{"id": "4562", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4562", "title": "Hypolagus", "text": ["Hypolagus", "\"Hypolagus\" huwa \u0121eneru estint ta' mammiferi lagomorfi \"(il-Fniek, il-Liebri u l-Piki)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Leporidae, ma' bosta \u0121eneri o\u0127ra estinti u ma' 10 \u0121eneri o\u0127ra b' rappre\u017centanti \u0127ajjin (\"Bunolagus\", \"Nesolagus\", \"Romerolagus\", \"Brachylagus\", \"Sylvilagus\", \"Poelagus\", \"Oryctolagus\", \"Lepus\", \"Caprolagus\" u \"Pronolagus\").", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli, Leporidu jew Lagomorfu)\"", "Hypolagus limnetus huwa sinonimu ta' \"Hypolagus edensis\" u Lepus vetus huwa sinonimu ta' \"Hypolagus vetus\" skond Dice, 1917."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4599", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4599", "title": "Fenek tal-istrixxi ta' Annam", "text": ["Fenek tal-istrixxi ta' Annam", "Il-Fenek tal-istrixxi ta' Annam \"Nesolagus timminsi\" jew kif inhu mag\u0127ruf ukoll Liebru tal-istrixxi ta' Annam (g\u0127alkemm dan huwa fenek), huwa mammiferu pla\u010bentat erbivoru tal-familja Leporidae fl-ordni Lagomorpha, li \u0121ie skopert xjentifikament lejn l-a\u0127\u0127ar tas-snin 90.", "L-ewwel evidenzi tal-e\u017cistenza ta' din l-ispe\u010bi ta' fenek \u0121ew minn e\u017cemplari maqbudin friski fis-swieq tal-ikel f'Laos bejn l-1995 u l-1996 u minn dak i\u017c-\u017cmien 'l hawn instab f'siti o\u0127ra fil-Vietnam (Surridge et al. 1999).", "Dan il-fenek huwa ristrett g\u0127all-foresti tal-muntanji ta' Annam fuq il-fruntiera bejn Laos u Vietnam, fix-xlokk tal-kontinent Asjatiku, f'g\u0127oli ta' bejn 400 metru l-inqas u 1,500 metru l-aktar.", "L-ambjent huwa kollu foresta tal-muntanji dejjem \u0127adra ta' g\u0127oli jew altitudni moderata.", "Dan il-fenek huwa notturnu u matul il-\u0121urnata jista\u0127ba f'bejtiet jew f'toqob ta\u0127t l-art qalb l-eg\u0127ruq tas-si\u0121ar.", "Il-Fenek tal-istrixxi ta' Annam huwa spe\u010bi ta' fenek \u017cg\u0127ir, b'par widnejn pjuttost \u010bkejkna, bil-pil lewn il-kannella \u010bar tar-ramel, bi strixxi suwed minn fuq id-dahar g\u0127al-\u0121enbejn, minn fuq is-saqajn ta' wara g\u0127al fuq l-ispallejn u fuq il-wi\u010b\u010b mal-wardiet g\u0127al madwar l-g\u0127ajnejn, simili g\u0127all-istrixxi tal-Fenek ta' l-istrixxi ta' Sumatra l-ispe\u010bi l-o\u0127ra fil-\u0121eneru \"Nesolagus\".", "Il-Fenek tal-istrixxi ta' Annam \"Nesolagus timminsi\" huwa spe\u010bi ta' fenek rari \u0127afna li jinsab jg\u0127ix fuq il-muntanji ta' Annam fuq il-fruntiera bejn Laos u Vietnam."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4624", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4624", "title": "Lista ta' bliet kapitali", "text": ["Lista ta' bliet kapitali"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4631", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4631", "title": "Akropoli ta' Ateni", "text": ["Akropoli ta' Ateni", "L-Akropoli ta' Ateni huwa fdal ta' bini, mibni fuq g\u0127olja tal-franka, li jiddominha l-belt ta' Ateni, il-Gre\u010bja.", "L-Akropoli jinkludi u\u0127ud mill-eqdem binjiet klassi\u010bi fid-dinja li g\u0127andhom sinjifikat arkitetturali u storiku kbir, bl-iktar famu\u017c ikun il-Partenon.", "L-isem akropoli \u0121ejja mill-kelma Griega \u1f04\u03ba\u03c1\u03bf\u03bd (\"akron\", \"tarf, estremit\u00e0\") u \u03c0\u03cc\u03bb\u03b9\u03c2 (\"polis\", \"belt\").", "Minkejja li hemm l-evidenza li din l-g\u0127olja kienu jg\u0127ixu fiha sa mir-raba' millenju qabel Kristu, kien Periklew (c. 495 \u2013 429 q.K.) li fis-seklu \u0127amsa qabel Kristu kien ikkordina l-bini tal-iktar binjiet importanti ta' dan is-sit, fosthom il-Partenon, il-Propylaea, l-Eructheum u t-tempju ta' Atena Nike.", "Il-Partenon huwa tempju ta' stil Doriku, li nbena fis-sena 447 Q.K. g\u0127al Atena, l-alla femminili tal-g\u0127erf.", "Il-Propylaea, huwa monument li jikkonsisti minn diversi livelli, dan inbena g\u0127all-\u0127abta tas-sena 437 Q.K., b'ir\u0127am abjad fuq disinn ta' Mnesicles.", "Il-Propylaea g\u0127andu struttura ta' sala.", "Fuq in-na\u0127a ta' barra nsibu \u017cew\u0121 settijiet ta' sitt kolonni Dori\u010bi l-wie\u0127ed.", "L-Eructheum huwa msemmi g\u0127al Eruchthus, re tal-mitolo\u0121ija.", "Huwa wie\u0127ed mill-iktar tempji elaborati li wie\u0127ed jista' jsib fl-Akropli, huwa e\u017cempju meravilju\u017c t'arkitettura Jonika.", "Il-veranda ta' quddiem hija mog\u0127nija b'sitt figuri femminili, il-Caryatids.", "Dan il-bini nbena fis-sena 407 Q.K.", "It-Tempju ta' Atena Nike (Atena rebbie\u0127a) inbena fis-sena 420 Q.K. Huwa e\u017cempju \u010bar ta' tempju klassiku, b'kolonni Joni\u010bi, u huwa mdawwar bil-burdura man-na\u0127a ta' fuq."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4632", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4632", "title": "Fatt", "text": ["Fatt", "\u0120eneralment fatt hu \u0121rajja, jew affermazzjoni dwar \u0121rajja li hi meqjusa vera.", "Id-diskussjoni dwar il-korrispondenza biunivoka bejn is-sett ta' affermazzjonijiet veri u s-sett ta' fatti g\u0127adha miftu\u0127a.", "Pere\u017cempju, affermazzjonijiet dwar il-verit\u00e0 ta' teoria jew ta' li\u0121i xjentifika s-soltu ji\u0121u trattati b\u0127ala korrispondenti ma' xi fatti.", "Kulltant jo\u0127or\u0121u xi differenzi ta' opinjoni dwar \"\u0127a\u0121a jew fatt\", u je\u017cistu metodi li jfittxu jnaqqsu kemm jista' jkun dawn id-differenzi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4645", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4645", "title": "Halitheriinae", "text": ["Halitheriinae", "Halitheriinae hija sottofamilja ta' mammiferi pla\u010bentati (il-baqar tal-ba\u0127ar) (estinti), fil-familja Dugongidae ma' \u017cew\u0121 sottofamilji o\u0127ra (Dugonginae u Hydrodamalinae), b'bosta \u0121eneri estinti u bl-ebda spe\u010bi \u0127ajja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4647", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4647", "title": "Miosireninae", "text": ["Miosireninae", "Miosireninae hija sottofamilja ta' mammiferi pla\u010bentati (il-baqar tal-ba\u0127ar) estinti, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Sirenia, fil-familja Trichechidae ma' sottofamilja o\u0127ra (Trichechinae) bil-\u0121eneri kollha estinti mag\u0127rufa biss minn spe\u010bi fossili."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4648", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4648", "title": "Prorastomidae", "text": ["Prorastomidae", "Prorastomidae hija familja estinta ta' mammiferi pla\u010bentati (il-baqar tal-ba\u0127ar), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria, fl-ordni Sirenia, ma' 4 familji o\u0127ra (Dugongidae u Trichechidae li g\u0127adhom rappre\u017centati bi spe\u010bi \u0127ajjin u Protosirenidae u Rhytinidae li huma estinti), u bl' ebda \u0121eneru jew spe\u010bi \u0127ajja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4684", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4684", "title": "Miosiren", "text": ["Miosiren", "Miosiren huwa \u0121eneru ta' mammiferu estint (il-baqar tal-ba\u0127ar), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentat), fl-ordni Sirenia, fil-familja Trichechidae, fis-sottofamilja Miosireninae, ma' \u0121eneru ie\u0127or (\"Anomotherium\" estint) u b'\u017cew\u0121 spe\u010bi estinti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4696", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4696", "title": "Parro\u010b\u010bi ta' Malta", "text": ["Parro\u010b\u010bi ta' Malta", "Sa l-1436 kien hawn diga f' Malta 10 parro\u010b\u010bi u llum hemm 71 parro\u010b\u010ba.", "G\u0127alkemm fil-kampanja u l-ir\u0127ula Maltin kien hawn diversi knejjes u kappelli \u017cg\u0127ar, il-Kattidral tal-Imdina li kien l-ewwel parrocca f'Malta, kien jo\u0127ro\u0121 x'g\u0127andu jsir f'kull parti tal-G\u017cejjer Maltin.", "Imbag\u0127ad wara kien hemm it-tieni parrocca, dik tal-Belt Vittoriosa (Il-Birgu) stabbilit fis-seklu 12.", "Fl-1436 l-Isqof ta' Malta li kien Senatore de Mello de Noto, sab li f' Malta kien hawn diga' g\u0127axar parro\u010b\u010bi differenti.", "Kull parro\u010b\u010ba kellha tie\u0127u \u0127sieb il-knejjes u n-nies ta' dik i\u017c-\u017cona partikulari.", "L-ewwel g\u0127axar parro\u010b\u010bi barra dawk tal-Imdina u l-Birgu, twaqqfu f'dawn l-ir\u0127ula: In-Naxxar , Birkirkara, \u0126al Qormi, Bir Miftu\u0127 (Il-Gudja, tal-lum), Santa Katarina (illum i\u017c-\u017bejtun), Is-Si\u0121\u0121iewi, \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, I\u017c-\u017burrieq, Santa Dminka (illum \u0126ad-Dingli) u l-Mellie\u0127a.", "L-Ir\u0127ula li kienu jie\u0127du \u0127sieb dawn il-Parro\u010b\u010bi:", "G\u0127alkemm f'Malta kien hawn dawn il-\u0127afna r\u0127ula l-popolazzjoni ta' Malta kienet \u0127afna \u017cg\u0127ira.", "Fil-fatt meta fl-1419 raw kemm hemm nies f'kull parro\u010b\u010ba f'Malta sabu hekk:", "Fil-G\u017cejjer Maltin, illum, insibu b'kollox 84 parro\u010b\u010ba differenti, 71 f'Malta u 15 f'G\u0127awdex.", "Kull lokalit\u00e0 g\u0127andha l-parro\u010b\u010ba tag\u0127ha, minbarra dik tax-Xg\u0127ajra li tag\u0127mel mal-Parro\u010b\u010ba ta' \u0126a\u017c-\u017babbar.", "Insibu wkoll lokalitajiet fejn hemm i\u017cjed minn parro\u010b\u010ba wa\u0127da.", "L-i\u017cjed lokalit\u00e0 li g\u0127andha parro\u010b\u010bi hija dik ta' Birkirkara, b'5 parro\u010b\u010bi.", "Imbag\u0127ad hemm Tas-Sliema b'4 parro\u010b\u010bi u bi tliet parro\u010b\u010bi nsibu lill-Belt Valletta u San Pawl il-Ba\u0127ar.", "L-i\u017cjed parro\u010b\u010ba antika hi dik tal-Imdina u l-i\u017cjed parro\u010b\u010ba \u0121dida hi tas-Swatar li saret parro\u010b\u010ba f'Novembru tal-2008, wara li nqatg\u0127at minn ma' Birkirkara.", "Birkirkara huwa l-akbar ra\u0127al ta' Malta, b'popolazzjoni ta' kwa\u017ci 25,000 ru\u0127 u dawn in-nies kollha huma maqsumin f'\u0127ames parro\u010b\u010bi.", "Parro\u010b\u010bi li nsibu f'Birkirkara huma ta' Santa Liena, Santa Marija, San \u0120u\u017cepp \u0126addiem, dik ta\u017c-\u017cona ta' Fleur-de-Lys li hi ddedikata lill-Madonna tal-Karmnu u tas-Swatar li \u0121iet iddedikata lil San \u0120or\u0121 Preca.", "Il-Parro\u010b\u010ba ta' Santa Liena hi wa\u0127da mill-ewwel g\u0127axar parro\u010b\u010bi ta' Malta, li jg\u0127idu li saret parro\u010b\u010ba qabel is-sena 1402.", "Il-festa ta' Santa Liena ji\u010b\u010belebrawha bil-kbir fit-18 ta' Awissu kull sena.", "Knejjes o\u0127ra li jag\u0127tu servizz fil-parro\u010b\u010ba huma tal-Madonna tal-\u0126erba, il-Madonna tal-Vitorja, Santu Rokku, San Pawl, San Fran\u0121isk, Frate Francesco, l-Oratorju ta' San Domeniko Savio, il-Mu\u017cew tas-Subien u l-knisja tan-na\u0127a Tal-Qattus.", "Il-Parro\u010b\u010ba ta' Santa Marija saret parro\u010b\u010ba fil-25 ta' Marzu, 1992, wara li nqatg\u0127at minn parro\u010b\u010ba o\u0127ra Karkari\u017ca.", "Fil-fatt \u0121iet iddikjarata bit-titlu ta' parro\u010b\u010ba mill-isqof ta' Malta, l-Ar\u010bisqof \u0120u\u017ceppi Mercieca.", "Il-Kappella ta' San Alwi\u0121i b'hekk saret tag\u0127mel ma' din il-knisja parrokkjali", "Il-Parro\u010b\u010ba ta' San \u0120u\u017cepp \u0126addiem, li l-festa ta' din il-knisja parrokkjali ssir fl-ewwel \u0126add ta' Lulju, saret parro\u010b\u010ba fil-festa pubblika ta' San \u0120u\u017cepp, fid-19 ta' Marzu, 1973.", "Qabel il-parru\u010b\u010bani ta' din il-parro\u010b\u010ba kienu jinqdew mill-parro\u010b\u010ba ta' Santa Liena, i\u017cda l-Isqof Mikiel Gozi, waqfilhom parro\u010b\u010ba g\u0127alihom.", "Knisja o\u0127ra li tag\u0127mel ma' din il-parro\u010b\u010ba hi s-Santwarju ta' Santa Tere\u017ca.", "Il-Parro\u010b\u010ba ta' Bir\u017cebbu\u0121a hija wa\u0127da mis-seba' li \u0127ar\u0121u minn dik tal-Gudja u twaqqfet mill-Isqof Pietru Pace nhar id-9 ta' Settembru tal-1913 ta\u0127t it-titlu ta' Marija Addolorata.", "Kienet xewqa personali tal-Isqof Mauro Caruana li l-knisja l-\u0121dida li bdiet tinbena fl-1926 tkun iddedikata lil San Pietru fil-Ktajjen.", "Fl-1937, il-parro\u010b\u010ba \u0121iet trasferita mill-knisja l-antika tad-Duluri g\u0127all-knisja l-\u0121dida ta' San Pietru fil-Ktajjen, u minn dik is-sena bdiet ti\u0121i \u010b\u010belebrata l-festa titulari ta' dan il-qaddis f'kull l-ewwel \u0126add ta' Awwissu.", "Kappelli li nsibu f'din il-parro\u010b\u010ba huma dawk tad-Duluri (il-parro\u010b\u010ba l-qadima), ta' San \u0120org, tal-G\u0127ajnuna tal-Insara, ta' San \u0120u\u017cepp, tas-Sagra Familja, tar-Rag\u0127aj it-Tajjeb, u tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni f'Beng\u0127isa.", "Fl-1 ta' \u0120unju 1584, mill-parro\u010b\u010ba tal-Birgu \u0127ar\u0121et dik ta' Bormla, ta\u0127t it-titlu tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni, mill-Isqof Thomas Gargal.", "Il-festa tal-Kun\u010bizzjoni, f'Malta hi festa pubblika, issir kull sena fit-8 ta' Di\u010bembru, li hi wa\u0127da mill-ftit festi f'Malta li g\u0127adha ssir fix-xitwa.", "Mit-tliet ibliet tal-Kottonera, din hi l-a\u0127\u0127ar parro\u010b\u010ba li saret, i\u017cda illum l-\u0121urnata hi l-ikbar parro\u010b\u010ba mit-tliet ibliet.", "Barra l-knisja parrokkjali, insibu knejjes o\u0127ra fosthom ta' San Pawl, Santa Tere\u017ca, San Tumas, Santa Margerita u l-Konservatorju ta' San \u0120u\u017cepp.", "Din il-parro\u010b\u010ba bit-titlu tal-Madonna tal-Karmnu tinsab fil-konfini ta' Birkirkara.", "Qabel Fleur-de-Lys sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih, fit-18 ta' Jannar tal-1975, kien jag\u0127mel mal-parro\u010b\u010ba ta' Santa Venera, li tinsab fil-lokalit\u00e0 tal-istess isem tal-qaddisa.", "Din il-knisja \u0127adet it-titlu prezzju\u017c ta' parro\u010b\u010ba mill-Isqof Mikiel Gonzi.", "B'hekk nistg\u0127u ng\u0127idu li Mikiel Gonzi waqqaf \u017cew\u0121 parro\u010b\u010bi f'dan ir-ra\u0127al, f'temp ta' sentejn.", "\u0126'Attard, hu wie\u0127ed mill-ir\u0127ula li mag\u0127rufa b\u0127ala 'It-Tliet Ir\u0127ula', dan sar parro\u010b\u010ba fis-26 ta' Marzu, 1575, mill-Isqof Martinus Roas de Portalrubio.", "Qabel sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih kien jg\u0127amel ma' dik ta' Santa Liena, ta' Birkirkara.", "B\u0127ala patruna ta' dan ir-ra\u0127al insibu lil Santa Marija Assunta, li ti\u0121i \u010b\u010belebrata fil-15 ta' Awissu.", "Il-Kappella ta' Santa Katarina, hi l-unika post reli\u0121ju\u017c li jag\u0127ti s-servizz tal-quddiesa, minbarra l-knisja Parrokkjali.", "F'\u0126al Balzan insibu parro\u010b\u010ba wa\u0127da, dik ta' Marija Annunzjata.", "Din il-parro\u010b\u010ba nqatg\u0127at minn dik ta' Santa Liena ta' Birkirkara, fl-14 ta' Awissu, 1655, mill-Isqof Michael J.Balaguer de Camarasa.", "Festi li jsiru f'dan ir-ra\u0127al li hu wie\u0127ed mit-'Tliet Ir\u0127ula', insibu Marija Annunzjata li ssir fit-tieni \u0126add ta' Lulju u dik ta' San Valentinu fl-14 ta' Frar.", "\u0126ad-Dingli, kien wie\u0127ed mill-ewwel g\u0127axar parro\u010b\u010bi f'Malta i\u017cda ta\u0127t l-isem ta' Santa Dminka jew \u0126al Tartarni.", "I\u017cda g\u0127al \u010bertu ra\u0121unijiet tne\u0127\u0127a minn parro\u010b\u010ba u ng\u0127aqad ma' dik tar-Rabat.", "I\u017cda fil-31 ta' Di\u010bembru tal-1678 \u0126ad-Dingli re\u0121a' sar parro\u010b\u010ba mill-Isqof Michael Hier. de Molina, ta\u0127t it-titlu ta' Santa Marija Assunta.", "Il-festa ta' Santa Marija f'dan ir-ra\u0127al ssir fl-ewwel \u0126add wara l-\u0127mistax t'Awissu.", "\u0126al G\u0127arg\u0127ur, huwa ra\u0127al kwiet u antik fin-na\u0127a ta' fuq ta' Malta.", "Dan sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih, wara li nqata' minn man-Naxxar, mill-Isqof Balthasar Cagliares, fis-16 ta' Lulju, 1610.", "B\u0127ala patrun ta' \u0126al G\u0127arg\u0127ur, insibu li San Bartilmew Appostlu, li l-festa tieg\u0127u ssir fis-24 ta' Awissu.", "Il-Parro\u010b\u010ba ta' \u0126al G\u0127axaq hija ddedikata lil Santa Marija, din saret parro\u010b\u010ba g\u0127aliha fl-1 ta' Jannar, 1626 mill-Isqof Balthasar Cagliares.", "Qabel \u0126al G\u0127axaq sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih kien jag\u0127mel mal-parro\u010b\u010ba ta\u017c-\u017bejtun.", "Ir-ra\u0127al \u017cg\u0127ir u kwiet ta' \u0126al Kirkop sar parro\u010b\u010ba fid-29 ta' Mejju tal-1592, wara li l-Isqof Thomas Gargal qatg\u0127u g\u0127alih mill-parro\u010b\u010ba ta' Bir Miftu\u0127 (illum il-Gudja).", "Il-qaddis patrun ta' dan ir-ra\u0127al huwa San Leonardu Abbati, li l-festa tieg\u0127u ssir fl-eqreb \u0126add tas-6 ta' Novembru.", "Festa o\u0127ra li ji\u010b\u010belebraw il-Koppin hi l-festa sekondarja ta' San \u0120u\u017cepp fit-tieni \u0126add ta' Lulju.", "\u0126al Lija r-ra\u0127al li hu mg\u0127aruf g\u0127as-sbu\u0127ija li jafu joffru l-kamra tan-nar San Mikiel, fil-festa ta' Kristu Salvatur, sar parro\u010b\u010ba qabel 1594 wara li nqatg\u0127a minn ma' Birkirkara.", "Din il-parro\u010b\u010ba hija ddedikata lit-Trasfigurazzjoni ta' Kristu, jew a\u0127jar is-Salvatur.", "Il-festa f'dan ir-ra\u0127al ti\u0121i \u010b\u010belebrata fis-6 ta' Awissu, il-jum litur\u0121iku tas-Salvatur.", "Knejjes o\u0127ra li jinsabu f'\u0126al Lija huma dik tal-Mirakli u ta' San Pietru, Santa Marija ta \"Duna\", Il-Kun\u010bizzjoni, Tal-Bellie\u0127a, is-Salvatur il-Qadim, u Sant Andrija", "Il- Kamra tan- nar San Mikiel reb\u0127et l- a\u0127jar kulur u l- a\u0127jar murtali.", "Ra\u0127al ie\u0127or tipiku Malti hu dak ta' \u0126al Luqa.", "\u0126al Luqa nqatg\u0127a minn Bir Miftu\u0127 fil-15 ta' Mejju tal-1634, u sar parro\u010b\u010b g\u0127alih mill-Isqof Balthasar Cagliares, ta\u0127t il-\u0127arsien ta' Sant' Andrija.", "Il-festa ta' dan il-qaddis ti\u0121i mfakra mill-\u0126alluqin fl-ewwel \u0126add ta' Lulju.", "Ra\u0127al ie\u0127or \u017cg\u0127ir li jg\u0127amel mal-parro\u010b\u010ba u l-Kunsill Lokali ta' \u0126al Luqa, huwa r-ra\u0127al ta' \u0126al Farru\u0121, li hemm knisja \u017cg\u0127ira wkoll f'dan ir-ra\u0127al.", "San \u0120or\u0121 Martri", "Din hi wa\u0127da mill-parro\u010b\u010bi li \u0121a kienu je\u017cistu fl-1436; madwar g\u0127oxrin sena wara din id-data inbniet knisja \u0121dida bit-t\u0127abrik tal-Kappillan Dun Gulju Lombardi u fl-1584 insibu l-knisja li hemm illum; u fl-1684 inbniet il-Koppla ta' Lorenzo Gaf\u00e0.", "Il-konfini ta' din il-parro\u010b\u010ba kienu jestendu sal-G\u0127olja Xeberras u waqt l-asseddju l-kbir fl-1565 il-kappillan ta' din il-aprro\u010b\u010ba Dun Gwann Cilia inqatel mit-Torok \u0121ewwa l-forti Sant Iermu waqt li kien qed jassisti spiritwalment lill-Maltin Fl-1571 \u0127ar\u0121et l-ewwel parro\u010b\u010ba minn din il-parro\u010b\u010ba u b'hekk saret Matri\u010bi.", "Bit-twelid ta' parro\u010b\u010bi o\u0127ra minn dawk li \u0127ar\u0121u minn din il-parro\u010b\u010ba, hija saret ar\u010bimatri\u010bi.", "Il-parro\u010b\u010bi li \u0127ar\u0121u direttament mill-parro\u010b\u010ba ta' San \u0120or\u0121 huma: Madonna tal-Portu Salvu / S. Pawl / Madonna ta' Damasku (tal-Griegi) - Belt Valletta, S. Gejtanu \u0126amrun, Trinit\u00e0 Marsa, S. Venera (parti), San Bastjan \u0126al Qormi.", "Minn dawn \u0127ar\u0121u l-parro\u010b\u010bi tal-Floriana, Marija Re\u0121ina Marsa, Kun\u010bizzjoni \u0126amrun, Madonna ta' Fatima tal-Piet\u00e0, S. Wistin Valletta u l-madonna tallKarmnhu fi Fleur de Lys.", "B'hekk din il-parro\u010b\u010ba antika tista' tissejja\u0127 ar\u010bimatri\u010bi.", "Fl-1953 din il-knisja ing\u0127atat id-dinjit\u00e0 ar\u010bipretali filwaqt li nhar it-30 ta' \u0120unju 2019 l-Ar\u010bisqof ta' Malta Mons. Chalres J, Scicluna g\u0127olla lil din il-knisja g\u0127al wa\u0127da kolle\u0121\u0121jata.", "Kienet wahda mill-parrocci li harget minn Birmiftuh jew il-Gudja.", "Kienet wa\u0127da mill-parro\u010b\u010bi li \u0127ar\u0121et minn Bir Miftuh illum il-Gudja fil-25 ta' Mejju 1592, li imbag\u0127ad \u0127ar\u0121u minnha Ra\u0127al \u0120did (Kristu Re) u l-parti l-kbira tal-Fgura (Madonna tal-Karmelu) li kienet amministrata mill-Parro\u010b\u010ba ta' \u0126al Tarxien, u Santa Lu\u010bija (San Piju X).", "Mill-Parro\u010b\u010ba ta' Kristu Re f'Ra\u0127al \u0120did, \u0127ar\u0121et il-Parro\u010b\u010ba ta' Lourdes f'Ra\u0127al \u0120did stess.", "G\u0127alhekk il-Parro\u010b\u010ba ta' \u0126al Tarxien minn Matri\u010bi saret Ar\u010biMatri\u010bi.", "Illum il-Knisja ta' \u0126al Tarxien hija Ar\u010biMatri\u010bi u Ar\u010biPretali (Lulju 2017).", "Il-Parro\u010b\u010ba tal-Birgu, kienet wa\u0127da mill-ewwel parro\u010b\u010bi li twaqqfu f'Malta.", "Dan se\u0127\u0127 peress li l-po\u017cizzjoni tal-Birgu kienet wa\u0127da importanti \u0127afna fl-istorja Maltija, matul kull \u017cmien.", "Din il-knisja parrokkjali hija ddedikata lil San Lawrenz u l-festa f'din il-belt f'\u0121ieh dan il-qaddis issir kull sena fl-10 ta' Awwisu, il-jum litur\u0121iku ta' San Lawrenz.", "Knejjes o\u0127ra li jag\u0127ti s-servizz reli\u0121ju\u017c fil-Belt tal-Birgu, huma il-Knisja tal-Lunzjata (li tag\u0127mel il-festa ta' San Duminku, kull sena fix-xahar ta' Awissu, ukoll), il-knisja ta' Santa Skolastika, il-Kule\u0121\u0121 De La Salle u l-knisja Tal-\u0126awli.", "Il-Fgura, huwa wie\u0127ed mill-i\u017cjed ir\u0127ula moderni fin-Nofsinhar ta' Malta.", "Dan ir-ra\u0127al li l-popolazzjoni tieg\u0127u kibret \u0127afna f'dawn l-a\u0127\u0127ar snin, sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih fil-21 ta' Jannar, 1965 mill-Isqof Mikiel Gonzi, ta\u0127t it-titlu tal-Madonna tal-Karmnu, peress li l-knisja parrokkjali hija mmexxija mill-patrijiet Karmelitani.", "Biex saret din il-parro\u010b\u010ba, tnaqqsu partijiet mill-erba' parro\u010b\u010bi ta' madwar il-Fgura li huma \u0126al Tarxien, \u0126a\u017c-\u017babbar, Bormla u l-parro\u010b\u010ba ta' Kristu Re ta' Ra\u0127al \u0120did (Paola).", "Il-festa f'\u0121ieh il-Madonna tal-Karmnu ssir fit-tieni \u0126add ta' Lulju.", "Il-Furjana huwa \u0121ar tal-Belt Valletta u dan is-subborg, sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih mill-Isqof Fran\u0121isk Saver Caruana fl-4 ta' Marzu, 1844.", "Din il-parro\u010b\u010ba b\u0127ala patrun tag\u0127ha g\u0127andha lill-ewwel Isqof ta' Malta, San Publju.", "Il-festa ta' din il-parro\u010b\u010ba tifta\u0127 il-kalendarju s\u0127i\u0127 tal-festi tal-ir\u0127ula Maltin.", "Knejjes o\u0127ra li jag\u0127tu s-servizz regolari tal-quddiesa fil-Furjana huma dawk tal-Kapu\u010b\u010bini u Sarria.", "Il-Gudja jew a\u0127jar Bir Miftu\u0127 kif kien maghruf qabel kien wiehed mill-ewwel g\u0127axar parro\u010b\u010bi f'Malta.", "Fil-fatt mill-parro\u010b\u010ba tal-Gudja \u0127ar\u0121u diversi parro\u010b\u010bi fin-nofsinhar ta' Malta, fosthom dawk ta' Bir\u017cebbu\u0121a, \u0126al Kirkop, l-Imqabba, \u0126al Luqa, \u0126al Safi, u \u0126al Tarxien.", "Il-Parro\u010b\u010ba hija dedikata lil Santa Marija, l-eqdem titular ta' Santa Maija fil-gzejjer Maltin, ta min jejd li fis-sena 2007 il-vara ta Santa Marija ghalqet 200 sena min meta saret min Vincenzo Dimech (1807-2007) -l-ewwel vara titulari ta' Santa Marija fil-gzejjer Maltin, li l-festa tag\u0127ha ssir b'pompa kbira mir-rahal kollu fil-15 ta' Awwissu.", "Fil-Gudja nsibu \u017cew\u0121 festi o\u0127ra dawk tal-Madonna ta\u010b-\u010aintura u l-Madonna tar-Ru\u017carju.Dan lahhar snin inbidlet lid-data tal-Madonna ta\u010b-\u010aintura qabel kienet issir fl-ewwel Hadd ta Settembru issa qeda issir lahhar Hadd ta Ottubru.", "Irridu ng\u0127idu li l-knisja parrokkjali pre\u017centi, hi l-unika knisja f'Malta bi tliet kampnari u din il-parro\u010b\u010ba hi ar\u010bi-ar\u010bimatri\u010bi u ar\u010bipretali.", "\u0126al Tarxien ukoll huwa Arcimatri\u010bi u Ar\u010bipretali.", "Wie\u0127ed mill-ir\u0127ula li jinsabu fil-port ta' Marsamxett huwa l-G\u017cira.", "Il-G\u017cira, sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih f'\u0121ieh il-Madonna tal-Karmnu, nhar il-15 ta' Mejju, 1921.", "L-isqof li g\u0127amel parro\u010b\u010ba lill-G\u017cira hu Mawru Caruana.", "Il-festa tal-Karmnu, hawn isir fit-tieni \u0126add ta' Lulju.", "Postijiet reli\u0121ju\u017ci o\u0127ra li jag\u0127tu s-servizz tal-quddiesa huma l-kappella tar-Redentur u dik tal-Freres.", "Fil-\u0126amrun insibu \u017cew\u0121 parro\u010b\u010bi ta' San Gejtanu u tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni.", "Barra dan i\u017c-\u017cew\u0121 knejjes parrokkjali fil-\u0126amrun insibu, il-knisja tal-Madonna tas-Samra, il-M.U.S.E.U.M, u dik tal-Madonna tad-Duluri fin-na\u0127a ta' San Gejtanu, u l-knisja ta' San Fran\u0121isk fin-na\u0127a tal-Kun\u010bizzjoni.", "L-ewwel parro\u010b\u010ba li twaqqfet fil-\u0126amrun hi dik ta' San Gejtanu, li saret mill-Isqof Karmelu Scicluna fl-1 ta' Di\u010bembru, 1881.", "Ir-residenti \u0126amruni\u017ci riedu li din il-knisja parrokkjali titwaqqaf f'\u0121ieh San \u0120u\u017cepp, Gajtan Pace Forno, ried li ting\u0127ata l-\u0121ieh tal-patrun t'ismu.", "Xorta wa\u0127da llum il-\u0121urnata fil-\u0126amrun hemm devozzjoni kbira lejn San \u0120u\u017cepp u minbarra li ssir il-festa ta' San Gejtanu fl-ewwel \u0126add wara s-7 ta' Awissu, issir ukoll festa f'\u0121ieh San \u0120u\u017cepp.", "It-triq prin\u010bipali tal-\u0126amrun i\u0121\u0121ib isem dan il-qaddis ukoll, Triq il-Kbira San \u0120u\u017cepp.", "I\u017cda ma\u017c-\u017cmien il-\u0126amruni\u017ci raw il-\u0127tie\u0121a ta' parro\u010b\u010ba o\u0127ra.", "B'hekk l-Isqof Mikiel Gonzi, fit-28 ta' Di\u010bembru, 1967 waqqaf parro\u010b\u010ba f'\u0121ieh il-Kun\u010bizzjoni Immakulata fil-\u0126amrun, lejn in-na\u0127a tal-Imsida.", "Ghalkemm il-festa tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni l-paru\u010bani ta' din i\u017c-\u017cona ji\u010belebrawha fl-ewwel \u0126add ta' Lulju u mhux fil-festa propja tag\u0127a dik ta' 8 ta' Di\u010bembru huma jaghmlu festa verament sabiha b'devozjoni kbira lil Madonna.", "Il-Kalkara hija l-unika lokalit\u00e0 fir-re\u0121jun tal-Kottonera li hi ra\u0127al.", "Din il-parro\u010b\u010ba li twaqfet fl-10 ta' Di\u010bembru, 1897, mill-Isqof Pietru Pace f'\u0121ieh San \u0120u\u017cepp, tihu \u0127sieb il-lokalit\u00e0 kollha tal-Kalkara, li tinkludi wkoll l-in\u0127awi ta' Bighi, r-Rinella, u r-Rika\u017cli.", "Il-festa ta' San \u0120u\u017cepp, il-Kalkari\u017ci jg\u0127amluha fit-tieni \u0126add ta' Lulju.", "Knejjes o\u0127ra li nsibu fil-Kalkara huma dawk ta' Santa Liberata u dik li tinsab f'Wied G\u0127ammieq.", "Il-Marsa tista' tg\u0127id li ra\u0127al \u0121did, g\u0127ax lanqas ilu 100 sena li sar ra\u0127al g\u0127alih.", "I\u017cda fil-Marsa nsibu \u017cew\u0121 parro\u010b\u010b ta' Trinit\u00e0 Mqaddsa u ta' Marija Re\u0121ina.", "Il-Parro\u010b\u010ba tat-Trinit\u00e0 Mqaddsa kienet l-ewwel parro\u010b\u010ba fil-Marsa.", "Din saret parro\u010b\u010ba mill-Isqof Pietru Pace fid-19 ta' April, 1913.", "Il-festa ta' Trinit\u00e0 ssir fil-Marsa f'\u0126add wara l-G\u0127id il-\u0126amsin (il-Pentekoste).", "Ma' din il-parro\u010b\u010ba nsibu wkoll il-knisja t'Albert Town.", "I\u017cda n-nies tal-Marsa li joqg\u0127odu lejn il-\u0126amrun xtaqu parro\u010b\u010ba g\u0127alijhom u b'hekk l-Isqof Mikiel Gonzi ta t-titlu ta' parro\u010b\u010ba lill-knisja tal-Madonna tad-Dmug\u0127, li l-lum hi Marija Re\u0121ina.", "Il-festa ta' Marija Re\u0121ina ssir fl-a\u0127\u0127ar \u0126add ta' Awissu.", "Mal-parro\u010b\u010ba ta' Marija Re\u0121ina tag\u0127mel il-kappella tal-Korsa ta\u017c-\u017bwiemel.", "Paro\u010b\u010ba wa\u0127da iddedikata lil Santa Marija mtellg\u0127a s-Sema.", "Dan ir-ra\u0127al \u017cg\u0127ir u kwiet jinsab fin-nofsinhar ta' Malta bejn i\u017c-\u017burrieq u l-Imqabba.", "Dan ir-ra\u0127al sal-1618 kien jg\u0127amel parti mi\u017c-Zurrieq, imbag\u0127ad inqata' u sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih.", "G\u0127all-knisja li hemm illum nofs il-fondi in\u0121abru mill-poplu \u017burrieqi.", "In-Naxxar huwa wie\u0127ed mill-ghaxar parro\u010b\u010bi li twaqqfu fl-1436.", "IN Naxxar jiccelebraw il festa ta Marija Bambina fit 8 ta settembru li tant hija ghall qalb Dan ir rahal.", "Il-knisja ta' San Pawl hi mibnija fuq il-foss tal-belt Rumana li kienet t\u0127addan ukoll parti sewwa mir-Rabat.", "Hi wkoll mibnija fuq g\u0127ar fejn skond tradizzjoni qadima kien jg\u0127ammar San Pawl tul it-tliet xhur li dam Malta fis-sena 60 w.Kr.", "Fis-sena 1336, l-Isqof ta' Malta Ilarju sej\u0127ilha ecclesia Sancti Pauli de crypta u semma wkoll i\u010b-\u010aimiterju u l-foss tag\u0127ha.", "Tul is-snin inbnew diversi knejjes fuq dan il-g\u0127ar kemm mid-djo\u010besi u kemm mill-Kavallieri ta' San \u0120wann.", "Il-knisja li hemm illum, li hi wkoll kolle\u0121\u0121jata, inbniet bil-\u0121enero\u017cita tan-nobbli Guzmana Navarra fuq il-pjanta ta' F. Bonamico fl-1653 u tlestiet minn Lorenzo Gaf\u00e0 fl-1683.", "Numru tal-parru\u010b\u010bani: 12,000", "Numru tal-familji: 3,800", "Knisja Ar\u010bipretali Kolle\u0121\u0121jata u Proto-Parrocca ta' San Pawl", "Data tad-Dedikazzjoni 21 ta' Settembru 1726", "Knejjes Filjali", "Knisja ta' San Pubblju", "L-ewwel knisja li nbniet fuq l-g\u0127ar ta' San Pawl kienet dik li bena Juan Benaguas li \u0121ie f'Malta fl-1630; il-knisja \u0121iet mibnija mill-\u0121did fl-1713 wara li fl-1629 \u0121iet konsagrata b\u0127ala kolle\u0121\u0121jata regolari ta' l-Ordni \u0120erosolmitan.", "Fl-1962 il-knisja ng\u0127aqdet mal-knisja ta' San Pawl.", "\u010aentru Pastorali San Luqa - Nigret", "Bl-i\u017cvilupp kbir li sar fin-na\u0127a tan-Nigret, in\u0127asset il-\u0127tie\u0121a ta' knisja g\u0127al dawk l-in\u0127awi: sakemm tinbena din il-knisja, l-\u0127idma pastorali qed issir mi\u010b-\u010aentru Pastorali.", "Jistg\u0127u ji\u0121u \u010belebrati \u017cwi\u0121ijiet f'din iz-zona", "Knisja San Katald", "Il-knisja hi mibnija fuq kripta antika u katakombi; xi kull tant tintu\u017ca g\u0127all-Quddies Knisja ta' San Bastjan", "L-ewwel knisja nbniet fl-1477, re\u0121g\u0127et inbniet fl-1519 u \u0121iet restawrata fl-1751.", "Illum qed jie\u0127du \u0127siebha is-sorijiet tal-Karit\u00e0 li g\u0127andhom il-kunvent tag\u0127hom jinfed mag\u0127ha.", "Fil-knisja jistg\u0127u jsiru \u017c-\u017cwi\u0121ijiet.", "Quddies", "Kuljum: 06.30am", "Knisja tat-Twelid tal-Ver\u0121ni Marija (ta' Qasg\u0127a)", "Il-knisja nbniet g\u0127all-\u0127abta tas-sena 1550 minn \u010aensu Qasg\u0127a; re\u0121g\u0127et inbniet xi mija u \u0127amsin sena wara; mag\u0127ha hemm \u010bimiterju.", "Tintuza ghal-laqghat ta talb u Ruzarju matul is sena.", "Knisja ta' Duna", "Il-knisja nbniet fis-seklu sittax u tkabbret mitejn sena wara; tintu\u017ca g\u0127al-laqg\u0127at tal-membri tal-Le\u0121jun ta' Marija.", "Knisja ta' San Bert", "Il-knisja nbniet g\u0127all-\u0127abta tas-sena 1550 u aktar tard \u0121iet restawrata; illum tintu\u017ca g\u0127all-Adorazzjoni Ewkaristika nhar ta' Tnejn, Erbg\u0127a u \u0120img\u0127a bejn id-9.00 am u l-5.00 pm.", "Vi\u010bendi Fil-Kampanja (Knejjes Rurali)", "Ba\u0127rija - Knisja San Martin", "Il-knisja nbniet mill-Konti Navarra fis-seklu sittax; illum il-popolazzjoni tal-Ba\u0127rija kibret \u0127afna u n\u0127asset il-\u0127tie\u0121a li tinbena knisja akbar g\u0127all-\u0127ti\u0121ijiet spiritwali tan-nies tal-post: fiha jistg\u0127u jsiru \u017c-Zwigijiet", "Mta\u0127leb - Knisja tat-Twelid tal-Madonna", "Il-knisja qieg\u0127da fuq l-g\u0127oli tal-wied u nbniet fl-1607; fiha jistg\u0127u jsiru \u017c-\u017bwi\u0121ijiet.", "G\u0127emieri - Knisja tat-Twelid tal-Vergni Marija", "Il-knisja hi parti mill-Palazzo Gomerino.", "Buskett - Knisja ta' San Anton Abbati", "Il-knisja nbniet fl-1663 mill-Gran Mastru Nikola Cotoner u hi dedikata lil San Anton Abbati; fiha hemm ukoll kwadru ta' San Nikola.", "Mill-1975 sa l-1986 kienet mag\u0127luqa g\u0127all-pubbliku, i\u017cda mbag\u0127ad re\u0121g\u0127et bdiet tintu\u017ca min-nies ta' l-in\u0127awi, kif kienet tintu\u017ca qabel l-1975: jie\u0127du \u0127siebha l-patrijiet Agostinjani tar-Rabat.", "Tad-Da\u0127la - Knisja ta' Santa Katerina", "Il-knisja nbniet g\u0127all-\u0127abta tas-sena 1550 u \u0121iet restawrata aktat tard; fiha jistg\u0127u jsiru \u017c-\u017cwigijiey)", "Wied Ger\u017cuma - Knisja tal-Kun\u010bizzjoni", "Il-knisja riedha l-Granmastru de Paule i\u017cda nbniet fi \u017cmien il-Granmastru Vilhena: fiha jistg\u0127u jsiru \u017c-zwigijiet", "Tas-Salib - Knisja tat-Twelid tal-Madonna", "Il-knisja nbniet fl-1550 u g\u0127amlet \u017cmien twil mag\u0127luqa.", "Knejjes Immexxija Mir-Reli\u0121ju\u017ci", "Knisja tal-Madonna ta' l-G\u0127ar (Dumnikani)", "Id-Dumnikani \u0121ew Malta fl-1450 u bnew l-ewwel kunvent tag\u0127hom fir-Rabat fuq g\u0127ar fejn jing\u0127ad li l-Madonna kienet kelmet lil wie\u0127ed ka\u010b\u010batur, li kien da\u0127al jistkenn fih.", "Fil-knisja jistg\u0127u jsiru \u017cwi\u0121ijiet.", "Data tad-Dedikazzjoni 21 ta' Ottubru Knisja ta' Santa Marija ta' \u0120es\u00f9 (Fran\u0121iskani Minuri)", "Il-Fran\u0121iskani Minuri \u0121ew Malta fl-1492 u l-ewwel kunvent tag\u0127hom kien fir-Rabat: f'dan il-kunvent il-Granmastru L'Isle Adam kellu \u010bella g\u0127alih.", "Fl-1757 il-knisja \u0121iet imkabbra b'kontribuzzjonijiet mill-Italja, minn Spanja u mill-Portugall u \u0121iet konsagrata mill-Isqof Labini fl-1790.", "Fil-knisja hemm l-oratorju ta' l Ar\u010bikonfraternita' ta' San \u0120u\u017cepp.", "Jistg\u0127u jsiru \u017cwi\u0121ijiet fil-knisja.", "Data tad-Dedikazzjoni 31 ta' Ottubru 1790", "Knisja ta' San Frangisk tal-Pjagi (Fran\u0121iskani Konventwali)", "Il-Fran\u0121iskani Konventwali \u0121ew Malta xi \u017cmien qabel is-sena 1347, u kellhom l-ewwel kunvent u knisja tag\u0127hom \u0127dejn l-isptar San Fran\u0121isk li bi\u017c-\u017cmien beda jssejja\u0127 l-isptar ta' Santu Spirtu.", "Qrib is-sena 1640 il-kunvent re\u0121a' nbena mill-\u0121did g\u0127ax kien qdiem \u0127afna, u mbag\u0127ad il-knisja \u0121arrbet \u0127sarat kbar bit-terremot tas-sena 1693.", "Il-knisja nbniet mill-\u0121did fl-1701 minn Lorenzo Gafa.", "F'din il-knisja beda ji\u0121i meqjum kwadru tal-Madonna tas-Sa\u0127\u0127a; bi\u017c-\u017cmien il-kwadru nbidel, i\u017cda d-devozzjoni kibret, u hemm rabta kbira ma' l-isptarijiet ta' Santu Spirtu u ta' Sawra li jinsabu fil-qrib.", "Il-kwadru tal-Madonna \u0121ie nkurunat fl-4 ta' April 1948.", "Jistg\u0127u jsiru \u017cwi\u0121ijiet fil-knisja.", "Data tad-Dedikazzjoni 22 ta' Settembru 1908", "Santwarju Madonna tas-Sa\u0127\u0127a", "Knisja ta' San Mark (Agostinjani)", "L-Agostinjani \u0121ew Malta fis-sena 1383 u kellhom il-kunvent tag\u0127hom barra s-swar ta' l-Imdina; dan twaqqa' fl-1551 min\u0127abba t-theddid tat-Torok, u re\u0121a' nbena fl-1555 \u0127dejn il-knisja antika ta' San Mark mog\u0127tija lill-patrijiet mill-Kapitlu tal-Kattidral.", "Il-kunvent u l-knisja li hemm illum inbnew fl-1558.", "Fil-knisja jistg\u0127u jsiru \u017c-\u017cwi\u0121ijiet.", "Data tad-Dedikazzjoni: 26 ta' \u0120unju 1906", "Knisja tal-Lunzjata (Karmelitani)", "Il-knisja u l-kunvent tal-Lunzjata nbnew fl-1418 bi flus in-nobbli Katerina d'Alagona u ng\u0127ataw lill-Karmelitani li kienu g\u0127adhom kemm \u0121ew Malta.", "Fl-1662 parti kbira mill-kunvent twaqqg\u0127et u bil-\u0121ebel inbena l-kunvent tal-Karmnu fl-Imdina.", "Il-Karmelitani re\u0121g\u0127u \u0127adu f'idejhom dan l-ewwel kunvent tag\u0127hom fl-1975 u bnew \u0127dejh kumpless biex iservi b\u0127ala Dar tat-Talb, li \u0121iet miftu\u0127a fl-1990.", "Fil-knisja jistg\u0127u jsiru \u017c-\u017cwi\u0121ijiet.", "Knisja ta' Sant'Agata (So\u010bjet\u00e0 Missjunarja ta' San Pawl)", "Il-knisja hi mibnija fuq kripta antika li minnha wie\u0127ed jg\u0127addi g\u0127all-katakombi.", "Il-knisja nbniet fl-1570 u \u0121iet imkabbra fl-1670.", "\u0120iet mog\u0127tija lis-So\u010bjeta' Missjunarja ta' San Pawl li kienet g\u0127adha kemm twaqqfet minn Mons. \u0120iuseppe Depiro u fl-1932 tqeg\u0127det l-ewwel \u0121ebla ta' dik li hija l-\"Motherhouse\" tas-So\u010bjeta'.", "Fil-knisja jistg\u0127u jsiru tigijiet", "Depiro Centre - Kappella Marija Omm il-Knisja Informazzjoni- Malta dioceses.org", "L-Iklin hu verament ra\u0127al \u0121did fil-qalba ta' Malta.", "Dan ir-ra\u0127al \u017cg\u0127ir jinsab imdawwar bl-ir\u0127ula ta' Birkirkara, \u0126al Lija, u n-Naxxar.", "Dan sar parro\u010b\u010ba g\u0127alih fl-2005 ta\u0127t il-\u0127arsien tal-Familja Mqaddsa, mill-Isqof \u0120u\u017ceppi Mercieca.", "Qabel l-Iklin kien jg\u0127amel mal-parro\u010b\u010ba ta' \u0126al Lija.", "Knisja o\u0127ra li tinsab f'dan ir-ra\u0127al hija ta' San Mikiel, li tinsab \u0127dejn il-kamra tan nar ta' \u0126al Lija, u li fl-a\u0127\u0127ar \u0126add ta' Settembru ti\u0121i \u010b\u010belebrata l-festa tal-qaddis, b'quddiesa, daqq tal-banda, fiera u kaxxa nfernali tispi\u010b\u010ba din l-attivita ta' kull sena.", "L-Isla penni\u017cola \u017cg\u0127ira fil-Port il-Kbir, fil-fatt hi l-aktar lokalit\u00e0 u parro\u010b\u010ba ffulata f'Malta.", "L-Isla jew Senglea saret parro\u010b\u010ba qabel is-sena 1581.", "L-ewwel kienet ta\u0127t il-patrun\u010binju ta' San \u0120iljan, i\u017cda l-parro\u010b\u010ba tal-lum hija ddedikata lit-Twelied ta' Marija (Il-Bambina).", "Knisja o\u0127ra fl-Isla li tg\u0127ati s-servizz reli\u0121ju\u017c regolari hi dik ta' San Filippu.", "Il-festa tal-Bambina isir kull sena fit-8 ta' Settembru, il-jum propju tat-twelied tal-Madonna.", "F'Malta dan il-jum huwa wkoll festa nazzjonali fejn ti\u0121i mfakra l-Vitorja li g\u0127amlet Malta, fit-Tieni Gwerra Dinjija u fl-Assedju l-Kbir tal-1565.", "Parro\u010b\u010ba Madonna ta' Pompej, li \u0127ar\u0121et mill-parro\u010b\u010ba ta\u017c-\u017bejtun.", "Il-medda ta' art bejn il-Bajja ta' San \u0120or\u0121 u Ba\u0127ar ic-Cag\u0127aq, mag\u0127rufa b\u0127ala Pembroke kienet okkupata mill-militar Ingli\u017c g\u0127al \u017cmien twil.", "Xi pri\u0121unieri \u0120ermani\u017ci Kattoli\u010bi kienu bnew kappella \u017cg\u0127ira lejn it-tmiem tal-a\u0127\u0127ar tal-gwerra.", "Mat-tmiem tal-ba\u017ci militari Ingli\u017ca f'Malta, xi Maltin bdew jokkupaw xi postijiet li kellhom is-servizzi Ingli\u017ci meta l-Gvern kien ta xi plots.", "Il-kappella \u0121iet irran\u0121ata mill-Perit Richard England fuq stedina tal-kappillan ta' San \u0120iljan Fr Tony Agius.", "Imbag\u0127ad Pembroke inqata' mill-Parro\u010b\u010ba ta' San \u0120iljan meta l-Ibra\u0121 sar Zona Pastorali Awtonoma u g\u0127alhekk sar parti miz-zona tal-Ibra\u0121, bl-ewwel Rettur ikun Fr Denis Schembri minn San \u0120iljan.", "Billi l-in\u0127awi baqg\u0127u ji\u017cdiedu fil-popolazzjoni, Pembroke sar Zona Pastorali Awtonoma g\u0127alih fl-1998 bl-ewwel Rettur ikun Dun Anton Portelli.", "Sar Parro\u010b\u010ba fit-8 ta' Di\u010bembru 2004 bil-Knisja dedikata lil Kristu Rxoxt.", "L-ewwel kappillan kien Dun Anton Portelli.", "Rahal Gdid hu post li lejn l-ahhar tas-seklu dsatax u kompla fis-seklu ghoxrin, zviluppa hafna u illum hu wiehed mill-akbar fil-gzejjer taghna u sar ic- centru tax-Xlokk ta` Malta.", "F`Rahal Gdid insibu tifkiriet ta` zminijiet differenti ta` Malta, l-aktar ta` zminijiet tal-qedem u anke bini li jmur lura ghal zmien l-Ordni.", "Rahal Gdid ghandu tahlita ta` bini, izda l-bicca l-kbira jmur lura ghas-seklu ghoxrin u n-nicec u statwi li insibu f`dan ir-rahal huma marbuta ma` dawn iz-zminijiet.", "L-eqdem nicca li insibu hawnhekk hi dik li tinsab fi Triq it-Telgha ta` Rahal Gdid, kantuniera ma Triq il-Gdida, dik iddedikata lill-Madonna ta` Lourdes.", "Minhabba l-pozizzjoni principali taghha, din in-nicca dejjem gawdiet devozzjoni kbira, mhux biss man-nies li joqghodu dawk l-inhawi, izda ukoll ma hafna nies u haddiema li jaghdu minn quddiema kuljum, specjalment dawk li ikunu fi triqthom lejn it-Tarzna, li ghal hafna snin din kienet l-unika triq li twassal t u ghal Kottonera u it-tarzna.", "Kienet l-unika triq li taghqad in-naha tal-Marsa ghall-Kottonera.", "Minhabba f`hekk din in-nicca tkun dejjem armatha bi fjuri u mixghula.", "Fl-1875 din l-istatwa kienet diga meqjuma f`dan il-post ghaliex l-Isqof Carmelo Scicluna, taha l-indulgenzi.", "Meta il-parti tan-naha ta`isfel ta` Rahal Gdid beda jikber gmielu, Dun Franseco Xuereb beda jahseb biex jibni knisja f`dawn l-inhawi biex jaqdi l-htigijiet religjuzi tan-nies ta` dawn l-akwati.", "Diga kien hemm devozzjoni marbuta ma din in-nicca, ghalhekk iddecieda li l-knisja li tkun iddedikata lill-Madonna ta` Lourdes, fil-fatt hekk ghamel.", "Din il-knisja hi it-tieni parrocca f`Rahal Gdid.", "Il-Parrocca ta` Rahal Gdid qabel ma giet iddedikata lil Kristu Re kienet iddedikata lil Qalb ta` Gesu`.", "Nicca li hi monument ta` dawk iz-zminijet ta` meta l-Parrocca kienet iddedikata lil dan it-titlu hi in-nicca li hemm vicin hafna l-knisja l-qadima , dik ta` Santa Ubaldeska.", "Din hi nicca storika hafna u tixhed il-qedem ta` l-inhawi , wirt Rahal Gdid ta` dak iz-zmien.", "L-Isqof Dom Mauro Caruana fl-1918 rabat maghha l-ghoti ta` l-indulgenzi.", "Din in-nicca storika qeghda f`kantuniera bejn Triq is-Sultana u Triq Santa Ubaldeska.", "Nicca ohra li qadima hafna hi dik li hemm fi Pjazza Ant.", "De Paule ezatt quddiem il-Knisja Parrokjali ta` Kristu Re.", "Din in-nicca hi iddedikata lil Kristu Kurcifiss.", "Dwar din in-nicca ftit li xejn nafu dwarha, imma ilha zmien meqjuma hawnhekk fejn fil-vicinanzi taghha kien hemm logga qadima li giet mibnija mill-Gran Mastru stess, imma fl-1967 tnehhiet parti minnha u kompliet taqa s-sena ta` wara bil-maltemp.", "Minkejja li ilha snin id-devozzjoni lejn din in-nicca , qatt ma naqset u ghada hemm hajja sa llum.", "Dawk iz-zminijiet kienu jinghataw l-indulgenzi ghal dawk li jitolbu jew jaghmlu talba quddiem xi nicca jew xbieghat li kellhom certa devozzjoni, b`hekk tghin ukoll biex il-poplu jibqa jghozz u jzomm id-devozzjoni lejn dak il-qaddis.", "F`Rahal Gdid ftit insibu minn dawn in-nicec li maghhom hemm marbuta l-ghoti ta` l-indulgenzi.", "Fost dawk insibu dik l-istatwa zghira li insibu fil-pjazza ta` Rahal Gdid iddedikata lil San Frangisk (1898) .", "Insibu ukoll fi Triq il-Foss , statwa ta` San Guzepp (1901) u nicca ohra li tinsab fi Triq it-Tarzna u Santa Monika dik iddedikata lil Kuncizzjoni (1909).", "Aktar nicec tas-seklu ghoxrin huma dawk li hemm il-gewwa mill-pjazza inti u sejjer lejn Hal Tarxien .", "Dawk iddedikati lil San Pietru u San Pawl.", "Zewg statwi sbieh u li jikkumplimentaw lil xulxin.", "Vicin hafna taghhom (kantuniera ma Triq Sammat) insibu statwa ohra sabiha ta` l-istess zmien , ghal bidu tas-seklu ghoxrin, dik iddedikata lil Assunta (Santa Marija).", "Nicca ohra sabiha hi dik li hemm fi Triq Haz Zabbar quddiem il-Gnien Lorry Sant, hi dik tal-Madonna tal-Karmnu.", "Aktar nicec tas-seklu ghoxrin hija dik li hemm ta` Santa Rita, in-naha t`isfel ta` Triq it-Telgha ta` Rahal Gdid.", "Marco Montebello kien wiehed mill-aqwa skulturi bil-gebla Maltija ta` dak iz-zmien.", "Insibu hafna xogholijiet tieghu imferxin ma` Malta kollha u fil-knejjes taghna.", "F`Rahal Gdid insibu zewg statwi sbieh li jkompu isebhu dan ir-rahal u li huma fost l-isbah li nsibu fit-toroq ta` Rahal Gdid xoghol dan l-iskultur.", "Dawn huma dik tal-Madonna tal-Grazzja li tinsab fil-gemb tal-Knisja ta` Santa Ubaldeska fi Triq Santa Ubaldeska u ta` San Guzepp li tinsab fi Triq l-Arkata mal-bini tal-Museum tas-Subien.", "Ta` l-istess kwalita` ta` xoghol izda li hi eqdem huma z-zewg xbihat ta` San Guzepp li tinsab f`kantuniera bejn Triq San Guzepp u Triq il-Karmnu .", "In-nicca ta` San Guzepp ghandha pilastri ta` stil Doriku fuq kull naha u fuqhom idur il-friz u l-gwarnicun, kollox maghmul b`simetrija kbira.", "L-istatwa ta` dan il-qaddis fiha xoghol fin hafna.", "Il-paneggi tal-libsa u l-mantell huma hfief u nsibuhom maghquda flimkien taht ix-xbieha tal-Bambin rieqed.", "L-istess xoghol fin u delikat jinhass fiz-zewgt ucuh, kemm ta` San Guzepp kif ukoll tal-Bambin.", "In-nicca l-ohra li hi ukoll ta l-istess xoghol delikat hi dik ta` Sant Antnin tinsab f`kantuniera bejn Triq Ghajn Dwieli u sqaq imsemmi ghall-istess qaddis.", "Din hi nicca arzellata, b`pilastru Doriku fuq kull naha taghha.", "Fuq il-kwarnicun tan-naha ta` fuq u wkoll f`ta` taht, naraw dekorazzjoni sabiha tal-hadid.", "L-istatwa fiha ukoll xoghol fin u delikat, b`mod specjali fl-ucuh.", "Ma` l-ewwel daqqa t`ghajn wiehed jintebah mill-ewwel li hi statwa mahduma minn skultura tajjeb.", "Hi ta hasra li fi Triq it-Telgha ta` Rahal Gdid, ezatt quddiem dik ta` Santa Rita kien hemm nicca ohra li kienet unika ghal gzejjer Maltin minhabba li ma hawnx ohra iddedikata lil dan il-qaddis.", "Din hi f`gieh San Karlu Borromeo.", "Nicca li kienet imwaqqfa fis-seklu ghoxrin , imma illum din ma ghadiex tezisti minhabba li l-faccata fejn kien hemm din in-nicca giet imwaqqa biex hadet post bini iehor gdid li tela` dan l-ahhar.", "Xi kultant veru li l-progress igib rigress.", "Minn din il-gabra ta` nicec li insibu f`Rahal Gdid naraw li ghandna patrimonju li tajjeb li nikkurawh u nibzghu ghalih.", "Wirt li hallewna missirijietna u ahna fl-obligu li nibzghu ghalih, halli dan il-wirt inkunu nistghu inwasluh lil uliedna li huma ukoll ghandhom id-dritt li jgawdu dak li ahna wrietna minghand missirijietna.", "Nibzghu ghal dan il-wirt storiku fil-gebla Maltija billi isir ix-xoghol ta` restawr professjonali fuqhom u nikkurawhom.", "Meta \u0121ew il-Kavallieri ta' San \u0120wann, billi kienu ordni ta' Ospitalieri, xerrdu \u0127afna d-devozzjoni lejn San \u0120iljan l-Ospitalier.", "Fl-1539 bnew mill-\u0121did il-Knisja tal-Isla u fl-1590 bnew mill-\u0121did dik ta' San \u0120iljan fil-parro\u010b\u010ba ta' Birkirkara, fl-in\u0127awi li fi tmiem is-seklu sittax bdew jissej\u0127u San \u0120iljan propju min\u0127abba l-knisja ddedikata g\u0127alih.", "Fl-1682 il-knisja \u017c-\u017cg\u0127ira li kien hemm fuq l-g\u0127olja tal-Qaliet \u0121iet imkabbra u fl-1848 saret vi\u010bi-parro\u010b\u010ba ta' Birkirkara.", "Fl-1854 re\u0121g\u0127et \u0121iet imkabbra.", "Fl-1891, din il-knisja saret parro\u010b\u010ba, l-ewwel u l-unika wa\u0127da f'Malta ddedikata lil San \u0120iljan l-Ospitalier.", "L-ewwel kappillan kien Dun \u0120u\u017cepp Xerri.", "L-istatwa titulari hija xog\u0127ol ta' Karlu Darmanin li tlestiet fit-13 ta' Awissu 1893.Il-knisja l-qadima ta' Lapsi, kif kienet mag\u0127rufa, \u010bkienet wisq g\u0127an-nies li kienu marru joqog\u0127du f'San \u0120iljan u fl-1961 fi \u017cmien il-Kappillan Dun Guido Calleja beda l-bini tal-knisja l-\u0121dida fuq pjanta tal-perit Arturo Zammit li tlestiet fl-1968.", "Kienet ikkonsagrata fis-17 ta' Di\u010bembru 1978.", "Il-Papa \u0120wanni Pawlu II fi\u017c-\u017cjara tieg\u0127u f'Malta fl-1990, iltaqa' mal-intelletwali Maltin f'din il-knisja.", "Wied il-G\u0127ajn, kif inhu i\u017cjed mg\u0127aruf ma' nies, beda jikber f'dawn l-a\u0127\u0127ar 10 snin i\u017cda ilu li sar parro\u010b\u010ba mill-1949.", "Fil-fatt fil-15 ta' Marzu tal-1949 l-Isqof Mikel Gonzi qatg\u0127u parro\u010b\u010ba g\u0127alih minn dik ta' \u0126a\u017c-\u017babbar.", "I\u017cda snin wara \u0127a parti mi\u017c-\u017bejtun ukoll, fosthom il-Bajja ta' San Tumas.", "Knisja Parrokjali Santa Margerita Sa mi\u017c-\u017cminijiet tan-nofs fil-post fejn hemm il-knisja llum kienet te\u017cisti kappella ddedikata lil Santa Margerita ver\u0121ni u martri minn Antijokja ta' Pisidia, li llum hija it-Turkija.", "Din il-kappella kienet \u017cgur tiffunzjona fl-1575, u dak inhar kellha kampnar g\u0127all-qanpiena u anke \u010bimiterju.", "Fit-28 t'April 1688, din il-kappella saret il-knisja tal-parro\u010b\u010ba g\u0127all-poplu ta' Sannat u tal-Munxar.", "Fil-1718 inbniet knisja ikbar u a\u0127jar mal-\u0121enb tal-kappella l-qadima.", "Bil-mod il-mod i\u017cda b'determinazzjoni, l-poplu ta kontribut biex isebba\u0127 din il-knisja li mbag\u0127ad \u0121iet ikkonsagrata fid-19 t'Ottubru 1755.", "Fis-snin 1860 re\u0121g\u0127et \u0121iet imkabbra u mbierka mill-\u0121did fis-sena 1868.", "Xi snin wara \u0121ew mibnija \u017cew\u0121 kampnari u fis-sena 1910 telg\u0127et il-koppla majestu\u017ca.", "L-ewwel darba li din il-parro\u010b\u010ba kellha statwa ta' Santa Margerita, kien fis-sena 1863, fil-waqt li l-istatwa tassew sabi\u0127a li hawn fil-pre\u017cent, \u0121iet fil-parro\u010b\u010ba fis-sena 1891.", "Fid-19 ta' Di\u010bembru 1893 il-kappillan \u0121ie mog\u0127ti t-titlu ta' Ar\u010bipriet.", "Fit-12 ta' Di\u010bembru 1957, il-parro\u010b\u010ba saret matri\u010bi bit-twaqqif tal-parro\u010b\u010ba tal-Munxar.", "Fost id-dokumenti nsibu wiehed ta' l-1582 fejn kien jghid li fix-Xewkija kien hawn knisja jew kappella dedikata lil San Gwann Battista.", "Il-parro\u010b\u010ba tax-Xewkija giet imwaqqfa fis-27 ta' Novembru 1678 mil-isqof Mikiel Molina bl-ewwel Kappillan ikun Dun Grezz Farrugia mil-Belt Valletta u ddedikata lil San Gwann Battista.", "Il-parro\u010b\u010ba tax-Xewkija hi l-eqdem parrocca fil-gzira Ghawdxija mwaqqfa 'barra mill-Kolleggjata u Matrici tar-Rabat.", "L-istatwa titulari tal-Battista waslet fix-Xewkija fit-22 ta' Gunju 1845 u nhadmet mil-iskultur Belti Pietru Pawl Azzopardi.", "Din kienet it-tieni statwa titulari f'Ghawdex wara dik ta' San Gorg li ukoll inhadment mil-istess skultur.", "Bla edba dubju ir-Rotunda tax-Xewkija tiddomina l-pajsagg Ghawdxi.", "Il-Knisja Parrokkjali l-gdida bdiet tinbena fl-4 ta' Mejju 1952 madwar il-knisja il-qadima li kienet saret wisq zghira ghall-popolazzjoni li dejjem kienet qeghda tizdiet taht il-gwida ta' l-Arcipriet Dun Guzepp Grech u l-perit is-Sur Guze' D'Amato.", "Illum wiehed jista japprezza ir-rikezzi u l-skultura tal-knisja l-qadima fil-Muzew ta' l-Iskultura li jinsab biswit ir-Rotunda.", "Il-knisja l-gdida giet ikkonsagrata fis-17 ta' Gunju 1978 mil-Isqof ta' Ghawdex Mons Nikol G. Cauchi.", "Il-parro\u010b\u010ba tax-Xewkija giet mghollija ghal-gieh ta' Arcipretali fl-10 ta' Frar 1893.", "Fl-20 ta' Marzu 1978 il-Kavallieri ta' l-ordni Militari Sovrana ta' San Gwann ghazlu lil Knisja Rotunda tax-Xewkija bhala s-sedje Spiritwali taghhom gewwa Ghawdex u fil-21 ta' Mejju 1978 giet mghollija ghal-Santwarju Djocesan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4725", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4725", "title": "Pri\u017cma", "text": ["Pri\u017cma", "Il-Pri\u017cma hija strument u\u017cat \u0127afna fix-xjenza u l-istudji tal-fi\u017cika.", "Tikkonsisti fi \u0127\u0121ie\u0121a b'angoli ekwilaterali (60o, 60o u 60o).", "Kif wera Newton hi taqsam id-dawl abjad fil-kuluri li minnhom huwa mag\u0127mul, min\u0127abba li r-rifrazzjoni sse\u0127\u0127 b'ammonti differenti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4726", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4726", "title": "Kannella (kulur)", "text": ["Kannella (kulur)", "Il-kannella huwa kulur naturali.", "Huwa l-kulur li jidher hafna fiz-zkuk nexfin tas-sigar u fil-\u0127amrija."