3034_2211_000000	arm klein haft zei de eik dat was toch een al te kort leven en op iederen zomerdag werd dezelfde dans dezelfde toespraak hetzelfde antwoord en hetzelfde inslapen herhaald
3034_2211_000001	dan zei de boom altijd arme kleine slechts een enkelen dag duurt uw geheele leven wat is dat kort het is toch treurig
3034_2211_000002	wij waken overdag slapen s nachts en hebben dan onze droomen met den boom gaat het anders hij is drie jaargetijden achtereen wakker eerst tegen den winter komt zijn slaap
3034_2211_000003	reeds was hij hoog boven de wolken opgeschoten die als donkere scharen van trekvogels of groote witte zwanen onder hem
3034_2211_000004	nu houden mij geen banden meer terug ik kan nu opvliegen naar het allerhoogste licht en den allerhoogsten glans en al mijn lieven zijn bij mij kleinen en grooten allen
3034_2211_000005	alles was zang en geklank en vreugde tot in den hemel maar dat kleine blauwe bloempje bij het water waar blijft dat riep de oude eik en het roode klokje en het madeliefje ja de oude eik wilden ze alle om zich heen hebben
3034_2211_000006	zij riepen hem bekende vriendelijke oogen oogen van kinderen oogen van minnende paren als deze elkaar onder den boom ontmoetten in het geheugen terug
3034_2211_000007	de oude boom die aldoor voortgroeide gevoelde het hoe zijn wortel zich uit den grond losrukte dat gaat goed zoo dat is het allerbeste zei de boom
3034_2211_000008	de boschduiven kirden als wilden zij vertellen wat de boom daarbij gevoelde en de koekoek riep hem toe hoeveel zomerdagen hij nog te leven had
3034_2211_000009	hoe er ook onder in den grond leven en warmte was hij voelde zijn kracht toenemen hij wies al hooger en hooger de stam schoot omhoog er was geen stilstand hij groeide gedurig meer en meer
3034_2211_000010	en het werd herhaald door gehele geslachten van haften en allen gevoelden zich gelukkig en even vrolijk de eik stond daar wakend op zijn lentemorgen zijn zomermiddag en zijn herfstavond met rasse schreden naderde zijn rusttijd zijn nacht
3034_2211_000011	treurig wat bedoelt ge daarmee vroeg het haft dan altijd om mij heen is het immers zo helder zo warm en zo schoon dat maakt mij vrolijk
3034_2211_000012	hij zag minnende paren elkaar in stil geluk bij zijn stam in den maneschijn ontmoeten en hun namen de beginletters in den grauwachtig groenen bast snijden
3034_2211_000013	met zijn kroon stak hij ver boven al de andere boomen uit werd uit zee op een verren afstand gezien en diende den zeelieden tot een baken hij had er geen vermoeden van dat zoovele oogen hem zochten
3034_2211_000014	dat was de droom van de oude eik en terwijl hij zo droomde bruiste er een geweldige storm over land en zee heen op het heilige kerstfeest
3034_2211_000015	en spraken over de slechte tijden die nu begonnen en dat het in den winter heel moeilijk viel voedsel te vinden het was omstreeks het heilige kerstfeest toen droomde de boom zijn schoonsten droom
3034_2211_000016	frisch en groen spreidde hij zijn forsche kroon uit de zonnestralen speelden tusschen bladeren en takken de lucht was vervuld met den geur van kruiden en bloemen
3034_2211_000017	de winter was ophanden reeds zongen de stormen hun goeden nacht goeden nacht hier viel een blad daar viel een blad
3034_2211_000018	wij zijn er wij zijn er zong en klonk het maar het mooie muskusplantje van de vorige zomer en in het vorig jaar was hier toch een menigte meibloempjes
3034_2211_000019	op de morgen van de eerste kerstdag toen de zon opging was de storm gaan liggen van alle kerktorens klonk feestelijk klokgelui en uit iedere schoorsteen zelfs uit den kleinste der nederigste hut steeg de rook in blauwe wolken omhoog
3034_2211_000020	bonte kapellen vlogen elkaar achterna de haften dansten alsof alles alleen daarom bestond opdat zij zouden kunnen dansen en pret maken
3034_2211_000021	het was een verwonderlijk zalig oogenblik zoo vol vreugde en blijdschap en toch gevoelde de boom te midden van deze vreugde een verlangen
3034_2211_000022	hij is in deze stormachtigen nacht gevallen wie zal hem kunnen vervangen niemand vermag dit zulk een lijkrede kort maar welgemeend kreeg de boom die op het sneeuwdek aan de oever der zee uitgestrekt lag
3034_2211_000023	toen was het hem als stroomde hem een nieuw leven tot diep in de kleinste wortelen en tot in de hoogste takjes ja tot in de bladeren de boom gevoelde dat hij zich daarbij uitrekte ja hij gevoelde het door middel van den wortel
3034_2211_000024	de groote boom was ook klein ja een eikel was eenmaal zijn wieg geweest naar menschelijke berekening was hij nu al in zijn vierde eeuw hij was de grootste en beste boom uit het bosch
3034_2211_000025	slaap zacht en aangename dromen de eik stond daar van zijn bladeren beroofd om ter ruste te gaan gedurende de gehele lange winter en menige droom te dromen altijd iets wat hij zelf beleefd had evenals het in de dromen der mensen gaat
3034_2211_000026	wij rukken en schudden ga slapen ga slapen wij zingen u in slaap wij wiegen u in slaap maar niet waar dat doet goed in de oude takken zij kraken daarbij van louter plezier
3034_2211_000027	een onweerstaanbaar verlangen dat alle andere boomen van het bosch daarbeneden alle struiken alle kruiden en bloemen zich ook met hem mochten kunnen verheffen opdat ook zij dezen glans zouden kunnen zien deze vreugde smaken
3034_2211_000028	zoo klonk het oude gezang en iedereen aan boord van het schip gevoelde zich op zijn wijze opgeheven door het lied en het gebed evenals de oude eik zich opgeheven gevoelde in zijn laatsten schoonsten droom in den kerstnacht
3034_2211_000029	van den ouden eik
3034_2211_000030	de takken golfden als groen gaas om hem heen al de gewassen uit het bosch zelfs het bruingepluimde riet groeiden mee en de vogels volgden en zongen
3034_2211_000031	neen zei de boom die duurt zeker veel langer oneindig langer dan ik mij kan voorstellen maar dan hebben wij immers precies even veel wij rekenen alleen maar anders
3034_2211_000032	werden nu alle vlaggen als teeken der kerstvreugde geheschen de boom is weg de oude eik ons baken op de kust spraken de
3034_2211_000033	enkele rukten zich met den wortel los en vlogen nog sneller naar boven de berk was het vlugst aan een witten bliksemstraal gelijk schoot zijn slanke stam al zigzagsgewijze in de hoogte
3034_2211_000034	wij zijn er bij wij zijn er zong en klonk het nog hooger het was alsof zij vooraangevlogen waren o dat is al te schoon ongelooflijk schoon jubelde de oude eik ik heb ze allemaal klein en groot niet een is er vergeten
3034_2211_000035	evenals van het altaar de rook van het dankoffer bij het feest der druïden de zee kwam allengs tot bedaren en aan boord van een groot schip dat gedurende de nacht met het stormachtige weder gekampt en dit gelukkig doorgestaan had
3034_2211_000036	de kroon werd voller spreidde zich uit verhief zich en al naar dat de boom groeide steeg zijn geluk zijn zaligend verlangen om gedurig hoger te reiken zelfs tot aan de schitterende warme zon
3034_2211_000037	het haft danste en zweefde in de lucht verheugde zich in zijn kunstige vlerkjes in hun gaas en fluweel verheugde zich in de warme lucht die bezwangerd was met de heerlijke geur van het klaverveld en de rozen van de vlier en de kamperfoelie van het muskusplantje en de kruizemunt
3034_2211_000038	de kroon van den boom wiegelde zich heen en weer als zocht zij in dringend verlangen zij staarde achterwaarts nu rook de boom den geur van het muskusplantje en al spoedig den nog sterkeren geur van de kamperfoelie en de viooltjes
3034_2211_000039	neen dan begrijp ik u niet gij hebt duizenden van mijn dagen maar ik heb duizenden van oogenblikken waarin ik vroolijk en gelukkig kan zijn houdt dan al de heerlijkheid dezer wereld op als
3034_2211_000040	hoog boven in zijn groene kroon bouwde de boschduif haar nest en de koekoek deed zijn geroep daaruit hooren en in den herfst wanneer de bladeren er uitzagen alsof zij geplette koperen plaatjes waren kwamen de trekvogels en rustten daar voordat zij over de zee wegvlogen
3034_2211_000041	maar slechts één dag dan is alles uit uit herhaalde het haft wat is uit zijt gij ook uit
3034_2211_000042	maar thans was het winter de boom stond daar ontbladerd en nu kon men goed zien hoe krom en gebogen de takken van den stam uitliepen kraaien en raven kwamen aanvliegen en zetten er zich bij afwisseling op neer
3034_2211_000043	de vlerkjes wilden het lichaampje niet meer dragen en zachtjes en langzaam streek het neer op de zachten golvende grashalm knikte met het kopje en sliep zacht en welgemoed in het was de dood
3034_2211_000044	de boom had blijkbaar een gevoel van den feestelijken tijd het was hem als hoorde hij de klokken van alle kerken in den omtrek luiden en daarbij scheen het hem tevens een heerlijke zomerdag te zijn zacht en warm
3034_2211_000045	de jachthoorn weerklonk en de honden blaften hij zag vijandelijke krijgslieden in bonte kleeren met blanke wapenen met spies en hellebaard tenten opslaan en weer afbreken het wachtvuur vlamde en men zong en sliep onder de takken van den boom
3034_2211_000046	om zijn kroon heen gedanst geleefd gezweefd en zich gelukkig gevoeld en rustte een ogenblik in stille gelukzaligheid op een der grote frisse eikenblaren uit
3034_2211_000047	de witte appelboom die zo mooi bloeide en al die pracht van het bos jaar in jaar uit leefde het nu maar was het nu maar geboren dan zou het er ook bij hebben kunnen zijn
3034_2211_000048	en op de halm die als een lang groen zijden licht in de lucht fladderde zat de sprinkhaan en speelde met de vleugel langs zijn scheenbeen de meikevers dromden en gonsden iedere vogel zong zoals hij gebekt was
3034_2211_000049	zingt luid ten hemel laat klinken uw tonen het is vervuld uw vorst zal t loonen juicht vroolijk over gods genâ halleluja halleluja
3034_2211_000050	hoe is toch al die gelukzaligheid denkbaar hoe is zij mogelijk in den hemel van den eeuwigen god is zij mogelijk en denkbaar klonk het door de lucht
3034_2211_000051	neen ik leef misschien duizenden van uw dagen en mijn dag duurt geheele jaargetijden dat is zoo iets langs dat ge het niet eens kunt uitrekenen
3034_2211_000052	de geur was zoo sterk dat het haft er bijna door bedwelmd werd de dag was lang en schoon vol vreugde en genot en als de zon ten ondergang neeg gevoelde het haft zich altijd vermoeid van dat vroolijke zweven
3034_2211_000053	alles wat de boom jaren achtereen beleefd had en wat er om hem heen gebeurd was trok voorbij hem heen als in een plechtigen optocht hij zag de ridders en de edele vrouwen uit oude tijden te paard met golvende vederbossen op den hoed en een valk op de hand door het bosch rijden
3034_2211_000054	de groote majestueuze eik was in zijn heerlijkheid niet volkomen gelukkig zonder hen allen groot en klein bij zich te hebben en dit gevoel trilde door alle takken alle bladeren innig en krachtig als door een menschelijke borst
3034_2211_000055	en over hem heen klonken de psalmtonen van het schip af een lied van de kerstvreugde en van de uiting der menschelijke gedachten bij het aanschouwen van de bestiering van den
3034_2211_000056	citers en harpen waren eenmaal ja er lagen vele jaren tussen beide door reizende vrolijke klanten aan de takken van de eik opgehangen nu hingen zij d'r weer nu zongen zij weer met wonderbare tonen
3034_2211_000057	in het bos hoog op de steile oever vlak bij de zeekust stond een heel oude eik hij was driehonderd vijfenzestig jaren oud maar die lange tijd was voor de boom niet meer dan even zo vele dagen voor ons mensen zijn
3034_2211_000058	ieder blad van den boom had de gave des gezichts als had het oogen om te zien de sterren werden op den helderen dag zichtbaar groot en fonkelend elke daarvan fonkelde als een paar oogen liefelijk en helder
3034_2211_000059	slaap zacht slaap zacht het is uw driehonderd en vijf en zestigste nacht eigenlijk zijt ge toch maar een kijk in de wereld slaap zacht de wolk strooit sneeuw naar beneden zij geeft een dek dat zich warm over uw voet uitspreidt
3034_2211_000060	de zee stuwde haar golven tegen de kust aan het kraakte in de boom hij werd met de wortel op de grond geworpen juist op het ogenblik waarop hij droomde dat zijn wortelen zich van de aarde losrukten
3034_2211_000061	de winter is zijn rusttijd is zijn nacht na den langen dag die lente zomer en herfst heet op menigen warmen zomerdag had het haft dat kleine
3034_2211_000062	als de kinderen dan slapen zet ole luk oie zich op hun bed neer hij is goed gekleed zijn jas is van zijde maar het valt onmogelijk te zeggen van welke kleur zij is want zij heeft een groenen rooden en blauwen glans al naardat hij zich draait
3034_2211_000063	maar tuk lag nu niet meer eensklaps zat hij te paard hop hop hop in galop zoo ging het voort een prachtig gekleed ridder met een schitterenden helm en een wuivenden vederbos hield hem voor zich op het paard en zoo reden zij door het bosch naar de oude stad
3034_2211_000064	bij ieder kasteel stonden kleine prinsen op schildwacht zij droegen gouden sabeltjes en lieten het rozijnen en tinnen soldaten regenen men kon het hun wel aanzien dat het echte prinsen waren
3034_2211_000065	maar het prachtigste schip lag dicht bij het huis wil je meezeilen kleine hjalmar vroeg ole luk oie dan kun je van nacht naar vreemde landen toe gaan en morgen weer hier zijn
3034_2211_000066	je zult geen honger of gebrek meer lijden en de vogel zal je schieten zoals men zegt je zult een rijk en gelukkig man worden je huis zal zich verheffen als de toren van koning waldemar en rijk versierd zijn met marmeren beeldzuilen evenals die uit prästöe je begrijpt mij wel
3034_2211_000067	eerst kwamen zij onder den vloer in een lange gang die echter niet hooger was dan dat zij er juist met den vingerhoed doorheen konden komen en de heele gang was met verrot hout
3034_2211_000068	en toen klokte hij en de eenden snaterden het was verschrikkelijk zoo'n plezier als zij hadden maar hjalmar ging naar het kippenhok toe deed het deurtje daarvan open riep den ooievaar en nu huppelde hij naar hem toe op het verdek
3034_2211_000069	zie zoo moet je je houden zei het voorbeeld kijk eens zoo in een schuinsche richting met een fermen zwaai o wij zouden het graag willen zeiden de letters van hjalmar maar wij kunnen niet wij zijn te zwak
3034_2211_000070	wilt ge nu maar zoo goed zijn in den vingerhoed van uw moeder te gaan zitten zei de kleine muis dan zal ik de eer hebben u er naar toe te trekken wilt gij u daarmee zelf belasten zeide hjalmar en zoo reden zij naar de
3034_2211_000071	de prachtigste visschen met schubben als zilver en goud zwommen de boot achterna nu en dan deden zij een sprong zoodat het in het water plaste en vogels rood en blauw klein en groot vlogen in twee lange rijen achteraan de muggen dansten en de meikevers
3034_2211_000072	ruikt het hier niet heerlijk vroeg de muis die hem voorttrok de heele gang is met zwoorden van spek besmeerd er kan niets geurigers zijn nu traden zij de bruiloftszaal binnen
3034_2211_000073	maar de eene koolstronk ziet er precies uit als de andere zei de zwaluw en dan is het hier dikwijls slecht weer ja daaraan is men gewend zei de kip maar hier is het koud en vriest het
3034_2211_000074	t is een mooie plaats voor mij om te liggen het verguldsel zal hier wel gauw van mij afgaan ach onder welk gespuis ben ik aangeland
3034_2211_000075	hij wil alleen maar dat zij stil zullen zijn en dat zijn zij eerst als men ze naar bed gebracht heeft zij moeten stil zijn opdat hij hun sprookjes kan vertellen
3034_2211_000076	zou je dat denken vroeg de bal dan weet je zeker niet dat mijn vader en moeder marokijnleeren pantoffels geweest zijn en dat ik een kurk in mijn lijf heb zitten
3034_2211_000077	de drijftol was al niet jong meer maar daar werd hij op zekeren dag heelemaal verguld nog nooit had hij er zoo prachtig uitgezien hij was nu een vergulde drijftol en sprong dat hij weer snorde ja dat was de moeite waard om te zien
3034_2211_000078	nu eens zeilde hjalmar door bosschen dan weer door groote zalen of midden door een stad hij kwam ook door die waarin de kindermeid woonde die hem gedragen had toen hij nog een heel klein kind was en die altijd zoo goed voor hem geweest was
3034_2211_000079	en nu werd de raad van de zwaluw die veel gereisd had en van de oude kip die vijfmaal kuikentjes uitgebroed had ingeroepen de zwaluw vertelde van de heerlijke warme landen waar de druiven zoo groot en zwaar waren waar de lucht zoo zacht was en de bergen kleuren hadden zooals men ze hier niet zag
3034_2211_000080	vroeger noemde men haar altijd leelijk maar dat is nu niet meer waar ik lig aan de zee zei korsöer ik heb straatwegen en lusthoven ik heb een dichter voortgebracht die geestig en onderhoudend was en dat zijn ze niet allemaal
3034_2211_000081	dan slapen zij en hebben s morgens als zij wakker worden niet het minste gedroomd nu zullen we eens hooren hoe ole luk oie op iederen avond van een week bij een kleinen jongen hjalmar geheeten kwam en wat hij hem vertelde
3034_2211_000082	trokken de boot voorbij het groene bosch waar de boomen van roovers en heksen en de bloemen van de liefelijke kleine elfen en van datgene wat de kapelletjes haar gezegd hadden vertelden
3034_2211_000083	en nu kregen zij geschenken maar zij hadden verzocht van alle eetwaren verschoond te blijven want zij hadden genoeg aan hun liefde zullen wij nu een zomerwoning betrekken of op reis gaan vroeg de bruidegom
3034_2211_000084	het bruidspaar zat in gedachten verdiept waarvoor het wel reden had op den grond en leunde tegen den poot der tafel aan maar ole luk oie die in den zwarten rok der grootmoeder gekleed was trouwde ze
3034_2211_000085	maar de eenden verstonden niet wat hij vertelde en toen zeiden zij tegen elkander wij zijn het er immers allemaal over eens dat hij dom is ja zeker is hij dom zei de kalkoense haan en toen klokte hij nu zweeg de ooievaar en dacht aan zijn afrika
3034_2211_000086	een drijftol en een bal lagen samen in een kast onder meer ander speelgoed op zekeren dag zei de drijftol tegen de bal willen we maar met elkaar trouwen daar we toch in dezelfde kast bij elkaar liggen
3034_2211_000087	dat is goed voor de kool zei de kip overigens kunnen we het hier ook wel warm hebben hebben wij niet vier jaren geleden een zomer gehad die vijf weken lang duurde het was zoo heet dat men haast geen adem kon halen
3034_2211_000088	daar lag hij nu en dacht aan zijn geographieles en aan seeland en aan alles wat de meester verteld had hij had wel is waar zijn les nog moeten leeren maar dat kon hij immers niet
3034_2211_000089	tegen den avond als de kinderen nog aan tafel of op hun stoeltje zitten komt ole luk oie hij klimt zachtjes de trap op want hij loopt op kousen
3034_2211_000090	en al de vogels zongen mee de bloemen dansten op de stelen en de oude boomen knikten alsof ole luk oie hun ook sprookjes vertelde
3034_2211_000091	wij zouden er waarlijk graag voor betalen goeden nacht ole het geld ligt in het kozijn maar ik doe het niet voor geld zegt ole luk oie
3034_2211_000092	ole luk oie raakte het schilderij met zijn tooverstaf aan en nu begonnen de vogels die daarop afgebeeld stonden te zingen de boomtakken bewogen zich en de wolken trokken weg men kon haar schaduw over het landschap zien
3034_2211_000093	al de muizen zeiden dat het een vrolijke bruiloft was en dat de gesprekken zeer onderhoudend waren geweest daarop reed hjalmar weer naar huis hij was waarlijk in deftig gezelschap geweest maar hij had zich ook erg moeten inkrimpen zich klein maken en een tinnen soldatenuniform aantrekken
3034_2211_000094	morgen zullen we soep van je koken zeide hjalmar en dit zeggende werd hij wakker en lag in zijn bedje het was toch een zonderlinge reis die ole luk oie hem dezen nacht had laten doen
3034_2211_000095	en over de helling heen in de oude kerk gingen al de koningen en koninginnen van denemarken hand aan hand allen met gouden kronen op en het orgel speelde en de bronnen murmelden
3034_2211_000096	dat zijn prachtige dunne pooten die je hebt zei de kalkoensche haan wat kost een el daarvan skrat skrat skrat grijnsden al de eenden maar de ooievaar deed alsof hij het niet hoorde
3034_2211_000097	nu werd het morgen en zodra de zon opkwam vielen de gehele stad en het koninklijk kasteel plotseling in elkaar en de ene toren na de andere verdween
3034_2211_000098	nu sprong hij vlug uit zijn bed en las in zijn boek nu kende hij op eens zijn gehele les maar de oude wasvrouw stak het hoofd in de kamer knikte hem vriendelijk toe en zei hartelijk dank beste jongen voor je hulp de goede god moge je schone droom vervullen
3034_2211_000099	daar stond hjalmar plotseling in zijn zondagskleeren midden op het prachtige schip terstond werd het weer mooi en zij zeilden door de straten kruisten om de kerk en nu was alles een groote woeste zee zij zeilden zoo lang totdat er geen land meer te ontdekken was
3034_2211_000100	hoor je den haan kraaien kleine tuk kukelekuku de hanen vliegen uit de stad kjöge op je krijgt een kippenhok een groot kippenhok
3034_2211_000101	kan ik daar zeker van zijn vroeg de bal nimmer moge de zweep meer op mij neerkomen als het niet waar is antwoordde de drijftol
3034_2211_000102	maar den negenden keer bleef de bal weg en kwam niet meer terug en de jongen zocht er overal naar maar zij was en bleef weg ik weet wel waar zij is zei de drijftol met een zucht zij zit in het spreeuwennest en is met den spreeuw getrouwd
3034_2211_000103	en ons met heet water bespuiten mocht gij maar komen en ze wegjagen dan zouden wij gerust kunnen slapen daarop slaken zij een diepen zucht
3034_2211_000104	er zijn twee kleine muizen die van nacht in het huwelijk willen treden zij wonen onder den vloer van je moeders provisiekamer dat moet een mooie woning zijn maar hoe kan ik door het kleine muizengat in den vloer kruipen vroeg hjalmar
3034_2211_000105	er kwamen gedurig meer vreemden het scheelde niet veel of de eene muis trapte de andere dood en het bruidspaar had zich vlak voor de deur geplaatst zoodat men er noch uit noch in kon komen
3034_2211_000106	hoorde uit uw mond het eerste woord mij staamlend tegenklinken vaarwel gods zegen hoede u steeds moge immer voor u blinken
3034_2211_000107	en toen weende de kip en vervolgde ik heb ook gereisd ik heb twaalf mijlen ver in een mand gereden ik vind niet veel plezier in het reizen ja de kip is een verstandige vrouw zei pop bertha
3034_2211_000108	en de drijftol danste in de rondte en snorde maar dacht toch aldoor aan de bal die in zijn gedachten al mooier en mooier werd zo verliepen er enige jaren en nu was het een oude liefde
3034_2211_000109	hij verfde den drijftol rood en geel en sloeg er een koperen spijkertje midden in dat stond dan al eens heel prachtig als de tol in de rondte draaide
3034_2211_000110	donderdag weet je wat zei ole luk oie word maar niet bang hier zul je een kleine muis zien en toen strekte hij zijn hand waarin hij het lichte aardige diertje hield naar hem uit zij is gekomen om je op de bruiloft te noodigen
3034_2211_000111	de arme jongen zat daar met zijn zusje op de schoot en zong haar al de liedjes voor die hij kende en ondertussen keek hij eens schuins in het geografieboek dat open voor hem lag tegen de volgende dag moest hij al de steden van zeeland van buiten kennen en alles daarvan weten wat men maar weten kan
3034_2211_000112	zij wilden hjalmar altemaal volgen en ieder had een sprookje te vertellen dat was een plezierig tochtje nu eens waren de bosschen dicht en donker dan weer waren zij als de heerlijkste tuin vol zonneschijn en bloemen
3034_2211_000113	deze leren daar wijsheid hebreeuws grieks krok het klonk precies alsof er kikvorsen kwaakten of alsof men met grote laarzen in het moeras liep
3034_2211_000114	woensdag o wat stroomde de regen daar buiten neer hjalmar kon het in zijn slaap hooren en toen ole luk oie een raam openschoof stond het water tot aan het kozijn toe het was daar buiten een heele zee
3034_2211_000115	daar kwam de meid om den vuilnisbak te leegen de jongen stond er naar te kijken hé daar ligt een vergulde tol riep zij uit
3034_2211_000116	hij doet de deur heel zachtjes open en fuut daar spuit hij de kinderen zoete melk in de oogen en wel met een heel fijn straaltje maar toch altijd genoeg om te maken dat zij de oogen niet kunnen openhouden en hem dus ook niet zien
3034_2211_000117	daarom wordt deze ook zoo prachtig kijk maar eens en hjalmar keek naar de tafel daar stond het kleine bordpapieren huis met licht voor de ramen en buiten daarvoor presenteerden alle tinnen soldaten het geweer
3034_2211_000118	hoe meer de drijftol hierover dacht des te meer raakte hij op de bal verliefd juist omdat hij haar niet kon krijgen nam zijn liefde gedurig toe dat zij een ander tot man genomen had stak hem wel het meest
3034_2211_000119	en nu werden al de bloemen in de bloempotten tot groote boomen die hun lange takken onder de zoldering en langs de muren der kamer uitstrekten zoodat de heele kamer er als een prachtig buitenverblijf uitzag
3034_2211_000120	er is niemand op de wereld die zoveel sprookjes kent als ole luk oie die heeft eerst slag van vertellen
3034_2211_000121	maar ik ben van mahoniehout hernam de tol en de burgemeester heeft mij zelf gedraaid hij houdt er zelf een draaibank op na en heeft heel wat schik in mij gehad
3034_2211_000122	maar eens sprong hij wat hoog en weg was hij men zocht en zocht tot zelfs in de kelder maar hij was nergens te vinden waar was 'ie dan
3034_2211_000123	men zag daarop hooge oude boomen bloemen in het gras en een breede rivier die om het bosch heen vloeide voorbij vele kasteelen en ver weg in de woeste zee
3034_2211_000124	altijd hetzelfde geluid zoo eentonig en zoo vervelend dat de kleine tuk er van in slaap viel hetgeen voor hem ook geen kwaad kon maar zelfs in dezen slaap kwam er een droom of wat het anders was
3034_2211_000125	en naast deze stonden weer eenige letters die er eveneens dachten uit te zien en deze had hjalmar geschreven maar zij lagen bijna alsof zij over de potloodlijnen waarop zij moesten staan gevallen waren
3034_2211_000126	de hele kamer was evenals de gang met zwoerden van spek ingesmeerd daarin bestond het gehele gastmaal maar aan het dessert werd er een erwt vertoond waarin een muis uit de familie de naam van het bruidspaar ingebeten had namelijk de eerste letters dat was iets buitengewoons
3034_2211_000127	elk van dezen strekte de handen naar hem uit en hield hem het lekkerste hart van suiker voor dat een koekenbakker ooit verkocht heeft en hjalmar pakte elk suikerhart beet terwijl hij voorbijvoer en de prinses hield het goed vast en zoo kreeg ieder een stuk zij het kleinste en hjalmar het grootste
3034_2211_000128	ik wilde eens een schip uitrusten dat rondom de aarde zou gaan maar ik deed het niet ofschoon ik het wel had kunnen doen en verder ruik ik ook overheerlijk want dicht bij de poort bloeien de prachtigste rozen
3034_2211_000129	maar toen ole luk oie wegging en hjalmar ze s morgens bekeek toen waren zij even gebrekkig en jammerlijk als vroeger
3034_2211_000130	ja waar was het gebleven het was hem alsof men een blad in een boek omslaat en nu stond daar een oude boerin deze kwam uit soröe waar het gras op de markt groeit zij had een grauw linnen schort over haar hoofd en haar rug hangen
3034_2211_000131	ik ben een kjögekip zeide zij en daarop vertelde zij hoeveel inwoners er daar waren en van den slag die daar geleverd was maar die was eigenlijk niet waard om er een woord over te spreken
3034_2211_000132	men moet zich naar het weer kleeden zeide zij het is nat het is nat mijn stad is als een flesch bij de stop moet men er in bij de stop moet men er weer uit vroeger had ik de heerlijkste visschen en nu heb ik frissche jongens met roode wangen op den bodem der flesch
3034_2211_000133	dat zijn inzonderheid diegenen die het een of ander kwaad gedaan hebben goede kleine ole zeggen zij tegen mij wij kunnen de oogen niet dichtdoen en zoo liggen wij den heelen nacht en zien al onze booze daden die als kleine leelijke kaboutermannetjes op den rand van het bed zitten
3034_2211_000134	daarom legde hij zijn geographieboek onder zijn hoofdkussen want hij had wel eens gehoord dat dit zeer veel helpen moet als men zijn les wil leeren maar men kan zich daarop niet verlaten daar lag hij nu en dacht en dacht en daar was het op eens alsof iemand hem een kus gaf
3034_2211_000135	de kleine tuk zag alles hoorde alles vergeet de steden niet zei koning hroar op eens was alles weer weg
3034_2211_000136	krabbel plomp daar viel wat naar beneden het was een houten vogel de papegaai van het vogelschieten te
3034_2211_000137	zijn zusje gustava met haar blauwe ogen en blondgelokt haar was opeens een volwassen schoon meisje en zonder dat zij vleugels had kon zij vliegen en nu vlogen zij over zeeland over de groene bossen en de blauwe meren
3034_2211_000138	onder iederen arm houdt hij een paraplu de eene met allerlei beelden er op spant hij over de zoete kinderen uit en dan droomen zij den heelen nacht de heerlijkste sprookjes maar de andere paraplu waarop niets hoegenaamd staat spreidt hij boven de stoute kinderen uit
3034_2211_000139	de kleine tuk keek er naar en het werd hem geel en groen voor de oogen maar toen nu het kleurenspel voorbij was was het op eens een begroeide helling dicht aan de baai en hoog daarboven stond een prachtige oude kerk met twee hooge spitse torens
3034_2211_000140	maar onze boerenkool hebben ze toch niet zei de kip ik ben een heelen zomer lang met al mijn kuikentjes op het land geweest daar was een zandgroeve waarin wij konden rondloopen en krabbelen en dan hadden wij den toegang tot een tuin met boerenkool o wat was die lekker ik kan mij niets schooners voorstellen
3034_2211_000141	nu tilde ole luk oie den kleinen hjalmar naar de lijst op en zette zijn voeten op het schilderij neer vlak in het hooge gras daar stond hij nu
3034_2211_000142	en toen jammerde het ook in het schrijfboek van hjalmar o dat was vreselijk om aan te horen op iedere bladzijde stonden van boven naar beneden de grote letters en naast iedere grote letter stond een kleine dat was het voorbeeld
3034_2211_000143	en eensklaps kriebelde en krabbelde het boek onder het hoofdkussen van tuk kikeliki ka ka het was een kip die kwam aanlopen en deze was van kjöge vandaan
3034_2211_000144	en volstrekt geen notitie te nemen van dengene die toch zoo bescheiden in den hoek stond en zich liet bespuwen boven de latafel hing een groot schilderij in een vergulde lijst dat was een landschap
3034_2211_000145	de zon bescheen hem door de takken der boomen hij liep naar het water toe en ging in een kleine boot die daar lag zitten deze was rood en wit geverfd het zeil schitterde als zilver en zes zwanen alle met gouden kroontjes en een fonkelende blauwe ster op den kop
3034_2211_000146	uit de helling sprongen bronnen in dikke waterstralen zodat het aldoor plaste en dicht daarnaast zat een oude koning met een gouden kroon op het witte hoofd dat was koning hroar bij de bronnen dicht bij de stad roeskilde zoals men haar tegenwoordig noemt
3034_2211_000147	toen de trouwplechtigheid afgelopen was hieven al de meubelen in de kamer het volgende mooie lied aan dat door het potlood geschreven was hoog klink ons lied gelijk de wind voor het bruidspaar dat zich saam verbindt
3034_2211_000148	het zijn zeven verhaaltjes want er zijn zeven dagen in de week maandag hoor eens zei ole luk oie des avonds toen hij hjalmar naar bed gebracht had ik zal alles eens oppronken
3034_2211_000149	en zij zagen een troep ooievaars deze kwamen ook uit hun vaderland en wilden naar de warme landen toe de ene ooievaar vloog altijd achter de ander aan en zij hadden al ver heel ver gevlogen
3034_2211_000150	die zei nu dat er daar zoo vele inwoners waren als hij spijkers in zijn lijf had ook was hij trotsch thorwaldsen heeft vlak naast mij gewoond plomp hier lig ik heerlijk
3034_2211_000151	hij deed nog een paar slagen met de vleugels maar het hielp niets nu raakte hij met zijn pooten het touwwerk van het schip aan daarop gleed hij van het zeil af en bom daar stond hij op het verdek
3034_2211_000152	en eindelijk bleef er nog maar een enkele op de heuvel staan waar vroeger het kasteel geweest was en de stad was zeer klein en arm en de schooljongens kwamen met hun boeken onder de arm en zeiden tweeduizend inwoners maar dat was niet waar want zo veel had zij er niet
3034_2211_000153	en nu begonnen zij te gelijk te praten en spraken allemaal over zich zelf met uitzondering van het kwispedoor dat daar zwijgend stond en er zich over ergerde dat zij zoo ijdel konden zijn om slechts over zich zelf te spreken slechts aan zich zelf te denken
3034_2211_000154	doch de bal die van marokijn gemaakt was en die evenveel verbeelding had als een preuts meisje wilde daar geen antwoord op geven de volgende dag kwam de kleine jongen aan wie al het speelgoed toebehoorde
3034_2211_000155	hij sluipt achter hen blaast hun zachtjes in den nek en daardoor wordt het hun zwaar in het hoofd maar het doet geen pijn want ole luk oie meent het goed met de kinderen
3034_2211_000156	een hunner was zoo vermoeid dat zijn vleugels hem tenauwernood meer vermochten te dragen hij was de laatste in de rij en al spoedig bleef hij een heel eind achter eindelijk daalde hij met uitgespreide vleugels al dieper en dieper
3034_2211_000157	ik ben eigenlijk van marokijnleer ik ben door dameshanden genaaid en heb een kurk in mijn lijf maar dat zal niemand mij zeker kunnen aanzien ik stond op het punt om met een spreeuw te trouwen maar toen viel ik in de goot en daarin heb ik vijf jaren gelegen en ben heelemaal met water doortrokken
3034_2211_000158	het was de rekenlei waarop gekrast werd want er was een verkeerd cijfer in de som gekomen zoodat het niet veel scheelde of zij viel geheel uit elkaar de griffel huppelde en sprong tegen de lijst van de lei op alsof het een kleine hond was die aan de som wilde helpen maar hij kon dit niet
3034_2211_000159	nu nam de kajuitsjongen 'm en zette hem in het kippenhok bij de kippen eenden en kalkoense hanen de arme ooievaar stond verlegen in hun midden kijk dien eens aan zeiden alle kippen
3034_2211_000160	je naam zal met roem om de hele aarde trekken evenals het schip dat van korsöer had moeten uitlopen en te roeskilde vergeet de steden niet zeide koning hjoar je zult goed en verstandig spreken kleine tuk en als je dan eindelijk in je graf komt dan zul je gerust slapen
3034_2211_000161	kleine tuk kleine tuk werd er geroepen dat was een zeeman een heel klein mannetje zoo klein alsof het een cadet was maar het was geen cadet ik moet u veelmalen van korsöer groeten dat is een stad die in haar opkomst is een levendige stad die stoombooten en postwagens heeft
3034_2211_000162	wat zullen we nu van nacht te zien krijgen vroeg hjalmar ja ik weet niet of je van nacht wel weer lust hebt om naar een bruiloft toe te gaan het is een heel ander soort van bruiloft dan die van gisteren
3034_2211_000163	de kleine tuk
3034_2211_000164	hier stonden aan de rechterhand al de kleine muizendames dezen fluisterden en ginnegapten alsof zij elkaar voor den gek hielden aan de linkerhand stonden al de muizenheeren en streken met hun poot langs hun
3034_2211_000165	de grote pop van je zusje die welke er als een man uitziet en herman genoemd wordt wil met pop bertha in het huwelijk treden het is bovendien de verjaardag van de pop en daarom zullen zij zeer veel geschenken krijgen ja daar weet ik alles van zei hjalmar
3034_2211_000166	je kunt gerust meelachen zei de kalkoense haan tegen hem want het was heel geestig gezegd of was het je misschien te hoog ach hij is niet veelzijdig wij zullen onze aardigheden maar voor onszelf houden
3034_2211_000167	nu dat geeft me ook wat zei de drijftol en na dien tijd spraken zij geen woord meer tegen elkaar na verloop van eenigen tijd werd de bal door den jongen uit de kast genomen de drijftol zag hoe zij hoog in de lucht vloog evenals een vogel
3034_2211_000168	en de kleine tuk lag in zijn bed het was hem alsof hij droomde en toch ook weer alsof hij niet droomde maar er stond iemand dicht naast hem
3034_2211_000169	ja dat was de kleine tuk hij heette eigenlijk niet tuk maar toen hij nog niet goed kon praten noemde hij zich zelf zoo dat moest karl beteekenen en dat is wel goed als men het maar weet
3034_2211_000170	maar tegelijkertijd klonk er een verschrikkelijk gejammer uit de tafellade waarin de schoolboeken van hjalmar lagen maar wat is dat toch vroeg ole luk oie en ging naar de tafel toe en schoof de lade open
3034_2211_000171	laat dat maar aan mij over zei ole luk oie ik zal je wel klein maken en nu raakte hij hjalmar met zijn tooverstaf aan waarop deze dadelijk al kleiner en kleiner werd eindelijk was hij geen vinger lang
3034_2211_000172	en dan hebben wij hier niet al die vergiftige dieren die ze daar hebben en wij hebben hier geen last van rovers het is een booswicht die niet vindt dat ons land het mooiste is hij verdient waarlijk niet hier te zijn
3034_2211_000173	al de takken zaten vol bloemen en iedere bloem was nog schooner dan een roos gaf een liefelijken geur van zich en als men ze wilde eten dan smaakten zij overheerlijk de vruchten fonkelden als goud en er was koek die vol rozijnen zat het was onvergelijkelijk schoon
3034_2211_000174	eindelijk kon hij haar in t geheel niet meer zien telkens kwam zij weer terug maar deed iederen keer een hoogen sprong als zij op den grond neerkwam en dit deed zij f uit blijdschap f omdat zij een kurk in haar lijf had
3034_2211_000175	kijk mij nu eens aan zei hij tegen de bal wat zeg je nu wel van me willen we nu met elkaar trouwen we passen net goed bij elkaar jij springt en ik dans een gelukkiger paar dan wij zouden zijn kan er niet gevonden worden
3034_2211_000176	vrijdag het is ongeloofelijk hoeveel oudere menschen er zijn die mij zoo heel graag zouden willen hebben zeide ole luk oie
3034_2211_000177	je weet je zaak goed te bepleiten zei de bal maar toch valt er niet aan een huwelijk tussen ons te denken want ik ben al zowat half en half met een spreeuw geëngageerd telkens als ik in de lucht vlieg steekt hij de kop uit zijn nest en vraagt wil je met mij trouwen
3034_2211_000178	geloof mij dat is een heele tijd voor een jong meisje maar de drijftol zei niets hij dacht aan zijn oud lief en hoe meer hij hoorde des te duidelijker werd het hem dat zij het was
3034_2211_000179	daar stonden groote kasteelen van glas en van marmer op de balkons stonden prinsessen en dit waren allemaal kleine meisjes die hjalmar goed kende hij had vroeger met haar gespeeld
3034_2211_000180	hij sliep en sliep toch ook niet het was alsof de oude wasvrouw hem met haar vriendelijke ogen aankeek en zei het zou jammer zijn als je je les morgen niet kende je hebt mij geholpen daarom wil ik je nu ook helpen en onze goede god zal dat altijd doen
3034_2211_000181	als de poppen nieuwe kleeren noodig hebben dan laat mijn zusje ze altijd haar verjaardag vieren of bruiloft houden dat is zeker al honderdmaal gebeurd ja maar van nacht is het de honderd eerste bruiloft en als honderd een uit is dan is alles voorbij
3034_2211_000182	zij pralen beiden stijf en blind van leer dat men niet mooier vindt hoera al zijn ze doof en blind wij zijn tot zingen thans
3034_2211_000183	dit zeggende keek hij naar een koolstronk en toen naar een zonderling rond ding dat veel van een rotte appel weghad doch het was geen appel maar de oude bal die vele jaren in de goot gelegen had en geheel met water doortrokken was
3034_2211_000184	nu kun je de kleeren van den tinnen soldaat wel leenen ik denk dat die je wel zullen passen en het staat goed een uniform aan te hebben als men in gezelschap is dat is ook zoo zei hjalmar en was in een oogenblik als een tinnen soldaat gekleed
3034_2211_000185	daar gaat de oude waschvrouw uit de straat hier dichtbij zei zijn moeder toen zij het raam uitkeek de arme vrouw kan zich zelve tenauwernood voortsleepen en nu moet zij nog een emmer vol water van de bron naar huis dragen wees een beste jongen tuk en help de oude vrouw eens
3034_2211_000186	en nu heb ik in mijn hart al ja gezegd en dus is het net zoo goed alsof ik hem het jawoord gegeven had maar ik beloof je dat ik je nooit zal vergeten
3034_2211_000187	de kleine tuk wist echter niet wat hij gedroomd had maar de goede god wist het wel einde van de kleine tuk
3034_2211_000188	en tuk liep in allerijl de deur uit en hielp haar maar toen 'ie weer in de kamer kwam was het helemaal donker geworden en van licht was geen sprake nu moest 'ie naar bed toe het was een armzalige krib
3034_2211_000189	zij knikte hem toe en wenkte hem en zong het kleine vers dat zij zelf gemaakt en aan hjalmar gezonden had uw beeld mijn hjalmar mij zoo lief zal nooit mijn hart ontglippen ik gaf u kussen zonder tal op voorhoofd mond en lippen
3034_2211_000190	dinsdag zoodra hjalmar te bed gegaan was raakte ole luk oie al de meubelen in de kamer met zijn kleinen tooverstaf aan
3034_2211_000191	alsof ik in soröe lag zei tuk en nu werd hij wakker het was klaarlichte dag en hij kon zich zijn droom niet meer herinneren dat was echter ook niet noodig want men mag niet weten wat er eenmaal zal gebeuren
3034_2211_000192	en de kalkoensche haan blies zich zoo dik op als hij maar kon en vroeg wie hij was de eenden snaterden en de ooievaar vertelde van het warme afrika van de piramiden en van den struisvogel die als een wild paard de woestijn doorliep
3034_2211_000193	nu moest hij op zijn zusje gustava passen dat nog kleiner was dan hij en tegelijkertijd moest hij ook zijn les leeren maar deze beide dingen wilden niet best samengaan
3034_2211_000194	ja nu kunnen wij geen sprookjes vertellen zei ole luk oie nu moet ik ze laten exerceeren een twee een twee en zoo liet hij de letters exerceeren en zij stonden zoo mooi als ze maar op een voorbeeld kunnen staan
3034_2211_000195	nu kwam zijn moeder te huis want zij was uit geweest en nam de kleine gustava op den arm tuk liep ijlings naar het raam toe en las nu zoo ijverig dat hij zich bijna de oogen uitgelezen had want het werd gedurig donkerder maar zijn moeder had geen geld om licht te koopen
3034_2211_000196	goddank daar komt toch iemand die in rang en stand met mij gelijkstaat en met wien ik eens een woordje kan wisselen zei de bal en keek naar den vergulden drijftol
3034_2211_000197	dat was een groote zeer levendige stad op het kasteel des konings verhieven zich hooge torens en een lichtglans stroomde er uit alle ramen daar binnen was zang en dans en koning waldemar en jonge opgepronkte hofdames dansten met elkander
3034_2211_000198	dan moet je wat innemen zei ole luk oie o neen riepen zij uit en nu stonden zij zoo geregeld dat het een lust was om te zien
3034_2211_000199	nu was hij immers uitgerust en het was alsof hij hjalmar toeknikte om hem te bedanken daarop ontplooide hij zijn vleugels en vloog naar de warme landen maar de kippen kakelden de eenden snaterden en de kalkoensche haan werd vuurrood aan zijn kop
3034_2211_000200	dit was druipnat het moest dus zeker geregend hebben ja dat heeft het zei ze en nu vertelde ze veel moois uit holbergs komedies en van waldemar en absalom maar opeens kromp ze ineen en schudde met het hoofd het was precies alsof zij een sprong wilde doen
3034_2211_000201	want die vergaat wel als een minnares vijf jaren lang in een goot gelegen heeft en heelemaal met water doortrokken is ja men erkent haar niet meer als men haar in een vuilnisbak ziet liggen
3034_2211_000202	hij was in den vuilnisbak gesprongen waarin allerlei dingen lagen koolstronken aardappelschillen en verrotte bladeren die uit de goot naar beneden gekomen waren
3034_2211_000203	krok krok zeide zij het is nat het is nat het is doodstil in soröe nu was zij eensklaps een kikvors krok krok en toen was zij weer een oude vrouw
3798_2211_000000	wie moeten er uitgenoodigd worden vroeg de nachtuil op het groote bal kan iedereen komen zelfs menschen wanneer zij slechts in den slaap spreken of iets dergelijks kunnen doen wat in onzen geest valt maar bij het eerste feest moet er een strenge keuze gedaan worden wij willen alleen de allervoornaamsten hebben
3798_2211_000001	in de slaapkamer werden de gordijnen opgehangen en met slakkenslijm vastgemaakt ja er heerste een geducht gegons en gebrom nu moet er hier met paardenharen en zwijnenborstels gerookt worden en dan geloof ik het mijne gedaan te hebben zei de huishoudster
3798_2211_000002	maar buiten liepen de hagedissen in den gebarsten boom op en neer en de eene zei tegen de andere o wat is die noorweegsche oude kobold mij uitmuntend bevallen mij bevallen de jongens beter zei de regenworm maar hij kon immers niet zien het ellendige dier
3798_2211_000003	de oude kobold uit noorwegen die in het oude dovre gebergte woont en vele klippenkasteelen van veldsteenen en een gouden sieraad bezit dat beter is dan men wel denkt komt met zijn beide zonen die een vrouw moeten uitzoeken
3798_2211_000004	toen het weer een weinig tot bedaren gekomen was en de mestkever het water uit zijn oogen weggepinkt had zag hij iets wits schemeren het was een stuk linnen dat op de bleek lag hij ging er heen en kroop tusschen een plooi van het natte linnen
3798_2211_000005	de volgende dag verliep zeer aangenaam de daarop volgende ook nog al maar de derde dag moest hij reeds op voedsel voor zijn vrouw misschien zelfs wel voor zijn kinderen bedacht zijn
3798_2211_000006	daar kreeg hij bezoek van een vlieg wat is het vandaag mooi weer zei de vlieg hier wil ik uitrusten en mij in de zon koesteren je hebt het hier heel prettig je spreekt naar je verstand zie je dan niet dat ik vastgebonden ben ik ben niet vastgebonden zei de vlieg en vloog weg
3798_2211_000007	ik ben ook zoo'n soort van een agent van een verhuurkantoor ook een aanspreker ik kan lachen en huilen al naar het te pas komt in mijn koffer heb ik een zomertoilet maar het zou heel dwaas zijn dit aan te trekken hier ben ik nu
3798_2211_000008	het scheepje zeilde af de stroom van het water voerde het mee maar als deze het te ver van den wal deed afdrijven dan stroopte een der jongens zijn broek dadelijk op stapte in het water en haalde het weer aan land terug
3798_2211_000009	zij was een verre bloedverwante van de familie en droeg een hart van barnsteen voor het voorhoofd haar beenen bewogen zich zoo vlug trip trip sakkerloot wat kon zij trippelen zij ging regelrecht naar het moeras naar den nachtuil toe
3798_2211_000010	al de oude demonen van de eerste klasse met staarten den alruin en de kobolden moeten wij hebben en dan kunnen wij dunkt mij het grafzwijn het doodenpaard en den kerkdwerg ook niet weglaten
3798_2211_000011	daarop ging hij een eindje verder en stiet nu op een potscherf die daar wel is waar niet had moeten liggen maar zooals zij lag gaf zij een goede beschutting tegen weer en wind
3798_2211_000012	de oude kobold is een echte oude eerlijke noorweegse grijsaard vrolijk en eenvoudig ik ken 'm uit vroeger dagen toen wij broederschap met elkander dronken hij was hier om zijn vrouw af te halen nu is zij dood zij was een dochter van de koning der krijtrotsen van möen
3798_2211_000013	hier zijn mijn vijf vingers zei de oude kobold vertel mij er nu een van elke vinger en zij greep hem om zijn pols vast en hij lachte dat hij schudde en toen zij aan mijn ringvinger kwam die een gouden ring om zijn lijf had alsof hij al wist dat er een verloving zou plaatshebben zei de oude kobold
3798_2211_000014	ik heb er met den elfenkoning woorden over gehad want ik dacht dat wij niet eens spoken konden toelaten de zeegeest en zijn dochters moeten het eerst uitgenoodigd worden zij zullen het wel niet plezierig vinden op het droge te komen maar zij zullen wel een natten steen om op te zitten of nog iets beters krijgen en dan denk ik zullen zij voor dezen keer wel niet bedanken
3798_2211_000015	maar alles was nog niet uit er kwam een schuitje waarin eenige meisjes zaten aanroeien kijk daar zeilt een oude klomp zei een der meisjes er zit een diertje aan vastgebonden riep een ander uit
3798_2211_000016	somtijds voegen zij er nog wel eens een dag aan toe maar dat kan mij weinig schelen hoera ge moogt niet zo schreeuwen zei de schildwacht och kom ik mag wel schreeuwen riep de man uit ik ben prins carnaval en reis onder de naam februari
3798_2211_000017	ja hij kon zoo vertellen dat men zag wat hij beschreef het was juist zoo alsof er zaagmolens maalden alsof er jongens en meisjes liedjes zongen en dansten en nu gaf de oude kobold aan de oude elf een hartelijken kus en toch bestonden zij elkaar niet
3798_2211_000018	nu kraait de haan zei de oude elf die het huishouden waarnam nu moeten wij de luiken sluiten opdat de zon ons niet verbrande en nu sloot de heuvel zich
3798_2211_000019	als ik gouden schoenen gekregen had dan zou ik een sieraad van den stal geworden zijn nu heeft de stal mij verloren nu heeft de wereld mij verloren alles is uit
3798_2211_000020	is dat een heuvel vroeg de kleinste der jongelingen en wees naar den elfenheuvel dat noemen wij bij ons in noorwegen een gat wel jongen zei de grijsaard een gat gaat naar binnen en een heuvel gaat naar boven heb je dan geen oogen in je hoofd
3798_2211_000021	de oude vrouw had het koud maar haar oogen fonkelden als twee heldere sterren zij droeg een bloempot in de hand waarin een kleine dennenboom geplant was dien boom wil ik opkweeken dan kan hij groeien en groot worden tegen den kerstavond
3798_2211_000022	en de kleine engel van was op de uiterste punt zijn gouden vleugelen uitspreidt van zijn groenen zetel afvliegt en kleinen en grooten in de kamer kust ja ook de arme kinderen die buiten op de straat staan en het kerstlied van de ster van bethlehem zingen
3798_2211_000023	zij verwachten vreemdelingen in den elfenheuvel deftige vreemdelingen maar wie dat wilde de regenworm niet zeggen of hij wist het niet al de dwaallichten zijn besteld om een fakkeltocht te houden zooals men het noemt het zilver en goud waarvan genoeg in den heuvel voorhanden is wordt opgepoetst en in den maneschijn tentoongesteld
3798_2211_000024	och je bent zeker niet wijs riep de smid uit wil je ook een gouden hoefbeslag hebben een gouden hoefbeslag jawel zei de mestkever ben ik dan niet even goed als dat groote dier daar dat opgepast en geroskamd wordt en dat men eten en drinken voorzet behoor ik ook niet in den keizerlijken stal
3798_2211_000025	ik zal hun al de onaangenaamheden vertellen die ik op mijn reis in het buitenland doorgestaan heb en hun zeggen dat ik nu zoo lang te huis zal blijven totdat het paard zijn gouden hoefbeslag afgesleten heeft
3798_2211_000026	daar kwamen twee dwaallichtjes aanhuppelen het ene vlugger dan het andere en daarom kwam het ene het eerst zij komen zij komen riepen beiden uit geef mij mijn kroon en laat mij in de maneschijn staan zei de elfenkoning en zijn dochters hieven haar sjaals in de hoogte en boog zich tot op de grond
3798_2211_000027	ziezoo nu kan de diligence wegrijden zei de schildwacht wij hebben ze alle twaalf de bijwagen kan voorkomen laat de twaalf eerst bij mij binnenkomen zei de kapitein die de wacht had de een na den ander
3798_2211_000028	maar hun vader de oude kobold van dovre was een heel ander man hij vertelde zoo mooi van de trotsche noorsche rotsen en van watervallen die wit schuimend met een gedruisch als donderslagen en
3798_2211_000029	bom daar werd een oude pot tegen de voordeur van den buurman geworpen piefpafpoef daar knalde een pistool men begroette het nieuwe jaar het was oudejaarsavond nu sloeg de torenklok twaalf slagen ratatatatata
3798_2211_000030	binnen is iets aan t handje zei een andere hagedis zij laten den heuvel totdat s morgens de haan kraait op vier roode palen staan hij wordt goed gelucht en de elfenmeisjes hebben nieuwe dansen geleerd daar is iets aan t handje
3798_2211_000031	derde was van een heel andere soort zij had in de brouwerij der moerasvrouw geleerd en zij was het die er verstand van had elzenhout met glimwormpjes te lardeeren dat zou een goede vrouw zijn zei de oude kobold en daarop knikte hij haar toe
3798_2211_000032	op uw gezondheid en gods zegen zeide zij dat was haar groet wat zag zij er allerliefst uit en zangeres was zij geen operazangeres ook geen kermiszangeres neen zangeres van het bosch zij doolde het frissche groene bosch door en zong daar voor haar eigen plezier
3798_2211_000033	het eenige wat hun verwondering hier wekte zeiden zij was dat zij de taal konden verstaan men zou haast denken zei de grijsaard dat je niet goed uitgeslapen waart
3798_2211_000034	ja ik heb er met een regenworm van mijn kennis over gesproken zei een derde hagedis de regenworm kwam regelrecht uit den heuvel waar hij dag en nacht in de aarde gewoeld had die had veel en velerlei gehoord zien kan hij wel is waar niet dat ellendige dier maar voelen en luisteren kan hij goed
3798_2211_000035	eindelijk echter juist toen het weer in volle vaart voorwaarts ging werden de jongens geroepen dringend geroepen zij haastten zich om te komen liepen van het water weg en lieten het scheepje aan zijn lot over
3798_2211_000036	daarop ging hij verder onder de schaduw van een groote violier daar kroop een rups wat is de wereld toch schoon zei de rups de zon is zoo warm alles zoo vergenoegd en als ik eenmaal in slaap val en sterf zooals zij het noemen dan ontwaak ik als een kapel
3798_2211_000037	de zon wierp haar stralen in den stal op hem neer en maakte het daar licht en vriendelijk de wereld is wel bezien toch zoo boos niet zei de mestkever men moet haar maar weten te vatten
3798_2211_000038	is het hier niet allerprachtigst vroeg een der kleine insecten die met hun roode sterke met zwarte stipjes bezaaide vlerkjes daarin rondvlogen wat is het hier heerlijk wat is het hier schoon ik ben het beter gewend zei de mestkever noem je het hier mooi er is niet eens een
3798_2211_000039	dat is een onvergelijkelijke plantenpracht dat zal smaken als het verrot zei de mestkever dat is een goede provisiekamer hier wonen zeker bloedverwanten ik zal eens zien of ik iemand vind met wien ik omgang kan hebben trotsch ben ik dat is mijn trots
3798_2211_000040	gemeene kerel die je bent zei de mestkever en toen ging hij den stal uit vloog een klein eindje weg en bevond zich al spoedig daarop in een mooien bloemtuin waar het van rozen en lavendel geurde
3798_2211_000041	maar dat is geen vet postje en daarom roemde hij ook de vasten in een knoopsgat droeg hij ook een ruikertje van viooltjes maar deze waren zeer klein maart maart riep de vierde hem achterna en klopte hem op den schouder ruik je niets
3798_2211_000042	al spoedig daarop viel hij in slaap en nu droomde hij dat het lievelingspaard van de keizer doodgevallen was en hem zijn gouden hoefijzers gegeven had en de belofte gedaan had zijn andere twee poten ook te laten beslaan
3798_2211_000043	de passen houd ik hier zij zijn ieder voor een maand geldig als deze verstreken is zal ik het gedrag op den pas aanteekenen mijnheer januari mag ik u maar verzoeken nader te komen
3798_2211_000044	verroeste spijkers en kerkramenglas behoorden tot de lekkernijen de oude elfenkoning liet zijn gouden kroon met het afschraapsel van tufsteen oppoetsen het was best tufsteenschraapsel en het is voor de elfenkoning zeer moeilijk tufsteenschraapsel te verkrijgen
3798_2211_000045	en hierop vloog de mestkever weg ik wil mij niet ergeren maar erger mij toch zei hij onder het wegvliegen al spoedig daarop streek hij op een groot grasperk neer hier lag hij een poos eindelijk viel hij in slaap
3798_2211_000046	onze zoon sprak een andere moeder was zodra hij uit het ei gekropen was ook dadelijk in de weer het is alles leven en vuur aan hem hij loopt zich de horens af welk een vreugde voor een moeder niet waar mijnheer de mestkever
3798_2211_000047	daarvoor echter kreeg hij een druk van de hand van den knaap en werd op deze wijze tot bedaren gebracht de knaap ging daarop met rassche schreden naar den grooten vijver toe die zich aan het einde van den tuin bevond
3798_2211_000048	de zoon van de tuinman en een vriendinnetje van deze waren bij de mesthoop gekomen hadden de mestkever gezien en wilden nu een grapje met hem hebben eerst werd hij in een wingerdblad gewikkeld en toen in een warme broekzak gestopt hij kriebelde en krabbelde daar naar zijn beste vermogen
3798_2211_000049	maar waarom krijgt het paard een gouden hoefbeslag vroeg de smid begrijp je dat niet begrijpen ik begrijp dat het een geringschatting van mijn persoon is zei de mestkever het geschiedt om mij te krenken en daarom ga ik ook de wijde wereld in ga je gang maar zei de smid
3798_2211_000050	ja waar waren die zij liepen op het veld rond en bliezen de dwaallichtjes uit die zoo goedhartig geweest waren om den fakkeltocht te brengen waarom loop je toch zoo rond te dwalen vroeg de oude kobold ik heb mij een moeder voor je genomen nu kun jelui een van de tantes nemen
3798_2211_000051	ja de wereld was schoon omdat het lievelingspaard van den keizer slechts daarom een gouden hoefbeslag gekregen had opdat de mestkever zijn ruiter kon zijn nu zal ik naar de andere kevers toe gaan en hun vertellen hoe veel men voor mij gedaan heeft
3798_2211_000052	daarop kwam de moeder zelf mevrouw augustus fruitverkoopster in het groot eigenares van een menigte vischvijvers een landhuishoudkundige in een groote crinoline zij was dik en had het warm maar toch pakte zij alles aan en bracht de arbeiders op het land zelf bier
3798_2211_000053	nu eens dreef hij op de buik dan weer op den rug aan vliegen viel niet te denken hij twijfelde eraan of hij wel levend van deze plaats zou wegkomen hij lag waar hij lag en bleef daar ook liggen
3798_2211_000054	dat was zeer aangenaam toen de mestkever wakker werd kroop hij te voorschijn en keek eens in het rond welk een pracht heerste er op de mesthoop op de achtergrond grote palmen die zich hoog verhieven
3798_2211_000055	ons zoontje heeft zich verloofd zei een moeder het is een beste jongen zijn gehele streven is daarheen gericht eenmaal in het oor van een geestelijke te komen zijn verloving bewaart hem voor uitspattingen wat een vreugde voor een moeder
3798_2211_000056	de zeemeerminnen zaten in groote tobben aan tafel zij zeiden dat het precies was alsof zij thuis waren allen namen de tafelwetten in acht alleen de beide kleine noorsche kobolden niet deze legden hun beenen op de tafel want zij dachten dat alles hun goed stond
3798_2211_000057	op het linnen zaten twee kikvorschen hun heldere oogen straalden van louter plezier wat is het heerlijk weer zei de eene hoe verfrisschend en het linnen houdt het water zoo mooi bij elkander het krabbelt mij in de achterpooten alsof ik moest zwemmen
3798_2211_000058	mijn levensloop is zeer interessant maar wat baat het als niemand dien kent de wereld verdient het niet dien te leeren kennen zij zou mij anders wel gouden schoenen in den stal van den keizer gegeven hebben toen het lievelingspaard beslagen werd en ik mijn pooten daarom uitstak
3798_2211_000059	hoera riepen al de andere mestkevers uit en onze mestkever was nu verloofd op de verloving volgde de bruiloft dadelijk want er bestond geen reden om deze uit te stellen
3798_2211_000060	daarop vertaalde hij de naam van den mestkever in het latijn en verdiepte zich in diens geslacht en aard de tweede persoon een oudere geleerde was er voor hem mee naar huis te nemen zij hadden daar zei hij even goede exemplaren nodig en dat zo kwam het onze mestkever voor was niet beleefd gesproken
3798_2211_000061	vaderlief zei de jongste der dochters mag ik nu ook weten wie de deftige vreemdelingen zijn nu ja zei hij nu moet ik het wel zeggen twee van mijn dochters moeten zich op het huwelijk voorbereid houden twee zullen er zeker trouwen
3798_2211_000062	dat is een gevaarlijke vrouw zei de oude kobold maar zijn beide zonen gingen den heuvel uit want nu hadden zij er genoeg van en wat kan uw dochter die nu volgt vroeg de grijze kobold ik heb geleerd noorwegen lief te hebben zeide zij en nimmer zal ik trouwen als ik niet naar noorwegen kan gaan
3798_2211_000063	midden in de elfenheuvel was de grote zaal prachtig opgesierd de vloer was met maneschijn geschrobd en de muren waren met heksenvet afgewreven zodat zij als tulpenbladeren in het licht fonkelden
3798_2211_000064	de zon maakte dat zij doorzichtig schenen en wat was daaronder een menigte groen en frissche bloemen rood als vuur geel als barnsteen wit als versch gevallen sneeuw
3798_2211_000065	en daarom vloog hij hem plotseling uit de hand daar hij nu droge vleugels had vloog hij een vrij groot eind voort en bereikte den mesthoop waarop hij plaats nam en zich in den verschen mest begroef hier is het heerlijk zei hij
3798_2211_000066	daar stond de grijze kobold van dovre met de kroon van geharde ijsklompen en gepolijste pijnappels overigens had hij een berenpels en groote warme laarzen aan zijn zonen daarentegen liepen met blooten hals en met broeken zonder bretels want het waren krachtige mannen
3798_2211_000067	wat verbeeldt je je wel zei de mestkever als kapel rond te vliegen ik kom uit den stal van den keizer maar niemand daar zelfs niet het lievelingspaard van den keizer dat toch mijn afgelegde gouden schoenen draagt beeldt zich zoo iets in vleugels krijgen vliegen ja maar nu vliegen wij
3798_2211_000068	dit dreef nu gedurig meer van den oever af gedurig meer naar het midden van den vijver toe het was verschrikkelijk voor den mestkever daar hij niet kon vliegen omdat hij aan den mast vastgebonden was
3798_2211_000069	de avonden bracht hij met het snijden van hout voor schaatsen door want hij wist wel zei hij dat men over eenige weken behoefte aan deze soort van schoenen zou hebben eindelijk kwam de laatste passagier te voorschijn het oude moedertje december met een stoof onder den arm
3798_2211_000070	hij nam zijn vrouw op krijt zoals men pleegt te zeggen o wat verlang ik naar een noorweegse oude kobold zijn zonen moeten naar men zegt nog al ondeugende neuswijze jongens zijn maar men kan hun wel ongelijk aandoen en zij zullen wel beter weten als zij wat ouder zijn ik hoop dat je hen beleefd zult behandelen
3798_2211_000071	op den langste dag van het jaar gaf zij een grote partij opdat de gasten tijd zouden hebben om de vele gerechten die er op tafel stonden te nuttigen zij had weliswaar haar eigen equipage maar zij reisde toch met de diligence evenals de anderen omdat zij wilde tonen dat zij niet hoogmoedig was
3798_2211_000072	op hem volgde de landeigenaar die aan het beploegen en bezaaien van den grond maar ook aan het jachtvermaak dacht mijnheer october had een hond en een geweer bij zich en noten in zijn weitasch
3798_2211_000073	maar de oude kobold zei dat hij deze kunst bij zijn vrouw niet zou willen dulden en hij geloofde ook niet dat zijn jongens daarvan hielden de andere kon zich zelf ter zijde gaan alsof zij een schaduw had en die hebben de kobolden niet
3798_2211_000074	kijk dat zelf maar in den pas na antwoordde de man ik ben ik en het was ook een flinke kerel die een berenpels en laarzen met bont gevoerd aanhad ik ben de man waarop zeer veel menschen hun hoop bouwen
3798_2211_000075	ook heb ik scheuren in mijn eenen vleugel omdat ik onder een potscherf in den tocht gestaan heb het is inderdaad een waar genot voor mij weer eens onder mijns gelijken te zijn kom je misschien van den mesthoop vroeg de oudste
3798_2211_000076	maar de jongste der zusters fluisterde den grijsaard toe dat is maar omdat zij uit een noorweegsch lied gehoord heeft dat als de wereld vergaat de noorsche klippen toch als gedenksteenen zullen blijven staan en daarom wil zij er naar toe want zij is erg bang voor den dood
3798_2211_000077	hier wonen wij zeiden zij wij hebben het hier heel gezellig mogen wij je ook uitnoodigen in het vette slijk af te klimmen de reis is zeker vermoeiend voor je geweest zeker sprak de mestkever ik was aan den regen blootgesteld en heb op linnen moeten liggen
3798_2211_000078	kruip kruip vlieg vlieg als je kunt zeide zij vrijheid is een heerlijk ding de mestkever vloog op en door een openstaand raam van een groot gebouw
3798_2211_000079	de volgende morgen kwamen er twee personen bij de sloot toen zij hem zagen tilden zij hem op draaiden hem om en om stelden zich beiden heel geleerd aan inzonderheid een van hen een jongen allah ziet de zwarte mestkevers in de zwarte steen in de zwarte rots nietwaar zo staat er in de koran geschreven
