127ersals li jibdew nhar it-Tnejn filg\u0127odu.", "Madanakollu, bl-introduzzjoni tas-semifinali \u2014 b'ri\u017cultat b'hekk ta' numru ikbar ta' parte\u010bipanti \u2014 mill-2004 l-ewwel ri\u0127ersals bdew fil-\u0121img\u0127a ta' qabel il-\"\u0120img\u0127a tal-Festival\".", "Il-pajji\u017ci li jkunu qed jie\u0127du sehem fis-semifinali jag\u0127mlu l-provi erbat ijiem qabel l-ewwel \u0126amis sal-\u0126add, b'\u017cew\u0121 perjodi ta' provi jkunu permessi g\u0127al kull pajji\u017c.", "Il-pajji\u017ci li jkunu di\u0121\u00e0 kkwalifikaw direttament g\u0127all-finali jag\u0127mlu l-provi fit-Tnejn u t-Tlieta tal-\"\u0120img\u0127a tal-Eurovision\".", "Wara kull prova ta' kull pajji\u017c, id-delegazzjoni tiltaqa' mad-direttur artistiku tal-esebizzjoni fil-kamra fejn ti\u0121i analizzata s-serata.", "Hawnhekk, huma jaraw vidjo tar-ri\u0127ersal li tkun g\u0127adha kemm saret, fejn ji\u0121i diskuss l-angoli tal-kamera, id-dawl u l-koreografija, biex b'hekk jiksbu l-effett estetiku massimufuq it-televi\u017cjoni.", "F'dan il-punt, il-Kap tad-Delegazzjoni itarffu dwar il-b\u017connijiet g\u0127all-esebizzjoni, u jag\u0127mlu r-rikjesti tag\u0127hom lill-istazzjon ospitu.", "Wara din il-laqg\u0127a, id-delegazzjoni tag\u0127mel konferenza stampa fejn membri tal-istampa akkreditata jistg\u0127u jag\u0127mlu l-mistoqsijiet.", "Ir-ri\u0127ersals u l-konferenzi stampi jsiru b'mod parallelu; dan ji\u0121ifieri li waqt li pajji\u017c ikun qed jag\u0127mel konferenza, parte\u010bipant ie\u0127or ikun fl-awditorju jipprova.", "Taqsira stampata tal-mistoqsijiet u t-twe\u0121ibiet li jsiru fil-konferenzi stampi hi prodotta mill-uffi\u010b\u010bju tal-istampa ospitu, u imqassma lill-\u0121urnalisti.", "Nhar il-Erbg\u0127a tal-\"\u0120img\u0127a tal-Eurovision\" isiru \u017cew\u0121 ri\u0127ersals tas-semifinali bl-ilbies; nhar il-\u0126amis filg\u0127odu ssir l-a\u0127\u0127ar ri\u0127ersal bl-ilbes g\u0127as-semifinali qabel is-serata diretta ta' filg\u0127axija.", "Meta jsir mag\u0127ruf kif se jitkantaw il-kanzunetti fil-finali, \u017cew\u0121 ri\u0127ersals tal-finali bl-ilbies isiru nhar il-\u0120img\u0127a, u o\u0127ra nhar is-Sibt filg\u0127odu qabel it-tra\u017cmissjoni diretta tal-finali fis-Sibt filg\u0127axija.", "Nhar it-Tnejn filg\u0127axija tal-\"\u0120img\u0127a tal-Eurovision\", isir festin im\u0127ejji mis-sindku, fejn l-amministrazzjoni tal-belt torganizza \u010belebrazzjoni tal-wasla tal-Eurovision \u0121ewwa belthom.", "Din \u0127afna drabi ssir f'muni\u010bipalit\u00e0 kbira, fi\u010b-\u010bentru tal-belt.", "Id-delegazzjonijiet kollha jkunu invitati, u l-festin ikun \u0127afna drabi akkumpanjat mill-mu\u017cika diretta, ikel u xork, u f'dawn l-a\u0127\u0127ar snin bi\u0121-\u0121ig\u0121ifogu.", "Wara s-semifinali u l-finali jkun hemm l-festini ta' wara s-serati, fejn isiru jew f'fa\u010bilit\u00e0 fl-impjant jew f'post ie\u0127or fil-belt.", "L-Ewroklabb, jew \"Euroclub\" bl-Ingli\u017c, ji\u0121i m\u0127ejji f'kull lejl tal-\u0121img\u0127a, fejn diskoteka tkun allokata tema tal-Eurovision, fejn in-nies kollha jkunu invitati.", "Matul il-\u0121img\u0127a diversi delegazzjonijiet, tradizzjonalment, ospitaw il-festini tag\u0127hom flimkien ma' dawk sponsorizzati uffi\u010bjalment.", "Madanakollu, fil-millenju l-\u0121did il-moda kienet tad-delegazzjonijiet nazzjonali biex ji\u010b\u010bentraw l-attivit\u00e0 tag\u0127hom fl-Ewroklabb.", "Is-sistemi ta' votazzjoni w\u017cati fil-Konkors tbiddlu matul il-kors tal-kompetizzjoni.", "Is-sistema moderna \u0121iet introdotta fl-1975.", "Il-pajji\u017ci jag\u0127tu sett ta' punti minn 1 sa 8, imbag\u0127ad 10 u finalment it-12-il punt lill-kanzunetti tal-pajji\u017ci l-o\u0127ra \u2014 bil-kanunzetta l-aktar favorita ting\u0127ata t-tnax-il punt.", "Storikament, il-voti tal-pajji\u017c kienu de\u010bi\u017ci mill-\u0121urija, imma fl-1997 \u0127ames pajji\u017ci (l-Awstrija, Franza, il-\u0120ermanja, l-I\u017cvezja u r-Renju Unit) esperimentaw bit-televot, billi jag\u0127tu l-opportunit\u00e0 lill-pubbliku biex jag\u0127\u017clu l-kanzunetta favorita.", "L-esperiment kien ta' su\u010b\u010bess u mill-1998 'il quddiem kull pajji\u017c beda ji\u0121i m\u0127e\u0121\u0121e\u0121 biex jimplementa din is-sistema.", "Il-\u0121urija g\u0127adha tintu\u017ca' fil-ka\u017c ta' nuqqas ta' televoti.", "Illum il-pubbliku jista' jivvota bl-SMS, flimkien mal-votazzjoni bil-linja fissa.", "Skont liema sistema li tintu\u017ca' ma tistax tivvota g\u0127al pajji\u017c li tkun qed tivvota minnu.", "Wara li jkun spi\u010b\u010ba l-att tal-intervall, meta l-punti kollha jkunu \u0121ew kalkulati, il-pre\u017centatur(i) tas-serata jistieden lil kull pajji\u017c votant biex i\u0127abbar ir-ri\u017cultati tal-voti f'dak il-pajji\u017c.", "Qabel l-1994, it-t\u0127abbira tal-voti kienet issir permezz tal-linji telefoni\u010bi, bil-vu\u010bi tar-rappre\u017centant tal-voti jinstema' fl-awditorju g\u0127all-udjenza u g\u0127at-tra\u017cmissjoni televi\u017civa.", "Bil-wasla ta' aktar sistemi satellitari sostenibbli, mill-1994 'il quddiem il-persuna li taqra l-voti bdiet tidher fuq il-kamera mill-pajji\u017c rispettiv biex tippre\u017centa l-voti.", "\u0126afna drabi, il-pajji\u017c jie\u0127u l-opportunit\u00e0 biex juri lill-pre\u017centatur tal-voti ta\u0127t sfond ta' xi post prominenti f'dak il-pajji\u017c.", "Saret kwa\u017ci tradizzjoni li l-kelliema jag\u0127mlu messa\u0121\u0121 qasir lill-ospiti u l-organizzaturi tas-serata fejn jirringrazzawhom tas-serata, qabel ma jag\u0127tu l-voti tag\u0127hom.", "Il-voti jinqraw mill-inqas wie\u0127ed sakem jispi\u010b\u010baw bil-massimu tat-tnax-il punt.", "Il-punti ji\u0121u ripetuti mill-pre\u017centaturi tal-Konkors bl-Ingli\u017c u l-Fran\u010bi\u017c, fejn dan \u0121ab aktar komuni l-fra\u017ci \"douze points\" meta l-pre\u017centatur jirrepeti l-punt massimu bil-Fran\u010bi\u017c.", "Mill-1957 sal-2003, il-pajji\u017ci \u0121ew imsej\u0127a bl-istess ordni kif il-kanzunetti \u0121ew pre\u017centati.", "Mill-2004, l-ordni ta' kif jit\u0127abbru l-voti tal-pajji\u017ci nbidel, min\u0127abba l-pre\u017cenza tas-semifinali, u l-fatt li pajji\u017ci li ma kinux qed jipparte\u010bipaw xorta setg\u0127u jivvutaw.", "Fl-2004, il-pajji\u017ci \u0121ew imsej\u0127a fl-ordni alfabetiku (skont il-kodi\u010bi ISO).", "Fl-2005, il-voti mis-semifinalisti li ma kinux ikkwalifikaw g\u0127all-finali \u0121ew imxandra qabel, skont kif tkantaw fil-lejla ta' nhar il-\u0126amis.", "Wara, il-finalisti taw il-voti tag\u0127hom skont l-ordni kif kantaw.", "Mill-2006, beda jsir it-tlug\u0127 tal-poloz separata fejn fiha ji\u0121i determinat l-ordni kif il-pajji\u017ci jippre\u017centaw l-voti.", "Mill-1971 sal-1973, kull pajji\u017c kien jibg\u0127at \u017cew\u0121 membri tal-\u0121urija, li e\u017cattament kienu pre\u017centi fl-impjant fejn kien qed isir il-Konkors u kienu j\u0127abbru l-voti tag\u0127hom hekk kif il-kamera kienet tkun qed tiffoka fuqhom.", "Din is-sistema \u0121iet irtirata g\u0127as-sena su\u010b\u010bessiva.", "Fl-1956, l-ebda vot pubbliku ma \u0121ie pre\u017centat: \u0121urija mag\u0127luqa sempli\u010biment \u0127abbret li l-i\u017bvizzera kienet reb\u0127et.", "Mill-1957 sal-1987, il-punti kienu jitwerew permezz ta' bord fuq il-\u0121enb tal-palk fejn fiha kienu jitpo\u0121\u0121ew il-punti.", "Hekk kif it-teknolo\u0121ija grafika di\u0121itali g\u0127amlet progress, il-punti pre\u017centati fi\u017cikament \u0121ew sospi\u017ci fl-1988 b'rappre\u017centazzjoni elettronika li tista' ti\u0121i muriha fuq l-iskrin tat-televi\u017cjoni skont il-\u0127sieb tad-direttur tal-programm.", "Fl-2006, l-EBU idde\u010bidiet biex tikkonserva l-\u0127in matul ix-xandir \u2014 li l-parti l-kbira minnu kien me\u0127ud mit-t\u0127abbira ta' kull punt \u2014 min\u0127abba n-numru iktar ji\u017cdied ta' pajji\u017ci votanti.", "Minn dakinhar 'il quddiem, il-punti minn 1 sas-7 bdew jidhru awtomatikament fuq l-iskrin, u l-pre\u017centaturi tal-voti j\u0127abbru biss it-8, l-10 u t-12-il punt individwalment.", "Il-fa\u017ci ta' votazzjoni hi immexxiha mis-sorveljant tal-EBU, li g\u0127andu r-responsabbilit\u00e0 li jassigura li l-punti kollha huma allokati e\u017cattament.", "Is-sorveljant ji\u0121i mtarraf minn quddiem tar-ri\u017cultati tal-a\u0127\u0127ar \u0127ames pajji\u017ci fl-ordni tal-votazzjoni, biex jassigura li ma jsiru l-ebda azzjonijiet ta\u0127t il-forma ta' votazzjoni tattika; fejn pere\u017cempju pajji\u017c jista' jbiddel il-voti tieg\u0127u wara li jara' kif ikunu r-ri\u017cultati.", "Fl-1969, kien g\u0127ad m'hemmx sistema li tiddetermina d-differenza bejn pajji\u017ci li jispi\u010b\u010baw bl-istess punti, u f'dik l-edizzjoni kienu erba' pajji\u017ci li spi\u010b\u010baw fl-ewwel post skont in-numru totali ta' punti miksuba.", "Dawn kienu Franza, Spanja, l-Olanda u r-Renju Unit.", "Min\u0127abba li ma kienx hemm regola biex tidde\u010biedi min hu r-rebbie\u0127, l-erba' pajji\u017ci li huma \u0121ew iddikjarati b\u0127ala rebbie\u0127a.", "Din l-a\u0127bar \u0121abet di\u017cappuntament fost il-pajji\u017ci l-o\u0127ra parte\u010bipi f'din il-kompetizzjoni, u diversi pajji\u017ci heddew li mhux se jie\u0127du sehem.", "L-Awstrija, il-Finlandja, l-I\u017cvezja, in-Norve\u0121ja u l-Portugall ma \u0127adux sehem fl-edizzjoni ta' wara tal-1970 b\u0127ala protesta g\u0127ar-ri\u017cultati.", "Din \u0121abet lill-EBU biex jimplementaw regola \u0121dida.", "F'ka\u017c li aktar minn pajji\u017c wie\u0127ed jispi\u010b\u010ba fl-ewwel post, isir l-g\u0127add tan-numru ta' pajji\u017ci li taw l-punti lil kull pajji\u017c li spi\u010b\u010ba l-ewwel post; min jir\u010bievi l-aktar jispi\u010b\u010ba rebbie\u0127.", "Jekk in-numru jkun ukoll l-istess, isir l-g\u0127add ta' tnax-il punt li r\u010bieva kull pajji\u017c.", "Jekk jibqg\u0127u l-istess, ji\u0121u kkalkulati kemm il-g\u0127axar punti r\u010bevew \u2014 u wara kemm-il tmien punti r\u010bevew sal-a\u0127\u0127ar tal-lista.", "Jekk fil-ka\u017c l-aktar estrem dawn ji\u0121u l-istess huma ji\u0121u ddikjarati rebbie\u0127a.", "L-istess regola tg\u0127odd ukoll jekk aktar minn pajji\u017c wie\u0127ed jispi\u010b\u010ba f'kwalunkwe po\u017cizzjoni o\u0127ra flimkien ma' pajji\u017c ie\u0127or.", "Sal-2009, l-uniku darba mill-1969 li \u017cew\u0121 pajji\u017ci spi\u010b\u010baw l-ewwel post bl-istess punti kien fl-1991, meta l-I\u017cvezja u Franza \u0121abu total ta' 146 punt.", "Fl-1991, ir-regola li jing\u0127addu n-numru ta' pajji\u017ci li vvutaw g\u0127al dawn i\u017c-\u017cew\u0121 pajji\u017ci ma kinitx te\u017cisti, u allura huma bdew jg\u0127oddu kemm \u0121abu tnax-il punt.", "Kemm Franza u l-I\u017cvezja \u0121abu total ta' erba' settijiet ta' tnax-il punt.", "L-I\u017cvezja imma \u0121abu l-iktar numru ta' g\u0127axar punti u allura kienu ddikjarati b\u0127ala rebbie\u0127a.", "Kieku r-regola kurrenti kienet di\u0121\u00e0 fis-se\u0127\u0127, Franza kienet tkun il-pajji\u017c rebbie\u0127.", "Hemm numru ta' regoli li jridu ji\u0121u osservati mill-pajji\u017ci parte\u010bipanti.", "Ir-regoli huma numeru\u017ci, u kull sena ji\u0121i prodott abbozz separat, li espli\u010bitament jispe\u010bifika d-dati fejn bejniethom \u010berti avvenimenti jkunu jridu jsiru; pere\u017cempju d-data finali fejn l-istazzjonijiet parte\u010bipanti kollha jridu jibg\u0127atu l-ver\u017cjoni finali rikordjata tal-kanzunetta lill-EBU.", "\u0126afna regoli jappartjenu materji li jirrigwardaw ftehim dwar l-isponsorizzazzjoni u drittijiet tal-istazzjonijiet biex ter\u0121a' ti\u0121i tra\u017cmessa s-serata f'\u010bertu \u0127in partikulari.", "L-aktar regoli distinti li e\u017cattament jaffetwaw il-format u l-pre\u017centazzjoni tal-Konkors tbiddlu xi ftit, u huma emfassizzati hawnhekk.", "Fl-1958 kien \u0121ie de\u010bi\u017c li minn dakinhar 'il quddiem, il-pajji\u017c rebbie\u0127 seta' jospita l-Konkors fis-sena ta' wara.", "Ir-rebbie\u0127 tal-Festival tal-1957 kienet l-Olanda, u t-televi\u017cjoni Olandi\u017ca a\u010b\u010bettat ir-responsabbilit\u00e0 li sservi ospitu fl-1958.", "Fis-snin segwenti kollha wara li din ir-regola bdiet ti\u0121i applikata, kienu biss f'\u0127ames snin partikulari li din ir-regola ma \u0121ietx segwita.", "L-e\u010b\u010bezzjonijiet huma:", "Il-mu\u017cika kantanta kollha trid ti\u0121i kantata diretta: l-ebda vu\u010bijiet m'huma permessi li jkunu rikordjati u li jixxandru b'mod dirett waqt is-serata.", "Fl-1999, il-kanzunetta Kroata kellha \u0127sejjes fid-diska tal-isfond li dehru li kienu vu\u010bijiet umani.", "Id-delegazzjoni Kroata stqarriet li ma kien hemm l-ebda vu\u010bi umana, imma biss \u0127sejjes sintetizzati di\u0121italment b'vokali replikati.", "L-EBU madanakollu idde\u010bidiet li huma kissru l-ispirtu tar-regoli, u tnaqqsulhom 33% tal-punti totali ta' dik is-sena li kienu ji\u0121u w\u017cati g\u0127all-kalkoli biex ti\u0121i de\u010bi\u017ca xi kwalifikazzjoni futura bba\u017cata fuq il-punti miksuba fil-\u0127ames snin pre\u010bedenti.", "Mill-1956 sal-1998, kien ne\u010bessarju li l-pajji\u017c ospitu jipprovdi orkestra diretta g\u0127all-u\u017cu tal-parte\u010bipanti.", "Qabel l-1973, kull mu\u017cika kellha b\u017conn li tindaqq mill-orkestra mag\u0127\u017culha mill-pajji\u017c ospitu.", "Mill-1973 'il quddiem, kienu permessi li jsiru diski rikordjati, minkejja li xorta wa\u0127da l-pajji\u017c ospitu kien obbligat li jipprovdi orkestra biex b'hekk jipprovdi lill-parte\u010bipanti xelta minn fejn jag\u0127\u017clu.", "Jekk diska fl-isfond kienet u\u017cata, l-istrumenti kollha li jinstemg\u0127u fuq id-diska iridu jkunu pre\u017centi fuq il-palk.", "Fl-1997, dan il-b\u017conn \u0121ie imwaqqa.", "Fl-1999, ir-regoli \u0121ew riveduti u \u0121iet abolita l-obbligu li l-istazzjon ospitu jrid bilfors jipprovdi orkestra diretta, fejn \u0127alla din l-g\u0127a\u017cla f'idejn l-organizzaturi infishom.", "L-ospitu ta' dik is-sena, l-Awtorit\u00e0 tax-Xandir I\u017craelita, idde\u010biediet biex ma tu\u017cax orkestra biex b'hekk issalva mill-ispejje\u017c, u l-1999 saret l-ewwel sena fejn il-kanzunetti kollha indaqqu b'mu\u017cika rikorjdata (b'vokali diretti).", "L-orkestra qatt ma g\u0127amlet aktar dehra fil-Festival; l-a\u0127\u0127ar darba kienet fl-1998 meta l-BBC ospitat is-serata f'Birmingham.", "Ir-regola li timponi biex pajji\u017c ikanta bil-lingwa nazzjonali tieg\u0127u tbiddlet diversi drabi matul is-snin.", "Mill-1956 sal-1965, ma kien hemm l-ebda regola li kienet tirrestrin\u0121i liema lingwi setg\u0127u jitkantaw bihom il-kanzunetti.", "Madanakollu, fl-1966 \u0121iet imposta regola li kienet tg\u0127id li l-kanzunetti riedu ji\u0121u interpretati f'wa\u0127da mil-lingwi uffi\u010bjali tal-pajji\u017c parte\u010bipanti.", "Ir-restrizzjoni tal-lingwa kompliet sal-1973, meta l-kantanti ng\u0127ataw il-libert\u00e0 li jkantaw il-kanzunetta b'liema lingwa li riedu.", "Diversi rebbie\u0127a f'nofs is-snin sebg\u0127in \u0127adu l-vanta\u0121\u0121 tal-libert\u00e0 fil-lingwa, fejn kantanti minn pajji\u017ci li m'g\u0127andhomx il-lingwa Ingli\u017ca b\u0127ala lingwa nattiva kantaw bl-Ingli\u017c, fosthom l-ABBA fl-1974.", "Fl-1977, l-EBU idde\u010bidiet li ter\u0121a' tirrestrin\u0121i s-selezzjoni tal-lingwa nazzjonali.", "Madanakollu, il-\u0120ermanja u l-Bel\u0121ju ing\u0127ataw dispensazzjoni spe\u010bjali hekk kif il-pro\u010bedura ta' selezzjoni kienet di\u0121\u00e0 fi stadji avvanzati biex isir xi tibdil.", "Fl-1999, ir-regola tbiddlet g\u0127al darb'o\u0127ra biex ting\u0127ata l-libert\u00e0 tal-lingwa.", "Din il-libert\u00e0 lingwistika wasslet g\u0127all-parte\u010bipazzjoni Bel\u0121jana fl-2003, \"Sanomi\", kanzunetta kompletament b'lingwa imma\u0121inarja.", "Fl-2006, il-parte\u010bipazzjoni Olandi\u017ca, \"Amambanda\", kienet kantata parti bl-Ingli\u017c u parti o\u0127ra b'lingwa artifi\u010bjali; u fl-2008, id-da\u0127la Bel\u0121jana, \"O Julissi\" tkantat b'lingwa fittizja.", "Kull xandar parte\u010bipanti huwa obbligat li jxandar is-serata kollha, li jinkludu l-kanzunetti, il-votazzjoni u r-rikapitulazzjoni tal-kanzunetti, fejn jinqabe\u017c biss, jekk hu mixtieq, l-att tal-intervall g\u0127al waqfiet kummer\u010bjali.", "Mill-1999 'il quddiem, ix-xandara li xtaqu li jag\u0127mlu dan ing\u0127ataw l-opportunit\u00e0 biex jie\u0127du aktar \u0127in g\u0127all-pubbli\u010bit\u00e0.", "Fl-1978, matul ix-xandir tal-kanzunetta tal-I\u017crael, l-istazzjon tal-\u0120ordan JRTV issospenda x-xandir u wera stampi ta' fjuri.", "Meta deher lejn l-a\u0127\u0127ar stadji tal-votazzjoni li l-I\u017crael kien se jirba\u0127 il-Konkors, JRTV f'daqqa wa\u0127da temm it-tra\u017cmissjoni.", "Wara, l-istampa tal-\u0120ordan irrifjutat biex tirrikonoxxi lill-I\u017crael b\u0127ala r-rebbie\u0127 u \u0127abbret li l-Bel\u0121ju kien ir-rebbie\u0127 (li fil-fatt spi\u010b\u010ba fit-tieni post).", "Fl-2005, il-Libanu kien mistenni li jipparte\u010bipa fil-Konkors.", "Madanakollu, il-li\u0121i Lebani\u017ca ma t\u0127allix ir-rikonoxximent tal-I\u017crael, u konsegwentament it-televi\u017cjoni Lebani\u017ca ma kinitx se xxandar ir-rappre\u017centazzjoni I\u017craelita.", "L-EBU infurmathom li att b\u0127al dan jikser ir-regoli tal-Festival, u sussegwentament il-Libanu kien infurzat biex jirtira mill-kompetizzjoni.", "L-irtirar tard mill-kompetizzjoni swiehom multa, min\u0127abba li kienu di\u0121\u00e0 kkonfermaw il-parte\u010bipazzjoni u d-data tal-applikazzjonijiet kienet di\u0121\u00e0 g\u0127addiet.", "In-numru ta' pajji\u017ci parte\u010bipanti kull sena kiber \u0121mielu matul is-snin, minn seba' parte\u010bipanti fl-1956 g\u0127al aktar minn g\u0127oxrin lejn l-a\u0127\u0127ar tas-snin tmenin.", "Fl-1993 kien hemm 25 pajji\u017c parte\u010bipanti fil-kompetizzjoni, li jinkludu \u2014 g\u0127all-ewwel darba f'dik is-sena \u2014 lill-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina, il-Kroazja u l-Islovenja, li da\u0127lu indipendentament wara s-seperazzjoni tal-Jugo\u017clavja.", "Min\u0127abba l-fatt li l-Konkors hu programm televi\u017civ dirett, irid ji\u0121i impost limitu ta' \u0127in fuq it-tul tas-serata.", "Fis-snin ri\u010benti, il-limitu nominali kien ta' tliet sig\u0127at, bix-xandira xi drabi taqbe\u017c dan il-limitu.", "Fl-2005, il-programm kien twil xi ftit ta\u0127t it-tliet sig\u0127at u nofs.", "Wara l-introduzzjoni tat-t\u0127abbira imqassra tal-voti fl-2006, it-tul tas-serata kien ta' tliet sig\u0127at u \u0127ames minuti.", "Mill-1993 'il quddiem, kien hemm aktar pajji\u017ci li xtaqu jipparte\u010bipaw fil-Konkors milli kien hemm \u0127in bi\u017c\u017cejjed biex dawn jitkantaw f'serata wa\u0127da.", "Diversi sistemi ta' relegazzjoni jew kwalifikazzjoni kienu, g\u0127alhekk, \u0121ew ippruvati biex jillimitaw in-numru ta' pajji\u017ci parte\u010bipanti fil-kompetizzjoni ta' kwalunkwe sena.", "Il-Konkors tal-1993 introdu\u010ba \u017cew\u0121 aspetti \u0121odda: l-ewwel, kompetizzjoni ta' preselezjoni li saret f'Ljubljana fejn seba' pajji\u017ci \u0121odda ikkompetew g\u0127al tliet postijiet fil-kompetizzjoni internazzjonali.", "Il-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina, l-Estonja, il-Kroazja, ir-Rumanija, l-Islovenja, l-Islovakkja u l-Ungerija \u0127adu sehem fil-\"Kvalifikacija za Millstreet\"; u t-tielet repubbliki tal-eks-Jugo\u017clavja \u2014 il-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina, il-Kroazja u l-Islovenja \u2014 ikkwalifikaw g\u0127al post fil-finali internazzjonali.", "F'dik is-sena \u0121iet introdotta r-relegazzjoni.", "Is-sitt pajji\u017ci li jkunu kklassifikaw fl-a\u0127\u0127ar sitt postijiet fil-klassifika finali jkollhom jitilfu l-edizzjoni tas-sena ta' wara, biex b'hekk jag\u0127tu \u010bans lil dawk il-pajji\u017ci li naqqsu mill-preselezzjoni tal-1993 g\u0127all-Konkors tal-1994.", "Il-Festival tal-1994 inkluda wkoll, g\u0127all-ewwel darba, il-parte\u010bipazzjoni tal-Litwanja, il-Polonja u r-Russja.", "Ir-relegazzjoni tkompliet fl-1994 u fl-1995, imma fl-1996 sistema differenti ta' preselezzjoni \u0121iet u\u017cata, fejn kwa\u017ci kull pajji\u017c ipparte\u010bipa.", "Tejps akusti\u010bi tal-kanzunetti kollha intbag\u0127tu lill-\u0121urija f'kull pajji\u017c xi \u0121img\u0127at qabel is-serata televi\u017civa.", "Dawn il-\u0121uriji g\u0127a\u017clu l-kanzunetti biex jippro\u010bedu g\u0127as-serata finali.", "In-Norve\u0121ja, b\u0127ala l-pajji\u017c ospitu tal-1996 (wara li reb\u0127et l-edizzjoni tal-1995), ikkwalifikaw awtomatikament u b'hekk \u0121iet esklu\u017ca min-ne\u010bessit\u00e0 li tmur fi preselezzjoni.", "Pajji\u017c wie\u0127ed li falla li jikkwalifika g\u0127all-preselezzjoni tal-1996 kienet il-\u0120ermanja.", "B\u0127ala wa\u0127da mill-ikbar kontributuri finanzjari tal-EBU, flimkien mal-ikbar udjenza televi\u017civa fl-Ewropa, kemm huma u lanqas l-EBU ma kienu kuntenti bl-esklu\u017cjoni tag\u0127hom mill-finali internazzjonali.", "Mis-sena 2000 'il quddiem, erba' pajji\u017ci partikulari ng\u0127ataw id-dritt li jikkwalifikaw direttament g\u0127all-finali tal-edizzjoni su\u010b\u010bessiva, bil-po\u017cizzjoni fil-klassifika finali ma tiddeterminax jekk jikkwalifikawx jew le.", "Huma ng\u0127ataw dan l-istat spe\u010bjali min\u0127abba li huma huma l-ikbar erba' kontributuri finanzjarji tal-EBU (li ming\u0127ajrhom il-produzzjoni tal-Festival ikun impossibli).", "Dawn il-pajji\u017ci huma l-\u0120ermanja, Franza, Spanja u r-Renju Unit.", "Min\u0127abba dan l-istat tag\u0127hom fil-Konkors, il-pajji\u017ci saru mag\u0127rufa b\u0127ala \"L-Erbg\u0127a l-Kbar\" jew bl-Ingli\u017c \"Big Four\".", "Mill-1997 sal-2001, il-pajji\u017ci kienu jikkwalifikaw g\u0127al kull Konkors skont il-medja ta' punti miksuba fuq il-\u0127ames snin pre\u010bedenti.", "Madanakollu, kien hemm skuntentizza kbira fuq din is-sistema min\u0127abba li pajji\u017c jista' jkun ikkastigat li ma jid\u0127olx min\u0127abba ri\u017cultati fqar miksuba, hekk kif din is-sistema ma kinitx tie\u0127u g\u0127ar-rigward kemm tajjeb attentat \u0121did jista' jkun.", "Din wasslet lill-EBU biex to\u0127loq dak li kien ma\u0127sub li se jwassal g\u0127al soluzzjoni permanenti ta' din il-problema, li kienet li jkun hemm \u017cew\u0121 serati kull sena: rawnd ta' kwalifikazzjoni, u l-finali.", "F'dawn i\u017c-\u017cew\u0121 serati jkun hemm bi\u017c\u017cejjed \u0127in ta' xandir biex jinkludu l-pajji\u017ci kollha li xtaqu li jipparte\u010bipaw, kull sena.", "Ir-reb\u0127 tal-Eurovision jipprovdi opportunit\u00e0 unika g\u0127all-artist rebbie\u0127 biex jibni karriera internazzjonali u jag\u0127mel su\u010b\u010bess.", "Madanakollu, fl-istorja tal-festival relativament ftit ismijiet g\u0127amlu su\u010b\u010bess kbir.", "L-aktar artisti mag\u0127rufa li reb\u0127u l-festival u li l-karriera tagg\u0127hom bdiet wara s-su\u010b\u010bess fil-Eurovision huma l-grupp ABBA, li reb\u0127u l-edizzjoni tal-1974 f'isem l-I\u017cvezja bil-kanzunetta \"Waterloo\".", "ABBA spi\u010b\u010baw biex saru l-aktar grupp ta' su\u010b\u010bess ta' dik l-epoka.", "Artista popolari o\u0127ra li sussegwentament kisbet fama u su\u010b\u010bess internazzjonali kienet C\u00e9line Dion, li reb\u0127et il-Konkors g\u0127all-I\u017cvizzera fl-1988 bil-kanzunetta \"Ne Partez Pas Sans Moi\".", "Is-su\u010b\u010bess ta' Dion, per\u00f2, mhuwiex direttament attribwit g\u0127ar-reb\u0127 tag\u0127ha tal-Konkors, hekk kif hi kisbet il-fama internazzjonali xi snin wara.", "Artisti o\u0127ra li kisbu su\u010b\u010bess wara li reb\u0127u l-Festival tal-Eurovision jinkludu lil France Gall (\"Poup\u00e9e De Cire, Poup\u00e9e De Son\", Lussemburgu 1965), Dana (\"All Kinds of Everything\", Irlanda 1970), Vicky Leandros (\"Apr\u00e8s Toi\", Lussemburgu 1972), Brotherhood of Man (\"Save Your Kisses for Me\", Renju Unit 1976), Marie Myriam (\"L'oiseau et l'enfant\", Franza 1977), Johnny Logan (li reba\u0127 \"darbtejn\" g\u0127all-Irlanda; \"What's Another Year?\" fl-1980, u \"Hold Me Now\" fl-1987), Bucks Fizz (\"Making Your Mind Up\", Renju Unit 1981), u Nicole (\"Ein Bi\u00dfchen Frieden\", \u0120ermanja 1982).", "\u0126afna rebbie\u0127a o\u0127ra jinkludu artisti mag\u0127rufa li reb\u0127u l-Konkors f'nofs il-karriera, wara li kienu di\u0121\u00e0 stabilixxew ru\u0127hom b\u0127ala artisti ta' su\u010b\u010bess.", "Xi artisti, madanakollu, spi\u010b\u010baw biex g\u0127ebew fl-oskurit\u00e0, fejn g\u0127amlu ftit jew l-ebda impatt fuq ix-xena tal-mu\u017cika internazzjonali wara r-reb\u0127a tag\u0127hom.", "L-Irlanda \u017c\u017comm ir-rekord g\u0127all-ikbar numru ta' reb\u0127iet, hekk kif reb\u0127et il-Festival total ta' seba' darbiet &mdash inklu\u017ci wkoll tliet darbiet wara xulxin bejn l-1992 u l-1994.", "Fit-tieni post insibu lir-Renju Unit, Franza u l-Lussemburgu b'total ta' \u0127ames reb\u0127iet kull wie\u0127ed.", "L-ewwl snin tal-Knkors raw \u0127afna reb\u0127iet g\u0127all-pajji\u017ci \"tradizzjonali\" tal-Eurovision: Franza, l-Olanda u l-Lussemburgu.", "Madanakollu, is-su\u010b\u010bess ta' dawn il-pajji\u017ci naqas fis-snin ri\u010benti: l-a\u0127\u0127ar reb\u0127a tal-Olanda tmur lura lejn l-1975, ta' Franza fl-1977 u tal-Lussemburgu fl-1983.", "L-a\u0127\u0127ar darba li l-Lussemburgu da\u0127al fil-festival kien fl-1993.", "L-ewwel snin tas-seklu 21 raw b\u0127ala rebbie\u0127a pajji\u017ci li reb\u0127u l-Konkors g\u0127all-ewwel darba, kemm minn pajji\u017ci \"\u0121odda\" u anki minn pajji\u017ci li kienu ilhom jie\u0127du sehem fil-Festival ming\u0127ajr ma kienu kisbu reb\u0127a wa\u0127da.", "Kull sena mill-2001 sal-2008 irri\u017cultat f'reb\u0127iet g\u0127all-pajji\u017ci \u0121odda.", "Fl-2006, ir-rebbie\u0127a kienet il-Finlandja li wara 45 sena ta' parte\u010bipazzjoni rnexxielha tirba\u0127 l-ewwel titlu tag\u0127ha.", "L-Ukrajna min-na\u0127a l-o\u0127ra ma kellhiex b\u017conn tistenna \u0127afna min\u0127abba li fit-tieni parte\u010bipazzjoni tag\u0127ha fl-2004, irnexxiela tirba\u0127.", "Is-Serbja reb\u0127et fl-ewwel sena li da\u0127let b\u0127ala pajji\u017c indipendenti (mhux mal-Montenegro), fl-2007.", "Sal-2009, il-pajji\u017c li l-aktar ipparte\u010bipa ming\u0127ajr ma kiseb ebda reb\u0127a hu l-Portugall.", "Huma da\u0127lu l-ewwel darba fl-1964 u g\u0127adhom jistennew l-ewwel reb\u0127a.", "Il-Konkors kien su\u0121\u0121ett g\u0127all-kritika dwar kemm min\u0127abba l-kontenut mu\u017cikali tieg\u0127u u l-per\u010bezzjoni li dan il-Festival hu aktar mibni fuq politika milli fuq il-mu\u017cika.", "Min\u0127abba l-fatt li l-kanzunetti jitkantaw lil udjenza internazzjonali li lkoll g\u0127andhom gosti mu\u017cikali differenti, il-pajji\u017ci jippruvaw jag\u0127mlu l-kanzunetti tag\u0127hom applikabbli kemm jistg\u0127u jkun g\u0127all-akbar numru ta' nies possibli biex ikunu jistg\u0127u jiksbu l-massimu tal-voti, fejn il-ma\u0121\u0121oranza tal-kanzunetti storikament kienu fuq \u0121eneru middle of the road pop.", "Kienu ftit il-kanzunetti li g\u0127amlu su\u010b\u010bess ta\u0127t xi forma ta' \u0121eneru ie\u0127or, fejn din wasslet g\u0127al kritika li l-mu\u017cika f'dan il-Festival hi \"bubblegum pop\".", "Madanakollu, dan il-mudell tant stabbilit \u0121ie miksur fl-2006 bir-reb\u0127a tal-grupp hard rock Finlandi\u017c Lordi.", "Min\u0127abba li tkun serata vi\u017cwali, \u0127afna esebituri jippruvaw jattiraw l-attenzjoni tal-votanti permezz ta' mezzi o\u0127ra barra l-mu\u017cika.", "Il-Konkors ilu m\u0127ares b\u0127ala festival li hu influwenzat politikament, fejn il-\u0121urija \u2014 u issa l-votanti \u2014 jallokaw il-punti bba\u017cati fuq ir-relazzjoni politika tal-pajji\u017c tag\u0127hom mal-pajji\u017ci l-o\u0127ra, aktar milli fuq l-merti mu\u017cikali tal-kanzunetti.", "Skont analisi fuq il-votazzjoni juri bi\u010b-\u010bar li fil-fatt \u010berti pajji\u017ci jiffavurixxu pajji\u017ci o\u0127ra li huma politikament relatati.", "Difensuri ta' dan il-festival jargumentaw li r-ra\u0121uni min\u0127abba li \u010berti pajji\u017ci jallokaw il-punti milf g\u0127oljin lil o\u0127rajn hu min\u0127abba li n-nies ta' dawn il-pajji\u017ci jaqsmu gosti mu\u017cikali u kulturi simili u jitkellmu lingwi simili, u g\u0127alhekk hemm aktar i\u010b-\u010bans li japprezzaw il-mu\u017cika ta' xulxin: pere\u017cempju, l-ispjegazzjoni tal-iskambju tat-tnax-il punt bejn il-Gre\u010bja u \u010aipru (kull darba minn mindu bdiet il-votazzjoni popolari fl-1998, minbarra fl-edizzjoni tal-2009 fejn il-Gre\u010bja tat it-tnax-il punt lir-Renju Unit) hu min\u0127abba li huma jaqsmu l-istess industrija mu\u017cikali u l-istess lingwa, u l-artisti li huma popolari f'pajji\u017ci huma popolari fin-nazzjon l-ie\u0127or.", "Fattur influwenti ie\u0127or hu l-proporzjon qawwi ta' espatrijati li jg\u0127ixu f'\u010berti pajji\u017ci, \u0127afna drabi min\u0127abba problemi politi\u010bi ri\u010benti.", "Minkejja li pajji\u017ci ma jistax jivvota g\u0127al pajji\u017cu, huwa possibbli g\u0127al nies espatrijati li jie\u0127du vanta\u0121\u0121 li jkunu jistg\u0127u jivvutaw g\u0127al pajji\u017chom waqt li jkunu qed jivvutaw minn pajji\u017c ie\u0127or.", "Il-voti ta' pajji\u017ci b'popolazjonijiet kbar ta' nies li mhumiex tal-post, jistg\u0127u ji\u0121u influwenzati \u0127afna.", "Din kienet ir-ra\u0121uni li \u0121iet pre\u017centata g\u0127all-votazzjoni bejn il-pajji\u017ci Balkani\u010bi li kienu jiffurmaw il-Jugo\u017clavja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3755", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3755", "title": "Kolokolo", "text": ["Kolokolo", "Il-kolokolo (Dromiciops gliroides) jew kif isibu\u0127 ukoll monito del monte li jfisser \"xadina \u017cg\u0127ira tal-muntanji\", huwa mammiferu marsupjali karnivoru ta' l-Amerika t'isfel.", "Jinstab biss fuq il-muntanji bejn i\u010b-\u010aili u l-Ar\u0121entina u jippreferi foresti umdi, partikolarment fejn jikber il-bambu jew qasab \u010bilen u huwa pjuttost komuni fl-arja ristretta li jg\u0127ix fiha.", "Il-kolokolo huwa marsupjal notturn u g\u0127andu abblit\u00e0 kbira biex jitla' mas-si\u0121ar fejn jg\u0127inu \u0127afna denbu, imma jsibu komdu tant ie\u0127or fuq l-art.", "Huwa g\u0127andu kapa\u010bit\u00e0 li jakkumula riserva kbira ta' xa\u0127am f'denbu, u fi \u017cmien \u0121img\u0127a kapa\u010bi jirdoppja l-pi\u017c ta' \u0121ismu.", "Din ir-riserva tintu\u017ca matul il-\u0121ranet kes\u0127in tax-xitwa meta il-kolokolo jkun qieg\u0127ed fi stat ta' ibernazzjoni.", "Il-kolokolo huwa ftit akbar minn \u0121urdien, twil bejn 8 u 13-il cm, b'denb pjuttost o\u0127xon fil-bidu, moderatament pre\u0127ensili, ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or l-istess tul u ji\u017cen bejn 17 u 31 gramma.", "Il-pil, qasir u folt fil-kanella b'xi ftit iswed fin-na\u0127a ta' fuq g\u0127al mal-\u0121nub, ma' l-idejn u s-saqajn, b'xi tbajja fil-gri\u017c \u010bar 'l hemm u 'l hawn, b'wi\u010b\u010bu u \u017caqqu fil-bajdani.", "Il-kolokolo g\u0127andu par g\u0127ajnejn kbar ftit imqabb\u017cin 'il barra b'\u017cew\u0121t i\u010brieki suwed madwarhom u par widnejn qosra, \u017cg\u0127ar u tondi.", "Il-parti l-kbira tad-dieta tal-kolokolo hija wa\u0127da karnivora, mag\u0127mulha minn insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar, g\u0127alkemm ammont \u017cg\u0127ir ta' frott jittiekel ukoll.", "It-tg\u0127ammir isir matul ir-rebbieg\u0127a u fil-bidu tas-sajf.", "Wara biss ftit \u0121ranet jitwieldu minn 1 sa 5 frie\u0127 ta\u0127t forma ta' embrjuni \u017cg\u0127ar \u0127afna, li ji\u0121u mi\u017cmuma \u0121ewwa marsupju \u017cviluppat sew li jifla\u0127 massimu ta' 4.", "Dawn ikomplu ji\u017cviluppaw fil-marsupju ta' l-omm u jo\u0127or\u0121u biss wara ftit \u0121img\u0127at, meta jkunu kapa\u010bi j\u017commu it-temperatura ta' \u0121isimhom stabli.", "Wara jkomplu jikbru \u0121o bejta fis-si\u0121ar li tkun lestiet l-omm minn qabel.", "Ftit \u0121ranet biss wara il-frie\u0127 jibdew iduru ma' l-omm imqabdin ma' daharha, dan sakemm jkunu kapa\u010bi j\u017commu wa\u0127edhom fis-si\u0121ar.", "Il-kolokolo jil\u0127qu l-maturit\u00e0 sesswali tag\u0127hom fit-tieni sena ta' \u0127ajja.", "Il-kolokolo jew monito del monte huwa l-uniku membru tal-familja Microbiotheriidae u l-unika spe\u010bi \u0127ajja mill-ordni antik Microbiotheria, li ilu mi\u017c-\u017cminijiet ta' l-Oligo\u010ben u l-Mio\u010ben ta' l-Amerika t'isfel.", "G\u0127alkemm darba kien ma\u0127sub li huwa membru ta' l-ordni Didelphimorphia, \u0127afna evidenzi anatomi\u010bi u \u0121eneti\u010bi fi \u017cmienijiet re\u010benti wasslu g\u0127all-konklu\u017cjoni li dan il-mammiferu marsupjali \u010bkejken ta' l-Amerika t'isfel huwa relatat l-aktar fil-qrib mal-marsupjali tal-kontinent Awstraljan.", "Huwa ma\u0127sub ukoll li l-antenati fil-bog\u0127od tal-kolokolo, jew baqg\u0127u fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel waqt li o\u0127rajn da\u0127lu fil-kontinent Antartiku w eventwalment f'dak Awstraljan matul i\u017c-\u017cmien li t-3 kontinenti kienu mag\u0127qudin f'kontinent wie\u0127ed bl-isem ta' Gondwana jew kienu parti mil-fawna marsupjali Awstraljana li re\u0121g\u0127u invadew lura il-kontinent ta' l-Amerika t'isfel.", "L-isem \"Dromiciops australis\" huwa sinonimu ta' \"Dromiciops gliroides\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3758", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3758", "title": "Microbiotheria", "text": ["Microbiotheria", "Microbiotheria huwa ordni ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament il-kolokolo jew monito del monte, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria u fis-superordni Australidelphia.", "G\u0127andu familja wa\u0127da, il-Microbiotheriidae, \u0121eneru wie\u0127ed biss estanti (\"Dromiciops\") rappre\u017centat bi 3 spe\u010bijiet estanti.", "Din l-ordni flimkien ma' erba' ordnijiet o\u0127ra, id-Dasyuromorphia, in-Notoryctemorphia, il-Peramelemorphia u d-Diprotodontia, jiffurmaw is-superordni Australidelphia.", "\u2020 jindika estinzjoni"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3759", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3759", "title": "Alfabett", "text": ["Alfabett", "L-Alfabett ji\u0121bor fih dawk l-ittri kollha li jintu\u017caw biex tinkiteb il-lingwa ta' diversi pajji\u017ci.Fil-Malti nu\u017caw b'kollox tletin ittra, li huma:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3802", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3802", "title": "Notoryctidae", "text": ["Notoryctidae", "Notoryctidae hija familja ta' mammiferi (it-talpi marsupjali), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Australidelphia, fl-ordni Notoryctemorphia, b' \u0121eneru 1 \"Notoryctes\", u b' 2 spe\u010bijiet \u0127ajjin.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu talpa marsupjal)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3803", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3803", "title": "Talpa marsupjal", "text": ["Talpa marsupjal", "It-talpi marsupjali kif jg\u0127id isimhom huma mammiferi marsupjali, pjuttost rari, ta' daqs \u017cg\u0127ir, mifruxa mad-de\u017certi fil-Punent u fin-Nofs in-nhar ta' l-Awstralja.", "It-talpi marsupjali jqattg\u0127u l-parti l-kbira ta' \u0127ajjithom i\u0127affru ta\u0127t l-art imma g\u0127al kuntrarju tat-talpi ta' veru huma anqas subterranji u jitilg\u0127u aktar ta' spiss fil-wi\u010b\u010b.", "It-talpi marsupjali huma g\u0127omja, minn g\u0127ajnejhom baqa' biss par lenti midfuna ta\u0127t il-\u0121ilda li minn barra jidhru b\u0127ala \u017cew\u0121 tbajja fuq il-\u0121ilda u \u017cew\u0121 toqbiet \u010bkejkna mg\u0127ottija bil-pil iservu ta' widnejn.", "It-talpi marsupjali g\u0127andhom \u0121isimhom f'forma \u010bilindrika (tubu), rashom forma konika (lembut), b'bi\u010b\u010btejn \u0121ilda iebsa kwadrati, wa\u0127da fuq il-mo\u0127\u0127 u l-o\u0127ra fuq l-imnie\u0127er b\u0127ala protezzjoni, b'denb qasir ta' 2.6cm li jispi\u010b\u010ba b'forma ta' ballun \u010bkejken bl-istess tip ta' \u0121ilda.", "It-tul ta' dawn l-annimali hu ta' bejn 9cm u 18cm u ji\u017cnu bejn 40 u 70 gramma.", "Il-pil fin \u0127afna, pjuttost qasir lewn il-krema fil-bajdani, ileqq b'iridexxenza dehebija.", "Ftit li xejn huwa mag\u0127ruf dwar ir-riproduzjoni ta' dawn l-annimali.", "Fir-ra\u0121el it-testikoli huma interni u fil-mara l-marsupju evolva j\u0127ares lura biex waqt it-t\u0127affir ta\u0127t l-art ma jid\u0127olx ramel u fih jilqa' minn 1 sa massimu ta' 2 embrjuni kull darba.", "It-talpi marsupjali jipprovdu e\u017cempju \u010bar ta' evoluzjoni konver\u0121enti mat-talpi pla\u010bentati in\u0121enerali u xi \u0127a\u0121a partikolari mat-talpi tad-deheb ta' l-Afrika.", "G\u0127alkemm dawn relatati biss bill-fatt li huma kollha mammiferi, ix-xeb\u0127 esterjuri huwa wie\u0127ed straordinarju u dan jirrifletti it-toroq simili li huma \u0127adu fl-evoluzjoni.", "G\u0127al \u0127afna snin il-klassifikazjoni tag\u0127hom fil-grupp tal-marsupjali kienet su\u0121\u0121ett ta' dibattitu ja\u0127raq.", "In-nuqqas ta' fossili ma kien xejn ta' g\u0127ajnuna g\u0127al dan il-misteru u fuq il-ba\u017ci li t-talpi marsupjali kellhom ftit karatteristi\u010bi komuni ma' kwa\u017ci kull marsupjal ie\u0127or, eventwalment \u0121ew kompletament separati u klassifikati g\u0127alihom fl-ordni Notoryctemorphia.", "Studji molekulari kmieni fis-snin 80 urew li t-talpi marsupjali ma huma relatati fil-qrib ma' l-ebda marsupjal estant (\u0127aj) llum u deher ukoll li huma kienu qabdu minn kmieni triq separata g\u0127alihom fl-evoluzjoni, minn dik tal-bqija tal-marsupjali l-o\u0127ra minn ta' lanqas 50 miljun sena ilu.", "Madankollu morfolo\u0121ikament hemm \u0127jiel li jista jkun li t-talpi marsupjali huma relatati fil-bog\u0127od mal-bandikuti.", "Fl-1985, fis-sejba kbira ta' depositi vasti ta' fossili f'Riversleigh fit-Tramuntana ta' Queensland instab fossilu ta' bejn 15 u 20 miljun sena \"Yalkaparidon coheni\" bil-molari b\u0127al ta' talpa marsupjal, in\u010bisivi qishom tad-diprotodonti u l-ba\u017ci tar-ras ta' skeletru simili \u0127afna ta' dik tal-bandikuti.", "Dawn il-fattizzi ma kienu bl-ebda mod identi\u010bi b\u0127al ta' l-ispe\u010bi \u0127ajjin, imma kien \u010bar li huma relatati jekk mhux sa\u0127ansitra l-antenat dirett.", "Fiha nfisha, is-sejba ta' talpa marsupjal tal-Micene ma kinitx misteru kbir, g\u0127ax b\u0127all-forom moderni kienet di\u0121a mg\u0127ammra b'xi adattazzjonijiet g\u0127all-\u0127ajja ta\u0127t l-art fir-ramel tad-de\u017cert, spe\u010bjalment l-idejn b'sa\u0127\u0127ithom ta' quddiem f'forma ta' pala.", "Minkejja dankollu, l-ambjent ta' madwar id-depositi fossili ta' Riversleigh dak i\u017c-\u017cmien xejn ma kien qisu dak ta' de\u017cert, infatti fil-Miocene hemm kien foresta tax-xita tropikali.", "Su\u0121\u0121eriment minnhom kien li t-talpa marsupjal \"Yalkaparidon coheni\" kienet tu\u017ca dawk l-idejn biex tg\u0127um, biss il-bi\u010b\u010ba l-kbira ja\u0127sbu li dawn kienu spe\u010bjalizzazjoni biex t\u0127affer qalb strat g\u0127oli ta' \"moss\", g\u0127eruq u weraq fuq wi\u010b\u010b l-art tal-foresta tax-xita tropikali, u b'hekk, meta il-kontinent Awstraljan qabad bil-mod il-mod it-triq twila lejn id-de\u017certifikazjoni, it-talpi marsupjali kienu di\u0121a mg\u0127ammra bl-g\u0127odda ba\u017ci\u010bi li llum il-\u0121urnata ju\u017caw biex i\u0127affru qalb ir-ramel tad-de\u017cert fil-Punent ta' l-Awstralja.", "It-talpi marsupjali darba kienu kklassifikati fl-ordni Monotremata, illum il-\u0121urnata huwa mag\u0127ruf li huma marsupjali u g\u0127aldaqstant \u0121ew klassifikati f'ordni g\u0127alihom, in-Notoryctemorphia.", "Hemm 2 spe\u010bi ta' talpi marsupjali dik tat-Tramuntana u dik ta' Nofs in-nhar u dawn tant huma simili ta' xulxin li huwa diffi\u010bli \u0127afna, jekk mhux impossibli biex wie\u0127ed jag\u0127raf fuq il-post liema spe\u010bi tkun.", "Il-linja an\u010bestrali ta' dawn it-talpi marsupjali tmur lura minn ta' l-inqas 50 miljun sena ilu u l-klassifikazzjoni e\u017catta tag\u0127hom g\u0127adha su\u0121\u0121ett ta' dibattitu sal-lum."