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4735", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4735", "title": "Mimotonidae", "text": ["Mimotonidae", "Mimotonidae hija familja estinta ta' mammiferi (il-lagomorfi), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni [[Lagomorpha ma' erba' familji o\u0127ra ([[Mimolagidae]] u [[Prolagidae]] estinti u [[Ochotonidae]] u [[Leporidae]] rappre\u017centati b'bosta spe\u010bi \u0127ajjin).", "[[Kategorija:Lagomorpha]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4743", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4743", "title": "MCAST", "text": ["MCAST", "Il-Kulle\u0121\u0121 Malti ta' l-Arti, Xjenza u Teknolo\u0121ija (MCAST) huwa tip ta' kulle\u0121\u0121 post-sekondarju f'Malta fejn l-istudenti jmorru biex ikompli l-istudju tag\u0127hom qabel jid\u0127lu fid-dinja tax-xog\u0127ol.", "Il-Kampus Prin\u010bipali tal-MCAST jinsab fit-Telg\u0127a ta' Kordin, Ra\u0127al \u0120did.", "Jinsabu iktar istituti o\u0127ra tal-MCAST mifruxin fosthom il-Kalkara, Tas-Sliema, l-Imsida, \u0126al Qormi, in-Naxxar u l-Mosta f'Malta, u f'G\u0127awdex hemm \u010b-\u010aentri fix-Xag\u0127ra u x-Xewkija.", "B'kollox insibu \u0127dax-il istitut jew \u010bentru, dawn huma:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4755", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4755", "title": "Gomphos", "text": ["Gomphos", "Gomphos huwa \u0121eneru estint ta' mammiferi lagomorfi fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha, fil-familja Mimotonidae (lagomorfi primitivi), ma' bosta \u0121eneri u spe\u010bi kollha estinti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4758", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4758", "title": "Mimolagus", "text": ["Mimolagus", "Mimolagus huwa \u0121eneru estint ta' mammiferi lagomorfi (il-fniek, liebri u piki), fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Lagomorpha u fil-familja Mimolagidae (lagomorfi primittivi).", "Dan huwa l-uniku \u0121eneru fil-familja Mimolagidae u g\u0127andu spe\u010bi wa\u0127da biss estinta.", "L-iskeletru postkraniku ta' din l-ispe\u010bi mil-Paleo\u0121en tal-Asja bi \u017cball kien \u0121ie deskritt b\u0127ala skeletru ta' \u0121erriem u b'hekk mhux ta' \"Mimolagus\" il-lagomorfu.", "Madankollu, l-istruttura tas-sieq tikkonferma l-affinit\u00e0 mal-lagomorfi u b'hekk \u0121ie konklu\u017c li l-kranju u l-iskeletru huma tal-istess individwu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4766", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4766", "title": "Luzzu", "text": ["Luzzu", "Fi \u017cmien l-Ordni ta' San \u0120wann, il-kajjik u l-frejgatini kienu jintu\u017caw mil-galeri u x-xwieni biex i\u0121orru l-merkanzija bejn abbord u l-art, i\u0121orru suldati, ankri, \u010bimi, u xog\u0127ol ie\u0127or li wie\u0127ed jistenna fil-portijiet.", "Karatteristiku tal-g\u017cejjer Maltin huwa l-luzzu li g\u0127andu l-istikka jew rota tal-pruwa, darbtejn itwal minn tal-poppa.", "L-isem tieg\u0127u \u0121ej minn gozzo jew gozzu mill-Isqalli.", "Fis-seklu dsatax jidher li kien i\u010bken, u evolva mill-firilla u l-kajjikk, kiber aktar u f'\u0127afna ka\u017ci \u0127a posthom.", "Hemm min ja\u0127seb li dawn ilhom je\u017cistu f'Malta minn \u017cmien il-Feni\u010bi.", "B\u0127alma kienu jag\u0127tu ismijiet u dekorazzjonijiet lid-dg\u0127ajjes tal-pass, hekk ukoll il-luzzi jag\u0127tuhom isem, u tista' tg\u0127id il-bi\u010b\u010ba l-kbira minnhom g\u0127andhom fuq il-pruwa, skolpiti jew impin\u0127ijin, par g\u0127ajnejn li a\u0127na ng\u0127idulhom ta' Osiride, ibba\u017cati fuq is-superstizzjoni tal-g\u0127ajn.", "Minbarra hekk xi drabi jkollhom xi bi\u010b\u010ba ferg\u0127a ta\u017c-\u017cebbu\u0121 imbierka minn \u0126add il-Palm, marbuta ta\u0127t ir-rota fejn \u0121ieli jkun hemm minqux sinjal tas-Salib biex i\u0127arishom mill-\u0127sara.", "G\u0127alkemm issa ma tantx g\u0127andhom jag\u0127tu kas, qabel il-luzzi kien ikollhom il-lewn tal-pruwa karatteristiku taghhom b\u0127alma kienu ta' San Pawl il-Ba\u0127ar mi\u017cbug\u0127in bl-a\u0127mar, ta' Marsaxlokk bl-isfar, u ta' G\u0127awdex bl-iswed.", "Bhalma semmejna fil-ka\u017c tad-dg\u0127ajsa tal-pass, il-lasta tal-pruwa, kienet isservi biex il-luzzu jsib il-po\u017cizzjoni tieg\u0127u sewwa meta tkun tidher l-art.", "Il-luzzu jista' jkun minn xi \u0127mistax-il pied sa xi \u0127amsa u erbghin pied.", "L-akbar li kienu dawk li nbnew g\u0127as-sajd fil-bera\u0127 u t-tag\u0127bijiet il-kbar.", "Sa qabel it-Tieni Gwerra Dinija kienu g\u0127adhom jinbnew il-luzzi, i\u017cda issa tista' tg\u0127id li m'g\u0127andhomx aktar.", "Kien ikollhom il-qlug\u0127 tal-latini u l-arblu, i\u017cda dawn spi\u010b\u010baw g\u0127ax issa ja\u0127dmu bil-muturi.", "F'Awwissu ta' kull sena ssir \u010berimonja fuq il-ba\u0127ar, tat-tberik tal-luzzi f'Marsaxlokk qabel ma jitilqu g\u0127as-sajd tal-lampuki."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4776", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4776", "title": "Ira Losco", "text": ["Ira Losco", "Ira Losco (Tas-Sliema, 31 ta' Lulju 1981) hija kantanta u liri\u010bista Maltija.", "B'diversi kanzunetti u albums fl-ewwel post tal-klassifika, Ira Losco hi wa\u0127da fost l-aktar artisti li bieg\u0127et diski f'Malta.", "Ira bdiet il-karriera tag\u0127ha fl-1997 mal-grupp Tiara.", "\u0126ar\u0121u d-diska \"Teleport Me\" g\u0127all-\"Green Label Collection CD\" u album bl-isem ta' \"\"Hi-Infidelity\"\" fl-2001, li kien jinkludi d-diska li tathom l-akbar su\u010b\u010bess; \"Basketball\".", "Tard fl-2001, Ira \u0127ar\u0121et ukoll album bl-isem; \"Butterfly\", b'diski b\u0127al \"Summerbreeze\" mad-DJ Malti J.Joy u \"Butterfly\" mal-kantant tar-rap Malti IQ, li hi ver\u017cjoni o\u0127ra tal-kanzunetta kantanta minn Claudette Pace fil-festival Malta Song For Europe tal-1996.", "Tiara infirdu ftit xhur wara li Ira Losco irrapre\u017centat lil Malta fl-Festival tal-Eurovision 2002 li saret f'Tallinn.", "Hi \u0121iet it-tieni post bid-diska 7th Wonder.", "Fl-2003, intg\u0127a\u017clet biex tkanta d-diska \"Reaching Higher\", li kienet id-diska uffi\u010bjali g\u0127all-g\u0127axar edizzjoni ta' l-2003 tal-Log\u0127ob tal-pajji\u017ci \u017c-\u017cg\u0127ar li saru Malta.", "Bid-19 ta' April 2004, Ira \u0127ar\u0121et l-album \"\"Someone Else\"\" li kien aktar fuq l-istil tag\u0127ha ta' pop-rock u rock alternattiv li kellha ma' Tiara.", "Fit-28 ta' \u0120unju 2004, Ira \u0127ar\u0121et it-tieni vidjo mu\u017cikali tag\u0127ha (wara \"7th Wonder\") g\u0127ad-diska \"I'm in Love Again\".", "Fit-28 ta' Jannar 2005 \u0127are\u0121 ir-\"remix album\" ta' \"\"Someone Else\"\", bl-isem \"\"Blends & Remixes of Someone Else\"\".", "Fih jinsabu \"remixes\" minn DJs kbar Maltin b\u0127al DJ Ruby, Miss Roberta u Joseph Armani.", "Wara li reb\u0127et bosta rikonoxximenti, dehret fuq it-telvixin, magazini u g\u0127amlet xi esebizzjonijiet ma' kantanti kbar b\u0127al Elton John, Katie Melua u Melanie C, \u0127ar\u0121et il-kanzunetta \"Get Out\" fil-\u0120ermanja u anke \"Everyday\" fuq ir-radju f'Malta.", "It-tielet album tag\u0127ha, \"\"Accident Prone\"\" \u0127are\u0121 fis-16 ta' Novembru 2005.", "Fih jinsabu disa' diski \u0121odda, \"Get Out\", \"Everyday\" u ver\u017cjoni o\u0127ra tal-kanzunett ta' Lisa Miskovsky, \"Driving One Of Your Cars\".", "L-album mar tajjeb \u0127afna u d-diski \"Everyday\", \"Get Out\", \"Don't Wanna Talk About It\", \"Driving One Of Your Cars\", \"Accident Prone\", \"Uh-Oh\" u \"Waking Up To The Light\" \u0127ar\u0121u b\u0127ala kanzunetti uffi\u010bjali.", "Kollha kellhom su\u010b\u010bess kbir u ndaqqu \u0127afnaminn stazzjonijiet lokali, spe\u010bjalment \"Accident Prone\" u \"Uh-Oh\".", "L-album ta' wara kien ver\u017cjoni \"unplugged\" ta' w\u0127ud mid-diski tag\u0127ha, \u017cew\u0121 diski \u0121odda, ver\u017cjoni o\u0127ra ta' \"Time After Time\" ta' Cyndi Lauper, wa\u0127da ta' Softcell, \"Bedsitter\" u o\u0127ra ta' The Cure, \"Love Song\".", "L-interpretazzjonijiet huma kollha ver\u017cjonijiet ta' \"acoustic rock\".", "F'Lulju 2007, Ira Losco \u0127ar\u0121et il-kanzunetta \"Something To Talk About\" li se tkun inklu\u017ca fl-album li jmiss \"\"Fortune Teller\"\", li hu ppjanat li jo\u0127ro\u0121 f'Mejju 2008.", "Wara kien imiss it-tieni silta mu\u017cikali minn Fortune Teller, \"Don't Look Down\".", "Fl-10 ta' Di\u010bembru 2007, \"Living It...\" kien ma\u0127ru\u0121 fi\u010b-\u010binema lokali u fuq DVD.", "Dan kien jinkludi s-serati memorabbli, kollaborazzjonijiet internazzjonali, vidjos, servizz minn wara l-kwinit, intervista personali u kanzunetti \u0121odda esklussivi g\u0127all-album li jmiss.", "F'Jannar, il-vidjo mu\u017cikali \"Don't Look Down\" kien ma\u0127ru\u0121."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4788", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4788", "title": "Palaeothentidae", "text": ["Palaeothentidae", "\u2020Palaeothentidae hija familja ta' mammiferi marsupjali estinti, e\u017cattament dawk relatati fil-qrib mal-opossumi \u0121rieden jew l-opossumi firien, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, fl-ordni Paucituberculata, fis-sottordni Caenolestoidea ma' bosta familji o\u0127ra estinti u familja wa\u0127da biss b'rapre\u017centanti \u0127ajjin (il-Caenolestidae).", "Din il-familja hija maqsuma f' 2 sottofamilji \u2020Acdestinae u \u2020Palaeothentinae.", "\u2020 jindika estinzjoni"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4801", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4801", "title": "Argyrolagoidea", "text": ["Argyrolagoidea", "\u2020Argyrolagoidea hija superfamilja ta' mammiferi marsupjali estinti, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, fl-ordni Paucituberculata, fis-sottordni \u2020Polydolopimorphia, fl-infrordni \u2020Simpsonitheria ma' superfamilja o\u0127ra il-\u2020Caroloameghinioidea, b' bosta familji u \u0121eneri estinti, ming\u0127ajr l-ebda spe\u010bi \u0127ajja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Paucituberculata)\"", "\u2020 jindika estinzjoni"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4804", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4804", "title": "Caroloameghiniidae", "text": ["Caroloameghiniidae", "Caroloameghiniidae hija familja ta' mammiferi marsupjali estinti, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, fl-ordni Paucituberculata, fis-sottordni Polydolopimorphia, fl-infrordni Simpsonitheria, fis-superfamilja Caroloameghinioidea, ma' familja o\u0127ra (\u2020Glasbiidae), ming\u0127ajr l-ebda \u0121eneru jew spe\u010bi \u0127ajja.", "\u2020 jindika estinzjoni"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4807", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4807", "title": "Groeberiidae", "text": ["Groeberiidae", "\u2020Groeberiidae hija familja ta' mammiferi marsupjali, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, fl-ordni Paucituberculata, fis-sottordni Polydolopimorphia, fl-infrordni \u2020Simpsonitheria, fis-superfamilja \u2020Argyrolagoidea ma' 2 familji o\u0127ra \u2020Gashterniidae u \u2020Groeberiidae, b' 2 sottofamilji \u2020Groeberiinae u \u2020Patagoniinae u bl' ebda \u0121eneru jew spe\u010bi \u0127ajja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Paucituberculata)\"", "\u2020 jindika estinzjoni"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4811", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4811", "title": "Pichipilus", "text": ["Pichipilus", "Pichipilus huwa \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali estinti (dawk relatati fil-qrib mal-opossumi bugdiedem jew l-opossumi firien), u qieg\u0127ed ikklassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, fl-ordni Paucituberculata, fis-sottordni Caenolestoidea, fil-familja Caenolestidae, fis-sottofamilja Pichipilinae ma' \u0121eneri o\u0127ra estinti u ming\u0127ajr ebda rappre\u017centant \u0127aj."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4854", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4854", "title": "Microtragulus", "text": ["Microtragulus", "Microtragulus huwa \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali estinti, relatat mal-opossumi \u0121riedem ta' geddumhom twil jew l-opossumi firien.", "Dan m'g\u0127andu l-ebda spe\u010bi \u0127ajja.", "\u2020 jindika estinzjoni"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4865", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4865", "title": "Palazz Belvedere", "text": ["Palazz Belvedere", "Il-Palazz Belvedere fi Vjenna, l-Awstrija, huwa palazz minbni minn J.Lukas von Hildebrandt g\u0127all-Prin\u010bep Eugene ta' Savoy fil-bidu tas-Seklu XVIII.", "Dan il-palazz jinsab fi \u0121nien kbir meravilju\u017c.", "Il-Belvedere b'dak is-saqaf tar-ramm u l-\u0127itan b'\u017cebg\u0127a bajda huwa wie\u0127ed mill-iktar postijiet mag\u0127rufa fi Vjenna."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4866", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4866", "title": "Palazz Leopoldskron", "text": ["Palazz Leopoldskron", "Il-Palazz Leopoldskron huwa wie\u0127ed mill-aktar binjiet importanti fl-Awstrija.", "Dan jinsab fil-\"Leopoldskron-Moos\", li huwa distrett fin-Nofsinhar ta' Sali\u017cburgu.", "Dan hu wie\u0127ed minn dawk il-postijiet li jinsabu f'Sali\u017cburgu u li taw lil din il-belt reputazzjoni ta' wa\u0127da mill-isba\u0127 bliet fid-dinja, li hu mibni fuq stil Rinaxximentali u Barokk.", "Dan il-palazz \u0121ie ikkummissjonat fl-1736 mill-Konti Leopold Anton von Firmian u baqa' fil-familja Firmian sal-1837.", "Fl-1918 il-post inxtara mid-direttur teatrali Max Reinhardt li bl-g\u0127ajnuna ta' arti\u0121jani tal-post hu re\u0121a' qajjem dan il-palazz.", "Hu beda ju\u017ca dan il-bini g\u0127all-produzzjonijiet teatrali tieg\u0127u u b\u0127ala post fejn jiltaqg\u0127u l-kittieba, l-atturi, il-kompo\u017cituri u artisti minn madwar id-dinja.", "Jo\u0127loq dehra sabi\u0127a qalb l-Alpi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4872", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4872", "title": "Rhynchocyoninae", "text": ["Rhynchocyoninae", "Rhynchocyoninae hija sottofamilja, ta' mammiferi \"(is-sen\u0121ijiet \u0121ganti)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Macroscelidea, fil-familja Macroscelididae ma' \u0127ames sottofamilji o\u0127ra Herodotiinae, Mylomygalinae, Metoldobotinae, Macroscelidinae u Myohyracinae.", "Rhynchocyoninae b\u0127ala sottofamilja hija wa\u0127da \u017cg\u0127ira b' \u0121eneru wie\u0127ed biss, u b' erba' spe\u010bijiet \u0127ajjin kollha fil-periklu ta' estinzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4873", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4873", "title": "Macroscelidinae", "text": ["Macroscelidinae", "Macroscelidinae hija sottofamilja, ta' mammiferi \"(is-sen\u0121ijiet)\", fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fl-ordni Macroscelidea, fil-familja Macroscelididae ma' 5 sottofamilji o\u0127ra Herodotiinae, Mylomygalinae, Metoldobotinae, Myohyracinae u Rhynchocyoninae, u g\u0127andha bosta \u0121eneri li 3 minnhom \"Elephantulus\", \"Macroscelides\" u \"Petrodromus\" g\u0127adhom rappre\u017centati b' 14-il spe\u010bi \u0127ajja.", "Is-sottofamilja Macroscelidinae hija l-akbar fost is-6 sottofamilji tal-familja Macroscelididae kemm fin-numru ta' \u0121eneri kif ukoll b\u0127ala numru ta' spe\u010bijiet."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4893", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4893", "title": "Snajja Maltin", "text": ["Snajja Maltin", "Il-Buttar", "Il-buttar kien dak li jag\u0127mel il-btieti, il-krietel u l-\u0121arar.", "Il-btieti kienu g\u0127all-prodotti tal-biedja b\u0127al basal, patata, pastard, bettie\u0127, \u0127aw\u0127, rummien u prodotti o\u0127ra.", "Il-krietel u l-btieti kienu jsiru billi l-buttar kien idawwar xi injam u madwar l-injam kien jag\u0127mel \u010brieki tal-\u0127adid li ma jsaddux.", "Meta tkun lesta, il-buttar kien jifta\u0127 toqba mnejn jimla l-inbid.", "Din it-toqba kien isoddha b''bi\u010b\u010ba sufra imkebba f'\u010barruta ratba.", "F'dawn il-krietel kienu jintefa' l-inbid ukoll.", "Dawn il-krietel bl-inbid kienu jintefg\u0127u \u0121ewwa ma\u0127\u017cen u jinfet\u0127u matul xi okka\u017cjoni.", "Il-Bexxiex", "Il-Bexxiexa tat-toroq", "Sena ilu meta ma kienx g\u0127ad hawn is-sistema tat-tarmak it-toroq kienu jinksew bi \u017crar tal-qawwi li kienet tag\u0127milha diffi\u010bli biex tinkines l-art u g\u0127alhekk minflok kenniesa l-gvern kien jimpjega l-bexxiexa.", "Dawn kienu jbexxu t-toroq u jraqqdu t-trabijiet.", "I\u017cda l-bexxiexa nqatg\u0127u hekk kif beda jinqata' \u017c-\u017crar mit-toroq g\u0127all-\u0127abta tal-1930.", "Il-Ballata", "Il-Ballata \u0121eneralment kienu jkunu nisa li joqog\u0127du f'post fejn ma kienx hemm sajd jew agrikultura.", "Dawn ming\u0127ajr ebda studju kienu jag\u0127mlu x-xog\u0127ol me\u0127tie\u0121 g\u0127all-bjut tad-djar.", "Kien ikun hemm gruppi ta' erbg\u0127a jew ta' sitta f'daqqa u b\u0127ala g\u0127odda kienu ju\u017caw il-mar\u017cebba u l-kazzola.", "Il-mar\u017cebba kellha manku u qieg\u0127 \u010batt u kienu ju\u017cawha sabiex iballtu b'mod uniformi.", "Imbag\u0127ad kien jing\u0127ata \"l-provi\u017cjon\".", "Dan kien ikun ta\u0127lita ta' \u0121ir abjad u deffun.", "Il-provi\u017cjon kien jinkesa mal-bejt kollu bl-g\u0127ajnuna tal-mar\u017cebba.", "Imbag\u0127ad kien jibda x-xog\u0127ol bil-kazzola li kienu ju\u017cawha biex tillixja kullimkien.", "Meta kollox ikun lest dejjem kienu jag\u0127mlu t-tiben biex ix-xemx ma tiblax l-umdita` kollha.", "Il-Qalfat", "Il-qalfat kien persuna li kien jag\u0127mel l-affarijiet bl-u\u017cu tal-qasab.", "Pere\u017cempju xi qoffa jew qasba, xi bixkilla jew palju.", "Il-qalfat kien jg\u0127awweg il-qasab ming\u0127ajr ma jaqsamhom u jifforma l-o\u0121\u0121ett li jrid jew li jordnaw in-nies.", "Il-\u0126addied", "Bil-for\u0121a u l-inkwina, bit-tnalja u l-mazza, il-\u0127addieda kienu jsawru g\u0127odod g\u0127all-bdiewa sa rimmijiet tal-karettuni.", "Kienu jsewwu o\u0121\u0121etti tal-\u0127adid \u0121eneralment u\u017cati mir-residenti tal-lokal.", "Sa mill-eqdem \u017cminijiet, il-\u0127addieda G\u0127awdxin \u0127admu o\u0121\u0121etti mill-\u0127adid u l-azzar skont il-b\u017connijiet ta' nies tas-seng\u0127a jew inkella b\u017connijiet fid-djar.", "Il-morsa u l-lima rnexxielhom jservu klijenti daqstant differenti b\u0127at-ta\u0127\u0127an, is-sarra\u0121, il-mastrudaxxa u l-bennej.", "Mill-azzar, il-\u0127addied ttempra xfafar ta' mnanar,skieken, u w\u010bu\u0127 tal-imrietel.", "U\u0127ud mill-o\u0121\u0121etti li kien jag\u0127mel il-\u0127addied kienu, sikek tal-\u0127art u mg\u0127a\u017caq, \u010bappetti tal-bibien u spanjoletti tat-twieqi, serraturi u mfieta\u0127, ktajjen, skieken, imsiemer, g\u0127odda, nag\u0127al ta\u017c-\u017cwiemel, gan\u010bijiet, partijiet tal-karettuni, borom, ta\u0121nijiet, u kaldaruni.", "Il-Furnar", "G\u0127awdex huwa mag\u0127ruf g\u0127all-\u0127ob\u017c bnin tieg\u0127u.", "Illum il-\u0127ob\u017c m'g\u0127adux daqshekk essenzjali fid-dieta G\u0127awdxija, i\u017cda madanakollu xorta g\u0127adu jin\u017cel g\u0127asel flimkien ma' xi stuffat, la\u0127am il-forn jew ma' xi insalata.", "Sa\u0127ansitra xi w\u0127ud g\u0127adhom sa llum ma jg\u0127addux ming\u0127ajr dik il-bi\u010b\u010ba \u0127ob\u017c tal-Malti tqarme\u010b friska, flimkien ma' xi tadama u \u0121bejna.", "Il-\u0127sieb biss, jifta\u0127lek l-aptit!", "Il-\u0127ob\u017c G\u0127awdxi jixxieba\u0127 \u0127afna ma' dak ta' Malta.", "X'aktarx li s-seng\u0127a tal-\u0127ob\u017c intirtet minn dik tal-Italja tan-Nofsinhar, u ta' Sqallija.", "It-tog\u0127ma tal-\u0127ob\u017c tiddependi minn jekk il-forn jissa\u0127\u0127anx bil-\u0127atab, bil-pitrolju jew inkella bl-elettriku.", "L-ghamla tal-qieg\u0127a tal-forn g\u0127andha sehem ewlieni fit-tog\u0127ma partikolari tal-\u0127ob\u017c.", "Min\u0127abba fl-importanza tal-\u0127ob\u017c, G\u0127awdex huwa mi\u017cg\u0127ud bi fran xi ftit jew wisq f'kull ra\u0127al.", "Barra minn \u0127ob\u017c tal-Malti, fran G\u0127awdxin ja\u0127dmu sensiela ta' prodotti skont il-gosti tal-parru\u010b\u010bani tag\u0127hom.", "Fosthom wie\u0127ed jista' jsib varjeta' ta' \u0127ob\u017c b\u0127al dak tal- Kexxun, Ftajjar, Pastizzi, Qag\u0127aq, \u0126ob\u017c tal- Fran\u010bi\u017c, \u0126bej\u017ciet jew Panini u kultant xi xog\u0127ol tal-\u0127elu wkoll.", "Il-pro\u010bess ta' kif jin\u0127adem il-\u0127ob\u017c baqa' l-istess tul \u0121enerazzjonijiet s\u0127a\u0127, tant li \u0127afna drabi ssib li s-sen Il-bidu u l-i\u017cvilupp tad-drapp minsu\u0121 huwa mirqum mal-istorja tal-bniedem.", "In-Nissie\u0121a", "Il-bidu u l-i\u017cvilupp tad- drapp minsu\u0121 huwa mirqum mal-istorja tal- bniedem.", "In-nies tg\u0127allmu l-insi\u0121 eluf ta' snin ilu billi u\u017caw, \u0127axix, weraq tal-palm usiltiet irqaq tal-injam jew qasab.", "L-insi\u0121 huwa l-pro\u010bess li bih isiru drappijiet,twapet,kutri u prodotti o\u0127ra li jsiru permezz ta' tislib ta' \u017cew\u0121 settijiet fibri b\u0127al qoton, \u0127arir jew suf.", "Madanakollu, kull materjal li huwa rqiq u flessibbli bi\u017c\u017cejjed jista' jkun minsu\u0121.", "X'aktarx li kienu l-Feni\u010bi li da\u0127\u0127lu s-seng\u0127a tal-insi\u0121 f'Malta u G\u0127awdex.", "Fi \u017cminijiet Puni\u010bi u Rumani, il-g\u017cejjer Maltin saru mag\u0127rufa g\u0127all-livell g\u0127oli ta' drappijiet lokali.", "Is-senatur Ruman \u010ai\u010berun, fir-rapport tieg\u0127u kitebdwar \"kwantitajiet ta' drapp fin Malti.", "Il-pastas li kien persuna il kien iggor il-bastijiet tas-sinjuri"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4896", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4896", "title": "Lingwa Spanjola", "text": ["Lingwa Spanjola", "L-iSpanjol huwa l-lingwa uffi\u010bjali ta' Spanja, kif ukoll ta' \u0127afna mill-pajji\u017ci tal-Amerika Latina li kienu kolonja ta' Spanja, Portugall u wa\u0127da mil-iktar lingwi mit\u0127addta f'Puerto Rico.", "Huwa wie\u0127ed mis-sitt lingwi uffi\u010bjali tal-\u0120nus Mag\u0127quda.", "Madwar erbatax il-miljun u nofs persuna li jitkellmu bl-Ispanjol jg\u0127ixu l-Istati Uniti tal-Amerika u madwar id-dinja jitkellmuh madwar 500 miljun.", "L-Ispanjol huwa t-tieni lingwa l-aktar mitkellma fid-dinja, wara \u010b-\u010aini\u017c, u qabel l-Ingli\u017c, l-Urdu u l-G\u0127arbi.", "L-Ispanjol ori\u0121ina ru\u0127u l-ewwel b\u0127ala djalett Latin u u\u0127ud mil-pajji\u017ci li kienu jitkellmuh kienu Burgos u Cantabria.", "Imbag\u0127ad mal-medda ta\u017c-\u017cmien beda jinfirex u spi\u010b\u010ba biex sar il-lingwa prin\u010bipali tal-gvern.", "Ftit ta\u017c-\u017cmien wara l-Ispanjol infirex mal-kontinent Amerikan u f-partijiet fl-a\u0127\u0127ar \u0127ames sekli permezz tal-esploraturi u kolonizzaturi Spanjoli."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4904", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4904", "title": "Leporidu", "text": ["Leporidu", "Il-Leporidi (\"singular leporidu\") huma bejn wie\u0127ed u ie\u0127or is-60 spe\u010bi ta' fniek u liebri li jiffurmaw il-familja Leporidae.", "Il-Leporidi, flimkien mal-piki, jissej\u0127u lagomorfi u jiffurmaw wie\u0127ed mill-ordnjiet fil-klassi Mammalia, il-Lagomorpha.", "Il-Leporidi g\u0127andhom differenti mill-piki, il-widnejn u s-saqajn ta' wara li huma \u0127afna itwal u d-denb qasir u sufi.", "L-isem \"leporidi\" \u0121ej mill-kelma latina leporis, il-\u0121enitiv ta' lepus, li tfisser Liebru.", "Il-Leporidi huma nativi jew mifruxa b'mod naturali mad-dinja kollha minbarra l-Antartika u l-O\u010bejanja fejn l-introduzzjoni mill-bniedem \u0127olqot problema kbira g\u0127all-mammiferi nativi Awstraljani."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "4905", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=4905", "title": "Lagomorpha", "text": ["Lagomorpha", "Il-Lagomorfi fis-singular lagomorfu (Grieg \"lagos\" liebru: + \"morph\u0113\" forma), li jiffurmaw l-ordni Lagomorpha, huma l-Fniek, il-Liebri u l-Piki.", "Dawn il-mammiferi pla\u010bentati jinqasmu f'2 familji, il-Leporidae (fniek u liebri) u Ochotonidae (piki).", "L-ispe\u010bijiet lagomorfi jixb\u0127u r-rodituri (l-ispe\u010bijiet tal-ordni Rodenzja) u sas-seklu 20 dawn kienu kklassifikati b\u0127ala superfamilja fl-istess ordni.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien 'l hawn il-klassifikazzjoni tag\u0127hom inbidlet u \u0121ew mi\u0121bura fl-ordni Lagomorpha g\u0127alihom biss.", "G\u0127al \u010bertu \u017cmien kien komuni li jitqiesu b\u0127ala relatati biss mill-bog\u0127od mar-rodituri u li x-xeb\u0127 kien superfi\u010bjali.", "Madankollu, minn studji \u0121eneti\u010bi \u0127are\u0121 li g\u0127alkemm huma distinti mir-rodituri, huma relatati fil-qrib sew, wara kollox."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5034", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5034", "title": "Fenek xkupilja", "text": ["Fenek xkupilja", "Il-Fenek xkupilja \"Sylvilagus bachmani\" jew kif xi kultant inhu msejja\u0127 ukoll Fenek ta' denbu qotni xkupilja huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq.", "Numru kbir ta' sottospe\u010bi li huma \u0121ografikament separati \u0121ew proposti; f' Oregon, \"Sylvilagus bachmani ubericolor\"; f' California, \"Sylvilagus bachmani cinerascens\", \"Sylvilagus bachmani mariposae\", \"Sylvilagus bachmani riparius\", \"Sylvilagus bachmani tehamae\" u \"Sylvilagus bachmani trowbridgii\"; u f' Baja Kalifornja, \"Sylvilagus bachmani cerrosensis\", \"Sylvilagus bachmani exiguus\", \"Sylvilagus bachmani howelli\", \"Sylvilagus bachmani peninsularis\" u \"Sylvilagus bachmani rosaphagus\" u \"Sylvilagus bachmani bachmani\", \"Sylvilagus bachmani macrorhinus\" u \"Sylvilagus bachmani virgulti\" huma \u0127afna inqas ristretti \u0121ografikament.", "\"Sylvilagus bachmani riparius\", qieg\u0127ed f' periklu kbir ta' estinzjoni u g\u0127alkemm qabel kien numeru\u017c ma' tul ix-xmajjar ta' San Joaquin u Stanislaus, illum il-\u0121urnata baqa biss popolazjoni ta' ftit mijjiet fil-Park ta' Caswell Memorial State.", "Mis-sottospe\u010bijiet varji li \u0121ew proposti, g\u0127al mument \u0121ew rikonoxxuti \"Sylvilagus bachmani ubericolor\", \"Sylvilagus bachmani cinerascens\", \"Sylvilagus bachmani bachmani\", \"Sylvilagus bachmani exiguus\", \"Sylvilagus bachmani howelli\" u \"Sylvilagus bachmani cerrosensis\", il-bqijja qeg\u0127din jistennew li ji\u0121u rikkonoxxuti uffi\u010bjalment jew meqjusa b\u0127ala sinonimi.", "L-ir\u0121iel \u0121eneralment jitg\u0127ammru ma' aktar minn fenka wa\u0127da matul is-sena kollha , i\u017cda jil\u0127qu l-qu\u010b\u010bata minn Frar sa Awissu.", "It-tqala jew il-\u0121estazjoni hija madwar 22 \u0121urnata u dawn jista' jkollhom sa\u0127ansitra sa 5 btan \u017crame\u0121 fis-sena.", "Il-boton ikun mag\u0127mul minn 1 sa 7 \u017crame\u0121 li jitwieldu g\u0127omja, bla pil u totalment dippendenti fuq l-omm.", "Il-Fenek xkupilja g\u0127andu distribuzjoni mal-kosta fin-na\u0127a tal-Punent tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, mix-xmara Columbia f' Oregon sal-ponta fin-Nofs in-nhar tal-penisula ta' Baja California.", "Il-firxa tmur 'il bog\u0127od fil-Lvant sal-\u0121nub fil-Lvant ta' Sierra Nevada u l-muntanji Cascade.", "Dan id-denb qotni huwa 1 minn 2 spe\u010bi li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Microlagus\" u b\u0127ala spe\u010bi maqsuma minn ta' linqas f' 6 sottospe\u010bi rikonoxxuti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5038", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5038", "title": "Fenek xkupilja ta' San Jose", "text": ["Fenek xkupilja ta' San Jose", "Il-Fenek xkupilja ta' San Jose li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus mansuetus\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-Messiku.", "Il-Fenek xkupilja ta' San Jose kif jg\u0127id ismu g\u0127andu distribuzjoni ristretta u jinsab biss fuq il-g\u017cira ta' San Jose li qieg\u0127da fil-Golf ta' California, parti minn Baja California, tal-Messiku.", "Din il-g\u017cira g\u0127alkemm hija wa\u0127da mill-akbar g\u017cejjer li hemm fil-Golf f'hija biss 194 km2 u l-ve\u0121etazjoni dominanti hija kakti, sukkulenti u \u0127xejjex tipi\u010bi ta' l-abitat xott tad-de\u017cert.", "Dan id-denb qotni huwa 1 minn 2 spe\u010bi li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Microlagus\" u m' hemm 'l ebda sottospe\u010bi rikonoxxuta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5040", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5040", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus cunicularis\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-Messiku.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku jinsab f' \u0127afna tipi ta' abitat, minn foresti temperati g\u0127al-foresti tropikali xotti u semi-xotti b' si\u0121ar li jwaqg\u0127u l-weraq, mill-livell tal-ba\u0127ar sa elevazzjonijiet ta' 'l fuq minn 4,300m.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku g\u0127andu distribuzzjoni mal-pjanuri \u010bentrali mal-kosta tal-Pa\u010bifiku, sal-Messiku \u010bentrali.", "Dan id-denb qotni mifrux mil-livell tal-ba\u0127ar sa elevazjonijiet ta' madwar 4,300 metru fil-Messiku \u010bentrali.", "Din l-ispe\u010bi g\u0127adha komuni fi\u010b-\u010bentru tal-Messiku fil-foresti tal-pinu u tal-pinu-kwer\u010ba b' \u0127afna \u0127axix ta\u0127t is-si\u0121ar.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-Messiku jinsab f' arja vasta matul il-mountanji Transvulkani\u010bi ukoll, spe\u010bjalment fuq il-vulkani Popocatepetl, Iztaccihualtl, Pelado u Nevado de Trluca.", "Fil-Punent jinsab fil-foresti xotti b' si\u0121ar li jwaqg\u0127u l-weraq, i\u017cda huwa ferm aktar komuni fuq artijiet fejn jirg\u0127u n-nag\u0127a\u0121 u fin-Nofs in-nhar ta' Sinalao lejn in-Nofs in-nhar g\u0127all-Punent ta' Michoacan dan jinsab mill-pjanuri tal-kosta mal-livell tal-ba\u0127ar sa mal-\u0121nub tal-g\u0127oljiet u l-muntanji.", "Dan id-denb qotni huwa 1 minn 9 spe\u010bi li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Sylvilagus\" u l-ispe\u010bi maqsuma minn ta' linqas f' 2 sottospe\u010bi rikonoxxuti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5041", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5041", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji jew Fenek ta' denbu qotni ta' Nuttall jew Denb qotni ta' Nuttall, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus nuttallii\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji g\u0127andu distribuzzjoni ma' 2 pajji\u017ci fil-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq u jinsab mifrux fil-Kanada u fl-iStati Uniti.", "Dan id-denb qotni huwa 1 minn 9 spe\u010bi li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Sylvilagus\" u l-ispe\u010bi maqsuma minn ta' linqas fi 3 sottospe\u010bijiet rikonoxxuti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5047", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5047", "title": "Fenek tat-Tres Marias", "text": ["Fenek tat-Tres Marias", "Il-Fenek tat-Tres Marias jew Fenek ta' denbu qotni tat-Tres Marias jew Denb qotni tat-Tres Marias li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus graysoni\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-Messiku.", "Dan id-denb qotni jg\u0127ix fil-foresti xotti tas-si\u0121ar li jwag\u0127qu l-weraq u l-foresti umdi li huma l-ve\u0121etazzjoni dominanti fil-g\u017cejjer tat-Tres Marias li huma tipikament karatterizzati b' \u0127afna spe\u010bi ta' si\u0121ar.", "Il-Fenek tat-Tres Marias huwa spe\u010bi ta' denb qotni endemiku g\u0127all-g\u017cejjer tat-Tres Marias, grupp ta' g\u017cejjer kontinentali madwar 84 kilometru 'l bog\u0127od minn Nayarit, fil-Messiku.", "Dan id-denb qotni huwa 1 minn 9 spe\u010bi li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Syvilagus\" u m' hemmx sottospe\u010bi rikonoxxuti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5050", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5050", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Appalach", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Appalach", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Appalach jew Denb qotni tal-muntanji ta' Appalach jew Denb qotni skur, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus obscurus\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-iStati Uniti.", "Dan id-denb qotni huwa simili \u0127afna tal-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant \"Sylvilagus floridanus\" u diffi\u010bli \u0127afna biex jing\u0127arfu minn xulxin, g\u0127alkemm il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Appalach \"Sylvilagus obscurus\" huwa kemxejn i\u010bken, g\u0127andu l-pil aktar skur u m' g\u0127andux it-teba bajda fuq il-mo\u0127\u0127 li \u0121eneralment ikollu il-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant, i\u017cda minflok g\u0127andu teba sewda bejn il-widnejn fuq in-na\u0127a ta' wara tar-ras.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Appalach huwa spe\u010bi ta' denb qotni li hija \u0121eneralment ristretta g\u0127al muntanji ta' Appalach u g\u0127andu distribuzzjoni mhux kontinwa li tibqa sejra minn Pennsylvania sal-Grigal fil-Georgia u jinsab ukoll fil-Punent tal-muntanji Blue Ridge fil-Virginia.", "Dan il-fenek huwa 1 minn 9 spe\u010bijiet ta' dnieb qotnin, li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Sylvilagus\" u m' hemmx sottospe\u010bi rikonoxxuti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5054", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5054", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Manzano", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Manzano", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Manzano jew Denb qotni tal-muntanji ta' Manzano, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus cognatus\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-iStati Uniti.", "Dan id-denb qotni g\u0127al \u017cmien twil kien ikkunsidrat b\u0127ala sottospe\u010bi tal-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant \"Sylvilagus floridanus\" l-aktar spe\u010bi komuni ta' denb qotni.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Manzano huwa spe\u010bi ta' denb qotni li hija \u0121eneralment ristretta g\u0127al muntanji ta' Manzano, katina ta' muntanji ta' madwar 65 kilometri (40 mil), orjentati mit-Tramuntana g\u0127an-Nofs in-nhar li tag\u0127mel parti minn unita \u0121ejolo\u0121ika akbar, imsejj\u0127a il-muntanji ta' Sandia-Manzano, fl-istat ta' Messiku l-\u0120did (\"New Mexico\"), fl-iStati Uniti.", "Dan il-fenek huwa 1 minn 9 spe\u010bi ta' dnub qotna, li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Sylvilagus\" u m' hemmx sottospe\u010bi rikonoxxuti.", "\"Sylvilagus floridanus cognatus\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al u jirreferi g\u0127al \"Sylvilagus cognatus\" ta' Nelson, 1907."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5058", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5058", "title": "Fenek ta' denbu qotni", "text": ["Fenek ta' denbu qotni", "Fenek ta' denbu qotni jew kif jissejja\u0127 ukoll denb qotni u denb il-qoton, jista' jkun wie\u0127ed minn sbatax-il spe\u010bi ta' lagomorfi leporidi, li jag\u0127mlu parti mill-familja Leporidae, fl-ordni Lagomorpha u kollha klassifikati fil-\u0121eneru Sylvilagus maqsuma ma' tliet sotto\u0121eneri (Microlagus, Sylvilagus u Tapeti).", "L-ispe\u010bi kollha ta' dnieb qotnin huma nattivi tal-kontinenti Amerikani u huma kkunsidrati b\u0127ala fniek g\u0127ax kollha jkollhom i\u017c-\u017crame\u0121 bla pil, g\u0127omja u totalment dipendenti fuq l-omm fit-twelid.", "Il-fniek ta' denbhom qotni fl-apparenza tag\u0127hom huma simili \u0127afna tal-Fenek Ewropew selva\u0121\u0121 \"Oryctolagus cuniculus\".", "L-isem ta' dawn il-fniek \u0121ej mill-fatt li l-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-ispe\u010bi g\u0127andhom denbhom abjad fuq in-na\u0127a ta' ta\u0127t mag\u0127mul minn pil fin \u0127afna qisu qoton.", "Din il-parti tad-denb juruh bi\u010b-\u010bar waqt li jkunu qeg\u0127din ja\u0127arbu mil-periklu.", "Madankollu, din il-karatteristika m'hijiex tal-\u0121eneru Sylvilagus biss (e\u017c. il-Fenek Ewropew ukoll g\u0127andu dan it-tip ta' denb), u lanqas il-membri tal-\u0121eneru Sylvilagus kollha, ma g\u0127andhom din il-karatteristika (e\u017c. il-Fenek xkupilja \"Sylvilagus bachmani\" g\u0127andu n-na\u0127a ta' ta\u0127t ta' denbu kulur \u0121ri\u017c).", "Il-\u0121eneru Sylvilagus g\u0127andu distribuzzjoni wiesg\u0127a mal-kontinent tal-Amerika ta' Fuq, g\u0127alkemm il-bi\u010b\u010ba l-kbira ta' dawn l-ispe\u010bi huma i\u017colati \u0121eografikament jew g\u0127andhom distribuzzjoni limitata f're\u0121juni partikulari.", "Minn barra fl-Amerika ta' Fuq dan il-\u0121eneru huwa pre\u017centi fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel ukoll bi ftit spe\u010bi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5062", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5062", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Davis", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Davis", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Davis jew Denb qotni tal-muntanji ta' Davis jew Fenek robust, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus robustus\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-iStati Uniti.", "Dan id-denb qotni huwa simili \u0127afna tal-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant \"Sylvilagus floridanus\" u diffi\u010bli \u0127afna biex jing\u0127arfu minn xulxin.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Davis \"Sylvilagus robustus\" \u017cmien ilu kien meqjus b\u0127ala sottospe\u010bi tal-Fenek ta' denbu qotni tal-Lvant.", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-muntanji ta' Davis huwa spe\u010bi ta' denb qotni li hija ristretta u g\u0127andha distribuzzjoni fuq il-muntanji Davis biss, endemiku tal-istat tat-Texas, fl-iStati Uniti f' arja mhux protetta bejn Guadalupe u l-Park Nazjonali ta' Big Bend.", "Dan il-fenek huwa 1 minn 9 spe\u010bi ta' dnieb qotna, li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Sylvilagus\" u m' hemmx sottospe\u010bi rikonoxxuti.", "\"Sylvilagus floridanus robustus\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al u jirreferi g\u0127al \"Sylvilagus robustus\" ta' Bailey, 1905."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5066", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5066", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-Ingilterra l-\u0120dida", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-Ingilterra l-\u0120dida", "Il-Fenek ta' denbu qotni ta' l-Ingilterra l-\u0120dida jew Denb qotni ta' l-Ingilterra l-\u0120dida, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus transitionalis\" huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni huwa nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, endemiku tal-iStati Uniti.", "Il-Fenek ta' denbu qotni ta' l-Ingilterra l-\u0120dida jirriprodu\u010bi sa 3 botna \u017crame\u0121 fis-sena bejn April u Awissu, u kull boton jista jkun mag\u0127mul minn 3 sa 8 \u017crame\u0121 kull darba li jitwieldu wara \u0121estazzjoni jew tqala ta' madwar 28 \u0121urnata.", "Dawn jitwieldu ming\u0127ajr pil, og\u0127mja u totalment dipendenti \u0121ewwa bejta ta\u0127t l-art preparata mill-omm minn ftit qabel u ji\u0121u misqijja l-\u0127alib minn 4 pari \"mammae\" g\u0127al mhux aktar minn 4 \u0121img\u0127at.", "Il-Fenek ta' denbu qotni ta' l-Ingilterra l-\u0120dida huwa spe\u010bi ta' denb qotni li g\u0127andha distribuzzjoni mal-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-Lvant tal-kontinent ta' l-Amerika ta' fuq, f' forma ta' mosajk, mix-Xlokk ta' l-Ingilterra l-\u0120dida (\"New England\"), minn Nofs in-nhar ta' Maine lejn in-Nofs in-nhar matul il-muntanji ta' Appalach g\u0127ax-Xlokk ta' Alabama.", "Dan il-fenek huwa 1 minn 9 spe\u010bi ta' dnieb qotnin, li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Sylvilagus\" u m' hemmx sottospe\u010bi rikonoxxuti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5069", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5069", "title": "Fenek ta' denbu qotni ta' Dice", "text": ["Fenek ta' denbu qotni ta' Dice", "Il-fenek ta' denbu qotni ta' Dice jew id-Denb qotni ta' Dice (\"Sylvilagus dicei\") huwa mammiferu pla\u010bentat membru tal-familja Leporidae, fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan huwa nattiv tal-Amerika \u010aentrali.", "Il-fenek ta' denbu qotni ta' Dice huwa spe\u010bi ta' denb qotni b'distribuzzjoni fl-Amerika \u010bentrali, b'firxa f'elevazzjoni g\u0127olja fil-Kosta Rika u fil-Punent tal-Panama.", "Dan il-fenek huwa wie\u0127ed minn sitt spe\u010bi ta' dnieb qotnin, li qeg\u0127din ikklassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Tapeti\".", "Din l-ispe\u010bi m'g\u0127andha l-ebda sottospe\u010bi rikonoxxuta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5072", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5072", "title": "Fenek ta' denbu qotni tal-artijiet baxxi tal-Vene\u017cwela", "text": ["Fenek ta' denbu qotni tal-artijiet baxxi tal-Vene\u017cwela", "Il-Fenek ta' denbu qotni tal-artijiet baxxi tal-Vene\u017cwela, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Sylvilagus varynaensis\", huwa mammiferu pla\u010bentat tad-Dinja l-\u0120dida u membru tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu).", "Dan id-denb qotni, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel, instab u \u0121ie deskritt xjentifikament fis-snin 2000 u huwa l-akbar fenek bl-aktar pil skur li hemm fil-Vene\u017cwela.", "\"Sylvilagus varynaensis\" huwa spe\u010bi ta' denb qotni b'distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel, b'firxa mal-artijiet baxxi minn Fundo Millano u Chorrosco Bajo, fid-distrett ta' Obispos, fl-istat ta' Barinas, endemiku tal-Vene\u017cwela.", "Dan il-fenek huwa wie\u0127ed minn sitt spe\u010bi ta' dnub qotna li qeg\u0127din klassifikati fis-sotto\u0121eneru \"Tapeti\" u m'hemmx sottospe\u010bi rikonoxxuta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5077", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5077", "title": "Fenek ta' Bunyoro", "text": ["Fenek ta' Bunyoro", "Il-Fenek ta' Bunyoro jew Liebru tal-\u0127axix tal-Uganda, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Poelagus marjorita\" huwa mammiferu pla\u010bentat tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu) u nativa tal-kontinent ta' l-Afrika u g\u0127alkemm xi kulltant jissejja\u0127 \"Liebru\" dan huwa kkunsidrat spe\u010bi ta' fenek.", "Il-Liebru tal-\u0127axix tal-Uganda jixbah fi\u017cikament il-Fenek domestiku, u g\u0127andu l-pil ta' lewn kannella fil-gri\u017c fuq in-na\u0127a ta' fuq u ta' kulur bajdani qotni man-na\u0127a ta' ta\u0127t.", "Dan il-leporidu g\u0127andu widnejn relattivament qosra u saqajn matnazzi meta kkumparat ma' membri o\u0127ra tal-familja Leporidae.", "Fenek ta' Bunyoro adult ji\u017cen minn 2 sa 3 kilogrammi, g\u0127andu s-saqajn ta' wara ma jaqb\u017cux il-100 millimetru ( 10.0 \u010bentimetri), denb ta' bejn 45 u 50 millimetru ( 4.5 - 5.0 \u010bentimetri) u par widnejn ta' mhux aktar minn 65 millimetru.", "Xi \u0127a\u0121a kurju\u017ca ta' dan il-fenek huwa ix-xeb\u0127 inkredibli jekk mhux l-identi\u010bita assoluta, fl-apparenza tal-genitali tar-ra\u0121el u l-mara minn fuq barra.", "I\u017c-\u017cew\u0121 sessi g\u0127andhom glandoli qieshom boro\u017c, li fir-ra\u0121el qeg\u0127din fuq wara t-testikoli u g\u0127andu dwawar tal-pil fit-tond li jiksu l-iskrotu jew il-bor\u017ca tat-testikoli (\"scrotum\"), li fil-mara qeg\u0127din fl-istess po\u017cizzjoni u jekk il-pene tar-ra\u0121el ma jkunx erett ikun ferm diffi\u010bli biex jinaraf is-sess maskili minn dak feminili.", "Il-Fenek ta' Bunyoro huwa spe\u010bi ta' fenek b' distribuzzjoni fil-kontinent ta' l-Afrika, b' firxa ma' bosta pajji\u017ci b\u0127al Angola, Burundi, \u010aad, Kongo, Repubblika ta' l-Afrika Centrali, Rwanda, Sudan u Uganda.", "\"Poelagus marjorita\" hija spe\u010bi esklu\u017civa Afrikana, bil-popolazzjoni kkon\u010bentrata fin-Nofs in-nhar ta' l-Uganda.", "Il-firxa fil-kontinent ta' l-Afrika tmur mill-bog\u0127od fil-Punent f' [[Angola sa fil-Lvant fis-[[Sudan]].", "Popolazzjonijiet \u017cag\u0127ar o\u0127ra tal-[[liebru tal-\u0127axix ta' l-Uganda]] huma pre\u017centi direttament mit-Tramuntana ta' L-G\u0127adira Victoria g\u0127al matul il-ba\u010bir tax-xmara Uganda.", "Dan il-[[fenek]] huwa [[spe\u010bi]] [[monotipika]], l-uniku [[spe\u010bi]] fil-[[\u0121eneru]] \"[[Poelagus]]\".", "[[Kategorija:Fenek]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5080", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5080", "title": "Fenek ta' Assam", "text": ["Fenek ta' Assam", "Il-fenek ta' Assam jew liebru ispidu, li hu mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Caprolagus hispidus\", huwa mammiferu pla\u010bentat tal-familja Leporidae (leporidu), fl-ordni Lagomorpha (lagomorfu) u nattiv tal-kontinent tal-Asja u g\u0127alkemm xi kultant jissejja\u0127 liebru dan huwa kkunsidrat b\u0127ala spe\u010bi ta' fenek.", "Fenek ta' Assam adult ji\u017cen madwar 2.5 kilogrammi, jikber bejn 405 u 538 millimetru (40.5 \u2013 53.8 \u010bentimetri), g\u0127andu s-saqajn ta' wara qosra u matnazzi rarament jaqb\u017cu t-tul tas-saqajn ta' quddiem bi diefer kbar u b' sa\u0127\u0127ithom \u0127afna, par widnejn qosra u wiesg\u0127ajn u par g\u0127ajnejn \u017cg\u0127ar.", "Karatteristika ta' dan il-leporidu huwa l-pil, li huwa mag\u0127mul minn \u017cew\u0121 strati jew saffi.", "L-istrat jew saff ta' barra u l-istrat jew saff ta' ta\u0127t.", "L-istrat ta' barra huwa mag\u0127mul minn xag\u0127ar o\u0127xon twil u jnigge\u017c qiesu x-xag\u0127ar ta' l-ixkupa u ta' lewn kannella skur peress li huwa mag\u0127mul miinn xag\u0127ar iswed u kannella bajdani.", "L-istrat ta' ta\u0127t jikkonsisti minn pil qasir u fin ta' kulur kannella bajdani biss.", "Id-denb ukoll g\u0127andu \u017cew\u0121 strati ta' pil ta' l-istess tip, apparti l-kulur, fejn i\u017c-\u017cew\u0121 strati huma kannella biss dak ta' l-istrat ta' barra huwa ta' tonalita aktar skur.", "Il-fenek ta' Assam huwa spe\u010bi ta' fenek b'distribuzzjoni limitata fil-kontinent tal-Asja, b'firxa ristretta ma' tliet pajji\u017ci li jinkludu l-Bangladexx, l-Indja u n-Nepal.", "\"Caprolagus hispidus\" hija spe\u010bi esklu\u017civa A\u017cjatika u fil-passat kienet mifruxa sew matul in-Nofsinhar tal-katina tal-muntanji tal-\u0126imalajas f'arja vasta minn Uttar Pradesch, fin-Nepal, Sikkim, Bengal u Butan, s'Assam.", "Il-liepri ispidu, illum il-\u0121urnata, huwa wie\u0127ed mill-aktar mammiferi rari fid-dinja, u huwa estint fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tad-distribuzzjoni imsemmija hawn fuq u g\u0127adu jinsab biss fil-Majjistral ta' Assam, f'Bangladexx u fi ftit partijiet \u017cg\u0127ar fin-Nepal.", "Dan il-fenek huwa spe\u010bi monotipika, l-uniku spe\u010bi fil-\u0121eneru \"Caprolagus\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5085", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5085", "title": "Ira\u010b", "text": ["Ira\u010b", "Ira\u010b, \u0127irax jew kif jissejja\u0127 ukoll prokavja jista' jkun 1 minn 5 spe\u010bijiet ta' mammiferi pla\u010bentati, erbivori, pjutost \u017cg\u0127ar u robusti tal-ordni Hyracoidea.", "Dawn il-\u0127irakojdi llum il-\u0121urnata jinsabu mifruxin mal-kontinent Afrikan u fil-Lvant nofsani fl-Asja.", "G\u0127alkemm fid-dehra tag\u0127hom minn barra l-ira\u010bi moderni, m' g\u0127andhom xejn e\u010b\u010bezjonali, ta' minn jg\u0127id li l-linja\u0121\u0121 prejstoriku tal-ordni kien wie\u0127ed rimarkabli u hemm possibilita kbira, li l-ira\u010bi huma l-aktar mammiferi estanti jew \u0127ajjin li huma \u0121enetikament relatati fil-qrib mal-iljunfanti, u b'hekk huma kklassifikati flimkien mal-ordni Proboscidea fil-ko\u0127ort Afrotheria.", "L-Ira\u010bi huma krejaturi kemxejn \u017cg\u0127ar, b' 4 saqajn qosra, sufin mhux \u0127a\u017cin, pjutost maqudin fit-tond u b'denb \u017cg\u0127ir bil-kemm jidher.", "Ira\u010b adult jikber bejn wie\u0127ed u ie\u0127or il-qies ta' qattus domestiku bejn 30 u 70 \u010bentimetru twil, u ji\u017cem minn 2 sa 5 kilogrammi.", "L-ewwel ba\u0127\u0127ara Feni\u010bi li zaru il-Penisula Iberika kienu tfixxklu l-fniek ma' ira\u010bi (bil-Ludhi \"Shaphan\") u minn hemm bdiet tissejja\u0127 \"I-Shapan-im\", li tfisser \"l-art tal-ira\u010bi\", li saret latinizzata b\u0127ala \"Hispania\" li huwa l-g\u0127erq tal-kelma moderna u l-isem bl-iSpanjol ta' Spanja \"Espa\u00f1a\" u b' hekk l-isem bill-Malti ukoll li huwa Spanja.", "Fil-Bibja, spe\u010bjalment fit-traduzjonijiet tal-bidu, l-kelma \"fenek\" kienet u\u017cata \u0127afna drabi minflok il-kelma \"ira\u010b\", dan minn \u0127abba li l-Ewropej ta' dak i\u017c-\u017cmien ma' kellhom 'l ebda tag\u0127rif dwar l-e\u017cistenza ta' l-ira\u010b (ara \"Shaphan\" f' \"Strong's Concordance\" u b' hekk ma kienx hemm kelma jew isem biex jindirizza jew jiddentifika dan il-mammiferu.", "Minn barra dan, hemm referenzi fit-Testment il-Qadim li jirreferu g\u0127all-ira\u010b (ara Lev 11:4-8; Deut 14:7; Ps 104:18; Prov 30:26), u jidher li hemm \u017cbal fl-identifikazzjoni, g\u0127ax jindirzzaw l-ira\u010bi u l-fniek b\u0127ala mammiferi ruminanti (ara Kummentarju fuq Lev.", "11:5,6 minn Robert Jamieson.", "L-Ira\u010bi moderni huma kollha membri tal-Familja Procaviidae (l-unika familja b' rappre\u017centanti estanti jew \u0127ajjin fl-ordni Hyracoidea llum il-\u0121urnata) u jinsabu kollha fl-Afrika u fil-Lvant nofsani.", "Madankollu, fil-passat l-ira\u010bi kienu \u0127afn' aktar varji u mifruxa.", "L-ordni jidher g\u0127al-ewwel darba b\u0127ala fossilu madwar 40 miljun sena ilu u g\u0127al \u0127afna miljuni ta' snin l-Ira\u010bi kienu l-erbivori ta' l-art primarji fl-Afrika, fl-istess ni\u010b\u010ba ekolo\u0121ika li kienu fhija l-ungulati tas-swaba farada fl-Ameriki.", "Dak i\u017c-\u017cmien kien hemm \u0127afna spe\u010bi differenti ta' Ira\u010bi, l-akbar fosthom kien daqs ors bil-pi\u017c ta' \u017ciemel \u017cg\u0127ir u l-i\u017cg\u0127ar ma kienx akbar minn \u0121urdien.", "Madankollu, matul il-Mijo\u010ben, kompetizjoni \u0127arxa mill-[[bovidi] (grupp ta' mammiferi li kienu g\u0127adhom \u0127er\u0121in minn \u017cvilupp evolutiv), li kienu erbivori addattati a\u0127jar u ferm aktar effi\u010benti, tefg\u0127u l-barra l-Ira\u010bi mit-territorju primarju, u spi\u010b\u010baw f' ni\u010be\u010b\u010b marginali.", "L-[[ordni]] [[Hyracoidea]] xorta wa\u0127da baqa mifrux sew u ta' su\u010b\u010bess sat-tmiem il-[[Plijo\u010ben]] (madwar 2 miljuni ta' snin ilu), b' rappre\u017centanti mifruxa mal-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-kontinenti ta' l-[[Afrika]], l-[[Ewropa]] u l-[[Asja]].", "Id-daqs kbir ta' l-Ira\u010bi prestori\u010bi jg\u0127ina napprezzaw il-fatt li l-Ira\u010bi moderni huma possibilment l-eqreb relativ \u0127aj tal-[[iljunfant]]i. Id-dixxendenti ta' l-[[irakojdi]] \u0121ganti evolvew f' \u0127afna direzjonijiet.", "U\u0127ud minnhom \u010bkienu u saru l-[[familja]] moderna [[Procaviidae]] ta' l-Ira\u010bi ta' llum.", "O\u0127rajn jidher li qabdu t-triq g\u0127al ilma (b\u0127al [[kapibara]]) li sa f' la\u0127\u0127ar saru l-[[ordni]] [[Proboscidea]] (l-[[iljunfant]]i) u jista jkun ukoll l-[[ordni]] [[Sirenia]] (il-[[baqra tal-ba\u0127ar|baqar tal-ba\u0127ar]]).", "Evidenzi tad-DNA jissapportjaw din it-tejorija u minn barra hekk l-Ira\u010bi moderni g\u0127alkemm \u017cg\u0127ar jaqsmu numru kbir ta' fattizzi ma' l-[[iljunfant]]i, b\u0127ad-dwiefer tas-swaba, smieg\u0127 e\u010b\u010bellenti, \u0121ilda sensittiva fil-qieg\u0127 tas-saqajn, iz-zanni (in-nejbiet li jsiru snin kbar spe\u010bjalizzati), memorja tajba, funzjoni \u010belebrali g\u0127olja meta mqabla ma' mammiferi simili u l-forma ta' u\u0127ud mill-g\u0127adam.", "Hemm \u0127jiel ukoll li mil-ewwel Ira\u010bi seg\u0127ta evolva ukoll il-klad tal-[[Glires]] (ir-[[roditur]]i u l-[[lagomorfu|lagomorfi]]).", "L-Ira\u010bi moderni ta' llum il-\u0121urnata, \u017cammu numru ta' karatteristi\u010bi tal-mammiferi primitivi.", "Partikolarita interessanti hija ir-regolazjoni tat-temperatura interna ftit li xejn \u017cviluppata, li l-Ira\u010bi jsolvu billi jitgezzu flimkien jew joqog\u0127du fix-xemx b\u0127ar-rettili.", "G\u0127al kuntrarju tal-mammiferi li jg\u0127iru, l-Ira\u010bi m' g\u0127andhomx snin in\u010bisivi \u017cviluppati sew fuq quddiem, b' mod li jkunu jisg\u0127tu jaqg\u0127tu l-\u0127axix u l-weraq fa\u010bilment u b' hekk ikollhom ju\u017caw is-snin fil-\u0121enb tal-\u0127alq minflok.", "G\u0127al kuntrarju ta' \u0127afna mill-[[ungulati tas-swaba \u017cew\u0121]] u u\u0127ud mil-[[makropodi]], l-Ira\u010bi ma jergux jomodu il-kad (\"cud\" huwa ikel li jkun di\u0121a parzjalment di\u0121estit) biex jo\u0127or\u0121u n-nutrijenti u jie\u0127du dak kollu possibli f' sens nutrizjonali, mil-weraq u l-\u0127xix ta' kwalita inferjuri, biss ta' minn wie\u0127ed jg\u0127id ukoll, li l-ira\u010bi g\u0127andhom stonku kumpless maqsum f' kavitajiet fejn ji\u0121i di\u0121estit l-ikel b' bakterja simbjotika u l-abilita biex jidi\u0121estjaw il-fibra tal-pjanti hija simili g\u0127al dik ta' l-[[ungulati]].", "Ix-xjentisti re\u010bentement naqqsu n-numru ta' l-i[[spe\u010bi]] distinti ta' l-ira\u010bi rikonoxxuti, minn 11-il-[[spe\u010bi]], a\u010b\u010bettati sa l-1995 g\u0127al 4 [[spe\u010bi]].", "Il-bqijja \u0121ew rikonoxxuti b\u0127ala [[sottospe\u010bi]] ta' dawn l-4 [[spe\u010bi]].", "Infatti, b' kollox hemm il fuq minn 50 spe\u010bi u sottospe\u010bi rikonoxxuti u \u0127afna minnhom huma kkunsidrati f' periklu kbir ta' estinzjoni.", "Hemm dibattitu ja\u0127raq g\u0127adej bejn il-mammolo\u0121isti dwar kemm huma fin-numru l-i[[spe\u010bi]] ta' [[ira\u010b]]i. B\u0127alissa fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-klassifikazjonijiet qeg\u0127din ji\u0121u imni\u017c\u017cla 4 [[spe\u010bi]], i\u017cda din hija wa\u0127da temporanja, g\u0127aliex hemm pressjoni kbira minn \u0127afna xjentisti biex tin\u0121abar aktar informazjoni u materjal biex issiru aktar testijiet \u0121eneti\u010bi.", "Klassifikazjoni skond \"Mammal Species of the World ta' Wilson D.E. u Reeder D.M.