3798_2211_000080	hier werd de mestkever in een oude halfgebroken klomp gezet daarop werd een stokje voor mast ingestoken en aan deze mast bond men de mestkever nu met een wollen draadje vast nu was hij schipper en moest zeilen
3798_2211_000081	na haar stapte er weer een man uit het rijtuig een schilder van beroep mijnheer september die moest naar het bosch de bladeren moesten van kleur wisselen maar hoe schoon werd alles als hij het wilde al spoedig prijkte het bosch in rood geel of bruin
3798_2211_000082	wordt op den elfenheuvel uitgenoodigd en wel tegen van avond zeide zij maar wilt ge ons eerst niet een dienst bewijzen en het doen van uitnoodigingen op u nemen gij moet ook iets doen daar gij zelf geen gasten ontvangt wij krijgen eenige deftige vrienden toovenaars die iets te beteekenen hebben en daarom wil de elfenkoning zich vertoonen
3798_2211_000083	hier woonden verscheidene familiën van oorwormen deze hadden geen hoge eisen alleen gezelligheid de vrouwelijke individuen zijn vol van de tederste moederliefde en daarom prees ook iedere moeder haar kind als het schoonste en verstandigste
3798_2211_000084	een stortregen stroomde er eensklaps uit de wolken neer de mestkever ontwaakte van het rumoer en wilde zich in den grond verschuilen maar dit gelukte hem niet hij werd al om en
3798_2211_000085	en later trokken zij hun jassen uit en legden zich op de tafel neer om te slapen want zij maakten geen omslag maar de oude kobold danste met zijn jonge bruid de kamer rond en wisselde laarzen met haar want dat staat deftiger dan ringen te wisselen
3798_2211_000086	houd vast wat ge hebt deze hand behoort aan u toe u wil ik zelf tot vrouw hebben en het elfenmeisje zei dat het sprookje van den ringvinger en van den pink nog ontbraken
3798_2211_000087	maar zonder gezelschap was zij niet haar jongere broeder juli was bij haar dit was een welgedane jongeling op zijn zomersch gekleed en met een stroohoed op hij had maar weinig bagage bij zich omdat dit bij een hevige warmte te lastig is daarom had hij zich slechts van een zwembroekje voorzien en dat is niet veel
3798_2211_000088	na hem stapte er een dame uit het rijtuig juffrouw mei noemde zij zich zij droeg een zomertoilet en overschoenen een lindebladgroene japon en anemonen in het haar en daarbij rook zij zo geducht naar de muskus dat de schildwacht moet niezen
3798_2211_000089	de voeten van het tafellaken af zei de oude kobold en nu gehoorzaamden zij wel is waar maar toch niet terstond de dames die naast hen aan tafel zaten kittelden zij met pijnappels die zij in den zak bij zich droegen en toen trokken zij hun laarzen uit om gemakkelijker te zitten
3798_2211_000090	en nu gingen zij den elfenheuvel in waar het waarlijk deftige gezelschap zich reeds verzameld had en wel met zulk een haast dat men zou denken dat zij samengewaaid waren maar voor iedereen was het keurig en netjes ingericht
3798_2211_000091	daar lag hij wel is waar anders dan op de warme mesthoop in de stal maar iets beters was hier niet voorhanden en daarom bleef hij waar hij was bleef er een gehele dag een gehele nacht en ook de regen bleef tegen de morgen kroop hij tevoorschijn hij ergerde zich over de weersgesteldheid
3798_2211_000092	het schuitje kwam dicht in de nabijheid van het scheepje van onzen mestkever de meisjes vischten dit uit het water op een van haar haalde een schaartje uit haar zak knipte het wollen draadje doormidden zonder den mestkever eenig leed te doen en toen zij aan land kwam zette zij hem in het gras neer
3798_2211_000093	zij behooren wel is waar tot de geestelijkheid die niet tot de onzen gerekend wordt maar dat is slechts hun ambt zij zijn toch nauw aan ons verwant en leggen druk bezoeken bij ons af goed zei de nachtuil en vloog weg om de uitnoodigingen te doen
3798_2211_000094	die zullen wij van de winter wel horen zei de oude kobold en van de dennenboom zullen wij horen en van de berk en van de geestengeschenken en van de vorst gij moet maar vertellen want daar heeft niemand bij ons zo goed de slag van
3798_2211_000095	ik heb ze in de keizerlijke stallen niet mooier gezien zei de mestkever terwijl hij uitrustte bederf mijn dochters niet spreek niet tegen haar of het moest zijn dat je werkelijk plan op een van haar had maar dat heb je zeker wel en ik geef er mijn zegen op
3798_2211_000096	hij had veel bagage bij zich zelfs een engelschen ploeg hij sprak over landhuishoudkunde maar door het hoesten van zijn buurman hoorde men daar niet veel van mijnheer november was het die zoo hoestte terwijl hij uit het rijtuig stapte
3798_2211_000097	daarop klom de mestkever in het vette slijk af daar zaten drie jonge mestkeverinnen zij meesmuilden omdat zij niet wisten wat zij zouden zeggen geen van de drie is nog verloofd zei de moeder en de jonge dames meesmuilden op nieuw ditmaal uit verlegenheid
3798_2211_000098	een gelukkig nieuwjaar heette het een mooie vrouw veel geld geen verdriet en geen smart dat wenste men elkaar van weerskanten toe en daarop klonk men met de glazen zodat het een geducht gerinkel gaf en voor de stadspoort hield de diligence met de vreemde gasten de twaalf reizigers stil
3798_2211_000099	morgen riepen zij den schildwacht toe die bij den ingang van de stadspoort stond goeden morgen antwoordde deze want de klok had immers twaalf uur geslagen uw naam uw beroep vroeg de schildwacht aan hem die het eerst uit de diligence stapte
3798_2211_000100	en nu drentelde hij over den mesthoop rond en dacht aan zijn schoonen droom van het doode paard en de geërfde hoefijzers daar pakte een hand den mestkever eensklaps beet drukte hem en draaide hem om en om
3798_2211_000101	de wachtkamer in daar drinken ze pons je lievelingsdrank ik kan het hier buiten al ruiken komaan mijnheer maart maar het was niet waar de vierde wilde hem slechts den invloed van zijn naam laten voelen en hem eens beetnemen want daarmee begon april zijn levensloop in de stad
3798_2211_000102	mijn schepen zijn vastgevroren maar in mijn kantoor is het warm en gezellig ik ben koopman heet januari en breng slechts rekeningen met mij mee nu stapte de tweede uit
3798_2211_000103	de zalm zal tegen de waterval opspringen en met zijn staart tegen de stenen muren aanslaan maar hij komt er toch niet in ja het is plezierig wonen in het lieve oude noorwegen maar waar zijn de jongens
3798_2211_000104	kom morgen bij mij dan zal ik je een nieuwjaarsgeschenk geven ik werp penningen en daalders onder de menschen ja ik geef ook bals een en dertig bals want meer avonden kan ik daarvoor niet afstaan
3798_2211_000105	ik kan de menschen slechts de waarheid zeggen zeide zij om mij bekommert niemand zich en ik heb er genoeg mee te doen mijn lijkkleed te naaien nu kwam de zevende en laatste en wat kon die ja die kon sprookjes vertellen en wel zooveel als zij maar wilde
3798_2211_000106	wel zoo zei de oude kobold was het zoo gemeend maar wat kan de zevende en laatste de zesde gaat voor de zevende zei de elfenkoning want hij kon goed rekenen maar de zesde wilde niet recht voor den dag komen
3798_2211_000107	nu stapte de derde uit de diligence deze zag er als de verpersoonlijkte vasten uit maar hij zette een hooge borst want hij was familie van de veertig ridders en bovendien een
3798_2211_000108	dat zult ge spoedig te weten komen zei de elfenkoning en toen riep hij de oudste van zijn dochters zij was zoo behendig en klaar als maneschijn zij was de knapste van al de zusters zij nam een witten spaander in den mond en toen was zij geheel verdwenen dat was haar kunst
3798_2211_000109	het was een verwonderlijk mooi beest had fijne poten schrandere heldere ogen en manen die als een sluier over zijn hals neerhingen het had zijn meester door kruitdamp en kogelregen gedragen had de kogels horen zingen en fluiten had gebeten geslagen en meegestreden toen de vijanden op hem indrongen
3798_2211_000110	ik zou weleens willen weten zei de andere of de zwaluw die zover rondvliegt op haar vele reizen in het buitenland een beter klimaat dan het onze gevonden heeft zulke nattigheid het is waarlijk alsof men in een natte sloot ligt wie zich daarin niet verheugt heeft zijn vaderland niet lief
3798_2211_000111	hier zit ik op het lievelingspaard van de keizer zit als een keizer op hem maar wat wilde ik ook weer zeggen ja nu schiet het mij weer te binnen dat is een goede gedachte
3798_2211_000112	in de keuken waren volop kikvorsen aan het braadspit slakkehuiden met kindervingers er in sla van paddestoelen vochtige muizesnoeten en dolle kervel bier van het brouwsel der moerasvrouw fonkelende salpeterwijn uit grafkelders alles overheerlijk
3798_2211_000113	en wie waren deze vreemdelingen ieder had zijn reispas en zijn bagage bij zich ja zij brachten zelfs geschenken mee voor mij en voor u en voor alle menschen die er in het stadje woonden wie waren zij wat wilden zij en wat brachten zij
3798_2211_000114	daar viel hij mat en moede neer op de fijne zachte manen van het lievelingspaard van de keizer dat in de stal stond waar het thuis was evenals dit met de mestkever het geval was de mestkever klampte zich aan de manen vast zat een korte tijd doodstil en kwam wat tot kalmte
3798_2211_000115	nu komt de jonge vrouw riepen ze binnen in het rijtuig en nu stapte de jonge vrouw die er fijn fier en lief uitzag er uit men kon het haar mevrouw juni wel aanzien dat zij het gewoon was door luie slaapkoppen bediend te worden
3798_2211_000116	en toen draaiden zij zoo hard in de rondte dat het doodenpaard en het grafzwijn er misselijk van werden en van tafel moesten gaan sakkerloot zei de oude kobold wat kunnen zij die beenen wonderlijk door elkaar haspelen maar wat kunnen zij meer dan dansen de beenen uitstrekken en wervelwind maken
3798_2211_000117	er kwam een mestkever aankruipen eerst de grooten dan de kleinen zeide hij maar in de grootte alleen zit het hem niet en daarbij strekte hij zijn dunne pooten uit wat moet je hebben vroeg de hoefsmid een gouden hoefbeslag antwoordde de
3798_2211_000118	doe ik daarop een schrede in de wereld en verneem hoe ik het daar krijgen kan en hoe ik het graag wou hebben dan komt er een mensenjongen bindt mij vast en geeft mij aan de woeste golven ten prijs terwijl het lievelingspaard van de keizer met gouden schoenen rondloopt dat ergert mij nog het meest maar op deelneming mag men in deze wereld niet rekenen
3798_2211_000119	de schilder floot als een lijster was een ervaren kunstenaar en slingerde de bruinachtig groene hopranken om zijn bierglas dat sierde het glas op en van opsieren hield hij veel daar stond hij nu met zijn verfpot dat was zijn heele bagage
3798_2211_000120	wie zouden die vreemdelingen wel zijn vroegen alle hagedissen wat zou er toch aan het handje zijn hoor eens hoe het gonst hoor eens hoe het bromt op hetzelfde ogenblik ging de elfenheuvel open en nu kwam er een oude elf uittrippelen het was de huishoudster van de oude elfenkoning
3798_2211_000121	in het zweet uws aanschijns zult gij brood eten zeide zij dat staat in den bijbel later komen de pleziertochtjes dans en spel in het groen en de oogstfeesten zij was een knappe huishoudster
3798_2211_000122	de kikvorschen begrepen hem niet of wilden hem niet begrijpen ik vraag nooit tweemaal zei de mestkever nadat hij reeds driemaal gevraagd en geen antwoord gekregen had
3798_2211_000123	en meneer januari kwam nader als er een jaar verlopen is zal ik u eens zeggen wat die twaalf u mij en ons allen gebracht hebben nu weet ik het nog niet en misschien weten zij het zelf niet eens want het is een zonderlinge tijd waarin wij leven
3798_2211_000124	en dan zullen wij in de stenen kamer waarin pijnhout brand zitten en mee uit de gouden horens der oude noorweegsche koningen drinken de reus heeft mij een paar gegeven en als wij daar zitten dan komt de heks een bezoek afleggen zij zingt voor u al de liedjes der herdersmeisjes in het gebergte dat zal vrolijk worden
3798_2211_000125	waarom krijgt het paard een gouden hoefbeslag zo vroeg de smid mij immers nu wordt deze vraag mij eerst duidelijk ter wille van mij kreeg het paard een gouden hoefbeslag en nu kwam de mestkever in een goede luim men krijgt een ruime blik op reis zeide hij
3798_2211_000126	de diligence kwam aanrijden en hield voor de stadspoort stil zij bracht twaalf personen mee al de plaatsen waren bezet hoera hoera riepen de menschen in de huizen der stad waar de oudejaarsavond gevierd werd en men met klokslag van twaalven het gevulde glas omhoog hief om het nieuwe jaar het welkom toe te roepen
3798_2211_000127	ja nu ken ik de wereld sprak de mestkever het is een booze wereld ik ben de eenige fatsoenlijke man op de wereld eerst weigert men mij gouden schoenen vervolgens moet ik op nat linnen liggen en in den tocht staan en eindelijk dringen zij mij nog een vrouw op
3798_2211_000128	welnu dan moet zij maar weer voor een meisje doorgaan zei de moeder en als mijn kind hier blijven schande over den booswicht die haar verlaten heeft de mestkever was ondertusschen gedurig verder gereisd en op een koolblad over de sloot gezeild
3798_2211_000129	van den vloer tot hoog aan de zoldering reiken en opschieten met vlammende lichten gouden appelen en uitgesneden figuurtjes de stoof geeft evenveel warmte als een kachel ik haal het sprookjesboek uit mijn zak en lees daaruit overluid voor zoodat alle kinderen in de kamer stil en de figuurtjes aan den boom vroolijk worden
3798_2211_000130	nu kwam de vierde die had een grote harp om op te spelen en toen zij de eerste snaar aansloeg tilden allen het linkerbeen op want de kobolden zijn links en toen zij de tweede snaar aansloeg moesten allen doen wat zij wilde
3798_2211_000131	o zeiden de andere mestkevers hij dien wij in de familie opgenomen hebben is een echte landlooper hij is weggegaan en laat zijn vrouw ten onzen laste achter
3798_2211_000132	wat is er een rumoer en een gebrom in den ouden elfenheuvel zei een der hagedissen ik heb van het leven al in twee nachten geen oog dicht kunnen doen ik kon even goed kiespijn hebben want dan slaap ik ook niet
3798_2211_000133	ik heb mij laten misleiden dacht de mestkever er blijft mij dus niets anders over dan ze ook te misleiden zo gezegd zo gedaan weg was hij de hele dag bleef hij uit de hele nacht bleef hij uit en zijn vrouw zat daar als een weduwe
3798_2211_000134	en wanneer komen zij vroeg een der dochters dat hangt van weer en wind af zei de elfenkoning zij komen met scheepsgelegenheid hier naar toe ik wilde dat zij over zweden zouden gaan maar de oude man had daar geen ooren naar hij gaat niet met zijn tijd mee en dat kan ik niet velen
3798_2211_000135	nu moesten de elfen dansen en dat zoowel eenvoudig als met stampen dat ging haar goed af en toen kwam de kunstmatige dans o wat konden zij haar beenen ver uitsteken men wist niet waar het einde en waar het begin was wist niet wat armen en wat beenen waren dat ging alles zoo wonderlijk door elkaar
3798_2211_000136	hij zag er over het algemeen zeer vrolijk uit werken deed hij maar heel weinig maar des te meer maakte hij feestdagen als het maar wat bestendiger in de wereld was zei hij maar nu eens is men goed dan weer slecht geluimd al naar het valt nu eens regen dan weer zonneschijn
3798_2211_000137	de elfen dansten reeds op den elfenheuvel en zij dansten met sjaals die uit nevel en maneschijn geweven waren en dat staat heel mooi voor hen die daarvan houden
3798_2211_000138	ben je dan niet in den stal van den keizer geweest vroeg de mestkever daar is de vochtigheid warm en geurig dat is mijn klimaat maar dat kan men niet op reis meenemen is er hier in den tuin geen mesthoop waar personen van een aanzienlijken stand zooals ik zich te huis kunnen voelen en logeeren
3798_2211_000139	maar de jongens zeiden dat zij het liefst een redevoering wilden houden en op de verbroedering drinken in trouwen hadden zij geen lust en nu hielden zij redevoeringen dronken op hun verbroedering en deden de nagelproef om te bewijzen dat zij hun glazen leeggedronken hadden
3798_2211_000140	uit de ton zei hij zullen wij op vastenavond de kat jagen ik zal jelui het leven wel prettig maken en mij zelf ook alle dagen vroolijk ik heb juist niet lang te leven van den heelen troep den kortsten tijd ik word namelijk maar acht-en-twintig dagen oud
3798_2211_000141	je hebt beiden gelijk zei de mestkever en nu verzocht men hem de kamer binnen te treden zoo ver hij namelijk onder de potscherf kon komen nu zie je ook mijn klein oorwurmpje zeiden een derde en een vierde van de moeders het zijn lieve kinderen en zij houden veel van een grapje
3798_2211_000142	dit was een lustige kwant hij was directeur van een komedie directeur van gemaskerde bals en van alle vermakelijkheden die men zich maar kan voorstellen zijn bagage bestond uit een groote ton
3798_2211_000143	deze had heel veel last van verkoudheid hij snoot zijn neus aldoor en toch zeide hij moest hij de dienstmeisjes vergezellen en ze in haar nieuwen dienst brengen die verkoudheid dacht hij zou wel weer overgaan als hij maar aan het houthakken ging en hout moest hij zagen en hakken want hij was meesterknecht bij een
3798_2211_000144	de vijver was zeer groot de mestkever scheen het een oceaan toe en hij verwonderde zich daarover zozeer dat hij op zijn rug viel en met zijn poten lag te trappelen
3798_2211_000145	hij vertelde van den zalm die tegen de neervallende wateren opspringt als de reus op de gouden harp speelt hij vertelde van de heldere winternachten wanneer de bellen der sleden klinken en de jongens met brandende fakkels over het ijs loopen dat zoo doorzichtig is dat zij de verschrikte visschen onder hun voeten zien zwemmen
3798_2211_000146	van heel wat deftiger plaats zei de mestkever ik kom uit den stal van den keizer waar ik met gouden schoenen aan de pooten geboren ben ik ben op reis ter volbrenging van een geheimen last doch je moet mij daarover maar niet uithooren want ik verraad het toch niet
4429_3478_000000	ik heb hier enige data en feiten uit het leven van de dode man kapitein peter carey hij werd in vijfenveertig geboren was dus vijftig jaar
4429_3478_000001	hoe kwam je daar vroeg holmes ik zal alles van het begin af vertellen zet mij dan een beetje overeind dan kan ik beter spreken
4429_3478_000002	het schijnt mij dat ik van het begin af aan mij dwaas heb aangesteld ik begrijp nu hetgeen ik nooit had moeten vergeten dat ik de leerling ben en gij de meester zijt zelfs nu ik zie wat u hebt gedaan weet ik niet hoe u het deed of wat het betekent
4429_3478_000003	het gebeurde in drieëntachtig augustus van dat jaar peter carey was gezagvoerder van de sea unicorn en ik was daar harpoenwerper wij waren juist uit het ijs op de terugreis en kregen stormweer met zuidelijke winden toen wij een klein vaartuigje oppikten dat naar het noorden was gedreven
4429_3478_000004	natuurlijk informeerde ik naar de man ik vond uit dat hij het bevel gevoerd had over een walvisvaarder die uit de noordpoolzee terugverwacht werd omstreeks de tijd dat mijn vader naar noorwegen ging
4429_3478_000005	je bedoelt dat je ze niet hebt gezien ik verzeker u meneer dat ze er niet waren mijn goede hopkins ik heb in vele misdaden het onderzoek geleid maar ik heb er nog nooit een gezien die gepleegd was door een vliegend wezen
4429_3478_000006	toen ik patrick cairns onder de harpoenwerpers vond naderde mijn onderzoek zijn einde ik redeneerde dat de man vermoedelijk in londen was en dat hij het land wel voor enige tijd zou willen verlaten
4429_3478_000007	dat lag dat tabakszakje op tafel op welk deel van de tafel lag het het lag in het midden het was natuurlijk van robbenvel de harige huid had een leren riempje om het vast te binden aan de binnenzijde stond p c ongeveer een half ons zware tabak was er nog in
4429_3478_000008	juist neligan was mijn vader eindelijk kregen wij dus iets positiefs en toch scheen er een grote gaping tussen een bankier die met de noorderzon was verdwenen en kapitein peter carey aan de wand geregen met een van zijn eigen harpoenen
4429_3478_000009	kun je dadelijk aan boord gaan zodra ik mijn aanstelling heb heb je je papieren ja mijnheer hij haalde een hoop smerige bladen uit de zak holmes zag ze in en gaf ze daarna terug
4429_3478_000010	dat zullen we zien zei hopkins allereerst hoe is u naam ik heet john hopley neligan ik zag holmes en hopkins een blik van verstandhouding wisselen wat kwaamt ge hier doen kan ik in vertrouwen tot u spreken
4429_3478_000011	daarna werd een lucifer aangestoken en het volgende ogenblik was de hut verlicht door het flikkerende schijnsel van een kaars door de dunne gordijnen konden wij precies zien wat er binnen voorviel
4429_3478_000012	ja er stonden nog twee flessen waarvan er een brandewijn de andere whisky bevatte maar daar hebben wij niets aan daar de flessen vol waren en derhalve nog niet aangebroken
4429_3478_000013	dat is genoeg zeide hopkins bars alles wat gij nog te zeggen hebt kunt gij voor de rechter bewaren thans gaat ge met me naar het politiebureau
4429_3478_000014	juist mijnheer holmes ik maakte reeds die gevolgtrekking en concludeerde voorts dat de moordenaar het boekje heeft laten vallen toen hij haastig de vlucht nam het lag dicht bij de deur
4429_3478_000015	laat mij intussen de hut van binnen eens bekijken de sporen van het drama waren verwijderd maar overigens had men de meubelen de kaarten enzovoorts precies gelaten als ze waren gevonden na de moord
4429_3478_000016	bij dit compliment van holmes kon stanley hopkins van verbazing geen woord uitbrengen ik weet niet wat ik zeggen moet mijnheer holmes stamelde hij eindelijk met een vuurrood gezicht
4429_3478_000017	als een paraplu onder zijn arm goede hemel holmes riep ik je wilt toch niet beweren dat je met dat ding onder de arm door londen gewandeld hebt
4429_3478_000018	wat mij betreft ik wandelde tien mijl ging op de trein te tunbridge wells en bereikte londen maar ik werd niets wijzer want toen ik eens in die trommel keek vond ik er geen geld in maar alleen papieren die ik toch niet durfde verkopen
4429_3478_000019	in dit merkwaardige jaar vijfennegentig hadden verscheidene vreemdsoortige en uiteenlopende gevallen zijn aandacht gevraagd waaronder de arrestatie van wilson de bekende kanariefokker welke een waar pesthol uit het east end van londen verwijderde
4429_3478_000020	toen hij plotseling met een uitdrukking van verrassing op het gelaat nauwkeurig het slot onderzocht iemand heeft getracht de deur te openen zeide hij hieraan viel niet te twijfelen het hout er om heen was weggesneden en het scheen zo wit alsof het kort geleden gedaan was
4429_3478_000021	ik hoorde zijn luide gil van ontzetting toen hij begreep dat hij gesnapt was de kaars werd weer aangestoken en daar stond onze ongelukkige gevangene rillend en bevende in de ijzeren greep van de detective hij viel neer op de kist en keek hulpeloos van de een naar de ander
4429_3478_000022	en daarna kwamen verscheidene reeksen van getallen onder andere hoofden waren argentinië costa rica en san paulo alle met tekens en cijfers erachter
4429_3478_000023	holmes had een brief uit zijn zak gehaald hoe heet je vroeg hij james lancaster het spijt mij lancaster maar de equipage is voltallig hier is een halve pond voor de moeite kom in deze kamer en wacht daar even
4429_3478_000024	voor zoover ik te weten kon komen had hij nooit op een ander schip gereisd ik bracht mijn dagen zoek met telegrafeeren naar dundee en na verloop van tijd had ik de namen van de equipage van de sea unicorn in achttien drieëntachtig
4429_3478_000025	opperde eveneens de mening dat het beter was buiten te wachten tussen de struiken en niet in de hut op die manier konden wij de man bespieden als hij een lucifer aanstak en zien wat zijn plannen waren voor deze nachtelijke visite
4429_3478_000026	de verbazende kracht de geoefendheid van het gebruik van de harpoen de rum met water het tabakszakje van robbenvel met de zware tabak alles wees erop dat het een zeeman was en wel een die op de walvisvaart was geweest
4429_3478_000027	wat denk je van dat zakje van robbevel gevonden op het terrein van de misdaad is dat geen aanwijzing hopkins keek verwonderd op
4429_3478_000028	u zult misschien hebben gemerkt dat achter enige van die effecten een kruisje was gezet achter de meeste stond echter niets die waar een kruisje achter stond waren in den laatsten tijd op de beurs te londen verhandeld maar de overige waren vermoedelijk nog in het bezit van carey
4429_3478_000029	zal ik hier tekenen vroeg hij over de tafel buigend holmes leunde over zijn schouder en bracht zijn beide handen over zijn hoofd zo is het goed zeide hij
4429_3478_000030	de ongelukkige viel bijna om van schrik hij bracht de handen voor zijn gezicht en beefde weer als een riet waar hebt u dat gevonden stotterde hij ik wist het niet ik dacht dat ik het in het hotel had verloren
4429_3478_000031	h n en de datum achttien drieëntachtig holmes legde het op tafel en bekeek het op zijn bijzondere manier terwijl hopkins en ik over zijn schouders tuurden op de tweede bladzijde stonden de letters c t r
4429_3478_000032	mijn vriend dokter watson weet echter nog niets van de zaak en ik zal er niets minder aan toe zijn wanneer ik de toedracht nog eens hoor geef ons dus in het kort de bijzonderheden weer stanley hopkins haalde een stuk papier uit zijn zak
4429_3478_000033	het moet al een zeer armzalige inbreker zijn dit is een zeer buitengewone zaak zei de inspecteur ik zou erop durven zweren dat deze tekens gisteren niet aanwezig waren misschien een of andere nieuwsgierige uit het dorp opperde ik
4429_3478_000034	laat ons een weinig in die schone wouden gaan ronddolen watson en een paar uur wijden aan de vogels en de bloemen wij zullen u later hier weer ontmoeten hopkins en zien of wij enigszins meer bekend kunnen worden met de heer die in de afgelopen nacht hier een bezoek heeft gebracht
4429_3478_000035	dat zegt hij maar hij was twee uur in de herberg geweest en het is een tamelijk groot eind van de weg tot aan de hut bovendien heeft dit betrekking op maandag en de misdaad werd op woensdag gepleegd
4429_3478_000036	de man was een echte termijn dronkaard en wanneer hij in zulk 'n stemming was een ware woesteling het is gebeurd dat hij zijn vrouw en zijn dochter midden in de nacht de deur uit joeg en in het park afranselde totdat het gehele dorp buiten het hek in rep en roer ervoor stond door het gegil
4429_3478_000037	en de jonge neligan zou volgens zijn eigen verklaring ze gaarne terug hebben om recht te doen wedervaren aan de crediteuren van zijn vader na zijn vlucht durfde hij de hut niet weer te naderen
4429_3478_000038	het schijnt mij toe dat er een maar is hopkins en dat wel omdat de oplossing totaal onmogelijk is heb je weleens getracht een harpoen door een lichaam te drijven neen
4429_3478_000039	ik herkende hem dadelijk als stanley hopkins een jong inspecteur van politie voor wiens toekomst holmes grote verwachtingen koesterde terwijl deze op zijn beurt de bewondering en de eerbied toonde van een leerling voor de wetenschappelijke methode van de beroemde amateur
4429_3478_000040	neen zeker niet waarom zou ik het dan vertellen indien gij niets hebt te zeggen kon het u voor de rechtbank wel eens slecht bekomen
4429_3478_000041	ja hij was zo onwerelds of zo grillig dat hij dikwijls zijn hulp weigerde aan de machtigen en de rijken wanneer het op te lossen vraagstuk zijn sympathie niet had
4429_3478_000042	ik kon aan het gezicht van hopkins zien dat hij er nooit van gehoord had holmes echter gaf blijk van grote belangstelling u bedoelt de bankiers zeide hij zij gingen failliet met een tekort van een miljoen ruïneerden de halve bevolking van cornwall en neligan maakte zich uit de voeten
4429_3478_000043	kort na dit geval kwamen het drama van woodman's lee en de zeer geheime omstandigheden waarin de dood van kapitein peter carey was gehuld een opsomming van de daden van sherlock holmes
4429_3478_000044	het gelaat van sherlock holmes toonde aan dat hij geheel van de wijs was gebracht door deze nieuwe verwikkeling ik moet u gelijk geven zeide hij en ik erken dat het notitieboek waarvan in het rapport niet gesproken wordt elke hypothese die ik mij gevormd had tenietdoet
4429_3478_000045	dit scheen er op te wijzen dat de misdaad gepleegd was in een ogenblik van woede en dat de moordenaar het eerste het beste wapen gegrepen had dat voor de hand lag het feit dat de misdaad om twee uur in de morgen werd gepleegd en dat niettemin peter carey nog gekleed was
4429_3478_000046	was de bloedvlek aan de onder- of aan de bovenkant aan de onderkant hetgeen natuurlijk bewijst dat het boek is gevallen nadat de misdaad gepleegd was
4429_3478_000047	niets mijnheer absoluut niets dus geen vorderingen gemaakt nee wel wel dan zal ik mij eens met de zaak moeten bezighouden
4429_3478_000048	in elk geval heeft de aanwezigheid van die flessen toch enige betekenis zei holmes laat ons echter nog iets meer horen van de voorwerpen die volgens je mening betrekking op de zaak hebben
4429_3478_000049	het huisje was zeer eenvoudig van hout opgetrokken met een dak van tengels één raam was naast de deur en een aan de andere zijde stanley hopkins haalde de sleutel uit zijn zak en had hem in het slot gestoken
4429_3478_000050	er was slechts één man aan boord een landsman de bemanning was bang dat het scheepje zou zinken en was naar de noorweegsche kust in de jol gegaan
4429_3478_000051	kort daarop bleef peter carey aan de wal en het duurde vele jaren voor ik kon uitvinden waar hij was ik dacht dat hij de misdaad gedaan had voor hetgeen in die blikken trommel was en dat hij mij nu wel eens goed kon betalen voor het feit dat ik mijn mond had gehouden
4429_3478_000052	uitmuntend watson mijn onderzoek marcheert prachtig heb je papier ja schrijf dan een paar telegrammen voor me sumner huurbaas ratcliff highway zend drie man tegen morgen ochtend tien uur basil
4429_3478_000053	hij had het een hut genoemd en het was ook een hut want men zou zich aan boord van een schip gewaand hebben aan de ene zijde was een bedstee en daarvoor stond een zeemanskist kaarten en een verrekijker een schilderij van de sea unicorn een aantal logboeken op een plank
4429_3478_000054	ik ben naar de slager heen en weer gereden naar de slager en ik kom met buitengewone eetlust terug er kan geen verschil van mening zijn waarde watson over de waarde van lichaamsbeweging voor het ontbijt maar ik wil er iets onder verwedden dat je niet kunt raden welk soort lichaamsbeweging ik heb gehad ik zal het niet proberen
4429_3478_000055	hij kwam onder voorwendsel golf te komen spelen zijn kamer was gelijkvloers en hij kon uitgaan wanneer hij dat verkoos diezelfde nacht ging hij naar woodman's lee sprak met peter carey in de hut twistte met hem en doodde hem met de harpoen
4429_3478_000056	hier op een open plaats op een overigens dicht begroeide heuvel stond een langwerpig lang stenen huis hetwelk men langs een kronkelende weg bereikte
4429_3478_000057	ik heb echter uit het onderzoek gemerkt dat er enige punten waren die gij niet over het hoofd hebt gezien is het niet de jonge inspecteur trok een erbarmelijk gezicht bij de ironische opmerkingen van mijn vriend
4429_3478_000058	ik moet u werkelijk mijn verontschuldiging aanbieden hopkins zeide sherlock holmes ik vrees dat de spiegeleieren koud zijn het ontbijt zal je overigens niet minder smaken nu je de zekerheid hebt dat je de zaak tot zulk een schitterend einde hebt gebracht
4429_3478_000059	ik merkte die harpoen aan de wand op en ik dacht dat ik die misschien nodig zou hebben voor ik met 'm klaar was eindelijk kwam hij op mij af vloekend met moordlust in zijn ogen en een schee in zijn hand waarin een groot mes zat
4429_3478_000060	maar eindelijk overmande hij zich om de informatie te bekomen die hij noodig had dit is toch alles eenvoudig en duidelijk holmes glimlachte en schudde het hoofd
4429_3478_000061	en bleef kijken naar het licht dat nog tussen de bomen scheen hij houdt vol dat de schaduw van het hoofd van een man zichtbaar was op het gordijn en dat die schaduw zeker niet van peter carey was daar hij deze goed kende de man had namelijk een korte baard geheel anders dan de kapitein
4429_3478_000062	holmes echter evenals alle grote artiesten leefde voor zijn kunst en uitgezonderd in het geval van de hertog van holdernesse heb ik zelden gezien dat hij een hoge beloning eiste voor zijn onschatbare diensten
4429_3478_000063	er werd buiten luid gesproken en een ogenblik later opende juffrouw hudson de deur en zeide dat er drie mannen waren die naar kapitein basil vroegen
4429_3478_000064	eenvoudig door van het begin af aan het goede spoor te hebben het is zeer wel mogelijk dat wanneer ik iets van dit notitieboekje had geweten daardoor mijn gedachten waren afgeleid geworden zoals bij u het geval was maar al hetgeen ik hoorde leidde in één richting
4429_3478_000065	nee ik heb niets van zijn plaats genomen iets is hier weggenomen er is minder stof op deze hoek van de plank dan verderop het kan een boek geweest zijn het kan ook een doos geweest zijn wel wel er is niets meer te doen
4429_3478_000066	dus u gelooft dat uw oplossing de juiste is vroeg holmes ik zou niet weten wat er zwak in moest zijn de zaak schijnt mij toch niet gezond
4429_3478_000067	het viel mij op dat wanneer ik kon zien hetgeen in de maand augustus achttiendrieëntachtig aan boord van de sea unicorn was gebeurd ik inlichtingen zou krijgen over het lot mijns vaders
4429_3478_000068	wel wel zeide holmes goedig wij allen leren door ondervinding en het is ditmaal een les voor je nooit de andere zijde geheel uit het oog te verliezen je stelde zoveel waarde op de jongen neligan dat je geen ogenblik dacht aan patrick cairns de ware moordenaar van peter carey
4429_3478_000069	wij luisterden allen aandachtig naar hetgeen het jonge mens te vertellen had het was mijn vader wien alleen de zaak aanging
4429_3478_000070	ik denk dat hij nu zachtjes aan op de stoep staat zei holmes ernstig ik denk watson dat je goed zou doen die revolver daar binnen je bereik te houden hij stond op en legde een stuk papier op een tafeltje nu zijn wij gereed zeide hij
4429_3478_000071	in het rapport van het onderzoek zult gij gelezen hebben mijnheer holmes van de hut van den man maar misschien weet uw vriend er nog niets van hij had zich zelf een houten huisje gebouwd hij noemde het altijd de hut enige honderden meters van zijn huis en daar sliep hij elke nacht
4429_3478_000072	ik kwam naar sussex met het plan de kapitein op te zoeken maar op dat ogenblik had juist zijn gewelddadige dood plaats ik las in het verslag een beschrijving van zijn hut waarin ook stond dat de oude journalen van zijn schip bewaard waren gebleven
4429_3478_000073	dat is niet waarschijnlijk er zullen al weinig mensen in het dorp zijn die nu een voet op deze grond durven zetten laat staan in de hut gaan wat denkt u er van mijnheer holmes
4429_3478_000074	precies op tijd verscheen inspecteur stanley hopkins en samen deden wij het uitmuntende ontbijt dat juffrouw hudson had klaargezet alle eer aan de jonge detective was in de wolken over zijn succes
4429_3478_000075	deed vermoeden dat hij een afspraak had gehad met de moordenaar hetgeen ook nog gestaafd wordt door het feit dat er twee lege rumglazen op tafel stonden ja zei holmes ik denk dat beide veronderstellingen aannemelijk zijn waren er nog andere dranken in de hut behalve rum
4429_3478_000076	de derde was iemand van een merkwaardig voorkomen een woest gelaat werd omgeven door een verwarden haardos en baard en twee brutale zwarte ogen glinsterden van onder dikke overhangende wenkbrauwen hij groette en stond op de manier van een zeeman met zijn pet in de hand
4429_3478_000077	zijn huishouden bestond uit zijn vrouw zijn dochter twintig jaar oud en twee dienstboden deze laatsten veranderden nog al eens want het was nooit een prettige betrekking bij hem en soms was het er gewoon niet uit te houden
4429_3478_000078	gij zegt dat ik peter carey vermoord heb ik zeg dat ik peter carey gedood heb en dat is het verschil het kan zijn dat je me niet gelooft wat ik zeg misschien denk je dat ik jullie wat op de mouw speld
4429_3478_000079	het was een langdurig en vervelend wachten en toch bracht het iets mee van de zenuwachtigheid die de jager ondervindt wanneer hij naast de waterpoel ligt en wacht op de komst van het dorstige roofdier
4429_3478_000080	en ik bracht ze in toepassing alvorens ik toestond dat iets van zijn plaats werd genomen onderzocht ik zorgvuldig de grond buiten en ook de vloer van de kamer er waren geen voetstappen
4429_3478_000081	zou niet compleet zijn waarin daarin niet voorkwam een vermelding van deze zeer ongewone zaak in de eerste week van juli was mijn vriend zo dikwijls en zo'n lange tijd afwezig dat ik daaruit opmaakte dat er iets aan de hand was
4429_3478_000082	zowel hij als het jacht schenen verdwenen wij geloofden moeder en ik dat hij met de effecten die hij had meegenomen op de bodem der zee lag wij hadden echter een trouwe vriend die nog zaken doet en hij ontdekte enige tijd geleden dat enige van de effecten die mijn vader had meegenomen
4429_3478_000083	het gezicht van de detective werd gestadig langer terwijl holmes sprak zijn hoop en eerzucht kregen het zwaar te verduren maar hij wilde zo maar zijn stelling niet prijsgeven
4429_3478_000084	maar het was niets ongewoons hem te horen razen en tieren wanneer hij dronken was en daarom nam zij er geen verdere notitie van bij het opstaan om zeven uur bespeurden de dienstbode dat de deur van de hut open stond
4429_3478_000085	het was een vreselijk huishouden dat de zwarte peter carey zichzelf gemaakt had en wij voelden ons als het ware opgelucht toen wij weer buiten in de zon stonden en een pad dwars door het veld insloegen dat door de dode man zelf gemaakt was
4429_3478_000086	het onderzoek dat ik heb ingesteld het kan misschien niets opleveren dat weet ik nog niet maar ik zal het tot het einde volgen in baker street lagen verscheidene brieven voor holmes hij nam er een op opende hem en barstte in een zegevierend lachen uit
4429_3478_000087	ik behoef niet te zeggen dat hij verafschuwd en vermeden werd door de gehele buurt en ik heb geen enkel woord van spijt gehoord over zijn verschrikkelijk einde
4429_3478_000088	het zou veel gemakkelijker zijn geweest wanneer je een week eerder was gekomen zei hij maar zelfs nu behoeft een bezoek nog niet geheel doelloos te zijn watson indien je tijd hebt zou ik gaarne willen dat je ook mee ging als je zo goed wilt zijn een rijtuig te bestellen hopkins zullen wij binnen een kwartier gereed zijn om naar forest row te vertrekken
4429_3478_000089	in het geheel niet zei holmes laat ons horen wat je te zeggen hebt dat is spoedig gedaan en bij de hemel elk woord is de waarheid
4429_3478_000090	er kwam een man aansluipen hij ging de hut in gilde alsof hij een geest zag en rende zo hard als hij kon weg totdat hij uit het gezicht was wie hij was of wat hij wilde is meer dan ik kan zeggen
4429_3478_000091	hij had minstens vijf kleine wijkplaatsen in verschillende delen van londen waar hij vermommingen bewerkstelligde of aflegde hij zeide mij niets van zijn werk en het was mijn gewoonte niet om een verklaring uit te lokken
4429_3478_000092	u kunt niet ontkennen dat neligan die nacht in de hut aanwezig was dat bewijst het boekje ik geloof dat ik bewijzen genoeg heb om een jury tevreden te stellen zelfs al is u in staat in mijn redenering een zwak punt te ontdekken
4429_3478_000093	maar zo groot was de vrees voor de man dat het middag was voordat iemand zich in de hut durfde te wagen om te zien wat er van hem geworden was door de open deur kijkend zagen zij een toneel dat hen met bleke gezichten naar het dorp deed rennen binnen een uur was ik op het terrein en had de zaak in handen
4429_3478_000094	ongetwijfeld ik memoreer alleen dit punt omdat wanneer ik de zaak in handen had gehad ik geneigd zou zijn geweest daarvan het punt van uitgang voor mijn onderzoek te maken
4429_3478_000095	een ogenblik later hoorden wij weder geknars een man was bezig het slot open te breken ditmaal was zijn behendigheid groter of zijn gereedschap beter want even daarna vernamen wij het draaien van de scharnieren
4429_3478_000096	ik was overtuigd dat de initialen p c op het zakje niet de voorletters moesten betekenen van peter carey daar hij zelden rookte en in zijn hut geen pijp gevonden werd
4429_3478_000097	iemand moet steeds de zaken van twee kanten bekijken en daarop bedacht zijn dat is de stelregel bij elk onderzoek van twee zijden en wat is dan de andere zijde
4429_3478_000098	dolfen had zich teruggetrokken ik was destijds nog slechts tien jaar maar toch oud genoeg om de schande te beseffen men heeft altijd beweerd dat vader al de effecten stal en er mee van door ging dat was niet waar
4429_3478_000099	ik denk dat het geluk ons zeer gunstig is u bedoelt dat de persoon terug zal komen dat is zeer waarschijnlijk hij kwam in de verwachting de deur open te zullen vinden hij trachtte naar binnen te gaan door het slot te openen met het lemmet van een klein pennenmes hij kon het niet gedaan krijgen wat zal hij nu doen
4429_3478_000100	dat is alles wat ik weet en ik zeg nog eens dat als ik zwarte peter dan doodde de vent mij daarvoor toch dankbaar moet zijn want ik bespaarde hem de kans op een strop
4429_3478_000101	u is hier niet geweest voor gisteren avond nee welke verklaring hebt u dan hiervoor riep hopkins terwijl hij het notitieboekje met de voorletters van de gevangene op de eerste bladzijde en de bloedvlek op de omslag voor de dag haalde
4429_3478_000102	ik heb nog nooit iemand gezien die blijkbaar zo bang was want zijn tanden klapperden zichtbaar en hij beefde van het hoofd tot de voeten hij was gekleed als een heer had een korte jas met korte broek aan en een pet op
4429_3478_000103	de blikken trommel moet hem ter hand worden gesteld maar de effecten die peter carey heeft verkocht zijn natuurlijk voor altijd verloren daar is het rijtuig hopkins en je kunt nu je gevangene overbrengen
4429_3478_000104	welk wreed monster zou uit de duisternis naar ons toe komen sluipen was het een wilde tijger der misdaad die zich alleen zou laten vangen na een wanhopige worsteling met zijn scherpe tanden en klauwen of zou het blijken te zijn een sluipende jakhals alleen gevaarlijk voor de zwakken en onbeschermden
4429_3478_000105	en dat er enige weken moeten verlopen eer wij de aandelen op het spoor kunnen komen holmes had de omslag van het notitieboekje met zijn vergrootglas bestudeerd hier is een vlek zei hij ja mijnheer het was een bloedvlek ik vertelde u reeds dat ik het boek van den vloer opraapte
4429_3478_000106	de nachtelijke bezoeker was een mager jongmens met een zwart snorretje dat vooral de dodelijke bleekheid van zijn gelaat deed uitkomen hij kon niet veel ouder dan twintig jaar zijn
4429_3478_000107	er zijn enige zeer bijzondere eigenaardigheden omtrent de man te vertellen in het gewone leven was hij een waar puritein een zwijgende in zichzelf gekeerde man
4429_3478_000108	hij had geen tijd om het uit de schee te halen want ik joeg 'm dadelijk de harpoen door zijn body hemel wat gaf hij een gil en zijn gezicht zie ik nog in mijn slaap
4429_3478_000109	bovendien meneer holmes ik heb mijn hand gelegd op mijn man wat die verschrikkelijke persoon van u betreft waar is hij
4429_3478_000110	ik had mij een theorie van de misdaad gevormd waarin hiervoor geen plaats was hebt u getracht enige van de hier genoemde effecten op te sporen er wordt overal onderzoek naar gedaan maar ik vrees dat het register van de aandeelhouders van deze zuid-amerikaanse fondsen in zuid-amerika is
4429_3478_000111	hij was vast en stellig er van overtuigd dat wanneer hem de tijd gelaten werd om alles te gelde te maken alles terecht zou komen en ieder crediteur zijn geld zou krijgen hij ging met zijn klein jacht naar noorwegen juist voor het bevel tot zijn inhechtenisneming werd uitgevaardigd
4429_3478_000112	uitgestrekte stukken waren geveld want hier was de plaats waar de eerste ijzermijnen in het land werden ontgonnen en de bomen werden gerooid voor het smelten van het erts
4429_3478_000113	recht door zijn brede borst was een stalen harpoen gedreven en wel met een kracht dat het wapen nog diep in de houten wand was gedrongen hij was als een vlinder op een stuk karton geprikt
4429_3478_000114	weder op de londense beurs waren verkocht u kunt u onze verbazing voorstellen maanden ben ik bezig geweest om ze op het spoor te komen en eindelijk na veel moeilijkheden vernam ik dat de oorspronkelijke houder was geweest kapitein peter carey de eigenaar van deze hut
4429_3478_000115	maar deze stoot werd met zulk een kracht toegebracht dat de punt van het wapen zelfs nog diep in de houten wand drong is u van mening dat dit aan bloedarmoede lijdende jongmens bij machte is geweest zulk een vreselijke aanslag te doen
4429_3478_000116	ik kende zwarte peter en toen hij zijn mes te voorschijn haalde joeg ik een harpoen dwars door hem heen want ik wist dat het was hij of ik zo stierf hij u kunt het moord noemen in elk geval wil ik even lief met een touw om mijn nek sterven als met het mes van zwarte peter in mijn hart
4429_3478_000117	wat ben ik toch een domoor geweest riep hij natuurlijk is het zoals u zegt dan moeten wij alleen de initialen j h n oplossen ik heb reeds een lijst van effectenmakelaars in achttien drieëntachtig nagegaan maar ik kan geen naam vinden waarop deze letters betrekking kunnen hebben
4429_3478_000118	het was een kleine hut met één vertrek zestien voet lang bij tien voet breed hij hield de sleutel in zijn zak maakte zelf zijn bed op hield de hut zelf schoon en veroorloofde aan niemand de drempel te overschrijden
4429_3478_000119	laat ze een voor een boven komen zeide holmes de eerste die binnenkwam was een klein ineengedrongen mannetje met rode wangen en grijze bakkenbaardjes
4429_3478_000120	terwijl hij zich onafgebroken weken kon wijden aan de zaken van de één of andere arme cliënt wanneer diens geval die vreemde en dramatische eigenschappen bezat welke werkten op zijn verbeelding en waarbij als het ware zijn scherpzinnigheid zich voelde uitgedaagd
4429_3478_000121	ik veronderstel dat geen dezer effecten gevonden is onder de papieren en kaarten van de dode man nee mijnheer hebt u enige reden om aan diefstal te geloven nee mijnheer er scheen niets weggenomen te zijn
4429_3478_000122	voor geen geld maar waarom deed je dat omdat het mij toescheen dat dit indirect verband houdt met het geheim van woodman's lee ha hopkins ik ontving gisteren nog je telegram en ik verwacht je kom binnen en zit met ons aan
4429_3478_000123	in elk geval zou wanneer ik kon bewijzen uit de verklaring van peter carey hoe deze effecten in zijn bezit en op de beurs waren gekomen daaruit blijken dat mijn vader ze niet had verkocht en dat hij geen persoonlijk voordeel beoogde toen hij ze meenam
4429_3478_000124	wel ik hield het voor mijzelf en wachtte om te zien wat er zou gebeuren toen wij in schotland aankwamen was het gemakkelijk iets te verzinnen en niemand was er die iets vroeg een vreemdeling kwam om bij een ongeluk en niemand had er belang bij om veel te vragen
4429_3478_000125	ik trachtte gisterennacht deze boeken in te zien maar kon de deur niet open krijgen vannacht probeerde ik het nog eens en slaagde maar vond dat de bladzijden die betrekking hadden op die maand uit het boek waren gescheurd op dat ogenblik was ik een gevangene in uw handen
4429_3478_000126	ik had geen vat meer op zwarte peter en ik zat nu in londen zonder een cent in mijn zak alleen mijn zak bleef over ik zag die advertentiën voor harpoenwerpers tegen hoog loon waarom ik naar de huurbazen ging die mij hierheen zonden
4429_3478_000127	met een nijdige beweging van zijn gebalde vuist sloot hij het boek bracht het weer naar zijn plaats en blies het licht uit ternauwernood had hij zich omgekeerd om de hut te verlaten of de hand van hopkins was aan zijn keel
4429_3478_000128	kamers zijn voor u in het brambletge hotel besproken derhalve kunnen wij samen naar het dorp wandelen wel watson wat denk je er van vroeg holmes toen wij den volgenden morgen terug reisde
4429_3478_000129	slechts een man wist wat er werkelijk met hem was gebeurd want met mijn eigen oogen zag ik hoe de schipper hem een beentje lichtte en hem tijdens de hondenwacht in een donkeren nacht twee dagen voordat wij de lichten van de shetlands eilanden in zicht kregen over de verschansing wierp
4429_3478_000130	laat in de avond ging hij naar zijn hut omstreeks twee uur in de morgen hoorde zijn dochter die met open raam sliep een verschrikkelijke gil uit deze richting
4429_3478_000131	gedurende twee uur bekeek holmes met sterk gespannen aandacht elk voorwerp op zijn beurt maar zijn gelaat toonde dat het resultaat niet zeer bevredigend was slechts éénmaal onderbrak hij zijn onderzoek heb je iets van deze plank genomen hopkins
4429_3478_000132	eens werd hij veroordeeld wegens mishandeling van de oude predikant die hem op kwam zoeken om hem eens te onderhouden over zijn gedrag kortom mijnheer holmes u zou ver moeten gaan om een gevaarlijker man te vinden dan peter carey en ik heb gehoord dat hij aan boord van zijn schip dezelfde manieren reeds had
4429_3478_000133	zolang de misdadiger op twee benen blijft moet er enige aanwijzing op de grond voor de wetenschappelijke vorser zijn te vinden het is niet te geloven dat deze met bloed bespatte kamer geen spoor bevatte dat ons zou kunnen helpen
4429_3478_000134	thans hebben de rijkere lagen van het noorden deze industrie tot zich getrokken en niets dan deze van bomen beroofde plekken en de grote gaten in de grond wijzen op de arbeid van het verleden
4429_3478_000135	ik was een dwaas door u niet dadelijk te hulp te roepen mijnheer holmes maar dat is nu eenmaal gebeurd ja er waren verscheidene voorwerpen die onze speciale aandacht vroegen een ervan was de harpoen waarmee de misdaad werd gepleegd deze was van een rek aan de muur genomen
4429_3478_000136	de herfst van dat jaar was zeer stormachtig en er was een lange opeenvolging van stormwinden uit het zuiden het was zeer goed mogelijk dat het jacht van mijn vader noordwaarts was gedreven en daar het schip van kapitein peter carey had ontmoet als dat zo was wat was er dan van vader geworden
4429_3478_000137	toen ik kwam vond ik hem driekwart dronken en in een allerslechtst humeur wij gingen zitten wij dronken en praatten over oude tijden maar hoe meer hij dronk des te minder had ik het begrepen op de blikken waarmede hij mij aankeek
4429_3478_000138	natuurlijk was hij morsdood en was dat geweest vanaf het ogenblik dat hij dien laatste doodskreet geuit had ik ken uw methode meneer
4429_3478_000139	het was het tabakszakje van de man zelf mijnheer zijn naamletters stonden er in bovendien is het duidelijk dat hij als oud kapitein van een vaartuig dat op de robbenvangst ging zulk een tabakszak had
4429_3478_000140	is hij de man die met zwarte peter rum met water zat te slurpen in het holle van de nacht was het zijn profiel hetwelk twee nachten vroeger op de gordijnen is gezien nee nee hopkins wij moeten naar een ander en meer gevaarlijk persoon zoeken
4429_3478_000141	is dat alles vroeg hopkins ja dat is alles hij sloeg de ogen neer terwijl hij het zeide hebt u niets anders te vertellen hij aarzelde nee er er is niets
4429_3478_000142	holmes bleef enige tijd in gedachte zitten wel zei hij uiteindelijk ik denk dat ik er eens zelf heen moet gaan en zelf het een en ander opnemen
4429_3478_000143	dat is het raam mijnheer holmes dat ons ten minste enige aanwijzing bij het onderzoek verschaft u herinnert zich dat een metselaar slater genaamd die om één uur 's nachts van forest row kwam twee dagen voordat de moord plaats had stilstond bij het voorbijgaan van woodmans lee
4429_3478_000144	toch weet ik dat dit het belangrijkste is van al hetgeen ik heb gevonden u zult toestemmen mijnheer holmes dat de mogelijkheid bestaat dat deze initialen zijn van de tweede man die aanwezig was met andere woorden van de moordenaar
4429_3478_000145	dinsdag was peter carey in het allerslechtste humeur dronken en woest als een gevaarlijk wild dier hij strompelde door het huis en de vrouwen maakten dat zij weg kwamen wanneer zij hem hoorden naderen
4429_3478_000146	mijnheer holmes zeide hopkins ik weet niet hoe ik u mijn dankbaarheid moet tonen zelfs nu begrijp ik niet hoe u dit resultaat hebt bereikt
4429_3478_000147	beste meneer u moet werkelijk aan dergelijke dingen uw aandacht wijden mijn vriend watson zou u kunnen vertellen dat ik mij een gehele morgen met die oefening heb bezig gehouden het is niet gemakkelijk en er is een sterke en geoefende arm voor nodig
4429_3478_000148	daarna reisde hij enige jaren en kocht eindelijk een klein buiten woodman's lee genaamd bij forest row in sussex daar heeft hij zes jaar gewoond en daar is hij nu juist een week geleden gestorven
4429_3478_000149	nu waarde heer zei stanley hopkins wie ben je en wat kwam je hier doen de man herstelde zich zo goed mogelijk en keek ons aan u zijt detectiven vermoed ik zei hij ik u denkt dat ik betrokken ben bij de dood van kapitein peter carey ik verzeker u dat ik onschuldig ben
4429_3478_000150	bij haar was haar dochter een bleek meisje met mooi haar wier ogen ons uitdagend aankeken toen zij vertelde dat zij blij was dat haar vader dood was en dat zij de hand zegende die hem had neergeveld
4429_3478_000151	ik hoorde een gerinkel en een geloei als van een woedenden stier het volgend ogenblik rolden holmes en de zeeman samen over de vloer het was een man met zulk een reusachtige kracht dat zelfs met de handboeien die holmes hem zo handig had aangedaan hij spoedig mijn vriend overmeesterd zou hebben waren hopkins en ik hem niet te hulp gekomen
4429_3478_000152	alleen hoorden wij nog het slaan van de dorpsklok en het geruis van een fijne motregen die op het bladerdak boven ons neerviel het had halftwee geslagen en het was het donkerste uur dat aan de dageraad vooraf ging
4429_3478_000153	stil als muizen lagen wij neergedoken tussen de struiken wachtende op hetgeen zou komen eerst hoorden wij nog de voetstappen van de dorpelingen die zich verlaat hadden of wel stemmen uit het dorp maar één voor één stierven deze afwisselingen weg en werd het doodstil om ons heen
4429_3478_000154	ik denk dat ze allen verdronken zijn nu wij namen de man aan boord en hij en de schipper zaten lang in de kajuit te praten alle bagage die hij bij zich had bestond uit een blikken trommel
4429_3478_000155	wel wel het is zeker een zeer interessant geval er was ook nog een mes is het niet een scheermes dat nog in de schede was het lag bij de voeten van de dode juffrouw carey heeft verklaard dat het het eigendom van haar man was
4429_3478_000156	wier geel en rampzalig gelaat met de vreesachtige uitdrukking en de door rode randen omgeven ogen sprak van de harde jaren en de mishandelingen waaraan zij had blootgestaan
4429_3478_000157	wel watson deze zaak heeft mij tien dagen achtereen geen rust gelaten thans ban ik haar geheel uit mijn gedachten en morgen denk ik zullen wij er voor altijd het laatste van horen
4429_3478_000158	zover ik weet werd de naam van de man nooit genoemd en in de tweeden nacht verdween hij alsof hij er nooit was geweest er werd gezegd dat hij over boord was gesprongen of over boord was gevallen in het onstuimige weer
4429_3478_000159	uitmuntend wat meer stanley hopkins haalde uit zijn zak een notitieboek de omslag was versleten en de bladzijden verkleurd op de eerste bladzijde waren geschreven de initialen j
4429_3478_000160	daarom bracht ik enige dagen in het east end door beraamde een noordpool expeditie lanceerde aanlokkelijke voorwaarden voor harpoenwerpers die onder kapitein basil wilden varen en zie hier het resultaat
4429_3478_000161	maar hij had geen pijp nee mijnheer wij konden geen pijp vinden hij rookte inderdaad zeer weinig maar het was mogelijk dat hij tabak kreeg van zijn vrienden
4429_3478_000162	hij lachte terwijl hij zich koffie inschonk indien je in de winkel van allerdyce had kunnen kijken zou je een dood varken gezien hebben hangende aan een haak in de zolder en een meneer in zijn hemdsmouwen ijverig in de weer het dier met dit wapen te doorboren
4429_3478_000163	als je me voor de rechtbank nodig mocht hebben is mijn adres en dat van watson ergens in noorwegen later stuur ik wel bijzonderheden einde van het avontuur van zwarte peter
4429_3478_000164	wel mijnheer holmes ik ben u en uw vriend zeer verplicht dat u gekomen zijt om mij te helpen zoals nu gebleken is was uw tegenwoordigheid niet nodig en zou ik de zaak ook zonder u tot dit einde hebben gebracht niettemin ben ik u zeer dankbaar
4429_3478_000165	nu ik heb tamelijk sterke zenuwen zoals u weet mijnheer holmes maar ik geef u mijn woord dat ik rilde van ontzetting toen ik mijn hoofd in dat kleine huisje stak kleine en grote vliegen bromden en gonsden en de vloer en de wanden waren als in een slachtplaats
4429_3478_000166	twee andere waren er nog en er was een lege plaats voor de derde in de schacht waren de woorden s s sea unicorn dundee gegraveerd
4429_3478_000167	je zult je herinneren hoe ik nog vroeg of er whisky en brandewijn in de hut was je zei van ja hoeveel landslui zullen er zijn behalve zeelui die rum drinken wanneer zij die andere dranken kunnen krijgen ja ik was er zeker van dat het een zeeman was
4429_3478_000168	stanley hopkins uitte een kreet van blijdschap dank u meneer u neemt mij daardoor een zware last van de schouders holmes hief zijn vinger op tegen de inspecteur
4429_3478_000169	ik vond hem door een zeeman die hem te londen had ontmoet en ik ging naar buiten om hem onder handen te nemen de eerste dag was hij redelijk genoeg en bereid mij zoveel te geven dat ook ik aan de wal kon blijven wij zouden alles twee nachten later regelen
4429_3478_000170	verschrikt over hetgeen hij had gedaan vluchtte hij de hut uit waarbij het notitieboekje dat hij had meegebracht om peter carey over die verschillende effecten te ondervragen op de grond viel
4429_3478_000171	zijn stijgende roem had een enorme praktijk met zich gebracht en ik zou mij aan een onbescheidenheid schuldig maken indien ik zelfs ook maar zinspeelde op de identiteit van enige van de voorname cliënten die steeds onze nederige drempel in baker street overschreden
4429_3478_000172	hier viel de zeeman hem met zijn groffe stem in de rede zeg eens baas zeide hij ik zal mij niet beklagen over het feit dat ik op zulk een wijze word behandeld maar je moet de dingen bij hun waren naam noemen
4429_3478_000173	hij was een stoutmoedig en succesvol robbenvanger en walvisvaarder in achttien drieëntachtig was hij kapitein van de stoomboot sea unicorn uit dundee hij had achtereenvolgens verschillende voorspoedige reizen gedaan en in het jaar achttien vierentachtig zei hij de zee vaarwel
4429_3478_000174	de volgende nacht terugkomen met een doelmatiger stuk gereedschap dat zou ik ook zeggen het zal nu slechts aan ons liggen indien wij er niet zijn om hem te ontvangen
4429_3478_000175	onze onaangediende bezoeker was een buitengewoon bewegelijk man ongeveer dertig jaar oud gekleed in een gewoon fantasiekostuum maar met de rechte houding van iemand die gewend is aan een uniform
4429_3478_000176	aan beide zijden zijn kleine ramen die door gordijnen zijn bedekt welke nooit opgehaald worden een van deze ramen zag uit op de grote straatweg en wanneer er 's nachts licht brandde maakten de mensen elkaar daarop opmerkzaam en vroegen zich af wat zwarte peter wel zou doen
4429_3478_000177	opname door peter zin het avontuur van zwarte peter door arthur conan doyle nooit heb ik mijn vriend in een betere gedaante zowel geestelijk als fysiek gekend dan in het jaar vijfennegentig
4429_3478_000178	het feit dat verscheidene ruw uitziende mannen in dien tijd bij ons aanschelden en naar kapitein basil vroegen deed mij begrijpen dat holmes ergens aan het werk was onder een van zijn vele vermommingen en namen waaronder hij zijn eigen machtige persoonlijkheid verborg
4429_3478_000179	ik zou er tevens op willen wijzen dat de aanwezigheid van een document dat betrekking heeft op een grote hoeveelheid papieren van waarde ons voor de eersten keer enige aanwijzing geeft voor een beweegreden voor de misdaad
4429_3478_000180	juist datgene wat men in de hut van een scheepskapitein verwacht te vinden en te midden van dat alles aanschouwde men den man zelf met een verwrongen gelaat als een verloren ziel in de hel
4429_3478_000181	toen wij allen werden opgeschrikt door een zacht maar duidelijk geknars in de richting van de tuindeur iemand was binnengekomen weder heerste er geruime tijd stilte en ik begon reeds te vrezen dat het een vals alarm was toen zachte voetstappen gehoord werden aan de andere kant van de hut
4429_3478_000182	dicht bij deze weg en aan drie zijden omringd door struikgewas stond een klein houten huisje dat was het toneel van de moord
4429_3478_000183	ik zou gaarne willen dat u het deed meneer holmes het is mijn eerste groote zaak en ik ben ten einde raad kom om hemels wil en help mij een handje wel wel het treft dat ik reeds alle beschikbare aanwijzingen en het rapport van het eerste onderzoek met enige zorg heb gelezen
4429_3478_000184	ik kan zien dat ge niet voldaan zijt o ja mijn waarde watson ik ben volkomen tevreden dat neemt niet weg dat de methodes van stanley hopkins mij niet bevallen ik heb mij in hem bedrogen ik koesterde betere verwachtingen van hem
4429_3478_000185	ik kan mij nog de laatste avond herinneren toen hij moeder vaarwel zeide hij liet een lijst achter van de effecten die hij meenam en hij zwoer dat hij zou terugkomen met opgericht hoofd en dat niemand die hem vertrouwd had nadeel zou lijden daarna werd er taal noch teken ooit meer van hem gehoord
4429_3478_000186	hij was bekend in de vaart als zwarte peter en deze naam was hem gegeven niet alleen naar aanleiding van zijn donker uiterlijk maar ook vanwege zijn humeur dat de schrik was van ieder om hem heen
4429_3478_000187	zijn voorhoofd was bewolkt en hij zat daar als iemand die in de grootste verslagenheid verkeert nee dank u meneer ik heb ontbeten voor ik hierheen ging ik heb de nacht in de stad doorgebracht want ik moest gisteren mijn rapport uitbrengen en wat had je te rapporteren
4429_3478_000188	eerst toen ik de koude loop van de revolver tegen zijn slaap drukte begreep hij ten laatste dat tegenstand nutteloos was wij bonden zijn enkels met een koord vast en stonden buiten adem van de worsteling op
4429_3478_000189	ik stond daar terwijl zijn bloed langs me spoot en ik wachtte even alles bleef stil en dat stelde mij gerust ik keek rond en zag de blikken trommel op een plank ik had er in elk geval evenveel recht op als peter carey
4429_3478_000190	en hoe hebt u hem gevonden waarde heer het probleem was zeer eenvoudig geworden als het een zeeman was kon het er alleen een zijn die met carey op de sea unicorn had gevaren
4429_3478_000191	daarom nam ik haar mee en verliet de hut als een gek liet ik mijn tabakszak liggen nu zal ik u het zonderlingste van de gehele geschiedenis vertellen nauwelijks buiten de hut gekomen hoorde ik iemand naderen en ik verborg mij dus in de struiken
4429_3478_000192	de tweede man was een lange uitgedroogde kerel met sluik haar en ingevallen wangen zijn naam was hugh pattins hij kreeg dezelfde boodschap zijn half pond en moest ook even blijven wachten
4429_3478_000193	uw naam vroeg holmes patrick cairns harpoenwerper ja mijnheer zesentwintig reizen
4429_3478_000194	een zeer duidelijke verklaring zeide holmes opstaande en zijn pijp opstekende ik denk hopkins dat je geen tijd moet laten voorbijgaan om je gevangene naar een veiliger plaats te brengen deze kamer is niet zeer geschikt voor een cel en mijnheer patrick cairns neemt een te groot deel van ons karpet in
4429_3478_000195	je bent juist de man dien ik nodig heb zeide hij hier ligt op dit tafeltje de monsterrol als je tekent is de zaak op orde de zeeman draaide zich om en nam de pen op
4429_3478_000196	het was elf uur toen wij ons in hinderlaag opstelden hopkins was er voor om de deur van de hut open te laten maar holmes was van mening dat hierdoor de achterdocht van de vreemdeling zou worden opgewekt het slot was zeer eenvoudig en alleen een stuk lemmet was nodig om het open te maken
4429_3478_000197	wij zagen hoe hij met verschrikte ogen rondkeek daarna zette hij het eindje kaars op tafel en verdween in een der hoeken waar wij hem niet konden zien hij kwam met een groot boek een van de journaals terug op tafel leunend bladerde hij er in tot hij hetgene vond wat hij zocht