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3830", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3830", "title": "Tubulidentata", "text": ["Tubulidentata", "It-Tubulidentata huwa ordni ta' mammiferi pla\u010bentati, e\u017cattament l-orikteropi jew il-\u0127nie\u017cer tal-art.", "G\u0127andu familja wa\u0127da, l-Orycteropodidae, b'\u0127ames \u0121eneri \"Archaeorycteropus\" (estint), \"Leptorycteropus\" (estint), \"Myorycteropus\" (estint), \"Palaeorycteropus\" (estint), u \"Orycteropus\", bi spe\u010bi wa\u0127da biss \u0127ajja.", "Din l-ordni flimkien ma' \u017cew\u0121 ordnijiet o\u0127ra, il-Macroscelidea u l-Afrosorcida, jiffurmaw it-takson Afroinsectiphilia u dan tal-a\u0127\u0127ar flimkien mat-takson Paenungulata jiffurmaw is-superordni Afrotheria."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3832", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3832", "title": "Proboscidea", "text": ["Proboscidea", "Proboscidea hija ordni ta' mammiferi plan\u010bentati, e\u017cattament l-iljunfanti, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fis-superordni Afrotheria, u fil-Klad Paenungulata.", "Din l-ordni tikkonsisti minn 8 familji, Numidotheriidae (estinta), Moeritheriidae (estinta), Barytheriidae (estinta), Deinotheriidae (estinta), Mammutidae (estinta), Gomphotheriidae (estinta), Stegodontidae (estinta), u Elephantidae.", "Minn bosta \u0121eneri li g\u0127andha l-ordni Proboscidea, illum fadal tnejn biss rappre\u017centati bi spe\u010bi \u0127ajjin u dawn huma il-\u0121eneru \"Elephas\" (bi spe\u010bi wa\u0127da) u l-\u0121eneru \"Loxodonta\" (b'\u017cew\u0121 spe\u010bi).", "Din l-ordni flimkien ma' \u017cew\u0121 ordnijiet o\u0127ra, il-Hyracoidea u s-Sirenia, jiffurmaw il-Klad Paenungulata u dan tal-a\u0127\u0127ar flimkien mal-Klad Afroinsectiphilia jiffurmaw is-superordni Afrotheria."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3833", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3833", "title": "Novial", "text": ["Novial", "Novial [\"nov-\", \u0121did + \"IAL\", Ilsien Aw\u017ciljarju Internazzjonali huwa lsien ippjanat/mibni mill-Professur Otto Jespersen, lingwist Dani\u017c li qabel kien involut fil-muviment Ido.", "\u0126oloq in-Novial biex tkun Lingwa Aw\u017ciljari Internazzjonali, li tippermetti kommunikazzjoni u \u0127biberija internazzjonali, ming\u0127ajr ma \u0127add ji\u0121i m\u010ba\u0127\u0127ad minn ilsien pajji\u017cu.", "Il-vokabularju hu bba\u017cat \u0127afna fuq l-ilsna \u0120ermani\u010bi u Romanti\u010bi u l-grammatika influenzata mill-Ingli\u017c.", "In-Novial issemma l-ewwel darba fil-ktieb ta' Jespersen \"An International Language\" fl-1928, b'\u017cieda fid-dizzjunarju tieg\u0127u, \"Novial Lexike\", ippublikat sentejn wara.", "\u0120ew proposti aktar bidliet fis-snin 30 imma mal-mewt ta' Jespersen fl-1943, il-lingwa raqdet, g\u0127alkemm fis-snin 90 \u0127afna nies re\u0121g\u0127u skoprew in-Novial bil-qawmien fl-interess f'ilsna artifi\u010bjali mi\u0121jub permezz tal-Internet."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3835", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3835", "title": "Hyracoidea", "text": ["Hyracoidea", "Hyracoidea hija ordni ta' mammiferi placentati, e\u017cattament l-ira\u010bi, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fis-superordni Afrotheria u fit-takson Paenungulata.", "Din l-ordni g\u0127adha rappre\u017centat minn familja wa\u0127da biss \u0127ajja, Procaviidae, u minn tliet \u0121eneri \"Heterohyrax\", \"Procavia\" u \"Dendrohyrax\" u bi spe\u010bi \u0127ajjin sa llum.", "Flimkien ma\u017c-\u017cew\u0121 ordnijiet o\u0127ra ta' Proboscidea u Sirenia, Hyracoidea jiffurmaw it-takson Paenungulata u dan tal-a\u0127\u0127ar flimkien mat-takson Afroinsectiphilia jiffurmaw is-superordni Afrotheria.", "Hemm dibattitu ja\u0127raq g\u0127addej bejn il-mammolo\u0121isti dwar kemm huma fin-numru l-ispe\u010bi ta' ira\u010bi.", "B\u0127alissa fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-klassifikazzjonijiet qeg\u0127din ji\u0121u imni\u017c\u017cla 4 spe\u010bi, i\u017cda din hija wa\u0127da temporanja, g\u0127aliex hemm pressjoni kbira minn \u0127afna xjentisti biex tin\u0121abar aktar informazzjoni u materjal biex issiru aktar testijiet \u0121eneti\u010bi.", "Klassifikazzjoni skont \"Mammal Species of the World\" ta' Wilson D.E. u Reeder D.M. (it-3et edizzjoni):", "Klassifikazzjoni skont \"Walker's Mammals of the World\" ta' R. M. Novak (is-6 edizzjoni):", "Klassifikazzjoni alternattiva sal-1995:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3836", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3836", "title": "Metatheria", "text": ["Metatheria", "Metatheria hija infraklassi ta' mammiferi marsupjali, fil-klassi Mammalia u fis-sottoklassi Theria.", "Il-Metatheria ti\u0121bor fiha \u017cew\u0121 superordnijiet l-Australidelphia u l-Ameridelphia u seba' ordnijiet li huma id-Didelphimorphia, il-Paucituberculata, il-Microbiotheria, id-Dasyuromorphia, il-Peramelemorphia, in-Notoryctemorphia, u d-Diprotodontia.", "Din l-infraklassi flimkien mal-Eutheria jiffurmaw is-sottoklassi Theria.", "Il-Metatheria tinkludi fiha l-ispe\u010bij marsupjali kollha e\u017cistenti, kemm dawk estinti kif ukoll dawk estanti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3837", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3837", "title": "\u0120uvni", "text": ["\u0120uvni", "\u0120uvni hi kelma li \u0121ejja mit-Taljan u tintu\u017ca biex tindika persuna maskili li g\u0127adha \u017cg\u0127ira biex tissejjah ra\u0121el imma kbira biex tibqa' tissejja\u0127 tifel.", "L-a\u0127jar kelma f'dan il-ka\u017c hi \u017cag\u0127\u017cug\u0127.", "\u0120uvni tista' tintu\u017ca wkoll biex tfisser ra\u0121el li g\u0127adu ma \u017c\u017cewwi\u0121x.", "L-a\u0127jar kelma f'dan il-ka\u017c hi g\u0127a\u017ceb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3841", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3841", "title": "Im\u0127abba", "text": ["Im\u0127abba", "L-Im\u0127abba tirrapre\u017centa grupp ta' emozzjonijiet u esperjenzi li j\u0127oss il-bniedem, u li huma relatati mas-sens ta' affezzjoni u l-\u0121ibda sesswali.", "Hemm tipi diversi ta' m\u0127abba, insibu l-im\u0127abba fraterna, li wie\u0127ed ikollu lejn \u0127utu stess, l-im\u0127abba lejn il-\u0121enituri, lejn il-\u0127bieb, l-im\u0127abba paterna/materna li ra\u0121el jew mara ikollhom lejn it-tfal tag\u0127hom u l-\"Eros\", l-im\u0127abba lejn ir-ra\u0121el/mara tal-persuna."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3845", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3845", "title": "Mewt", "text": ["Mewt", "Fuq ambitu bijolo\u0121iku, il-mewt tista' tkun definita fin-negattiv, meta l-funzjonijiet vitali jieqfu ja\u0127dmu u l-organi\u017cmu jieqaf jg\u0127ix; it-tmiem tal-\u0127ajja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3848", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3848", "title": "Eutheria", "text": ["Eutheria", "Eutheria (Placentalia f'u\u0127ud mil-klassifikazzjonijiet) hija infraklassi ta' mammiferi fil-klassi Mammalia u fis-sottoklassi Theria.", "Din ti\u0121bor fiha erba' superordnijiet, u bejniethom g\u0127andhom 21 ordni b'rappre\u017centanti \u0127ajjin.", "Din l-infraklassi flimkien mal-Metatheria jiffurmaw is-sottoklassi Theria.", "L-Eutheria tinkludi fiha kwa\u017ci l-ispe\u010bi pla\u010bentati kollha e\u017cistenti (l-e\u010b\u010bezzjoni huma il-bandikuti)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3853", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3853", "title": "Bill Gates", "text": ["Bill Gates", "\"Dan l-artiklu hu fuq wie\u0127ed mill-fundaturi ta' Microsoft.", "G\u0127al persuni o\u0127ra ara Bill Gates (di\u017cambigwazzjoni)\"", "William Henry Gates III (twieled fit-28 ta' Ottubru 1955 f'Seattle, Washington) hu fundatur flimkien ma' Paul Allen ta' Microsoft li tag\u0127ha Gates hu chairman.", "Hu wkoll il-fundatur ta' Corbis, kumpanija li tarkivja dokumenti di\u0121itali.", "Fil-lista \"The World's Billionaires\" tal-maga\u017cin \"Forbes\" hu \u0121ie mni\u017c\u017cel b\u0127ala l-iktar bniedem sinjur g\u0127al dawn l-a\u0127\u0127ar tnax-il sena.", "Fis-sena 1999, ir-rikkezza u l-assi ta' Gates qab\u017cu il-$100 biljun li b'hekk sar l-ewwel \u010bentibiljunarju (f'dollari amerikani).", "Skont il-maga\u017cin \"Forbes\" fis-sena 2006, Bill Gates jiswa $50 biljun."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3854", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3854", "title": "Ada Lovelace", "text": ["Ada Lovelace", "Augusta Ada King, kontessa ta' Lovelace (10 ta' Di\u010bembru, 1815 \u2013 27 ta' Novembru, 1852) hi prin\u010bipalment mag\u0127rufa g\u0127ax kitbet deskrizzjoni tal-magna proposta minn Charles Babbage.", "Hi wkoll kienet l-ewwel persuna li kitbet programm g\u0127al din il-magna u g\u0127aldaqstant hi meqjusa mill-istori\u010bi b\u0127ala l-ewwel persuna li kitbet programm tal-kompjuter."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3855", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3855", "title": "Paul Allen", "text": ["Paul Allen", "Paul Gardner Allen (mwieled il-21 ta' Jannar 21, 1953) hu negozjant American fundatur ma' Bill Gates tal-Microsoft.", "Hu wie\u0127ed mill-iktar nies sinjuri tad-dinja; fis-sena 2006 hu kien jiswa $22,7 biljun li $5 biljun minnhom hu fi stock ta' Microsoft.", "Hu chairman ta' Charter Communications u investitur fi Dreamworks Animation."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3859", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3859", "title": "Orikteropu", "text": ["Orikteropu", "L-orikteropu, oritteropu jew kif inhu mag\u0127ruf ukoll \u0127an\u017cir tal-art huwa mammiferu insettivoru ta' daqs medju, mifrux fil-kontinent Afrikan.", "Minkejja l-isem \u0127an\u017cir tal-art, (terminu li \u0121ej minn kelma olandi\u017ca Aardvarken \"aarde\" art u \"varken\" \u0127an\u017cir), l-orikteropu mhux relatat mal-familja tal-\u0127nie\u017cer u dan id-disgwid ta' termini u kliem \u0121ara g\u0127ax l-ewwel Ewropew li skoprie\u0127 xebba\u0127 lill-orikteropu ma' \u0127an\u017cir.", "L-aktar fattizz distintiv li jag\u0127mel il-membri tat-Tubulidentata uni\u010bi (kif jindika ukoll l-isem tal-ordni) huma s-snien.", "Dawn minflok m' huma mag\u0127mulin minn kavit\u00e0 mimlija bil-polpa tas-snien, mag\u0127mulin minn tubi rqaq ta' dentina mimlijin bil-polpa tas-snien u mwa\u0127lin flimkien bi\u010b-\u010bement.", "Is-snien m' g\u0127andhomx kisi ta' enamel u b'hekk jittieklu u jikbru il-\u0127in kollu.", "L-orikteropu jitwieled bis-snien ta' quddiem (jew in\u010bisivi) u bin-nejbiet (jew kanini) tal-\u0127alib, biss dawn, la darba jaqg\u0127u ma jer\u0121g\u0127ux jitilg\u0127u.", "Fl-orikteropu adult l-uni\u010bi snien pre\u017centi huma id-dras (jew molari) fuq in-na\u0127a ta' wara tal-\u0127alq.", "L-orikteropu ftit li xejn jixba\u0127 lil-\u0127an\u017cir.", "Dan il-mammiferu g\u0127andu \u0121isem robust, b' dahar mg\u0127awwe\u0121 b' forma ta' arkata mill-g\u0127onq san-na\u0127a ta' ta\u0127t id-dahar, b' denb o\u0127xon \u0127afna fil-ba\u017ci li jidjieq gradwalment sakemm jispi\u010b\u010ba g\u0127all-ponta fit-tarf.", "G\u0127onq qasir u o\u0127xon, b'par widnejn sproporzjonalment twal, b'ras im\u0121ebbda fit-tul u b'wi\u010b\u010b \u010bilindriku li jispi\u010b\u010ba \u010batt fuq quddiem, b' 2 toqbiet tal-imnifsejn kbar (li jag\u0127tuh sens ta' xamm \u017cviluppat \u0127afna) u \u0127alq \u017cg\u0127ir, b'forma tubulari, mg\u0127ammar b'ilsien twil tipikament ta' annimal li jiekol in-nemel u 4 saqajn b' sa\u0127\u0127ithom, moderatament twal, b' 4 swaba fuq ta' quddiem u 5 fuq ta' wara, b' difrejn b' forma ta' skalpel, uni\u010bi qalb il-mammiferi.", "Il-pi\u017c ivarja bejn 40 kilogramm u 65 kilogramm u t-tul normalment ikun bejn 1 metru u 1.3 metri.", "Il-kulur tal-orikteropu huwa isfar fil-gri\u017c imma \u0127afna drabi jkun jag\u0127ti fil-kannella \u0127amrani min\u0127abba l-\u0127amrija.", "Il-pil tal-orikteropu ma tantx huwa folt u l-protezzjoni ewlenija ta' dan il-mammiferu hija l-\u0121ilda \u0127arxa, tant li kapa\u010bi jorqod \u0121ewwa bejta tan-nemel li jkun g\u0127adu kemm ikisser ming\u0127ajr l-ebda problema ta' xejn.", "Wara tqala jew gestazjoni ta' 7 xhur, jitwieled fer\u0127 ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 2 kilogrammi.", "\u0120img\u0127atejn biss wara t-twelied dan jitlaq jimxi wara l-omm u 6 xhur wara jibda j\u0127affer il-bejta tieg\u0127u ta\u0127t l-art, biss xorta jibqa' mal-omm sakemm jer\u0121a' jasal l-ista\u0121un tan-namra li jmiss.", "L-orikteropu mag\u0127ruf li jg\u0127ix g\u0127al aktar minn 20 sena.", "L-orikteropu huwa mifrux ma' kwa\u017ci l-Afrika kollha ta' ta\u0127t id-de\u017cert tas-sahara u g\u0127alkemm ikka\u010b\u010bat mill-bniedem g\u0127al-la\u0127am u s-snien (li jintu\u017caw b\u0127ala dekorazjoni) ma jidhirx mhedded.", "L-orikteropu huwa l-unika spe\u010bi \u0127ajja tal-familja Orycteropodidae u tal-ordni Tubulidentata.", "Ori\u0121inarjament l-orikteropu kien klassifikat fil-\u0121eneru tal-Wikkelin in-nemel tal-Amerika t' isfel min\u0127abba xeb\u0127 superfi\u010bjali, li l-lum il-\u0121urnata huwa mag\u0127ruf li dan huwa r-risultat ta' evoluzzjoni konver\u0121enti u mhux ta' antenat komuni.", "L-eqdem fossilu tat-Tubulidentata huwa mi\u017c-\u017cmienijiet ta' kmieni fil-Mijo\u010ben li \u0121ew misjuba fil-Kenja.", "U\u0127ud mill-ispe\u010bijiet ta' dan l-ordni kienu mifruxa mal-Ewropa u mal-Asja ta' ta\u0127t matul i\u017c-\u017cmienijiet ta' tard fil-Mijo\u010ben sa kmieni fil-Plijo\u010ben.", "Minbarra il-\u0121eneru \"Orycteropus\", hemm 4 \u0121eneri o\u0127ra mag\u0127rufin fil-familja Orycteropodidae u dawn huma \"Archaeorycteropus\", \"Leptorycteropus\", \"Myorycteropus\", u \"Palaeorycteropus\".", "Fil-passat \u0121ew ikklassifikati \u0127afna spe\u010bijiet ta' orikteropi, madankollu, t-tag\u0127rif li g\u0127andna llum jindika li hemm spe\u010bi wa\u0127da biss \"Orycteropus afer\" bil-fuq minn 18-il sottospe\u010bi, biss il-bi\u010b\u010ba l-kbira ta' dawn huma meqjusin invalidi u m' humiex a\u010b\u010bettati."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3863", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3863", "title": "Barrakka t'Isfel", "text": ["Barrakka t'Isfel", "Il-Barrakka t'Isfel hu \u0121nien \u0121ewwa l-Belt Valletta, fejn insibu monument sabi\u0127 stil Grieg ta' Gvernatur ta' Malta ta' \u017cmien l-Ingli\u017ci.", "Kif ukoll tista' tara veduta sabi\u0127a tal-Port il-Kbir u l-Kottonera."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3865", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3865", "title": "Batterija", "text": ["Batterija", "Batterija tista tirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3868", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3868", "title": "Francesco Laparelli", "text": ["Francesco Laparelli", "Francesco Laparelli kien perit Taljan li ddissinja l-pjanta tal-Belt Valletta.", "Meta Francesco Laparelli miet kompla jibni il-belt \u0120lormu Cassar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3881", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3881", "title": "Orycteropus", "text": ["Orycteropus", "\"Orycteropus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi \"(l-orikteropi jew \u0127nie\u017cer ta' l-art)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Tubulidentata, fil-familja Orycteropodidae, ma' 4 \u0121eneri o\u0127ra \"Archaeorycteropus\" (estint), \"Leptorycteropus\" (estint), \"Myorycteropus\" (estint), u \"Palaeorycteropus\" (estint), b' \u0127afna spe\u010bi estinti u bi spe\u010bi wa\u0127da biss \u0127ajja (Orikteropu).", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Orikteropu)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3885", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3885", "title": "Theria", "text": ["Theria", "Theria, hija sottoklassi ta' mammiferi, (il-pla\u010bentati u l-marsupjali), fil-klassi Mammalia,b' 2 infraklassi (Metatheria u Eutheria), b' 6 superordnijiet (Ameridelphia, Australidelphia, Xenarthra, Afrotheria, Euarchontoglires, u Laurasiatheria), u b' 28 ordni (Didelphimorphia, Paucituberculata, Microbiotheria, Dasyuromorphia, Peramelemorphia, Notoryctemorphia, Diprotodontia, Pilosa, Cingulata, Afrosorcida, Macroscelidea, Tubulidentata, Hyracoidea, Proboscidea, Sirenia, Rodentia, Lagomorpha, Primates, Scandentia, Dermoptera, Soricomorpha, Erinaceomorpha, Chiroptera, Perissodactyla, Cetacea, Artiodactyla, Carnivora, Pholidotaa).", "Din is-sottoklassi flimkien ma' Prototheria jiffurmaw il-klassi Mammalia.", "It-Theria tinkludi fiha kwa\u017ci l-ispe\u010bi mammiferi kollha e\u017cistenti (l-e\u010b\u010bezjoni huma il-monotremati).", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Metatheria u Eutheria)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3886", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3886", "title": "Xenarthra", "text": ["Xenarthra", "Xenarthra huwa superordni ta' mammiferi pla\u010bentati, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, b'\u017cew\u0121 ordnijiet (Cingulata u Pilosa).", "Dan is-superordni flimkien ma' tliet superordnijiet o\u0127ra (Afrotheria, Euarchontoglires, u Laurasiatheria), jiffurmaw l-infraklassi Eutheria."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3887", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3887", "title": "Afrotheria", "text": ["Afrotheria", "Afrotheria huwa superordni ta' mammiferi pla\u010bentati fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, b'sitt ordnijiet.", "Dan is-superordni flimkien ma' tliet superordnijiet o\u0127ra Euarchontoglires, Laurasiatheria, u Xenarthra, jiffurmaw l-infraklassi Eutheria."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3888", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3888", "title": "Euarchontoglires", "text": ["Euarchontoglires", "Euarchontoglires huwa superordni ta' mammiferi pla\u010bentati bba\u017cat fuq anali\u017ci ta' sekwenzi \u0121eneti\u010bi molekulari u fuq dati pre\u017centi/assenti ta' retrotranspo\u017cji.", "Dan is-superordni qieg\u0127ed klassifikat, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria u fl-infraklassi Eutheria.", "Euarchontoglires ji\u0121bor fih \u017cew\u0121 kladi u sitt ordnijiet.", "Dan is-superordni flimkien ma' tliet superordnijiet o\u0127ra Afrotheria, Laurasiatheria, u Xenarthra, jiffurmaw l-infraklassi Eutheria.", "L-Euarchontoglires probabbilment infired mis-superordni Laurasiatheria bejn 85 u 95 miljun sena ilu matul il-Kreta\u010bju.", "Din l-ipote\u017ci hija sostnuta kemm minn fossili kif ukoll minn evidenza molekulari.", "\"Supraprimates\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al, u jirreferi, g\u0127as-superordni Euarchontoglires."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3889", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3889", "title": "Laurasiatheria", "text": ["Laurasiatheria", "Laurasiatheria huwa superordni ta' mammiferi pla\u010bentati, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, bi 8 ordnijiet (Artiodactyla, Carnivora, Cetacea, Chiroptera, Erinaceomorpha, Perissodactyla, Pholidota, u Soricomorpha).", "Dan is-superordni flimkien ma' 3 superordnijiet o\u0127ra Afrotheria, Euarchontoglires, u Xenarthra, jiffurmaw l-infraklassi Eutheria."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3890", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3890", "title": "Talpa marsupjal ta' Nofsinhar", "text": ["Talpa marsupjal ta' Nofsinhar", "It-talpa marsupjal ta' Nofsinhar \"Notoryctes typhlops\" jew kif inhi mag\u0127rufha ukoll itjaritjari, kif jg\u0127id isimha hija mammiferu marsupjal rari, ta' daqs \u017cg\u0127ir, mifrux mad-de\u017certi fin-Nofsinhar tal-Awstralja u hija 1 mi\u017c-2 spe\u010bijiet ta' talpi marsupjali.", "Minn studji reenti l-ispe\u010bi \"Notoryctes typhlops\" turi li hija mag\u0127mula minn 2 sottospe\u010bijiet, dik mi\u010b-\u010bentru tal-Awstralja \"Notoyctes typhlops typhlops\" u dik minn Nofsinhar tal-istat Awstraljan ta' Nofsinhar \"Notoryctes typhlops ?\" li g\u0127ad trid ting\u0127ata isem.", "It-talpa marsupjal ta' Nofsinhar hija marsupjal karnivoru, attiv \u0127afna kemm matul il-\u0121urnata kif ukoll bil-lejl.", "Il-bi\u010b\u010ba i-kbira tad-dieta tikkonsisti minn larvae u pupae ta' insetti tad-de\u017cert, g\u0127alkemm rettili u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra ji\u0121u ikkunsmati wkoll.", "It-talpa marsupjal ta' Nofsinhar jew itjaritjari, hija mammiferu g\u0127ami, u mill-g\u0127ajnejn baqa' biss par lenti midfuna ta\u0127t il-\u0121ilda li minn barra jidhru b\u0127ala \u017cew\u0121 tbajja u \u017cew\u0121 toqbiet \u010bkejkna mg\u0127ottija bil-pil iservu ta' widnejn.", "Dan il-marsupjal g\u0127andu \u0121ismu b'forma \u010bilindrika (tubu) b'tul massimu ta' 18\u010bm, ras forma konika (lembut), b'bi\u010b\u010btejn \u0121ilda iebsa kwadrati, wa\u0127da fuq il-mo\u0127\u0127 u l-o\u0127ra fuq l-imnie\u0127er b\u0127ala protezzjoni, b'denb qasir ta' 2.6cm jew inqas li jispi\u010b\u010ba b'forma ta' ballun \u010bkejken bl-istess tip ta' \u0121ilda.", "Il-pil fin \u0127afna, pjuttost qasir lewn il-krema fil-bajdani, ileqq b'iridexxenza dehebija.", "It-talpa marsupjal ta' Nofsinhar hija l-akbar spe\u010bi fost it-tnejn li je\u017cistu u d-daqs apparti l-lokalit\u00e0 huwa fattur determinanti biex wie\u0127ed jag\u0127raf l-ispe\u010bijiet, dan min\u0127abba li huma simili \u0127afna ta' xulxin.", "Ftit li xejn huwa mag\u0127ruf dwar ir-riproduzzjoni ta' dawn l-annimali.", "Fir-ra\u0121el it-testikoli huma interni u fil-mara l-marsupju evolva j\u0127ares lura biex waqt it-t\u0127affir ta\u0127t l-art ma jid\u0127olx ramel u huwa maqsum fi 2 u f'kull parti hemm be\u017c\u017cula 1 , fih jilqa' massimu ta' 2 embrjuni kull darba.", "It-talpa marsupjal ta' Nofsinhar jew itjaritjari tipprovdi e\u017cempju \u010bar ta' evoluzzjoni konver\u0121enti mat-talpi pla\u010bentati in\u0121enerali u xi \u0127a\u0121a partikolari mat-talpi dehbin tal- kontinent Afrikaan.", "G\u0127alkemm dawn relatati biss bill-fatt li huma kollha mammiferi, ix-xeb\u0127 esterjuri huwa wie\u0127ed straordinarju u dan jirrifletti it-toroq simili li huma \u0127adu fl-evoluzzjoni.", "Il-linja an\u010bestrali ta' dan il-marsupjal tmur lura minn ta' l-inqas 50 miljun sena ilu u l-klassifikazzjoni e\u017catta tag\u0127hom g\u0127adha su\u0121\u0121ett ta' dibattitu sal-lum."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3901", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3901", "title": "Brimba", "text": ["Brimba", "Il-brimb huma predaturi invertebrati bi tmien saqajn, b'\u0121isem maqsum fi tnejn, ming\u0127ajr apparat ta' tag\u0127mid fil-\u0127alq u ming\u0127ajr \u0121wiena\u0127.", "Huma jinsabu ikklassifikati fl-ordni Araneae, wie\u0127ed mill-\u0127afna ordnijiet fi \u0127dan il-klassi l-kbira tal-Araknidi, grupp li jinkludi ukoll lill-iskorpjuni fost o\u0127rajn.", "L-istudju tal-brimb huwa mag\u0127ruf b\u0127ala l-Araknolo\u0121ija.", "Il-brimb kollu jipprodu\u010bi l-\u0127arir, li huwa proteina irqiqa u b'sa\u0127\u0127itha, li to\u0127ro\u0121 b\u0127ala \u0127ajta minn apparat spe\u010bjali fin-na\u0127a t'isfel tal-abdome (\u017caqq).", "\u0126afna spe\u010bi ta' brimb ju\u017caw dan il-\u0127arir sabiex jag\u0127mlu l-g\u0127anqbuta tag\u0127hom \u0127alli b'hekk ikunu jistg\u0127u jaqbdu insetti o\u0127ra g\u0127all-ikel, i\u017cda nsibu brimb ie\u0127or li huwa kapa\u010bi jikka\u010b\u010bja g\u0127all-ikel b'mod \u0127ieles, ming\u0127ajr l-u\u017cu tal-g\u0127anqbuta.", "Il-\u0127arir jintu\u017ca wkoll sabiex il-brimb ikun jista' jitla' ma' superfi\u010bi g\u0127oljin, biex jikkrea \u0127itan lixxi fejn ikun jista' jqieg\u0127ed il-bejta, biex jibnu l-boro\u017c g\u0127all-bajd, biex i\u017comm l-isperma, u biex jorbot il-preda, fost \u0127afna u\u017ci o\u0127rajn.", "Huma 150 spe\u010bi ta' brimb biss (fil-familji Uloboridae u Holarchaeidae, u fis-subordni Mesothelae), li jistg\u0127u jin\u0121ettaw il-velenu g\u0127all-protezzjoni tag\u0127hom stess jonkella biex joqtlu u j\u0127ollu l-preda.", "Xi 200 spe\u010bi biss, i\u017cda, g\u0127andhom gdim li jista' jikkaw\u017ca problemi ta' sa\u0127\u0127a fil-bniedem.", "\u0126afna gidmiet ta' brimb jista' jikkaw\u017ca l-u\u0121ig\u0127, imma fl-a\u0127\u0127ar mill-a\u0127\u0127ar dan il-gdim ma jwassalx g\u0127al sitwazzjonijiet fatali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3902", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3902", "title": "Serp", "text": ["Serp", "Is-sriep huma rettili tas-subordni Serpentes.", "B\u0127al kull rettilu ie\u0127or, is-sriep huma miksija bil-qxur.", "Is-sriep kollha huma karnivori, u jintg\u0127ardu mill-gremxul ming\u0127ajr saqajn min\u0127abba n-nuqqas ta' kapep ta' l-g\u0127ajnejn, saqajn u widnejn esterni.", "Je\u017cistu iktar minn 2,700 spe\u010bi differenti ta' sriep, mifruxa ma' kull kontinent minbarra l-Antartika, u jvarjaw \u0127afnaa fid-daqs: minn dawk \u017cg\u0127ar madwar 10 \u010bm b\u0127as-serp spaga, sal-pituni u l-anakondi li jafu jikbru sa 9m (30 pied).", "Sabiex jakkomodaw l-i\u0121sma rqaq tal-isriep, l-organi interni li jkunu f'pari (b\u0127al ng\u0127idu a\u0127na, il-kliewi), jinsabu wa\u0127da 'l quddiem u l-o\u0127ra wara, minflok ma\u0121enb xulxin, kif ji\u0121ri per e\u017cempju, fil-bniedem.", "Is-serp huwa wie\u0127ed mill-iktar annimali li jba\u017c\u017ca' g\u0127ax ftit hawn tag\u0127rif dwar is-sriep.", "Filwaqt li \u0127afna spe\u010bji jafu jkunu perikolu\u017ci g\u0127all-bniedem jekk maltrattati, fir-realt\u00e0, fis-sena \u0127afna iktar nies imutu b'laqtiet ta' sajjetta milli gdim tas-sriep.", "Filwaqt li s-sriep velenu\u017ci huma biss minoranza tal-ispe\u010bji kollha (madwar 300 g\u0127andhom gidma velenu\u017ca), hemm biss madwar 50 spe\u010bje ta' serp li huma perikolu\u017ci g\u0127all-bniedem; madwar 40,000 mewt fis-sena imutu b'kaw\u017ca tas-sriep.", "Is-sriep tal-ba\u0127ar huma iktar perikolu\u017ci minn dawk ta' l-art.", "Il-velenu tas-sriep jintu\u017ca primarjament sabiex joqtol jew ira\u017c\u017can il-pri\u017ca, u mhux g\u0127ad-difi\u017ca personali.", "Is-sriep setg\u0127u evolvew mill-gremxul li adattaw u tag\u0127lmu j\u0127affru fl-art, fil-Perjodu Kreta\u010bju (\u010b 150 Ma), avolja \u0127afna xjenzati jissu\u0121\u0121erixxu li s-sriep ori\u0121inaw mill-ba\u0127ar.", "Id-diversit\u00e0 tas-sriep moderni tfa\u010b\u010bat fil-perjodu Paljo\u010beniku (\u010b 66 sa 56 Ma)", "Is-sriep m'g\u0127andhomx widnejn, imma 'jisimg\u0127u' mis-sens tal-\u0127ass billi j\u0127ossu l-vibrazzjonijiet tal-art.", "Ix-xedaq tag\u0127hom mhux mag\u0127qud mal-bqija tar-ras u jista' jinfeta\u0127 biex jibilg\u0127u xi \u0127a\u0121a li hi \u0127afna ikbar minn rashom.", "L-itqal serp mis-sriep kollha hu l-Anakonda, li jaf ji\u017cen 'il fuq minn 225kg."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3903", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3903", "title": "Procaviidae", "text": ["Procaviidae", "Procaviidae hija familja ta' mammiferi pla\u010bentati (l-ira\u010bi), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Hyracoidea, b'erba' \u0121eneri u b'erba' spe\u010bi \u0127ajjin, g\u0127alkemm dwar dan hemm dibattitu ja\u0127raq g\u0127addej bejn il-mammolo\u0121isti.", "B\u0127alissa fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-klassifikazjonijiet qeg\u0127din ji\u0121u imni\u017c\u017cla 4 spe\u010bi, i\u017cda din hija wa\u0127da temporanja, g\u0127aliex hemm pressjoni kbira minn \u0127afna xjentisti biex tin\u0121abar aktar informazjoni u materjal biex issiru aktar testijiet \u0121eneti\u010bi biex tissolva din il-kwistjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3904", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3904", "title": "Dendrohyrax", "text": ["Dendrohyrax", "\"Dendrohyrax\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi pla\u010bentati (l-ira\u010bi), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Hyracoidea, fil-familja Procaviidae ma' 2 \u0121eneri o\u0127ra (\"Heterohyrax\" u \"Procavia\") u b' 2 spe\u010bi \u0127ajjin.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Ira\u010b)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3905", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3905", "title": "Heterohyrax", "text": ["Heterohyrax", "Heterohyrax huwa \u0121eneru ta' mammiferi fil-klassi Mammalia, u fil-familja Procaviidae ma' \u017cew\u0121 \u0121eneri o\u0127ra u bi spe\u010bi wa\u0127da biss \u0127ajja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3911", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3911", "title": "Dugongidae", "text": ["Dugongidae", "Dugongidae hija familja ta' mammiferi placentati (il-baqar tal-ba\u0127ar), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Sirenia, bi 3 sottofamilji (Dugonginae, Halitheriinae estinta u Hydrodamalinae estinta), bil- \u0121eneru \"Dugong\" biss rappre\u017centat, bi spe\u010bi 1 biss \u0127ajja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Baqra tal-ba\u0127ar)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3913", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3913", "title": "Dugonginae", "text": ["Dugonginae", "Dugonginae hija sottofamilja ta' mammiferi pla\u010bentati (id-dugongi), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Sirenia, fil-familja Dugongidae ma' 2 sottofamilji o\u0127ra (Hydrodamalinae u Halitheriinae) li llum il-\u0121urnata it-2 estinti, bil-\u0121eneru \"Dugong\" biss rappre\u017centat, bi spe\u010bi 1 \u0127ajja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Baqra tal-ba\u0127ar jew Dugongu)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3914", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3914", "title": "Hydrodamalinae", "text": ["Hydrodamalinae", "Hydrodamalinae hija sottofamilja ta' mammiferi pla\u010bentati (il-baqar tal-ba\u0127ar) (estinti), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Sirenia, fil-familja Dugongidae ma' 2 sottofamilji o\u0127ra (Dugonginae u Halitheriinae), b' 2 \u0121eneri \"Dusisiren\" u \"Hydrodamalis\", bl'ebda spe\u010bi \u0127ajja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Baqra tal-ba\u0127ar jew baqra tal-ba\u0127ar ta' Steller)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3915", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3915", "title": "Lamantin", "text": ["Lamantin", "Il-lamantini huma mammiferi pla\u010bentati erbivori kbar tal-ilma, mag\u0127rufa wkoll b\u0127ala l-baqar tal-ba\u0127ar jew bl-isem ta' \"manati\" kelma Spanjola li \u0121ejja mill-Karibew li tfisser \"sider\" ta' mara.", "Il-familja tal-lamantini (Trichechidae) hija differenti mill-familja tad-dugongi (Dugongidae), fil-morfolo\u0121ija tar-ras u l-forma tad-denb.", "Id-dugongi g\u0127andhom denbhom f'forma ta' furkun maqsum f'\u017cew\u0121 partijiet, simili \u0127afna g\u0127al dak tal-baleni u d-dniefel waqt li tal-lamantini g\u0127andu l-forma tonda ta' moqdief jew pala.", "Dawn huma mammiferi erbivori kbar li ji\u017cnu bejn 350kg u 1000kg, li jqattg\u0127u nofs il-\u0121urnata reqdin fl-ilma u jitilg\u0127u fil-wi\u010b\u010b biex jie\u0127du n-nifs kull ftit inqas minn 20 minuta u l-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-bqija tal-\u0127in jirg\u0127u fl-ilma baxx.", "Il-Lamantin tal-Karibew (\"Trichechus manatus\") huwa mifrux mal-kosta u x-xmajjar fil-golf tal-Messiku.", "Il-Lamantin Amazoniku (\"Trichechus inunguis\"), kif jg\u0127id ismu, hu mifrux fix-xmajjar tal-Amazonja u l-Lamantin Afrikan (\"Trichechus senegalensis\") jinsab mifrux mal-kosta u x-xmajjar tal-pajji\u017ci fil-Punent tal-Afrika.", "Il-lamantini huma mammiferi li jieklu 'l fuq minn 60 spe\u010bi ta' algi, pjanti u ve\u0121etazzjoni tal-ilma.", "Lamantin adult normalment jiekol bejn 8% u 15% tal-pi\u017c ta' \u0121ismu f've\u0121etazzjoni kuljum.", "It-\"Trichechus manatus\" huwa mag\u0127ruf ukoll li \u0121ieli kiel xi \u0127ut mix-xbieki tas-sajd."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3918", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3918", "title": "Dugongu", "text": ["Dugongu", "Id-dugongu (\"Dugong dugon\") huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru tal-ba\u0127ar u huwa l-i\u017cg\u0127ar spe\u010bi fost il-baqar tal-ba\u0127ar fl-ordni Sirenia (li jinkludi fih il-lamantini u l-baqra tal-ba\u0127ar ta' Steller).", "L-adulti \u0121eneralment ma jikbrux aktar min 3 metri.", "L-isem \"dugongu\" \u0121ej mil-malajan e\u017cattament mil-kelma \"duyung\" li tfisser mara tal-ba\u0127ar jew sirena.", "Id-dugongu huwa wie\u0127ed mill-ftit mammiferi tal-ba\u0127ar li huma erbivori u d-dieta tikkonsisti kompletament minn ve\u0121etazzjoni u \u0127axix tal-ba\u0127ar.", "G\u0127alkemm darba d-dugongu kien mifrux mal-Pa\u010bifiku tropikali ta' Nofs in-nhar u ma' l-o\u010bean Indjan kollu, l-popolazzjonijiet naqsu \u0127afna fin-numru.", "Gruppi kbar ta' 10,000 g\u0127adhom jinstabu biss madwar il-Great Barrier Reef u Shark bay fl-Awstralja u fl-istrett ta' Torres fin-Nofs in-nhar ta' New Guinea.", "Qabel l-1970, huwa ma\u0127sub li gruppi ta' dan id-daqs kienu je\u017cistu wkoll fil-Mozambik u mal-kosta tal-Kenja, fejn issa n-numru naqas drastikament u f'Palaw baqa' popolazzjoni \u017cg\u0127ira o\u0127ra wkoll.", "Numru \u017cg\u0127ir ta' dugongi jistabu fl-istretti ta' \u0120o\u0127or li jifirdu lill-\u0120o\u0127or fil-Malasja minn Singapor u fil-Filippini fil-provin\u010bi ta' Palaw, Romblon, Gujmaras, u Davaw Orjentali u fil-Ba\u0127ar l-A\u0127mar vi\u010bin l-E\u0121ittu.", "Il-bajja ta' Moreton, hija bajja kbira fil-kosta tal-Lvant ta' l-Awstralja.", "Din il-bajja hija wa\u0127da mill-\u0127afna postijiet li jservu ta' protezzjoni g\u0127ad-dugongu minn klieb il-ba\u0127ar kbar fejn l-ilma mhux fond, nadif \u0127afna u b've\u0121etazzjoni addattata w abbondanti.", "Din l-arja ta' 'l fuq minn 200km hija mportanti \u0127afna g\u0127all-futur ta' dan il-mammiferu, minn hawn din l-ispe\u010bi tista' ti\u0121i studjata fa\u010bilment u b'hekk tkun tista' ting\u0127atha protezzjoni a\u0127jar.", "Id-dugongi li hemm fil-Golf Persiku \u0121ew irrapurtati li kienu f'periklu akbar min\u0127abba l-konflitti li kien hemm bejn l-Istati Uniti u l-Iraq, fejn matul il-gwerrer kwantita kbira ta' \u017cejt infirxet mal-golf.", "L-istat attwali tal-popolazzjoni tad-dugongi fil-Golf Persiku mhux mag\u0127ruf."