\" 3 edizjoni:", "Klassifikazjoni skond \"Walker's Mammals of the World ta' Nowak, R. M.\" 6 edizjoni:", "Klassifikazjoni alternattiva sa l-1995:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5089", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5089", "title": "Di\u0121itigrad", "text": ["Di\u0121itigrad", "Di\u0121itigrad huwa annimal li joqg\u0127od wieqaf u li jimxi bil-pi\u017c ta' \u0121ismu fuq id-di\u0121itali jew fuq is-swaba (lokomozzjoni di\u0121itigradali) u dawn jinkludu il-qtates, il-klieb u \u0127afna mammiferi o\u0127ra.", "\u0120eneralment dawn l-annimali huma iktar velo\u010bi u silenzju\u017ci fil-movimenti tag\u0127hom minn annimali b'tip ta' lokomozzjoni o\u0127ra.", "Fejn normalment l-bniedem joqg\u0127od bilwieqfa u jimxi fuq il-qieg\u0127 kollu tal-pala tas-sieq imserra\u0127 jew imiss mal-art (lokomozjoni plantigradali), id-Digitigrad jimxi fuq il-falan\u0121i distali jew distali u l-falangi intermedji jew falan\u0121i tan-nofs.", "Il-lokomozzjoni Di\u0121itigradali hija responsabbli g\u0127all-forma ta' gan\u010b ferm distinta li g\u0127andhom is-saqajn tal-kelb.", "Hemm differenzi anatomi\u010bi kbar, bejn is-sieq tal-plantigrad u s-sieq tad-Di\u0121itigrad.", "Annimali Di\u0121itigradi g\u0127andhom il-karpali u t-tarsali relativament twal u allura, dawn l-g\u0127adam (li fil-bniedem jikkorispondu g\u0127al-g\u0127aksa), huma ppo\u017cizzjonati ferm aktar 'l fuq minn fejn huma ppo\u017cizzjonati fis-saqajn tal-bniedem.", "Dan il-fattur effetivament itawwal il-pal sal-punt, li kemm il-pal tal-idejn kif ukoll tas-saqajn fl-annimal Di\u0121itigradi, meta mqabbla, jikkorispondu g\u0127all-g\u0127adam tas-swaba fil-bniedem biss.", "Peress li s-superfi\u010bi li tmiss mal-art u li trid tinqata' minn mal-art hija \u0121eneralment i\u017cg\u0127ar, u minn\u0127abba t-tul tas-sieq ukoll li huwa \u0127afna aktar, hemm tendenza li bil-lokomozzjoni di\u0121itigradali l-movimenti jkunu iktar \u0127fief, g\u0127alhekk ma jonqosx li ti\u017cdied xi ftit il-\u0127effa wkoll."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5091", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5091", "title": "Plantigrad", "text": ["Plantigrad", "Plantigrad huwa annimal li joqg\u0127od wieqaf u li jimxi bil-pi\u017c ta' \u0121ismu fuq il-qiegh kollu tal-pala tas sieq imserra\u0127 jew imiss ma' l-art (lokomozjoni plantigradali) u dawn jinkludu il-bniedem, l-orsijiet u \u0127afna mammiferi o\u0127ra.", "\u0120eneralment dawn l-annimali huma \u0127afna aktar goffi fil-movimenti tag\u0127hom minn annimali b' tip ta' lokomozjoni ie\u0127or.", "Filwaqt li di\u0121itigrad normalment joqg\u0127od wieqaf u jimxi fuq il-falan\u0121i distali jew distali u l-falangi intermedji jew falan\u0121i tan-nofs, il-plantigrad joqg\u0127od wieqaf u jimxi fuq il-podjali u l-metatarsali u dawn \u010batti u jmissu ma' l-art jiffurmaw il-qieg\u0127 tal-pala tas-sieq.", "Lokomozjoni plantigradali hija tip ta' lokomozjoni meqjusa b\u0127ala wa\u0127da anqas spe\u010bjali\u017cata jew anqas evoluta minn lokomozjoni di\u0121itigradali jew lokomozjoni unguligradali.", "Hemm differenzi anatomi\u010bi kbar, bejn is-sieq ta' plantigrad u s-sieq ta' di\u0121itigrad.", "Annimali plantigradi g\u0127andhom il-karpali u t-tarsali relativament qosra u b' hekk dawn l-g\u0127adam, huma ppu\u017cizjonati ferm aktar 'l isfel minn fejn huma ppu\u017cizjonati fis-saqajn ta' di\u0121itigrad u jikkorispondu g\u0127al-g\u0127adam ta' l-g\u0127aksa fil-bniedem.", "Dan il-fattur, effetivament inaqqas sew it-tul, kemm tal-pal ta' l-idejn kif ukoll tas-saqajn ta' l-annimali plantigradi.", "Peress li s-superfi\u010bi li tmiss ma' l-art u li trid tinqata minn ma' l-art hija \u0121eneralment akbar, u minn\u0127abba ukoll li t-tul tas-sieq huwa \u0127afn' anqas, hemm tendenza li bil-lokomozjoni plantigradali l-movimenti jkunu ta' rapidita minuri."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5098", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5098", "title": "Festival tal-Eurovision 2007", "text": ["Festival tal-Eurovision 2007", "Il-Festival tal-Eurovision 2007 kienet it-52 edizzjoni tal-Festival tal-Eurovision u \u0121ie organizzat fil-Hartwall Areena \u0121ewwa \u0126elsinki, Finlandja fl-10 ta' Mejju (g\u0127as-semifinali) u fit-12 ta' Mejju (il-finali).", "Il-Finlandja kisbet id-dritt li torgani\u017c\u017ca il-Festival meta reb\u0127et il-festival ta' l-2006 \u0121ewwa Ateni, il-Gre\u010bja.", "Din kienet l-ewwel darba li l-festival sar fil-Finlandja u r-rebbie\u0127 kien il-pajji\u017c debuttant tas-Serbja.", "Ba\u0121it ta' \u20ac13-il miljun \u0121ie propost biex jitlesta l-festival.", "Bliet o\u0127ra li riedu jorganizzaw kienu Espoo, Turku u Tampere.", "L-ospiti ta\u017c-\u017cew\u0121 serati kienu Jaana Pelkonen, personalita fil-qasam televi\u017civ Finlandi\u017c, u Mikko Leppilampi, mu\u017ci\u010bist u attur.", "Krisse Salminen kienet parti mill-pre\u017centazzjoni tas-serata hekk kif iltaqg\u0127et mal-kantanti fil-green room u anki man-nies barra fil-pjazez.", "Kien hemm rekord ta' 42 pajji\u017c parte\u010bipant fejn l-EBU marret kontra l-limitu ta' 40 pajji\u017c.", "Fit-12 ta' Marzu 2007 kien hemm il-poloz g\u0127all-postijiet li fihom il-kantanti kienu se jinterpretaw id-diska fis-semifinali u fil-finali, kif ukoll il-pro\u010bedura ta' kif il-pajji\u017ci kienu se jivvutaw.", "Kien hemm idea \u0121dida hekk kif \u0127ames pajji\u017ci mis-semifinali u tlieta mill-finali ntg\u0127a\u017clu biex jag\u0127\u017clu l-post fejn riedu jintepretaw il-kanzunetta tag\u0127hom.", "Fis-semifinali, l-Awstrija, l-Andorra, it-Turkija, l-iSlovenja u l-Latvja kellhom i\u010b-\u010bans li jag\u0127\u017clu waqt li fil-finali x-xorti messet lill-Armenja, l-Ukrajna u l-\u0120ermanja.", "Il-pajji\u017ci kollha g\u0127a\u017clu li jkantaw id-diska fit-tieni nofs ta\u017c-\u017cew\u0121 serati.", "Wara l-poloz, kull kanzunetta kienet approvata mill-EBU, fejn spi\u010b\u010bat il-possibilita ta' diskwalifikazzjoni g\u0127all-kanzunetta I\u017craelita.", "Ir-Renju Unit g\u0127a\u017clu l-kanzunetta wara \u017c-\u017cmien stipulat hekk kif l-EBU tathom dispensazzjoni spe\u010bjali.", "Is-sistem\u00e0 tal-voti kienet l-istess b\u0127all-2006, per\u00f2 kien hemm \u017cieda ta' \u0127ames minuti ma' l-g\u0127axar minuti li kien hemm di\u0121\u00e0.", "Fil-finali, ir-ri\u017cultati minn kull pajji\u017c kienu dehru g\u0127al darb'o\u0127ra minn wie\u0127ed sa seba' punti awtomatikament fuq l-iskrin u t-tmienja, l-g\u0127axra u t-tnax-il punt kienu maqruha mill-persuni li kienu qed jippre\u017centaw il-voti tal-pajji\u017c.", "Ir-rebbie\u0127 ng\u0127ata \"tour\" promozzjonali madwar l-Ewropa fejn \u017car id-Danimarka, Spanja, l-I\u017cvezja, l-Olanda, il-Gre\u010bja u l-\u0120ermanja.", "Dan sar bejn is-16 ta' Mejju u l-21 ta' Mejju.", "Pajji\u017ci parte\u010bipanti fil-Festival tal-Eurovision iridu jkunu membri attivi tal-EBU", "42 pajji\u017c bag\u0127tu applikazzjonijiet preliminarji.", "Minkejja li fis-snin ta' qabel in-numru massimu ta' pajji\u017ci parte\u010bipanti kien ta' 40, l-EBU approvat l-42 pajji\u017c fl-2007.", "Ir-Repubblika \u010aeka, is-Serbja, il-Montenegro u l-\u0120eor\u0121ja da\u0127lu g\u0127all-ewwel darba fl-edizzjoni tal-2007.", "Monako \u0127abbret l-irtirar tag\u0127ha fit-12 ta' Di\u010bembru 2006, u l-EBU \u0127abbret il-formazzjoni ta' kif se jitkantaw il-kanzunetti fil-15 ta' Di\u010bembru 2006.", "Is-semifinali saret nhar fl-10 ta' Mejju 2007.", "G\u0127all-ewwel darba, 28 pajji\u017c t\u0127allew jipparte\u010bipaw fis-semifinali, u l-42 pajji\u017c parte\u010bipant ivvota.", "\"Il-kanzunetti li kkwalifikaw huma kkuluriti u b'tipa \u0127oxna.\"", "Il-pajji\u017ci fil-finali kienu:", "Il-finali saret fit-12 ta' Mejju 2007.", "Awstralja", "Madwar id-dinja", "\u0126afna pajji\u017ci pprotestaw kontra s-sistema tal-voti fil-festival tal-2007.", "Robert Abela, kap tal-kontin\u0121ent Malti, ippropona li r-ri\u017cultati ma kinux \"bba\u017cati biss mill-vot pubbliku\", fejn ammetta wkoll li t-tnax-il punt ta' Malta ng\u0127ata lir-Renju Unit b\u0127ala protesta.", "\"Il-mod li l-voti huwa ppro\u010bessat fl-EBU hu \u0127a\u017cin, u hemm b\u017conn li jkun ristrutturat\", qalu \u0127afna segwa\u010bi tal-Eurovision."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5102", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5102", "title": "Unguligrad", "text": ["Unguligrad", "Unguligrad huwa annimal li joqg\u0127od wieqaf u li jimxi bil-pi\u017c ta' \u0121ismu fuq il-ponot jew fuq it-truf tas-swaba biss, imserr\u0127in jew imissu mal-art (lokomozzjoni unguligradali) u dawn jinkludu i\u017c-\u017cwiemel, i\u010b-\u010briev u \u0127afna mammiferi o\u0127ra.", "\u0120eneralment dawn l-annimali huma \u0127afna aktar \u0127fief fil-movimenti tag\u0127hom minn annimali b'lokomozzjoni plantigradali.", "Filwaqt li di\u0121itigrad normalment joqg\u0127od wieqaf u jimxi fuq il-falan\u0121i distali jew distali u l-falangi intermedji jew falan\u0121i tan-nofs imserr\u0127in jew imissu ma' l-art, l-unguligrad joqg\u0127od wieqaf u jimxi bit-truf jew bil-ponot biss tad-distali, imserr\u0127in jew imissu ma' l-art.", "It-truf tad-distali ta' dawn l-annimali, normalment ikunu jser\u0127u fuq difer (struttura mmkabbra mill-\u0121ilda, mag\u0127mula mil-keratina u mhux mill-materjal tal-g\u0127adam).", "Id-difer huwa mag\u0127mul minn 2 partijiet l-unguis u s-subunguis u fl-annimali unguligradi l-unguis tag\u0127ti kompletament is-subunguis minnbarra it-tarf fil-ponta tas-seba.", "Lokomozzjoni unguligradali hija tip ta' lokomozzjoni meqjusa b\u0127ala wa\u0127da spe\u010bjali\u017cata jew evoluta aktar minn lokomozzjoni plantiigradali.", "Peress li s-superfi\u010bi li tmiss ma' l-art u li trid tinqata minn ma' l-art hija \u0121eneralment \u017cg\u0127ira \u0127afna, u minn\u0127abba ukoll li t-tul tas-sieq huwa \u0127afna aktar, hemm tendenza, li bil-lokomozzjoni unguligradali, l-movimenti jkunu ta' \u0127effa \u0127afna akbar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5104", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5104", "title": "Erbivoru", "text": ["Erbivoru", "Erbivoru (mil-Latin \"herba\" - erbi- li tfisser \u0127axix u \"vorare\" - -voru li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel) huwa organi\u017cmu li jiekol il-pjanti biss.", "B' din id-definizjoni, \u0127afna fungi, u\u0127ud mil-batteri, \u0127afna annimali, madwar 1% tal-pjanti bil-fjuri u ftit protisti jistg\u0127u ji\u0121u kkunsidrati b\u0127ala Erbivori.", "Madankollu \u0127afna nies ju\u017caw din it-termini biex jidderkrivu l-annimali biss.", "Fungi, batteri u protisti li jikkunsmaw pjanti \u0127ajjin \u0127afna drabi jsej\u0127ulhom pato\u0121eni tal-pjanti.", "Mikrobi li jikkunsmaw pjanti mejtin jg\u0127idulhom saprotrofi.", "Pjanti tal-fjuri li jakkwistaw in-nutrizjoni minn pjanti o\u0127rajn \u0127ajjin, normalment jissej\u0127u pjanti parasiti.", "Fi\u017c-\u017coolo\u0121ija, Erbivoru huwa annimal li huwa addattat b' tali mod li jiekol primarjament pjanti (minflok il-la\u0127am).", "Dawn it-tipi ta' annimali xi kultant jissej\u0127u ve\u0121etarjani, g\u0127alkemm din il-kelma nu\u017cawa wkoll biex niddiskrivu nies li jag\u0127\u017clu li ma' jieklux la\u0127am, kontra l-annimali li ma jistg\u0127ux jie\u0127du tali de\u010bi\u017cjoni.", "L-Erbivori jistg\u0127u ji\u0121u klassifikati u jinqassmu f' sottogruppi varji, b\u0127ala fru\u0121ivori, li jieklu primarjament frott; folivori, li jispe\u010bjalizzaw billi jieklu weraq; nettarivori, li jikkunsmaw in-nettari tal-fjuri, (sustanza likwida \u0127elwa \u0127afna); fost l-insetti u l-artropodi erbivori, l-livell ta' spe\u010bjalizzazjoni jista ji\u0121i rrfinut aktar u jinkludi l-wikkiela ta\u017c-\u017cerrieg\u0127a granivori, l-wikkiela tal-pollini pollinivori, il-konsumaturi tal-likwidi tal-pjanti mukivori u dawk spe\u010bjalizzati biex jieklu l-injam ksilofa\u0121i jew g\u0127eruq ri\u017cofa\u0121i .", "F'annimali o\u0127ra, l-grad ta' spe\u010bjalizzazjoni mhuwiex daqshekk avvanzat, u \u0127afna annimali li jieklu il-frott u l-weraq jieklu partijiet o\u0127ra mil-pjanti, \u0127afna drabi l-g\u0127eruq u \u017c-\u017crierag\u0127.", "Id-dieta ta' u\u0127ud mil-erbivori tvarja minn sta\u0121un g\u0127al ie\u0127or, spe\u010bjalment f' \u017coni temperati, fejn partijiet differenti tal-pjanti jkunu disponibli fi \u017cminijiet differenti tas-sena.", "L-Erbivori jiffurmaw \u0127olqa mportanti fil-katina ta' l-ikel, g\u0127ax dawn jibdlu jew jittrasformaw l-ener\u0121ija tax-xemx ma\u0127\u017cuna fil-pjanti, f'ikel li jista ji\u0121i kkunsmat mil-karnivori u l-omnivori.", "G\u0127alhekk ng\u0127idulhom il-konsumaturi primarji fil-katina ta' l-ikel."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5107", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5107", "title": "-voru", "text": ["-voru", "Is-suffiss -voru \u0121ej mil-Latin, pre\u010bi\u017cament mil-kelma \"vorare\", li tfisser ta\u0127taf u tibla l-ikel u u\u017cat biex jiffurmaw nomi jew a\u0121\u0121ettivi li jinndikaw annimali b' tipi ta' dieti differenti.", "Il-lista ta' hawn ta\u0127t fiha l-kliem li jispi\u010b\u010baw bis-suffiss -voru u hemm indikat ukoll, x' tip ta' dieta u minn liema sura ta' ikel tikkonsisti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5109", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5109", "title": "Detritivoru", "text": ["Detritivoru", "Detritivoru (mil-Latin '\"detritus\"' li tfisser materjal organiku mejjet jew \u017cibel), mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala saprofagu jew detrivoru huma organi\u017cmi li jirri\u010biklaw id-detritus (jiddekomponu jew ikissru f' parti\u010belli i\u017cg\u0127ar il-materjal organiku) u b' hekk jer\u0121g\u0127a lura g\u0127a\u010b-\u010biklu tal-katina ta' l-ikel.", "E\u017cempju \u010bar ta' detrivoru huwa l-\u0127anex ta' l-art li jiekol id-detritus li hu mag\u0127mul minn pjanti dekomposti kif ukoll minn materjal ie\u0127or li fiha l-\u0127amrija.", "Wikkiel ie\u0127or tad-detritus huwa l-iskarabew li jiekol il-fe\u010bi ta' l-annimali, li \u0127afna drabi jkun fih ammont konsiderevoli ta' nutrijenti.", "F' dan il-ka\u017c id-detritus jista jkun di\u0121a parzjalment jew kompletament dekompost minn organi\u017cmi o\u0127rajn."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5110", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5110", "title": "Folivoru", "text": ["Folivoru", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, Folivoru (mil-Latin \"folia\" - foli- li tfisser werqa u \"vorare\" - -voru li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel) hija definita b\u0127ala organi\u017cmu erbivoru, li spe\u010bjalizza id-dieta tieg\u0127u, billi jiekol weraq biss.", "Il-weraq \u0121eneralment, parti kbira minnhom tkun mag\u0127mula minn \u010bellulosa li hija diffi\u010bli \u0127afna biex tkun imkissra matul il-pro\u010bess tad-di\u0121estjoni u minnbarra hekk jipprovdu relativament ftit li xejn ener\u0121ija.", "G\u0127al din ir-ra\u0121juni \u0127afna organi\u017cmi, b' mod partikolari, l-mammiferi Folivori, g\u0127andhom tendenza li jkollhom is-sistema tad-di\u0121estjoni (spe\u010bjalment l-imsaren) twila \u0127afna u metaboli\u017cmu baxx u li jie\u0127u l-\u0127in.", "\u0126afna minn dawn matul id-di\u0121estjoni ju\u017caw l-g\u0127ajnuna tal-batteri simbjoti\u010bi biex ikunu jistg\u0127u jie\u0127du u jassorbu n-nurijenti minn din id-dieta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5111", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5111", "title": "Granivoru", "text": ["Granivoru", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, il-kelma Granivoru (mil-Latin \"granum\" - \"grani-\" li tfisser \u017cerrieg\u0127a u \"vorare\" - \"-voru\" li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel) tiddiskrivi organi\u017cmu li g\u0127andu dieta erbivora spe\u010b\u010bjalizzata billi jiekol biss i\u017c-\u017cerrieg\u0127a.", "L-annimali ta' dan it-tip huma normalment selettivi \u0127afna fl-ikel tag\u0127hom u jag\u0127\u017clu bir-reqqa i\u017c-\u017crierag\u0127 tal-pjanti, nklu\u017ci dawk tal-\u0121imnospermi, li g\u0127andhom \u0127afna nutrijenti.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-granivori huma insetti, g\u0127asafar jew mammiferi.", "Din it-tip ta' dieta hija l-i\u017cjed komuni f'abitat xott b\u0127al tad-de\u017cert, fejn i\u017c-\u017cerrieg\u0127a tinstab matul is-sena kollha.", "L-insetti granivori jinkludu \u0127afna spe\u010bi ta' \u0127niefes, nemel u skarabej, i\u017cda anke ftit spe\u010bi ta' ba\u0127rijiet u \u017cna\u017can parasiti\u010bi.", "Il-ba\u0127rijiet tal-jukka u \u017c-\u017cna\u017can tat-tin jieklu i\u017c-\u017cerrieg\u0127a u jippollinaw l-istess pjanta, mag\u0127qudin flimkien f'relazzjoni ko-evoluta.", "G\u0127alkemm numru kbir ta' g\u0127asafar jieklu \u0127afna \u017cerrieg\u0127a, dawn m' humiex strettament granivori g\u0127ax jieklu \u0127afna insetti ukoll.", "L- ispe\u010bi li huma primarjament granivori sakemm jil\u0127qu l-istat adult, \u0127afna drabi jitrabbew b' dieta insettivora.", "G\u0127asafar strettament granivori j\u017coqqu l-frie\u0127 tag\u0127hom ta' \u017cerrieg\u0127a li tkun di\u0121\u00e0 parzjalment di\u0121erita."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5112", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5112", "title": "Palinivoru", "text": ["Palinivoru", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, Palinivoru (mil-Grieg \"palyn\" - \"palini-\" li tfisser trab jew spori u \"vorare\" - \"-voru\" li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel) jew Pollinivoru (mil-Latin \"pollinis\" - \"pollini-\" li tfisser dqiq fin u \"vorare\" - \"-voru\" li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel), \u0127afna drabi hija definita b\u0127ala kwalunkwe organi\u017cmu li jiekol il-pollinu li jipprodu\u010bu il-pjanti tal-fjuri u hija dieta erbivora spe\u010b\u010bjalizzata.", "Dawn l-annimali normalment huma selettivi \u0127afna jew jag\u0127\u017clu bir-reqqa il-fjuri tal-pjanti nklu\u017ci dawk tal-\u0121imnospermi, li g\u0127andhom livelli g\u0127olja ta' nutrijenti.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira ta' l-annimali Palinivori veri huma insetti jew araknidi. l-applikazzjoni stretta ta' din il-kategorija, essenzjalment tinkludi n-na\u0127al kollha (madwar 20,000 spe\u010bi) u ftit tipi differenti ta' \u017cna\u017can, g\u0127ax g\u0127al dawn il-pollinu huwa l-uniku ikel solidu li jikkunsmaw fl-istadji tal-\u0127ajja kollha tag\u0127hom.", "Filwaqt l-ispe\u010bi ta' araknidi palinivori \u0121eneralment jieklu il-parti likwida ta' \u0121ewwa tal-pollinu ming\u0127ajr ma jikkunsmaw il-parti solida ta' barra.", "Il-lista tikber \u0127afna jekk wie\u0127ed jikkunsidra li jinkludi l-ispe\u010bi kollha li f' xi stadju jew ie\u0127or tal-\u0127ajja jkunu jieklu il-pollinu biss i\u017cda mhux matul i\u010b-ciklu kollu ta' \u0127ajjithom.", "F' dan il-ka\u017c, \u0127afna friefett, ba\u0127rijji, dbieben u insetti o\u0127ra jistg\u0127u ji\u017cdiedu fil-lista ta' din il-kategorija u ma' dawn hemm numru vast ie\u0127or ta' insetti, g\u0127asafar u mammiferi nektarivori jew nettarivori li jikkunsmaw opportunistikament il-pollinu."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5114", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5114", "title": "Pixxivoru", "text": ["Pixxivoru", "Fi\u017c-\u017boolo\u0121ija, Pixxivoru (mil-Latin \"piscis\" - \"pixxi-\" li tfisser \u0127uta u \"vorare\" - \"-voru\" li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel), \u0127afna drabi hija definita b\u0127ala kwalunkwe organi\u017cmu li jiekol il-\u0127ut u hija dieta karrnivora spe\u010b\u010bjalizzata.", "Dawn l-annimali normalment huma selettivi \u0127afna jew jag\u0127\u017clu bir-reqqa u jkunu jieklu ftit spe\u010bi biss."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5115", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5115", "title": "Omnivoru", "text": ["Omnivoru", "Omnivoru (mill-Latin: \"omne\" - omni- li tfisser kollox u \"vorare\" - -ivoru li tfisser ta\u0127taf u tibla l-ikel) hija definita b\u0127ala spe\u010bi ta' organi\u017cmu li huwa wikkiel \u0121eneralizzat, ming\u0127ajr 'l ebda spe\u010bjalizzazjoni partikolari lejn dieta karnivora jew erbivora u kapa\u010bi jiekol kemm il-la\u0127amprotejina ta' l-annimal kif ukoll il-\u0127xejjex.", "Is-snien ta' l-annimali omnivori huma anqas spe\u010bjalizzati minn dawk ta' l-annimali karnivori jew erbivori.", "Din hija distinzjoni importanti, g\u0127aliex dawn is-snien jag\u0127tu l-opportunit\u00e0 u l-kapa\u010bit\u00e0 lill-annimali omnivori biex b'l-istess effi\u010bjenza jit\u0127nu l-\u0127xejjex u j\u010barrtu l-la\u0127am.", "Dan huwa possibli b' ta\u0127lita ta' snien differenti, dawk \u010batti g\u0127at-t\u0127in tal-pjanti u dawk illimati u bil-ponta biex itaqqbu u j\u010barrtu l-la\u0127am.", "L-istruttura tax-xedaq ta' \u0127alq il-bniedem huwa e\u017cempju \u010bar, fejn l-in\u010bisivi u l-kanini qeg\u0127din biex jigdmu u jaqtg\u0127u, waqt li d-dras qeg\u0127din biex jit\u0127nu u jg\u0127a\u0121nu.", "L-annimali omnivori kollha jissej\u0127u u ji\u0121u definiti b\u0127ala Eterotrofi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5117", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5117", "title": "Karnivoru", "text": ["Karnivoru", "Karnivoru (mil-Latin \"carne\" - karni li tfisser la\u0127am u \"vorare\" - -voru li tfisser ta\u0127taf u tibla l-ikel), huwa definit b\u0127ala annimal b' dieta li tikkonsisti primarjament jew esklu\u017civament mill-la\u0127am kemm ta' annimali \u0127ajjin kif ukoll mejtin.", "Annimali li jieklu esklu\u017civament la\u0127am jissej\u0127u karnivori obligati.", "Il-kelma Karnivoru xi drabi tirreferi g\u0127all-mammiferi tal-ordni Carnivora, imma din tista' tkun kaw\u017ca ta' konfu\u017c\u017cjoni.", "G\u0127alkemm \u0127afna Carnivora jaqblu sewwa ma' din id-definizzjoni g\u0127ax jieklu l-la\u0127am esklu\u017civament, dan mhux veru ghal kollha.", "Pere\u017cempju l-ors huwa ta' membru ta' l-ordni Carnivora imma mhux karnivoru fis-sens ta' dieta.", "Il-karnivori b\u0127all-erbivori hemm minnhom spe\u010bjalizzati per e\u017cempju dawk li jieklu primarjament jew esklu\u017civament insetti, jissej\u0127u insettivori, u dawk li jieklu primarjament jew esklu\u017civament \u0127ut u dawn jissej\u0127u pixxivori.", "Hemm ukoll kemm il-\u0121eneru ta' ftit mijiet ta' spe\u010bi ta' pjanti karnivori.", "Il-ma\u0121\u0121oranza ta' dawn huma primarjament tal-ispe\u010bjalizzazjoni ta' karnivori\u017cmu insettivori.", "Fost il-karatteristi\u010bi li soltu nasso\u010bjaw mal-karnivori hemm l-organi li jg\u0127inu il-qbid u l-i\u017clugar tal-preda (is-snin u d-dwiefer jservu g\u0127al dan l-iskop f'\u0127afna spe\u010bi ta' annimali vertebrati) u li huma ka\u010b\u010baturi.", "Fil-fatt ni\u017cbaljaw jekk na\u0127sbu hekk g\u0127ax u\u0127ud mil-karnivori ma jaqbdux annimali \u0127ajjin imma huma nekrofa\u0121i ji\u0121ifieri jieklu annimali di\u0121\u00e0 maqtula (g\u0127alkemm il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-karnivori ka\u010b\u010baturi jieklu wkoll annimali mejtin jekk ikollhom i\u010b-\u010bans).", "Il-Karnivori obbligati huma annimali li jikkonsmaw il-la\u0127am biss.", "Jista' jkun li dawn jieklu prodotti o\u0127ra wkoll, l-i\u017cjed prodotti li \u0121ejjin mill-annimali b\u0127all-\u0121obon u l-mudullun jew sustanzi \u0127elwin b\u0127all-g\u0127asel, i\u017cda peress li dawn mhumiex essenzjali, ma jikkunsmahomx regolarment.", "Il-karnivori obligati mhumiex mg\u0127ammra fi\u017cikament, b'di\u0121estjoni effi\u010bjenti g\u0127all-pjanti, infatti x'u\u0127ud mill-mammiferi karnivori jieklu l-\u0127xejjex biss b\u0127ala emeti\u010bi.", "Fil-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-ka\u017ci, xi materjal tal-pjanti huwa essenzjali g\u0127al dieta adekwata, partikolarment g\u0127all-minerali, vitamini u fibra.", "\u0126afna mill-karnivori salva\u0121\u0121i jie\u0127du bi\u017c\u017cejjed minn dawn mis-sistema tad-di\u0121estjoni tal-annimali li jieklu.", "Minnbarra hekk, \u0127afna spe\u010bi ta' karnivori jieklu id-demel tal-annimali erbivori, pre\u017cumibbilment biex jakkwistaw nutrijenti essenzjali neqsin mid-dieta tag\u0127hom, li ma jistg\u0127ux jakkwistaw b'mod ie\u0127or, peress li s-snien u s-sistema tad-di\u0121estjoni, iddum biex tippro\u010bessa l-pjanti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5122", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5122", "title": "\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121", "text": ["\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121", "\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121 huwa ra\u0127al Malti li jaf l-isem tieg\u0127u mill-bosta sigar ta\u017c-\u017cebbu\u0121 li f'dak i\u017c-\u017cmien kienu jinsabu f'dawk l-akwati.", "\u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121 n\u0127oloq fl-1380 nbniet knisja Parrokjali iddedikata lil San Filep, m\u0127allsa minn \u010bertu Filippo de Catania - mg\u0127aruf a\u0127jar b\u0127ala Filippu l-Katani\u017c.", "Il-bini ta' din il-Knisja g\u0127aqqdet it-tlett r\u0127ula ta' \u0126al-Dwin, \u0126al-Muxi u \u0126al-Mula f'ra\u0127al wiehed Casal Zebugi.", "Filwaqt li fl-1777 il-Gran Mastru de Rohan g\u0127amilha belt bit-titlu ta' Citta' Rohan.", "F'Di\u010bembru 2005 kienu joqog\u0127du 11,042 ru\u0127 \u0121o fih.", "Mag\u0127ruf g\u0127an-numru kbir ta' patrijotti Maltin li \u0127ar\u0121u minn hawn, fosthom Dun Karm Psaila, Dun Mikiel Xerri, Mikiel Anton Vassalli u Frans Sammut.", "U ta' Artisti b\u0127al Lazzaro Pisani, Alfred Chircop, u Antonio Sciortino.", "Persunagg iehor li ghamel isem huwa il-player tas- snooker Pawlu Mifsud li kien sar champion tad-dinja tal Amateur.", "He was twice World Amateur champion, in 1985 and 1986, defeating Dilwyn John 11\u20136 in the former and Kerry Jones 11\u20139 in the latter, and had reached the final in 1976, where he lost 1\u201311 to the rising Doug Mountjoy."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5123", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5123", "title": "Insettivoru", "text": ["Insettivoru", "Insettivoru (mil-Latin \"nsectum\" - insetti li tfisser insett u \"vorare\" - -voru li tfisser ta\u0127taf u tibla l-ikel), huwa definit b\u0127ala annimal b' dieta li tkun tikkonsisti primarjament jew esklu\u017civament mill-insetti u annimali \u017cg\u0127ar o\u0127rajn (e\u017cempju brimb u skorpjuni).", "Annimali li jieklu primarjament jew esklu\u017civament insetti, jissej\u0127u insettivori obligati.", "Il-kelma tirreferi ukoll g\u0127al mammiferi ta' l-ordni Insectivora (li llum il-\u0121urnata huwa maqsum f' bosta ordnijiet), li numru minnhom inzerta jiekol l-insetti i\u017cda mhux kollha u b\u0127al ma hemm \u0127afna spe\u010bi ta' l-ordni Carnivora li huma omnivori (u 2 minnhom il-panda \u0121gant u l-panda \u017c-\u017cg\u0127ir jew il-panda l-a\u0127mar huma erbivori), tant ie\u0127or hemm membri tal-ordni Insectivora li ma jieklux insetti.", "L-Insettivori b\u0127al pixxivori huma annimali karnivori spe\u010bjalizzati u b\u0127al ma' dawn ta' l-a\u0127\u0127ar jispe\u010b\u010bjalizzaw fil-konsumazjoni primarja jew esklu\u017civa tal-\u0127ut, l-insettivori jispe\u010bjalizzaw fil-konsumazjoni primarja jew esklu\u017civa ta' l-insetti.", "Hemm ukoll kemm il-\u0121eneru u ftit mijjiet ta' spe\u010bi ta' pjanti insettivori.", "Dawn \u0121eneralment jikbru f' \u0127amrijja fqira minn nitro\u0121enu u b' hekk biex ipattu g\u0127al dan in-nuqqas jikkunsmaw l-insetti.", "Teknikament dawn mhumiex insettivori obligati, g\u0127ax jistg\u0127u jikkunsmaw, kull annimal \u017cg\u0127ir li kapa\u010bi jinqabbad fin-nassa tag\u0127hom.", "Fl-akbar spe\u010bi ta' pjanti insettivori instabu kemm il-darba roditturi u rettili \u017cg\u0127ar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5124", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5124", "title": "Limnivoru", "text": ["Limnivoru", "Limnivoru (mil-Latin \"limus\" - limni li tfisser tajn u \"vorare\" - -voru li tfisser ta\u0127taf u tibla l-ikel), huwa definit b\u0127ala annimal, b' dieta li tikkonsisti primarjament jew esklu\u017civament minn materjal organiku ta' annimali jew ve\u0121etali li jinsab ta\u0127t forma ta' tajn jew detritus fil-qieg\u0127 tax-xmajjar, g\u0127adajjar jew ib\u0127ra.", "Il-Limnivori (\u0121eneralment spe\u010bi ta' \u0127ut) huma detritivori b' dieta spe\u010bjalizzata li normalment g\u0127andhom b\u017conn jieklu il-\u0127in kollu g\u0127ax g\u0127andhom stonku \u017cg\u0127ir u msaren twal."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5125", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5125", "title": "Mukivoru", "text": ["Mukivoru", "Mukivoru (mil-Latin \"mucus\" - muki li tfisser likwidi tal-pjanti u \"vorare\" - -voru li tfisser ta\u0127taf u tibla l-ikel), huwa definit b\u0127ala annimal, b' dieta li tkun tikkonsisti primarjament jew esklu\u017civament minn sustanzi organi\u010bi b\u0127al muku (\"\"mucus\"\") u linfa jew likwidi tal-pjanti (\"sap\").Mukivoru huwa annimal, \u0121eneralment spe\u010bi ta' insett erbivoru, b' dieta spe\u010bjalizzata.", "L-insetti fis-sottordni Auchenorrhyncha li jag\u0127mlu parti mill-ordni Hemiptera g\u0127andhom \u0127alq modofikat u jirrifletti d- dieta spe\u010bjalizzata tag\u0127hom.", "Minnbarra l-pompa u l-muskoli li ja\u0127dmu flimkien u li huma essenzjali biex ji\u0121bdu l-ikel, g\u0127andhom parti li tissejja\u0127 ir-\"rostrum\" jew \"labium\" u din hija l-parti biex itaqqbu \u0121ewwa l-pjanta, li ming\u0127ajrha ma jkunux jistg\u0127u jil\u0127qu t-tubi minn fejn ikunu g\u0127addejjin il- likwidi jew il-linfa tal-pjanta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5126", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5126", "title": "Nektarivoru", "text": ["Nektarivoru", "Fi\u017c-\u017coolo\u0121ija, Nektarivoru (mil-Latin u l-Grieg: \"nektar\" - \"nektari-\" li tfisser xarba tal-Allat, u \"vorare\" - \"-voru\" li tfisser tibla u ta\u0127taf l-ikel), \u0127afna drabi hija definita b\u0127ala kwalunkwe annimal li jiekol in-nektar (likwidu bl-livell g\u0127oli ta' zokkor) li jipprodu\u010bu l-pjanti tal-fjuri.", "Din hija dieta erbivora spe\u010bjalizzata u dawn l-annimali normalment huma selettivi \u0127afna u jieklu minn ftit spe\u010bi biss ta' pjanti tal-fjuri u jag\u0127\u017clu bir-reqq fjuri li g\u0127andhom livelli g\u0127olja ta' nutrijenti.", "Il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-annimali nektarivori huma insetti u g\u0127asafar, g\u0127alkemm ma' dawn hemm bosta spe\u010bi ta' friefet il-lejl spe\u010bjalment fil-Lbi\u010b tal-Istati Uniti u l-Messiku, kif ukoll il-mammiferu marsupjal tal-Awstralja, il-Possum tal-g\u0127asel u l-wi\u017cg\u0127at tal-\u0121eneru \"Phesulma\" fil-g\u017cejjer tal-Mawrizji fl-O\u010bean Indjan.", "It-terminu nektarivoru jew nektarivoru huwa \u0127afna anqas esklussiv mit-termini l-o\u0127rajn bis-suffiss -voru, g\u0127ax \u0127afna annimali kkunsidrati nektarivori jista' jkun il-ka\u017c li jkunu parzjalment insettivori wkoll.", "\u0126afna spe\u010bi huma \u0127allelin tan-nektar, g\u0127ax ma jg\u0127inux lill-pjanta fl-impollinazjoni i\u017cda jikkunsmaw xorta in-nektar li tipprodu\u010bi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5135", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5135", "title": "Didelphimorphia", "text": ["Didelphimorphia", "Didelphimorphia hija ordni ta' mammiferi marsupjali, li ti\u0121bor fiha l-opossumi tal-kontinent Amerikan (g\u0127alkemm ftit huma l-ispe\u010bi b'distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika ta' Fuq u l-bi\u010b\u010ba l-kbira ta' dawn l-opossumi qeg\u0127din mifruxin fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel).", "Din l-ordni qieg\u0127da kklassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Ameridelphia, u g\u0127andha familja wa\u0127da biss b'rappre\u017centanti \u0127ajjin, id-Didelphidae b'\u017cew\u0121 sottofamilji (Caluromyinae u Didelphinae), b'bosta \u0121eneri u 'l fuq minn 95 spe\u010bi \u0127ajja.", "Din tal-a\u0127\u0127ar m'hijiex klassifikazzjoni definittiva g\u0127aliex jiddependi skont ma' liema skema ta' klassifikazzjoni wie\u0127ed jimxi.", "Hemm klassifikazzjonijiet li jaqsmu din l-ordni sa\u0127ansitra f'4 familji separati (Caluromyidae, Didelphidae, Glironiidae u Marmosidae).", "L-ordni Didelphimorphia mill-1993 sal-2006 kellha \u017cieda ta' 'l fuq minn 54% aktar fin-numru tal-ispe\u010bi: minn 63 spe\u010bi tela' g\u0127al madwar 98 spe\u010bi u din hija l-akbar u l-aktar \u017cieda qawwija li kien hemm fin-numru ta' spe\u010bi fost l-ordnijiet kollha tal-klassi tal-mammiferi.", "Id-Didelphimorphia flimkien mal-ordni Paucituberculata (l-opossumi bugdiedem), jiffurmaw is-superordni Ameridelphia (il-marsupjali tal-kontinenti Amerikani esklu\u017c il-kolokolo)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5195", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5195", "title": "Derorhynchidae", "text": ["Derorhynchidae", "Derorhynchidae hija familja ta' mammiferi estinti, e\u017cattament l-opossumi jew mammiferi marsupjali qishom opossumi.", "Din il-familja qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia u fis-superfamilja Didelphoidea ma' bosta familji o\u0127ra (in-numru ta' familji jiddependi mill-iskema ta' klassifikazzjoni li wie\u0127ed isegwi), kemm estinti kif ukoll \u0127ajjin sal-llum).", "B\u0127alissa il-familja Derorhynchidae tikkonsisti minn ftit spe\u010bi mi\u0121burin fi\u017c-\u017cew\u0121 \u0121eneri \"Derorhynchus\" u \"Minusculodelphis\".", "U\u0127ud mill-ispe\u010bi fossili f'din il-familja, instabu fuq il-g\u017cira ta' Seymour, tal-Penin\u017cula Antartika, fil-formazjoni \"La Meseta\" ta' l-Eocene Nofsani."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5197", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5197", "title": "Didelphidae", "text": ["Didelphidae", "Didelphidae hija familja ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament l-opossumi.", "Din il-familja tikkonsisti minn bosta sottofamilji, tribujiet u \u0121eneri rappre\u017centati minn \u0127afna spe\u010bi \u0127ajjin u fiha ti\u0121bor kwa\u017ci l-ispe\u010bi kollha estanti tal-ordni Didelphimorphia.", "Il-familja Didelphidae, mill-1993 sal-2006 kellha \u017cieda ta' 'l fuq minn 52% aktar fin-numru tal-ispe\u010bi; infatti minn 63 spe\u010bi teg\u0127let g\u0127al madwar 95 spe\u010bi u din hija mill-akbar u l-aktar \u017cidiet li kien hemm, fost il-familji kollha, tal-klassi Mammalia."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5198", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5198", "title": "Eobrasiliinae", "text": ["Eobrasiliinae", "Eobrasiliinae hija sottofamilja ta' mammiferi marsupjali estinti, e\u017cattament l-opossumi tal-kontinenti Amerikani.", "Din is-sottofamilja qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea, fil-familja Didelphidae ma' bosta sottofamilji o\u0127ra (Caluromyinae, Glironiinae u Didelphinae).", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Opossum, Didelphimorphia jew Didelphidae)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5202", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5202", "title": "Caluromyinae", "text": ["Caluromyinae", "Caluromyinae hija sottofamilja (g\u0127alkemm f' u\u0127ud mill-iskemi ta' klassifikazjonijiet xjentifi\u010bi din hija mag\u0127rufa b\u0127ala l-familja Caluromyidae) ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament l-opossumi tal-kontinenti Amerikani.", "Din is-sottofamilja qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea u fil-familja Didelphidae ma' bosta sottofamilji o\u0127ra (Eobrasiliinae, Glironiinae u Didelphinae) kemm estinti kif ukoll estanti.", "Is-sottofamilja Caluromyinae b\u0127alissa ti\u0121bor f' hija 3 \u0121eneri u 2 minnhom \"Caluromys\" u \"Caluromysiops\", g\u0127adhom rappre\u017centati bi spe\u010bi \u0127ajjin.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Opossum, Didelphimorphia jew Didelphidae)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5207", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5207", "title": "Thylamyini", "text": ["Thylamyini", "Thylamyini hija trib\u00f9 ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament l-opossumi tal-kontinenti Amerikani.", "Din it-trib\u00f9 qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea, fil-familja Didelphidae, fis-sottofamilja Didelphinae, ma' bosta trib\u00f9 o\u0127ra (Monodelphini, Zygolestini, Metachirini u Didelphini).", "It-trib\u00f9 Thylamyini, ti\u0121bor f' hija bosta \u0121eneri, rappre\u017centati kollha bi spe\u010bi \u0127ajjin minnbarra il-\u0121eneru estint \"Thylatheridium\".", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Opossum, Didelphimorphia jew Didelphidae)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5219", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5219", "title": "Marmosa", "text": ["Marmosa", "Marmosa huwa \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament l-opossumi tal-kontinenti Amerikani.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea, fil-familja Didelphidae, fis-sottofamilja Didelphinae u fit-trib\u00f9 Monodelphini, mal-\u0121eneri \"Micoureus\", \"Monodelphis\" u \"Tlacuatzin\".", "Il-\u0121eneru Marmosa ji\u0121bor bosta spe\u010bi \u0127ajjin, imqassmin f' 5 sotto\u0121eneri, \"Andersoni\", \"Lepida\", \"Mexicana\", \"Murina\" u \"Robinsoni\".", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Opossum, Didelphimorphia jew Didelphidae)\"", "L-ispe\u010bi fis-sotto\u0121eneru \"Marmosa\" (Gray, 1821) huma:", "L-ispe\u010bi fis-sotto\u0121eneru \"Micoureus\" (Lesson, 1842) huma:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5232", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5232", "title": "Gracilinanus", "text": ["Gracilinanus", "Gracilinanus huwa \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament l-opossumi tal-kontinenti Amerikani.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea, fil-familja Didelphidae, fis-sottofamilja Didelphinae u fit-trib\u00f9 Thylamyini, mal-\u0121eneri \"Cryptonanus\", \"Chacodelphys\", \"Lestodelphys\", \"Marmosops\", \"Thylamys\" u \"Thylatheridium\".", "Il-\u0121eneru Gracilinanus ji\u0121bor fi\u0127 6 spe\u010bi \u0127ajjin.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Opossum, Didelphimorphia jew Didelphidae)\"", "Dawn il-mammiferi marsupjali nattivi tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel, qeg\u0127din ikklassifikati fit-trib\u00f9 Thylamyini, fis-sottofamilja Didelphinae, fil-familja Didelphidae (didelfidi), tal-ordni Didelphimorphia (didelfimorfji).", "Il-Gracilinanus huma marsupjali \u017cg\u0127ar li normalment ma jaqb\u017cux it-80 gramma fil-pi\u017c, b' \u0121isem bejn 7 u 14-il \u010bentimetru twil u b' denb bejn 9 u 16-il \u010bentimetru ie\u0127or.", "Dawn huma ta' abitudni notturna u l-qu\u010b\u010bata ta' l-attivita tag\u0127hom tintla\u0127aq bil-lejl, b' attivita minima \u0127afna matul il-\u0121urnata min\u0127abba \u010bertu sensitivita li g\u0127andhom g\u0127ad-dawl.", "L-ispe\u010bijiet kollha tal-\u0121eneru Gracilinanus' jippreferu jg\u0127ixu f' abitat ta' foresti subtropikali u tropiklai umdi kemm fil-muntanji kif ukoll f' artijiet baxxi.", "Dawn il- mammiferi huma primarjament arborji jew si\u0121rin (jg\u0127ixu fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jin\u017clu ma' l-art biex jieklu xi frott u jikka\u010b\u010baw.", "Il-Gracilinanus huma mammiferi marsupjali omnivori u d-dieta prin\u010bipali tag\u0127hom tikkonsisti minn frott, insetti varji u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn.", "Dawn l-opossumi g\u0127andhom distribuzzjoni vasta fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsabu mifruxin fl-Ar\u0121entina, Bolivja, Bra\u017cil, Gujana, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Kolombja, Paragwaj, Peru, Surinam, Urugwaj u Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5248", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5248", "title": "Philander", "text": ["Philander", "Philander huwa \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali.", "Il-membri ta' dan il-\u0121eneru g\u0127andhom tikka kbira bajda fuq kull g\u0127ajn u g\u0127alhekk mill-bog\u0127od jidhru qishom g\u0127andhom erba' g\u0127ajnejn.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea, fil-familja Didelphidae, fis-sottofamilja Didelphinae u fit-trib\u00f9 Didelphini, mal-\u0121eneri Didelphis, Hyperdidelphys, Lutreolina, Chironectes u Thylophorops.", "Il-\u0121eneru Philander ji\u0121bor fih seba' spe\u010bi \u0127ajjin."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5254", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5254", "title": "Derorhynchus", "text": ["Derorhynchus", "\"Derorhynchus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi estinti, e\u017cattament l-opossumi jew mammiferi marsupjali qieshom opossumi.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea u fil-familja Derorhynchidae.", "Il-\u0121eneru \"Derorhynchus\" huwa monotipiku u ji\u0121bor fi\u0127 spe\u010bi wa\u0127da biss estinta u flimkien mal-\u0121eneru \"Minusculodelphis\" jifforma il-familja kollha Derorhynchidae.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Opossum jew Didelphimorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5260", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5260", "title": "Opossum sufi ta' Derby", "text": ["Opossum sufi ta' Derby", "L-Opossum sufi ta' Derby, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Caluromys derbianus\", huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju), nattiv tal-kontinenti Amerikani b' firxa minn Nofsinhar tal-Messiku sa fit-Tramuntana tal-Ekwador.", "Dan l-opossum sufi \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti primarji (g\u0127alkemm jisab ukoll f' dawk sekondarji), kemm dawk dejjem \u0127odor kif ukoll dawk li jwaqqg\u0127u l-weraq u mal-firxa vasta li g\u0127andu, huwa jinsab fi stat kemm minn dak ta' lokalment komuni, sa dak ta' mhux komuni f' in\u0127awi o\u0127ra.", "B\u0127al kull membru tal-\u0121eneru \"Caluromys\", l-Opossum sufi ta' Derby huwa annimal strettament si\u0121ri (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127andu il-kwozjent tal-en\u010befalizazzjoni (il-massa \u010belebrali mmqabla fi proporzjon mal-massa tal-\u0121isem) ta' rata aktar g\u0127olja minn dik tal-opossumi l-o\u0127rajn, botna i\u017cg\u0127ar u denb twil u tqil \u0127afna f' aktar minn nofs it-tul kollu tieg\u0127u.", "L-Opossum sufi ta' Derby huwa annimal omnivoru u d-dieta tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, \u017crierag\u0127, weraq, \u0127xejjex rotob, insetti, annimali invertebrati \u017cg\u0127ar u possibilment annimali mejta jew fi stat ta' dekompo\u017cizzjoni ukoll.", "Dan l-opossum g\u0127andu distribuzzjoni ma' bosta pajji\u017ci fin-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' fuq , fl-Amerika \u010bentrali u fit-Tramuntana tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsab fil-Beli\u017ce, Ekwador, Gwatemala, \u0126onduras, Kolombja, Kosta Rika, Messiku, Nikaragwa u Panama."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5261", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5261", "title": "Opossum sufi ta' widnejh kannella", "text": ["Opossum sufi ta' widnejh kannella", "L-Opossum sufi ta' widnejh kannella jew Opossum sufi tal-Ekwador jew Opossum sufi tal-Punent, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Caluromys lanatus\", huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju), nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan huwa spe\u010bi ta' opossum sufi li \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti umdi g\u0127alkemm jinsab ukoll f' dawk subtropikali jew tropikali xotti, u jinsab fi stat kemm minn dak ta' lokalment komuni, kif ukoll fi stat ta' mhux komuni ukoll f' in\u0127awi o\u0127ra.", "B\u0127al kull membru tal-\u0121eneru \"Caluromys\", l-opossum sufi ta' widnejh kannella huwa annimal strettament si\u0121ri (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127andu il-kwozjent tal-en\u010befalizazzjoni (il-massa \u010belebrali mmqabla fi proporzjon mal-massa tal-\u0121isem) ta' rata aktar g\u0127ojla minn dik tal-opossumi l-o\u0127rajn, botna i\u017cg\u0127ar u denb twil u tqil \u0127afna f' aktar minn nofs it-tul kollu tieg\u0127u.", "L-Opossum sufi ta' widnejh kannella huwa annimal omnivoru u d-dieta tikkonsisti minn frott, nettari, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn.", "Dan l-opossum sufi g\u0127andu distribuzzjoni f' bosta pajji\u017ci u mal-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsab fil-Ar\u0121entina, Bolivja, Bra\u017cil, Ekwador, Kolombja, Paragwaj, Peru u Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5262", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5262", "title": "Opossum sufi ta' denbu g\u0127arwien", "text": ["Opossum sufi ta' denbu g\u0127arwien", "L-Opossum sufi ta' denbu g\u0127arwien, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Caluromys philander\", huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju), nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel u mifrux mal-Lvant kollu tal-kontinent, mil-Lvant tal-Kolombja sat-Tramuntana tal-Ar\u0121entina.", "Dan huwa spe\u010bi ta' opossum sufi li \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti subtropikali jew tropikali xotti, u jinsab fi stat, kemm minn dak ta' lokalment komuni, kif ukoll fi stat ta' mhux komuni f' in\u0127awi o\u0127rajn.", "B\u0127al kull membru tal-\u0121eneru \"Caluromys\", l-Opossum sufi ta' denbu g\u0127arwien huwa annimal strettament tas-si\u0121ar, g\u0127andu il-kwozjent tal-en\u010befalizazjoni (il-massa \u010belebrali mmqabla fi proporzjon mal-massa tal-\u0121isem) ta' rata aktar g\u0127olja minn dik tal-opossumi l-o\u0127rajn, botna i\u017cg\u0127ar u denb twil u tqil \u0127afna f' aktar minn nofs it-tul kollu tieg\u0127u.", "L-Opossum sufi ta' denbu g\u0127arwien huwa annimal omnivoru u d-dieta tikkonsisti minn frott, nettari, \u017crierag\u0127, \u0127xejjex, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn.", "Dan l-opossum sufi g\u0127andu distribuzzjoni ma' bosta pajji\u017ci fil-Lvant tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsab fil-Ar\u0121entina, Bra\u017cil, Ekwador, Gujana, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Kolombja, Surinam, Trinidad u Tobago u Venezwela (inklu\u017ci l-Antilles tal-Venezwela, il-G\u017cira ta' Margarita)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5263", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5263", "title": "Opossum sufi", "text": ["Opossum sufi", "L-opossum sufi (\"Caluromys\") jista' jkun wie\u0127ed minn 3 spe\u010bi ta' opossumi mag\u0127rufin xjentifikament b\u0127ala \"Caluromys sp.\" (l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Caluromys\").", "Dawn huma mammiferi marsupjali tas-sottofamilja Caluromyinae, fil-familja Didelphidae (didelfidi), tal-ordni Didelphimorphia (didelfimorfji), nattivi tal-kontinenti Amerikani u huma mifruxin minn Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' fuq, san-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dawn l-spe\u010bi ta' opossumi , \u0121eneralment jippreferu jg\u0127ixu f'abitat ta' foresti subtropikali jew tropikali xotti, kemm dawk dejjem \u0127odor kif ukoll dawk li jwaqqg\u0127u l-weraq u foresti umdi.", "L-Opossumi sufin kollha tal-\u0121eneru \"Caluromys\", huma marsupjali strettament tas-si\u0121ar, g\u0127andhom il-kwozjent tal-en\u010befalizazjoni (il-massa \u010belebrali mqabbla fi proporzjon mal-massa tal-\u0121isem) ta' rata og\u0127la minn dik tal-opossumi l-o\u0127ra, boton i\u017cg\u0127ar u denb twil u tqil \u0127afna f'aktar minn nofs it-tul kollu tieg\u0127u.", "L-Opossum sufin huwa Mammiferu marsupjali Omnivoru u d-dieta tieg\u0127u tikkonsisti mill-frott, min-nettaru, mi\u017c-\u017crierag\u0127, mill-weraq, mill-fjuri, mill-\u0127xejjex, mill-insetti, minn annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra u probabbilment minn annimali mejta wkoll.", "Dawn l-opossumi sufin g\u0127andhom distribuzjoni vasta ma' bosta pajji\u017ci fil-kontinenti Amerikani u jinsabu mifruxin fl-Ar\u0121entina, fil-Beli\u017ce, fil-Bolivja, fil-Bra\u017cil, fl-Ekwador, fil-Gujana, fil-Gujana Fran\u010bi\u017ca, fil-Gwatemala, fil-\u0126onduras, fil-Kolombja, fil-Kosta Rika, filMessiku, fin-Nikaragwa, f'Panama, fil-Paragwaj, fil-Peru, fis-Surinam, fi Trinidad u Tobago u fil-Venezwela (inklu\u017ci l-Antilles tal-Venezwela, il-G\u017cira ta' Margarita)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5267", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5267", "title": "Opossum ta' spallejh suwed", "text": ["Opossum ta' spallejh suwed", "L-Opossum ta' spallejh suwed, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Caluromysiops irrupta\", huwa mammiferu marsupjal notturn (attiv matul il-lejl), li qieg\u0127ed ikklassifikat fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju), nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel u b\u0127alissa jinsab jg\u0127ix fi 3 lokalitajiet biss.", "Dan huwa spe\u010bi ta' opossum strettament arborew jew si\u0121ri (jg\u0127ix fis-si\u0121ar) li \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti subtropikali jew tropikali umdi, u jinsab ikklassifikat b\u0127ala marsupjal fi stat vulerabbli (\"Vulnerabile\") jew dg\u0127ajjef minn\u0127abba li qieg\u0127ed dejjem jonqos fin-numru u l-popolazzjonijiet ji\u010b\u010bkienu.", "L-Opossum ta' spallejh suwed g\u0127andu l-pil sufi abjad u iswed b' 2 linji suwed separati tul id-dhar kollu.", "\"Caluromysiops irrupta\" adult ikun ji\u017cen bejn 2 u 5 kilogrammi u jikber bejn 25 u 30 \u010bentimetru esklu\u017c id-denb li jkun bejn 31 u 33 \u010bentimetru ie\u0127or.", "Dan id-denb prensili huwa mag\u0127mul minn 30 jew 31 vertebra u ji\u0121i u\u017cat minn dan l-opossum b\u0127ala id biex jaqbad u jidendel maz-zkuk tas-si\u0121ar u s-saqajn ta' wara huma relativament iqsar minn dawk ta' quddiem (Izor u Pine 1987).", "L-Opossum ta' spallejh suwed huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott u nettari g\u0127alkemm hemm indikazzjonijiet li \u017crierag\u0127, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn jag\u0127mlu parti mid-dieta ukoll.", "Dan l-opossum g\u0127andu distribuzzjoni ristretta u jinsab mifrux ma' 3 lokalitajiet biss, fin-Nofsinhar ta' l-Ama\u017conja fil-Peru, fil-parti ta' fuq tax-xmara Jar\u00f9 fil-Punent tal-Bra\u017cil \u010bentrali u possibilment fin-Nofsinhar tal-Kolombja.", "Il-ftit informazzjoni li hemm dwar ir-riproduzzjoni ta' \"Caluromysiops\" hija dwar i\u017c-\u017cmien tal-\u0121estazzjoni (it-tqala) li ddum bejn 12 u 14-il \u0121urnata, l-omm tilaq il-parti tal-marsupju (il-but iffurmat mil-\u0121ilda fuq i\u017c-\u017caqq tal-omm) u madwaru qabel it-twelid tal-frie\u0127 u l-boton \u0121eneralment ikun akbar fin-numru minn kemm g\u0127andha mammae jew sidra (\u017cej\u017ciet) l-omm."