4429_3478_000198	wonderbaarlijk riep hopkins wonderbaarlijk je moet nu zo spoedig mogelijk de jongen neligan in vrijheid stellen zeide holmes ik erken dat ik van oordeel ben dat je hem je verontschuldigingen moet aanbieden
4429_3478_000199	holmes onderzocht het raam men heeft getracht ook dit te forceren maar wie het ook is geweest hij is er niet in geslaagd om binnen te komen
4429_3478_000200	ik was die ijverige mijnheer en ik heb mij ervan overtuigd dat ik al wend ik al mijn kracht aan met een enkele worp het varken niet kan doorboren wil je het ook eens proberen
4429_3478_000201	je verbaast me meneer holmes wat zou er dan nog aan kunnen ontbreken wordt elk punt door uw verklaring opgehelderd ongetwijfeld ik heb uitgevonden dat de jonge neligan op de dag van de misdaad in het brambletye hotel is aangekomen
4429_3991_000000	het viel mij niet moeilijk de woonplaats van sholto uit te vinden en ik zette mij aan het werk om gewaar te worden of hij den schat te gelde gemaakt had of dat hij hem nog in zijn bezit had ik maakte mij bevriend met zeker iemand die mij behulpzaam kon zijn ik noem echter zijn naam niet want ik wil geen ander achter slot en grendel helpen
4429_3991_000001	er was echter niets meer aan te doen de wilde hartstocht van zijn metgezel was losgebroken en het vergif had zijn werk gedaan daarom liet jonathan small zijn teken achter liet de kist met de schat naar omlaag zakken en volgde haar langs dezelfde weg
4429_3991_000002	oh dat is de kamer waar de oude huishoudster mrs bernstone zit zij kan ons er alles van vertellen doch stil wat is dat hij hield de lantaarn omhoog en zijn hand beefde zodanig dat wij als het ware te midden der flikkerende lichtstralen stonden miss morstan greep mijn hand en wij bleven allen met kloppend hart staan luisteren
4429_3991_000003	gij hebt van begin tot eind goed gehandeld sir zeide hij en het is wel mogelijk dat wij in staat zullen zijn enige dienst te bewijzen door enig licht te verspreiden over datgene wat u nog duister is maar zoals miss morstan zo-even terecht opmerkte het is reeds laat en het ware het best de zaak zonder uitstel door te zetten
4429_3991_000004	maar een verzameling indische edelgesteenten van aanzienlijke waarde die de overleden heer sholto van zijn vader geërfd had is ontvreemd de zaak werd het eerst ontdekt door mr sherlock holmes en dr watson die het huis bezocht hadden met mr thaddeus sholto broeder van de overledene
4429_3991_000005	dan zullen wij zeer zeker gaan gij en ik en jawel dr watson is juist de rechte man uw briefschrijver spreekt van twee vrienden hij en ik hebben reeds vroeger samengewerkt
4429_3991_000006	waartoe kon gij dan anders het postkantoor binnengaan dan om een dépêche te verzenden breng nu alle andere factoren met elkaar in verband dan moet de enige gevolgtrekking de juiste zijn
4429_3991_000007	ik heb andere krachten aan het werk gezet en alle middelen die mij ten dienste staan aangewend de ganse rivier is aan beide zijden afgezocht maar er is geen nieuws en evenmin heeft mrs smith iets omtrent hare echtgenoot vernomen ik zal weldra tot de conclusie komen dat zij de plaat gepoetst hebben maar dat gaat zo gemakkelijk niet
4429_3991_000008	zouden zij zich onder bescherming der duisternis naar een of ander schip te gravesend of andere kustplaats begeven waar zij ongetwijfeld reeds passage naar amerika of de koloniën genomen hadden maar de boot die konden zij toch niet medegenomen hebben naar hun logies
4429_3991_000009	jones ten einde raad zijn iets wat in de meeste gevallen voorkomt dan wordt de zaak aan mij voorgelegd ik onderzoek de data gelijk een gezworene en ik spreek dan een oordeel uit gelijk een specialiteit
4429_3991_000010	eind goed al goed zei holmes maar ik wist niet dat de aurora zulk een vaart had smith zegt dat zij de snelste stomer op de rivier is en dat indien hij een betere machinist had gehad wij haar nimmer zouden hebben ingehaald
4429_3991_000011	hij antwoordde nauwelijks op mijne vragen en hield zich de ganse avond met een scheikundige analyse bezig waarbij zoveel rook en damp ontwikkeld werd dat ik ten slotte genoodzaakt was de kamer te verlaten
4429_3991_000012	gelukkig voor mij was de sergeant van de compagnie tegelijkertijd in het water en een der beste zwemmers van het leger juist toen ik het midden van de rivier bereikt had greep mij een krokodil en hapte mij het rechterbeen boven de knie zo glad af dat het hem geen dokter kon verbeteren
4429_3991_000013	toen herinnerde ik mij plotseling dat hij ons gezegd had dat hij en zijn broeder tweelingen waren dat is verschrikkelijk zeide ik tot holmes wat staat ons te doen
4429_3991_000014	een half miljoen small stamelde hij mij doordringend aanziende als twijfelde hij eraan of ik wel in ernst sprak juist sir in juwelen en parelen het ligt daar onder het bereik van elkeen en het ergste is dat de rechtmatige eigenaar geen aanspraak heeft op de bescherming van de wet
4429_3991_000015	ja dat zal mij groot genoegen zijn dat is niet volgens de letter der wet zei jones zijn hoofd schuddend maar de ganse zaak is onregelmatig
4429_3991_000016	ik had mijn mond reeds geopend om op deze ontboezeming te antwoorden toen er bescheiden op de deur geklopt werd en onze hospita binnentrad terwijl zij een visitekaart op het koperen blad droeg een jonge dame voor u sir zei zij zich tot mijn metgezel wendende
4429_3991_000017	uh waarheen vroeg jones naar den tower zeg hun dat zij tegenover jacobsons werf moeten aanleggen onze boot liep zeer snel wij schoten de lange linie van geladen schuiten voorbij alsof deze stil lagen
4429_3991_000018	mijn werkzaamheid bestond in het rondrijden der plantage om te zien of de slaven wel aan het werk bleven het loon was goed ik had een goed verblijf en alles tezaam genomen was ik tevreden met het vooruitzicht om mijn ganse leven op deze indigo plantage door te brengen
4429_3991_000019	ik moest geruime tijd op de deur van nummer drie kloppen alvorens ik gehoor verkreeg ten laatste echter verscheen er een zwak kaarslicht achter het luik en keek een gelaat uit het bovenste venster
4429_3991_000020	hoofdstuk acht de ongeregelde politie uit de baker street wat nu vroeg ik toby heeft zijn onfeilbaarheid verloren
4429_3991_000021	hij maakte een ontevreden gebaar ik had dat gevreesd zeide hij ik kan u waarlijk niet feliciteren ik werd een weinig ontstemd
4429_3991_000022	gij zijt iemand met wien men geduld moet oefenen en wij weten allen dat gij een kenner van misdaden zijt maar plicht blijft plicht en ik ben eigenlijk wel wat te ver gegaan met te doen wat gij en uw vriend mij verzocht hebben
4429_3991_000023	ik bleef met de lantaarn bij de poort ik kon hunne gelijkmatige voetstappen door de corridors vernemen plotseling hielden deze op en hoorde ik stemmen een geschuifel en het geluid van slagen
4429_3991_000024	omtrent dit alles hadden wij ophelderingen verkregen maar deze feiten hadden ons gaandeweg voor een meer tragisch en dieper geheim geplaatst de indische schat de vreemdsoortige tekeningen onder morstan's bagage gevonden
4429_3991_000025	neen gij moet haar naar huis brengen zij woont bij mrs cecil forrester in lower camberwell dus niet zeer ver van hier indien gij terug wilt komen zal ik u hier wachten of misschien zijt ge te vermoeid
4429_3991_000026	uw onbekende vriend wel dat is een zeer aardig geheim wat denkt gij te doen miss morstan dat was juist de vraag die ik u wilde doen
4429_3991_000027	het was gewis de plicht van een welmenend vriend om zich over zulk een tijding te verheugen en toch schaam ik mij te bekennen dat ik door zelfzucht bevangen werd en mijn hart zo zwaar werd als lood
4429_3991_000028	maar wat is dat dan voor een schat vroeg ik ik verlang even zozeer rijk te zijn als gij als gij mij maar wilt aantoonen op welke wijze ik dit worden kan gij wilt dus zweren hernam hij
4429_3991_000029	hij handelde naar zijne gegevens zeide holmes de hond van het vat tillende en hem buiten de timmertuin brengend als gij in aanmerking neemt hoeveel creosoot er op één dag om londen vervoerd wordt dan is het geen wonder dat ons spoor gekruist is het wordt thans veel gebruikt vooral voor het conserveren van hout toby heeft dus geen schuld
4429_3991_000030	ah dat is gelukkig ik voor mij kon ze slechts waarschijnlijkheden noemen ik verwachtte geenszins zo accuraat te zullen zijn maar het zijn toch niet enkel gissingen
4429_3991_000031	toch ben ik geen bedelaar en ik zal u jonge sahib en uwe aanvoerder belonen indien hij mij de schuilplaats waarom ik vraag wil verlenen ik kon mij zelf niet langer vertrouwen met de man in gesprek te blijven hoe meer ik zijn dik angstig gelaat beschouwde des te harder viel het mij om hem in koelen bloede te laten vermoorden
4429_3991_000032	ik reikte hem het horloge met enig leedvermaak over want naar ik mij overtuigd hield was de proef onmogelijk en ik had er een les mede op het oog voor de stellige toon die hij gewoonlijk aansloeg
4429_3991_000033	dit zeggende naderde hij met de lamp in zijn hand terwijl hij onderwijl zijne opmerkingen overluid herhaalde doch eer tot zich zelve dan tegen mij het raam is aan de binnenzijde vergrendeld houtwerk zeer stevig geen hengsels aan de zijde wij zullen het eens openmaken
4429_3991_000034	ik legde het blad op de tafel doch op hetzelfde ogenblik viel mijn oog op een advertentie van de volgende inhoud vermist marc smith schipper en diens zoon jim verlieten de werf van smith omstreeks drie uur laatstleden woensdagmorgen per stoomboot aurora
4429_3991_000035	het was niets dan een eenvoudige redenering och kom kom niet al te nederig zijn maar wat is dit alles hier kwaadwerk ernstige feiten hier geen gelegenheid voor theorieën hoe gelukkig dat ik juist te norwood aanwezig was voor een ander geval
4429_3991_000036	hij kan wel iets vinden merkte holmes op terwijl hij zijne schouders optrok want hij heeft somwijlen aanvallen van verstand il n'y a pas de sots si incommodes que
4429_3991_000037	zij was echter nog goed in het zicht en de donkere onzekere schemering ging tot een heldere avond over onze ketels waren tot barstens toe gevuld en de veiligheidskleppen trilden en floten door de kracht waarmee wij voortgestuwd werden
4429_3991_000038	mijne jongens waren zonder resultaat de rivier op en af geweest de boot lag niet bij de een of andere landingsplaats of werf en was evenmin teruggekeerd toch begreep ik dat zij onmogelijk haar spoor kon verbergen daar zij noodzakelijk door de sluizen moest varen
4429_3991_000039	onze onderzoekingen leverden echter niet het minste resultaat op en vanaf die dag tot op heden heb ik nooit weder een woord van mijn ongelukkige vader vernomen hij kwam naar het vaderland met een hart vol hoop en liefde om er enige rust en vaderlijk genoegen te vinden en in stede daarvan
4429_3991_000040	ook deze richtte zich op en bleek een kleine neger dwerg te zijn de kleinste dien ik ooit gezien heb met een groot misvormd hoofd en verward kroesachtig haar
4429_3991_000041	plotseling verneemt small dat de majoor op sterven ligt vol angst dat het geheim van de schat met hem ten grave mocht dalen verschalkt hij de waakzaamheid der wachters baant zich een weg naar het venster der sterfkamer en wordt alleen teruggehouden om naar binnen te klimmen door de tegenwoordigheid der beide zonen
4429_3991_000042	was ik ongeschikt voor den dienst evenals voor andere werkzaamheden gij kunt u licht voorstellen hoe ongelukkig ik mij gevoelde als een gebrekkig en nutteloos schepsel op nog geen twintigjarigen leeftijd maar mijn ongeluk nam spoedig een gunstigen keer
4429_3991_000043	hij droeg bartholomeus sholto geen wrok toe en zou er de voorkeur aan gegeven hebben deze slechts te binden en hem het roepen onmogelijk te maken hij wenste zijn hoofd niet aan de strop te wagen
4429_3991_000044	ik stelde broeder bartholomeus gisteravond met mijne zienswijze in kennis dus zullen wij zoal geen welkome dan toch verwachte bezoekers zijn mr thaddeus sholto zweeg terwijl ook wij nadachten over de nieuwe loop dien de geheimzinnige zaak thans genomen had holmes was de eerste die overeind sprong
4429_3991_000045	wat hebt gij het reeds opgelost nu dat zou te veel gezegd zijn ik heb een feit ontdekt dat een veronderstelling wettigt dat is alles het is slechts een zeer vage veronderstelling de nadere bijzonderheden ontbreken er nog aan
4429_3991_000046	het is waar gij bracht ons op het juiste spoor maar gij zult thans zelf toestemmen dat het meer aan goed geluk dan aan uwen leiddraad te danken was
4429_3991_000047	het was voldoende om iemand razend te maken om stompen en stoten te verdragen van elke kwajongen in uniform om rijst te eten en water te drinken te krijgen terwijl die onmetelijke fortuin ginds op hem lag te wachten maar ik was altijd zeer volhardend geweest en zo wachtte ik ook nu mijn tijd af
4429_3991_000048	toen ik het eerst het besluit nam om u deze mededeling te doen sprak hij zou ik gaarne mijn adres gegeven hebben ik vreesde echter dat gij mijn verzoek niet zou vertrouwen en vreemd volk met u zou brengen deswege nam ik de vrijheid de zaak zodanig te regelen dat mijn bediende williams u het eerst zoude zien
4429_3991_000049	op de linkerhoek staan vier kruisjes op een lijn waarvan de armen elkander raken daarnaast staat in ruwe karakters het teken der vier jonathans
4429_3991_000050	geen der anderen was bewoond en dat waarvoor wij stilhielden was even duister als de andere behalve een enkel lichtje voor het keukenraam toen wij echter aanklopte werd de deur onmiddellijk geopend door een hindoes bediende gekleed in een gele turban witte wijde klederen en een gele sjerp
4429_3991_000051	is het iets omtrent de boot van marc smith ja ik weet wel waar die is en ik weet ook waar de mannen zijn en ik weet ook waar de schat is ik weet er alles van
4429_3991_000052	in de tijd dat ik mij naar beneden begaf was sherlock holmes op de zolder en zag ik hem als een glimworm zeer langzaam langs het latwerk kruipen achter een schoorsteen uitstek verloor ik hem uit het gezicht doch onmiddellijk daarna kwam hij weder te voorschijn en verdween toen weder aan de tegenovergestelde zijde
4429_3991_000053	het waren slanke flink uitziende kerels mahomed singh en abdullah khan geheeten beiden oude gedienden die te chilian wallah de wapens tegen ons gedragen hadden
4429_3991_000054	doch zendt haar niets zelfs niet deze krans alvorens ik zal gestorven zijn er zijn wel mensen even ziek geweest als ik thans die toch weder hersteld zijn
4429_3991_000055	god zegene uw lief kalm gelaat riep zij zenuwachtig snikkend het doet mij goed u te zien o wat heb ik heden een dag vol angst doorgemaakt
4429_3991_000056	eenvoudig riep ik gewis antwoordde hij met het voorkomen van een professor in de scheikunde die voor zijn klas doceert zet u in gindse hoek neder opdat uwe voetstappen de dingen niet in de war brengen
4429_3991_000057	zeide hij geef mij problemen geef mij werk geef mij het ingewikkeldst geheimschrift of de meest raadselachtige analyse dan ben ik in mijn eigen atmosfeer dan heb ik over wonderbaarlijke middelen te beschikken maar ik verafschuw de onbeduidende sleur van het menselijk bestaan
4429_3991_000058	gij hier mister thaddeus maar wie zijn de anderen ik heb omtrent hen gene orders van mijn meester ontvangen niet mc murdo gij verbaast mij ik zeide toch gister aan mijn broeder dat ik enige vrienden mee zou brengen hij is heden nog niet uit zijn kamer geweest mister thaddeus
4429_3991_000059	wij zaten met ons drieën in een halve cirkel met onze kinnen in de handen geleund terwijl de vreemdsoortige dwergachtige snaak met zijn groot glimmend hoofd in het midden zat te dampen
4429_3991_000060	nacht op nacht was het ganse uitspansel verlicht door de brandende bungalows en dag op dag trokken er kleine gezelschappen europeanen door onze plaats met hunne vrouwen en kinderen op weg naar agra waar onze troepen in garnizoen lagen
4429_3991_000061	als een punt van ondergeschikt belang moge worden aangemerkt volgde hij op het touw wijzende dat onze vriend met het houten been ofschoon een bekwaamt klimmer zijnde geen volleerd zeeman was
4429_3991_000062	zij keek mij glimlachend aan terwijl zij vroeg waarom zegt gij dit omdat gij thans weder in mijn bereik zijt antwoordde ik hare hand nemende
4429_3991_000063	door zo te handelen ziet gij wel sahib dat zijn bezittingen toekomen aan hen die hun vaandel trouw bleven deze voorgewende koopman die reist onder de naam van achmet bevindt zich thans in de stad agra en wenst in het fort binnen te dringen
4429_3991_000064	hij had ze ook allen verloren sir behalve deze ene die nog in zijn blaaspijp was achtergebleven o ja zei holmes daar had ik niet aan gedacht
4429_3991_000065	zat nog juist zooals ik hem gelaten had behalve dat hij thans in een boek verdiept was toen ik mij oprichtte keek hij naar mij op en merkte ik dat zijn gelaat droef en onrustig stond
4429_3991_000066	terwijl hij zo voort wipte prevelde hij gestadig in zichzelve en slaakte tenslotte een blijde uitroep wij hebben waarlijk geluk zeide hij
4429_3991_000067	ik ben met hart en ziel voor u zeide ik het is wel antwoordde hij mij m'n geweer teruggevende gij ziet dat wij u vertrouwen want gij moogt evenmin als wij uw woord breken wij hebben nu slechts te wachten op mijn broeder en de koopman weet uw broeder dan wat gij doen wilt vroeg ik
4429_3991_000068	sherlock holmes nam de lamp en ging ons voor want thaddeus sholto's tanden klapperden hoorbaar hij was zozeer geschokt dat ik mijn hand door zijn arm moest steken toen hij de trap opstrompelde want zijn knieën beefden
4429_3991_000069	en nu aan het werk in de eerste plaats op welke wijze zijn die lieden hier binnen gekomen en weder vertrokken de deur is sedert den vorigen avond niet geopend geworden hoe staat het met het venster
4429_3991_000070	bijvoorbeeld ik begon te beweren dat uw broeder zorgeloos was wanneer gij het beneden gedeelte van deze horlogekast gadeslaat dan merkt gij op dat zij niet slechts op twee plaatsen gedeukt is maar zij is overal geschramd en bekrast door de gewoonte die hij had om in dezelfde vestzak ook andere harde voorwerpen zoals geldstukken of sleutels te bergen
4429_3991_000071	hoewel dusdanige gevallen zich wel in indië hebben voorgedaan en indien mijn geheugen mij niet bedriegt in het bijzonder op senegambië hoe kwam hij dan binnen hernam ik de deur is gesloten en het raam is ontoegankelijk wat denkt gij van de schoorsteen
4429_3991_000072	het goud en zilver hield hij in de kelders van zijn paleis geborgen maar de meest kostbare edelgesteenten en de zeldzaamste paarlen laadde hij in een ijzeren kist en zond die door een vertrouwd edienaar die als koopman vermomd was naar het fort te agra om die daar te verbergen tot de vrede hersteld zoude zijn
4429_3991_000073	dusdanige zotte grillen zijn in de jaarboeken der lijfstraffelijke rechtspleging volstrekt niets ongewoons en zijn gewoonlijk van onberekenbaar nut voor de ontdekker van de misdadiger is dit u alles duidelijk
4429_3991_000074	zes mijlen ver met zich voorttrekt maar de geheime bondgenoot en niet jonathan pleegde de misdaad juist en niet met jonathan's instemming te oordelen naar de wijze waarop hij door de kamer rondsprong
4429_3991_000075	maar er is ook nog een ander geweest een zeer handig en werkdadig bondgenoot zoudt gij dien muur kunnen overklimmen dokter ik keek uit het geopend venster de maan scheen nog helder op den hoek van het gebouw
4429_3991_000076	holmes onze nachtelijke tocht en de jacht langs de theems zij luisterde met gespannen aandacht en glinsterende ogen naar het verhaal onzer avonturen toen ik melding maakte van de doren die ons bijna getroffen had werd zij zo wit dat ik vreesde dat zij in zwijm zou vallen
4429_3991_000077	zijne bewegingen waren zo vlug en onhoorbaar en geleken zozeer op die van een afgerichte bloedhond die een spoor moet ontdekken dat ik onwillekeurig de gedachte in mij voelde opkomen wat een verschrikkelijk misdadiger hij zou kunnen hebben worden indien hij zijn geestkracht en moed tegen de wet gekeerd had in plaats van ze ter harer verdediging aan te wenden
4429_3991_000078	daarin bevonden zich een half dozijn splinters van donkerkleurig hout aan het eind scherp puntig en aan het andere afgerond juist als die waarmede bartholomeus sholto getroffen was
4429_3991_000079	wij volgden hem gezamenlijk in de kamer der huishoudster die ter linkerzijde van de gang was gelegen de oude vrouw liep op en neer met een onrustige blik maar de verschijning van miss morstan had een kalmerende uitwerking op haar
4429_3991_000080	het is niets zeide zij toen ik mij haastte haar een glas water in te schenken ik ben weder beter het schokte mij te vernemen dat ik mijne vrienden in zulk gevaar gebracht had
4429_3991_000081	daarop wierp holmes de zakdoek een eind van zich af maakte een lang touw aan de halsband van de hond vast en bracht hem bij den voet van de regenpijp het beest hief onmiddellijk een luid en scherp geblaf aan en liep toen zo snel met de neus op de grond en opgeheven staart heen dat wij de grootste moeite hadden het te volgen
4429_3991_000082	vlakbij de aanlegplaats stond een stenen huisje met een houten uithangbord marc smith boten te huur bij het uur of per dag stond erop een tweede opschrift berichtte ons dat er ook een stoombootje te verkrijgen was iets wat door een grote hoop cokes op de binnenplaats nader bevestigd werd
4429_3991_000083	hij glimlachte om mijn voorgewende zwakte wellicht hebt gij gelijk watson zei hij ik veronderstel dat haar invloed fysiek slecht is ik voor mij vindt het echter zo uiterst prikkelend en opklarend voor de geest dat de latere werking slechts van zeer korte duur is
4429_3991_000084	ms morstan was in een donkerkleurige mantel gewikkeld en haar zacht gelaat was rustig doch bleek zij zou meer dan vrouw geweest moeten zijn om zich niet een weinig onrustig te gevoelen bij de vreemdsoortige onderneming waarvoor wij ons op weg begaven
4429_3991_000085	ik nam de zorg voor hem op mij en na enige maanden keerde zijne krachten terug daardoor vatte hij een zekere genegenheid voor mij op wilde ongaarne naar de bossen terugkeren en zwierf voortdurend in de nabijheid van mijn hut ik leerde een weinig van zijn taal van hem en dit deed zijne genegenheid nog meer toenemen
4429_3991_000086	vrees niets sahib fluisterde hij geen levend wezen behoeft te weten dat gij hem gedood hebt laat ons hem verbergen en wie zal hem vinden ik hoorde het reeds sahib vervolgde hij dat gij twist met hem had en evenzeer hoorde ik de slag maar mijne lippen zijn gezegeld
4429_3991_000087	er is iets niet in de haak met bartholomeus riep hij ik ben bang mijne zenuwen kunnen dat niet doorstaan hij was inderdaad half dood van angst en zijn zwak gelaat dat even uit de grote astrakan kraag tevoorschijn kwam geleek volkomen op dat van een banggemaakt kind
4429_3991_000088	ik breng u iets dat tegen alle nieuwstijdingen ter wereld opweegt ik breng u een fortuin zij keek naar de ijzeren kist
4429_3991_000089	en dacht misses forrester veel vroeger thuis zou zijn dan ik haar verwachtte maar ik kon nooit denken dat u het zou zijn welk nieuws brengt u mij ik breng iets oneindig beters dan nieuws antwoordde ik de kist op tafel zettende op vrolijke toon hoewel mijn hart beklemd was
4429_3991_000090	ik heb hedenmorgen een telegram van hem mogen ontvangen waaruit ik opmaak dat hij de een of andere aanwijzing in de sholto zaak gevonden heeft zie hier hij nam het telegram uit zijn zak en reikte het mij over het was gedateerd van poplar twaalf uur en luidde
4429_3991_000091	toen wij de grensmuur bereikten liep toby luid blaffende in de schaduw en bleef ten slotte stilstaan in een hoek die door een jonge beuk begrensd was waar de twee muren ineen liepen waren verschillende stenen losgeraakt en de spleten aan de benedenzijde afgerond alsof zij kort geleden als ladder gebruikt waren
4429_3991_000092	geslagen met de zweep en behandeld als een hond door elke verwenste zwarte bewaker die zich vol vreugde aan een blanke tegoed deed zo verkreeg ik dien agra schat en gij spreekt tot mij van justitie en rechtvaardigheid omdat ik de gedachte niet kon verdragen dat ik er deze prijs voor betaald heb opdat een ander hem zoude bezitten
4429_3991_000093	en toch zijt gij niet op de hoogte der feiten zei holmes deze houtsplinter die naar ik alle reden heb te geloven vergiftigd is stak achter het oor van den man zoals gij daar nog zien kunt deze kaart zoals gij haar thans ziet lag op de tafel en daarnaast lag dit vreemdsoortig instrument met stenen knop hoe past dit alles in uwe theorie
4429_3991_000094	twee sikhs werden onder mijn bevel geplaatst en mijn instructie luidde om bij het minste onraad mijn geweer af te vuren opdat men mij uit de centraalwacht onmiddellijk te hulp zou komen
4429_3991_000095	de eerste was een reusachtige sik met een zwarte baard die hem bijna tot aan zijn gordel reikte ik had nog nooit zulk een lange man gezien de andere daarentegen was een klein dik ventje met een grote gele turban en een in een shawl geknoopt pak in zijn hand
4429_3991_000096	zei sherlock holmes terwijl hij zijn hand tegen de schuin oplopende muur bracht een trapdeur die naar de vliering voert ik kan haar openduwen en hier is de vliering zelve dit is dus de weg dien nommer één genomen heeft om binnen te komen laat ons zien of wij enig spoor omtrent zijn persoonlijkheid kunnen vinden
4429_3991_000097	dan was hij gewoon met ons over hetgeen er met hem gebeurd kon zijn te redeneren nooit veronderstelden wij voor één ogenblik dat hij het gehele geheim in zijn eigen hart verborgen hield
4429_3991_000098	mr thaddeus sholto zei de kleine man steeds kauwend en grimlachend zo is mijn naam gij zijt dus miss morstan en deze heren deze is mr sherlock holmes en deze dr watson
4429_3991_000099	om de twee uren was de officier van de wacht gewoon de ronde te doen langs de posten om zich te vergewissen dat alles in orde was de derde nacht van mijn wacht was duister en mistig en er viel een lichte doordringende regen het was ondoenlijk om bij zulk weder uren achtereen voor een hek te staan
4429_3991_000100	zijt gij goed op de hoogte met jean paul dat gaat nogal ik werkte hem door aan de hand van carlyle dat was even alsof men een sloot voor een meer aanziet hij maakt één zonderlinge doch diepzinnige opmerking en wel dat het voornaamste bewijs voor iemands waarlijke grootheid gelegen is in de overtuiging van zijn eigen nietigheid
4429_3991_000101	misschien zijn zij hier enige tijd blijven stilstaan merkte ik op ha het is al in orde daar gaat hij weer zei mijn metgezel met een zucht van verlichting
4429_3991_000102	het was duidelijk waar te nemen dat zij meer een vriendin dan een loontrekkend huisgenote was ik werd voorgesteld en mrs forrester verzocht mij dringend binnen te komen en haar onze avonturen te verhalen
4429_3991_000103	maar op dit ogenblik zeilde alsof het noodlot tegen ons was een grote sleepboot met drie schepen achter zich dwars in onze koers alleen door nog juist bijtijds te stoppen voorkwamen wij ene aanvaring en alvorens wij omgevaren en onze koers hervat hadden was de aurora ons een goede honderd meter vooruit
4429_3991_000104	het schijnt normaal te wezen zeide ik gij hebt geen reden u ongerust te maken gij moet mijn angstigheid vergeven miss morstan merkte hij op ik lijd zeer veel en vreesde altijd voor een hartader breuk ik ben verheugd te horen dat daar geen gevaar voor bestaat
4429_3991_000105	het is een zeer duister geval en mijn roem staat er bij op het spel een weinig bijstand zou mij niet ongevallig wezen daaraan hebben wij allen van tijd tot tijd behoefte zeide ik
4429_3991_000106	welnu al wat ik mij in mijn leven heb voorgenomen heb ik ook ten uitvoer gebracht het duurde echter vele verschrikkelijke jaren eer mijn tijd aanbrak
4429_3991_000107	het is volkomen zeker dat de dief of dieven ten zeerste met de inrichting van het huis bekend waren want mr jones wèlbekende bouwkundige kennis en zijn snelle waarnemingsvermogen hebben hem in staat gesteld om te bewijzen dat de misdadigers niet door de deur of het venster konden zijn binnengekomen
4429_3991_000108	toen greep hij onze handen en deed ons een merkwaardige bekentenis met een stem die evenzeer afgebroken werd door ontroering als door zijn lijden ik zal trachten u die met zijn eigen woorden weer te geven
4429_3991_000109	geef vuur als hij zijn hand opheft zei holmes kalm op dit ogenblik waren wij hen tot een bootslengte genaderd en bijna binnen het bereik van onze prooi
4429_3991_000110	jones richtte ons sein licht op haar zodat wij de figuren op haar dek duidelijk konden waarnemen een man zat in voorover gebogen houding bij de achtersteven met iets zwarts tussen zijn knieën
4429_3991_000111	holmes ontvouwde het papier zorgvuldig en streek het glad op zijn knie daarna onderzocht hij het nauwkeurig met zijn dubbele lens het papier is in indië gefabriceerd zeide hij
4429_3991_000112	maar ik beken eerlijk dat ik er onwel van werd toen ik dacht aan de afgrijselijke dood die ons die nacht zo van nabij bedreigd had
4429_3991_000113	sedert die dag kwam er elk jaar op denzelfde datum een gelijksoortige doos die een zelfde parel bevatte zonder enige aanwijzing omtrent den afzender
4429_3991_000114	gij raadt mij dus om de gouverneur-generaal ermede in kennis te stellen vroeg ik zo kalm mogelijk gij moet vooral niet overijld te werk gaan want dat zoudt gij later kunnen betreuren deel mij de zaak mede small
4429_3991_000115	dat is meer waarschijnlijk want als hij den duur hunner gevangenschap geweten had dan zou het gene verrassing voor hem geweest zijn wat doet hij toen hij neemt zich ten zeerste in acht voor een man met een houten been een blanke want hij ziet op zekere tijd een blanke voor hem aan en schiet een pistool op deze af
4429_3991_000116	het was duidelijk dat dit holmes werk was het adres baker street was bewijs genoeg dat het van zijn hand kwam omdat de vluchtelingen het konden lezen zonder er meer in te ontdekken dan de angst van een vrouw wegens de afwezigheid van hare echtgenoot
4429_3991_000117	wij wendde ijlings de steven en volgde haar doch zij was reeds zeer dichtbij de oever dit was een woeste en verlaten plek waar de maan een uitgestrekte heidevlakte bescheen de boot stootte met een doffe slag tegen de oever met de boeg in de lucht terwijl het water over de achtersteven stroomde
4429_3991_000118	er rest echter nog een vraag is dit handschrift hetzelfde als dat van de adressen op de doosjes met de paarlen ik heb ze bij mij antwoordde zij terwijl zij hem een half dozijn stukjes papier overreikte
4429_3991_000119	en toch heb ik er voor mij zelve geen gebruik van gemaakt zo verblind en onzinnig is de gierigheid het enkel bewustzijn van het bezit was mij zo dierbaar dat ik er niet toe kon besluiten dit met een ander te delen
4429_3991_000120	ga terstond naar baker street indien ik nog niet terug ben wacht mij dan ik ben op het spoor van de sholto zaak zo gij het einde ervan wilt bijwonen kunt gij ons hedenavond vergezellen
4429_3991_000121	de gevangen bewakers hadden vanaf dat zij op de andamans gekomen waren bijna niets anders gedaan dan kaart spelen en zij kenden elkanders spel op een haar terwijl de anderen slechts speelden om de tijd te verdrijven en meer onverschillig bij het spel waren
4429_3991_000122	gij zijt bepaald een model cliënt en zeer correct laat ons nu eens zien hij spreidde de papiertjes op de tafel en keek snel van het een op het andere
4429_3991_000123	deze woorden hadden een tooverachtige uitwerking want het raam werd onmiddellijk dichtgeschoven en binnen een minuut werd de deur ontgrendeld en geopend mr sherman was een lange magere oude man met een blauwen bril op zijn neus
4429_3991_000124	ik kreeg een hut in hope town een klein plaatsje op de helling van mount harriet en werd tamelijk aan mij zelf overgelaten het is een akelige zeer ongezonde plaats en behalve enige kleurlingen bevolkt met menseneters die er niet tegen opzagen ons als zij er kans toe zagen een vergiftigde doorn toe te blazen
4429_3991_000125	wij doorzochten den ganse nacht de tuin doch vonden geen ander teken van de indringer dan één voetstap in het bloembed onder het raam spoedig echter kregen wij een ander meer treffend bewijs dat geheime machten om ons heen aan het werk waren
4429_3991_000126	ik wil liever twee shillings antwoordde de kleine vluchteling na enig nadenken nu heb ik je meteen een mooi kind misses smith ja zeg dat wel meneer hij is mij bijna de baas vooral als mijn man dagen achtereen van huis blijft
4429_3991_000127	wij kunnen het afgebroken spoor niet volgen voordat wij of de aurora of smith gevonden hebben toby zal dit restje wel lusten gaat gij slapen holmes neen ik ben niet vermoeid ik heb een zeldzaam gestel ik gevoel mij zolang ik werken kan nimmer moe terwijl ledigheid mij afmat
4429_3991_000128	hum dat is mis laat ons de zaak in algemene zin beschouwen deze thaddeus sholto was bij zijn broeder er ontstond een twist voor zover wij weten de broer is dood en de juwelen zijn heen dat ook zover wij weten niemand zag de broer sedert thaddeus hem verliet
4429_3991_000129	zou ik u dan wel hierheen gebracht hebben oh wee oh wee ik weet zeker dat ik krankzinnig word hij zwaaide met zijne armen en stampte met zijne voeten in de grootste overspanning
4429_3991_000130	daar waar nu de maan op schijnt is bartholomeus venster ik geloof niet dat er binnen licht brand neen zei holmes maar wel zie ik d'n schijn van een licht door dat kleine venster naast de deur
4429_3991_000131	zelfs de besten van ons worden soms uit de koers gebracht het spreekt van zelf dat ook dit zal blijken een vals alarm te zijn maar als ambtenaar der wet ben ik verplicht geen kans te laten glippen doch er is iemand aan de deur misschien is hij het wel
4429_3991_000132	het is immers goed afgelopen antwoordde ik en ik zal u in het vervolg geen akeligheden meer vertellen laat ons tot iets vrolijkers overgaan daar staat de schat ik haastte mij om hem hier te brengen omdat ik dacht dat gij er belang in zou stellen hem het eerste te zien
4429_3991_000133	ik wachtte de ganschen dag zonder iets van hem te vernemen des avonds stelde ik op aanraden van den hotelhouder de politie hiermede in kennis en den volgenden morgen plaatsten wij een oproep in alle bladen
4429_3991_000134	ik ga roken en over deze vreemdsoortige zaak nadenken waarin mijn schone cliënt ons gewikkeld heeft wanneer iemand ooit een makkelijke taak had dan is deze er zeker één mannen met houten benen zijn niet zo alledaags maar daarentegen moet de andere man volstrekt zeldzaam zijn toch weer die andere man
4429_3991_000135	volkomen welnu wat kan jonathan small thans doen niets anders dan een wakend oog houden op de pogingen die worden aangewend om den schat te vinden
4429_3991_000136	ik wees haar echter op het gewicht mijner volgende boodschap doch beloofde haar op mijn woord dat ik haar met de gehelen loop der zaak op de hoogte zou houden hoe meer ik onder het rijden over het gebeurde nadacht des te onbegrijpelijker en duisterder werd alles mij
4429_3991_000137	zijt gij de partijen die hier komen met miss morstan vroeg hij ik ben miss morstan en deze twee heren zijn mijne vrienden antwoordde zij
4429_3991_000138	ik draag u er geen kwaad hart om toe maar toch is het al zeer ongelukkig voegde hij er met bittere glimlach bij dat ik die eerlijk deel heb aan een half miljoen de eerste helft van mijn leven heb doorgebracht met het bouwen van luchtkastelen op de andamans en nu alle kans heb om de andere helft in de gevangenis te dartmoor door te brengen
4429_3991_000139	wilt u wel geloven sir dat ik bang ben voor zijn gezondheid waarom mrs hudson omdat hij zo vreemd doet sir nadat u vertrokken waart liep hij zolang en onophoudelijk heen en weer totdat ik vermoeid was door het horen van zijn voetstap
4429_3991_000140	nu is alles op morstan zei hij toen zij mijn hut voorbijgingen ik zal mijn ontslag moeten aanvragen ik ben geruïneerd onzin kameraad antwoordde de ander hem op den schouder slaande ik heb het er zelf ook slecht afgebracht maar
4429_3991_000141	de ganse dag moesten wij werken alleen 's avonds werd ons enige tijd voor ons zelve gelaten onder andere zaken leerde ik dranken gereed maken voor onze geneesheer en ving dus iets van zijn wetenschap op
4429_3991_000142	gij hebt niets te vrezen mr sholto zei holmes hem vriendelijk de hand om de schouder leggende volg mijn raad rijd snel naar het station om de zaak aan de politie mede te delen bied hen aan om hen in alles ten dienste te zijn wij zullen hier uwe terugkomst afwachten
4429_3991_000143	voortdurend zag ik uit naar een kans om te ontsnappen maar het ligt honderden mijlen van enig ander land verwijderd en er is bijna geen wind op deze binnenzeeën bijgevolg was het een verschrikkelijk moeilijke onderneming
4429_3991_000144	neen neen ik gis nimmer dat is een dwaze gewoonte en meestal schadelijk voor het logisch verband wat u zo vreemd toeschijnt is dit alleen omdat gij mijn gedachtengang niet volgt of geringe omstandigheden die veelal de grootste ophelderingen verschaffen over het hoofd ziet
4429_3991_000145	dat is jacobson's werf zei holmes op een woud van masten wijzende kruis hier langzaam op en neer achter deze lichters hij nam een paar nachtglazen uit zijn zak en staarde enige tijd naar de horizon
4429_3991_000146	wij stonden ruim zestig voet boven de begane grond en waar ik mijn oog ook richtte kon ik niet de minste holte in de steile muur ontdekken het is volstrekt onmogelijk antwoordde ik
4429_3991_000147	beide die ik nog nooit in mijn leven gezien heb houden mij vast en behandelen mij op zulk een wijze gij zult er niet te erger om af zijn zeide ik wij zullen u uw tijdverlies vergoeden zet u hier op de sofa en gij zult hier niet lang behoeven te wachten
4429_3991_000148	onder verbetering zou ik oordelen dat het horloge aan uw oudste broer heeft toebehoord die het van uw vader geërfd heeft dat leidt ge zeker af van de h w op de kast
4429_3991_000149	indien gij in plaats van daar te blijven staan vooruitgekomen waart en mij dien kaakslag van u gegeven had dan zou ik u ongetwijfeld terstond herkend hebben gij hebt u toen kranig gehouden gij had het ver kunnen brengen indien gij u op het boksen had toegelegd
4429_3991_000150	voorbij de brug bevindt zich mijlen ver een doolhof van aanlegplaatsen als gij die allen zoudt willen aandoen zou u dit dagen en dagen bezighouden neem dan de politie te hulp
4429_3991_000151	maar gevolgtrekking leert mij dat gij daar een telegram verzonden heeft het is waar riep ik beide is waar maar ik beken dat ik niet inzie hoe gij daartoe gekomen zijt het was een plotseling opkomende gedachte van mij en ik heb er met niemand over gesproken
4429_3991_000152	zeg eens jonathan small zeide holmes een sigaar opstekende het spijt mij dat het hiertoe gekomen is mij ook sir antwoordde hij openhartig ik geloof niet dat ik reden heb om op mijn onderneming te snoeven maar ik geef de heilige verzekering dat ik nooit een hand tegen mr sholto heb opgeheven
4429_3991_000153	welnu sir hoewel ik het aan u te danken heb dat ik deze armbanden weder om mijn polsen draag hebt ge mij toch steeds fatsoenlijk toegesproken en draag ik u geen wrok toe
4429_3991_000154	dat bedoelt een kracht van vergelijking en erkenning die op zich zelve reeds edel te noemen is er ligt zeer veel geestesvoedsel in richter gij hebt geen pistool bij u wel
4429_3991_000155	er werd een zware strompelende stap op de trap vernomen als die van iemand die van tijd tot tijd naar zijn adem hijgde enige keren stond hij stil alsof het klimmen hem te zwaar viel doch ten laatste bereikte hij de deur en stapte hij naar binnen
4429_3991_000156	het waren alle rustige welvarende mensen kleine boeren wijd en zijd geacht en bemind terwijl ik altijd meer op een rover geleek ten laatste echter
4429_3991_000157	het was zeer helder weer barking level lag ter rechterzijde en de naargeestige plumstead marshes ter linkerzijde op onze aanroep sprong de man aan de achtersteven overeind en schudde zijn gebalde vuisten tegen ons terwijl hij met krijsende stem de ellendigste verwensingen tegen ons uitbraakte
4429_3991_000158	zij was een eenheid een factor en niets meer indien mijn toekomst duister was was het gewis beter om haar als een man tegemoet te zien dan te trachten haar door onbereikbare luchtkastelen op te vrolijken
4429_3991_000159	het was nu tussen acht en negen uur en ik gevoelde een grote reactie na de vermoeienissen van de afgelopen nacht ik was loom en afgemat beneveld van geest en vermoeid van lichaam
4429_3991_000160	en dààr is de aurora vervolgde holmes en zij loopt als de duivel full speed machinist zet gindse boot met dat gele licht achterna bij den hemel ik zal het mij nimmer vergeven als zij ons te vlug af is
4429_3991_000161	maar op bovenvermelde achtermiddag hetzij dan ten gevolge van de meer dan gewone en krachtige wijn die ik bij mijn lunch gedronken had of dat mijn zelfbeheersing ten einde was gevoelde ik dat ik mij niet langer kon bedwingen
4429_3991_000162	en daar is een rond modderig afdruksel en hier weer en ginds bij de tafel zie hier watson dit is werkelijk een zeer aardige ontdekking ik zag overal duidelijke ronde plekken op de vloer dat is geen voetstap zeide ik
4429_3991_000163	nimmer heb ik zulke beestachtige wreedaardige trekken gezien zijne kleine ogen gloeiden en brandden met een onheilspellend vuur en zijne dikke lippen waren omgekruld waardoor zijn lange tanden ons met dierlijke woede aangrijnsde
4429_3991_000164	hij sprak over allerlei onderwerpen over het toneel over oud porselein over stradivarius violen over het buddhisme op ceylon en over de wapenen der toekomst al deze onderwerpen behandelende alsof hij van elk een bijzondere studie had gemaakt zijn opgewektheid bewees de reactie van zijne neerslachtigheid der laatste dagen
4429_3991_000165	ik weet nu dat noch ik noch zij er gebruik van zullen kunnen maken ik heb evengoed voor hen als voor mij zelve gehandeld het teken der vier heeft altijd tussen ons bestaan welnu ik weet dat zij mijn daad zouden goedkeuren en ook den schat liever in de theems zouden werpen dan hem aan een nakomeling van sholto of morstan in handen te spelen
4429_3991_000166	in een hoek stonden omgevlochten kruiken met scherpe zuren één daarvan scheen gebarsten of gebroken te zijn want er was een donkerkleurig vocht uitgelekt en de lucht was vervuld met een buitengewoon scherpe teerachtige reuk
4429_3991_000167	er werden echter geen nieuwe bijzonderheden geopenbaard behalve dat de volgende dag een verhoor zou plaats vinden ik wandelde tegen de avond naar camberwell om onze tegenspoed aan de dames te berichten en bij mijne terugkomst vond ik holmes zeer afgetrokken en ontstemd
4429_3991_000168	wij bespraken de zaak opnieuw en kwamen tot een schikking wij moesten de twee officieren van een plan van het fort te agra voorzien waarop de plaats was aangetekend waar de schat verborgen was
4429_3991_000169	zijne handen waren verre van vereelt ik bespeur door mijn lens vooral aan het einde van het touw meer dan één bloedig teken waaruit ik opmaak dat hij zo overhaast omlaag gleed dat hem de huid van zijn hand werd afgeschuurd
4429_3991_000170	zij betaalden smith een flinke som om te zwijgen behielden zijn boot om er later mede te ontvluchten en snelden naar hun logies met den schat na een paar dagen waarin zij tijd hadden om te zien welke richting het oordeel der pers aannam
4429_3991_000171	maar hun weg moesten genomen hebben over het dak van het gebouw en zo door een trapdeur naar de kamer die in gemeenschap stond met die waarin het lijk gevonden werd dit feit dat ten duidelijkste is vastgesteld bewijst dat het geen toevallige waarneming was
4429_3991_000172	daar zijn zij riep ik gij moet hem als gewoonlijk aanroepen sahib fluisterde abdullah geef hem gelegenheid tot vrees zend ons met hem naar binnen dan zullen wij de rest doen terwijl gij hier op wacht blijft
4429_3991_000173	gij hebt onderzoek gedaan naar de geschiedenis van mijn ongelukkige broeder en beweert thans door gevolgtrekkingen tot deze wetenschap gekomen te zijn gij kunt toch niet van mij verwachten dat ik geloven zal dat gij dit alles op dit oud horloge gelezen hebt het is niet vriendschappelijk en om de volle waarheid te zeggen het heeft iets van charlatanisme
4429_3991_000174	het is net en regelmatig antwoordde ik een man van zaken en tamelijk vast van karakter holmes schudde het hoofd
4429_3991_000175	uw vader is indien ik mij goed herinner reeds verscheidene jaren overleden dientengevolge is het horloge in handen gekomen van uw oudste broer zoverre zijt gij juist zeide ik weet gij nog meer
4429_3991_000176	een hond naar ik veronderstel ja een lelijk mormel met een verbazingwekkend reukvermogen ik stel meer prijs op toby's hulp dan op die van al de detectiven van londen
4429_3991_000177	daarna moet de schat tot na het officieel onderzoek bij de autoriteiten worden gedeponeerd gewis ik zou echter gaarne enige bijzonderheden omtrent de zaak uit den mond van jonathan small zelve vernemen niets belet u mij toe te staan een onderhoud met hem te hebben tenzij hier in mijn kamer of elders onder getuigen der politie
4429_3991_000178	welnu waarom behield jonathan small de schat niet voor zich zelve het antwoord ligt voor de hand de kaart is gedateerd op een tijd toen morstan in bijzondere aanraking kwam met gevangenen jonathan small behield de schat niet terwijl hij en zijn bondgenoten zelf gevangenen waren en niet weg konden
4429_3991_000179	het begin van achttien tweeëntachtig ontving mijn vader een brief uit indië waardoor hij zwaar geschokt werd hij bezwijmde bijna aan de ontbijttafel toen hij hem opende en vanaf die dag bleef hij sukkelend tot aan zijn dood
4429_3991_000180	dat hij hopeloos was en dat hij een laatste onderhoud met ons wenste te hebben toen wij zijn kamer binnentraden werd hij door kussens overeind gehouden en ademde hij zwaar hij verzocht ons de deur te sluiten en ons elk aan ene zijde van het bed te plaatsen
4429_3991_000181	ik herinner mij u er een te hebben horen verklaren welnu ik ben verplicht geweest daarop terug te komen ik had mijn web dicht om mr sholto gespannen sir toen hij flap door de mazen heen wipte
4429_3991_000182	welnu laten wij ons thans in de plaats van jonathan small stellen laat ons de zaak van zijn standpunt beschouwen hij komt naar engeland met het dubbel idee om terug te krijgen wat hij als zijn rechtmatig eigendom beschouwt en zich te wreken op de man die hem slecht behandeld heeft
4429_3991_000183	integendeel hij voegde zijn vingertoppen tezamen en steunde zijn ellebogen op de leuningen van zijn stoel als iemand die gaarne wenst te redeneren mijn geest verzet zich tegen alles wat stilstand heet
4429_3991_000184	ik was juist aan het station toen de boodschap aankwam waaraan denkt ge dat de man gestorven is och het is nauwelijks een geval voor mij om er theorie over te houden
4429_3991_000185	zij spraken tamelijk goed engels maar ik kon weinig van hun gewaar worden zij gaven er de voorkeur aan om de ganse nacht bij elkander te staan en hun lelijke sikhse taal te spreken wat mij betreft ik was gewoon buiten het hek te gaan staan en over de brede voorbij stromende rivier naar de lichten van de grote stad te staren
4429_3991_000186	de schat was echter geheel iets anders deze of een deel ervan behoorde aan miss morstan zolang er enige kans zou bestaan om die te ontdekken was ik bereid er mijn leven voor op te offeren
4429_3991_000187	wij waren thans allen opgewonden tot zelfs de politie beambten en stokers die slechts een vaag idee hadden van hetgeen er moest gebeuren wij mogen niets als zeker aannemen antwoordde holmes het is gewis tien tegen één dat zij stroom afwaarts gaan maar zeker kunnen wij dit niet zeggen
4429_3991_000188	een hond oh dat zal zeker toby zijn uh ja toby heeft hij genoemd toby woont op nummer zeven links hij begaf zich voorzichtig tussen de lelijke troep beesten om 'm heen in de onzekere schaduw van het kaarslicht zag ik verscheidene vurig glinsterende ogen dreigend op mij gericht
4429_3991_000189	ik was naar een afgelegen plantage geweest en reed des avonds langzaam naar huis toen mijn oog op een ineengedoken gedaante op den bodem van een steilen afgrond viel ik reed naderbij om te zien wat het was
4429_3991_000190	nu eens grijnslachend dan weder kauwend maar geen enkel ogenblik in rust de natuur had hem met een hanglip bedeeld en daardoor was de rij zijner gele onregelmatige tanden al te zichtbaar iets wat hij tevergeefs trachtte te verbergen door onophoudelijk met zijn hand over zijn onderkaak te wrijven
4429_3991_000191	welnu ik was aardig trots op het mij gegeven commando wijl ik slechts vrijwilliger en nog wel één met een houten been was reeds twee nachten hield ik de wacht met mijne punjabi's
4429_3991_000192	er kwam geen woord omtrent de schat voor het gerecht aan het licht want de rajah was uit indië gebannen geworden bijgevolg stelde niemand enig belang in hem de moord werd echter zonneklaar bewezen evenals dat wij er allen bij betrokken waren
4429_3991_000193	hebt gij enige reden om niet ingenomen te zijn met mijne keuze vroeg ik in geen geval ik denk dat zij een der bekoorlijkste jongedames is die ik ooit ontmoette en zeer nuttig zoude hebben kunnen worden voor onderzoekingen zoals wij er thans een hebben ingesteld
4429_3991_000194	dit zijn de sporen der schatzoekers gij moet bedenken dat zij er gedurende zes jaren naar gezocht hebben geen wonder dus dat de bodem er uitziet als een grindgroeve op dat ogenblik vloog de huisdeur open en kwam thaddeus sholto met uitgestrekte handen en met het voorkomen van de grootsten angst en ontsteltenis op ons toelopen
4429_3991_000195	aan het einde van kennington lane waren zij links afgeslagen door bond street en miles street waar laatstgenoemde straat naar knight's place afloopt bleef toby stilstaan en begon toen voorwaarts en weer terug te lopen met een hangend en een opstaand oor waaruit duidelijk zijne besluiteloosheid bleek
4429_3991_000196	en ten slotte verzoek ik u de binnenplaat te bezichtigen waarin zich het sleutelgat bevindt let dan op de duizenden krassen rondom de opening allen tekenen van het uitglijden van de sleutel
4429_3991_000197	gij weet dat ik de gevallen die in mijn praktijk voorkomen te boek stel wel gij zijt meester van de toestand ik voor mij heb echter nog geen bewijs gehad van het bestaan van dien jonathan small maar als gij hem gevangen kunt nemen zie ik niet in waarom ik u een onderhoud met hem zou weigeren
4429_3991_000198	niemand kan iets omtrent de zaak vernemen want wij zijn hier van de ganse wereld afgezonderd hoe kon het ooit beter komen zeg dus sahib of gij voor of tegen ons zijt
4429_3991_000199	dit verhinderde echter geenszins dat zij toch ten zeerste verbaasd en verschrikt waren het lijkt een roman riep mrs forrester een slecht behandelde lady een schat van een half millioen een zwarte menseneter en een rover met een houten been en zij verdwijnen door middel van een draak of een betoverde arend
4429_3991_000200	zo zat ik te mijmeren tot er zulke gevaarlijke gedachten bij mij opkwamen dat ik naar mijn lessenaar snelde en mij ijverig in mijn verhandeling over pathologie verdiepte wat was ik een arm geneesheer met een zwak been en nog een zwakker fortuin dat ik aan zulke dingen zou durven denken
4429_3991_000201	welnu heren ik verveel u met mijn lang verhaal en ik begrijp dat mijn vriend mister jones ongeduldig is om mij in veilige haven te brengen daarom zal ik het zoo kort mogelijk maken de laaghartige sholto vertrok naar indië doch keerde nimmer terug
4429_3991_000202	toen ik omstreeks achttien jaar oud was veroorzaakte ik hun geen last meer want ik kwam in ongelegenheid wegens een meisje en kon mij nog juist bijtijds eruit redden door het handgeld der koningin op te strijken en dienst te nemen naar indië
4429_3991_000203	er behoort gewis niet zoveel vernuft toe om de gevolgtrekkingen te maken dat hij die zo netjes met een horloge van vijftig guinies omspringt een zorgeloos man is en evenmin is het zo wonderlijk te begrijpen dat een man die een voorwerp van zulke grote waarde erft niet van middelen ontbloot is
4429_3991_000204	ik kan niet denken dat ge me vergeten hebt herinnert gij u den amateur die drie ronden met u vocht bij de wedstrijd te alison nu vier jaren geleden wel mr sherlock holmes riep nu de prijsvechter hoe is het mogelijk dat ik u niet herkende
4429_3991_000205	wij kwamen overeen om onze schat op een veilige plaats te verbergen tot de rust hersteld zou zijn en hem alsdan gelijkmatig onder ons te verdelen het had geen nut dit thans te doen omdat als men zulke kostbare stenen in ons bezit mocht vinden dit achterdocht zou wekken en er in het fort geen gelegenheid bestond om ze te bewaren
4429_3991_000206	het was een vreemde gewaarwording voor mij toen ik daar stond met deze twee wilde punjabies te wachten op de man die zijn dood tegemoet kwam plotseling ontwaarde ik de schijn van een lantaarn aan de overzijde der gracht in onze richting naderende
4429_3991_000207	of de koopman achmet leefde of stierf woog even zwaar voor mij als rook maar toen ik van dien schat hoorde sprong mijn hart op van vreugde en verlangen en dacht ik wat ik er in het oude vaderland mede zou aanvangen en hoe mijne familieleden zouden opkijken als zij hun deugniet terug zagen komen met zijn zakken vol gouden moidores
4429_3991_000208	aurevoir zei onze bezoekster en met een vriendelijken blik op ons beiden verborg zei haar doos met paarlen weder in haren boezem en verliet haastig het vertrek mij voor het venster plaatsende zag ik haar snel de straat aflopen terwijl haar grijs hoedje met de witte veder op een vogel geleek tussen de dichte menigte
4429_3991_000209	de beschrijving van het geval miss morstan trad met ferme stap en vrijmoedig voorkomen het vertrek binnen zij was een blonde jongedame klein van gestalte en zeer smaakvol gekleed
4429_3991_000210	onze weg liep door de landerijen over de smalle paden waarmee die doorsneden waren de gehele plaats met de verspreide puinhopen en boomstronken kwam ten zeerste overeen met het duistere treurspel dat er binnen was afgespeeld
4429_3991_000211	toen begreep ik dat ik mijn meester niet meer te hulp kon komen en alleen nog mijn eigen leven in gevaar kon brengen vanaf de plaats waar ik stond kon ik honderden van de zwarte duivels zien dansen en horen huilen rondom het brandende huis
4429_3991_000212	dat klinkt goed waarschijnlijk heeft hij de creosoot weder geroken zeide ik oh dan is hij ook op een dwaalspoor riep jones met zichtbare voldoening
4429_3991_000213	hou 'm buiten om hemels wil hou 'm buiten wij keken naar het raam achter ons waarop zijn blik gevestigd was daar staarde ons een gelaat aan vanuit de duisternis
4429_3991_000214	gij weet zelf welk een onaangename reactie gij ondervindt waarlijk het sop is de kool niet waard waarom zoudt gij voor een kort voorbijgaand genoegen een verlies riskeren van de grootste gave waarmee gij bedeeld zijt
4429_3991_000215	toen wij tezamen in indië waren kwamen wij door een merkwaardige samenloop van omstandigheden in het bezit van een onmetelijke schat ik bracht die naar engeland en op de avond van morstan's aankomst kwam hij terstond hierheen om zijn aandeel op te eisen
4429_3991_000216	toen hij de hoogte van alle vertrekken afzonderlijk bijeen telde en de dikte der zolderingen door middel van een boor berekende en die van de verkregen som aftrok leverde deze niet meer dan zeventig voet op er kwam dus vier voet te kort en deze konden zich bijgevolg slechts in den top van het gebouw bevinden
4429_3991_000217	weerda riep ik op gedempte toon vrienden klonk het antwoord ik richtte mijn lantaarn en liet het sterke licht op hen vallen
4429_3991_000218	ten zeerste geschokt heeft nu ik zover gegaan ben zou ik de zaak wel geheel met u willen mede maken uwe tegenwoordigheid zal mij van grote dienst zijn antwoordde hij we zullen het geval onafhankelijk behandele en laten deze jones zijn gang gaan
4429_3991_000219	ik geloof dat ik mijne blijdschap overdreef en dat zij een vreemdsoortige klank in mijn stem ontdekte want zij hief hare ogen op en keek mij verwonderd aan als ik het bezit
4429_3991_000220	indien gij hedennacht een der onzen wilt wezen dan willen wij u op het ontbloote zwaard en met den drievoudigen eed die nog nimmer door een sikh geschonden werd bezweren dat gij uw eerlijk deel van de waarde zult ontvangen een vierde van den schat zal het uwe zijn beter kunnen wij niet spreken
4429_3991_000221	de dag duurde mij zeer lang telkens als er op de deur werd geklopt of een zware stap werd vernomen verbeeldde ik mij dat het holmes was die terugkwam of dat er een antwoord op de advertentie gebracht werd
4429_3991_000222	deswege organiseerden wij een centraal wachthuis in het midden van het fort en stelden wij elke poort onder de bewaking van een blanke en twee of drie inboorlingen ik werd uitgekozen om gedurende enige uren van de nacht de wacht te houden bij een kleine afgelegen deur aan de zuidwestelijke zijde van het gebouw
4429_3991_000223	later heeft zij mij verhaald dat zij mij gedurende dien rit koel en afgetrokken had gevonden zij kon echter weinig gissen welke strijd er in mijn binnenste gevoerd werd of met hoeveel kracht ik mij zelve beheerste
4429_3991_000224	met al mijn ervaring omtrent de vrouwen die ik in drie verschillende werelddelen had opgedaan had ik nog nimmer een gelaat gezien dat meer van een beschaafd en gevoelig karakter getuigde
4429_3991_000225	was de wereld ooit zo droevig vervelend en ongenietbaar zie hoe de gele mist over de straat hangt en langs de zwart geblakerde huizen dwarrelt wat zou meer hopeloos prozaïsch en stoffelijk kunnen zijn
4429_3991_000226	hij spreekt gelijk een leerling tot zijn meester zei ik oh hij schat mijn hulp te hoog zei sherlock holmes hij bezit zelf grote gaven hij heeft twee van de drie eigenschappen die voor de werkelijke detective vereist worden
4429_3991_000227	in de baker street aangekomen friste mij een bad en het verwisselen mijne klederen geheel op toen ik naar beneden in onze kamer kwam stond het ontbijt gereed en schonk holmes de koffie in
4429_3991_000228	ik zie mijn schildwacht op zijn post vervolgde hij doch geen bewijs van een zakdoek indien wij eens eens kort eind stroom afwaarts voeren en aanlegden om hen op te wachten vroeg jones gejaagd
4429_3991_000229	ik stamelde enige onsamenhangende woorden van gelukwensen en zat toen zwijgend met gebogen hoofd doof voor het gebabbel van onze nieuwe kennis en ik was ten zeerste verheugd toen ons rijtuig met een schok stilstond en de koetsier van de bok sprong om het portier te openen
4429_3991_000230	wij zullen terstond bij vauxhall bridge zijn vervolgde jones waar ik u met de schat aan wal zal zetten dr watson ik behoef u gewis niet te zeggen dat ik daardoor een zeer grote verantwoordelijkheid op mij neem
4429_3991_000231	toen het oproer uitbrak wilde hij zowel bevriend blijven met de leeuw als met de tijger met de sepoy en met de raj van de compagnie spoedig echter bleek het hem dat de dagen van de blanke man geteld waren want hij vernam door het ganse land van niets dan hunnen dood en nederlaag
4429_3991_000232	het moge zeer onbegrijpelijk zijn holmes maar ik kan niet inzien tot welke onderstelling dit leiden kan niet gij verbaasd mij beschouw het dan van deze zijde
4429_3991_000233	sherlock holmes maakt gevolgtrekkingen en nu watson zei holmes in zijn handen wrijvende hebben wij een half uur voor ons laat ons er een goed gebruik van maken
4429_3991_000234	hij telegrafeerde mij uit londen dat hij gezond en wel was aangekomen en nodigde mij uit om onmiddellijk over te komen terwijl hij mij het langham hôtel als zijn adres opgaf
4429_3991_000235	ik kreeg deernis met hem maar terstond versteende de gedachte aan zijn schat mijn hart ik wierp mijn geweer tussen zijn voeten terwijl hij langs mij ijlde en hij rolde als een aangeschoten haas tweemaal over zijn hoofd
4429_3991_000236	juist naderde hij de deur van het huis toen deze geopend werd en een kleine krullenkop van zesjarige leeftijd naar buiten stormde gevolgd door een fors gebouwde vrouw met vuurrood gelaat en een grote spons in haar hand wil je wel eens hier komen en je laten wassen jack schreeuwde zij
4429_3991_000237	welnu heren het is overbodig u te verhalen hoe het met de indiaanse opstand is afgelopen nadat wilson delhi bemachtigde en sir colin lucknow ontzette was de kracht der onderneming gebroken
4429_3991_000238	wie is daar riep een grove stem van binnen ik ben het mcmurdo gij kent mijn teken toch wel men vernam een grommend geluid en het rammelen van sleutels
4429_3991_000239	daar geef ik u mijn woord op antwoordde zij daarop deed hij een schril gefluit horen waarop onmiddellijk een huurkoetsier naderde met een vierwielig rijtuig en het portier opende
4429_3991_000240	ik deed wat hij mij verzocht en ontwaarde onmiddellijk een sterke teerlucht daar plaatste hij zijn voet bij het heengaan indien gij zijn spoor kunt vinden zal toby er naar ik denk geen moeite mee hebben ga nu spoedig naar beneden maak de hond los en zie uit naar blondin
4429_3991_000241	door een gelukkige samenloop van omstandigheden bevond zich mr athelney jones de welbekende detective juist aan het norwoodsche politiebureau en was reeds binnen een half uur na het eerste alarm ter plaatse
4429_3991_000242	ik geloof dat wij een weinig winnen zei jones met zijne ogen op de aurora gericht ik ben er zeker van zeide ik binnen eeneiige minuten zullen wij haar inhalen
4429_3991_000243	ik peinsde er over wat ik zou doen als ik in zijne schoenen stond en kon daarvoor slechts één uitweg vinden ik zou de boot bij een scheepstimmerman brengen met de opdracht er een kleine verandering in aan te brengen daar zou zij dan op de werf feitelijk verborgen zijn terwijl ik haar de volgenden nacht of wanneer ik wilde ter mijner beschikking kon hebben
4429_3991_000244	dat zou ik niet met zekerheid kunnen zeggen sir maar ik hoorde er anders geen het spijt mij misses smith want ik had een stoomboot nodig en heb goede geruchten vernomen omtrent de laat mij eens bedenken hoe heet zij ook weer de aurora sir ha juist is het niet die oude groene boot met een gele streep zeer breed gebouwd
4429_3991_000245	zij zijn door een deskundige onderzocht en deze verklaarde dat zij hoogst zeldzaam en van buitengewoon grote waarde zijn gij kunt zelf oordelen hoe fraai ze zijn
4429_3991_000246	ik trachtte de tijd met lezen te verdrijven maar mijn geestvermogens bepaalden zich alleen tot ons vreemdsoortige vraagstuk en het niet minder raadselachtig paar dat wij achtervolgden
4429_3991_000247	terwijl hij dit zeide haalde hij zijn revolver tevoorschijn en na twee kamers ervan geladen te hebben stak hij hem in zijn rechterjaszak gedurende al die tijd hadden wij toby gevolgd over de half landelijke langs villa's lopende weg die naar de wereldstad voerde
4429_3991_000248	miss mary morston las hij hmm ik herinner mij die naam niet verzoek de jonge dame boven te komen mrs hudson neen ga niet heen dokter ik zou gaarne zien dat gij hier bleeft
4429_3991_000249	hij was het die hem gisternacht opklopte en wat meer zegt mijn man wist dat hij zou komen want hij had stoom op in de boot ik zeg u eerlijk sir ik gevoel mij lang niet op mijn gemak
4429_3991_000250	zij opende een platte doos en toonde mij zes der prachtigste paarlen die ik ooit gezien had uw verhaal is hoogst belangwekkend zei sherlock holmes is er nog iets anders gebeurd
4429_3991_000251	plotseling riep holmes overeindspringend zie ik daar geen zakdoek ik zie ginder iets wits fladderen ja zei ik het is uw knaap ik zie hem duidelijk
4429_3991_000252	ik geef u de verzekering dat de bekoorlijkste vrouw die ik ooit gezien heb werd opgehangen wegens het vermoorden van drie kleine kinderen om hunne levensverzekeringssom machtig te worden terwijl de terugstotendste man onder mijn bekenden een filantroop is die omstreeks een kwart miljoen aan de armen van londen besteed heeft
4429_3991_000253	op het uur van het ontbijt had ik nog niets van hem vernomen toen ik echter de standard inkeek bevond ik dat er een nieuw gezichtspunt omtrent de zaak geopend was