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3926", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3926", "title": "Lamantin Afrikan", "text": ["Lamantin Afrikan", "Il-Lamantin Afrikan huwa 1 minn 3 spe\u010bi ta' mammiferi pla\u010bentati erbivori kbar tal-ilma, mill-familja Trichechidae fil-\u0121eneru \"Trichechus\" mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala baqra tal-ba\u0127ar jew bl-isem ta' \"manati\" kelma Spanjola li \u0121ejja mill-Karibew li tfisser \"sider\" ta' mara.", "Dan il-lamantin ftit li xejn \u0121ie studjat u b'hekk ma tantx hemm tag\u0127rif dwaru.", "Il-lamantin Afrikan g\u0127andu \u0121ilda gri\u017ca u b\u0127ala kobor huwa l-mezzan fost it-3 spe\u010bi li je\u017cistu, twil minn 3 metri sa 4.5 metri u ji\u017cen massimu ta' ftit inqas minn 500kilogramm.", "Dan il-lamantin minbarra huwa simili \u0127afna tal-lamantin tal-Karibew \u0127lief mid-daqs, fejn normalment il-lamantin tal-Karibew ji\u017cen id-doppju u jidher \u0127afna e\u0127xen.", "Il-Lamantin Afrikan huwa mammiferu erbivoru li jiekol \u0127afna spe\u010bi ta' pjanti u huwa l-aktar spe\u010bi ta' lamantin li jiekol ve\u0121etazzjoni li mhix tal-ilma.", "Lamantin adult normalment jiekol madwar 10% tal-pi\u017c ta' \u0121ismu f've\u0121etazzjoni kuljum.", "Il-Lamantin Afrikan (\"Trichechus senegalensis\") huwa mifrux mal-kosta u max-xmajjar fil-Punent tal-Afrika fil-pajji\u017ci b\u0127all-Angola, Benin, Burkina Faso, \u010aad, Gabon, Gambja, Gana, Gwineja, Gwineja Ekwatorjali, Gwineja-Bissau, Kamerun, Kosta tal-Avorju, Liberja, Mali, Mawritanja, Ni\u0121er, Ni\u0121erja, Reppublika Demokratika tal-Kongo, Senegal, Sierra Leone u Togo.", "G\u0127o\u0121ol 1 (rarament 2) jitwieled wara tqala ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 13-il xag\u0127ar, jo\u0127ro\u0121 bid-denb l-ewwel u jitla g\u0127al ewwel nifs wa\u0127du ming\u0127ajr l'ebda g\u0127ajnuna min na\u0127a tal-omm.", "Dan jibqa dipendenti fuq l-omm g\u0127al tul ta' \u017cmien twil, b'hekk i\u017c-\u017cmien bejn it-twelied ta' g\u0127o\u0121ol u ie\u0127or idum minn 3 sa 5 snien, rata ta' riproduzjoni verament baxxa.", "Il-maturita sesswali fin-nisa tista tintla\u0127\u0127aq kmieni fl-eta ta' 3 snien biss waqt li fl-ir\u0121iel tie\u0127u aktar \u017cmien.Il-lamantin Afrikan huwa ma\u0127sub li jg\u0127ix madwar it-30 sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3928", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3928", "title": "Iljun", "text": ["Iljun", "L-Iljuni (\"Panthera leo\") huma membri tal-familja Felidae.", "L-iljuni ir\u0121iel kbar ji\u017cnu 250 kg u huma t-tieni l-ikbar qtates \u0127ajjin wara t-tigri.", "Huma l-uni\u010bi f'din il-familja li jg\u0127ixu u jikka\u010b\u010bjaw fi grupp.", "Grupp kbir ta' ljuni jikkonsisti minn leonessi u t-tfal tag\u0127hom, b'wie\u0127ed jew \u017cew\u0121t ir\u0121iel.", "\u0120eneralment, hi l-leonessa li tikka\u010b\u010bja, imma wara li dak l-annimal ikka\u010b\u010bjat ji\u0121i maqtul, l-iljuni r\u0121iel jieklu l-ewwel, wara l-leonessi u t-tfal l-a\u0127\u0127ar.", "Illum l-\u0121urnata ssib l-iljuni li jg\u0127ixu fil-\u0127ajja naturali selva\u0121\u0121a tag\u0127hom fl-Afrika tal-Lvant u f'parti mill-Indja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3930", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3930", "title": "Qattus", "text": ["Qattus", "Il-Qtates ji\u0121u mill-istess familja tal-iljuni u t-tigri.", "I\u017cjed minn 4,000 sena ilu, fl-E\u0121ittu tal-Qedem, il-qtates kienu jitqiesu allat.", "In-nies kienu ji\u0121u kkastigati jekk jag\u0127mlu xi att \u0127a\u017cin fuq xi qattus.", "Meta qattus kien imut, kien ji\u0121i rrumblat fi-\u0127wawar u bi\u010b\u010ba drapp spe\u010bjali, b'hekk ji\u0121u forma ta' mumja u jag\u0127mlulhom funeral pubbliku.", "Madwar 100 sena ilu f'post fl-E\u0121ittu nstabu madwar 300,000 mumja tal-qtates.", "Il-qtates li n\u017commu illum f'darna huma dixxendenti minn dawk il-qtates allat.", "Insibu diversi qtates differenti fosthom, il-qtates Persjani, bis-suf twil, il-qtates Sijami\u017ci, b'suf veru qasir u b'vu\u010bi b'sa\u0127\u0127itha, u l-qtates Manx, li m'g\u0127andhomx denb.", "I\u017cda kollha g\u0127andhom vista tajba, l-iktar fid-dlam, u dwiefer twal u jaqtg\u0127u.", "Id-dwiefer tal-qtates g\u0127andhom partikularit\u00e0, dik li ma jkunux dejjem jidhru.", "Il-qtates infatti kapa\u010bi ji\u0121bdu difrejhom 'l \u0121ewwa fil-la\u0127am permezz ta' muskoli apposta u jo\u0127or\u0121uhom biss meta jridu ju\u017cawhom.", "Xi \u0127aga interessanti fuq il-qtates hija li meta l-bniedem joqg\u0127od imellishom jew ifissidhom, il-bniedem ikollu inqas \u010bans li jaqbdu attakk tal-qalb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3931", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3931", "title": "Lamantin Amazoniku", "text": ["Lamantin Amazoniku", "Il-Lamantin Amazoniku huwa 1 minn 3 spe\u010bi ta' mammiferi pla\u010bentati erbivori kbar tal-ilma, mill-familja Trichechidae fil-\u0121eneru \"Trichechus\" mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala baqra tal-ba\u0127ar jew bl-isem ta' \"manati\" kelma Spanjola li \u0121ejja mill-Karibew li tfisser \"sider\" ta' mara.", "Il-lamantin Amazoniku g\u0127andu \u0121ilda skura lewn il-kannella fl-iswed u huwa l-i\u017cg\u0127ar u l-irqaq fost it-3 spe\u010bi li je\u017cistu, b'tul massimu ta' 2.8 metri u ji\u017cen minn 350 kilogramm sa 500 kilogramm.", "Dan il-lamantin fa\u010bilment jintg\u0127araf mit-2 l-o\u0127ra bin-nuqqas ta' dwiefer fuq l-idejn ta' quddiem (infatti l-isem latin ta' dan il-mammiferu \"T.inunguis\" ifisser e\u017cattament \"bla dwiefer\") u mit-teba kbira bajdanija fir-ro\u017ca fuq i\u017c-\u017caqq li l-lamantini l-o\u0127ra ma g\u0127andhomx.", "Il-Lamantin Amazoniku huwa mammiferu erbivoru mag\u0127mar esklu\u017civament bi snien uni\u010bi fost il-mammiferi, dawn ji\u0121u mibdula l-\u0127in kollu b'numru infinit tul \u0127ajtu kollha.", "Id-dras \u0121odda jikbru fuq in-na\u0127a ta' wara tal-\u0127alq u jinbuttaw dejjem 'il quddiem sakemm jie\u0127du post is-snien qodma fuq quddiem.", "Dan il-mammiferu jiekol \u0127afna spe\u010bi ta' algi, pjanti u ve\u0121etazzjoni tal-ilma.", "Lamantin Amazoniku adult fl-ista\u0121un tax-xita normalment jiekol sa 8% tal-pi\u017c ta' \u0121ismu f've\u0121etazzjoni kuljum, waqt li fl-ista\u0121un ix-xott min\u0127abba nuqqas ta' ve\u0121etazjoni dan ikollu ma jiekolx g\u0127al \u0121img\u0127at s\u0127a\u0127.", "Madankollu l-lamantin g\u0127andu depo\u017citi kbar ta' xa\u0127am u metaboli\u017cmu baxx \u0127afna (terz ta' mammiferi o\u0127ra ta' l-istess daqs) li j\u017commuh \u0127aj sakemm is-sitwazzjoni ti\u0121i g\u0127an-normal.", "Il-Lamantin Amazoniku \"Trichechus inunguis\" kif jg\u0127id l-isem komuni, mifrux f'bosta xmajjar b-ilma kalm fil-foresta Amazonika tal-Bra\u017cil, Kolombja, Ekwador, Gujana u Peru.", "G\u0127o\u0121ol 1 (rarament 2) jitwieled wara tqala ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 13-il xag\u0127ar, dan jibqa dipendenti fuq l-omm g\u0127al tul ta' \u017cmien twil, b'hekk i\u017c-\u017cmien bejn it-twelied ta' g\u0127o\u0121ol u ie\u0127or jie\u0127u il-fuq minn 3 snien u nofs, rata ta' riproduzjoni verament baxxa.", "Il-maturita sesswali tintla\u0127\u0127aq fl-eta ta' bejn 5 u 6 snien pero kemm hi twila il-\u0127ajja ta' lamantin Amazoniku g\u0127adhu mhux mag\u0127ruf."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3933", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3933", "title": "Lingwa Taljana", "text": ["Lingwa Taljana", "It-Taljan (, jew \"lingua italiana\") hi lingwa Rumanza mitkellma minn madwar 60 miljun ru\u0127 fl-Italja, u minn total ta' 120 miljun madwar id-dinja.", "Fl-I\u017cvizzera, it-Taljan huwa wie\u0127ed mill-erba' lingwi uffi\u010bjali tal-pajji\u017c.", "Huwa hu wkoll il-lingwa uffi\u010bjali ta' San Marino, kif ukoll il-lingwa primarja tal-Belt tal-Vatikan.", "Sal-1934 kien ukoll il-lingwa uffi\u010bjali ta' Malta.", "It-Taljan standard, adottat mill-istat wara l-unifikazzjoni tal-Taljan, huwa bba\u017cat fuq it-Toskan (partikularment fuq id-djaletti tal-belt ta' Firenze) u hu intermedjarju bejn il-lingwi Italo-O\u010b\u010bidentali tan-Nofsinhar u l-lingwi Gallo-Romanzi tat-Tramuntana tal-Italja.", "L-i\u017cvilupp tieg\u0127u kien ukoll influwenzat minn djaletti o\u0127ra Taljani u mil-lingwa \u0120ermani\u017ca tal-inva\u017curi post-Rumani.", "Fuq sfond dijakroniku, it-Taljan \u0121ej mil-Latin u hu l-eqreb lingwa g\u0127al-Latin.", "B'differenza minn lingwi Rumanzi o\u0127ra, it-Taljan \u017camm il-kuntrast bejn il-konsonanti \u017cg\u0127ar u twal li kienu je\u017cistu fil-Latin.", "B\u0127al lingwi Rumanzi o\u0127ra, l-a\u010b\u010bent fuq il-kliem huwa distintiv.", "Partikularment, fost il-lingwi Rumanzi, it-Taljan huwa meqjus b\u0127ala l-eqreb lejn il-Latin f'termini ta' lessiku.", "Is-similarit\u00e0 fil-vokabularju hi ta' 89% mal-Fran\u010bi\u017c, 87% mal-Katalan, 85% mas-Sard, 78% mar-Reto-Rumanz u 77% mar-Rumen.", "\u0126afna Maltin jifhmu u jitkellmu t-Taljan \u0127abba l-programmi televi\u017civi jew g\u0127ax jistudjawh l-iskola u l-universit\u00e0.", "Sal-1934 kien l-ilsien uffi\u010bjali ta' Malta, sakemm \u0127adulu postu l-Malti u l-Ingli\u017c.", "L-Ilsien Malti g\u0127andu g\u0127eruq semiti\u010bi imma bi\u017c-\u017cmien \u0127a \u0127afna kliem mill-Isqalli Medjovali u mit-Taljan.", "Fost l-iktar kategoriji ta' kliem li \u0121ew mit-Taljan insibu:", "1.", "Arti: pittur, tila, kapulavur, kompo\u017cizzjoni, kjaroskur, abbozz, pinzell, skultur, mudell, perspettiva, e\u010b\u010b. 2.", "Mu\u017cika: opra, sopran, tenur, pjanu, sonata, orkestra, vjolin, sinfonija, kompo\u017citur, kor, e\u010b\u010b.", "3.", "Letteratura: novella, rumanz, ballata, dramm, ele\u0121ija, epika, narrativa, metafora, sunett, lirika, e\u010b\u010b.", "4.", "Knisja: sa\u010berdot, navi, sagristija, koppla, abbati, ostja, litur\u0121ija, vespri, altar, fratellanza, e\u010b\u010b.", "5.", "Medi\u010bina: ingwent, siringa, operazzjoni, anatomija, infermier, mistura, professur, terapija, garza, loppju, e\u010b\u010b.", "6.", "Li\u0121i: avukat, awla, libell, rikors, kaw\u017ca, ma\u0121istrat, \u0121urat, prokuratur, pro\u010bess, appell, e\u010b\u010b.", "7.", "Politika: elezzjoni, kandidat, distrett, parlament, propaganda, ministru, partit, tessera, manifest, oppo\u017cizzjoni, gvern, e\u010b\u010b.", "8.", "\u0126ajja Urbana: palazz, funtana, qorti, teatru, mu\u017cew, lukanda, universit\u00e0, bibljoteka, pjazza, ka\u017cin, e\u010b\u010b.", "9.", "Navigazzjoni: barkun, ankra, pruwa, poppa, vapur, ammirall, flotta, skuna, frejgata, karavella, e\u010b\u010b.", "10.", "Xjenza: \u010bellola, atomu, simmetrija, mikroskopju, laboratorju, fi\u017cika, termometru, matematika, kimika, mikrobu, e\u010b\u010b.", "11.", "Ilbies: ingravata, kappell, mantell, ingwanti, kalzetti, pavru, inforra, \u010bintorin, beritta, xalla, e\u010b\u010b.", "12.", "Skola/Uffi\u010b\u010bju: segretarja, re\u0121istru, skrivanija, nota, pitazz, gomma, riga, taljakarti, klassi, surmast, e\u010b\u010b.", "13.", "Militar: kavallerija, kapural, armata, gwerra, bumbardament, kanun, \u0121eneral, battalja, artillerija, suldat, e\u010b\u010b.", "14.", "Snajja': barbier, induratur, ar\u0121entier, tnalja, martell, \u010bana, morsa, tavla, bron\u017c, stann, skalpell, e\u010b\u010b.", "15.", "O\u0121\u0121etti tad-dar: purtiera, tapit, tvalja, antiporta, armarju, banju, finestrun, tavolina, pultruna, gwardarobba, e\u010b\u010b.", "16.", "Ikel: pizza, minestra, soppa, insalata, gallettini, torta, biskuttini, vitella, \u010banga, balbuljata, spagetti, e\u010b\u010b.", "17.", "Arkitettura: perit, kolonna, arkata, pedament, intrata, balavostra, kuritur, lo\u0121\u0121a, sala, pjanta, e\u010b\u010b.", "18.", "Frott, Si\u0121ar, Fjuri, Pjanti: fre\u017cja, prinjol, \u010bipress, mandolin, bambinella, margeriti, gladjoli, tulipan, arbuxxell, e\u010b\u010b.", "19.", "Annimali: iljunfant, tigra, \u0121iraffa, lupu, iljun, \u010berv, \u010berna, pixxispad, ajkla, melvizz, e\u010b\u010b.", "20.", "Ambjent Naturali: vulkan, xmara, bosk, peni\u017cola, kaskata, ar\u010bipelagu, muntanja, foresta, oa\u017ci, kontinent, e\u010b\u010b."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3939", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3939", "title": "Szczecin", "text": ["Szczecin", "Szczecin, (\u0120ermani\u017c: \"Stettin\") hija belt tar-re\u0121jun storiku tal-Pomeranja ta' fuq fil-majistral tal-Polonja u tinsab fuq ix-xmara Odra.", "Szczecin hija l-kapitali tar-re\u0121jun amministrativ u lokali, imsejja\u0127 \"vojvodja tal-Pomeranja tallPunent\" minn 1999, li qabel kienet il-kapitali tal-vojvodja ta' Szczecin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3940", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3940", "title": "Lamantin tal-Karibew", "text": ["Lamantin tal-Karibew", "Il-Lamantin tal-Karibew (\"Trichechus manatus\") huwa wie\u0127ed minn tliet spe\u010bi ta' mammiferi pla\u010bentati erbivori kbar tal-ilma, mill-familja Trichechidae fil-\u0121eneru \"Trichechus\".", "Dan il-lamantin huwa l-aktar spe\u010bi li \u0121iet studjata fost it-tlieta li je\u017cistu.", "Il-Lamantin tal-Karibew g\u0127andu \u0121ilda gri\u017ca fil-kannella \u010bar u b\u0127ala kobor huwa l-akbar fost it-tliet spe\u010bi ta' lamantini, twil minn 3.5 metri sa 4.6 metri u ji\u017cen bejn 500kg sa aktar minn 1500kg.", "Dan il-lamantin minn barra huwa simili \u0127afna tal-Lamantin Afrikan, wie\u0127ed mill-ftit fatturi li jista' jg\u0127in fl-identifikazzjoni, apparti ovvjament il-lokalit\u00e0, huwa d-daqs, g\u0127ax normalment il-Lamantin tal-Karibew ji\u017cen 'il fuq mid-doppju u jidher \u0127afna e\u0127xen minn dak Afrikan.", "Hemm \u017cew\u0121 sottospe\u010bi ta' dan il-Lamantin: dik ta' Florida \"T.manatus latirostris\" u dik tal-Antilli \"T.manatus manatus\" u minn barra jidhru totalment identi\u010bi.", "Il-Lamantin tal-Karibew huwa mammiferu erbivoru li jiekol \u0127afna spe\u010bi ta' algi, pjanti u ve\u0121etazzjoni tal-ilma.", "Lamantin adult normalment jiekol bejn 10% u 15% tal-pi\u017c ta' \u0121ismu f've\u0121etazzjoni kuljum.", "It-\"Trichechus manatus\" huwa mifrux mal-kosta, xmajjar u ib\u0127ra fil-Karibew fil-pajji\u017ci b\u0127all-Ba\u0127amas, il-Beli\u017ce, il-Bra\u017cil, il-\u0120amajka, il-Gujana, il-Gujana Fran\u010bi\u017ca, il-Gwatemala, il-\u0126aiti, il-\u0126onduras, il-Kolombja, il-Kosta Rika, il-Kuba, il-Messiku, il-Nikaragwa, il-Panama, l-Istati Uniti, is-Surinam, it-Trinidad u Tobago u l-Vene\u017cwela.", "G\u0127o\u0121ol wie\u0127ed (rarament tnejn) jitwieled wara tqala ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 12-il xahar, jo\u0127ro\u0121 bid-denb l-ewwel u jitla' g\u0127all-ewwel nifs wa\u0127du ming\u0127ajr l-ebda g\u0127ajnuna min-na\u0127a tal-omm.", "Dan jibqa' dipendenti fuq l-omm g\u0127al madwar sentejn, b'hekk i\u017c-\u017cmien bejn it-twelid ta' g\u0127o\u0121ol u ie\u0127or idum minn 3 sa 5 snin, rata ta' riproduzzjoni baxxa.", "Il-maturit\u00e0 sesswali fin-nisa tista' tintla\u0127aq fl-et\u00e0 \u017cg\u0127ira ta' bejn 3 u 4 snin waqt li fl-ir\u0121iel tintla\u0127aq bejn 9 u 10 snin.", "Il-Lamantin tal-Karibew jista' jg\u0127ix bejn wie\u0127ed u ie\u0127or sa 60 sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3947", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3947", "title": "Polydolopimorphia", "text": ["Polydolopimorphia", "Polydolopimorphia huwa sottordni estint, ta' mammiferi marsupjali, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, fl-ordni Paucituberculata, b' 2 infrordijiet Polydolopoidea u Simpsonitheria, b' bosta superfamilji, familji u \u0121eneri estinti, ming\u0127ajr l-ebda spe\u010bi \u0127ajja.", "Dan is-sottordni miljuni ta' snin ilu kien rappre\u017centat b'\u0127afna \u0121eneri u spe\u010bi.", "Polydolopimorphia flimkien ma' sottordni ie\u0127or, il-Caenolestoidea, jiffurmaw l-ordni Paucituberculata."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3950", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3950", "title": "19 ta' Marzu", "text": ["19 ta' Marzu", "Jum il-Missier f' Spanja, il-Portugall, u l-Bel\u0121ju", "Il-Festa ta' San \u0120u\u017cepp ta' Na\u017carett, l-g\u0127arus tal-Ver\u0121ni Mqaddsa Marija u l-patrun tal-mastrudaxxi u l-Bel\u0121ju."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3955", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3955", "title": "Tupaja ta' Madras", "text": ["Tupaja ta' Madras", "It-Tupaja ta' Madras (\"Anathana ellioti\") huwa mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir monotipiku (l-unika spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Anathana\")."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3958", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3958", "title": "Tupaja tat-Tramuntana", "text": ["Tupaja tat-Tramuntana", "It-Tupaja tat-Tramuntana (\"Tupaia belangeri\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3961", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3961", "title": "Tupaja l-kbir", "text": ["Tupaja l-kbir", "It-Tupaja l-kbir (\"Tupaia tana\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat fl-[ordni Scandentia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3963", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3963", "title": "Tupaja \u0127amrani", "text": ["Tupaja \u0127amrani", "It-Tupaja \u0127amrani (\"Tupaia splendidula\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir fl-ordni Scandentia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3968", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3968", "title": "Tupaja ta' Horsfield", "text": ["Tupaja ta' Horsfield", "It-Tupaja ta' Horsfield (\"Tupaia javanica\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat fl-ordni Scandentia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3971", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3971", "title": "Tupaja ta' denbu pinna", "text": ["Tupaja ta' denbu pinna", "It-Tupaja ta' denbu pinna (\"Ptilocercus lowii\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir, klassifikat b\u0127ala spe\u010bi monotipika (l-unika spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Ptilocercus\") tal-familja Ptilocercidae fl-ordni Scandentia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3973", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3973", "title": "San Bastjan", "text": ["San Bastjan", "San Bastjan, jew San Sebastjan, huwa qaddis u martri Nisrani, li jg\u0127idu li miet fl-20 ta' Jannar, 287 ta\u0127t persekuzzjoni tal-Insara mill-Imperatur Ruman \"Dijoklezjanu\" fit-3 seklu.", "Hu jidher f'\u0127afna mill-arti b\u0127ala marbut ma' zokk u minfud bil-vle\u0121\u0121e\u0121.", "Huwa l-patrun tas-suldati, tal-morda bil-pesta, tal-vle\u0121\u0121e\u0121, tal-atleti u ta\u017c-\u017cg\u0127a\u017cag\u0127.", "Il-festa tieg\u0127u ssir fl-20 ta' Jannar fil-Knisja Kattolika; u fit-18 ta' Di\u010bembru fil-Knisja Ortodossa Griega.", "F'Malta parro\u010b\u010ba ddedikata lilu qieg\u0127da f'\u0126al Qormi u l-festa issir fit-tielet \u0126add ta' Lulju."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3974", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3974", "title": "San Fran\u0121isk t'Assisi", "text": ["San Fran\u0121isk t'Assisi", "San Fran\u0121isk t'Assisi, imwieled Francesco Giovanni di Pietro Bernardone (Assisi, 26 ta' Settembru 1182 \u2013 Assisi, 3 t'Ottubru, 1226) reli\u0121ju\u017c u qaddis Taljan, li waqqaf l-Ordni Fran\u0121iskana jew \"Il-Patrijiet Minuri\".", "Kien iddikjarat Patrun tal-Italja flimkien ma' Santa Katerina ta' Siena, fl-1939 minn Papa Piju XII.", "Mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala \"il poverello d'Assisi\" jew il-fqajjar t'Assisi, il-qabar tieg\u0127u j\u017curuh eluf kbar ta' pellegrini fis-sena.", "Il-belt ta' Assisi, saret \u0127abba fih simbolu ta' pa\u010bi, iktar u iktar wara l-laqg\u0127at kbar bejn esponenti ewlenin tar-reli\u0121jonijiet kbar tad-dinja mlaqqg\u0127in mill-Papa \u0120wanni Pawlu II fl-1986 u fl-2002.", "F'dinja ta' mibeg\u0127da, vjolenza, u gwerer, \u0127afna jitfg\u0127u \u0127arsithom fuqu, hu li dejjem xtaq li Alla jag\u0127mel minnu strument tal-pa\u010bi tieg\u0127u.", "Illum San Fran\u0121isk huwa wie\u0127ed mill-qaddisin l-aktar popolari u meqjuma fid-dinja.", "Fost il-qaddisin kollha tal-Knisja Kattolika, huwa l-aktar wie\u0127ed li jitqies li kien jixbah lil \u0120es\u00f9, fost l-o\u0127rajn g\u0127ax sa\u0127ansitra jing\u0127ad li kellu fil-\u0121isem tieg\u0127u l-istess pjagi ta' Kristu msallab.", "Imma kien jixbhu fuq kollox g\u0127ax ipprova jg\u0127ix il-Van\u0121elu ta' Kristu fir-radikalit\u00e0 tieg\u0127u.", "Lil Alla kien jarah mhux fil-bnedmin imma fil-\u0127lejjaq kollha ta' madwaru.", "Fran\u0121isku twieled f'Assisi fl-Umbrija, fil-qalba tal-Italja, lejn l-a\u0127\u0127ar tas-seklu tnax.", "Missieru, kummer\u010bjant g\u0127ani tad-drappijiet, malli \u0121ie lura minn Franza, lil dak ibnu ried isejjahlu \"Francesco\", b'rabta ma' Franza li hu tant kien ihobb.", "Ommu, ta' mara twajba li kienet, g\u0127amlet \u0127ilitha biex trawwem fih sa minn \u010bkunitu m\u0127abba kbira lejn Alla.", "Fl-iskola tal-parro\u010b\u010ba tg\u0127allem jaqra u jikteb.", "Kien i\u0127obb il-poe\u017cija, u kellu \u0121ibda qawwija g\u0127all-muzika.", "Missieru kellu \u0127afna ambizzjonijiet g\u0127al ibnu; kien jittama li ibnu jasal g\u0127al pozizzjoni li tg\u0127ollih g\u0127al kollox 'il fuq mill-foqra u dawk li s-socjet\u00e0 kienet tqis bhala z-zg\u0127ar.", "Sakemm kellu 23 sena, Fran\u0121isk kien il-hena ta' missieru g\u0127aliex hu wkoll kien mog\u0127ni b'tant xewqat li d-dinja ma titfg\u0127ux fil-genb.", "Kien cert li jekk Fran\u0121isk jaqbad l-istess triq tieg\u0127u kellu cans kbir li jirnexxi fil-hajja.", "Imma missieru ma kienx kuntent g\u0127al kollox bih.", "Fran\u0121isk kien jaf ihaddem mohhu biex jaqla' l-flus; imma, imbag\u0127ad, hu kien \u0127ali, u jtajjar somom kbar.", "Zg\u0127azag\u0127 tal-eta tieg\u0127u kienu jixxalaw hafna minn fuq dahru; lilu kienu jarawh bhala l-mexxej tag\u0127hom g\u0127aliex mhux biss kien jonfoq, imma kien kapaci wkoll jag\u0127ti hajja lill-festi li kienu jigu organizzati.", "Fran\u0121isk kien jigbed lejh l-attenzjoni taz-zg\u0127azag\u0127 ta' Assisi g\u0127aliex kien ihobb jitfa' fuqu lbies li jag\u0127ti hafna fil-g\u0127ajn, u jg\u0127aqqad ohrajn mieg\u0127u fid-daqq u fil-kant.", "Minkejja dan, missieru u ommu riedu jkunu generuzi mieg\u0127u.", "Missieru, g\u0127alkemm ma kienx japprova dak l-infiq, hassu hieni li ibnu kien tant mahbub u stmat.", "Ommu kienet qed tapprezza hafna l-kwalitajiet tajbin ta' binha; g\u0127alkemm ihobb il-hajja, Fran\u0121isk kien dejjem ta' mgiba tajba, nobbli fi kliemu u g\u0127emilu, u ta' qalb kbira mal-foqra.", "Fil-gwerra li nqalg\u0127et bejn Assisi u Peru\u0121ja, Fran\u0121isku ta s-sehem tieg\u0127u.", "Dawk ta' beltu sofrew telfa, u hu nnifsu waqa' prigunier.", "Dak kien zmien meta Fran\u0121isk beda jirrifletti fuq il-veru valur tal-hajja.", "Wara sena mag\u0127luq fil-habs, Fran\u0121isk waqa' f'marda li hadet fit-tul.", "Imma malli fieq mill-marda tieg\u0127u, lilu malajr regg\u0127u rikbuh l-ambizzjonijiet ta' qabel, u telaq lejn il-Pulja bit-tama li jinhatar Kavallier.", "Imma bilkemm beda dak il-vjagg, li kellu holma li qeg\u0127litu jirrifletti hafna.", "X'inhu l-ahjar timxi wara l-Img\u0127allem jew wara l-qaddej?", "Fran\u0121isk ma ddubitax liema kellha tkun l-g\u0127azla tieg\u0127u.", "Imma hu ma kienx fehem x'kellu jag\u0127mel.", "Lura lejn Assisi, beda g\u0127al Fran\u0121isk zmien gdid.", "Hu qisu nesa l-hbieb tal-img\u0127oddi, u ntafa' f'hajja ta' gabra.", "F'g\u0127ar fqajjar maqtug\u0127 mill-hsejjes tal-belt, Fran\u0121isk fit-tnehid talab ming\u0127and Alla dawl biex jurih x'ried minnu.", "Fran\u0121isk, zag\u0127zug\u0127 imrobbi fil-fsied, kellu bhal stmerrija mill-mard tal-gdiem.", "Imma, f'dan iz-zmien ta' xejra gdida g\u0127al hajtu, hu g\u0127amel rebha kbira fuq in-natura dg\u0127ajfa tieg\u0127u meta, b'imhabba sinciera, g\u0127annaq mieg\u0127u u bies bniedem milqut mill-gdiem.", "Ftit wara din il-grajja, Kristu Msallab qanqlu meta jing\u0127ad li kellmu g\u0127all-ewwel darba, u mlielu lil qalbu b'imhabba kbira lejn it-tbatijiet li l-Mulej kien garrab f'hajtu.", "Fran\u0121isk baqa' generuz bhalma kien qabel; imma dawk li sthoqqilhom il-generozit\u00e0 tieg\u0127u kienu ohrajn.", "L-imgiddmin dehrulu l-izjed mitluqin fost il-morda; g\u0127alhekk, hu habbhom b'imhabba specjali.", "Barra minn dan, minflok ma tajjar flusu f'divertimenti, Fran\u0121isk beda jqassam hafna karit\u00e0 lill-foqra, u ma qatax milli jg\u0127in lill-knejjes foqra tal-belt ta' Assisi u lis-sacerdoti li kienu jiehdu hsiebhom.", "Knisja g\u0127aziza g\u0127al qalbu kienet dik ta' San Damjan.", "F'dik il-knisja ckejkna u fi stat hazin, hu sama' lehen mill-Kurcifiss impingi li kien imdendel wara l-altar.", "Dan stiednu biex isewwi l-Knisja tieg\u0127u li kienet qed tiggarraf.", "Fran\u0121isk kien g\u0127adu ma fehemx tajjeb x'ried Alla ming\u0127andu.", "Imma hu beda jintebah li l-Mulej riedu jag\u0127ti hajtu g\u0127as-servizz tal-Knisja.", "G\u0127al xi zmien, Fran\u0121isk halla daru, ingabar fil-knisja ta' San Damjan, u g\u0127amel dak li s-sacerdot tal-post talab ming\u0127andu.", "Missieru kien g\u0127adu jittama li dak ma kienx hlief zmien qasir ta' krizi.", "Imma, meta baqa' jara 'l ibnu mitfug\u0127 fuq attivitajiet li 'l dak il-missier dehru jbaxxuh, missieru ha decizjoni li g\u0127al Fran\u0121isk fissret hajja gdida.", "Quddiem missier irrabjat u fil-pre\u017cenza tal-Isqof Gwido ta' Assisi li kien qed jag\u0127milha ta' m\u0127allef, Fran\u0121isk iddikjara li jichad g\u0127al kull wirt li kien imissu minn missieru.", "\"Mil-lum 'il quddiem\", stqarr i\u017c-\u017cag\u0127\u017cug\u0127 Fran\u0121isku, \"ng\u0127id: Missierna, li inti fis-smewwiet\".", "Issa Fran\u0121isku kien cert x'kellha tkun it-triq ta' hajtu.", "Hu libes libsa fqajra b'salib fuqha, u dak li kien jixtieq isir \"Kavallier tad-dinja\", sejjah lilu nnifsu \"Kavalier tar-Re l-Kbir\".", "Fran\u0121isk beda sentejn ta' hajja iebsa maqtug\u0127 g\u0127alih wahdu, mog\u0127ti g\u0127at-talb u g\u0127all-penitenza.", "Hu g\u0127ex ukoll jaqdi u jitlob f'xi monasteri benedittini, u g\u0127amel fihom il-hidmiet l-izjed umli u l-izjed ibsin.", "Kienu g\u0127adhom f'mo\u0127\u0127u l-kelmiet tal-Kur\u010bifiss ta' San Damjan li qallu: \"Sewwi l-Knisja tieg\u0127i\".", "Fran\u0121isk accetta dawk il-kelmiet kif daqqew f'widnejh; g\u0127alhekk, hu ntafa' biex isewwi l-hsara li kien fihom tliet knejjes ckejknin ta' madwar Assisi: dawk ta' San Damjan, San Pietro della Spina, u Santa Marija tal-Angli.", "Fran\u0121isk kien qed jistenna g\u0127al darb'ohra l-lehen ta' Alla.", "Hu ma \u0121\u0121arrafx quddiem id-disprezz ta' dawk li fl-img\u0127oddi kienu hbiebu; imma hu lanqas ma ntefa\u0127 bl-ammirazzjoni ta' dawk li raw fih bidla tal-g\u0127ageb.", "Darba, waqt li fil-knisja ta' S. Marija tal-Angli sama' l-qari tal-Vangelu, hu ntlaqat minn kelmiet li hasshom qed jing\u0127adu g\u0127alih.", "Kienu l-kelmiet li Kristu bihom habbar x'kellha tkun il-missjoni tal-appostli, u l-hajja ta' faqar li kienu sejrin jg\u0127ixu.", "Sacerdot fissirlu dawk il-kelmiet tal-Mulej, u hu sama' t-tifsira bil-ferh g\u0127aliex Alla rrivelalu li dawk kienu jg\u0127oddu g\u0127alih ukoll.", "Minn dak il-waqt 'il quddiem, Fran\u0121isk biddel ukoll il-libsa tieg\u0127u: beda jilbes coqqa griza, lewn l-irmied, thazzem b'habel abjad, u ried li jimxi hafi.", "L-Isqof ta' Assisi tah il-permess li jippriedka l-Vangelu fil-knisja ta' San Gorg; fid-dawl tal-kelmiet ta' Kristu, Fran\u0121isk ippriedka l-paci u l-penitenza.", "G\u0127alkemm ma tkellimx bil-kelmiet difficli tal-g\u0127orrief, ma kenux ulied il-poplu biss dawk li ssahhru minn kliemu.", "L-g\u0127ani Bennard u l-gurista Pietru Cattani wrewh li xtaqu li flimkien mieg\u0127u jaqsmu l-istess hajja tieg\u0127u.", "Imma, mal-g\u0127onja u l-g\u0127orrief, malajr thalltu l-foqra u s-semplici.", "Fl-ewwel sena, kien hemm tmienja ohrajn li g\u0127azlu dik l-g\u0127amla ta' hajja.", "Fran\u0121isk, li ried jg\u0127ix dejjem f'ubbidjenza lejn il-Knisja, sena wara, hadhom mieg\u0127u Ruma, quddiem Papa Innocenz III.", "Il-Papa sabha difficli biex jag\u0127tihom l-approvazzjoni tieg\u0127u; imma l-Mulej nebbhu li kien sejjer jinqeda b'dak il-bniedem qaddis sabiex il-Knisja ma ti\u0121\u0121arrafx.", "Bil-barka tal-Papa, Fran\u0121isk beda jinhass bhal Kristu iehor ihabbar l-ahbar it-tajba.", "Hu kien predikatur li jg\u0127addi minn post g\u0127all-iehor.", "Kien jitkellem b'kelmiet li jifhimhom kulhadd u kien jolqot il-bniedem fil-laham il-haj.", "Fran\u0121isk kien il-\u0127abbar tassew tal-kelma t'Alla g\u0127aliex ix-xandir tal-kelma kien ifisser li min jisimg\u0127u, aktar milli jitg\u0127allem, jiehu d-decizjoni li jbiddel hajtu.", "Anki l-ghorrief u l-kbar tad-dinja kienu jisimghuh, u l-kelmiet imqanqla tieghu gie li giebu fihom sens ta' biza' li ma satax ma jiswilhomx ta' gid.", "Minkejja dan, il-bniedem li ssejjah \"dawl mibghut mis-sema\", \"il-mibghut minn Alla\", jew \"Kristu iehor\" emmen li ma kienx jisthoqqlu li jkun sacerdot.", "Ghalhekk, hu ghazel li jibqa' jservi 'l Alla bil-ministeru ta' djaknu.", "Il-qasam ewlieni tal-hidma appostolika ta' San Frangisk kien l-Italja ghaliex f'din l-art hu hadem bla waqfien mis-sena 1208 'il quddiem.", "Imma dak li tant kellu jifrah ghall-fatt li x'uhud minn uliedu fl-Ordni tal-Minuri mietu f'art ta' missjoni ghal Kristu, ma satax ma jkunx hu nnifsu mheggeg bl-istess entuzjazmu.", "Il-hegga missjunarja u x-xewqa tal-martirju inghaqdu flimkien f'San Frangisk.", "Imma l-ewwel darbtejn li pprova jmur lejn is-Sirja u l-Marokk, darba minnhom tempesta, u darb'ohra l-mard re\u0121\u0121g\u0127uh lura lejn art twelidu.", "Fis-sena 1212, San Frangisk waqqaf it-tieni Ordni tieghu li kien dak tas-Sorijiet.", "Fil-bidu ssejhu: \"Id-Dami Fqajrin ta' San Damjan\".", "Ghalkemm San Frangisk kien ir-ruh ta' din l-istituzzjoni, huma sabu mexxejja kbira f'Santa Klara ta' Assisi: li minnha s-Sorijiet issejhu \"Klarissi\".", "Ftit wara t-tluq tal-ewwel missjunarji tieghu, San Frangisk innifsu, fl-24 ta' Lulju, 1219, salpa lejn l-E\u0121ittu.", "Is-Sultan Malik-el-Kamil laqghu tajjeb u sama' l-kelma tieghu.", "Is-Sultan ingibed lejn dak il-bniedem ghaliex kien konvint li hu riedlu l-gid; imma ma halliex it-twemmin Musulman tieghu.", "San Frangisk ma giex moghti l-martirju ghal Kristu ghaliex, fiz-zmien qasir ta' esperjenza missjunarja, lilu habbewh anki dawk li ma qablux ma' dak li kien qed jippridkalhom.", "F'dak iz-zmien, ir-raba' Kon\u010bilju tal-Lateran kien ordna li ssir Krucjata gdida.", "Din kienet bejn is-snin 1217 -1221.", "L-imgiba ta' San Frangisk wriet li, fi zmien ta' falliment shih ta' dik il-Krucjata, aktar kien kien hemm possibilt\u00e0 li l-Musulmani jersqu lejn Kristu permezz ta' messaggier ta' paci, milli permezz ta' suldati li juzaw l-armi kontra dawk li ma jaqblux maghhom.", "Nhar l-24 ta' Dicembru, 1223, huwa gabar mieghu l-bdiewa u r-rghajja fqajrin li kienu jghixu qrib l-gholja ta' Greccio.", "San Frangisk riedhom li jhossu l-imhabba kbira ta' Ges\u00f9 ghall-bniedem meta ghazel li jitwieled fil-ghar ta' Betlem.", "Hu pprezenta presepju haj, u tkellem b'kommozzjoni kbira fuq dan il-misteru tal-ghageb.", "Dik id-drawwa malajr bdiet tinfirex mad-dinja kollha kemm hi.", "Ghalkemm ma kienx l-ewwel darba li sar il-presepju fid-dinja nisranija, madankollu kien San Frangisk li qanqal l-imhabba ta' kulhadd ghall-presepju.", "Mis-sena 1221 'il quddiem, meta kien ghadu ta' madwar 40 sena, Frangisku kien marid.", "L-ulied spiritwali tieghu dig\u00e0 kienu jwasslu ghal eluf.", "Kien hemm bzonn ta' mexxej minfloku.", "Ghalhekk fis-sena 1221, San Frangisk ghazel lil Fra Elija ta' Kortona biex ikun il-Vigarju tieghu fit-tmexxija.", "L-ahhar shin ta' hajtu, kienu dawk li fihom issokta jinghaqad ma' Alla dejjem izjed fit-talb.", "L-ghaqda ma' Kristu msallab kien qed ihossha fil-gisem u r-ruh tieghu ghaliex hu kien ghaddej minn zmien ta' tbatija.", "Fis-sajf tas-sena 1224, San Frangisk ingabar fis-skiet tal-kunvent li kien fuq il-gholja La Verna.", "Il-qaddis kien jghakkes il-gisem tieghu billi, matul is-sena, isum ir-randan ghal seba' darbiet.", "Fuq dik il-gholja, hu kien qieghed isum ir-randan li kien jaghmel f'gieh l-Arkanglu San Mikiel.", "Lejn il-festa tal-ezaltazzjoni tas-Salib, li tahbat fl-14 ta' Settembru, waqt li kien fuq dik l-gholja fi granet ta' sawm u f'meditazzjoni fuq il-passjoni ta' Kristu, jing\u0127ad li l-Mulej \u0120es\u00f9 deherlu b'sitt igwienah, bhal serafin, maqtugh fl-ajru u b'dirghajh miftuhin, bir-riglejn ma' xulxin, u msallab ma' salib.", "Mill-gwienah, tnejn kienu weqfin fuq ir-ras, tnejn mifruxin ghattitjir, u tnejn jiksu l-gisem kollu.", "Imbaghad, waqt li kien mitluf f'estasi ta' mhabba, fl-idejn, fir-riglejn, u fil-genb ta' Frangisku bdew jidhru l-pjagi tal-istess Kristu msallab.", "L-idejn u r-riglejn dehru minfudin b'imsiemer li kellhom bhal ras tonda u sewda fuq iz-zewg nahat; kienu ppuntati u milwijin sabiex ma jinqalghux.", "L-imsiemer kienu tal-laham stess, imma mahrugin 'il barra.", "Il-genb lemini wkoll deher bhallikieku minfud minn lanza, u kien jaghti fl-ahmar ghall-gerha li kellu; ta' sikwit, il-gerha kienet tnixxi d-demm, u lbiesu kien jiccappaslu.", "Minn dak il-waqt, il-qaddis Frangisku, li sa minn tant zmien kien jarawh bhal Kristu iehor, gie trasfigurat fi xbieha hajja tal-Mulej anki fl-istess gisem tieghu.", "Minn mindu ng\u0127ata l-pjagi, San Frangisk ma qata' qatt milli jbati fil-gisem tieghu.", "Hu mar Lejn Assisi fejn ghadda l-ahhar sentejn ta' hajtu, u kien dejjem marid.", "Persuni gheziez kienu jiehdu hsiebu, u jikkurawh.", "Ma kienx possibbli li jahbihom.", "Imma ftit kienu dawk li raw il-pjagi tieghu.", "L-ahhar sentejn giebu maghhom tbatijiet ohrajn.", "San Frangisk kien qieghed jitlef id-dawl ta' ghajnejh.", "F'dan iz-zmien li matulu Kristu kien ghaqqdu mieghu tant mill-grib fil-passjoni tieghu, San Frangisk kiteb l-\"Ghanja tal-Hejjaq\".", "Biex jobdi lill-Kardinal Ugolino di Segni, il-Protettur tal-Ordni, San Frangisk qaghad ghal xi kura li riedu jaghmlulu f'ghajnejh it-tobba tal-Qorti Papali nnifisha.", "Dan kien f'Rieti fis-sena 1225; kienet kura li giebet maghha tbatijiet kbar fil-pazjent.", "Fl-ahhar sena ta' hajtu, fl-1226, San Frangisk ghadda perjodi qosra fi Siena u f'Cortona.", "F'dak iz-zmien, il-qaddis deher tant maghfus bl-ugigh b'mod li kulhadd haseb li kien sejjer imut.", "Fix-xahar ta' April, 1226, bil-mod il-mod u b'hafna waqfien, San Frangisk raga' ttiehed fil-belt ta' Assisi.", "Ghall-ewwel, hu nzamm fil-palazz tal-Isqof; imbaghad, ghall-ahhar ta' Settembru, hu gie trasportat fil-kunvent ghaziz tal-Porzjunkola.", "Frangisku ghadda l-ahhar hinijiet ta' hajtu jimmedita fuq il-passjoni ta' Kristu li r-rakkont taghha nqralu mill-Vangelu ta' San Gwann.", "Flimkien ma' hutu religjuzi, hu ried igedded ukoll it-tifkira tal-ahhar cena tal-Mulej ma' l-appostli.", "Il-mewt, li San Frangisk fil-\"Ghanja tal-Hlejjaq\" ried isejhilha \"Ohtu\", ma kenitx fil-boghod.", "Ir-religjuzi bdew ikantaw is-Salm 142: \"B'lehen qawwi lill-Mule] insejjah; b'lehen gawwi lill-Mulej nitlob\".", "U, lejn it-tmiem tas-Salm, meta tkantaw il-kelmiet: \"Mill-habs ohrogni, biex inrodd hajr lil ismek.", "Madwari jduru l-gusti, ghax Int timxi tajjeb mieghi\", ruhu harget minn gismu.", "Kien is-Sibt, 3 ta' Ottubru, 1226, filghaxija.", "San Frangisk kellu biss qrib il-45 sena.", "Billi ma nzul ix-xemx kien jitqies li bdiet il-gurnata ta' wara, it-tifkira ta' San Frangisk intrabtet dejjem mal-4 ta' Ottubru.", "Il-Hadd filghodu, li kien proprju l-4 ta' Ottubru, il-gisem tieghu, b'akkumpanjament tal-kleru u l-poplu, ittiehed minn Santa Marija tal-Angli ghall-knisja ckejkna ta' San Gorg.", "'Il San Frangisk, ghaddewh minn magenb il-monasteru tas-Sorijiet Klarissi, f'San Damjan: fejn huma, minn bejn il-grati tal-monasteru, setghu jaraw u jqimu l-pjagi tal-gisem qaddis tieghu.", "Il-gisem inzamm f'San Gorg ghal erba' snin.", "Kien hemm li hu gie ddikjarat qaddis mill-Papa Girgor IX, habib kbir u ammiratur tieghu, fis-16 ta' Lulju, 1228.", "Fil-25 ta' Mejju, 1230, il-fdal tieg\u0127u ttiehed fil-Bazilika gdida li nbniet fuq l-gholja li bdiet tissejjah \"Colle del Paradiso\": l-Gholja tal-Genna, waqt li, sa dak iz-zmien, kienet tissejjah l-gholja tal-infern.", "Fil-bini ta' dik il-bazilika, il-mertu l-izjed kbir kien ta' Fra Elija ta' Cortona.", "Il-Papa Girgor IX, b'sinjal ta' qima lejn il-fdal ta' San Frangisk, lil dik il-Knisja riedha tissejjah \"l-Omm u r-ras tal-Ordni kollu tal-Minuri\", u hi baqghet dejjem is-Santwarju l-aktar ghaziz tal-Ordni Frangikan.", "Hu l-qaddis patrun tal-ambjent, tal-annimali, tal-ekolo\u0121isti, tan-negozjanti, tal-Azzjoni Kattolika, u tal-Italja.", "Dante Alighieri ifakkar il-figura ta' Fran\u0121isku, fil-Canto XI tal-Paradiso u jiddeskrivi \u017c-\"\u017cwie\u0121 mistiku\" tieg\u0127u mal-Faqar, \"Madonna Povert\u00e0\", li", "u li qabel imut jafdaha lis-segwa\u010bi tieg\u0127u:", "San Fran\u0121isk ispira \u0127afna pitturi:", "Il-Fran\u0121iskani sa\u0127qu iktar fuq fuq is-sofferenza ta' Kristu u dan \u0121ab raffigurazzjoni \u0121dida tal-Kur\u010bifiss: mhux i\u017cjed il-Kristu \"triumphans\", trijunfanti (b'g\u0127ajnejh miftu\u0127in u qisu mhux qed ibati), imma Kristu \"patiens\", sofferenti, b'rasu baxxuta u \u0121ismu mitluq mejjet.", "L-hekk imsejja\u0127 Maestro bizantino del Crocifisso di Pisa forsi kien l-ewwel wie\u0127ed li \u0127a din ir-rappre\u017centazzjoni fl-Italja, li mbag\u0127ad \u0121iet \u017cviluppata, minn Giunta Pisano, Cimabue uGiotto u l-iskola tieg\u0127u.", "San Fran\u0121isk ispira ukoll \u0127afna diretturi ta' films:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3975", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3975", "title": "Tupaja komuni", "text": ["Tupaja komuni", "It-Tupaja komuni (\"Tupaia glis\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fix-Xlokk ta' l-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3981", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3981", "title": "Tupaja \u017c-\u017cg\u0127ir", "text": ["Tupaja \u017c-\u017cg\u0127ir", "It-Tupaja \u017c-\u017cg\u0127ir (\"Tupaia minor\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat fl-ordni Scandentia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3985", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3985", "title": "Tupaja ta' denbu lixx tat-Tramuntana", "text": ["Tupaja ta' denbu lixx tat-Tramuntana", "It-tupaja ta' denbu lixx tat-Tramuntana (\"Dendrogale murina\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3989", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3989", "title": "Tupaja tal-Filippini", "text": ["Tupaja tal-Filippini", "It-Tupaja tal-Filippini (\"Urogale everetti\") huwa mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir monotipiku (l-unika spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Urogale\")."