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5268", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5268", "title": "Opossum ta' denbu sufi", "text": ["Opossum ta' denbu sufi", "L-Opossum ta' denbu sufi, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Glironia venusta\", huwa mammiferu marsupjal notturn, tal-familja Didelphidae, fl-ordni Didelphimorphia nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan huwa spe\u010bi ta' opossum b'morfolo\u0121ija addatata g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar u dejjem insab jg\u0127ix f'abitat ta' foresti tax-xita (jew pluvjali) f'elevazzjonijiet ta' bejn 300 u 1000 metru 'l fuq mil-livell tal-ba\u0127ar.", "L-Opossum ta' denbu sufi g\u0127andu l-pil kannella fl-oran\u0121o, b'\u017cew\u0121 linji suwed fuq rasu madwar l-g\u0127ajnejn g\u0127al fuq l-imnie\u0127er li jiffurmaw maskra u linja o\u0127ra gri\u017ca tifred lil dawn it-tnejn minn fuq l-imnie\u0127er sal-widnejn bla pil lewn kannella skur fl-iswed.", "\"Glironia venusta\" adult jikber bejn 16 u 20.5 \u010bentimetri esklu\u017c id-denb li jkun \u0121eneralment itwal mil-\u0121isem b'tul ta' bejn 19.5 u 20.5 \u010bentimetri.", "Uniku fost l-opossumi dan il-marsupjal g\u0127andu denb sufi u pelu\u017c \u0127afna kwa\u017ci mat-tul kollu tieg\u0127u, kemm man-na\u0127a ta' fuq kif ukoll mal-\u0121nub u dan il-fattizz partikolari jintu\u017ca fl-isem komuni ta' din l-ispe\u010bi.", "Dan l-opossum huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, nettari, insetti, bajd u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn.", "Minn dan l-opossum rari inqabdu disa' e\u017cemplari biss u l-a\u0127\u0127ar wie\u0127ed kien maqbud fl-1989 (Tarifa u Anderson, 1997).", "Dan g\u0127andu distribuzzjoni ristretta u l-e\u017cemplari kollha inqabdu fil-foresta tax-xita (jew pluvjali) tal-Ama\u017conja fil-Bolivja, il-Bra\u017cil, l-Ekwador u l-Peru.", "Ftit li xejn hemm informazzjoni dwar ir-riproduzzjoni ta' \"Glironia venusta\", \u0127lief li l-organi riproduttivi huma simili tal-opossumi tal-\u0121eneru \"Caluromys\".", "Il-mara g\u0127andha 4 mammae (sidra jew \u017cej\u017ciet) u dan juri li l-botna huma anqas numeru\u017ci minn dawk tal-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-possumi tas-sottofamilja Didelphinae.", "L-Opossum ta' denbu sufi mhuwiex mg\u0127ammar b'marsupju u dan jindika li l-frie\u0127 sakemm ji\u017cviluppaw dawn jin\u017cammu imqabdin mal-pil fuq in-na\u0127a ta\u017c-\u017caqq tal-omm.", "Dan il-\u0121eneru huwa monotipiku (ji\u0121ifieri huwa rappre\u017centat bi spe\u010bi wa\u0127da biss) u l-klassifikazzjoni tieg\u0127u mhijiex mija fil-mija.", "Meta jkun ikklassifikat fil-familja Didelphidae, f'u\u0127ud mil-klassifikazzjonijiet ikun g\u0127alih wa\u0127du fis-sottofamilja Glironiinae:", "Fi klassifikazzjonijiet o\u0127rajn ikun parti mis-sottofamilja Caluromyinae flimkien mal-opossumi sufin:", "Fi skemi o\u0127rajn kemm-il darba ji\u0121i kklassifikat fil-familja Caluromyidae (is-sottofamilja Caluromyinae elevata f'livell ta' familja):", "Fil-familja Glironiidae (is-sottofamilja Glironiinae elevata f'livell ta' familja) jinsab g\u0127alih wa\u0127du:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5272", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5272", "title": "Opossum ta' denbu qasir sepja", "text": ["Opossum ta' denbu qasir sepja", "L-Opossum ta' denbu qasir sepja, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis adusta\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qasir l-inqas fost l-opossumi li huma adattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar.", "\"Monodelphis adusta\" g\u0127andu distribuzjoni ma' erba'pajji\u017ci u l-firxa tibda mill-Amerika \u010aentrali fil-Panama g\u0127al kontinent tal-Amerika t'Isfel fil-Kolombja, l-Ekwador u l-Peru.", "L-Opossum ta' denbu qasir sepja huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5273", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5273", "title": "Opossum ta' denbu qasir tat-tlett strixxi tat-Tramuntana", "text": ["Opossum ta' denbu qasir tat-tlett strixxi tat-Tramuntana", "L-Opossum ta' denbu qasir tat-tlett strixxi tat-Tramuntana, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis americana\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra l-inqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar.", "\"Monodelphis americana\" g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u huwa spe\u010bi endemika tal-Bra\u017cil.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f'artijiet tropikali baxxi.", "Hu hu annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5274", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5274", "title": "Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tat-Tramuntana", "text": ["Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tat-Tramuntana", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tat-Tramuntana jew opossum ta' denbu qasir tas- saqajn \u0127omor, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis brevicaudata\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra linqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti varji, spe\u010bjalment f'arji b' \u0127afna arbuxelli fejn ikun jista jag\u0127mel il-bejtiet fi zkuk vojta tas-si\u0121ar.", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tat-Tramuntana huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott u insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra li jsib ma' l-art fil-foresta.", "\"Monodelphis brevicaudata\" g\u0127andu distribuzjoni ma' bosta pajji\u017ci fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel u jinsab mifrux mal-Bolivja, Bra\u017cil, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Surinam u Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5276", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5276", "title": "Opossum ta' denbu qasir gri\u017c", "text": ["Opossum ta' denbu qasir gri\u017c", "L-Opossum ta' denbu qasir gri\u017c jew opossum bra\u017ciljan jew opossum tal-foresta tax-xita, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis domestica\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra linqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "L-Opossum ta' denbu qasir gri\u017c huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, \u017crierag\u0127 u insetti.", "\"Monodelphis domestica\" huwa opossum b' distribuzjoni naturali fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel u huwa spe\u010bi mifruxa fil-Bolivja, Bra\u017cil u Paragwaj, g\u0127alkemm dan la\u0127\u0127ar qieg\u0127ed jinsab \u0127afna aktar ta' spiss fis-swieq ta' l-annimali esoti\u010bi tad-dar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5287", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5287", "title": "Opossum ta' denbu qasir ta' Emilia", "text": ["Opossum ta' denbu qasir ta' Emilia", "L-opossum ta' denbu qasir ta' Emilia (\"Monodelphis emiliae\") huwa mammiferu marsupjal.", "Huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra l-inqas fost l-opossumi li huma adattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar, l-ori\u0121ini ta' dan l-opossum huwa l-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "\u0120eneralment, dan l-opossum jippreferi jg\u0127ix f'abitat ta' foresta sotto-tropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f'artijiet tropikali baxxi u xotti.", "L-opossum ta' denbu qasir ta' Emilia huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "Il-\"Monodelphis emiliae\" jinsab fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel , spe\u010bi li hija mifruxa mal-Bra\u017cil, mal-Peru u possibilment fil-Bolivja wkoll."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5293", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5293", "title": "Opossum ta' denbu qasir pigmew", "text": ["Opossum ta' denbu qasir pigmew", "L-Opossum ta' denbu qasir pigmew, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis kunsi\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra linqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127all-\u0127ajja fis-si\u0121ar (Nowak,1999), nattiv fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f' artijiet bil-\u0127axix sutto-tropikali u f'artijiet tropikali baxxi u xotti.", "L-Opossum ta' denbu qasir pigmew huwa marsupjal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, \u017creirag\u0127, insetti u minn annimali vertebri \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Monodelphis kunsi\" g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'isfel u huwa spe\u010bi mifruxa fil-Bolivja u l-Bra\u017cil."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5295", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5295", "title": "Opossum ta' denbu qasir ta' Maraj\u00f3", "text": ["Opossum ta' denbu qasir ta' Maraj\u00f3", "L-Opossum ta' denbu qasir ta' Maraj\u00f3, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis maraxina\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra, l-inqas fost l-opossumi, li huma adattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar (Nowak, 1999).", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f'artijiet tropikali baxxi xotti.", "Din hija spe\u010bi endemika tal-Bra\u017cil.", "G\u0127andu distribuzzjoni ristretta fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u jinsab jg\u0127ix f'lokalit\u00e0 wa\u0127da biss, fuq il-g\u017cira ta' Maraj\u00f3, fil-Grigal tal-Bra\u017cil.", "Billi huwa huwa marsupjal omnivoru, id-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, \u017crierag\u0127, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5299", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5299", "title": "Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tal-kappa", "text": ["Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tal-kappa", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tal-kappa, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis palliolata\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra linqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar (Nowak,1999), nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f' artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f' artijiet tropikali baxxi xotti.", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor tal-kappa huwa marsupjal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn bajd, frott, insetti varji u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar, b\u0127al rodituri u flieles ta' l-g\u0127asafar.", "\"Monodelphis palliolata\" g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel u huwa spe\u010bi endemika tal-Venezwela.", "L-ewwel darba li instab kien fil-lokalita ta' San Juan de Colon, fl-istat ta' Tachira fil-Venezwela.", "\"Monodelphis brevicaudata palliolata\" huwa sinonimu jew l-istess u jirreferi g\u0127al \"Monodelphis palliolata\" ta' Osgood, 1914."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5301", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5301", "title": "Opossum ta' denbu qasir tal-Per\u00f9", "text": ["Opossum ta' denbu qasir tal-Per\u00f9", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-Per\u00f9, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis ronaldi\", huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra l-inqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar, ntativ tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f'artijiet tropikali baxxi.", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-Per\u00f9 huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Monodelphis ronaldi\" g\u0127andu distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u huwa spe\u010bi endemika tal-Per\u00f9.", "Dan il-marsupjal kien skopert g\u0127al ewwel darba fl-2004 f'Pakitza, fil-Park Nazzjonali ta' Man\u00fa, parti mid-dipartiment ta' Madre de Dios, fix-Xlokk tal-Per\u00f9 (11\u00b056'S, 71\u00b017'W), f'elevazjoni ta' madwar 356 metru 'l fuq mill-livell tal-ba\u0127ar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5308", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5308", "title": "Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor ta' Nofsinhar", "text": ["Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor ta' Nofsinhar", "L-Opossum ta' denbu qasir tal-\u0121nub \u0127omor ta' Nofsinhar, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis sorex\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra l-inqas fost l-opossumi li huma addatati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar.", "\"Monodelphis sorex\" jinsab mifrux mal-Amerika t'Isfel, spe\u010bifikament fil-foresti u l-artijiet tal-\u0127axix fil-Grigal tal-Ar\u0121entina, fin-Nofsinhar tal-Bra\u017cil u fix-Xlokk tal-Paragwaj.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f'artijiet tropikali baxxi.", "Id-dieta omnivora tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5312", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5312", "title": "Opossum ta' denbu qasir ta' strixxa wa\u0127da", "text": ["Opossum ta' denbu qasir ta' strixxa wa\u0127da", "L-Opossum ta' denbu qasir ta' strixxa wa\u0127da, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis unistriata\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae, fl-ordni Didelphimorphia u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra, l-inqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar.", "Dan l-opossum ta' denbu qasir \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'artijiet bil-\u0127axix subtropikali u f'artijiet tropikali baxxi.", "Min\u0127abba li dan l-opossum huwa annimal omnivoru, id-dieta tieg\u0127u hija bba\u017cata fuq frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "Il-\"Monodelphis unistriata\" g\u0127andu distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u jinsab mifrux mal-foresti u l-artijiet tal-\u0127axix fl-Ar\u0121entina u fix-Xlokk tal-Bra\u017cil."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5315", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5315", "title": "Opossum ta' denbu qasir ta' Reig", "text": ["Opossum ta' denbu qasir ta' Reig", "L-Opossum ta' denbu qasir ta' Reig, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis reigi\", huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qosra l-inqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Monodelphis reigi\" g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u huwa spe\u010bi endemika tal-Vene\u017cwela.", "Dan il-marsupjal kien skopert g\u0127al ewwel darba fl-2004 f'Paso del Alto La Escalera, 134km 'il bog\u0127od minn El Dorado-Santa Elena de Uairen, Sierra de Lema, fl-istat ta' Bol\u00edvar, f'elevazjoni ta' madwar 1300 metru 'l fuq mil-livell tal-ba\u0127ar."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5318", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5318", "title": "Opossum ta' erba' g\u0127ajnejn kannella", "text": ["Opossum ta' erba' g\u0127ajnejn kannella", "L-Opossum ta' erba' g\u0127ajnejn kannella, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Metachirus nudicaudatus\", huwa l-uniku mammiferu marsupjal klassifikat fit-trib\u00f9 Metachirini, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju), nativ tal-Amerika \u010bentrali u tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum huwa kemm arborju jew si\u0121ri (adattat g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar) kif ukoll terrestri (adattat g\u0127al \u0127ajja fuq l-art), i\u017cda l-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-\u0127in ikun mal-art u jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti jew f' artijiet miftu\u0127a b' \u0127afna \u0127axix fejn ikun jista jag\u0127mel il-bejta bil-weraq (Nowak, 1997), qalb iz-zkuk tal-arbuxelli u ta\u0127t il-\u0121ebel fil-baxx (Hunsaker, 1977).", "Opossum ta' erba' g\u0127ajnejn kannella adult \u0121eneralment ikollu l-pil ta' lewn kannella fil-gri\u017c, bil-\u0121nub u fuq id-dahr ta' lewn aktar skur u strixxa skura minn fuq l-imnie\u0127er g\u0127al madwar l-g\u0127ajnejn sa ta\u0127t il-widnejn tag\u0127mel wi\u010b\u010b dan il-marsupjal jidher kwa\u017ci iswed.", "\"Metachirus nudicaudatus\" adult jikber madwar 26.5 \u010bentimetri, id-denb li jkun itwal mil-\u0121isem ikun bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 33 \u010bentimetru (Nowak, 1997; Redford and Eisenburg, 1992) u jil\u0127aqq massimu ta' 800 gramma fil-pi\u017c, g\u0127alkemm in-nisa ta' din l-ispe\u010bi jkunu 71% i\u0127fef mill-ir\u0121iel (Hansen et al., 1999).", "L-Opossum ta' erba' g\u0127ajnejn kannella huwa annimal erbivoru spe\u010bjalizzat b' dieta fru\u0121ivora, dieta li tikkonsisti prin\u010bipalment minn frott (g\u0127alkemm bajd, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar b\u0127al rettili u amfibjani jintieklu meta tinqala' l-okka\u017cjoni).", "\"Metachirus nudicaudatus\" g\u0127andu distribuzzjoni vasta ma' bosta pajji\u017ci u l-firxa tibda mill-Amerika \u010bentrali f' Kosta Rika, Nikaragwa u Panama g\u0127al kontinent tal-Amerika t'isfel fl-Ar\u0121entina, Bolivja, Bra\u017cil, Ekwador, Gujana, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Kolombja, Paragwaj, Peru, Surinam u Venezwela.", "L-Opossum ta' erba' g\u0127ajnejn kannella huma kapa\u010bi jirriprodu\u010bu kemm il-darba fis-sena, biss fl-Amerika \u010bentrali huma rrapurtati li dan issir f' Novembru.", "Il-mara ta' din l-ispe\u010bi ma g\u0127andhiex marsupju b\u0127al \u0127afna spe\u010bijiet marsupjali o\u0127rajn u minflok g\u0127andha 2 faldi ta' \u0121ilda man-na\u0127a ta' ta\u0127t ta\u017c-\u017caqq, fejn hemm il-\"mammae\" jew i\u017c-\u017cej\u017ciet (in-nisa ta' dawn l-ispe\u010bi \u0121ew irrapurtati kemm b' 5, b' 7 u b' 9 \"mammae\").", "Fer\u0127 ta' madwar 51 millimetru kapa\u010bi joqg\u0127od wieqaf wa\u0127du u joqg\u0127od imqabad mal-pil fuq il-\u0121enbejn jew ma' dahr l-omm u xag\u0127rejn wara jkun kompletament indipendenti (Nowak, 1997)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5319", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5319", "title": "Opossum irqiq ta' Tschudi", "text": ["Opossum irqiq ta' Tschudi", "L-Opossum irqiq ta' Tschudi jew Opossum irqiq ta' l-Andes, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops impavidus\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq ta' abitudni arborja jew annimal li j\u0127obb jg\u0127ix fis-si\u0121ar, g\u0127alkemm jinsab f' \u0127anfa tipi ta' ambjenti naturali f' elevazjonijiet varji, \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tal-muntanji jew ta' elevazjoni g\u0127olja, kemm subtropikali kif ukoll tropikali umdi.", "L-Opossum irqiq ta' Tschudi huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosops impavidus\" g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel u huwa spe\u010bi mifruxa mal-Bolivja, Bra\u017cil, Ekwador, Kolombja, Panama, Paragwaj, Peru u Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5321", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5321", "title": "Opossum irqiq ta' Bishop", "text": ["Opossum irqiq ta' Bishop", "L-Opossum irqiq ta' Bishop, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops bishopi\", huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae, fl-ordni Didelphimorphia u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "\"Marmosops parvidens bishopi\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al u jirreferi g\u0127al dan l-ispe\u010bi.", "Dan l-opossum irqiq arborju \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat ta' foresti tax-xita kemm tal-artijiet baxxi kif ukoll tal-muntanji.", "Min\u0127abba li huwa annimal omnivoru, id-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott u insetti.", "\"Marmosops bishopi\" instab l-ewwel darba madwar 264 kilometri fit-Tramuntana ta' Xavantina (12o51'S, 51o46'W), f'Serra do Roncador, fl-istat ta' Mato Grosso, il-Bra\u017cil.", "Dan l-opossum irqiq g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u huwa spe\u010bi mifruxa mal-foresti tal-muntanji fil-Bolivja u l-Bra\u017cil.", "\"Marmosops pinheiroi\", \"Marmosops bishopi\" u \"Marmosops juninensis\" g\u0127al \u017cmien twil kienu meqjusin b\u0127ala sottospe\u010bi u b'hekk jirrapre\u017centaw l-istess spe\u010bi \"Marmosops parvidens\", sakemm \u0121ie skopert li \"M. pinheiroi\" u \"M. parvidens\" jg\u0127ixu simpatrikament (flimkien fl-istess lokalit\u00e0) fil-Gujana Fran\u010bi\u017ca."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5325", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5325", "title": "Opossum irqiq ta' rasu dejqa", "text": ["Opossum irqiq ta' rasu dejqa", "L-Opossum irqiq ta' rasu dejqa jew Opossum irqiq ta' wi\u010b\u010bu rqiq, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops cracens\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq arborju (tas-si\u0121ar) \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tropikali tax-xita kemm ta' l-artijiet baxxi kif ukoll tal-muntanji.", "L-Opossum irqiq ta' rasu dejqa huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "Dan l-opossum irqiq tal-kontinent ta' l-Amerika t'isfel jinsab jg\u0127ix f' lokalita wa\u0127da biss u g\u0127andu distribuzjoni ristretta \u0127afna fil-Majjistral tal-Venezwela u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c.", "\"Marmosops cracens\", instab l-ewwel darba vi\u010bin La Pastora (11\u00b012'N, 68\u00b037'W) fl-istat ta' Falc\u00f3n, fil-Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5328", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5328", "title": "Opossum irqiq ta' Creighton", "text": ["Opossum irqiq ta' Creighton", "L-Opossum irqiq ta' Creighton, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops creightoni\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq arborju (tas-si\u0121ar) \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tropikali tax-xita u tropikali umdi tal-muntanji f' elevazjonijiet ta' bejn 2000 u 3000 metru 'l fuq mil-livel tal-ba\u0127ar.", "L-Opossum irqiq ta' Creighton huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, u insetti varji.", "Dan l-opossum irqiq, \"Marmosops creightoni\" tal-kontinent ta' l-Amerika t'isfel, jinsab jg\u0127ix qalb il-foresti tal-muntanji f' R\u00edo Zongo, arja li tag\u0127mel parti mid-dipartiment ta' La Paz, fil- Bolivja u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5330", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5330", "title": "Opossum irqiq skur", "text": ["Opossum irqiq skur", "L-Opossum irqiq skur jew Opossum \u0121urdien irqiq ta' \u017caqqu gri\u017ca, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops fuscatus\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum irqiq arborju (Nowak 1999) \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti tax-xita tropikali, kif ukoll tropikali umdi.", "L-Opossum irqiq skur huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosops fuscatusus\" g\u0127andu distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u huwa spe\u010bi mifruxa mal-Kolombja, it-Trinidad u Tobago u l-Vene\u017cwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5333", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5333", "title": "Opossum irqiq ta' Hendley", "text": ["Opossum irqiq ta' Hendley", "L-Opossum irqiq ta' Hendley jew Opossum \u0121urdien irqiq ta' Hendley, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops handleyi\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq ta' abitudni notturni huwa marsupjal arborju (Nowak,1999) u \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali.", "L-Opossum irqiq ta' Hendley huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar ukoll.", "l-opossum irqiq \"Marmosops handleyi\" g\u0127andu distribuzjoni ristretta fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel.", "Dan il-marsupjal jinsab biss f' arja fi\u010b-\u010bentru tal-Kolombja u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5336", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5336", "title": "Opossum irqiq gri\u017c", "text": ["Opossum irqiq gri\u017c", "L-Opossum irqiq gri\u017c jew Opossum \u0121urdien irqiq gri\u017c, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops incanus\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq ta' abitudni notturna (annimal li jkunu fil-qu\u010b\u010bata ta' l-attivita tieg\u0127u matul il-lejl) huwa marsupjal arborju jew i\u0127obb jig\u0127ix fis-si\u0121ar (Nowak,1999) u \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali lejn il-kosta ta' l-O\u010bejan Atlantiku, mill-livell tal-ba\u0127ar sa elevazjonijiet moderati baxxi.", "L-Opossum irqiq gri\u017c huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar ukoll.", "l-opossum irqiq \"Marmosops incanus\" g\u0127andu distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel u jinsab f' arja vasta fix-Xlokk tal-Bra\u017cil u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5339", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5339", "title": "Opossum irqiq ta' Panama", "text": ["Opossum irqiq ta' Panama", "L-Opossum irqiq ta' Panama jew Opossum \u0121urdien irqiq ta' Panama, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops invictus\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ ta' l-Amerika \u010bentrali.", "Dan l-opossum irqiq ta' abitudni notturna (annimal li jkun fil-qu\u010b\u010bata ta' l-attivita tieg\u0127u minn in\u017cul ix-xemx sat-tlug\u0127) huwa marsupjal arborju jew annimal li jg\u0127ix il-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-\u0121urnata fis-si\u0121ar u l-arbuxelli (Nowak,1999), u \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali u tropikali umdi.", "L-Opossum irqiq ta' Panama, huwa marsupjal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott u insetti varji.", "l-opossum irqiq \"Marmosops incanus\" g\u0127andu distribuzjoni \u017cg\u0127ira fl-Amerika \u010bentrali u jinsab mifrux f' Panama biss u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5342", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5342", "title": "Opossum irqiq ta' Junin", "text": ["Opossum irqiq ta' Junin", "L-Opossum irqiq ta' Junin jew kif jissejja\u0127 ukoll Opossum \u0121urdien irqiq ta' Junin, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops juninensis\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq, huwa marsupjal arborju jew tas-si\u0121ar (Nowak,1999), u \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali.", "L-Opossum irqiq ta' Panama, huwa marsufjal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar varji.", "l-opossum irqiq \"Marmosops juninensis\" g\u0127andu distribuzjoni \u017cg\u0127ira fil-kontinent ta' Amerika ta' isfel u jinsab mifrux fil-Peru biss u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c.", "L-ewwel darba li \u0121ie skopert xjentifikament kien instab f' Utcuyacu bejn Tarma u Chanchamayo, f' Jun\u00edn, fil-Per\u00fa.", "\"Marmosops pinheiroi\", \"Marmosops bishopi\" u \"Marmosops juninensis\" g\u0127al \u017cmien twil kienu meqjusin b\u0127ala sottospe\u010bi u b' hekk jirrapre\u017centaw l-istess spe\u010bi \"Marmosops parvidens\", sakemm \u0121ie skopert li M. pinheiroi u M. parvidens jghixu simpatrikament (flimkien fl-istess lokalita) fil-Gujana Fran\u010bi\u017ca.", "\"Marmosops parvidens juninensis\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al u jirreferi g\u0127al \"Marmosops juninensis\" ta' Tate, 1931."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5345", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5345", "title": "Opossum irqiq ta' Neblina", "text": ["Opossum irqiq ta' Neblina", "L-Opossum irqiq ta' Neblina jew Opossum \u0121urdien irqiq ta' Neblina, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops neblina\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nattiv tal-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq ta' abitudni notturna huwa marsupjal arborju jew tas-si\u0121ar (Nowak,1999), u \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali tal-muntanji f'elevazjonijiet g\u0127olja.", "L-Opossum irqiq ta' Neblina, huwa marsupjal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott u insetti varji.", "l-opossum irqiq \"Marmosops neblina\" g\u0127andu distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsab mifrux fil-Venezwela u l-Bra\u017cil.", "L-ewwel darba li \u0121ie skopert xjentifikament kien instab f' elevazjoni ta' 1800 metru 'l fuq mil-livel tal-ba\u0127ar, f' Amazons Camp VII (00\u00b050'40\"N, 65\u00b058'10\"W), ta' Cerro de la Neblina, fil-Venezwela.", "\"Marmosops impavidus neblina\" huwa sinonimu jew l-istess b\u0127al u jirreferi g\u0127al \"Marmosops neblina\" ta' Gardner, 1990."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5348", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5348", "title": "Opossum irqiq ta' \u017caqqu bajda", "text": ["Opossum irqiq ta' \u017caqqu bajda", "L-Opossum irqiq ta' \u017caqqu bajda jew Opossum \u0121urdien irqiq ta' \u017caqqu bajda (\"Marmosops noctivagus\") huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum irqiq arborju jew tas-si\u0121ar (Nowak, 1999), ta' abitudni notturna (annimal li jil\u0127aq il-qu\u010b\u010bata tal-attivita tieg\u0127u matul il-lejl), \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f'abitat kemm ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali kif ukoll tropikali umdi.", "L-Opossum irqiq ta' \u017caqqu bajda huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali invertebrati u vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosops noctivagus\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel, mifruxa mal-Bolivja, il-Bra\u017cil, l-Ekwador u l-Peru.", "\"\"Marmosops albiventris\"\", \"\"Marmosops dorothea\"\" (Thomas, 1911), \"\"Marmosops noctivagus keaysi\"\" (J.A. Allen, 1900) u \"\"Marmosops yungasensis\"\" huma sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127al \"Marmosops noctivagus\" ta' Tschudi, 1944."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5357", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5357", "title": "Opossum irqiq tal-Bra\u017cil", "text": ["Opossum irqiq tal-Bra\u017cil", "L-Opossum irqiq tal-Bra\u017cil jew Opossum \u0121urdien irqiq tal-Bra\u017cil, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops paulensis\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq arborju jew tas-si\u0121ar (Nowak,1999), ta' abitudni notturna (annimal li jil\u0127aq il-qu\u010b\u010bata ta' l-attivita tieg\u0127u matul il-lejl), \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat kemm ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali, kif ukoll foresti tropikali umdi ta' elevazjoni baxxa u mal-kosta ta' l-O\u010bejan Atlaniku ta' Nofs in-nhar.", "L-Opossum irqiq tal-Bra\u017cil huwa annimal b' dieta omnivora li tikkonsisti prin\u010bipalment minn frott, insetti u annimali invertebrati u vertebrati \u017cg\u0127ar varji.", "\"Marmosops paulensis\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni ristretta fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel, b' firxa mal-kosta fix-xlokk tal-Bra\u017cil u huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c.", "L-ewwel darba li \u0121ie skopert xjentifikament, kien instab f' Therezopolis, vi\u010bin Rio de Janeiro, f' S\u00e3o Paul, fil-Bra\u017cil."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5360", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5360", "title": "Opossum irqiq ta' Dorothy", "text": ["Opossum irqiq ta' Dorothy", "L-Opossum irqiq ta' Dorothy jew Opossum \u0121urdien irqiq ta' Dorothy, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosops ocellatus\", huwa mammiferu marsupjal, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi irqaq, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum irqiq arborju jew tas-si\u0121ar (Nowak,1999), b' abitudni notturna (annimal li jil\u0127aq il-qu\u010b\u010bata ta' l-attivita tieg\u0127u matul il-lejl), \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat kemm ta' foresti tropikali tax-xita jew pluvjali kif ukoll tropikali umdi.", "L-Opossum irqiq ta' Dorothy huwa marsupjal b' dieta omnivora u tikkonsisti prin\u010bipalment minn frott, insetti u annimali invertebrati u vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosops ocellatus\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel, mifruxa mal-Bolivja u spe\u010bi endemika ta'dan il-pajji\u017c, g\u0127alkemm probabilment jisab mifrux f' arja \u017cg\u0127ira fil-Bra\u017cil ukoll.", "\"Marmosops ocellatus\" g\u0127al \u017cmien twil kien ikkunsidrat sinonimu ta' \"Marmosops dorothea\" (li l-llum il-\u0121urnata huwa meqjus b\u0127ala sottospe\u010bi jew sinonimu ta' \"Marmosops noctivagus\"), sakemm f' 2004 \u0121ie rikkonoxxut b\u0127ala spe\u010bi s\u0127i\u0127a minn Voss et al. u 'rriklassifikaw il-bqija tal-forom ta' \"Marmosops dorothea\" f' \"Marmosops noctivagus\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5363", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5363", "title": "Opossum ta' denbu qasir", "text": ["Opossum ta' denbu qasir", "L-Opossum ta' denbu qasir jista' jkun wie\u0127ed minn g\u0127oxrin spe\u010bi ta' opossum mag\u0127rufin xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis\" (l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Monodelphis\").", "Dawn huma mammiferi marsupjali, membri tat-trib\u00f9 Monodelphini, fis-sottofamilja Didelphinae, fil-familja Didelphidae (didelfidi), tal-ordni Didelphimorphia (didelfimorfji), nattivi tal-kontinent Amerikan u mifruxin min-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' Fuq san-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dawn huma spe\u010bi ta' opossumi li \u0121eneralment jippreferu jg\u0127ixu f'abitat ta' foresti subtropikali u tropikali umdi u f'artijiet tal-\u0127axix baxxi kemm subtropikali kif ukoll tropikali xotti.", "L-opossumi ta' denbhom qasir tal-\u0121eneru \"Monodelphis\" kollha, huma l-aktar opossumi terrestri (jg\u0127ixu mal-art) fost l-ispe\u010bi didelfimorfji kollha u l-inqas adattati g\u0127al \u0127ajja fis-si\u0121ar.", "Dawn l-opossumi huma mammiferi marsupjali omnivori u d-dieta prin\u010bipali tag\u0127hom tikkonsisti minn bajd, frott, insetti varji u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "L-opossumi ta' denbu qasir g\u0127andhom distribuzjoni vasta ma' bosta pajji\u017ci fil-kontinent Amerikan u jinsabu mifruxin fl-Ar\u0121entina, il-Bolivja, il-Bra\u017cil, l-Ekwador, il-Gujana, il-Gujana Fran\u010bi\u017ca, il-Kolombja, il-Panama, il-Paragwaj, il-Peru, Surinam, l-Urugwaj u l-Vene\u017cwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5368", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5368", "title": "Opossum \u0121urdien sufi", "text": ["Opossum \u0121urdien sufi", "Opossum \u0121urdien sufi jista jkun wie\u0127ed minn 6 spe\u010bi ta' opossumi mag\u0127rufin xjentifikament b\u0127ala Micoureus sp. (l-ispe\u010bi kollha li qeg\u0127din ikklassifikati fil-\u0121eneru \"Micoureus\").", "Dawn huma mammiferi marsupjali, membri tat-trib\u00f9 Monodelphini, fis-sottofamilja Didelphinae, fil-familja Didelphidae (didelfidi), tal-ordni Didelphimorphia (didelfimorfji), nattivi tal-kontinenti Amerikani u mifruxin mill-Amerika \u010bentrali, sa n-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dawn huma spe\u010bi ta' opossumi li \u0121eneralment jippreferu jg\u0127ixu f' abitat ta' foresti kemm subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f'dawk subtropikali u tropikali xotti.", "L-Opossumi \u0121rieden sufin tal-\u0121eneru \"Micoureus\" kollha, huma didelfimorfji ta' abitudni kemm arborja jew si\u0121rijja (jg\u0127ixu fis-si\u0121ar), kif ukoll terrestri (jg\u0127ixu mal-art) u l-qu\u010b\u010bata tal-attivita tag\u0127hom tkun matul il-lejl (notturni).", "L-Opossumi \u0121rieden sufin huma mammiferi marsupjali omnivori u d-dieta prin\u010bipali tag\u0127hom tikkonsisti minn bajd, frott, insetti varji u annimali invertebrati u vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn b\u0127al rettili, amfibjani u mammiferi gerrimin.", "Dawn l-opossumi \u0121rieden sufin g\u0127andhom distribuzzjoni vasta ma' bosta pajji\u017ci fil-kontinenti Amerikani u jinsabu mifruxin fl-Ar\u0121entina, Beli\u017ce, Bolivja, Bra\u017cil, Ekwador, Gujana, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Gwatemala, \u0126onduras, Kolombja, Kosta Rika, Nikaragwa, Panama, Paragwaj, Peru, Surinam u Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5369", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5369", "title": "Opossum \u0121urdien sufi ta' Alston", "text": ["Opossum \u0121urdien sufi ta' Alston", "L-Opossum \u0121urdien sufi ta' Alston mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Micoureus alstoni\", huwa wie\u0127ed minn 6 spe\u010bijiet ta' opossumi \u0121rieden sufin tal-\u0121eneru \"Micoureus\".", "Dan huwa mammiferu marsupjal, membru tat-trib\u00f9 Monodelphini, fis-sottofamilja Didelphinae, fil-familja Didelphidae (didelfidi), tal-ordni Didelphimorphia (didelfimorfji), nattiv tal-kontinenti Amerikani u mifrux mill-Amerika \u010bentrali, sat-Tramuntana fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan huwa spe\u010bi ta' opossum li \u0121eneralment jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti kemm subtropikali u tropikali umdi, kif ukoll f' dawk subtropikali u tropikali xotti.", "L-Opossum \u0121urdien sufi ta' Alston, huwa didelfimorfju ta' abitudni kemm arborja jew si\u0121rijja (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), kif ukoll terrestri (jg\u0127ix ma' l-art) u l-qu\u010b\u010bata tal-attivit\u00e0 tieg\u0127u tkun matul il-lejl (notturna).", "\"Micoureus alstoni\" huwa mammiferu marsupjal b' dieta omnivora.", "Din tikkonsisti prin\u010bipalment minn frott u varjeta ta' insetti, g\u0127alkemm annimali invertebrati u vertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn b\u0127al rettili, amfibjani u mammiferi gerriema jintieklu ukoll.", "L-opossum \u0121urdien sufi ta' Alston g\u0127andu distribuzzjoni vasta ma' bosta pajji\u017ci fl-Amerika \u010bentrali u fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsab mifrux fil-Beli\u017ce, Gwatemala, \u0126onduras, Kolombja, Kosta Rika, Nikaragwa u Panama."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5377", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5377", "title": "Opossum tal-Patagonja", "text": ["Opossum tal-Patagonja", "L-opossum tal-Patagonja (\"Lestodelphys halli\") huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum huwa marsupjal terrestri, adattat g\u0127al \u0127ajja mal-art u jippreferi jg\u0127ix f'abitat ta' artijiet tal-\u0127axix subtropikali u tropikali baxxi xotti mag\u0127rufin b\u0127ala \"pampas\" (artijiet miftu\u0127a b'\u0127afna arbuxelli u \u0127axix g\u0127oli) fejn ikun jista' jikka\u010b\u010ba.", "Opossum tal-Patagonja adult g\u0127andu l-pil fin u folt ta' lewn gri\u017c skur fuq id-dahar u l-\u0121nub u ta' ton aktar skur fuq il-wi\u010b\u010b.", "L-idejn, is-saqajn, man-na\u0127a ta' ta\u0127t ta\u017c-\u017caqq u man-na\u0127a ta' ta\u0127t tad-denb u t-tbajja madwar l-g\u0127ajnejn u l-widnejn huma fl-abjad.", "Il-widnejn huma \u017cg\u0127ar, tondi u ta' lewn il-la\u0127am u n-na\u0127a ta' fuq tad-denb huwa miksi b'xag\u0127ar qasir, fin ta' kulur kannella fil-gri\u017c.", "Ir-ra\u0121el \u0121eneralment ikollu tebg\u0127a oran\u0121jo fuq quddiem mal-ger\u017cuma, waqt li fil-mara t-tebg\u0127a oran\u0121jo tinsab madwar il-b\u017ciezel (Kalafut, 2005; Marshall, 1977; Redford and Eisenberg, 1992).", "\"Lestodelphys halli\" adult kapa\u010bi jil\u0127aq 80 gramma u jitwal bejn 13.2 u 14.4 \u010bentimetri.", "Id-denb iqsar mil-\u0121isem (wie\u0127ed mil ftit opossumi li g\u0127andu denbu iqsar minn \u0121ismu) ikun bejn wie\u0127ed u ie\u0127or minn 8.1 sa 9.9 \u010bentimetri twil, is-saqajn ta' wara jkunu madwar 1.57 u mhux aktar minn 1.77 \u010bentimetri, filwaqt li l-widnejn ikunu bejn 1.8 u 2.2 \u010bentimetri kbar (Kalafut, 2005; Marshall, 1977; Redford and Eisenberg, 1992).", "Dan l-opossum huwa mammiferu marsupjal karnivoru u g\u0127alkemm jiekol il-frott u l-insetti, meta jkunu disponibbli jidher bi\u010b-\u010bar li d-dieta tieg\u0127u tibba\u017ca \u0127afna fuq la\u0127am u tikkonsisti prin\u010bipalment minn g\u0127asafar u \u0121rieden.", "Infatti fost l-opossumi, \"Lestodelphys halli\" huwa wie\u0127ed mill-aktar spe\u010bi karnivori.", "L-opossum tal-Patagonja ta' 70 gramma \u0121ie rrapurtat li kien kapa\u010bi jiekol \u0121urdien ta' 35 gramma (Marshall, 1977; Nowak, 1999; Redford and Eisenberg, 1992).", "Dan g\u0127andu distribuzzjoni \u017cg\u0127ira li qieg\u0127da dejjem ti\u010bkien fil-pajji\u017c tal-Ar\u0121entina biss u fil-fatt huwa spe\u010bi endemika ta' dan il-pajji\u017c u jinsab partikolarment fil-\"pampas\" tal-Patagonja f'Chubet, Mendoza, Neuquen, Rio Negro, u Santa Cruz.", "L-opossum tal-Patagonja huwa l-aktar spe\u010bi ta' marsupjal li jg\u0127ix daqshekk 'l isfel fin-Nofsinnhar (Marshall 1977).", "Fuq l-opossum tal-Patagonja hemm ftit li xejn informazjoni, per\u00f2, peress li jg\u0127ix f'\u017coni temperati huwa ma\u0127sub li jirriprodu\u010bi sta\u0121unalment jew fi \u017cminijiet limitati matul is-sena.", "Il-mara ta'din l-ispe\u010bi m'g\u0127andix marsupju b\u0127al \u0127afna spe\u010bi marsupjali o\u0127ra u jkollha 19-il \"mammae\" jew \u017cej\u017ciet (Redford and Eisenberg, 1992)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5386", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5386", "title": "Japok", "text": ["Japok", "Il-Japok jew l-Opossum tal-ilma, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Chironectes minimus\", huwa mammiferu marsupjal l-uniku membru tal-ordni Chironectes, ikklassifikat fit-trib\u00f9 Didelphini, tal-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju), nattiv tal-kontinenti Amerikani mifrux fin-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' fuq, fl-Amerika \u010bentrali u fit-Tramuntana tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel, b'xi popolazzjonijiet i\u017colati li jinsabu lejn ix-xlokk tal-istess kontinent.", "Dan l-opossum huwa marsupjal li huwa addattat g\u0127all-\u0127ajja semi-akwatika (addattat g\u0127al \u0127ajja fuq l-art kif ukoll fl-ilma), huwa uniku fost il-marsupjali billi meta j\u0127ossu mhedded ja\u0127rab fl-ilma, li huwa ambjent addattat \u0127afna g\u0127al din l-ispe\u010bi.", "\u0120eneralment l-Opossum tal-ilma jkollu l-pil fin u folt, ir\u0127amat ta' lewn gri\u017c bl-iswed.", "Il-Japok adult jikber bejn 27 u 40 \u010bentimetru, id-denb li jkun \u0121eneralment ftit itwal mill-\u0121isem ikun minn 31 sa 43 \u010bentimetru.", "Il-marsupju huwa partikolarit\u00e0 interessanti fil-fi\u017cjolo\u0121ija tal-Japok.", "Dan huwa pre\u017centi u ferm \u017cviluppat kemm fil-mara kif ukoll fir-ra\u0121el.", "Fi\u017c-\u017cew\u0121 sessi ukoll dan il-marsupju huwa mg\u0127ammar b'muskolu sabiex ikun jista' jing\u0127alaq.", "Fil-mara,meta jing\u0127alaq lanqas l-arja ma tg\u0127addi u b' hekk tkun tista' tin\u017cel fl-ilma anke meta jkollha l-frie\u0127.", "Fir-ra\u0121el dan qieg\u0127ed hemm biex jipprote\u0121i l-iskrotu (\"scrotum\") jonkella l-bor\u017ca fejn ikun hemm it-testikoli u jing\u0127alaq meta dan il-marsupjal ikun qieg\u0127ed ji\u0121ri jew meta jkun qieg\u0127ed ta\u0127t l-ilma, g\u0127elkemm dan mhuwiex b'sa\u0127\u0127tu daqs tal-mara.", "L-Opossum tal-ilma huwa annimal karnivoru spe\u010bjalizzat b'dieta pixxivora, dieta li tikkonsisti prin\u010bipalment minn \u0127ut, gambli u krusta\u010bi tal-ilma \u0127elu (li dan jaqbad bl-idejn sensittivi tieg\u0127u), g\u0127alkemm \u017crin\u0121ijiet, frott u possibilment xi \u0127axix tal-ilma, huma inklu\u017ci fid-dieta ukoll.", "\"Chironectes minimus\" g\u0127alkemm g\u0127andu distribuzzjoni vasta ma' bosta pajji\u017ci huwa marsupjal ikklassifikat b\u0127ala mhux komuni jew rari u jiddependi \u0127afna fuq l-ambjent tax-xmajjar, tal-g\u0127adajjar u artijiet misg\u0127tadra (\"wetlands\").", "Il-firxa tal-Japok tibda mill-Messiku fil-kontinent tal-Amerika ta' fuq sa fil-Grigal tal-Ar\u0121entina u fix-Xlokk tal-Bra\u017cil fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan il-marsupjal huwa pre\u017centi fl-Ar\u0121entina, fil-Beli\u017ce, fil-Bolivja, fil-Bra\u017cil, fl-Ekwador, f'El salvador, fil-Gujana, fil-Gujana Fran\u010bi\u017ca, fil-Gwatemala, fil-Messiku, fin-Nikaragwa, fil-Kolombja, fil-Kosta Rika, fil-\u0126onduras, f'Panama, fil-Paragwaj, fil-Peru, fis-Surinam u fil-Venezwela.", "L-Opossum tal-ilma huwa kapa\u010bi jirriprodu\u010bi kemm il-darba fis-sena, biss fil-Bra\u017cil huwa rrapurtat li \u0127afna drabi t-twelid isir f' Di\u010bembru u f'Jannar g\u0127alkemm xi u\u0127ud minn nisa nstabu bil-frie\u0127 \u017cg\u0127ar tat-twelid fi Frar ukoll.", "L-im\u0121iba qabel it-tg\u0127ammir tinkludi g\u0127aqda akbar jew aktar fil-qrib bejn ir-ra\u0121el u l-mara.", "Ir-ra\u0121el jibda jdur madwar il-mara u ji\u0121ri warajha l-\u0127in kollu u l-kuntatt orali mal-\u0121enitali \u0121ie osservat ta' sikwit.", "Il-boton \u0121eneralment ikun mag\u0127mul minn 1 sa \u0127amest ifrie\u0127, ta' 22 \u0121urnata wara t-twelid jisponta l-ewwel pil, ta' 28 \u0121urnata to\u0127ro\u0121 il-pigmentazzjoni (kulur fil-\u0121ilda) u ta' 34 \u0121urnata jibdew jidhru il-faxxex fil-pil, tipi\u010bi ta' din l-ispe\u010bi.", "L-g\u0127ajnejn jinfet\u0127u ta' 38 \u0121urnata u ta' 40 \u0121urnata l-frie\u0127 ikunu kbar wisq g\u0127all-marsupju tal-omm u filwaqt li rashom tibqa' die\u0127la \u0121ewwa \u0121isimhom tibda \u0127ier\u0121a parti minnu 'l barra.", "\u0126alqhom jinqala' minn mal-be\u017c\u017cula ta' madwar 48 \u0121urnata, g\u0127alkemm xorta wa\u0127da jibqg\u0127u jerdg\u0127u l-\u0127alib, jorqdu \u0127dejn ommhom fil-bejta u xi kultant jaqbdu ma' dahra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5392", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5392", "title": "Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon eleganti", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon eleganti", "L-Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon eleganti jew Opossum ta' denbu o\u0127xon eleganti, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Thylamys elegans\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden ta' denbhom o\u0127xon, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon huwa marsupjal kemm arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar) kif ukoll terrestri (jg\u0127ix ma' l-art), b' abitudni notturna (attiv bil-lejl).", "L-Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon eleganti huwa marsupjal b' dieta primarjament insettivora, g\u0127alkemm frott, bajd ta' l-g\u0127asafar u annimali vertebrati \u017cag\u0127ar b\u0127al gremxul u \u0121rieden huma inklu\u017ci fid-dieta ukoll.", "\"Thylamys elegans\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel, mifruxa ma\u010b-\u010aili u Peru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5395", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5395", "title": "Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon ta' Karimi", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon ta' Karimi", "L-Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon ta' Karimi, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Thylamys karimii\", huwa mammiferu marsupjal tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden ta' denbhom o\u0127xon.", "Dan l-opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon huwa marsupjal kemm arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar) kif ukoll terrestri (jg\u0127ix mal-art), b'abitudni notturna (attiv bil-lejl).", "\"Thylamys karimii\" huwa marsupjal b' dieta primarjament insettivora, g\u0127alkemm frott, bajd tal-g\u0127asafar u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar b\u0127al gremxul u \u0121rieden huma inklu\u017ci fid-dieta ukoll.", "Din l-ispe\u010bi g\u0127andha distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel, mifruxa fil-Bra\u017cil u endemika ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5396", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5396", "title": "Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon tal-Paragwaj", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon tal-Paragwaj", "L-Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon tal-Paragwaj jew Opossum ta' denbu o\u0127xon tal-Paragwaj, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Thylamys macrurus\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden ta' denbhom o\u0127xon, nattiv fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon huwa marsupjal kemm arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar) kif ukoll terrestri (jg\u0127ix ma' l-art), b'abitudni notturna (attiv bil-lejl).", "L-Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon tal-Paragwaj huwa marsupjal b'dieta primarjament insettivora, g\u0127alkemm il-frott, il-bajd tal-g\u0127asafar u l-annimali vertebrati \u017cg\u0127ar b\u0127all-gremxul u l-\u0121rieden huma inklu\u017ci fid-dieta ukoll.", "\"Thylamys macrurus\" huwa spe\u010bi b'distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel, mifruxa fil-Paragwaj u endemiku ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5425", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5425", "title": "Incadelphys", "text": ["Incadelphys", "Incadelphys huwa \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali estinti, e\u017cattament l-opossumi.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Ameridelphia (il-marsupjali Amerikani minnbarra l-kolokolo), fl-ordni Didelphimorphia, fis-superfamilja Didelphoidea u fil-familja Didelphidae.", "\"Incadelphys\" huwa \u0121eneru li ji\u0121bor fih spe\u010bi wa\u0127da biss estinta u g\u0127alkemm qieg\u0127ed fil-familja Didelphidae, il-mammolo\u0121isti g\u0127adhom mhumiex \u010berti f'liema jew ma' liema sottofamilja ta' opossumi dan huwa relatat l-aktar fil-qrib."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5442", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5442", "title": "Opossum ta' denbu qasir sepja ta' Nofs in-nhar", "text": ["Opossum ta' denbu qasir sepja ta' Nofs in-nhar", "L-Opossum ta' denbu qasir sepja ta' Nofs in-nhar, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Monodelphis adusta\", huwa 1 mi\u017c-\u017cew\u0121 sottospe\u010bi tal-Opossum ta' denbu qasir sepja.", "Dan il-mammiferu marsupjal, jinsab kklassifikat fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi ta' denbhom qasir l-inqas fost l-opossumi li huma addattati g\u0127all-\u0127ajja fis-si\u0121ar, indi\u0121enu tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "L-Opossum ta' denbu qasir sepja huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Monodelphis adusta adusta\" hija sottospe\u010bi endemika tal-Peru, g\u0127andha distribuzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'isfel u mifruxa mi\u010b-\u010bentru g\u0127an-Nofsinhar tal-Peru, mifruda mis-sottospe\u010bi tat-Tramuntana mix-xmara Amazon."