4429_3991_000254	welnu wat dit betreft heren antwoordde ik mijn best doende om niettegenstaande mijn opgewondenheid even koel te blijven als hij er bestaat slechts één prijs die een man in mijn positie kan bepalen ik zal uw hulp nodig hebben om mij en mijn drie makkers de vrijheid terug te geven
4429_3991_000255	wij snelden barken stomers en koopvaardijschepen voorbij wij werden in de duisternis van alle zijden toegeroepen maar de aurora vloog nog steeds voort terwijl wij haar spoor al dichter en dichter volgden
4429_3991_000256	het rijtuig staat nog te wachten en daar zijn twee inspecteurs beneden ik ben u beiden wel verplicht voor uwen bijstand men zal u gewis nog nader bij het rechtsgeding noodig hebben goeden nacht goeden nacht heeren zei holmes laconiek
4429_3991_000257	zijne verschijning stemde volkomen met de aankondiging van zijn bezoek overeen hij was een man op leeftijd als zeeman gekleed en met een tot aan de hals dichtgeknoopte jekker zijn rug was gebogen zijn knieën knikten en hij scheen ten zeerste aamechtig te wezen hij leunde zwaar op een stevigen stok en hijgde naar zijn adem
4429_3991_000258	er lagen verscheidene kleine aken en schuiten op het water en aan de hoek van de werf wij brachten toby beurtelings daarbij doch hoewel hij ze allen besnuffelde gaf hij niet het minste teken
4429_3991_000259	wij hadden streatham brixton en camberwell doorgelopen en bevonden ons nu in kennington lane terwijl wij ons door zijstraten naar het oostelijk gedeelte van den omtrek van londen begeven hadden
4429_3991_000260	ik heb er dikwijls aan gedacht om er eens weder heen te gaan maar de waarheid is dat ik nooit erg bij mijn familie in gunst stond en ik betwijfelde het of men ginds wel zo buitengewoon verheugd zoude zijn mij te zien
4429_3991_000261	wij konden de neus tegen het glas gedrukt zien het was een gebaard harig gelaat met woeste wrede ogen en een misdadig uiterlijk mijn broeder en ik snelden naar het venster maar de man was verdwenen toen wij tot onze vader terugkeerden was zijn hoofd op de borst gezonken en stond zijn pols stil
4429_3991_000262	hij schreeuwde in machteloze woede en stampte als razend met zijn anderen voet maar bij elke beweging zakte zijn stomp al dieper en dieper in de aarde weg
4429_3991_000263	doch spoedig bleek het dat de veiligheid ook dààr veel te wensen overliet het gehele land geleek op een bijenzwerm daar de engelsen zich in kleine troepen konden bijeenvoegen behielden zij juist zoveel als hunne geweren reikten overal elders waren zij hulpeloze vluchtelingen het was een gevecht van miljoenen tegen honderden
4429_3991_000264	ik denk dat het voor mijn vriend hier een genoegen zou zijn om de kist naar de jongedame te brengen wie de helft den inhoud rechtmatig toekomt laat zij haar het eerst openen niet waar watson
4429_3991_000265	en de medeplichtige oh dat is een lastig geheim maar spoedig genoeg zult ge ook daar alles van weten wat een heerlijke morgen is het zie hoe die kleine wolk daar drijft als een gespikkelde veder van de een of andere reusachtige flamingo
4429_3991_000266	geen regenpijp in de nabijheid de zoldering buiten alle bereik toch is een man langs het raam opgeklommen het regende gisteravond een weinig hier is de afdruk van een voet in het slijk op het kozijn
4429_3991_000267	ik zou hen niet te veel vertellen zei holmes vrouwen zijn nooit volkomen te vertrouwen zelfs de beste niet ik achtte het beter op deze onbillijkheid niet te antwoorden
4429_3991_000268	indien gij een logenachtige hindoe geweest waart al had hij dan ook bij al de goden uit hunne tempels gezworen dan zou dit mes reeds met uw bloed gekleurd zijn geweest en uw lichaam op de bodem der rivier liggen maar de sikhs kennen de engelsen en de engelsen de sikhs luister dus naar hetgeen ik u te zeggen heb
4429_3991_000269	welnu op de kaart bevindt zich de naam van slechts één blanke deswege mogen wij met vertrouwen beweren dat de man met het houten been en jonathan small één en dezelfde persoon is komt u deze redenering vals voor nee zij is klaar en gegrond
4429_3991_000270	ziet deze krans met paarlen bezet naast de kininefles zelfs daarvan kon ik niet scheiden hoewel ik hem had achtergehouden om hem aan haar te zenden gij mijn zoons zult haar een eerlijk deel geven van den agra schat
4429_3991_000271	is zij dat vroeg hij op langwijligen toon ik heb het niet opgemerkt gij zijt werkelijk een automaat een rekenmachine riep ik er is somwijlen iets bepaald onmenselijks in u
4429_3991_000272	hij was eens een kampioen athleet van engeland onze vader wilde ons nimmer zeggen wat het was dat hem zo beangstigde maar hij legde altijd een groote afkeer aan de dag voor mannen met houten benen
4429_3991_000273	holmes alleen was boven dusdanige invloeden verheven hij hield zijn geopend notitie boek op zijn knie en maakte van tijd tot tijd enige aantekeningen bij het licht van zijn zaklantaarn
4429_3991_000274	en de schrik sloeg mij om het hart toen ik zag dat het in stukken gesneden lichaam van dawson's vrouw was reeds half verscheurd door jakhalzen en inlandse honden een weinig verderop lag dawson zelf dood op den weg met een ongeladen revolver in zijn hand en vier sepoys doodgeschoten tegenover hem
4429_3991_000275	nee ik moet u voorbereiden door u te tonen op welke voet wij met elkander staan in de eerste plaats moet ik u zeggen dat er verscheidene punten in de geschiedenis zijn die mij zelf onbekend zijn ik kan u dus de feiten slechts meedelen voor zoverre ik ermee vertrouwd ben
4429_3991_000276	mijn enige gedachte was te ontsnappen sholto op te sporen en bij de keel te grijpen zelfs de agra schat was mij minder waard geworden dan sholto te vermoorden
4429_3991_000277	ik heb haar opengemaakt zo inderdaad merket gij dit dan ook op hij scheen door deze mededeling een weinig teleurgesteld wie het echter ook opmerkte het bewijst hoe onze gentleman de plaat poetste inspecteur
4429_3991_000278	het was die kleine hel hond tonga die een van zijn verwenste dorens in zijn hoofd schoot ik had er geen deel aan sir ik had er evenveel leed van alsof het een mijner bloedverwanten ware geweest ik ranselde de kleine duivel er met een streng touw voor af maar het was gebeurd en ik kon het niet ongedaan maken
4429_3991_000279	vier jaren later sterft sholto binnen een week na zijn dood ontvangt de dochter van kapitein morstan een kostbaar geschenk dat jaarlijks herhaald wordt en nu eindigt in een brief die haar als een slecht behandeld meisje beschrijft
4429_3991_000280	het vreemd toneel van majoor sholto's dood de weder ontdekking van de schat onmiddellijk gevolgd door de moord op de ontdekker de zonderlinge omstandigheden waaronder de moord gepleegd werd de voetsporen de merkwaardige wapens de woorden op de kaart die juist overeenkwamen met die op de tekening van kapitein morstan
4429_3991_000281	wij vermoorden achmet niet om hen rijk te maken gij kunt de schat vinden waar de kleine tonga en de sleutel zijn toen ik zag dat uw boot ons moest inhalen wierp ik de inhoud in de rivier er valt deze keer niets voor u te verdienen
4429_3991_000282	de hindoes hebben lange en dunne voeten de sandaal dragende mohammedaan heeft de grote teen wel van de anderen gescheiden omdat de riem er veel tussen door gebonden wordt deze kleine dorens zijn van geen ander dan van spaans riet welnu waar kunnen wij dan onze wilde vinden
4429_3991_000283	in het begin van juli trokken wij uit om de oproerlingen te shahgunge te ontmoeten en sloegen hen voor enige tijd terug doch ons kruit raakte op en wij waren genoodzaakt op de stad terug te trekken
4429_3991_000284	zonder hulp zeker maar veronderstel eens dat zich hierboven een goed vriend van u bevond die u dit stevig touw dat in gindse hoek ligt omlaag liet nadat hij het ene einde aan deze stevige haak in de muur zou hebben vastgemaakt dan geloof ik wel dat gij zo gij een ondernemend man waart u met houten been en al naar boven zoudt werken
4429_3991_000285	geen wonder dat zij zwaar was het ijzerwerk was twee duim dik zij was massief en solide gemaakt als een bergplaats voor zaken van grote waarde doch zij was geheel ledig
4429_3991_000286	uw vriend mr sherlock holmes is een bewonderenswaardig man sir zei hij op vertrouwelijke toon hij laat zich niet gemakkelijk beetnemen ik heb dien jongen verscheidene zaken zien ondernemen maar ik ken er niet een die hij niet aan het licht kon brengen
4429_3991_000287	wat baat het vermogens te bezitten dokter en geen arbeidsveld er voor te vinden misdaad is iets algemeens bestaan is dit eveneens en geen andere dan algemene eigenschappen zijn op aarde werkzaam
4429_3991_000288	kan zij ook de rivier opwaarts zijn gegaan aan deze mogelijkheid heb ik ook gedacht en er wordt reeds gezocht tot richmond indien er vandaag geen bericht komt dan ga ik er morgen zelf op uit en wel meer om de mannen dan om de boot maar zeker zeker wij zullen wel wat vernemen
4429_3991_000289	voor mij zeide sherlock holmes blijft nog de cocaïne fles en hij strekte er zijn lange witte hand naar uit
4429_3991_000290	ik sprong uit mijn stoel en hinkte ten zeerste gekrenkt de kamer op en neer dat is onwaardig van u holmes zei ik ik zou nooit hebben kunnen geloven dat gij u tot zoiets zoudt verlagen
4429_3991_000291	die werd door small in de theems geworpen antwoordde ik ik zal even gebruik moeten maken van mrs forrester's pook aan de voorzijde bevond zich een grote kram in de gedaante van een zittende buddah daaronder stak ik de punt van het pookijzer en boog dit toen omlaag
4429_3991_000292	maar mij trof een tweede overweging jonathan small moest begrepen hebben dat het vreemdsoortig uiterlijk van zijn metgezel hoedanig hij dit ook vermomd mocht hebben aanleiding kon geven tot vermoedens met betrekking tot het drama in norwood hij was scherpzinnig genoeg om dit in te zien
4429_3991_000293	daar waren wij allen met een ketting aan het been geboeid en met zeer weinig kans om ooit weder vrij te komen terwijl elk onzer een geheim bezat dat ons indien wij het konden benuttigen in een paleis had doen wonen
4429_3991_000294	dit alles bezwoeren wij met de allerheiligste ede ik bleef de ganse nacht bezig en des morgens had ik de twee schetsen gereed ondertekend met het teken der vier namelijk van abdullah akbar mohamed en mijzelve
4429_3991_000295	een dronk zeide hij ophet welslagen onzer kleine expeditie en nu is het hoog tijd om te vertrekken hebt ge een pistool watson mijn oude dienstrevolver ligt in mijn lessenaar
4429_3991_000296	zij beschouwde het zo niet maar van het mijne zult gij dit tenminste niet kunnen beweren ik kan mij nauwelijks een meer vreemdsoortige en onverklaarbare toestand voorstellen dan die waarin ik mij bevind
4429_3991_000297	neem plaats en wees zo goed mij alles ervan te vertellen dr watson zeide zij ik verhaalde haar in het kort alles wat er sedert ik haar het laatst gezien had was voorgevallen holmes methode van onderzoek de ontdekking van de aurora de verschijning van athelny jones
4429_3991_000298	gedurende tien dagen zwierven wij op goed geluk rond en op den elfden werden wij opgepikt door een koopvaarder die op weg was van singapore naar jeddah met een lading maleische pelgrims het gelukte ons spoedig ons in hun midden te doen opnemen
4429_3991_000299	dan is het het eigendom der regering small stamelde hij maar hij sprak deze woorden op een toon waaruit ik afleidde dat ik de rechte snaar getroffen had
4429_3991_000300	hij zeker enige tijd al ware het ook slechts één dag nodig zou hebben om voor zijn vertrek orde op zijn zaken te stellen dit waren mijne veronderstellingen zij komen mij wel wat zwak voor zeide ik
4429_3991_000301	dan zullen mijn kameraden en ik zweren dat gij een vierde van de schat zult ontvangen die gelijkmatig onder ons vieren zal verdeeld worden wij zijn slechts met ons drieën merkte ik op
4429_3991_000302	dientengevolge werden wij juist op het ogenblik dat wij ons het veiligst waanden alle vier gevangen genomen en onder beschuldiging van moord voor het gerecht gebracht drie van ons omdat wij die nacht op wacht waren geweest en de vierde omdat het bekend werd dat hij in gezelschap van de vermoorde was binnengekomen
4429_3991_000303	ik stond op het punt om naar binnen te klimmen en hen te overvallen doch juist op dit ogenblik zag ik dat hij stierf toch drong ik nog dezelfde nacht zijn kamer binnen en onderzocht zijne papieren om te zien of ik eruit zou kunnen gewaarworden waar hij de schat verborgen had
4429_3991_000304	hij zou waarschijnlijk overwegen dat wanneer hij de boot terug zou zenden of haar op een of andere werf brengen dit ene vervolging gemakkelijk zou maken indien de politie hem op het spoor mocht komen op welke wijze kon hij de boot dan verbergen en haar toch zodra hij haar nodig mocht hebben ter zijner beschikking hebben
4429_3991_000305	gedurende al die tijd verloor ik echter mijn doel niet uit het oog ik droomde elke nacht van sholto reeds honderden keren had ik hem in mijn slaap gedood ten laatste echter nu ongeveer vier jaar geleden waagden wij ons in engeland
4429_3991_000306	sherlock holmes daarentegen faalde geen enkele keer en hij prevelde de namen der squares zowel als die der straten en stegen rochester row zeide hij newton
4429_3991_000307	hij was tot de conclusie gekomen dat hij binnenshuis moest wezen en daarom mat en berekende hij de kubieke afmeting van het huis onder andere zaken bevond hij dat de hoogte van het gebouw vierenzeventig voet bedroeg maar
4429_3991_000308	welke is dan uwe theorie omtrent deze voetstappen vroeg ik nieuwsgierig toen wij weder in de benedenkamer waren mijn beste watson tracht uw eigen analyse te maken antwoordde hij ongeduldig gij kent mijne methode breng ze in toepassing en het zal leerzaam voor u zijn om de uitkomsten te vergelijken
4429_3991_000309	hij nam zijn viool en terwijl ik mij uitstrekte begon hij een zachte dromerige melodieuze aria te spelen ongetwijfeld door hem zelve geïmproviseerd ik heb nog een vage herinnering van zijn doorschijnende handen zijn ernstig gelaat en het op en neder gaan van zijn strijkstok
4429_3991_000310	en hij zou nog een flinke som ontvangen indien wij ons schip de esmeralda te gravesend in lading voor brazilië zouden bereiken welnu als hij geen kwaad gedaan heeft zullen we zorgen dat hem geen leed overkomt
4429_3991_000311	wat is het vandaag vroeg ik morfine of cocaïne hij hief zijne ogen langzaam op van het notitie boek dat hij geopend had het is cocaïne zeide hij een oplossing van zeven percent zou gij het soms eens willen beproeven
4429_3991_000312	geen onzer repte gedurende het diner een woord over het geval dat ons bijeengebracht had toen de tafel was afgeruimd keek holmes op zijn horloge en vulde hij drie glazen met witte port
4429_3991_000313	ik had nog gisteravond zeer hoge woorden met hem o gij kunt u niet voorstellen wat een verschrikkelijke jongen hij is als hij boos is indien wij nog naar norwood moeten was het wellicht beter als wij ons onmiddellijk op weg begaven waagde ik op te merken
4429_3991_000314	de zoldering liep driehoekig omhoog en was blijkbaar de binnenzijde van het dak er stond niet het minste meubilair en het stof lag zeer dik op de vloer hier ziet gij
4429_3991_000315	thans dringt de roode zonnegloed door de londensche ochtendschemering zij beschijnt zeer vele menschen maar ik durf wedden dat niet één hunner op een vreemdsoortiger wandeling is dan gij en ik hoe nietig gevoelen wij ons met al onze eerzucht en begeerten bij het aanschouwen van de groote elementaire krachten der natuur
4429_3991_000316	maar wijl hij een zorgzaam man was nam hij zodanige maatregelen dat wat er ook mocht gebeuren ten minste de helft van zijn schat voor hem bewaard zoude blijven
4429_3991_000317	dat klinkt eenvoudig genoeg juist zulke kleinigheden worden het meest uit het oog verloren ik besloot daarom volgens dit idee te handelen ik stak mij onmiddellijk in dit zeemanskleed en informeerde op al de werven langs de rivier
4429_3991_000318	dan ziet gij hier een klein curieus boek over de invloed van een onderzoek naar de vorm van de hand met afbeeldingen van handen van leidekkers matrozen kurksnijders loodwerkers wevers en diamantslijpers
4429_3991_000319	ik veronderstel dat mister sherlock holmes is uitgegaan zei ik tot misses hudson toen zij naar boven kwam om de luiken te sluiten nee sir hij is naar zijn kamer gegaan en haar stem latende dalen vroeg zij ernstig
4429_3991_000320	hoofdstuk twee van sherlock holmes de agra schat deze librivox opname behoort tot het publieke domein opname door peter zin sherlock holmes de agra schat door arthur conan doyle hoofdstuk twee
4429_3991_000321	of uw lijk zal hedenavond in de stroom geworpen worden en wij lopen tot de opstandelingen over er bestaat geen middenweg wat kiest gij dood of leven wij kunnen u slechts drie minuten bedenktijd geven want de tijd gaat om en alles moet geschied zijn eer de volgende ronde komt
4429_3991_000322	dit is alles zeer goed zeide ik maar de zaak wordt mij al meer en meer onbegrijpelijk hoe dan met dien geheimzinnige medeplichtige op welke wijze kwam hij in de kamer
4429_3991_000323	mocht ik dus van de toevallige omstandigheid waardoor ik met haar in kennis was gekomen en mijne betrekkelijk bekrompen omstandigheden als geneesheer partij trachten te trekken deze agra schat scheen mij een onoverkomelijke hinderpaal toe tussen haar en mij
4429_3991_000324	de oosterlingen zijn echter zeer achterdochtig wat deed deze rajah dus hij stelde een tweede nog meer vertrouwd persoon aan om den eerste te bespieden
4429_3991_000325	daarom schreef ik het teken der vier op een kaart en bevestigde het op het lijk al het overige is u reeds bekend en dat ik u het geheel naar de zuivere waarheid heb verhaald geschiedde niet om u te vermaken
4429_3991_000326	welke straf hem ook te wachten stond ik gevoelde dat hij van mijne zijde geen sympathie zou ondervinden sherlock holmes en jones zaten met hun handen op de knieën met grote belangstelling doch met dezelfde afkeer op hun gelaat naar zijn verhaal te luisteren
4429_3991_000327	zij was ongemerkt de inham van de werf uitgevaren en maalde met halve kracht achteruit zodat zij alvorens wij haar gewaar werden gedraaid had en full speed liep en nu vloog zij stroomafwaarts dicht langs de kust in vliegende vaart voorwaarts jones keek haar met bezorgd gelaat na en schudde zijn hoofd
4429_3991_000328	hier is de brief van dankbetuiging voor mijn hulp die ik hedenmorgen ontving terwijl hij dit zei wierp hij mij een verfrommeld vel buitenlands papier toe ik wierp er een haastige blik overheen waarbij ik niets dan betuigingen van bewondering van de fransman voor de enige sherlock holmes opmerkte
4429_3991_000329	de deur ging krakend open en een klein ineengedrongen man stond in de opening terwijl het gele licht van de lantaarn op zijn terugstootend gelaat en gluipende wantrouwige oogen viel
4429_3991_000330	wij klommen door de opening holmes liet het licht nogmaals op de voetstappen in het stof vallen ik verzoek u vooral goed nota te nemen van deze afdrukken zeide hij merkt ge er nog iets bijzonders aan op zij zijn van een kind of een kleine vrouw zeide ik
4429_3991_000331	zij zijn zo woest en onhandelbaar dat alle pogingen van de britse ambtenaren om hen enigszins aan het gezag te onderwerpen mislukt zijn zij zijn altijd een verschrikking geweest voor schipbreukelingen daar zij de overlevenden met hunne knotsen met stenen knoppen de hersenen inslaan of hen met hunne vergiftigde pijlen doden
4429_3991_000332	hij heeft het plan ontworpen laat ons nu naar de poort gaan en met mohammed singh de wacht houden het regende nog steeds want het was juist het begin van de natte moesson
4429_3991_000333	zeide zij zijne brieven waren altijd vol van toespelingen op de majoor hij en papa voerden het bevel over de troepen op de andaman eilanden daardoor woonden zij geruime tijd tezamen
4429_3991_000334	is een meer vreemdsoortige persoon antwoordde sherlock holmes zich op zijn hiel omdraaiende ik hoop u binnen kort met beiden in kennis te brengen een woord tot u watson hij geleidde mij naar de trap
4429_3991_000335	ik weet een plaats waar zich een half miljoen bevindt en daar ik er zelf geen gebruik van kan maken dacht ik dat het misschien het best zou zijn om het aan de autoriteiten ter hand te stellen wellicht zou mijn straftijd dan wel verkort worden
4429_3991_000336	later heb ik mij erover verwonderd maar toen scheen het mij de natuurlijkste zaak der wereld en zoals zij mij dikwijls verhaalde gevoelde ook zij zich instinctmatig ertoe gedreven om bij mij bescherming te zoeken
4429_3991_000337	hij schudde ontstemd zijn hoofd ik heb het doorgebladerd zeide hij eerlijk gesproken kan ik u er niet mee feliciteren onthullen is of moest zijn een bepaalde wetenschap en behoorde op dezelfde ongevoelige wijze behandeld te worden
4429_3991_000338	het begon langzamerhand in het oosten te dagen en wij konden thans reeds op enige afstand door de grauwe lucht heenzien het groot vierkant huis met zijn donkere vensters en hoge naakte muren verhief zich treurig en verlaten achter ons
4429_3991_000339	wij moeten dunkt mij de zaak overdenken en later met u bespreken zeg mij waar de kist verborgen is dan zal ik verlof vragen en mij naar indië begeven om de zaak nader te onderzoeken
4429_3991_000340	hij was een man van zeer ongestadige en zorgeloze levenswijze hij had eens goede vooruitzichten maar hij verschopte zijn geluk leefde gedurende enige tijd in armoede met korte tussenpozen van voorspoed en nadat hij eindelijk aan de drank verslaafd was geraakt stierf hij dat is alles wat ik kan afleiden
4429_3991_000341	nadat wij onze rijkdom berekend hadden legden wij de kostbaarheden weder in de kist en begaven wij ons er mede naar de poort om ze ook door mohamed singh te laten bewonderen daarop herhaalden wij plechtig onzen eed om elkander bij te staan en ons geheim te bewaren
4429_3991_000342	het was gelukkig dat wij hem zo goed in het oog hadden want op het onverwachts trok hij vanonder zijn ulster een kort rond stuk hout te voorschijn en sloeg dit tegen zijne lippen onze schoten knalden tegelijk hij draaide zich om zichzelf rond hief zijn armen omhoog en stortte zijdelings in de rivier
4429_3991_000343	zij hadden 'm blijkbaar goed betaald want hij was zeer vrijgevig en wierp een groot aantal shillings onder de werklieden ik volgde hem op enig afstand doch hij verdween in een wijnhuis daarom keerde ik naar de werf terug en toevallig een mijner jongens onderweg ontmoetende plaatste ik hem als schildwacht tegenover de boot
4429_3991_000344	en wat dan vroeg ik wel wij hebben hem dat is alles zeide hij ik ken een hond die deze reuk zou volgen tot aan het einde der wereld indien een haringvisser de haring op een afstand kan ruiken hoe ver kan dan een bijzonder afgerichte hond een zo doordringende geur als deze volgen
4429_3991_000345	neen wij kunnen niets doen dan wachten indien wij van huis gaan dan zou de boodschap in onze afwezigheid kunnen komen en de tijd verlopen gij kunt doen wat gij wilt doch ik moet hier op post blijven
4429_3991_000346	ik heb een afgezonderd leven geleid en bezit geen vrienden waarop ik mij zou kunnen beroepen als ik om zes uur hier ben zal het naar ik denk vroeg genoeg zijn ja maar vooral niet later zei holmes
4429_3991_000347	ik nam het mormeldier mede en bezorgde hem met een halven souverein bij de ouden bontwerker in pinchin lane in camberwell trof ik miss morstan een weinig vermoeid door het nachtelijk avontuur doch zeer verlangend naar tijding
4429_3991_000348	hoewel sommige antropologen de bosnegers van afrika de digger indianen van amerika en de terra del fuegians boven hen stellen hun gemiddelde lengte is vier voet hoewel er vele volwassenen onder hen gevonden worden die zelfs nog veel kleiner zijn
4429_3991_000349	toen kwam een vreemde gedachte bij mij op hoedanig ik mij thans van een wapen kon voorzien ik zette mij in de duisternis neder en ontdeed mij van mijn houten been
4429_3991_000350	de kram sprong met een zware slag open met bevende vingers opende ik het deksel wij stonden beiden als verbijsterd de kist was ledig
4429_3991_000351	wij vonden het in zijn zakboek bewaar het dan zorgvuldig miss morstan want het zou ons later van nut kunnen zijn ik begin te veronderstellen dat deze zaak blijken zal ingewikkelder en van meer tenderen aard te zijn dan ik haar in het eerst beschouwd heb ik moet mijne gedachten opnieuw regelen
4429_3991_000352	naast hem lag een donkere massa die op een newfoundlandse hond geleek de jongen stond aan het roer terwijl ik door de rode gloed van de oven de oude smith half ontkleed aan het stoken zag
4429_3991_000353	dat was zeer braaf van u merkte zij op de kleine man maakte een afwerend gebaar met de hand wij waren uw schuldenaars zeide hij zo beschouwde ik het tenminste hoewel broeder bartholomeus het niet uit dit oogpunt beschouwde
4429_3991_000354	de geschiedenis van de kaalhoofdige man wij volgden de indiaan door een morsige gang tot wij voor een deur ter rechterzijde kwamen die hij open duwde
4429_3991_000355	hij scheen van angst te beven en zijn hoofd wendde zich onophoudelijk naar links en rechts met zijn schitterende kleine ogen evenals een muis die het wagen wil zijn hol te verlaten
4429_3991_000356	ik heb mijn stok het is waarschijnlijk dat wij iets soortgelijks nodig zullen hebben als wij hun schuilplaats ontdekken jonathan zal ik u overlaten maar als de ander lastig wordt zal ik hem neerschieten
4429_3991_000357	mijn gezondheid is enigszins zwak zeide hij terwijl hij ons in de gang vooruitliep ik ben genoodzaakt mij ten zeerste in acht te nemen ons rijtuig wachtte voor de deur en de koetsier die vooraf verwittigd scheen te zijn reed terstond zo snel de paarden draven konden heen
4429_3991_000358	daarin noemde ik een honderdveertig soorten van sigaren sigaretten en pijptabak met gekleurde platen die het verschil van as ervan aantonen het is een punt dat geregeld in strafprocessen voorkomt en dat vaak als sleutel van het grootste belang is
4429_3991_000359	dusdanige moorden worden steeds gevolgd door een feestmaal want zij zijn menseneters een fraai beminnelijk volkje watson indien deze knaap zijn eigen zin had kunnen volgen dan had onze zaak nog een ellendiger wending genomen
4429_3991_000360	toen was het alsof ik vreedzaam op een zee van zachte harmonische tonen werd voortgeschommeld totdat ik mij in het land der dromen bevond terwijl het lieftallige gelaat van mary morstan op mij neder zag
4429_3991_000361	een onzer grootste staatslieden heeft gezegd dat verandering van bezigheden de beste rust is en dat is ook zo toen het mij gelukt was de waterstof waarmee ik mijn onledig hield op te lossen kwam ik weder op ons vraagstuk betreffende de sholto's terug en dacht de gehele zaak nog eens over
4429_3991_000362	ik moet weten waar zich een stoomboot bevindt met name aurora eigenaar marc smith kleur zwart met twee rode lijnen zwarte pijp met witte band zij is ergens de rivier afgevaren
4429_3991_000363	holmes wreef in zijn handen en zijn ogen schitterden hij leunde voorover in zijn stoel met een uitdrukking van buitengewone aandacht op zijn scherpe havikachtige trekken
4429_3991_000364	niet zo haastig antwoordde ik kalm ik moet eerst de toestemming hebben van mijn drie kameraden ik herhaal u dat het ons vieren of geen van ons betreft onzin riep hij wat hebben drie zwarten met onze overeenkomst te maken
4429_3991_000365	vanaf dien dag leefde ik enkel voor de wraak dit werd mijn overweldigende en verterende hartstocht ik gaf niets meer om wet of straf
4429_3991_000366	daarenboven waren er omstreeks driehonderd zeer fijne paarlen waarvan er twaalf in een gouden kroon gezet waren na verloop van tijd moeten deze er uitgenomen zijn want ik vond ze niet weder toen ik mij van den schat had meester gemaakt
4429_3991_000367	de vluchteling sprong van boord maar zijne houten stomp zakte onmiddellijk in de mulle zandige heidegrond tevergeefs worstelde en wrong hij om los te komen hij kon zelfs geen stap voor of achterwaarts doen
4429_3991_000368	het lijkt wel wat op de som uit de regel van drieën het antwoord zou ons de maar hallo daar zijn de vertegenwoordigers der wet zware voetstappen en de klank van luide stemmen werden van beneden vernomen en de buitendeur werd met een zware slag dicht geworpen
4429_3991_000369	ik stel het volste vertrouwen in zijne discretie en hij had in last om zoo hij onvoldaan mocht zijn de zaak niet voort te zetten gij zult deze voorzorgsmaatregelen wel willen excuseeren maar ik ben een eenigszins achterdochtig man
4429_3991_000370	het spreekt van zelve dat gij op dezelfde wijze zoudt heengaan waarna uw kameraad het touw omhoog zou halen het van de haak zou losmaken het raam zou sluiten en vanbinnen grendelen en vertrekken langs de weg die hij oorspronkelijk gekomen was
4429_3991_000371	zij was enigszins veraf waar een kronkelende gang naar een grote ledige zaal voert waarvan de rood stenen muren geheel afgebrokkeld waren op éne plaats was de aarden vloer ingezonken en vormde een natuurlijk graf dus legden wij achmet daarin en bedekten de opening met puin en stenen
4429_3991_000372	er woei een zoele wind uit het westen en de wolken dreven snel langs het uitspansel terwijl de halve maan van tijd tot tijd daartussen zichtbaar was het was helder genoeg om tot op enige afstand te zien maar toch nam thaddeus sholto een der rijtuig lantarens ten einde ons beter voor te lichten
4429_3991_000373	er mankeert niets aan het roer zei de meesterknecht daar ligt ze met die rode strepen wie denkt ge dat juist op dat ogenblik de werf op kwam marc smith de vermiste eigenaar hij was buitengewoon beschonken
4429_3991_000374	wij moeten dus weer naar dezelfde reuk gaan zoeken naar ik veronderstel ja en gelukkig behoeven wij niet ver te gaan waarschijnlijk was de hond op den hoek van knight's place in de war geraakt omdat er twee sporen waren in tegenovergestelde richtingen wij volgden het verkeerde dus rest ons thans niets anders dan het andere te kiezen
4429_3991_000375	verscheen er een advertentie in de times waarin gevraagd werd naar het adres van miss mary morstan met de verklaring dat het in haar belang zoude zijn zich bekend te maken er werd noch naam noch adres bij vermeld ik was op dat tijdstip juist in het gezin van mrs cecil
4429_3991_000376	ik hield m'n paard in niet wetende welke richting ik zoude nemen maar op dat ogenblik zag ik dikke kronkelende rook opstijgen uit de bungalow van abel white en terstond daarop de vlammen uit het dak slaan
4429_3991_000377	in mijn hart beschuldigde ik mijn metgezel dat hij zijn onvermogen achter een niet beduidende uitvlucht verschool welke datums kon hij bij een onschoongemaakt horloge verwachten
4429_3991_000378	ik trachtte herhaaldelijk mijne sikhs aan het praten te krijgen doch zonder het gewenste gevolg om twee uur in de morgen kwam de ronde voorbij en bracht enige afwisseling teweeg
4429_3991_000379	wel ik weet dat gij gedurende de ganse morgen dien ik in uw gezelschap heb doorgebracht geen brief geschreven hebt tevens zie ik ginds in uw geopende lessenaar dat gij postzegels en een pakket briefkaarten voorradig hebt
4429_3991_000380	maar mijn beste mrs smith zei holmes zijn schouders optrekkend gij maakt u onnodig ongerust hoe kondet gij met mogelijkheid zeggen dat het die man met het houten been was die in de nacht gekomen was ik begrijp tenminste niet hoe gij er zo zeker van kunt zijn
4429_3991_000381	mister thaddeus sholto keek ons beurtelings aan met welgevallen wegens de indruk die zijn verhaal op ons gemaakt had en hulde zich voortdurend in de rookwolken uit zijn pijp
4429_3991_000382	naar mijne bekentenis kunt gij oordelen dat men mij nauwelijks omtrent dit geval kan hard vallen mijn fout ligt in het feit dat wij niet slechts het lijk verborgen maar tevens de schat en dat ik evenzeer morstan's aandeel als het mijne heb achtergehouden
4429_3991_000383	deze omstandigheid en het doel waarvoor wij ons tussen dat licht en donker voortbewogen maakte mij zenuwachtig en zwaarmoedig ik kon aan het voorkomen van miss morstan zien dat zij onder dezelfde indruk verkeerde
4429_3991_000384	die moest op het oogenblik dat wij vuur gaven naar ons geschoten zijn holmes beschouwde haar glimlachend en trok op zijne gewone kalme wijze zijne schouders op
4429_3991_000385	deze aarde is van bijzonder rode kleur zoals die nergens in de omtrek meer gebruikt is zie dat is de opmerking het overige is gevolgtrekking hoe kwaamt ge dan tot de gevolgtrekking dat ik een telegram verzonden heb
4429_3991_000386	de drie sikhs werden tot levenslang dwangarbeid en ik ter dood veroordeeld hoewel mijn vonnis later in dezelfde straf als die der overigen veranderd werd het was wel een verschrikkelijke toestand waarin wij ons toen bevonden
4429_3991_000387	bij het gebeente van uw vader bij de eer uwer moeder bij het kruis van uw geloof om nu noch later een hand tegen ons op te heffen of een woord in ons nadeel te spreken ik wil het bezweren antwoordde ik op voorwaarde dat het fort er niet door in gevaar komt
4429_3991_000388	hij verschilde echter ten zeerste van de volleerde mensenkenner die zo spoedig het geval van upper norwood begrepen had hij zag er terneergeslagen en teleurgesteld uit goedendag sir goedendag zeide hij
4429_3991_000389	square nu komen wij uit bij de vauxhall bridge road wij houden waarschijnlijk deze zijde der surrey ja dat dacht ik wel nu zijn wij op de brug gij kunt van tijd tot tijd de rivier zien
4429_3991_000390	dan zoudt gij goed doen dien mede te nemen het kan nooit kwaad op alles voorbereid te zijn ik merk dat het rijtuig voor de deur staat ik bestelde het tegen half zeven het was even over zeven toen wij de westminster kade bereikten en bevonden dat onze stoomboot op ons wachtte holmes nam haar nauwkeurig in ogenschouw
4429_3991_000391	wij konden de omvang van de vermisten schat beoordelen naar het snoer dat hij ervan afgenomen had over dit snoer spraken mijn broeder bartholomeus en ik herhaaldelijk de parels waren van zeer grote waarde en hij kon er niet van scheiden want mijn broeder was wel enigszins met de gebreken mijns vaders behept
4429_3991_000392	ik smacht naar geestelijke verheffing dat is het ook waarom ik mijn eigen bijzonder beroep gekozen of beter gezegd geschapen heb want ik ben de enige op dat gebied in de wereld de enige particuliere detective vroeg ik grote ogen opzettende
4429_3991_000393	wat hebben we hier andaman eilanden gelegen op driehonderdveertig mijlen ten noorden van sumatra in de golf van bengalen
4429_3991_000394	zelfs de vele vogels boven mijn hoofd schenen gebelgd dat zij in hunne rust gestoord werden toby was een lelijk langharig schepsel met hangende oren bruin en wit van kleur met een ruige staart
4429_3991_000395	welnu ik heb hier een horloge dat kort geleden in mijn bezit is gekomen zoudt gij zo vriendelijk willen zijn om mij uw oordeel omtrent het karakter of de gewoonten van de laatste eigenaar te zeggen
4429_3991_000396	hier is het reeds zei hij lachend op een geopend nieuwsblad wijze de volijverige jones en de goedgelovige reporters hebben het samen geregeld maar gij hebt er zeker genoeg van het is beter dat ge eerst wat ham en eieren gebruikt
4429_3991_000397	zijn bagage bleef in het hotel er was echter niets in dat tot enige opheldering kon dienen wat kleren enige boeken en een groot aantal curiositeiten van de andaman eilanden hij was een der officieren geweest die met de bewaking der daar verbannen misdadigers belast zijn
4429_3991_000398	holmes glimlachte met voldoening toen wij een grote stomer inhaalden en spoedig achter ons lieten wij moeten in staat zijn om alles op de rivier te kunnen inhalen zeide hij dat zal wel gaan want er zijn niet vele boten die het van ons kunnen winnen wij zullen de aurora moeten inhalen en die heeft de naam van buitengewoon snel te lopen
4429_3991_000399	wij openden haar en het licht van de lantaarn viel op een collectie edelgesteenten waarvan ik als kind wel eens te pershore gelezen had het was een verblindend gezicht toen wij onze ogen te goed hadden gedaan namen wij ze allen er uit en maakten er een lijst van op
4429_3991_000400	enigen wezen naar mij en onmiddellijk floten er een paar kogels langs mijn hoofd ik snelde dus voort door de paddivelden en bevond mij laat in den nacht in veiligheid te agra
4429_3991_000401	geen of allen antwoordde ik wij staan onder een eed wij handelen steeds met en voor ons vieren gij ziet morstan zeide hij small is een man van zijn woord hij geeft zijne vrienden niet prijs ik geloof dat wij hem mogen vertrouwen
4429_3991_000402	wij kwamen al nader en nader jones schreeuwde hen toe te stoppen wij waren nog slechts vier bootlengten achter hen terwijl de beide boten met dezelfde snelheid voortvlogen
4429_3991_000403	zijn bed is niet beslapen thaddeus is blijkbaar zeer onrustig zijn persoon is welnu niet aantrekkelijk gij ziet dat ik mijn web om thaddeus spin het net sluit hem al meer en meer in
4429_3991_000404	op welke slechte behandeling kan dit anders doelen dan op de verdwijning van haren vader en waarom zouden de geschenken onmiddellijk beginnen na sholto's dood of het moest zijn dat sholto's erfgenaam iets van het geheim weet en een schikking wenst te maken hebt gij enige tegenovergestelde theorie
4429_3991_000405	is dat bluf of niet vroeg holmes lachend wat dunkt u daarvan ik denk dat het weinig gescheeld had of hij had ons ook als verdacht van de misdaad gevangen genomen ik ook ik zou zelfs thans nog niet voor onze veiligheid durven instaan als hij opnieuw zulk een aanval van energie kreeg
4429_3991_000406	ik ben geboortig uit worcestershire in de omtrek van pershore indien gij daar een onderzoek zoudt instellen zoudt gij er nog een menigte smalls vinden
4429_3991_000407	wij stelden hem natuurlijk van het geval in kennis maar het was hem zelfs onbekend dat zijn mede officier in engeland was een vreemdsoortig geval
4429_3991_000408	opmerking zegt mij dat gij aan de zool van uw schoen een weinig roode modder hebt juist tegenover het postkantoor in de wigmore street is de straat opgebroken en aarde gestrooid die men als men zich naar het kantoor begeeft onmogelijk vermijden kan
4429_3991_000409	zeide hij zijn hoofd schuddende hoe dikwijls heb ik niet gezegd dat wanneer gij de onmogelijkheid van iets hebt vastgesteld hetgeen er alsdan overblijft hoe onwaarschijnlijk ook de waarheid moet wezen
4429_3991_000410	op onderzoek het was half zes eer holmes terugkwam hij was opgeruimd en zeer goed gemutst iets wat bij hem van tijd tot tijd werd afgewisseld door een gemoedsgesteldheid die aan ontzenuwing grensde
4429_3991_000411	oh dat is meer dan ik kan zeggen maar sedert wij tot de wetenschap zijn gekomen dat small van de andamans gekomen was is het niet zo wonderbaarlijk dat deze inboorling hem gevolgd is maar gij lijkt geheel uitgeput watson komaan leg u hier op de sofa en zie eens of ik u in slaap kan krijgen
4429_3991_000412	ha ik verwachtte het ziehier hij wees naar een donkerkleurige doorn die juist achter het oor uit de huid stak het schijnt wel een doorn te zijn zeide ik dat is het ook gij moogt hem er vrij uithalen doch wees voorzichtig want hij is vergiftig
4429_3991_000413	daarbij kwam dat een gerechtelijk onderzoek noodzakelijk enige feiten omtrent de schat moest aan het licht brengen dien ik ten koste van alles geheim wilde houden hij had mij gezegd dat geen sterveling wist waarheen hij zich begeven had
4429_3991_000414	zuid amerika antwoordde ik hij nam een dik boek uit het rek dit is het eerste deel van een woordenboek dat pas werd uitgegeven het mag als de laatste autoriteit beschouwd worden
4429_3991_000415	de zonderlinge geschiedenis van jonathan small die inspecteur in het rijtuig was een zeer geduldig man want het duurde buitengewoon lang eer ik mij weder bij hem voegde
4429_3991_000416	indertijd werd in papa's lessenaar een vreemdsoortig papier gevonden wat niemand begrijpen kon ik veronderstel niet dat het van enig aanbelang kan wezen ik dacht echter dat gij het wellicht gaarne zoudt willen zien en daarom heb ik het meegebracht hier is het
4429_3991_000417	gij zijt de gevangene van mister athelney jones van scotland yard hij brengt u naar mijne woning en daar zal ik je om een trouw verhaal van de zaak verzoeken gij moet mij er alles van mededelen want als gij dit doet hoop ik je nog van dienst te kunnen wezen ik geloof dat ik bewijzen kan dat het vergif zo schielijk werkt dat de man dood was voor gij de kamer bereikt had
4429_3991_000418	small mahomed sing abdullah kahn dost akbar neen ik beken dat ik niet begrijp in welk verband dit met de zaak staat desalniettemin is het een belangrijk document het is zorgvuldig in een zakboek bewaard geworden want het is aan beide zijden even helder
4429_3991_000419	hij kan er wat aan de een of andere werf langs de rivier hebben gekocht dat kon wel sir maar dat doet hij nooit ik heb hem dikwijls horen klagen over de buitengewoon hoge prijzen die zij daar voor wat slechte kolen vragen
4429_3991_000420	ik acht het waarschijnlijker dat hij zijne zaken geregeld zal hebben alvorens hij op zijne expeditie uitging neen dat denk ik niet deze schuilplaats zou in geval van nood teveel waarde voor hem hebben om haar van de hand te doen eer hij zeker was dat hij haar niet meer nodig had
4429_3991_000421	tonga had al wat hij bezat met zich genomen zowel zijne wapenen als afgodsbeelden onder meerdere voorwerpen had hij een lange speer van bamboe en wat andamanse kokos matten waarvan ik een soort zeil vervaardigde
4429_3991_000422	is er niets anders behalve hun omvang zij lijken niet op gewone voeten in geen geval zie hier dit is de afdruk van een rechtervoet in het stof nu maak ik er met mijn naakte voet één naast wat is nu het voornaamste verschil
4429_3991_000423	het schijnt alsof al de mollen van engeland hier losgelaten werden ik heb eens iets soortgelijks gezien in de omtrek van ballarat waar de ontginners aan het werk waren geweest en om dezelfde reden zei holmes
4429_3991_000424	pondicherry lodge stond op eigen grond en was omgeven door een zeer hoge stenen muur die van boven met glasscherven voorzien was een enkele kleine met ijzer beslagen deur vormde de enige ingang op deze deur klopte onze gids op eigenaardige wijze
4429_3991_000425	in geen geval antwoordde ik haastig mijn gestel is de campagne in afghanistan nog niet te boven ik kan het nog niet wagen om mij buitengewoon in te spannen
4429_3991_000426	een man met name abel white die zich als indigo planter gevestigd had verlangde een opzichter over de arbeid zijner koelies hij was toevallig een vriend van onze kolonel die mij sedert het ongeval zijne belangstelling betoond had
4429_3991_000427	gij moet naar boven gaan mister thaddeus gij moet u zelf gaan overtuigen ik heb mister bartholomeus sholto gedurende tien jaren in vreugde en leed gezien maar ik zag hem nog nooit met een gelaat als straks
4429_3991_000428	wij bonden toby aan de tafel en gingen de trappen op de kamer was nog in dezelfde staat als wij haar verlaten hadden behalve dat er een laken over de dode gehangen was een vermoeid uitziend politieagent stond in de hoek leen mij uw dievenlantaarn agent zei mijn metgezel en bind nu deze kaart om mijn hals zodat zij voor mij blijft hangen
4429_3991_000429	is dat dan de schat vroeg zij kalm ja dat is de grote agra schat de ene helft ervan behoort u en de andere aan thaddeus sholto
4429_3991_000430	hij zweert dat hij niets van deze norwood geschiedenis af weet geen enkel woord riep onze gevangene ik koos zijn boot omdat ik van hare snelheid gehoord had wij deelden hem niets mede maar wij betaalden 'm goed
4429_3991_000431	het was dus het best er een eind aan te maken breng hem naar de wacht zeide ik de beide sikhs namen hem in hun midden en de reus wandelde achter hen aan terwijl zij de donkere poort door gingen nimmer was een mens zo aan alle zijden door hen ingesloten
4429_3991_000432	wat betekent dit alles zacht klimaat koraalriffen port blair barakken voor bannelingen rutland eiland katoenbomen ha hier hebben wij het de inboorlingen der andaman eilanden mogen wellicht bogen op het voorrecht van het kleinste mensenras ter wereld te zijn
4429_3991_000433	maar gij zou marc smith in het oog hebben kunnen houden en op deze wijze hun schuilplaats ontdekt hebben zeide ik in dat geval zou ik mijn dag verspild hebben
4429_3991_000434	het vraagstuk is er echter moeilijker door geworden dan het zich eerst liet aanzien zonder deze alledaagse oplossing zou er wellicht enige roem bij te behalen zijn geweest dat is toch het geval zeide ik
4429_3991_000435	daarneven lag een stuk papier waarop enige woorden gekrabbeld waren holmes wierp er een blik op en reikte het toen aan mij over gij ziet zeide hij met een veelbetekenende oogopslag bij het licht van de lantaarn las ik met een schok van ontzetting het teken der vier
4429_3991_000436	ik nam hem voorzichtig op en beschouwde hem bij het licht der lantaarn hij was lang scherp en zwart en glasachtig aan de punt alsof er eene gomachtige zelfstandigheid op gedroogd was het stompe einde was met een mes afgerond
4429_3991_000437	gij zult mij excuseren mister sholto zeide nu miss morstan maar ik ben hier op uw verzoek om iets te vernemen wat gij mij wenst mede te delen het is reeds zeer laat en ik wenste ons onderhoud zo min mogelijk te rekken
4429_3991_000438	dit is een hoogst merkwaardig verhaal zei sherlock holmes het overige is mij zeker bekend behalve dat het uw eigen touw was waarlangs gij uwe weg in de sterfkamer vond tevens had ik gehoopt dat tonga al zijne doornen verloren had maar het gelukte hem er toch een in onze boot te blazen
4429_3991_000439	ik maakte echter geen tegenwerping maar zat zwijgend mijn gewond been te wrijven ik had enige tijd geleden er een kogel door ontvangen en hoewel ik er weder op gaan kon kondigde het op pijnlijke wijze elke weersverandering aan
4429_3991_000440	alleen merkte ik op dat toen zij zich op de stoel plaatste die sherlock holmes haar aanbood hare lippen beefden hare hand trilde en zij alle blijken gaf van innerlijke opgewondenheid
4429_3991_000441	is dit een engelse doorn vroeg hij in geen geval met al deze gegevens zoudt gij in staat zijn een juist oordeel omtrent de zaak te vellen maar daar zijn de bevoegde machten dus moeten de onbevoegden het veld ruimen
4429_3991_000442	twee konstabels bewaakten het hek doch zij veroorloofden mij nadat ik de naam van de detective genoemd had naar binnen te gaan holmes stond met zijn handen in de zakken op de stoep zijn pijp te roken
4429_3991_000443	wij bleven gestadig op hen winnen in de stilte van de nacht konden wij het stampen hunner machine vernemen de man op de achtersteven zat nog ineengedoken op het dek en zijne armen bewogen zich alsof hij druk aan het werk was terwijl hij telkens opkeek en met zijne ogen de afstand scheen te meten die ons nog van hem scheidde
4429_3991_000444	neen dost akbar moet ook zijn deel hebben terwijl wij op hem wachten kunnen we u de zaak mededelen mohamed singh ga gij voor de poort staan en let op als zij komen ziehier het geval sahib ik zeg het u omdat ik weet dat een eed voor u verbindend is en dat wij u kunnen vertrouwen
4429_3991_000445	de beschaafde vrouw van middelbare leeftijd opende zelve de deur en het verheugde mij ten zeerste te zien hoe teder zij haar arm om het middel van het meisje legde en op welk ene recht moederlijke wijze zij haar begroette
4429_3991_000446	gij eerst small sprak nu jones tot zijn gevangene toen zij de kamer verlieten ik zal wel zorg dragen dat gij mij niet knuppelt met je houten been wat je ook aan dien heer op de andaman eilanden mocht gedaan hebben
4429_3991_000447	een lamp in de vorm van een zilveren duif hing aan een zeer dunne vergulde ketting in het midden der kamer terwijl zij brandde vervulde zij de lucht met een zachte aromatische geur
4429_3991_000448	morsten was in een opwellende toorn uit zijn stoel overeind gesprongen toen hij plotseling zijn hand op zijn zijde drukte zijn gelaat werd donkerrood en hij viel achterover met zijn hoofd tegen de kist waarin de schat geborgen was toen ik mij over hem heen boog zag ik tot mijne ontzetting dat hij dood was
4429_3991_000449	coldharbour lane het schijnt dat onze taak ons niet naar zeer fatsoenlijke wijken roept wij hadden nu inderdaad een onaanzienlijke en dubbelzinnige wijk bereikt lange lijnen van donkere huizen werden alleen dof verlicht door de schijn der kroegen die er in menigte te vinden waren
4429_3991_000450	wat denkt gij hiervan holmes sholto was volgens zijn eigen bekentenis gisteravond bij zijn broeder de broeder bleef in een beroerte waarop sholto zich met den schat uit de voeten maakte hoe vindt ge dat waarop de doode man zonder bedenken opstond de deur sloot en grendelde
4429_3991_000451	hij was in staat een alibi te bewijzen dat niet gelogenstraft kon worden vanaf het ogenblik dat hij de kamer van zijn broeder verliet had men hem niet uit het gezicht verloren bijgevolg kon hij het niet zijn die over daken en door trapdeuren was binnengekomen
4429_3991_000452	dat wanneer die man door den commandant gevangen genomen wordt hij gehangen of doodgeschoten zal worden en zijne juweelen door het gouvernement verbeurd worden verklaard zoodat er geen sterveling beter van zal worden
4429_3991_000453	de kamer waarin wij ons thans bevonden was omstreeks tien voet lang en zes voet breed de vloer bestond uit de latten van het plafond met een dunne laag pleister ertussen in zodat men als men liep van de ene balk op de andere moest overstappen
4429_3991_000454	luister small zeide de majoor mijn vriend en ik wij hebben de zaak samen overlegd en wij zijn tot de overtuiging gekomen dat uw geval in geenerlei opzicht een gouvernement zaak is maar in elk geval u zelf betreft en gij gerechtigd zijt te handelen zooals zulks u het beste lijkt
4429_3991_000455	hij strompelde naar de deur maar athelney jones trad hem in de weg wacht even mijn vriend zei hij gij hebt belangrijke berichten en moogt dus niet heengaan wij zullen u hier houden of gij wilt of niet totdat onze vriend terugkomt
4429_3991_000456	het spoedig en energiek optreden van de ambtenaren der wet bewijst opnieuw het groot voordeel der tegenwoordigheid van één enkel helder brein bij dusdanige
4429_3991_000457	het was een ongeluksdag voor mij toen mijn oog voor het eerst de koopman achmed ontmoette en ik met de agra schat te doen kreeg die nooit anders dan onheil bracht over de man dien zij toebehoorde
4429_3991_000458	zouden wij dan ook kunnen adverteren en om informaties van eigenaars van werven vragen al erger en erger dan zouden onze mannen gewaar worden dat men hen op de hielen zit en spoedig het land uit zijn
4429_3991_000459	met zijne lange witte zenuwachtige vingers bracht hij de fijne naald in orde en schoof de linkermouw van zijn overhemd omhoog gedurende enigen tijd bleven zijne ogen nadenkend op de gespierde voorarm en pols gericht die met ontelbare tekenen van inprikkingen als bezaaid waren
4429_3991_000460	och beste jongen dat was zo eenvoudig mogelijk twee officieren die ergens een troep gevangenen te bewaken hebben ontdekken een belangrijk geheim betreffende een begraven schat er wordt een kaart voor hen getekend door een engelsman met name jonathan small gij herinnert u dat wij die naam zagen op de kaart in kapitein morstan's bezit
4429_3991_000461	ik heb nooit een mens zo hard zien lopen als die dikke koopman hij liet de sikh reeds achter zich en ik zag dat hij als hij mij voorbij en in de open lucht zoude zijn zich nog zou redden
4429_3991_000462	hij vond uit waar sholto woonde en stelde zich hoogstwaarschijnlijk met een diens huisgenoten in betrekking daar is bijvoorbeeld die kelderknecht lal rao dien wij niet gezien hebben
4429_3991_000463	ik ben een weinig zenuwachtig en daarvoor is mijne hookah een onschatbaar geneesmiddel hij hechtte een mondstuk aan de grote bol en de rook dwarrelde onmiddellijk door het rozenwater
4429_3991_000464	nimmer werden wij gewaar wat deze volzin betekende noch wie de geheime bezoeker geweest was zover wij kunnen oordelen was er niets gestolen geworden hoewel alles doorzocht was
4429_3991_000465	het is iets van veel groter waarde voor ons het is de afdruk van een houten been hier op het kozijn ziet gij den afdruk van een grote schoen met brede beslagen hak en daarnaast dien van een houten been dat is de man met het houten been riep ik juist
4429_3991_000466	het is een zaak van groot praktisch belang voor de wetenschappelijke detective vooral in gevallen van onopgevraagde lijken of voor het naspeuren der vroegere antecedenten van misdadigers maar ik verveel u zeker met mijn gebabbel
4429_3991_000467	ik denk dat het honderd tegen één is dat smith weet waar zij wonen waartoe zou hij vragen doen zolang hij drinken kan en goed betaald wordt zij laten hem weten wat hij doen moet neen ik heb de zaak van alle zijden beschouwd en deze weg is de beste
4429_3991_000468	houdt hij altijd zo zijne beloften vroeg holmes ja hij heeft de gewoonte mijns vaders overgenomen hij was de bevoorrechte zoon en somwijlen denk ik dat mijn vader hem meer geopenbaard heeft dan mij
4429_3991_000469	neen maar ik ben zijn vertegenwoordiger als gij een boodschap voor hem hebt kunt gij mij die gerustelijk toevertrouwen ik wou het aan hem zelf zeggen antwoordde hij maar het is hetzelfde vriend
4429_3991_000470	ik luisterde naar zijn hart doch kon niets afwijkends opmerken behalve dat hij zich in een angstige toestand bevond want hij rilde over zijn ganse lichaam
4429_3991_000471	wat een aardige kist zeide zij zich eroverheen buigende het is zeker indisch maaksel ja het is benarisch fabrikaat en hoe zwaar riep zij terwijl zij beproefde haar op te beuren de kist alleen moet ook waarde hebben waar is de sleutel
4429_3991_000472	en vernam al spoedig dat hij de juwelen nog bezat toen trachtte ik op allerlei wijze tot hem door te dringen maar hij was zeer sluw en hij had altijd twee bekende voorvechters behalve zijne zonen en een khitmutgar om hem te bewaken
4429_3991_000473	voor beiden zullen er enige honderdduizenden ponden zijn denk eens een jaarlijkse rente van tienduizend pond sterling er zullen niet veel zulke rijke dames in engeland te vinden zijn is dat niet prachtig
4429_3991_000474	toen wij weder langzaam stroomopwaarts stevenden lieten wij ons seinlicht naar elke richting over het water schijnen doch er was geen spoor van de wilde te ontdekken ergens op de duisteren bodem der theems rust het gebeente van deze vreemdsoortige bezoeker onzer kusten
4429_3991_000475	deze kamer scheen tot een chemisch laboratorium te zijn ingericht er stond een dubbele rij van gesloten glazen flessen en potten op de plank tegenover de deur en de tafel was beladen met spiritus lampen toetsstenen en retorten
4429_3991_000476	zijn stem sir zo een zwaar en schor geluid heb ik nooit meer gehoord hij klopte op het venster het zal omstreeks drie uur geweest zijn kom voor de dag maat riep hij het is tijd om op wacht te gaan staan
4429_3991_000477	wat nimmer gebeurd zou zijn deze small is zoals ik zeide een zeer geslepen kerel hij zal zeker een spion vooruit zenden en als er iets verdachts op de werf mocht zijn wel een reden voor uitstel bedenken
4429_3991_000478	dat is dus begrepen volkomen is er nog iets alleen dat ik er op aandring dat gij met ons blijft dineren het zal binnen een half uur gereed zijn
4429_3991_000479	de man die ons aangesproken had steeg op de bok terwijl wij ons in het rijtuig plaatsten onmiddellijk zette de koetsier zijn paarden aan en wij vlogen als het ware door de mistige straten het was waarlijk een zonderlinge positie wij reden naar een ons onbekende plaats op de uitnodiging van een onbekende
4429_3991_000480	op vijftien kwam ik tevergeefs maar op de zestiende die van jacobson vernam ik dat de aurora twee dagen geleden daar was gebracht door een man met een houten been met een onbeduidende bestelling betreffende het roer
4429_3991_000481	een stroom geelachtig licht viel ons tegemoet en in het midden van dien schijn stond een kleine man met een zeer groot hoofd dat met een kring van rood borstelig haar omgeven was en overigens in een glimmend kale puntkruin uitliep hij wreef zijne handen terwijl zijne gelaatstrekken in voortdurende beweging waren
4429_3991_000482	indien zij zeventien jaar was op het tijdstip van haar vaders verdwijning dan moest zij nu zevenentwintig zijn een schone leeftijd waarop de jeugd haar zelfvertrouwen verloren heeft en door ondervinding weinig soberder geworden is
4429_3991_000483	zei holmes droog neen neen wij zullen niet loochenen dat gij somwijlen den spijker op den kop slaat wel wel deur gesloten dat begrijp ik voor een half miljoen aan juwelen vermist hoe stond het met het venster
4429_3991_000484	dit alles vormde inderdaad een labyrinth waarin een man met minder zeldzame geestkracht dan mijn medebewoner gewis zou wanhopen een uitgang te vinden pinchin lane bestond uit een rij van bouwvallige huizen van twee verdiepingen in de lager gelegen wijk van lamboth
4429_3991_000485	zijn gelaat verduisterde toen ik hem de ledige kist toonde daar gaat de belooning zeide hij verdrietig waar niets is heeft de keizer zijn recht verloren mr thaddeus sholto is een rijk man troostte ik hij zal uw moeite wel niet onbeloond laten
4429_3991_000486	het was omstreeks twee uur toen wij het huis van mrs cecil forrester bereikten de dienstboden hadden zich reeds langer ter ruste begeven mrs forrester had zoveel belang gesteld in de vreemdsoortige boodschap die miss morstan had ontvangen dat zij hare terugkomst was blijven afwachten
4429_3991_000487	gisteren echter vernam ik dat er een hoogst belangrijke gebeurtenis had plaats gehad de schat was ontdekt geworden ik stelde mij onmiddellijk in gemeenschap met miss morstan en thans rest ons nog slechts naar norwood te rijden en ons aandeel te vragen
4429_3991_000488	ik gevoelde een schok van vreugde in mijn hart toen ik bemerkte hoe weinig opgewondenheid zij bij dit vooruitzicht aan den dag legde integendeel zij wierp haar fier hoofd achterover met een gebaar alsof de zaak haar geheel onverschillig liet ik maak mij alleen bezorgd wegens mister thaddeus sholto zeide zij
4429_3991_000489	daarop begon hij een cirkel om ons heen te lopen terwijl hij ons van tijd tot tijd aankeek alsof hij ons om raad in zijne verlegenheid vroeg wat drommel is er te doen met de hond bromde holmes zij zullen toch gewis geen rijtuig of luchtballon gebruikt hebben
4429_3991_000490	ik heb alles tot in de kleinste bijzonderheden overdacht de enige moeilijkheid om te ontsnappen is dat wij geen boot kunnen machtig worden die voor de reis geschikt is en geen voldoende mondvoorraad voor den tijd die ervoor vereist wordt te calcutta of madras bevinden zich echter genoeg jachten die zeer goed voor onze onderneming geschikt zouden zijn
4429_3991_000491	het geval is zoals ik u reeds gezegd heb voor mij reeds bijna compleet maar wij mogen niet teveel meer op ons zelve vertrouwen hoe eenvoudig de zaak thans ook schijnt kan er toch nog het een en het ander achter schuilen
4429_3991_000492	des morgens werd het venster van onze vader open gevonden zijne kasten en kisten doorzocht en op zijn borst was een stuk papier bevestigd met de woorden het teken der vier
4429_3991_000493	ik heb u verhaald dat ik mij enigszins met de geneeskunde vertrouwd had gemaakt op zekere dag toen dr somerton lijdende was aan koorts werd door een troep kettinggangers een kleine andamanees opgevangen hij was doodziek en had zich op een eenzame plek neergelegd om te sterven
4429_3991_000494	hij kon omstreeks vijftig jaar oud zijn want zijn zwart krullend haar was zeer met grijs doorschoten als hij kalm was was zijn gelaat in geen geval terugstotend hoewel zijn zware wenkbrauwen en brede kin hem zoals ik had kunnen waarnemen als hij zich in gevaar bevond een verschrikkelijke uitdrukking gaven
4429_3991_000495	ik wilde kapitein morstan de geschiedenis die gij mij verhaald hebt uit uw eigen mond doen vernemen small zeide hij ik voldeed aan zijn verlangen het klinkt waar is het niet vroeg hij zou men erop kunnen vertrouwen kapitein morstan knikte bevestigend
4429_3991_000496	het is een woest vals en onhandelbaar ras doch wanneer zij eenmaal hunne vriendschap geschonken hebben zeer gehecht en betrouwbaar let daar op watson en luister nog verder zij zijn afschuwelijk lelijk hebben grote misvormde hoofden kleine woeste ogen en verwrongen gelaatstrekken maar hunne voeten en handen zijn daarentegen opmerkelijk klein
4429_3991_000497	maar toch was hare zelfbeheersing bewonderenswaardig en zij beantwoordde kort en zakelijk de weinige vragen die sherlock holmes nog nodig oordeelde tot haar te richten majoor sholto was een bijzondere vriend van mijn papa
4429_3991_000498	de inspecteur schudde moedeloos zijn hoofd het is een erge teleurstelling zuchtte hij dat zal mister athelney jones ook wel zeggen zijn voorgevoel scheen juist te zijn want de detective keek lelijk op zijn neus toen ik in baker street terugkwam en hem de ledige kist vertoonde
4429_3991_000499	de geneesheer dokter somerton was een sterke jongeman een groot liefhebber van het spel waarom de andere jonge officieren des avonds in zijn kamer bijeenkwamen om kaart te spelen
4429_3991_000500	vreemd antwoordde ik hoe zaken die ik bij een anderman lusteloosheid zou noemen in strijd zijn met uwe geestkracht dat is zo hernam hij ik bezit tegelijkertijd de gegevens van een suffer en die van een gezellig mens ik denk vaak aan deze regels van goethe
4429_3991_000501	thaddeus sholto praatte onophoudelijk met een stem die boven het geratel der wielen uitklonk bartholomeus is een vernuftige jongen zeide hij hoe denkt gij wel dat hij erachter kwam waar de schat zich bevond
4429_3991_000502	gij weet daar zeker alles van heren gewis zelfs meer dan ik omdat ik geen liefhebber van lezen ben ik weet slechts wat ik met mijn eigen ogen gezien heb onze plantage lag op een plaats muttra genoemd dicht bij de noord westelijke provinciën
4429_3991_000503	vervolgens verlang ik twee sterke mannen ingeval van verzet er zullen er twee of drie in de boot zijn wat meer als wij de mannen gevangen nemen zullen wij tevens de schat machtig worden
4429_3991_000504	in deze vermomming heb ik den ganschen dag gewerkt zeide hij zijn sigaar opstekende vele misdadigers beginnen mij reeds te kennen vooral sedert onze vriend hier enige der door mij behandelde gevallen openbaar maakte en daarom moet ik mij van tijd tot tijd wel een weinig vermommen hebt ge mijn telegram ontvangen
4429_3991_000505	er zal toch nog enige tijd toe nodig zijn antwoordde hij want we zullen gewis naar norwood moeten gaan en broeder bartholomeus bezoeken we zullen er gezamenlijk heengaan en zien wat wij uit broeder bartholomeus kunnen krijgen hij is zeer boos op mij wegens de weg die ik gekozen heb doch die mij rechtvaardig toeschijnt
4429_3991_000506	voor zij boven komen zei holmes kunt gij nog even met uw hand de arm en het been van deze arme kerel aanraken de spieren zijn zoo hard als ijzer antwoordde ik juist
4429_3991_000507	neen daarom gebruikte ik de cocaïne ik kan niet leven zonder herseninspanning waartoe anders dient het leven hier voor het raam gaan staan
4429_3991_000508	wat een aantrekkelijke vrouw riep ik uit mij tot mijn metgezel wendende hij had zijn pijp weder opgestoken en lag met halfgesloten ogen achterover in zijn fauteuil
4429_3991_000509	zij is zeer snel zeide hij ik betwijfel het of wij haar wel zullen kunnen inhalen wij moeten haar inhalen riep holmes tandenknarsend werp de ovens vol stokers laat haar doen al wat zij kan al moet de boot verbranden wij moeten hen hebben
4429_3991_000510	brengt gij dààrvan een hierheen dan zullen wij ons hier bij nacht aan boord begeven en zo gij ons aan de indische kust aan land wilt zetten dan zal de koop gesloten zijn indien er slechts sprake ware van één zeide hij
4429_3991_000511	maar mijn geluk was nooit van lange duur plotseling en zonder de minste waarschuwing brak de grote opstand uit de ene maand was indië uiterlijk zo stil en eenzaam als surrey of kent en de volgende braken er tweemaal honderdduizend zwarte duivels los en geleek het gehele land een hel