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3994", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3994", "title": "Tupaja ta' saqaj\u0127 twal", "text": ["Tupaja ta' saqaj\u0127 twal", "It-Tupaja ta' saqaj\u0127 twal (\"Tupaia longipes\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fix-Xlokk ta' l-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3996", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3996", "title": "Tupaja tal-muntanji", "text": ["Tupaja tal-muntanji", "It-Tupaja tal-muntanji (\"Tupaia montana\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "3998", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=3998", "title": "Edukazzjoni", "text": ["Edukazzjoni", "Dan it-terminu li jista' ji\u0121i mifhum b'mod differenti skond il-\u0127sieb ta' dak li jkun u skond kif nikkunsidraw il-bniedem; il-potenzi tieg\u0127u, g\u0127emilu, u l-g\u0127anijiet tieg\u0127u.", "Meta nit\u0127adtu dwar Edukazzjoni \u0121eneralment na\u0127sbu dwar dik li hija edukazzjoni formali.", "Madanakollu, il-kelma tkopri esperjenzi diversi, mit-tag\u0127lim formali g\u0127al bini ta' g\u0127arfien u tag\u0127rif li wie\u0127ed jiltaqa' fil-\u0127ajja ta' kuljum.", "Fl-a\u0127\u0127arnett, dak kollu li nesperjenzaw iservi b\u0127ala forma ta' edukazzjoni.", "L-Individwi jir\u010bievu edukazzjoni informali minn varjet\u00e0 ta' sorsi.", "Membri familjari, nies tamparhom, kotba u medja g\u0127andhom influwenza qawwija fl-edukazzjoni informali ta' kull individwu.", "Madanakollu i\u017cda, it-tag\u0127lim jista' ji\u0121i definit b\u0127ala \"tibdil fil-pro\u010bess mentali u fil-mod kif wie\u0127ed i\u0121ib ru\u0127u permezz tal-esperjenza''.", "Waqt li, iktar komunament u, biex ng\u0127id hekk, iktar naturalment, l-Edukazzjoni, mill-banda l-o\u0127ra, tidher b\u0127ala dak il-pro\u010bess essenzjalment spiritwali, li bih kull individwu huwa inkura\u0121\u0121at u kapa\u010bi biex ji\u017cvilluppa bi s\u0127i\u0127 il-potenzjali \u0121ewwieni tieg\u0127u; tista' wkoll isservi l-g\u0127an li tibni l-individwu g\u0127al dak li huwa ne\u010bessarju biex ikun membru produttiv tas-so\u010bjet\u00e0.", "Billi jitg\u0127allem u jg\u0127allem l-individwu jie\u0127u u ji\u017cvilluppa l-g\u0127arfien, twemmin u abilitajiet.", "Meta individwu ji\u0121i edukat, ji\u017cvilluppa il-qawwiet proprji, u jwassalhom g\u0127al realizazzjoni s\u0127i\u0127a tal-personalit\u00e0 proprja.", "Huwa largament a\u010b\u010betat li l-pro\u010bess ta' edukazzjoni jaf il-bidu tieg\u0127u sa mit-twelid u jkompli tul il-\u0127ajja kollha.", "Hemm xi w\u0127ud li jemmnu li l-edukazzjoni tibda' sa\u0127ansitra anki aktar kmieni mit-twelid, b\u0127ala evidenza minn xi \u0121enituri li jsemmg\u0127u mu\u017cika jew jaqraw lit-trabi \u0121o \u0121ufhom bit-tama li jinfluwenzaw l-i\u017cvillup tat-tfal."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4000", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4000", "title": "Lyonogale", "text": ["Lyonogale", "Lyonogale huwa wie\u0127ed minn \u017cew\u0121 sotto\u0121eneri fil-\u0121eneru \"Tupaia\", diffu\u017c \u0121ewwa l-Indja u fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4002", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4002", "title": "Tupaja ta' denbu lixx ta' Borneo", "text": ["Tupaja ta' denbu lixx ta' Borneo", "It-Tupaja ta' denbu lixx ta' Borneo (\"Dendrogale melanura\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4004", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4004", "title": "Tupaja rqiq", "text": ["Tupaja rqiq", "It-Tupaja rqiq (xjentifikament mag\u0127ruf b\u0127ala \"Tupaia gracilis\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat fl-ordni Scandentia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4010", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4010", "title": "Temi Zammit", "text": ["Temi Zammit", "Sir Themistocles Zammit (30 ta' Settembru 1864 - 2 ta' Novembru 1935) (mag\u0127ruf b\u0127ala Temi Zammit) kien arkeologu u storiku, professur tal-kimika, tabib, ri\u010berkatur u kittieb Malti.", "Wara li ggradwa fil-medi\u010bina mill-Universit\u00e0 ta' Malta, Zammit spe\u010bjalizza fil-batterjolo\u0121ija f'Londra u Pari\u0121i.", "L-iskoperta tieg\u0127u fl-1905 tal-\u0127alib imni\u0121\u0121e\u017c b\u0127ala vettur g\u0127at-trasmissjoni tal-bru\u010bello\u017ci fil-bnedmin (\"B. melitensis\") li tinsab fid-demm tal-mog\u0127o\u017c \u2013 ikkontribwixxiet \u0127afna g\u0127all-eliminazzjoni mill-g\u017cejjer tad-deni biered u g\u0127aliha ng\u0127ata \"knighthood\" mir-re \u0120or\u0121 V tal-Ingilterra.", "Kien l-awtur ta' diversi xog\u0127lijiet letterarji fil-lingwa Maltija.", "Ippubblika ukoll \"Il-Gzejjer ta' Malta u l-Grajja Taghhom\", storja tal-g\u017cejjer Maltin, u skava bosta siti arkeolo\u0121i\u010bi importanti, b\u0127all-Ipo\u0121ew u t-Tempji ta' \u0126al Tarxien, \u0126a\u0121ar Qim u l- Imnajdra, li minn dak i\u017c-\u017cmien \u0121ew dikjarati Siti tal-Patrimonju Dinji tal-UNESCO.", "Skava wkoll il-Katakombi ta' San Pawl tar-Rabat.", "Temi Zammit ing\u0127ata d-DLitt \"Honoris Causa\" mill-Universit\u00e0 ta' Oxford.", "Temi Zammit serva b\u0127ala Rettur (1920-1926) tal-Universit\u00e0 ta' Malta u kien l-ewwel Direttur tal-Mu\u017cew Nazzjonali tal-Arkeolo\u0121ija fil-belt Valletta.", "Kien mi\u017c\u017cewwe\u0121 lil Aloisia Barbaro di San Giorgio u kellhom \u017cew\u0121t ulied, Charles u Sophia.", "Haas LF, \"Sir David Bruce (1855-1931) and Thermistocles Zammit (1864-1935)\", Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, vol.", "70, \u0127ar\u0121a 4, 2001, p. 520"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4013", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4013", "title": "Tupaja Kalamjan", "text": ["Tupaja Kalamjan", "It-Tupaja Kalamjan (\"Tupaia moellendorffi\") huwa mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux fuq grupp ta' tliet g\u017cejjer \u2013 Kuljon, Kujo u Buswanga \u2013 fl-ar\u010bipelagu Filippin.", "\"Tupaia palawensis moellendorffi\" huwa sinonimu g\u0127al \"Tupaia moellendorffi\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4015", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4015", "title": "Tupaja ta' Nikobar", "text": ["Tupaja ta' Nikobar", "It-Tupaja ta' Nikobar (\"Tupaia nicobarica\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifruxa ma' \u017cew\u0121 g\u017cejjer tal-Indja (Nikobar u Andaman) fl-O\u010bean Indjan, fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4017", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4017", "title": "Tupaja ta' Palaw", "text": ["Tupaja ta' Palaw", "It-Tupaja ta' Palaw (\"Tupaia palawanensis\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux mal-g\u017cira ta' Palaw fl-ar\u010bipelagu Filippin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4020", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4020", "title": "Tupaja ta' \u017caqqu dehebi", "text": ["Tupaja ta' \u017caqqu dehebi", "It-Tupaja ta' \u017caqqu dehebi (\"Tupaia chrysogaster\") huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat ta' daqs \u017cg\u0127ir mifrux mal-erba' g\u017cejjer ta' Mentawaj (Siberut, Sipura, Pagaj Utara u Pagaj Selatan) parti mil-Indone\u017cja, fix-Xlokk tal-Asja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4024", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4024", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Albanija", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Albanija", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Albanija hu t-tim nazzjonali tad-dixxiplina sportiva tal-futbol tal-Albanija u hu mmexxi mill-Federazzjoni tal-futbol tal-Albanija.", "Minkejja li mhix ikkunsidrata b\u0127ala fost l-aqwa timijiet fl-Ewropa, l-Albani\u017ci huma ppassjonati fuq il-futbol tag\u0127hom u okka\u017cjonalment irnexxielhom jaqtg\u0127u figura tajba kontra timijiet ta' \u010bertu kalibru.", "\u0120ew fundati fis-6 ta' \u0120unju 1930, per\u00f2 kellhom jistennew sittax-il sena sakemm jilg\u0127abu l-ewwel partita internazzjonali, fejn iddebuttaw kontra l-Jugo\u017clavja fl-1946.", "Fl-1932, l-Albanija kienet di\u0121\u00e0 ing\u0127aqet mal-FIFA (matul il-kungress 12 ta' \u0120unju \u2013 16 ta' \u0120unju) u fl-1954 hi kienet fost il-fundaturi tal-UEFA.", "L-Albanija kienet \u0121iet mistiedna sabiex tipparte\u010bipa fit-Tazza tad-Dinja 1934, imma min\u0127abba problemi organizzattivi kellhom jirtiraw il-parte\u010bipazzjoni tag\u0127hom.", "\u0126afna mill-partiti tat-tim nazzjonali tal-Albanija jintlag\u0127bu \u0121ewwa l-Qemal Stafa.", "L-istadju \u0121ie mibni lejn is-snin tletin b\u0127ala stadju ta' u\u017cu multiplu.", "Illum il-\u0121urnata, hu l-aktar u\u017cat g\u0127all-partiti tal-futbol.", "L-Albanija w\u017cat ukoll l-Istadju Loro-Bori\u00e7i f'Shkod\u00ebr fejn hemmhekk irnexxielhom jiksbu fost l-iktar ri\u017cultati presti\u0121ju\u017ci, b\u0127ar-reb\u0127a ta' 3\u20131 fuq ir-Russja fil-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Euro 2004.", "Is-snin tal-bidu raw kampanja b'su\u010b\u010bess tat-Tazza tal-Balkani tal-1946.", "L-Albanija reb\u0127u t-Tazza wara li g\u0127elbu lill-Jugo\u017clavja bl-istess punti imma b'differenza ta' gowls a\u0127jar.", "Il-partita finali kienet kontra r-Rumanija u ntreb\u0127et 1\u20130.", "Erbat ijiem qabel, l-Albanija kienet di\u0121\u00e0 reb\u0127et lill-Bulgarija 3\u20131.", "Hu interessanti l-fatt li l-Albanija ma kinitx mistenniha li tipparte\u010bipa, imma l-irtirar tal-Gre\u010bja mit-turnew offra lill-Albanija i\u010b-\u010bans li ting\u0127aqad fit-Tazza li \u0121iet ristabbilita wara l-gwerra.", "Wara li \u0127adet sehem g\u0127all-ewwel darba fil-Kampjonati Ewropej tal-UEFA fl-1963, g\u0127all-edizzjoni tal-1964, fil-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Kampjonati Ewropej 1968, huma rnexxielhom jiksbu pari ta' ming\u0127ajr gowls kontra l-\u0120ermanja tal-Punent, li eventwalment wassal g\u0127all-eliminazzjoni ta' dan tal-a\u0127\u0127ar.", "Matul dik l-era, l-Albanija kellha pre\u017centi lil Panajot Pano, ikkunsidrat b\u0127ala l-aqwa plejer minn dan il-pajji\u017c.", "Il-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1986 waslet aktar ri\u017cultati po\u017cittivi b\u0127all-pari ta' 2\u20132 barra minn darha kontra l-Polonja u reb\u0127a ta' 2\u20130 kontra l-Bel\u0121u, li kienu spi\u010b\u010baw semifinalisti tal-kompetizzjoni.", "Il-kwalifikazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1994 rat lill-Albanija jilg\u0127abu l-log\u0127ob \u0121ewwa darhom fi stadji newtrali min\u0127abba problemi politi\u010bi \u0121ewwa l-istess pajji\u017c.", "Madankollu, huma kisbu reb\u0127a ta' 4\u20131 fuq it-Turkija f'log\u0127ba ta' \u0127biberija fl-1998 \u2014 l-unika darba li l-Albanija skurjaw aktar minn 3 gowls f'log\u0127ba internazzjonali s\u0127i\u0127a (minkejja li lura fl-1946, kienu reb\u0127u 5\u20130 lill-Montenegro, fejn dakinhar dan tal-a\u0127\u0127ar kien parti mill-Jugo\u017clavja).", "Matul il-fa\u017ci ta' kwalifika g\u0127all-Kampjonati Ewropej 2004, ra lill-Albanija jag\u0127mlu reb\u0127a storika ta' 3\u20131 fuq ir-Russja fi Shkod\u00ebr.", "Fil-kwalifikazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2006, ra progress fir-ri\u017cultati, fejn l-aktar ri\u017cultat sodisfa\u010benti kien dak ta' reb\u0127a ta' 2\u20131 kontra l-Gre\u010bja, fejn dawn tal-a\u0127\u0127ar kienu g\u0127adhom kemm \u0121ew inkurunati \u010bampjins tal-Ewropa.", "Fl-14 ta' Marzu 2008, il-FIFA \u0127abbret li ssospendiet lill-Albanija minn kwalunkwe attivit\u00e0 tal-futbol internazjonali, kemm fuq livell ta' klabb u anki dak nazzjonali.", "Ir-ra\u0121uni wara din ir-ra\u0121uni kienet min\u0127abba n-nuqqas ta' qbil li kien hemm bejn il-Ministeru tal-Isport u l-federazzjoni Albani\u017ca, li g\u0127adha attwalment miftu\u0127a, fuq il-kontrolli finanzjarji li l-awtoritajiet tal-gvern riedu jag\u0127mlu fuq il-kontijiet tal-federazzjoni.", "L-irifjutar min-na\u0127a tal-federazzjoni wassal g\u0127all-ksur tar-rapporti, u b'konsegwenza t'hekk waslet l-esklu\u017cjoni mill-kompetizzjonijiet.", "Id-29 ta' April tal-istess sena, il-kumitat tal-emer\u0121enza tal-istess FIFA, wara ta\u0127didiet li kellha ma' xi diri\u0121enti tal-UEFA, tal-Federazzjoni tal-futbol Albani\u017ca u tal-gvern ta' Tirana, irrevokat lura l-esklu\u017cjoni.", "L-Albanija tilg\u0127ab b'uniformi \u0127amra b'xorts u kalzetti suwed, xi drabi b'dekorazzjonijiet bojod jew suwed.", "Barra minn darhom, l-uniformi tkun \u0127afna drabi bajda b'dekorazzjonijiet suwed jew \u0127omor.", "L-ewwel uniformi hi sempli\u010biment rappre\u017centazzjoni tal-bandiera Albani\u017ca, li hi fil-fatt \u0127amra b'ajkla sewda fin-nofs.", "L-istemma li tu\u017ca' l-iskwadra mhix l-istess b\u0127al dik tal-Federazzjoni, li turi disinn tond bl-ajkla fi\u010b-\u010bentru, li tissimbolizza l-bandiera Albani\u017ca, fejn madwarha hemm \u010birku abjad bl-isem bil-lingwa ori\u0121inali tal-federazzjoni miktub b'karattri tad-deheb.", "Din hi l-iskwadra li ntag\u0127\u017clet biex taffronta lin-Norve\u0121ja fit-22 ta' Marzu 2013.", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"B0D3FB\" align=\"left\" |", "Skond il-websajt tal-FSHF, dawn li \u0121ejjin huma l-membri tal-kow\u010bing attwali:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4025", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4025", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Andorra", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Andorra", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Andorra hu r-rappre\u017centazzjoni tal-futbol tal-Andorra, u hu kkontrollat mill-Federazzjoni tal-futbol tal-Andorra.", "Andorra hu pajji\u017c kemmxejn \u0121did g\u0127all-futbol internazzjonali; it-tim nazzjonali ilu je\u017cisti g\u0127al inqas minn 10 snin.", "Sa issa, huma rnexxielhom jag\u0127mlu tliet reb\u0127iet, kollha \u0121ewwa darhom.", "Fundata fl-1994 u affiljata mal-FIFA u l-UEFA mill-996, hi fost l-aktar selezzjonijiet dg\u0127ajfin mill-panorama Ewropea.", "B\u0127al San Marino u l-Liechtenstein, il-kwalit\u00e0 ta' plejers li tipprodu\u010bi hu pjuttost modest, fejn il-bi\u010b\u010ba l-kbira huma dilettanti.", "L-unika reb\u0127a fuq ba\u017ci kompetittiva hi dik kontra l-Ma\u010bedonja lura fl-2004.", "Din hi l-iskwadra li ntag\u0127\u017clet biex taffronta lit-Turkija fit-22 ta' Marzu 2013."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4027", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4027", "title": "Pangolin Indjan", "text": ["Pangolin Indjan", "Il-Pangolin Indjan (\"Manis crassicaudata\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux mal-Indja, Sri Lanka, u Pakistan.", "Il-Pangolin Indjan \u0121ie klassifikat ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Manis, flimkien mal-aktar spe\u010bi ta' pangolin relatat fil-qrib mieg\u0127u, il-Pangolin \u010aini\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4031", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4031", "title": "Pangolin \u010aini\u017c", "text": ["Pangolin \u010aini\u017c", "Il-Pangolin \u010aini\u017c (\"Manis pentadactyla\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux ma' bosta pajji\u017ci fix-Xlokk tal-Asja.", "Il-Pangolin \u010aini\u017c \u0121ie klassifikat ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Manis, flimkien mal-aktar spe\u010bi ta' pangolin relatat fil-qrib mieg\u0127u, il-Pangolin Indjan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4033", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4033", "title": "Pangolin Malajan", "text": ["Pangolin Malajan", "Il-Pangolin Malajan (\"Manis javanica\") jew kif inhu mag\u0127ruf ukoll Pangolin ta' Sunda, huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux ma' bosta pajji\u017ci fix-Xlokk tal-Asja.", "Il-Pangolin Malajan \u0121ie klassifikat ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Paramanis, flimkien mal-aktar spe\u010bi ta' pangolin relatat fil-qrib mieg\u0127u, il-Pangolin ta' Palaw."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4034", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4034", "title": "Pangolin ta' Palaw", "text": ["Pangolin ta' Palaw", "Il-Pangolin ta' Palaw (\"Manis culionensis\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux mal-g\u017cejjer ta' Palaw u Kuljo tal-Filippini fix-Xlokk tal-Asja.", "Il-Pangolin ta' Palaw \u0121ie klassifikat ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Paramanis, flimkien mal-aktar spe\u010bi ta' pangolin relatat fil-qrib mieg\u0127u, il-Pangolin Malajan.", "\"Manis javanica culionensis\" huwa sinonimu ta' \"Manis culionensis\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4037", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4037", "title": "Pangolin \u0120gant", "text": ["Pangolin \u0120gant", "Il-Pangolin \u0120gant (\"Manis gigantea\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux ma' bosta pajji\u017ci tal-Afrika.", "Il-Pangolin \u0120gant \u0121ie klassifikat ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Smutsia, flimkien mal-aktar spe\u010bi ta' pangolin relatat fil-qrib mieg\u0127u, il-Pangolin ta' Temminck."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4044", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4044", "title": "Pangolin ta' denbu twil", "text": ["Pangolin ta' denbu twil", "Il-Pangolin ta' denbu twil (\"Manis tetradactyla\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux ma' bosta pajji\u017ci tal-Afrika.", "Il-Pangolin ta' denbu twil \u0121ie klassifikat wa\u0127du ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Uromanis."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4046", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4046", "title": "Pangolin tas-si\u0121ar", "text": ["Pangolin tas-si\u0121ar", "Il-Pangolin tas-si\u0121ar (\"Manis tricuspis\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru mifrux ma' bosta pajji\u017ci tal-Afrika.", "Il-Pangolin tas-si\u0121ar \u0121ie klassifikat wa\u0127du ta\u0127t is-sotto\u0121eneru Phataginus."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4059", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4059", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Armenja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Armenja", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Armenja (bl-Armen: \u0540\u0561\u0575\u0561\u057d\u057f\u0561\u0576\u056b \u0586\u0578\u0582\u057f\u0562\u0578\u056c\u056b \u0561\u0566\u0563\u0561\u0575\u056b\u0576 \u0570\u0561\u057e\u0561\u0584\u0561\u056f\u0561\u0576) hu t-tim nazzjonali tal-futbol tal-Armenja u hu kkontrollat mill-Federazzjoni tal-futbol tal-Armenja.", "Wara s-separazzjoni tal-Unjoni Sovjetika, it-tim lag\u0127ab l-ewwel partita internazzjonali kontra l-Moldova fit-12 ta' Ottubru 1992.", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "Lista tal-g\u0127axar plejers bl-aktar apparenzi mat-tim nazzjonali u l-aqwa \u0127ames skorers g\u0127all-Armenja, sal-10 ta' Settembru 2008 (plejers miktubin b'tipa \u0127oxna g\u0127adhom ele\u0121ibbli g\u0127as-selezzjoni:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4060", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4060", "title": "Eomanis", "text": ["Eomanis", "Eomanis huwa \u0121eneru ta' mammiferi estinti, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Pholidota, fil-familja Manidae u fis-sottofamilja Maninae, ma' tliet \u0121eneri o\u0127ra, li huma \"Necromanis\" estint, \"Patriomanis\" estint u \"Manis\".", "Eomanis huwa pangolin fossilu mil-Eocene Nofsani tal-Ewropa li nstab fil-fossa tat-tajn ta' Messel fil-\u0120ermanja.", "Dan kien pangolin ta' madwar 50\u010bm simili \u0127afna g\u0127al pangolini e\u017cistenti llum.", "Id-dieta ta' Eomanis kienet tikkonsisti kemm minn insetti kif ukoll minn \u0127xejjex."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4061", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4061", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Awstrija", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Awstrija", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Awstrija jirrappre\u017centa lill-Awstrija fl-asso\u010bjazzjoni tal-futbol u huwa kkontrollat mill-Federazzjoni tal-futbol tal-Awstrija.", "(\u0120ermani\u017c: \u00d6sterreichischer Fu\u00dfballbund).", "L-Awstrija kkwalifikat seba' darbiet g\u0127at-Tazza tad-Dinja, bl-aktar wa\u0127da ri\u010benti fl-1998.", "Il-pajji\u017c lag\u0127ab fil-Kampjonati Ewropej g\u0127all-ewwel darba fl-2008 meta ko-ospitaw l-avveniment mal-I\u017cvizzera.", "Il-plejers li \u0121ejjin kienu msemmija g\u0127all-log\u0127ba ta' kwalifika tat-Tazza tad-Dinja kontra l-I\u017cvezja fis-7 ta' \u0120unju 2013.", "Apparenzi u gowls huma korretti mis-7 ta' \u0120unju 2013.", "Dawn il-plejers \u0121ew imsej\u0127a fl-iskwadra fl-a\u0127\u0127ar 12-il xahar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4062", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4062", "title": "Necromanis", "text": ["Necromanis", "Necromanis huwa \u0121eneru ta' mammiferu estint, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Pholidota, fil-familja Manidae u fis-sottofamilja Maninae, ma' tliet \u0121eneri o\u0127ra, li huma \"Eomanis\" estint, \"Patriomanis\" estint u \"Manis\".", "Necromanis jista' jkun wie\u0127ed minn tliet spe\u010bi ta' pangolini fossili mil-Miocene tal-Ewropa li nstabu fi Franza.", "Minn dak li jidher mill-fossili dawn il-pangolini kienu identi\u010bi fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-anatomija, dieta u m\u0121iba b\u0127all-pangolini e\u017cistenti llum.", "L-ispe\u010bi fil-\u0121eneru Necromanis huma dixxendenti tal-pangolini fil-\u0121eneru Eomanis mill-Eocene Nofsani tal-Ewropa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4066", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4066", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-A\u017cerbaj\u0121an", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-A\u017cerbaj\u0121an", "It-Tim nazzjonali tal-futbol tal-A\u017cerbaj\u0121an (bl-A\u017cerbaj\u0121an:Az\u0259rbaycan milli futbol komandas\u0131) huwa t-tim nazzjonali tal-futbol tal-A\u017cerbaj\u0121an u huwa kkontrollat mill-Federazzjoni tal-futbol tal-A\u017cerbaj\u0121an.", "Huwa jirrappre\u017centa l-A\u017cerbaj\u0121an fil-kompetizzjonijiet tal-futbol internazzjonali.", "It-Tim nazzjonali tal-futbol tal-A\u017cerbaj\u0121an \u0127a sehem fil-kwalifika g\u0127al kull turnament kbir mill-Kampjonati Ewropej 1996, i\u017cda qatt ma kkwalifikaw g\u0127all-kampjonat finali ta' kwalunkwe Tazza tad-Dinja jew Kampjonati Ewropej.", "Il-plejers li \u0121ejjin kienu msemmija g\u0127all-log\u0127ba ta' kwalifika tat-Tazza tad-Dinja kontra l-Lussemburgu fis-7 ta' \u0120unju 2013 u log\u0127ba ta' \u0127biberija kontra l-Qatar fid-29 ta' Mejju 2013. <br>\"Apparenzi u gowls huma korretti mis-7 ta' \u0120unju 2013.\"", "Dawn il-plejers \u0121ew imsej\u0127a fl-iskwadra fl-a\u0127\u0127ar 12-il xahar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4070", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4070", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bel\u0121ju", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bel\u0121ju", "Il-Bel\u0121ju g\u0127andu storja twila fil-futbol internazzjonali fil-fatt l-ewwel log\u0127ba te\u0127odna lura g\u0127al l-1 ta' Mejju 1904 fejn kontra Franza spi\u010b\u010ba f'draw ta' 3 bi 3 (Bel\u0121ju 3 - 3 Franza).", "L-ikbar reb\u0127a ta' dan it-tim, li hu mlaqqam b\u0127ala ir-Rode Duivels (Xjaten \u0126omor), g\u0127amilha kontra t-tim Afrikan ta\u017c-\u017bambja fejn reba\u0127 bl-iskor ta' 9 b'xejn (Bel\u0121u 9 - 0 \u017bambja) fl-4 ta' \u0120unju 1994, kif ukoll kontra San Marino fit-28 ta' Frar ta' l-2001 fejn il-log\u0127ba spi\u010b\u010bat Bel\u0121ju 10 - 1 San Marino.", "Fil-bidu ta' l-istorja tieg\u0127u dan it-tim kien tilef log\u0127ba ferm kerha kontra t-tim Ingli\u017c tad-dilettanti (Ingilterra tad-dilettanti 11 - 2 Bel\u0121ju) dan se\u0127\u0127 fis-17 t'April 1909.", "Il-Bel\u0121ju jitqies b\u0127ala wie\u0127ed mit-timijiet il-kbar fl-Ewropa g\u0127alhekk da\u0127al kemm fit-Tazza tad-Dinja kif ukoll fil-Kampjonati Ewropej.", "L-a\u0127jar post li kiseb fit-Tazza tad-Dinja kien fl-1986 fejn kien spi\u010b\u010ba r-raba' (4) post, snin o\u0127ra fejn \u0127a sehem f'dan il-log\u0127ob presti\u0121ju\u017c fil-futbol kienu fl-1930, 1934, 1938, 1954, 1970, 1982, 1990, 1994, 1998 u fl-2002.", "L-ewwel darba li \u0127adi sehem fil-Kampjonati Ewropej kien fl-1972, u wara fl-1980, 1984 u fis-sena 2000.", "Anki fil-Log\u0127ob Olimpiku g\u0127amel su\u010b\u010bess g\u0127ax fl-1900 reba\u0127 il-midalja tal-Bron\u017c u g\u0127oxrin sena wara e\u017catt fl-1920 reba\u0127 l-aqwa midalja dik tad-Deheb.", "Informazzjoni dwar dan it-tim internazzjonali Bel\u0121jan tal-futbol li b\u0127ala stadjum ju\u017caw il-King Baudouin Stadium:", "Asso\u010bjazzjoni: Union Royale Belge des Soci\u00e8t\u00e8s de Football-Association (L-Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol Bel\u0121jana)", "Il-Kow\u010b Attwali: Marc Wilmots (2012- )", "L-Awqa skorers: Paul Van Himst u Bernard Voorhoof (b' 30 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: BEL", "Ir-Ranking tal-FIFA: 5 post", "L-A\u0127jar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 16-il post (Jannar ta' l-2003)", "L-Ag\u0127ar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 57 post (Lulju ta' l-2006)", "Ir-Ranking tal-Elo: 41", "Din hi l-iskwadra li ntag\u0127\u017clet biex taffronta lil Ma\u010bedonja fit-22 ta' Marzu 2013.", "\"Gowls u pre\u017cenzi a\u0121\u0121ornati mit-22 ta' Marzu 2012\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4071", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4071", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina huwa r-rappre\u017centazzjoni tal-futbol tal-Bo\u017cnija u \u0126er\u017cegovina u huwa kkontrollat mill-Federazzjoni Bo\u017cnijaka.", "L-ewwel partita internazzjonali tag\u0127hom intlag\u0127bet kontra l-Iran fl-1993 wara li saret il-qasma mir-Repubblika So\u010bjalista Federali tal-Jugo\u017clavja.", "Qabel dan, il-plejers Bo\u017cnija\u010bi kienu jilg\u0127abu f'isem it-tim nazzjonali Jugo\u017clav.", "Din is-selezzjoni qatt ma rnexxielha tikkwalifika g\u0127al kompetizzjoni ma\u0121\u0121uri, imma resqet vi\u010bin diversi drabi.", "Din hi l-iskwadra li ntag\u0127\u017clet biex taffronta lil Gre\u010bja fit-22 ta' Marzu 2013.", "\"Gowls u pre\u017cenzi a\u0121\u0121ornati mit-22 ta' Marzu 2013\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4081", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4081", "title": "Dominju (bijolo\u0121ija)", "text": ["Dominju (bijolo\u0121ija)", "Dominju (jew superrenju, jew imperu) huwa takson li qieg\u0127ed fil-qu\u010b\u010bata tal-iskema fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi og\u0127la minn ta' Renju.", "Dominju huwa l-aktar takson li jinkludi organi\u017cmi fih mill-gruppi kollha bijolo\u0121i\u010bi.", "L-ismijiet jistg\u0127u jvarjaw i\u017cda l-arran\u0121ament dejjem jirrifletti d-differenzi fundamentali evoluzjonarji fil-\u0121enomi.", "Hemm bosta alternattivi moderni ta' klassifikazjoni g\u0127ad-dominji tal-\u0127ajja.", "Fosthom hemm:", "Dawn l-iskemi jiddependu primarjament fuq anali\u017ci ta' dati ta' sekwenzi \u0121eneti\u010bi u b'hekk wie\u0127ed g\u0127andu jistenna proposti ta' skemi \u0121odda."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4082", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4082", "title": "Renju (bijolo\u0121ija)", "text": ["Renju (bijolo\u0121ija)", "Fil-bijolo\u0121ija, renju huwa takson li qieg\u0127ed fil-qu\u010b\u010bata (jew kwa\u017ci) tal-iskema fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi (g\u0127ax fl-iskemi moderni, id-dominju qieg\u0127ed ji\u0121i w\u017cat b\u0127ala l-og\u0127la taksa).", "Ir-renji jinqasmu fi gruppi i\u017cg\u0127ar, l-hekk imsej\u0127a fajlum (fi\u017c-\u017coolo\u0121ija) jew divi\u017cjoni (fil-botanika), g\u0127alkemm qabel dan, renju jista' jinqasam f'sottorenju, f'ferg\u0127a jew f'infrarenju, biss dawn m'humiex livelli obbligatorji.", "Carolus Linnaeus fl-ewwel pubblikazzjoni tas-\"Systema Naturae\" fl-1735, kellu skema ta' klassifikazzjoni b'\u017cew\u0121 Renji ta' organi\u017cmi \u0127ajjin, Animalia g\u0127al annimali u Vegetabilia g\u0127al pjanti (Linnaeus inkluda wkoll il-minerali, fir-renju Mineralia).", "Barra minn hekk, Linnaeus qasam ir-renju fi klassijiet u dawn tal-a\u0127\u0127ar \u0121ew mi\u0121bura f'fajla g\u0127al annimali u f'divi\u017cjonijiet g\u0127al pjanti.", "Kun af li l-ekwivalenzi f'din it-tabella mhumiex e\u017catti.", "Pere\u017cempju, Haeckel po\u0121\u0121a lill-algi \u0127omor (fil-klassifika ta' Haeckel Florideae u fil-klassifiki moderni Florideophyceae) u l-algi blu-\u0127odor (fil-klassifika ta' Haeckel Archephyta u fil-klassifiki moderni Cyanobacteria) fir-renju Plantae, filwaqt li fl-iskemi ta' klassifika moderna huma kkunsidrati b\u0127ala membri tar-renji Protista u Bacteria rispettivament.", "Madanakollu, g\u0127alkemm hemm xi nuqqasijiet fl-ekwivalenzi, din hija tabella semplifikata utli xorta wa\u0127da."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4090", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4090", "title": "Phylum", "text": ["Phylum", "Phylum (pronunzjata \"Filum\", Phyla fil-plural, pronunzjata \"Fila\") huwa Takson u\u017cat fil-Klassifikazjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin.", "Il-Phyla jirrapre\u017centaw l-akbar gruppi ta' annimali u organi\u017cmi o\u0127ra \u0127ajja b'\u010bertu attributi evoluzzjonarji li huma \u0121eneralment a\u010b\u010bettati, g\u0127alkemm dawn xi kultant ji\u0121u mi\u0121bura f'gruppi akbar l-hekk imsej\u0127a Superphyla (e\u017c. Ecdysozoa bi 8 Phyla).", "Informalment, Phylum jista' jkun ma\u0127sub b\u0127ala grupp ta' annimali bba\u017cat fuq mudell ta' \u0121isem in\u0121enerali.", "Il-Phylum b\u0127ala Takson fil-\u0121erarkija obbligatorja qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-Renju u livell aktar 'l fuq mil-Klassi.Il-Phylum b\u0127ala Takson fil-\u0121erarkija f'tassonomija kumplessa huwa Takson bejn is-Superphylum u s-Sottophylum.", "Il-Klassifikazjonijiet tal-organi\u017cmi f'sistema \u0121erarkika bdew jintu\u017caw fis-sekli 17 u 18.", "Normalment l-organi\u017cmi kienu ji\u0121u mi\u0121bura fi gruppi skond is-similaritajiet morfolo\u0121i\u010bi bl-idejat tal-esperti ta' dawk i\u017c-\u017cminijiet u dawn il-gruppi fi gruppi akbar dejjem skond is-similaritajiet u kienu jibqg\u0127u sejrin hekk sakemm tifforma \u0121erarkija s\u0127i\u0127a (e\u017c. annimali bl-g\u0127adam u annimali b'exoskeletru \"skeletru minbarra\").", "Madankollu bid-differenzi kollha fid-dehra esterjuri ta' dawn l-organi\u017cmi, il-klassifikazjoni tal-Phyla hija bba\u017cata fuq l-organizzazjoni interna.", "G\u0127alkemm il-Kodi\u010bi Internazjonali tan-Nomenklatura Botanika ja\u010b\u010betta l-u\u017cu tat-terminu \"Phylum\" b'referenza g\u0127al pjanti, fil-botanika kwa\u017ci dejjem ji\u0121i u\u017cat it-terminu \"Divi\u017cjoni\".", "L-aktar Phyla mag\u0127rufa huma Mollusca, Porifera, Cnidaria, Platyhelminthes, Nematoda, Annelida, Arthropoda, Echinodermata u Chordata.", "Dan ta' l-a\u0127\u0127ar huwa il-Phylum li huwa klassifikat fih il-bniedem.", "G\u0127alkemm bejn wie\u0127ed u ie\u0127or hemm 35 Phylum, id-9 imsemmija hawn fuq jinkludu fihom il-bi\u010b\u010ba l-kbira ta' l-ispe\u010bi.", "\u0126afna minn dawn il-Phyla huma esklu\u017civament tal-ba\u0127ar (jew marini) u Phylum 1 biss huwa totalment nieqes mill-ambjent tal-ba\u0127ar, il- Onychophora jew \u0127niex tal-bellus.", "L-a\u0127\u0127ar Phylum skopert mix-xjenza kien Cycliophora fl-1993.", "Meta jinstab annimal \u0121did \u0127afna drabi, jkun kemm ikun stramb, normalment dejjem ikun jikklassifika fost il-Phyla mag\u0127rufa.", "G\u0127alkemm hemm miljuni ta' spe\u010bi e\u017cistenti, dawn kollha jikklassifikaw ta\u0127t wie\u0127ed minn bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 35 Phylum.", "Madankollu S.pandora tant hija spe\u010bi mhux tas-soltu li ma kienx possibli tkun klassifikata ta\u0127t wie\u0127ed mill-Phyla e\u017cistenti u b'hekk in\u0127oloq Phylum \u0121did il-Cycliophora g\u0127al din l-ispe\u010bi biss u dan kien 1 mit-3 Phyla li \u0121ew skoperti fl-a\u0127\u0127ar seklu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4094", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4094", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bulgarija", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Bulgarija", "Fil-21 ta' Mejju 1924 il-Bulgarija lag\u0127bu l-ewwel log\u0127ba tal-futbol internazzjonali kontra l-Awstrija u sofrew ukoll l-ewwel telfa tag\u0127hom (Awstrija 6 - 0 Bulgarija).", "Dan it-tim li mlaqqam The Lions (L-Iljuni), kellu wkoll su\u010bessi kbar fejn reba\u0127 diversi log\u0127biet t'importanza kbira.", "L-ikbar ri\u017cultat f'log\u0127ba wa\u0127da g\u0127amlu kontra n-Norve\u0121ja fl-1957 u kontra Malta fl-1982 fejn reba\u0127 id-darbtejn li huma b'seba' gowls minn fuq (Bulgarija 7 - 0 Norve\u0121ja) u (Bulgarija 7 - 0 Malta).", "I\u017cda fl-ag\u0127ar log\u0127ba li mar tilef bi skor ta' 13-il gowl minn ta\u0127t, kontra Spanja fil-21 ta' Mejju 1933 (Spanja 13 - 0 Bulgarija), e\u017catt disa' snin wara li lag\u0127ab l-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali.", "B'kollox il-Bulgarija \u0127adet sehem s'issa f'7 kompetizzjonijiet tat-Tazza tad-dinja.", "L-ewwel darba fl-1962 imbag\u0127ad fl-1966, 1970, 1974, 1986 u fl-1994.", "I\u017cda l-a\u0127jar ri\u017cultat kisbu fl-1994 meta wasal sas-semi finali u spi\u010b\u010ba r-raba' post. Anki fil-European Championship \u0127a sehem fl-1996 u fl-2004.", "Fil-Log\u0127ob Olimpiku g\u0127amel su\u010b\u010bes ukoll meta fl-1956 fl-Olimpjadi ta' Melbourne (l-Awstralja) reba\u0127 il-midalja tal-Bron\u017c u fl-1968 tela' tar\u0121a 'l fuq g\u0127ax \u0121ewwa Mexico City (il-Messiku) reba\u0127 il-Fidda.", "Asso\u010bjazzjoni: Bulgarian Football Union (L-Unjoni Bulgara tal-Futbol)", "Il-Kow\u010b Attwali: Hristo Stoichkov (2004- )", "It-Top Scorer: Hristo Bonev (b'47 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: BUL", "Ir-Ranking tal-FIFA: 38 post", "L-A\u0127jar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 8 post (\u0120unju ta' l-1995)", "L-Ag\u0127ar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 58 post (Awissu ta' l-2002)", "Ir-Ranking tal-Elo: 42"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4095", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4095", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Kroazja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Kroazja", "L-iskwadra nazzjonali tal-futbol tal-Kroazja hu t-tim nazzjonali tal-futbol tal- Kroazja u hu mmexxi mill-Croatian Football Federation.", "It-tim ilu je\u017cisti mill-1990 u kien rikonixxut mill-FIFA u l-UEFA fis-sajf ta' l-1992, sena wara li l-Kroazja kisbet l-Indipendenza mill-Jugoslavja.", "It-tim lag\u0127ab l-ewwel log\u0127ob kompettiv fil-Kampjonati Ewropej 1996 u kkwalfikaw g\u0127all-finali biex b'hekk g\u0127amlu l-ewwel apparenza f'kampjonat internazzjonali.", "Huma kienu tim qawwi fil-futbol internazzjonali, meta spi\u010b\u010baw it-tielet fit-Tazza tad-Dinja 1998, b\"'golden goal\" ta' Davor \u0160uker.", "Huma rnexxielhom jg\u0127addu g\u0127al kull edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja meta da\u0127lu b\u0127ala nazzjon indipendenti.", "Fir-\"rankings\" tal-FIFA, it-tim kien wasal sat-tielet post u anki \u017car po\u017cizzjonijiet mhux daqshekk tajbin b\u0127al 125 post. Huma g\u0127adhom ma tilfux log\u0127ob kompetittiv \u0121ewwa darhom mill-1994.", "Huma kkwalfikaw g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2002 u 2006 ming\u0127ajr ma jitilfu log\u0127ba mill-kwalifikazzjoni.", "Il-futbol beda jintlag\u0127ab fil-Kroazja mill-bidu tas-seklu g\u0127oxrin, imma qabel id-90ijiet il-pajji\u017c ma kienx indipendenti.", "Qabel l-indipendeza, il-plejers mill-Kroazja kienu jag\u0127mlu parti mir-Renju tal-Jugoslavja (1919-39), mill-Banovina tal-Kroazja (1939-41), mill-Istat Indipendenti tal-Kroazja (1941-45) u r-Repubblika Federali So\u010bjalista tal-Jugoslavja (1945-90).", "Min\u0127abba \u010birkustanzi ta' politika fir-Renju tal-Jugoslavja ftit wara t-Tieni Gwerra Dinjija, timijiet sportivi Kroati kellhom il-jedd li jirrapre\u017centaw lil pajji\u017chom ta\u0127t il-bandiera Kroata.", "G\u0127alhekk l-ewwel log\u0127ba internazzjonali tista ti\u0121i kkunsidrata r-reb\u0127a ta' 4-0 kontra l-Isvizzera f'\u017bagreb fit-2 ta' April 1940.", "Gowlers:", "Difensuri:", "Midfielders:", "Attakkanti:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4096", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4096", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol ta' \u010aipru", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol ta' \u010aipru", "It-tim nazzjonali tal-futbol ta' \u010aipru huwa t-tim nazzjonali tad-dixxiplina tal-futbol ta' \u010aipru, meqjus fost wie\u0127ed mill-i\u017cg\u0127ar pajji\u017ci tal-Ewropa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4097", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4097", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tar-Repubblika \u010aeka", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tar-Repubblika \u010aeka", "It-tim nazzjonali tal-futbol tar-Repubblika \u010aeka huwa t-tim nazzjonali tad-dixxiplina sportiva tal-futbol tar-Repubblika \u010aeka u hu mmexxi mill-\u010ceskomoravsk\u00fd fotbalov\u00fd svaz.", "Qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-Boemja (ir-Repubblika \u010aeka tal-lum), meta kienet parti mill-Imperu tal-Awstrija-Ungerija, huma lag\u0127bu seba' partiti bejn l-1903 u l-1908, sitta minnhom kontra l-Ungerija u wa\u0127da kontra l-Ingilterra.", "Il-Boemja lag\u0127bet ukoll partita kontra l-Jugo\u017clavja, Osmark u l-\u0120ermanja fl-1939, waqt li kienet il-Protettorat tal-Boemja u l-Moravja.", "Meta r-Repubblika \u010aeka kienet parti mi\u010b-\u010aekoslovakkja, it-tim nazzjonali wasal darbtejn b\u0127ala finalista tellief tat-Tazza tad-Dinja (1934, 1962) u rebbie\u0127 tal-Kampjonati Ewropej fl-1976.", "Wara li \u010b-\u010aekoslovakkja \u0121iet divi\u017ca b\u0127ala r-Repubblika \u010aeka u s-Slovakkja, it-tim nazzjonali tar-Repubblika \u010aeka \u0121ie ffurmat, u huma lag\u0127bu l-ewwel log\u0127ba barra minn darhom kontra t-Turkija fl-1994, fejn reb\u0127u 4\u20131.", "L-ewwel