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5445", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5445", "title": "Cohesion", "text": ["Cohesion", "Fix-xjenza tal-komputer, cohesion huwa l-kejl ta' kemm il-kontenut ta' module \u0121o programm huwa relatat.", "Inqas ma jkun relatat, iktar \u0127a jkun hemm cans li jkollok bzonn tu\u017ca parti minn dik il-module b\u0127ala bi\u010b\u010ba indipendenti fil-programm.", "G\u0127alhekk hu mixtieq li l-livell ta' cohesion jkun g\u0127oli \u0127afna b'hekk il-kontenut jkun relatat \u0127afna.", "Hemm kuntrast bejn Cohesion u Coupling min\u0127abba li jmorru kontra xulxin.", "Meta module jkollha \u0127afna cohesion, tkun tista tintu\u017ca \u0121o modules o\u0127ra, l-importanti li kull module ba\u017cika (mhix mag\u0127mula minn modules o\u0127ra) jkollha \u0127afna cohesion.", "B'hekk kull module tkun tista tu\u017caha g\u0127al funzjonalita ba\u017cika biss u mhux jkollok tu\u017ca varjeta ta' funzjonalitajiet o\u0127ra li mhux mixtieqa.", "Meta l-kontenut ta' module jkun hemm b'kumbinazzjoni u m'hemm l-ebda ra\u0121uni g\u0127alfejn qieg\u0127ed hemm u mhux \u0121o module o\u0127ra.", "\"E\u017cempju\": Taqbad programm ming\u0127ajr modules u kull ammont ta' linji ti\u0121borhom f'module.", "Meta l-kontenut ta' module jkun mag\u0127mul minn affarijit relatati kategorikament jew lo\u0121ikament imma ma jkunux relatati funzjonalment.", "Meta tg\u0127ajjat lill-module \u0127afna drabi trid tispe\u010bifika liem parti tal-module trid tu\u017ca.", "\"E\u017cempju\": Tag\u0127mel module mag\u0127mula minn messa\u0121\u0121i ta' errors differenti u tag\u0127\u017cel liem error trid turi jew module li tag\u0127mel initialisations kollha.", "Meta l-kontenut ta' module jkun mag\u0127mul minn affarijiet li g\u0127andhom jsiru flimkien imma fejn l-ordni ta' kif jsiru mhux importanti.", "\"E\u017cempju\": Tag\u0127mel module li tie\u0127u \u0127sieb ir-reazzjoni g\u0127al error, fosthom li tibg\u0127at messa\u0121\u0121 lill-user, ter\u0121a tibda l-programm li \u0121ralu l-error, i\u017c\u017com nota tal-error \u0121o database u/jew tibg\u0127atu lid-developers tal-programm.", "Meta l-kontenut ta' module jkun mag\u0127mul minn affarijit li g\u0127andhom jsiru wara xulxin.", "\"E\u017cempju\": Tag\u0127mel module li tifta\u0127 fajl minn diska u li trid l-ewwel tara li d-diska qieg\u0127da hemm, imbag\u0127ad tara li l-fajl qieg\u0127ed hemm, tara wkoll b'liema format huwa miktub il-fajl u fl-a\u0127\u0127ar tifta\u0127 il-file bil-metodu ne\u010bessarju.", "Meta l-kontenut ta' module jkun mag\u0127mul minn affarijiet li ja\u010b\u010bettaw l-istess input jew jirritornaw l-istess output.", "\"E\u017cempju\": Tag\u0127mel module li ta\u010b\u010betta record minn database u tirritorna l-fields kollha li fih (ma tistax tie\u0127u field wa\u0127da biss).", "Meta l-output li tiprodu\u010bi xi \u0127a\u0121a \u0121o module tintu\u017ca b\u0127ala input minn parti o\u0127ra \u0121o l-istess module.", "Ovvjament it-tieni parti ma tag\u0127milx sens li toqg\u0127od wa\u0127edha peress li g\u0127andha b\u017conn l-input ta' dik ta' qabilha.", "\"E\u017cempju\": Tag\u0127mel module li tikkalkula l-persenta\u0121\u0121 lest minn pro\u010bess wara li ssib fejn wasal il-pro\u010bess.", "Ma tag\u0127milx sens li tikkalkula persenta\u0121\u0121 lest minn pro\u010bess ming\u0127ajr ma tkun taf fhiex wasal.", "Meta module tkun tag\u0127mel \u0127a\u0121a wa\u0127da, sempli\u010bi u ba\u017cika u ma tag\u0127milx sens li tifred il-kontenut ta' din il-module g\u0127al \u0121o module o\u0127ra.", "\"E\u017cempju\": Module li tikkalkula s-sine ta' numru.", "www.cs.unc.edu"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5446", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5446", "title": "Dipendenza (Informatika)", "text": ["Dipendenza (Informatika)", "Fl-informatika dipendenza jew coupling hija l-kejl ta' kemm il-moduli \u0121o programm huma relatati.", "Iktar ma jkunu relatati, iktar \u0127a jkun hemm possibilt\u00e0 li \u017cball f'modulu minnhom jaffetwa l-bqija.", "Ji\u0121ri wkoll li jkun iktar diffi\u010bli li taqbad modulu wie\u0127ed u tie\u0127du \u0121o programm ie\u0127or jew tbiddel modulu ma' ie\u0127or \u0121did.", "G\u0127alhekk hu mixtieq li l-livell ta' dipendenza jkun baxx \u0127afna b'hekk il-moduli jkunu indipendenti \u0127afna.", "Hemm kuntrast bejn Dipendenza u Cohesion min\u0127abba li dawn imorru kontra xulxin.", "Meta moduli jkollhom ftit Dipendenza, xorta jkunu jistg\u0127u jg\u0127ajtu lil xulxin.", "L-importanti huwa li moduliDi \u0127dejn jew \u0121o xulxin jkunu jiddependu minn l-inqas fuq xulxin.", "Content jew Context (l-iktar dipendena u l-ag\u0127ar) Meta modulu jtbiddel modulu ie\u0127or (hemm lingwi b\u0127all-Lisp li tista' tbiddel il-kodi\u010bi ta' moduli o\u0127ra) billi tbiddel jew taqra memorja ri\u017cervata g\u0127al modulu ie\u0127or jew inkella taqbe\u017c g\u0127al \u0121o modulu ie\u0127or permezz ta' goto.", "\"E\u017cempju\": Tag\u0127mel goto statement bil-Pascal g\u0127al label li qieg\u0127da \u0121o procedure o\u0127ra.", "Meta modulu jaqsam ri\u017cors komuni ma' moduli o\u0127ra.", "\"E\u017cempju\": Meta \u017cew\u0121 moduli ju\u017caw l-istess global variables.", "Meta modulu jibg\u0127at flag variable lil modulu ie\u0127or biex jg\u0127idlu x'g\u0127andu jag\u0127mel.", "\"E\u017cempju\": Modulu jirritorna jekk \u0121arax \u017cball fih lil modulu ie\u0127or biex fil-ka\u017c jie\u0127u \u0127sieb l-i\u017cball f'dak il-modulu.", "Meta modulu jir\u010bievi iktar informazzjoni milli g\u0127andu b\u017conn.", "\"E\u017cempju\": Modulu li jir\u010bievi record s\u0127i\u0127 ta' informazzjoni meta jkollu b\u017conn biss field wa\u0127da.", "Meta modulu jir\u010bievi u jibg\u0127at l-informazzjoni kollha ne\u010bessarja permezz ta' parameters.", "L-inputs tal-modulu jintu\u017caw biss biex tiprodu\u010bi output minnhom.", "\"E\u017cempju\": Modulu A li jikkalkula medja u li ju\u017ca modulu B biex issib it-total.", "Module A jibg\u0127at in-numri li \u0127a ji\u0121u pro\u010bessati lil modulu B, u B jirritorna t-total biss.", "www.cs.unc.edu"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5515", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5515", "title": "Opossum grazzju\u017c ta' Aceramarca", "text": ["Opossum grazzju\u017c ta' Aceramarca", "L-Opossum grazzju\u017c ta' Aceramarca, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Gracilinanus aceramarcae\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121razzju\u017ci, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum grazzju\u017c huwa marsupjal b' abitudni notturna (attiv bil-lejl) b' attivita minima matul il-\u0121urnata.", "\"Gracilinanus aceramarcae\" jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti subtropikali u tropiklai umdi u huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jing\u0127zel ma' l-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010ba.", "L-Opossum grazzju\u017c ta' Aceramarca huwa marsupjal b' dieta omnivora, u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cag\u0127ar o\u0127ra.", "\"Gracilinanus aceramarcae\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel, mifruxa fil-Punent tal-Bolivja u fil-Peru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5516", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5516", "title": "Opossum grazzju\u017c \u0127afif", "text": ["Opossum grazzju\u017c \u0127afif", "L-opossum grazzju\u017c \u0127afif (\"Gracilinanus agilis\") huwa mammiferu marsupjal u huwa wie\u0127ed mill-opossumi grazzju\u017ci nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum grazzju\u017c huwa marsupjal b'abitudni notturna b'attivit\u00e0 minima matul il-\u0121urnata.", "\"Gracilinanus agilis\" jippreferi jg\u0127ix f'abitat ta' foresti subtropikali u tropikali umdi u huwa mammiferu normalment li j\u0127obb jg\u0127ix fis-si\u0121ar, g\u0127alkemm jing\u0127zel mal-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010bja.", "L-opossum grazzju\u017c \u0127afif huwa marsupjal b'dieta omnivora, u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Gracilinanus agilis\" huwa spe\u010bi b'distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel, mifruxa fl-Ar\u0121entina, il-Bolivja, il-Bra\u017cil, il-Paragwaj, il-Peru u l-Urugwaj."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5518", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5518", "title": "Opossum grazzju\u017c ta' Emilia", "text": ["Opossum grazzju\u017c ta' Emilia", "L-opossum grazzju\u017c ta' Emilia (\"Gracilinanus emiliae\") huwa mammiferu marsupjal u huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121razzju\u017ci nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum grazzju\u017c huwa marsupjal b'abitudni notturna (attiv bil-lejl) b'attivit\u00e0 minima matul il-\u0121urnata.", "\"Gracilinanus emiliae\" jippreferi jg\u0127ix f'foresti subtropikali u tropikali umdi u huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jing\u0127a\u017cel mal-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010ba.", "L-Opossum grazzju\u017c ta' Emilia huwa marsupjal b' dieta omnivora, u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali invertebrati \u017cag\u0127ar o\u0127ra.", "\"Gracilinanus emiliae\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni fil-kontinent ta' l-Amerika t'isfel, mifruxa fil-Bra\u017cil, Gujana, Gujana Fran\u010bi\u017ca, Kolombja, Surinam u l-Venezwela u ristretta f' abitat li qieg\u0127ed jonqos drastikament."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5521", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5521", "title": "Opossum nanu mistur ta' Agricola", "text": ["Opossum nanu mistur ta' Agricola", "L-Opossum nanu mistur ta' Agricola jew Opossum grazzju\u017c ta' Agricola, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Cryptonanus agricolai\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi nani mistura, nattiv fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum nanu mistur huwa marsupjal b'abitudni notturna (attiv bil-lejl) b' attivita minima matul il-\u0121urnata.", "\"Cryptonanus agricolai\" jg\u0127ix f'abitat varjat minn foresti subtropikali u tropiklai umdi g\u0127all-foresti bl-arbuxelli tax-xewk mag\u0127rufin b\u0127ala l-\"Caatinga\" u artijiet tal-\u0127axix b'arbuxelli u si\u0121ar imdaqsa imsej\u0127in \"Cerrado\".Dan huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jing\u0127zel mal-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010ba.", "L-Opossum nanu mistur ta' Agricola huwa marsupjal b'dieta omnivora, li tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Cryptonanus agricolai\" huwa spe\u010bi b'distribuzjoni vasta (l-akbar fost l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Cryptonanus\") fil-kontinent tal-Amerika t'isfel, mifruxa fil-Bra\u017cil u endemika ta' dan il-pajji\u017c.", "\"Marmosa emiliae agricolai\" u \"Gracilinanus agricolai\" huma sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127al \"Cryptonanus agricolai\" ta' Moojen, 1943."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5522", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5522", "title": "Tony Nicholl", "text": ["Tony Nicholl", "Tony Nicholl (Tas-Sliema, 1 ta' Jannar 1916 \u2013 11 ta' Marzu 1999) kien plejer tal-futbol Malti li huwa meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-aqwa li qatt dehru fix-xena Maltija.", "Ta' disa' snin beda jilg\u0127ab fit-tim tal-iskola primarja ta' Tas-Sliema b\u0127ala gowlkiper, po\u017cizzjoni li ma tantx irnexxielu jag\u0127mel tant su\u010b\u010bess fiha.", "Meta ng\u0127aqad mat-tim ta' Sliema Rovers, li kienu idde\u010bidew li jtu\u0127 \u010bans li juri t-talent tieg\u0127u, Tony Nicholl sab il-po\u017cizzjoni ideali tieg\u0127u, dik ta' attakkant.", "Mal-ewwel ftit su\u010b\u010bess li beda jag\u0127mel mar-Rovers mill-ewwel beda jolqot l-g\u0127ajn tat-tim l-iktar famu\u017c ta' Tas-Sliema, is-Sliema Wanderers, li kisbu l-firma tal-plejer fl-1932.", "Mal-Wanderers g\u0127amel su\u010b\u010bess kbir u sploda b\u0127ala wie\u0127ed mill-aqwa skorers letali li qatt e\u017cistew.", "B'kollox mag\u0127hom skorja total impressjonanti ta' 260 gowl f'291 log\u0127ba.", "Dawk kienu \u017cmenijiet sbie\u0127 g\u0127all-futbol Malti fejn in-nies kienu jin\u0121abru fil-G\u017cira Stadium biex jaraw il-log\u0127ob tal-kampjonat u Tony Nicholl kien wiehed mill-istilel li kienu ji\u0121u mfa\u0127\u0127ra.", "Nicholl kien attakant b'sa\u0127\u0127tu u kura\u0121\u0121ju\u017c hekk kif ma kienx jib\u017ca' mill-kuntrasti u kien skorer implakabbli.", "Mal-Wanderers reba\u0127 g\u0127al tmien darbiet it-titlu personali tal-aqwa skorer, fosthom erba' snin infila.", "Mal-Wanderers reba\u0127 9 kampjonati nazzjonali, 8 tazez, 7 Cassar Cups u 6 Scicluna Cups.", "Nicholl qatta' l-karriera kollha tieg\u0127u mal-Wanderers \u0127lief g\u0127al \u017cew\u0121 sta\u0121uni separati li hu qatta' mat-tim Belti ta' Valletta fl-1943\u201344 u 1946\u201347.", "Sliema Wanderers"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5523", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5523", "title": "Opossum nanu mistur ta' Chacoan", "text": ["Opossum nanu mistur ta' Chacoan", "L-Opossum nanu mistur ta' Chacoan jew Opossum grazzju\u017c ta' Chacoan, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Cryptonanus chacoensis\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi nani mistura, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum nanu mistur huwa marsupjal b' abitudni notturna (attiv bil-lejl) b' attivita minima matul il-\u0121urnata.", "\"Cryptonanus chacoensis\" jg\u0127ix f' abitat varjat minn foresti subtropikali u tropiklai umdi, foresti temperati u foresti bl-arbuxelli tax-xewk imsej\u0127in \"Caatinga\" u artijiet tal-\u0127axix b' arbuxelli u si\u0121ar imdaqsa imsej\u0127in \"Cerrado\".", "Dan huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jing\u0127zel ma' l-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010ba.", "Dan il-marsupjal g\u0127andu is-snien \u017cg\u0127ar \u0127afna minn 4.9 sa 5.4 millimetri, il-pil ta' ta\u0127t \u017caqqu fl-abjad u l-mara jkollha 9 \"mammae\" (\u017cej\u017ciet), li jkunu ppo\u017cizjonati 4 , 1 u 4.", "L-Opossum nanu mistur ta' Chacoan huwa marsupjal b' dieta omnivora, u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cag\u0127ar o\u0127ra.", "\"Cryptonanus chacoensis\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni vasta (it- tieni l' akbar fost l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Cryptonanus\") fil-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel, mifruxa fil-provin\u010bi ta' Chaco, Jujuy, Buenos Aires, Entre Rios, Formosa u Misiones fl-Ar\u0121entina, fin-Nofs in-nhar tal-Bra\u017cil, fil-provin\u010bi ta' Alto Paraguay, Caazap\u00e1, Canindey\u00fa, Chaco, Concepci\u00f3n, Cordillera, Paraguar\u00ed u Presidente Hayes, fil-Paragwaj, fil-ponta estrema fil-Majjistral ta' l-Urugwaj u hemm probabilita kbira li jinsab fil-Bolivja ukoll.", "\"Marmosa agilis chacoensis\" u \"Gracilinanus chacoensis\" huma sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127al \"Cryptonanus chacoensis\" ta' Tate, 1931."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5524", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5524", "title": "Opossum nanu mistur ta' Rio Grande do Sul", "text": ["Opossum nanu mistur ta' Rio Grande do Sul", "L-Opossum nanu mistur ta' Rio Grande do Sul jew Opossum grazzju\u017c ta' Rio Grande do Sul, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Cryptonanus guahybae\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi nani mistura, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "Dan l-opossum nanu mistur huwa marsupjal b'abitudni notturna (attiv bil-lejl) b'attivit\u00e0 minima matul il-\u0121urnata.", "\"Cryptonanus guahybae\" jg\u0127ix f'abitat varjat minn foresti subtropikali u tropikali umdi g\u0127al foresti b'si\u0121ar li jwaqg\u0127u l-weraq u artijiet tal-\u0127axix.", "Dan huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jin\u017cel mal-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010bja.", "Dan il-marsupjal g\u0127andu l-bi\u010b\u010ba l-kbira tal-pil fil-\u0127amrani, b'ta\u0127t \u017caqqu b'pil ifjen fil-gri\u017c.", "Il-mara jkollha 15-il \"mammae\" (\u017cej\u017ca), li jkunu ppo\u017cizzjonati 7, 1 u 7.", "L-Opossum nanu mistur ta' Rio Grande do Sul huwa marsupjal b'dieta omnivora, u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cag\u0127ar o\u0127ra.", "\"Cryptonanus guahybae\" huwa spe\u010bi b'distribuzzjoni \u017cg\u0127ira \u0127afna (it-tieni l-i\u017cg\u0127ar fost l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Cryptonanus\") fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel, fin-Nofsinhar tal-Bra\u017cil, fl-istat ta' Rio Grande do Sul u b'hekk endemiku ta' dan l-istat u tal-Bra\u017cil.", "\"Marmosa microtarsus guahybae\", \"Gracilinanus microtarsus guahybae\" u \"Gracilinanus guahybae\" huma kollha sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127al \"Cryptonanus guahybae\" ta' Tate, 1931."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5525", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5525", "title": "Opossum nanu mistur ta' \u017caqqu \u0127amra", "text": ["Opossum nanu mistur ta' \u017caqqu \u0127amra", "L-Opossum nanu mistur ta' \u017caqqu \u0127amra jew Opossum grazzju\u017c ta' \u017caqqu \u0127amra, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Cryptonanus ignitus\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi nani mistura, nattiv tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum nanu mistur huwa marsupjal b'abitudni notturna (voldieri,attiv bil-lejl) b'attivit\u00e0 minima matul il-\u0121urnata.", "\"Cryptonanus ignitus\" jg\u0127ix f'abitat ta' foresti tax-xita kemm subtropikali kif ukoll f'ambjenti tropikalment umdu\u017ci tal-muntanji.", "Dan huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jin\u017cel mal-art biex jiekol xi frott u biex jika\u010b\u010ba.", "Dan il-marsupjal \u0121ie skopert xjentifikament fl-2002, g\u0127andu l-pil ta' ta\u0127t \u017caqqu fin ta' lewn oran\u0121jo fil-\u0127amrani u huwa ta' daqs kemxejn akbar mill-Opossum nanu mistur ta' Chacoan li kien ma\u0127sub li huma l-istess spe\u010bi.", "L-Opossum nanu mistur ta' \u017caqqu \u0127amra huwa marsupjal b'dieta Omnivora, li tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Cryptonanus ignitus\" huwa spe\u010bi b'distribuzjoni \u017cg\u0127ira \u0127afna (l' i\u017cg\u0127ar fost l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Cryptonanus\") u jinsab jg\u0127ix fil-lokalita ta' Yuto biss, fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel, fit-Tramuntana tal-Ar\u0121entina, fil-provin\u010ba ta' Jujuy u b'hekk huwa spe\u010bi endemika ta' din il-provin\u010ba u tal-Ar\u0121entina.", "\"Gracilinanus chacoensis ignitus\" u \"Gracilinanus ignitus\" huma sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127al \"Cryptonanus ignitus\" ta' D\u00edaz, Flores & Barquez, 2002."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5526", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5526", "title": "Opossum nanu mistur tal-Bolivja", "text": ["Opossum nanu mistur tal-Bolivja", "L-Opossum nanu mistur tal-Bolivja jew Opossum grazzju\u017c tal-Bolivja, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Cryptonanus unduaviensis\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Thylamyini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi nani mistura, nativ tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel.", "Dan l-opossum nanu mistur huwa marsupjal b' abitudni notturna (attiv bil-lejl) b' attivita minima matul il-\u0121urnata.", "\"Cryptonanus unduaviensis\" jippreferi jg\u0127ix f' abitat ta' foresti tax-xita kemm subtropikali kif ukoll tropiklai umdi kif ukoll f' artijiet mistg\u0127adra (\"wetlands\").", "Dan huwa mammiferu primarjament arborju (jg\u0127ix fis-si\u0121ar), g\u0127alkemm jing\u0127\u017cel ma' l-art biex jiekol xi frott u jika\u010b\u010ba l-insetti u biex jistkenn f' bejtiet fi zkukk vojta, fi xquq jew ta\u0127t il-\u0121ebel u f' \u0127ofor \u0121ewwa l-bejtiet tan-nemel il-bojod jew termiti li huma mag\u0127mulin minn g\u0127oljiet tal-\u0127amrijja.", "Dan il-marsupjal huwa wie\u0127ed mill' akbar fost l-ispe\u010bi tal-\u0121eneru \"Cryptonanus\" u Opossum nanu mistur tal-Bolivja adult jikber bejn 86 u 121 millimetru esklu\u017c id-denb ta' bejn 112 u 135 millimetru ie\u0127or.", "Dan ikollu s-saqajn ta' wara bejn 15 u 19-il millimetru u l-widnejn bejn 14 u 18-il millimetru u ji\u017cen minn 18 sa 40 gramma.", "Dan l-opossum nanu mistur normalment ikollu l-pil ta' lewn gri\u017c fil-kannella g\u0127alkemm dan jista jvarja u jkollu ton fil-\u0127amrani, filwaqt il-pil ta' ta\u0127t i\u017c-\u017caqq li jkun ta' kwalita ifjen jista jkun ta' lewn gri\u017c jew gri\u017c car fil-bajdani.", "L-Opossum nanu mistur tal-Bolivja huwa marsupjal b' dieta omnivora, u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cag\u0127ar o\u0127ra.", "\"Cryptonanus unduaviensis\" huwa spe\u010bi b' distribuzjoni kbira (it-tielet l' akbar fost l-ispe\u010bi fil-\u0121eneru \"Cryptonanus\") fil-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel, mifrux fit-Tramuntana, fil-Grigal u fil-Lvant tal-Bolivja biss, fil-provin\u010bi ta' Beni, Cochabamba, La Paz, Pando u Santa Cruz u b' hekk huwa spe\u010bi endemika tal-Bolivja.", "\"Gracilinanus agilis unduaviensis\" u \"Gracilinanus unduaviensis\" huma sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127al \"Cryptonanus unduaviensis\" ta' Tate, 1931."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5547", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5547", "title": "Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon", "L-Opossum \u0121urdien ta' denbu o\u0127xon jista jkun wie\u0127ed minn g\u0127axar spe\u010bi ta' opossumi mag\u0127rufin xjentifikament b\u0127ala \"Thylamys sp.\" jew l-ispe\u010bi kollha fil-\u0121eneru \"Thylamys\".", "Dawn huma mammiferi marsupjali, membri tat-trib\u00f9 Thylamyini, fis-sottofamilja Didelphinae, fil-familja Didelphidae (didelfidi), tal-ordni Didelphimorphia (didelfimorfji), nattivi tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "L-opossumi \u0121rieden ta' denbhom o\u0127xon huma marsupjali \u017cg\u0127ar li \u0121eneralment ikunu ji\u017cnu bejn 18 u 55 gramma u jikbru bejn 7 u 15-il \u010bentimetru esklu\u017c id-denb ta' bejn 9 u 16-il \u010bentimetru ie\u0127or.", "Il-membri kollha ta' dan il-\u0121eneru kif jg\u0127id isimhom, g\u0127andhom denbhom minfu\u0127 u o\u0127xon.", "Dan huwa addattament g\u0127all-abitat f'elevazjoni g\u0127olja li jg\u0127ixu fi\u0127 dawn l-opossumi u b'hekk g\u0127andhom il-kapa\u010bit\u00e0 li ja\u0127\u017cnu x-xa\u0127am f'denbhom biex dan jintu\u017ca' fi \u017cmenijiet kes\u0127in meta jkun hemm nuqqas ta' ikel.", "\"Thylamys sp.\" huma ta' abitudni notturna u l-qu\u010b\u010bata tal-attivit\u00e0 tag\u0127hom tintla\u0127aq bil-lejl, b'attivit\u00e0 minima \u0127afna matul il-\u0121urnata.", "Dawn il-marsupjali jippreferu jg\u0127ixu f'abitat ta' foresti subtropikali u tropikali umdi normalment fil-muntanji jew f'elevazjonijiet g\u0127olja.", "Dawn il-mammiferi huma kemm arborji, jew jg\u0127ixu fis-si\u0121ar, kif ukoll terrestri jew jg\u0127ixu fuq l-art.", "L-Opossumi grazzju\u017ci huma mammiferi marsupjali primarjament insettivori u d-dieta prin\u010bipali tag\u0127hom tikkonsisti minn insetti varji, g\u0127alkemm frott, bajd tal-g\u0127asafar u annimali vertebrati \u017cg\u0127ar b\u0127al gremxul u \u0121rieden xi kultant huma inklu\u017ci fid-dieta wkoll.", "Dawn l-opossumi g\u0127andhom distribuzjoni vasta fil-kontinent tal-Amerika t'Isfel u jinsabu mifruxin fl-Ar\u0121entina, il-Bolivja, il-Bra\u017cil, i\u010b-\u010aili, il-Paragwaj u l-Peru."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5548", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5548", "title": "Opossum \u0121urdien \u0127amrani", "text": ["Opossum \u0121urdien \u0127amrani", "L-Opossum \u0121urdien \u0127amrani (\"Marmosa lepida\") jew Opossum \u0121urdien \u0127amrani \u017cg\u0127ir huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Metachirini, fil-familja Didelphidae (didelfidu) u fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju).", "Dan l-opossum huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden u huwa nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel.", "L-Opossum \u0121urdien \u0127amrani huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tieg\u0127u tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosa lepida\" huwa spe\u010bi ta' opossum \u0121urdien b'distribuzzjoni fl-Amerika t'Isfel, fosthom fil-Bolivja, il-Bra\u017cil, l-Ekwador, il-Kolombja, il-Per\u00f9 u Surinam."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5549", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5549", "title": "Opossum \u0121urdien ta' Anderson", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' Anderson", "L-Opossum \u0121urdien ta' Anderson, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosa andersoni\", huwa mammiferu marsupjal, tat-trib\u00f9 Metachirini, fil-familja Didelphidae (didelfidu), fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju) u huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden, nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "L-Opossum \u0121urdien ta' Anderson huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosa andersoni\" huwa spe\u010bi ta' opossum \u0121urdien b' distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel u jinsab mifruxa fil-Peru biss u b' hekk endemiku ta' dan il-pajji\u017c."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5550", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5550", "title": "Opossum \u0121urdien tal-Messiku", "text": ["Opossum \u0121urdien tal-Messiku", "L-Opossum \u0121urdien tal-Messiku, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosa mexicana\", huwa mammiferu marsupjal li qieg\u0127ed ikklassifikat fit-trib\u00f9 Metachirini, fil-familja Didelphidae (didelfidu) u fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju).", "Dan l-opossum huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden u huwa nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "L-Opossum \u0121urdien tal-Messiku huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosa mexicana\" huwa spe\u010bi ta' opossum \u0121urdien b' distribuzzjoni fin-Nofsinhar tal-kontinent tal-Amerika ta' fuq u fl-Amerika \u010bentrali, mifruxa fil-Beli\u017ce, El Salvador, Gwatemala, \u0126onduras, Kosta Rika, Messiku, Nikaragwa u Panama."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5552", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5552", "title": "Opossum \u0121urdien ta' Guajira", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' Guajira", "L-Opossum \u0121urdien ta' Guajira jew Opossum \u0121urdien tal-art xotta, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosa xerophila\" huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden.", "Dan il-mammiferu marsupjal, qieg\u0127ed ikklassifikat fit-trib\u00f9 Metachirini, fil-familja Didelphidae (didelfidu) u fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju).", "Dan l-opossum huwa nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "L-Opossum \u0121urdien ta' Guajira huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra.", "\"Marmosa xerophila\" huwa spe\u010bi ta' opossum \u0121urdien b' distribuzzjoni fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel mifruxa fil-Kolombja u l-Venezwela."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5553", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5553", "title": "Opossum \u0121urdien ta' Quechua", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' Quechua", "L-opossum \u0121urdien ta' Quechua (\"Marmosa quichua\") huwa mammiferu marsupjal tal-familja Didelphidae.", "Dan l-opossum huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden, nattiv tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel, u jinsab mifrux ma' Valle de Occobamba, f'Cuzco, fil-Peru biss u b'hekk endemiku ta' dan il-pajji\u017c.", "L-opossum \u0121urdien ta' Quechua huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127ra."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5555", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5555", "title": "Opossum \u0121urdien ta' Robinson", "text": ["Opossum \u0121urdien ta' Robinson", "L-Opossum \u0121urdien ta' Robinson, mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Marmosa robinsoni\", huwa mammiferu marsupjal, li qieg\u0127ed ikklassifikat fil-familja Didelphidae (didelfidu) u fl-ordni Didelphimorphia (didelfimorfju).", "Dan l-opossum huwa wie\u0127ed mill-opossumi \u0121rieden, nattiv tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel.", "L-Opossum \u0121urdien ta' Robinson huwa annimal omnivoru u d-dieta prin\u010bipali tikkonsisti minn frott, insetti u annimali vertebrati u invertebrati \u017cg\u0127ar o\u0127rajn.", "\"Marmosa robinsoni\" huwa spe\u010bi ta' opossum \u0121urdien b' distribuzzjoni fl-Amerika \u010bentrali u fil-kontinent tal-Amerika ta' isfel mifruxa fil-Beli\u017ce, Ekwador, Grenada, \u0126onduras (fuq il-g\u017cira ta' Ruatan), Kolombja, Panama, Peru u Venezwela.", "Hemm tmien sottospe\u010bi rikonoxxuti ta' \"Marmosa robinsoni\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5562", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5562", "title": "Pont du Gard", "text": ["Pont du Gard", "G\u0127al xi \u017cmien kien jing\u0127ad li l-Pont du Gard inbena madwar is-sena 19 Q.K. Imma, skavazzjoniet \u0121odda wrew li l-bini sar f'nofs l-ewwek seklu W.K. Ix-xog\u0127ol tal-bini huwa attribut lil Marcus Vipsanius Agrippa, l-ajjutant ta' \u010aesari Awgusto.", "Dan il-pont huwa ddisinjat biex i\u0121orr l-ilma minn na\u0127a g\u0127all-o\u0127ra tax-xmara Gardon.", "Fil-fatt jg\u0127amel parti minn akwadott ta' 50km li j\u0121ib l-ilma min-nixxieg\u0127a ma\u0121enb U\u017ces sal-Belt Rumana ta' Nemausus.", "Il-Pont du Gard hu mibni fuq tliet livelli:", "Fl-ewwel livell hemm triq u fuq it-tielet livell, hemm tubu ta' l-ilma, li hu 1.8 fond u 1.2 metri wiesa'."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5571", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5571", "title": "Dasyuromorphia", "text": ["Dasyuromorphia", "Id-Dasyuromorphia huwa ordni ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan.", "Dan l-ordni qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali) u fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel) ma' 4 ordnijiet o\u0127ra.", "Id-Dasyuromorphia jikkonsisti minn 3 familji u 2 minnhom, id-Dasyuridae u l-Myrmecobiidae g\u0127adhom rapre\u017centati bi spe\u010bi \u0127ajjin, filwaqt it-Thylacinidae hija kkunsidrata estinta (g\u0127alkemm hemm possibilita li t-Tila\u010bin li huwa mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Thylacinus cynochephalus\", g\u0127adu jg\u0127ix f' partijiet mhux esplorati fuq il-g\u017cira tat-Tasmanja u hemm pro\u0121ett ta' klonazzjoni g\u0127addej ukoll).", "Dan l-ordni, ji\u0121bor fi\u0127 bosta \u0121eneri u numru konsiderevoli ta' spe\u010bi kemm estinti, kif ukoll estanti jew \u0127ajjin u dawn ta' la\u0127\u0127ar ila\u0127qu 'l fuq minn 70 spe\u010bi, li kwa\u017ci kollha kemm huma jag\u0127mlu parti mill-familja Dasyuridae ('l aktar familja ta' su\u010b\u010bess ta' dan l-ordni).", "Id-Dasyuromorphia, flimkien ma' 4 ordnijiet o\u0127ra, in-Notoryctemorphia, il-Peramelemorphia, id-Diprotodontia u l-Microbiotheria, jifforma s-superordni Australidelphia.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Dasjuromorfji, Dasjuridi, Xitan tat-Ta\u017cmanja, Tila\u010bin, Numbat)\"", "\"Dasyuroidea\", \"Dasyuriformes\" u \"Creatophaga\" huma kollha sinonimi jew l-istess b\u0127al u jirreferu g\u0127all-ordni \"Dasyuromorphia\" ta' Gill, 1872."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5575", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5575", "title": "Dasyuridae", "text": ["Dasyuridae", "Dasyuridae hija familja ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament id-dasjuridi (e\u017cempji huma l-Ante\u010binu, id-Dunnart, il-Faskogal, il-Kwoll, il-Kultarr, il-Mulgara, il-Planigal u x-Xitan tat-Ta\u017cmanja).", "Din il-familja qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani u l-kolokolo ta' l-Amerika ta' isfel) u fl-ordni Dasyuromorphia ma' 2 familji o\u0127ra, t-Thylacinidae u l-Myrmecobiidae.", "Din il-familja ti\u0121bor f' hija, 2 sottofamilji Dasyurinae u Sminthopsinae, 4 trib\u00f9 Dasyurini, Phascogalini, Sminthopsini u Planigalini (2 f'kull sottofamilja relattivment) u bosta \u0121eneri u spe\u010bi kemm estinti kif ukoll estanti.", "Fin-numru ta' spe\u010bi, l-familja Dasyuridae hija l' akbar u l'aktar wa\u0127da ta' su\u010b\u010bess fost il-familji ta' l-ordni Dasyuromorphia u kwa\u017ci ti\u0121bor f' hija l-ispe\u010bi kollha estanti ta' l-ordni Dasyuromorphia g\u0127ajr it-Tila\u010bin tal-familja Thylacinidae u n-Numbat tal-familja Myrmecobiidae.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Dasjuridu, Dasjuromorfju jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5577", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5577", "title": "Thylacinidae", "text": ["Thylacinidae", "Thylacinidae hija familja estinta ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament il-lupi marsupjali (e\u017cempji huma n-Ngamala\u010bin, in-Nimba\u010bin, it-Tila\u010bin it-Tjarrpe\u010bin u l-Wabula\u010bin).", "Din il-familja qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani u l-kolokolo ta' l-Amerika ta' isfel) u fl-ordni Dasyuromorphia ma' 2 familji o\u0127ra, d-Dasyuridae u l-Myrmecobiidae.", "It-Thylacinidae ti\u0121bor f' hija 9 \u0121eneri kollha estinti, g\u0127ajr il-\u0121eneru \"Thylacinus\" li hemm xi dubji u bosta spe\u010bi.", "L-i\u017cjed membru ri\u010benti kien l-ispe\u010bi \"Thylacinus cynocephalus\" li sar estint fl-1936.", "Il-membri l-o\u0127ra kollha tal-grupp kienu jg\u0127ixu fi\u017c-\u017cminijiet preistori\u010bi fl-Awstralja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Tila\u010bin jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5579", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5579", "title": "Myrmecobiidae", "text": ["Myrmecobiidae", "Myrmecobiidae hija familja ta' mammiferi marsupjali \u017cg\u0127ar spe\u010bjalizzati, e\u017cattament in-numbat, l-uniku membru ta' din il-familja.", "Flimkien ma' \u017cew\u0121 familji o\u0127ra (Dasyuridae u Thylacinidae), Myrmecobiidae tifforma l-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan).", "Fin-numru tal-ispe\u010bi, Myrmecobiidae hija l-aktar familja fqira tal-ordni Dasyuromorphia u qieg\u0127da f' periklu kbir ta' estinzjoni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5584", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5584", "title": "Dasyurinae", "text": ["Dasyurinae", "Dasyurinae hija sottofamilja ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament id-dasjurini (e\u017cempji huma l-Ante\u010binu, il-Faskogal, il-Kwoll, il-Mulgara u x-Xitan tat-Ta\u017cmanja).", "Din is-sottofamilja qieg\u0127da kklassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani u l-kolokolo tal-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae ma' sottofamilja o\u0127ra, s-Sminthopsinae.", "Din hija sottofamilja li ti\u0121bor fiha 2 trib\u00f9, id-Dasyurini u l-Phascogalini u bosta \u0121eneri u spe\u010bi kemm estinti kif ukoll estanti.", "Fin-numru ta' \u0121eneri u spe\u010bi, is-sottofamilja Dasyurinae hija akbar u g\u0127andha aktar diversit\u00e0 fil-morfolo\u0121ija, mis-sottofamilja l-o\u0127ra tal-familja Dasyuridae u \u0121eneralment l-ispe\u010bi dasjurini huma akbar fid-daqs minn dawk smintopsini.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Dasjurinu, Dasjuromorfju jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5585", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5585", "title": "Sminthopsinae", "text": ["Sminthopsinae", "Sminthopsinae hija sottofamilja ta' mammiferi marsupjali.", "Din is-sottofamilja ti\u0121bor fiha \u017cew\u0121 tribujiet, is-Sminthopsini u l-Planigalini, u bosta \u0121eneri u spe\u010bi kemm estinti kif ukoll estanti.", "Fin-numru ta' \u0121eneri u spe\u010bi, is-sottofamilja Sminthopsinae hija l-i\u017cg\u0127ar u g\u0127andha \u0127afna anqas diversit\u00e0 fil-morfolo\u0121ija, mis-sottofamilja l-o\u0127ra tal-familja Dasyuridae (g\u0127alkemm ti\u0121bor fiha l-\u0121eneru \"Sminthopsis\", l-aktar wie\u0127ed ta' su\u010b\u010bess fin-numru ta' spe\u010bi fl-ordni Dasyuromorphia).", "\u0120eneralment l-ispe\u010bi tas-sottofamilja Sminthopsinae huma i\u017cg\u0127ar fid-daqs minn dawk tas-sottofamilja Dasyurinae."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5594", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5594", "title": "Sminthopsini", "text": ["Sminthopsini", "Sminthopsini huwa trib\u00f9 ta' mammiferi marsupjali karnivori \u017cg\u0127ar li morfolo\u0121ikament qishom \u0121rieden (e\u017cempji ta' spe\u010bi li jappartjenu lil dan it-trib\u00f9 huma, d-Dunnart, il-Kultarr u n-Ningawi).", "Dan it-trib\u00f9 huwa kklassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani u l-kolokolo tal-Amerika t'isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae u fis-sottofamilja Sminthopsinae ma' trib\u00f9 ie\u0127or biss, il-Planigalini.", "Dan huwa t-tieni l-akbar trib\u00f9 fost l-erbg\u0127a e\u017cistenti fil-familja Dasyuridae u ti\u0121bor fiha tliet \u0121eneri (\"Antechinomys\", \"Ningaui\" u \"Sminthopsis\") u bosta spe\u010bi kemm estinti kif ukoll estanti.", "Fin-numru ta' \u0121eneri u spe\u010bi, it-trib\u00f9 Sminthopsini huwa \u0127afna akbar, mit-trib\u00f9 l-ie\u0127or tas-sottofamilja Sminthopsinae u dan ji\u0121bor fih l-\u0121eneru \"Sminthopsis\" l-aktar wie\u0127ed ta' su\u010b\u010bess fin-numru ta' spe\u010bi li jinsabu fl-ordni Dasyuromorphia kollha.", "L-ispe\u010bi tat-trib\u00f9 Sminthopsini, \u0121eneralment ikunu akbar fid-daqs minn dawk tat-trib\u00f9 Planigalini (din tal-a\u0127\u0127ar ti\u0121bor fiha l-i\u017cg\u0127ar spe\u010bi ta' marsupjali e\u017cistenti llum il-\u0121urnata).", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Dunnart, Kultarr, Ningawi, Dasjuromorfju jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5598", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5598", "title": "Dasyurini", "text": ["Dasyurini", "Dasyurini hija trib\u00f9 ta' mammiferi marsupjali karnivori ta' daqs medju li morfolo\u0121ikament qieshom mustelidi (e\u017cempji ta' spe\u010bi membri f' din it-trib\u00f9 huma, l-Kwoll, il-Mulgara u x-Xitan tat-Ta\u017cmanja).", "Din it-trib\u00f9 qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani u l-kolokolo ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae u fis-sottofamilja Dasyurinae ma' trib\u00f9 o\u0127ra biss, il-Phascogalini.", "Din hija l' akbar trib\u00f9 fost l- 4 li hemm fil-familja Dasyuridae u ti\u0121bor f' hija 10 \u0121eneri (\"Dasycercus\", \"Dasykaluta\" \"'Dasyuroides\", \"Dasyurus\", \"Myoictis\", \"Neophascogale\", \"Parantechinus\", \"Phascolosorex\" \"Pseudantechinus\" u \"Sarcophyllus\") u bosta spe\u010bi kemm estinti kif ukoll estanti.", "Fin-numru ta' \u0121eneri u spe\u010bi, it-trib\u00f9 Dasyurini hija 'l akbar, 'l aktar ta' su\u010b\u010bess u 'l aktar trib\u00f9 li turi diversita fil-morfolo\u0121ija Fost it-tnejn tas-sottofamilja Dasyurinae.", "Din it-trib\u00f9 ti\u0121bor f' hija l-\u0121eneru \"Sarcophilus\" u l-ispe\u010bi \"Sarcophilus harrisii\" jew kif inhu mag\u0127ruf ukoll ix-Xitan tat-Ta\u017cmanja 'l akbar spe\u010bi \u0127ajja fost dawk tal-familja Dasyuridae.", "L-ispe\u010bi tat-trib\u00f9 Dasyurini, normalment fid-daqs ikunu akbar minn dawk tat-trib\u00f9 Phascogalini u sa\u0127ansitra 'l akbar fost l- 4 trib\u00f9 tal-familja Dasyuridae.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Kwoll, Mulgara, Xitan tat-Ta\u017cmanja, Dasjuromorfju jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5603", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5603", "title": "Phascogalini", "text": ["Phascogalini", "Phascogalini huwa trib\u00f9 ta' mammiferi marsupjali karnivori (g\u0127alkemm \u0127afna mill-ispe\u010bi jibba\u017caw \u0127afna fuq dieta insettivora), ta' daqs \u017cg\u0127ir u \u017cg\u0127ir fil-medju u morfolo\u0121ikament qishom skojjatli, firien, \u0121rieden u rodituri varji o\u0127ra (e\u017cempji ta' spe\u010bi membri f'dan it-trib\u00f9 huma, l-Ante\u010binu, d-Dasjur ta' denbu iswed, id-Dasjur ta' Habberna, id-Dasjur ta' mnie\u0127ru twil, id-Dasjur tal-pil qasir, id-Dasjur tal-istrixxi wiesg\u0127ajn u l-Faskogal).", "Dan it-trib\u00f9 huwa kklassifikat fil-klassi Mammalia (il-mammiferi kollha), fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani u l-kolokolo tal-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae u fis-sottofamilja Dasyurinae ma' trib\u00f9 ie\u0127or biss, id-Dasyurini.", "Dan huwa t-tieni l-i\u017cg\u0127ar trib\u00f9 fost l-erbg\u0127a li hemm fil-familja Dasyuridae u ti\u0121bor fiha 7 \u0121eneri (\"Antechinus\", \"Micromurexia\", \"Murexechinus\", \"Murexia\", \"Paraurexia\", \"Phascomurexia\" u \"Phascogale\") u bosta spe\u010bi kemm estinti kif ukoll estanti.", "Fin-numru ta' \u0121eneri dan huwa t-tieni l-akbar trib\u00f9 (l-akbar huwa d-Dasyurini b'10 \u0121eneri), i\u017cda fin-numru tal-ispe\u010bi li minn tal-anqas huma 18, dan huwa l-i\u017cg\u0127ar trib\u00f9 fost l-4 tal-familja Dasyuridae (l-i\u017cg\u0127ar huwa t-trib\u00f9 Planigalini li jikkonsisti minn \u0127ames spe\u010bi biss).", "L-ispe\u010bi tat-trib\u00f9 Phascogalini, fid-daqs normalment huma i\u017cg\u0127ar minn dawk tat-trib\u00f9 Dasyurini, i\u017cda \u0121eneralment huma akbar mill-isep\u010bi ta\u017c-\u017cew\u0121 tribujiet fis-sottofamilja Sminthopsinae.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni kkonsulta l-artikli Ante\u010binu, id-Dasjur ta' denbu iswed, id-Dasjur ta' Habberna, id-Dasjur ta' mnie\u0127ru twil, id-Dasjur tal-pil qasir, id-Dasjur tal-istrixxi wiesg\u0127ajn u l-Faskogal, Dasjuromorfju jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5614", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5614", "title": "Dasycercus", "text": ["Dasycercus", "\"Dasycercus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi, il-marsupjali karnivori, e\u017cattament i\u017c-\u017cew\u0121 spe\u010bi ta' Mulgari.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Dasyurini ma' 9 \u0121eneri o\u0127ra li huma \"Dasykaluta\", \"Dasyuroides\", \"Dasyurus\", \"Myoictis\", \"Neophascogale\", \"Parantechinus\", \"Phascolosorex\", \"Pseudantechinus\" u \"Sarcophilus\".", "Il-\u0121eneru \"Dasycercus\" ji\u0121bor bejn 2 u 3 spe\u010bi \u0127ajjin (g\u0127alkemm qabel kien hemm aktar spe\u010bi li l-llum il-\u0121urnata qedg\u0127in klassifikati f' \u0121eneri o\u0127ra) u dan jiddependi fuq liema klassifikazjoni jew kummisjoni wie\u0127ed jimxi.", "Hawnhekk qeg\u0127din imni\u017c\u017clin it- 3 spe\u010bi li huma.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Mulgara, Dasyuridae jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5616", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5616", "title": "Dasykaluta", "text": ["Dasykaluta", "Dasykaluta huwa \u0121eneru ta' mammiferu, il-marsupjal karnivoru, e\u017cattament il-Kaluta a\u0127mar \u010bkejken, tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Dasyurini ma' disa' \u0121eneri o\u0127ra li huma Dasycercus, Dasyuroides, Dasyurus, Myoictis, Neophascogale, Parantechinus, Phascolosorex, Pseudantechinus u Sarcophilus.", "Il-\u0121eneru Dasykaluta huwa \u0121eneru monotipiku u ji\u0121bor fih spe\u010bi wa\u0127da biss estanti."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5620", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5620", "title": "Myoictis", "text": ["Myoictis", "Myoictis huwa \u0121eneru ta' mammiferu fl-ordni Dasyuromorphia.", "Il-\u0121eneru \"Myoictis\" ji\u0121bor fih erba' spe\u010bi estanti u kollha kemm huma jinsabu mifruxin fuq il-g\u017cira ta' Gwinea l-\u0120dida biss."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5622", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5622", "title": "Sarcophilus", "text": ["Sarcophilus", "Sarcophilus huwa \u0121eneru ta' mammiferi, il-marsupjali karnivori, e\u017cattament ix-xjaten (ix-Xitan tat-Ta\u017cmanja huwa l-unika spe\u010bi li baqa' \u0127aj) tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria, fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Dasyurini ma' disa' \u0121ener] o\u0127ra li huma \"Dasycercus\", \"Dasykaluta\", \"Dasyuroides\", \"Dasyurus\", \"Myoictis\", \"Neophascogale\", \"Parantechinus\", \"Phascolosorex\" u \"Pseudantechinus\".", "Il-\u0121eneru \"Sarcophilus\" ji\u0121bor fih erba' spe\u010bi, tliet minnhom estinti u wa\u0127da biss estanti.", "Illum il-\u0121urnata peress li t-Tila\u010bin huwa meqjus estint, ix-Xitan tat-Ta\u017cmanja huwa l-akbar spe\u010bi \u0127ajja tal-familja Dasyuridae u tal-ordni Dasyuromorphia, l-akbar spe\u010bi ta' marsupjal karnivoru estanti fid-dinja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5624", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5624", "title": "Parantechinus", "text": ["Parantechinus", "Parantechinus huwa \u0121eneru ta' mammiferi, il-marsupjali karnivori, e\u017cattament id-Dibbler (mag\u0127ruf \u0127afna ukoll b\u0127ala d-Dibbler tan-Nofsinhar), tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Dasyurini ma' 9 \u0121eneri o\u0127ra li huma Dasycercus, Dasykaluta, Dasyuroides, Dasyurus, Myoictis, Neophascogale, Phascolosorex, Pseudantechinus u Sarcophilus.", "Il-\u0121eneru Parantechinus huwa monotipiku u ji\u0121bor fih spe\u010bi wa\u0127da biss \u0127ajja.", "Sa ftit snin ilu dan il-\u0121eneru, kien jinkludi fih id-Dibbler tat-Tramuntana \"Parantechinus bilarni\" ukoll, sakemm studji \u0121eneti\u010bi wrew li dan huwa relatat aktar fil-qrib ma'-Ante\u010bini l-foloz u b'hekk tmexxa fil-\u0121eneru Pseudantechinus u sar \"Pseudantechinus bilarni\" (g\u0127al din ir-ra\u0121uni li llum il-\u0121urnata mmsejja\u0127 aktar bl-isem Ante\u010binu falz tat-Tramuntana).", "Minbarra hekk, l-unika spe\u010bi f' dan il-\u0121eneru \"Parantechinus apicalis\", kienet meqjusa estinta g\u0127all- 80 sena s\u0127ah, sakemm re\u0121g\u0127et \u0121iet skoperta mill-\u0121did fl-1967."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5626", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5626", "title": "Pseudantechinus", "text": ["Pseudantechinus", "Pseudantechinus huwa \u0121eneru ta' mammiferi, parti mil-grupp tal-marsupjali karnivori, e\u017cattament l-Ante\u010bini l-foloz (g\u0127alkemm wie\u0127ed mill-ispe\u010bi xi kultant jissejja\u0127 bl-isem ta' Dibbler tat-Tramuntana peress li fil-passat kien jag\u0127mel parti mill-\u0121eneru \"Parantechinus\"), tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Dasyurini ma' disa' \u0121eneri o\u0127ra li huma Dasycercus, Dasykaluta, Dasyuroides, Dasyurus, Myoictis, Neophascogale, Parantechinus, Phascolosorex u Sarcophilus.", "Il-\u0121eneru Pseudantechinus, it-tieni l-aktar ta' su\u010b\u010bess fost il-\u0121eneri fit-trib\u00f9 Dasyurini (fl-ewwel post hemm il-\u0121eneru \"Dasyurus\" b'seba' spe\u010bi) u ji\u0121bor fi\u0127 sitt spe\u010bi, kollha \u0127ajjin.", "Id-dibbler tat-Tramuntana, \"Pseudantechinus bilarni\", li llum il-\u0121urnata sar jissejja\u0127 aktar bl-isem ta' Ante\u010binu falz tat-Tramuntana, snin ilu kien klassifikat fil-\u0121eneru \"Parantechinus\", sakemm studji \u0121eneti\u010bi wrew li dan l-ispe\u010bi huwa aktar relatat fil-qrib mal-Ante\u010bini foloz u b'hekk \u0121ie riklassifikat fil-\u0121eneru Pseudantechinus."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5631", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5631", "title": "Ankotarinja", "text": ["Ankotarinja", "\"Ankotarinja\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi estinti, il-marsupjali karnivori, e\u017cattament id-dasjuromorfji tal-kontinent ta' l-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent ta' l-Awstralja) u fil-familja Dasyruidae.", "\"Ankotarinja\" huwa \u0121eneru monotipiku u ji\u0121bor fi\u0127 spe\u010bi wa\u0127da biss estinta.", "Dan il-\u0121eneru fossilu, ta' minn tard fl-Oligo\u010ben sal-Mijo\u010ben, instab fil-Formazjoni Etadunna, ta' l-Awstralja ta' Nofs in-nhar (\"South Australia\").", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5638", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5638", "title": "Badjcinus", "text": ["Badjcinus", "Badjcinus huwa \u0121eneru ta' mammiferi estinti, il-marsupjali karnivori (id-dasjuromorfji), e\u017cattament il-Lupi marsupjali tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent tal-Awstralja) u fil-familja Thylacinidae u meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-aktar \u0121eneri primittivi ta' din il-familja.", "\"Badjcinus\" huwa \u0121eneru monotipiku li ji\u0121bor fih spe\u010bi wa\u0127da biss estinta u huwa ma\u0127sub li din l-ispe\u010bi kienet ti\u017cen madwar 2.4 kilogrammi.", "Dan il-\u0121eneru fossilu, instab f'depo\u017citi ta' tard fl-Oligo\u010ben ta' Riversleigh, fit-Tramuntana tal-Awstralja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5640", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5640", "title": "Muribacinus gadiyuli", "text": ["Muribacinus gadiyuli", "Muribacinus gadiyuli hi spe\u010bi ta' mammiferu estint, il-marsupjali karnivori (id-dasjuromorfji), e\u017cattament il-Lupi marsupjali tal-kontinent tal-Awstralja.", "Din l-ispe\u010bi qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent ta' l-Awstralja), fil-familja Thylacinidae u fil-\u0121eneru Muribacinus li fih din l-ispe\u010bi wa\u0127da biss estinta.", "Din l-ispe\u010bi fossila, instabet f'depo\u017citi tal-Mijo\u010ben ta' Riversleigh, fil-Majjistral tal-istat ta' Queensland, fl-Awstralja."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5647", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5647", "title": "Thylacinus", "text": ["Thylacinus", "\"Thylacinus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi, il-marsupjali karnivori, e\u017cattament it-Tila\u010bini, tal-kontinent ta' l-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Thylacinidae ma' 8 \u0121eneri o\u0127ra li huma \"Badjcinus\", \"Maximucinus\", \"Muribacinus\", \"Mutpuracinus\", \"Ngamalacinus\", \"Nimbacinus\", \"Tjarrpecinus\" u \"Wabulacinus\".", "Il-\u0121eneru \"Thylacinus\" ji\u0121bor fi\u0127 5 spe\u010bi, 4 estinti u wa\u0127da presunta estinta, b' xi dubji li g\u0127adha estanti f' partijiet remoti u mmwarba fil-g\u017cira tat-Ta\u017cmanja.", "Il-llum il-\u0121urnata peress li t-Tila\u010bin huwa meqjus jew presunt estint, ix-Xitan tat-Ta\u017cmanja huwa l-akbar spe\u010bi \u0127ajja tal-ordni Dasyuromorphia g\u0127alkemm dan il-\u0121eneru ji\u0121bor fi\u0127 l-akbar spe\u010bi dasjuromorfji li qatt e\u017cistu fid-dinja, ta' l-ordni Dasyuromorphia.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Tila\u010bin, Lupu marsupjal, Thylacinidae u Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5649", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5649", "title": "Antechinus", "text": ["Antechinus", "\"Antechinus\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi, il-marsupjali karnivori, e\u017cattament l-Ante\u010bini (qabel kienu jissej\u0127u bl-ismijiet ta' \"\u0120urdien bil-but\", \"\u0120urdien tas-saqajn wiesg\u0127ajn\" u \"Ante\u010binu \u0121urdien\", i\u017cda dawn ma g\u0127adhomx jintu\u017caw u minflok \u0121ie preferut l-isem ta' Ante\u010binu biex juri e\u017cattament bi\u010b-\u010bar l-ori\u0121inalita u l-uni\u010bi\u010bita ta' dawn il-mammiferi marsupjali), tal-kontinent ta' l-Awstralja u u\u0127ud mill-g\u017cejjer fil-madwar.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Phascogalini ma' 6 \u0121eneri o\u0127ra, li huma \"Micromurexia\", \"Murexechinus\", \"Murexia\", \"Paramurexia\", \"Phascomurexia\" u \"Phascogale\".", "Il-\u0121eneru \"Antechinus\" ji\u0121bor fi\u0127 10 spe\u010bi estanti jew \u0127ajjin (2 minn dawn l-ispe\u010bi u possibilment 3, peress li hemm xi spe\u010bi \u0121dida li qieg\u0127da tistenna li ti\u0121i rikonoxxuta, jg\u0127ixu fuq il-g\u017cira ta' Gwineja il-\u0120dida, filwaqt il-bqija ta' l-ispe\u010bi jinsabu mifruxin fuq il-kontinent g\u017cira ta' l-Awstralja) u fin-numru ta' spe\u010bi huwa l-aktar \u0121eneru ta' su\u010b\u010bess fit-trib\u00f9 Phascogalini u tas-sottofamilja Dasyurinae.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Ante\u010binu, Phascogalini, Dasyurinae, Dasyuridae jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5650", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5650", "title": "Phascogale", "text": ["Phascogale", "\"Phascogale\" huwa \u0121eneru ta' mammiferi, l-marsupjali karnivori, e\u017cattament il-Faskogali (g\u0127alkemm jissej\u0127u ukoll bl-ismijiet ta' Tafa, Twan u Wambenger), tal-kontinent ta' l-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Phascogalini ma' 6 \u0121eneri o\u0127ra, li huma \"Antechinus\", \"Micromurexia\", \"Murexechinus\", \"Murexia\", \"Paramurexia\" u \"Phascomurexia\".", "Il-\u0121eneru \"Phascogale\" ji\u0121bor fi\u0127 minn 2 sa 3 spe\u010bi (dan jiddependi ma' liema skema jew klassifikazjoni wie\u0127ed jimxi) estanti jew \u0127ajjin u bid-daqs ta' far jew skojjatlu huma fost l-akbar spe\u010bi tat-trib\u00f9 Phascogalini.", "It-tlett spe\u010bi li huma jinsabu mifruxin fuq il-kontinent g\u017cira ta' l-Awstralja biss.", "Fin-numru ta' spe\u010bi huwa it-tieni l-akbar u l-aktar \u0121eneru ta' su\u010b\u010bess fit-trib\u00f9 Phascogalini.