4429_3991_000512	zijn geoefendheid ondervinding en bekwaamheid brachten hem onmiddellijk op het spoor der misdadigers met het gunstig resultaat dat de broeder thaddeus sholto reeds is gevangen genomen evenals de huishoudster mrs bernstone een indiaanse huisknecht lal rao en een portier met name mc murdo
4429_3991_000513	het zou u gewis te lang duren als ik u al mijn avonturen ging verhalen wij zwierven de ganse wereld rond doch hielden ons steeds op een eerbiedigen afstand van londen
4429_3991_000514	het lijkt hier wel een familiepartijtje riep hij ik denk dat ik dat varkentje wel zal wassen holmes en dat wij elkaar waarlijk geluk mogen wensen het is jammer dat wij de andere niet levend in handen konden krijgen maar wij hadden geen keus je moet toestemmen holmes dat je de knoop wel wat te spoedig doorhakte
4429_3991_000515	ik vond echter geen woord daaromtrent en moest dus wanhopig terugkeren alvorens ik heenging bedacht ik dat indien ik ooit mijn sikhsche vrienden weder mocht ontmoeten het eene voldoening voor hen zoude wezen te weten dat ik een teken van onze haat had achtergelaten
4429_3991_000516	jonathan is met zijn houten been niet in staat om de kamer van bartholomeus sholto te bereiken hij neemt echter een bondgenoot met zich die deze moeilijkheid overwint doch deze stapt met zijn enen voet in de creosoot waarop toby ten tonelen verschijnt en een slecht betaald ambtenaar benevens een half kreupelen geneesheer
4429_3991_000517	daarna zou kapitein morstan verlof aanvragen om ons te agra te ontmoeten en daar zou de schat verdeeld worden en hij zowel zijn eigen deel als dat van den majoor in ontvangst nemen
4429_3991_000518	zeker komt gij binnen sir gij met uwe vrienden antwoordde de portier het spijt mij wel mr thaddeus maar mijne orders zijn strikt ik moest eerst weten wie uwe vrienden zijn eer ik hen binnenliet
4429_3991_000519	ja en dat wel juist heden dat is de reden waarom ik tot u gekomen ben hedenochtend ontving ik deze brief die gij wellicht wel zult willen lezen dank u zei holmes de envelop ook als het u belieft
4429_3991_000520	indien uw vader meer op zijn hart had gelet miss morstan dan ware hij misschien thans nog in leven ik zou den man wel in het gelaat hebben kunnen slaan zozeer verdroot mij deze onhandige opmerking miss morstan zette zich neder en haar gelaat werd wit tot zelfs hare lippen toe
4429_3991_000521	hij snelde op de deur toe en klopte op zijn bijzondere wijze wij zagen dat een oude vrouw hem binnen liet en van vreugde opsprong toen zij hem zag oh mr thaddeus wat ben ik blijde dat gij gekomen zijt riep zij herhaaldelijk
4429_3991_000522	het stuitte mij echter tegen de borst om haar op zulk een tijd en onder zulke omstandigheden mijn liefde te bekennen en wat nog erger was zij was rijk wanneer de nasporingen van holmes tot een gewenst resultaat mochten leiden zou zij een der rijkste meisjes van engeland zijn
4429_3991_000523	ik heb slechts één zaak zeide hij die mij in dit uiterste ogenblik bezwaart dat is mijne behandeling van morstan's arme weze de verwenste gelddorst die mijn gemoed gedurende mijn ganse leven beheerst heeft onthield haar den schat waarvan minstens de helft haar toebehoorde
4429_3991_000524	komaan naar binnen zei holmes op zijn korte gebiedende toon ja doe dat smeekte thaddeus sholto ik gevoel mij werkelijk niet in staat om maatregelen te nemen
4429_3991_000525	recht voor ons uit toonde een donkere stip op het water waar de aurora zich bevond en het witte schuim achter haar bewees met welke razende snelheid zij voorwaarts vloog
4429_3991_000526	daarna hoorde ik hem in zich zelve spreken en grommen en telkens wanneer er gescheld werd kwam hij op de overloop en riep wat is dat mrs hudson en nu is hij naar zijn kamer geslopen maar ik hoor hem nog gestadig heen en weer lopen
4429_3991_000527	ik gevoelde in mijn hart dat hij overleden was zeiden zij ik kan u alle mogelijke inlichtingen verschaffen vervolgde hij en dat wil ik ook wat mijn broeder bartholomeus ook moge zeggen
4429_3991_000528	ik zou liever een poos hangen of een van tonga's doornen in mijn huid hebben dan in de gevangenis te zitten met de gedachte dat een ander met het geld dat mij toebehoort in een paleis woont
4429_3991_000529	toby aarzelde geen enkele keer doch liep steeds snuffelend voort klaarblijkelijk was de reuk van de creosoot duidelijk boven andere waar te nemen verbeeld u niet zei holmes dat mijn succes in deze zaak alleen afhangt van de omstandigheden dat één dezer kerels zijn voet in het vocht gezet heeft
4429_3991_000530	een verwenste kerel het is een halsbrekend werk ik diende toch in staat te zijn naar omlaag te komen waarlangs hij naar boven kon klauteren de regenpijp lijkt stevig in elk geval daar ga ik
4429_3991_000531	door schrik en bloedverlies verloor ik mijn bewustzijn en zou gewis verdronken zijn indien holder mij niet gegrepen had en met mij naar de oever ware gezwommen ik lag er vijf weken door in het hospitaal en toen ik er eindelijk met een houten plaatsvervanger kon uit strompelen
4429_3991_000532	de verdeling schijnt mij niet eerlijk merkte ik op gij hebt al het werk verricht ik verwerf er een vrouw door jones de eer wat blijft er nu voor u over
4429_3991_000533	dit zijn helse dingen zeide hij pas op dat gij er u niet mede prikt ik ben blij dat ik ze heb want het is hoogstwaarschijnlijk dat het zijn ganse voorraad is er is dus een lange tijd voor u noch voor mij kans er één in onze huid te vinden ik voor mij zou nog liever met een martini bom te doen hebben gevoelt ge u tot een wandeling van zes mijlen in staat watson
4429_3991_000534	van alle zijden vernamen wij het ergste wat niet te verwonderen was want als gij op de kaart ziet zult gij zien dat wij ons in het hart van het oproer bevonden lucknow ligt meer dan honderd mijlen verder oostwaarts en cawnpore evenver naar het zuiden
4429_3991_000535	een der jongens moet de wacht houden bij de aanlegplaats van smith tegenover millbank om kennis te geven als de boot terugkomt gij moet dat maar onder u zelve uitmaken en allen flink uw best doen zodra gij iets verneemt laat ge het mij weten goed begrepen best overste antwoordde
4429_3991_000536	dat is in zoverre in orde dacht ik vriend sholto is tenminste in vrijheid ik ben benieuwd te weten waarin die nieuwe aanwijzingen kunnen bestaan hoewel dit een stereotype uitdrukking schijnt te wezen wanneer de politie een flater heeft gemaakt
4429_3991_000537	kort geleden heeft mijn praktijk zich zelfs uitgestrekt tot het vasteland zei holmes na een poos terwijl hij zijn oude pijp van rozebomenhout stopte ik werd in de laatste week namelijk geraadpleegd door françois le villard die zoals je waarschijnlijk bekend is in de laatste tijd op den voorgrond is getreden in dienst van de franse detectiven
4429_3991_000538	bijgevolg dacht hij dat hij een toevluchtsoord in het fort gevonden had en verzocht de volgende dag ook te worden toegelaten doch kon geen spoor van achmet ontdekken dit scheen hem zo vreemd dat hij er met een sergeant over sprak die het ter ore bracht van de commandant onmiddellijk werd een nauwkeurig onderzoek ingesteld en het lijk gevonden
4429_3991_000539	gij vergeet dat wij niets van dit alles weten zei holmes kalm wij hebben uwe geschiedenis niet gehoord en kunnen dus niet oordelen in hoeverre het recht aan uwe zijde is geweest
4429_3991_000540	ik had gedurende de jaren dat ik met hem in baker street had samengewoond meermalen opgemerkt dat aan het kalm en meesterachtig uiterlijk van mijn metgezel een weinig ijdelheid ten grondslag lag
4429_3991_000541	er zijn ternauwernood enige datums merkte hij op het horloge is eerst kort geleden schoongemaakt iets dat mij van de meeste denkbare daadzaken berooft gij hebt gelijk antwoordde ik het werd schoongemaakt alvorens het mij werd toegezonden
4429_3991_000542	aan het ontbijt zag hij er afgemat ontstemd en enigszins koortsig uit gij tobt u te veel af oude man zeide ik ik heb u den ganse nacht horen wandelen neen ik kon niet slapen antwoordde hij dit helse vraagstuk verteert mij
4429_3991_000543	mijn oude man wekte jim dat is mijn oudste en voort gingen zij zonder zelfs een enkel woord tot mij te spreken ik kon het houten been op de stenen horen stampen en was die man met het houten been alleen
4429_3991_000544	het spreekt vanzelf dat ik hem niet gekend zou hebben maar hij schreeuwde zelf zijn naam en dien van zijn boot ik heb haar vanavond om acht uur nodig riep hij precies om acht uur denk erom want ik heb twee heren die niet zouden willen wachten
4429_3991_000545	dit is juist een geval waarbij zij hoogst nuttig zouden kunnen zijn indien zij falen heb ik nog andere hulpbronnen maar ik zal het eerst met hen beproeven dat telegram was aan mijn slimme kleine luitenant wiggins en ik vertrouw dat hij met zijn troep bij ons zal zijn nog eer wij ons ontbijt geëindigd zullen hebben
4429_3991_000546	wij zullen nu zeer weinig moeite hebben nummer één heeft het ongeluk gehad om in de creosoot te trappen gij kunt hier de uiterste omtrek van zijn kleine voet zien terzijde van dit kwalijk riekend vocht de kruik is gebarsten en de inhoud is er uitgelekt
4429_3991_000547	zoals het nu is zullen zij dit zeker ook willen doen maar zolang zij zich veilig wanen zullen zij daar geen haast mede maken daarbij zal de ijver van jones ons te stade komen want volgens zijne opvatting van de zaak zal hij haar in de dagbladen laten vermelden waardoor de vluchtelingen zullen denken dat elkeen op het verkeerde spoor is
4429_3991_000548	volgens de verklaring van smith's vrouw was het drie uur in de morgen toen zij in de boot gingen het zou dus spoedig volkomen dag zijn en binnen een uur of zo zou er volk in de omtrek komen deswege redeneerde ik zullen zij niet zeer ver weg zijn gegaan
4429_3991_000549	herinnert gij u de afdeling der detective politie in de baker street waarvan ik mij bij de zaak jefferson hop bediende welnu vroeg ik lachend
4429_3991_000550	ik ben tot u gekomen mr holmes zeide zij omdat gij eens mijne meesteres mrs cecil forrester in staat hebt gesteld om ene kleine aangelegenheid met een harer dienstboden in het reine te brengen zij was ten zeerste verrukt wegens uwe dienstvaardigheid en bekwaamheid
4429_3991_000551	vervolgens zal ik de methode van den grooten jones bestudeeren en naar zijne niet al te beschaafde sarcasmen luisteren wir sind gewohn dass die menschen verhöhen was sie nicht verstehen goethe is altijd pittig
4429_3991_000552	hij zat nu met zijn geboeide handen op zijn rug en zijn hoofd op zijn borst gezonken terwijl hij met zijn kleine schitterende ogen op de kist staarde die de oorzaak zijner misdaden geweest was het scheen mij toe dat zijn uiterlijk meer leed dan toorn uitdrukte eenmaal keek hij mij zelfs met een enigszins spotachtige blik aan
4429_3991_000553	zware donkere wolken dreven langs het uitspansel en men kon nauwelijks meer een steenworp ver zien er lag een diepe gracht voor onze poort maar het water was op verscheidene plaatsen opgedroogd en kon met gemak doorwaad worden
4429_3991_000554	bovendien beken ik dat ik verstoord was wegens zijn egoïsme waardoor hij scheen te verlangen dat elke regel van mijn vlugschrift aan zijn bijzondere werkzaamheden had moeten zijn gewijd
4429_3991_000555	hebt gij wat naders vernomen ongelukkig niet ik beken dat ik verwonderd en teleurgesteld ben ik verwachtte omstreeks deze tijd iets bepaalds wiggins is juist hier geweest om rapport te brengen
4429_3991_000556	dit was een onverwachte hinderpaal thaddeus sholto keek hulpeloos om zich heen dat is toch te erg van u mc murdo zeide hij wanneer ik voor hen insta is dit toch voldoende voor u hier is de jonge lady ook zij kan op dit uur toch niet buiten wachten
4429_3991_000557	welnu daar wij ze ons toe-eigenen waarom zouden we dan het overige niet evengoed doen de juwelen zullen bij ons evengoed bewaard zijn als in de schatkist van het gouvernement er is meer dan genoeg om elk onzer rijk en een groot opperhoofd te maken
4429_3991_000558	mr abel white was een onverzettelijk man hij had zich in het hoofd gezet dat de zaak overdreven werd en dat het oproer even snel zoude eindigen als het begonnen was zo zat hij rustig onder zijne veranda zijne whisky drinkende en cheroots rokende terwijl rondom hem het land in lichterlaaie stond
4429_3991_000559	mijn tweelingbroer bartholomeus en ik waren zijn enige kinderen ik herinner mij nog zeer goed de sensatie die de verdwijning van kapitein morstan veroorzaakte wij lazen de bijzonderheden ervan in de bladen en wetende dat hij een vriend van onze vader was geweest bespraken wij het geval openlijk in zijn tegenwoordigheid
4429_3991_000560	majoor sholto zou naar indië gaan om zich van de waarheid onzer geschiedenis te overtuigen indien hij de kist kon vinden zou hij haar daar laten en een klein jacht met genoegzame provisie voor onze reis uitzenden dat bij rutland island zou ankeren alwaar het ons zou opnemen waarna hij zijn dienst weder zou hervatten
4429_3991_000561	in het kort zijn de feiten als volgt hernam zij mijn vader was officier in indische dienst die mij toen ik nog een kind was naar het vaderland zond mijn moeder was overleden en ik had geen betrekkingen in engeland
4429_3991_000562	ik wenste uw raad wel in te winnen majoor zeide ik well small wat is er vroeg hij zijn sigaar uit de mond nemend ik wens u te vragen sir antwoordde ik of u ook een geschikt persoon weet aan wie men een verborgen schat kan toevertrouwen
4429_3991_000563	de rivier stroomt langs het oude fort en beschermt het maar op zijde en aan den achterkant bevinden zich een menigte deuren en deze moesten zoowel in het oude als nieuwere gedeelte dat door onze troepen bewoond werd bewaakt worden
4429_3991_000564	eer hij weder op de been kon komen had de sikh hem bereikt en stak hem het mes tweemaal in de zijde de man uitte noch kreet noch zucht en verroerde geen spier doch bleef onbeweeglijk liggen waar hij gevallen was
4429_3991_000565	nog waren er veertig karbonkels tweehonderd en tien saffieren éénenzestig agaten en een grote hoeveelheid beryls onyxen kattenogen turkooizen en andere stenen wier namen mij destijds onbekend waren hoewel ik mij sedert dien tijd beter op de hoogte ervan heb gesteld
4429_3991_000566	waarde dokter zei hij vriendelijk ik bid u neem mijn verontschuldigingen aan de zaak als een gewoon vraagstuk beschouwende had ik vergeten hoe persoonlijk en pijnlijk u de oplossing ervan moest wezen
4429_3991_000567	in het eerst had ik nog enig idee omtrent de richting die ons rijtuig volgde doch weldra verloor ik gedeeltelijk door onze spoed en gedeeltelijk door de mist en mijne oppervlakkige kennis van londen de route en wist niets meer dan dat wij een zeer verre weg aflegden
4429_3991_000568	athelney jones bewees buiten dienstzaken een gezellige disgenoot te zijn en nam aan onze maaltijd deel als een echte bon vivant wat mij betreft ik gevoelde mij verlicht wijl wij het einde onzer taak naderden en de opgeruimdheid van holmes deelde zich dus ook aan mij mede
4429_3991_000569	ik nam mijn hoed en stevigste stok doch merkte op dat holmes zijn revolver uit het wapenrek nam en in zijn zak liet glijden het was dus duidelijk dat hij dacht dat ons avondwerk van ernstige aard zou kunnen worden
4429_3991_000570	of deze uitnodiging was een grap iets wat bezwaarlijk te veronderstellen was of wij hadden alle reden om te denken dat onze tocht grote gevolgen zou hebben miss morstans gedrag was even vastberaden als anders
4429_3991_000571	verhaal mij uw geval zei hij op korte toon ik gevoelde dat mijn toestand enigszins gedwongen werd gij zult mij gewis wel willen excuseren vroeg ik van mijn stoel opstaande
4429_3991_000572	maar welk een vreemdsoortige gevolgtrekking en hoe vergezocht waarom zou hij nu eerder een brief schrijven dan tien jaren geleden bovendien in de brief staat om haar recht te doen wedervaren
4429_3991_000573	in elke richting heerste niets dan marteling moord en brandstichting agra is een grote stad vol met dweepzieke en gevaarlijke duivelbanners van allerlei soort onze handvol volk ging bijna verloren in de nauwe kronkelende straten
4429_3991_000574	het spreekt van zelve dat wij bij hem bleven ik en dawson die met zijn vrouw als boekhouder en huishoudster fungeerden welnu op zekere dag barstte de bom los
4429_3991_000575	zou mijn vriend zich niet in zijn gevolgtrekking hebben kunnen vergissen zou zijn ondernemende geest deze gewaagde theorie niet op valse gegevens hebben kunnen vestigen volgens mijne mening dwaalde hij af door de overdrijving zijner logica en het zoeken naar meer ingetikkelde en vreemdsoortige verklaringen daar waar de oplossing voor de hand ligt
4429_3991_000576	zij waren zoeven eerst aangekomen holmes de gevangene en hij want zij hadden in zoverre hun plan gewijzigd dat zij onderweg op een politiebureau het rapport hadden opgemaakt mijn metgezel lag met zijn gewoon lusteloos gelaat in zijn armstoel terwijl small tegenover hem zat
4429_3991_000577	misses cecil forester herhaalde hij ja ik geloof dat ik haar eens een kleine dienst bewezen heb het betrof echter als ik mij goed herinner slechts een hoogst eenvoudig geval
4429_3991_000578	ga voort met je geschiedenis zei holmes kortaf welnu abdullah akbar en ik wij droegen hem met ons drieën naar binnen hoe kort hij ook was woog hij toch zeer zwaar mahomed singh werd achtergelaten om de poort te bewaken wij brachten hem naar een plaats die de sikhs reeds vooruit bepaald hadden
4429_3991_000579	ha ik heb een theorie ik heb zo van tijd tot tijd van die plotselinge ingevingen ga eens naar buiten sergeant en gij ook mr sholto uw vriend kan hier blijven
4429_3991_000580	dat was de oorzaak dat hij de knots en enige van zijne dorens achter liet zoals hij mij later zeide en welke u volgens mijne mening ons op het spoor brachten hoewel het mijn begrip te boven gaat hoe gij het hebt kunnen volgen
4429_3991_000581	terwijl hij dit zeide vernam ik het geklikklak van naakte voeten op de trap en onder luid getier stormde er een dozijn kleine morsige straatjongens het vertrek binnen doch zodra zij binnen waren kon men zien dat zij aan enige tucht gewend waren want zij plaatsten zich onmiddellijk in een gelid en bleven in afwachtende houding voor ons staan
4429_3991_000582	kapitein morstan verdwijnt de enige persoon in londen die hij kon bezocht hebben is majoor sholto majoor sholto verklaart niet geweten te hebben dat hij te londen was
4429_3991_000583	gezegend zij deze nacht waarin ik en mijne geringe bezittingen weder in veiligheid ben wat hebt gij in dien doek vroeg ik een ijzeren kist antwoordde hij die een of twee kleine familiestukken bevat die voor anderen niet de minste waarde hebben die het mij smarten zoude doen te verliezen
4429_3991_000584	makkelijker voor mij om weg te werpen en ook makkelijker voor u om haar terug te vinden antwoordde hij met een boosaardige blik de man die slim genoeg was om mij op te sporen is zeker slim genoeg om een ijzeren kist op te vissen nu de kostbaarheden echter over een lengte van ongeveer vijf mijlen verstrooid zijn zal er wel niets van terechtkomen
4429_3991_000585	ziet gij nu wel riep athelney jones de ladder weder afdalende alles wel beschouwd zijn feiten toch beter dan theorieën mijn gezichtspunt omtrent de zaak staat vast daar is een trapdeur die met den zolder in verbinding staat en deze staat gedeeltelijk open
4429_3991_000586	terwijl hij dit zei klonken zware voetstappen in de gang en terstond daarop stapte een zeer zwaar gebouwd man met trots uiterlijk in een grijs kostuum gekleed het vertrek binnen
4429_3991_000587	voor elk onzer een en plaatste ons teken der vier eronder want wij hadden gezworen dat een altijd voor de overigen zou handelen zodat niet een meer recht had dan de andere dat is een eed waaromtrent ik met de hand op het hart kan getuigen dat ik hem nimmer geschonden heb
4429_3991_000588	ik hoorde het geschuifel van voeten en de lantaarn begon langs de muur omlaag te glijden daarop bereikte hij met een lichte zwaai de pijp en gleed daarlangs op de grond het was gemakkelijk hem te volgen zeide hij terwijl hij zijn kousen en schoenen weder aantrok langs de ganse weg waren stenen losgeraakt en in zijn haast heeft hij dit verloren
4429_3991_000589	dan zal ik even naar camberwall gaan en een bezoek brengen aan mrs cecil forrester zij heeft mij het gister verzocht aan mrs cecil forrester vroeg holmes lachend wel het spreekt van zelve ook aan miss morstan zij waren verlangend om het een en ander te vernemen
4429_3991_000590	een kleine woning miss maar naar mijn eigen smaak ingericht een soort oase in deze beklagenswaardige wildernis van zuidelijk londen wij waren allen verbaasd wegens het uiterlijk van het vertrek waarbinnen hij ons uitnodigde
4429_3991_000591	het scheen mij toe dat niet slechts zijn gelaat maar ook al zijn ledematen verwrongen en verdraaid waren naast zijn hand op de tafel lag een vreemdsoortig instrument een bruine knoestige stok met een stenen knop in den vorm van een hamer die er op ruwe wijze met bamboestroken aan verbonden was
4429_3991_000592	indien wij er al vlug in mogen zijn om onze lieden gevangen te nemen wij zijn toch lang niet zoo haastig om ze te veroordelen het was aardig om op te merken hoe de dwaze jones zich op het geval verhoovaardigde er speelde dan ook een betekenisvolle glimlach om holmes' lippen
4429_3991_000593	uwe bescherming sahib stamelde hij uwe bescherming voor de ongelukkige koopman achmet ik heb geheel rajpootana doorreisd om een schuilplaats in het fort te agra te zoeken ik ben beroofd mishandeld en beledigd geworden omdat ik een vriend van de compagnie geweest ben
4429_3991_000594	ja sir klonk het uit de gang vraag mr sholto hierheen te komen mr sholto het is mijn plicht u mede te delen dat elk woord dat gij zoudt spreken tegen u zal getuigen ik arresteer u in naam der koningin als betrokkene te zijn in de dood van uwen broeder
4429_3991_000595	ik verlang geen lof bij dusdanige gevallen mijn naam figureert in geen nieuwsblad het werk zelve het genoegen een veld te vinden voor mijne eigen zeldzame gaven is mijn hoogste beloning
4429_3991_000596	dat hindert niet wij zullen u er twee andere voor in de plaats geven maar gij moet u onder mijne bevelen stellen al de officiële roem is u gegund maar gij moet de richting volgen die ik u zal aanduiden is dat afgesproken
4429_3991_000597	dit gedaan zijnde begaven wij ons naar de schat de schat lag nog waar hij hem toen hij de eerste maal werd overvallen had neergeworpen de kist was dezelfde die thans voor u op tafel staat er hing een sleutel aan een zijden koord aan dat uitgewerkt handvat van boven
4429_3991_000598	wij brachten de kist deswege naar dezelfde zaal waar wij het lijk begraven hadden en maakten daar een holte in de stevigste muur waarin wij onzen schat plaatsten wij tekenden de plaats nauwkeurig aan en de volgenden dag tekende ik vier schetsen van het vertrek
4429_3991_000599	hij legde het uurwerk op zijn hand beschouwde de wijzerplaat zorgvuldig opende het en onderzocht het werk eerst met zijn bloote oog toen met een sterke lens ik kon nauwelijks mijn lach bedwingen bij het zien van zijn teleurgesteld gelaat toen hij eindelijk de kast weder sloot en het aan mij teruggaf
4429_3991_000600	ik knikte ten bewijze dat ik zijne redenering volgde het is bij pand beleners in engeland algemeen gebruikelijk om het nommer van het bewijs met een graveernaald op de binnenzijde der kast te schrijven dit is een maatregel tegen het verloren gaan van het bewijs
4429_3991_000601	hij was een fors gebouwd krachtvol man en toen hij zich hoog oprichtte zag ik dat hij aan de rechterzijde een houten been had op het geluid van deze snijdende woedende kreten kwam er beweging in de ineengedoken gedaante op het dek
4429_3991_000602	ik was echter niet voor het soldatenleven geboren ik had nauwelijks den pas leren houden en mijn geweer behandelen toen ik dwaas genoeg was om in de ganges te gaan zwemmen
4429_3991_000603	ik keek door de opening en deinsde ontzet terug de maneschijn viel in de kamer zodat deze schemerachtig verlicht was mij aanstarende en als het ware in de lucht zwevende doordien beneden alles in de schaduw lag hing daar een gelaat
4429_3991_000604	er zijn niet minder dan vier zulke nummers door mijn lens op de binnenzijde der kast zichtbaar gevolgtrekking dat uw broer zeer dikwijls op zwart zaad zat tweede gevolgtrekking dat hij van tijd tot tijd er beter bij zat anders zou hij het pand niet hebben kunnen lossen
4429_3991_000605	ik denk dat hij bij de val de nek gebroken had gij ziet heren dat ik mijn belofte houd ik verhaal u elk woord omtrent de zaak juist zoals het gebeurde of het in mijn voordeel is of niet
4429_3991_000606	ze zetten mij met mijn zware ijzeren kist in gezelschap van een inspecteur van politie op vauxhall aan wal en een kwartier later stapten wij voor de woning van misses cecil forrester uit ons rijtuig
4429_3991_000607	evenwel was haar gewaad zo eenvoudig dat het elke gedachte aan weelde buitensloot doch eerder van beperkte middelen getuigde het bestond uit een kleed van donkergrijze beige zonder de minste versiering en een klein hoedje van dezelfde kleur die alleen verlevendigd werd door een witte veder
4429_3991_000608	mijn broeder en ik zeide hij waren zoals gij wel denken kunt ten zeerste nieuwsgierig naar de schat waarvan mijn vader gesproken had weken en maanden groeven wij de ganse tuin om zonder echter iets te ontdekken het was om er waanzinnig van te worden te moeten denken dat mijn vader juist gestorven was op het ogenblik dat hij de schuilplaats wilde noemen
4429_3991_000609	aan een zijde der kamer waren enige treden aangebracht voor een ladder en daarboven bevond zich een opening in de zoldering groot genoeg om een man door te laten aan de voet van deze treden lag een lang touw blijkbaar op onverschillige wijze weggeworpen
4429_3991_000610	aan het einde van broad street liep het regelrecht naar het water waarbij een kleine werf stond toby bracht ons naar de hoek daarvan en bleef daar luid jankend staan terwijl hij in de stroom staarde dat valt tegen zei holmes hier hebben ze een boot genomen
4429_3991_000611	de liefde is toch een wonderlijk iets want hier stonden wij die elkander voor deze dag nog nooit gezien hadden tussen wie nog nimmer een woord of blik van genegenheid gewisseld was en toch zochten zich in dit uur van ongerustheid ons beider handen
4429_3991_000612	dit was niet moeilijk toen wij toby terugbrachten op de plaats waar hij zich vergist had liep hij weder in een cirkel rond en snelde eindelijk in een nieuwe richting voort thans moeten wij oppassen dat hij ons niet brengt naar de plaats vanwaar het vat met creosoot gebracht werd merkte ik op
4429_3991_000613	en toch had ik zijn gedachtengang gevolgd als ik terugdacht aan de lange keten der buitengewone omstandigheden die oogenschijnlijk met elkander in strijd waren doch allen in dezelfde richting uitliepen kon ik mij niet verhelen dat
4429_3991_000614	het roffelen van trommen het ratelen der tomtoms en het geschreeuw der oproerlingen dronken van opium en woede waren voldoende om ons gedurende den ganschen nacht aan onze gevaarlijke buren aan gene zijde van den stroom te herinneren
4429_3991_000615	toen ik de woede van de man gadesloeg begreep ik dat het geen ongegronde of onnatuurlijke angst was geweest die majoor sholto bevangen had toen hij voor de eerste maal vernam dat de getergde galeiboef zijn spoor gevonden had
4429_3991_000616	zie dan eens naar zijn lange letters zeide hij zij komen nauwelijks boven de gewone uit die d kon wel een a en die l wel een e zijn mannen van karakter maken altijd een onderscheid tusschen hunne gewone en lange letters hoe onregelmatig zij overigens ook mogen schrijven
4429_3991_000617	uw eh tenen sluiten aaneen terwijl deze bij de andere afdruk elk op zichzelf staan juist dat is het onthoud dit goed zoudt gij nu eens bij dat vensterluik willen gaan en ruiken aan de hoek van het houtwerk ik zal hier blijven staan met deze zakdoek in mijn hand
4429_3991_000618	wel dat spreekt van zelve schreeuwde hij het is mr sherlock holmes de theorist herinner je eens ik zal nooit vergeten hoe gij ons allen een lesje gaaft omtrent oorzaken bijkomende omstandigheden en gevolgen in het geval van de juwelen van
4429_3991_000619	in 's hemelsnaam wat betekent dit vroeg ik het betekent moord antwoordde hij den dode naderende
4429_3991_000620	werpt op mannen werpt op schreeuwde holmes naar omlaag in de machinekamer terwijl de helle gloed van het kolenvuur zijn opgewonden en scherp getekende gelaat verlichtte zet zoveel stoom als mogelijk is
4429_3991_000621	dit was in zoverre ik het ontraadselen kan de loop der gebeurtenissen het spreekt vanzelve dat hij wat zijne persoonlijkheid betreft van middelbare leeftijd en door de zon gebruind moest wezen daar hij zijn tijd in een oven als de andaman eilanden heeft uitgediend
4429_3991_000622	de beide smiths vader en zoon zaten als verbijsterd in hun boot en kwamen toen hun dit gelast werd gedwee tot ons de aurora zelve maakten wij weder vlot en bevestigden haar aan onze achterkant een sterke ijzeren kist van indisch fabrikaat stond op het dek
4429_3991_000623	de plaats is eenzaam en afgelegen en niemand zal zijn komst bemerken de wereld zal nooit meer iets van de koopman achmet vernemen maar de onmetelijke schat van de rajah zal onder ons verdeeld worden wat zegt gij daarvan sahib
4429_3991_000624	dat van alle mensen hem alleen het lot van arthur morstan bekend was wel wisten wij dat enig geheim enig bepaald gevaar onze vader bezwaarde
4429_3991_000625	daarom zeide ik goddank dan zeg ik ook goddank fluisterde zij toen ik haar in mijn armen sloot wie ooit een schat verloren had ik wist dat ik er dien avond één had verkregen
4429_3991_000626	ik zat in de vensternis met het aangeduide boek in mijn hand doch mijne gedachten waren verre van het werk des schrijvers mijn gedachten keerden tot onze laatste bezoekster terug tot haar glimlach die diepe gevoelvolle tonen van haar stem en het vreemdsoortige geheim dat haar verontrustte
4429_3991_000627	ik wist niet hoezeer deze agra schat mij terneder had gedrukt tot op dit ogenblik waarop hij verdwenen was dit was ongetwijfeld zelfzuchtig en slecht doch ik gevoelde niets anders dan dat de gouden hinderpaal tussen ons verwijderd was goddank riep ik uit de grond mijns harten
4429_3991_000628	welliswaar zou zij indien ik hem ontdekte voor mij verloren zijn maar het zou gewis een zelfzuchtige liefde wezen die zich door een dusdanige gedachte liet influenceren indien holmes werkzaam kon zijn om de misdadigers uit te vinden had ik een tienvoudig gewichtiger reden om de schat te ontdekken
4429_3991_000629	hoewel onvoldoende is toch mijn onderzoek niet geheel vruchteloos geweest sprak hij met dromerige half gesloten ogen naar de zoldering starende
4429_3991_000630	oh wist gij dat niet riep hij lachend ja ik heb mij aan verscheiden handschriften schuldig gemaakt zij handelen allen over technische onderwerpen hier bijvoorbeeld is er een over het onderscheid tussen de as van verschillende soorten tabak
4429_3991_000631	daar men wacht echter ruim tweehonderd passen daarvan verwijderd was en de ruimte tussen ons doorsneden was met een doolhof van gangen en corridors betwijfelde ik het ten zeerste of men bij een overvalling wel spoedig genoeg ter plaatse zou kunnen zijn
4429_3991_000632	ik zou niet gaarne ijdele hoop bij u opwekken miss morstan maar is er enige overeenkomst tussen deze hand en die van uw vader in geen enkel opzicht dit antwoord verwachtte ik wij zullen u dus om zes uur verwachten wees zo goed en laat mij de papieren behouden dan kan ik de zaak eens overzien het is nu pas half vier au revoir dus
4429_3991_000633	en een whisky met soda welnu een half glas het is zeer heet voor de tijd van het jaar en ik heb het aardig druk gehad gij kent mijne theorie omtrent dat geval te norwood
4429_3991_000634	welk recht wordt daarmee bedoeld de veronderstelling dat haar vader nog in leven is is zeker te gewaagd en van een ander onrecht is u niets bekend er zijn moeilijkheden zeer zeker grote moeilijkheden
4429_3991_000635	ziende dat mijn metgezellen niet tot spreken te bewegen waren nam ik mijn pijp en legde mijn geweer even af om een lucifer aan te strijken in hetzelfde ogenblik vlogen de twee sikhs op mij aan
4429_3991_000636	er waren honderd drie en veertig diamanten van het eerste water met inbegrip van een die naar ik geloof de grote mogol werd genoemd en als de tweede der grote stenen der wereld werd beschouwd dan waren er zeven en negentig buitengewoon fijne smaragden en honderd en zeventig robijnen waarvan enkele echter zeer klein waren
4429_3991_000637	hij richtte een paar doordringende en vragende ogen op ons gij zult het mij ten goede houden miss zeide hij op scherpen toon maar het is mij opgedragen u te verzoeken mij uw woord te willen geven dat geen uwer metgezellen een ambtenaar der politie is
4429_3991_000638	de ganschen dag heb ik gewacht of ik ook iets van hem zou vernemen want hij is gewoon zeer dikwijls alleen te blijven maar een uur geleden maakte ik mij zodanig ongerust dat ik het waagde naar boven te gaan en door het sleutelgat te kijken
4429_3991_000639	zo stonden wij dus hand in hand als twee kinderen en ondanks al de duistere zaken die ons omringden heerste er vrede in onze harten wat vreemdsoortige plaats zeiden zij om zich heen ziende
4429_3991_000640	daarop volgden lanen met villa's van twee verdiepingen hoog elk met een klein tuintje ervoor en toen weder onafzienbare rijen nieuw gebouwde rood stenen huizen dan ten laatste hield ons rijtuig stil voor het derde van een nieuw blok huizen
4429_3991_000641	daarom trok onze aanvoerder de rivier over en koos zijn stelling in het oude fort van agra ik weet niet of een uwer ooit omtrent dit oude fort gehoord of gelezen heeft het is het grootste dat ik ooit gezien heb ik denk dat de ruimte vele morgen land beslaat
4429_3991_000642	herhaaldelijk had ik mij reeds ten stelligste voorgenomen om mij daaromtrent de nodige opheldering te verschaffen maar er lag zoveel koele onverschilligheid in het voorkomen van mijn metgezel dat elk een zich wel in acht zou nemen zich een onbescheidenheid tegenover hem te veroorloven
4429_3991_000643	hij liep de treden op en met elke hand een lat grijpende haalde hij zich door de opening omhoog toen legde hij zich voorover waarop ik hem de lamp overreikte en hem volgde
4429_3991_000644	dat zou toch vijftigduizend pond voor elk worden zeide ik maar hoe kunnen wij uwe invrijheidstelling bewerken gij weet zeer goed dat gij iets onmogelijks vraagt in geen geval antwoordde ik
4429_3991_000645	ik hoop dat hij niet ziek zal worden sir ik wilde hem iets zeggen omtrent een afkoelend middel maar hij draaide mij de rug toe sir met een paar ogen dat ik nog niet weet hoe ik de kamer ben uitgekomen
4429_3991_000646	het leek in dit onaanzienlijke huis als een diamant van het zuiverste water in koper gevat de rijkste en kostbaarste gordijnen en tapijten bedekten de wanden hier en daar teruggeschoven ten einde plaats te laten voor een schilderstuk of oosterse vaas
4429_3991_000647	doch wel omdat ik geloof dat mijn beste verdediging bestaat om niets terug te houden doch bekend te maken hoe laaghartig ik door majoor sholto behandeld ben en hoe onschuldig ik ben aan de dood van zijn zoon
4429_3991_000648	ziet gij dat zij zoals ik veronderstelde een bondgenoot in het huis hadden die geen ander kon zijn dan de huisknecht lal rao en werkelijk heeft jones het genoegen een flinken vis gevangen te hebben
4429_3991_000649	ik weet dat gij mij geen boodschap zult kunnen doen weten want ik weet bijna zelf niet waar ik wezen zal indien het mij echter meeloopt dan zal ik zo erg lang niet wegblijven doch voor ik terugkom zal ik enig nieuws van welke aard dan ook vernomen hebben
4429_3991_000650	neen ik zal waarschijnlijk athelney jones eerst op het laatste ogenblik te hulp roepen hij is geen kwade kerel en ik zou niet gaarne iets doen waardoor ik hem in zijn beroep zou kunnen beledigen maar nu wij zover gegaan zijn ben ik erop gesteld om de zaak zelf uit te werken
4429_3991_000651	zijne lengte is gemakkelijk te berekenen naar de lengte van zijn voet en wij weten dat hij een baard draagt zijn harig gelaat werd door thaddeus sholto immers met schrik opgemerkt toen het zich voor het venster vertoonde meer is er niet naar ik geloof
4429_3991_000652	maar dit is slechts een veronderstelling zeide ik het is meer dan dit het is de enige hypothese die de feiten bedekt laat ons zien hoe zij bij het vervolg past majoor sholto leeft gedurende enige jaren rustig voort gelukkig in het bezit van zijn schat
4429_3991_000653	het bevestigt mijn diagnose zoals gij doktoren het noemt het voorwerp dat hij omhoog hief was een kleine zak of koker van gekleurd gevlochten stro met enige waardeloze kralen versierd het geleek veel op een cigaretten koker
4429_3991_000654	een dokter hè riep hij opgewonden hebt gij uw stethoscoop bij u zou ik u mogen verzoeken zoudt gij zo vriendelijk willen zijn ik twijfel ten zeerste aan mijn hartklep indien gij de goedheid zou willen hebben ik ben er zeker van dat het in de hartader schuilt maar omtrent de klep zou ik uw oordeel zeer gaarne vernemen
4429_3991_000655	ik erken hare belangrijkheid hier is mijn handschrift over het nasporen van voetstappen met enige opmerkingen omtrent het toepassen van de parijse pleisters als bewaarster der indrukken
4429_3991_000656	wat die brief behelsde werden wij nimmer gewaar maar toen hij 'm in de hand hield merkte ik op dat hij kort en met een krabbelend schrift geschreven was hij had reeds sedert jaren aan toenemende spleen geleden maar nu werd hij snel minder en tegen het eind van april werd ons meegedeeld
4429_3991_000657	holmes had zijn revolver reeds getrokken en ook ik nam op het gezicht van dit wild afschuwelijk schepsel de mijne ter hand hij was in een soort donkere ulster gewikkeld waaruit alleen zijn gelaat tevoorschijn kwam maar dat gelaat was voldoende om iemand een slapeloze nacht te bezorgen
4429_3991_000658	mochten zij in het eerst eenigen twijfel gekoesterd hebben of wij hen werkelijk op de hielen zaten thans nu wij elke wending die zij maakten navolgden kon daaromtrent geen twijfel meer bestaan
4429_3991_000659	de dienstbode scheen wegens een zo laat bezoek ten zeerste verbaasd zij deelde ons mede dat mrs cecil forrester de avond elders doorbracht en eerst zeer laat zoude thuiskomen
4429_3991_000660	maar gij hebt zelf enig ondervinding opgedaan omtrent mijne methode van werken in het geval van jefferson hope inderdaad zei ik ik was over niets in mijn leven ooit meer getroffen ik heb er zelfs een werk over uitgegeven onder de titel een godsgericht
4429_3991_000661	dat was hij ook sir ik ben nog nooit in mijn leven zo geschrokken als toen ik hem mij zag aangrijnzen met zijn hoofd op zijn schouder toen ik het venster binnenklom het schokte mij geweldig sir ik zou tonga half doodgeslagen hebben als hij zich niet uit de voeten had gemaakt
4429_3991_000662	dan zullen wij u in ons bondgenootschap opnemen en u een vijfde deel afstaan om onder u beiden te verdelen hm zeide hij een vijfde deel dat is niet zeer verleidelijk
4429_3991_000663	ik bezat niet die beroepsijver en geestdrift die mijn metgezel staande hield noch kon ik de zaak anders dan als een abstract vraagstuk beschouwen wat de overleden bartholomeus sholto betreft ik had weinig goeds van hem vernomen en kon geen genoegzame antipathie tegen zijne moordenaars gevoelen
4429_3991_000664	dank u nu moet ik mijn schoenen en kousen uittrekken neemt gij die mede naar beneden watson ik ga een kleine klimpartij doen en doop mijn zakdoek in de creosoot dat gaat goed kom nu met mij naar de vliering
4429_3991_000665	hij had een hoogrood vet en volbloedig gelaat met een paar zeer kleine beweeglijke oogen hij werd op den voet gevolgd door een inspecteur in uniform en door den nog bevenden thaddeus sholto
4429_3991_000666	ik geef u echter de heilige verzekering dat ik nimmer geweten heb dat gij een broeder hebt gehad tot ge me dit horloge hebt ter hand gesteld maar in de naam van al wat onbegrijpelijk is hoe kwaamt gij dan juist tot deze feiten zij zijn in elk opzicht juist en waar
4429_3991_000667	ga heen dronken schavuit sprak dat gelaat indien gij nog eenmaal klopt dan zal ik u met mijn bezem op het hoofd slaan maar mr sherlock holmes begon ik angstig
4429_3991_000668	wij waren de poel doorgesneld en de west india dokken voorbij de lange deptford reach langs en voeren nu het isle of dogs om de donkere stip voor ons veranderde thans duidelijk in de slanke aurora
4429_3991_000669	van hier kunnen wij de toegang tot de werf zien terwijl men ons van daar niet kan waarnemen het zal een heldere avond en volop licht zijn wij moeten dus blijven waar we zijn zie hoe de lieden ginds in de schijn van het gaslicht dooreen krioelen zij komen van hun werk op de werf
4429_3991_000670	welnu één zaak trof mij reeds spoedig en wel dat de militairen altijd schenen te verliezen en de burgerlijke ambtenaren te winnen ik wil daar niet mede zeggen dat er vals gespeeld werd maar toch was het zo
4429_3991_000671	ja ik zal een rijtuig nemen het is jammer dat er geen sleutel bij is om eerst inventaris op te maken gij zult de kist dus moeten openbreken waar is de sleutel beste man op de bodem van de rivier antwoordde small kortaf
4429_3991_000672	tonga want zo was zijn naam was een bekwaam schipper en bezat een grote sterk gebouwde kano toen ik overtuigd was van zijne genegenheid en dat hij alles zoude doen om mij van dienst te zijn sprak ik met hem over ene ontvluchting
4429_3991_000673	de apotheek waar ik gewoonlijk de dranken bereidde grensde aan zijn zitkamer zodat ik hunne gesprekken kon horen en hun spel gadeslaan ik ben zelf een groot liefhebber van het kaartspel en het zien vermaakte mij bijna even goed als het zelve te doen
4429_3991_000674	hij zegt dat er geen spoor van de stoomboot te vinden is dat is een schok voor mij want elk uur is van het hoogste belang kan ik iets doen ik ben nu weder geheel in orde en volkomen tegen 'n nieuwe nachtwake bestand
4429_3991_000675	zegt de franse spreekwijze terecht het verschil in onze mening omtrent deze aangelegenheid ging zo ver dat ik het het raadzaamst vond om kamers voor mij zelve te huren en zo verliet ik pondicherry lodge terwijl ik den ouden khitmutgar en williams met mij nam
4429_3991_000676	er werden verse troepen ingevoerd en nana sahib vluchtte over de grenslinie een vliegende kolonne onder kolonel greathead kwam naar agra en joeg er de pandies uit de vrede scheen in het land teruggekeerd en wij vieren begonnen reeds te hopen dat de tijd aanstaande was dat wij ons met onze schat uit de voeten zouden kunnen maken
4429_3991_000677	op welk uur was dat om tien uur en nu is hij dood en zal de politie geroepen worden en zal men mij verdenken er de hand in gehad te hebben oh ja daar ben ik zeker van maar gij denkt toch zo niet here nee gewis gij denkt niet dat ik het geweest ben
4429_3991_000678	ik weet nu genoeg dat mij in staat zou stellen om het spoor op verscheidene andere wijzen te vinden dit is echter het gemakkelijkst en daar de fortuin haar onder ons bereik heeft gesteld zou het ondankbaar wezen indien ik er geen gebruik van maakte
4429_3991_000679	thans had ik de gelegenheid om mij op hem te wreken hij stond aan de oever met zijn rug naar mij toegekeerd en zijn karabijn aan de schouder ik keek rond naar een steen om hem de hersens in te slaan doch kon geen enkele vinden
4429_3991_000680	hier hebt gij een sigaar zei holmes en gij deed er goed aan een teug uit mijn fles te nemen want gij zijt zeer nat hoe kondet gij verwachten dat een zo klein en zwak man als die zwarte mister sholto zou kunnen overmeesteren en in bedwang houden terwijl gij langs het touw op klomt
4429_3991_000681	ik geloof niet dat gij u ernstig ongerust behoeft te maken misses hudson antwoordde ik ik heb hem reeds meermalen zo gezien dan heeft hij iets in zijn hoofd dat hem onrustig maakt
4429_3991_000682	zelfs thaddeus sholto scheen niet op zijn gemak te zijn en de lantaarn beefde in zijn hand ik kan het niet begrijpen zeide hij er moet ene vergissing plaatshebben ik deelde bartholomeus duidelijk mede dat wij hier zouden komen en toch is er geen licht aan zijn venster ik weet niet wat ik ervan denken moet
4429_3991_000683	miss morston was beneden bij de angstige huishoudster gebleven de derde trap voerde naar een tamelijk lange gang waarin rechts een groot indiaans geweven schilderstuk hing en links drie deuren zichtbaar waren holmes liep die door met dezelfde langzame en onhoorbare stap terwijl wij hem op de voet volgden
4429_3991_000684	grote honden staarden ons verwonderd aan terwijl wij voorbijgingen doch onze ongeëvenaarde toby keek noch rechts noch links maar liep voort met zijn neus op de grond van tijd tot tijd met voldoening blaffende als om ons te overtuigen dat hij de creosoot nog rook
4429_3991_000685	sherlock holmes de agra schat door arthur conan doyle hoofdstuk negen een kink in de kabel eerst laat in de namiddag ontwaakte ik gesterkt en opgefrist
4429_3991_000686	het enige feit in het geval dat een vermelding waardig was was de zeldzame analytische redenering van oorzaken tot gevolgen waardoor het mij gelukte het kluwen te ontwarren het verdroot mij een werk dat ik alleen had uitgegeven met het doel om hem genoegen te doen aldus door hem te horen kritiseren
4429_3991_000687	gij schijnt er evenveel van te weten alsof gij er bij geweest waart sir de waarheid is dat ik de kamer ledig dacht te vinden ik kende de gewoonten van het huis zeer goed ik zal geen geheim van de zaak maken mijn beste verdediging bestaat juist in de zuivere waarheid
4429_3991_000688	het is zo eenvoudig mogelijk merkte hij op zich verkneuterende over mijn verbazing zelfs zo eenvoudig dat een verklaring geheel overbodig is en toch moge het dienen om u de grens tussen opmerking en gevolgtrekking duidelijk te maken
4429_3991_000689	tot mijn verwondering strekte de jonge dame hare net gehandschoende hand uit als om mij tegen te houden indien uw vriend zo goed zou willen zijn hier te blijven sprak zij zou hij mij wellicht een onschatbaren dienst kunnen bewijzen ik zette mij weer neder
4429_3991_000690	hij kwam van het station en werd binnengelaten door mijn trouwe lal chowdar die nu dood is morstan en ik kregen verschil omtrent de verdeling van de schat en wij kregen hoge woorden
4429_3991_000691	onze metgezel greep haar magere door het werk vereelte hand en sprak op zachte liefderijke toon bemoedigende woorden tot de oude vrouw mijn meester heeft zich opgesloten en wil mij geen antwoord geven verklaarde zij
4429_3991_000692	welke nuchtere man kon die plaat zo hebben toegetakeld ik verzeker u gij zult het horloge van een dronkaard nimmer zonder krassen zien hij windt het 's nachts op en laat deze sporen van zijn onvaste hand achter waar blijft nu de mysterie van dit alles
4429_3991_000693	waarschijnlijk verlaat hij engeland en komt slechts bij tusschenpozen terug daar wordt het vliering kamertje ontdekt en onmiddellijk wordt hij ervan in kennis gesteld en opnieuw bespeuren wij de aanwezigheid van de een of anderen bondgenoot onder de huisgenoten
4429_3991_000694	toen hieraan voldaan was gingen wij aan boord en werden de touwen losgeworpen jones holmes en ik zaten bij de achtersteven één man stond bij het roer één bij de machine en twee stevige inspecteurs van politie bevonden zich op de voorplecht
4429_3991_000695	de man die mij vasthield scheen mijn gedachten te raden want toen ik mijn adem ophaalde om het te doen fluisterde hij maak geen geraas het fort is veilig genoeg aan deze zijde der rivier zijn geen oproerige honden
4429_3991_000696	en ik durf er bijvoegen van verfijnden smaak en er bestaat niets dat meer in strijd is met de aesthetica dan een politieman ik heb een natuurlijken afkeer van alle vormen van het ruwe materialisme
4429_3991_000697	zeg het mij dan dan zal ik het hem laten weten ik wou het aan hemzelf zeggen herhaalde hij met stijfhoofdigheid zeer oude mensen eigen
4429_3991_000698	daarom wil ik thans beiden uitkeren brengt uw oren dicht bij mijn mond de schat is verborgen in op dit ogenblik kwam er een verschrikkelijke verandering op zijn gelaat hij staarde woest voor zich uit zijn tanden klapperden en hij gilde met een stem die ik nimmer vergeten zal
4429_3991_000699	ik kan geen veronderstelling maken die de feiten met elkander in verband brengt zeide ik het zal u weldra duidelijk genoeg zijn sprak hij ontwijkend ik denk dat hier niets belangrijks meer te vinden is doch ik zal eens rondzien
4429_3991_000700	ja deswege ben ik hier gekomen hoe ver zijt gij met de zaak gevorderd alles is op niets uitgelopen ik heb twee mijner gevangenen weder moeten vrij laten en tegen twee der overigen bestaat geen bewijs
4429_3991_000701	hij nam de lens en de maatstok en kroop op zijn knieën de kamer rond al metende vergelijkende en onderzoekende met zijn lange smalle neus slechts een paar duim van de planken verwijderd terwijl zijne ogen er met buitengewone scherpte op gevestigd waren als die van een vogel die naar voedsel zoekt
4429_3991_000702	een hunner richtte de loop van mijn geladen geweer op mijn voorhoofd terwijl de ander een groot mes op mijn keel zette en een eed deed dat hij bij de minste beweging die ik maakte zou toestoten
4429_3991_000703	tegen de morgen kon ik duidelijk horen dat hij nog steeds druk met zijne retorten en flessen bezig was plotseling ontwaakte ik met schrik en was verbaasd toen ik hem voor mijn ledikant zag staan gekleed als een matroos met een geoliede jas en muts en een losse rode doek om de hals
4429_3991_000704	op dit ogenblik werd er zeer hard gescheld en hoorde ik onze huishoudster mrs hudson luid hare verontwaardiging te kennen geven bij den hemel holmes zei ik half opstaande ik geloof dat zij ons al komen halen neen zo erg is het niet het is mijn garde de onbetaalde politie van baker street
4429_3991_000705	bij de tafel zat de eigenaar van het huis ineengedoken in een houten armstoel met zijn hoofd op zijn rechterschouder gezonken en dien spookachtige afschuwelijke lach op zijn gelaat hij was stijf en koud en was blijkbaar reeds sedert verscheidene uren gestorven
4429_3991_000706	hij had ongetwijfeld vooraf het plan beraamd om in geval hij de majoor doodde hij een of ander bewijs op het lichaam zoude achterlaten ten teken dat het geen alledaagse moord was maar van het standpunt der vier bondgenoten beschouwd een zekere daad van gerechtigheid
4429_3991_000707	thans schijnt onze koers tamelijk zeker zeide ik wat zoudt gij dan doen ik zou een stoomboot nemen en het spoor van de aurora volgen beste jongen dat zou een kolossale taak wezen zij kan bij een of andere werf langs de rivier tussen hier en greenwich hebben aangelegd
4429_3991_000708	dit landschap is een zeldzame corot en hoewel een kenner wellicht enige twijfel mocht opperen omtrent deze salvator rosa zo kan dit bij deze bouguereau geenszins het geval zijn ik behoor gedeeltelijk tot de moderne franse school
4429_3991_000709	maar miss morstan bevond zich in de huiskamer ik begaf mij dus mèt de kist naar de huiskamer terwijl ik de beleefde inspecteur in het rijtuig achterliet zij zat bij het open venster in een wit met rood afgezet avondkleed terwijl het getemperd licht haar kalm gelaat bescheen
4429_3991_000710	lal chowdar en ik wij begroeven die nacht het lijk en binnen weinige dagen waren de londense bladen vol van de geheimzinnige verdwijning van kapitein morston
4429_3991_000711	gij hebt vast geslapen zei hij ik vreesde dat ons gesprek u wakker zou maken ik heb niets gehoord antwoordde ik
4429_3991_000712	daar hebt ge het al heb ik het u niet gezegd schreide het arme mannetje zijn handen uitstrekkende en elk onzer beurtelings in het gelaat ziende maak u er niet ongerust over mr sholto zei holmes ik denk dat ik in staat zal zijn uwe onschuld te bewijzen
4429_3991_000713	kapitein morstan toonde kort daarna mij zijn naam op een lijst van passagiers van één der mailboten zijn oom was overleden en had hem een fortuin nagelaten om het welk hij zijn ontslag uit de dienst genomen had
4429_3991_000714	ik begrijp dat mr sherlock holmes uit is ja en ik kan u niet met zekerheid zeggen wanneer hij terugkomt maar misschien wilt u op hem wachten neem dan plaats en steek een sigaar op dank u het zal mij hoop ik niet hinderen
4429_3991_000715	plotseling echter schreeuwde hij met een door merg en been dringende stem de schat is weg zij hebben hem de schat ontroofd daar is de opening waardoor wij hem omlaag lieten ik was hem daarbij behulpzaam ik heb hem het laatst gezien ik verliet hem hier gisteravond en toen ik de trap afging hoorde ik hem de deur sluiten
4429_3991_000716	over een uur of twee zal ik terug zijn zei ik in orde veel geluk maar wat ik zeggen wou als gij toch de rivier oversteekt zou gij toby wel terug kunnen brengen want ik geloof niet dat wij hem thans nog nodig zullen hebben
4429_3991_000717	wij zullen toby bij ons houden want hij kan ons nog van dienst zijn wij hielden voor het postkantoor in de great peter street stil en holmes verzond zijn telegram aan wie denkt gij dat het gericht was vroeg hij toen wij verder reden ik kan het niet bedenken
4429_3991_000718	het is zo klaar als de dag antwoordde ik ik betreur het onrecht dat ik u aandeed ik had meer vertrouwen moeten stellen in uw wonderbaarlijk vermogen mag ik vragen of gij thans nog op een of ander onderzoek uit moet
4429_3991_000719	daar waren dan de majoor sholto kapitein morstan en luitenant bromley brown die het bevel voerden over de inlandsche troepen en de geneesheer zelf met nog twee of drie ambtenaren over de gevangenen alle uitmuntende spelers
4429_3991_000720	het was avond alvorens ik camberwell verliet en volslagen donker toen ik onze woning bereikte het boek en de pijp van mijn metgezel lagen naast zijn stoel maar hij was afwezig ik keek rond in de hoop een briefje te vinden doch er was er geen
4429_3991_000721	in worcestershire schijnt een mensenleven iets groots en heiligs maar het is geheel iets anders als er vuur en bloed allerwegen om iemand heen is en men elk ogenblik de dood voor ogen ziet
4429_3991_000722	ik ben zo blijde dat gij vrienden bij u hebt niet alleen als een geleide voor u maar tevens als getuigen bij hetgeen ik voornemens ben te doen en te zeggen wij kunnen met ons drieën broeder bartholomeus beter te woord staan
4429_3991_000723	dat gebeurde echter niet wij vernamen geen woord evenmin van wiggins als van andere zijde de meeste bladen bevatten berichten omtrent het drama te norwood zij schenen het allen op de ongelukkige thaddeus sholto gemunt te hebben
4429_3991_000724	een ogenblik later vernam ik de naderende schreden en het hijgen van een snel loopend man ik keerde mijn lantaarn naar de lange gang en daar liep de dikke man snel als de wind met een straal bloed langs zijn gelaat en dicht achter hem springend gelijk een tijger de reusachtige sikh met den zwarte baard die met een groot mes in zijn hand zwaaide
4429_3991_000725	dit is alles een onbegrijpelijk geheim voor mij zeide ik het wordt mij hoe langer hoe meer onverklaarbaar integendeel antwoordde hij het heldert elk oogenblik al meer op er ontbreken mij slechts enige aanwijzingen om een volkomen samenhangend geval vast te stellen
4429_3991_000726	hij schat de waarde der juwelen op niet minder dan een half miljoen pond sterling bij het vernemen van dit reusachtige bedrag keken wij elkaar met wijdgeopende ogen aan miss morstan zou dus indien wij hare rechten konden bewijzen van ene behoeftige gouvernante een der rijkste erfdochters van engeland worden
4429_3991_000727	zij zijn in een staat der zwaarste verstijving veel erger dan de gewone rigor mortis wanneer gij daarbij let op de vreemdsoortige verwrongenheid van het gelaat en deze hippocratische glimlach of risus sardonicus zoals de oude schrijvers die noemen welke gevolgtrekking zou gij dan uit deze verschijnselen maken
4429_3991_000728	niettegenstaande zijne buitengewone kaalhoofdigheid was hij niet ouder dan dertig jaar uw dienaar miss morstan riep hij herhaaldelijk op schrille toon uw dienaar mijne heren ik bid u treed mijn klein heiligdom binnen
4429_3991_000729	van tijd tot tijd won hij weder een weinig als om hem de moed niet te doen verliezen en daarna keerde het geluk hem weer hardnekkig de rug toe de ganze dag liep hij vloekend en grommend rond en begon meer te drinken dan goed voor 'm was
4429_3991_000730	ziet hier zei holmes naar de houten knots wijzende wij waren juist bijtijds met onze revolvers en ja juist achter de plek waar wij gestaan hadden stak een dier moorddadige dorens die wij maar àl te goed kenden
4429_3991_000731	hij glimlachte ondeugend het is van het grootst belang antwoordde hij uw oordeel niet te laten leiden door persoonlijke eigenschappen een cliënt is voor mij slechts een eenheid een factor in een vraagstuk de op het gemoed werkende eigenschappen staan een zuivere redenering in de weg
4429_3991_000732	dit was het eerste idee dat bij mij opkwam zodra ik de verwrongen gelaatsspieren zag toen ik de kamer binnenkwam keek ik onmiddellijk naar het lijk om te zien op welke wijze hem het vergif was toegediend gij zaagt mij immers een doorn van achter zijn oor verwijderen onderzoek nu deze doorn
4429_3991_000733	ik heb u horen zeggen dat het onmogelijk is voor een man om enig voorwerp dagelijks te gebruiken zonder de indruk van zijn persoonlijkheid er in die mate op achter te laten dat een geoefend opmerker die zou kunnen ontdekken
4429_3991_000734	ik verzeker u holmes dat ik de middelen waarmee gij uwe resultaten in deze zaak verkrijgt zelfs meer bewonder dan ik dit deed bij de moord door jefferson hope het geval schijnt mij meer ingewikkeld en onverklaarbaar hoe kondet gij bijvoorbeeld met zoveel vertrouwen de man met het houten been beschrijven
4429_3991_000735	de deur moet geopend worden antwoordde hij en dit zeggende wierp hij zich met al zijn kracht ertegen zij kraakte en dreunde doch week niet nu duwden wij haar tezamen met alle inspanning naar binnen en tenslotte vloog zij open en stonden wij in de kamer van bartholomeus sholto
4429_3991_000736	maar als waanzinnig door haat tegen de dode klimt hij die nacht de kamer binnen onderzoekt zijne bijzondere papieren in de hoop enige aantekeningen betreffende de schat te ontdekken en laat ten slotte een herinnering aan zijn bezoek achter in de vorm van het korte opschrift op de kaart
4429_3991_000737	hoe kan ik een besluit nemen vroeg ik gij hebt mij niet gezegd wat gij van mij verlangt maar dat zeg ik u nu reeds dat ik indien het iets is dat in strijd is met de veiligheid van het fort er niets mede te maken wil hebben dus kunt gij in dit geval gerust toesteken
4429_3991_000738	ik zal hem medebrengen zeide ik het is nu één uur indien ik een vers paard kan krijgen denk ik nog voor drieën terug te zijn en ik zei holmes zal inmiddels zien wat ik van mrs bernstone gewaar kan worden en van de indiaanse bediende die zoals mr thaddeus mij gezegd heeft op de vliering slaapt
4429_3991_000739	een hunner slanker en ouder dan de anderen trad voorwaarts met een zeker gezaghebbend voorkomen waardoor ik mijn lachen nauwelijks kon bedwingen ik heb uwe boodschap ontvangen sir zeide hij en ze dadelijk bij elkaar geroepen drie zitten er in de doos en één staat met tramkaartjes
4429_3991_000740	hij leunde achterover in het rijtuig en ik kon aan zijn gehele houding zien dat hij in zijn gedachten verdiept was miss morstan en ik wij onderhielden ons op gedempte toon over onze expeditie en de mogelijke uitslag ervan doch onze metgezel bleef peinzend en afgetrokken tot aan het einde van de rit
4429_3991_000741	in geen geval ik geloof niet dat ik zou kunnen rusten alvorens ik meer omtrent deze onbegrijpelijke aangelegenheid vernomen zal hebben ik heb wel iets van de ruwe zijde des levens gezien maar ik moet u eerlijk bekennen dat deze snelle opvolging van vreemdsoortige verrassingen van heden avond mijne zenuwen
4429_3991_000742	er is een nieuwer gedeelte dat meer dan genoeg ruimte aanbood voor ons ganse garnizoen vrouwen kinderen provisie en allerlei bijbehorende zaken maar dit gedeelte betekent niets in vergelijking met de omvang van het oude dat door niemand bezocht wordt en dat overgelaten is aan de schorpioenen en slangen
4429_3991_000743	integendeel van dag tot dag stond mij het gezicht ervan meer tegen en elke avond verweet ik mij mijn gebrek aan moed om mij ertegen te verzetten
4429_3991_000744	de grote agra schat onze gevangene zat in de hut tegenover de ijzeren kist waarvoor hij zoveel ondernomen en op welks bezit hij zo lang gewacht had
4429_3991_000745	hij lachte tot zelfs zijn oren vuurrood waren dat zou bezwaarlijk gaan riep hij ik weet niet wat hij zou zeggen als ik u zo plotseling bij hem bracht
4429_3991_000746	toen zij echter mijn haar reeds bekende voetstap vernam richtte zij zich ijlings overend terwijl een hoog rood haar anders zo bleke wangen kleurde ik hoorde een rijtuig aankomen zeide zij
4429_3991_000747	als gouvernante in betrekking gekomen op haar raad maakte ik per advertentie mijn adres bekend nog op dienzelfden dag werd er door de post een aan mij geadresseerd kartonnen doosje bezorgd waarin zich een zeer groote schitterende parel bevond er was geen letter schrift bijgevoegd
4429_3991_000748	daar was bijvoorbeeld het oorspronkelijke vraagstuk doch dit was mij nu volkomen duidelijk de dood van kapitein morstan het zenden der parelen de advertentie de brief
4429_3991_000749	er schuilt geen groot geheim in deze aangelegenheid zeide hij de kop thee aannemende die ik voor hem had ingeschonken de feiten schijnen slechts één verklaring mogelijk te maken
4429_3991_000750	opname door peter zin sherlock holmes de agraschat door arthur connon doil hoofdstuk een
4429_3991_000751	het kwam mij dus onwaarschijnlijk voor dat iemand dit dan ooit gewaar zoude worden terwijl ik nog over de zaak zat te peinzen zag ik toen ik mijn hoofd ophief mijn bediende lal chowdar op de drempel der kamer staan hij sloop naar binnen en grendelde de deur
4429_3991_000752	hij heeft als reisgezel mijn zoogbroeder dost akbar bij zich die met zijn geheim bekend is dost akbar heeft beloofd hem hedennacht bij deze zijpoort te brengen hij zal terstond hier zijn en zal mohamed singh en mij op hem vinden wachten
4429_3991_000753	is er ook het een of ander zichtbaar teken aan waaraan men zien kan dat het een politie vaartuig is ja dat groene licht aan bakboord neem dit dan weg
4429_3991_000754	het gewone loon en een guinea voor de jongen die de boot vindt ziehier een dag loon vooruit en nu ingerukt mars hij gaf hun elk een shilling en weg vlogen ze de trappen af een ogenblik later zag ik ze de straat uit hollen
4429_3991_000755	hij bezit al de keltische kracht van snelle waarneming maar hij schiet tekort in de juiste beoordeling der feiten en de algemene kennis die onmisbaar is voor de hogere ontwikkeling van zijn kunst
4429_3991_000756	of zij de rechte lui zijn of niet ge hebt het netjes overlegd zei jones maar als ik de zaak in handen had zou ik een sterke politiemacht op jacobson's werf hebben en hun bij hunne aankomst aldaar gevangennemen
4429_3991_000757	wel zeker dat moet indien gij zo goed wilt wezen om de lamp voor mij vast te houden dan zullen wij nu ons onderzoek voortzetten in het geheime vertrek daarboven waar de schat gevonden werd
4429_3991_000758	het is geheel buiten den regel maar een man een man een woord een woord mijn dienst verplicht mij echter om u een inspecteur mede te geven wijl gij zulke groote waarden bij u hebt gij zult zeker rijden
4429_3991_000759	ik ving nog een glimp op van zijne woedend dreigende ogen terwijl het blanke water zich over hem sloot op hetzelfde ogenblik wierp de man met het houten been zich op het roer en wendde dit met een ruk om zodat zijn boot recht op de zuidelijke oever aanliep terwijl wij haar bijna rakelings voorbijstoven
4429_3991_000760	wel hij is juist met de stoomboot vertrokken sir dat beangstigt mij het meest omdat ik weet dat zij niet meer kolen in heeft dan om naar woolwich en terug te varen indien hij met de bark vertrokken was zou ik er niet over denken want vaak moest hij wel heel naar gravesend en dan bleef hij ook meestal overnacht uit maar wat moet er worden van een stoomboot zonder kolen