partita \u0121ewwa darhom kienet kontra l-Litwanja f'Ostrava, fejn irre\u0121istraw reb\u0127a ta' 5\u20133.", "L-ewwel partita kompetittiva waslet kontra Malta fejn \u0121ewwa Ostrava reb\u0127u bl-iskor ta' 6\u20131.", "Fil-fa\u017ci ta' kwalifika g\u0127all-Kampjonati Ewropej 1996, ir-Repubblika \u010aeka reb\u0127et Grupp 5 quddiem il-favoriti tal-Olanda, b'total ta' sitt reb\u0127iet, tliet pari u telfa imbarazzanti kontra l-Lussemburgu.", "Fil-fa\u017ci finali, li sar \u0121ewwa l-Ingilterra, i\u010b-\u010aeki g\u0127addew mill-fa\u017ci tal-gruppi, minkejja telfa fl-ewwel \u0121urnata kontra l-\u0120ermanja.", "Il-forma po\u017cittiva tag\u0127hom kompliet sejra u waslu sal-finali fejn tilfu 2\u20131 kontra l-\u0120ermani\u017ci.", "Il-finali tal-1996, po\u0121\u0121iet li\u010b-\u010aeki favoriti li jaqtg\u0127u l-passa\u0121\u0121 g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1998.", "Madanakollu, spi\u010b\u010baw it-tielet fil-grupp tag\u0127hom, ta\u0127t Spanja u l-Jugo\u017clavja.", "Madanakollu, huma mal-ewwel pattew g\u0127al dan in-nuqqas billi kkwalifikaw g\u0127all-Euro 2000, fejn reb\u0127u l-g\u0127axar partiti tal-grupp.", "It-tim, madanakollu, falla li juri l-a\u0127jar log\u0127ob tieg\u0127u, fejn \u0121ew eliminati fil-fa\u017ci tal-gruppi wara reb\u0127a wa\u0127da biss.", "G\u0127al darb'o\u0127ra, i\u010b-\u010aeki naqsu li jikkwalifikaw g\u0127at-Tazza tad-Dinja, din id-darba jispi\u010b\u010baw it-tieni fil-grupp wara d-Danimarka, u ji\u0121u meg\u0127luba 1\u20130 u 0\u20131 mill-Bel\u0121ju fil-partita ta' spare\u0121\u0121 g\u0127al post fil-finali.", "Fir-rawnd ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Euro 2004 huma g\u0127addew g\u0127ar-rawnd finali meta spi\u010b\u010baw quddiem l-Olanda, u l-uniku punti li tilfu kienu fil-pari ta' 1\u20131 kontra l-\"Oranje\".", "Fil-fa\u017ci finali, i\u010b-\u010aeki waslu sas-semifinali fejn \u0121ew meg\u0127luba finalment mill-Gre\u010bja, li kellha tirba\u0127 dik l-edizzjoni.", "Is-sena 2006 fissret l-ewwel dehra tag\u0127hom f'edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja, fejn ikkwalifikaw grazzi g\u0127al \u017cew\u0121 reb\u0127iet identi\u010bi ta' 1\u20130 fuq in-Norve\u0121ja fil-partiti ta' spare\u0121\u0121.", "\u0120ewwa l-\u0120ermanja, huma kienu mistennija li jgaddu g\u0127ar-rawnd su\u010b\u010bessiv wara reb\u0127a konvin\u010benti ta' 3\u20130 fuq l-Istati Uniti, per\u00f2 telfiet ta' 2\u20130 kontra l-Gana u l-Italja fissru li l-pjanijiet tag\u0127hom g\u0127al passa\u0121\u0121 fir-rawnd li jmiss sfumaw.", "Il-kampanja deludenti tat-Tazza tad-Dinja wasslet g\u0127al kampanja ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Kampjonati Ewropej 2008 bl-unuri, fejn spi\u010b\u010baw l-ewwel fil-grupp, quddiem il-\u0120ermanja.", "I\u010b-\u010aeki fl-ewwel log\u0127ba reb\u0127u lill-ospiti tal-kompetizzjoni, l-I\u017cvizzera, 1\u20130, qabel ma tilfu 3\u20131 kontra l-Portugall.", "L-a\u0127\u0127ar log\u0127ba kienet wa\u0127da de\u010bi\u017civa kontra t-Turkija hekk kif i\u017c-\u017cew\u0121 timijiet kienu qed ji\u0121\u0121ieldu g\u0127al post fil-fa\u017ci li jmiss.", "I\u010b-\u010aeki bnew vanta\u0121\u0121 ta' 2\u20130 wara sieg\u0127a log\u0127ob u meta deher li kienu huma li se jkomplu fil-kompetizzjoni, it-Turkija g\u0127amlu rimonta impressjonati fejn fi kwarta skorjaw tliet gowls u reb\u0127u 3\u20132, biex eliminaw lir-Repubblika \u010aeka u temmet l-esperjenza internazzjonali tal-kow\u010b Karel Br\u00fcckner.", "Wara l-falliment fil-Kampjonati Ewropej, l-attenzjoni re\u0121g\u0127et irritornat fuq it-Tazza tad-Dinja, fejn i\u010b-\u010aeki ttellg\u0127u fi Grupp 3.", "Huma bdew il-kampjonat b'pari ta' 0\u20130 kontra l-Irlanda ta' Fuq, li kienet segwita minn prestazzjoni deludenti kontra l-Polonja li sarrfet f'telfa ta' 2\u20131.", "Il-prestazzjonijiet ftit li xejn tjiebu fejn kellhom jit\u0127abtu biex jeg\u0127lbu 1\u20130 lis-Slovenja, u reb\u0127a o\u0127ra sofferta kontra San Marino, u pari ta' ming\u0127ajr gowls kontra s-Slovenja.", "Il-partita segwenti, telfa ta' 2\u20131 \u0121ewwa darhom kontra l-\u0121iriena tas-Slovakkja fissret l-a\u0127\u0127ar partita ta' Petr Rada man-nazzjonal u po\u0121\u0121iet li\u010b-\u010aeki f'po\u017cizzjoni kritika.", "Ivan Ha\u0161ek \u0127a l-presidenza tal-federazzjoni \u010aeka u tat-tim ta\u0127t idejh, fejn l-affarijiet tjiebu xi ftit b'pari barra minn darhom kontra s-Slovakkja u re\u0127ba kbira ta' 7\u20130 fuq San Marino.", "Huma marru g\u0127all-partita ta' qabel tal-a\u0127\u0127ar bil-\u0127sieb li jirb\u0127u kontra l-Pollakki, u s-Slovakkja ma titlifx kontra s-Sloveni.", "Minkejja li huma rnexxielhom jag\u0127mlu dan, is-Slovakki tilfu 2\u20130, li fissret li San Marino kellhom i\u017commu lil San Marino sabiex jag\u0127tu \u010bans li\u010b-\u010aeki g\u0127all-\"play-offs\".", "Ir-Repubblika \u010aeka raw il-\u0127olm tag\u0127hom jisfuma meta spi\u010b\u010baw 0\u20130 kontra l-Irlanda ta' Fuq u \u0121ew mi\u010b\u0127uda mi\u010b-\u010bans ta' post fil-finali.", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "\"G\u0127ar-rekord mill-1930 sal-1994, ara: \u010aekoslovakkja\"", "\"G\u0127ar-rekord mill-1930 sal-1994, ara: \u010aekoslovakkja\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4098", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4098", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tad-Danimarka", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tad-Danimarka", "It-tim tal-futbol Dani\u017c mill-bidu nett tal-kariera tieg\u0127u kienet ta' su\u010bess, fil-fatt dan jidher mill-ewwel log\u0127ba fix-xena internazzjonali fejn fid-19 t'Ottubru 1908 kien skorja 9 gowls ma' tim Fran\u010bi\u017c (Danimarka 9 - 0 Franza B) u tlett ijiem wara kiseb ukoll l-ikbar reb\u0127a fl-istorja tieg\u0127u meta fit-22 t'Ottubru 1908 reba\u0127 bi skor ta' 17-il gowl (Danimarka 17 - 1 Franza A).", "Ma nistg\u0127ux ng\u0127idu li dan it-tim dejjem sab il-log\u0127ba fa\u010bli, g\u0127ax fl-1937 kiseb l-ag\u0127ar \u017cew\u0121 log\u0127biet li qatt lag\u0127ab.", "L-ewwel wa\u0127da hi kontra l-\u0120ermanja li saret fis-16 ta' Mejju 1937 (\u0120ermanja 8 - 0 Danimarka) u l-log\u0127ba l-o\u0127ra g\u0127alkemm ma ti\u0121ix ikkalkulata b\u0127ala log\u0127ba uffi\u010bjali saret fid-29 t'Awissu kontra l-Pajji\u017c Bask fejn sofrew 11-il gowl (Danimarka 1 - 11 Pajji\u017c Bask).", "Dan it-tim bil-laqam Danish Dynamite (Splussiv Qawwi Dani\u017c) jew Olsen Banden (peress li jikkow\u010bjah il-kow\u010b Morten Olsen) da\u0127al g\u0127all-ewwel darba fit-Tazza tad-Dinja fl-1986 u wara fl-1998 u fl-2002.", "Wie\u0127ed mis-su\u010b\u010bessi li kiseb kien fl-1992 meta reba\u0127 l-European Championship, barra f'dik is-sena li reba\u0127 f'dan il-kampjonat \u0127a sehem ukoll fl-1964, 1984, 1988, 1996, 2000 u fl-2004.", "Fil-Log\u0127ob Olimpiku wkoll \u0127are\u0121 ta' nies, g\u0127ax b'kollox reba\u0127 4 midalji.", "Il-midalja tal-Bron\u017c reba\u0127ha darba fl-1948 \u0121ewwa Londra (l-Ingliterra).", "I\u017cda l-midalja tal-Fidda raha tliet darbiet fl-1908 (Londra), fl-1912 (Stokk\u0127olm) u fl-1960 (Ruma).", "Asso\u010bjazzjoni: Dansk Boldspil-Union (L-Asso\u010bjazzjoni Dani\u017ca tal-Futbol)", "Il-Kow\u010b: Morten Olsen (2000- )", "It-Top Scorer: Paul \"Tist\" Nielsen (b' 52 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: DEN", "Ir-Ranking tal-FIFA: 22 post", "L-A\u0127jar Ranking: 3 post (Mejju ta' l-1997)", "L-Ag\u0127ar Ranking: 27 post (Mejju ta' l-1998)", "Ir-Ranking tal-Elo: 8", "L-Istadju li ju\u017caw: Stadju Parken", "Il-plejers li \u0121ejjin kienu msemmija g\u0127all-log\u0127ba ta' kwalifika tat-Tazza tad-Dinja kontra Malta u l-Armenja fis-6 u fl-10 ta' Settembru 2013.", "Pre\u017cenzi u gowls huma korretti sal-11 ta' \u0120unju 2013."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4100", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4100", "title": "Subphylum", "text": ["Subphylum", "Subphylum (pronunzja: subfilum) fil-bijolo\u0121ija, huwa Takson fil-Klassifikazzjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin li jista' ji\u0121bor fih l-Infrafajla.", "Is-Subphylum fil-\u0121erarkija qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-phylum u livell aktar 'l fuq mill-Infraphylum.", "Subphylum huwa Takson li jintu\u017ca fl-iskema ta' klassifikazzjoni fi\u017c-\u017coolo\u0121ija waqt li fil-botanika jintu\u017ca t-Takson ekkwivalenti is-Subdivi\u017cjoni.", "Ftit e\u017cempji ta' Subphyla huma;", "Mhux il-Phyla kollha jinqasmu f'Subphila."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4104", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4104", "title": "Klassi (bijolo\u0121ija)", "text": ["Klassi (bijolo\u0121ija)", "Fil-bijolo\u0121ija, klassi hija takson fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin, li jista' ji\u0121bor fih jew jista' ji\u0121i maqsum f'ordnijiet fit-tassonomija obbligatorja.", "G\u0127alkemm qabel dan, klassi tista' ti\u0121i maqsuma f'sottoklassi, f'infraklassi jew f'parvklassi.", "Il-Klassi b\u0127ala takson fil-\u0121erarkija obbligatorja qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-fajlum (jew divi\u017cjoni fil-botanika) u livell aktar 'l fuq mill-ordni.", "Fil-\u0121erarkija tassonomika kumplessa, il-klassi hija bejn is-superklassi u s-sottoklassi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4108", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4108", "title": "Takson", "text": ["Takson", "Takson (plural Taksa), jew unit\u00e0 tassonomika, huwa grupp ta' organi\u017cmi (g\u0127andu jew ma g\u0127andux isem).", "Meta jing\u0127ata isem, it-Takson normalment ji\u0121i kategorizzat u jing\u0127ata livell partikolari f'\u0121erarkija f'skema ta' Klassifikazjoni Xjentifika.", "Skema semplifikata ta' livelli f'ordni \u0121erarkiku:", "Prefiss jista' ji\u0121i w\u017cat biex jindika kategorija f'livell og\u0127la jew livell aktar baxx fil-\u0121erarkija.", "Il-prefiss Super- jindika livell og\u0127la waqt li l-prefiss Sotto- jindika livell aktar baxx.", "Fi\u017c-\u017coolo\u0121ija il-prefissi jistg\u0127u jkunu Magn-, Super-, Grand-, jew Mir- biex jindikaw livell og\u0127la filwaqt Sotto-, Infra- jew Parv- biex jindikaw livell aktar baxx.", "E\u017cempju:", "Wie\u0127ed g\u0127andu jinnota li livell huwa relattiv u ristrett fi skema u\u017cata partikolari.", "Pere\u017cempju, liverworts \u0121ew kategorizzati f'gruppi, f'sistemi ta' klassifikazjoni varji, b\u0127ala Familja, Ordni, jew anke Klassi.", "L-u\u017cu ta' livelli huwa sfidat minn dawk li ju\u017caw il-Kladisti\u010bi u dan \u0121ieg\u0127el biex ji\u0121i propost il-PhyloCode jew Fajlokodi\u010bi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4111", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4111", "title": "Le\u0121jun (bijolo\u0121ija)", "text": ["Le\u0121jun (bijolo\u0121ija)", "Fil-bijolo\u0121ija, le\u0121jun huwa takson fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin li jista' ji\u0121bor fih jew jista' ji\u0121i maqsum f'sottole\u0121juni.", "Il-le\u0121jun b\u0127ala livell fil-\u0121erarkija qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t is-superle\u0121jun u livell aktar 'il fuq mis-sottole\u0121jun."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4116", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4116", "title": "Ordni (bijolo\u0121ija)", "text": ["Ordni (bijolo\u0121ija)", "Ordni (bil-Latin: \"ordo\") hija takson fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin.", "L-ordni b\u0127ala takson fil-\u0121erarkija obbligatorja qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-klassi u livell aktar 'il fuq mill-familja.", "Fil-\u0121erarkija tat-tassonomija kumplessa, l-ordni tinsab il-mirordni u s-sottordni.", "G\u0127al xi kladi, jintu\u017caw xi klassifikazzjonijiet addizzjonali, imma mhux kollha huma rikonoxxuti uffi\u010bjalment.", "Fil-klassifikazzjoni tag\u0127hom tal-mammiferi tal-1998, McKena u Beel u\u017caw \u017cew\u0121 livelli addizzjonali bejn superordni u ordni: \"grandordni\" u \"mirordni\".", "L-ordni b\u0127ala livell u b'isem distint fil-klassifikazzjoni xjentifika (u mhux imsejja\u0127 biss b\u0127ala \"\u0121eneru og\u0127la\" (bil-Latin \"genus summum\")) kien \u0121ie ntrodott g\u0127all-ewwel darba minn botanist \u0120ermani\u017c Augustus Quirinus Rivinus, i\u017cda kien Carolus Linnaeus li u\u017cah l-ewwel ta' spiss biex jaqsam it-tliet renji tan-natura (minerali, pjanti u annimali) fis-\"Systema Naturae\" tal-1735.", "Wie\u0127ed irid ji\u0121bed l-attenzjoni li l-ordnijiet ta' Carolus Linnaeus g\u0127al pjanti f\"Systema Naturae\" u f\"'Species Plantarum\", kienu strettament artifi\u010bjali u li kienu ntrodotti biex jaqsmu l-klassijiet artifi\u010bjali fi gruppi i\u017cg\u0127ar biex wie\u0127ed ikun jista' jifhem a\u0127jar.", "Meta il-kelma \"ordo\" kienet u\u017cata ta' spiss g\u0127al unit\u00e0 naturali ta' pjanti f'xog\u0127olijiet tas-seklu 19 b\u0127al \"Prodromus\" ta' de Candolle u l-\"Genera Plantarum\" ta' Bentham u Hooker, din kienet tindika taksa li llum g\u0127andhom livell ta' familja.", "F'pubblikazzjonijiet botani\u010bi Fran\u010bi\u017ci ta' Michel Adanson b\u0127al \"Familles naturelles des plantes\" (1763) u sal-a\u0127\u0127ar tas-seklu 19, il-kelma \"famille\" kienet u\u017cata b\u0127ala l-ekwivalenti tal-kelma bil-Latin \"ordo\".", "Din l-ekwivalenza kienet spjegata espli\u010bitament f\"'Lois de la nomenclature botanique\" (1868) ta' Alphonse De Candolle's, il-prede\u010bessur ta' \"International Code of Botanical Nomenclature\".", "Fl-ewwel \"Regoli\" tan-nomenklatura botanika internazzjonali tal-1906 il-kelma familja (\"familia\") ing\u0127atat il-livell ta' \"famille\" fil-pubblikazjonijiet bil-Fran\u010bi\u017c, waqt li l-kelma ordni (\"ordo\") ing\u0127atat livell og\u0127la, dak il-livell li fis-seklu 19 \u0127afna drabi kien jissejja\u0127 ko\u0127ort (bil-Latin \"cohors\", plural \"cohortes\").", "U\u0127ud mill-ismijiet tal-familji fl-\"ordnijiet naturali\" ta' Carolus Linnaeus baqg\u0127u jintu\u017caw u anke ftit mill-ismijiet tal-gruppi naturali li kienu \u0121ew rikonoxxuti minn Linnaeus b\u0127ala ordnijiet fil-klassifikazzjoni naturali tieg\u0127u baqg\u0127u a\u010b\u010bettati u w\u017cati sal-lum (e\u017c.", "\"Palmae\" jew \"Labiatae\").", "Fi\u017c-\u017coolo\u0121ija, l-ordnijiet ta' Linnaeus kienu w\u017cati aktar ta' spiss.", "Dawn l-ordnijiet fil-parti \u017coolo\u0121ika tas-\"Systema Naturae\" kienu jirreferu g\u0127al gruppi naturali.", "U\u0127ud mill-ismijiet tal-ordnijiet g\u0127adhom jintu\u017caw sal-lum (e\u017c. Lepidoptera, l-ordni tal-friefett u l-ordni Diptera tad-dubbien u n-nemus)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4126", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4126", "title": "Familja (bijolo\u0121ija)", "text": ["Familja (bijolo\u0121ija)", "Il-Familja plural Familji ( Latin familia plural familiae) fil-Klassifikazjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin semplifikata, huwa Takson bejn Ordni u \u0120eneru, waqt li f'Klassifikazjoni Xjentifika kumplessa hemm \u017cew\u0121 Taksi o\u0127ra, Superfamilja 'l fuq minn Familja u Sottofamilja ta\u0127t Familja (il-klassifikazjoni tal-Lepidoptera hi e\u010b\u010bezjoni billi t-Takson Familja qieg\u0127ed bejn it-Taksa Serje u Grupp), g\u0127alkemm dan jiddependi skond l-iskema.", "Il-livell tat-Takson Familja huwa l-aktar importanti wara it-Taksa Spe\u010bi u \u0120eneru fit-Tassonomija.", "Dettalji e\u017catti tan-nomenklatura formali jiddependu fuq il-Kodi\u010bi tan-Nomenklatura u f'liema tip ta' grupp it-Takson Familja jkun qieg\u0127ed , jekk hux:", "Familja, b\u0127ala livell intermedju bejn Ordni u \u0120eneru, hija invenzjoni relativament re\u010benti.", "Fil-Botanika il-kelma \"Familja\" (familia) \u0121iet u\u017cata mil-botaniku fran\u010bi\u017c Pierre Magnol f' \"Prodromus historiae generalis plantarum, in quo familiae plantarum per tabulas disponuntur\" (1689) fejn hu sejja\u0127 \"Familji\" (familiae) is-76 grupp ta' pjanti li hu rrikonoxxa fit-tabelli tieg\u0127u.", "Dak i\u017c-\u017cmien il-kun\u010bett livell kien g\u0127adu fl-istat ta' in statu nascendi u fil-Prologu ta' \"Prodromus\" Magnol kiteb li ried ji\u0121bor il-Familji f' \u0120enera akbar, kelma li hija ferm 'il bog\u0127od minn kif tintu\u017ca llum.", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, il-Familja b\u0127ala livell intermedju bejn Ordni u \u0120eneru kien introdott minn Pierre Andr\u00e9 Latreille f' \"Pr\u00e9cis des caract\u00e8res g\u00e9n\u00e9riques des insectes, dispos\u00e9s dans un ordre naturel\" (1796).", "Huwa u\u017ca l-Familji (u\u0127ud minnhom bla isem) f'u\u0127ud mill-Ordnijiet tal-\"insetti\" i\u017cda mhux kollha (bl-artropodi kollha inklu\u017ci).", "Madankollu, mill-bidu tas-seklu 20 din il-kelma bdiet tintu\u017ca kostantement b'kun\u010bett u f'sens modern.", "L-u\u017cu u l-karatteristika ta' dawn l-ismijiet huwa definit fil-'Kodi\u010bi tal- \"International Code of Botanical Nomenclature\" u tal-\"International Code of Zoological Nomenclature\"\".", "Grupp fil-Klassifikazjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin huwa Takson bejn il-Familja u s-Sottofamilja u dan huwa Takson ta' e\u010b\u010bezjoni g\u0127ax jintu\u017ca biss fil-klassifikazjoni tal-Lepidoptera."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4127", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4127", "title": "Serje (botanika)", "text": ["Serje (botanika)", "Is-Serje huwa Takson fil-Klassifikazjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin.", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija is-Serje g\u0127andu livell fil-kategorija tal-familji bejn is-Superfamilja u l-Familja u dan it-Takson huwa ta' e\u010b\u010bezjoni g\u0127ax jintu\u017ca biss fil-klassifikazjoni tal-Lepidoptera.", "Fil-Botanika is-Serje huwa Takson f'livell aktar baxx li qieg\u0127ed fil-kategorija tal-\u0121eneri bejn is-Sottosezzjoni li qieg\u0127ed f'livell og\u0127la u s-Sottosejre li qieg\u0127ed f'livell aktar baxx."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4128", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4128", "title": "Grupp", "text": ["Grupp", "Grupp jista' jirreferi g\u0127al:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4132", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4132", "title": "Trib\u00f9 (bijolo\u0121ija)", "text": ["Trib\u00f9 (bijolo\u0121ija)", "Fil-bijolo\u0121ija, trib\u00f9 (jew f'u\u0127ud mix-xog\u0127olijiet tal-klassifikazjoni infrafamilja) huwa takson fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin li jista' ji\u0121bor fih jew jista' ji\u0121i maqsum f'sottotrib\u00f9.", "It-trib\u00f9 b\u0127ala livell fil-\u0121erarkija, qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t is-sottofamilja u livell aktar 'l fuq mis-sottotrib\u00f9."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4135", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4135", "title": "\u0120eneru (tassonomija)", "text": ["\u0120eneru (tassonomija)", "Fin-Nomenklatura Binominali u\u017cata mad-Dinja kollha, l-isem ta' organi\u017cmu huwa mag\u0127mul minn 2 partijiet: l-isem \u0121eneriku (dejjem kapitalizzat) u l-isem spe\u010bifiku (mag\u0127ruf b\u0127ala \"epithet\").", "E\u017cempju huwa \"Homo sapiens\", l-isem xjentifiku tal-ispe\u010bi Umana li tag\u0127mel parti mill-\u0120eneru Homo.", "Il-burduri bejn il-\u0120eneri kienu storikament su\u0121\u0121ettivi, i\u017cda bl-avvent tal-Filo\u0121enetika, sar ferm aktar komuni li l-livelli tassonimi\u010bi kollha 'l fuq mil-livell spe\u010bifiku jridu jkunu ristretti g\u0127al gruppi li juru bi\u010b-\u010bar li huma monofileti\u010bi, dan ifisser li d-dixxendenti ta' Takson an\u010bestrali jridu ji\u0121u mi\u0121bura flimkien fi grupp wie\u0127ed, anke jekk u\u0127ud minnhom ma jkunux jaqsmu l-karatteristi\u010bi vi\u017cibli kollha mal-bqija.", "Dan kollu fil-kodi\u010bi ta\u017c-\u017boolo\u0121ija jew tal-Botanika qatt ma kien rekwi\u017cit u b'hekk din hija diskussjoni ta\u0127raq g\u0127addejja l-\u0127in kollu fil-qasam tas-sistematika; jekk wie\u0127ed g\u0127andux jibba\u017ca fuq il-Kladistika jew fuq il-Fenetika.", "Fil-present, il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-klassifikazjonijiet ibba\u017cati fuq il-Fenetika qeg\u0127din ji\u0121u bil-mod il-mod mibdula bi klassifikazjonijiet ibba\u017cati fuq il-Kladistika (e\u017c. Reptilia u Amphibia ma g\u0127adhomx u\u017cati).", "\u0126afna \u0120eneri jistg\u0127u ji\u0121i maqsuma f'Sotto\u0121eneri (singular Sottogeneru).", "\u0120eneru f'Renju jista' ji\u0121i u\u017cat b\u0127ala isem ta' \u0120eneru jew Takson ie\u0127or f'Renju ie\u0127or, g\u0127alkemm l-International Code of Zoological Nomenclature u l-International Code of Botanical Nomenclature jag\u0127tu l-parir biex dan ma jsirx.", "Hemm 'il fuq minn 5000 minn dawn l-ismijiet u\u017cati f'aktar minn Renju wie\u0127ed.", "E\u017cempji huma Anura li huwa isem ta' Ordni ta\u017c-\u017brin\u0121ijiet imma huwa wkoll isem ta' \u0120eneru ta' pjanti u Aotus li huwa isem ta' \u0120eneru tal-pjanta tal-pi\u017celli u ta' Xadina tal-lejl.", "Ovvjament fl-istess Renju isem \u0121eneriku partikolari jista' jintu\u017ca g\u0127al \u0120eneru wie\u0127ed.", "Dan jispjega g\u0127aliex il-\u0120eneru tal-platipu huwa Ornithorhynchus \u2014 g\u0127all-ewwel George Shaw fl-1799 kien semmie\u0127 Platypus, i\u017cda kien di\u0121a' u\u017cat g\u0127al insett minn Johann Friedrich Wilhelm Herbst fl-1793 u peress li l-platipu u l-insetti jag\u0127mlu parti mill-istess Renju l-Animalia, l-isem Platypus ma setax jintu\u017ca g\u0127at-tnejn li huma u b'hekk Johann Friedrich Blumenbach fis-sena 1800, g\u0127all-platipu, ippublika l-isem xjentifiku Ornithorhynchus b\u0127ala sostitut.", "Il-\u0120eneru b\u0127ala Takson fil-\u0121erarkija obbligatorja qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-Familja u livell aktar 'l fuq mill-ispe\u010bi.", "Il-\u0120eneru b\u0127ala Takson fil-\u0121erarkija f'tassonomija kumplessa huwa Takson bejn l-Infratribu u s-Sotto\u0121eneru (jew Sezzjoni fil-botanika)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4136", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4136", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Estonja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Estonja", "L-iskwadra nazzjonali tal-futbol tal-Estonja hu t-tim nazzjonali tal-futbol li jirrapre\u017centa lil-Estonja u hu mmexxi mill-Estonian Football Association.", "Huma lag\u0127bu l-ewwel log\u0127ba tag\u0127hom fl-1920.", "Fl-1940, l-Estonja kienet ing\u0127aqdet ma' l-Unjoni Sovjetika u ma kisbetx l-indipendeza (u l-possibilit\u00e0 ta' tim nazzjonali tal-futbol) sa l-1991.", "B\u0127ala nazzjon indipendenti, huma lag\u0127bu l-ewwel log\u0127ba kontra l-Litwanja fit-Tazza Baltika fil-15 ta' Novembru 1991, u l-ewwel log\u0127ba rikonoxxuta mill-FIFA kienet kontra Slovenja fit-3 ta' \u0120unju 1992, u l-partita spi\u010b\u010bat 1-1 f'Tallinn.", "Il-partiti tat-tim ta' l-Estonja jintlag\u0127bu f'A. Le Coq Arena f'Tallinn.", "Wara li l-Estonja kisbet l-indipendenza, it-tim nazzjonali kien fil-bidu tieg\u0127u l-iktar wie\u0127ed dg\u0127ajjef mit-timijiet Balti\u010bi, fejn sofra telfa ta' 7-1 kontra l-Kroazja fil-kwalifikazzjoni tal-Kampjonati Ewropej 1996.", "It-tim \u017cviluppa mas-snin fejn fil-kwalifikazzjoni g\u0127all-Kampjonati Ewropej 2004, huma kisbu tmien punti fejn skurjaw erba' gowls u laqqtu sitt gowls.", "Fil-kwalifikazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2006 huma komplew jissorprendu meta spi\u010b\u010baw b'5 reb\u0127iet, 2 pari u 5 telfiet.", "L-Estonja g\u0127andhom numru ta' plejers li g\u0127amlu numru ta' apparenzi, fejn jinkludu lil Mart Poom, Andres Oper, Marko Kristal u Martin Reim.", "Din hi l-iskwadra li ntag\u0127\u017clet biex taffronta lil Olanda fit-22 ta' Marzu 2013.", "\"Gowls u pre\u017cenzi a\u0121\u0121ornati mit-22 ta' Marzu 2013\"", "! colspan=\"9\" style=\"background:#b0d3fb; text-align:left;\"|", "! colspan=\"9\" style=\"background:#b0d3fb; text-align:left;\"|", "! colspan=\"9\" style=\"background:#b0d3fb; text-align:left;\"|"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4137", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4137", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-G\u017cejjer Faroe", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-G\u017cejjer Faroe", "Il-G\u017cejjer Faroe g\u0127alkemm jag\u0127mlu man-nazzjon tad-Danimarka g\u0127andhom it-tim tal-futbol nazzjonali g\u0127alihom.", "Jitqiesu b\u0127ala tim daqs l-istess tim nazzjonali tad-Danimarka u kwalinkwa tim nazzjonali ie\u0127or fl-Ewropa.", "Dan it-tim ilu je\u017cisti mill-1930, i\u017cda l-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali li lag\u0127ab saret fl-24 t'Awissu 1988 kontra l-Islanda.", "Il-G\u017cejjer Faroe fl-ewwel log\u0127ba sofrew telfa b'1 b'xejn (Islanda 1 - 0 G\u017cejjer Faroe).", "L-ag\u0127ar skor sofrewh ukoll ma' l-Islanda meta l-Islandi\u017ci skurjawlhom disa' gowls (Islanda 9 - 0 G\u017cejjer Faroe), fl-10 ta' Lulju 1985, qabel l-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali.", "Fil-25 ta' Mejju 1995 kontra San Marino reb\u0127u bl-ikbar skor dak ta' tliet gowls minn fuq (G\u017cejjer Faroe 3 - 0 San Marino).", "Informazzjoni dwar it-tim tal-G\u017cejjer Faroe:", "Asso\u010bjazzjoni: Faroe Islands Football Association (L-Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol tal-G\u017cejjer Faroe)", "Il-Kow\u010b Attwali: Lars Olsen (2011- )", "It-Top Scorer: R\u00f3gvi Jacobsen (b' 10 gowls)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: FRO", "L-A\u0127jar Ranking: 104 post (Lulju ta' l-1999)", "L-Ag\u0127ar Ranking: 185 post (Ottubru ta' l-2006)"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4138", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4138", "title": "Sotto\u0121eneru", "text": ["Sotto\u0121eneru", "Sotto\u0121eneru fil-bijolo\u0121ija, huwa Takson fil-Klassifikazjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin.", "Is-Sotto\u0121eneru b\u0127ala livell fil-\u0121erarkija qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-\u0120eneru.", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, isem sotto\u0121eneriku jista' jintu\u017ca indipendentement jew inklu\u017c f'isem spe\u010bifiku, f'par ( ), bejn l-isem \u0121eneriku u l-isem spe\u010bifiku ( e\u017c. il-Pangolin \u010aini\u017c, Manis (manis) pentadactyla fejn (manis) huwa l-isem sotto\u0121eneriku.", "Madankollu dan m'huwiex b\u017conn jew obbligu li wie\u0127ed jinkludi l-isem sotto\u0121eneriku meta jsemmi spe\u010bi.", "Wie\u0127ed g\u0127andu jinnota wkoll li l-isem fil-( ) jista' jkun ukoll indikazjoni ta' opinjoni differenti fl-opinjoni tassonomika, fejn l-isem fil-( ) ikun irid juri li u\u0127ud mit-tassonomisti jikklassifikaw jew jifirdu dik l-ispe\u010bi partikolari f'\u0121eneru ie\u0127or (e\u017c. il-Qattus ta' Iriomote Felis (Mayailurus) iriomotensis fejn Felis iriomotensis huwa l-isem normali i\u017cda u\u0127ud mit-tassonomisti jikklassifikaw dan il-qattus fil-\u0121eneru Mayailurus)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4139", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4139", "title": "UEFA", "text": ["UEFA", "L-Unjoni tal-Asso\u010bjazzjoniet tal-Futbol Ewropew (bl-Ingli\u017c: \"The Union of European Football Associations\"), hi l-amministrazzjoni li tikkontrolla l-futbol Ewropew.", "\u0126afna drabi ti\u0121i riferuta bl-akronimu tag\u0127a UEFA ().", "Il-UEFA tirrapre\u017centa l-asso\u010bjazzjoniet nazzjonali tal-futbol tal-Ewropa, fejn tie\u0127u \u0127sieb il-kompetizzjonijiet fuq ba\u017ci nazzjonali u dawk tal-klabbs madwar l-Ewropa kollha u tie\u0127u \u0127sieb il-flus regalati, ir-regoli u d-drittijiet tal-istampa ta' dawn il-kompetizzjoniet.", "Diversi asso\u010bjazzjoniet nazzjonali tal-futbol li \u0121eografikament jag\u0127mlu mal-Asja huma msie\u0127ba mal-UEFA minflok fi\u017c-\u017bona A\u017cjatika.", "Dawn jinkludu l-Armenja, il-\u0120eor\u0121ja, il-Ka\u017cakistan, it-Turkija, l-I\u017crael, \u010aipru, ir-Russja u l-A\u017cerbaj\u0121an (l-I\u017crael u l-Ka\u017cakistan kienu qabel membri tal-AFC).", "\u010aipru g\u0127a\u017clu li jkunu meqjusa b\u0127ala nazzjon tal-futbol Ewropew \u2014 dan kellu l-g\u0127a\u017cla tal-Ewropa, l-Asja jew l-Afrika.", "Din l-asso\u010bjazzjoni hi wa\u0127da mill-ikbar konfederazzjonijiet tal-futbol tal-FIFA.", "Mill-konfederazzjonijiet kollha, din l-asso\u010bjazzjoni hi l-aktar b'sa\u0127\u0127itha f'dak li jirrigwarda rikkezza u influwenza fuq il-log\u0127ba.", "Virtwalment kwa\u017ci kull plejer ta' klassi jinsab jilg\u0127ab fl-aqwa kampjonati tal-Ewropa u dan min\u0127abba tal-paga tajba li jing\u0127ataw mill-aktar klabbs tal-futbol sinjuri, partikularment fl-Ingilterra, il-\u0120ermanja, l-Italja u Spanja.", "\u0126afna mit-timijiet nazzjonali l-aktar b'sa\u0127\u0127ithom fid-dinja jinsabu fil-UEFA.", "Mit-32 tim li da\u0127al g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2006, erbatax kienu allokati g\u0127at-timijiet tal-UEFA, u s'issa fl-ewwel g\u0127oxrin post tal-klassifika mondjali tal-FIFA insibu erbatax-il tim Ewropew.", "Il-UEFA \u0121iet imwaqqfa fil-15 ta' \u0120unju 1954 \u0121ewwa Ba\u017cel, l-I\u017cvizzera wara diskussjoni bejn l-Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol Fran\u010bi\u017ca, Taljana u Bel\u0121jana.", "Il-kwartieri \u0121enerali kienu jinstabu f'Pari\u0121i sal-1959 meta l-organizzazzjoni mxiet lejn Bern.", "L-ewwel Segretarju \u0120enerali kien Henri Delaunay u Ebbe Schwarts kien l-ewwel president.", "I\u010b-\u010bentru amministrattiv ilu miftu\u0127 sa mill-1995 u jinsab f'Nyon, l-I\u017cvizzera.", "Fil-bidu kienet mag\u0127mula minn 25 asso\u010bjazzjoni nazzjonali, i\u017cda illum insibu fiha 53 asso\u010bjazzjoni.", "Il-president kurrenti tal-UEFA hu Michel Platini.", "B\u0127alissa l-UEFA g\u0127andha f'idejha 53 pajji\u017c, li parti minnhom inqasmu minn pajji\u017ci o\u0127ra jew ing\u0127aqdu ma' din il-konfederazzjoni:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4140", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4140", "title": "Sezzjoni (botanika)", "text": ["Sezzjoni (botanika)", "Fil-bijolo\u0121ija, sezzjoni hija takson fil-klassifikazzjoni xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin.", "Dan it-takson jintu\u017ca' biss fil-botanika u fi\u017c-\u017coolo\u0121ija s-sotto\u0121eneru qieg\u0127ed f'livell ekkwivalenti.", "Is-sezzjoni jista' ji\u0121bor fih jew jista' ji\u0121i maqsum f'sottosezzjonijiet.", "Is-sezzjoni b\u0127ala livell fil-\u0121erarkija qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t il-\u0121eneru u livell aktar 'il fuq mis-sottosezzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4144", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4144", "title": "Koort (bijolo\u0121ija)", "text": ["Koort (bijolo\u0121ija)", "Ko\u0127ort fil-bijolo\u0121ija, huwa Takson fil-Klassifikazjoni Xjentifika tal-organi\u017cmi \u0127ajjin li jista' ji\u0121bor fih jew jista' ji\u0121i maqsum f-Sottoko\u0127orti.", "Il-Ko\u0127ort b\u0127ala livell fil-\u0121erarkija qieg\u0127ed e\u017catt ta\u0127t is-Superko\u0127ort u livell aktar 'l fuq mis-Sottoko\u0127ort."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4147", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4147", "title": "Varjet\u00e0 (botanika)", "text": ["Varjet\u00e0 (botanika)", "Varjet\u00e0 huwa Takson fil-Klassifikazjoni Xjentifika li jintu\u017ca biss fil-botanika u ma hemmx livell ekwivalenti g\u0127alih fi\u017c-\u017coolo\u0121ija.", "Fin-Nomenklatura Botanika, Varjet\u00e0 ( Latin \"varietas\") huwa Takson b'livell aktar baxx minn dak ta' \u0120eneru, i\u017cda b'livell og\u0127la minn dak ta' Sottovarjet\u00e0 ( Latin \"subvarietas\") u b'hekk jissejja\u0127 Takson infraspe\u010bifiku.", "Dan jidher fl-isem li jkun mag\u0127mul minn 3 partijiet isem \u0121eneriku, isem spe\u010bifiku jew l-epitet spe\u010bifku u l-isem infraspe\u010bifiku jew l-epitet infraspe\u010bifiku.", "Biex ji\u0121i ndikat dan, l-abbrevjazjoni \"var.\" trid ti\u0121i miktubha qabel l-epitet infraspe\u010bifiku.", "Varjet\u00e0 jrid ikollha apparenza distinta minn varjetajiet o\u0127ra, i\u017cda tkun kapa\u010bi tipprodu\u010bi l-ibridi mag\u0127hom (dejjem jekk ji\u0121u f'distanza ta' kuntatt).", "Normalment il-varjetajiet ikunu \u0121eografikament mifruda minn xulxin.", "E\u017cempju: Il-Kaktus, \"Escobaria vivipara\", hija spe\u010bi varjabli mifruxa mill-Kanada sal-Messiku, b' 9 varjetajiet deskritti.", "Dawn il-varjetajiet fejn jiltaqg\u0127u \u0121eografikament jipprodu\u010bu l-ibridi fa\u010bilment.", "Il-varjet\u00e0 Escobaria vivipara var. arizonica hija mill-Ari\u017cona, waqt Escobaria vivipara var. neo-mexicana hija min-New Mexico."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4148", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4148", "title": "Forma (botanika)", "text": ["Forma (botanika)", "Forma (bil-Latin: \"forma\") huwa takson fil-klassifikazzjoni xjentifika li jintu\u017ca biss fil-botanika u fi\u017c-\u017coolo\u0121ija il-Morf qieg\u0127ed f'livell ekkwivalenti.", "Fin-nomenklatura botanika, forma huwa takson b'livell aktar baxx minn dak ta' sottovarjet\u00e0 (\"subvarietas\") i\u017cda b'livell og\u0127la minn dak ta' sottoforma (\"subforma\") u b'hekk jissejja\u0127 takson infraspe\u010bifiku.", "Dan jidher fl-isem li jkun mag\u0127mul minn tliet partijiet isem \u0121eneriku, isem spe\u010bifiku jew l-epitet spe\u010bifku u l-isem infraspe\u010bifiku jew l-epitet infraspe\u010bifiku.", "Biex ji\u0121i ndikat dan, l-abbrevjazzjoni \"f.\" trid ti\u0121i miktuba qabel l-epitet infraspe\u010bifiku.", "E\u017cempju, il-kaktus \"Acanthocalycium spiniflorum\" f. \"klimpelianum\" jew \"Acanthocalycium spiniflorum\" forma \"klimpelianum\".", "Forma normalment huwa grupp b'differenzi \u017cg\u0127ar imma notabbli.", "Per e\u017cempju, forom bil-fjura bajda ta' spe\u010bi li normalment ikollhom fjuri kkuluriti jistg\u0127u jing\u0127ataw l-isem \"f. \"alba\"\".", "U\u0127ud mill-botanisti jemmnu li l-forom m'hemmx b\u017conn jing\u0127ataw ismijiet g\u0127ax hemm numru li ma jispi\u010b\u010ba qatt minn dawn ibba\u017cati fuq differenza \u0121enetika \u017cg\u0127ira \u0127afna."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4154", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4154", "title": "Spe\u010bi", "text": ["Spe\u010bi", "Fil-bijolo\u0121ija, spe\u010bi hija unit\u00e0 ba\u017cika tal-bijodiversit\u00e0.", "Fil-Klassifikazzjoni xjentifika, spe\u010bi ting\u0127ata isem b'\u017cew\u0121 partijiet, bil-Latin.", "L-ewwel parti huwa l-\u0120eneru bl-ewwel ittra kapitalizzata u t-tieni parti e\u017catt wara miktuba kollha b'ittri \u017cg\u0127ar.", "E\u017cempju: il-Bniedem jag\u0127mel parti mil-\u0120eneru Homo u l-isem ta' l-ispe\u010bi huwa Homo sapiens.", "L-isem ta' l-ispe\u010bi huwa mag\u0127mul dejjem mi\u017c-2 partijiet u jissejja\u0127 isem binominali jew il-binominal u mhux mit-tieni parti biss (li tissejja\u0127 l-epitet spe\u010bifiku, g\u0127all-pjanti, jew l-isem spe\u010bifiku, g\u0127all-annimali).", "Il-binominal, li wara \u0127afna kien \u0121ie formalizzat fil-kodi\u010bi bijolo\u0121i\u010bi tan-nomenklatura, kien introdott b\u0127ala xi \u0127a\u0121a standard minn Carolus Linnaeus fl-1700 u b'hekk irrisulta li xi drabi jissejja\u0127 in-\"Nomenklatura Linnaeusjana\".", "Dak i\u017c-\u017cmien, it-Teorija bijolo\u0121ika kienet tg\u0127id li l-ispe\u010bi jirrapre\u017centaw atti ta' kreazjoni indipendentement minn Alla u b'hekk kienu kkunsidrati objettivament reali u immutabli.", "Bl-avvent tat-teorija ta' l-evoluzjoni, il-kun\u010bett ta' Spe\u010bi fil-bijolo\u0121ija g\u0127adda minn bidla kbira, madankollu qatt ma ntla\u0127aq kunsens fuq id-definizjoni tal-kelma.", "L-aktar definizjoni komunement u\u017cata ta' Spe\u010bi hija dik ta' Ernst Mayr.", "Din id-definizjoni imsemmija b\u0127ala l-kun\u010bett ta' spe\u010bi bijolo\u0121ika jew il-kun\u010bett ta' spe\u010bi isolata tg\u0127id; l-ispe\u010bi huma \"gruppi ta' popolazjonijiet naturali li attwalment jew potenzjalment jirriprodu\u010bu bejniethom li huma riproduttivament isolati minn gruppi o\u0127ra ta' dan it-tip\".", "Madankollu, \u0127afna aktar kun\u010betti ta' Spe\u010bi huma u\u017cati (ara Definizjonijiet ta' Spe\u010bi hawn ta\u0127t).", "L-isem xjentifiku ta' spe\u010bi propjament irid jinkiteb italizzat.", "Meta wie\u0127ed irid jirreferi g\u0127al spe\u010bi li m'hijiex mag\u0127rufha dan g\u0127andu jsir billi ju\u017ca l-abbrevjazjoni \"sp.\" fis-singular jew \"spp.