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Faskogal, Phascogalini, Dasyurinae, Dasyuridae jew Dasyuromorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5651", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5651", "title": "Paramurexia", "text": ["Paramurexia", "Paramurexia huwa \u0121eneru ta' mammiferi, il-marsupjali karnivori (e\u017cattament id-Dasjur tal-istrixxi wiesg\u0127ajn, g\u0127alkemm huwa mag\u0127ruf ukoll bl-isem ta' far marsupjal tal-istrixxi wisg\u0127in), tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed ikklassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Dasyurinae u fit-trib\u00f9 Phascogalini ma' sitt \u0121eneri o\u0127ra.", "Il-\u0121eneru \"Paramurexia\" huwa wie\u0127ed monotipiku u b'hekk ji\u0121bor fih spe\u010bi wa\u0127da biss (l-ispe\u010bi ta' dan il-\u0121eneru kienet ikklassifikata fil-\u0121eneru \"Murexia g\u0127al \u017cmien twil\" ma' spe\u010bi o\u0127ra, dan sakemm testijiet morfolo\u0121i\u010bi u \u0121eneti\u010bi urew li hija distinta jew differenti bi\u017c\u017cejjed biex tkun separata u riklassifikata f'\u0121eneru g\u0127aliha wa\u0127idha)."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5657", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5657", "title": "Ningaui", "text": ["Ningaui", "Ningaui huwa \u0121eneru ta' mammiferi, e\u017cattament in-Ningawijiet, tal-kontinent tal-Awstralja.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed klassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali kollha), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni Dasyuromorphia (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja Dasyuridae, fis-sottofamilja Sminthopsinae u fit-trib\u00f9 Sminthopsini ma' \u017cew\u0121 \u0121eneri o\u0127ra, li huma Antechinomys u Sminthopsis.", "Il-\u0121eneru Ningaui ji\u0121bor fih tlieta fost l-i\u017cg\u0127ar spe\u010bi ta' marsupjali estanti jew \u0127ajjin ftit akbar biss minn u\u0127ud mill-ispe\u010bi membri fil-\u0121eneru \"Planigale\".", "It-tliet spe\u010bi li huma jinsabu mifruxin fuq il-kontinent g\u017cira tal-Awstralja biss u fin-numru ta' spe\u010bi dan il-\u0121eneru huwa t-tieni l-akbar u l-aktar ta' su\u010b\u010bess fit-trib\u00f9 Sminthopsini.", "Dan kien wie\u0127ed mill-a\u0127\u0127ar \u0121eneri ta' mammiferi marsupjali li \u0121ie skopert xjentifikament u twaqqaf fl-1975."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5673", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5673", "title": "Dermotherium", "text": ["Dermotherium", "\"Dermotherium\" huwa \u0121eneru, ta' mammiferi pla\u010bentati estinti, e\u017cattament il-kolugi tal-kontinent ta' l-Asja.", "Dan il-\u0121eneru huwa relatat fil-qrib \u0127afna kemm ma' l-antenati kif ukoll ma\u017c-2 spe\u010bi estanti.", "Dan il-\u0121eneru qieg\u0127ed ikklassifikat fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fis-superordni Euarchontoglires, fl-ordni Dermoptera u fil-familja Cynocephalidae ma' 2 \u0121eneri o\u0127ra, \"Galeopterus\" u \"Cynocephalus\" rappre\u017centat it-tnejn li huma bi spe\u010bi wa\u0127da \u0127ajja, kull wie\u0127ed.", "Il-\u0121eneru fossilu \"Dermotherium\" \u0121ie skopert xjentifikament g\u0127all-ewwel darba fl-1992 minn Ducrocq et al. u l-llum ji\u0121bor fi\u0127 2 spe\u010bi estinti (it-tieni spe\u010bi fossila \u0121iet skoperta fl-2006) u t-tnejn li huma kienu mifruxin fil-kontinent ta' l-Asja mill-Pakistan sat-Tajlandja.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artiklu Kolugo)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5674", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5674", "title": "Mixodectidae", "text": ["Mixodectidae", "Mixodectidae hija familja ta' mammiferi pla\u010bentati estinti, e\u017cattament mammiferi relatati fil-qrib mal-kolugi (il-mammiferi pla\u010bentati li jipplanaw tal-kontinent tal-Asja mifruxin fin-na\u0127a tax-Xlokk u fuq bosta g\u017cejjer).", "Din il-familja qieg\u0127dha kklassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria (il-pla\u010bentati), fis-superordni Euarchontoglires u fl-ordni Dermoptera ma' tliet familji o\u0127ra (g\u0127alkemm sa ftit \u017cmien ilu ma' dawn kien hemm il-familja Paramomyidae ukoll, li llum il-\u0121urnata hija kkunsidrata b\u0127ala familja tal-ordni Plesiadapiformes), li huma Cynocephalidae, Plagiomenidae u Thylacaeluridae.", "Il-familja Mixodectidae hija familja \u017cg\u0127ira (g\u0127alkemm mhux l-i\u017cg\u0127ar) u ti\u0121bor fiha \u017cew\u0121 \u0121eneri (sa ftit \u017cmien ilu kien inklu\u017c il-\u0121eneru \"Remiculus\" bl-ispe\u010bi \"Remiculus deutschi\" ukoll sakemm dan \u0121ie riklassifikat f'familja o\u0127ra): \"Dracontolestes\" bi spe\u010bi wa\u0127da estinta u \"Mixodectes\" b'\u017cew\u0121 spe\u010bi estinti.", "Il-membri ta' din il-familja tal-Palejo\u010ben kienu mifruxa fil-kontinent tal-Amerika ta' Fuq ma' bosta stati tal-Istati Uniti, b\u0127al New Mexico, Texas, Utah u Wyoming."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5700", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5700", "title": "Klad", "text": ["Klad", "Fil-kladistika, klad huwa grupp ta organi\u017cmi li jikkonsisti minn antenat singolu komuni u d-dixxendenti kollha tieg\u0127u.", "Kull grupp ta' dan it-tip huwa kkunsidrat ukoll b\u0127ala grupp ta' organi\u017cmi monofiletiku u li jista' jkun immudellat minn Kladogramma, li hija dijagramma jew stampa ta' struttura organizzata ta' dawn l-or\u0121ani\u017cmi ta\u0127t forma ta' si\u0121ra.", "Klad huwa metodu xjentifiku jew ipote\u017ci xjentifika, ta' relazzjonijiet evoluzzjonarji, fost l-organi\u017cmi inklu\u017ci fl-analisi, b' hekk klad partikolari jista' jkun a\u010b\u010bettat jew le skond ir-ri\u017cultati ta' analisi segwenti, g\u0127al u\u017cu ta' settijiet ta' dati differenti.", "Jekk klad jirri\u017culta b' sa\u0127\u0127tu bi\u017c\u017cejjed fl-analisi ta' kladisti\u010bi differenti fejn ikunu \u0121ew u\u017cati settijiet ta' dati varji, jista' ji\u0121i addottat fit-tassonomija b\u0127ala takson, imma mhux it-taksa kollha jistg\u0127u ji\u0121u trattati jew ikkunsidrati b\u0127ala kladi.", "Ir-rettili pere\u017cempju, huma grupp parafiletiku, g\u0127aliex ma jinkludix l-g\u0127asafar li suppost dawn ukoll evolvew mill-istess antenat tar-rettili.", "It-tendenza, madankollu, qieg\u0127da dejjem tersaq jew ixxaqleb lejn it-tassonomija kladistika li tirrikonoxxi taksa li jiffurmaw kladi puri.", "Il-Filokodi\u010bi huwa tentativ, ta' kodi\u010bi li \u0127a jippermetti l-kladi li jkollhom isem formali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5701", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5701", "title": "Incertae sedis", "text": ["Incertae sedis", "Incertae sedis (bil-Latin g\u0127al \"ta' po\u017cizzjoni mhux \u010berta\") huwa terminu li ji\u0121i w\u017cat biex ikun definit grupp tassonomiku li r-relazzjonijiet wisg\u0127in tieg\u0127u mhumiex mag\u0127rufa jew mhumiex definiti.", "It-tassonomija tal-bniedem kif inhi normalment rikonoxxuta l-llum il-\u0121urnata:", "Li kieku l-bniedem modern g\u0127adu kif \u0121ie skopert jew ikkunsidrat b\u0127al enigma tassonomika, dan jing\u0127ata rangu jew stat ta' incertae sedis.", "Pere\u017cempju, jekk mhuwiex \u010bert kif il-\u0121eneru \"Homo\" huwa relatat mal-membri l-o\u0127ra tal-familja Hominidae, dan huwa l-mudell ta' kif kieku g\u0127andha tidher il-klassifikazjoni tax-xadini antropomorfi l-kbar:", "Li kieku il-bniedem modern huwa mag\u0127ruf li huwa primat, i\u017cda 'l ebda relazzjoni o\u0127ra m'hija \u010bara, dan huwa l-mudell ta' kif kieku g\u0127andha tidher il-klassifikazjoni jew it-tassonomija tal-primati:", "Jekk issir anali\u017ci filo\u0121enetika formali li ma tinkludix takson partikolari, dan jista' jittni\u017c\u017cel mill-awturi b\u0127ala incertae sedis, minflok jittpo\u0121\u0121a fi stat ta' bejn wie\u0127ed u ie\u0127or.", "Dan huwa partikolarment komuni meta ji\u0121u \u0121\u0121enerati l-filo\u0121eniji molekulari, peress li meta jsir dan \u0127afna materjal \u0121enetiku minn organi\u017cmi rari ma jkunx disponibli.", "Dan huwa xenarju komuni ukoll meta taksa fossili ji\u0121u nklu\u017ci, fejn \u0127afna fossili huma definiti jew ibba\u017cati fuq informazzjoni parzjali.", "E\u017cempju, ta' dan hija filo\u0121enija li tkun mibbnijja fuq partijiet rotob ta' l-i\u0121sma ta' l-organi\u017cmi u vertebri b\u0127ala karatteristi\u010bi prin\u010bipali u t-takson fil-kwistjoni huwa biss ibba\u017cat jew mag\u0127ruf biss minn sinna wa\u0127da, li f' dan il-ka\u017c irrid jitni\u017c\u017cel b\u0127ala incertae sedis.", "Jekk je\u017cistu risultati b' kunfiltti jew jekk ma jkunx hemm consensus jew qbil fost ir-ri\u010berkaturi ta' kif takson partikolari huwa relatat ma' organi\u017cmi o\u0127ra, jista jitni\u017c\u017cel b\u0127ala incertae sedis, sakemm il-kunflitt ikun solvut."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5704", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5704", "title": "Servizz Awstrijak barra l-pajji\u017c", "text": ["Servizz Awstrijak barra l-pajji\u017c", "Is-Servizz Awstrijak barra l-pajji\u017c (Austrian Service Abroad) hija inizjattiva bla g\u0127an ta` profitti, mwaqfa fl- 1998 mit- tabib Andreas Maislinger, li tipprovdi stat g\u0127all-\"\"Zivildienst\"\" Awstrija\u010bi (servizzi \u010bivili) madwar id- dinja.", "Id- disa` xhur, kif normalment idum dan is- servizz \u010bivili, \u0121ie mibdul ma` tnax-il xahar xog\u0127ol f'wa\u0127da mill- organizazzjonijiet, bi s\u0127ab, barranija.", "Il- \u0127ti\u0121ijiet ivarjaw bil- bosta.", "Service Abroad (\"Auslandsdienst\") hija istituzzjoni tar- Repubblika Awstrijaka li tipprovdi \u0121uvintur Awstrija\u010bi alternattiva, minflokk is- servizz militari obligatoju.", "L- Austrian Service Abroad qed taspira li toffri din l- alternattiva (\"Zivildienst\") fi tliet postijiet prin\u010bipali:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5708", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5708", "title": "Glires", "text": ["Glires", "Glires huwa klad ta' mammiferi pla\u010bentati li ji\u0121bor fih ir-rodituri u l-lagomorfi.", "Dan il-klad qieg\u0127ed ikklasifikat, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria u fis-superordni Euarchontoglires.", "Glires ji\u0121bor fi\u0127 \u017cew\u0121 ordnijiet Lagomorpha u Rodentia u flimkien ma' klad ie\u0127or, l-Euarchonta, jiffurmaw is-superordni Euarchontoglires.", "L-ipote\u017ci li dawn i\u017c-\u017cew\u0121 ordnijiet jiffurmaw grupp monofiletiku bba\u017cat fuq evidenza morfolo\u0121ika, kienet ilha f'dibattitu g\u0127al \u017cmien twil.", "Dati re\u010benti tal-2001 ibba\u017cati fuq DNA nukleari jsostnu li Glires u Euarchonta huma gruppi jew a\u0127jar kladi a\u0127wa u li flimkien jiffurmaw is-superordni Euarchontoglires, g\u0127alkemm dati \u0121eneti\u010bi o\u0127rajn, kemm DNA nukleari kif ukoll DNA mitokondrijali kienu jsostnu inqas dawn il-gruppi."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5711", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5711", "title": "Euarchonta", "text": ["Euarchonta", "Euarchonta huwa klad ta' mammiferi pla\u010bentati li ji\u0121bor fi\u0127 it-tupaji (skandentji), il-kolugi (dermopteri) u x-xadini (primati).", "It-terminu jew kelma Euarchonta dehret u \u0121iet u\u017cata g\u0127all-ewwel darba fil-letteratura xjentifika fl-1999, meta evidenza molekulari ssu\u0121\u0121erit li l-klad ta' l-Archonta li kien grupp ibba\u017cat fuq il-morfolo\u0121ija kellu jkun immodifikat u ji\u0121i esklu\u017c minnhu l-ordni Chiroptera (il-friefett il-lejl.", "Il-klad Euarchonta il-llum il-\u0121urnata qieg\u0127ed ikklasifikat, fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Eutheria u fis-superordni Euarchontoglires.", "Euarchonta ji\u0121bor fi\u0127 4 ordnijiet Dermoptera Plesiadapiformes, Primates u Scandentia u flimkien ma' klad ie\u0127or 'l hekk imsejja\u0127 Glires jiffurmaw is-superordni Euarchontoglires.", "U\u0127ud mill-interpretazzjonijiet tad-dati molekulari jaqg\u0127du jew jillinkjaw id-Dermoptera mal-Plesiadapiformes u l-Primates fi klad mag\u0127ruf b\u0127ala l-Primatomorpha.", "Il-Primatomorpha u l-iScandentia f' dan il-ka\u017c ji\u0121u klassifikati b\u0127ala kladi a\u0127wa."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5712", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5712", "title": "Plesiadapiformes", "text": ["Plesiadapiformes", "Plesiadapiformes huwa ordni ta' mammiferi pla\u010bentati estinti.", "Dan huwa kkunsidrat jew b\u0127ala l-aktar ordni relatat fil-qrib ta' l-ordni Primates jew b\u0127ala l-prekursur tieg\u0127u.", "Wa\u0127da mill-klassifikazzjonijiet possibli ta' l-ordni Plesiadapiformes:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5812", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5812", "title": "Peramelemorphia", "text": ["Peramelemorphia", "Il-Peramelemorphia huwa ordni ta' mammiferi marsupjali, e\u017cattament il-bandikuti tal-kontinent Awstraljan.", "Din l-ordni hija kklassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali) u fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent tal-Amerika ta' isfel) ma' erba' ordnijiet o\u0127ra.", "Il-Peramelemorphia jikkonsisti minn tliet superfamilji (Perameloidea, Thylacotingoidea u Yaraloidea), 5 familji (Chaeropodidae, Peramelidae, Thylacomyidae, Thylacotingidae u Yaralidae) u tnejn minnhom biss, il-Peramelidae u t-Thylacomyidae g\u0127adhom rapre\u017centati bi spe\u010bi \u0127ajjin, filwaqt il-Chaeropodidae hija kkunsidrata estinta (g\u0127alkemm hemm possibilita li l-bandikut tas-saqajn ta' \u0127an\u017cir li huwa mag\u0127ruf xjentifikament b\u0127ala \"Chaeropus ecaudatus\", g\u0127adu jg\u0127ix f' partijiet remoti fid-de\u017certi Awstraljani).", "Din l-ordni, ti\u0121bor fiha bosta \u0121eneri u numru mdaqqas ta' spe\u010bi kemm estinti, kif ukoll estanti jew \u0127ajjin u dawn tal-a\u0127\u0127ar huma madwar 20 spe\u010bi, li kollha kemm huma jag\u0127mlu parti mis-superfamilja Perameloidea ('l aktar superfamilja ta' su\u010b\u010bess ta' din l-ordni).", "Il-Peramelemorphia, flimkien ma' erba' ordnijiet o\u0127ra, in-Notoryctemorphia, id-Dasyuromorphia, id-Diprotodontia u l-Microbiotheria, jifforma s-superordni Australidelphia.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Bandikuti, Bandikuti fniek, Bandikut tas-saqajn ta' \u0127an\u017cir)\"", "L-akbar in\u010bertezza fit-tassonomija ta' l-ordni Peramelemorphia huwa l-\u0121eneru \"Thylacotinga\".", "Dan minn numru \u017cg\u0127ir ta' tassonomisti u g\u0127al ftit \u017cmien, kien \u0121ie kklassifikat b\u0127ala l-uniku \u0121eneru fis-Superfamilja Thylacotingoidea u fil-Familja Thylacotingidae.", "I\u017cda l-llum il-\u0121urnata g\u0127alkemm dejjem b' dubji, hemm \u0127jiel li dan il-\u0121eneru jista jkun l-aktar relatat fil-qrib ma' dak tal-bilbijiet il-\u0121eneru \"Macrotis\"."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5813", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5813", "title": "Lista ta' lingwi uffi\u010bjali", "text": ["Lista ta' lingwi uffi\u010bjali"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5818", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5818", "title": "Gda\u0144sk", "text": ["Gda\u0144sk", "Gda\u0144sk (Lingwa Kaxubjana \"Gdu\u0144sk\") hija belt fil-Polonja u tinsab fil-provin\u010bja ta' Pomorskie."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5826", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5826", "title": "Dejma", "text": ["Dejma", "Id-Dejma kienet milizzja Maltija mag\u0127mula min-nies \u010bivili.", "L-i\u017cjed referenza bikrija g\u0127ad-Dejma hi tal-1462.", "L-attakki mill-furbani kienu xi \u0127a\u0121a komuni fi\u017c-\u017cmien Medjevali.", "Dawn mhux biss kienu jaqbdu xi xwieni jew dg\u0127ajsa, imma kienu ukoll jin\u017clu f'xi xatt, joqtlu lil kull min jiqfilhom, u jisirqu dak kollu li jg\u0127odd g\u0127alihom u sa\u0127ansitra ja\u0127tfu \u0127afna nies u jkaxxkruhom mag\u0127hom b\u0127ala lsira.", "G\u0127alhekk il-Maltin kellhom iwaqqfu xi forma ta' difi\u017ca.", "Lejn l-a\u0127\u0127ar tas-seklu 15, l-arkivji Maltin jiddeskrivu \u017cew\u0121 tipi ta' milizzja: L-g\u0127assiesa tax-xtut deskritti fil-lista tal-milizzja msej\u0127in \"Guardia\", \"Ma\u0127ras\" jew \"G\u0127assa\", u l-milizzja ibba\u017cata fil-bliet imsej\u0127a d-\"Dejma\".", "Hemm it-tendenza fost l-istori\u010bi popolari Maltin li jqisu d-Dejma b\u0127ala l-veru difensuri tal-g\u017cejjer, per\u00f2 d-Dejma twaqqfet wara l-Guardia.", "Id-Dejma ssemmiet g\u0127all-ewwel darba fl-1462 u tidher li kienet mag\u0127mula min-nies li kellhom \u017ciemel u armi u li kienu fewdatarji tal-isqof ta' Malta.", "L-ewwel Dejma kienet tal-Imdina, per\u00f2 fl-a\u0127\u0127ar tas-seklu 15, erba' r\u0127ula kellhom Dejma, kull wie\u0127ed immexxi minn kaptan: is-Si\u0121\u0121iewi, in-Naxxar, i\u017c-\u017burrieq u n-Nadur f'G\u0127awdex.", "Skont xiehda f'ka\u017c ta' qtil fis-Si\u0121\u0121iewi fl-1473, is-Si\u0121\u0121iewi kellu Dejma ta' 10 min-nies li kienu jservu billejl fil-knisja ta' San \u0120wann.", "Fl-1498, tissemma d-Dejma f'\u0126a\u017c-\u017babbar li tipprote\u0121i r-ra\u0127al.", "Il-fatt li Dejma hi kelma semitika ma jfissirx li d-Dejma bdiet fi \u017cmien l-G\u0127arab.", "Aktarx kellha isem Malti billi l-Maltin kellhom jorganizzawha ming\u0127ajr l-g\u0127ajnuna tal-\u0127akkiema Aragoni\u017ci.", "Il-milizzja Maltija \u017cviluppat mill-\u0127tie\u0121a tal-Maltin li j\u0127arsu ru\u0127hom u m'hemm l-ebda xhieda li l-Aragoni\u017ci \u017cviluppawha jew rawmuha b\u0127ala istituzzjoni.", "Il-Professur Godfrey Wettinger g\u0127amel studju intensiv fuq il-listi tal-Milizzja li sab fil-Mu\u017cew tal-Katidral tal-Imdina.", "Dawn g\u0127andhom it-titlu \"Quaternu factu et ordinatu per li nobili capitaneo et Jurati [et] consiglu per la guardia de la hisula de mauta anni XIII Indicionis\".", "Wettinger jirra\u0121una li l-eqdem kienet tal-1419-1420.", "Kif g\u0127edna i\u017cjed 'il fuq, id-Dejma issemmiet g\u0127all-ewwel darba fl-1492 u mela dawn il-listi huma aktarx tal-milizzja li kienet tg\u0127asses ix-xtut.", "Dawn il-listi huma importanti g\u0127all-Istorja ta' Malta g\u0127all-bosta ra\u0121unijiet.", "Il-listi jag\u0127tuna tag\u0127rif dwar kif kienet imqassma l-popolazzjoni Maltija fis-Seklu 15.", "Fil-lista tal-1419-20 insibu mni\u017c\u017clin 1667 ra\u0121el.", "Jekk tg\u0127odd ukoll l-ir\u0121iel tal-Birgu li mhumiex fiha tasal g\u0127al madwar 2000 ra\u0121el.", "Jekk i\u017c\u017cid ukoll lin-nisa u lit-tfal il-popolazzjoni ta' Malta fl-1419 tasal g\u0127al madwar 10,000 ru\u0127.", "Il-lista tag\u0127tina ukoll idea tal-ismijiet li kienu jing\u0127ataw dak i\u017c-\u017cmien.", "Il-lista tal-Milizzja fiha madwar 80 isem Nisrani.", "Bl-isem Antoni nsibu 104 r\u0121iel, b'Johanni 94 u b'Cola 94.", "Insibu wkoll xi ismijiet strambi b\u0127al Azimundinu, Ansaldinu u Apostoli.", "Ma jissemmewx Karmenu, Publiju u \u0120u\u017ceppi nsibuh biss fost il-Lhud u fost dawn kien komuni \u0127afna.", "Hemm il-lista ta' \u017cwiemel li kellhom lesti g\u0127at-taqbid.", "Xi osservazzjonijiet li jo\u0127or\u0121u mil-lista tal-Milizja:", "Il-lista tal-Milizja ti\u0121bor fiha nies minn kull qasam tal-\u0127ajja: Lhud u Insara, bdiewa u bejjieg\u0127a tal-\u0127wienet, nies tas-seng\u0127a, nutara, sidien ta' g\u0127elieqi u sidien fewdali.", "Il-kittieb tal-istorja ta' l-Ordni ta' San \u0120wann ta' Malta, Giacomo Bosio, jag\u0127tina \u0127jiel fuq id-Dejma fl-1530.", "Isemmi kif il-Maltin laqg\u0127u lill-Gran Mastru L'Isle Adam fis-26 ta' Ottubru:", "Mal-mi\u0121ja tal-Ordni ta' San \u0120wann, billi l-milizzja Maltija ma' kinitx istituzzjonalizzata, il-Kavalieri assorbewha b\u0127ala parti mid-difi\u017ca tag\u0127hom.", "It-tmexxija kienet f'idejn il-Kavallieri li kienu jorganizzaw u jda\u0127\u0127lu tibdil kif ikun hemm b\u017conn.", "Ir-ri\u0121menti tal-kampanja kollha kienu jaqg\u0127u ta\u0127t il-kmand ta' kavallier ta' grad g\u0127oli msejja\u0127 seneskalku.", "L-ir\u0121iel minn tmintax sa sittin sena kellhom jid\u0127lu fid-dejma u jag\u0127tu sehemhom fid-difi\u017ca bilfors.", "L-armata kienet maqsuma f'g\u0127add ta' \u0121emg\u0127at daqs kemm kien hemm parro\u010b\u010bi jew ir\u0127ula dak i\u017c-\u017cmien.", "F'Settembru ta' kull sena kienu jin\u0127atru l-kaptani tad-Dejma.", "Bejn dawn kien jitqassam il-\u0127arsien tax-xtut kollha.", "Il-kaptan tad-Dejma ta\u017c-\u017cwiemel kien mag\u0127ruf b\u0127ala Kavabuzz.", "In-nobbli, l-kbarat u l-g\u0127onja kellhom i\u017commu \u017cwiemel g\u0127at-taqbid.", "Il-kapijiet tal-familji kellhom i\u017commu fi djarhom vle\u0121e\u0121, \u017cbandoli, lanez, sjuf, alabardi, xwabel, puntini u ma\u017c-\u017cmien ukoll arkibu\u0121ji u jo\u0127or\u0121u huma u uliedhom kull meta tissejja\u0127 in-nafra.", "In-nafra kienet is-sej\u0127a g\u0127at-taqbid.", "Id-dmirijiet tal-uffi\u010bjali kellhom id-dover li jg\u0127allmu lis-suldati kif jimmani\u0121\u0121jaw l-armi sew, jisparaw tajjeb, jirtiraw wara l-\u0127itan tas-sejjie\u0127, u jo\u0127or\u0121u minn warajhom bl-ordni biex jiffa\u010b\u010bjaw l-g\u0127adu.", "Kellhom ukoll jie\u0127du s-suldati fuq ix-xtut biex jidraw il-postijiet fejn kien ippjanat li ji\u0121u stazzjonati f'ka\u017c ta' attakk.", "Il-kaptani kienu mistennija li jorqdu fl-ir\u0127ula tag\u0127hom mill-l ta' Marzu sa l-a\u0127\u0127ar ta' Settembru, u jaraw li l-g\u0127ases isiru kif suppost.", "L-g\u0127assiesa kienu ji\u0121u spezzjonati regolarment, darba mill-kaptani tag\u0127hom u darba mill-\u00adkavallerija tal-Ordni li kienu jissej\u0127u \"Turkopilieri\".", "F'xi r\u0127ula twaqqfu armeriji fein kienu jin\u0121abru l-armi tal-ir\u0127ula tal-qrib biex ikunu aktar fi\u017c-\u017cgur u ji\u017cammu f'kundizzjoni tajba.", "Wie\u0127ed mill-fizzjali kien jie\u0127u \u0127sieb l-armerija u kien ikun hemm ukoll armatur ii jie\u0127u \u0127sieb li l-armi jkunu servibbli f'ka\u017c ta' b\u017conn.", "Matul is-seba' xhur bejn l-ewwel ta' Marzu u l-a\u0127\u0127ar ta' Settembru kienu ji\u017cdiedu l-g\u0127ases ma' bnadi o\u0127ra tax-xatt.", "Ta' min jinnota li fix-xitwa t-tba\u0127\u0127ir kien perikolu\u017c \u0127afna u g\u0127alhekk is-sibbien kienu jnaqqsu mill-attivit\u00e0 tag\u0127hom.", "G\u0127all-istess ra\u0121uni t-Torok ma kinux se jissograw jibag\u0127tu armata fix-xitwa.", "Dawn l-g\u0127assiesa kienu jit\u0127allsu \u017cew\u0121 skudi jew skud u nofs fix-xahar.", "Il-\u0127las g\u0127all-g\u0127assiesa kienu jo\u0127or\u0121uh i\u017c-\u017cew\u0121 universitajiet tal-Belt Valletta u tal-lmdina.", "Mela l-Maltin stess kienu j\u0127allsu g\u0127all-g\u0127assa madwar arthom.", "Fl-l738 id-Dejma kienet maqsuma f'diversi ri\u0121menti.", "Kien hemm il-kumpaniji tal-ibliet u r-ri\u0121menti tal-kampanja.", "Dawk tal-kampanja kienu \u0126al Qormi, \u0126a\u017c-\u017bebbu\u0121, Birkirkara, Naxxar, \u017bejtun u \u0126al Luqa.", "Biex nie\u0127du e\u017cempju, ir-ri\u0121ment ta' \u0126al Luqa kien ji\u0121bor fih il-kumpaniji ta' sebat ir\u0127ula: il-Gudja, \u0126al-Luqa, i\u017c-\u017burrieq, \u0126al Safi, l-Imqabba, il-Qrendi u \u0126al Kirkop.", "Dan ir-ri\u0121ment kien jikkonsisti f'kurunell, tenent kurunell, ma\u0121\u0121ur u ajjutant tal-ma\u0121\u0121ur.", "Ta\u0127t dawn l-uffi\u010b\u010bjali g\u0127olja kien hemm 78 uffi\u010b\u010bjal ie\u0127or, ji\u0121ifieri sitt kaptani, l2-il sotto tenent, l2-il sur\u0121ent, l2-il sotto sur\u0121ent, u 36 kapural.", "Is-suldati kienu 650.", "F'ka\u017c li jkun mistenni attakk kbir, kien hemm arran\u0121amenti i\u017cjed komplessi.", "L-ewwel pass kien li s-suldati tad-Dejma kienu jin\u0121abru \u0127dejn is-Salib tad-Dejma biex jir\u010bievu l-ordnijiet malli jisimg\u0127u il-kanun jew il-qniepen.", "Dan kien salib fuq kolonna fit-tarf tar-ra\u0127al.", "Bejn l-1981 u l-1989, ta\u0127t gvern Laburista, id-Dejma kienet korp fi \u0127dan il-Forzi Armati ta' Malta.", "Dan il-korp, li \u0121abar fih \u017cew\u0121 korpi, \"Dirg\u0127ajn il-Maltin\" u l-\"korp tal-Pijunieri\", kien korp tax-xog\u0127ol bl-iskop li jg\u0127in fl-infrastuttura ta' Malta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5839", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5839", "title": "Yarala", "text": ["Yarala", "Yarala hija \u0121eneru ta' mammiferi marsupjali estinti, marsupjali relatati fil-qrib mal-bandikuti tal-kontinent Awstraljan.", "Is-superfamilja Yaraloidea qieg\u0127da klassifikata fil-klassi Mammalia, fis-sottoklassi Theria, fl-infraklassi Metatheria (il-marsupjali), fis-superordni Australidelphia (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-kolokolo tal-kontinent ta' l-Amerika ta' isfel), fl-ordni Peramelemorphia ma' 2 superfamilji o\u0127ra il-Perameloidea u l-Thylacotingoidea.", "Din is-superfamilja hija wa\u0127da \u017cg\u0127ira u ti\u0121bor fiha familja wa\u0127da 'l hekk imsejj\u0127a Yaralidae, \u0121eneru wie\u0127ed il-\"Yarala\" u 2 spe\u010bi biss estinti.", "\"(g\u0127al aktar informazzjoni ara l-artikli Bandikuti u Peramelemorphia)\""], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5843", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5843", "title": "Mixja Neokatekumenali", "text": ["Mixja Neokatekumenali", "Il-Mixja Neokatekumenali jew Neokatekumenat hija Katekumenat Post-Batte\u017cimali, \u010bioe pro\u010bess ta' inizjazzjoni Kristjana fi \u0127dan il-Knisja Kattolika illi hija iddedikata g\u0127all-formazzjoni ta' fidi adulta.", "Hija inbdiet mill-pittur Spanjol Kiko Arguello fil-bidu tas-sittinijiet u intlaqg\u0127et bl-approvazzjoni tal-Kurja Rumana.", "Tul dawn l-a\u0127\u0127ar tletin sena hija g\u0127enet biex jiffurmaw i\u017cjed minn 73 Seminarju Missjunarju Djo\u010be\u017can madwar id-dinja.", "F'\u0120unju tal-2002, is-Santa Sede approvat l-Istatuti tal-Mixja Neokatekumenali \"ad experimentum\" filwaqt li 'l-Knisja Kattolika tat l-approvazzjoni finali tag\u0127ha f'\u0120unju tal-2008 fejn il-Mixja Neokatekumenali \u0121iet iddikjarata \"Personae Giuridca Publica\", ji\u0121ifieri f'dak kollu illi tag\u0127mel il-Mixja Neokatekumenali, qieg\u0127da ti\u0121i irrapre\u017centata il-Knisja Kattolika. .", "Il-Mixja Neokatekumenali hija pre\u017centi f'disa mitt (900) djo\u010be\u017ci..", "Il-Mixja Neokatekumenali bdiet fl-1964 fil-faqar ta Palomeras Atlas \u0121ewwa Madrid, frott ix-xog\u0127ol ta' Kiko Arguello u Carmen Hernandez, illi bdew i\u0127abbru il-Van\u0121elu lill-fqar tal-post.", "Hekk kif beda jg\u0127addi \u017c-\u017cmien, din il-Kerygma (A\u0127bar tajba) \u0121iet imnedija f'sinte\u017ci katetika, fuq it-tripied; \"Kelma t'Alla - Litur\u0121ija - Komunita'\", illi tfittex li twassal lin-nies f'komunjoni fraterna u fidi matura.", "Din l-esperjenza katetika \u0121dida, imwielda fit-ti\u0121did tal-Kon\u010bilju Vatikan it-Tieni, \u0121ibdet l-attenzjoni u l-interess profond tal-Ar\u010bisqof Casimiro Morcillo, li kien l-Ar\u010bisqof ta' Madrid, illi inkora\u0121\u0121ixxa lill-inizjaturi tal-Mixja biex ixerrduha fil-parro\u010b\u010bi illi riduha.", "Din l-esperjenza ta' evan\u0121eli\u017c\u017cazjoni b'hekk xterdet gradwalment fl-Ar\u010bidjo\u010be\u017ci ta' Madrid u fi djo\u010be\u017cijiet o\u0127ra Spanjoli.", "Minn hemmek xterdet ukoll fl-Italja fejn bil-permess tal-Kardinal Angelo dell'Acqua, li dak i\u017c-\u017cmien kien il-vigarju \u0121enerali tal-Qdusija Tieg\u0127u il-Papa Pawlu sitta g\u0127ad-distrett ta' Ruma, l-ewwel Komunita' Neokatekumenali bdiet fil-parro\u010b\u010ba tal-Madonna tas-Sagrament Imqaddes u fil-parro\u010b\u010ba tal-Martri Kanadi\u017ci.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien il'hemm, il-Mixja Neokatekumenali kompliet tinxtered fi djo\u010be\u017cijiet madwar id-dinja kollha, fil-kontinenti kollha u f'i\u017cjed minn mija u g\u0127oxrin pajji\u017c.", "L-Isem ta' din l-inizjattiva ta' fidi \u0121ej mill-katekumenat tal-Knisja Nisranija bikrija, illi kien i\u017c-\u017cmien ta' kateki\u017cmu ta' qabel il-mag\u0127mudija.", "Il-Mixja Neokatekumenali hija itinerarju ta' Formazzjoni Kattolika, valida g\u0127as-so\u010bjeta u g\u0127a\u017c-\u017cminijiet tal-lum.", "Il-Mixja Neokatekumenali hija g\u0127as-servizz tal-isqfijiet b\u0127ala forma ta' implimentazzjoni djo\u010be\u017cana tal-Inizjazzjoni fil-\u0127ajja Nisranija u ta' edukazzjoni tal-fidi, skond l-indikazzjonijiet tal-Kon\u010bilju Vatikan it-Tieni u l-Ma\u0121isteru tal-Knisja. .", "Hija mag\u0127mula minn katekumenat post-batte\u017cimali (jew katekumenat batte\u017cimali g\u0127all-membri li ma r\u010bevewx il-mag\u0127mudija), edukazzjoni li tkompli fil-fidi u servizz ta' kateke\u017ci. .", "Il-Mixja Neokatekumenali hija implimentata fid-djo\u010be\u017cijiet ta\u0127t id-direzzjoni tal-Isqof Djo\u010be\u017can u ta\u0127t it-tmexxija tal-ekip Responsabbli tal-Mixja Neokatekumenali, skond il-linji proposti mill-inizjaturi tag\u0127ha.", "Dawn il-kwotazzjonijiet huma me\u0127uda mill-Istatuti tal-Mixja Neokatekumenali ma\u0127ru\u0121a u approvati f'\u0120unju tal-2002.", "Huma \u0121ew ukoll tradotti u ippublikati bil-Malti.", "Il-Mixja Neokatekumenali, fidila g\u0127all-mudell tal-Knisja primittiva, hija strutturata b\u0127ala itinerarju bit-tar\u0121iet, fidila wkoll g\u0127all-ispirazzjoni ori\u0121inali biex \"Taghmel Komunita Nisranija b\u0127all-Familja Mqaddsa ta' Na\u017c\u017caret, illi tg\u0127ix f'umilta, sempli\u010bita,lodi (tif\u0127ir) u fejn l-ie\u0127or huwa Kristu\" .", "L-Itinerarju Neokatekumenali, jibda fil-parro\u010b\u010ba b'\u010biklu ta' kateke\u017cijiet, illi huma mqassma fuq xahrejn, fejn hija ppreparata u m\u0127abbra il-Kerygma, l-A\u0127bar it-tajba tal-mewt u l-qawmien ta' Sidna \u0120esu Kristu.", "Fl-a\u0127\u0127ar ta' dan il-perjodu, b'dawk illi jilqg\u0127u is-sej\u0127a illi jibdew dan il-katekumenat post-batte\u017cimali, il-komunita neokatekumenali tifforma.", "Din il-komunita hija fdata fil-kura pastorali tal-Kappillan u ta' sa\u010berdoti o\u0127ra fil-parro\u010b\u010ba, u tibda il-vja\u0121\u0121 tag\u0127ha permezz tat-tripied tal-\u0126ajja Kristjana: Kelma ta' Alla, Litur\u0121ija u Komunita.", "B\u0127alissa, l-ekipp internazzjonali responsabbli tal-Mixja Neokatekumenali huwa mag\u0127mul mill-inizjaturi Kiko Arguello u Carmen Hernandez (it-tnejn Spanjoli), u minn presbiteru taljan, Patri Mario Pezzi, mid-Djo\u010be\u017ci ta' Ruma.", "L-ekipp internazzjonali jinnomina il-kulle\u0121\u0121 elettorali (mag\u0127mul minn tmenin sa mija u g\u0127oxrin membri) illi huwa fdat bl-elezzjoni ta' Ekipp Responsabbli \u0120did. ).", "Jiddependu mill-ekipp internazzjonali, l-ekippijiet lokali tal-Katekisti Itineranti (madwar sebg\u0127a mija), mla\u0127\u0127qa mill-ekipp internazzjonali tal-mixja Neokatekumenali fid-diversi pajji\u017ci jew re\u0121juni tad-Dinja.", "Huma jikkontribwixxu fil-furmar tal-ewwel komunitajiet neokatekumenali ta' parro\u010b\u010ba, u j\u017commu kuntatt regolari mal-isqfijiet tad-Djo\u010be\u017ci fejn ja\u0127dmu; l-ekippijiet itineranti j\u017commu wkoll kuntatt kontinwu mar-responsabbli tal-Mixja Neokatekumenali, filwaqt illi j\u017curu l-komunitajiet li kkateki\u017c\u017caw u jie\u0127du \u0127sieb l-i\u017cvilupp tal-Mixja Neokatekumenali fit-territorju mog\u0127ti lilhom, waqt li jkunu totalment fidili lejn il-kari\u017cma mog\u0127tija lil inizjaturi u ubbidjenti g\u0127all-Ordinarju Lokali.", "Dawn l-ekippijiet ta' katekisti itineranti g\u0127all-evan\u0121eli\u017c\u017cazzjoi huma normalment iffurmati minn ir\u0121iel \u010belibi jew nisa, minn koppja laj\u010bi mi\u017c\u017cew\u0121a u bi presbiteru (sa\u010berdot), bil-permess tal-Isqof jew tas-superjur tieg\u0127u.", "Dawn joffru lilhom infushom liberalment u bir-rieda tag\u0127hom, i\u0127allu djarhom, il-karriera u l-\u0127biberiji u jkunu lesti illi jintbg\u0127atu f'liema parti tad-dinja, ming\u0127ajr sigurtajiet ekonomi\u010bi, u jafdaw fil-Provvidenza Divina.", "Il-katekisti itineranti jibqg\u0127u f'kuntatt kontinwu mal-parro\u010b\u010ba u il-komunita' tag\u0127hom, fejn huma jirritornaw perjodikalment.", "F'liema \u0127in iridu, huma jistg\u0127u jin\u0127allu mill-missjoni tag\u0127hom.", "L-Itineranti jistg\u0127u jag\u0127tu bidu g\u0127all-mixja Neokatekumenali fi djo\u010be\u017ci o\u0127ra wara li ssir talba tal-Kappillan u bil-permess tal-Ordinarju.", "Quddiem is-sekulari\u017c\u017cazzjoni tal-Ewropa ta' Fuq u in\u0127awi kbar tad-dinja, l-Inizjaturi tal-Mixja Neokatekumenali bdew l-esperjenza tal-Familja fil-Missjoni, biex permezz ta' din il-kari\u017cma, i\u0127awlu il-pre\u017cenza tal-Knisja Kattolika fil-pajji\u017ci fejn ma te\u017cistix jew waslet biex tmut (\"Implantatio Ecclesiae\" jew biex isa\u0127\u0127u l-komunitajiet kattolici f'in\u0127awi partikolarment diffi\u010bli.", "Il-Papa Benedittu Sittax, feda dan il-mandat missjunarju lil madwar mitejn familja illi bdew din il-missjoni fit-tnax ta' Jannar 2006, u \u0121ab in-numru ta' familji fil-Missjoni tal-Mixja Neokatekumenali g\u0127all i\u017cjed minn \u0127ames mija madwar id-dinja kollha.", "Il-familji l-o\u0127ra intbg\u0127atu kollha mill-Papa \u0120wanni Pawlu it-tieni. .", "Dawn is-Seminarji Djo\u010be\u017cani huma l-frott tal-Kon\u010bilju Vatikan it-Tieni u tal-vi\u017cjoni profetika tal-Papa \u0120wanni Pawlu it-Tieni.", "L-idea illi jitwaqqfu dawn is-seminarji bdiet \u0121ewwa Ruma, id-djo\u010be\u017ci tal-Papa innifsu, biex iwaqqfu seminarju b'dawn il-karatteristi\u010bi:", "Fl-1988, l-ewwel Seminarju Redemptoris mater \u0121ie mwaqqaf mill-Kardinal Poletti, Vigarju tal-Papa f'Ruma.", "Dawn is-Seminarji g\u0127andhom vokazzjonijiet imwielda fil-mixja Neokatekumenali.", "Is-seminaristi ta' dawn is-Seminarji g\u0127andhom l-istess formazzjoni edukazzjonali b\u0127as-seminarji djo\u010be\u017cani l-o\u0127rajn, skond id-direttivi tal-pajji\u017ci fejn jinstabu.", "Is-Seminarji Redemptoris Mater m'humiex Seminarji tal-Mixja Neokatekumenali, imma Seminarji Djo\u010be\u017cani ta\u0127t il-\u0121urisdizzjoni tal-Ordinarju.", "Sal-lum il'fuq minn tlieta u sebg\u0127in (73) Seminarju Redemptoris Mater \u0121ew miftu\u0127a f'\u0127ames kontinenti, u minnhom \u0121ew ordnati i\u017cjed minn elf u \u0127ames mitt presbiteru.", "Minn mindu bdiet il-Mixja Neokatekumenali, dejjem sabet appo\u0121\u0121 kbir u kontinwu ming\u0127and il-Papiet.", "L-ewwel Papa li laqg\u0127a l-Mixja Neokatekumenali kien Pawlu Sitta, li feta\u0127 il-bibien sabiex ti\u0121i rikonoxxuta u mg\u0127ejuna.", "Il-Papa \u0120wanni Pawlu II jibqa mag\u0127ruf b\u0127ala l-Papa li tant ta apo\u0121\u0121 u g\u0127ajnuna lil Mixja Neokatekumenali.", "Sa minn mindu kien Ar\u010bisqof Kardinal fi Krakovja, il-Polonja, huwa laqa il-Mixja Neokatekumenali fid-Djo\u010be\u017ci tieg\u0127u.", "Dejjem semma il-Mixja Neokatekumenali b\u0127ala \"Itininerarju validu g\u0127a\u017c-\u017cminijiet tal-lum\", u \u0127adem \u0127afna sabiex l-Istatuti jg\u0127addu u b'hekk il-Mixja Neokatekumenali tkun rikonoxxuta uffi\u010bjalment mill-Knisja.", "Huwa qies dejjem lil mixja Neokatekumenali b\u0127ala strument utli \u0127afna g\u0127all-evan\u0121eli\u017c\u017cazzjoni l-\u0121dida u nkora\u0121ixxa kemm fela\u0127 sa\u0127\u0127ansietra lil isqfijiet u l-kappillani biex jift\u0127u l-bibien g\u0127all-Mixja.", "Huwa wkoll g\u0127amel ir-rit Neokatekumenali b\u0127ala rit uffi\u010bjali tal-Knisja Kattolika.", "Il-Kardinal Ratzinger feta\u0127 il-Mixja Neokatekumnali \u0121ewwa Munich il-\u0120ermanja fuq xewqa tieg\u0127u innifsu fis-sebg\u0127inijiet meta kien g\u0127adu Ar\u010bisqof ta' Munich,u offra \u0127afna appo\u0121\u0121, tant illi ta\u0127tu g\u0127addew l-Istatuti u \u0121ew approvati waqt li kien g\u0127adu l-Kap tal-Kongregazzjoni tad-Duttrina tal-Fidi.", "Wara li sar Papa Benedettu XVI, bag\u0127at il-fuq minn mitejn familja fil-Missjoni filwaqt illi fa\u0127\u0127ar il-frott tal-Mixja Neokatekumenali.", "Fis-sena 2007 huwa semma l-Mixja Neokatekumenali b\u0127ala e\u017cempju \u010bar ta' kollaborazzjoni u ko-operazzjoni bejn il-\"movimenti\" u l-kappillani, u \u0127e\u0121\u0121e\u0121 lil movimenti biex jaddottaw l-istess attitudni.", "Fi kliemu stess, il-Papa ta b\u0127ala e\u017cempju, il-pro\u010bess tal-approvazzjoni tal-istatuti tal-Mixja Neokatekumenali: \"Kienet triq twila, b'\u0127afna kumplikazzjonijiet li g\u0127adhom kultant ise\u0127\u0127u s'issa, imma sibna mod ekkle\u017cjali illi tant tejjbet ir-relazzjoni bejn il-kappillan u il-mixja; u hekk a\u0127na nimxu il-quddiem!\"", "\"L-istess huwa veru g\u0127all-movimenti l-o\u0127rajn!\" \u017cied ukoll.", "Fi Frar tal-2007, wara dan id-diskors tal-Papa Benedettu Sittax, l-Isqfijiet tad-diversi riti kattoli\u010bi tal-Art Imqaddsa issu\u0121\u0121erew lil Mixja Neokatekumenali b\u0127ala mudell ta' ko-operazzjoni u \u017ciedu jg\u0127idu: \"G\u0127e\u017cie\u017c a\u0127wa tal-Mixja: Nilqg\u0127ukom fid-djo\u010be\u017cijiet tag\u0127na!\"", "\"Nirringrazzjaw lil Alla tal-grazzja illi l-Mulej tag\u0127kom u tal-Kari\u017cma li l-Ispirtu s-Santu nissel fil-Knisja permess tal-ministeru tag\u0127kom ta' formazzjoni post-batte\u017cimali.", "Ninsabu grati \u0127afna tal-pre\u017cenza tag\u0127kom fi w\u0127ud mill-parro\u010b\u010bi tag\u0127na, g\u0127at-t\u0127abbir tal-Kelma ta' Alla g\u0127all-g\u0127ajnuna illi tag\u0127tu lil fidili billi issa\u0127\u0127u l-fidi tag\u0127hom u tg\u0127inuhom fil-Knejjes lokali tag\u0127hom.", "Il-Jum Dinji ta\u017c-\u017bag\u0127\u017cag\u0127 (mag\u0127ruf i\u017cjed b\u0127ala World Youth Day), huwa avveniment illi jse\u0127\u0127 bejn wie\u0127ed u ie\u0127or kull sentejn jew tlieta.", "Huma avvenimenti organi\u017c\u017cati mill-Knisja Kattolika, fejn \u017cag\u0127\u017cag\u0127 minn madwar id-Dinja kollha jin\u0121abru flimkien mal-Papa f'belt partikolari mag\u0127\u017cula f'xi parti tad-Dinja.", "Il-Mixja Neokatekumenali hija organi\u017c\u017catur attiv \u0127afna fi \u0127dan dawn il-Jiem Dinjiji ta\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 u ti\u0121bor g\u0127exieren ta' eluf ta' \u017cag\u0127\u017cag\u0127 kull darba mill-komunitajiet Neokatekumenali biex jattendu il-Jum Dinji ta\u017c-\u017bag\u0127\u017cag\u0127.", "Matul l-a\u0127\u0127ar Jum Dinji ta\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127, li sar f'Kolonja fil-\u0120ermanja f'Awwissu tal-2005, kwa\u017ci mitt elf (100,000) \u017cag\u0127\u017cug\u0127 u \u017cag\u0127\u017cug\u0127a mill-Mixja Neokatekumenali r\u0127ewla lejn Kolonja, kwa\u017ci wie\u0127ed minn kull g\u0127axra ta\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 kollha illi kienu attendew dan l-avveniment.", "Kienu tliet mija u \u0127amsin i\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 tal-Mixja Neokatekumenali f'Malta illi telg\u0127u g\u0127all-jum dinji ta\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 f'Kolonja.", "Wara il-laqg\u0127a tal-Papa ma\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127, l-inizjaturi tal-Mixja Neokatekumenali jorgani\u017c\u017caw laqg\u0127a ma\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 tal-Mixja Neokatekumenali, u fl-a\u0127\u0127ar ta' din il-laqg\u0127a issir sej\u0127a g\u0127all-vokazzjonijiet.", "F'Bonn fl-2005, madwar elf u \u0127ames mitt (1500) \u0121uvintur irrispondew g\u0127all din is-sej\u0127a, flimkien ma' disa mitt tfajliet (900) illi \u0127assewhom imsej\u0127in biex jid\u0127lu f'\u0127ajja reli\u0121ju\u017ca.", "Dawn i\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 wara jibdew pro\u010bess ta' dixxerniment (imsej\u0127in gruppi vokazzjonali) fid-djo\u010be\u017cijiet jew il-parro\u010b\u010bi tag\u0127hom, illi jista jwassalhom g\u0127all-presbiterat jew \u0127ajja ikkonsagrata.", "Fl-4 ta' Settembru 2007, t\u0127ejjiet laqg\u0127a g\u0127al dawk i\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 mill-Mixja Neokatekumenali illi telg\u0127u g\u0127all-pellegrina\u0121\u0121 ta' Loreto.", "Il-Laqg\u0127a f'Montorso, limiti ta' Loreto se\u0127\u0127et sabiex il-Papa Benedittu XVI ikun jista jiltaqa ma\u017c-\u017cag\u0127\u017cag\u0127 tal-Ewropa kollha, li fil-laqg\u0127a kienu jla\u0127\u0127qu mal-\u0127ames mitt elf.", "Din il-laqg\u0127a issemmiet \"Agora' dei Giovani\".", "L-g\u0127ada, ji\u0121ifieri fl-4 ta' Settembru, \u0121ew imlaqqg\u0127a fl-istess post in-Neokatekumeni, illi kienu numru kbir sew, dak ta mitt elf mill-Ewropa biss.", "Minnhom kien hemm ukoll 320 \u017cag\u0127\u017cag\u0127 minn Malta.", "Fl-a\u0127\u0127ar ta' din il-laqg\u0127a saret sej\u0127a g\u0127all-vokazzjonijiet, u 3,200 \u017cag\u0127\u017cug\u0127 u \u017cag\u0127\u017cuha offrew ru\u0127hom g\u0127all-\u0127ajja ikkonsagrata.", "Minnhom kien hemm 2000 \u0121uvni u 1200 tfajla.", "Din l-istatistika turi in-numru ta' komunitajiet Neokatekumenali fl-Ewropa, fl-Amerika ta' Fuq u fl-Amerika t'Isfel, fl-A\u017cja, fil-Lvant Nofsani, fl-O\u010beanja u fl-Afrika.", "Fi djo\u010be\u017ci ti\u0121i stabilita il-Mixja Neokatekumenali fuq stedina tal-Isqof.", "Imbg\u0127ad, il-komunitajiet huma stabbiliti \u0121ewwa parro\u010b\u010ba u kull komunita normalment ikollha bejn 30 u 50 persuna.", "L-ikbar numru ta' komunitajiet fl-Ewropa (u fid-Dinja) huma fl-Italja.", "Spanja, il-Polonja, il-Portugall, il-Krowazja u Malta g\u0127andhom numru kbir ta' komunitajiet ukoll.", "Interessanti \u0127afna illi l-akbar densita ta' komunitajiet per capita tinsab appuntu f'Malta!", "B'mitt komunita fi g\u017cira ta' erba mitt elf ru\u0127.", "Guam fil-pa\u010bifiku ji\u0121i it-tieni b'\u0127amsa u tletin komunita (popolazzjoni ta' 115,000) Hemm madwar \u0127ames mitt komunita fl-Istati Uniti tal-Amerika.", "L-Amerika t'Isfel u l-Amerika \u010aentrali, kif ukoll il-Messiku g\u0127andhom eluf ta' komunitajiet kull wie\u0127ed.", "Pajji\u017ci o\u0127ra b'numri kbar ta' komunitajiet jinkludu il-Filippini b'i\u017cjed minn sitt mitt komunita.", "L-Awstralja g\u0127andha \u0127amsin komunita.", "Il-Komunitajiet fl-Afrika jg\u0127oddu mat-tmien mija u qieg\u0127din ji\u017cdiedu b'rata mg\u0127a\u0121\u0121la.", "L-Istatuti tal-Mixja Neokatekumenali \u0121ew approvati f'\u0120unju tal-2002 mill-Kunsill Pontifi\u010bju g\u0127al-Laj\u010bi, u huma immarkati b\u0127ala ad experimentum, g\u0127al \u0127ames snin, sa \u0120unju tal-2007.", "Id-Direttorju Katetiku tal-Mixja di\u0121a kien approvat mill-Kongregazzjoni g\u0127ad-duttrina tal-Fidi, meta kienet immexxija mill-Kardinal Ratzinger.", "L-Istatuti \u0121ew approvati b'mod definittiv mill-Kunsill Pontifi\u010bju g\u0127al-Laj\u010bi, nhar il-11 ta' Mejju 2008, Solennita' ta' Pentekoste.", "Kif jixhed l-isem, l-Istatuti huma ir-rikonoxximent uffi\u010bjali tal-Mixja b\u0127ala katekumenat post-batte\u017cimali tal-Knisja Kattolika u jiddeskrivu kif tiffunzjona, waqt li d-Direttorju Katetiku g\u0127andu fih il-metodu u l-punti kateti\u010bi tal-Mixja.", "Il-Mixja Neokatekumenali f'Malta twieldet fl-1973 fuq stedina tal-Kappillan tal-parro\u010b\u010ba tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni fil-\u0126amrun, Dun \u0120u\u017cepp Mifsud Bonni\u010bi, wara li l-Ar\u010bisqof ta' dak i\u017c-\u017cmien, Mons Mikiel Gonzi ta' l-approvazzjoni tieg\u0127u.", "Il-Katekisti Itineranti illi introdu\u010bew il-Mixja Neokatekumenali f'Malta huma Eusebio u Gulietta Astiaso, u huma wkoll katekisti ta' \u017cew\u0121 re\u0121juni fl-Italja, l-Abruzzo u il-Marche.", "Mill-parro\u010b\u010ba tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni fil-\u0126amrun, il-Mixja xterdet ukoll fil-parro\u010b\u010bi tal-Mosta, ta' San \u0120wann u Guardamangia.", "Il-Parro\u010b\u010ba tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni fil-\u0126amrun, il-parro\u010b\u010ba ta' Santa Maria tal-Mosta u Tal-Madonna ta' Lourdes f'San \u0120wann (in\u010bidentalment dawn it-tliet parro\u010b\u010bi huma kollha iddedikati lill-Madonna) huma meqjusin b\u0127ala parro\u010b\u010bi prin\u010bipali f'Malta fejn tid\u0127ol il-Mixja Neokatekumenali.", "Minnhom \u0127ar\u0121et il-mixja fil-parro\u010b\u010bi l-o\u0127rajn f'Malta.", "In-numru ta' parro\u010b\u010bi f'Malta u G\u0127awdex illi il-Mixja Neokatekumenali hija attiva fihom, huwa ta' 26.", "F'G\u0127awdex il-Mixja Neokatekumenali tinstab fil-Katidral u s-Sannat.", "Il-Mixja f'Malta tinsab fil-lokalitajiet u l-parro\u010b\u010bi segwenti;", "F'dawn il-parro\u010b\u010bi kollha, kull sena isiru il-kateke\u017cijiet.", "Aktar informazzjoni fuq id-dati tal-kateke\u017cijiet jista jin\u0121ieb ming\u0127and il-Kappillani tal-parro\u010b\u010bi rispettivi.", "Minn dak i\u017c-\u017cmien il'hawn il-Mixja f'Malta xterdet tant li Malta sar l-i\u017cjed pajji\u017c b'komunitajiet skond il-popolazzjoni ta' pajji\u017c.", "F'Malta hawn il'fuq minn mitt (100) komunita' Neokatekumenali u n-numru ta' dawk li jag\u0127mlu din il-mixja jaqbe\u017c it-tliet elef (3000) ru\u0127.", "Fil-Parro\u010b\u010ba tal-Mosta jinsab i\u010b-\u010aentru Neokatekumenali Djo\u010be\u017can, mag\u0127ruf b\u0127ala il-\"Katekumenju\".", "Fi\u0127 saru wkoll \u0127afna laqg\u0127at tas-Sinodu Djo\u010be\u017can.", "Fil-Parro\u010b\u010ba tal-Immakulata Kun\u010bizzjoni (\u0126amrun) qieg\u0127ed jinbena Katekumenju \u0121did.", "Il-Komunitajiet Neokatekumenali f'Malta taw \u0127afna frott, kemm lokalment kif ukoll barra minn Malta.", "Diversi huma \u017c-\u017cwi\u0121ijiet li salvaw mit-tkissir, u \u0127afna huma l-familji kbar u Nsara li ffurmaw.", "Mill-komunitajiet Neokatekumenali twieldu \u0127afna vokazzjonijiet u kari\u017cmi.", "Dawn jinkludu familji itineranti, presbiteri itineranti u fil-missjoni, familji fil-missjoni, r\u0121iel u nisa illi offrew \u0127ajjithom g\u0127all-evan\u0121eli\u017c\u017cazzjoni kemm b\u0127ala itineranti kif ukoll b\u0127ala servizz g\u0127all-familji fil-missjoni u fis-seminarji Redemptoris Mater u seminaristi.", "Kemm fil-passat u kif ukoll illum, dawn il-vokazzjonijiet u kari\u017cmi kollha illi \u0127ar\u0121u minn Malta, wettqu u g\u0127adhom iwettqu xog\u0127ol ta' evan\u0121eli\u017c\u017cazzjoni f'diversi pajji\u017ci barra minn Malta, b\u0127all-India, Pakistan, Filippini, Sri Lanka, Vene\u017cuela, Libya, Kenya, \u0120or\u0121ja, Olanda, Awstralja, Franza, L-Istati Uniti, Turks&Caicos Islands (Karibew), Guam, il-Pa\u010bifiku (Kiribati, Hawaii, Saipan), Albania, Korea t'Isfel, Finlandja, Svizzera, Italja, Irlanda, l-Ingilterra, i\u010b-\u010aina u t-Taiwan."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5854", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5854", "title": "Preistorja", "text": ["Preistorja", "Preistorja (Latin pr\u00e6 = qabel u Grieg \u03c3\u03c4\u03bf\u03c1\u03af\u03b1 = storja) huwa terminu u\u017cat biex jiddeskrivi dak i\u017c-\u017cmien qabel ma l-bniedem tg\u0127allem jikteb u g\u0127aldaqstant huwa dak i\u017c-\u017cmien qabel l-istorja miktuba.", "Kien Paul Tournal li ori\u0121inarjament \u0127are\u0121 bit-terminu \"Pr\u00e9-historique\" sabiex ikun jista' jiddeskrivi l-iskoperti tieg\u0127u fl-g\u0127erien fin-nofsinhar ta' Franza.", "Bdiet ti\u0121i u\u017cata fil-Lingwa Fran\u010bi\u017ca g\u0127all-\u0127abta tal-1830 sabiex tiddeskrivi dak i\u017c-\u017cmien qabel il-kelma bdiet ti\u0121i miktuba, u \u0121iet introdotta fil-Lingwa Ingli\u017ca minn Daniel Wilson fl-1851.", "Fuq in-nies li g\u0127exu f'dan i\u017c-\u017cmien ftit li xejn nafu, g\u0127aliex l-uniku \u0127jiel tal-\u0127ajja ta' dawn in-nies huwa mag\u0127ruf biss mill-fdalijiet li nstabu b\u0127al g\u0127adam, fu\u0127\u0127ar, tinqix fuq il-\u0121ebel, g\u0127odod, bini u \u0127wejje\u0121 o\u0127ra.", "I\u017c-\u017cmien tal-preistorja Maltija jinqasam fi tnejn, i\u017c-\u017cmien Neolitiku (jew \u017bmien il-\u0126a\u0121ar), \u017bmien il-Bron\u017c u \u017cmien it-tempji."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5856", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5856", "title": "Neolitiku", "text": ["Neolitiku", "Neolitiku tfisser il-\u0121ebla \u0121dida.", "I\u017c-\u017cmien Neolitiku ta' Malta (mg\u0127arruf ukoll b\u0127ala \u017bmien il-\u0126a\u0121ar) jinqasam f'tlett perjodi.", "Dawn insej\u0127ulhom \u017bmien G\u0127ar Dalam; \u017bmien Skorba Gri\u017ca u Skorba \u0126amra.", "\u0126afna \u017cmien ilu, il-g\u017cejjer Maltin kienu jag\u0127mlu parti mill-muntanji li nsibu fil-punent tal-Ba\u0127ar Mediterran u g\u0127alhekk qabel ma' il-livell tal-ba\u0127ar g\u0127ola,Malta u G\u0127awdex ma kienux g\u017cejjer.", "Din it-teorija hija mibnija fuq \u017cew\u0121 fatturi,li huma: l-ewwel,ir-ri\u017cultati li \u0127ar\u0121u minn studju li sar ta\u0127t il-ba\u0127ar bejn l-Afrika u Sqallija, filwaqt li t-tieni huwa, il-fossili li nstabu f'G\u0127ar Dalam u postijiet o\u0127ra madwar Malta u G\u0127awdex.", "F'dan il-g\u0127ar instab g\u0127adam \u0121ebli ta'ippopotami,iljunfanti,\u010briev,orsijiet u bhejjem o\u0127ra kbar u slava\u0121 li qatt ma setg\u0127u jg\u0127ixu fuq dawn il-g\u017cejjer.", "L-istudju\u017ci ja\u0127sbu li aktar ma' beda jg\u0127addi \u017c-\u017cmien, aktar \u0121ew nies minn barra jg\u0127ammru fuq dawn il-g\u017cejjer.", "Dawn in-nies ma baqg\u0127ux jg\u0127ixu biss f'g\u0127erien, i\u017cda kien hemm minnhom li bdew jibnu d-djar (g\u0127arajjex) \u010bkejkna sempli\u010bi mag\u0127mula mit-tajn.", "\u0126afna djar vi\u010bin xulxin bdew jie\u0127du qag\u0127da tar-ra\u0127al \u017cg\u0127ir.", "Minn dawn l-ir\u0127ula \u010bkejkna li kont issibhom imxerrda madwar il-G\u017cejjer Maltin,illum baqa' biss xi ftit fdalijiet \u017cg\u0127ar tag\u0127hom.", "Fi Skorba vi\u010bin l-Im\u0121arr instabu xi pedamenti u fdalijiet ta' bini ta' tempji u ta' djar minn \u017cmien il-Preistorja.", "Sfortunatament, illum baqa' biss xi ftit fdalijiet u pedamenti.", "Skorba huwa maqsum f'\u017cew\u0121 fa\u017ci:Skorba Gri\u017ca u Skorba \u0126amra.", "Wara li g\u0127adda xi ftit \u017cmien, il-kulur tal-fu\u0127\u0127ar gri\u017c ma ntog\u0127\u0121obx u g\u0127alhekk in\u0127oloq fu\u0127\u0127ar ta' lewn a\u0127mar skur."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5863", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5863", "title": "\u0126al Qormi", "text": ["\u0126al Qormi", "\u0126al Qormi huwa wie\u0127ed mill-villa\u0121\u0121i mportanti \u0121ewwa Malta li minnhu \u0127argu diversi ir\u0127ula u parrocci.", "\u0126al Qormi hu post bi storja kbira u g\u0127ani bil-bosta, li g\u0127adna ngawduh sa llum.", "Dan ir-ra\u0127al mibni \u0127dejn wie\u0127ed mill-akbar widien ta' Malta.", "Jinsab f'nofs il-gzira Maltija u huwa pjuttost fil-baxx b\u0127alma jixhed il-motto tieg\u0127u \"Nog\u0127la mill-baxx\".", "\u0126al Qormi huwa mag\u0127ruf b\u0127ala \u0126al Fornaro, titlu li gej minn zmien il-kavallieri li jixhed kif kien mag\u0127ruf g\u0127all-\u0127obz li kien jin\u0127ema go bosta fran tar-ra\u0127al li sa llum g\u0127adu marg\u0127uf g\u0127alih.", "L-arma ta' din il-belt hi me\u0127uda minn dik tal-Gran Mastru Manuel Pinto da Fonseca, tarka bil-qieg\u0127 tal-fidda u b'\u0127ames nofs qmura j\u0127arsu 'l fuq mqeg\u0127din 2, 1 u 2.", "Fuq din l-arma hemm kuruna b'forma ta' sur, b'erba' gardjoli u bieb ta' l-attakk fin-nofs, kulur id-deheb.", "Il-Qriema kienu jaqilg\u0127u l-g\u0127ajxien tag\u0127hom mir-raba, mit-tag\u0127sir tal-g\u0127eneb g\u0127all-inbid, mill-\u0127ami tal-\u0127ob\u017c kif ukoll mill-qtil u l-bejg\u0127 ta' l-annimali."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5865", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5865", "title": "\u0120gantija", "text": ["\u0120gantija", "Il-\u0120gantija huwa maqdes kbir li jinsab fix-Xag\u0127ra, G\u0127awdex.", "Huwa meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-iktar tempji importanti, mhux biss f'G\u0127awdex i\u017cda anki f'Malta.", "It-tempju jismu \u0120gantija g\u0127ax jag\u0127ti impressjoni li fih kienu jg\u0127ixu il-\u0121ganti.", "Barra minn hekk il-\u0121ebel tieg\u0127u huwa kbir u b'sa\u0127\u0127tu \u0127afna.", "Il-\u0120gantija fih \u017cew\u0121 imqades \u0127dejn xulxin, mag\u0127mulin f'bini wie\u0127ed, i\u017cda ma jinfdux.", "Huwa probabbli li dan il-maqdes kien miksi b'kisja ta' tafal minn \u0121ewwa biex jg\u0127atti l-\u0127a\u0121ar, u kien hemm ukoll xi tpin\u0121ijiet b' kulur a\u0127mar.", "G\u0127alkemm fid-disinn u fil-bini il-maqdes jixba\u0127 \u0127afna lill-imqades l-o\u0127rajn f'Malta, g\u0127andu \u0127a\u0121a wa\u0127da differenti.", "Il-vojt ta' bejn il-\u0127itan ta' barra u dawk ta' \u0121ewwa hu mimli mazkan.", "It-tempji tal-\u0120gantija kienu dikjarati b\u0127ala Sit Storiku Dinji mill-UNESCO fl-1980."