4429_3991_000761	toen ik voor het eerst tekens van vreemde wapens zag was ik ook genegen zo te denken maar de merkwaardige vorm der voetsporen noopte mij van mening te veranderen sommige der bewoners van het indische schiereiland zijn wel klein van gestalte maar niet een hunner zou zulk een voetspoor hebben achtergelaten
4429_3991_000762	driemaal per dag was ik reeds gedurende verscheidene maanden getuige geweest van deze verrichting maar de gewoonte was bij mij in dit opzicht geen tweede natuur geworden
4429_3991_000763	als zij afvaren moet hij aan de waterkant staan en ons met zijn zakdoek toewuiven wij zullen stroomafwaarts aanleggen en het moet al zeer vreemd lopen als wij de mannen met schat en al niet in handen krijgen
4429_3991_000764	men gelooft echter dat de politie een nieuwe aanwijzing omtrent de ware schuldige heeft ontvangen en dat die verschaft zijn door mr athelney jones van scotland yard met al diens alom bekende geestkracht en doorzicht men kan elk ogenblik andere inhechtenisnemingen verwachten
4429_3991_000765	zei sherlock holmes nadenkend maar onze expeditie van hedenavond zal ze allen oplossen ha daar is een vierwieler en miss morstan zit erin zijt gij gereed dan was het beter dat wij naar beneden gingen want het is reeds over de tijd
4429_3991_000766	ik kom dan ook zelden in aanraking met de ruwe menigte ik leef zoals gij ziet in een enigszins elegante atmosfeer ik mag mij een beschermer der kunst noemen dat is nu eenmaal mijn zwak
4429_3991_000767	het is vol groote verlaten zalen kronkelende gangen en lange corridors zoodat men er gemakkelijk in verdwalen kan om deze reden ging er ook zelden iemand alleen heen hoewel van tijd tot tijd een gezelschap met brandende toortsen op onderzoek uitging
4429_3991_000768	kort daarna vertrok morstan naar agra en bevond zoals wij verwachtten dat de schat verdwenen was de schurk had alles gestolen zonder één der voorwaarden in acht te nemen waarop wij hem het geheim hadden verkocht
4429_3991_000769	gij zijt nu eenmaal hier zei holmes hem enig zilvergeld gevende maar in het vervolg kunnen zij het met u afmaken en dan onderhandelt gij met mij wiggins ik kan het huis niet zo laten bestormen maar het is nu wel zo goed dat gij allen mijn instructies verneemt
4429_3991_000770	herinner u dat ik niet alleen tot u spreek als kameraad maar tevens als geneeskundige die enigszins voor uw gestel aansprakelijk kan geacht worden hij scheen geenszins beledigd te zijn
4429_3991_000771	zeker antwoordde ik zijt gij daar hondje goede oude toby ruik dit toby ruik hij hield de in de creosoot gedoopte zakdoek voor de neus van de hond terwijl het dier met een lachwekkende hoofdknik evenals een kenner de sterke lucht opsnoof
4429_3991_000772	bij de zijdeuren van het lyceum theatre stond de menigte reeds in de dichte drommen opeengepakt wij hadden nauwelijks de derden pilaar waar wij bescheiden waren bereikt of een klein donker uitziend levendig man als koetsier gekleed sprak ons aan
4429_3991_000773	de mannen die wij achtervolgden schenen een vreemdsoortigen in zigzaglopende weg genomen te hebben gewis met het idee om aan elke nasporing te ontsnappen zij waren geen enkelen keer rechtuitgelopen wanneer zich een zijstraat of steeg aan hen vertoond had
4429_3991_000774	gij zult een opgezette wezel die een jong konijntje vasthoudt voor het raam zien staan klop den ouden sherman op en zeg hem uit mijn naam dat ik onmiddellijk behoefte heb aan toby breng toby dan met u mede terug in het rijtuig
4429_3991_000775	wat wenst gij man vroeg ik hij keek als kinds om zich heen is mister holmes hier zeide hij
4429_3991_000776	juist ik redeneerde dat de boot niettegenstaande hare onzichtbaarheid niet zeer ver af kon zijn toen stelde ik mij in mijne verbeelding in de plaats van small en beschouwde de zaak van zijn standpunt en met zijne gegevens
4429_3991_000777	en toch stel ik mij voor dat jonathan small er heel iets voor zoude willen geven zo hij zijne hulp niet had ingeroepen maar hoe kwam hij aan zulk een zeldzaam metgezel
4429_3991_000778	wij weten dat hij noch door de deur noch door de schoorsteen noch door het raam is binnengekomen tevens weten wij dat hij niet in de kamer verborgen kan zijn geweest omdat daartoe geen gelegenheid bestaat waar kwam hij dan vandaan door de opening in het plafond riep ik
4429_3991_000779	met drie sprongen was ik achter hem en sloeg hem met één enkele slag ter aarde thans snelden wij naar onze boot en binnen een uur waren wij in volle zee
4429_3991_000780	hij had fortuin gemaakt in indië en bracht een aanzienlijke som gelds een grote verzameling kostbare zeldzaamheden en een gans gevolg van inlandse bedienden mede onder deze omstandigheden kocht hij zich een huis en leefde in grote weelde
4429_3991_000781	deze hield ongetwijfeld de rampzalige schat der sholto's verborgen er stak geen sleutel op maar zij was buitengewoon zwaar en dus brachten wij haar voorzichtig naar onze kleine kajuit
4429_3991_000782	ik nam het blad van 'm aan en las het korte bericht dat het opschrift droeg geheimzinnig voorval te upper norwood gisteravond omstreeks twaalf uur zo schreef de standard
4429_3991_000783	merkte holmes aan het vreemdsoortige ervan heb ik u echter nog niet beschreven omstreeks zes jaren geleden of om nauwkeurig te werk te gaan op de vierde mei achttien tweeëntachtig
4429_3991_000784	hij was steeds zeer beangst om alleen uit te gaan en hij hield altijd twee prijsvechters als portiers van pondicherry lodge williams die u hedenavond gereden heeft was een hunner
4429_3991_000785	terwijl dit gesprek gevoerd werd waren wij de grote menigte bruggen die de thames overspannen doorgevaren toen wij de city passeerden verguldden de stralen der ondergaande zon het kruis op de top van den st paul en nog voor wij de tower bereikten was de schemering ingevallen
4429_3991_000786	de schat is verloren geraakt zei miss morstan op kalme toon terwijl ik deze woorden vernam en de bedoeling ervan begreep scheen er een dikke nevel voor mijn geest op te klaren
4429_3991_000787	hij hield de lamp omlaag en toen hij de vloer ermee verlichtte zag ik wederom dien van verbazing getuigende blik in zijne ogen doch toen ik die blik volgde werd ik koud tot op mijn gebeente toe
4429_3991_000788	indien gij mijn geschiedenis wenst te vernemen verlang ik u die niet te onthouden elk woord dat ik tot u spreek is volkomen waar dank u gij kunt het glas hier naast mij zetten dan kan ik er als mijn lippen droog worden met mijn mond bijkomen
4429_3991_000789	wat is het gelukkig dat het sedert gisteren niet geregend heeft hoewel zij ons achtentwintig uren voor zijn zal hun spoor nog zeer goed op de weg zijn waar te nemen ik beken dat ik dit betwijfelde toen ik dacht aan de vele voetgangers die in dien tijd de weg naar londen hadden afgelegd mijn vrees werd echter spoedig gelogenstraft
4429_3991_000790	maar zou hij willen komen vroeg zij met iets smekends in haar stem ik zal mij gelukkig achten en er een eer in stellen zei ik gejaagd als ik u in enig opzicht van dienst zal kunnen zijn gij zijt beiden zeer vriendelijk antwoordde zij
4429_3991_000791	welnu dan moet ge op hem wachten neen neen ik wil ten pleziere van een ander geen ganse dag opofferen als mr holmes niet hier is dan moet mr holmes het zelf maar uitvinden ik geef niets om jullie beiden en en ik wil geen woord zeggen
4429_3991_000792	ik had mijn besluit dus reeds genomen maar abdullah khan die dacht dat ik nog aarzelde beschouwde de zaak nog van een andere zijde bedenk sahib zeide hij
4429_3991_000793	zijn kracht zijn gebiedend uiterlijk en de ondervinding die ik bezat omtrent zijn vele buitengewone eigenschappen dit alles hield mij ervan terug en maakte mij besluiteloos om hem in de weg te treden
4429_3991_000794	ja de medeplichtige herhaalde holmes nadenkend dat schijnt niet van belang ontbloot te zijn ik veronderstel dat deze een nieuweling is in de lijfstraffelijke geschiedenis van engeland
4429_3991_000795	welnu indien het de oude majoor ware geweest zou ik mij er weinig om bekommerd hebben ik zou er even weinig om gegeven hebben hem te doorsteken als deze sigaar te roken maar het zou vervloekt hard zijn als ik blijde zou zijn om de dood van die jonge sholto met wien ik nog nooit een kwaad woord gehad heb
4429_3991_000796	er klonk waarheid in zijn stem en ik wist dat als ik mijn stem verhief ik onmiddellijk sterven moest dat las ik in zijne ogen ik wachtte daarom in stilte om te zien wat zij van mij verlangden
4429_3991_000797	denk maar hoe zij voor alle andere papieren die schets van het agra fort bewaarde maar liefde is een zaak die invloed heeft op het menselijk gevoel en al wat dit doet is in strijd met de ware koele rede die ik boven alle gewaarwordingen stel ik voor mij zou nimmer huwen of ik moest mijne gevoelens verloochenen
4429_3991_000798	anders is er niets ernstigs in de gehele zaak want volgens mijn oordeel heeft hij zich uiterst vriendelijk en eervol gedragen wij zijn verplicht om zijne onschuld aan dit verschrikkelijke feit te bewijzen
4429_3991_000799	hier zeg ik jij kleine deugniet want als je vader thuis komt en je zo vuil ziet dan komt er wat kijken wat een lieve jongen zei holmes wat een rood wangige wildzang zeg jack zou je wel iets willen hebben de knaap dacht een ogenblik na ik wil een shilling zei hij toen wil je niet iets beters
4429_3991_000800	twee malen haalde holmes op de trap zijn lens uit zijn zak en onderzocht nauwkeurig enkele vlekken die mij niet anders dan stof toeleken op de kokosnoten traploper hij stapte langzaam van de ene trede op de andere terwijl hij de lamp in de laagte hield en oplettend naar links en rechts keek
4429_3991_000801	dit is een hoogst belangrijk geval small zeide hij tenslotte gij moet er met niemand meer een woord over spreken en ik zal u spoedig weerzien twee nachten later kwamen hij en zijn vriend kapitein morstan met een lantaarn bij zich in mijn hut
4429_3991_000802	ik kan mij hen beiden nog voor de geest halen zoals zij daar stonden de blanke met zijne benen van elkander voortdurend vloeken en verwensingen uitstotende en die menseneter met zijn afzichtelijk gelaat op zijn lange gele tanden knarsend
4429_3991_000803	maar de trekken ervan waren tot een afschuwelijke grimlach verwrongen die het geheel op een lachend doodshoofd deden gelijken het gezicht geleek echter zo sprekend op dat van onze vriend dat ik naar hem omkeek om mij te overtuigen of hij inderdaad nog bij ons was
4429_3991_000804	in dit geval is het zeker zo antwoordde ik na enig nadenken en de zaak zoals gij zegt allereenvoudigst zou gij het onbescheiden vinden indien ik uw theorieën aan een meer ernstige proef onderwierp
4429_3991_000805	had dat maar dadelijk gezegd sprak hij een vriend van mister sherlock holmes is altijd welkom kom binnen doch neem u in acht voor dien dashond want hij bijt u moet mij niet kwalijk nemen dat ik eerst een weinig ruw tegen u was wat wenst mister sherlock holmes van mij
4429_3991_000806	en ik heb dus geen orders gij weet immers zeer goed dat ik mij stipt daarnaar te gedragen heb ik kan u binnen laten maar uwe vrienden moeten blijven waar zij zijn
4429_3991_000807	justitie grijnsde de ex banneling een fraaie justitie wien anders dan ons behoorde deze rijkdom welke justitie kan mij dwingen om hem af te staan aan hen die er geen voet voor verzet hebben
4429_3991_000808	allen slapen laat ons hen tezamen wegbrengen dat was voldoende om mij een besluit te doen nemen indien met eigen bediende niet aan mijn onschuld kon geloven hoe kon ik dan hopen aan de uitspraak ener jury te ontkomen
4429_3991_000809	wat maakt gij uit dit alles op een wilde riep ik wellicht een dier indianen die tot de bondgenoten van jonathan small behoorde dat is bijna onmogelijk zeide hij
4429_3991_000810	ben ik het aan u verschuldigd zeide zij neen neen hernam ik niet aan mij maar aan mijn vriend sherlock holmes met de beste wil ter wereld zoude ik dit raadsel niet hebben kunnen oplossen dat zelfs zijn genie op een zware proef stelde
4429_3991_000811	haar gelaat was noch regelmatig noch schoon te noemen doch hare trekken waren zacht en innemend terwijl hare grote blauwe ogen zeldzaam geestig en sympathiek waren
4429_3991_000812	sherlock holmes keek oplettend rond en zijn gelaat nam een hoogst ernstige uitdrukking aan dat ziet er slecht uit sprak hij die kerels zijn listiger dan ik dacht zij schijnen hun spoor vernietigd te hebben ik vrees dat hier met voorbedachte rade gewerkt is
4429_3991_000813	ha hebt gij hem daar riep hij een beste hond athelney jones is vertrokken hij is sedert uw vertrek vol ijver aan het werk geweest hij heeft niet slechts vriend thaddeus maar ook de portier de huishoudster en de indiaanse bediende gevangen genomen behalve 'n agent hierboven hebben wij het ruim alleen laat de hond hier en kom boven
4429_3991_000814	thans echter kwamen wij in lange straten waar arbeiders en dokwerkers reeds bezig waren en onzindelijke vrouwen luiken en deuren openden op de hoek begonnen de public houses tapperijen reeds volk te krijgen en zag men ruw uitziende kerels naar buiten komen die met hunne mouwen hunne monden afveegden
4429_3991_000815	mr abel white was een vriendelijk man en dikwijls kwam hij in mijn kleine hut een pijp met mij roken want in de oost of west zijn de blanken veel eigener met elkaar dan dit in europa het geval zoude zijn
4429_3991_000816	zij trok die niet terug omdat ik u bemin mary zo waarachtig als ooit een man een vrouw beminde omdat deze schat deze rijkdom mij tot zwijgen dwong nu die verdwenen zijn kan ik u mijn liefde verklaren
4429_3991_000817	de opening is te klein antwoordde hij aan deze mogelijkheid had ik reeds gedacht zeg dan op drong ik aan gij wilt mijn voorschrift niet opvolgen
4429_3991_000818	dat was al wat ik kon horen maar het was voldoende om mij tot nadenken te stemmen een paar dagen later slenterde majoor sholto langs de plek waar ik aan het werk was en ik nam mijn kans waar en sprak hem aan
4429_3991_000819	uit het grote donkere huis klonk ons het afgebroken angstgeschrei ener vrouw tegemoet dat is misses bernstone zei sholto zij is de enige vrouw in huis wacht hier ik zal in een ogenblik terug zijn
4429_3991_000820	zodoende zoude hij indien de opstandelingen het zouden winnen zijn goud en geld behouden maar wanneer de compagnie het won zouden zijne juwelen in veiligheid zijn nadat hij op deze wijze zijn bezittingen gesplitst had koos hij de partij der sepoys omdat die in menigte bij zijne grenzen gelegerd waren
4429_3991_000821	op zekere dag echter vernam ik dat hij stervende was ik snelde onmiddellijk naar de tuin als waanzinnig van vrees dat hij mij zoude ontsnappen en toen ik door het venster loerde zag ik hem te bed liggen terwijl zijn zoons aan zijne zijde stonden
4429_3991_000822	het was ook zo want na rondgesnuffeld te hebben scheen hij plotseling een besluit te nemen en liep hij nog vlugger en met meer vastberadenheid dan tot nu toe voort ik kon aan holmes' gelaat zien dat hij dacht dat wij nu spoedig het einde van onze tocht zouden bereiken
4429_3991_000823	bedenk echter hernam ik ernstig wat er de gevolgen van zijn uw brein moge zooals gij zegt opgewekt en verhelderd worden maar het is een pathologisch en ziekelijk proces dat ten zeerste op de longen werkt en ten laatste een permanente zwakte kan teweegbrengen
4429_3991_000824	voor het geoefend oog is er evenveel verschil tusschen de zwarte as van een trichinopoly en de witte van een havana als tussen die van een kool en een aardappel gij bezit een zeldzame gave van opmerken merkte ik op
4429_3991_000825	onze nieuwe kennis rolde de slang van zijn hookah op en haalde vanachter een gordijn een zeer lange gevoerde kapmantel met astrakan kraag en belegsels tevoorschijn
4429_3991_000826	nu liep de oude man zo snel hij kon naar de deur doch toen athelney jones zijn brede rug daartegen plaatste zag hij dat alle weerstand nutteloos was een nette behandeling riep hij met zijn stok op den vloer stampend ik kom hier om een heer te spreken
4429_3991_000827	ik herinner mij dat zijn bericht van verlangen en liefde getuigde toen ik in londen aankwam reed ik naar langham en vernam daar dat kapitein morstan er logeerde doch dat hij den vorige avond was uitgegaan en tot nog toe niet teruggekeerd was
4429_3991_000828	als ge mij de de mannen bezorgd volgaarne welnu dan zal ik in de eerste plaats een politie stoomboot nodig hebben die moet te zeven uur aan de westminster kade zijn dat is geen bezwaar er ligt daar altijd een gereed maar ik zal voor de zekerheid telefoneren
4429_3991_000829	nu is de vraag welke prijs zoudt hij er voor vragen het zou kunnen gebeuren dat wij indien wij aan de gestelde voorwaarden konden voldoen ons met de zaak zouden willen inlaten hij trachtte zo koel en onverschillig mogelijk te spreken doch zijne ogen schitterden van opgewondenheid en de begeerte
4429_3991_000830	dat is zeer ernstig voor u small zeide de detective indien gij de justitie behulpzaam waart geweest in plaats van haar te dwarsbomen zou dit bepaald van gunstige invloed op uw vonnis zijn geweest
4429_3991_000831	de kennis der gevolgtrekking sherlock holmes nam zijn fles van de schoorsteenmantel en zijn werktuig voor onderhuidse inspuitingen uit zijn marokijnen foedraal
4429_3991_000832	mijn eerste gedachte was dat deze knapen in verbinding stonden met de oproerlingen en dat dit het begin van een aanval was indien de deur die wij bewaakten in de handen van de sepoys viel dan was de plaats verloren en zouden de vrouwen en kinderen behandeld worden gelijk te cawnpore
4429_3991_000833	ik hoop dat mijn oordeel het uwe zal overleven zeide ik lachend maar gij ziet er verdrietig uit ja de reactie is gekomen ik zal gedurende een week zoo boos als een spin zijn
4429_3991_000834	het is het verstandigst zei holmes toen wij op de bank in de schuit gezeten waren om dat soort volk nimmer te laten merken dat hunne inlichtingen voor u van het minste belang kunnen zijn als gij dit wel doet sluiten zij zich onmiddellijk gelijk een oesterschelp indien gij hen uithoort verneemt gij meestal wat gij verlangt te weten
4429_3991_000835	ten langen laatste scheen die gekomen te zijn ik werd van agra naar madras overgeplaatst en van daar naar blair island in de andamans op deze plaats bevinden zich weinig blanke veroordeelden en daar ik mij voortdurend goed gedragen had genoot ik spoedig enig voorrecht
4429_3991_000836	toen ik de ledige kist vertoonde wierp deze zich luid lachend achterover in zijn stoel dat is uw werk small zei athelney jones woedend
4429_3991_000837	kortom mijn kolonel beval mij ten zeerste voor de betrekking aan en daar het werk veelal te paard moest geschieden was mijn houten been geen bezwaar omdat ik mij goed in het zadel kon houden
4429_3991_000838	ik werd echter in een net opvoedingsgesticht te edinburgh geplaatst waar ik tot mijn zeventiende jaar vertoefde in het jaar achttien achtenzeventig verkreeg mijn vader die toen de oudste kapitein bij zijn regiment was een jaar verlof en kwam naar engeland
4429_3991_000839	eindelijk trok hij de scherpe punt terug drukte de kleine piston omlaag en zonk met een lange zucht van voldoening in de fluwelen armstoel terug
4429_3991_000840	ik nam het voorwerp tussen vinger en duim het liet zo gemakkelijk los dat er nauwelijks een teken achterbleef een kleine droppel bloed toonde aan waar de punt was doorgedrongen
4429_3991_000841	ik heb zoeven in oude nummers van de times gevonden dat majoor sholto van upper norwood oudgediende van het vierendertigste regiment bombay infanterie op den achtentwintigste april achttientweeëntachtig overleden is
4429_3991_000842	het geval stond in verband met een testament en scheen enigszins ingewikkeld ik was in staat hem op de hoogte te stellen van twee gelijksoortige gevallen het een te riga in achttien zevenenvijftig en het ander te st louis in achttien eenenzeventig waardoor hij tot de juiste oplossing gekomen is
4429_3991_000843	hier draafde de hond door zaagmeel en krullen heen de laan in tussen twee houtstapels door en sprong ten slotte met vrolijk geblaf op een groot vat dat nog op de handwagen stond waarmede het was binnengebracht met uit de bek hangende tong en schitterende ogen stond toby op het deksel terwijl hij ons beurtelings aankeek om een teken van goedkeuring vragende
4429_3991_000844	in geen geval antwoordde ik het is voor mij van het grootste belang sedert ik de gelegenheid heb gehad om uwe toepassing ervan bij te wonen maar gij spraakt zoeven van opmerking en gevolgtrekking gewis vult de ene dezer gave de andere aan
4429_3991_000845	hij merkte dit waarschijnlijk op want er klonk verachting uit zijn stem toen hij vervolgde het was alles gewis zeer slecht zeide hij maar ik zou wel eens willen weten hoevele jongens in mijn plaats geweigerd zouden hebben om een deel van die schat aan te nemen met de wetenschap dat men hen als zij enig bezwaar zouden maken de keel zouden afsnijden
4429_3991_000846	bovendien die man met het houten been met zijn lelijke gezicht en vreemde spraak stond mij niets aan waarom zwierf hij altijd hier in de omtrek rond een man met een houten been vroeg holmes verbaasd ja sir een bruine kerel met een gemene tronie kwam dikwijls bij mijn man
4429_3991_000847	luister naar mij sahib zei de slankste en sterkste van het paar die abdullah khan genoemd werd gij moet het thans met ons eens zijn of voor altijd tot zwijgen worden gebracht de zaak is voor ons van te groot belang om een ogenblik te aarzelen of gij verbindt u aan ons met hart en ziel onder ede op het kruis der christenen
4429_3991_000848	na enige aarzeling nam hij een klontje suiker dat de oude werkman mij overhandigde van mij aan en nadat ik zoveel mogelijk vriendschap met hem gesloten had volgde hij mij naar het rijtuig en liet er zich gewillig in plaatsen
4429_3991_000849	binnen voerde een met kiezel bestrooid pad door een eenzaam veld naar een hoog lomp gebouw dat geheel in de schaduw lag de groote omvang van het gebouw gevoegd bij zijn duister voorkomen en de doodelijke stilte die er heerschte sloeg ons koud om het hart
4429_3991_000850	te agra lag het derde regiment bengaalsche fusiliers een afdeeling sikhs twee eskadrons ruiterij en een batterij artillerie er had zich een korps vrijwilligers uit schrijvers en kooplieden bestaande gevormd en daarbij voegde ik ook mij met mijn houten been
4429_3991_000851	gij zoudt kunnen denken heren dat ik dit te mijnen gunste vertel doch ik verzeker u dat ik toen ik dit bedacht hoewel ik het punt van het mes op mijn keel voelde mijn mond opende met het voornemen om zo luid mogelijk alarm te schreeuwen al moest het mij dan ook het leven kosten
4429_3991_000852	zeker zou ik daar grote prijs op stellen zeide zij er heerste echter niet de minste opgewondenheid in haar stem het scheen dat zij zich niet onverschillig wilde betonen omtrent een zaak die met zoveel inspanning verkregen was
4429_3991_000853	heeft een grove vierkante zool en een hoefijzer onder de hak hij is een man van middelbare leeftijd zeer door de zon gebruind en is een ontvlucht veroordeelde deze weinige gegevens zouden u van enige dienst kunnen zijn gevoegd bij het feit dat een grote lap vel van zijn hand is afgeschaafd de andere man ha
4429_3991_000854	dan ontvangt hij een brief uit indië die hem grote angst veroorzaakt wat was dat een brief die hem meldde dat de lieden tegen wie hij zijne belofte geschonden had in vrijheid waren gesteld of ontsnapt waren
4429_3991_000855	hier is aardig wat te doen riep hij met een hese neusklank maar wie zijn dit wel het huis schijnt even vol te wezen als een konijnenhok mij dunkt dat gij u mij wel moet herinneren mr athelney jones zeide holmes kalm
4429_3991_000856	zwart met twee rode strepen zwarten schoorsteen met een witte band hij die enige inlichting desbetreffende kan geven aan mrs smith op de werf van smith of in baker street nummer tweehonderdeenentwintig b wordt bij deze opgeroepen
4429_3991_000857	het was voor enige tijd op een bord geprikt geweest de tekening erop schijnt het ontwerp te zijn voor een gedeelte van een groot gebouw met talrijke zalen en gangen aan de ene hoek staat een met rode inkt getekend kruis en links daarboven staat geschreven drie komma zevenendertig
4429_3991_000858	houd de lantaarn gereed opdat wij ons kunnen overtuigen dat het inderdaad onze man is het licht naderde langzaam tot ik duidelijk twee donkere figuren aan de overzijde van de gracht kon waarnemen ik liet hen de glibberige oever afdalen door de modder plassen en halverwege bij de poort opklauteren alvorens ik hen aanriep
4429_3991_000859	en het wreedste van de zaak was dat de mannen die wij bevochten met voetvolk ruiterij en kanonnen onze eigen opgerichte troepen waren die wij onderwezen en afgericht hadden en die thans onze eigen wapens gebruikten en onze eigen kogels op ons afschoten
4429_3991_000860	ik zal u zeggen op welke wijze morstan overleden is vervolgde hij hij had reeds gedurende vele jaren aan een hartkwaal geleden doch die zorgvuldig geheim gehouden ik alleen wist het
4429_3991_000861	gij ziet watson dat ik als alles mij mocht tegenstaan nog een ander beroep kan kiezen zei holmes lachend ik ben er zeker van dat onze vriend ons nu niet in de kou zal laten staan
4429_3991_000862	mrs bernstone beschrijft hem verre van gunstig small kon echter niet uitvinden waar de schat verborgen werd gehouden want behalve de majoor en een trouwe dienaar die inmiddels overleden was was dit aan niemand bekend
4429_3991_000863	deze knoopte hij tot boven dicht niettegenstaande het weder zeer zacht was en voltooide zijn toilet door een muts van konijnenvel op te zetten welker afhangende kleppen zijn oren bedekten zodat er niets van hem te zien was dan zijn beweeglijk en scherpgetekende gelaat
4429_3991_000864	hetzelfde als dat van onze metgezel thaddeus hetzelfde grote glimmende hoofd dezelfde kring van rood borstelig haar en hetzelfde bloedloze gelaat
4429_3991_000865	bovendien gold het toen hij eenmaal het fort binnen was mijn leven of het zijne indien hij eruit gekomen ware dan zou de gehele zaak aan het licht gekomen zijn en men zou korte metten met mij gemaakt hebben en mij als een hond hebben doodgeschoten want de lieden waren in die tijd niet erg langdradig
4429_3991_000866	slechts in geringe mate antwoordde hij behaaglijk in zijn armstoel achterover leunend en dikke blauwe rookwolken uit zijn pijp omhoog blazende bijvoorbeeld opmerking toont mij dat gij hedenmorgen naar het postkantoor in
4429_3991_000867	mijn broeder en ik brachten dit vreemdsoortig geval natuurlijk in verband met de angst die mijn vader gedurende zijn leven vervolgd had maar het was nog steeds een geheim voor ons hier zweeg de kleine man om zijn hookah weder aan te steken en bleef toen een poos in diep gepeins verzonken doorroken
4429_3991_000868	zij in gezelschap was geweest van iemand die zwakker was dan zij en die zij kon ter zijde staan had zij haar leed met kalmte gedragen en vond ik haar opgeruimd en bedaard bij de beangstigde huishoudster maar zoodra zij in het rijtuig zat viel zij eerst in zwijm en barstte toen in een hartstochtelijk weenen uit zoo zwaar had haar dit nachtelijk avontuur getroffen
4429_3991_000869	nee sir zwart met een witte band oh juist de zijde waren zwart goedemorgen misses smith ginds ligt een schipper met een roeiboot watson die zullen wij nemen en de rivier oversteken
4429_3991_000870	deze tweede had in last achmet geen ogenblik uit het oog te verliezen en dus volgde hij hem als zijn schaduw hij ging ook in dien nacht achter hem aan en zag hem de poort binnengaan
4429_3991_000871	hij sloeg dus ene opening in het plafond van de bovenste kamer en daardoor kwam hij op een daarboven gelegen kleine vliering die verzegeld en aan niemand bekend was in het midden daarvan stond de kist waarin de schat zich bevond op twee schragen hij liet die door de opening omlaag en daar staat zij thans
4429_3991_000872	op zekere avond verloor hij veel meer dan gewoonlijk ik zat in mijn hut toen hij en kapitein morstan naar het kwartier terug strompelden zij waren boezemvrienden en altijd bij elkander de majoor raasde wegens zijn verlies
4429_3991_000873	nieuwe omstandigheden hebben aan het licht gebracht dat het totaal onmogelijk is dat mr thaddeus sholto op enige wijze in het geval betrokken zoude zijn geweest hij en de huishoudster mrs bernstone werden beiden gisteravond op vrije voeten gesteld
4429_3991_000874	het is niets tegen het fort zeide hij wij vragen u slechts dàtgene te doen waarvoor uwe landgenoten naar dit land komen wij vragen van u om rijk te worden
4429_3991_000875	de kleine tonga was buitengewoon gezellig en trouw op de bepaalden tijd lag zijn boot gereed doch toevallig bevond zich een gevangenbewaarder zekere ellendige pathanees die mij altijd geplaagd en beledigd had ter plaatse
4429_3991_000876	zijn methode is onregelmatig en zijn theorie wellicht wat te overhaast maar over het algemeen geloof ik dat hij een veelbelovend ambtenaar zou hebben kunnen worden
4429_3991_000877	en twee dolende ridders die te hulp snellen voegde miss morstan er met een dankbare blik aan toe gewis mary uw fortuintje hangt aan de uitslag dezer pogingen af ik verbeeld mij dat gij lang niet opgewonden genoeg zijt bedenk eens wat het moet wezen om zo rijk te zijn en de wereld aan je voeten te zien
4429_3991_000878	de vloer vertoonde overal het spoor van een naakte voet zeer duidelijk afgedrukt van volmaakte vorm doch nauwelijks een halve afmeting hebbende van dien van een gewoon man holmes fluisterde ik een kind heeft deze afschuwelijke daad verricht
4429_3991_000879	had hij een of andere vriend in de stad zover wij weten slechts een een zekere majoor sholto van zijn eigen regiment het vierendertigste bombay inventory de majoor had kort tevoren de dienst vaarwel gezegd en woonde te upper norwood
4429_3991_000880	ik verlang u omtrent hem niet in het onzekere te laten maar gij hebt gewis ook uw eigen oordeel gevormd welnu denk dan eens aan den data buitengewoon kleine afdruk van de voetzool tenen die nimmer door schoenen werden bijeengehouden naakte voeten een knots met stenen handvat grote vlugheid kleine vergiftigde dorens
4429_3991_000881	met grote vlugheid in aanmerking genomen zijn zwaarlijvigheid sprong hij de treden op wrong zich op de vliering en onmiddellijk daarop hoorden wij hem met opgewonden stem naar beneden roepen dat hij de trapdeur gevonden had
4429_3991_000882	ook misses forrester was zeer nieuwsgierig ik verhaalde haar al wat wij gedaan hadden hoewel ik de akeligheden van het toneel zoveel mogelijk verzweeg ofschoon ik dus de dood van mister sholto mededeelde sprak ik geen woord omtrent de omstandigheden van de moord
4429_3991_000883	oh gij guit riep jones opgetogen wat zou gij een goed acteur geweest zijn gij zaagt er uit alsof gij zo uit het werkhuis kwaamt en die knikkende knieën van je waren onbetaalbaar maar toch meende ik je oogopslag te herkennen ge ziet wel dat gij zo gemakkelijk niet bij ons weg kwaamt
4429_3991_000884	het is een gevaarlijke geschiedenis antwoordde de ander maar zoals gij zegt het geld zou ons goed te stade komen welnu small zei de majoor
4429_3991_000885	ik verzoek u alle brieven en telegrammen die in de loop van de dag mochten aankomen te openen en zou zich iets nieuws mocht voordoen volgens uw eigen oordeel te behandelen kan ik op u rekenen zeer zeker
4429_3991_000886	hm gij had ons deze onnodige moeite kunnen besparen wij hebben reeds genoeg werk door u gehad evenwel acht ik het niet overbodig u te waarschuwen om voorzichtig te zijn dokter breng de kist weder terug op onze kamers in de baker street als gij u naar het bureau begeeft zult ge ons daar kunnen vinden
4429_3991_000887	wij hoorden haar gebabbel totdat de deur gesloten was en haar stem in een verwijderd gegons wegstierf onze gids had de lantaarn in ons bezit gelaten holmes onderzocht bij het licht ervan het huis en de grote puinhopen die er omheen lagen miss morstan en ik stonden naast elkander en haar hand rustte in de mijne
4429_3991_000888	mij dunkt dat ge mij ook wel een sigaar mocht presenteren zeide hij wij sprongen beiden overeind daar zat holmes tegenover ons te lachen holmes riep ik gij hier maar waar is de oude man
4429_3991_000889	ik trachtte op onverschilligen toon tegen onze brave huishoudster te spreken doch in waarheid was ik zelf niet op mijn gemak toen ik gedurende den ganschen stillen nacht van tijd tot tijd zijn doffen voetstap vernam en begreep hoe zijn arbeidzame geest zich tegen deze ongewenschte werkeloosheid verzette
4429_3991_000890	te greenwich waren wij omstreeks driehonderd passen achter hen te blackwall kon het niet meer dan tweehonderd en vijftig zijn ik heb gedurende mijn onrustige loopbaan verschillende schepsels achterna gejaagd maar nog nimmer wond mij een jacht zozeer op als deze vliegende mensenjacht langs de theems
4429_3991_000891	tevens hield ik mij overtuigd dat deze small al was hij nog zo geslepen daaraan vooruit niet gedacht zou hebben toen bedacht ik dat wijl hij gewis enige tijd in londen had doorgebracht daar wij de overtuiging hadden dat hij voortdurend een waakzaam oog op pondicherry lodge gehouden had
4429_3991_000892	beloof niet te veel meneer theorist herhaalde de detective het zou u bezwaarlijker vallen dan gij denkt ik zal niet alleen bewijzen dat hij aan deze zaak part noch deel heeft mr jones maar ik zal u een geschenk aanbieden
4429_3991_000893	het spijt mij zeer mr thaddeus zei de portier onverbiddelijk deze lieden kunnen uwe vrienden zijn maar daarom nog niet van mijn meester hij betaalt mij goed om mijn plicht te betrachten en dat zal ik dus ook doen ik ken geen uwer vrienden o ja dat doet gij wel mcmurdo riep nu sherlock holmes
4429_3991_000894	zij zijn met een verdraaide hand geschreven behalve de brief zeide hij onmiddellijk maar het lijdt geen twijfel dat de schrijver dezelfde is en zie eens hoe de e afgebroken is en beschouw dan de krul van een s die zijn stellig van dezelfde persoon
4429_3991_000895	hij was een door de zon gebruind onverschillig uitziend persoon met een netwerk van lijnen en rimpels over zijn mahoniekleurig gelaat dat getuigde van een zwaar leven in de open lucht er lag een trek op dat baardig gelaat die hem kenmerkte als een man die een eenmaal opgevat voornemen niet licht weder liet varen
4429_3991_000896	de dood van de menseneter onze maaltijd was zeer gezellig als holmes wilde kon hij aardig spreken en dien avond was dit het geval hij scheen in zenuwachtig opgewonden toestand te zijn ik had hem nog nooit zo buitengewoon spraakzaam aangetroffen
4429_3991_000897	ik trachtte haar te amuseren met het verhalen van enige mijner avonturen in afghanistan maar om de waarheid te zeggen ik was zelf zo opgewonden en nieuwsgierig dat mijne verhalen niet goed van stapel liepen
4429_3991_000898	wij waren een heel eind achter de ovens snorden de cylinders suisden en klopten als een reusachtig metalen hart haar scherpe puntige boeg doorkliefde de rustige stroom en stuwde twee wanden van schuim langs onze beide boorden omhoog
4429_3991_000899	dit is pondicherry lodge miss morstan zei mr thaddeus sholto terwijl hij haar bij het uitstijgen behulpzaam was einde van hoofdstuk vier
4429_3991_000900	de naden van het vat en de wielen van de wagen waren met een donkerkleurig vocht besmeerd en de lucht was vol met de reuk van creosoot sherlock holmes en ik wij keken elkander als verbijsterd aan en begonnen toen luidkeels te lachen
4429_3991_000901	small had zijn masker van onverschilligheid afgelegd en dit alles sprak hij op woeste toon terwijl zijn ogen vlammen schoten en de boeien tegen elkaar rammelden door de heftige beweging zijner handen
4429_3991_000902	het was een avond in september en nog geen zeven uur maar het was een donkere dag geweest en er hing een vochtige doordringende mist over de grote stad gelijk zwarte wolken zweefde de mist over de modderige straten
4429_3991_000903	het vloerkleed was amberkleurig en zo zacht en dik dat de voet erin wegzonk als in een donzen bed twee grote tijgerhuiden en een op een standaard staande hookah oosterse tabakspijp gaven het geheel het voorkomen van oosterse weelde
4429_3991_000904	in een ogenblik had hij zijne zelfbeheersing herwonnen ik was voor een ogenblik in de war zeide hij maar de zaak is zeer natuurlijk mijn geheugen liet mij in de steek anders zou ik het terstond begrepen hebben hier valt voor ons niets meer te leren laat ons omlaag gaan
4429_3991_000905	hij moest zijn boot op zekere nacht aan een onbewaakte aanlegplaats brengen en mij daar opnemen ik gelastte hem te zorgen dat hij verscheidene kruiken water en een grote menigte jams kokosnoten en zoete potatoes aan boord nam
4429_3991_000906	ik kon slechts weinig van zijn gelaat zien behalve een paar heldere donkere ogen overschaduwd door witte wenkbrauwen en oogharen van dezelfde kleur zijn gehele voorkomen gaf mij de indruk van een achtenswaardig zeevaarder die oud en behoeftig geworden was
4429_3991_000907	indien de boot boven water is zullen zij haar vinden zei holmes terwijl hij van tafel opstond en zijn pijp opstak zij kunnen overal heenkomen alles zien en alles horen ik verwacht nog voor hedenavond te vernemen dat zij haar hebben opgespoord wij kunnen inmiddels niets doen dan daarop wachten
4429_3991_000908	holmes klom naar boven en wierp de hond er overheen aan de andere zijde daar is de afdruk van de hand van hem met het houten been zeide hij toen ik naast hem naar boven klom gij ziet de lichte bloedvlek op het witte pleisterwerk
4429_3991_000909	avond aan avond gingen de militairen armer heen dan zij gekomen waren en hoe meer geld zij verloren hoe meer verzot zij op het spel werden majoor sholto had het het zwaarst te verantwoorden hij placht in het eerst met banknoten en goud te betalen maar al spoedig kwam het tot wissels en wel voor grote sommen
4429_3991_000910	daarbij dacht hij dat als wij afstand deden van het snoer dit ons ten laatste nog in ongelegenheid zou kunnen brengen alles waartoe ik hem bewegen kon was dat hij mij toestond miss morstan's adres uit te vorsen en haar op vaste datum een losgemaakte parel toe te zenden opdat zij tenminste nimmer gebrek zou hoeven te lijden
4429_3991_000911	wij zagen werkelijk een strook van de theems die door de bruglantarens beschenen werd maar ons rijtuig snelde voorwaarts en rolde spoedig door een doolhof van straten aan de overzijde wordsworth road zei mijn metgezel priory road larke hall lane stockwell place robert street
4429_3991_000912	daar de sleutel achter uit het slot genomen was was het sleutelgat niet geheel dicht sherlock holmes legde zijn oog ertegen en richtte zich onmiddellijk met ingehouden adem overeind hier schuilt iets duivelachtigs achter watson zeide hij meer opgewonden dan ik hem nog ooit gezien had wat maakt gij eruit op
4429_3991_000913	wij hadden sedert wij de kamer waren binnengedrongen bijna de tegenwoordigheid van onze metgezel vergeten hij stond nog op de drempel als de verpersoonlijkte ontzetting zijn handen wringende en in zichzelf klagende
4429_3991_000914	met betrekking tot het drama van upper norwood stond er hebben wij reden om te geloven dat de zaak meer ingewikkeld en geheimzinnig belooft te worden dan oorspronkelijk verwacht werd
4429_3991_000915	thans zal ik u vertellen hoe het met de zaak gelegen is watson gij herinnert u hoe verdrietig ik was toen ik mij door zulk een kleinigheid gedwarsboomd zag ja welnu ik liet mijn geest volkomen rusten en verdiepte mij in een chemische analyse
4429_3991_000916	of dat mrs smith ons op een verkeerd spoor heeft gebracht neen dat geloof ik niet ik heb een onderzoek laten instellen en er bestaat werkelijk een zodanige boot
4429_3991_000917	onze weg liep nu nine elms af tot wij bij de grote timmerwerf van boderick en nelson kwamen juist voorbij de herberg de witte arend hier liep de hond zichtbaar opgewonden het zijhek in en de werf op waar de zagers reeds aan het werk waren
4429_3991_000918	wij hadden allen met de grootste belangstelling naar zijn zeldzaam verhaal geluisterd bij het kort verhaal van haar vaders dood was miss morstan doodsbleek geworden en vreesde ik een ogenblik dat zij in zwijm zou vallen ze herstelde echter toen ik haar een glas water te drinken gaf
4429_3991_000919	is hij weg vroeg holmes op teleurgestelde toon dat spijt me want ik had mister smith willen spreken hij is sinds gistermorgen weg sir en om u de waarheid te zeggen begin ik mij ongerust over hem te maken maar als het betreffende een boot was sir zou ik u even goed kunnen helpen ik wenste zijn stoomboot te huren
4429_3991_000920	lange tijd zat ik half verbijsterd te bedenken wat ik zou aanvangen het spreekt vanzelf dat mijn eerste gedachte was om hulp te roepen maar ik kon niet anders verwachten dan dat men mij zoude beschuldigen hem vermoord te hebben de aan zijn dood voorafgegane twist en de wonde aan zijn hoofd zouden ten ergste tegen mij getuigen
4429_3991_000921	bestaande in de naam en de beschrijving van een der twee personen die in de afgelopen nacht in deze kamer zijn geweest ik heb alle reden te geloven dat zijn naam jonathan small is hij is een arm opgevoed man klein en onbeweeglijk hij mist zijn rechterbeen en draagt daardoor een houten stomp die aan de binnenzijde is afgesleten zijn linkerschoen
4429_3991_000922	bij elke slag van de cylinder sprong en trilde onze boot gelijk een levend wezen een grote gele lantaarn aan onze voorsteven wierp een lange dansende lichtstraal voor ons uit
4429_3991_000923	deze onverwachte loop der zaak zeide hij is oorzaak dat wij het eigenlijke doel van onze reis moeten missen dat dacht ik juist ook antwoordde ik het is niet goed dat miss morstan langer in dit akelig huis blijft
4429_3991_000924	hij keerde schoorvoetend en grommend terug en zette zich neder met zijn gelaat in de handen jones en ik staken onze sigaren weder op en hervatte ons gesprek plotseling vernamen wij echter holmes stem
4429_3991_000925	indien gij bijvoorbeeld bepaald kunt zeggen dat de een of andere moord gepleegd is door een man die een indiaanse lunkah rookte dat beperkt het terrein van uw onderzoek aanmerkelijk
4429_3991_000926	gij hebt getracht er een romantische tint aan te geven iets wat dezelfde uitwerking heeft alsof gij een liefdeshistorie of een schaking in de geest van euclides zou bewerken maar de roman was er antwoordde ik ik mocht de feiten toch niet veranderen
4429_3991_000927	welnu dit is dus het einde van ons klein drama merkte ik op nadat wij een poos zwijgend hadden zitten roken ik vrees dat het het laatste onderzoek zal geweest zijn waarbij ik het geluk had uw methode te bestuderen miss morstan heeft mij de eer bewezen mij als haren aanstaanden echtgenoot aan te nemen
4429_3991_000928	het ging mij wel aan het hart ik was half waanzinnig toen gij ons achterop kwaamt maar nu treur ik er niet meer om ik heb voor en tegenwind in het leven gehad maar ik heb geleerd dat gedane zaken geen keer nemen
4429_3991_000929	hij had die voor zich en zijne landgenoot ondertekend met het teken van vier zoals hij het enigszins dramatisch noemde door hulp van deze kaart ontdekken de officieren of een hunner de schat en brengen die naar engeland over terwijl zij naar wij willen veronderstellen een daarbij gestelde voorwaarde onvervuld lieten
4429_3991_000930	luistert wat ik er voor gedaan heb twintig lange jaren in dat koortsverspreidende moeras elken dag aan den arbeid in de mijn groeve elken nacht geketend in de volgepropte hokken gebeten door de muskieten
4429_3991_000931	er lag iets vreemdsoortig onpassends in deze oosterse figuur die daar ineengedoken stond in de gang van een woning van den derden rang de sahib verwacht u zei hij en juist toen hij dit zeide klonk er uit een of andere kamer een schelle pieperige stem wijs hun de weg hierheen khitmutgar
4429_3991_000932	langs het strand drong het licht der lantaarns slechts met moeite door de nevel heen en wierpen een schaars schijnsel over de glibberige bestrating de gele lichtstralen uit de winkelramen drongen naar buiten door de dampachtige lucht en wierpen een spookachtig licht op de menigte daarbuiten
4429_3991_000933	hij zette zich op een lange zetel en keek ons onderzoekend aan met zijn doffe waterige blauwe ogen wat mij betreft zei holmes ik zal al wat gij ook mocht willen spreken voor mij houden
4429_3991_000934	dat ben ik volkomen met u eens zei de dikke detective op blufferige toon het huis is vol indische curiositeiten thaddeus bracht die hierheen en indien de splinter vergiftigd is dan kan thaddeus er evengoed een moorddadig gebruik van gemaakt hebben als enig ander
4429_3991_000935	mocht holmes ook falen in zijne theorie hij toch de enige man was die het vraagstuk praktisch zou kunnen oplossen om drie uur na de middag werd er met geweld gescheld klonk er een gebiedende stem in het voorhuis en werd tot mijne verbazing niemand minder bij mij binnengelaten dan mister athelney jones
4429_3991_000936	er is besluiteloosheid in zijne k's en gevoel van eigenwaarde in zijne hoofdletters ik ga nu even uit ik moet enige bezoeken afleggen laat mij u dit boek recommanderen een der merkwaardigste die ooit geschreven werden het is het martelaarschap van de man van winwood reade ik zal binnen een uur terug zijn
4429_3991_000937	de derde deur was degene die wij zochten holmes klopte aan zonder enig antwoord te ontvangen en trachtte toen de kruk om te draaien en haar open te duwen zij was echter aan de binnenzijde met een zeer zware grendel gesloten iets wat wij konden zien toen wij de lamp er vlak voor hielden
4429_3991_000938	ik ga de rivier af watson zeide hij ik heb alles opnieuw overwogen en kan slechts één enkele uitweg vinden het is in elk geval waard om te beproeven ik kan u toch zeker vergezellen vroeg ik neen gij kunt van oneindig meer nut zijn zo gij hier wilt blijven als mijn vertegenwoordiger
4429_3991_000939	sherlock holmes leunde achterover in zijn stoel met afgetrokken voorkomen en halfgesloten oogleden toen ik mijn oog op hem vestigde dacht ik er onwillekeurig aan hoe hij nog diezelfde nacht geklaagd had over de eentonigheid des levens hier tenminste was een vraagstuk waartoe hij zijne bedrevenheid zou nodig hebben
4429_3991_000940	er leeft in de noordelijke provinciën een rajah die hoewel zijn land zeer klein is grote schatten bezit veel daarvan heeft hij van zijn vader geërfd en nog veel meer heeft hij opgestapeld want hij bemint niets dan goud
4429_3991_000941	het is te veel om door zulk een onbeduidende hinderpaal gedwarsboomd te worden als alle andere overwonnen zijn ik ken de mannen de boot alles en toch kan ik geen nieuws vernemen
4429_3991_000942	het had juist drie uur geslagen toen ik mij op den terugweg naar pondicherry lodge bevond de voormalige prijsbokser mc murdo was naar ik vernam als medeplichtige gevangen genomen en hij en mr sholto waren naar het station overgebracht
4429_3991_000943	mijn vader was zoals gij zeker reeds gegist hebt majoor john sholto vroeger in indische dienst hij nam ongeveer elf jaren geleden zijn ontslag en vestigde zich op pondicherry lodge te upper norwood
4429_3991_000944	hier zweeg hij en strekte zijn geboeide handen uit naar de whisky met water die holmes voor hem had gereed gemaakt wat mij betreft ik moet zeggen dat ik nu de grootste afschuw voor de man gevoelde niet alleen wegens de koelbloedige moord waarbij hij betrokken was geweest maar nog meer wegens de onverschillige en ongevoelige wijze waarop hij het verhaalde
4429_3991_000945	in dit geval echter ik maak nimmer uitzonderingen een uitzondering wederlegt de regel zijt gij ooit in de gelegenheid geweest om door middel van een handschrift een karakterstudie te maken wat is dan uw oordeel omtrent het geschrijf van deze knaap
4429_3991_000946	nee dat niet er is geen slankere en kleinere boot op de ganse rivier zij is pas geschilderd zwart met twee rode strepen ik dank u ik hoop dat gij spoedig iets van mr smith zult vernemen ik ga verder de rivier af en als ik iets van de aurora mocht zien zal ik hem laten weten dat gij ongerust zijt een zwarte pijp zegt ge
4429_3991_000947	toen wij onze boot hadden aangelegd was hij zo uitgeput dat wij alleen door hem een touw over de schouders te werpen in staat waren hem eruit te halen en evenals een zeegedrocht bij ons aan boord te slepen
4429_3991_000948	in één ogenblik werd onze hoop echter verijdeld doordien wij als de moordenaars van achmed werden gevangen genomen ziet hier hoe dit zich heeft toegedragen toen de rajah zijne juwelen aan achmed toevertrouwde deed hij dit omdat hij wist dat deze een vertrouwd man was
4429_3991_000949	ja ik heb hem ergens opgeborgen waar gij hem nooit zult vinden riep hij op sarrende toon het is mijn schat en als ik hem niet bezitten mag dan zal ik wel zorg dragen dat een ander dat ook niet doet ik zeg u dat geen sterveling er recht op heeft behalve de drie mannen die zich in gevangenschap op de andaman eilanden bevinden en mijn persoon
4429_4370_000000	had ze niet vol zorgen de afloop van het proces afgewacht en de hemel gedankt dat het zo af was gelopen hadden ze samen in zesennegentig toen ze met z'n tweeën het ouwe en het nieuwe vierden omdat de kinderen nog te klein waren
4429_4370_000001	hij zich moeite gevend lachte en dronk dat viel het bruidspaar nou ook op als pa het maar zuinigjes anlei de bordeaux was koppig de warme kachel had het 'm niet gedaan ha ha ha maar pa's leuke gepimpel
4429_4370_000002	en nu de deftige klok onder de stolp de klok met 'n steigerend paard aan de teugels gehouden door 'n ridder nog niet eens half tien had geslagen bewoog 'ie met 'n onrust door het huis boven in de slaapkamer en benee in de pas aangebouwde keurige serre waar de tafel kraakhelder gedekt stond
4429_4370_000003	ze hield niet van stout ze kon daar niet tegen de enige sterke drank die ze dronk was bij tijden bij feestelijke plechtigheden een glaasje advocaat een proefje morellen op brandewijn met suiker hoe kwam ze op stout
4429_4370_000004	ze zat weer maar de schel klonk 'n derde keer ongeduldig nijdiger he praatte greta verwonderd
4429_4370_000005	de deur dompte dicht alles lei op het plankje van de paraplu en klerenstandaard gelukkig maar pa pas nog zo in z'n sas al had-ie de malligheid van als-ie dan nog leefde gezegd werd stil
4429_4370_000006	en wat een aardige mensen dadelijk was ze met ze in gesprek vertelde van de harp die denkelijk wel 'n prijsje had van de gemiste trein van haar muziek zelfs van haar man die in het gesticht zat
4429_4370_000007	nee antwoordde ze ik zit hier alleen maar het zal me heel erg aangenaam zijn de heren zaten neer nou was ze in gezelschap
4429_4370_000008	en wanneer je mekaar destijds getrouwd hebt om motieven die niet in evenredig verband tot hart aangedaan hart gebroken hart getroffen hart enzovoort staan of stonden
4429_4370_000009	plots had meneer weer de zenuwtrekking om z'n mond en mevrouw schichtig naar z'n ogen kijkend bleef met een verstollenden glimlach over de tafel geleund de schel klepte sonoor en aangenaam in de holte der gang de meid kwam over t keukentrapje naar boven
4429_4370_000010	vanavond begreep ze de onrust van piet zij was zelf nerveus en eerst weer op dreef geraakt door de vrolijkheid van de jongelui vanavond moest er een eind aan de laffe kwellerij komen
4429_4370_000011	hij praatte nog wel mee en proefde van de zwezerikken waarmee hij anders dol was en dronk drinken deed hij naar ma's zin te veel en daar hadden de jongelui een machtige schik in om den haverklap zat hij in gedachten antwoordde die er naast
4429_4370_000012	en was het spelletje van wraak waartegen niets was te doen begonnen om hem iedere oudejaarsavond op hetzelfde uur een afschrift van het vonnis van eenendertig december achttien vijfennegentig toe te zenden
4429_4370_000013	vervolgen wij enige noodzakelijke bijzonderheden wat het muzikale betreft in haar jeugd had zij gezongen haar vele levensjaren had ze gespeeld lichte en zware dingen op de piano salonbloemen 'n wals van chopin fantasies van la
4429_4370_000014	en omdat ze er niet door konden werd het een grappig gestommel en dringen om mekaar niet los te laten dag papa jongen wat heeft u gerookt de kamer is een en al damp
4429_4370_000015	van haar kippen thuis die prachtig leien van d'r buren die machtig vreemd zouen opkijken als ze morgen voor een gesloten deur kwamen de kantoorbedienden luisterden vrolijk het was een grappige ontmoeting een dame alleen in het koffiehuis een die een beetje te veel had gedronken
4429_4370_000016	doen wij zulks echter met tact met vermijding van alle spot ofschoon zij zelve van haar levenstragiek weinig meer voelde in het begin wel twintig jaar geleden had ze het dubbel en dwars geweten toen ze hem naar het gesticht transporteerden
4429_4370_000017	ongetwijfeld was die stap verkeerd maar omdat zij met de boemeltrein te zes uur zeven was gearriveerd bijgevolg sinds drie uur van de namiddag niets had genuttigd
4429_4370_000018	die verbaasd en ook glimlacherend het grijzend vrouwtje bekeken aan het eenzaam marmeren tafelblad zijn die stoelen bezet werd plotseling gevraagd het waren drie heren die nergens een plaatsje konden krijgen
4429_4370_000019	je hoorde zoveel van aanrandingen moorden ontvoeringen wat nou geld had ze genoeg maar een vrouw met geld da's nog gevaarlijker dan een vrouw zonder geld wat nou
4429_4370_000020	wat een leven hè dat was iets anders dan op het dorp half één anders liep ze minstens drie uur
4429_4370_000021	man zei ze dood van angst waggelend lijkbleek stond 'ie op nam 'r in z'n armen en voor het eerst zolang ze met 'm getrouwd was zelfs bij het lijk van wouter was 'ie niet zo geweest snikte
4429_4370_000022	welkom ik heb een paar flessen bordeaux opgeduikeld die de moeite waard zijn sigaar graag papa maar eerst de rook spuien anders gaan we als spekbokkingen het nieuwe jaar in hè het is hier gezellig
4429_4370_000023	tenminste als er weer een gekomen was opende zachtjes de deur en week verschrikt terug
4429_4370_000024	binnen knapperden de pommes frites tussen grete's witte tanden binnen stonden de wijnglazen op purperen schaduwtjes binnen blies de haard z'n pofwangen rood proost papa en het volgend jaar bij ons herhaalde dolf
4429_4370_000025	en als een bliksemstraal lichtte het in haar zenuwachtige hoofdje dat ze bij zuurkool en worst geen zoete thee of zoete koffie kon drinken dat ze liefst een glaasje water had genomen maar dat een koffiehuis van glaasjes water niet kon bestaan
4429_4370_000026	zij was niet muzikaler niet onmuzikaler dan andere dames die een huurpiano bewerken en hare buren door het éénsteens of halfsteens muurtje van heur naar men zegt dierbaarste zieleleven doen medegenieten
4429_4370_000027	de klok met de ridder en het steigerend paard sloeg elf pas elf nog 'n zit ze waren te vroeg aan tafel gegaan dan nog 'n kleintje koffie d'r tussendoor
4429_4370_000028	toen tikte ze heel bescheiden er werd aannemen geroepen er kwam niemand nee hoor ze spraken op het dorp zoveel van amsterdam maar dat viel je tegen
4429_4370_000029	de makelaar van den arend slecht aan de beurs aangeschreven had het proces na den eed op z'n dak gekregen met kosten en al de makelaar van den arend door de uitspraak gedeeltelijk geruïneerd zonder verder bewijs om de zaak hogerop te voeren
4429_4370_000030	de wind vinniger opgestoken floot in het tuintje dat het klimop tegen de wanden joelde en de struiken als bij storm tekeer gingen binnen sloegen de gebakken tongen lijk door een heuse kok op den schotel geordend damp naar de nieuwe gaskroon
4429_4370_000031	ja antwoordde de meid en als ik tweemaal bel dan doe je de tongen op met op ieder een schijfje citroen en wat pieterselie er omheen zal je ja mevrouw waar is pa vroeg mama wederom in de serre en 'm niet ziend
4429_4370_000032	dag dolf sprak meneer van doorn opgelucht wat duivel zou-ie zich de kostelijke avond de eerste avond dat ze met z'n vieren aanzaten door de judas laten bederven
4429_4370_000033	toen sprak ze 'n agent aan meneer blieft u ziet u ik heb me trein gemist ik woon buiten en wat moet ik nou als vrouw alléén
4429_4370_000034	de hete kachel in z'n rug hinderde 'm bezorgde 'm congesties omdat het raam bij dit weer niet open kon wisselde 'ie van stoel met dolf en omdat grete natuurlijk met dolf mee verhuisde de vrouw moest den man volgen hahaha kwam pa onder den palm keurig hoor hahahaha
4429_4370_000035	en alleen de domheid had begaan haar niet onmiddellijk in te boeken omdat-ie op het punt stond naar de beurs te hollen en ie pieter van doorn vertrouwde grete van de kostschool gekomen had de dertiende brief zelf van de mat van de voordeur gelicht
4429_4370_000036	toen terwijl ma de snoezige japanse kopjes waarvan ze aan greet een half dozijn had beloofd uit het bovenste loket van het buffet kreeg daar ging zij alleen over daar mocht geen meidenhand bij was papa weg
4429_4370_000037	niet elke avond na twaalf komen geëmancipeerde vrouwen op leeftijd in een hollands koffiehuis zuurkool met worst eten drinken herhaalde en bedacht zij
4429_4370_000038	van den arend had hem er om een beetje provisie in laten vliegen had geen consideratie met hem gebruikt had midden in de débacle z'n klant meegesleurd de order misschien niet eens uitgevoerd waarschijnlijk
4429_4370_000039	ze luisterden dronken hun biertjes toen bestelde een 'n rondje en heel beleefd vroeg 'ie of mevrouw ook wat gebruiken wou ze dorst niet nee te zeggen
4429_4370_000040	had hem in de vestibule van het gerechtsgebouw opgewacht hem geen scheldwoorden toegeschreeuwd niets verweten hij had hem enkel van het hoofd tot de voeten aangekeken
4429_4370_000041	ze stond op het frederiksplein keek links en rechts bekeek nogmaals haar horloge daarna de fontein en ganselijk beduusd liep ze eindelijk met de mensenmassa mee die de utrechtsestraat instroomde wat nou
4429_4370_000042	vermoedelijk honderd tegen één den post à la baisse opgehouden en en maar hij had 'n meineed gedaan hij draaide de gevangenis in als-ie nu nog bekende
4429_4370_000043	piet kreeg geen post in handen de hele dag had ze op de bel gelet en terwijl ze aan tafel zaten zou ze d'r voor zorgen dat het vieze gedoe van die van den arend die hoe langer hoe meer aan lager wal zakte niet onder piets bereik kwam
4429_4370_000044	geaccentueerd bijna sonoor bestelde zij drank geeft u mij een flesje stout
4429_4370_000045	het leven is ene zonderlinge historie wat den een eenvoudig is is den ander ingewikkeld en een goede raad van een amsterdams agent een uitstekend bedoelde raad vermag evenwel in gevallen als deze eerbare getrouwde muzikaal aangelegde vrouwen
4429_4370_000046	dat zijn zulke nette mensen praatte ze de kaartjes in de bak onder de lamp deponerend zulke door en door fatsoenlijke aardige mensen die van boven toe zou je niet eens inschenken piet
4429_4370_000047	omdat van den arend nog leefde dat zat van doorn ontzettend razend ellendig dwars dat vrat hem op als de tafel voor oudejaarsavond werd gedekt als het tafelkleed in z'n glimmende vouwen onder de serre lamp blij
4429_4370_000048	drie vier couverts verscheurd en ze zelf ofschoon de meid het net zo goed had kunnen doen en al dat gescharrel den ouwejaarsavond dreigde te verstoren ze zèlf in de brievenbus aan de overzijde van de gracht gestoken
4429_4370_000049	pa die er jonger dan allen uitzag piet die nog geen grijs haartje had foei ha ha ha ha toen ineens zaten ze stil de buitenschel eenmaal tweemaal
4429_4370_000050	verleden jaar om deze tijd zat ik in m'n eentje in m'n hotel te chicago twaalfde verdieping sigaretten te kauwen en mezelf te verwensen ziet de tafel er knusknus uit nou dan blijf ik hier tot het volgende jaar twee drie uur
4429_4370_000051	proost jongen glimlachte meneer met vochtige ogen het feestelijk licht van de drie pitten en van de twee wandarmen het ruwe weer buiten en de veiligheid hier het montere lachen van alle kamervoorwerpen en het prettige snuit van de eerlijke jongen die naast zijn dochter zat ontroerden
4429_4370_000052	zul je niet liever een licht opsteken piet vroeg mevrouw de gangdeur open duwend lieve god had ze vanavond een meelij met 'm zag ze er tegenop als de post met het gesar van de oplichter kwam als er weer zo'n papier dubbel folio in de haard werd geworpen
4429_4370_000053	en ofschoon ze wist dat ze er de hele nacht niet op slapen zou als ze warm at bestelde ze een portie zuurkool met worst wat licht verteerbaar moet wezen en wil u wat drinken vroeg de kelner enigszins raar
4429_4370_000054	oudejaarsavond mocht je buiten het traditieboekje gaan pakte ie grete danste met haar de kamer rond tot de glazen op het buffet mee begonnen te cancaneren en de flessen wijn die bij de haard op temperatuur werden gebracht bedenkelijk schuddebuikten
4429_4370_000055	pa's ontstemming en ma's meelijden met haar zo gesarde man niet begrepen nu iedere minuut iedere seconde kon numero veertien door de gleuf van de deur worden gestoken
4429_4370_000056	nee goddank niet in de gang klonk het vrolijk lachen en praten van grete die haar bruigom tegemoet holde en ook mevrouw van doorn blij dat er afleiding kwam net zo zenuwachtig
4429_4370_000057	piet lei wanhopig met het hoofd op een fauteuil een folio paperas naast zich piet kreunde piet schokte of ie pijn had
4429_4370_000058	was het reeds dik over elven dat had de muziek gelapt de harp was provinciewaarts verdwenen
4429_4370_000059	maakt jo niet open viel meneer geprikkeld uit mevrouw was al bij de deur kluk kluk hoorde je dingen op de mat vallen de post anders niet zei ze en daar nemen we vanavond geen notitie van als we klaar zijn met eten hoor
4429_4370_000060	nadat ze een poos had zitten soezelen doezelen kreeg ze het bestelde ze at de zuurkool de worst dronk haar glaasje stout en met zeer tevreden gevoel in haar maag uitgerust en gerust leunde zij achterover
4429_4370_000061	ma merkte het te laat zou 'ie toch de brieven zou 'ie zo weinig zelfbeheersing tonen quasi om jo wat te zeggen liet ze de jongelui die 'r niet tegenhielden die graag een apartje hadden in de serre en keek haastig de gang af het plankje op de standaard was leeg
4429_4370_000062	met deze vierde bijzonderheid completeren wij onze belofte en bevinden wij ons tevens in het centrum van haar avontuur dat wij onder een schunnige titel aanduiden
3798_4370_000000	ma zat in de leunstoel voor het raam de handen in 'r schoot gevouwen en bekeek d'r vettig spiegelbeeld in de zachtkens overwasemde ruit
3798_4370_000001	hou je nieuws maar voor je zei ma ineens in de toon ha lachte pa overmoedig als ik één woord loslaat ik ben niet dat nieuwsgierig snauwde ma en vinnig knipten d'r vingers in de lucht mina begon pa weer
3798_4370_000002	suus bepeinsde de graten op haar bord pafte met open mond en ogen die starden alsof ze van een inbraak in het late avonduur vernomen had ze was dik in de zeven-en-twintig en al vrijwel ouwbakken
3798_4370_000003	ze leunde zwijgend in haar stoel deed zoude een schilder of schilderijencriticus zeggen als een opgeblazen kip die bij het geringst verder affront bereid is de tegenkip te bedansen
3798_4370_000004	en waarom zeg je dat nou pas zei ma perplex van zo'n bijzondere man die als een clown kapers pikte en af kon eten met een tijding die elk ander van streek zou brengen
3798_4370_000005	tegen acht uur werd in het zijkamertje een kil klukkende verlovingskus gegeven tegen negen at ma een paar beschuitjes met marmelade
3798_4370_000006	bemoei je niet met me zei ze uit de hoogte en 'm nog eens neerzettend alleen karakterloze mensen kunnen de maag volladen als ze niet slikken kunnen van zenuwen
3798_4370_000007	maar ma die nou al 'n kwartier door het spionnetje geloerd had die hem had zien aankomen in de verte en neusjes had zitten trekken over pa's slordigheid pas een splinternieuwe pantalon en de knieën d'r al zwellerig door
3798_4370_000008	hij kwam binnen met perzikkleurtjes op de dikke wangen hij kwam binnen met onrustig neusgesnuif hij kwam binnen met oogjes die nerveus zochten en làchten
3798_4370_000009	en nou hamerde zij 'm op z'n hoofd ja met recht hamerde ze met d'r vervloekt ik eet geen hap maar nou zei die niks nou zou die z'n mond houwe net zolang tot zij het eerst begon te spreken en dan zou die d'r vinnig bluffen
3798_4370_000010	ma die zich had zitten opwinden met kwaadaardige uitroepjes en giftige voornemens om maar vast op te doen ma keek noch naar pa's perzikkleurtjes noch naar z'n lachende oogjes