\" fil-plural fil-post fejn jinkiteb it-tieni parti tal-isem tal-ispe\u010bi jew kif jissejja\u0127 ukoll l-isem spe\u010bifiku jew l-epitet spe\u010bifiku.", "Spe\u010bi hija popolazjoni riproduttivament i\u017colata li taqsam set ta' \u0121eni u ni\u010b\u010ba komuni.", "Din id-definizjoni tiddefinixxi Spe\u010bi riproduttivament, \u0121enetikament, u ekolo\u0121ikament...", "Id-definizjoni ta' Spe\u010bi hawn fuq li parti minnha hija ta' Ernst Mayr, hija ftit idejalistika.", "Din tassumi riproduzjoni sesswali, u b'hekk t\u0127alli barra mhux definiti klassi kbira ta' organi\u017cmi li jirriprodu\u010bu asesswalment.", "Il-bijolo\u0121isti ta' spiss ma jkunux jafu do not know whetherjekk 2 gruppi ta' organi\u017cmi morfolo\u0121ikament simili humiex \"potenzjalment\" kapa\u010bi jirriprodu\u010bu.", "Aktar minn hekk hemm ikkunsidrata il-varjazjoni ta' b'liema grad ta' su\u010b\u010bess g\u0127andha l-ibridazjoni kemm naturali kif ukoll ta\u0127t kundizzjoni sperimentali jew inkella b'liema grad ta' su\u010b\u010bess u\u0127ud mil-organi\u017cmi ju\u017caw ir-riproduzjoni sesswali bejniethom biex jipprodu\u010bu.", "B'hekk, je\u017cistu numru ta' definizjonijiet bi \u0127sieb ta' Spe\u010bi:", "Fil-prattika, dawn id-definizjonijiet \u0127afna drabi jaqblu \u0127afna bejniethom, u d-differenzi bejniethom mag\u0127mula \u0127afn' aktar mil-emfasi milli mil-kontradizjonijiet.", "Mhux minn ta' linqas, s'issa 'l ebda kun\u010bett ta' Spe\u010bi li \u0121ie propost ma kien totalment objettiv, jew li jista ji\u0121i applikat fil-ka\u017ci kollha ming\u0127ajr ma jkun hemm b\u017conn g\u0127al \u0121udizju.", "Bil-\u0127ajja kumplessa kif inhi, u\u0127ud argumentaw li definizjoni totalment objettiva g\u0127at-tipi kollha tal-\u0127ajja hija pratikament impossibli, w il-bijolo\u0121isti g\u0127andhom ju\u017caw l-aktar definizjoni prattika.", "G\u0127al-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-vertebrati, huwa il-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi bijolo\u0121ika, u sa \u010bertu punt (jew g\u0127al skopijiet differenti) il-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi filo\u0121enetika.", "\u0126afna sottospe\u010bi tal-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi bijolo\u0121ika, huma ikkunsidrati Spe\u010bi bil-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi filo\u0121enetika; id-differenzi bejn il-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi bijolo\u0121ika w il-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi filo\u0121enetika tista ti\u0121borhom f'din is-sentenza il-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi bijolo\u0121ika jiddefinixxi Spe\u010bi b'konsegwenza ta' manifest ta' storja evoluzjonarja, waqt li l-kun\u010bett tal-iSpe\u010bi filo\u0121enetika jiddefinixxi Spe\u010bi b'konsegwenza ta' manifest ta' potenzjal evoluzjonarju.", "B'hekk Spe\u010bi b'kun\u010bett tal-iSpe\u010bi filo\u0121enetika tin\u0127oloq meta linja\u0121\u0121 evoluzjonarju jibda jinfired, waqt li Spe\u010bi b'kun\u010bett tal-iSpe\u010bi bijolo\u0121ika tin\u0127oloq meta il-firda tal-linja\u0121\u0121 evoluzjonarju tkun kompluta.", "L-ideja ta' l-iSpe\u010bi g\u0127andha storja twijla. l-iSpe\u010bi huwa wie\u0127ed mill-aktar Taksa jew livelli importanti fil-klassifikazjoni g\u0127al \u0127afna ra\u0121unijiet:", "Wara u\u017cu g\u0127al-eluf ta' snien il-kun\u010bett baqa \u010bentrali g\u0127al bijolo\u0121ija u g\u0127al su\u0121\u0121etti relatati, biss, f'u\u0127ud mid-drabi jibqa wkoll definit \u0127a\u017cin u kontroversjali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4156", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4156", "title": "Fenetika", "text": ["Fenetika", "Fil-bijolo\u0121ija il-Fenetika (mag\u0127rufha wkoll b\u0127ala tassonomija numerikali) hija metodu ta' kif tista' tikklassifika l-organi\u017cmi \u0127ajjin ibba\u017cat fuq ix-xeb\u0127 morfolo\u0121iku minflok fuq il-metodu \u0121enetiku.", "Hija dixxiplina antika u llum qed jintu\u017ca il-metodu tal-filo\u0121enetika."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4157", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4157", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Finlandja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Finlandja", "It-tim nazzjonali Finlandi\u017c lag\u0127ab l-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali kontra tim Svedi\u017c fit-22 t'Ottubru 1911 u b'hekk ni\u017c\u017cel l-ewwel telfa tieg\u0127u wkoll peress li l-log\u0127ba spi\u010b\u010bat Finlandja 2 - 5 Svezja.", "L-a\u0127jar skor li kiseb kien fil-11 t'Awissu 1922 meta reba\u0127 lill-Estonja (Finlandja 10 - 2 Estonja).", "I\u017cda fl-1 ta' Settembru ta' l-1940 tilef bl-ikbar skor li qatt \u0127are\u0121 tellief, b'dak ta' 13-il gowl minn ta\u0127t (\u0120ermanja 13 - 0 Finlandja).", "Informazzjoni dwar it-tim nazzjonali tal-futbol Finlandi\u017c, li huwa mag\u0127ruf bil-laqam ta' Sinivalkoiset:", "Asso\u010bjazzjoni: Suomen Pollolitto (L-Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol tal-Finlandja)", "Il-Kow\u010b Attwali: Roy Hodgson (2006- )", "It-Top Scorer: Jari Litmanen (b' 28 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: FIN", "Ir-Ranking tal-FIFA: 56 post", "L-A\u0127jar Ranking: 36 post (Marzu ta' l-2005)", "L-Ag\u0127ar Ranking: 79 post (Di\u010bembru ta' l-1996)", "Ir-Ranking tal-Elo: 47", "Din hi l-iskwadra li ntag\u0127\u017clet biex taffronta lil Spanja fit-22 ta' Marzu 2013.", "\"Gowls u pre\u017cenzi a\u0121\u0121ornati mit-22 ta' Marzu 2013\"", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |", "! colspan=\"9\" bgcolor=\"#B0D3FB\" align=\"left\" |"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4158", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4158", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza", "L-iskwadra nazzjonali tal-futbol ta' Franza hu t-tim nazzjonali tal-futbol ta' Franza.", "It-tim kellu su\u010b\u010bess f'dawn l-a\u0127\u0127ar g\u0127exieren ta' snin, fejn reba\u0127 it-Tazza tad-Dinja 1998 li sar f'pajji\u017cu, u spi\u010b\u010ba wkoll it-tieni fl-edizzjoni ta' l-2006 fil-\u0120ermanja.", "Sa dak i\u017c-\u017cmien, Franza kienet reb\u0127et l-edizzjoni tal-Kampjonati Ewropej tas-sena 2000.", "It-tim hu mmexxi mill-French Football Federation u jikkompeti b\u0127ala membru tal-UEFA.", "Franza spi\u010b\u010bat l-ewwel, it-tieni u t-tielet kemm fit-Tazza tad-Dinja kif ukoll fil-Log\u0127ob Olimpiku tas-Sajf.", "Hu hu l-uniku tim li rnexxielu jasal sa dal-punt.", "L-ewwel log\u0127ba ta' Franza kienet pari ta' 3-3 kontra l-Bel\u0121ju fl-1904.", "Huma lag\u0127bu fit-tliet edizzjonijiet tat-Tazza tad-Dinja qabel it-Tieni Gwerra Dinjija.", "Lucien Laurent skorja l-ewwel gowl fit-Tazza tad-Dinja fl-1930, f'reb\u0127a ta' 4-1 fuq il-Messiku.", "Huma waslu sal-kwarti tal-finali fl-1938 meta ospitaw il-kompetizzjoni.", "Franza spi\u010b\u010bat it-tielet fit-Tazza tad-Dinja 1958, meta reb\u0127et bi skor kbir ta' 6-3 lill-\u0120ermanja biex kisbet it-tielet post. Franza kienet tilfet mal-Bra\u017cil fis-semi-finali, wara l-\"injury\" tad-difensur \u010bentrali u t-tripletta ta' Pel\u00e9.", "L-attakkant Just Fontaine skorja tlettax-il gowl fil-kampjonat f'sitt log\u0127biet.", "Dak i\u017c-\u017cmien kien fost l-aqwa timijiet ta' l-Ewropa.", "Matul l-era ta' Michael Platini b\u0127ala \"captain\", l-istil ta' log\u0127ob tal-Fran\u010bi\u017ci fit-Tazza tad-Dinja tjieb, fejn spi\u010b\u010ba r-raba' fl-edizzjoni ta' l-1982 fi Spanja u t-tielet fl-edizzjoni tal-Messiku ta' l-1986.", "FI\u017c-\u017cew\u0121 edizzjonijiet huma tilfu kontra l-\u0120ermanja tal-Punent.", "Is-semi-finali ta' l-1982 tibqa' famu\u017ca g\u0127ad-daqqa ta' minkeb li l-gowler tal-\u0120ermanja, Harald Schumacher, ta lill-plejer ta' Franza Patrick Battiston f'wi\u010b\u010bu wara li dan g\u0127amel xutt.", "Minkejja l-u\u0121ieg\u0127 li sofra Battiston, Schumacher ma kienx penalizzat.", "Flimkien mal-\u0127afna apparenzi fis-semi-finali tat-Tazza tad-Dinja, bi Platini pre\u017centi, huam reb\u0127u l-Kampjonati Ewropej ta' l-1984 li sar \u0121ewwa darhom, u kif ukoll il-medalja tad-deheb fl-Olimpjadi ta' Los Angeles ta' l-istess sena.", "L-akbar su\u010b\u010bessi ta' Franza kienu lejn tmiem l-1990, fil-\u0121enerazzjoni ta' Zinedine Zidane u l-bidu ta' l-esperjenza internazzjonali ta' Thierry Henry.", "It-tim beda tajjeb hekk kif wasal fis-semi-finali tal-Kampjonati Ewropej ta' l-1996.", "Wara din l-edizzjoni, l-kow\u010b Aim\u00e9 Jacquet addotta strate\u0121ija difensiva u g\u0127amel lis-\"supporters\" anzju\u017ci min\u0127abba li t-tim qatt ma deher li kien qed ji\u017cviluppa fit-tattika offensiva.", "Il-\"media\" bdiet tattakka l-kow\u010b tat-tim u bdiet tg\u0127idlu li t-tim ma kellux \u010bans li jimxi fl-edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja ta' l-1998 li kienet se ssir f'pajji\u017chom.", "F'Mejju 1998, il-\"media\" re\u0121g\u0127et attakkat lil Jacquet hekk kif hu semma' 28 plejer minflok 22 g\u0127at-Tazza tad-Dinja, u l-gazzetta \"L'\u00c9quipe\" stqarriet fl-editorjal li hu ma kienx l-a\u0127jar persuna biex jiggwida lit-tim Fran\u010bi\u017c g\u0127ar-reb\u0127a.", "Franza bdew tajjeb l-edizzjoni ta' l-1998 hekk kif reb\u0127u l-grupp b'punti massimi meta reb\u0127u kontra l-Afrika t'Isfel (3-0), kontra l-G\u0127arabja Sawdita (4-0) u kontra d-Danimarka (2-1).", "B'hekk huma spi\u010b\u010baw biex skurjaw disa' gowls u laqqtu gowl wie\u0127ed biss.", "Wara kien imiss lill-Paragwaj, u Franza rnexxiela tikkwalifika permezz ta' \"golden-goal\" ta' Laurent Blanc.", "Fil-kwarti tal-finali, huma reb\u0127u lill-Italja bil-\"penalties\" wara li wara l-\u0127in normali u l-\u0127in mi\u017cjud huma spi\u010b\u010baw 0-0.", "Fis-semi-finali huma affrontaw lill-Kroazja u wara li marru minn ta\u0127t, g\u0127all-ewwel darba fil-kampjonat, minn gowl tat-\"top-scorer\" ta' l-istess kampjonat, Davor \u0160uker, huma rribaltaw is-sitwazzjoni b'doppjetta ta' Thuram.", "Fil-finali huma reb\u0127u lir-rebbie\u0127a ta' l-edizzjoni ta' qabel, il-Bra\u017cil, bl-iskor ta' 3-0.", "Fl-ewwel taqsima, Zinedine Zidane tefa' lill-Fran\u010bi\u017ci 2-0 fil-vanta\u0121\u0121, bi\u017c-\u017cew\u0121 gowls jaslu minn daqqiet tar-ras minn \u017cew\u0121 \"corners\".", "Il-Bra\u017cil ma rnexxielhomx jag\u0127mlu pressjoni biex inaqqsu d-distakk, alavolja Desailly kien muri l-karta l-\u0127amra.", "Emmanuel Petit skorja t-tielet gowl tas-serata fl-a\u0127\u0127ar minuta tal-log\u0127ba.", "Din ir-reb\u0127a kienet l-ewwel reb\u0127a fil-finali mill-ospitu f'g\u0127oxrin sena.", "Madwar miljun persuna \u010b\u010belebraw ir-reb\u0127a tal-Fran\u010bi\u017ci fit-toroq ta' Pari\u0121i.", "Roger Lemerre \u0127a post Jacquet wara r-reb\u0127a fil-finali tat-Tazza tad-Dinja ta' l-1998.", "Hu ggwidahom g\u0127all-Euro 2000.", "Zidane \u017camm il-forma tieg\u0127u tal-Plejer tas-Sena tal-FIFA meta fil-kwarti tal-finali kontra Spanja hu skorja \"free kick\" dirett u \"penalty\" fis-semi-finali kontra l-Portugall.", "Fil-finali, Franza reb\u0127et lill-Italja 2-1, wara li kienet minn ta\u0127t.", "David Trezeguet skorja l-gowl tar-reb\u0127a fil-\u0127in mi\u017cjud biex ta r-reb\u0127a lill-Fran\u010bi\u017ci.", "Din kienet l-ewwel darba li tim nazzjonali \u017camm it-titlu tat-Tazza tad-Dinja u t-titlu tal-Kampjonat Ewropew, wara l-\u0120ermanja tal-Punent fl-1974, u kienet ukoll l-ewwel darba li r-rebbie\u0127 tat-Tazza tad-Dinja kiseb it-titlu ta' \"champion\" ta' l-Ewropa.", "Franza \u017cammet l-po\u017cizzjonijiet g\u0127oljin tar-\"rankings\" tal-FIFA bejn s-sena 2000 u 2001.", "Il-plejers segwenti \u0121ew imsej\u0127a sabiex jipparte\u010bipaw fil-partiti kontra l-\u0120eor\u0121ja (22 ta' Marzu) u Spanja (26 ta' Marzu) validi g\u0127all-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127at-Tazza tad-Dinja 2014."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4159", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4159", "title": "Sottospe\u010bi", "text": ["Sottospe\u010bi", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, it-Takson Sottospe\u010bi huwa l-livell immedijatament ta\u0127t l-ispe\u010bi, waqt li fil-botanika b\u0127ala ekwivalenti qieg\u0127ed jintu\u017ca t-Takson Varjet\u00e0 g\u0127alkemm \"sensu stricto\" dan m'huwiex e\u017cattament ekwivalenti.", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, l-isem xjentifiku ta' Sottospe\u010bi huwa l-isem binominali b'immedjatament warajh l-isem sottospe\u010bifiku, e\u017c. Homo sapiens sapiens.", "Il-Kodi\u010bi Internazjonali tan-Nomenklatura \u017boolo\u0121ika (4 edizjoni, 2000) ma kien hemm l-ebda tentativ biex jikkodifikaw \"entita infrasottospe\u010bifika\" (e\u017c. ir-Razzez tal-Bniedem).", "Jekk ikun hemm b\u017conn ta' Takson sottospe\u010bifiku f'nomenklatura ta' annimali jista' jing\u0127ata isem trinominali jew trinominal.", "\u0126afna \"e\u017cemplari tipi\u010bi\" jistg\u0127u ji\u0121u deskritti, i\u017cda ma jistg\u0127ux ji\u0121u meqjusa b\u0127ala assoluti jew kategori\u010bi.", "Dawn il-forom ma g\u0127andhomx status uffi\u010bjali, g\u0127alkemm jistg\u0127u jkunu ta' g\u0127ajnuna biex jiddiskrivu popolazjonijiet ta' altitudni jew \u0121eografija differenti.", "Sottospe\u010bi indikata bir-repetizjoni ta' l-isem spe\u010bifiku hija mag\u0127rufha b\u0127ala is-\"sottospe\u010bi nominata\".", "Allura Panthera leo leo hija is-\"sottospe\u010bi nominata\" ta' l-Iljun (Panthera leo).", "F'dokumenti xjentifi\u010bi, is-Sottospe\u010bi tkun komunement imqassra f'abbrevjazjoni subsp.\" jew ssp. \u2014 e\u017c. Iljun Asjatiku ssp. persica\" huwa l-istess b\u0127al Iljun.", "Wie\u0127ed g\u0127andu jinnota li:", "Membri ta' sottospe\u010bi jridu jkunu morfolo\u0121ikament differenti minn membri ta' sottospe\u010bi o\u0127ra ta' l-istess spe\u010bi.", "Sottospe\u010bi huma definiti f'relazjoni ma' spe\u010bi.", "M'huwiex possibli li wie\u0127ed jifhem il-kun\u010bett ta' sottospe\u010bi ming\u0127ajr ma jkun fehem x'inhi spe\u010bi.", "Fil-kuntest ta' organi\u017cmi \u0127ajjin kbar b\u0127al fjuri, si\u0121ar, \u0127ut, g\u0127asafar u l-bniedem, spe\u010bi tista tkun definita b\u0127ala grupp distint u mag\u0127ruf li jissodisfa 2 kundizjonijiet:", "Wie\u0127ed irid jinnota li l-qofol ta' dan kollu huwa, li biex il-gruppi jitqiesu different minflok \"grupp wie\u0127ed varjat\", id-differenza trid tkun distinta tassew u mhux sempli\u010biment varjazjoni gradwali kontinwa.", "Dan m'huwiex arbitra\u0121\u0121 kundizzjunarju.", "Bidla gradwali, imsej\u0127a klinazjoni jew Xaqliba, hija evidenza \u010bara ta' ta\u0127lit sustanzjali fil-\u0121eni bejn i\u017c-2 popolazjonijiet.", "B'firda kbira bejn iswed u abjad jew b'\u017cona relativament \u017cg\u0127ira u stabli ta' ibridazjoni, turi li \u017c-2 popolazjonijiet m'humiex jit\u0127alltu fuq livell g\u0127oli u b'hekk huma spe\u010bi separati.", "Madankollu, il-klassifikazjoni b\u0127ala spe\u010bi separati jew sottospe\u010bi tiddependi fuq l-\"g\u0127aliex\" dawn ma jit\u0127alltux u ma jirriprodu\u010bux bejniethom.", "Meta jew jekk 2 gruppi ma jirriprodu\u010bux g\u0127ax hemm xi \u0127a\u0121a \u0121enetika li \u017c\u017commhom lura (e\u017c. \u017crin\u0121ijiet suwed m'humiex sesswalment attratti lejn \u017crin\u0121ijiet bojod jew jirriprodu\u010bu fi \u017cminijiet differenti matul is-sena) f'dan il-ka\u017c huma spe\u010bi differenti.", "Biss, jekk i\u017c-2 gruppi jirriprodu\u010bu liberament dejjem jekk il-barrieri esterni jitne\u0127\u0127ew b'xi mod (e\u017c. popolazjonijiet li huma 'l bog\u0127od minn xulxin jew mifrudin minn xmara u b'xi mod ma jibqg\u0127ux) f'dak il-ka\u017c dawn huma sottospe\u010bi.", "Wie\u0127ed g\u0127andu jinnota li bejn spe\u010bi u sottospe\u010bi d-distinzjoni tiddependi \"biss\" fuq il-probabilita li i\u017c-2 popolazjonijiet (fin-nuqqas ta' barrieri esterni) jer\u0121g\u0127u jing\u0127aqdu lura f'popolazjoni 1 \u0121enetikament mg\u0127aquda.", "Ma g\u0127andu x'jaqsam xejn \"b'kemm\" i\u017c-2 popolazjonijiet jidhru \"differenti\" f'g\u0127ajnejn il-bniedem.", "Waqt li t-tag\u0127rif dwar grupp partikolari ji\u017cdied, il-kategorizzazjoni jista' jkun li jkollha b\u017conn xi tibdil.", "Hemm \u0127afna ka\u017ci fejn popolazjonijiet meqjusa [[Sottospe\u010bi] ta' popolazjonijiet o\u0127ra \u0121ew ri-klassifikati b\u0127ala [[Spe\u010bi]] s\u0127i\u0127a kollha kemm hi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4162", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4162", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-\u0120eor\u0121ja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-\u0120eor\u0121ja", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Georgia bil-laqam ta' Jvarosnebi, li jfisser Krusadi, fl-ewwel log\u0127ba tieg\u0127u fis-27 ta' Mejju 1990 spi\u010b\u010b f'draw kontra l-Litwanja (Georgia 2 - 2 Litwanja).", "G\u0127alkemm ma jitqiesx xi tim tajjeb kellu log\u0127ob ukoll b'reb\u0127a sabi\u0127a fosthom meta fit-30 ta' Marzu 1997 reba\u0127 lill-Armenja b'7 gowls (Georgia 7 - 0 Armenja).", "L-ag\u0127ar skor sofrih ma' \u017cew\u0121 timijiet nazzjonali Ewropew b'5 gowls minn ta\u0127t, dawn se\u0127\u0127ew fl-24 t' April 1996 kontra r-Rumanija (Rumanija 5 - 0 Georgia) u fis-7 ta' Settembru 2005 kontra d-Danimarka (Danimarka 6 - 1 Georgia).", "Informazzjoni o\u0127ra dwar it-tim nazzjonali tal-Krusadi (Georgia):", "Asso\u010bjazzjoni: Georgian Football Federation (Il-Federazzjoni \u0120eor\u0121jana tal-Futbol)", "Il-Kow\u010b Attwali: (il-\u0120ermani\u017c) Klaus Toppmoller (2006- )", "It-Top Scorer: Shoto Arveladze (b' 19-il gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: GEO", "Ir-Ranking tal-FIFA: 98 post", "L-A\u0127jar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 42 post (Settembru ta' l-1998)", "L-Ag\u0127ar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 156 post (Marzu ta' l-1994)", "Ir-Ranking tal-Elo: 87"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4221", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4221", "title": "Sen\u0121i ta' ta\u0127t dahru dehebi", "text": ["Sen\u0121i ta' ta\u0127t dahru dehebi", "Is-Sen\u0121i ta' ta\u0127t dahru dehebi (\"Rhynchocyon chrysopygus\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "Dan huwa l-akbar spe\u010bi ta' sen\u0121i fost dawk kollha li je\u017cistu u jqatta' 80% tal-\u0127in li jkun attiv jikka\u010b\u010bja l-\u0121urati, il-brimb u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "Fost is-sen\u0121ijiet dan hu l-aktar spe\u010bi fil-periklu ta' estinzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4222", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4222", "title": "Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu qasir", "text": ["Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu qasir", "Is-Sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu qasir, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Elephantulus brachyrhynchus\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjutost \u017cg\u0127ir, tal-ordni Macroscelidea.", "Fost is-sen\u0121ijiet kollha is-sen\u0121i ta' wi\u010b\u010bu qasir huwa l-aktar spe\u010bi komuni u g\u0127andu l-akbar firxa fil-kontinent Afrikan.", "Dan is-sen\u0121i mifrux ma' bosta pajji\u017ci fl-Afrika fosthom Angola, Botswana, Repubblika Demokratika tal-Kongo, Kenja, Malawi, Mo\u017cambikk, Namibja, Afrika t'Isfel, Sudan, Tan\u017canija, Uganda, \u017bambja u \u017bimbabwe."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4227", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4227", "title": "Sen\u0121i \u0127amrani", "text": ["Sen\u0121i \u0127amrani", "Is-Sen\u0121i \u0127amrani \"Elephantulus rufescens\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i minbarra li huwa monogamu, huwa wie\u0127ed mill-ftit spe\u010bi li huma abbundanti u mhumiex fil-periklu ta' estinzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4237", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4237", "title": "Sen\u0121i tal-blat tal-Lvant", "text": ["Sen\u0121i tal-blat tal-Lvant", "Is-Sen\u0121i tal-blat tal-Lvant \"Elephantulus myurus\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir ta' l-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i g\u0127alkemm l-abbundanza tvarja skond i\u017c-\u017cminijiet mhux fil-periklu ta' estinzjoni u g\u0127andu firxa vasta fin-Nofs in-nhar tal-kontinent Afrikan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4239", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4239", "title": "Sen\u0121i tal-blat tal-Punent", "text": ["Sen\u0121i tal-blat tal-Punent", "Is-Sen\u0121i tal-blat tal-Punent \"Elephantulus rupestris\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir ta' l-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i g\u0127andu firxa kbira li tla\u0127\u0127aq il-450,000km2, f'ambjenti xotti b\u0127ad-de\u017cert u s-savana."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4241", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4241", "title": "Sen\u0121i iswed u a\u0127mar", "text": ["Sen\u0121i iswed u a\u0127mar", "Is-sen\u0121i iswed u a\u0127mar (\"Rhynchocyon petersi\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i huwa wie\u0127ed mis-sbatax-il spe\u010bi mifruxin mal-kontinent Afrikan.", "Is-sen\u0121i iswed u a\u0127mar huwa wie\u0127ed mill-akbar spe\u010bi ta' sen\u0121i u fil-fatt it-tliet spe\u010bi f'dan il-\u0121eneru jissej\u0127u sen\u0121ijiet \u0121ganti.", "Dan is-sen\u0121i qieg\u0127ed ukoll f'periklu kbir ta' estinzjoni u g\u0127alkemm g\u0127andu firxa akbar mis-sen\u0121i ta' ta\u0127t dahru dehebi, il-popolazzjoni ma tla\u0127\u0127aqx l-istess densit\u00e0."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4249", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4249", "title": "Sen\u0121i ta' erbat iswaba", "text": ["Sen\u0121i ta' erbat iswaba", "Is-sen\u0121i ta' erbat iswaba (\"Petrodromus tetradactylus\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i huwa spe\u010bi monotipika, l-unika fil-\u0121eneru \"Petrodromus\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4252", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4252", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Gre\u010bja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Gre\u010bja", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Gre\u010bja (Grieg:\"\u0395\u03b8\u03bd\u03b9\u03ba\u03ae \u0395\u03bb\u03bb\u03ac\u03b4\u03bf\u03c2, Ethniki Ellados\") jirrappre\u017centa lil Gre\u010bja fl-asso\u010bjazzjoni tal-futbol u huwa kkontrollat \u200b\u200bmill-Hellenic Football Federation, il-korp governattiv g\u0127all-futbol fil-Gre\u010bja.", "Il-grawnd nazzjonali tag\u0127hom huwa Stadju Karaiskakis \u0121ewwa Pirew u l-kow\u010b prin\u010bipali tag\u0127hom huwa Fernando Santos.", "Il-Gre\u010bja ntefqu \u0127afna mill-istorja tag\u0127hom fl-oskurit\u00e0 relattiva, huma pparte\u010bipaw biss darbtejn fil-kompetizzjonijiet finali tat-Tazza tad-Dinja u tal-Kampjonati Ewropej, fl-1994 u l-1980 rispettivament, sal-Kampjonati Ewropej 2004, meta dawn saru \u010bampjins Ewropej fit-tieni parte\u010bipazzjoni tag\u0127hom fil-kompetizzjoni.", "Il-Griegi g\u0127elbu xi w\u0127ud mill-favoriti fil-kompetizzjoni inklu\u017ci \u010b-\u010bampjins pre\u010bedenti Franza u l-ospiti l-Portugall, li Gre\u010bja g\u0127elbu kemm fil-log\u0127ba tal-ftu\u0127 u g\u0127al darb'o\u0127ra fil-finali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4253", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4253", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ungerija", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ungerija", "L-iskwadra nazzjonali tal-futbol ta' l-Ungerija hu t-tim nazzjonali tal-futbol ta' l-Ungerija u hu mmexxi mill-Hungarian Football Federation.", "Dan it-tim nazzjonali g\u0127andu storja rikka \u0127afna u provda plejers ta' klassi.", "Hu g\u0127andu post fl-istorja tal-futbol b\u0127ala wie\u0127ed mill-ewwel pajji\u017ci ori\u0121inali tal-futbol fl-Ewropa.", "F'dawn l-a\u0127\u0127ar snin is-sa\u0127\u0127a tat-tim naqqset \u0127afna, fejn naqsu li jikkwalifikaw g\u0127al xi kampjonat presti\u0121ju\u017c mill-1986.", "Il-futbol Ungeri\u017c huwa a\u0127jar mag\u0127ruf b\u0127ala l-aktar tim formidabbli u ta' influwenza fl-istorja tal-futbol, li rrivoluzzjona din il-log\u0127ba.", "Bi plejers b\u0127al Ferenc Pusk\u00e1s, S\u00e1ndor Kocsis, J\u00f3zsef Bozsik u N\u00e1ndor Hidegkuti, dan it-tim \u017cviluppa l-log\u0127ba tal-futbol fejn irnexxielu jasal sal-finali tat-Tazza tad-Dinja 1954 b'rekord rimarkabbli ta' 43 reb\u0127a, 7 pari, u l-ebda telfa mill-15 ta' \u0120unju 1952 sat-tmiem ta' din il-mixja po\u017cittiva, fit-18 ta' Frar 1956.", "L-Ungerija g\u0127andha d-distinzjoni unika li tipposta ru\u0127ha bl-ikbar numru ta' punti (2173 punt) fir-\"ratings\" ta' l-ELO f'\u0120unju 1954 flimkien mat-tieni l-iktar b'2153 punt fl-1956; fejn tg\u0127addi lill-Bra\u017cil, l-Ingilterra, l-Ar\u0121entina u l-\u0120ermanja f'kull kompetizzjoni ta' kull \u017cmien.", "L-Ungeri\u017ci kienu darbtejn fil-finali tat-Tazza tad-Dinja bit-tnejn li huma jitilfuhom; kontra l-Italja fl-1938 (4-2) u kontra l-\u0120ermanja tal-Punent fl-1954 (3-2), minkejja li reb\u0127u lill-istess \u0120ermanja tal-Punent 8-3 kmieni fil-kompetizzjoni.", "It-tim, mibni fuq il-le\u0121\u0121endarju Ferenc Pusk\u00e1s, mar fil-vanta\u0121\u0121 2-0 fil-partita, imma spi\u010b\u010baw jitilfu 3-2 f'log\u0127ba li l-\u0120ermani\u017ci baqg\u0127u jsej\u0127ulha b\u0127ala \"Il-Miraklu ta' Bern\" (\"The Miracle of Bern\").", "F'din il-partiti kien hemm xi \u017cew\u0121 kontroversji: l-ewwel x'\u0127in Puskas \u0121ab l-iskor indaqs fid-89 minuta imma l-gowl kien im\u0127assar wara \"offside\", u t-tieni meta plejer \u0120ermani\u017c g\u0127amel \"foul\" \u010bar fuq Kocsis fil-kaxxa tal-gowler u l-Ungerija ma ng\u0127atatx \"penalty\".", "L-Ungerija reb\u0127et id-deheb fl-Olimpjadi tliet darbiet: fl-1952, fl-1964 u fl-1968.", "It-tim ta' ta\u0127t it-23 sena, li kienet l-et\u00e0 limitu g\u0127at-timijiet ta' l-Olimpjadi, reb\u0127u l-Kampjonat tal-UEFA ta' ta\u0127t it-23 sena fl-1974.", "Mill-1976, it-tim beda jikkompeti b\u0127ala parti mit-tim ta' ta\u0127t il-21 sena.", "Il-log\u0127ba bejn l-Awstrija u l-Ungerija, fi Vjenna fl-1902, kienet l-ewwel log\u0127ba internazzjonali bejn \u017cew\u0121 pajji\u017ci li ma kinux Brittani\u010bi.", "L-Ungerija kienet l-ewwel tim, minn barra l-G\u017cejjer Brittani\u010bi, li reb\u0127et lill-Ingilterra \u0121ewwa l-Ingilterra stess.", "Hi kienet reb\u0127et bl-iskor kbir ta' 6-3 f'Wembley fil-25 ta' Novembru 1953.", "Din ir-reb\u0127a kellha sinjifikat mondjali hekk kif din waqfet il-mixja po\u017cittiva ta' l-Ingilterra li kienet ilha sejra minn meta twaqqfet l-asso\u010b\u010bazzjoni tal-futbol fl-1863.", "Huma reb\u0127a l-Ingilterra 7-1, din id-darba f'Budapest sena wara, fl-1954.", "Din it-telfa tibqa' b\u0127ala l-ikbar telfa g\u0127all-Ingilterra.", "L-Ungerija \u017c\u017comm ir-rekord ta' l-iktar partiti ming\u0127ajr telfa bi 33 log\u0127ba internazzjonali bejn l-14 ta' Mejju 1950 u l-4 ta' Lulju 1954, meta tilfu fil-finali tat-Tazza tad-Dinja kontra l-\u0120ermanja.", "Dan ir-rekord g\u0127adu mhux miksur sa Jannar ta' l-2007.", "L-Ar\u0121entina u Spanja j\u017commu t-tieni l-itwal \u017cmien ta' bla telfa - 31 partita (l-Ar\u0121entina bejn l-1991 u l-1993, u Spanja bejn l-1994 u l-1998).", "Din hija l-iskwadra nazzjonali Ungeri\u017ca li qed tikkompeti g\u0127all-Euro 2008.", "Gowlers:", "Difensuri:", "Midfielders: Attakkanti:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4255", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4255", "title": "Sen\u0121i ta' Kap", "text": ["Sen\u0121i ta' Kap", "Is-Sen\u0121i ta' Kap (\"Elephantulus edwardii\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "\"Elephantulus edwardii\" huwa spe\u010bi endemika li tinstab f'pajji\u017c wie\u0127ed, l-Afrika t'Isfel.", "G\u0127alkemm mhux abbundant, dan is-sen\u0121i huwa mifrux ma' arja kbira ta' aktar minn 130,000 km2."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4257", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4257", "title": "Sen\u0121i ta' saqaj\u0127 skuri", "text": ["Sen\u0121i ta' saqaj\u0127 skuri", "Is-Sen\u0121i ta' saqaj\u0127 skuri \"Elephantulus fuscipes\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir ta' l-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i jippreferi s-savana u g\u0127alkemm imni\u017c\u017cel b\u0127ala \"Data deficient\" i\u0121ifieri hemm nuqqas ta' informazjoni, huwa ma\u0127sub li m'huwiex fil-periklu, g\u0127aliex parti mill-firxa tas-sen\u0121i ta' saqaj\u0127 skuri qieg\u0127da f'\u017cona protetta.", "\"Elephantulus fuscipes\" g\u0127andu distribuzjoni \u017cg\u0127ira mifruxa ma' 3 pajji\u017ci afrikani li huma, Republika Demokratika tal-Kongo, Sudan u Uganda."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4259", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4259", "title": "Sen\u0121i skur", "text": ["Sen\u0121i skur", "Is-Sen\u0121i skur (mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Elephantulus fuscus\") huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir tal-ordni Macroscelidea.", "Dan is-sen\u0121i jippreferi savana bi ftit si\u0121ar u g\u0127alkemm g\u0127andu firxa ristretta \u0127afna u mni\u017c\u017cel b\u0127ala \"spe\u010bi b'informazzjoni insuffi\u010bjenti\", ji\u0121ifieri hemm nuqqas ta' informazjoni (spe\u010bjalment dwar l-ambjent li jg\u0127ix fih u l-abbundanza tal-ispe\u010bi), huwa ma\u0127sub li m'huwiex fil-periklu, g\u0127aliex parti mill-firxa tas-sen\u0121i skur qieg\u0127da f'\u017cona protetta.", "\"Elephantulus fuscus\" g\u0127andu distribuzzjoni \u017cg\u0127ira \u0127afna mifruxa ma' tliet pajji\u017ci Afrikani li huma l-Malawi, Mo\u017cambikk u \u017c-\u017bambja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4261", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4261", "title": "Sen\u0121i tas-Somalja", "text": ["Sen\u0121i tas-Somalja", "Is-Sen\u0121i tas-Somalja \"Elephantulus revoili\", huwa mammiferu pla\u010bentat insettivoru ta' daqs pjuttost \u017cg\u0127ir ta' l-ordni Macroscelidea.", "\"Elephantulus revoili\" huwa spe\u010bi endemika (spe\u010bi li tinstab f'pajji\u017c wie\u0127ed biss) tas-Somalja u hemm ftit li xejn tag\u0127rif dwar dan is-sen\u0121i.", "Dan is-sen\u0121i mifrux mal-kosta tat-Tramuntana tas-Somalja u jinstab f'dan il-pajji\u017c biss."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4269", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4269", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Irlanda", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Irlanda", "L-iskwadra nazzjonali tal-futbol tar-Repubblika Irlandi\u017ca hu t-tim nazzjonali tal-futbol tar-Repubblika Irlandi\u017ca, li hu wie\u0127ed mi\u017c-\u017cew\u0121 timijiet nazzjonali ta' l-Irlanda, bit-tim l-ie\u0127or ikun ta' l-Irlanda ta' Fuq.", "Hu hu mmexxi mill-Football Association of Ireland u hu membru tal-UEFA u l-FIFA.", "Alavolja kienu nvoluti fil-kompetizzjoni internazzjonali mill-1930, it-tim qatt ma kwalifika g\u0127al xi kompetizzjoni ta' importanza, imma wara l-Euro 1988 fil-\u0120ermanja huma rnexxielhom jag\u0127mlu su\u010b\u010bess.", "Huma waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza tad-Dinja 1990 u waslu wkoll sat-tieni rawnd tat-Tazza tad-Dinja 1994 u l-edizzjoni ta' l-2002.", "Bejn l-1882 u l-1924 l-Irlanda kienet irrapre\u017centata minn tim nazzjonali wie\u0127ed organizzat minn Belfast - ibba\u017cat b\u0127ala l-Irish Football Association.", "Imbag\u0127ad fl-1920 l-Irlanda nqasmet b\u0127ala l-Irlanda ta' Fuq u l-Irlanda t'Isfel.", "Fl-1922, l-Irlanda t'Isfel saret l-Istat \u0126ieles tal-Irlanda, biex imbag\u0127ad saret ir-Repubblika ta' l-Irlanda.", "Min\u0127abba din il-bidla fis-sistem\u00e0 politika, il-Football Association of Ireland (FAI) bdiet minn Dublin fl-1921 u bdiet torganizza kemm l-kampjonat nazzjonali u anki t-tim nazzjonali tag\u0127ha.", "Fl-1923 il-FAI kienet rikonoxxuta mill-FIFA b\u0127ala l-asso\u010b\u010bazzjoni li tiggwida l-futbol fl-Istat Liberu ta' l-Irlanda, u fl-Olimpjadi ta' l-1924 fi Stade Olympique, huma reb\u0127u 1-0 lill-Bulgarija, bil-plejer Paddy Duncan jiskorja l-ewwel gowl li qatt skorja t-tim.", "Fl-14 ta' \u0120unju 1924, l-Istat \u0126ieles ta' l-Irlanda g\u0127amel id-debutt tieg\u0127u \u0121ewwa daru meta reba\u0127 lill-Istati Uniti 3-1 bi tripletta ta' Ed Brookes.", "L-Istat \u0126ieles Irlandi\u017c kellhom jistennew sal-21 ta' Marzu 1926 biex jilag\u0127bu l-partita li jmiss.", "Din kienet partita barra minn darhom kontra l-Italja fejn tilfu 3-0.", "Din kienet l-ewwel partita internazzjonali fejn hiha kien hemm plejers professjonali.", "Fil-25 ta' Frar 1934, huma g\u0127amlu d-debutt fil-kompetizzjoni tat-Tazza tad-Dinja meta spi\u010b\u010baw pari ta' 4-4 kontra l-Bel\u0121ju fil-fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni f'Daymount Park.", "Paddy Moore skorja erba' gowls g\u0127at-tim u sar l-ewwel plejer li qatt skorja erba' gowls f'log\u0127ba tat-Tazza tad-Dinja", "Sa l-1980, \u0127afna mil-log\u0127ob li lag\u0127bu f'darhom intalg\u0127bu \u0121ewwa Lansdowne Road f'Dublin, il-grawnd nazzjonali tat-tim tar-rugby.", "Dan il-grawnd huma mag\u0127luq min\u0127abba xog\u0127ol ta' kostruzzjoni li se jkomplu sa l-2009.", "L-ewwel log\u0127ba internazzjonali kienet log\u0127ba ta' \u0127biberija kontra l-Italja fl-1971; ir-reb\u0127a ta' 5-0 kontra San Marino fil-15 ta' Novembru 2006, kienet l-a\u0127\u0127ar log\u0127ba li ntlag\u0127bet f'dan il-grawnd.", "Il-grawnd jesa' aktar minn 36,000 persuna.", "Il-kostruzzjoni li qed issir se testendi l-kapa\u010bit\u00e0 ta' dan il-grawnd g\u0127al 50,000.", "Xi ftit mil-log\u0127ob ta' l-1980 tar-Repubblika Irlandi\u017ca ntlag\u0127bu f'Daymount Park u l-a\u0127\u0127ar partita li saret f'dan il-grawnd kienet fl-1990 kontra l-Marokk.", "It-tim lag\u0127ab ukoll xi partiti f'daru f'Tolka Park (darbtejn) u fir-Royal Dublin Society f'Dublin u kif ukoll f'Mardyke u fi Flower Lodge.", "Min\u0127abba l-pro\u0121etti fuq il-Lansdowne Road, grawnd \u0121did kellu jospita l-log\u0127ob internazzjonali ta' l-Irlanda.", "L-uniku grawnd kapa\u010bi li jospita futbol internazzjonali fih huwa Croke Park.", "Inizjalment, erba' log\u0127biet g\u0127all-kwalifikazzjoni g\u0127all-Euro 2008 sejrin jintlag\u0127bu fi Croke Park matul l-2007.", "Din hija l-iskwadra nazzjonali Kroata li qed tikkompeti g\u0127all-Euro 2008.", "Gowlers:", "Difensuri:", "Midfielders:", "Attakkanti:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4271", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4271", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-I\u017crael", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-I\u017crael", "\u0120eografikament, l-I\u017crael jag\u0127mel parti ma' l-Asja, i\u017cda huwa membru tal-UEFA l-g\u0127aqda li tie\u0127u \u0127sieb il-futbol Ewropew.", "Fis-16 ta' Marzu 1934 hu l-jum li lag\u0127ab l-ewwel darba l-I\u017crael, i\u017cda dak i\u017c-\u017cmien it-tim kien jismu Palestina/Erets Yisrael u kien lag\u0127ab kontra l-E\u0121ittu (E\u0121ittu 7 - 1 Palestina/Erets Yisrael).", "B'hekk nistg\u0127u ng\u0127idu li l-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali bl-isem t'I\u017crael biss kienet dik tas-26 ta' Settembru 1948 kontra l-Istati Uniti (Stati Uniti 3 - 1 I\u017crael).", "B\u0127ala l-ag\u0127ar log\u0127ob nsibu tnejn, dik li kienet l-ewwel log\u0127ba kontra l-E\u0121ittu bl-isem ta' Palestina/Erets Yisrael; u l-o\u0127ra ntlag\u0127bet fit-13 ta' Frar 2002 kontra t-tim \u0120ermani\u017c (\u0120ermanja 7 - 1 I\u017crael).", "Imma l-ikbar reb\u0127a li g\u0127amlu kienet bi skor ikbar minn dak ta' l-ag\u0127ar \u017cew\u0121 telfiet, g\u0127ax fit-23 ta' Marzu 1988 reb\u0127u lit-tim ta' Tajwan bl-iskor ta' 9 b'xejn (I\u017crael 9 - 0 Tajwan).", "Fit-Tazza tad-Dinja, I\u017crael \u0127a sehem darba biss fl-1970 meta dak i\u017c-\u017cmien ma kienx membru tal-UEFA, i\u017cda ta' l-g\u0127aqda Asjatika tal-futbol.", "Informazzjoni o\u0127ra dwar dan it-tim bil-laqam ta' The Holy XI (Il-\u0126dax Imqaddsa):", "Asso\u010bjazzjoni: Israel Football Association (L-Asso\u010bjazzjoni tal-Futbol t'I\u017crael)", "Il-Kow\u010b Attwali: Dror Kashtan (2006- )", "It-Top Scorer: Mordechal Spiegler (b'32 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: ISR", "Ir-Ranking tal-FIFA: 22 post", "L-A\u0127jar Ranking: 20 post (\u0120unju ta' l-2008)", "L-Ag\u0127ar Ranking: 71 post (Settembru ta' l-1993)", "Ir-Ranking tal-Elo: 42"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4272", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4272", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Italja", "It-tim nazzjonali Taljan hu l-iktar tim fl-Ewropa li reba\u0127 it-Tazza tad-Dinja, kif ukoll l-iktar wie\u0127ed li \u0127a sehem f'din il-kompetizzjoni, flimkien mal-\u0120ermanja, b'total ta' 16-il darba.", "Fil-fatt l-unika darbtejn li ma \u0127ax sehem kien fl-1930 u fl-1958.", "It-Tazza tad-Dinja reba\u0127ha erba' darbiet fl-1934, 1938, 1982 u fl-2006.", "Huwa, \u0127a sehem ukoll sitt darbiet g\u0127at-tazza tal-kampjonat Ewropew, dawn kienu fl-1968 meta reba\u0127 din it-tazza; fl-1980 (spi\u010b\u010ba r-4 post); fl-1988; fl-1996; fis-sena 2000 (spi\u010b\u010ba t-2 post); u fl-2004.", "Biex it-tim Taljan wasal fejn jinsab llum xi darba kellu jibda l-ewwel log\u0127ba tieg\u0127u u fil-fatt dan se\u0127\u0127 fil-15 ta' Mejju 1910 meta kien reba\u0127 l-ewwel log\u0127ba tieg\u0127u wkoll kontra Franza (Italja 6 - 2 Franza).", "I\u017cda g\u0127all-\"Azurri\" mhux din kienet l-ikbar reb\u0127a.", "Fil-fatt l-ikbar reb\u0127a saret kontra l-Istati Uniti fit-2 t'Awwissu 1948 (Italja 9 - 0 Stati Uniti).", "Dan it-tim kellu wkoll telf ikrah fl-istorja tieg\u0127u u b\u0127ala l-ag\u0127ar telfa kienet dik tas-6 t'April 1924 kontra l-Ungerija (Ungerija 7 - 1 Italja).", "Fejn jid\u0127ol il-Log\u0127ob Olimpiku l-peni\u017cola Taljana kellha wkoll su\u010b\u010bessi, biss biss nistg\u0127u nsemmu \u017c-\u017cew\u0121 midalji tal-Bron\u017c, li din l-iskwadra reb\u0127et fl-1928 \u0121ewwa Amsterdam u fl-2004 \u0121ewwa Ateni.", "I\u017cda l-a\u0127jar midalja dik tad-Deheb reb\u0127itha fl-1936 \u0121ewwa Berlin.", "Informazzjoni dwar dan it-tim nazzjonali tal-futbol:", "Asso\u010bjazzjoni: Federazione Italiana Giuco Calcio (Il-Federazzjoni Taljana tal-Futbol)", "Il-Kow\u010b Attwali: Marcelo Lippi (2008- )", "It-Top Scorer: Gigi Riva (b'35 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: ITA", "Ir-Rankatura tal-FIFA: 2 post", "L-A\u0127jar Rankatura (tul i\u017c-\u017cminijiet): 1 post (Novembru tal-1993)", "L-Ag\u0127ar Rankatura (tul i\u017c-\u017cminijiet): 16-il post (April tal-1998)", "Ir-Rankatura tal-Elo: 3"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4273", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4273", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ka\u017cakistan", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Ka\u017cakistan", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Ka\u017cakistan huwa r-rappre\u017centazzjoni nazzjonali tal-futbol tal-Ka\u017cakistan u hu mmexxi mill-Federazzjoni Ka\u017cakistana.", "Huma nfirdu mit-tim nazzjonali tal-Unjoni Sovjetika wara l-indipendenza fl-1991 u ng\u0127aqdu l-konfederazzjoni A\u017cjatika.", "Wara li naqsu li jikkwalifikaw g\u0127at-Tazza tad-Dinja 1998 u 2002 huma ng\u0127aqdu mal-UEFA."