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5867", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5867", "title": "Mazkan", "text": ["Mazkan", "Mazkan (nom tal-massa) hu fdal ta' l-in\u0121ir, ji\u0121ifieri bi\u010b\u010biet ta' \u0121ebel, frak u xa\u0127x, li jintu\u017ca biex jag\u0127ti s-sa\u0127\u0127a f'varji kostruzzjonijiet tal-\u0121ebel.", "L-g\u0127an ewlieni g\u0127all-u\u017cu tal-mazkan hu li dan jifrex jew jilqa' l-for\u017ci fil-bini kif me\u0127tie\u0121.", "Il-mazkan jintu\u017ca f'\u010berti \u0127itan tad-dobblu, f'\u0127itan li jserr\u0127u fuq xulxin jew bejn \u0127itan u xorok tas-saqaf.", "Il-mazkan ilu jintu\u017ca fil-bini min \u017cmien antik \u0127afna.", "Insibu\u0127 u\u017cat fil-\u0127itan tat-tempji ta\u017c-\u017cmien in-Neolitiku, fil-bini tal-giren (biex jintela il-vojt bejn il-kileb u il-\u0127itan ta' barra) kif wkoll f'forom ta' \u0127nejjiet primittivi.", "F'bini antik, \u0127afna drabi, il-\u0121ebel li jintu\u017ca f'\u0127ajt li jimtela bil-mazkan ikun xulliel, ji\u0121ifieri ikun ma\u0127dum minn na\u0127a wa\u0127da biss.", "Il-varjet\u00e0 fid-daqs tat-trab u \u0121ebel hu importanti biex jintela' l-vojt kompletament u b'hekk iservi ta' m\u0127adda soda li tifrex il-pi\u017c ndaqs ma kullimkien (\"shock absorbtion\")"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5872", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5872", "title": "So\u010bjolo\u0121ija", "text": ["So\u010bjolo\u0121ija", "Ralph Linton jara' l-kultura b\u0127ala t-triq tal-\u0127ajja maqsuma bejn il-membri tas-so\u010bjet\u00e0.", "Din ti\u0121i mg\u0127alma u hi parti vitali fis-so\u010bjet\u00e0 umana.", "Il-kulturi vvarjaw bejn so\u010bjet\u00e0 u o\u0127ra.", "Pere\u017cempju, xi so\u010bjetajiet jippratikaw il-\u0121eroniti\u010bidja (fejn joqtlu l-persuni xju\u0127).", "L-Abori\u0121ini Tasmanjani, pere\u017cempju, \u0121ieli j\u0127allu l-anzjani jmutu.", "\u010aertu so\u010bjolo\u0121isti jaraw is-so\u010bjetajiet li g\u0127addew minn \u010bertu stadji ta' \u017cvilupp, b\u0127al pre-moderni, moderni u post-moderni.", "Anthony Giddens (1997) qasam is-so\u010bjetajiet f'tliet tipi:", "Dawn bdew ji\u017cvilupaw fl-a\u0127\u0127ar tas-seklu tmintax u dsatax.", "Lee u Newby (1983) \u0127ar\u0121u b'erbg\u0127a fatturi:", "Dan it-tibdil t'hawn fuq ikrea modernit\u00e0, li jinvolvi twemmin f'pjan t'abilita, biex isolvu l-problemi ju\u017caw ix-xjenza u t-teknolo\u0121ija.", "Xi w\u0127ud jaraw is-so\u010bjolo\u0121ija li hi nvoluta fil-qrib mal-modernita.", "il-Post-modernit\u00e0 jing\u0127ad minn xi so\u010bjolo\u0121isti li qed jibdel il-modernit\u00e0.", "G\u0127al xi post-modernisti, teoriji antikwati dwar is-so\u010bjet\u00e0 saru barra minn \u017cmienhom, imma so\u010bjolo\u0121isti o\u0127rajn jistaqsu dwar il-valur tat-teoriji tal-post-modernit\u00e0.", "Nies funzjonalisti jinkludu lil Emile Durkheim (1858-1917) u lil Talcott Parsons (1902-1979).", "Il-perspettivi ta' konflitt jaqblu li hemm differenza ta' interessi bejn il-gruppi f'so\u010bjet\u00e0 (dak li huwa tajjeb g\u0127al grupp huwa \u0127a\u017cin g\u0127al grupp ie\u0127or).", "Din to\u0127loq potenzjal ta' konflitt bejn il-gruppi.", "Hemm diversi teoriji ta' konfltt.", "Il-Marxi\u017cmu huwa moviment ta' \u0127sieb imsejjes fuq l-idejat ta' Karl Marx (1818-1883), li wara \u0121ew adattati minn kittieba o\u0127ra li \u0121ew warajh."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5910", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5910", "title": "Eklissi solari", "text": ["Eklissi solari", "A\u0127na naraw ix-Xemx u l-Qamar, bejn wie\u0127ed u ie\u0127or, tal-istess qies.", "I\u017cda l-qamar huwa xi 400 darba i\u017cg\u0127ar mix-Xemx u xi 400 darba eqreb ukoll.", "Waqt l-eklissi totali tax-Xemx, il-qamar jg\u0127atti il-fotosfera kompletament, b'hekk jinkixfu il-kromosfera u l-korona invi\u017cibbli.", "Li kieku il-Qamar kellu jdur mad-Dinja bl-istess mod li jdur max-Xemx (ellitikku), l-eklissi totali tax-Xemx kienu isiru kull darba meta jkun hemm Qamar \u0121did.", "Per\u00f2 l-orbita Qamrija hija inklinata b'xi 5 gradi lejn l-elitiku, u g\u0127alhekk kultant il-Qamar jg\u0127addi 'il fuq u kultant ta\u0127t ix-Xemx.", "Biss meta l-Qamar jkun fl-istess pjan ellittiku tad-dinja f'qamar \u0121did li eklissi solari tkun possibbli li sse\u0127\u0127.", "L-orbiti tal-Art u l-Qamar mhumiex \u010birkulari, g\u0127alhekk id-dijametri angulari tal-Qamar u tax-Xemx li jidhru fis-sema jvarjaw.", "Hekk xi minn daqqiet il-Qamar jidher i\u017cg\u0127ar mix-Xemx u jkun hemm eklissi anilari; \u010birku mill-fotosfera jdawwar l-Qamar, u allura l-korona tax-Xemx ma tidhirx.", "Il-korona solari tidher biss meta l-eklissi totali tax-Xemx ise\u0127\u0127u, dan jista' ji\u0121i esperjenzat minn min jara l-eklissi totali tax-Xemx biss jekk ikun qieg\u0127ed ta\u0127t l-ombra ewlenija tal-qamar.", "Fid-dell penumbrali jkun possibbli biss li wie\u0127ed jara eklissi parzjali tax-Xemx."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5912", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5912", "title": "Isaac Newton", "text": ["Isaac Newton", "Sir Isaac Newton (Woolsthorpe-by-Colsterworth, 4 ta' Jannar 1643 \u2013 Londra, 31 ta' Marzu 1727) kien matematiku, fi\u017ciku, astronomu u filosfu Ingli\u017c.", "Figura emblematika fix-xjenzi, Newton hu l-aktar mag\u0127ruf g\u0127at-teorija tal-gravit\u00e0 universali, u l-\u0127olqien u l-i\u017cvilupp tal-kalkulu infinite\u017cmali li skopra kontemporanjament ma' Leibniz.", "Fl-ottika, \u017cviluppa teorija tal-kulur ibba\u017cata fuq l-osservazzjoni li pri\u017cma jaqsam id-dawl abjad fl-ispettru vi\u017cibbli.", "Ivvinta wkoll it-teleskopju riflettur mag\u0127mul minn mera konkava, imsejja\u0127 it-teleskopju ta' Newton.", "Fil-mekkanika, stabbilixxa t-tliet li\u0121ijiet universali tal-moviment li huma l-prin\u010bipji li fuqhom hi msejsa t-teorija tieg\u0127u g\u0127all-moviment tal-korpi, teorija li da\u017c-\u017cmien tissejja\u0127 il-Mekkanika klassika.", "Fil-matematika, Newton qasam ma' Gottfried Wilhelm Leibniz l-iskoperta tal-kalkulu infinite\u017cmali.", "Hu mag\u0127ruf ukoll g\u0127all-\u0121eneralizazzjoni tal-teorema binomjali u l-invenzjoni ta' dak li hu msejja\u0127 il-metodu ta' Newton li jippermettilna nsibu xi approssimazzjonijiet g\u0127a\u017c-\u017cero (jew radi\u010bi) ta' funzjoni ta' varjabbli wa\u0127da reali b'valuri reali.", "Newton wera li l-moviment tal-o\u0121getti fuq l-art u l-korpi \u010belesti huma mmexxija mill-istess li\u0121ijiet naturali; u bl-g\u0127ajnuna tal-li\u0121ijiet ta' Kepler fuq il-moviment tal-pjaneti, \u017cviluppa l-gravit\u00e0 universali.", "Il-ktieb tieg\u0127u f'\u017cew\u0121 volumi, \"Philosophi\u00e6 Naturalis Principia Mathematica\", hu meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mix-xog\u0127lijiet il-kbar fl-istorja tax-xjenza.", "Fih hu ddeskriva l-gravit\u00e0 universali, ifformula t-tliet li\u0121ijiet tal-moviment u lesta l-ba\u017ci tal-mekkanika klassika.", "G\u0127amel ukoll xi tiftix fl-oqsma tat-teolo\u0121ija, il-filosofija u l-alkimija.", "Isaac Newton twieled Woolsthorpe-by-Colsterworth qrib Grantham, f'Lincolnshire, l-Ingilterra, minn \u0121enituri tar-raba'.", "Missieru miet tliet xhur qabel ma twieled ibnu, u meta t-tifel kellu tliet snin, ommu, Hannah Ayscough, re\u0121g\u0127et i\u017c\u017ceww\u0121et.", "Kien g\u0127alhekk li mar joqg\u0127od ma' nanntu fejn \u0127a \u0127siebu zijuh.", "It-tfulija tieg\u0127u tidher li ma kinitx hienja wisq.", "Meta kellu \u0127ames snin mar l-iskola primarja ta' Skillington, imbag\u0127ad meta kellu tnax beda jattendi l-iskola \"King's School\" ta' Grantham.", "Baqa' hemm erba' snin sakemm ommu sej\u0127itlu biex imur Woolsthorpe biex jintefa' fuq il-biedja u jie\u0127u \u0127sieb ir-raba' tag\u0127hom.", "Sadanittant ommu indunat li binha kien i\u017cjed jinqala' g\u0127all-mekkanika milli g\u0127all-agrikultura u \u0127allietu jer\u0121a' jmur l-iskola Grantham biex wara jid\u0127ol l-universit\u00e0.", "Meta kellu sbatax-il sena beda jinnamra ma' tfalja Ann Storer, il-filjastra tal-ispi\u017cjar, William Clarke, ma' minn kien qieg\u0127ed joqg\u0127od.", "Dan \u0127allieh jiltaqa' mag\u0127ha u jitg\u0127arrasha, imma riedu jtemm l-istudji tieg\u0127u qabel ji\u017c\u017cewwi\u0121ha.", "Fl-a\u0127\u0127ar, i\u017c-\u017cwie\u0121 ma sarx u Newton baqa' g\u0127a\u017ceb \u0127ajtu kollha.", "Voltaire kiteb li Newton ma kien jaf 'l ebda mara o\u0127ra f'\u0127ajtu.", "Ta' tmintax-il sena da\u0127al Trinity College, Cambridge fejn baqa' hemm seba' snin.", "Hemm studja l-aritmetika, il-\u0121eometrija fl-\"Elementi\" ta' Ewklidi u t-trigonometrija, imma kellu wkoll interess personali fl-astronomija, u l-alkimija u t-teolo\u0121ija.", "Ta' 25 sena \u0127a l-lawrja, imma kellu jieqaf mill-istudji tieg\u0127u g\u0127al sentejn min\u0127abba li fe\u0121\u0121et il-marda qerrieda tal-pesta, li laqtet il-belt fl-1665, u re\u0121a' lura lejn ra\u0127al twelidu.", "Kien matul dan i\u017c-\u017cmien li Newton g\u0127amel progress kbir fil-matematika, il-fi\u017cika u fuq kollox fl-ottika (beda jifhem li d-dawl mhux abjad imma mag\u0127mul minn spettru ta' lwien), l-iskoperti kbar kollha li spjega fis-snin ta' wara kienu l-frott ta' dawn is-sentejn.", "Kien ukoll f'dan i\u017c-\u017cmien li suppost saret il-\u0121rajja le\u0121\u0121endarja tat-tuffie\u0127a li waqg\u0127et fuq rasu u b'hekk induna bil-li\u0121i tal-gravit\u00e0 universali.", "Newton \u017cied il-pass fir-ri\u010berka; fl-1666 beda l-istudju tal-funzjonijiet derivabbli u d-derivati tag\u0127hom ibba\u017cat fuq ix-xog\u0127ol ta' Fermat.", "Ikklassifika l-funzjonijiet kubi\u010bi u ta grafi\u010bi korretti g\u0127alihom bl-asintoti, inflessionijiet u punti ta' dawrien.", "Fl-1669, kiteb fuq is-sisien tal-kalkulu infinite\u017cmali li sejja\u0127lu l-\"metodu tal-flussjonijiet\".", "Hekk Newton kien waqqaf l-analisi moderna.", "Fl-stess sena 1669, Newton \u0127a l-katedra tal-matematika.", "Tliet snin wara fl-et\u00e0 ta' 29 sena, sar membru tar-Royal Society ta' Londra, fejn iltaqa' ma' Robert Boyle, bniedem ta' influwenza kbira.", "Irnexxilu wkoll ji\u017cviluppa teleskopju bil-mirja sferi\u010bi ming\u0127ajr aberazzjoni kromatika.", "Is-sena ta' wara idde\u010bieda li jispjega fit-tul ix-xog\u0127ol tieg\u0127u fuq id-dawl u dan g\u0127amlu famu\u017c f'\u0127akka t'g\u0127ajn.", "Min\u0127abba din i\u010b-\u010belebrit\u00e0 l-iskoperti tieg\u0127u saru l-o\u0121\u0121ett ta' \u0127afna kontroversji u \u0121lied li hu kien jistmerr.", "Meta spjega x-xog\u0127ol tieg\u0127u fuq id-dawl, ipprova bl-g\u0127ajnuna tal-pri\u017cma li dan hu mag\u0127mul minn spettru ta' bosta kuluri u fl-1675, temm dan ix-xog\u0127ol billi spjega t-teorija korpuskulari tieg\u0127u.", "Fl-1684 ikkuntatjah l-astronomu Ingli\u017c Edmund Halley (li kien skopra l-famu\u017ca kometa msemmija g\u0127alih) dwar il-li\u0121ijiet ta' Kepler fuq l-orbiti ellitti\u010bi tal-pjaneti.", "Newton tah spjegazzjoni konvin\u010benti \u0127afna u Halley \u0127ajru jippublika x-xog\u0127lijiet tieg\u0127u.", "Fl-1687, ippublika x-xog\u0127ol kbir tieg\u0127u: \"Philosophiae naturalis principia mathematica\".", "Dan ix-xog\u0127ol jimmarka l-bidu tal-matematizzazzjoni tal-fi\u017cika.", "Fih Newton spjega l-prin\u010bipju tal-inerzja, il-proporzjonalit\u00e0 bejn il-forzi u l-a\u010b\u010bellerazzjoni, l-ugwaljanza tal-azzjoni u r-reazzjoni, il-li\u0121ijiet tal-impatti, il-moviment tal-fluwidi, il-frug\u0127 u l-mili tal-ba\u0127ar, et\u010b.", "Imma fuq kollox spjega fih it-teorija tieg\u0127u tal-attrazzjoni universali: Il-korpi jattiraw 'il xulxin b'forza proporzjonali g\u0127all-prodott tal-mases tag\u0127hom u inversament proporzjonali g\u0127ad-distanza bejniethom kwadrata.", "Newton kien jobg\u0127od jispjega x-xog\u0127ol tieg\u0127u u sikwit ippublikah bosta snin wara li kien wettqu.", "Inqabad spiss f'argumenti ma' Robert Hooke dwar id-dawl u t-teorija tieg\u0127u tal-gravitazzjoni.", "Newton stenna li Hooke imut biex jippubblika x-xog\u0127ol tieg\u0127u fuq l-ottika.", "Hooke akku\u017ca 'l Newton bi pla\u0121ju fuq it-teorija tal-inversi kwadrati, min\u0127abba li Newton beda x-xog\u0127ol tieg\u0127u fl-istess \u017cmien b\u0127alu ming\u0127ajr ma qal lil \u0127add, li irrabjat mhux ftit lil Hooke.", "Newton, filwaqt ippretenda li ma kienx jaf bir-ri\u010berki ta' Hooke u li lanqas kien qara x-xog\u0127ol tieg\u0127u fuq il-gravit\u00e0.", "Illum nafu li Newton kien gideb, mhux bil-\u0127a\u017cen imma min\u0127abba l-bi\u017ca' li jid\u0127ol fil-\u0121lied.", "Newton kien ibati b'personalit\u00e0 tturmentata u komplessa.", "Bejn l-1692 u l-1693, waqa' f'perjodu gravi ta' depressjoni nervu\u017ca, aktarx min\u0127abba l-mewt ta' ommu, il-qirda tal-laboratorju tal-alkemija li kellu, u x-xog\u0127ol \u017cejjed.", "Kien jg\u0127ix fi stat ta' paranoja u kien ikollu xi allu\u010binazzjoni.", "\u0126a tliet snin biex jerga' ji\u0121i f'tieg\u0127u.", "Fl-1696, Newton in\u0127atar gwardjan taz-zekka tal-Ingilterra u sena wara sar ministru taz-zekka.", "Newton stima li 20% mill-muniti tal-flus fi\u010b-\u010birkulazzjoni waqt ir-Riforma Kbira monetarja tal-1696 kienu foloz.", "Il-falsifikazzjoni tal-muniti kienet meqjusa b\u0127ala att ta' tradiment, ikkastigata bil-mewt bit-tg\u0127allieq u l-iskwartament.", "Tant kien ikra\u0127 il-kastig li t-tribunali ma kinux jag\u0127tuh \u0127lief meta l-ministru seta' jag\u0127ti xhieda inkonfutabbli quddiem il-\u0121urati.", "Newton kien lest g\u0127al dan ix-xog\u0127ol.", "\u0120abar il-fatti u pprova t-teoriji tieg\u0127u b'mod brillanti daqs meta kien qieg\u0127ed jipprova xi li\u0121i xjentifika.", "Bejn \u0120unju tal-1698 u l-Milied tal-1699, mexxa madwar 200 kontro-interrogatorji ta' xhieda, informaturi u ta' nies suspettati u kiseb l-istqarrijiet li kellu b\u017conn.", "Ma kellux id-dritt li jirrikorri g\u0127at-torturi, imma hemm xi dubji fuq il-metodi u\u017cati, l-aktar billi Newton stess ordna li jinqerdu r-rapporti tal-interrogatorji.", "Kien kif kien, irnexxielu jikkonvin\u010bi 'l-\u0121urati: fi Frar tal-1699, g\u0127axar pri\u0121unieri \u0121ew ikkundanati g\u0127all-mewt.", "Newton kellu l-ikbar su\u010b\u010bess b\u0127ala prokuratur tar-re fil-ka\u017c kontra William Chaloner.", "Dan kien \u0127alliel mill-kbar li stg\u0127ana bi\u017c\u017cejjed biex jista' jag\u0127milha ta' \u0121entilwom.", "F'petizzjoni lill-parlament akku\u017ca liz-Zekka li kienet qieg\u0127da tag\u0127ti l-g\u0127odda lill-falzarji (akku\u017ca li kienet saret di\u0121\u00e0), u ppropona li j\u0127alluh jispezzjona l-pro\u010bess taz-Zekka biex itejbu.", "Talab lill-parlament li jadotta l-pjani tieg\u0127u biex isiru muniti li ma jistg\u0127ux ji\u0121u ffalsifikati.", "Newton irrabja \u0127afna u g\u0127amel kollox biex jitkixxef kemm jista' fuq Chaloner.", "Sab li Chaloner stess kien imda\u0127\u0127al fil-falsifikazzjoni tal-muniti u tellg\u0127u quddiem il-qorti.", "L-ewwel darba Chaloner \u0127eles g\u0127ax kellu \u0127afna \u0127bieb qawwija imma Newton re\u0121a' tellg\u0127u quddiem il-qorti u din id-darba kellu xhieda bi\u017c\u017cejjed biex ji\u0121i ikkundanat g\u0127all-mewt.", "Fl-23 ta' Marzu 1699, Chaloner \u0121ie mg\u0127allaq u skwartat.", "Fl-1699 in\u0127atar membru tal-kunsill tar-\"Royal Society\", fl-1703 \u0121ie elett president tag\u0127ha u baqa' president sa mewtu.", "Fl-1705 kien investit bit-titlu ta' Kavallier mir-Re\u0121ina Anna, i\u017cjed biex tippremjah g\u0127ar-riformi kbar tieg\u0127u fiz-zekka milli g\u0127ax-xog\u0127ol xjentifiku tieg\u0127u.", "Fl-1717 iffissa rata ta' ekwivalenza bejn il-fidda u d-deheb b'dik li hi msej\u0127a l-\"li\u0121i tar-Re\u0121ina Anna\".", "Fl-1724, Isaac Newton marad.", "Tliet snin wara bilkemm kien g\u0127adu kemm fieq minn attakk tal-gotta meta re\u0121a' mar Londra biex jippresiedi laqg\u0127a tar-Royal Society.", "Dan il-vja\u0121\u0121 g\u0127ejjieh \u0127afna.", "Meta wasal lura Kensington, kellu jibqa' fis-sodda u miet fil-31 ta' Marzu tal-1727, fl-et\u00e0 ta' 84 sena.", "Kien midfun b'\u010beremonji kbar f'Westminster Abbey, fejn jindifnu r-rejiet tal-Ingilterra.", "Newton hu meqjus b\u0127ala wie\u0127ed mill-ikbar \u0121enji u g\u0127orrief tal-istorja umana.", "Nistg\u0127u inqabbluh, fil-wisg\u0127a tax-xog\u0127ol u l-iskoperti tieg\u0127u, ma\u017c-\u017cew\u0121 ismijiet kbar l-o\u0127ra tax-xjenza: Arkimede u Albert Einstein.", "Bejn l-1670 u l-1672, Newton studja r-rifrazzjoni tad-dawl u wera li pri\u017cma tal-\u0127\u0121ie\u0121 jaqsam id-dawl abjad fi spettru ta' lwien, u li apparat b'\u017cew\u0121 pri\u017cmi kontra xulxin jerga' jg\u0127aqqad l-ispettru ta' \u0127afna kuluri f'dawl abjad.", "Isaac Newton g\u0127amel l-ewwel esperimenti tieg\u0127u bid-dawl u d-dekompo\u017cizzjoni tieg\u0127u fl-1666.", "G\u0127adda ra\u0121\u0121 tax-xemx minn \u0121o pri\u017cma u kiseb qawsalla ta' kuluri tal-ispettru vi\u017cibblii.", "Sa dak i\u017c-\u017cmien kienu ja\u0127sbu li dan ji\u0121ri g\u0127aliex il-pri\u017cma g\u0127andu l-kuluri mo\u0127bija \u0121o fih.", "Imma Newton induna li jekk jer\u0121a' jg\u0127addi d-dawl minn pri\u017cma o\u0127ra imqieg\u0127da kontra l-ewwel wie\u0127ed, il-qawsalla ta' dawl ter\u0121a' ssir dawl abjad.", "Din wasslitu g\u0127al konklu\u017cjoni rivoluzzjonarja: il-kulur qieg\u0127ed fid-dawl u mhux fil-\u0127\u0121ie\u0121.", "Ji\u0121ifieri, id-dawl abjad li naraw hu fir-realt\u00e0 ta\u0127lita tal-kuluri kollha tal-ispettru li nistg\u0127u naraw b'g\u0127ajnejna.", "Wera wkoll li l-proprjetajiet tad-dawl ikkulurit ma jinbidlux meta jintefa' ra\u0121\u0121 fuq xi o\u0121\u0121ett.", "Newton innota li ma jimpurtax jekk id-dawl ji\u0121ix rifless, mifrux jew tra\u017cmess, hekk kif dan jibqa' dejjem l-istess lewn.", "Hekk sar jaf li l-kulur hu r-ri\u017cultat tal-interazzjoni bejn id-dawl li di\u0121\u00e0 g\u0127andu kulur u l-o\u0121\u0121etti, u mhux \u0127iere\u0121 mill-o\u0121\u0121etti stess.", "Din jg\u0127idulha t-teorija tal-kuluri ta' Newton.", "Fl-1704 Newton ippubblika t-trattat tieg\u0127u \"Opticks\" fejn, fost affarijiet o\u0127ra, spjega t-teorija korpuskolari tieg\u0127u tad-dawl.", "Fiha ssopona li d-dawl hu mag\u0127mul minn korpuskoli \u0127fief \u0127afna u l-materja ordinarja hi mag\u0127mula minn korpuskoli itqal u ssu\u0121\u0121erixxa li dawn jistg\u0127u jinbidlu f'xulxin.", "Fit-trattat spjega wkoll ir-rifrazzjoni u d-diffrazzjoni tad-dawl u t-teorija tal-kuluri.", "Il-\u0127idma tieg\u0127u fil-qasam tal-istrumenti otti\u010bi ta' \u017cmienu kienet importanti.", "Fl-1671 beda jtejjeb it-teleskopju riflettur ta' James Gregory.", "Mix-xog\u0127ol tieg\u0127u fuq ir-rifrazzjoni, fejn wera d-dispersjoni tal-kuluri, ikkonkluda li t-teleskopji kollha bir-rifrazzjoni ibatu bid-dispersjoni tad-dawl u dan \u0127ajru jistinka biex jevita l-problema.", "It-teleskopju riflettur bil-mera konkava li \u0127oloq illum insej\u0127ulu t-teleskopju ta' Newton.", "Newton kien jit\u0127an il-mirja hu stess u biex iqies il-kwalit\u00e0 tax-xbieha ottika miksuba minhom kien ju\u017ca' l-fenomenu li illum insej\u0127ulu \u010b-\u010brieki ta' Newton.", "L-ewwel ver\u017cjoni tat-teleskopju riflettur tieg\u0127u kellu mera primarja konkava.", "Dan l-istrument kien \u0127afna a\u0127jar mit-teleskopju astronomiku ta' Galileo billi kellu dijametru ikbar ming\u0127ajr bdil fl-imma\u0121ini.", "Fl-istess sena, ir-\"Royal Society\" stednitu jag\u0127ti dimostrazzjoni tat-teleskopju riflettur.", "Dan l-interess \u0127ajjar lil Newton biex jippublika n-noti tieg\u0127u fuq it-teorija tal-kuluri, li \u017cviluppa iktar tard fit-trattat fuq l-ottika.", "It-teleskopju wrieh fl-1672.", "Kien hemm minn ma qabilx ma' Newton.", "Robert Hooke malli nduna li x-xog\u0127ol ta' Newton fuq l-ottika kien qrib ix-xog\u0127ol tieg\u0127u, beda jikkritika bil-kbir \u010berti ideat ta' Newton.", "Dan xaba' mill-argumenti kontra tieg\u0127u u rtira minn kull diskussjoni fil-pubbliku.", "I\u017c-\u017cew\u0121t ir\u0121iel baqg\u0127u g\u0127edewwa tul \u0127ajjithom.", "Fl-1677, Newton re\u0121a' beda ja\u0127dem fuq il-mekkanika, ji\u0121ifieri l-gravit\u00e0 u l-effetti tag\u0127ha fuq l-orbiti tal-pjaneti.", "G\u0127al dan ix-xog\u0127ol mexa mal-li\u0121ijiet ta' Kepler fuq il-moviment tal-pjaneti u kkonsulta wkoll 'il Robert Hooke u 'l John Flamsteed.", "F'Novembru tal-1684, bag\u0127at 'il Halley trattat qasir ta' disa' pa\u0121ni bit-titlu: \"De motu corporum in gyrum\" (Moviment tal-korpi jduru), fejn wera l-Li\u0121i tal-invers kwadrat, il-forza \u010bentripeta u kien fih l-ewwel \u0127jiel tal-Li\u0121ijiet tal-moviment ta' Newton li nsibu aktar tard fix-xog\u0127ol kbir tieg\u0127u \"Philosophiae Naturalis Principia Mathematica\" (li llum insibuh bl-isem \"Principia\" jew \"Principia Mathematica\") li \u0127are\u0121 fil-5 ta' Lulju 1687 bl-g\u0127ajnuna finanzjarja u l-inkura\u0121\u0121ament ta' Edmond Halley.", "Il-metodi tal-kalkulu li u\u017ca fih kienu l-ewwel bidu tal-kalkulu vettorjali.", "Fil-ktieb tieg\u0127u, fuq \u017cew\u0121 volumi, Newton stabbilixxa t-tliet li\u0121ijiet universali tal-moviment li baqg\u0127u ming\u0127ajr bdil jew titjib g\u0127al \u017cew\u0121 sekli.", "Fih u\u017ca l-kelma bil-Latin \"gravitas\" li tfisser \"pi\u017c\", biex jitkellem fuq l-effetti li llum insej\u0127ulhom gravit\u00e0 u ddefinixxa l-li\u0121ijiet tal-gravitazzjoni universali.", "Fl-istess xog\u0127ol ippre\u017centa l-ewwel determinazzjoni analitika, ibba\u017cata fuq il-li\u0121ijiet ta' Edmond Halley u Robert Boyle tal-velo\u010bit\u00e0 tal-\u0127oss.", "Bil-\"Principia\", Newton sar mag\u0127ruf fuq skala internazzjonali u kiseb \u010birku ta' ammiraturi.", "Fosthom kien hemm il-matematiku ta' ori\u0121ni \u017bvizzera, Nicolas Fatio de Duillier, li mieg\u0127u rabba \u0127biberija kbira li damet sal-1693.", "Meta spi\u010b\u010bat din il-\u0127biberija, 'il Newton qabditu depressjoni qawwija.", "Isaac Newton huwa fuq kollox missier il-mekkanika moderna min\u0127abba t-tliet li\u0121ijiet tal-moviment li j\u0121ibu ismu li nag\u0127tu hawn ta\u0127t kif nitg\u0127allmuhom illum:", "Dan tal-a\u0127\u0127ar kultant insibuh b\u0127ala \"l-li\u0121i tal-azzjoni reazzjoni\".", "Barra l-kontribuzzjonijet tieg\u0127u fil-fi\u017cika, Newton, fl-istess \u0127in ma' Gottfried Wilhelm von Leibniz, \u017cviluppa l-prin\u010bipji li waqqfu l-kalkulu infinite\u017cmali.", "Waqt li Newton ma ppubblika xejn fuq il-metodu tieg\u0127u tal-flussjonijiet u s-su\u010b\u010bessjonijiet infiniti qabel l-1687, Leibniz ippubblika x-xog\u0127ol tieg\u0127u fl-1684.", "G\u0127alhekk hemm il-problema ta' min kien l-ewwel li g\u0127amel is-sejba.", "Per\u00f2 Newton fix-xog\u0127ol tieg\u0127u, \"Principia\", ppubblikat fl-1687, fa\u0127\u0127ar l-iskoperta ta' Leibniz waqt li rrikonoxxa li dan kien wasal g\u0127all-istess ri\u017cultati b'metodu analogu g\u0127al tieg\u0127u.", "Minkejja dan, xi membri tar-Royal Society (li Newton kien membru tag\u0127ha) akku\u017caw lil Leibniz li kien ippla\u0121ja lil Newton.", "L-argument \u0127are\u0121 fil-bera\u0127 fl-1711. meta r-Royal Society fi studju stqarret li kien Newton li kien skopra l-metodu u li Leibniz kien impostur.", "L-argument \u0127assar il-\u0127ajja ta' Newton u ta' Leibniz sakemm dan miet fl-1716.", "G\u0127al xi \u017cmien, Newton kellu \u0127biberija qawwija ma' Nicolas Fatio de Duillier li kien impressjonat \u0127afna bit-teorija tal-gravit\u00e0.", "Fl-1691 dan beda jlesti ver\u017cjoni \u0121dida tal-\"Philosophi\u00e6 Naturalis Principia Mathematica\" imma qatt ma' spi\u010b\u010baha.", "Il-\u0127biberija birdet \u0127esrem fl-1694.", "Dak i\u017c-\u017cmien Duillier kellu xi korrespondenza ma' Leibniz.", "Ma dan kollu f\"'m\u00e9moire\" ippublikat fl-1699, Duriez g\u0127araf lil Newton b\u0127ala l-ewwel inventur tal-kalkulu infinite\u017cmali.", "Newton huwa mag\u0127ruf g\u0127at-Teorema Binomjali valida g\u0127all-potenzi kollha.", "Skopra wkoll l-identitajiet ta' Newton, il-metodu ta' Newton u kklassifika l-kurvi kubi\u010bi fil-pjan (polinomi ta' ordni tlieta b'\u017cew\u0121 varjabbli).", "Kien l-ewwel wie\u0127ed li u\u017ca indi\u010bi frazzjonarji fil-\u0121eometrija analitika biex isolvi l-ekwazzjonijiet Diofantini.", "Stima wkoll is-somom parzjali tas-serje armonika permezz tal-logaritmi (prekursur tal-famu\u017ca formola ta' Euler) u sab formola biex jikkalkula n-numru pi (\u03c0).", "Fl-1699 in\u0127atar professur Lucasjan tal-matematika fl-Universit\u00e0 ta' Cambridge.", "Dak i\u017c-\u017cmien kull min jg\u0127allem Cambridge jew Oxford kien irid ikun qassis fil-knisja Anglikana.", "Imma wa\u0127da mill-kundizzjonijiet tal-katedra Lucasjana hi li min jo\u0127odha ma jistg\u0127ax jie\u0127u sehem attiv fil-knisja (x'aktarx biex ikun jista' ju\u017ca \u0127inu kollu g\u0127ax-xjenza).", "Newton allura talab li ji\u0121i e\u017centat mill-\u0127tie\u0121a li jkun ordnat qassis u r-Re Karlu II tah il-permess li kellu b\u017conn.", "Hekk \u0121ew evitati l-kunflitti bejn l-opinjonijiet reli\u0121ju\u017ci ta' Newton u l-ortodossija Anglikana.", "Newton skopra l-li\u0121i universali tal-gravit\u00e0 jew il-\u0121ibda universali li hi l-kaw\u017ca tal-moviment tal-pjaneti.", "Fl-1684 g\u0127arraf f'ittra indirizzata lil sie\u0127bu Edmund Halley li kien solva l-problema tal-forza inversament proporzjonali g\u0127all-kwadrat tad-distanzi u dik tal-orbiti ellitti\u010bi, mi\u0121juba minn Kepler.", "Fl-1685, kiteb trattat qasir \"De motu corporum in gyrum \"(Fuq il-moviment tal-korpi jduru) li fih iddeskriva l-li\u0121i tieg\u0127u li tq\u0127aqqad il-mekkanika terrestri mal-mekkanika \u010belesti.", "Esprima din il-li\u0121i b'mod simplifikat permezz ta' din l-espressjoni matematika:", "fejn formula_2 hu l-vettur ta' norma wie\u0127ed li juri d-direzzjoni tal-moviment, formula_3 il-forza u formula_4 kostanti tal-proporzjonalit\u00e0 jew il-kostanti gravitazzjonali.", "Minn din il-li\u0121i \u0127are\u0121 it-tliet li\u0121ijiet ta' Kepler li bihom spjega il-moviment tal-pjaneti matul l-orbita tag\u0127hom.", "Waqt li x-xemx te\u017cer\u010bita l-forza tal-gravit\u00e0 fuq il-pjaneti, bil-maqlub il-pjaneti g\u0127andhom l-istess l-effett fuq ix-xemx.", "Skont it-teorija tal-gravit\u00e0 ta' Newton, l-o\u0121\u0121etti kollha tal-univers ji\u0121bdu 'l xulxin.", "Newton kien induna li l-moviment tal-korpi \u010belesti ma kienx kostanti u dan feta\u0127 it-triq g\u0127all-i\u017cvilupp sekli wara g\u0127all-prin\u010bipju tar-relattivit\u00e0 minn Albert Einstein.", "Newton kien qal li l-pjaneti ma jg\u0127addux i\u017cjed minn darba mill-istess orbita.", "Il-li\u0121i tal-gravit\u00e0 saret is-sejba l-i\u017cjed mag\u0127rufa ta' Newton imma hu wissa kontra l-u\u017cu tag\u0127ha biex in\u0127arsu lejn l-univers b\u0127ala sempli\u010bi magna jew arlo\u0121\u0121 kbir.", "Qal:", "Newton kiteb ukoll:", "G\u0127alkemm hu i\u017cjed mag\u0127ruf g\u0127ad-dedikazzjoni tieg\u0127u g\u0127ax-xjenza, il-Bibbja kienet l-ikbar im\u0127abba ta' Newton.", "Hu ddedika aktar \u0127in g\u0127all-istudju tal-iSkrittura milli g\u0127ax-xjenza, u qal, \"Jien g\u0127andi twemmin fundamentali fil-Bibbja b\u0127ala l-Kelma t'Alla, miktuba minn dawk li kienu ispirati minnu.", "Nistudja l-Bibbja kuljum.\"", "Qatta' \u0127afna \u017cmien jipprova jiskopri messa\u0121\u0121i mo\u0127bija fil-Bibbja.", "Hemm opinjoni mifruxa li Newton kien Unitarjan u Arjan, u ma jaqbilx mad-domma tat-Trinit\u00e0.", "Semma' \"l-adorazzjoni ta' Kristu b\u0127ala Alla\" fil-lista ta' \"Idolatria\" fil-pitazz teolo\u0121iku tieg\u0127u.", "Hemm minoranza li huma tal-fehma li x'aktarx Newton fil-\u0127sieb tieg\u0127u kien \u0127afna eqreb lejn kif il-Knisja Ortodossa tal-Lvant t\u0127ares lejn it-Trrinit\u00e0 milli kif i\u0127arsu lejha il-knejjes Insara tal punent b\u0127all-Kattoli\u010bi, l-Anglikani u l-parti l-kbira tal-Protestanti.", "Il-filosofija mekkanista ta' Newton u Boyle intlaqg\u0127et tajjeb mill-propagandisti tar-razzjonali\u017cmu b\u0127ala alternattiva a\u010b\u010bettabbli g\u0127as-setet Panteisti u Entu\u017cjasti, u \u0121iet a\u010b\u010bettata wara xi re\u017cistenza mill-kleru ortodoss kif ukoll mid-dissidenti b\u0127all-Latitudinaristi.", "Fi\u010b-\u010barezza u s-sempli\u010bit\u00e0 tax-xjenza sabu mod li bih setg\u0127u jikkumbattu l-entu\u017cja\u017cmu superstizzju\u017c \u0121ej minn e\u010b\u010bess ta' emozzjoni u ta' metafi\u017cika, kif ukoll it-theddida tal-ateji\u017cmu.", "L-attakki mag\u0127mula kontra l-\u0127sieb ma\u0121iku ta' qabel l-Illumini\u017cmu, u l-elementi misti\u010bi tal-Kristjane\u017cmu, kellhom is-sisien tag\u0127hom fil-kun\u010bett mekkaniku tal-univers ta' Boyle.", "Newton ipperfezzjona l-ideat ta' Boyle billi tahom provi matemati\u010bii, u iktar importanti rnexxilu jag\u0127milhom popolari .", "Newton ittrasforma d-dinja immexxija minn Alla intervenzjonista g\u0127al dinja ma\u0127luqa minn Alla li iddisinjaha fuq prin\u010bipji razzjonali u universali.", "Billi dawn il-prin\u010bipji jista' jiskoprihom kul\u0127add, il-bniedem jista' jsegwi u jil\u0127aq l-g\u0127anijiet tieg\u0127u f'din il-\u0127ajja, mhux f'li jmiss, u li jipperfezzjona ru\u0127u bil-poteri razzjonali tieg\u0127u stess .", "Din il-possibbilt\u00e0 li raw in-Newtonjani li jispjegaw d-dinja, kemm fi\u017cika kif ukoll so\u010bjali, permezz ta' kalkuli lo\u0121i\u010bi biss, kien kru\u010bjali g\u0127ad-di\u017cillu\u017cjoni li da\u0127al fil-Kristjane\u017cmu.", "Newton kien jara 'l Alla b\u0127ala \u0127allieq omnipotenti li l-e\u017cistenza tieg\u0127u ma setg\u0127itx ti\u0121i mi\u010b\u0127uda quddiem il-grandjo\u017cit\u00e0 kollha tal-\u0127olqien.", "Imma l-konsegwenza imprevista teolo\u0121ika ta' kif kien jara 'l Alla, kif irrimarka Leibniz, kien li Alla issa kien tne\u0127\u0127a kompletament mit-tmexxija tad-dinja, peress li \u0127tie\u0121a ta' intervent turi biss imperfezzjoni fil-\u0127olqien t'Alla, li hu impossibbli g\u0127al \u0127allieq perfett u omnipotent.", "Minkejja l-isku\u017ci vagi, Alla kien tne\u0127\u0127a filosofikament mill-parte\u010bipazzjoni fil-\u0127olqien tieg\u0127u, u l-fehim tad-dinja issa tni\u017c\u017cel g\u0127al-livell tas-sempli\u010bi ra\u0121uni tal-bniedem.", "Min-na\u0127a l-o\u0127ra, ideat Latitudinaristi u Newtonjani imbuttati sat-tarf iwasslu g\u0127all-Millenarjani\u017cmu, setta reli\u0121ju\u017ca ta' nies iddedikati g\u0127all-kun\u010bett ta' univers mekkaniku imma li jsibu fih l-istess entu\u017cja\u017cmu u misti\u010bi\u017cmu li l-Illumini\u017cmu tant i\u0121\u0121ieled biex jeqred.", "Newton stess forsi kien interessat fil- Millenarjani\u017cmu billi kiteb dwar il-Ktieb ta' Danjel u l-Ktieb tal-Apokalissi fil-kitba tieg\u0127u \"Osservazzjonijiet dwar il-profezziji\".", "Il-kun\u010bett ta' Newton tad-dinja fi\u017cika pprovda mudell stabbli tad-dinja naturali li kien \u0127a jsa\u0127a\u0127 l-istabbilit\u00e0 u l-armonija fid-dinja \u010bivika.", "Il-kontoversja bejn dawn i\u017c-\u017cew\u0121 \u0121ganti tax-xjenza, Newton u Leibniz, fil-bidu tas-seklu 18 kienet iddur l-i\u017cjed madwar \u017cew\u0121 punti.", "Il-punt l-inqas importanti kien fuq l-iskoperta li g\u0127amlu fl-istess \u0127in tal-kalkulu infinite\u017cmali, il-punt l-ie\u0127or, wisq i\u017cjed importanti u \u0121ej minn ra\u0121unijiet profondi, kien l-argument fuq it-teorija tal-gravit\u00e0.", "Min\u0127abba l-fehma tieg\u0127u ta' univers, g\u0127al Gottfried Wilhelm von Leibniz, il-moviment tal-pjaneti madwar ix-xemx kien immexxi mi\u010b-\u010birkulazzjoni armonika ta' eter fluwidu madwarha li jkaxkar mieg\u0127u il-kwiekeb.", "Fil-fatt, il-metafi\u017cika tieg\u0127u ma \u0127allitux jikkon\u010bepixxi spazju vojt, g\u0127ax b'dan Alla jkun \u0127oloq xi \u0127a\u0121a imperfetta \u0127afna (Leibniz i\u010b\u010bitat f'Koyr\u00e9)", "Fuq dan il-punt il-Karte\u017cjani kienu qrib il-Leibnizjani, u Roger Cotes matul din il-kontroversja kien isej\u0127ilhom it-tnejn \"plenisti\".", "Henry More, filosfu tal-iskola msej\u0127a tal-Platoni\u010bi ta' Cambridge, minkejja li kien wie\u0127ed mill-ewwel li appo\u0121\u0121a 'l Ren\u00e9 Descartes fl-Ingilterra, kien ukoll wie\u0127ed mill-ewwel li oppona din l-idea u \u0127are\u0121 favur \"l-e\u017cistenza effettiva tal-ispazju battal\".", "B'\u010bertu mod More feta\u0127 it-triq li fl-a\u0127\u0127ar segwa Newton.", "Id-diskussjoni min-na\u0127a favur Newton kienet immexxija minn xi nies qrib tieg\u0127u b\u0127al Samuel Clarke u Roger Cotes.", "Waslet g\u0127and Leibniz u l-Karte\u017cjani imma dawn tal-a\u0127\u0127ar ma wi\u0121bux, u daret fuq il-kun\u010bett ta' Alla u fuq l-idea vi\u010bina tal-libert\u00e0 u r-razzjonalit\u00e0.", "Hu importanti li nifhmu s-sens ta' din id-diskussjoni g\u0127aliex g\u0127al Alexandre Koyr\u00e9 ir-reb\u0127a ta' Newton kienet Pirika u l-premju di\u017castru\u017c \"Hekk il-forza tal-attrazzjoni \u2013 li g\u0127al Newton kienet il-prova li l-mekkani\u017cmu wa\u0127du mhux bi\u017c\u017cejjed, xhieda ta' qawwiet superjuri mhux mekkani\u010bi, wirja tal-pre\u017cenza u l-g\u0127emil ta' Alla fid-dinja \u2013 ma baqg\u0127etx hekk i\u017cjed imma saret forza purament naturali, proprjet\u00e0 tal-materja li sa\u0127\u0127et i\u017cjed il-mekkani\u017cmu minflok dg\u0127ajfitu\".", "Skont Alexandre Koyr\u00e9 id-differenza bejniethom fuq l-idea ta' Alla kienet \u010bara g\u0127al kollox: \"L-Alla ta' Leibniz ma kienx il-Mulej Newtonjan li ja\u0127dem fuq id-dinja l-\u0127in kollu b\u0127al ma g\u0127amel l-Alla tal-Bibbja fl-ewwel sitt ijiem tal-\u0126olqien.", "Kien, jekk nazzarda nkompli il-paragun, l-Alla Bibbliku fil-jum tas-Sabat meta kien wettaq xog\u0127lu u sab li dan jirrapre\u017centa ...l-a\u0127jar mid-dinjiet possibbli...\".", "Bil-maqlub g\u0127al Leibniz, kif kiteb Samuel Clarke, g\u0127al Newton id-Dinja tista' tittejjeb u meta skopra l-li\u0121ijiet tal-\u0121ibda universali ma sab l-ebda \u0127tie\u0121a li dawn huma kif inhuma.", "Sempli\u010biment qal x'inhuma.", "Dan it-tiftix mill-Leibnitzjani g\u0127al-li\u0121ijiet me\u0127tie\u0121a, skont Samuel Clarke, jinnegaw il-libert\u00e0 tal-a\u0121enti.", "Fir-raba' twe\u0121iba lil Leibnitz, kiteb hekk: \"Id-dutrina li nsibu hawn twassal g\u0127an-Ne\u010bessit\u00e0 u l-Fatalit\u00e0, meta nissoponu li l-Mottivi g\u0127andhom l-istess effett fuq A\u0121ent intelli\u0121enti b\u0127all-u\u017cin fuq il-mi\u017cien....", "Imma l-Esseri intelli\u0121enti huma A\u0121enti; m'humiex sempli\u010biment passivi u l-Mottivi ma ja\u0121ixxux fuqhom kif ja\u0121ixxu l-u\u017cin fuq il-mi\u017cien.", "G\u0127andhom qawwa attiva....\"", "Leibniz u \u010berti Karte\u017cjani Fran\u010bi\u017ci b\u0127al Nicolas Malebranche, kellhom l-idea li bir-ra\u0121uni tieg\u0127u il-bniedem \"jista' jsib xhieda tal-a\u0127jar li Alla jista' jag\u0127mel\".", "Bil-kuntrarju, g\u0127al Newton u n-Newtonjani, ir-ra\u0121uni aktarx tfittex u tosserva l-fatti u tispjegahom milli tipprova ssib spjegazzjonijiet totali.", "Newton kiteb fil-Philosophi\u00e6 Naturalis Principia Mathematica \"Jien nispjega sa hawn il-fenomeni tas-sema u dawk tal-ba\u0127ar permezz tal-forza tal-gravit\u00e0, imma mkien ma nag\u0127ti l-kaw\u017ca tal-gravit\u00e0.\"", "Matul \u0127ajjet Newton, l-istudju tal-kimika kien g\u0127adu fi tfulitu, u g\u0127alhekk meta Newton iddeskriva l-istudji sperimentali tieg\u0127u u\u017ca lingwa\u0121\u0121 e\u017coteriku u terminolo\u0121ija vaga li hi asso\u010bjata mal-alkimija.", "Kellhom jg\u0127addu g\u0127exieren ta' snin wara mewtu qabel ma saru l-esperimenti fl-istekjometrija, parti mix-xog\u0127ol pijunier ta' Antoine Lavoisier, u l-kimika analitika, bin-nomenklatura tag\u0127ha, saret tixbah il-kimika kif nafuha llum.", "\u0126afna mill-kitba ta' Newton fuq l-alkimija x'aktarx in\u0127arqet meta l-laboratorju qabad in-nar.", "G\u0127alhekk il-\u0127idma tig\u0127u f'dan il-qasam setg\u0127et kienet ikbar milli nafu biha issa.", "Barra minn dan, 'il Newton qabditu depressjoni nervu\u017ca fi\u017c-\u017cmiem li kien qieg\u0127ed ja\u0127dem fl-alkimija.", "Xi w\u0127ud ja\u0127sbu li kienet effett psikolo\u0121iku li ori\u0121inarjament l-alkimija kienet ma\u0127luqa biex ikollha waqt li o\u0127rajn jg\u0127idu li kienet xi sura ta' avvelenament kimiku (forsi bil-merkurju, \u010bomb, jew xi materjal ie\u0127or).", "Il-kitba ta' Newton i\u0121\u0121ieg\u0127lna na\u0127sbu li wie\u0127ed mill-g\u0127anijiet ewlenin tal-\u0127idma tieg\u0127u fl-alkimija seta' kien is-sejba tal-\u0126a\u0121ar Filosofali (materjal li kienu jemmnu li kien jibdel metalli mhux prezzju\u017ci fid-deheb), u forsi naqra inqas, l-iskoperta tal-wisq mixtieq Eli\u017cir tal-\u0126ajja.", "Xi tipi ta' alkimija kienu pprojbiti fl-Ingilterra matul il-\u0127ajja ta' Newton, min\u0127abba xi prattikanti bla skrupli li kienu jweg\u0127du lill-benefatturi g\u0127onja ri\u017cultati li qatt ma setg\u0127u jintla\u0127qu biex jisol\u0127ulhom il-flus.", "Il-gvern Ingli\u017c kien jib\u017ca' wkoll li jekk jinstab il-\u0126a\u0121ar Filosofali, id-deheb imbag\u0127ad jitlef il-valur tieg\u0127u, u g\u0127alhekk g\u0127amel pieni \u0127orox g\u0127al min jipprattika l-alkimija.", "F'\u010berti ka\u017ci il-kastig g\u0127all-prattika tal-alkimija bla permess kien ikun tg\u0127allieq fuq forka ndurata im\u017cejna bil-karti kuluriti.", "Newton apposta ma ppubblikax il-\u0127idma tieg\u0127u fil-qasam tal-alkimija g\u0127al din ir-ra\u0121uni u forsi min\u0127abba l-bi\u017ca' li x-xjenzati l-o\u0127ra jiflu u jikkritikaw ix-xog\u0127ol tieg\u0127u.", "Kul\u0127add kien jaf li Newton kien jie\u0127u g\u0127alih malajr meta jikkritikawh b\u0127al ma \u0121ara fil-bosta drabi li kkritikah Robert Hooke, u hu stess ammetta li ma tantx ried jippubblika informazzjoni sostanzjali fuq il-kalkulu qabel l-1693.", "Min-natura tieg\u0127u kien perfezzjonista u ma kienx ikun irid jippubblika materjal li kien i\u0127oss li mhuwiex komplut g\u0127al kollox, kif tixhed il-qab\u017ca ta' tletin sena mindu meta suppost g\u0127araf l-kalkulu fl-1666 sa meta ppubblika x-xog\u0127ol komplut fl-1704, li kellu jwassal g\u0127all-polemika infami bejnu u bejn Leibniz.", "Fl-1936, \u0121abra ta' xog\u0127lijiet ta' Isaac Newton li qatt ma \u0121ew ippubblikati, telg\u0127u g\u0127all-irkant f'Sotheby, Londra.", "Din kienet ta' \u010bertu Gerard Wallop, id-disa' Earl ta' Portsmouth, u g\u0127alhekk huma mag\u0127rufin b\u0127ala l-\"Portsmouth Papers\".", "'Il fuq minn terz minn dawn il-manuskritti hu fuq l-alkimija.", "Meta miet Newton, dan il-materjal intilef billi l-eredi tieg\u0127u ma qisux tajjeb g\u0127all-pubblikazjoni u s-sejba tieg\u0127u fl-1936 kienet sensazzjonali.", "Fl-irkant bosta mid-dokumenti nxtraw mill-ekonomista John Maynard Keynes, li matul \u0127ajtu kien \u0121emma \u0127afna mill-kitbiet ta' Newton fuq l-alkimija.", "Isaac Newton ta ismu lil dawn:", "It-teoriji ta' Newton baqg\u0127u s-su\u0121\u0121ett ta' kontroversji u polemi\u010bi xjentifi\u010bi matul is-seklu 18.", "Mill-1734, dawk li j\u017commu mas-sistema ta' Newton bdew jissej\u0127u \"Newtonjani\", bil-kontra tal-\"Karte\u017cjani\".", "Il-poeta Ingli\u017c, Alexander Pope (1688-1744) kiteb epitaffju fuq Newton li baqa' famu\u017c:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5918", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5918", "title": "Lino Spiteri", "text": ["Lino Spiteri", "Lino Spiteri (\u0126al Qormi, 21 ta' Settembru 1938 - 14 ta' Novembru 2014 ) kien ekonomista, politiku, opinjonista u kittieb Malti.", "Kien elett fil-Parlament ta' 23 sena fl-1962 mal-Partit Laburista, u serva b'kollox g\u0127al 21 sena, sitta minnhom fil-kabinett, sa ma rtira mill-poliika fl-1998.", "Studja fil-Li\u010beo ta' Malta, u fl-Universit\u00e1 ta' Oxford, fejn iggradwa fil-Politika u l-Ekonomija.", "Beda jikteb in-novelli minn kmieni, bl-ewwel wa\u0127da tieg\u0127u, \"Ra\u0121el Kburi\".", "Kiteb madwar 110 novelli, imsejsa f'reali\u017cmu so\u010bjali, b'madwar kwart minnhom ambjentati fil-qasam so\u010bjo-politiku, 'il hinn mill-parte\u0121\u0121jani\u017cmu.", "L-ewwel \u0121abra ta' novelli mit-tmienja li ppubblika bejn l-1968 u l-2005 (wa\u0127da minnhom fanta\u017ciji bl-Ingli\u017c) kienet \"Tad-Demm u l-La\u0127am u stejjer o\u0127ra\".", "Fl-1970, \u0127are\u0121 \u0121abra o\u0127ra bl-isem \"\u0126ala ta\u017c-\u017bg\u0127o\u017cija\".", "\u0120abriet o\u0127ra huma \"Anatomija\", \"Fejn jixrob il-qasab fis-sajf\", u \"Mal-\u0127mura tas-silla\".", "L-i\u017cjed \u0121abra g\u0127al qalbu kien jg\u0127id li kienet \"Stejjer g\u0127al Valentina\", fejn l-awtur, ji\u010b\u010belebra l-fer\u0127 tieg\u0127u li hu nannu billi jkellem lin-neputijiet tieg\u0127u bi stejjer dwar il-\u0127ajja.", "L-aktar \u0121abra ri\u010benti (2005) hi \"Meta Jdellel il-Qamar\".", "Flimkien ma' pubblikazzjonijiet o\u0127ra Spiteri \u0127are\u0121 ukoll tliet \u0121abriet ta' poe\u017cija u rumanz so\u010bjo-politiku, \"Rivoluzzjoni, do Minore\", li jirre\u0121istra l-\u0127asra u l-\u0127ala tal-kwistjoni politiko-reli\u0121ju\u017ca tas-Sittinijiet, li g\u0127al Spiteri kienu l-ewwel fa\u017ci tal-karriera politika tieg\u0127u.", "Fl-2005 ing\u0127ata l-Premju Nazzjonali tal-Ktieb g\u0127an-novelli u r-rumanzi.", "Spiteri da\u0127al fil-Parlament ta' 23 sena fi \u017cmien il-kwistjoni politiko-reli\u0121ju\u017ca, u dam mill-1962 sal-1966.", "Wara li mar jistudja barra, fost \u0127wejje\u0121 ie\u0127or mexxa l-Bank \u010aentrali, re\u0121a tela' fil-Parlament fl-1981 u baqa' membru sa ma rtira mill-politika fl-1998.", "Tul il-21 sena li g\u0127amel fil-Parlament f'isem il-Partit Laburista kien ministru darbtejn, u serva b'kollox g\u0127al sitt snin.", "Spiteri jammetti li l-ikbar \u017cball politiku li g\u0127amel kien dak li kkontesta l-elezzjoni tal-1996 minkejja li ma qabilx mal-po\u017cizzjoni tal-partit Laburista favur it-tne\u0127\u0127ija tal-VAT.F'intervista li ta fl-2007, qal: \"\u0126assejt li kieku tlaqt mill-partit qabel l-elezzjoni kienet issir iktar \u0127sara lill-MLP.", "Tista' tg\u0127idli li l-\u0127sara xorta wa\u0127da saret wara, tant li l-Gvern dam biss 22 xahar.", "Jista' jkun ukoll.", "I\u017cda sal-lum g\u0127adni ma nistax nifhem kif il-ma\u0121\u0121oranza li kellu l-MLP fl-1996 \u017cvintat fix-xejn u sa\u0127ansitra l-PN kabbar dik il-ma\u0121\u0121oranza fl-1998.", "Alfred Sant kellu ra\u0121un jg\u0127id li ma setax jiggverna b'Mintoff jorbotlu jdejh wara dahru.", "I\u017cda n\u0127oss li t-\"timing\" tal-elezzjoni bikrija kien \u0127a\u017cin.", "Alfred kien konvint li seta jirba\u0127 dik l-elezzjoni g\u0127ax \u0127ass li bir-rabja li kien hemm kontra Mintoff fost il-Laburisti l-mument kien opportun biex tisfruttah.", "Nemmen li dak kien l-iktar kalkolu politiku \u017cbaljat ta' Alfred Sant...", "Nemmen li Mintoff ma ridx iwaqqa' Gvern.", "Ried i\u0121ib sitwazzjoni fejn Alfred Sant iwarrab biex minfloku jmexxi xi \u0127addie\u0127or li kien ikollu ma\u0121\u0121oranza Laburista garantita fil-Parlament.", "I\u017cda Mintoff ma sab lil \u0127add jilg\u0127ablu l-log\u0127ba...\"", "Dak i\u017c-\u017cmien kienu \u0127afna li spekulaw dwar dan dan l-o\u0121\u0121ettiv ta' Mintoff u l-possibbilt\u00e0 li Lino Spiteri jie\u0127u post Sant fit-tmexxija tal-partit.", "Spiteri kien jg\u0127id bla tlaqliq li probabbilment l-o\u0121\u0121ettiv ta' Mintoff kien li j\u0127ajjar lilu biex jie\u0127u post Sant.", "\"Mintoff kien bag\u0127at g\u0127alija biex niltaqa' mieg\u0127u.", "Ma kontx a\u010b\u010bettajt u ma nafx x'ried jg\u0127idli i\u017cda nista' nobsor x'kien it-tir tieg\u0127u.", "Dakinhar kont anki rrappurtajt lil Alfred Sant li l-Perit ried jiltaqa' mieg\u0127i.\"", "F'Mejju 2000, Lino Spiteri allega li fl-elezzjoni g\u0127all-\u0127atra ta' mexxej \u0121did tal-Partit fl-1992, Pawlu Muscat, sindku Laburista ta' Bormla, kien bag\u0127bas fil-voti biex ma jitlax hu, tbag\u0127bis li Spiteri qal, u anke Muscat qal, Alfred Sant ma kellux x'jaqsam mieg\u0127u u lanqas kien jaf bih.", "Muscat kien tressaq quddiem il-Bord ta' Vi\u0121ilanza u Dixxiplina tal-Partit Laburista u rtira dak li kien qal.", "Huwa jirrakkonta xi episodji tal-\u0127ajja politika tieg\u0127u fil-ktieb \"Jiena u g\u0127addej fil-politika\", li \u0127ar\u0121u fl-2007.", "Oqsma li \u0127adem fihom ukoll b'mod paralleli huma dawk tal-\u0121urnali\u017cmu u ta' l-ekonomija u l-finanzi.", "G\u0127adu attiv f'dawn l-oqsma, fil-gazzetti b\u0127ala opinjonist b'kolonni regolari f'\"The Times\" u \"The Sunday Times\", u fil-qasam ekonomiku b\u0127ala direttur fuq g\u0127add ta' bordijiet.", "Meta kien Ministru tal-Kummer\u010b fis-snin 80 ta l-permess, kontra l-parir li ng\u0127atalu minn diri\u0121ent fi\u010b-\u010bivil, biex Farsons ikun jista' jda\u0127\u0127al makkinarju iktar modern f'Malta biex ja\u0127dem il-birra u jtejbilha l-kwalit\u00e0.", "Spiteri kien issu\u0121erixxa l-isem Easysell lil Tumas Fenech meta bena l-ewwel showroom tieg\u0127u.", "Kien ukoll dak li \u0127are\u0121 bl-ismijiet ta' Mid-Med Bank, minflok l-ewwel su\u0121\u0121eriment ta' Dom Mintoff li jkun Mid-Mediterranean Bank, u MV Pinto, vapur tas-Sea Malta li kien \"varat fuq l-g\u0127atba ta' forn\" fi Triq Pinto f'\u0126al Qormi.", "Spiteri kellu di\u017cabilt\u00e0 fi\u017cika g\u0127ax twieled bi drieg\u0127 wie\u0127ed i\u017cda din kienet fattur importanti fl-g\u0127a\u0121na tal-karattru assertiv u '\u0121ellied' tieg\u0127u li anki g\u0127enu jkun indipendenti fi\u017cikament u fil-\u0127sieb.", "\"Kelli nirre\u017cisti kemm-il darba g\u0127all-inkejja u t-tinbix tan-nies u allura sawwart karattru daqxejn supperv anki biex inpatti g\u0127all-mist\u0127ija.", "I\u017cda anki fuq livell fi\u017ciku qatt ma b\u017cajt nieqaf lil min ipprova jwe\u0121\u0121ag\u0127ni\", qal f'intervista fl-2007.", "\"In\u0127obb nu\u017ca lili nnifsi b\u0127ala e\u017cempju biex ninkora\u0121\u0121ixxi lil \u0121enituri ta' tfal b'di\u017cabbilt\u00e0 \u0127alli jemmnu f'uliedhom b\u0127alma emmnu fija l-\u0121enituri tieg\u0127i li rabbewni indipendenti minkejja kollox.\"", "Fl-2008 Spiteri nghata \u0120ie\u0127 ir-Repubblika u n\u0127atar Kumpann tal-Ordni tal-Mertu.", "Lino Spiteri i\u017a\u017aewwe\u0121 lil Vivienne ne\u00e9 Azzopardi fl-20 t'Awwissu, 1964 u kellhom erbat itfal, Noelle, Bertrand, Lara u Lincoln.", "Fi stqarrija, l-Gvern Malti qal li pajji\u017cna tilef persona\u0121\u0121 importanti fil-qasam politiku, so\u010bjali u letterarju.", "Il-mewt tal-eks Ministru Lino Spiteri i\u0127alli sentiment ta' sog\u0127ba u dieqa fost il-poplu Malti u G\u0127awdxi kollu kemm hu.", "\"Lino Spiteri se jibqa' mfakkar g\u0127all-impenn u d-dedikazzjoni tieg\u0127u tul karriera politika twila li matulha \u0127adem bla distinzjoni parti\u0121jana lejn min kien jag\u0127ti s-servizz.", "Kellu anali\u017ci profonda tal-\u0121rajjiet kurrenti lokali u internazzjonali kif ukoll talent li ssarraf f'kitbiet kriti\u010bi li ftit kien hawn b\u0127alhom.", "Kien persuna qrib in-nies anke fil-kontribut volontarju tieg\u0127u li fih dejjem \u0127addan valuri so\u010bjali.", "Lino Spiteri kien punt ta' referenza li l-pajji\u017c se j\u0127oss bil-kbir in-nuqqas tieg\u0127u,\" qal il-Gvern fi stqarrija.", "Fil-Parlament, il-Prim Ministru Joseph Muscat fisser lil Lino Spiteri b\u0127ala wie\u0127ed mill-aktar membri e\u017cemplari li qatt kellha din il-Kamra g\u0127all-konsistenza li ta fil-\u0127ajja pubblika u fil-Parlament.", "Muscat fisser lil Lino Spiteri b\u0127ala wie\u0127ed minn dawk in-nies importanti fil-familja politika li jmexxi hu, li rnexxielu j\u017cewwe\u0121 il-\u0127sibijiet tad-dinja tan-negozju mal-prin\u010bipji So\u010bjalisti demokrati\u010bi.", "Fakkar ukoll fi\u017c-\u017cminijiet diffi\u010bli tal-politika Maltija, meta baqa' jemmen li dak li hu tajjeb g\u0127an-negozju jkun tajjeb ukoll g\u0127all-\u0121id tal-\u0127addiema u tas-settur tax-xog\u0127ol filwaqt li qatt ma mar kontra l-\u0127sieb so\u010bjalista demokratiku.", "Fuq l-att politiku, jibqa' msemmi b\u0127ala awtur tal-qasam tas-servizzi finanzjari f'pajji\u017cna u biex ikun hemm kunsens bejn i\u017c-\u017cew\u0121 na\u0127at tal-Kamra meta beda jitwaqqaf dan is-settur tas-servizzi finanzjarji.", "Fisser dan il-kunsens b\u0127ala g\u0127odda importanti g\u0127all-i\u017cvilupp li sar fl-ekonomija ta' pajji\u017cna.", "Dan hu wkoll qasam storiku fil-Parlament li dwaru l-Kamra dejjem ivvutat favur u ming\u0127ajr \u0127add kontra.", "Muscat qal li t-tmiem tal-politika ta' Lino Spiteri ma kienx daqstant feli\u010bi u rrimarka li kien spi\u010b\u010ba wkoll bil-banda mal-partit tieg\u0127u, i\u017cda baqa' j\u017comm ir-rispett lejn l-elettorat.", "Fisser lil Lino Spiteri wkoll b\u0127ala bniedem rispettat minn kul\u0127add u fakkar fl-okka\u017cjonijiet meta Lino Spiteri kien jag\u0127mel kuntatt mieg\u0127u biex jinfurmah li kien se jikkritikah fl-anali\u017ci li kien jikteb u jippubblika fil-\u0121urnali.", "Il-Partit Nazzjonalista permezz ta' stqarrija sellem il-memorja tal-eks Ministru Lino Spiteri u rringrazzjah tal-kontribut tieg\u0127u fl-isfera politika Maltija.", "\"Lino Spiteri \u017cgur li jibqa' mfakkar g\u0127al snin twal iservi fil-Parlament Malti jirrapre\u017centa lill-poplu Malti u G\u0127awdxi.", "L-eks Ministru baqa' jag\u0127ti l-kontribut lis-socjet\u00e0 Maltija b'kitba fuq temi varji, fosthom anke l-politika.", "Spe\u010bjalizzat fis-settur ekonomiku, Spiteri serva wkoll b\u0127ala Deputat Gvernatur tal-Bank \u010aentrali ta' Malta.", "Il-Partit Nazzjonalista jwassal il-kondoljanzi lill-familja Spiteri f'dan il-mument diffi\u010bli,\" qal il-PN fi stqarrija."