3798_4370_000011	haar voorname minachting sloeg in ze kon er pa hels mee maken van kantoor tot huis had-ie lopen bedenken en wikken en glimlachen verlangend naar de geblufte ongelovige gezichten van ma en suus
3798_4370_000012	had ze warm gehouden als je een huishouden verstaat zei hij driftig wel zeker wel zeker als het weer gebeurt ga ik met suus vooruit eten kan jij de kliekies krijgen ik zal me uithongeren voor jou afgemat zweeg ze en pa in de stoel bij het raam zweeg
3798_4370_000013	pa keek vrouw en dochter an vergenoegd snuivend ik heb groot nieuws zei ie de handen voor z'n buik vouwend om beurten de zwijgende vrouwen beknikkend
3798_4370_000014	ma bewoog niet de vorken beraasde de borden de schol lilde de sauskom geeuwde toen nam pa z'n tweede moot z'n tweede portie aardappelen en eiersaus
3798_4370_000015	nonsens zei ma in een toon die meerder explicatie vroeg daarom was het zo laat grunnekte hij en nou mot suus het verder zelf weten
3798_4370_000016	en alsof ze bevreesd was dat de vernedering nog niet genoeg aangedikt was trok ze d'r lippen in hautaine plooi en zei bah wat bah vroeg pa uit z'n gezellige redenerinkjes hemel ter huiselijke ruzie gesmakt
3798_4370_000017	ze dronk water veel water en tegen tien uur 's avonds als het onweer door liefderijke woorden verwaaid was liet ze zich als een kraamvrouw beschuitjes met jam en ook wel een koud kluifje toedienen
3798_4370_000018	en telkens schapig een andere kant uitgekeken als zij naar z'n nieuwe das of naar z'n sik keek maar gus aan een aanzoek had ze ook maar niet effetjes gedacht nou vroeg pa nog eens en bijna daverend van verheuging pikte die de laatste kapers van z'n bord
3798_4370_000019	ik heb geen bitter gedronken ontkende pa ik ben opgehouden en heb heel groot nieuws dank je voor je nieuws zei ma deftig minachtend
3798_4370_000020	dat was voor eergister ook zo geweest toen ze lapjes met kapucijners aten had je door pa z'n nonchalance kouwe kapucijners met stijve aardappelen gegeten
3798_4370_000021	pa ging niet direct op ma's logica in z'n kleverig mondje schoon wrijvend leunde die achteruit en zei zonder verdere inleiding botaf om iemand de stuipen op het lijf te jagen as je dan weten wil leonard stam het aanzoek om suus gedaan
3798_4370_000022	en gus nou zo onverwacht die stam met z'n brede rug en z'n dikke handen gus daar had ze niks van gemerkt op het laatste concert in artis had hij wel een glaasje limonade aan hun tafel gedronken
3798_4370_000023	een verse lekkere hollandse schol met eiersaus en kruimige aardappelen en daar kwam pa of die het deed om ma te treiteren een ruim kwartier over z'n tijd
3798_4370_000024	één schichtig eeuwigheidsogenblik dreven ma's ogen naar de restanten van schol eiersaus aardappelen één sporadisch moment ontstroefde heur deftigheid om suus' aanzoek gedaan door leonard stam van de vleeshouwerij
3798_4370_000025	als je maar weet ik eet geen hap ik eet geen hap ik eet geen hap pa's teen begon driftig te wiebelen
3798_4370_000026	pa hoorde niet dat deed de deur dicht dat-ie nou nog op z'n kop kreeg ben ik er mee binnen gekomen vroeg-ie vlammend betogend daar mot ik na rajen zei ma wee van bedwongen eetlust wee van d'r tweede glas water en nou die bliksemslag
3798_4370_000027	pa dribbelde woest met z'n voeten tegen de lambrisering rechtvaardigheid in de hemel nou had 'ie zich gespitst op hun gezichten de bekendmaking al lopend in 'n luchtig deeg van geheime frasetjes gewikkeld
3798_4370_000028	pa at het glas bier vijf cents gèrste spoelde z'n mond hij zuchtte zo als hij geschrokt had mina wees nou niet koppig en éét wat zei die zich afdraaiend
3798_4370_000029	is er iemand hier geweest suus suus haalde d'r schouders op zo deed pa altijd als hij met ma kwestie had geen brieven geweest ja twee dozijn zei suus onverschillig
3798_4370_000030	best ik zal me mond houwen doe maar op zei die nors in de leunstoel zakkend wel zeker sarde ma die wel had kunnen huilen van spijt als die man haar een traan waard was geweest wel zeker nou nog kommanderen eerst het kostelijke eten bederven en wij ons nou haasten
3798_4370_000031	god god wat een man klaagde ma doch suus smekende stem weerklonk hè toe pa en ma kibbel nou niet verder zeg u dan of ik 'm nemen mot
3798_4370_000032	en nou hij voor ze stond goten ze emmers water over z'n plezier zwom ma's gelaat in haat en grimmigheid had suus harde valse trekjes om haar neus
3798_4370_000033	suus over pa schraapte kribbig de graten kauwde en praatte toe ma eet nou wat ma knikte rustig nee ma het is zo ongezond voor u ma schudde d'r hoofd toe ma wat trek je het je overdreven an
3798_4370_000034	in plaats te vragen hoe kom je zo laat pa wat is er gebeurd pa in plaats te begrijpen dat ie eetlust had en m te zeggen je zal wel honger hebben man in plaats van al die motieven die voor de hand leien zaten ze verstoord en tot ruzie bereid goed dan zei die niks
3798_4370_000035	ja bàh pa hielp suus daar staat ma een uur voor in de keuken daar kopen we school voor van een daalder daar sta ik eiersaus voor te kloppen het zal lekker wezen alles naar en stijf dan zal u een bittertje minder drinken
3798_4370_000036	daar blijft ie bij éten smaalde ma dat zegt-ie als-ie klààr is had me niet t eten vergald verweet pa egoïst schold ma schamper ik die nog geen hap heb gegeten
3798_4370_000037	toen klonk nog eens suus' peinzend klagende stem zeg u dan of ik 'm némen zal pa er kwam geen dadelijk antwoord
3798_4370_000038	god beware je d'r voor zei ma plechtig in wrok zo'n man als je vader had niet moeten trouwen bàh pa keek grimmig verbeten uit het raam met recht was die martelaar als die één woord zei maar voor geen goud
4396_4370_000000	dan mocht je toch verwachten dat de een of ander bredé die indië behandelde of vorsterman de correspondent of van velzen die het journaal bijhield om van de jongeren niet te spreken allicht 's 'n woordje lieten glippen
4396_4370_000001	alle drommels riep van velzen van den overkant wie heeft jou zoo in t goud gezet in t goud sakkerloot wat n mooie ketting
4396_4370_000002	z'n heel ouderwets scherp oude heer gezichtje snauwde de mogelijkheid af van het zelf in herinnering brengen van het zelf praten over de dag de naderende gapende dag de dag die als vreemde verheuging in de woestenij van dorre machinale plichtdagen was genaderd
4396_4370_000003	dat zit nog vader had zij gezegd in jouw plaats had ik gezegd meneer van de week ben ik vijfentwintig jaar aan de zaak verbonden nee had ie rustig dampend geantwoord dat kan je zelf niet zeggen dat mag je zelf niet doen da's gewoon vragen om een cadeau
4396_4370_000004	maar bijgebouwd of niet bijgebouwd hij was z'n wegje gewandeld elke dag met het boterhammenzakje vroeger met dikke boterhammen toen 'ie al om tien uur 's morgens geeuwhonger had en stiekem hapte als 'ie de brieven in de loketkast opborg
4396_4370_000005	daar ging de bel was het trui of één van de kinderen nou deed de meid open hij was het sjors alleen bonsde zo de trappen op zonder z'n voeten te vegen goddank
4396_4370_000006	je heb nog eenendertig dagen troostte ze secuur heus ze vergeten het niet van eenendertig werd het achtentwintig zeventien tien
4396_4370_000007	de feest extraatjes want als niemand god beware d'r wat an deej dan zou zij d'r een feest van maken netjes gladde ze de ongewone plakjes rookvlees ijverig bewreef ze de kaasstolp met het halve pondje leidsche voorzichtig liet ze de twee eitjes in theewater zakken
4396_4370_000008	aan tafel aan tafel karel deelde de runderlapjes op de schotel deelde hij het vlees in acht porties de grootste voor z'n vrouw de kleinste voor sien die meid was en daarenboven geen vlees verdragen kon omdat ze maagkanker had zo'n meid was een tref
4396_4370_000009	en toen 'ie slaperig nog van 'n hele nacht nerveus gedoezel met onthutste verwondering de schakels door z'n ouwe vingers liet glijen kijkend alsof 'ie het niet geloofde zei ze plezierig ja tis goud dach je soms dat het
4396_4370_000010	george hou op met je gekrijs als ze maar niet dood gaat oh hou je bakkes kwajongen ze hadden de oude vrouw op de sofa gelegd het grijze pluishaar pluimde in vlokken op het rode kussen
4396_4370_000011	anderhalve maand hadden ze 's avonds af en toe over de dag gepraat als 'r in de krant van 'n feest gesproken werd van 'n politieagent die vijfentwintig jaar dienst had of van 'n leraar aan 'n hogere burgerschool die z'n zilveren jubileum gevierd had zei ze in d'r eenvoud
4396_4370_000012	want dan wier vader natuurlijk bij de firma binnen geroepen zouwen ze hem de briefkaart laten zien en vragen of het wààr was en al kreeg hij dan nog zo'n boel hààr handschrift op de briefkaart zou die herkennen en het er met zijn ideeën nooit vergeven
4396_4370_000013	de haan kijk eens vlug na of we bij jansen een saldo hebben maar vlug en sekuur ze zijn mis is jansen mis jansen zei het boekhoudertje verbaasd en het hoofd schuddend helemaal in de belangen der zaak ja ja kom zelf hier met het grootboek
4396_4370_000014	nou als ik het zeggen mag dan doe je idioot is het zo'n moeite om bredé of vorsterman of een ander iets te laten merken hij schudde het hoofd als anderen het zo deden moesten ze het zelf weten hij deed het niet
4396_4370_000015	help 'ns mee aan tafelkleed sien met d'r rooie handen pakte twee tippen aan trees de andere ist nou geen schandaal jongejuffrouw dat sjors de schone lopers weer zo ingelopen het is die dan geweest een boodschap voor de ouwe juffer
4396_4370_000016	nou was de vrouw gestorven woonde die met z'n dochter samen droeg 'ie een pruikje jans d'r kopje thee slurpend zat sentimentelig te zuchten
4396_4370_000017	nee zei hij z'n stem stokte z'n hand beefde bij het asbakje allemaal keken ze keken ze zoals mensen kijken die effe d'r werk in de steek laten
4396_4370_000018	ben jij het sjors ja gromoe heb je het ja gromoe uit z'n warme broekzak haalde het ventje een medicijnfles halfgevuld met d'r bevende skelethanden nam ze het aan dee de kurk eraf rook even dee het weer dicht en moffelde het weg in haar zak
4396_4370_000019	maar de koffie dronk hij de koffie en om kwart voor zes ging hij het weggetje terug en stak de sleutel in het slot en zei niks toen begon jans te huilen en liet in haar kwaadaardigheid de kip aanbranden de feestkip
4396_4370_000020	als die nou maar kwam als 'ie nou maar gauw kwam zo'n speelse jongen trui kon d'r elk ogenblik zijn dan had je de poppen an het dansen dan was d'r weer ruzie en knorren waar bleef die nou ze had het nog zo gezegd
4396_4370_000021	hoeveel geld heb je over vijftien cent netjes telde hij de warme centen uit op de vensterbank die zijn voor jou sjors zal je niks zeggen
4396_4370_000022	ze komt al bij pa zouwen we d'r op bed leggen ik laat ze eerst helemaal bijkomen gaat het wat beter moeder
4396_4370_000023	ijverig slofte hij terug bleef voor de boekhoudingdeur stilstaan leeg van hoofd inert tastend naar de deurknop om twaalf uur liet ie z'n boterhammen staan de extra boterhammen de extra boterhammen met rookvlees en kaas
4396_4370_000024	hij was van een ander soort dan de tegenwoordige klerken die om het half jaar bij een andere patroon waren het had geen houding het uit te lokken dat was niet fatsoenlijk
4396_4370_000025	nou waren 'r wéér vijfentwintig jaar verlopen vijftig jaar het was zo makkelijk te zeggen vijftig jaar lang zonder één dag ziekte of vakantie
4396_4370_000026	knap dat hij het nog zonder haperen uit z'n hoofd kon vermenigvuldigen zo kon je over alles nadenken het was een wonder dat god hem al die tijd gezondheid had gelaten
4396_4370_000027	ze betastte de hele plek keek toen met starre ogen van haat naar de schoondochter die het flesje nog in de hand hield vijf minuten later zaten ze allen weer aan tafel bij de runderlapjes en de sperzieboontjes
4396_4370_000028	maar geen kik gister één en dertig juli hadden ze allemaal gewoon d'r werk gedaan had niemand de flauwste toespeling gemaakt voor een week had jans d'r 's avonds bijna ruzie om gekregen
4396_4370_000029	als het klopte ging het morgen in inkt hij telde langzaam soms hield-ie stijf de inktloze pen halfwege een kolom boog dieper naar het papier telde voort
4396_4370_000030	nu een zwarte lusteloze dreiging leek als de firma niks deed toen had jans die in geen jaren een pen in d'r handen had gehouden de listige gedachte een briefkaart te schrijven een anonieme briefkaart
4396_4370_000031	de hele nacht had ze wakker gelegen angstig door de durf en 's morgens toen ze melk ging halen en hem op de bus wou doen was ze teruggeschrikt van de brutaliteit
4396_4370_000032	d'r was heel wat bijgebouwd in die tijd oh jee het was nog zo lang niet geleden dat de weesperzij een buitenwijk was dat daar de stapels buizen van de gasfabriek leien
4396_4370_000033	treesje denk ant bittertje voor je pa ja grootmoe ja ik vergeet niks wees toch niet zo snibbig nou ja dat gezanik elke middag hetzelfde
4396_4370_000034	het mocht zijn beloop hebben honderd tegen één dat ze hem verrasten dat er een hoop in stilte gedaan werd in de puntjes hoor zei ze toen ie kwam ontbijten je zou waarachtig niet denken dat 'ie zevenenzestig was zo keurig zag tie d'r uit in z'n zondagse geklede jas
4396_4370_000035	hè hè hè nou niet meer vanavond de rest hè wat 'n andere mens wer je zo bellebellebel dat was treesje die belde altijd zo lang als ze uit school kwam
4396_4370_000036	malle jans die gedacht had dat ze het kantoor groen hadden gemaakt wat ze nou zeggen zou als-ie thuis kwam trrrrr de elektrische schel of meneer de haan op het privé kantoor wou komen
4396_4370_000037	hoe licht zeg je niet nou de haan het is haast een augustus of de haan je doet je zaakjes toch nog best met je vijftig jaar dienst of de haan in vertrouwen gevraagd wat zou je willen hebben
4396_4370_000038	sientje sien waar blijf je nou even mevrouw open maken jongejuffrouw moe kwam binnen met marie ze hadden inkopen gedaan 'n ons mariakoekjes bij de thee en garneersel voor een nieuwe hoed voor treesje
4396_4370_000039	en niks in die jaren veranderd dan dat de oude patroon dood was gegaan en de zoon z'n vader opgevolgd vijftig jaar toen ie op het kantoor kwam was-ie een blonde krulkop ongetrouwd
4396_4370_000040	ze hoorde hem de trappen afbonsen zoals hij het altijd deed twee drie treden tegelijk gauw nou voor d'r iemand kwam de hals van het flesje rikketikte tegen haar tanden zo als de benige handen beefden
4396_4370_000041	je herkende je zelf haast niet in de week ze ontbeten ze aten net als zij het bedisseld had het feest ontbijt van eieren rookvlees kaas krentenbollen
4396_4370_000042	zou je je jas niet open houwe zei ze nog 'ns dan zien ze de ketting nee lachte hij verlegen voor de spiegel
4396_4370_000043	het is me wat wat een kouwe drukte jij ben al haast vijftig jaar in betrekking en toen er ééns in de krant een halve kolom stond van een sluiswachter die vijftig jaar de sluizen geopend had en feestelijk was toegesproken en een enveloppe had gekregen
4396_4370_000044	vijftig jaar op hetzelfde salaris met dezelfde nieuwjaarsfooi vijftig jaar arbeid als 'n automaat de maandbalansen de controles de ouwe rekeningen de ouwe hoofden vijftig jaar over de lessenaar gebogen met uitzicht op het klimop van het binnenplaatsje
4396_4370_000045	zacht trillend liep 'ie de gang door wetend dat het niks was dat de patroon en de procuratiehouder net zo min aan één augustus dachten as de collega's dat 'r geen sprake van kon wezen maar toch maar toch
4396_4370_000046	maar hoe gaat het jans had-ie geredeneerd als jongen van zeventien ben ik er gekommen en och in de zakendrukte kan je van een patroon niet verlangen dat-ie een datum in z'n hoofd heeft
4396_4370_000047	telkens als 'ie tegen zes uur thuiskwam zat ze in vragende afwachting maar nieuws bracht 'ie niet mee als ze wat doen wouwen niewaar als ze 'm nu op een augustus een attentie wouw berijden
4396_4370_000048	s morgens negen uur present en zes uur 's middags gedaan als er geen avondwerk was vijftig jaar lang de boeken bijhouden in het begin bijna alleen nou met z'n twintigen zo als de zaak was vooruitgegaan
4396_4370_000049	hé ik dacht dat ik daar doodging plotseling scheen ze alles weer te weten de bevende skelethanden wreven over de ogen rukten ineens naar omlaag naar de zak
4396_4370_000050	zeg je hun niks vader nee zei hij zijn oud pruike hoofdje ernstig schuddend ik zeg niks
4396_4370_000051	morgen heren zei hij het endje sigaar op het asbakje leggend de anderen waren er al hij scheen laat vanmorgen jongen de haan mot jij naar een bruiloft zei bredé glimlachend opkijkend
4396_4370_000052	en daar had je het achterhoofd van de jonge meneer het hoofd met het wit van het boord nou draaide die zich om knikte netjes rustig nam 'ie z'n hoed af
4396_4370_000053	bij de kast trok ie z'n gekleede jas uit lichtte het kantoorjasje van de haak toen hing ie z'n schone manchette op opende de lessenaar klom op de kruk en terwijl ie z'n gerij kreeg en de jongste bediende de boeken toeschoof kromde z'n rug in oude geduldige kromming
4396_4370_000054	flauwtjes opende ze de ogen keek nog bewusteloos om zich heen sloot de ogen en bleef stil liggen kom nou moeder hoe gaat het grootmoe er kwam weer leven in de oude vrouw ze keek van karel naar marie van marie naar george
4396_4370_000055	snoept de meid moeder ook een glaasje geef je moeder nou geen bitter karel ach wat het is heus zo goed niet voor d'r als jij negentig bent lust je het ook met glinsterende oogjes keek de ouwe vrouw naar de bewegingen van haar zoon die bij het raam het likeurglaasje vulde
4396_4370_000056	nee heus niet je jokt heus niet moe heb je voor grootmoe 'n boodschap gedaan nee moe op je woord niet nee moe goeiemiddag
4396_4370_000057	glaasje was al leeg de dunne lippen in het gele knokelgezicht smakten na de donkere ogen glinsterden van genot karel was een goeie zoon de schoondochter had het land aan d'r dat wist ze wel maar nou was alles goed alles bestig
4396_4370_000058	en het windje uit de tuin om de hoek dee de blaadjes spiralen en knikkelen de muur liep zo hoog dat je geen hemel zag enkel de groene warrelende klimopsprieten de zwartgroene blaadjes benee de zilver stuivende boven
4396_4370_000059	en als ze je binnen roepen en als ze wat aardigs bedacht hadden dan kan je er niet bijstaan met inktvlekken en kale mouwen kom er nou maar uit voor ging ze het tafeltje dekken en haast grimmig met denkgroeven om haar mond en bitse bewegingen zette ze de extraatjes neer
4396_4370_000060	elk een ei elk boterhammetjes met rookvlees elk een schijfie leidse na toen stopte ze z'n nieuwe goudsche pijp de pijp die bruiloftachtig lollig dee van groen en blommen en toen ging ze voor het raam d'r voorproefje thee slurpen luisterend naar z'n geloop en geplas
4396_4370_000061	drie had ze er verschreven drie met andere aanloopjes de laatste zwaar van inkthalen had betoogd mijnheer ik deel u mede dat een augustus de heer alexander de haan vijftig jaar bij u in betrekking is doch daar ik ongenoemd wens te blijven teken ik niet
4396_4370_000062	oud in de alkoof erg oud met z'n bed verward zilvergrijs dat enkel aan slapen en nek nadonsde als-ie uitging droeg ie een pruikje zat-ie de geklede jas te bestaren hoe ze daar aan kwam
4396_4370_000063	breng je nou de borden sien treesje dekte de tafel ze dekte voor zeven elke dag zeven borden op dezelfde plaats pa zat aan het hoofdeind over het raam en had een servet met een zilveren servetring
4396_4370_000064	nou en d'r zou schandaal van kommen nou liet ie het er niet bij net kwam de bovenmeester an de deur van de school en knikte morgen van schie morgen meester
4396_4370_000065	de hele week met het aankomend voorjaar was hij aan het verven geweest eerst binnen de aanrecht de binnenkozijnen de wastobbe de puts en omdat hij nog blauwe verf over had en blauw bij blauw netjes onderhouden sting al hoort het dan niet de plank voor de bedstee
4396_4370_000066	gijsie de vrouw van de bakker die net d'r jongetje na school kwam brengen wat vroeger omdat ze naar de stad moest en jansen de barbier die de burgemeester ging scheren stonden stil was me dat een geweld in het doddelend straatje
4396_4370_000067	en in de wazing van muren en daken keilde ergens de zon een wilde weerkaatsing van spartelend licht of een vuur was ontstoken scheelt je 'n paar duizend gulden op je portie zei hendrik de as van z'n geklede jas meppend
4396_4370_000068	en terwijl ie de klink van de deur lichtte keek ie slaaperig dagschuw naar t kittig staal van de hemel dat door t bovenruitje proestte en gegiechel van licht op de rooie stenen schudde
4396_4370_000069	nou ze het met mekaar eens waren geworden gijs wist wat-ie dee hadden ze de sigaren in de asbakjes gelegd d'r zwarte handschoenen opnieuw aangetrokken de hoge hoeden geglad zo niet meer pratend achter de neergelaten gordijntjes bleven ze stil in de kussens geleund tot de koets voor de grutterij stopte
4396_4370_000070	in het hartje der stad moest gijs driemaal tegen de voorruit der rouwkoets tikken eer de koetsier de paarden met 'n ruk inhield de mensen op straat bleven kijken toen de meneer met de hoge hoed het bovenlijf uit het portier stak met z'n rechterarm zwaaiend een andere richting beduidde of de stomme koetsier zich int sterfhuis vergiste
4396_4370_000071	de melkkan kneep 'ie in z'n hand alsof 'ie d'r aan stukken wou smakken als 'ie de jongen te pakken kreeg deed 'ie 'm een moord de schooiers om het kozijn te bekladden om 'm te schimpen met 'n vaart schoof 'ie de hoek om niemand te zien ze hadden natuurlijk niet gewacht
4396_4370_000072	het geeft toch een omhaal van de andere wereld een geloop zonder eind door door wat een historie is het leven daje met wat je niet ken wat je nooit heb gezien rekenen mot
4396_4370_000073	jacob de jongste met september negentien keek naar de slijkpunten van z'n bottines en het moddergesputter op z'n broekspijpen de hele lamme miserabele historie leefde op
4396_4370_000074	nou had hij d' r de bovenmeester stevig tussen had hij laatst van de burgemeester geen schrobbering gekregen omdat de meester geklaagd had over de lantaarn voor de school die om negen uur geen olie meer had
4396_4370_000075	van schie de nurksche van schie die pijpjes kloof met niemand sprak t te veel moeite vond te knikken stond nu voor m met n verpaarste woede kop
4396_4370_000076	eerst most het vuurtje an het was knappies koud nog het leek wel voorjaar en an de struikies zag je waaratje het groen maar ouwe mensen waren wijzer die liepen niet in de val die wisten dat vroeg uit het nest geen lengte van leven had die hadden méér groen zien verschalken door maartse dagen
4396_4370_000077	dan maak je maar verbaal op snauwde de bovenmeester ik heb nou geen tijd meer de school gaat beginnen de hele dag liet van schie op z'n kozijn dit is die knoebel staan als bewijs
4396_4370_000078	de bruggeketting dompte neer in de modder de koets bedreunde het hout overgrimde de keien de stad rood en rood bruin met het witte gebeits van een gevel het molmen geslier van rook uit een schoorsteen kromde aan in de bocht van de vaart
4396_4370_000079	kwaadaardig praat kauwend de kan in de ene hand t pijpje in de andere stak ie t straatje over meester d'r komt doodslag van van wat vroeg meester verbaasd
4396_4370_000080	nog eens probeerde de meester het met kalmte als je nou eerst zeggen wil wat een knoebel is en wie knoebel gezeid het het kringetje werd groter van het kruidenierswinkeltje knikte de deur en een vrouw zwaar van heup met haastig opgeknot haar hobbelde het stoepie af
4396_4370_000081	jullie willen het beter weten alleen laat ik me d'r niet voor spannen nou niet en later niet er kwam een zwijgen of ze geruzied hadden hendrik stak een sigaar aan begon de koets vol te dampen en omdat hij het voorbeeld gaf
4396_4370_000082	je zal d'r van horen je zal het weten jij mot de kinderen geen knoebel leren de bovenmeester werd bleek van kwaadheid daar kwam die op niks verdacht een luchie scheppen voor 'ie zich in de school opsloot en daar viel 'm de nurkse ouwe vent met 'n herrie op het lijf waarvoor het halve dorp uitliep
4396_4370_000083	kijk me pas geverfde kozijn is da's al de derde maal vanaf gister dat leert 'ie de kinderen ik geef het an ik mot weten of ik 'n knobbel ben plomp stappend liep 'ie het straatje in gevolgd door het klompen geklapper der jongens door de barbier die de burgemeester ging scheren door de giechelende melkmeid
4396_4370_000084	nee die ken het het allerminst helpen knikte hendrik en de familienaam houdt ie ook natuurlijk als het een jongen is da's te hopen een jongen het op een meissie wat voor
4396_4370_000085	mot ik me laten uitmaken voor knoebel man zei de meester onlekker bij zoveel geluid in den stille morgen als je nou kalm en bedaard
4396_4370_000086	klodder naast klodder streek ie glad niet gehaast geen droppie morsend geen spatje spillend het pijpje piekte in het rooie gerul van de baard sputterwalmpjes ploffend tot de natte tabak geen fut meer had
4396_4370_000087	kenne we bij jou beter doen zei bertus opleunend we motte juist wete of we de koets tot bij mijn voor de deur zalle late oprije ik dacht anders wat dacht je dan
4396_4370_000088	hendrik stapte voor gijs uit toen bertus toen jacob verlegen liepen ze de winkelschemering met de bekende vakken in onzeker betraden ze de kamer waar n vrouw opstond
4396_4370_000089	als vader een goed jaar geleden was gestorven zouden ze aan het sterfbed geweest zijn niet als vreemden achter hem aan hebben gereden van af de hoogstraat meegaan van de grutterij waar-ie onverwacht in een beroerte was gebleven meegaan van de grutterij uit hadden ze verdraaid
4396_4370_000090	jullie kunnen doen wat je wil viel jacob bruut uit ik verdom het d'r ken nog zo'n boel gebeuren eer ie er is het is krankzinnig genoeg dat een ongeboren kind dezelfde rechten als wij het een goeie advocaat weet er een mouw aan te passen
4396_4370_000091	in de knotwilgen sparren en heesters op de glooiing van de dijk nestelden ze kelen vol dronken geluidjes gurgels van teer beklonken kristal en het zilverde op naar het eerste glanzen der zon of de dag op komst was en de mensen nog sliepen
4396_4370_000092	later hendrik toen alle redenering op de kop van vader afstiet hadden honderduit gepraat gepraat met overreding gepraat met drift gepraat met gezond verstand gepraat met bedekte dreiging
4396_4370_000093	de school ging niet uit om half vijf bleef het nog stil om kwart voor vijf nog in het straatje begon geloop van moeders die angstig werden van zussies die door moeders werden uitgezonden om is te kijken
4396_4370_000094	als door de matte ruiten van het schoolgebouw het helder stijgend ochtendgezang als een trillende jeugdgurgel floot als 'ie wist dat 'ie drie uur rustig de tijd had kwam 'ie naar buiten op z'n tapijten sloffen en streek het schuttinkje
4396_4370_000095	vijf maanden na de bruiloft schandaal voor iedereen een bruiloft had ze gewild was bertus die voor 'n afrekening van de filiale in de welbeklante grutterij moest wezen
4396_4370_000096	even zat de oudste zoon met stug genepen lippen zelf met de ergste bezwaren tegen wat ie wou zeggen waarin ie geen sikkepit idee had en wat toch most als je geen dubbele last met de boedel wou hebben
4396_4370_000097	ging om twaalf uur de school uit dan bleef-ie in de deurpost loeren want al hing naast de schutting het bordpapieren deksel van een doos met de grimmige waarschuwing gevervt al had het er duizendmaal gehangen de jongens en meissies van de school kon je niet vertrouwen geen ogenblik het schuttinkje droogde prachtig
4396_4370_000098	het was 'n gezicht om van te smullen zo kraak as die het had opgeknapt wie d'r kwam zag het blauwe aanrechie de blauwe kozijntjes de blauwe tobbe de blauwe puts de blauwe bedstee plank ze keken d'r jaloers van
4396_4370_000099	kreeg jacob de halve sigaar die ie in de koperen bewaarder had geborgen uit z'n binnenzak het ene raampje hadden ze opengezet toen stopte de koets voor de spoorbrug die ze bezig waren te sluiten
4396_4370_000100	bij haar bij haar herhaalde bertus hoe kom je op de inval als jij dan maar alleen gaat giftigde jacob die het het meest had kwalijk genomen dat de ouwe de nonsens uit had gehaald ja bij haar zei gijs nog eens matter
4396_4370_000101	het gaat niet gijs zei bertus zachter nou ze weer een eindje grint bereden zij is zo fel op ons als wij op hààr de twee keer dat ik voor zaak in de winkel geweest ben maakte ze zich weg als ze me schaduw zag
4396_4370_000102	en benee in het trillend beeld van kluiten en stoppels en schemerglijdende hemel bewoog nog eens de rustig malende bek wit en zwart met door het regengestippel schichtige ogen
4396_4370_000103	een man van over de vijftig laat getrouwd met kinderen waarvan een meerderjarig hertrouwen dadelijk na de officiële rouwtijd zonder iemands raad te vragen en wat erger was wat de deur dicht deed een man die het dikwijls zo aan z'n hart had dat de dokter hem het trappenlopen verbood
4396_4370_000104	ze ging met hem naar het stadhuis voor z'n centen duidelijker kon het niet en al was ze verliefd op hem hoor verliefd dan vertrapten kinderen op die leeftijd het een tweede moeder in huis te nemen
4396_4370_000105	dat was niet de psychologische toon iemand die zwaar beschimpt is iemand wiens kozijn ten derde male met krijt bevuild wordt sust men niet op die wijze
4396_4370_000106	de melkmeid grinnikte dat r groote gele tanden r sproetengelaat doorspleten en de jongens die straks om den hoek waren gehold schuchterden nou ook aan zachtjes de klompen schuiflend voor meester
4396_4370_000107	z'n knokelvingers omspanden het lucifersvlammetje dompten voorzichtig naar het turfie onder de spaanders smeuïg grauwde de rook gulpend z'n hand langs maar de wind sting op de schoorsteen of de schoorsteen was te koud
4396_4370_000108	bertus die thuis sliep en jacob helemaal afhankelijk waren het huis uitgelopen de dag van vaders ondertrouwen nooit met dat mens die over vaders kwaal ingelicht was 'm toch wou nooit met die onder één dak
4396_4370_000109	verbaal tegen de bovenmeester zei het mannetje woest de bovenmeester het me gescholden ik heb er getuigen op gijsie en de barbier en nog wel drie meer ik laat me niet voor knoebel schelden al drie maal staat het op me geverfd kozijn
4396_4370_000110	zo heb ik van schie voor knoebel gescholden zei de bovenmeester zeg jij dan wat knoebel is dat heb ik niet te zeggen meester beet de veldwachter van zich af dat mot u as meester weten
4396_4370_000111	een boerenkar hoog met mest bestouwd dreunde de koets langs de hooisprieten raakten de ruitjes maar zo as ze voorbij was je mekander kon beschreeuwen zette hendrik driftig in
4396_4370_000112	de koetsier sprong van den bok schelde voor t eerst sinds ruim n jaar hoorden ze t gezweef van de ouwe koperen bel zoals ze r alle zondagen véél vroeger gehoord hadden en zoals ze met vreemde echo's zoemde toen ze mèt vader van moeder's begrafenis tergkeerden
4396_4370_000113	daarom zeg ik nog eens liet gijs zich weer gaan da we verstandig doen bij haar uit te stappen we benne niemeer met drie broers en één getrouwde zuster we benne nou met z'n vijve jij en jij en jou vrouw en ik en de hij of de zij ik ben verschrikking
4396_4370_000114	van schie de kop met t rooie haar heftig van schok dreigde nu stomp met z'n vuist mot ik jou zeggen wat een knoebel is schreeuwde die de arm naar de overzij zwaaiend een bovenmeester die niet weet wat een knoebel is een bovenmeester die de kinderen leert om knoebel op de kozijnen te schrijven
4396_4370_000115	vlondertjes dreven voorbij groenig verweerd luiken die uit het water schenen te hoeken en een school schapen de koppen bijeen de lijven als donzige buidels stond in besluiping van droom in loomste zatste verstarring
4396_4370_000116	meer antwoordde bertus die het best van allemaal wist wat 'r na moeders versterf bij was gekomen waarom zit je je nog is op te warme vroeg gijs onverschillig gedane zake neme geen keer en het kind het geen schuld
4396_4370_000117	nee jij ben natuurlijk geen knoebel antwoordde de meester maar nu mot jij es vertellen wat een knoebel is mot ik dat vertellen mot ik dat vertellen schreeuwde van schie
4396_4370_000118	stug egaalden z'n stappen naast het pantoffel gekluk van het mannetje in de deuren stonden mensen te kijken wat er gebeuren ging en jongens draafden vooruit even hield de veldwachter op voor het kozijn en las
4396_4370_000119	schedeltje hier nee lei gijs wrevelig uit ik ben nog bij m'n positieven voor plezier valt het me nie in maar als de rechtbank honderd tegen een mijn als voogd over dat kind dat 'r nog niet is doet 'r niet toe
4396_4370_000120	bij de kerk stond de veldwachter te pruimen wel van schie wat ist er aan het handje je mot verbaal opmaken en dalijk verbaal zei de veldwachter gewichtig van stem voor wat mot er verbaal toe jongens loop door waar steken jullie je neuzen in
4396_4370_000121	de melkmeid lollig van grijns om t schandaal de herrie die de duiven op den gootrand van de school angstig deed trappelen alsof ze nog effetjes wouden wachten voor voort te vliegen
4396_4370_000122	jawel de duvels schenen r op gewacht te hebben tweemaal gister hoe die ook loerde had een en dezelfde bengel op t nog glanzend groen van t linker kozijntje dit is die knoebel geschreven en nou in de vroegmorgen stond t r weer met snijdende krijtletters dit is die knoebel
4396_4370_000123	met de ongelooflijke tijding op komen zetten dat de tweede moeder met de luiermand in de weer was en voor eergister twee maanden later was het met vader gebeurd
4396_4370_000124	toen net met het droge weer had 'ie het puitje onder handen genomen als 'ie klaar was met z'n huishouwen het kacheltje brandde het pijpje gestopt was de school vol was gelopen
4396_4370_000125	gijs oudste zoon zèlf met twee bengels snoot hardop z'n neus keek door de kieren van het neergelaten portiergordijntje hendrik man van sientje uit den haag overgekomen hield bedrukt de hoed tussen de knieën driemaal had-ie 'm al gedeukt
3798_4626_000000	onder het lezen zat ze kaarsrecht het lieve roze wijsvingertje volgde aandachtig rij na rij de eentonige zwarte letters het ronde mondje vormde zoetjes de moeilijke woorden en fluisterde ze zachtjes voor zich heen
3798_4626_000001	nog zie ik hem binnenkomen die morgen rijk en gelukkig met z'n grote zak lekkers de zak werd op het tafeltje gelegd en de hele ochtend moesten we er naar kijken en dan gaven we elkaar een knipoogje wij samen wisten het van de verrassing en haast was het zover
3798_4626_000002	gezond en schrander altijd eerlijk en rechtuit levendig belangstellend in al wat van god geschapen of door mensenhanden gemaakt is handig en praktisch begiftigd met een goed hart een opgewekt humeur en een grote dosis echte onvervalste volkshumor wat kan een mens nog meer verlangen
3798_4626_000003	werd de deur dan open gezet dan stormde ze de trap op baande zich met haar ellebogen een weg door de gangen en was een der eersten die de klas binnenkwam dadelijk nam ze t waterkannetje posteerde zich bij de kraan en liet niemand genaken voor ze het om en omgespoeld en opnieuw gevuld had
3798_4626_000004	de wereld bestaat uit ooms en tantes koekjes en bonbons zijn gratis overal verkrijgbaar een veldbloempje een blank kiezelsteentje zijn niet genoeg te waarderen schatten een vlechtmatje liefst rood met goud of blauw met zilver is oneindig veel mooier dan moeders perzische kleedje
3798_4626_000005	vergeleek hem in gedachten vaak bij een jong stiertje zo woest en ontembaar was hij het had een van de beste leerlingen kunnen zijn want hij had een uitstekend verstand maar hij verkoos geen vijf minuten achtereen op te letten of z'n best te doen
3798_4626_000006	eens kwam ik 's middags weer naar school toen hij verbaasd op me toe kwam springen waar komt u nou vandaan het bleek dat hij me om twaalf uur niet gezien had toen ik de deur uit kwam en nog altijd trouw stond te wachten om me naar huis te brengen ik dacht al wat bent u laat zei m'n kleine page
3798_4626_000007	bij het lezen bijvoorbeeld daar komen eerst een onnoemelijk aantal figuurtjes op de proppen haakjes krulletjes pijpjes slangetjes die toch ieder een aparte naam blijken te bezitten en die je nooit of te nimmer met den naam van z'n broertje mag aanspreken al lijken ze nog zo benauwend veel op elkaar
3798_4626_000008	het eerste wat ik dan ook altijd doe als ik een nieuwe klas monster is het zoeken naar de lichte vlasblondjes de pittige zwartjes en vooral naar de glanzige roodbontjes tussen de grauwe blondbruinen die in ons land het overheersende type vormen
3798_4626_000009	door de klas gaat een gemompel van teleurstelling he dat flauwe kind ook weer het werd nu juist zo mooi en ze kijken me smekend aan om mij te bezweren me er toch niet aan te storen ze lezen de woorden van m'n lippen en de temperamentvolste roepen he juffrouw gaat u nou verder
3798_4626_000010	het deed me toch even aan ik had daartoe trouwens niet veel nodig want ik was zelf een beetje onder de indruk van het naderende afscheid het was mijn eerste vaste klas geweest daarvoor had ik in veel klassen gewerkt eerst als kwekeling toen als volontair eindelijk als tijdelijke
3798_4626_000011	en als de bel gaat en ik houd plotseling op en zeg ja nu moeten jullie naar huis dan trappelen ze van ongeduld he juffrouw vertelt u dan eventjes uit he toe juffrouw gauw dan even
3798_4626_000012	trouwens alles wat uit z'n handjes kwam was onberispelijk de cijfers van z'n sommetjes stonden kaarsrecht onder elkaar en bijna nooit was er een fout in wat kon het me dan schelen dat hij nauwelijks een rijtje sommen af had als de meeste kinderen er al vier klaar hadden
3798_4626_000013	maar ze zou er nog wel eens met hem over praten en ze zou hem alles vertellen wat meneer gezegd had daar bleef het bij en ik hield steven in m'n klas het kind werd knorrig en onvriendelijk ongehoorzaam en wat ze met een schoolterm noemen onoplettend
3798_4626_000014	ja van het speelkwartier kun je soms heel wat leren en het zijn rake goeie lessen ook die je niet zo licht weer vergeet en dat is dan ook zeker de reden waarom ik later nog zo dikwijls aan je gedacht heb engelientje
3798_4626_000015	was hij dan zo ondeugend och nee dat niet hij kwam uit een knap ordelijk gezin en had geen bijzondere fouten of gebreken te dom misschien
3798_4626_000016	het kind volgt nog niet de versleten platgetrapte paden van ons conventionele denken het oordeelt en handelt naar z'n eigen meest zeer logische gedachtengang en de resultaten zijn steeds belangwekkend vaak oerkomisch soms zelfs verrassend
3798_4626_000017	ik was net tot de conclusie gekomen dat het op het ogenblik droog was dat de lucht wat lichter werd en dat ik het dus maar even wagen zou ik telde dus opstaan een twee drie en een paar minuten later waren we in het plantsoentje tegenover de school
3798_4626_000018	nu hebben ze een helm op net als de brandweer tingelingeling daar komen ze aan in volle draf op een gegeven ogenblik staan ze plotseling stil hier is de brand met een arm omhoog de benen wijd van elkaar staan ze te spuiten psh
3798_4626_000019	geen vijf minuten later zwerft mientje weer alleen ze is er handig en netjes door haar tegenstandster uitgewerkt als ik er dan weer op af ga heet het dat ze vals deed of dat ze zelf niet meer wou of doodbedaard dat ze af is
3798_4626_000020	want was ik niet de goede fee die met een zwaai van haar toverstaf alles verschaffen en kon wat hij nodig had schoenen klompen lekkere warme schoolpantoffeltjes een plaats in de aitsaal wat was eenvoudiger dan dat ik m'n zorgen ook uitstrekte over moeder en de broertjes
3798_4626_000021	ze was met hem bij de dokter geweest en die zei dat ie klierachtig was en nou had ie levertraan maar ze kon het er met geen mogelijkheid bij hem inkrijgen jopie stond er bij en lachte tegen me
3798_4626_000022	ze zit nu al een paar maanden bij me in de klas vlak vooraan op de eerste bank daar had ik haar de eerste morgen gezet omdat ze er zo fris en proper uitzag in haar licht flanellen jurkje en heldere stijf gestreken boezelaar
3798_4626_000023	en tellen doet ze er ook bij in haar lief brabbeltaaltje een twee dwie view maar het verband tussen ieder aaitje en iedere tel ontgaat haar en als ze vier ballen moet tellen kan ze even goed bij drie als bij zeven uitkomen
3798_4626_000024	maar dit was me toch haast te gortig en ik draaide me dus vlug weer naar het raam om het opkomende lachen te verbergen en daarbij was het geval mij opeens zo klaar als glas natuurlijk het enige of anders toch het oudste kind van een domme moeder die ze in de zes jaar van haar leven volkomen de baas is geworden
3798_4626_000025	dan zou je met je goed verstand je warm hart je sterke wil en je zucht tot heersen een groot man kunnen worden misschien zelfs een van de o zo weinigen die de mensheid een klein stapje verder voeren op haar moeizame weg naar het verre geluk
3798_4626_000026	het verblijf in de woning van de reus die kindertjes eet je moet er niet aan denken als hij mensenvlees ruikt en overal zoeken gaat dan kunnen er koude rillingen over je rug lopen
3798_4626_000027	wie zou de gelukkige zijn die in deze tijd dat lot uit de loterij getrokken heeft daar valt me iets in me dunkt ik heb toch de oudste rechten ik heb haar vermenigvuldigen geleerd
3798_4626_000028	ik zucht even ik heb enige ervaring op dat gebied maar enfin we zullen het met chris moeten proberen het hoofd heeft zijn taak volbracht en laat de nieuweling bij mij achter en ik zoek met nauwgezetheid een plaats voor hem in de volle klas
3798_4626_000029	maar al wisten ze dat ze steeds nul op het rekest kregen toch moesten ze telkens weer opnieuw kwaad van trui spreken het was te heerlijk ik geloof dat ze haar wel graag eens geknoeid hadden als ze maar niet zo bang voor haar grove schoenen en scherpe nagels geweest waren
3798_4626_000030	werkelijk bleef het even droog maar voor het einde van de speeltijd daar was het al weer mis en zodra ik de eerste druppels voelde klapte ik het troepje bij elkaar
3798_4626_000031	er was bijvoorbeeld een jongen die te veel rauwe stoofperen gegeten had en wiens maag er op een gegeven ogenblik midden onder de les de brui aan gaf dadelijk zocht mijn oog m'n altijd gewillig factotum
3798_4626_000032	en wat hij later worden moet stratenmaker omroeper fabrieksarbeider of misschien ook glazenwasser ik kan me maar een oplossing denken en zo zal het ook zeker wel gebeuren in ieder sprookje toch heb je naast de boze tovenaar altijd de goede toverfee
3798_4626_000033	de stapels leien en schriftjes tot zelfs de deftige lange zwarte potloden en de juffrouw dat was een best mens waar ze met het grootste plezier en geduld wel de hele dag naar wou zitten luisteren
3798_4626_000034	maar bij het zingen je moest dicht langs z'n bank lopen want hij deed het maar heel zachtjes en je moest net doen of je helemaal niet op hem lette klonk het welluidend en fijn als een vogelgeluidje
3798_4626_000035	ik geloof dat ik nieuwe leesboekjes had moeten opzoeken waarvan de klas gebruik had gemaakt om heerlijk aan het babbelen te raken toen ik zover klaar was en weer bij m'n afgedwaalde kudde terugkeerde zag ik dat floddertje er werkelijk in geslaagd was mientjes aandacht te trekken
3798_4626_000036	nog voel ik de ijzige door merg en been dringende kilte die deze ruimte blijkbaar gedurende de kerstvakantie heeft opgespaard en die zich ofschoon de etna kachel roodgloeiend staat maar niet zo in een half uur verjagen laat
3798_4626_000037	een derde zoekt z'n heil in strengheid en een ijzeren consequentie bij de vierde is het al geduld en zachtheid en probeer heus maar niet om het net te doen als je buurman want zo ergens dan geldt hier de waarheid als twee mensen hetzelfde doen dan is het daarom nog niet hetzelfde
3798_4626_000038	vaak heb ik gedacht he zo'n jongen privaatles te geven dan had ik hem eens wat anders laten proeven dan t dunne watersoepje dat ik dag aan dag in de klas oplepelde
3798_4626_000039	zoals ik zei dat weet je al heel gauw maar tussen dat weten en het in praktijk brengen ligt nog een hele stap een mens is maar een mens nietwaar en de kinderen zijn wel eens woelig en je bent zelf wel eens moe en het lucht je zo heerlijk op eens goed uit te razen
3798_4626_000040	wat was er voor plezier aan de passieve rol van juffrouw te spelen als de kinderen gehoorzaam aan het leren waren nee stout moesten ze wezen dan kon je zo echt tegen ze opspelen en ze straf geven en naar hartelust plukharen
3798_4626_000041	dat tafeltje is heilige grond wie het wagen zou daarvan wederrechtelijk iets af te nemen zou vreselijk gelyncht worden vaak kan er een allersmakelijkste collectie uitgestald liggen drie zuurtjes een balletje vijf stukjes drop een aangebeten appel een cent een tol vier knikkers enzovoort
3798_4626_000042	zeker een vlieg in het water gevallen dacht ik bij mezelf zo meteen zal ik het wel horen het hoofd scheen de ongewone drukte ook gemerkt te hebben hij zette maar gauw de deuren open
3798_4626_000043	en nu komt zo'n kleine juffer albedil op school en zet zonder de minste aarzeling haar gedragslijn voort zo pas heeft ze gezien dat de juffrouw de kachel oppookte en nu gaat me die suffert de ramen openzetten daar moet ze toch even een eind aan maken
3798_4626_000044	die hele dag komt chris niet boven water de volgende ochtend brengt het hoofd hem binnen als de les al begonnen is de jongen lijkt helemaal ondersteboven hij drukt zich snikkend tegen de muur en daar staat hij met één arm voor zijn gezicht terwijl je hem in zijn tranen wassen kunt
3798_4626_000045	zo kwamen we met vallen en opstaan de winter door op het eind van maart echter miste ze weer op het appèl dit keer duurde het drie vier weken en nog steeds bleef haar plaatsje ledig
3798_4626_000046	bij iedere stap zwaaide haar bovenlijf een eind schuin rechts naar achteren maar ze kwam evengoed vooruit als een ander en scheen er ook in het minst geen last van te hebben ze droeg een lange wijde rok die het stof van de vloer bij elkaar veegde
3798_4626_000047	juffrouw m'n blaadje is nog lang niet vol tot ik haar vertelde dat ze later als ze het helemaal netjes volgeschreven had haar schrijfboekje mee naar huis mocht nemen en dan kun je thuis nog 's oefenen op al die open plekjes
3798_4626_000048	hij is een jaar ouder dan de norm van m'n klas toch ziet hij er niet dom uit of achterlijk ook heeft hij niet het verlegene en stugge van de zittenblijvers hij kijkt me zelfs vriendelijk aan uit een paar diepblauwe ogen
3798_4626_000049	nou maar dan zal ze d'r jurk wel goed omhoog houden nietwaar mien en meteen duw ik haar in het kringetje nou fruit dan maar achteran snauwt m'n engelientje terwijl haar ogen vonken schieten
3798_4626_000050	en dan werd haar pleegkind rijkelijk begoten tot het water over het schoteltje liep varentjes kunnen gelukkig veel nattigheid verdragen dit exemplaar tenminste verdronk niet maar floreerde bepaald
3798_4626_000051	en als hij nog maar niet met opzet propjes papier in z'n inktkoker stopte en daarmee z'n hele bank vol knoeide dan had ik nog niet eens wat voor het zeggen in het speelkwartier was hij het ergst je kon hem haast niet met de andere kinderen laten meespelen altijd werd het ruzie en vechten in zijn hoek
3798_4626_000052	tot ze me op een goeie dag kwamen vertellen juffrouw me moe het zo'n ruzie gehad met de juffrouw van één hoog en nou gaan me lekker verhuizen en een paar dagen later we komen helemaal in de straat te wonen en dan gaan me hier van school af
3798_4626_000053	nou dat kennen we he juffrouw dan is hij weer boven jan waar heeft hij zich eigenlijk bezeerd ja hij zit overal met builen en schrammen en z'n ene voet zit in het verband maar het heeft niets te betekenen zeggen ze ze houden 'm alleen voor de sekurigheid nog wat in bed maar met een paar dagen krijg ik hem weer thuis
3798_4626_000054	ik kijk eens naar chris hij zit te tekenen of hij het voor z'n brood doet met een kleur van opwinding alle jongens om hem heen hangen over zijn lei een en al aandacht en al tekenend geeft hij de verklaring er gratis bij ik word ook nieuwsgierig drentel eens door de rijen blijf achter 'm staan
3798_4626_000055	dit alles neemt echter niet weg dat je een kind voor z'n eigen gevoel van rechtvaardigheid toch graag even z'n zaak laat verdedigen vertel me toch eens waarom zitten jullie zo te kribben samen
3798_4626_000056	waag ik het dan nog te vragen waarom springen jullie geen touwtje meer dan kan ik ten antwoord krijgen we wiere d'r zo heet van en dan krijgen we zulke natte handen en dan kennen we strakjes niet netjes schrijven alles zonder blikken of blozen
3798_4626_000057	en daar had je ze daar kwamen ze aanstormen holderdebolder de trap op elkaar duwend en stompend om toch maar de eerste te zijn die het grote nieuws aan de juffrouw kwam brengen in een prop drongen ze de deur in hijgend en opgewonden
3798_4626_000058	twijfel is buitengesloten op het moment dat van binnen het licht opgaat schittert het je ook al tegen uit twee stralende begrijpende kijkers helaas het lukt je niet altijd
3798_4626_000059	m'n immy kan nog maar steeds niet den smaak in dat soort spelen te pakken krijgen ze is nooit haantje de voorste daarvoor heeft ze een te zachte aard met een paar grote bezorgde kijkers staat ze mee in de kring het aftellen aan te kijken
3798_4626_000060	al wat ik aan dergelijk moois in handen kreeg bewaarde ik dan ook voor hem het goudpapieren hoedje van een apothekersflesje of een plakplaatje met een roze satijnen roosje want ik wist dat ik hem daar de hele dag gelukkig mee maakte
3798_4626_000061	en moeder aldoor heb ik aan jou moeten denken hoe heb je het gekund als ik bedenk dat ik de vreemde de schooljuffrouw haar voor geen lief ding hier van de bank zou willen missen hoe heb jij de moeder dan de kracht gehad nee het is niet eens bij elkaar te vergelijken
3798_4626_000062	voelt de bezitter zich echter moreel sterk genoeg om z'n schatten onaangeroerd in z'n zak te laten zitten dan is hij daarin geheel vrij maar blijkt de verzoeking te sterk dan gaat de zaak ook zonder pardon in de prullemand al is het een zak vol koekkruimels
3798_4626_000063	dat het voor de andere kinderen nu pas begon daarvan had ze niet het flauwste idee ze keek nog eens goed jawel hoor het was precies zoals de juffrouw het voorgeschreven had ze kon met een gerust hart aan de volgende som gaan
3798_4626_000064	kwam de perensnoeper weer binnen en zag hij nog bleek en glazig dreigend met recidive dan was het zeg piet je moest de hoofdonderwijzer eens gaan opzoeken neem jantje maar mee en vraag of je hem even naar huis mag brengen en dan kon ik er heel gerust op zijn dat jantje veilig bij zijn moeder zou belanden
3798_4626_000065	ik geloof dat hij graag had gezien dat ik mij vreselijk kwaad op hem gemaakt had hoe meer scenes hoe liever maar gelukkig was ik zo wijs de vrede in m'n prettige klas zo min mogelijk door hem te laten verstoren
3798_4626_000066	ik wist wel dat je met zoiets eigenlijk niet kunt beginnen op school maar het was voor jopie en niemand hoefde het te weten ik liet de moeder op school komen en ze moest me beloven het aan niemand te vertellen welke belofte ze niet al te nauwgezet hield
3798_4626_000067	laat jij hem zachtjes even de deur uit maar loop op je tenen want alle klassen zijn al weer lang aan het leren ik kom later ook bij u in de klas zei steven altijd met grote beslistheid en dan antwoordde ik da's goed hoor dat doe je
3798_4626_000068	zo'n kleine salamander hè ja de juffrouw ziet het natuurlijk ook wel en me drie jongens zulke lobbessen pietje hebt ook nog bij u gezeten nietwaar ja dan is een mens niet tevreden je zou ook zo graag een meissie hebben
3798_4626_000069	jopie stond erbij hij was zeker meegekomen om het huis te wijzen toen ik 'm aankeek lachte hij me vrolijk toe alsof hij zeggen wou als we jou er maar bij halen dan komt de zaak wel in orde he
3798_4626_000070	dat waren nog de dagen dat hij te regeren was maar nu kon je het ook nog treffen dat hij een van z'n woeste buien had dan smeerde hij getroost z'n hele schrift vol want er was een mop op gevallen en dat had hij niet gezien en toen had hij er zo met z'n hand over gestreken
3798_4626_000071	en dit was ook het enige leervak waarmee ik m'n steven nog kon boeien dan zat hij onafgebroken naar mij te kijken in gespannen aandacht de mond stijf dicht geperst de ellebogen op tafel de wenkbrauwen tot een accolade vertrokken boven de felle ogen
3798_4626_000072	zijn prestige in de speeltuin werkte ook in de klas nog door daaraan schrijf ik het ten minste toe dat hij nooit werd uitgelachen als hij zich bij de leesbeurt moeizaam en hakkelend door de zinnen heen werkte fout op fout makend
3798_4626_000073	ja dat mondje dat mondje met een veertje had je het open en nog met geen ankerketting snoerde je het weer dicht of ze niet heel voorlijk met praten was geweest informeerde ik daarom eens bij haar moeder toen die me op een middag na vieren opwachtte om te vragen hoe ze het op school maakte
3798_4626_000074	een beetje aarzelend en verlegen eerst zette hij z'n liedje in jongens schamen zich gauw om te zingen behalve natuurlijk als het straatliedjes zijn maar al bij de eerste woorden geraakte hij weer onder de betovering van de muziek en zong zonder de minste verlegenheid verder
3798_4626_000075	stel nu eens dat er nog een stuk of wat zulke dragelijke pennen onder waren die ook nog enige dagen meegekund hadden het was eenvoudig niet om aan te zien zo'n kapitaalsvernietiging en dan dan liet ik al die ouwe pennen ophalen en zomaar in de prullenmand gooien
3798_4626_000076	natuurlijk tref je er af en toe toch nog wel eentje waar je met de beste wil van de wereld maar geen vat op kunt krijgen een bijzonder gevoelige of een bijzonder ongevoelige een die met geen geweld in of uit z'n rust te krijgen is en waar je dag aan dag vergeefs je zenuwen op verslijt
3798_4626_000077	thuis was hij haast niet te regeren en meermalen kwam z'n moeder een mager afgebeuld sloofje me haar nood klagen het is een baasspeler juffrouw als de grote jongens niet naar z'n pijpen dansen dan maakt hij spektakel nou u begrijpt dan lachen ze hem in z'n gezicht uit en dan zou hij ze kunnen vermoorden
3798_4626_000078	zo liep het halfjaar ten einde en het werd weer verhoging in gemeenschappelijk overleg besloten het hoofd en ik dat piet dit keer maar mee over moest het was wel net met de hakken over de sloot maar je kon hem toch niet langer in de vierde laten
3798_4626_000079	en nog zoveel meer had hij me te vertellen dat het alleen maar jammer was dat ik m'n aandacht niet bij hem alleen kon bepalen ik had mij best met hem geamuseerd maar ik had warempel nog wel iets anders te doen
3798_4626_000080	wacht ik zal me lei meenemen dat dee ik bij de vorige juffrouw ook altijd en dan kwam hij met z'n lei volgestapeld met stukjes losse turf en een paar minuten later snorde m'n kachel weer zonder dat ik er naar omgekeken had
3798_4626_000081	gelukkig weten ze het zelf zodat je vrij gerust kunt aannemen dat waar ze op staan hun voeten zijn en het bovenste stuk hun hoofd bevat als zo'n vormeloze klomp kwam ook het brullende varkentje naar binnen rollen
3798_4626_000082	en dus beloofde ik haar dat ik nog wel eens zoeken zou naar een ander plaatsje voor liesbeth en troonde haar met een zoet lijntje de deur uit wat een moeder voor zo'n flink schrander kind dacht ik bij mezelf toen ik voor de zoetjes babbelende klas ging zitten
3798_4626_000083	de pittigste melodietjes lijsden en sleepten ze dat het niet om aan te horen was en ik bij mezelf dacht dat zijn nu de resultaten van drie jaar zangonderwijs
3798_4626_000084	ik begon nu te geloven dat ze vanochtend werkelijk geld voor een boodschap had meegekregen en er de helft van versnoept had maar helemaal zeker was ik nog niet toen kwam ik op de gedachte ook bij het zusje eens de inhoud van haar zak te onderzoeken
3798_4626_000085	zie je ik dacht het al wel dat jij me vanmiddag weer gezelschap zou houden ik heb voor jou ook maar een boterham meegebracht hier kom hem maar halen we hadden tekenen die middag en op een gegeven ogenblik stond ik iets op het bord voor te doen
3798_4626_000086	ik ging bij de gangdeur staan om ze een voor een goeiedag te zeggen sommige had ik wel graag eens willen pakken maar ik wou geen onderscheid maken om de beurt gaven ze me een handje keken me even aan drukten soms even hun snoetje tegen mijn hand of gaven me hun twee handjes tegelijk
3798_4626_000087	uit was het voortaan met zijn warme belangstelling in al m'n aangelegenheden met het ridderlijke geleide naar huis uit met de ganse genegenheid van z'n lief kinderhartje
3798_4626_000088	en wie dus kinderen alleen kent uit de klas loopt gevaar een saai doods levenloos kind werkelijk braver te vinden niet het te zeggen want dat doen we allemaal wel eens dan eentje dat vief levendig en mededeelzaam van aard is
3798_4626_000089	maar ik was zelf evenmin veilig bij het voortekenen brak de punt van het krijt af je drukt ook veel te hard kwam het dadelijk onverbiddelijk uit haar mond
3798_4626_000090	maar al zeg je ze nu honderd keer achtereen hetzij langzaam en vloeiend of vlug en scherp geaccentueerd dan heb je toch nog geen een keer roos gezegd en d'r moet eerst een wonderbaar licht in het denkvermogen van het kind opgaan eer het uit die losse klanken het levende woord leert opbouwen
3798_4626_000091	en ook was ze met de hele schoolbevolking van de bovenmeester af tot de stugste kleine duvelshoeker toe al dadelijk de allerdikste vrienden het was dus alles even goed en best alleen waar het nu eigenlijk op aankomt op school de portee van de zaak dat drong in het minst niet tot haar door
3798_4626_000092	het was een onverbeterlijke snater en daarom had ik haar maar eens naast mientje gezet voor haar eigen zielenrust en tevens voor de mijne en nu was er op een morgen een gaping tussen twee lessen
3798_4626_000093	maar vannacht had ze zo gehoest en vanmorgen keek ze zo koortsig uit der oogjes dat ze het niet op der verantwoording dorst te nemen haar met dat gure weer er door te sturen
3798_4626_000094	daarom is tie ook niet naar het klaine schooltje geweest nog geen dag het was sonde fan de centen maar nou kent 'ie ook nog niks nog niet eens tot tien tellen de juffrouw mot maar een beetje geduld met 'm hebben hier haperde ze even 'm niet te hard aanpakken
3798_4626_000095	maar het zou nog beter warden een paar dagen later kwam ze uit eigen beweging bij me kijk nou 's juffrouw nou krijgt 'ie zo'n rond groen knoppie warempel riep ik opgetogen hij gaat een nieuw blad maken nu das een bewijs dat 'ie het goed heeft
3798_4626_000096	maar de klas had zo'n vurige hekel aan haar dat ze me alles wat ik nu eens niet gemerkt had of eens niet merken wou kwamen overbrengen ze konden zo echt met wellust van haar komen klikken
3798_4626_000097	en ook scheen het alsof er nooit iets anders dan zorg en narigheid verhandeld werd in dat gezin met de andere kinderen ging juudje om zoals ze het denk ik van haar moeder met de buurvrouwen had afgekeken wantrouwig scherp venijnig en bovenal kritisch
3798_4626_000098	toen het eindelijk uitging als een nachtkaars wees mijn horloge tien minuten over half twaalf nog twintig minuten dus hoe ik ze heb om gekregen weet ik niet meer ik liet de kinderen al hun mooiste liedjes nog eens zingen maar zelfs dat gaf niet meer
3798_4626_000099	en zo tobden we al een paar maanden met trui voort zonder enige hoop op verbetering toen ik op een goeie dag opeens vat op haar kreeg en dat kan ik zonder enige trots vertellen want het kostte me niet de minste inspanning het was louter toeval
3798_4626_000100	dan kreeg ze een kleur als vuur en had wel een half uur noodig om weer op haar verhaal te komen en zoo is ze me een prettige flinke leerling geworden
3798_4626_000101	maar ik voelde me vreemd ontroerd alsof ik een grote gift ontvangen had iets heel geheimzinnigs en heel moois en toen begreep ik dat het geen gewoon proletarenkind was dat voor me stond maar een betoverd sprookjesprinsje
3798_4626_000102	mientje was er zowaar dwars voor in de bank gaan zitten en bekeek met oprechte bewondering het reusachtige geschenk woorden vond ze niet haar mondje hing half open en zo zat ze de sprookjesprinses en haar verfomfaaiden opschik aan te gapen
3798_4626_000103	dan bestijgt hij juichend zijn vurig zwart ros en snel als de gedachte verdwijnt hij voor onze ogen en rijdt zegevierend het wonderschone sprookjesland binnen
3798_4626_000104	juist juffrouw zo staat ze ingeschreven maar wij zeggen altijd maar juudje nog met het beeld van m'n oosterse prinses voor ogen richtte m'n blik zich op het bleke sjofele kindje in haar groenig zwarte omslagdoek en ik was blij om die naamsverandering
3798_4626_000105	waar zou ik eindigen als ik eens werkelijk een lijst wou opmaken van alles wat zo'n jeugdig stadsbewoner merkwaardig genoeg vindt om er zijn gedachten mee bezig te houden en bovendien kennis van te geven aan z'n medemensen
3798_4626_000106	vooral met rekenen had ze moeite dan hielp ik haar nog wel even apart en dan ploeterde en zwoegde ze zelf verder tot ze de nieuwe sommen weer de baas was maar angstig en gejaagd bleef ze
3798_4626_000107	en dadelijk m'n vragende blik begrijpend met echte vadertrots ja zij is de oudste onder haar heb ik nog een jongen en een meisje weer keek ik naar m'n oosterse prinses
3798_4626_000108	wist hij van een woord maar een of twee letters dan vroeg hij aan zijn zusje bijvoorbeeld wat staat daar en vond dan zelf uit uit welke andere letters het woord bestond met die nieuwe letters was hij dan weer in staat andere woorden te ontcijferen en zoo hadden al die vreemde figuurtjes in korten tijd voor hem geen geheimen meer
3798_4626_000109	een onverschillige vlegel waar niets mee te beginnen was toen er dus tegenover mij nog onwil bij kwam of liever de zeer bewuste wil om duidelijk te demonstreren dat hij maling had an dat malle wijf kan ieder begrijpen hoe plezierige leerling ik aan hem kreeg
3798_4626_000110	maar om op gaassie terug te komen in enige dagen ontpopte hij zich tot een allerleukst jong en tot een allerverschrikkelijkste leerling had ik hem alleen onder m'n leiding kunnen hebben had ik een flinke lap grond voor hem beschikbaar gehad ik zou mij geen idealer leerling hebben kunnen denken
3798_4626_000111	nee domme jongen je mooie handje he je nou weer een vuile neus waar he je je zakdoek dan gelate sofietje wil je hier blijve mot je valle en je mooie jurk vuil make lewie schop niet zo tege die steentjes je stoot je hele schoenen stuk
3798_4626_000112	het hoofd stapte de klas uit het aan mijn beleid overlatend hoe ik het schreiende troepje weer tot rede zou brengen bij de deur knikte hij nog eens echt voldaan hij had bloed gezien
3798_4626_000113	nu ik echter op zijn minst tot half een in de klas bleef leek het mij nog de natuurlijkste straf het was trouwens ook de enige die ik voor hem wist te bedenken hem na twaalven het achterstallige werk te laten inhalen
3798_4626_000114	de vreemdste klanken waarvoor in het alfabet geen letters bestaan stoot hij uit knalgeluiden snorgeluiden blaasgeluiden ik geloof zeker dat hij tachtig kilometer per uur aflegt daarboven op dat hek
3798_4626_000115	moet er den hele dag aan denken telkens schiet het me opnieuw in de gedachte en dan vraag ik me af wat zou jij gedaan hebben had jij dat ook kunnen doen en is het ten slotte zo wel het beste en telkens rijst er een nieuwe vraag maar ik kan geen van alle beantwoorden
3798_4626_000116	dan heeft het eerst heel wat voeten in de aarde eer ze haar keus bepaald heeft wie al en wie niet mee zal doen en het versmade grietje of sientje legt zich ook niet zwijgend bij die uitspraak neer sau heet het dan en waarom mag ik nie majdoen ik heb jau gistere toch auk in de kring gekauze
3798_4626_000117	z'n entree was niet bepaald glorierijk k herinner het me alsof t gisteren was nog zie ik het holle vierkante schoollokaal met z'n naakte smakeloos roze gekalkte muren nog troostelozer in het vale licht van de grauwe januari morgen
3798_4626_000118	da's nou steefie zei ze bij wijze van voorstelling niewaar steef en ze trok moederlijk z'n bonten schortje nog wat af en zette z'n rood katoenen flaphoedje recht terwijl steefie z'n gaaf rond kindergezichtje naar me ophief en me met zijn schrandere donkere kijkers aandachtig bekeek