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4275", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4275", "title": "Ochotona (sotto\u0121eneru)", "text": ["Ochotona (sotto\u0121eneru)", "Ochotona huwa sotto\u0121eneru ta' mammiferu (il-piki tal-isteppa), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Ochotonidae, fil-\u0121eneru Ochotona, b'disa' spe\u010bi \u0127ajjin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4280", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4280", "title": "Prolagus", "text": ["Prolagus", "\"Prolagus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi pla\u010bentati estinti, e\u017cattament \"il-prolagi jew il-pika ta' Sardinja)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Prolagidae, u b' bosta spe\u010bi kollha estinti.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Pika ta' Sardinja)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4281", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4281", "title": "Leporidae", "text": ["Leporidae", "Leporidae hija familja ta' mammiferi ta' fniek u liebri (jew kif jissej\u0127u wkoll flimkien leporidi) fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, bi 11-il \u0121eneru b'rappre\u017centanti \u0127ajjin u b'kollox mhux anqas minn 60 spe\u010bi \u0127ajja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4284", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4284", "title": "Nesolagus", "text": ["Nesolagus", "Nesolagus huwa \u0121eneru ta' mammiferi (il-fniek), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Leporidae, ma' g\u0127axar \u0121eneri o\u0127ra b'rappre\u017centanti \u0127ajjin (Pentalagus, Bunolagus, Romerolagus, Brachylagus, Sylvilagus, Poelagus, Oryctolagus, Lepus, Caprolagus, u Pronolagus) u b'\u017cew\u0121 spe\u010bi \u0127ajjin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4292", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4292", "title": "Tapeti (sotto\u0121eneru)", "text": ["Tapeti (sotto\u0121eneru)", "It-Tapeti huwa sotto\u0121eneru ta' mammiferi \"(il-fniek)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Leporidae, fil-\u0121eneru \"Sylvilagus\" ma' \u017cew\u0121 sotto\u0121eneri o\u0127ra (\"Sylvilagus\" u \"Microlagus\"), b'sitt spe\u010bi \u0127ajjin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4296", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4296", "title": "Pronolagus", "text": ["Pronolagus", "Pronolagus huwa \u0121eneru ta' mammiferi (il-fniek \u0127omor jew liebri l-\u0121ebel), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Leporidae, ma' g\u0127axar \u0121eneri o\u0127ra b'rappre\u017centanti \u0127ajjin (\"Bunolagus\", \"Nesolagus\", \"Romerolagus\", \"Brachylagus\", \"Sylvilagus\", \"Poelagus\", \"Oryctolagus\", \"Lepus\", \"Pentalagus\", u \"Caprolagus\") u b'erba' spe\u010bi estanti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4303", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4303", "title": "Marrara", "text": ["Marrara", "Il-marrara hija organu forma ta' lan\u0121asa li jesa' madwar 50 mL ta' bili (\"bile\") sakemm dan ji\u0121i u\u017cat g\u0127ad-di\u0121estjoni.", "Il-marrara hija twila 7-10 \u010bm fil-bniedem, u g\u0127andha kulur a\u0127dar skur min\u0127abba l-kontenut tag\u0127ha u mhux min\u0127abba l-kulur tat-tessut.", "Hija mqabbda mal-fwied u d-duwodenu (\"duodenum\") permezz tat-tratt biljari."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4309", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4309", "title": "Sistema di\u0121estiva", "text": ["Sistema di\u0121estiva", "It-tratt gastrointestinali jew it-tratt di\u0121estiv, ukoll riferut b\u0127ala l-kanal alimentari jew il-GIT, huwa sistema ta' organi fl-annimali li jir\u010bievi l-ikel, jiddi\u0121erih sabiex jo\u0127ro\u0121 minnu l-ener\u0121ija u n-nutrienti u jespella l-fdalijiet.", "Dan il-pro\u010bess kollu huwa mag\u0127ruf b\u0127ala di\u0121estjoni.", "Il-tratt gastrointestinali, huwa differenti minn annimal g\u0127al ie\u0127or.", "Per e\u017cempju, \u010berti annimali g\u0127andhom stonku li huwa mqassam fi kmajjar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4311", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4311", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Latvja", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Latvja", "Il-Latvja wie\u0127ed mill-pajji\u017ci fil-Lvant ta' l-Ewropa, beda jidher fix-xena tal-futbol internazzjonali mill-24 ta' Settembru 1922, meta lag\u0127ab kontra l-Estonja u spi\u010b\u010baw parit\u00e0 (Latvja 1 - 1 Estonja).", "L-ikbar reb\u0127a li g\u0127amlet il-Latvja kienet kontra l-Litwanja, meta fit-30 ta' Mejju 1935, it-tim Latvjan skurja sitt gowls (Latvja 6 - 1 Litwanja).", "I\u017cda jekk insemmu l-ag\u0127ar telfa bilfors irridu nsemmu dik tad-29 ta' Mejju 1927 kontra l-Isvezja (Svezja 12 - 0 Latvja).", "S'issa l-Latvja g\u0127adha qatt ma \u0127adet sehem fit-Tazza tad-Dinja, i\u017cda fl-2004 \u0127adet sehem g\u0127all-ewwel darba fil-European Championship Cup.", "Informazzjoni dwar it-tim Latvjan tal-futbol:", "Asso\u010bjazzjoni: Latvian Football Association (L-Asso\u010bjazzjoni Latvjana tal-Futbol)", "Il-Kow\u010b Attwali: Jurijs Andrejevs (2004- )", "It-Top Scorer: Eriks P\u00e8tersons (b'24 gowl)", "Il-Kodi\u010bi tal-FIFA: LVA", "Ir-Ranking tal-FIFA: 90 post", "L-A\u0127jar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 51 post (Di\u010bembru ta' l-2003)", "L-Ag\u0127ar Ranking (tul i\u017c-\u017cminijiet): 107 post (Frar ta' l-2002)", "Ir-Ranking tal-Elo: 83", "L-iskwadra mag\u0127\u017cula g\u0127al-log\u0127ba kontra l-Liechtenstein."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4312", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4312", "title": "Tim nazzjonali tal-futbol tal-Liechtenstein", "text": ["Tim nazzjonali tal-futbol tal-Liechtenstein", "It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Liechtenstein huwa r-rappre\u017centazzjoni internazzjonali fid-dixxiplina tal-futbol g\u0127al-Liechtenstein.", "L-ewwel log\u0127ba tat-tim kienet wa\u0127da mhux uffi\u010bjali kontra Malta \u0121ewwa Seoul, dro ta' 1\u20131 fl-1981.", "L-ewwel log\u0127ba uffi\u010bjali kienet kontra l-I\u017cvizzera nhar id-9 ta' Marzu 1982 fit-telfa ta' 1\u20130.", "L-ikbar reb\u0127a wettaqha meta lag\u0127ab kontra l-Lussemburgu fit-13 ta' Ottubru 2004, fejn reba\u0127 4\u20130.", "I\u017cda fid-9 ta' Novembru 1996 sofra l-ag\u0127ar telfa kontra t-tim tal-Ma\u010bedonja meta tilef 11\u20131, ri\u017cultat li hu wkoll l-ikbar reb\u0127a tal-Ma\u010bedonja sal-lum il-\u0121urnata."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4315", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4315", "title": "Lepus (sotto\u0121eneru)", "text": ["Lepus (sotto\u0121eneru)", "\"Lepus\" huwa sotto\u0121eneru (jew \u0121eneru ara \"Lepus\") ta' mammiferi \"(il-liebri)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Leporidae, fil-\u0121eneru \"Lepus\" stess ma' 8 sotto\u0121eneri o\u0127ra (\"Macrotolagus\", \"Poecilolagus\", \"Proeulagus\", \"Eulagos\", \"Sabanalagus\", \"Indolagus\", \"Sinolagus\", \"Tarimolagus\") bi 3 spe\u010bijiet \u0127ajjin.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Liebru, jew Lagomorfu)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4327", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4327", "title": "Pika", "text": ["Pika", "Il-Piki (singular \"Pika\") huma it-30 spe\u010bi ta' mammiferi tal-familja Ochotonidae (b' hekk jissej\u0127u okotoni ukoll) li hija wa\u0127da mi\u017c-2 familji li jiffurmaw l-ordni Lagomorpha li jinkludi fi\u0127 il-fniek u l-liebri (jew kif jissej\u0127u wkoll il-leporidi).", "L-ispe\u010bijiet kollha ta' piki estanti qeg\u0127din mi\u0121burin f'\u0121eneru 1 biss, il-\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Piki jirreferu g\u0127alijhom bl-isem ta' fniek il-\u0121ebel u mag\u0127rufa b\u0127ala liebri tas-suffara ukoll min\u0127abba l-g\u0127ajta g\u0127olja li jag\u0127mlu biex iwissu lil xulxin b'xi periklu.", "L-isem Pika jidher li \u0121ej mill-kelma \"piika\" tal-lingwa Tungus jew sa\u0127ansitra mill-kelma Russa \"pikat'\", li tfisser \"twer\u017cieqa\".", "Il-Piki huma nattivi ta' klimi kes\u0127in, l-aktar ta' l-Asja, ta' l-Amerika ta' fuq u ta' l-Ewropa tal-Lvant.", "Il-Piki ta' l-Ewropa u l-Asja normalment jg\u0127ixu fi gruppi familjari u jaqsmu x-xog\u0127olijiet tal-\u0121urnata bejniethom (e\u017c. \u0121bir ta' ikel u l-g\u0127assa g\u0127all-periklu).", "Dawk ta' l-Amerika ta' fuq (e\u017c.\"Ochotona princeps\" u \"Ochotona collaris\") huma aso\u010bjali jew solitarji.", "Il-Piki jil\u0127qu l-qu\u010b\u010bata ta' l-attivita tag\u0127hom qabel l-ista\u0121un tax-xitwa.", "Dawn il-mammiferi ma jorqdux fix-xitwa b\u0127al annimali o\u0127ra, g\u0127alhekk iridu ja\u0127\u017cnu t-tiben g\u0127all-ikel u s-s\u0127ana.", "Il-Piki jag\u0127mlu dan billi ji\u0121bru \u0127xejjex friski f'munzell barra fix-xemx u kif jinxef dan jin\u0121arr fil-bejtiet ta\u0127t l-art g\u0127all-\u0127a\u017cna, biex imbag\u0127ad jintu\u017ca matul ix-xitwa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4333", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4333", "title": "Fenek", "text": ["Fenek", "Il-Fniek huma mammiferi \u017cg\u0127ar tal-familja Leporidae ta' l-ordni Lagomorpha, mifruxa mal-bi\u010b\u010ba l-kbira tad-dinja.", "Hemm 10 \u0121eneri differenti li jiklassifikaw b\u0127ala fniek, g\u0127alkemm u\u0127ud minn dawn mag\u0127rufa b\u0127ala liebri bl-ismijiet komuni.", "L-aktar \u0121eneru ta' su\u010b\u010bess bl-akbar numru ta' spe\u010bi huwa \"Sylvilagus\" il-fniek ta' denbhom qotni jew kif jissejj\u0127u ukoll denb qotni u denb il-qoton li ji\u0121bor fi\u0127 madwar 16-il spe\u010bi.", "L-aktar spe\u010bi komuni hija l-Fenek Ewropew (\"Oryctolagus cuniculus\") u fost l-aktar rari, ristretti \u0121eografikament u fil-periklu ta' estinzzjoni hemm il-Fenek tax-xmara (\"Bunolagus monticularis\") ta' l-Afrika, l-Fenek tal-vulkan (\"Romerolagus diazi\") tal-Messiku u l-Fenek ta' Amami (\"Pentalagus furnessi\") tal-\u0120appun.", "L-i\u017cg\u0127ar spe\u010bi hija l-Fenek pigmew (\"Brachylagus idahoensis\") ta' l-Amerika ta' fuq u fost l-isba\u0127 hemm i\u017c-2 spe\u010bi ta' fniek bl-istrixxi tal-\u0121eneru \"Nesolagus\".", "Fost il-partikolaritajiet insibu l-Fenek ta' Bunyoro (\"Poelagus marjorita\") fejn il-\u0121enitali ta' l-ir\u0121iel u n-nisa minn barra g\u0127andhom l-istess forma u l-5 spe\u010bi tal-\u0121eneri \"Pronolagus\" u \"Caprolagus\" li g\u0127alkemm \u0127afna drabi jissej\u0127u liebri dawn huma fniek.", "Dawn l-ispe\u010bi ta' fniek, flimkien mal-liebri tal-\u0121eneru \"Lepus\" u l-piki, jiffurmaw l-ordni kollu Lagomorpha.", "Id-differenza prin\u010bipali bejn il-fniek u l-liebri hija l-mod kif jitwieldu \u017c-\u017crame\u0121.", "Waqt li \u017c-\u017crame\u0121 tal-liebri jitwieldu b'g\u0127ajnejhom miftu\u0127a, miksijin bil-pil u ferm attivi minn ftit \u017cmien wara li jaraw id-dawl, dawk tal-fniek jitwieldu g\u0127omja, ming\u0127ajr pil u totalment dippendenti fuq l-omm.", "Differenzi o\u0127ra b' e\u010b\u010bezzjonijiet \u017cg\u0127ar minn u\u0127ud mill-ispe\u010bi huma li l-fniek normalment huma i\u010bken, g\u0127andhom widnejn iqsar, ma g\u0127andhomx marki suwed fil-pil (e\u017c. it-truf tal-widnejn u d-denb) u jg\u0127ixu f'bejtiet ta\u0127t l-art, fejn fil-ka\u017c tal-liebri meta jag\u0127mlu l-bejta din tkun vera sempli\u010bi u ssir f'wi\u010b\u010b l-art, qalb il-\u0127axix g\u0127oli.", "Il-fniek (flimkien mal-liebri) darba kienu jag\u0127mlu parti mill-ordni Rodentia (ir-rodituri jew gerriema) fis-sottordni Duplicidentata dan sal-1912, meta \u0121ew mifruda u wara mi\u0121bura flimkien mal-piki fl-ordni Lagomorpha g\u0127alihom biss.L-akbar fenka li qatt instabet ija f'malta gewwa il-lokalita tal-maarsa semewa tiziana vassallo"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4338", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4338", "title": "Pika Amerikana", "text": ["Pika Amerikana", "Il-Pika Amerikana (\"Ochotona princeps\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat dijurni tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha mifruxa mal-muntanji fil-Punent ta' l-Amerika ta' fuq, normalment f'g\u0127elieqi bil-\u0121ebel 'il fuq jew mal-linja tas-si\u0121ar.", "Din hija spe\u010bi komuni u hemm 'il fuq minn 36 sottospe\u010bi, li \u0127afna minnhom huma popolazzjonijiet i\u017colati.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn 8 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "G\u0127alkemm skond l-IUCN Red List of Threatened Species u l-Lagomorph Specialist Group hija mni\u017c\u017cla b\u0127ala spe\u010bi komuni u g\u0127andha stat ta' l-inqas \u0127sieb (\"Least Concern\"), artiklu re\u010benti fl-a\u0127barijietta' \u0127jiel li l-popolazzjoni ta' din l-ispe\u010bi qieg\u0127da tonqos min\u0127abba fatturi varji.", "Il-Piki b\u0127al din l-ispe\u010bi, li huma sensittivi g\u0127al temperaturi s\u0127an huma kkunsidrati b\u0127ala l-a\u0127jar sistema ta' twissijja kontra s-s\u0127ana globali li qeghda dejjem tog\u0127la.", "Din l-ispe\u010bi mifruxa mal-muntanji fil-Punent ta' l-Amerika ta' fuq, tal-Kanada u l-Istati Uniti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4340", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4340", "title": "Pika tal-kullar", "text": ["Pika tal-kullar", "Il-Pika tal-kullar (\"Ochotona collaris\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat dijurn (attiv matul il-\u0121urnata) u aso\u010bjali (mhux so\u010bjali jew solitarju), tal-familja Ochotonidae u fl-ordni Lagomorpha mifruxa mal-kontinent tal-Amerika ta' Fuq, spe\u010bifikament fil-Kanada u l-Istati Uniti, normalment f'ambjent muntanju\u017c jew bl-irdumijiet.", "Din hija spe\u010bi komuni pjuttost \u017cg\u0127ira ta' mhux aktar minn 160 gramma.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn tmien spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\" u relatata fil-qrib mal-Pika Amerikana (\"Ochotona priniceps\").", "Il-Pika tal-kullar timmatura sesswalment fl-et\u00e0 ta' sena u jkollhom botton ta' 2 jew 3 \u017crame\u0121 fis-sena.", "Dawn jibqg\u0127u fil-bejta g\u0127al bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 30 jum, ftit \u0121ranet wara jsiru indipendenti u f'qasir \u017cmien dawn jitilqu mill-arja fejn jitwieldu u jinfirdu minn mal-omm biex ifittxu territorju g\u0127alihom."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4342", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4342", "title": "Pika tat-Tramuntana", "text": ["Pika tat-Tramuntana", "Il-Pika tat-Tramuntana (\"Ochotona hyperborea\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat dijurni tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha mifruxa mal-kontinent ta' l-Asja, normalment f' ambjent muntanju\u017c.", "Din hija spe\u010bi komuni mifruxa fuq territorju vast u tag\u0127mel parti mil-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn 8 spe\u010bijiet li huma mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "Pika tat-Tramuntana adult g\u0127andu tul ta' bejn 12.7\u010bm u 18.6\u010bm u denb mhux aktar minn 1.2\u010bm.", "Din l-ispe\u010bi tbiddel il-pil darbtejn fis-sena u dan ikun ta' lewn kannella fl-a\u0127mar fis-sajf u gri\u017c fil-kannella fix-xitwa.", "Din l-ispe\u010bi mifruxa mit-Tramuntana ta' l-Asja, mil-muntanji Ural sa fit-Tramuntana tal-\u0120appun u minn Nofs in-nhar tal-Mongolja g\u0127al fil-Man\u010burja u fit-Tramuntana tal-Koreja ta' fuq."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4345", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4345", "title": "Pika ta' Pallas", "text": ["Pika ta' Pallas", "Il-Pika ta' Pallas (\"Ochotona pallasi\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha mifruxa mal-kontinent ta' l-Asja, normalment f'ambjent muntanju\u017c.", "Din hija spe\u010bi ta' pika komuni mifruxa fuq territorju vast u tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn 8 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "Il-Pika ta' Pallas g\u0127andha rata ta' riproduzzjoni g\u0127olja \u0127afna , minbarra li kapa\u010bi tirriprodu\u010bi kemm il boton f'kull stagun, dawn jistg\u0127u jkollhom minn 1 sa sa\u0127ansitra 13-il \u017carmu\u0121.", "Is-sistema ta' riproduzzjoni tista' tvarja minn sena g\u0127al o\u0127ra skond il-popolazzjoni u t-territorji disponibbli fil-madwar.", "Is-sottospe\u010bi \"Ochotona pallasi pricei\" min\u0127abba \u010berti differenzi fl-im\u0121ieba (e\u017c. waqt li s-sottospe\u010bi l-o\u0127ra jg\u0127ixu qalb il-\u0121ebel, din t\u0127affer il-bejta tag\u0127ha stess ta\u0127t l-art), fil-vokalizzazjoni u fir-riproduzzjoni probabilment 'il quddiem \u0127a ti\u0121i meqjusa b\u0127ala spe\u010bi.", "Din l-ispe\u010bi mifruxa fil-kontinent ta' l-Asja, e\u017cattament mal-Kazakistan, Mongolja, \u010aina u Russja.", "Is-sottospe\u010bi \"Ochotona pallasi sunidica\" qieg\u0127da fil-periklu u \"Ochotona pallasi hamica\" fil-periklu kritiku ta' estinzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4347", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4347", "title": "Pika tal-fidda", "text": ["Pika tal-fidda", "Il-Pika tal-fidda (\"Ochotona argentata\") jew Pika ta' Helan Shan hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha, mill-kontinent Asjatiku.", "Din hija spe\u010bi \u017cg\u0127ira pjuttost rari li tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn 8 spe\u010bijiet u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "Il-Pika tal-fidda \u0121iet deskritta l-ewwel darba b\u0127ala sottospe\u010bi tal-Pika Alpina, i\u017cda din l-ispe\u010bi g\u0127andha l-karyotype (2n = 38), il-kulur tal-pil, xi fatturi fl-g\u0127adam tar-ras u l-vokalizzazjoni differenti u b'hekk \u0121iet klassifikata b\u0127ala spe\u010bi.", "Il-firxa ta' din il-pika \u010bkienet drammatikament; dan \u0121ara min\u0127abba d-deforestazjoni katastrofika li \u0121arrab l-irdum u l-madwar ta' Helan Shan.", "F'dawn l-a\u0127\u0127ar 30 sena l-e\u017cemplari kollha maqbuda \u0121ew minn foresta wa\u0127da b'arja ta' 2km b'1.5km vi\u010bin ir-ra\u0127al ta' Su-i-kou.", "Skond il-\"2006 IUCN Red List of Threatened Species\" il-Pika tal-fidda qieg\u0127da mni\u017c\u017cla b\u0127ala spe\u010bi fil-periklu kritiku ta' estinzjoni.", "Din l-ispe\u010bi ta' pika tinsab fuq l-irdum ta' Helan Shan biss fil-lokalit\u00e0 ta' Ningxia fi\u010b-\u010aina.", "\"Ochotona helanshanensis\", \"Ochotona pallasi helanshanensis\" u \"Ochotona alpina argentata\" huma sinonimi ta \"Ochotona argentata\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4351", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4351", "title": "Pika Alpina", "text": ["Pika Alpina", "Il-Pika Alpina (xjentifikament mag\u0127rufha \"Ochotona alpina\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha mifruxa mat-Tramuntana tal-kontinent A\u017cjatiku, normalment f'ambjent muntanju\u017c u bl-irdumijiet.", "Din g\u0127andha distribuzzjoni vasta mifruxa ma' tliet pajji\u017ci li huma l-Ka\u017cakistan, il-Mongolja u r-Russja.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn tmien spe\u010bi u li huma mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "\"Ochotona alpina\" hija mni\u017c\u017cla mil-Lista \u0126amra ta' Spe\u010bi Mhedda tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi komuni b'popolazzjoni stabbli fi stat tal-inqas \u0127sieb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4353", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4353", "title": "Pika ta' Hoffmann", "text": ["Pika ta' Hoffmann", "Il-Pika ta' Hoffmann (\"Ochotona hoffmanni\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn 8 spe\u010bi ta' piki, mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "Il-Pika ta' Hoffmann hija spe\u010bi relativament \u0121dida, din l-ispe\u010bi ta' pika sa l-1996 kienet ikkunsidrata b\u0127ala sottospe\u010bi tal-Pika Alpina (\"Ochotona alpina\")", "Din l-ispe\u010bi hija endemika g\u0127all-Mongolja u ma tinstab fl-ebda pajji\u017c ie\u0127or.", "\"Ochotona alpina hoffmanni\" huwa sinonimu ta' \"Ochotona hoffmanni\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4355", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4355", "title": "Pika ta' Turuchan", "text": ["Pika ta' Turuchan", "Il-Pika ta' Turuchan (\"Ochotona turuchanensis\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tat-Tramuntana li hu mag\u0127mul minn 8 spe\u010bi u qeg\u0127din mi\u0121burin kollha fis-sotto\u0121eneru \"Pika\".", "Il-Pika ta' Turuchan g\u0127al tul ta' \u017cmien kienet klassifikata b\u0127ala sottospe\u010bi tal-Pika Alpina (\"Ochotona alpina\").", "Din hija spe\u010bi endemika tar-Russja mifruxa fit-territorju ta' Krasnoyarskyi Krai.", "\"Ochotona alpina turuchanensis\" huwa sinonimu ta' \"Ochotona turuchanensis\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4357", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4357", "title": "Pika \u0127amra ta\u010b-\u010aina", "text": ["Pika \u0127amra ta\u010b-\u010aina", "Il-Pika \u0127amra ta\u010b-\u010aina (\"Ochotona erythrotis\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha mifruxa fl-Asja.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi, mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Din il-pika qieg\u0127da klassifikata fil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi b'popolazzjoni stabbli fi stat tal-inqas \u0127sieb.", "Din hija wa\u0127da mill-ispe\u010bi endemi\u010bi ta\u010b-\u010aina u tinsab mifruxa mal-muntanji fit-territorji jew fil-provin\u010bi ta' Gansu, ta' Qinghai, ta' Sichuan u ta' Xinjiang."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4360", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4360", "title": "Pika ta' Forrest", "text": ["Pika ta' Forrest", "Il-Pika ta' Forrest (\"Ochotona forresti\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae, fl-ordni Lagomorpha mifruxa fl-Asja f'ambjent ta' rdum mal-\u0121nub tal-muntanji li j\u0127arsu lejn ix-xemx f'g\u0127oli ta' mhux inqas minn 2,600 metru u mhux aktar minn 4,400 m.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn tlettax-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-pika ta' Forrest qieg\u0127da klassifikata fil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi li m'hemmx bi\u017c\u017cejjed informazzjoni dwar il-popolazzjonijiet tag\u0127ha u qieg\u0127da mni\u017c\u017cla fi stat ta' \"tag\u0127rif insuffi\u010bjenti\".", "Din hija spe\u010bi mifruxa mal-muntanji ta' erba' pajji\u017ci tal-Asja li huma l-Indja, i\u010b-\u010aina, il-Butan u Mjanmar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4362", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4362", "title": "Pika ta' Gaoligong", "text": ["Pika ta' Gaoligong", "Il-Pika ta' Gaoligong (\"Ochotona gaoligongensis\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha u tinsab fl-Asja f'ambjent ta' rdum u foresti f'og\u0127li ta' madwar 2,950m ta' muntanja wa\u0127da biss.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika ta' Gaoligong qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala spe\u010bi li hemm b\u017conn aktar studji u osservazzjoni fuq il-popolazzjonijiet tag\u0127ha u mni\u017c\u017cla fi stat \"Indeterminat\" (\"Indeterminate\").", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina mifruxa mal-muntanja ta' Goligong biss fil-Majjistral tal-provin\u010ba ta' Yunnan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4364", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4364", "title": "Pika ta' Glover", "text": ["Pika ta' Glover", "Il-Pika ta' Glover (\"Ochotona gloveri\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha u tinsab fl-Asja.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika ta' Glover qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala spe\u010bi bil-popolazzjonijiet mifruxin, stabili u mhumiex jonqsu.", "B'hekk din qieg\u0127da mni\u017c\u017cla fi stat ta' \"L-inqas \u0127sieb\" (\"Least Concern\").", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina mifruxa ma' 3 territorji jew provin\u010bi li huma Qinghai, Sichuan u Yunnan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4368", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4368", "title": "Pika ta' Muli", "text": ["Pika ta' Muli", "Il-Pika ta' Muli (\"Ochotona muliensis\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae, fl-ordni Lagomorpha u tinsab fl-Asja.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika ta' Muli tinsab ikklassifikata mil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi fi stat indeterminat.", "Il-ftit e\u017cemplari li je\u017cistu minn din l-ispe\u010bi g\u0127andhom 'il fuq minn 25 sena u hemm il-bi\u017ca' li xi kimi\u010bi li ntu\u017caw biex jikkontrollaw annimali vertebrati o\u0127ra affettwaw \u0127a\u017cin lill-Pika ta' Muli.", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina u tinsab f'lokalit\u00e0 wa\u0127da biss fil-Punent ta' Sichuan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4371", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4371", "title": "Pika tal-widnejn kbar", "text": ["Pika tal-widnejn kbar", "Il-Pika tal-widnejn kbar (\"Ochotona macrotis\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha mifruxa fuq arja vasta fl-Asja.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika tal-widnejn kbar qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala spe\u010bi b'popolazzjoni stabbli mifruxa f'bosta pajji\u017ci u b'hekk imni\u017cla fi stat ta' \"L-inqas \u0127sieb\" (\"Least Concern\").", "Din hija spe\u010bi mifruxa f'bosta pajji\u017ci ta' l-Asja b\u0127al Afganistan, \u010aina, Indja, Kazakistan, Kirgistan, Nepal, Pakistan u Tajikistan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4373", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4373", "title": "Pika ta' Kozlov", "text": ["Pika ta' Kozlov", "Il-Pika ta' Kozlov (\"Ochotona koslowi\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae, fl-ordni Lagomorpha u tinsab fl-Asja u tippreferi ambjent ta' tundra qalb l-g\u0127olijiet.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika ta' Kozlov qieg\u0127da klassifikata mil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi bil-popolazzjoni dg\u0127ajfa b'distribuzzjoni ristretta u b'hekk imni\u017c\u017cla fi stat \"vulnerabbli\".", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina li tinsab biss f'Arkatag, parti \u017cg\u0127ira mil-muntanji ta' Kunlun, f'punt fil-Punent fejn jiltaqaw il-provin\u010bi ta' Xinjiang, Xizang, u Quinghai."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4379", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4379", "title": "Pika \u0127amra tat-Turkestan", "text": ["Pika \u0127amra tat-Turkestan", "Il-Pika \u0127amra tat-Turkestan (\"Ochotona rutila\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae, fl-ordni Lagomorpha mifruxa fl-Asja.", "Din hija spe\u010bi b'distribuzzjoni vasta f'bosta pajji\u017ci A\u017cjati\u010bi fosthom il-Ka\u017cakistan, il-Kir\u0121i\u017cistan, it-Ta\u0121ikistan, l-U\u017cbekistan u possibilment fl-Afganistan u \u010b-\u010aina.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li huwa mag\u0127mul minn tlettax-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika \u0127amra tat-Turkestan qieg\u0127da klassifikata fil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi komuni b'popolazzjoni stabbli mifruxa fuq arja vasta u b'hekk mni\u017c\u017cla fi stat tal-inqas \u0127sieb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4381", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4381", "title": "Pika tal-\u0126imalaja", "text": ["Pika tal-\u0126imalaja", "Il-Pika tal-\u0126imalaja (\"Ochotona himalayana\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae.", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina mifruxa mal-muntanji fl-arja ta' Xizang, biss hemm possibilit\u00e0 li tinsab fin-Nepal ukoll.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Il-Pika tal-\u0126imalaja qieg\u0127da klassifikata mil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala spe\u010bi bil-popolazzjoni stabbli fi stat tal-inqas \u0127sieb."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4384", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4384", "title": "Pika sewda", "text": ["Pika sewda", "Il-pika sewda (\"Ochotona nigritia\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat pjuttost \u017cg\u0127ir, tal-familja Ochotonidae, fl-ordni Lagomorpha, li \u0121iet misjuba fis-sena 2000.", "Ftit li xejn hemm informazzjoni fuq din l-ispe\u010bi, \u0127lief li tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-muntanji li hu mag\u0127mul minn 13-il spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Conothoa\".", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina mifruxa mal-muntanji ta' Pianma, f'Lushui,fil-provin\u010bja ta' Yunnan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4430", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4430", "title": "Ipertensjoni", "text": ["Ipertensjoni", "L-ipertensjoni hija \u017c-\u017cieda fil-pressjoni ta' sistema mimlija b'likwidi jew gassijiet.", "Id-dijanjosi ta' l-ipertensjoni tirrikjedi li l-pazzjent ikollu pressjoni tad-demm iktar minn 140/90.", "Ri\u010bentement, \u0121iet introdotta definizzjoni \u0121dida, li tikklassifika lil dawk li g\u0127andhom pressjoni iktar minn 120/80, flimkien ma' \u010berti sintomi, b\u0127ala su\u0121\u0121etti g\u0127al-ipertensjoni.", "Dari, pressjoni ta' iktar minn 120/80 kienet tkun ritenuta sempli\u010biment b\u0127ala pressjoni g\u0127olja u mhux b\u0127ala vija li tista' twassal g\u0127all-marda.", "B'hekk, meta l-pressjoni ta' fuq (sistolika) tkun bejn il-120 u l-139, u dik ta' ta\u0127t (dijastolika) il-kundizzjoni tkun mag\u0127rufa b\u0127ala pre-ipertensjoni.", "L-ipertensjoni tista' tkun sintomu ta' diversi patolo\u0121iji, per e\u017cempju:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4432", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4432", "title": "Moli\u00e8re", "text": ["Moli\u00e8re", "Jean-Baptiste Poquelin, a\u0127jar mag\u0127ruf b\u0127ala Moli\u00e8re (15 ta' Jannar 1622 - 17 ta' Frar 1673), kien kittieb tat-teatru Fran\u010bi\u017c, direttur u attur kif ukoll wie\u0127ed mill-pijunieri tal-Kummiedja Satirika.", "Bin artist, Jean-Baptiste Poquelin, tilef lil ommu ta' et\u00e0 zg\u0127ira u sabiex ikompli l-istudji tieg\u0127u huwa da\u0127al fis-So\u010bjet\u00e0 tal-Gi\u017cwiti, hekk meqjusa presti\u0121\u0121ju\u017ca f'dawk i\u017c-\u017cminijiet, fil-Kulle\u0121\u0121 ta' Clermont.", "Fl-et\u00e0 ta' tmintax-il sena, Poquelin ir\u010bieva t-titlu ta' \"Tapissier du Roi.\"", "Din il-po\u017cizzjoni tatu lok g\u0127all-kuntatti iktar frekwenti mar-Re Lui\u0121i XIV.", "Huwa la\u0127aq avukat fl-1642 \u0121ewwa Orl\u00e9ans.", "F'\u0120unju ta' l-1643, flimkien mal-ma\u0127buba tieg\u0127u Madeleine B\u00e9jart, \u0127uha u o\u0127ta, huwa waqqaf il-kumpanija tejatrali bl-isem ta' L'Illustre Th\u00e9\u00e2tre, li spi\u010b\u010bat bla fondi fl-1645.", "Kien hawnhekk li huwa addotta l-isem fittizju ta' Moli\u00e8re, x'aktarx insipirat minn villa\u0121\u0121 \u017cg\u0127ir fin-Nofsinhar ta' Franza, fil-vi\u010binanzi ta' Le Vigan,li kien ta' l-istess isem.", "Jista' jag\u0127ti l-ka\u017c, li huwa g\u0127amel dan it-tibdil sabiex ma j\u0121ibx mist\u0127ija fuq missieru talli g\u0127andu attur fil-familja tieg\u0127u.", "Min\u0127abba l-falliment tal-kumpanija tieg\u0127u kellu jqatta' xi \u0121img\u0127at il-\u0127abs biex ipatti g\u0127al xi dejn li kellu.", "\u0120ie me\u0127lus mill-\u0127abs bil-g\u0127ajnuna ta' missieru, u minn hemmhekk telaq ma' Madeleine idur mal-villa\u0121\u0121i ta' Franza u jag\u0127milha ta' kummidjant.", "Dam jg\u0127ix f'dan it-tip ta' \u0127ajja g\u0127al 14-il sena s\u0127a\u0127.", "Fil-bidu kien da\u0127al b\u0127ala attur mal-kumpaniji ta' Charles Dufresne i\u017cda mbag\u0127ad waqqaf kumpanija tieg\u0127u.", "Matul il-vja\u0121\u0121i tieg\u0127u, Moli\u00e8re iltaqa' mal-Prin\u010bep ta' Conti, gvernatur ta' Languedoc.", "Dan minn na\u0127a tieg\u0127u sar il-benefattur tieg\u0127u u g\u0127alhekk Moli\u00e8re semma l-kumpanija tieg\u0127u g\u0127alih.", "Din il-\u0127biberija spi\u010b\u010bat \u0127esrem hekk kif Conti ssie\u0127eb mal-g\u0127edewwa ta' Moli\u00e8re fil-\"Parti des D\u00e9vots\".", "\u0120ewwa Lyon, Mlle Duparc, mag\u0127rufa b\u0127ala \"Marquise\", issie\u0127bet fil-kumpanija.", "Pierre Corneille ipprova kemm -il darba jirba\u0127 l-im\u0127abba ta' Marquise imma l-persekuzzjoni tieg\u0127u ma sarfitx fi frott g\u0127ax Marquise saret il-ma\u0127buba ta' Jean Racine.", "Dan ta' l-a\u0127\u0127ar offra lil Moli\u00e8re it-tra\u0121edja tieg\u0127u \"Th\u00e9ag\u00e8ne et Charicl\u00e9e\" (wa\u0127da mill-ewwel xog\u0127olijeit tieg\u0127u wara li abbanduna l-istudji tat-Teolgija).", "Imma Moli\u00e8re ma ried bl-ebda mod li ja\u010b\u010betta dan g\u0127alkemm inkora\u0121\u0121ixxa lil Racine sabiex ikompli bil-karriera artistika tieg\u0127u.", "Din il-\u0127biberija intemmet b\u0127al dik ta' qabilha meta Moli\u00e8re sar jaf li Racine kien ipprezenta l-istess tra\u0121edja bil-mo\u0127bi lill-kumpanija bl-isem ta' H\u00f4tel de Bourgogne ukoll.", "Moli\u00e8re wasal lura Pari\u0121i fl-1658 u \u0127a sehem fit-tra\u0121edja ta' Corneille \"Nicom\u00e8de\" u fil-farsa \"Le docteur amoureux\" \u0121ewwa l-Louvre li dak i\u017c-\u017cmien kien ji\u0121i mikri b\u0127ala teatru.", "Ta' min jg\u0127id li dawn i\u017c-\u017cew\u0121 wirjiet kienu ta' su\u010b\u010bess.", "\u0120ie ppremjat it-titlu ta' \"Troupe de Monsieur\" (\"Monsieur\" kien \u0127u r-Re)u bil-g\u0127ajnuna ta' dan, il-kumpanija ta' Moli\u00e8re ing\u0127aqdet mal-kumpanija famu\u017ca Taljana Commedia dell'Arte.", "Huwa stabillixxa ru\u0127u sewwa fit-teatru tag\u0127hom, \"Petit-Bourbon\", fejn fit-18 ta' Novembru 1659, \u0121iet murija g\u0127all-ewwel darba fuq il-palk wa\u0127da mix-xog\u0127olijiet il-kbar tieg\u0127u, \"Les Pr\u00e9cieuses Ridicules\".", "Dan kien l-ewwel attentat minn \u0127afna o\u0127ra li \u0121ew warajh fejn Moli\u00e8re iwaqqa' gha\u010b-\u010bajt \u010berti manjieri u m\u0121iba li kienu kommuni fi Franza ta' dak i\u017c-\u017cmien.", "Hawnhekk huwa \u0127are\u0121 bil -fra\u017ci castigat ridendo mores (tikkritika lis-so\u010bjet\u00e0 permezz ta' l-umori\u017cmu).", "L-istil u l-kontenut ta' dan l-ewwel su\u010b\u010bess tieg\u0127u mal-ewwel kienu l-mira ta' kritika qalila."