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5928", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5928", "title": "Erin Serracino Inglott", "text": ["Erin Serracino Inglott", "Erin Serracino Inglott (L-Isla, 16 ta' Ottubru 1904 \u2013 22 ta' Awissu 1983) kien drammaturgu, poeta, rumanzier, kittieb ta' novelli, lessikografu, filologu u traduttur Malti.", "Erin kien bin Antonio Serracino u Pia Inglott.", "Studja fil-Li\u010beo (1915\u20131920) u fl-Universit\u00e0 ta' Malta u \u0127a kors tal-Letteratura (1921\u20131924).", "Sa minn \u017cg\u0127o\u017citu Erin kellu kilba g\u0127all-kotba.", "Da\u0127al fis-Servizz \u010aivili (1927\u20131963) u serva g\u0127al xi \u017cmien b\u0127ala segretarju tal-Universit\u00e0 ta' Malta.", "Fl-1993 i\u017c\u017cewwe\u0121 lil Leonilda Gatt u ma baqax joqg\u0127od l-Isla fejn kien joqg\u0127od qabel u mar joqg\u0127od Bormla, fi Triq Santa Margerita u baqa' joqg\u0127od hemm sakemm miet.", "Fi \u017cmien il-gwerra i\u017cda, kien mar joqg\u0127od g\u0127al ftit \u017cmien, Birkirkara.", "Kellhom \u0127amest itfal, tliet ibniet u \u017cew\u0121 subien.", "F'Bormla, Erin Serracino Inglott kien jattendi l-\"Literary and Debating Society\", so\u010bjet\u00e0 maqtug\u0127a g\u0127al kollox mill-attivitajiet politi\u010bi li l-iskop ewlieni tag\u0127ha kien li jsiru laqg\u0127at dwar il-kitba, il-movimenti letterarji u su\u0121\u0121etti o\u0127ra varji.", "B'hekk t\u0127ajjar biex isir membru tal-Akkademja tal-Malti.", "Kien jaf l-Ingli\u017c, it-Taljan, il-Latin, il-Fran\u010bi\u017c, l-Ispanjol, il-\u0120ermani\u017c u r-Russu.", "Erin Serracino Inglott kellu tliet delizzji prin\u010bipali: il-lingwa, i\u010b-\u010bess u l-mu\u017cika.", "Dawn it-tliet delizzji kibru mieg\u0127u fl-interess u fl-importanza g\u0127ax ma kienx jaf b'medjokrit\u00e0 u jieqaf hemm, imma kellu fih sens profond li kien i\u0121ieg\u0127lu j\u0127oss li kull xog\u0127ol li jid\u0127ol g\u0127alih g\u0127andu jkollu fuqu t-timbru tal-kompetenza u tal-kreativit\u00e0.", "Fi\u010b-\u010bess Erin reba\u0127 il-kampjonat diversi drabi u fis-sena 1938 mar Brighton jikkompeti ma\u010b-\u010bampjin dinji fejn \u0121ab dro f'log\u0127ba li \u0127ajritu jkompli miexi fit-triq tas-su\u010b\u010bess.", "G\u0127alkemm kien iqatta' \u0127afna sig\u0127at jikteb, xorta kien isib il-\u0127in g\u0127all-familja.", "Kienu jg\u0127idu r-ru\u017carju flimkien, jo\u0127ro\u0121 mal-familja u wkoll je\u0127odhom jg\u0127umu, basta x'\u0127in irid hu.", "Kien i\u0127obb \u0127afna l-annimali u skond ibnu, Erin Serracino Inglott kellu ammorin li kien jg\u0127id ir-ru\u017carju mag\u0127hom.", "Kien wasal lejn l-a\u0127\u0127ar tal-kitba tad-dizzjunarju, \"Il-Miklem Malti\", meta miet fl-et\u00e0 ta' 78 sena.", "L-i\u017cjed poe\u017cija popolari ta' Erin Serracino Inglott hi bla dubju \"Ix-xita\" (1945):"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5934", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5934", "title": "Tas-Sliema", "text": ["Tas-Sliema", "Sa nofs is-seklu dsatax kien hemm parti kbira min tas-Sliema fejn kien ghadu muhx abbitabli, L-isem tas-Sliema origina minn Kappella antika li kienet fil-ponta ta' Tigne', li kienet iddedikata ghall \"Madonna tal-vjagg it-tajjeb\".", "Bahhara u sajjieda kienu jitolbu bil-qalb l-ghajnuna tal-Madonna qabel johorgu mill post bit-talba 'Sliema ghalik' b'hekk il-post beda jissejah 'Madonna ta' tas-Sliema'.", "Il-kappella ta' Tigne' kienet imgarrfa fi zmien it-truppi Francizi fl-1798.", "Fl-1802 kappella gdida nbniet ftit aktar il-gewwa u giet iddedikata lil-Madonna tal-Grazzja, il-kappella hija maghrufa bhala il-knisja z-zghira, Li ghada sal gurnata tal l-lum, u tinsab quddiem il-knisja ta' Stella Maris.", "Tas-Sliema bniet u zvilippat malajr hafna u fi ftit snin din il-Belt saret l-aktar wahda popolata u kummercjali fil-gzejjer Maltin anke aktar mill-Belt Valletta, Inbnew hafna djar kbar u sbieh li komplew isebhu id-dawra ta' mal-bahar, tas-Sliema saret ic-centru tal-attivitajiet, specjalment fis-sajf.", "Il-loghob, divertiment, baned u kazini gew stabiliti kompletament.", "Illum il-gurnata ghandna klabb tal-futbol, klabb tal-'water polo' u tlett kazini tal-banda.", "Ma nistawx ma' nsemmux il-'Wanderes futbol klabb u 'Sliema Aquatic Sports Club', li stabbilixew ruhhom bhala l-aqwa klabbs rispettivament fil-loghob li hargu minn tas-Sliema.", "Illum Iil-gurnata tas-Sliema tilfet ftit mill karateristika taghha minhabba li hafna mid-djar gew imwaqqa biex inbnew appartamenti moderni tal-konkrit.", "Il-popolazjoni ta' tas-Sliema minn 25000 fl-1950 nizlet ghall 13000.", "Kienet is-sena 1878 meta sehhet din il grajja importanti f-istorja ta' tas-Sliema.", "Kif wiehed jiesta' jahseb f'dawk iz-zminijiet tas-Sliema kienet ghall kollox differenti minn kif nafuha ahna.", "Minn fuq l-art, biex wiehed jasal mill-Belt ghal tas-Sliema kien jaqbad it-triq tax-Xatt imbaghad kien hemm diversi moghdijiet fir-raba'li dawn kienu jwasslu f-inhawi fejn illum insibu triq il-kbira u fejn fl-imghoddi kienet inbniet il-knisja tal-Madonna tal-Grazzja u aktar tard il-knisja parrokkjali ta' Stella Maris.", "Min-naha ta' Birkirkara wiehed jasal mill-inhawi ta' triq l-Imrabat u jidhol fil-qasam tar-raba ta' Rudolfo, Li dawn kienu jwasslu wkoll ghal l-inhawi ta' triq il-kbira ta' llum.", "Minn wara il knisja tal-Kuncizzjoni ta' l-imsida hemm imbaghad moghdija imserrpa li kienet twassal sa' fuq it-truf tal-qasam ta' Rudolfo, maghrufa hekk ghax kienu propjeta' ta' l-avukat Rudolfo Cesare Vassallo.", "Maz-zmien beda tiela il bini, fl-inhawi ta' triq il-kbira madwar il-knisja ta' Sidtna Marija Kewkba tal-Bahar.", "Fost l-ewlenin insibu li gew iffurmati Triq San Pawl, San Pietru, Katidral, San Publiju u l-inhawi ta' madwar, il-bqija kien kullimkien raba.", "In-nies li kienu jghixu f'dawn l-ewlenin torq u kif ukoll fl-irziezet tar-raba, iffurmaw l-ewwel Parrocca Sliemiza Stella Maris.", "L-ewwel kwadru kien juri ix-Xatt faccata ta' Manoel Island.", "Id-dawra tax-Xatt kienet kollha kemm hi imdawra b'ghadd ta' kantuni li dawn baqghu hemm sa' madwar erbghin sena ilu, Imbaghad ix-Xatt kien kollu ghelieqi bil-hitan tas-sejjieh, bis-sigar tal-bajtar tax-xewk u tal-harrub, u l-isfel qrib il-bahar kien hemm ukoll razzett.", "Il-kwadru l-iehor kien juri lil tas-Sliema.", "Dan tpitter fis-sena 1872.", "Din is-sena tidher fuq il kwadru.", "Dan il-kwadru jaghtina ix-xena fejn illum insibu l-Magic Kiosk u Bisazza Street.", "Fuq il-lemin tidher il-ponta ta' Manoel Island u x-Xatt hu ffurmat biss minn ghelieqi, cnut, hitan tas-sejjieh u sigar differenti, l-aktar tal-bajtar tax-xewk u tal-harrub.", "Hu kwadru li fih tinhass hafna paci u serenita.", "Ta' l-istess sena kien kwadru li kien juri Villa Sliema.", "Din kienet fl-inhawi ta' Qui Si Sana.", "F'din il-Villa ghal numru twil ta' snin kien joghqod il-Kaptan Hughes Hallet.", "Permezz ta' dan il kwadru sirna nafu li din kienet villa kbira b'zewg sulari mibnija fuq numru ta' kolonni.", "Mad-dawra taghha kellha gnien kbir b'hafna sigar.", "Kellha wkoll terrazzin mil-isbah.", "Biex wiehed jidhol f'din il-villa fuq ix-xellug tidher arkata tal-gebel u fuq quddiem tidher speci ta' rampa li din kienet tintuza ghaz-zwiemel tal-karrozzella.", "Dawn kienu xi kwadri li serqu l-attenzjoni tieghi f'din il-wirja.", "Kien hemm bosta ohrajn, izda bhala Sliemiz, lili laqtuni aktar ghaliex tawna xeni ta' tas-Sliema kif kienet meta fl-1878, twieldet il-Parrocca ta' Stella Maris.", "----- Kitba ta Tony Terribile. informazjoni mehuda mis sit: www.stellamarissliema.com"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5935", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5935", "title": "J.K. Rowling", "text": ["J.K. Rowling", "Joanne Rowling hija awtri\u010bi Ingli\u017ca li tiffirma bl-inizjali ta' isimha J.K, segwit minn kunjomha: Rowling.", "Rowling hija l-awtri\u010bi mag\u0127rufa li kitbet is-serje tant popolari Harry Potter, sejre li rnexxielha tisraq il-qlub ta' bosta nies li tinteressahom il-ma\u0121ija.", "Harry Potter reba\u0127 \u0127afna premjijiet, u nbig\u0127u 'il fuq minn 377 miljun kopja mad-dinja kollha.", "Il-\u0121enituri ta' Rowling kien jisimhom Peter James Rowling u Anne Rowling (mwielda Volat) fil-31 t'Awwissu tal-1965, f'Yate Gloucestershire, l-Ingilterra, 10 mili (16.1 km) fit-tramuntana ta' Bristol.", "O\u0127tha Dianne twieldet fid-dar tag\u0127hom fit-28 t'Awwissu fl-1967 meta Rowling kien g\u0127ad kellha biss 23 xahar.", "Il-familja marret toqg\u0127od f'ra\u0127al qrib Winterbourne meta Rowling kellha erba' snin.", "Hija attendiet l-iskola primarja St Michael's, skola imwaqqfa kwa\u017ci 200 sena ilu mill-popolari William Wilberforce u \u0121iet irriformata minn Hannah More.", "Jing\u0127ad li l-Kap tal-iskola f'St Michael's, Alfred Dunn, kien il-mudell ta' Albus Dumbledore f'Harry Potter.", "Meta kienet tifla, Rowling kienet tie\u0127u gost tikteb l-istejjer tal-fantasija biex taqrahom o\u0127tha.", "\"Niftakar ng\u0127idilha l-istejjer fejn hi kienet taqa' \u0121o \u0127ofra tal-fniek u l-fniek ta' \u0121ewwa kienu jag\u0127tuha tiekol il-frawli\" tg\u0127id Rowling.", "\"L-ewwel storja li ktibt (meta kelli \u0127ames jew sitt snin) kienet dwar fenek jismu Rabbit.", "Dan il-fenek kien qabdu il-\u0121idri r-ri\u0127 u kienu ji\u0121u \u0127biebu jarawh, fosthom kien hemm na\u0127la kbira jisimha, is-sinjura na\u0127la (Miss Bee).\"", "\u0120ieli l-Kunjom ta' Rowling kien jinqara \"Rolling\" minflok \"Rowling\".", "Proprjament hi jisimha \"Joanne Rowling\" mhux b\u0127alma ja\u0127sbu \u0127afna nies \"Joanne Kathleen Rowling\".", "Qabel ma ppubblikat l-ewwel ktieb \"Harry Potter and the Philosopher's Stone\", Bloomsbury, il-kumpanija li stampaw u ppublikaw il-kotba ta' Harry Potter, be\u017cg\u0127et li s-subien ma kinux ser jaqraw il-ktieb billi kienet kitbitu mara.", "Allura biex ma tidhirx li hija mara, g\u0127a\u017clet l-ittra K, minn isem nannitha Kathleen, \u0127alli b'hekk minflok jidher l-isem \"Joanne Rowling\", jidher \"J.K Rowling\".", "F' Di\u010bembru tal-1990, omm Joanne mardet u mietet.", "Joanne qalet \"Kont qieg\u0127da nikteb \"Harry Potter\" meta ommi mietet.", "Qatt ma g\u0127edtilha fuq \"Harry Potter\"\".", "Rowling reb\u0127et bosta premjijiet g\u0127all-kotba li kitbet, fosthom \"Children's Book Award\", \"Nestl\u00e9 Smarties Book Prize\" u \u0127afna o\u0127rajn.", "Is-sitt ktieb, \"Harry Potter and the Half-Blood Prince\" qieg\u0127ed fil-\"Guinness World Records\" deskritt b\u0127ala l-i\u017cjed ktieb qatt mibjug\u0127!", "Is-sitt ktieb nbieg\u0127 f'\u0121urnata u nbig\u0127u i\u017cjed kopji milli nbig\u0127u kopji ta' \"The Da Vinci Code\" f'sena.", "J.K. Rowling taqla i\u017cjed flus mill-kotba milli taqla' r-re\u0121ina tal-Ingilterra.", "B\u0127alissa, J.K. Rowling qed tg\u0127ix f'Edinbera, l-iSkozja \u0127dejn o\u0127ta Dianna, minn fejn \u0127arget \"Harry Potter and the Deathly Hallows\" fil-21 ta' Lulju 2007."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5940", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5940", "title": "Sqaq l-Infern", "text": ["Sqaq l-Infern", "Sqaq l-Infern hu l-ewwel volum fit-trilo\u0121ija \"Il-Fiddien\", mill-kitba ta' Simon Bartolo u Loranne Vella.", "Ippubblikat fl-2007 mid-dar tal-pubblikazzjoni Merlin Library Ltd, \"Sqaq l-Infern\" hu storja fantastika li t\u0127allat misteru, avventura, fantasija, l-ambjent Malti u s-se\u0127er medjevali fi storja wa\u0127da.", "Imniedi fil-21 ta' April 2007, fl-ewwel disat ijiem ta' bejg\u0127 \u0121a kien bieg\u0127 1,000 kopja, rekord fil-qasam tieg\u0127u f'Malta.", "Fi \u017cmien sena, kellu ji\u0121i stampat mill-\u0121did.", "It-tieni ktieb fit-trilo\u0121ija \"Il-Fiddien\" jismu \"Wied Wirdien\", li tnieda Malta nhar il-\u0126amis 24 ta' April 2008, u \u0121ewwa G\u0127awdex is-Sibt 26 ta' April 2008.", "Id-Dar il-\u0126amra fiha ri\u0127a wisq qawwija ta' kotba antiki, xtieli tal-g\u0127eruqarja, sigrieti u mistoqsijiet bla twe\u0121iba.", "U \u0121ewwa wie\u0127ed minn dawn il-kotba, titfa\u010b\u010ba l-\u0121rajja ta' Fennimore li twassalna g\u0127all-kitba ta' Jason.", "U kollox donnu jg\u0127addi, b'mod jew ie\u0127or, minn dar \u010bkejkna u \u017cdingata fit-tarf ta' Sqaq l-Infern.", "F'dan l-ewwel ktieb fit-Trilo\u0121ija tal-Fiddien, dak li jibda b\u0127ala misteru fil-\u0127ajja ta' kuljum jispi\u010b\u010ba j\u0121orrna mieg\u0127u fi vja\u0121\u0121 uniku: mid-drammatiku g\u0127all-avventuru\u017c, mill-fantastiku g\u0127all-istoriku, bi \u0127jiel ta' se\u0127er medjevali li jispikka f'periklu u jsib il-qofol tieg\u0127u fi\u017c-\u017cew\u0121 volumi li jmiss."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5959", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5959", "title": "Festival tal-Eurovision 2005", "text": ["Festival tal-Eurovision 2005", "Fl-2005 il-Eurovision sar \u0121ewwa l-Ukrajna, e\u017cattament fil-belt ta' Kiev.", "Ir-rebbie\u0127a ta' din is-sena kienet il-Gre\u010bja, fejn il-Griegi reb\u0127u g\u0127all-ewwel darba dan il-festival.", "Pajji\u017c o\u0127ra li \u0121ew fit-TOP5 insibu lil Malta, Rumanija, I\u017crael, u l-Latvja.", "L-24 kanzunetta li kien hemm fil-finali ta' dan il-Eurovision 2005, insibu lil:", "Kanzunetti o\u0127ra li \u0127adu sehem fil-Festival tal-Eurovision 2005, i\u017cda waqfu sa semi-finali, insibu lil dawn il-pajji\u017ci:"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5963", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5963", "title": "Xewkija", "text": ["Xewkija", "Ix-Xewkija huwa ra\u0127al f' G\u0127awdex bejn G\u0127ajnsielem u r-Rabat b'popolazzjoni ta' ftit aktar minn 3,115 -il ru\u0127.", "L-isem 'Xewkija' \u0121ej mill-kelma 'xewk', li hu rrapre\u017centat fl-arma tal-lokal.", "Ix-Xewkija hu l-aktar mag\u0127ruf g\u0127ar-Rotunda tieg\u0127u, kif ukoll g\u0127all-importanza storika tieg\u0127u b\u0127ala ra\u0127al.", "Ix-Xewkija saret l-ewwel parro\u010b\u010ba barra r-Rabat fis-27 ta' Novembru 1678.", "Il-Kunsill Lokali Xewkija hu responsabbli mit-tmexxija u l-amministrazzjoni komunali tal-lokal.", "Pre\u017centament, il-Kunsill hu mag\u0127mul minn:", "Fix-Xewkija hemm bosta banek u plejgrawnd g\u0127all-mistrie\u0127 tar-Residenti.", "Fix-Xewkija, wie\u0127ed isib bosta binjiet amministrattivi u kummer\u010bjali g\u0127all-qadi mhux biss tar-Residenti i\u017cda ukoll tal-G\u0127awdxin kollha, fosthom:", "San \u0120wann il-Battista hu l-patrun prin\u010bipali tax-Xewkija, bil-festa tieg\u0127u issir kull raba' \u0127add ta' \u0120unju.", "Il-Banda tax-Xewkija, bl-isem ta' Banda Prekursur tie\u0127u \u0127sieb u torganizza l-festi esterni."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5964", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5964", "title": "Walter Micallef", "text": ["Walter Micallef", "Walter Micallef huwa kantawtur mag\u0127ruf Malti.", "Huwa twieled fl-(24 t' Ottubru, 1955 \u0121ewwa Birkirkara.", "Kiteb u kkompona l-mu\u017cika g\u0127al aktar minn mitt kanzunetta bil-Malti.", "Reba\u0127 dak kollu li jag\u0127ti l-qasam mu\u017cikali Malti.", "G\u0127adu attiv u g\u0127addej bil-kitba tieg\u0127u, bl-a\u0127\u0127ar kanzunetta miktuba tkun \u0126ielsa fl-2007, miktuba b\u0127ala reazzjoni g\u0127all-permess mog\u0127ti mill-Awtorita ta' l-Ippjanar sabiex jinbena kumpless ta' vilel fuq il-wile\u0121 tar-Ramla l-\u0126amra.", "Din indaqqet \u0127dejn l-G\u0127ar ta' Kalipso fit-23 ta' \u0120unju 2007.", "S'issa Micallef \u0127are\u0121 \u017cew\u0121 albums.", "Fl-2003 \u0121ie mniedi l-album M'Jien Xejn \u0121ewwa s-sala Erin Serra\u010bino Inglott fl-Universita' ta' Malta.", "Fit-23 ta' Marzu 2007 nieda t-tieni album, din id-darba bis-sestet imsemmi Walter Micallef u l-\u0126bieb.", "L-album \u0126amsin fih tnax -il kanzunetta, ilkoll bil-Malti u b'melodiji ori\u0121inali.", "Dawn i\u017c-\u017cew\u0121 albums kienu produzzjoni ta' Steve Bor\u0121, ko-fundatur ta' l-grupp mag\u0127ruf Etnika, li huwa wkoll il-promotur tieg\u0127u.", "It-tnedija li saret fil-Powerhouse Theatre, li kienet fi\u017c-\u017cmien il-magna tad-dawl tax-Xatt ta' Pinto, \u0121ibdet 'il fuq minn seba' mitt ru\u0127, wisq probabbli l-akbar folla li qatt attendiet g\u0127al tnedija ta' album Malti.", "\u0126afna mis-segwa\u010bi ta' Micallef, li jattendu kull fejn jag\u0127ti kun\u010bert, qed jistennew bil-\u0127erqa t-tielet album tieg\u0127u.", "Huwa g\u0127adda tfulija kif kienu jg\u0127adduha l-\u0121uvintur Maltin, jimir\u0127u tul il-g\u017cira u xi drabi jmorru sa' G\u0127awdex jew Kemmuna jittantaw ix-xemx g\u0127adejja.", "G\u0127alkemm Kalkari\u017c, tnejn mill-eqdem kanzunetti minn tieg\u0127u huma dwar G\u0127awdex.", "Wa\u0127da jisimha \"\u0120ewwa Marsalforn\" u l-o\u0127ra hija \"Er\u0121ajt sejjer Marsalforn\", li t-tnejn li huma g\u0127adhom ma \u0121ewx irrekordjati.", "Huma jindaqqu fuq il-bijt reggej.", "\"\u0120ewwa Marsalforn\" indaqqet waqt il-kun\u010berti tal-Belt Valletta tal-2004 u tax-Xewkija tal-2005 u Marsalforn.", "Huwa ma\u0127sub li \"\u0120ewwa Marsalforn\" tkun fl-album li jmiss li mistenni jo\u0127ro\u0121 fl-2009.", "Micallef huwa ma\u0127bub g\u0127aliex fil-kitba tieg\u0127u ma huwiex melodrammatiku jew bombastiku, imma ju\u017ca l-kelma Maltija bil-g\u0127aqal u kif toqg\u0127od g\u0127all-widna.", "U minn dejjem kien hekk.", "Il-lirika bikrija tieg\u0127u ta' l-1972, ji\u0121ifieri meta kien g\u0127adu tfajjel ta' sbatax -il sena, tixhed dan.", "Ejja nie\u0127du l-kanzunetta Xag\u0127ar Iswed, miktub g\u0127al tfajla sabi\u0127a Maltija, li ma nafux min hi u lanqas nobsru min jaf x'sar minnha.", "Kanzunetta li g\u0127adha qatt ma ndaqqet fil-pubbliku, g\u0127alkemm tista' tkun fit-tielet album.", "G\u0127alkemm Micallef huwa mag\u0127ruf b\u0127ala kantant ta' protesta, u dan g\u0127aliex jispikka f'suq fejn \u0127afna kantanti o\u0127ra jib\u017cg\u0127u jsemmu le\u0127inhom fuq temi li jaffettaw il-\u0127ajja tal-Maltin, irrespettivament ma' minn politikalment ixaqilbhu, huwa wkoll kantant li jesprimi bis-sewwa l-\u0127sus romanti\u010bi tieg\u0127u.", "Il-kelma im\u0127abba hija w\u017cata ta' spiss, ming\u0127ajr ma jsir abbu\u017c minnha.", "Tant li jg\u0127id li g\u0127andu erbg\u0127a kanzunetti bl-isem In\u0127obbok.", "Micallef stqarr li huwa \u0121ie mnebba\u0127 mill-mu\u017cika Taljana ta' Giorgio Gaber, Gino Paoli and l-Amerikani Jim Croce u James Taylor g\u0127alkemm xi drabi daqq ukoll kanzunetti ta' Cat Stevens.", "Kriti\u010bi, jemmnu li Micallef g\u0127andu wkoll ir-rabja ta' Bruce Cockburn u t-tmejjil ta' Lou Reed.", "Ng\u0127idu a\u0127na \"Lil Malta\" setg\u0127et kienet toqg\u0127od tajjeb ma' dik ta' Reed, li \u0121\u0121ib l-isem ta' Last Great American Whale.", "B\u0127ala kantanti Maltin huwa g\u0127andu ammirazzjoni kbira g\u0127al pinna ta' l-kantawtur Manwel Mifsud u kemm il-darba tenna li Sammy Bartolo tal-grupp Mellie\u0127i New Courey kellhu l-isba\u0127 le\u0127en fil-qasam tal-kant f'pajji\u017cna.", "I\u0127obb isiefer f'artijiet imbieg\u0127da, fosthom il-Messiku u t-Tajlandja.", "G\u0127amel \u017cmien u g\u0127omor jobtol ta\u0127t it-tined fuq il-g\u017cira Griega ta' Paros.", "Dan l-a\u0127\u0127ar qieg\u0127ed i\u017cur l-in\u0127awi ta' Phuket u l-g\u017cira Tajlandi\u017ca ta' Koh Samui, fejn minbarra li jistrie\u0127 mill-\u0127ajja aktar mg\u0127a\u0121\u0121la ta' l-Ewropa, anki jsib il-lehma biex jikteb aktar kanzunetti bil-Malti.", "Il-kanzunetta \"Awissu\" (1996), li hija l-aktar wa\u0127da mag\u0127rufa tieg\u0127u, ma nkitbitx f' Bejn il-Kmiemen, li t-turisti li j\u017curuna jsejj\u0127u \"blue lagoon\" ta' Kemmuna, imma fuq ir-ramla ta' Playa del Carmen fil-Messiku.", "G\u0127alkemm ma huwiex \u0127axxiex, i\u0127obb \u0127afna jag\u0127mel borma tajba bil-\u0127xejjex friski.", "Madankollu l-lampuki mg\u0127addsa fid-dqiq u l-bajd im\u0127abbat u mixwija huma fost l-aktar ikel li j\u0127obb isajjar.", "O\u0127tu hija \u010b-\u010beramista mag\u0127rufa Sina Farru\u0121ia Micallef.", "Hija t\u0127obb ta\u0127dem l-aktar bit-tafal u kellha wirjiet tax-xog\u0127olijiet tag\u0127ha fl-Ewropa u l-Istati Uniti.", "Nannuh Manwel Bor\u0121 Tat-Twajjeb, minn Birkirkara wkoll, kien kitarrista li jdoqq waqt serati tal-g\u0127ana, mag\u0127mudijiet u ti\u0121ijiet."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5965", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5965", "title": "Michael Mifsud", "text": ["Michael Mifsud", "Michael Mifsud (Tas-Sliema, 17 ta' April 1981) huwa plejer tal-futbol Malti li attwalment jilg\u0127ab mal-klabb ta' Valletta.", "Ikkunsidrat b\u0127ala wie\u0127ed mill-aqwa plejers prodotti minn Malta, Mifsud qatta' diversi snin jilg\u0127ab barra minn pajji\u017cu u rnexxielu jirba\u0127 l-unur tal-Isportiv Malti tas-Sena fl-2001 u l-2003.", "Prodott ta' Sliema Wanderers, hu ddebutta mat-tim tal-kbar fl-ista\u0121un 1997\u201398, meta lag\u0127ab tmien darbiet u skorja darba.", "Fl-ista\u0121un segwenti hu beda b\u0127ala plejer regolari mal-ewwel tim fejn skorja tmien gowls fi 22 apparenza.", "\u017bew\u0121 sta\u0121uni ta' su\u010b\u010bess segwew wara, b'21 gowl f'26 apparenza fl-ista\u0121un 1999\u201300 u 30 gowl f'25 apparenza fl-ista\u0121un ta' wara.", "Min\u0127abba l-forma tajba li kien fiha, Josip Ili\u0107 ta lil Michael Milfsud l-ewwel opportunit\u00e0 fit-tim nazzjonali u g\u0127amel l-ewwel dehra nhar l-10 ta' Frar 2000, kontra l-Albanija fil-Grawnd Nazzjonali ta' Ta' Qali.", "Kien f'dan l-istant li Kaiserslautern raw il-potenzjal ta' dan il-plejer u xtrawh fis-sajf tas-sena 2001.", "Hu kien skorer regolari mat-tim B u g\u0127amel xi apparenzi b\u0127ala sostitut mal-ewwel tim fil-Bundesliga, fejn skorja 2 gowls.", "Ix-xewqa biex ikun impenjat aktar mal-ewwel tim ratu jirritorna Malta fl-2004, fejn Sliema Wanderers re\u0121g\u0127u akkwistaw is-servizzi ta' dan il-plejer u dan g\u0127enhom jiksbu l-kampjonat Malti.", "Fl-istess sajf hu kien miksub mit-tim Norve\u0121i\u017c ta' Lillestr\u00f8m fejn f'punt tal-ista\u0121un hu \u0121ie vvutat b\u0127ala l-aqwa plejer barrani tal-kampjonat.", "Hu kien l-aqwa skorer fl-ista\u0121un tal-2006 fejn irnexxielu jiskorja 11-il gowl f'19-il apparenza.", "Fil-5 ta' Novembru 2006, fl-a\u0127\u0127ar \u0121urnata tal-kampjonat Norve\u0121i\u017c, hu ddikjara li jixtieq jittrasferixxi g\u0127al wie\u0127ed mill-aqwa kampjonati Ewropej.", "Fis-sajf tas-sena ta' qabel, Lillestr\u00f8m ma a\u010b\u010bettawx offera g\u0127al Mifsud mit-tim ta' Coventry City minkejja li kienu jafu li l-attakkant seta' jitlaq b'xejn f'Jannar 2007 hekk kif il-kuntratt kien sal-a\u0127\u0127ar ta' Di\u010bembru.", "Hu ma a\u010b\u010bettax li jiffirma kuntratt \u0121did ma' Lillestr\u00f8m u ttrassferixxa g\u0127al ma' Coventry City.", "Minbarra Coventry, timijiet mill-Premier League b\u0127al Watford u Sheffield United, kif ukoll Leeds United, tim mi\u010b-Championship, irrappurtaw interess fil-plejer.", "Fl-10 ta' Jannar 2007, Mifsud iffirma kuntratt ta' sentejn u nofs mat-tim ta' Coventry City fil-Football League Championship fl-Ingilterra.", "L-ewwel gowl bil-flokk ik\u0127al wasal kontra Plymouth Argyle, waqt li t-tieni wie\u0127ed wasal fit-telfa ta' 4\u20131 kontra Barnsley bl-iskor ta' 4-1.", "In-numru ta' gowls kompla tiela', u l-gowl tieg\u0127u kontra Sheffield United kien \u0121ie ivvutat b\u0127ala l-gowl tal-ista\u0121un ta' Coventry.", "Fit-tielet rawnd tal-Carling Cup, fis-26 ta' Settembru 2007 hu skorja \u017cew\u0121 gowls biex ta lil Coventry reb\u0127a b'sorpri\u017ca ta' 2\u20130 kontra \u010b-\u010bampjins kurrenti tal-Premier League Manchester United.", "Il-gazzetta Taljana La Gazzetta dello Sport laqmitu b\u0127ala \"Il Messi Di Malta\" wara l-partita.", "Wara dan is-su\u010b\u010bess, Mifsud kompla jimpresjona.", "Hu kien strumentali fil-pari ta' Coventry kontra Charlton Athletic fid-29 ta' Settembru, fejn skorja t-tielet gowl f'\u017cew\u0121 log\u0127biet.", "Fit-2 ta' Ottubru, Coventry assiguraw reb\u0127a ta' 3\u20131 fil-kampjonat kontra Blackpool, fejn it-tieni gowl wasal minn Mifsud.", "Fit-12 ta' Novembru, Mifsud \u0121ie mke\u010b\u010bi wara 11-il minuta fid-derbi ta' Midlands kontra West Bromwich Albion, wara li ta daqqa ta' minkeb f'wi\u010b\u010b Carl Hoefkens.", "Wara, Mifsud apolo\u0121izza g\u0127al dak li g\u0127amel.", "Ir-ritorn tieg\u0127u mat-tim wasal wara skwalifika ta' tliet log\u0127biet kontra West Brom, fejn kien ritorna mill-aqwa min\u0127abba li skorja darbtejn biex tella' n-numru ta' gowls fl-ista\u0121un g\u0127al 15.", "Fil-5 ta' Jannar 2008, Mifsud skorja doppjetta fl-FA Cup kontra tim ie\u0127or tal-Premier League, din id-darba Blackburn Rovers \u0121ewwa Ewood Park, biex ikkonferma ru\u0127u b\u0127ala wie\u0127ed mill-aqwa attakkanti tal-klabb u forsi wkoll b\u0127ala l-iktar pedina importanti.", "G\u0127al din il-prestazzjoni, hu kien \u0121ie nominat g\u0127all-plejer tat-tielet rawnd u sussegwentament hu r\u010bieva l-aktar voti f'dan l-unur.", "Fis-26 ta' Jannar, Mifsud skorja t-tieni gowl ta' Coventry fir-reb\u0127a tar-raba' rawnd tal-FA Cup kontra Millwall.", "Minkejja bidu ta' sta\u0121un mill-aqwa, it-tieni nofs tal-ista\u0121un kien wie\u0127ed deludenti g\u0127al Mifsud hekk kif naqas li j\u017comm mal-forma li kellu mal-ewwel nofs tal-ista\u0121un.", "Hu skorja gowl f'Jannar 2008 u ma re\u0121ax sab ix-xibka sal-a\u0127\u0127ar log\u0127ba tal-ista\u0121un.", "Fl-4 ta' Mejju 2008, Mifsud skorja l-unika gowl ta' Coventry fit-telfa barra minn darhom kontra Charlton Athletic, fejn it-tim evita r-relegazzjoni b'punt wie\u0127ed biss dak l-ista\u0121un.", "Fit-23 ta' Lulju 2008, Coventry City a\u010b\u010bettaw somma ta' Bristol City g\u0127as-servizzi tal-plejer Malti.", "Fid-29 ta' Lulju, Bristol City \u0127abbru li wara n-negozjati li kienu saru, huma ma kinux se jkomplu bit-trasferiment ta' Mifsud wara intopp fil-ftehim bejn Mifsud u l-klabb il-\u0121did.", "Mifsud ma kellux bidu tal-ista\u0121un feli\u010bi min\u0127abba li ma kienx fil-pjanijiet tal-kow\u010b Chris Coleman, per\u00f2 bil-mod il-mod re\u0121a' ggwadanja postu mal-ewwel \u0127dax.", "Wara nixfa ta' gowls minn nofs Ottubru, Michael Mifsud sab ix-xibka g\u0127all-ewwel darba meta skorja l-gowl tar-reb\u0127a kontra Blackpool.", "Minkejja interess minn diversi klabbs g\u0127all-firma tal-plejer Malti, Mifsud \u0121ie msellef sal-a\u0127\u0127ar tal-ista\u0121un lit-tim ta' Barnsley, fejn b'hekk ing\u0127aqad ma' sie\u0127bu fit-tim nazzjonali Malti Daniel Bogdanovic.", "Id-debutt tieg\u0127u wasal kontra Sheffield Wednesday fejn ifforma g\u0127all-ewwel darba koppja tal-attakk mal-konnazzjonali Malti Bogdanovic, partita li Barnsley reb\u0127u bl-iskor ta' 1\u20130.", "L-ewwel gowl tieg\u0127u wasal fl-10 ta' Marzu 2009, fil-pari ta' 1\u20131 kontra Birmingham City.", "Wara li \u0121ie msellef ma' Barnsley g\u0127all-a\u0127\u0127ar parti tal-ista\u0121un 2008\u201309, fit-30 ta' \u0120unju 2009 il-kuntratt ta' Mifsud ma' Coventry skada u sussegwentament \u0121ie rilaxxat wara li ma baqax aktar fil-pjanijiet g\u0127all-futur tal-kow\u010b Chris Coleman.", "Sheffield United u Leeds United urew interess fil-plejer, waqt li baqg\u0127et miftu\u0127a l-g\u0127a\u017cla li jer\u0121a' jirritorna Malta, bil-tim ta' Valletta jkun it-tim interessat.", "Per\u00f2, Mifsud \u010ba\u0127ad ix-xnieg\u0127at li kienu qed ji\u010b\u010birkolaw fuq il-possibilit\u00e0 li jer\u0121a' lura g\u0127all-futbol Malti.", "L-g\u0127ajdut kompla sejjer lejn tmiem l-2009 u matul is-suq tat-trasferimenti ta' Jannar 2010, b'Notts County tal-eks-kow\u010b tat-tim nazzjonali Ingli\u017c Sven Goran Erikkson u t-tim mill-Premier League Portsmouth juru interess fil-plejer, minkejja li ma se\u0127\u0127 xejn konkret.", "Minkejja interess qawwi fil-plejer, Mifsud g\u0127a\u017cel li jirritorna lura lejn pajji\u017cu u ng\u0127aqad mal-klabb ta' Valletta sa tmiem tal-ista\u0121un.", "Hu iffirma kuntratt g\u0127al tliet xhur mal-klabb Belti.", "Mal-klabb Belti, Mifsud irnexxielu jiskorja 7 gowls fil-kampjonat f'7 log\u0127biet.", "Mifsud \u0127alla l-marka tieg\u0127u fit-tazez nazzjonali meta skorja gowl fil-finali tal-FA Trophy kontra Qormi, mirbu\u0127a bl-iskor ta' 2\u20130, waqt li skorja tripletta fil-finali tat-Tazza tal-100 Anniversarju tal-Kampjonat Nazzjonali kontra Floriana, bil-partita tintemm 3\u20131.", "Fl-a\u0127\u0127ar tal-ista\u0121un \u0121ie ikkonfermat li Mifsud kien mistenni li jkompli l-karriera tieg\u0127u barra minn Malta.", "Wara diversi xhur ta' inattivit\u00e0 u xnieg\u0127at fuq il-futur tieg\u0127u, lejn l-a\u0127\u0127ar ta' Jannar 2010 \u0127ar\u0121et l-a\u0127bar li kienu qed isiru trattativi bejn Mifsud u t-tim ta' Floriana.", "Madanakollu, il-president tal-klabb Furjani\u017c Johann Said esprima t-t\u0127assib tieg\u0127u fuq il-pi\u017c finanzjarju li jkopri din it-trattativa ta' Mifsud.", "Wara li naqas li jintlo\u0127oq kompromess bejn il-kumitat Furjani\u017c u Said, dan tal-a\u0127\u0127ar irri\u017cenja, ri\u017cenja li aktar tard \u0121ie irtirata.", "Nhar l-4 ta' Frar, 2011, Mifsud iffirma kuntratt sal-a\u0127\u0127ar tal-ista\u0121un 2010\u201311 ma' Qormi.", "Iddebutta ma' Qormi fir-reb\u0127a ta' 4\u20131 fuq Birkirkara tal-5 ta' Frar, 2011, fejn issi\u0121illa din ir-reb\u0127a bi tliet gowls.", "Fi tmiem il-kuntratt tieg\u0127u ma' Qormi, kien hemm interess mill-klabb ta' Birkirkara, xnieg\u0127at li \u0121ew mi\u010b\u0127uda mill-istess plejer.", "Fil-5 ta' Lulju, 2011, \u0121ie uffi\u010bjalment im\u0127abbar li Michael Mifsud issie\u0127eb g\u0127at-tieni darba mat-tim ta' Valletta fejn iffirma kuntratt ta' erba' snin b'opzjoni g\u0127al sena o\u0127ra.", "It-tieni debutt mat-tim Belti wasal fit-12 ta' Lulju 2011, fit-telfa ta' 3\u20132 kontra Ekranas tal-Litwanja valida mit-tieni rawnd ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-UEFA Champions League, fejn skorja gowl lejn tmiem l-ewwel taqsima.", "Nhar is-16 ta' Awwissu, skorja doppjetta fil-finali tas-Super Cup kontra Floriana fir-reb\u0127a ta' 3\u20130 ta' Valletta.", "Fi tmiem l-ista\u0121un 2012\u201313, wara li spi\u010b\u010ba l-aqwa skorer Malti fil-kampjonat, il-klabb Belti qabel li jtemm il-kuntratt ta' Mifsud wara sentejn.", "Bil-pjanijiet tieg\u0127u mix\u0127uta biex jilg\u0127ab barra minn Malta, nhar it-18 ta' Settembru 2013 iffirma kuntratt ta' sena mal-klabb Awstraljan ta' Melbourne Heart.", "Hu skorja l-ewwel u l-uniku gowl tieg\u0127u fit-telfa ta' 2\u20131 kontra Sydney, u rritorna lura Malta wara li \u0121ie me\u0127lus mill-kuntratt fil-21 ta' Marzu 2014.", "Nhar il-15 ta' \u0120unju 2014, Mifsud re\u0121a' ffirma mal-ewwel klabb tieg\u0127u, Sliema Wanderers.", "Hu sab l-ewwel gowl tieg\u0127u fit-22 ta' Novembru, fir-reb\u0127a ta' 2\u20130 fuq Tarxien Rainbows.", "Sena u nofs wara, e\u017cattament fl-20 ta' Jannar 2016, Mifsud wasal fi qlib mal-klabb biex ixolji l-kuntratt tieg\u0127u u ssie\u0127eb g\u0127at-tieni darba fil-karriera tieg\u0127u ma' Valletta.", "Hu ffirma kuntratt ta' sentejn u nofs mal-klabb Belti.", "Mifsud ng\u0127ata l-ewwel sej\u0127a g\u0127al mat-tim nazzjonali Malti u ddebutta kontra l-Albanija nhar l-10 ta' Frar tas-sena 2000.", "Hu hu pedina importanti tat-tim nazzjonali Malti u di\u0121\u00e0 qabe\u017c il-50 apparenza mat-tim.", "Michael Mifsud kien strumentali fir-reb\u0127a ta' Malta kontra l-Ungerija \u2014 l-ewwel reb\u0127a kompetittiva \u0121ewwa darhom mill-1982 \u2014 meta g\u0127amel xog\u0127ol tajjeb u minn din l-azzjoni Andre Schembri issi\u0121illa r-reb\u0127a ta' 2\u20131.", "Fil-partita kontra t-Turkija fl-istess fa\u017ci ta' kwalifikazzjoni g\u0127all-Kampjonati Ewropej 2008, ta l-passa\u0121\u0121 lil Andre Schembri meta dan tal-a\u0127\u0127ar skorja t-tieni gowl tal-Maltin kontra t-Torok biex \u0121ab ir-ri\u017cultat temporanju ta' 2\u20131.", "Il-partita spi\u010b\u010bat pari ta' 2\u20132.", "Michael Mifsud kellu \u010bans jikseb il-gowl tar-reb\u0127a, imma x-xutt tieg\u0127u spi\u010b\u010ba barra.", "Il-Malti fil-fa\u017ci preliminarja tal-Kampjonati Ewropej skorja total ta' tliet gowls u kompla sejjer bil-gowls hekk kif fis-26 ta' Marzu 2008, Michael Mifsud skorja g\u0127al \u0127ames darbiet f'log\u0127ba ta' \u0127biberija li Malta lag\u0127bet kontra l-Liechtenstein u li spi\u010b\u010bat 7\u20131 favur il-Maltin - l-ikbar reb\u0127a li Malta qatt g\u0127amlet.", "Wara dan ir-ri\u017cultat, hu sar l-ewwel plejer Malti li skorja aktar minn tliet gowls f'partita wa\u0127da g\u0127at-tim nazzjonali.", "Wara assenza mill-gowls g\u0127al g\u0127axar partiti mat-tim nazzjonali, minn mindu skorja gowl f'log\u0127ba ta' \u0127biberija kontra l-Awstrija, Mifsud re\u0121a' sab ix-xibka din id-darba b'doppjetta f'log\u0127ba ta' \u0127biberija o\u0127ra kontra l-\u0120eor\u0121ja (li spi\u010b\u010bat f'reb\u0127a g\u0127all-Maltin bl-iskor ta' 2\u20130).", "B'permezz ta' gowl fit-telfa ta' 4\u20131 kontra l-Bulgarija fit-18 ta' Novembru, 2009, Mifsud ugwalja r-rekord ta' gowls mat-tim nazzjonali li kien f'idejn Carmel Busuttil bi 23 gowl.", "Fil-log\u0127ba ta' \u0127biberija li jmiss, dik kontra l-Finlandja tat-3 ta' Marzu 2010, Mifsud skorja l-gowl tal-ftu\u0127 tal-konfront (barra li falla penalty wkoll qabel il-gowl) biex b'hekk kiser ir-rekord tal-aqwa skorer fl-istorja mat-tim nazzjonali Maltija.", "Sliema Wanderers"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5970", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5970", "title": "Santa Madalena Sofia Barat", "text": ["Santa Madalena Sofia Barat", "Santa Madalena Sofia Barat twieldet f'Joigny \u0121ewwa Franza nhar it-12 ta' Di\u010bembru 1779.", "Il-familja tag\u0127ha g\u0127alkemm mhux sinjura, kienet di\u0121a rat l-importanza ta' l-edukazzjoni u allura lit-tifla Madalena fdawha f'idejn \u0127uha l-kbir Louis biex hu jtiha t-tag\u0127lim me\u0127tie\u0121a.", "Louis, li i\u017cjed tard sar sa\u010berdot \u0127a dan ix-xog\u0127ol b'serjeta` kbira u g\u0127alkemm dak i\u017c-\u017cmien lill-bniet ma kienux jg\u0127allmuhom skola, Madalena kienet tfajla b'edukazzjoni mill-aqwa.", "Louis laqqa' lil Madalena ma' Father Varin li xtaq iwaqqaf istituzzjoni g\u0127at-tfajliet li tkun tixba\u0127 lis-so\u010bjeta` tal-\u0120i\u017cwiti.", "Madalena flimkien ma' tliet tfajliet o\u0127ra waqqfu is-So\u010bjeta` tal-Qalb ta' \u0120es\u00f9 fl-1800.", "L-ewwel kunvent u skola tag\u0127hom kienu f'Amiens \u0121ewwa Franza.", "Fl-1802, g\u0127alkemm Madalena kien g\u0127ad g\u0127andha 23 sena u l-i\u017cg\u0127ar mit-tfajliet, intg\u0127a\u017clet b\u0127ala superjura tas-So\u010bjeta` u damet tokkupa din il-kariga g\u0127al tlieta u sittin sena.", "Fl-1826, il-Papa Ljun XII ta l-approvazzjoni formali ta` din is-So\u010bjeta`.", "Min\u0127abba l-vjolenza ta' \u017cmien ir-Revoluzzjoni Madalena g\u0127alqet in-novizzjat Franza u fet\u0127et ie\u0127or \u0121ewwa l-Isvizzera.", "Matul \u0127ajjitha, infett\u0127u i\u017cjed minn 100 kunvent u skola \u0121ewwa tnax-il pajji\u017c.", "L-edukazzjoni tat-tfajliet kienet importanti \u0127afna g\u0127aliha u hi kienet temmen li anke jekk ikun hemm tifla wa\u0127da xorta g\u0127andha l-importanza tag\u0127ha.", "Santa Madalena Sofia mietet fl-1865 u \u0121iet iddikjaratha qaddisa fl-1925.", "Il-festa tag\u0127ha ti\u0121i \u010b\u010belebrata fil-25 ta' Mejju.", "Santa Madalena Sofia kienet temmen \u0127afna fl-adorazzjoni kontinwa quddiem \u0120es\u00f9 Sagramentat u allura \u017cgur li Alla l-Imbierek kien dejjem mag\u0127ha."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5977", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5977", "title": "Manwel Mifsud", "text": ["Manwel Mifsud", "Manwel Mifsud huwa kantant Malti, minn Birkirkara li reba\u0127 diversi edizzjonijiet tal-festival l-G\u0127anja tal-Poplu.", "Fost il-kanzunetti tieg\u0127u hemm \"Luna Park\", \"Vassalli\", \"G\u0127anja lill-Liberta`\" u \"Din l-Art\".", "\u0126afna li jafu bil-lirika ta' Mifsud, iqisuha li tikkompeti ma' dik ta' Walter Micallef g\u0127at-toqol tal-\u0127sieb kif ukoll li tibqa' dejjiema b\u0127ala parti mil-letteratura Maltija.", "Mifsud hu m\u0127e\u0121\u0121e\u0121 jo\u0127ro\u0121 xi ftit mill-\u0127afna kanzunetti tieg\u0127u f'album."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5978", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5978", "title": "Kemmuna", "text": ["Kemmuna", "Kemmuna hija g\u017cira li tifforma parti mill-ar\u010bipelagu Malti bejn il-g\u017cejjer ta' Malta u G\u0127awdex fil-Ba\u0127ar Mediterran, fejn tkopri \u017cona ta' 1.35 mil kwadru.", "Imsemmija g\u0127all-kemmun (Cuminum cyminum), \u0127axixa li tintu\u017ca b\u0127ala \u0127war li kienet tinbet fuq din il-g\u017cira, Kemmuna hija popolari g\u0127at-trankwillit\u00e0 li toffri.", "G\u0127andha popolazzjoni permanenti ta' erba' residenti biss.", "Qassis u pulizija jservu lil din il-g\u017cira minn G\u0127awdex, biex jag\u0127tu s-servizz tag\u0127hom lill-popolazzjoni lokali u lill-vi\u017citaturi sajfin.", "Din l-g\u017cira zg\u0127ira hija parti intrinsika mil-lokalita' ta' G\u0127ajnsielem, f'G\u0127awdex.", "Il-g\u017cira ta' Kemmuna g\u0127andha pajsa\u0121\u0121 \"karst\" jissostjeni makkja b'arbuxxelli sklerofilli.", "Ri\u010bentement saret afforestazzjoni limitata bis-si\u0121ar tal-Ar\u017cnu.", "L-G\u0127eriem tar-ramel fil-bajja ta' Santa Marija fihom parti mill-ve\u0121etazzjoni nattiva tal-g\u017cira, inklu\u017ci hemm is-si\u0121ar tal-Vitex u tat-Tamarisk.", "Il-g\u017cira \u0121iet identifikata b\u0127ala \u017cona importanti g\u0127all-g\u0127asafar mill-g\u0127aqda internazzjonali ta' Bird Life, dan g\u0127aliex fuqha hemm bejn 50 sa 80 par ta' Garni li jbejtu fuq din il-g\u017cira.", "Huwa mag\u0127ruf li Kemmuna kienet abitata mill-bdiewa matul il-perjodu Ruman, imma qatt ma kellha popolazzjoni li setg\u0127et issej\u0127ilha tag\u0127ha ghax il-g\u017cira kienet meqjusa b\u0127ala proprjet\u00e0 privata jonkella g\u0127ax \u0121iet abbandunata g\u0127alkollox.", "Il-kosta ta' din il-g\u017cira hija mog\u0127nija bl-isba\u0127 irdum tal-franka u hija mi\u017cg\u0127uda b'g\u0127erien fondi li kienu popolari mal-pirati u mal-\u0127allelin tal-ba\u0127ar, li kienu jduru madwar il-Mediterran fi \u017cmien il-Medju Evu.", "L-g\u0127erien u l-\u0127ofor ta' Kemmuna kienu u\u017cati ta' sikwit b\u0127ala ba\u017cijiet naturali minn fejn wie\u0127ed ikun jista' jattakka lil dawk id-dg\u0127ajjes li kellhom il-\u0127sieb jaqsmu l-fliegu ta' bejn Malta u G\u0127awdex sabiex ikunu jistg\u0127u jaslu fid-destinazzjoni mixtieqa.", "Iktar tard, il-Kavallieri ta' Malta bdew jag\u0127mlu u\u017cu importanti minn Kemmuna, u g\u0127alhekk innominawha l-g\u017cira tal-ka\u010b\u010ba u tar-rikreazzjoni.", "Il-Kavallieri kienu protettivi \u0127afna f'dak kollu li kien jirrigwarda l-ka\u010b\u010ba fuq din il-g\u017cira, dan g\u0127aliex fuqha kienu jabitaw \u010berti spe\u010bi b\u0127all-majjal salva\u0121\u0121 u l-fenek tal-Grixti.", "\u0126add \u0127lief il-Kavallieri ma kellu l-permess li jikka\u010b\u010bja fuq Kemmuna, u g\u0127alhekk kull min kien imur kontra din il-li\u0121i kien jispi\u010b\u010ba je\u0127el piena pjuttost twila ta' tliet snin skjav, ja\u0127dem xog\u0127ol iebes fil-k\u010bina tax-xini tal-iskjavi.", "Fis-sekli 16 u 17 Kemmuna serviet b\u0127ala post ta' pri\u0121unerija jew ta' e\u017cilju g\u0127all-Kavallieri messa\u0121\u0121iera.", "Dawk il-Kavallieri li kienu jinstabu \u0127atja li wettqu xi att kriminali ta' gravit\u00e0 minuri kienu ji\u0121u ssentenzjati jag\u0127mlu l-kompitu solitarju u perikolu\u017c, dak li jintrama t-Torri ta' Santa Marija.", "Fil-passat, kif ukoll fis-seklu 20, meta l-ib\u0127ra kienu jkunu mqallba \u017c\u017cejjed sabiex il-patri G\u0127awdxi jkun jista' jaqsam il-fliegu sa Kemmuna g\u0127a\u010b-\u010belebrazzjoni tal-Quddiesa, il-komunit\u00e0 lokali kienet tin\u0121ema' fuq il-blat f'dik il-parti tal-g\u017cira mag\u0127rufa b\u0127ala \"tal-\u0126amra\", fejn joqog\u0127du j\u0127arsu 'l bog\u0127od lejn il-ba\u0127ar mezzan li jifred il-g\u017cejjer sakemm jilm\u0127u l-kappella tal-Madonna tal-Blat, f'\u0126ondoq ir-Rummien, G\u0127awdex, il-post fejn ti\u0121i \u010b\u010belebrata l-Quddiesa.", "Huma kienu jsegwu l-progressjoni tal-Quddiesa sat-tmiem.", "F'Marzu tal-1889, il-vapur tal-battalja Ingli\u017c HMS Sultan kien \u0127abat ma' blata mhux immarkata fuq il-mappa fil-ba\u0127ar ta' Kemmuna, kolli\u017cjoni li \u010barrtet qieg\u0127 il-vapur.", "Il-vapur beda jeg\u0127req bil-mod u \u017celaq minn fuq il-blata u g\u0127ereq fl-14 ta' Marzu tal-1889.", "Il-kumpanija Taljana Baghino & Co. irnexxielha ttella' l-vapur minn qieg\u0127 il-ba\u0127ar f'Awwissu tal-1889 marbut bi \u0127las ta' \u00a350,000.", "Is-Sultan in\u0121ieb lura Malta fis-27 ta' Awwissu.", "It-Torri ta' Santa Marija huwa l-iktar bini prominenti li jinsab fuq il-g\u017cira ta' Kemmuna.", "L-isfond tipiku ta' dan it-Torri jmur lura g\u0127all-1416, fi\u017c-\u017cmien meta l-Maltin idde\u010bidew li kellhom id-dritt li jsemmg\u0127u le\u0127inhom permezz ta' petizzjoni li tappo\u0121\u0121ja l-kostruzzjoni ta' torri fuq Kemmuna, intenzjonat sabiex iservi ta' sistema ta' twissija bikrija fil-ka\u017c ta' xi inva\u017cjoni li tista' ta\u0127bat g\u0127all-g\u017cejjer Maltin, u biex ikun ta' skora\u0121\u0121jament g\u0127at-Torok, g\u0127all-pirati, g\u0127all-\u0127allelin u g\u0127all-kursara bil-\u0127sieb li ju\u017caw lil Kemmuna b\u0127ala mo\u0127ba jew b\u0127ala post ta' waqfien minn xi vja\u0121\u0121 twil.", "Sentejn wara, ir-Re Alfonsu V ta' Aragona kien eleva taxxa spe\u010bjali fuq l-inbid importat sabiex jin\u0121abru l-fondi ne\u010bessarji g\u0127al dan il-pro\u0121ett, per\u00f2 dan l-involviment ma ssodisfax ix-xewqa tant mixtieqa tal-poplu Malti g\u0127ax il-flus kienu qeg\u0127din imorru fit-te\u017cor tar-Re minflok ma bdew jintefqu g\u0127ad-difi\u017ca ta' Kemmuna.", "G\u0127alhekk il-g\u017cira \u010bkejkna ta' Kemmuna baqg\u0127et nieqsa mid-difi\u017ca g\u0127al mitejn sena o\u0127ra.", "It-Torri ta' Santa Marija nbena fi \u017cmien il-Kavallieri ta' San \u0120wann, ta\u0127t l-ordni tal-Gran Mastru Wignacourt.", "It-Torri jinsab mibni bejn wie\u0127ed u ie\u0127or fi\u010b-\u010bentru tal-kosta tan-Nofsinhar tal-g\u017cira.", "It-Torri kien jifforma parti mill-katina tat-torrijiet difensivi \u2013 It-torrijiet ta' Wignacourt, Lascaris u De Redin ippo\u017cizzjonati f'postijiet vanta\u0121\u0121ju\u017ci madwar il-kosta tal-g\u017cejjer Maltin u g\u0127en fit-titjib tal-komunikazzjonijiet bejn i\u017c-\u017cew\u0121 g\u017cejjer prin\u010bipali ta' Malta u G\u0127awdex.", "It-Torri ta' Santa Marija huwa kbir, b'forma kwadra u g\u0127andu erba' turretti f'kull kantuniera.", "It-Torri jinsab xi 80 metru (262 Pied) 'il fuq mil-livell tal-ba\u0127ar, u huwa madwar 12-il metru g\u0127oli, b'\u0127itan li huma bejn wie\u0127ed u ie\u0127or 6 metri wesg\u0127in.", "It-Torri huwa elevat fuq pjattaforma u fuq ba\u017ci kwadra li huma ta' xi 8 metri g\u0127oli.", "Matul l-imblokk Fran\u010bi\u017c (1798-1800) it-Torri ta' Santa Marija serva ta' \u0127abs g\u0127all-ispiji ssuspettati.", "Fl-1829, il-militar Brittaniku kien abbanduna 'l dan is-sit.", "G\u0127al bosta de\u010bennji, dan it-torri strate\u0121iku kien meqjus b\u0127ala l-proprjet\u00e0 tal-awtoritajiet \u010bivili u lokali, u jista' jkun li kien qed ji\u0121i u\u017cat b\u0127ala sptar ta' i\u017colazzjoni jonkella b\u0127ala maqjel g\u0127all-annimali tal-g\u0127alqa, b\u0127ala kenn mill-kefrija tal-ista\u0121un kiesa\u0127 tax-xitwa.", "It-Torri ta' Santa Marija re\u0121a' beda jintu\u017ca b'mod regolari matul i\u017c-\u017cew\u0121 Gwerer Dinjija.", "It-Torri kien meqjus b\u0127ala l-proprjet\u00e0 tal-forzi armati ta' Malta mill-1982.", "Illum, dan it-torri jservi l-irwol ta' g\u0127assies kontra l-kuntrabandu u l-ka\u010b\u010ba illegali tal-g\u0127asafar, li jkollhom b\u017conn ipassu minn fuq il-ba\u0127ar.", "It-Torri ta' Santa Marija g\u0127adda minn restawr estensiv bejn l-2002 u l-2004.", "Illum, jibqa' rikonoxxut b\u0127ala l-iktar struttura notevoli fuq il-g\u017cira mezzana ta' Kemmuna, u jservi ta' destinazzjoni g\u0127at-turisti li jabitaw il-g\u017cira temporanjament sabiex jiskopru l-ma\u0121ija mo\u0127bija li toffri din il-g\u017cira hekk maqtug\u0127a minn \u0121ensha, fil-kwiet u fl-im\u0127abba mal-ba\u0127ar li jdawwarha.", "Skont il-Folklor Malti, xi drabi eremita mistiku li jismu Kerrew jaqsam il-fliegu ta' bejn Malta u Kemmuna fuq il-mantell tieg\u0127u bl-isku\u017ca li g\u0127andu b\u017conn jiltaqa' mal-kabbalist mag\u0127ruf, Abulafja (Abraham ben Samwel Abulafja li twieled Saragozza fl-1240 u skont it-tradizzjpni miet Kemmuna).", "Kemmuna hija lokazzjoni popolari g\u0127all-produtturi tal-films.", "Din il-g\u017cira tidher f'films b\u0127al: \"Troy\", \"The count of Monte Cristo\" u fi \"Swept Away\".", "It-Torri tant prominenti ta' Santa Marija fuq Kemmuna deher fil-film \"The Count of Monte Cristo\", fejn serva b\u0127ala x-Ch\u00e2teau d'If."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5983", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5983", "title": "Kanzunetta Maltija g\u0127all-Ewropa", "text": ["Kanzunetta Maltija g\u0127all-Ewropa", "Il-Kanzunetta Maltija g\u0127all-Ewropa, mag\u0127ruf a\u0127jar b\u0127ala l-Malta Song For Europe, huwa festival li bih ti\u0121i mag\u0127rufha l-kanzunetta u l-artist jew grupp li jkunu se jirrapre\u017centaw lil Malta fil-Festival tal-Eurovision ta' dik is-sena."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5995", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5995", "title": "Naxxar", "text": ["Naxxar", "In-Naxxar huwa ra\u0127al li jinsab fin-na\u0127a ta' fuq tal-g\u017cira ta' Malta.", "G\u0127alkemm il-kitbiet stori\u010bi dwarhu jmorru lura sas-seklu \u0126mistax, hemm xiehda ta' fdalijiet prejistori\u010bi.", "In-Naxxar innifsu tnissel mi\u017c-\u017cew\u0121 ir\u0127ajla ta' \u0126al Dg\u0127if u \u0126al Muselmiet, imma bl-i\u017cvilupp bla ra\u017can illum resaq sew u sar imiss mal-Mosta, ir-ra\u0127al rivali tieg\u0127u.", "Malta g\u0127andha dejn kbir fil-qasam kulturali ma' \u017cew\u0121 Naxxarin, Toni Cachia l-\u0126ammarun minn Sqaq it-Tut u Tommy Camilleri t-Tommy.", "Cachia kien l-a\u0127\u0127ar daqqaq mag\u0127ruf ta\u017c-\u017caqq f'Malta u l-istess bniedem li wera' lil \u0120u\u017ci Gatt, bennej ta' strumenti tradizzjonali Maltin, kif g\u0127andek ikollok saqqafa tajba sabiex il-\u0127oss tad-daqq ta\u017c-\u017caqq jo\u0127ro\u0121 u jidwi tajjeb.", "Camilleri, mag\u0127ruf b\u0127ala tanburista tradizzjonali Malti, g\u0127andu l-\u0127ila ji\u017cfen i\u010b-\u010baqliq li tanburusta jrid jag\u0127mel waqt id-daqq ta\u017c-\u017caqq.", "Dawn \u0121ew iddokumentati minn Ruben \u017bahra u l-grupp Etnika.", "Camilleri jaf idoqq ukoll il-kitarra Maltija, g\u0127alkemm dejjem kien it-tanbur Malti li \u0121ablu l-fama li g\u0127andu fil-qasam folkloristiku Malti.", "Ir\u0127ajjel Naxxari li qed jikber bis-s\u0127i\u0127 huwa dak ta' Ba\u0127ar i\u010b-\u010aag\u0127aq.", "Mag\u0127ruf b\u0127ala post g\u0127all-g\u0127awm, fosthom Qalet Marku minn fejn kienet tin\u0121abar l-ilma g\u0127all-irkotta, u Ras il-G\u0127allis, hemm ukoll il-qoxra ta' lukanda Iranjana li qatt ma le\u0127qet fet\u0127et."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5996", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5996", "title": "Pajji\u017ci tad-dinja", "text": ["Pajji\u017ci tad-dinja", "Il-kontinent tal-Antartika, huwa maqsum bejn 7 pajji\u017ci.", "L-ikbar erja ta' territorju huwa dak li g\u0127andu l-pajji\u017c tal-Awstralja.", "In-Norve\u0121ja g\u0127andha \u017cew\u0121 territorji, filwqat li l-pajji\u017ci l-o\u0127ra g\u0127andhom territorju wie\u0127ed."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5997", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5997", "title": "Victoria Lines", "text": ["Victoria Lines", "Il-Victoria Lines hi linja ta' 12-il kilometru ta' fortifikazzjoni, imsa\u0127\u0127a b'fortijiet, li taqsam Malta minn Fomm ir-Ri\u0127 sal-Madliena.", "Il-linja taqsam it-tramuntana ta' Malta min-nofsinhar li hu \u0127afna i\u017cjed popolat.", "Huwa fatt mag\u0127ruf li anke l-Kavallieri ta' San \u0120wann, qabel l-Ingli\u017ci, kienu \u0127asbu kif jistg\u0127u jiffortifikaw il-Qasma l-Kbira naturali fil-blat li nsibu taqsam lil Malta minn Fomm ir-Ri\u0127 sal-Madliena.", "Prova ta' dan huma t-trun\u010bieri m\u0127affra mill-Kavallieri f'postijiet strate\u0121i\u010bi b\u0127al f'Ta' Falka u San Pawl tat-Tar\u0121a.", "L-iskop prin\u010bipali tal-Victoria Lines kien id-difi\u017ca tal-Portijiet Maltin.", "Fil-Portijiet (Port il-Kbir u Port ta' Marsamxett) kien hemm it-tarzna, l-im\u0127a\u017cen g\u0127all-\u0127att u t-tag\u0127bija tal-merkanzija, f'kelma wa\u0127da kien hemm kollox.", "Il-ma\u0121\u0121oranza tal-popolazzjoni Maltija ukoll kienet mi\u0121bura madwar il-Portijiet.", "Il-Portijiet ta' Malta kienu u\u017cati kontinwament min-Navy Ingli\u017ca, tant importanti g\u0127all-kontroll u l-amministrazzjoni tal-Imperu Ingli\u017c.", "Fl-1872 wasal Malta l-Brigadier \u0120eneral Adye.", "Adye issu\u0121erixxa l-bini ta' fortizzi matul il-Qasma l-Kbira.", "Minn hawn nibtet l-idea tal-Victoria Lines.", "F'ka\u017c ta' inva\u017cjoni min-na\u0127a ta' fuq ta' Malta , l-g\u0127adu jin\u017camm 'il bog\u0127od mill-Portijiet.", "Il-portijiet kellhom jing\u0127alqu b'\u010birku ta' fortifikazzjonijiet.", "Il-Portijiet kellhom jibqg\u0127u wara l-Victoria Lines (Grigal) rdumijiet naturali (fin-Nofsinhar) u batteriji u fortizzi (Tramuntana u Lvant).", "\u017bviluppi importanti fl-arti militari fis-seklu 19 kienu dawk tar-rifle u tal-artillerija.", "Dawn kienu \u017c-\u017cew\u0121 kun\u010betti importanti li l-Ingli\u017ci riedu jinkorporaw fil-bini tal-Victoria Lines.", "G\u0127all-ewwel l-Ingli\u017ci bnew erba' fortizzi:", "L-esperti militari Ingli\u017ci kienu tal-opinjoni li dawn l-erba' fortizzi wa\u0127edhom ma kinux bi\u017c\u017cejjed biex l-g\u0127adu ma jg\u0127addix lejn il-portijiet.", "Fl-1878 stess, is-sena li fiha tlestew tlieta mill-erba fortizzi msemmija, il-\u0120eneral Simmons issu\u0121\u0121erixxa li ji\u0121u rran\u0121ati t-trun\u010bieri m\u0127affra mill-Kavallieri bejn Ta' Falka u n-Naxxar.", "Inbnew ukoll il-linji tad-Dwejra \u0127dejn Bin\u0121emma.", "G\u0127alhekk, il-Victoria Lines g\u0127aqqdu dawn l-erba' fortizzi importanti.", "Insibu wkoll numru ta' batteriji u numru ta' fortifikazzjonijiet inkorporati fil-pro\u0121ett tal-Victoria Lines.", "Il-Victoria Lines jag\u0127mlu u\u017cu mill-Qasma l-Kbira naturali fil-blat li taqsam lil Malta minn Fomm ir-Ri\u0127 sal-Madliena.", "Insibu numru ta' widien Bin\u0121emma, il-Mosta, il-G\u0127arg\u0127ur u l-Madliena li jinterrompu il-qasma.", "Allura l-in\u0121iniera, biex ikomplu l-linja difensiva, bnew \u0127itan bil-\u0121ebel mag\u0127rufa b\u0127ala \"stop walls\".", "Toqob apposta fil-\u0127itan difensivi mag\u0127rufa b\u0127ala \"loop holes\" kienu jippermettu lis-suldati jisparaw ir-rifles tag\u0127hom minn wara dal-\u0127itan.", "Il-bini tal-Victoria Lines kien pro\u0121ett li ipprovda xog\u0127ol lil bosta \u0127addiema Maltin.", "Fl-1892 il-linja difensiva kollha ing\u0127atat l-isem li g\u0127adna nafuha bih sal-lum, \"Victoria Lines\".", "Ir-Re\u0121ina Victoria kienet qed ti\u010belebra l-\u0120ublew mill-inkurunazzjoni tag\u0127ha.", "Iktar \u017cviluppi teknolo\u0121i\u010bi g\u0127amlu l-Victoria Lines bla u\u017cu f 'inqas minn 20 sena.", "Manuvri fl-1900 urew li l-Victoria Lines ma kinux f'po\u017cizzjoni li jilqg\u0127u attakk minn qawwa barranija jekk din tin\u017cel f'xi wa\u0127da mill-bajjiet tat-Tramuntana ta' Malta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "5998", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=5998", "title": "Wied il-G\u0127ajn (Marsaskala)", "text": ["Wied il-G\u0127ajn (Marsaskala)", "Wied il-G\u0127ajn, mag\u0127ruf ukoll b\u0127ala Marsaskala, huwa villa\u0121\u0121 fix-xlokk ta' Malta.", "Sa' ftit \u017cmien ilu kienu jg\u0127ixu fih ftit mijiet ta' nies, imma issa kiber \u0127afna.", "F'Di\u010bembru 2005 kien jg\u0127odd 6,082 ru\u0127, li minnhom 3,050 kienu r\u0121iel.", "Sal-2018 il-popolazzjoni telg\u0127et madwar 17,000 ji\u0121ifieri \u017cdiedet madwar 11,000 fi \u0127dax-il sena.", "Wie\u0127ed mill-akbar ir\u0127ula ta' Malta b\u0127ala qies, huwa jmiss ma\u017c-\u017bejtun, Marsaxlokk, ix-Xg\u0127ajra u \u0126a\u017c-\u017babbar.", "Fost l-artijiet li jinsabu f'Wied il-G\u0127ajn hemm Ras il-Munxar, Ras il-G\u017cira u Ras i\u017c-\u017bonqor.", "Sa' qabel il-gwerra Wied il-G\u0127ajn kien ra\u0127al tas-sajjieda, bdiewa u nies li ja\u0127dmu l-mel\u0127.", "Il-parro\u010b\u010ba hija l-unika wa\u0127da f'Malta li hija ddedikata lil Sant Anna.", "Il-festa tag\u0127ha ti\u0121i fl-a\u0127\u0127ar \u0126add ta' Lulju.", "Il-knisja pre\u017centi bdiet tinbena fl-1953, filwaqt li l-kampnar inbena bejn l-1988 u l-1993.", "Dan tellu' l-bennej Luqi \u0120anni Spiteri, flimkien ma' Fredu \u017bammit u Fredu Muscat.", "Il-kampnar \u0127a mija u sittin vja\u0121\u0121 \u0121ebel biex sar.", "[Category:Bliet ta' Malta]]"], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "6000", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=6000", "title": "Xg\u0127ajra", "text": ["Xg\u0127ajra", "Ix-Xg\u0127ajra huwa villa\u0121\u0121 li fix-xlokk ta' Malta.", "F'Di\u010bembru 2005 kien jg\u0127odd 852 ru\u0127.", "Huwa wie\u0127ed mill-ir\u0127ula \u017c-\u017cg\u0127ar li g\u0127andu kunsill lokali.", "Dan ir-ra\u0127al imiss ma' Wied il-G\u0127ajn (Marsaskala), \u0126a\u017c-\u017babbar u l-Kalkara.", "Ix-xtajta tieg\u0127u ftit hija kennija, imma g\u0127andha l-\u0120olf il-Kbir b\u0127ala wie\u0127ed mill-imkejjen l-aktar sbie\u0127 din in-na\u0127a ta' Malta."], "category": "wikipedia, article"}
{"id": "6004", "url": "https://mt.wikipedia.org/wiki?curid=6004", "title": "Sligo", "text": ["Sligo", "Sligo hija belt \u017cg\u0127ira fir-Repubblika ta' l-Irlanda, u dik ewlenija ta' County Sligo.", "Fl-2006 kienet tg\u0127odd 18 -il elf ru\u0127.", "Hija tinsab imdawra b'muntanji u nixxig\u0127at.", "L-eqreb belt ta' l-istess kobor hija dik ta' Derry fl-Irlanda ta' Fuq, li hija 120 kilometru 'l bog\u0127od.", "Fost l-aktar nies mag\u0127rufa li \u0127ar\u0121u minn din il-belt hemm id-direttur tal-films Neil Jordan.", "Il-poeta William Butler Yeats g\u0127adda snin twal fi Sligo, u jinsab midfun f'Drumcliffe, County Sligo.", "\u0126uh il-pittur Jack Butler Yeats huwa l-artista li l-aktar li ta fama lil din il-belt \u010bkejkna, meta kien g\u0127amel \u017cmien twil ipitter it-toroq u l-port tag\u0127ha, kif ukoll il-pajsa\u0121\u0121 tal-madwar.", "Sligo qieg\u0127da ftit kilometri biss 'il bog\u0127od mill-Irlanda ta' Fuq, g\u0127alkemm l-a\u0127jar modi ta' trasport pubbliku huma permezz tal-ferrovija li ta\u0127dem tliet darbiet kuljum lejn Dublin via Mullingar.", "Jekk wie\u0127ed irid jasal Derry fl-Irlanda ta' Fuq, l-a\u0127jar jaqbad is-servizz tal-pullman li jitlaq minn Galway u li jieqaf g\u0127al ftit \u0127in fi Sligo.", "L-ajruport ta' Sligo huwa \u0127ames kilometri biss mill-qalba tal-belt.", "Huwa g\u0127andu titjiriet diretti lejn Dublin li tie\u0127u 40 minuta u lejn Manchester, li tie\u0127u 80 minuta."], "category": "wikipedia, article"}