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4466", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4466", "title": "\u0120u\u017c\u00e8 Aquilina", "text": ["\u0120u\u017c\u00e8 Aquilina", "\u0120u\u017c\u00e8 Aquilina (Munxar, G\u0127awdex, 7 ta' April 1911 - 8 ta' Awwissu 1997) kien lessikografu, etimologu u kittieb Malti.", "\u0120u\u017c\u00e8 Aquilina kien il-kbir fost \u0127ames a\u0127wa.", "Ta' tmintax-il sena tilef lil missieru.", "Studja fl-iskola primarja Ta' Sannat, fis-Seminarju t'G\u0127awdex.", "Il-Professur Aquilina g\u0127adda g\u0127all-Universit\u00e0 ta' Malta fejn fl-1933 \u0127a l-grad tal-B.A. u erba' snin wara l-lawrija b\u0127ala avukat.", "F'Malta, Aquilina trabba ma' zitu Re\u0121ina fil-Birgu.", "Fl-1935 la\u0127aq Professur tal-Malti u l-Ilsna Orjentali fl-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Studja l-ilsna Semiti\u010bi fid-Dipartiment tal-Istudji Orjentali u Afrikani fl-Universit\u00e0 ta' Londra.", "Hemmhekk f'Jannar 1940 ing\u0127ata l-Ph.D. wara li kien ressaq it-te\u017ci tieg\u0127u \"The Structure of Maltese\".", "Aquilina re\u0121a' Malta fil-bidu ta' Di\u010bembru 1939, u beda jg\u0127allem fl-Universit\u00e0 ta' Malta f'Jannar 1940.", "Fl-1966 ing\u0127ata l-Medalja Guz\u00e8 Muscat Azzopardi; in\u0127atar Membru tal-Ordni tal-Meritu ta` Malta fl-1994.", "Aquilina kien Dekan tal-Fakult\u00e0 tal-Arti bejn l-1948 u l-1966, kif ukoll bejn l-1972 u l-1975.", "Bejn l-1970 u l-1974 kien Pro-Vi\u010bi Kan\u010billier, u fl-1976, meta rtira mill-Kattedra, ing\u0127ata t-titlu ta' Professur Emeritus.", "Il-Professur Aquilina kien awtur ta' diversi \u0127idmiet, fosthom kritiki letterarji, studji xjentifi\u010bi, studji lingwisti\u010bi, novelli u kotba reli\u0121ju\u017ci.", "Il-Professur Aquilina jibqa' msemmi l-iktar g\u0127ad-Dizzjunarju \"Malti - Ingli\u017c\".", "Meta l-Prof \u0120u\u017c\u00e8 Aquilina miet, il-Prim Ministru Malti ta' dak i\u017c-\u017cmien Dr Alfred Sant, kittieb ie\u0127or mag\u0127ruf, sejja\u0127 il-mewt tieg\u0127u \"telfa kbira g\u0127all-pajji\u017c\".", "Tmint ijiem wara saret kommemorazzjoni uffi\u010bjali f'Kastilja f'\u0121ie\u0127 Aquilina li fi kliem il-Prim Ministru Sant \"kien persuna ta' kalibru kbir li \u017cviluppat il-kultura u l-identit\u00e0 tal-Malti\".", "Il-kontribut kbir li Aquilina ta fl-istudju tal-Malti \u0127a diversi forom.", "Aquilina sar l-ewwel Professur tal-Malti u l-Ilsna Orjentali, fl-1937, kariga li sfruttaha kemm fela\u0127 g\u0127at-tixrid u t-tag\u0127lim tal-ilsien Malti.", "Niftakru li kien biss tliet snin qabel, fl-1934, li l-Malti sar l-ilsien uffi\u010bjali tal-pajji\u017c.", "B\u0127ala student universitarju Aquilina \u0127adem spalla ma' spalla mal-Prof Saydon fil-\u0121lieda g\u0127all-Malti fi \u017cmien il-Kwistjoni tal-Lingwa.", "Aquilina kiteb diversi studji lingwisti\u010bi dwar l-ilsien Malti, fosthom The Structure of Maltese (1959) u Papers in Maltese Linguistics (1961).", "F'tal-ewwel je\u017camina \u017c-\u017cew\u0121 elementi li jsawru l-ilsien Malti u kif dawn jing\u0127aqdu flimkien.", "Fost l-aqwa xog\u0127lijiet tieg\u0127u nsibu l-Maltese English Dictionary (1990) u l-English Maltese Dictionary li ma la\u0127aqx lestieh qabel ma miet.", "\u0120u\u017c\u00e8 Aquilina, li tista' tg\u0127id wa\u0127du bena d-Dipartiment tal-Malti fl-Universit\u00e0, spi\u010b\u010ba biex sar id-Dekan tal-Fakult\u00e0 tal-Arti, kariga li \u017cammha g\u0127al \u0127afna snin.", "Kien jemmen bis-s\u0127i\u0127 fil-libert\u00e0 intelletwali u fir-ri\u010berka fl-universit\u00e0.", "Permezz tal-istudji lingwisti\u010bi tieg\u0127u li w\u0127ud minnhom ippubblika f'rivisti lingwisti\u010bi Ewropej, huwa wassal il-messa\u0121\u0121 tal-ilsien Malti lil \u0127afna studju\u017ci barranin li qabel qatt ma kellhom l-opportunit\u00e0 li jkunu jafu l-g\u0127erf u l-\u0121miel mo\u0127bi ta' lsienna.", "Kien jag\u0127ti ta\u0127ditiet dwar l-ilsien Malti f'diversi universitajiet b\u0127al f'Londra, Durham, Cambridge u Edinburgh.", "Ir-ri\u010berki lingwisti\u010bi tieg\u0127u \u0121abulu g\u0127arfien internazzjonali, fosthom mill-Council of Europe's Specialised Language Linguists (1967).", "Fl-1972 \u0121ie elett president tal-International Association of Studies on Mediterranean Civilisations.", "Aquilina kkontribwixxa wkoll \u0127afna g\u0127all-i\u017cvilupp tal-letteratura bil-Malti b'numru ta' drammi, antolo\u0121iji, poe\u017ciji, kritika letterarja, u \u0127afna kitbiet f'\u0121urnali.", "Flimkien mal-Prof Saydon \u0127are\u0121 l-antolo\u0121ija Ward ta' Qari Malti (1940).", "Fl-1938 \u0127are\u0121 ir-rumanz mag\u0127ruf tieg\u0127u Ta\u0127t Tliet Saltniet.", "Aquilina kien jemmen bis-s\u0127i\u0127 li l-kultura g\u0127andha tkun fil-qabda tal-ikbar udjenza possibbli.", "G\u0127al snin twal kien ixandar ta\u0127ditiet fuq ir-radju dwar aspetti varji tal-kultura u \u010b-\u010bivilt\u00e0, li iktar tard ftit minnhom \u0121abarhom u ppubblikahom.", "Kien jag\u0127mel diskorsi u jindirizza seminars fuq \u0127afna su\u0121\u0121etti.", "Prof Daniel Massa, poeta u Kap tad-Dipartiment tal-Ingli\u017c, student ta' Aquilina, jg\u0127id li l-im\u0127abba ta' Aquilina g\u0127all-ilsien u l-vi\u017cjoni tieg\u0127u ta' xog\u0127lijiet mill-aqwa bil-Malti kienet ta' ispirazzjoni g\u0127al \u0121enerazzjonijiet ta' studju\u017ci u awturi Maltin.", "Barra l-im\u0127abba tieg\u0127u lejn l-ilsien Malti kellu m\u0127abba kbira o\u0127ra, dik lejn il-Fidi Nisranija, li kien jiddefendi b'kull mod, l-iktar bil-kitbiet u bl-ittri tieg\u0127u fil-\u0121urnali i\u017cda wkoll bix-xog\u0127lijiet letterarji tieg\u0127u li fihom jo\u0127or\u0121u bi\u010b-\u010bar il-valuri Nsara u l-kultura Nisranija tieg\u0127u.", "Insemmu fost l-o\u0127rajn il-kotba tieg\u0127u \"Twemmin u \u0126ajja\" (1984), \"Il-\u0120enna Pajji\u017cna\" (1989) u \"Armoniji ta' \u0126sieb u Fidi\" (1995)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4479", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4479", "title": "Pika ta' Thomas", "text": ["Pika ta' Thomas", "Il-Pika ta' Thomas (\"Ochotona thomasi\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-isteppa li hu mag\u0127mul minn 9 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Pika ta' Thomas hija spe\u010bi ta' pika li t\u0127affer ta\u0127t l-art u t\u0127obb ambjent bi \u0127xejjex b\u0127al \"Caragana jubata\", \"Dasiphora fruticosa\" u \"Salix spp.\" f' g\u0127oli ta' bejn 3,400 u 3,900 metru.", "Id-densit\u00e0 tal-popolazjoni ta' din l-ispe\u010bi mhijiex mag\u0127rufa u b'hekk skont l-Lista \u0126amra l-IUCN qieg\u0127da mni\u017c\u017cla b\u0127ala spe\u010bi fi stat indeterminat.", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina mifruxa ma' katini ta' muntanji i\u017colati f'Gansu, Quinghai u Sichuan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4487", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4487", "title": "Pika ta' Moupin", "text": ["Pika ta' Moupin", "Il-Pika ta' Moupin (\"Ochotona thibetana\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki ta' l-isteppa li hu mag\u0127mul minn 9 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Pika ta' Moupin hija spe\u010bi ta' pika li t\u0127affer il-bejta ta\u0127t l-art u t\u0127obb ambjent ta' foresta tal-bambu jew forest alpina minn g\u0127oli moderat ta' madwar 1,800m u aktar.", "Din l-ispe\u010bi f'mod globali qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala spe\u010bi bil-popolazjoniji stabili u mifruxa, b'hekk din qieg\u0127da mni\u017c\u017cla fi stat ta' \"L-inqas \u0127sieb\" (\"Least Concern\"), e\u010b\u010bezzjoni hija is-sottospe\u010bi \"O. thibetana sikimaria\" li qieg\u0127da fi stat ta' \"periklu ta' estinzjoni\" (\"Endangered\").", "Din hija spe\u010bi ta\u010b-\u010aina u l-Indja u jista jkun li tinsab fil-Butan ukoll."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4489", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4489", "title": "Pika ta' Gansu", "text": ["Pika ta' Gansu", "Il-Pika ta' Gansu (\"Ochotona cansus\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki ta' l-isteppa li hu mag\u0127mul minn 9 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Pika ta' Gansu hija spe\u010bi li t\u0127obb tg\u0127ix fil-bejta li t\u0127affer hi stess ta\u0127t l-art.", "Din b\u0127ala spe\u010bi qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala wa\u0127da mifruxa u stabli (e\u010b\u010bezzjoni huma i\u017c-2 sottospe\u010bi \"O.cansus sorella\" li qieg\u0127da imni\u017cla fil-\"Periklu ta' estinzjoni\" u \"O.cansus morosa\" li qieg\u0127da imni\u017cla b\u0127ala \"Vulnerabli\"), b'hekk din qieg\u0127da mni\u017c\u017cla fi stat ta' \"L-inqas \u0127sieb\" (\"Least Concern\").", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina mifruxa mal- muntanji fil-provin\u010bi ta' Gansu, Quinghai u Sichuan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4490", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4490", "title": "Pika tax-xofftejn suwed", "text": ["Pika tax-xofftejn suwed", "Il-Pika tax-xofftejn suwed (\"Ochotona curzoniae\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae, fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki tal-isteppa li hu mag\u0127mul minn disa' spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Pika tax-xofftejn suwed hija spe\u010bi li t\u0127obb tg\u0127ix fil-bejta li t\u0127affer hi stess ta\u0127t l-art.", "Din b\u0127ala spe\u010bi qieg\u0127da klassifikata mil-Lista \u0126amra tal-IUCN b\u0127ala wa\u0127da mifruxa u stabbli, b'hekk din qieg\u0127da mni\u017c\u017cla fi stat ta' \"l-inqas \u0127sieb\".", "Din l-ispe\u010bi g\u0127andha distribuzzjoni ma\u010b-\u010aina (mifruxa fil-provin\u010bi ta' Gansu, Quinghai u Sichuan), l-Indja (mifruxa f'Sikkim) u n-Nepal."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4498", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4498", "title": "Pika ta' Nubra", "text": ["Pika ta' Nubra", "Il-Pika ta' Nubra (\"Ochotona nubrica\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki ta' l-isteppa li hu mag\u0127mul minn 9 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Pika ta' Nubra, skond il-ftit informazjoni li hemm hija spe\u010bi trans-\u0126imalajana b' firxa dejqa ma' tul il-pjanura ta' Quinghai-Xizang (Tibet) minn Ladak fil-Punent, sal-Lvant ta' Xizang fil-Lvant.", "Minn \u0127abba n-nuqqas ta' informazjoni li hemm dwarha il-Pika ta' Nubra b\u0127ala spe\u010bi qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala wa\u0127da fi stat \"Indeterminat\" (\"Indeterminate\").", "Din hija spe\u010bi pre\u017centi f' 5 pajji\u017ci fl-Asja u dawn huma, Butan, \u010aina, Indja, Nepal u Pakistan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4503", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4503", "title": "\u017biemel", "text": ["\u017biemel", "I\u017c-\u017cwiemel ilhom fid-dinja \u0127afna qabel l-umani.", "Meta il-Bniedem Prestoriku beda jg\u0127ix fl-g\u0127erien, i\u017c-\u017cwiemel kienu ilhom di\u0121a fid-dinja madwar miljun sena.", "L-ewwel \u017ciemel kien id-daqs ta' fenek.", "Kien jiekol pjanti u weraq fil-foresti ta' l-Ewropa, l-Asja tal-Lvant u l-Amerika ta' Fuq, madwar 50 miljun sena ilu.", "Jissejja\u0127 ukoll Eohippus jew 'L-Ewwel \u017biemel'.", "30 miljun sena ilu, Mesohippus jew 'I\u017c-\u017biemel tan-Nofs', kien kbir daqs mog\u0127\u017ca tal-lum, b'saqajn itwal u tliet iswaba fuq kull sieq.", "Is-sab\u00e0 tan-nofs kien il-bidu ta' difer ta\u017c-\u017ciemel.", "G\u0127axar miljun sena wara, kien hemm i\u017c-\u017ciemel imdaqqas Merychippus jew 'Grazing Horse'.", "Snienu kienu itwal u a\u0127jar biex iqa\u010b\u010btu l-\u0127axix biex jiekol.", "G\u0127axar miljun sena ilu, il-Merychippus, re\u0121a' sar tibdil enormi fi\u017c-\u017cwiemel, fil-fatt il-Pliohippus kien kbir daqs poni.", "Kellu d-difer b\u0127al ta\u017c-\u017cwiemel tal-lum u kellu saqajn twal bi\u017c\u017cejjed biex ikun jista' jivja\u0121\u0121a fit-tul.", "Dan it-tip ta' \u017ciemel imsejja\u0127 'i\u017c-\u017biemel Modern' beda jg\u0127ix fid-dinja madwar \u017cew\u0121 miljun sena ilu.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien 'l hawn ftit li xejn sar tibdil fl-istrutura ta\u017c-\u017ciemel.", "Hawn diversi razzez ta' \u017cwiemel, kull razza ting\u0127araf minn o\u0127ra permezz ta' differenza fil-kuluri u marki, kif ukoll mid-daqs, karattru u l-fatturi tal-\u0121isem.", "Dawn huma xi razzez differenti ta' \u017cwiemel:", "Il-\"hack\" huwa tip ta' \u017ciemel li n-nies jirkbu fuqu g\u0127all-gost, fi kliem ie\u0127or huwa dak i\u017c-\u017ciemel li jintu\u017ca' g\u0127all-\"horse riding\".", "Il-\"hack\" g\u0127andu g\u0127onqu u saqajh twal u eleganti u b'dak \u0121ismu mhux daqshekk tqil huwa \u017c-\u017ciemel perfett biex tirkeb mara.", "L-\"Eventer\" huwa \u017ciemel sinjur bit-talenti!", "Huwa dak i\u017c-\u017ciemel dritt li jintu\u017ca mill-pulizija tal-kavallerija u f'diversi festi importanti.", "Huwa mag\u0127ruf ukoll g\u0127all-isport tal-\u0121iri bil-qbi\u017c li jsir mi\u017c-\u017cwiemel.", "Fil-fatt b'hekk jisseja\u0127 \"Eventer\" g\u0127ax jie\u0127u sehem f'diversi avvenimenti.", "\u017biemel Ka\u010b\u010batur jista' jkun kull \u017ciemel li huwa tajjeb g\u0127all-ka\u010b\u010ba tal-volpi.", "Imma bniedem li mhux interresat fil-ka\u010b\u010ba jista' ju\u017ca dan i\u017c-\u017ciemel biex jivja\u0121\u0121a bih minn post g\u0127al ie\u0127or.", "\"Cob\" huwa dak i\u017c-\u017ciemel li jintu\u017ca' biex i\u0121orr xi karettun, karozzin jew tip ta' trasport ie\u0127or li jitmexxa minn \u017ciemel.", "Il-\"Cob\" ikollu g\u0127onqu qasir u saqajh irqaq u qosra, imma huwa verament b'sa\u0127\u0127tu.", "Il-persuna li tidderie\u0121i lil dan i\u017c-\u017ciemel tissejja\u0127 ku\u010b\u010bier.", "L-a\u0127\u0127ar Tarpani li kienu je\u017cistu fis-salva\u0121\u0121 kienu jinstabu fir-Russja madwar 100 sena ilu.", "Illum il-\u0121urnata ftit g\u0127adek issib li jg\u0127ixu fi grupp ukoll.", "It-Tarpan \u0121ej mir-razza ta\u017c-\u017cwiemel mag\u0127rufa b\u0127ala Plateau.", "Mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala \u017c-\u017biemel Salva\u0121\u0121 Mongoljan, jew i\u017c-\u017biemel Salva\u0121\u0121 Asjatiku.", "Dan it-tip ta' \u017ciemel huwa msemmi g\u0127all-Kurunell Nicolai Przewalski, li fl-1881, sab mer\u0127la \u017cwiemel li ilhom je\u017cistu minn \u017bmien is-Sil\u0121 u qatt ma nbidlu.", "Illum ftit g\u0127adek issib jg\u0127ixu fis-salva\u0121\u0121, dawn tista' issibhom fil-lbi\u010b tal-Mongolja.", "Dan i\u017c-\u017ciemel \u0121ej mir-razza pre-storika Steppe.", "Matul it-tfittix g\u0127ad-deheb fl-Awstralja fl-1850, \u0127afna ra\u0127\u0127ala u bdiewa telqu mid-dar tag\u0127hom biex ifitxxu 'l fortuna.", "U sabu dawn i\u017c-\u017cwiemel \"Brumby\" jg\u0127ixu fis-salva\u0121\u0121.", "Dawn kienu ju\u017cawhom b\u0127ala g\u0127ajnuna f'xog\u0127olhom sa kemm da\u0127lu l-magni, wara l-Ewwel Gwerra Dinjija."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4508", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4508", "title": "Pika ta' Tsing-ling", "text": ["Pika ta' Tsing-ling", "Il-Pika ta' Tsing-ling (\"Ochotona huangensis\") hija spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat tal-familja Ochotonidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi tag\u0127mel parti mill-grupp tal-piki ta' l-isteppa li hu mag\u0127mul minn 9 spe\u010bi u mi\u0121burin fis-sotto\u0121eneru \"Ochotona\".", "Il-Pika ta' Tsing-ling hija spe\u010bi ta' pika li t\u0127affer il-bejta ta\u0127t l-art u t\u0127obb ambjent ta' foresta tal-bambu jew foresta alpina minn g\u0127oli moderat ta' madwar 1,800m u aktar.", "Din l-ispe\u010bi sa ftit \u017cmien ilu kienet meqjusa b\u0127ala sottospe\u010bi (\"O. thibetana huangensis\") tal-Pika ta' Moupin.", "Il-Pika ta' Tsing-ling qieg\u0127da klassifikata mil-\"IUCN Red List of Threatened Species\" b\u0127ala spe\u010bi b'nuqqas kbir ta' informazjoni, b'hekk qieg\u0127da mni\u017cla fi stat \"Indeterminat\" (\"Indeterminate\").", "Din hija spe\u010bi endemika ta\u010b-\u010aina u ma tinstab fl' ebda pajji\u017c ie\u0127or.", "\"O. thibetana huangensis\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al \"Ochotona huangensis\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4511", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4511", "title": "Fenek ta' Amami", "text": ["Fenek ta' Amami", "Il-Fenek ta' Amami, mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala l-Fenek ta' Ryukyu (\"Pentalagus furnessi\") huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru.", "Hu hu fenek monotipiku (l-uniku wie\u0127ed fil-\u0121eneru \"Pentalagus\") ta' pil skur pjuttost primittiv li jinsab biss fuq i\u017c-\u017cew\u0121 g\u017cejjer tal-ar\u010bipelagu ta' Ry\u016bky\u016b fil-\u0120appun.", "Dan il-fenek notturn g\u0127andu saqajn qosra bi dwiefer kemmxejn kbar u mg\u0127aw\u0121ijn, \u0121isem goff u ras \u010bkejkna b'par widnejn \u017cg\u0127ar spe\u010bjalment meta mqabla ma' dawk tal-fniek u l-liebri l-o\u0127rajn.", "Dan il-fenek tal-foresta, apparentement jirriprodu\u010bi billi jkollu \u017carmu\u0121 wie\u0127ed (rarament tnejn) kull darba, li l-omm ta\u0127bi f'bejta li t\u0127affer hi stess ta\u0127t l-art g\u0127al matul il-\u0121urnata.", "Bil-lejl, l-omm tifta\u0127 id-d\u0127ul ta' din il-bejta waqt li tibqa g\u0127assa g\u0127al periklu (b\u0127al xi sriep velenu\u017ci), biex tisqi \u017c-\u017crame\u0121 u kif tlesti, din ter\u0121a tg\u0127alaq kollox bil-\u0127axix u t-trab billi tag\u0127fas fuqhom b'saqajha ta' quddiem.", "Il-fniek ta' Amami jorqdu matul il-\u0121urnata f'postijiet mo\u0127bija b\u0127al l-g\u0127erien.", "Dan il-fenek huwa partikulari wkoll g\u0127ax jikkomunika bi twer\u017cieq u \u0127sejjes simili g\u0127al dawk tal-pika u dan jag\u0127mel din l-ispe\u010bi unika fost il-fniek minn \u0127abba li \u0121eneralment il-fniek m'humiex kapa\u010bi jag\u0127mlu \u0127sejjes.", "Sfortunatament il-Fenek ta' Amami huwa f'periklu ta' estinzjoni min\u0127abba l-ka\u010b\u010ba mill-bniedem, li spi\u010b\u010bat meta l-\u0120appun ta' protezjoni legali lil dan il-fenek fl-1921, qtil minn klieb, qtattes u annimali o\u0127ra li telaq fis-salva\u0121\u0121 il-bniedem fuq dawn il-g\u017cejjer li g\u0127adu g\u0127addej sa llum u d-deforestazzjoni fejn din issir matul il-\u0121urnata waqt li l-fenek ikun rieqed u b'hekk ma jkollux \u0127in bi\u017c\u017cejjed lanqas biex ja\u0127rab u jispi\u010b\u010ba maqtul fuq il-post.", "Dan huwa spe\u010bi endemiku tal-\u0120appun u jinsab biss fuq i\u017c-\u017cew\u0121 g\u017cejjer \u017cg\u0127ar ta' Amami Oshima u Toku-no-Shima ta' 820 km2 u 248 km2 rispettivament, li jag\u0127mlu parti mil-ar\u010bipelagu ta' Ry\u016bky\u016b u qeg\u0127din fin-na\u0127a t isfel ta' Ky\u016bsh\u016b u Okinawa f'Kagoshima (i\u017cda aktar fil-qrib ta' Okinawa).", "\u0126afna drabi meqjus u msejja\u0127 b\u0127ala fossilu \u0127aj, il-fenek ta' Amami huwa l-a\u0127\u0127ar wie\u0127ed minn linja\u0121 antik ta' fniek li darba kienu mifruxin fuq il-kontinent A\u017cjatiku wkoll fejn illum huma estinti, minbarra fuq i\u017c-\u017cew\u0121 g\u017cejjer \u0120appuni\u017ci."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4517", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4517", "title": "Fenek tal-vulkan", "text": ["Fenek tal-vulkan", "Il-fenek tal-vulkan (\"Romerolagus diazi\"), mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala teporingo jew conejo zacatuche huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru \u010bkejken tal-familja Leporidae li jg\u0127ix qalb il-muntanji vulkani\u010bi tal-Messiku.", "Dan huwa it-tieni l-i\u017cg\u0127ar fenek fid-dinja u fenek tal-vulkan adult ji\u017cen bejn 390 u 600 gramma, ftit akbar biss mil-fenek pigmew u g\u0127andu par widnejn \u017cg\u0127ar \u0121ejjin g\u0127at-tond, erba' saqajn qosra u pil qasir u o\u0127xon.", "Il-fenek tal-vulkan jg\u0127ix f'bejtiet ta\u0127t l-art fi gruppi minn 2 sa 5 u xi \u0127a\u0121a rari fost il-fniek f'ka\u017c ta' periklu b\u0127ala komunikazzjoni, ju\u017ca' \u0127sejjes b\u0127al twer\u017cieqa irqieqa u g\u0127olja minflok it-tisbit tas-saqajn mal-art li ju\u017caw \u0127afna spe\u010bi ta' fniek o\u0127ra.", "Dan huwa fenek notturn u g\u0127alkemm attiv matul il-lejl kollu, il-qu\u010b\u010bata tal-attivit\u00e0 tieg\u0127u tkun fi tlug\u0127 u n\u017cul ix-xemx.", "Il-popolazzjoni fis-salva\u0121\u0121 tal-fenek tal-vulkan fl-1969 kienet ni\u017clet drastikament g\u0127al mhux aktar minn 1,200 fenek.", "Illum il-\u0121urnata b\u0127ala sigurt\u00e0 kontra l-possibilit\u00e0 ta' estinzjoni ta' dan il-fenek fis-salva\u0121\u0121, je\u017cistu kolonji ta' ripproduzzjoni f'Jersey Zoo, fir-Renju Unit u f'Chapultepec Zoo, fil-Belt tal-Messiku (Olney & Ellis, 1993).", "Il-fenek tal-vulkan huwa spe\u010bi endemika tal-Messiku u jg\u0127ix fuq il-\u0121nub tal-vulkani Iztaccihuatl, Pelado, Popocat\u00e9petl u Tlaloc f'g\u0127oli bejn 2,800 u 4250 metru \u0121o foresti tal-pinu fejn jikber \u0127afna \u0127axix ta\u0127t is-si\u0121ar u f'artijiet b'\u0127agar vulkaniku li jissej\u0127u assi transversali neo-vulkani\u010bi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4521", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4521", "title": "Fenek ta' denbu qotni ta' Omiltemi", "text": ["Fenek ta' denbu qotni ta' Omiltemi", "Il-Fenek ta' denbu qotni ta' Omiltemi, \"Sylvilagus insonus\", huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru (mag\u0127ruf biss minn anqas minn 10 e\u017cemplari) endemiku tal-Messiku li jg\u0127ix f' arja ristretta \u0127afna u l' ilu ma jidher mis-snin 1960.", "MacPhee u Flemming fl-1999 ikkunsidraw din l-ispe\u010bi b\u0127ala ka\u017c ta' estinzjoni moderna tal-llum il-\u0121urnata solvut.", "Madankollu Cervantes et al. (fl-istampar) e\u017camina \u0121ilda ta' annimal li nn\u0121abar fil-vi\u010binanzi fl-1998 minn residenti tal-post.", "L-e\u017cemplari rri\u017culta li huwa \u0121enetikament distint minn \"Sylvilagus cunicularius\", spe\u010bi li tinsab fil-madwar u li il-kulur tal-pil jaqbel ma' deskrizzjonijiet ta' \"Sylvilagus insonus\" li kienu saru fil-passat.", "Cervantes et al. (fl-istampar) ikkonkluda li l-ispe\u010bi g\u0127ada te\u017cisti u probabilment tig\u0127x ristretta fil-muntanji umdi, miksijin bil-foresta li qieg\u0127da fil-qrib ta' Omiltemi.", "Il-Fenek ta' denbu qotni ta' Omiltemi, huwa spe\u010bi endemika tal-Messiku u jg\u0127ix biss f' Sierra Madre del Sur fl-istat ta' Guerrero, u jippreferi ambjent ta' foresta maquda tas-s\u0127ab f' g\u0127oli ta' bejn 2,300m u 5,280m."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4523", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4523", "title": "Fenek pigmew", "text": ["Fenek pigmew", "Il-fenek pigmew, xjentifikament mag\u0127ruf b\u0127ala \"Brachylagus idahoensis\", huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru u wie\u0127ed mil-uni\u010bi \u017cew\u0121t ifniek Amerikani li j\u0127affru il-bejta tag\u0127hom stess.", "Dan il-fenek huwa differenti sew mil-ispe\u010bi fil-\u0121eneri \"Lepus\" u \"Sylvilagus\" u b'hekk meqjus b\u0127ala fenek monotipiku, l-unika spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Brachylagus\".", "G\u0127alkemm b\u0127ala spe\u010bi fil-Colombia Basin tal-Istati Uniti imni\u017c\u017cla f'\"periklu ta' estinzjoni\", mil-IUCN din hi mni\u017c\u017cla b\u0127ala spe\u010bi f'\"riskju minuri\".", "Din il-valutazzjoni differenti hi min\u0127abba li l-popolazjoni fil-Columbia Basin hija relitt i\u017colat u \u0121enetikament distinta li qieg\u0127da fit-triq ta' \u017cvilupp ta' sottospe\u010bi \u0121dida, i\u017cda l-IUCN tikkunsidra biss l-istat tal-popolazjoni tal-ispe\u010bi b'mod s\u0127i\u0127 u globali.", "Il-fenek pigmew huwa l-i\u017cg\u0127ar leporidu fid-dinja, fejn fenek adult ji\u017cen bejn 375 sa massimu ta' 500 gramma u tul totali ta' bejn 23.5 sa 29.5 \u010bentimeteri, u n-nisa ta' din l-ispe\u010bi huma kemmxejn akbar mil-ir\u0121iel.", "Il-fenek pigmew jing\u0127araf minn leporidi o\u0127ra mid-daqs e\u010b\u010bezjonalment \u017cg\u0127ir, mill-widnejn qosra, mis-saqajn ta' wara pjuttost \u017cg\u0127ar u n-nuqqas ta' pil abjad mad-denb.", "Il-fenek pigmew \u0121eneralment i\u0127obb jg\u0127ix f'arja b'\u0127axix g\u0127oli tal-Artemisia spp. g\u0127al ilqug\u0127, ikel u protezzjoni matul is-sena kollha.", "Id-distribuzjoni storika ta' dan il-fenek endemiku, kienet mifruxa mal-ambjenti xotti fir-regjuni tal-Great Basin u \u017c-\u017coni muntanju\u017ci fil-Punent tal-Istati Uniti, li jinkludu partijiet minn Montana, Idaho, Wyoming, Utah, Nevada, Kalifornja, Oregon u Washington."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4526", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4526", "title": "Fenek Ewropew", "text": ["Fenek Ewropew", "Il-Fenek Ewropew \"Oryctolagus cuniculus\" jew kif jissejja\u0127 f' Malta Fenek tax-xiber jew Fenek tas-salva\u0121\u0121 u li jag\u0127mel parti mil-fawna ta' Malta ukoll, huwa spe\u010bi ta' mammiferu pla\u010bentat erbivoru ori\u0121inarjament minn na\u0127a ta' Nofs in-nhar tal-kontinent Ewropew, g\u0127alkemm il-llum il-\u0121urnata g\u0127andu firxa \u0127afna akbar grazzi g\u0127al bniedem.", "Din hija l-unika spe\u010bi ta' fenek li giet iddomestikata kemm g\u0127al-ikel, pil u b\u0127ala annimal tad-dar mill-ispe\u010bi kollha ta' leporidi li je\u017cistu u b' hekk ir-razzez jew varjetajiet kollha ta' fniek iddomestikati huma kollha \"Oryctolagus cuniculus\".", "Il-Fenek Ewropew huwa leporidu ta' daqs \u017cg\u0127ir, twil bejn 34 u 45 \u010bentimetru u ji\u017cen bejn 1.3 u 2.2 kilogrammi.", "Din l-ispe\u010bi ta' fenek g\u0127andha par widnejn twal, is-saqajn ta' wara kbar, u pil qasir ta' lewn gri\u017c fil-kannella b'denb qasir u sufi.Il-Fenek Ewropew ji\u010b\u010baqlaq minn post g\u0127al ie\u0127or bil qbie\u017c u g\u0127al dan l-iskop ju\u017caw is-saqajn ta' wara kbar u b'sa\u0127\u0127ithom li huma miksijin bi strat ta' pil o\u0127xon biex jassorbi fi\u0127 id-daqqa waqt il-\u0121iri.", "Is-swaba tas-saqajn ta' wara g\u0127andhom il-\u0121ilda bejniethom biex jibqu maqudin flimkien anke waqt il-\u0121iri g\u0127al aktar stabilita.", "Il-Fenek Ewropew huWa mag\u0127rufa sew g\u0127al bejtiet kumplessi li j\u0127affer ta\u0127t l-art, fejn dan iqatta \u0127afna mill-\u0127in tieg\u0127u meta ma jkunx qieg\u0127ed jiekol.", "Il-Fenek Ewropew \u0121ie ntrodott b\u0127ala spe\u010bi e\u017cotika f' \u0127afna g\u017cejjer (e\u017c.fil-g\u017cejjer Brittani\u010bi, f' u\u0127ud mil-g\u017cejjer tal-\u0126awaj, fil-g\u017cejjer ta' San Juan, Awstralja u New Zealand) u waqt li f' kull wa\u0127da minn dawn \u0127oloq problemi ekolo\u0121i\u010bi enormi g\u0127ax irriprodu\u010ba f' numru kbir u po\u0121\u0121a \u0127afna spe\u010bi endemi\u010bi f' periklu ta' estinzjoni minn \u0127abba kompetizjoni, fil-Penisula Iberika (Spanja u Portugal) tant naqas drastikament fin-numru (minn \u0127abba l-mard myxomatosis u calicivirus tal-fniek, il-ka\u010b\u010ba \u017cejda mill-bniedem u telf ta' abitat) li po\u0121\u0121a lil-Lin\u010bi Iberika u l-Ajkla rjali ta' Spanja li kienu jibba\u017caw id-dieta tag\u0127hom fuqu f' periklu ta' estinzjoni ukoll.", "Il-Fenek Ewropew g\u0127alkemm mhuwiex \u017cgur wie\u0127ed mill-aktar b'sa\u0127\u0127tu, velo\u010bi jew intelli\u0121enti fost il-mammiferi, \u017cgur qieg\u0127ed f' ni\u010b\u010ba ekolo\u0121ika ferm solida grazzi g\u0127ar-rata og\u0127lja ta' ripproduzzjoni li g\u0127andu.", "Il-fenka t' ovula e\u017catt waqt it-tammir u wara tqala ta' 31 \u0121urnata (g\u0127alkemm din tista tvarja minn 29 sa 35 \u0121urnata), \u0121eneralment ikollha boton minn 2 sa 12-il \u017carmu\u0121."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4530", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4530", "title": "Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra", "text": ["Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra", "Il-Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra (\"Nesolagus netscheri\"), mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Fenek tal-widnejn qosra ta' Sumatra jew Fenek Sumatran, huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru tal-familja Leporidae, fl-ordni Lagomorpha.", "Dan il-fenek huwa ristrett g\u0127al foresti tal-muntanja fil-Punent u l-Lbi\u010b ta' Sumatra, hemm rekord wie\u0127ed biss fl-1972 mill-Park Nazzjonali ta' Gunung Leuser u rapport ta' avvistament fl-1978 fil-qrib tal-Muntanja Kerinci.", "Kwa\u017ci r-rekords kollha ta' din l-ispe\u010bi \u0121ejjin minn \u017coni fejn ikabbru l-pjanti tat-te u l-kafe fejn il-foresta \u0121iet maqtug\u0127ha, f'g\u0127oli ta' bejn 600 u 1,600 metru.", "L-ambjent huwa kollu foresta tal-muntanja li tikber fuq \u0127amrija vulkanika u l-Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra jiekol il-\u0127xejjex li jikbru fil-livell ta' ta\u0127t is-si\u0121ar u mhux fejn hemm il-ftu\u0127 jew saret xi tip ta' deforestazzjoni.", "Dan il-fenek huwa notturn u matul il-\u0121urnata jista\u0127ba f'bejtiet jew f'toqob ta\u0127t l-art qalb l-g\u0127eruq tas-si\u0121ar.", "Il-Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra huwa imni\u017c\u017cel b\u0127ala spe\u010bi f'periklu kritiku ta' estinzjoni min\u0127abba telf ta' abitat minn deforestazzjoni.", "Minn dan il-fenek ftit li xejn inqabdu e\u017cemplari u \u0127afna drabi jkunu g\u0127addew snin twal bejniethom u l-unika Fenek Sumatran li n\u017camm barra mill-ambjent naturali tieg\u0127u miet fi ftit \u017cmien.", "Dan kien ma\u0127sub li huwa fenek monotipiku, l-unika spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Nesolagus\" sakemm ftit snin ilu instab il-Fenek tal-istrixxi ta' Annam (\"Nesolagus timminsi\"), fil-muntanji ta' Annamite bejn Laos u Vjetnam.", "Il-Fenek tal-istrixxi ta' Sumatra huwa spe\u010bi ta' fenek rari \u0127afna endemiku tal-Indone\u017cja li jinsab biss fil-foresta tal-Muntanji Barisan fil-Punent tal-g\u017cira ta' Sumatra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4534", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4534", "title": "Fenek tax-xmara", "text": ["Fenek tax-xmara", "Il-Fenek tax-xmara (\"Bunolagus monticularis\") huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru u notturn, tal-familja Leporidae, fl-ordni Lagomorpha.", "Dan il-fenek huwa wie\u0127ed mill-aktar mammiferi rari fid-dinja, li jg\u0127ix f'\u017cona ristretta \u0127afna u jinsab biss fir-re\u0121juni tan-Nofsinhar u fi\u010b-\u010bentru tad-de\u017cert ta' Karoo tal-Afrika t'Isfel fil-Provin\u010bja ta' Kap. Il-fenek tax-xmara huwa fenek monotipiku, l-unika spe\u010bi fil-\u0121eneru Bunolagus.", "Normalment il-fenek tax-xmara jkollu strixxa sewda mir-rokna tal-\u0127alq g\u0127al fuq il-warda tal-wi\u010b\u010b fuq kull na\u0127a.", "Il-pil lewn il-krema minn ta\u0127t l-g\u0127onq g\u0127al ta\u0127t i\u017c-\u017caqq li jiskura huwa u tiela' mad-dahar, denb sufi fil-kannella \u010bar bit-tarf \u0127arira fl-iswed u par saqajn wiesg\u0127ajn fuq wara f'forma ta' mazza.", "L-evidenza turi li d-daqs tal-popolazzjoni qieg\u0127ed dejjem jonqos.", "Mill-a\u0127\u0127ar stimi \u0127are\u0121 li dawn l-a\u0127\u0127ar 70 sena il-popolazzjoni globali naqset sa\u0127ansitra b'60%.", "Illum il-\u0121urnata il-popolazzjoni qieg\u0127da maqsuma u mifruda f'sottopopolazzjonijiet i\u017cg\u0127ar li l-ebda wa\u0127da ma g\u0127andha aktar minn 50 fenek adult fiha.", "Dan il-fenek tax-xmara j\u0127obb ambjent mag\u0127mul minn \u0127axix g\u0127oli li jikber fuq il-\u0127amrijja tal-pjanuri tal-g\u0127arg\u0127ar fejn jiffurmaw xmajjar sta\u0121jonali, li sfortunatament 80% minn dan l-abitat \u0121ie kkultivat jew immodifikat mill-bniedem.", "Dan il-fenek huwa spe\u010bi endemika tal-Afrika t'Isfel.", "Illum il-\u0121urnata l-fenek tax-xmara jinsab jg\u0127ix fi ftit postijiet biss fid-De\u017cert ta' Karoo u l-ebda wie\u0127ed minn dawn il-postijiet ma huwa erja protetta.", "Fraserburg, Sutherland u Victoria West kollha g\u0127andhom popolazzjoni \u017cg\u0127ira."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4537", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4537", "title": "Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert", "Il-Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert \"Sylvilagus audubonii\" jew kif jisseja\u0127 ukoll Denb qotni tad-de\u017cert (l-ispe\u010bi kollha tal-\u0121eneru Sylvilagus kollha, minflok Fenek \u0127afna drabi jissej\u0127u denb qotni), huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru membru tal-familja Leporidae, fl-ordni Lagomrpha, tad-Dinja l-\u0120dida (il-kontinenti Amerikani).", "Din l-ispe\u010bi g\u0127alkemm \u0127afna drabi ti\u0121i msie\u0127bha ma' ambjent xott u abitat ta' kwa\u017ci de\u017cert jew de\u017cert fil-Lbi\u010b tal-kontinent Amerikan tan-na\u0127a ta' fuq, tg\u0127ix ukoll f'ambjenti anqas xotti b\u0127al foresti tal-pinu-\u0121unipru.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert huwa simili \u0127afna fl-apparenza tal-Fenek Ewropew, biss dan g\u0127andu widnejn akbar u normalment i\u017commhom aktar wieqfa.", "Dan id-denb qotni huwa \u0127afn' anqas so\u010bjali mill-Fenek Ewropew u jag\u0127mel anqas u\u017cu ta' bejtiet ta\u0127t l-art ukoll.", "B\u0127all-Fniek ta' denbhom qotni kollha l-o\u0127ra, il-Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert g\u0127andu denbu \u0121ej fit-tond bil-pil abjad fuq in-na\u0127a ta' ta\u0127t li jidher sew meta jkun qieg\u0127ed ja\u0127rab (fenek ta' din l-ispe\u010bi kapa\u010bi ji\u0121ri b'velo\u010bita ta' 30 kilometru fis-sieg\u0127a).", "Dan huwa fenek ta' lewn \u010bar ta' kulur gri\u017c fil-kannella, li jsir kwa\u017ci totalment abjad fuq in-na\u0127a ta' ta\u0127t ta\u017c-\u017caqq.", "Denb qotni tad-de\u017cert adult g\u0127andu tul ta' bejn 33 u 43 \u010bentimetru u ji\u017cen sa 1.5 kilogrammi.", "Il-widnejn twal normalment ikunu bejn 8 u 10 \u010bentimetri u s-saqajn kbar ta' wara jil\u0127qu s-7.5 \u010bentimetri.", "Bejn is-sessi m' hemmx dimorfismu sesswali kbir, i\u017cda in-nisa g\u0127andhom tendenza li jkunu ftit akbar mill-ir\u0121iel, biss waqt li l-arja territorjali tan-nisa tkun ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 4,000 m2, tal-ir\u0121iel kapa\u010bi tla\u0127\u0127aq 'il fuq minn 60,000 m2.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert g\u0127alkemm huwa fenek dijurnu jew attiv matul il-\u0121urnata jiskarta is-sig\u0127at s\u0127an ta' nofs il-jum.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira tad-dieta tikkonsisti minn \u0127axix i\u017cda jiekol \u0127afna varjet\u00e0 ta' pjanti ukoll, sa\u0127ansitra kaktus.", "Dan id-denb qotni rarament jixrob g\u0127ax il-likwidi kollha li g\u0127andu b\u017conn isibhom fil-pjanti li jiekol.", "Dan id-denb qotni fejn l-abbundanza ta' ikel u l-klima jippermettu dawn jipprodu\u010bu kemm il-boton fis-sena.", "I\u017c-\u017crame\u0121 g\u0127alkemm jitwieldu g\u0127omja u bla pil, l-omm tpo\u0121\u0121ihom f'\u0127ofra xejn fonda jew f'bejta qalb il-\u0127axix mal-art u ma jitilqux minn hemm qabel 3 \u0121img\u0127at.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert g\u0127alkemm ma jiffurmax u ma jaqsamx bejtiet so\u010bjali ta\u0127t l-art ma' individwi o\u0127ra, meta mqabbel ma' spe\u010bi ta' leporidi o\u0127ra huwa relativament tolleranti lejn membri tal-istess spe\u010bi li jkunu fil-qrib.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tad-de\u017cert jg\u0127ix fi\u010b-\u010bentru tal-Istati Uniti mil-Lvant tal-Montana sa fil-Punent tat-Texas u fit-Tramuntana tal-Messiku.", "Lejn il-Punent jinsab jg\u0127ix fi\u010b-\u010bentru ta' Nevada u fin-Nofs in-nhar ta' California u Baja California.", "Dan id-denb qotni jg\u0127ix sa og\u0127li ta' 'l fuq minn 2000 metru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4541", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4541", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-foresta", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-foresta", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-foresta \"Sylvilagus brasiliensis\", mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Tapeti u Fenek Bra\u017ciljan, huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru tal-familja Leporidae fl-ordni Lagomorpha.", "Din l-ispe\u010bi hija wa\u0127da mis-16-il denb qotni tal-kontinenti Amerikani tal-\u0121eneru Sylvilagus u flimkien ma' 5 spe\u010bi o\u0127ra huwa mi\u0121bur fis-sotto\u0121eneru \"Tapeti.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-foresta huwa wie\u0127ed solitarju u ta' abitudni notturni (jkun attiv bil-lejl), \u0127afna drabi minn ftit wara n\u017cul ix-xemx sa ftit qabel it-tlug\u0127.", "Dan id-denb qotni jippreferi jg\u0127ix f'ambjent ta' foresta, b'abitat fil-qrib ta' artijiet ta' l-g\u0127arg\u0127ar jew mal-\u0121nub tax-xmajjar, g\u0127alkemm kemm il-darba jinstab jiekol fil-\u0121onna u f'eg\u0127lieqi kkultivati.", "It-Fenek ta' denbu qotni tal-foresta jew Tapeti huwa wie\u0127ed mil-ftit spe\u010bi ta' denb qotni li huwa komuni matul il-firxa tad-distribuzzjoni kollha u b'hekk ma' l-\"IUCN Red List of Threatened Species\" qieg\u0127ed imni\u017c\u017cel b\u0127ala leporidu fi stat ta' \"L-inqas \u0127sieb\" (\"Least Concerned\").", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-foresta g\u0127andu distribuzjoni vasta mifruxha ma' bosta pajji\u017ci fl-Amerika Centrali u fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel.", "Dan il-fenek huwa spe\u010bi li jinsab fil-foresti ta' l-Ar\u0121entina, Beli\u017ce, Bolivja, Kolombja, Kosta Rika, Ekwador, El Salvador, Gujana, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Gwatemala, \u0126onduras, Messiku, Nikaragwa, Panama, Paragwaj, Peru, Surinam u Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4545", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4545", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant \"Sylvilagus floridanus\" jew kif inhu msejja\u0127 ukoll Denb qotni tal-Lvant huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae, fl-ordni Lagomorpha.", "Dan id-denb qotni huwa wie\u0127ed mill-aktar spe\u010bi komuni fil-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant jista' jkun ta' kulur kannella fil-\u0127amrani (fis-sajf) jew kannella fil-gri\u017c (fix-xitwa) li ji\u010b\u010bara lejn ta\u0127t i\u017c-\u017caqq fejn il-pil jidher \u0127afn' aktar fin, g\u0127andu par saqajn kbar fuq wara, par widnejn twal u weqfin u denb qasir u qotni ta' lewn abjad fuq in-na\u0127a ta' ta\u0127t u b'tebg\u0127a ta' kulur is-sadid fuq in-na\u0127a ta' fuq.", "In-nisa \u0121eneralment ikunu ftit akbar mill-ir\u0121iel.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant huwa leporidu notturnu li jkun attiv \u0127afna minn tard wara n\u017cul ix-xemx sa kmieni filg\u0127odu qabel it-tlug\u0127.", "Dan huwa denb qotni li jippreferi tip ta' abitat fejn jista' j\u0127affer il-bejta ta\u0127t l-art, ikun jista' ja\u0127rab malajr (kapa\u010bi ji\u0121ri b' velo\u010bita ta' 'l fuq minn 30 kilometru fis-sieg\u0127a u jaqbe\u017c bejn 3 u 5 metri) i\u017cda dejjem fil-ftu\u0127.", "L-ir\u0121iel \u0121eneralment jitg\u0127ammru ma' aktar minn fenka wa\u0127da minn Frar sa Settembru u dawn jista' jkollhom minn 2 sa 4 btan \u017crame\u0121 fis-sena.", "Il-Fenka tipprepara bejta ta\u0127t l-art miksijja bil-\u0127axix u s-suf tag\u0127ha stess ftit qabel ma' twelled u kif twelled din tkun lesta u tista' titg\u0127ammar mill-ewwel.", "Il-boton ikun mag\u0127mul minn 1 sa 9 \u017crame\u0121 li jitwieldu g\u0127omja, bla pil u totalment dippendenti fuq l-omm.", "I\u017c-\u017crame\u0121 ta' 3 \u0121img\u0127at jieqfu jie\u0127du l-\u0127alib u jaqbdu jieklu l-\u0127axix, ta' 7 \u0121img\u0127at isiru indipendenti u ta' 3 xhur jimmaturaw sesswalment.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant g\u0127andu firxa fil-Lvant u fil-Lbi\u010b ta' l-Istati Uniti, fin-Nofs in-nhar tal-Kanada, fil-Lvant tal-Messiku u fl-Amerika \u010aentrali.", "Id-distribuzzjoni ta' dan id-denb qotni kibret u nfirex lejn it-Tramuntana meta l-bniedem beda jaqta' l-foresti.", "Ori\u0121inarjament il-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant ma' kienx mifrux b'mod naturali f'New England, hawn dan id-denb qotni \u0121ie ntrodott mill-bniedem u issa qieg\u0127ed jikkompeti g\u0127all-abitat mal-Fenek ta' denbu qotni li huwa nativ ta' l-istat ta' New England."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4558", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4558", "title": "Aztlanolagus", "text": ["Aztlanolagus", "Aztlanolagus huwa \u0121eneru estint ta' mammiferu lagomorfu (il-fenek, il-liebru u l-pika), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Leporidae, ma' bosta \u0121eneri o\u0127ra estinti u ma' g\u0127axar \u0121eneri o\u0127ra b'rappre\u017centanti \u0127ajjin (Bunolagus, Nesolagus, Romerolagus, Brachylagus, Sylvilagus, Poelagus, Oryctolagus, Lepus, Caprolagus u Pronolagus).", "Dan il-\u0121eneru \u0121ie kkunsidrat u kklassifikat b\u0127ala leporidu minn B. D. Russell u A. H. Harris, 1986."], "category": "wikipedia, article"}