3798_4626_000119	maar de aanleiding die hem er dan tenslotte toe brengt de wapens neer te gooien en zich onder je vaandel te scharen die aanleiding is altijd een heel toevallige en je zult er vergeefs in enig pedagogiekboek naar zoeken
3798_4626_000120	hoesaj de andere drenzen om schajpe saale ofer de saj en wordt eindelijk na veel gesnib en vinnig gekibbel de knoop doorgehakt dan kun je er zeker van zijn dat er een stuk of wat nijdig weglopen
3798_4626_000121	laatst zou ze hem weer op een verhaal trakteren hé ja moeder zei het ventje maar dan eens niet zo'n verhaal van na dien tijd ik merk met schrik dat m'n verhaal van trui ook veel gaat lijken op één van na die tijd
3798_4626_000122	liesbeth kwam het eerst blijkbaar had ze er op geloerd zie je nou wel zei ze triomfantelijk toch ook met een ietsje verwijt in haar stem heb ik het je niet vooruit gezegd nou heb je het land dat je d'r uit gegaan bent
3798_4626_000123	de vorige avond toen ik het opgezocht had was ik zeer tevreden geweest over mijn vondst en had me er een groot succes van voorgesteld maar het lag zeker aan mijn vertellen die ochtend
3798_4626_000124	maar ik weet niet of ze me verstond toen ik haar na een paar lieve woordjes losliet zakte haar hoofdje weer voorover en zo met hangende schoudertjes haar tas bungelend langs haar benen sjokte ze de gang door
3798_4626_000125	kinderen nou allemaal opletten ik ga sommen opgeven ze komt vlak voor het rijtje staan en wijst beurtelings kind voor kind aan hoeveel is twee en twee
3798_4626_000126	of om eenvoudigweg maar een klein twistgesprek met een buurvrouw op touw te zetten waarbij de hele buurt uitloopt wat ze dan zo heftig te betogen hebben wel ten eerste rijst er onmiddellijk verschil over de kwestie of beklaagde al dan niet schuldig is aan het hem ten laste gelegde
3798_4626_000127	maar na zo heerlijk uitgeraasd te zijn gun ik geen een onderwijzeres een engelientje in haar klas te hebben dat dan in het speelkwartier op de onzalige inval komt schooltje te willen spelen
3798_4626_000128	vaak heb ik het kind met zorg erop aangekeken en bij mezelf gedacht stumper wat moet er van jou terecht komen hoe zul jij je ooit door het leven slaan
3798_4626_000129	ziezo ik was zo ver even nog een laatste afscheidsblik langs de bankenrijen en toen opeens zag ik iets dat me ondanks mijn zelfbedwang toch de tranen in de ogen deed springen
3798_4626_000130	in de lege klas was het kil en doods nu vlug pakte ik mijn eigendommen bij elkaar toch opgelucht dat het nu achter de rug was het afscheid van mijn collega's kon kort zijn met de enkele voor wie ik sympathie had opgevat bleef ik de kennis toch aanhouden
3798_4626_000131	en waarom je me nog steeds zo levendig voor de geest staat een echte baangrachter was ze kort en stevig in elkaar getimmerd met een paar felle blauwe ogen stroblond haar waar een gouden gloed over lichtte
3798_4626_000132	daarom zei ik zoeken jullie nu allemaal eens in je kastjes en dan in je zakken misschien heeft een van jullie 'm per ongeluk in z'n zak gestoken ijverig gezoek geen sponsendoos ja dan zal ik maar eens gaan zoeken ik begin maar het dichtst bij nellie's bank
3798_4626_000133	dat de kinderen gedurende de eerste twee leerjaren onder leiding staan van een onderwijzeres om dan over te gaan in de handen van het sterke geslacht
3798_4626_000134	twee jaar hield ik juudje in m'n klas niet een keer in al die tijd zag ik haar als een echt kind spelen deed ze nooit je schoenen hebben daar zo van te lijen en de kinderen trekken je altijd je goed stuk antwoordde ze als ik haar vroeg waarom ze niet mee hinkelbaantje of kruip-door-sluip-door speelde
3798_4626_000135	zo ben je daar weer zei ik zo hartelijk mogelijk nou jij blij he dat je uit dat gasthuis bent maar met z'n oude branie trok hij z'n schouders op
3798_4626_000136	eindelijk is de laatste moeder de deur uit na nog een vermanend nou dag henkie en nou maar goed oppassen op school en dan kan ik m'n nieuwe stelletje eens bekijken
3798_4626_000137	en toen ze weer wakker werden waren ze heel verbaasd dat hun vader en moeder er niet meer waren ze sprongen overeind om ze te gaan zoeken en ze riepen zo hard ze konden vader en moeder dat het door het hele bos weergalmde
3798_4626_000138	maar nu schijnt hij met zijn onderzoek gereed hij kijkt eerst eens door het raam en monstert dan de klas dat wil zeggen alleen de jongensrijen het is een kleine zwerver fluistert het hoofd achter de leerplichtkaart die hij in de hand heeft
3798_4626_000139	als het waar is wat de theosofen beweren dat onze ziel meermalen op deze aarde wederkeert dan had ik jassie wel graag eens in z'n vorig leven willen bijwonen
3798_4626_000140	daar staat het bijdehandje dan zelf met gepaste trots bij tot het haar begint te vervelen en ze haar met de woorden kom nou moe ga nou mee de verdere conversatie afsnijdt
3798_4626_000141	t is net gulliver tussen de lilliputters en zijn invloed zal zeker wel veredelend op ze werken zulke exemplaren geven meestal een schitterend voorbeeld oh nee last zul je niet met hem hebben het is geen kwaad jong alleen natuurlijk hopeloos traag van begrip
3798_4626_000142	op uiterlijk schoon kon ze niet bogen ze had een breed vierkant gezicht matgele tint vooruitstekende jukbeenderen een platte neus grote mond en schuinstaande gele ogen het zwarte steile haar hing in slappe slierten langs haar hoofd
3798_4626_000143	zo gingen z'n broertjes en hij alle dagen even voor twaalven uit school want het lokaal waar ze ritueel bereid middageten kregen was een minuut of tien bij ons vandaan een van de broertjes kwam dan aan de deur kloppen en dan mocht jassie mee
3798_4626_000144	nu had ik nog één voorrecht en dat was dat ik geen geweld met hem hoefde te gebruiken ik denk haast dat het tegen z'n eer was om zich nog door een juffrouw te laten aanraken
3798_4626_000145	maar een paar dagen later hoorde ik luidkeels over de speelplaats schreeuwen jassie eigenlijk riepen ze jessie kom dan hierau je mag majdoene en daar kwam hij aanstormen dolblij dat hij majdoene mocht sedert hoorde ik hem geregeld jassie noemen door de andere kinderen
3798_4626_000146	prat op m'n glorie wou ik bij de volgende gelegenheid weer hetzelfde kunststuk uithalen maar ditmaal was trui er op verdacht en had tijd haar voorbereidende maatregelen te treffen toen ik haar bij de schouders uit de bank tilde bleef ik met een ruk steken ze had haar voeten om de plank gehaakt
3798_4626_000147	ze putte zich uit in verontschuldigingen de juffrouw moest niet denken dat zij het kind zonder reden zou thuishouden ze wist heel goed dat dat tegenwoordig niet mocht van de wet trouwens het kind ging zelf veel te graag naar de school
3798_4626_000148	nu ik zo uitweid over haar uiterlijke bekoorlijkheid lijkt het haast of die alleen me getroffen heeft dien eerste dag maar ik kreeg ook een klein tipje opgelicht van de sluier die haar veel bekoorlijker innerlijk nog voor mij verborg
3798_4626_000149	bedaar maar zei ik het gaat helemaal niet op jou want je neus staat toch niet krom maar als je zo'n vechtersbaas blijft dan kon je er wel eens een tik tegen krijgen dat ze reden hadden het te zingen
3798_4626_000150	koppig is ze echter niet heeft ze met vaste overtuiging verkondigd twee ballen en nog twee ballen zijn samen dwie ballen en rekenen we het haar dan beter voor dan wil ze graag dadelijk op ons gezag aannemen dat het er view zijn
3798_4626_000151	ze liet zich wonderlijk gauw troosten ze veegde haar ogen af stak de zakdoek weer op zak en knikte volkomen overtuigd och ja he snoepen was alle kinderen eigen begon ze en als de kinderen het geld niet versnoepten dee d'r man het zelf wel of wat ie d'r anders mee uitvoerde dat wist ze niet want
3798_4626_000152	ik kom 'r zelf even brengen ging de vader voort zich blijkbaar niet helemaal op z'n gemak voelend in deze omgeving van moeders met kinderen want haar moeder is niet meer zo erg goed ter been ziet u die kan alle dagen numero vier verwachten
3798_4626_000153	wiekje dacht ik zou ze zo meteen niet ijl als een veertje door een windvlaag opgenomen de lucht in zweven nou dan gaan ik maar zei moeder d'r zit thuis nog een hok vol op me te wachten
3798_4626_000154	misschien wel omdat ze in een betere buurt woont zoals ik laatst ontdekte ik liep door één der rustige straten van de deftige wijk die aan onze schoolbuurt grenst toen ik opeens m'n kleine immy op het trottoir zag staan touwtje springen
3798_4626_000155	vader is toch dood en moeder woont in den haag met henk en jan en als oom en tante naar haar toe gaan dan mag ik altijd mee alles heeft ze me verteld ik ben nu geheel op de hoogte na vaders dood heeft zijn broer de weduwe die met drie jonge kinderen achterbleef willen helpen
3798_4626_000156	maar dat was toch allemaal nog niet je ware je moest je richten naar de onderwijzeres van wie de klas hoorde en wat het voornaamste was je wist dat je over een paar weken de kinderen toch weer verlaten zou nee aan zo'n tijdelijke klas daar wilde je je niet te veel aan hechten
3798_4626_000157	hoe blij ik ook was dat ik die keer m'n klas eerst het vijfde en daarna ook nog het zesde halfjaar mocht houden m'n vreugde werd toch wel een beetje getemperd toen ik bij het binnenkomen in de zesde daar de slungelige jan zag zitten met z'n spits bleek gezicht en z'n lange lattige ledematen
3798_4626_000158	maar in de klas en nu moet ik een zwakheid bekennen ben ik dol op een roodkopje het fleurt je hele klas op zelfs in de triestige dagen zit er nog een beetje gloed in en met zonnig helder weer kunnen de vonken eraf spatten
3798_4626_000159	ik de rechterhand en vertrouwde raadsman van ons aller vorstin en gebiedster verwaardig mij nog wel eigenhandig aan jullie werk deel te nemen laat ieder zich dus beijveren mijn voorbeeld te volgen
3798_4626_000160	de allerwildsten beginnen onder luid geschreeuw en met uitgespreide armen heen en weer te rennen om hun longen te vullen en de stramheid uit hun leden te jagen de overigen dringen in een beweeglijk kluwen om een die met z'n tanden de knopen uit een eind touw staat te trekken
3798_4626_000161	ja juffrouw u hoeft me d'r eigenlijk niks van te zeggen ik kan me best begrijpen wat u met hem uitstaat ik zeg van de week nog tegen me man die juffrouw van de school zeg ik dat mens raakt al d'r zonden aan die jongen kwijt
3798_4626_000162	het was wel verdrietig als de kinderen zulke neigingen hadden maar zij moest het toch ook niet al te zwaar inzien ze waren nog jong het kon nog best terecht komen met verstandige leiding en goed toezicht hadden we nog alle hoop dat ze het helemaal afleren zouden
3798_4626_000163	judith las ik op de leerplichtkaart en voor mijn verbeelding rees een oosterse prinses met trotse gebaren en een ongenaakbare houding met amberkleurige huid en egyptische ogen gekleed in kleurige zijde en getooid met gouden sieraden en fonkelende juwelen
3798_4626_000164	kind hoe kom je aan al dat lekkers vroeg ik verbaasd heik van me moe gekregen huilde ze hoeveel centen heeft moe je dan wel gegeven een dubbeltje dat heb je dan toch niet allemaal uitgegeven hoeveel centen heb je nog over
3798_4626_000165	soms nam zijn vader de koning hem mede op zijn tochten door bos en veld de ernstige man sprak niet veel maar hier of daar wees hij het knaapje aan zijn hand een der vele wonderen uit de natuur
3798_4626_000166	de deur sprong open je hebt hem daareven ook niet goed in het slot getrokken riep m'n meedogenloze rechter het leukst was het op een morgen in het speelkwartier het was van dat druilerige winterweer dat je nauwelijks kunt uitmaken of het regent of dat het droog is
3798_4626_000167	zo verraste hij mij een der eerste weken toen ik de klas woordjes op de lei liet schrijven naar eigen keuze met in plaats van de traditionele serie aap oom roos enzovoort een collectie drie en vier lettergrepige woorden neer te schrijven zoals weteringschans varkensslagerij enzovoorts
3798_4626_000168	ze telde op haar vingertjes eerst de spreekkamer en de wachtkamer en het eetkamertje en boven de salon en de slaapkamer en de badkamer
3798_4626_000169	en heel smartelijk voel ik dat de toekomst geen schatten genoeg kan brengen om haar dit gemis te vergoeden einde van juutje
3798_4626_000170	intussen de voorzienigheid had het beter met hem voor wist een wijze oplossing voor het raadsel twas wel vreselijk snel in zijn werk gegaan en daarom schrok ik wel heel erg toen een van de broertjes het mij 's morgens voor schooltijd kwam vertellen
3798_4626_000171	er zijn veel mensen die rood haar lelijk vinden ik heb een moeder gekend zelf was ze vaal grauwblond en haar man dito dito maar er zat rood haar in zijn familie die een allerliefst rood jongetje had van een jaar of drie
3798_4626_000172	toen wist ik dat ik het gewonnen had want als je een kind maar zover krijgt dat het je mag dan is zelfs het moeilijkste karakter te regeren dan zijn ze van goede wille en bedelen om je gunst en recommandatie zoals een collega van mij het eens kernachtig uitdrukte na die tijd
3798_4626_000173	een geborduurd strookje aan t broekje of onderjurk een smoezelig zakdoekje met haar eigen letter er op of een gekleurd randje er langs of bevatte het onderzakje nog andere schatten
3798_4626_000174	juffrouw wij hebben thuis een boek en daar staan al de letters in van hier op school blijkbaar verkeerde ze in de mening dat die letters een speciale uitvinding van mij zijn en dat ik ze haar en de andere kinderen alleen leer uit tijdverdrijf om de lange dag op school om te krijgen
3798_4626_000175	breed en vierkant plaatste hij zich midden voor de klas leunde met beide handen op de voorste bank en overzag de rijen met een veldheersblik als een elektrische stroom ging het door de kinderen ze voelden het allemaal er kwam wat en het was slecht nieuws
3798_4626_000176	waarvan elk toch nog z'n moeilijkheden meebrengt en de ganse mens vordert en dan nog denkkracht over te houden om de betekenis van zo'n zinnetje in je op te nemen en onderschat vooral niet dit ene dat het kind tot dusverre geen andere taal heeft gehoord dan de spreektaal en wat voor spreektaal meestal
3798_4626_000177	men moet zelf eenentwintig jaar geweest zijn en eens vanaf je 's morgens inderhaast ingepropte boterham van acht uur tot over twaalven gevast hebben om te weten hoe lekker en ook hoe doordringend sterk zo'n boterham met ei ruikt
3798_4626_000178	maar hij bleef er even vrolijk en genoeglijk bij hij vertelde me dat t faan was op de ajtsaal en als ik dan vroeg wat hij gehad had klonk het met grote voldaanheid snirt of kepsaanders of gort mit resaane het kind scheen geen weet te hebben van de zorgelijke omstandigheden thuis
3798_4626_000179	even later kon je hem dan in een hoekje van de speelplaats vinden geheel verzonken in de bewondering van een glazen stuiter die binnenin al de kleuren van de regenboog vertoonde of met z'n tere vingertjes een stukje glanzend rood staniol liefkozend en er voorzichtig de kreukels uit strijkend
3798_4626_000180	ik liet hem met rust en troostte me nog het zal wel slijten morgen of overmorgen komt hij weer gewoon naar me toe maar het was
3798_4626_000181	die trok ook een bedenkelijk gezicht en zei we zullen dadelijk de moeder hier laten komen en zoo werd ik een half uurtje later uit de klas geroepen meneer vraagt of u effetjes in t kamertje wil komme
3798_4626_000182	blijkbaar vond ze de secure weg toch altijd maar de beste je kon nooit eens weten hoe die bel soms onverwachts zou gaan en zeker had ze ook niet zoveel behoefte aan beweging en vrijheid als een ander kind
3798_4626_000183	nooit heb ik zo verteld het was net een nachtmerrie en het ergste was dat mijn horloge blijkbaar met de boze geesten samenspande het wou maar niet vooruit eerst talmde het afschuwelijk met half twaalf aan te wijzen
3798_4626_000184	jesses naj de dubbelde dan doek nie maj en ook dan is het volstrekt geen uitzondering als ik ze hun gang laat gaan dat ze nauwelijks of nog niet eens begonnen zijn als we weer naar binnen moeten
3798_4626_000185	ook zit hij niet maar zweeft met uitgespreide armen en benen door de ruimte binnen in de zak maar wat hindert dat de kinderen vinden het allemaal even prachtig en dat vind ik eigenlijk ook
3798_4626_000186	dat klaas z'n zakdoek weer niet bij zich heeft en er toch zo bitter om verlegen zit en tenslotte maar dit helaas een onderdeel van een seconde te laat dat piet natuurkundige proeven neemt met z'n inktkoker en probeert vast te stellen hoe ver 'ie 'm schuin houden kan eer de inkt eruit komt lopen
3798_4626_000187	ze had een voetje op de zitplank opgetrokken en demonstreerde iets bijzonder prachtigs een gelakt laag schoentje met een echt zilveren gespje of een brede zijde veter of misschien een opengewerkt wit sokje met een lichtblauw randje
3798_4626_000188	och m'n goeie mens dat kan ik jou zo niet uitleggen jij vindt zo'n verhaaltje uit een leesboek zeker heel erg de moeite waard om er een half uur lang met je gedachten bij te blijven ik kan het je niet eens kwalijk nemen dat je me er elke dag opnieuw mee komt vervelen je weet blijkbaar niet beter
3798_4626_000189	en daarop tegen de brullende antiwetenschaps mens sta je nou stil wasje moet ik het 's morgens halen vergezeld van een paar stevige opstoppers die misschien wel dankzij z'n meer dan voldoende kleding even weinig uitwerking hadden als de bedreiging met de gewapende macht
3798_4626_000190	toen ik de volgende morgen m'n twaalfuurtje stond klaar te maken zag ik opeens het bleke spitse gezicht van m'n dierbare jan voor me en pakte er voor hem ook een boterham bij
3798_4626_000191	want ofschoon ik met de kleine nico nooit last had en hem al was het ook in de achterste gelederen nog steeds mee over had kunnen slepen het hele gezin stond toch ongunstig bekend
3798_4626_000192	moeder keek me is veelbetekenend aan en maakte haar hand los ga zolang nog maar effe spele ze moest haar overkropt gemoed eens lucht geven
3798_4626_000193	hij had er vaak zo bloedig z'n best op gedaan het leek me een roerende gedachtenis aan z'n heldhaftig streven met zo gering resultaat kleine jassie ik beklaag je niet het leven is voor geen van ons allen gemakkelijk maar voor jou had het onvermijdelijk slechts ramp en teleurstelling gebracht
3798_4626_000194	voor mijn sinterklaas bouwde hij een estrade waar een echte bisschop tevreden mee geweest zou zijn en haalde toen uit zijn woning die naast de school lag zijn eigen fluwelen armstoel en dan kon hij me soms eens wijs toeknikken en zeggen ik mag het wel dat idealisme van de jeugd ik ben alleen benieuwd hoe lang je het zult houden
3798_4626_000195	wij mensen van het vak moesten eigenlijk allemaal zelf een hok vol kinderen hebben of anders tenminste ergens in huis wonen waar de kinderzegen groot is om enig begrip van kinderen te krijgen bedoel ik
3798_4626_000196	en daar stond hij al voor me netjes schoongewassen z'n haar in een keurige scheiding gekamd en met de traditionele spiksplinternieuwe blouse aan dat is zede alle kinderen die uit het ziekenhuis komen krijgen een nieuw kledingstuk aan ik heb het nog nooit anders gezien
3798_4626_000197	nu dan moet hij ook maar met de grote kinderen meedoen neem hem maar mee in de kring riek zielsgelukkig stapte het tweetal heen en nadat m'n meisjes onder elkaar uitgevochten hadden wie steefie aan de andere kant een handje mocht geven
3798_4626_000198	zij had van haar twaalfde jaar af gediend had altijd deftige diensten gehad waar ze netjes werken en respect voor het gezag had geleerd een spaarbankboekje zal ze ook wel gehad hebben
3798_4626_000199	voor mijn plezier wou hij zich soms wel even inspannen om er bij te blijven dan zat hij met z'n grove jongensknuist heel zoet het kinderachtige lesje te volgen regel voor regel woordje voor woordje
3798_4626_000200	wie na een dergelijke confidentie van zo'n pop haar niet dadelijk een klein plaatsje in z'n hart inruimt moet toch wel helemaal van steen wezen dunkt me en zo zit ze nu al een maand of drie op haar plaatsje in de voorste bank en is m'n dagelijkse vreugde
3798_4626_000201	die hele eerste dag doet chris zijn uiterste best het taallesje schrijft hij netjes tot het laatste woord onder het lezen let hij op en weet zijn beurt
3798_4626_000202	en weg stuift de brandweer of de gevangeniswagen of wat ze die dag moeten voorstellen de achtergeblevenen kijken het span even verlangend na maar ook maar heel even
3798_4626_000203	toen deelde ik nog wat plaatjes en andere voor de dag gekomen schatten uit liet de blaadjes ophalen boeken penhouders enzovoort uit de kastjes opbergen en zo kregen we de tijd voor het speelkwartier om na het spelen had ik nog ruim een uur
3798_4626_000204	ik had de klas een paar dagen geleden van ons jong poesje verteld en van al de grappen die het uithaalde sedert deelde het poesje ook in jopie's zorgen ik wait wel een kettewinkel baj ons in de straat begon hij ernstig sa k es foor u gaan frage of se der daar sau lang op passe kenne
3798_4626_000205	uit haar grote bruine ogen keek mij een ziel aan die voorgoed afstand had gedaan van 's levens blijheid en die met doffe berusting alle verdere slagen van het noodlot afwachtte
3798_4626_000206	de wonder mooie handjes op de bank het ene in rust op het schrijfboekje het andere dapper voortwerkend aan al die moeilijke op en neerhalen van zo'n m en dan nog zo'n m en dan nog één een hele rij vol eer je het potlood mag neerleggen
3798_4626_000207	speelkwartier zalig ogenblikje van verademing voor jezelf op z'n minst evengoed als voor de kinderen even ontspanning van je ijzeren zelfbeheersing even het verslappen van je voortdurende waakzaamheid het sluiten van de honderd paar ogen en oren
3798_4626_000208	dat m'n arm stumpertje van een jopie weer zo treurig aan het hoesten is dat die kleine kat van een sientje heel handig en stiekem een stuk snoepgoed in haar mondje steekt
3798_4626_000209	en als iets me geleerd heeft me voor de klas te beheersen dan is het zeker in de eerste plaats de vrees geweest om op engelientje te lijken als ze schooltje speelde
3798_4626_000210	en na twaalven toen ik weer aan m'n tafeltje zat maakte ik het nog erger zo onpedagogisch mogelijk zei ik tegen m'n vis-à-vis daar ginds op de achterste bank
3798_4626_000211	ja wat zou ik zeggen als onderwijzeres raak je gewend aan heel wat zonderlinge vragen of het nou heus komt doordat me man vroeger bij de huzaren heeft gediend dat al de kinderen zulke kromme benen hebben en of ze nou die kale plek op jantje z'n hoofd nog niet eens met haarlemmer olie zou insmeren
3798_4626_000212	maar dat viel niet in goede aarde even keek hij me van opzij aan ik zag z'n ogen nijdig vonken toen deed hij net of hij helemaal niet begreep dat ik hem bedoeld had
3798_4626_000213	hij maakte echter geen misbruik van zijn overwicht nooit zag ik hem een kleinere jongen plagen of slaan z'n houding had eerder iets beschermends iets vaderlijks zou ik haast zeggen
3798_4626_000214	het gaat goed met m'n chris een hele week twee hele weken het schoolhoofd kijkt voldaan zie je aan zijn school ikzelf krijg er ook al een beetje moed op
3798_4626_000215	eens kregen we een nieuweling een olijke kaaskop die had blijkbaar z'n ogen en oren op de rechte plaats met zijn oordeel over arie was hij tenminste gauw klaar en het was raak ook
3798_4626_000216	een kind dat iets doet wat niet mag weet het en als het er zelf op een ogenblik even geen erg op had dan herinnert het het zich onmiddellijk weer zodra je het aankijkt of z'n naam noemt
3798_4626_000217	maar dat hij nog haast niet gedragen had ik zie het nog voor me het was van creme cheviot met koperen knoopjes een fijn zijden lintje van voren en een geborduurd anker op de linker mauw
3798_4626_000218	nou maar daar had haar kind nog nooit wat van uitgelaten zei ze wantrouwig het was op zo'n manier zonde van de cente had ze dat gewete dan had ze het kind nog beter thuis kunne houwe
3798_4626_000219	lief hè zo'n jong opgerold blaadje dat kun je nu elke dag zien groeien ze had een kleur van plezier en keek me regelrecht in de ogen en voor het eerst zag ik iets vriendelijks in haar blik
3798_4626_000220	hardhandig word het slachtoffer door mekaar gerammeld het hele troepje giert heeft uitbundig plezier het slachtoffer zelf het allermeest wat kwaje meid mot jij lache voor je kijke hoor je niet wat ik zeg
3798_4626_000221	nou en toen is ze dan ook gestorven zonder dat ik haar nog eens gezien heb niet eens op de begrafenis ben ik geweest want het liep net op het laatst met me veertien dagen later werd het kind geboren en nou denk ik altijd dat het schaap die onrust van me meegekregen heeft me man lacht me d'r om uit maar wat zegt u nou juffrouw
3798_4626_000222	met doodernstige gezichten als ik voorbij kom zeg ik denk er om dat je eerst alle mensen moet redden en ze knikken wijs al spuitend en geen van allen lacht
3798_4626_000223	dit heeft onder de kinderen de vaste overtuiging gevestigd dat een juffrouw hen in een hogere klas niet meer aan kan en daardoor is het ook een nationale schande geworden om na je achtste of negende jaar nog bij een juffrouw te zitten
3798_4626_000224	als ik zei nee maar wat heb jij je sommen vlug af of wat heb jij keurig geschreven vandaag dan glom ze het enige waar ik me met grote angstvalligheid voor moest hoeden dat was haar aan het woord te laten komen
3798_4626_000225	en terwijl ze zo bezadigd naast me heen en weer drentelde onthulde het schelle stemmetje met de scherpe keelgeluidjes me heel de intimiteit van het huishouden waarin ze leefde
3798_4626_000226	nu ben ik in het geheel geen voorstander van lange predicaties en uitleggingen aan kinderen je hebt er trouwens op school geen tijd voor maar ze zijn ook absoluut overbodig
3798_4626_000227	enkele meisjes hadden de zakdoek te voorschijn gehaald en zaten daarmee ijverig in hun ogen te wrijven andere knabbelden op hun koekjes of staarden het raam uit
3798_4626_000228	nou zien jullie het eens die arie die altijd zo wild en onvoorzichtig is nou moet hij in het gasthuis liggen en pijn lijden en toen hadden ze allemaal wijs geknikt en ze waren diep onder de indruk geweest en nu zou de jongen het weer helemaal bederven dan wou ik toch eerst ook nog een woordje zeggen
3798_4626_000229	e elejaasr bracht hij er met veel moeite uit ja zei ik zo heet je dat weet ik wel maar noemt moeder je ook zo zo helemaal voluit ja knikte hij stom met het hoofd omlaag
3798_4626_000230	terwijl je zo'n daaldersplaatsje vlak voor je hoort te reserveren voor de grootste dromer of de ergste woelwater maar tot nu toe heb ik nog geen afstand kunnen doen van het plezier haar dicht bij me te hebben want moeder heeft gelijk als ze zoet is is ze een schattepoes en ze is altijd zoet
3798_4626_000231	werd de kleine vent ingewijd in de geheimen van en die vrouw die kiest een kind sinds die dag kwam hij ons vrij geregeld de eer aandoen en zijn grootste vreugde was als ik in de handen klapte om mee in de rij te mogen lopen tussen al de grote kinderen
3798_4626_000232	maar volgens welke geheimzinnige wet hij al de ondeugendheid geërfd had van z'n drie broertjes samen en al de brutaliteit die z'n vader een beleefd onderdanig schoenmakertje z'n hele leven te weinig had gehad
3798_4626_000233	en gelukkig heb ik het begrepen en haar stellig beloofd dat ik ze een volgende keer voor haar zou bewaren intussen schijnt ze echter bij vader haar licht te hebben opgestoken betreffende de handelswaarde van roestige pennen ze heeft er tenminste nooit weer om gevraagd
3798_4626_000234	moeder scheen iets te voelen van m'n vertedering t stugge donkere gezicht ontspande zich ze duwde het kind nog wat naar voren zeg de juffrouw d'r es gedag als een grote meid dag juffrouw een hoog overslaand stemmetje haast een vogelgeluidje
3798_4626_000235	ze haalde haar zakdoek voor de dag en snikte het hoofd en ik wisselden een meewarige blik we hadden er toch medelijden mee en we probeerden haar wat moed in te spreken
3798_4626_000236	zo vergen ze voortdurend je volle aandacht tob je er dag in dag uit maar mee door zonder dat je ze een ogenblik uit het oog mag verliezen en als ze tenslotte met hun vroegrijpe straatwijsheid nog maar niet de geest van je hele klas bederven mag je nog best tevreden wezen
3798_4626_000237	ik vond het geval ernstig genoeg om er werk van te maken en verloor dus maar geen tijd met pogingen om bij die twee achter de waarheid te komen ik nam al het geld en snoepgoed in beslag en ging het hoofd inlichten
3798_4626_000238	ik zette hem achteraan in de onschadelijkste hoek en liet hem daar maar in z'n eigen sop gaar koken en pas wanneer hij de rust van de andere kinderen of van mijzelf al te zeer bedreigde zei ik jan ik kan je niet langer gebruiken ga maar een beetje aan de muur staan
3798_4626_000239	ik geloof dat hij ook zonder de reep chocolade die ik vond dat hij dan toch ten minste wel hebben mocht tevreden om half vijf naar huis zou gegaan zijn z'n grote onmisbaarheid bleek me echter pas toen het kachelweer werd
3798_4626_000240	alle letters even ver van elkaar en alle pootjes even schuin en even dik als dan de lees- of tekenboekjes weggeborgen zijn en de klas is zo ongemerkt aan het babbelen en roezen geslagen in afwachting van het bekende tikje dat ze weer tot de orde moet roepen
3798_4626_000241	een paar dagen later herhaalde ik de proef met hetzelfde resultaat het was zo klaar als de dag thuis en voor de kinderen op school wou hij jassie heten voor de juffrouw niet
3798_4626_000242	maar voor het ogenblik kunnen we er niets anders aan doen dan hem niet al te afkerig van de school te maken en voor de rest er maar het beste van te blijven hopen
3798_4626_000243	en weet u wat ik toen voor hem gezongen heb van als vogels en bloemetjes slapen gaan en toen zei hij dat een heel mooi liedje was en toen mocht ik de mooiste appel van dessert uitkiezen
3798_4626_000244	en toch en toch een mens is maar een mens en niemand zal het me kwalijk nemen dat jopie als het er op aankwam toch een streepje bij me voor had al liet ik het in de klas ook niet blijken
3798_4626_000245	maar toch de vreugde was kort geweest want ik vrees m'n jongen dat je in korte tijd m'n geestelijke voorraadschuur geheel uitgeput zoudt hebben en ik je aan knapper koppen had moeten toevertrouwen om je onverzadiglijke honger naar kennis verder te stillen
3798_4626_000246	toen jan z'n griffel neerlei en me aankondigde dat hij klaar was met een hoofdknik riep ik hem bij mij om z'n sommen na te zien in orde zei ik nu nog je taalwerk en liet hem de lei weer wegnemen maar op datzelfde ogenblik keek ik toevallig naar hem op
3798_4626_000247	het beetje ontzag dat de school hem nog inboezemde raakte bij zo'n echte driftbui ook in de verdrukking autoriteit bestond dan eenvoudig niet meer voor hem
3798_4626_000248	toen hij wat groter werd zat hij vaak op een fluwelen kussen aan de voeten van zijn moeder de koningin die een schone jonge vrouw was en steeds een slepend zijden gewaad droeg
3798_4626_000249	ik zuchtte opnieuw ik was er niet helemaal gerust op ik had wel vaker zulke types in m'n klas gehad te dom om het onderwijs te volgen dat hun bovendien niet interesseert omdat het op jonger kinderen ingericht is de leeslesjes bijvoorbeeld zijn te kinderachtig de inhoud kennen ze al van een vorige cursus al kunnen ze de woorden ook nu nog niet lezen
3798_4626_000250	de overwegingen voor onze daden zijn niet altijd precies op te geven maar dit weet ik wel met pedagogiek hadden ze op dat ogenblik niets uit te staan
3798_4626_000251	natuurlijk heb ik mij verder overeenkomstig z'n wens gedragen maar hier jassie ik kan het heus niet helpen en je moet er ook niet driftig om worden hier wil ik je bij je ware naam noemen want jassie heette je toch en onder die naam ben je ook in m'n herinnering blijven voortleven
3798_4626_000252	en ik kijk op dat gebogen hoofd en voel niets dan medelijden want wie eenmaal voor deze verleiding bezweken is die zal elke dag weer naar de zoete vrijheid verlangen en de grote stad biedt belangwekkende tonelen genoeg die de aandacht vasthouden tot de school toch al dicht is
3798_4626_000253	ik was trouwens niet de enige die hem verwende vaak midden onder het spelen kwam een troep meisjes met fladderende witte schorten als een zwerm vogels neergestreken
3798_4626_000254	herdacht hij de purperen zonsondergangen op zijn lievelingsplekje in het park en hoorde de klagende tonen van de gouden toverharp en het liefelijke gezang van de schone koningin
3798_4626_000255	maar altijd belooft hij dat het nu nooit meer gebeuren zal arme chris je bent me een raadsel soms denk ik zou het toch nog mogelijk zijn dat je aan je noodlot ontkomt dat je onvatbaar blijft voor de besmetting met het gif van de straat
3798_4626_000256	een soort ouderwetse schoudermantel waarschijnlijk een erfstuk en een torenhoog kapotje waarvan de gitjes vrolijk heen en weer schommelden bij iedere ruk van haar rechterbeen
3798_4626_000257	na een kwartiertje had hij dan ook daar wel weer genoeg van dan ging hij wat ordentelijker staan om te tonen dat hij desnoods wel weer naar z'n plaats terug wou en dan liet ik 'm maar weer gaan zitten
3798_4626_000258	laat het gisteren een omgevallen melkkar geweest zijn morgen zal het een aanrijding wezen of een dronken man die opgebracht wordt of een bekeuring van een slagersjongen of een troep soldaten met muziek voorop of desnoods een ruzie tussen een paar buurvrouwen
3798_4626_000259	en toen ik niets anders wist te doen dan enkel maar zachtjes van ja te knikken toen wierp ze zich voorover op haar bank en begroef het hoofd in beide handen onder luid geschrei
3798_4626_000260	dan aarzelend krabbelde z'n rose vingertje even over het koperen knoopje peuterde aan het strikje streelde eerbiedig het geborduurde anker ik kon er m'n ogen niet af houden maar zodra hij m'n blik voelde trok het vingertje gauw terug en blozend wendde hij het hoofdje af
3798_4626_000261	lets dergelijks verwachtte ik nu van m'n nieuwe piet en daarom zag ik het zwaar met hem in maar als me iets in m'n leven is meegevallen dan is het m'n dagelijkse omgang met piet geweest gedurende het halve jaar dat nu volgde
3798_4626_000262	maar bij engelientje wist ik vooruit dat ik zo overstelpt zou worden met en toe see iks en en toen see seis dat ik er dan maar de voorkeur aan gaf aanklacht en verdediging over te slaan en dadelijk over te gaan tot het uitspreken van het vonnis
3798_4626_000263	en die ganschen middag is hij daar gebleven de klas heeft gelezen getekend gezongen m'n prinsje heeft gekeken genoten gedroomd telkens op nieuw gleden z'n blikken liefkozend langs het mooie blauwe kieltje
3798_4626_000264	dan kon hij me bijvoorbeeld zo'n zelfden middag na vieren voor de school opwachten ik gaan een eindje met u mee en dan slofte hij op z'n groote afgetrapte schoenen afleggertjes van z'n moeder gemoedelijk naast je voort
3798_4626_000265	op een dag zei ik weet je wat je eens doen moest trui het varentje in de gootsteen zetten en het dan zo met je hand besproeien dan spoelt al het stof er af en zal je eens zien hoe het opfrist
3798_4626_000266	ik doorliep de lange rijen cijfers met zoveel moeite en inspanning verkregen en bij m'n deernis voor het stumpertje voegde zich eerbied en bewondering voor haar ijzeren plichtsgevoel je bent een knappe meid prees ik maar je hebt ze veel te moeilijk gemaakt zo ver zijn de andere kinderen nog lang niet
3798_4626_000267	en als ik dan heel ingespannen met de klas bezig was wist ik er wel eens geen anderen weg op ik weet nog niet of ik erom lachen of huilen moet dan hem eens een kwartiertje voor straf in de hoek te zetten
3798_4626_000268	weg was hij al om na een paar minuten triomfantelijk met de bedoelde plaat terug te komen prachtig piet heb je de kist weer gesloten en de sleutel teruggebracht
3798_4626_000269	ik schreef wat werk voor ze op het bord en dacht bij mezelf hoe komt die dag om ze hebben allemaal hun best gedaan die dag maar t is niet allen even zwaar gevallen een ordelijk rustig kind heeft niet veel moeite met een dag extra stil te zitten
3798_4626_000270	alleen elsje was niet tot bedaren te brengen en omdat ik uit ervaring wist dat iedere verdere poging haar nog maar meer van streek zou maken liet ik haar stil aan haar lot over en ik gaf een zucht van verlichting toen eindelijk de bel ging en ze nog steeds snikkend in de rij meeliep
3798_4626_000271	uit mijn handen is hij overgegaan in die van een meester of die t geheim van z'n vorstelijke afkomst ook dadelijk geraden en hem niet hard aangepakt heeft en ook degene onder wiens leiding hij vervolgens is gekomen
3798_4626_000272	als hij met z'n kleine broertje speelde en dan moet je op een morgen moeite met ze gehad hebben je hebt je kwaad gemaakt je vond ze lastig ongehoorzaam brutaal
3798_4626_000273	die zuivere hooge jongensstemmen met hun eigenaardig schel timbre nu hoorde ik ze weer en met volle teugen genoot ik van t gezang van mijn koorknaap zooals ik hem meteen in gedachten doopte
3798_4626_000274	op mijn beleid viel ook heel wat aan te merken vond juudje lieve hemel wat was ik roekeloos ik nam zo maar een nieuw pijpje krijt als het andere nog niet helemaal op was in het begin hadden we zelfs formeel strijd over dit laatste punt
3798_4626_000275	dan zocht hij een eenzaam hoekje op en ging op een paaltje van het hek of op een stoeptreetje naar hartenlust zitten dromen zo in elkaar gedoken de handjes om de knieën was hij weer terug in z'n eigen sfeer
3798_4626_000276	verbluft keer ik mij om en kijk regelrecht in haar grote grijsbruine ogen ze heeft de wenkbrauwen een beetje samengetrokken haar hele gezicht zegt mankeert het je nou in je bovenkamer
3798_4626_000277	ze maken tegenwoordig wel van die poppetjes van wollen draad als ze goed gemaakt zijn kun je best raden wat de armen en wat de benen moeten voorstellen bij een arbeiderskind in winterdos is dat niet altijd zo gemakkelijk uit te maken
3798_4626_000278	en toen had hij niet meer durven aanbellen en was maar blijven spelen en 's middags dan z'n hoofd zakt voorover hij mompelt nog wat van niet durven
3798_4626_000279	m'n eerste werk was natuurlijk de gemoederen te kalmeren bedaar maar zei ik tegen t kleine ding die sponsedoos komt wel weer terecht maar k vind t niet mooi van je dat je zo maar dadelijk zegt dat dat nieuwe meisje m heeft want je hebt toch niet gezien dat ze m wegnam
3798_4626_000280	er kwam een blijde glans op t smalle gezichtje nee hoor sommen hoef je nu verder niet meer te maken ik zal je morgen een mooi leesboekje sturen dan mag je de verhaaltjes lezen en de prentjes kijken en op je lei moet je dan maar eens wat moois teekenen jij zitten blijven geen sprake van ik neem je vast mee over
3798_4626_000281	onomwonden verklaarde hij door z'n hele gedrag dat hij niet verkoos door te werken op te letten z'n best te doen in een woord mij te gehoorzamen
3798_4626_000282	dat begreep hij niet zo gauw en daarom maakte ik het pakje maar voor hem open het bloesje was keurig geworden zoals het daar lag netjes opgevouwen en gestreken leek het werkelijk gloednieuw
3798_4626_000283	maar ik voelde toch wel dat het maar een schijn overwinning was geweest en dat het maar een haartje gescheeld had of ik had formeel de nederlaag geleden en de volgende keer pakte ik de zaak weer anders aan
3798_4626_000284	als de kinderen pas op school komen hebben ze dat haast allemaal dan komen ze alles wat ze weten aan de juffrouw op school vertellen en het is maar goed dat de ouders niet horen wat intimiteiten hun kleuters soms zo onnozel argeloos weg staan te verklappen
3798_4626_000285	bij stortregen ook niet want dan komen ze zo laat mogelijk of schuilen zolang in een portiek of onder een afdak het stilst is het als er ijs in de grachten ligt dan staan er alleen de hele kleintjes aan moeders hand en hoor je enkel het zeurige gekles och juffrouw wat u seit en sal ik nou is wat segge
3798_4626_000286	op een dag lag 'r een dun laagje ijs in de gracht maar het was niet sterk genoeg om een kind te dragen jantje vroeg aan z'n moesje enzovoorts drie catastrofe vier apotheose na die tijd enzovoorts
3798_4626_000287	en dus schrok ik ook niet toen op een middag voor schooltijd opeens de storm weer opstak ik keek uit het raam zag de kinderen in clubjes bijeen staan heftig betogend en gesticulerend maar ze schreeuwden zo door elkaar heen dat ik er geen woord van verstaan kon
3798_4626_000288	en de kaaskop gaf ik de raad dat versje maar voor z'n moeder te bewaren want dat ik het niet meer horen wou en dat de kinderen hier uit de klas elkaar nooit mochten plagen daarmee was het uit en het rijmpje hoorde ik ook niet meer maar de bijnaam was te toepasselijk te mooi die zat
3798_4626_000289	maar met een gebaar naar het hoestende kind ze kon dat schaap toch niet in zo'n koude kamer laten het arme kind kon niet tot bedaren komen ze was bloedrood geworden en de aderen stonden dik op het voorhoofdje ik kon het niet langer aanzien beschroomd vroeg ik aan moeder of ze misschien niet even het raam een eindje zou open zetten
3798_4626_000290	of dat je voor het vat op je krijgt nog eens onder betere leiding komt als nu bijvoorbeeld zo'n tweede vader eens schik in je kreeg en je bij zich in huis nam
3798_4626_000291	en daar barstte een lang verward verhaal los dat niet te remmen of te stuiten was tot hij eensklaps het telraam ontdekte en met een stralende lach op z'n gezicht zichzelf onderbrak wat n lollige balletjes die kan je niet eten he zekers om van te leren
3798_4626_000292	door het wisselen der tandjes wat haar een mummelmondje gaf nee dat was het allemaal niet het was het ouwelijke zorgelijke kijken der half toegeknepen oogjes het was het ouwelijke zorgelijke zieltje zelf dat me uit die oogjes aankeek
3798_4626_000293	en die tijd had ik bestemd voor de fuif ik haalde een paar grote zakken lekkers uit m'n tas en zei kinderen nu ga ik tot slot trakteren en een mooi verhaal vertellen wat zeggen jullie van zo'n gezelligheid
3798_4626_000294	met een oogopslag zie ik dat hij groot en fors is misschien komt hij maar op proef en kan een klas hoger geplaatst worden is mijn laatste troost juffrouw begint het hoofd hier kom ik u een nieuwe leerling brengen die wil graag in deze klas komen
3798_4626_000295	haar naam trui dekker was hollands genoeg maar als ze tsji sang shu had geheeten of zo'n dergelijke naam die je met drie keer niezen nog niet uitgesproken hebt had t me niets verbaasd want haar voorkomen was beslist mongools
3798_4626_000296	na mij mot de juffrouw maar niet kijke ik ben zomaar midden uit me werk komme lopen verbaasd keek ik de vrouw er eens op aan t goeie mens zag er immers heel ordentelijk uit
3798_4626_000297	arm kleine juudje voor ons allen breekt eens de dag aan waarop we tot de droeve ontdekking komen dat er op de wereld ook nog andere mensen zijn dan ooms en tantes die slechts ons welzijn beogen
3798_4626_000298	een ander keer hebben ze hun keus misschien wat eerder bepaald maar nu blijven ze toch zeker steken bij de oplossing van de vraag wat er gesprongen moet worden de ene helft verklaart zich voor ein zwei
3798_4626_000299	hem niet te hard aanpakken heel voorzichtig nam ik z'n hoofdje tussen m'n beide handen en streelde even z'n wangetjes ze waren zo zacht zo zacht nee wie nog nooit een betoverd prinsje gestreeld heeft kan zich toch niet voorstellen hoe zacht die wangetjes waren
3798_4626_000300	ali en tonia dacht ik terwijl ik ze samen in een bank zette dan moet ik ali links hebben zo leer ik ze het vlugst uit elkaar en toen ze daar zo naast elkander zaten de twee precies eendere figuurtjes had ik er toch wel schrik van
3798_4626_000301	hoe heet je vroeg ik terwijl ik het koude kleine handje vasthield wiekie hendrika geertruida verduidelijkte moeder ze ken nog niet al de letters zeggen maar ze mot ook nog zes worden
3798_4626_000302	kind zei ik hoe kom je hier zo verzeild ik woon hier toch lachte ze en ze wees me een zware deur waarop ik de naam van een bekend specialist las
3798_4626_000303	dat hij van z'n geboorte af niets dan armoede en ontbering had gekend bleek en bloedeloos was gebleven een min klierachtig kereltje in gelapte haveloze kleren wiens voorkomen nederigheid en deemoed deed verwachten
3798_4626_000304	toen het voor de tweede keer ingezet werd was de rij al dubbel zo lang ik geloof dat de hele klas erachteraan wilde maar daar had je arie met z'n vuisten wou hij de nieuweling te lijf en ik moest er vlug tussenkomen
3798_4626_000305	nog zie ik haar voor het rekenrek staan om de ballen plaatjes blokjes die er op liggen te tellen een voor een krijgen de ballen een zacht liefkozend aaitje soms slaat ze er wel eens eentje over maar dan herstelt ze haar fout ook wel weer en gaat nog eens naar die enen terug
3798_4626_000306	ik nam het kleine behuilde gezichtje in mijn twee handen en probeerde het op te heffen maar ze wou me niet aankijken de natte wimpers bleven op haar wangen liggen toen bukte ik bij haar neer en zei dat ze nu een groote verstandige meid moest wezen en dat ze vast een veel lievere juffrouw terug zou krijgen
3798_4626_000307	maar o wee als er eentje wat hard te vallen kwam en het werd een buil een geschaafde knie of een bloedneus dan had ik alle moeite haar in het spoor te houden meest redde ik de toestand met een grapje
3798_4626_000308	en zo sukkelden we een week of wat met elkaar voort zonder dat er enige verandering in ons gedrag merkbaar was tot nu komt het grote onpedagogische moment
3798_4626_000309	je voelt je ongeveer als een moeder die acht kinderen heeft waarvan het oudste vijftien jaar en het jongste drie maanden is en die voor allen samen maar een gerecht mag koken al gebruikt ze nu nog zoveel overleg toch zal het onvermijdelijk gevolg wezen dat de oudste met honger van tafel gaat en dat het kleintje zich een indigestie eet
3798_4626_000310	doordat ze geregeld gecontroleerd worden wennen de kinderen er aan voor het naar school gaan de handen te wassen de smeerpoesen stuur je naar de kraan ze al of niet bestraffend en de leerboekjes blijven aanmerkelijk langer schoon
3798_4626_000311	wat zal die haar kind tot steun wezen later bij de moeilijke problemen van de opvoeding daar voelde ik opeens twee armpjes op m'n knie het kleine ding had blijkbaar van haar plaats onze woordenwisseling gadegeslagen had moeders drift en boosheid bemerkt en kwam me nu troosten
3798_4626_000312	leesboeken open bladzij zeventien trui bleef bedaard zitten met de armen over elkaar gelukkig had je er dan nog een kleine veertig over die het wel deden dus begon je rustig de les en nam van haar geen notitie
3798_4626_000313	het was een echte bezoeking toch had ik niet het hart ze weg te gooien eer ik er met juudje over geconfereerd had en we samen tot de conclusie waren gekomen dat het mooie er nu toch wel zowat af was
3798_4626_000314	dan hadden we allemaal evenveel plezier steefie de kinderen en ik want we wisten allemaal wel dat het eigenlijk contrabande was en dan vond ik altijd nog wel een mooi plaatje of een suikerpepermuntje in de kast en daarna zei ik tegen een van de jongens
3798_4626_000315	ja mevrouw ziet u uit paedagogische overwegingen maar verder laat ik het nu maar eens eerlijk uit de school klappen verder heb je van de paedagogiek die je voor je opleiding uit de boekjes geleerd hebt een bedroefd beetje om nu niet te zeggen helemaal geen nut wanneer je voor de klas komt te staan
3798_4626_000316	och piet wil jij even meegaan om hem eens netjes af te wassen en haal je dan wat zand om hier overheen te strooien ja de bank wil je wel even met de spons afnemen hè maar daarna fris uitspoelen piet
3798_4626_000317	moesten de inktpotten bijgevuld of schoongemaakt worden tot wie kon ik mij beter wenden dan tot piet met het grootste plezier bleef hij er een half uur voor na en verrichtte het onsmakelijke baantje handig en vlug
3798_4626_000318	aarzelend grabbelde ze twee centen onder uit haar zak toen wist ik genoeg en ik liet haar de hele zak omkeren er rolden een stuk of wat dubbeltjes en centen uit
3798_4626_000319	zo staan ze dan gereed voor de nieuwe reis trots op het keurige pakje waarin ze voor deze gelegenheid gestoken zijn en echt in hun schik dat ze voortaan bij elkaar mogen blijven hilversum juli negentientweeëntwintig
3798_4626_000320	tenslotte vind ik toch een schikking die me zowat bevredigt en dan kan eindelijk de wagen weer voortrollen natuurlijk heeft de nieuwe leerling die morgen m'n volle aandacht
3798_4626_000321	m'n nieuwe leerling en ik bekijken elkaar hoe heet je vraag ik chris manders en hoe oud ben je
3798_4626_000322	op z'n minst de helft begint zonder dat zij er iets van afweten te roepen dat hij het niet eens gedaan heeft en dan wordt de zwaarte van de straf overwogen of hij vannacht op het politiebureau zal moeten blijven en of z'n vader het zal moeten betalen
3798_4626_000323	breng u een eindje weg zal ik eens uw tassie dragen zo klein als hij was had hij al iets beschermends in z'n optreden iets ridderlijks zou ik haast zeggen en ik geloof dat z'n geleide naar huis half als eerbetoon maar ook een tikje als zorg voor m'n veiligheid bedoeld was
3798_4626_000324	het bleek een jongen te zijn met een ziel zo zuiver als glas en zo week als was een dromer die z'n gedachten maar voor een heel klein deel bij zulke prozaïsche dingen als sommen en taaloefeningen kon houden
3798_4626_000325	opeens daar had ik de zanger vlak naast zijn bank bleef ik staan om beter te kunnen genieten wat een mooie stem had die jongen hijzelf had er in het minst geen erg op dat ik naar hem stond te luisteren
3798_4626_000326	en ie vroeg maar als of ik errege pijn had maar ik lee wat lekker op die zachte kussens en hij zat zelf op het kleine bankie en het was zo prachtig binnen in die auto d'r hing een spiegeltje in en twee vaassies met bloemen
3798_4626_000327	t is maar om de waslucht waagde ik nog te zeggen daar zal ze last van hebben maar moeder schudde medelijdend het hoofd dat ik zo weinig begrip had
3798_4626_000328	tegen mijn man kan ik dat zo niet zeggen het bloed kruipt toch waar het niet gaan kan hè maar ik zie d'r precies mijn man's moeder in oh dat is ook zo'n kernalje als u die eens bijwoonde d'r eigen grote zoons zou ze nog wel op d'r luikop willen zitten en mijn d'r bij als ik het me maar liet doen
3798_4626_000329	die luie medamme die wel de duiten konden opstrijken maar die zich verders van de rest ook niks aan de kinderen gelegen lieten leggen einde van wiekje
3798_4626_000330	die over je heele lichaam verspreid onder de les gedurig in telefonisch contact met elkaar staan en het wonder mogelijk maken dat je met je rug ziet en met je handen hoort
3798_4626_000331	was er geloof ik zelfs een beetje trots op ik vond het zo iets waar je thuis van vertellen kunt ik heb een tweeling in de klas gekregen en ze lijken op elkaar als twee druppels water ik ken ze met geen mogelijkheid uit elkaar als ze niet op hun vaste plaatsje zitten ik voelde het haast alsof ze van mezelf waren
3798_4626_000332	toen moeder kwam was ze uiterst verbaasd wat de school waar riekje zo lief leerde zou voor steven niet deugen en ze was nogal zo blij geweest dat steefie hier ook geplaatst was en dezelfde juffrouw had getroffen die riekje zulke mooie liedjes en zo aardig schrijven had geleerd
3798_4626_000333	maar hij was door het idee alleen zo overstuur dat hij nu helemaal niet meer opletten kon en af en toe hoorde ik hem de vreselijkste bedreigingen mompelde hij zou me wel dit en hij zou me wel dat en ik moest maar 's proberen 'm niet naar de eetzaal te laten gaan
3798_4626_000334	eerst had ze nogal verontwaardigd gedaan wat er nou met de kinderen aan de hand was en of het nou wel de moeite waard was om haar uit d'r werk te halen maar het hoofd had kalm gezegd de juffrouw zal u alles wel vertellen
3798_4626_000335	ik heb geploeterd en gewerkt met die klas en natuurlijk ook heel wat geblunderd maar ik blaakte van lust en ijver het hoofd had er schik in en liet me begaan vroeg ik om zulke schriftjes of dat soort pennen ik kreeg ze zelfs het mooie nieuwe stel leesboeken waar ik zo naar verlangde ofschoon de andere nog best bruikbaar waren
3798_4626_000336	bij ieder spel wou hij de lakens uitdelen en begon dat de andere jongens te vervelen en lieten ze hem niet meedoen dan zocht hij z'n troost in het plagen van de kleintjes juffrouw arie heeft me pet over de schutting gegooid arie heeft me vliegmachientje afgegapt arie smijt me stuurtje in het zand klonk het dan huilend van alle kanten
3798_4626_000337	maar het onderzakje leek me nog zo vol en m'n argwaan was nu eenmaal opgewekt dus zei ik zoek nog maar eens misschien heb je nog wel wat en toen kwam onder luid geschrei met horten en stoten een collectie snoepgoed voor de dag waarvan ik de waarde toch minstens op een stuiver of zes schatte
3798_4626_000338	ik denk dat zo'n kind dan op de langen duur tot de overtuiging is gekomen dat je het toch niet zo kwaad met hem meent en dat je hem niet speciaal voor je eigen plezier het leven zo zuur maakt
3798_4626_000339	je hoeft de kinderen heus niet zoveel goed te doen je hoeft ze niet aan te halen niet overmatig te prijzen geen presentjes te geven of prijzen uit te loven als je met je min of meer vergroft en afgestompt gevoel van volwassene
3798_4626_000340	maar antwoord kregen ze niet toen werden ze toch wel een beetje ongerust waar konden vader en moeder gebleven zijn en weer riepen en schreeuwden ze en ze keken naar alle kanten uit of ze hen nog niet zagen aankomen maar alles tevergeefs
3798_4626_000341	en dan zie je ze spoortje krijgertje hinkelbaantje schooltje doen en als met toverslag is je woede bekoeld je verbittering geweken je zou jezelf om je oren hebben kunnen slaan dat je je zo bespottelijk hebt aangesteld
3798_4626_000342	ik was zelf nog jong en streng en ik wou de straf eens terdege indrukwekkend maken daarom zei ik en nu krijg je ze ook niet terug ik weet nog wel heel arme kinderen die altijd goed oppassen aan die zal ik ze geven
3798_4626_000343	kind bewaar je tranen nog even morgen gaat 'ie pas dood of straks komt de ziekenauto voor els mag meerijden op de bok maar eerst moet ze even lachen een blikken keteltje was ze gauw heet en gauw koud
3798_4626_000344	want ofschoon je met de jongens veel meer zorg en onrust uitstaat spelen ze toch zoveel aardiger dat het gewoon niet te vergelijken is zo gauw ze één voet op de speelplaats gezet hebben komen ze in actie
3798_4626_000345	vooruit trui vandaag is het jouw beurt kom maar eens voor de dag terwijl ik haar uit m'n herinnering te voorschijn roep voel ik hoe ze zich verzet met al haar kracht tegenspartelt
3798_4626_000346	vanmorgen komt ze verrukt binnenhuppelen kijk u nou 's juffrouw kijk 's wat ik om heb om het blanke halsje droeg ze een fijn zilveren kettinkje waaraan een glimmend blauw hartje bengelde
3798_4626_000347	na een week of zes houden de meeste van die kleuters de sleutel tot de onmetelijke drukinktwereld toch al zo parmantig in hun kleine handjes de meeste ja maar niet alle
3798_4626_000348	nou vandaag zijn het allemaal sommetjes met keer hè mien want die vindt ze zo moeilijk zegt ze mientje liet me haar lei zien het schaap had hem vol geschreven met vermenigvuldigingssommetjes die ik de klas geleerd had juist voordat zij ziek werd en ze had zichzelf niet gespaard de moeilijkste had ze uitgezocht
3798_4626_000349	en toen eindelijk toen ik de hoop al began op te geven ging de bel ik was zo doodop dat ik niets anders wist te bedenken dan nou kinderen het ga jullie goed hoor en doe maar flink je best bij de nieuwe juffrouw
3798_4626_000350	niet dat het veel hindert je lacht er bij jezelf om en het gaat je het ene oor in en het andere weer uit trouwens je hebt ook geen tijd om al het gebabbel aan te horen daarvoor komen de kinderen per slot niet op school en zo rem je zoetjes aan hun gesnater en na een paar weken heb je een klas gewone schoolkinderen
3798_4626_000351	och juffrouw als ik u dat allemaal eens vertelde het wurm het er van d'r geboorte af an geleje toen ze zeven maanden oud was toen het ze zo de slijmhoest gehad dat ik kompleet dacht dat ze d'r in stikken zou de tanden zatte vast op dr borsie ziet u
3798_4626_000352	kind zeg ik wat een prachtige ketting ze lacht me beschermend toe dat is geen ketting zegt ze goedig terechtwijzend weet u hoe dat heet dat is een colliertje
3798_4626_000353	zo dat wist ik niet en van wie heb je dat moois wel gekregen van m'n oom en tante op een toon alsof ze zeggen wou dat spreekt toch vanzelf nou maar jij hebt een lieve oom en tante hoor
3798_4626_000354	toch nam ik me dadelijk heldhaftig voor die bank aan te schuiven en haar zo lang het maar even ging bij de andere kinderen te laten zitten en ik schrijf het niet zonder trots neer want vaak was de verleiding me haast te machtig en stond ik op het punt de strijd op te geven
3798_4626_000355	ik wou die laatste morgen dan ook niet gewoon mijn rooster volgen en daarom begon ik met ieder een schoon blaadje papier te geven toen zei ik nu moet je bovenaan eerst je naam schrijven want die blaadjes zal ik bewaren als een herinnering aan jullie
3798_4626_000356	anderen krassen maar wat of maken de tekening die op het bord staat nog maar eens na zelfs zijn er een paar wier picturale aanleg zo gering is dat ze er de voorkeur aan geven hun lei vol te krabbelen met tafels of uit het hoofd een versje over te schrijven
3798_4626_000357	keelontsteking was het geweest pas drie dagen was z'n plaatsje leeg z'n griffels lagen nog in z'n laadje op z'n lei stonden de laatste sommen nog ik heb uit de stapels schriftjes al de zijne bijeengezocht en ze meegegeven voor z'n moeder
3798_4626_000358	oh juffrouw kwam daar opeens het hoge stemmetje van elsje geeft u ze aan de arme kindertjes mag ik er dan ook een paar bij doen ik kan er best wat missen met een handjevol griffels kwam ze uit haar bank gestapt en weg was het indrukwekkende van m'n straf
3798_4626_000359	en toen het eindelijk op half twaalf stond toen wou het er ook niet weer vandaan het was om dol van te worden en zo vertelde ik mijn verhaaltje af onder het succes d'estime van mijn toehoorders
3798_4626_000360	het glanzende goudblonde haar was in twee stevige vlechtjes verdeeld met een vrolijk rood strikje erom het hele kindje zag er zo smakelijk en welverzorgd uit dat ik mij er voorlopig maar op trakteerde haar vlak voor mij te hebben en diezelfde morgen gaf zij mij ook nog een extra verrassing
3798_4626_000361	wie gooide nu iets weg dat nog zoveel waarde had wie weet hoeveel ze nog wel per kilo opbrachten zo ongeveer moet haar gedachtegang wel geweest zijn want alleen op die manier kan ik haar aarzelend verzoek verklaren of zij die pennen mocht hebben die in de prullenmand lagen
3798_4626_000362	of hij kreeg er z'n kippenkuur en begon als een gek over de speelplaats te hollen zwaaiend met z'n armen en alles en iedereen omver lopend geen ogen had je genoeg voor die jongen
3798_4626_000363	ook als leerling waren ze een ramp in de klas lui slordig babbelziek onoplettend zonder liefhebberij of belangstelling voor iets ze waren echter niet dom genoeg om ze te kunnen laten zitten en zo sleepte ik ze een paar maal mee over
3798_4626_000364	en wat praat ik van aparte leiding de jongen was overal op z'n plaats leerde van alles en iedereen wist precies hoe een chauffeur een auto bestuurt een hoefsmid een paard beslaat een melkbezorger de maat afmeet een wagenbestuurder de tram laat wisselen
3798_4626_000365	een jongen heeft bijvoorbeeld een ruit ingegooid een deur volgekrast een voorbijganger gemolesteerd en nu wordt hij huilend en wel door een diender naar school gebracht omstuwd door de hele bende dan moet je ze horen
3798_4626_000366	of heeft ze gedacht wacht maar je bent me nu nog te vreemd maar een volgende keer dan zal ik het je nog wel eens anders vertellen de nadere kennismaking met de moeder enige dagen later bevestigde mijn vermoeden geheel en al
3798_4626_000367	het was of ik voorstelde het kind met haar hoofdje in de kokende wasketel te stoppen het mens keek me aan vol verwijt ook met een tikkeltje medelijden of ik nou heus niet wijzer was maar juffrouw het raam open en u ziet hoe het schaap al geen asem kan halen van het hoesten ze kan geen tochie vele dat ziet u toch wel
3798_4626_000368	ik moet hem ook eens alleen horen dacht ik en toen het liedje uit was riep ik 'm voor de klas jij houdt zeker veel van zingen he ken je nog een liedje dat de andere juffrouw jullie geleerd heeft dan mag je het ons eens voorzingen
3798_4626_000369	met een zoet lijntje troonde ik hem weer naar z'n plaats en probeerde mij even met een paar anderen bezig te houden die m'n hulp en steun nog meer nodig hadden maar daar klonk z'n fors geluid alweer over de klas au kaak es n poes daar op t dak an d'auferkant hij sit op de mussies te loere wat n kreng he
3798_4626_000370	en nou zit sinniklaas in ze vliegmachine en zwarte piet zit d'r naast met al de pakkies en nou gane ze strooie door de schoorstenen en ze gooie bij al de zoete kindere wat in d'r schoen
3798_4626_000371	pats pats links en rechts de kinderen bezwijken haast van het lachen brutale meiden ik zal jullie pas op als ik nog een van jullie hoor dan gaat 'ie in het hok tot vanavond aan toe
3798_4626_000372	dan zag ik dadelijk dat mientje het zich aantrok twee rode vlekjes kwamen op haar wangen en het mondje prevelde gejaagd cijfers zeven en negen zeven en negen eerst doe ik bij de zeven drie
3798_4626_000373	moeder krul scheen m'n verwonderde blik te zien hij is een beetje vreemdig zei ze zachtjes als vergoelijkend maar zacht als een lam hij gaat maar stilletjes z'n eigen gang je hebt er geen kind aan
3798_4626_000374	die hele cursus is de bank niet weer van z'n plaats geweest maar het heeft heel wat van m'n krachten gevergd vooral in de eerste dagen ze verkoos eenvoudig niet te doen wat je zei
3798_4626_000375	ja juffrouw henricus theodorus maar wij zeggen altijd maar harrie kom jonge zeg de juffrouw d'r is gedag nee met je mooie handje zo maak ik kennis met m'n drie dozijn nieuwe leerlingen en ik krijg een eerste blik uit hun kinderkijkers
3798_4626_000376	maar toch het zijn sprookjesavonturen ieder kind weet in z'n hart dat reuzen en menseneters niet bestaan en dat het dus ook niet echt gebeurd is terwijl de beklemming die van het grote in avondschemering gehulde bos uitgaat het gevoel van hulpeloosheid en angst voor allerlei dreigende gevaren zo reëel is
3798_4626_000377	het gouden kopje knikte toestemmend toen zichzelf bekijkend dit boezelaar heb ik ook pas gekregen en m'n schoenen en de ogen weer naar mij opslaand en verleden jaar toen ik hier gekomen ben heb ik alles nieuw gekregen en ook allemaal nieuw ondergoed
3798_4626_000378	dat het ons volwassenen nog de adem kan doen stokken daarom weid ik bij die episode altijd wat langer uit de donkere schaduwen de krakende tak de geluiden in de verte het fladderen van de nachtuil alles krijgt z'n beurt
3798_4626_000379	en plotseling m'n verbaasd gezicht bemerkend zong ze met haar hoog stemmetje ik krijg toch alles van oom en tante ik woon toch bij ze in huis ik had er niets van geweten en vader en moeder dan vroeg ik zo gewoon als ik maar kon met dichtgeknepen keel
3798_4626_000380	toch heb ik hem nog nooit betrapt op de ondeugden die gewoonlijk uit straatslijpen voortkomen snoepen roken stelen nooit heeft hij snoepgoed of centen op zak nooit mis ik wat in de klas
3798_4626_000381	en misschien misschien hebben de theosofen gelijk in een volgend leven wil ik mij je zo graag voorstellen als een gezond krachtig kind uit een beter milieu waar je karakter zich in de goede richting kan ontplooien
3798_4626_000382	pof het was eruit daar lag haar hoogste troef als dan niets hielp dan zou ik bij die bedreiging toch wel in m'n schulp kruipen haar man nou als ik nu nog niet bang werd
3798_4626_000383	of op de juffrouw die toen een paar dagen kwam toen hun eigen juffrouw ziek was en je moet hier ook stil zitten en je vinger opsteken als je wat zeggen wilt en als de leien uitgedeeld of de potloden rondgegeven worden zetten ze een gezicht van alles schon dagewesen
3798_4626_000384	van verbetering van de bewusten zondaar of zondaars hoe meer je er tegelijk en gros wilt bemoraliseren hoe kleiner de resultaten natuurlijk geen sprake
3798_4626_000385	maar het vaste en onomstotelijke van dit feit wat begreep ze daarvan bekommert zich daar het konijntje om in het zonnige duin of het huppelend lammetje in de wei het hertje in het grote vredige bos kon ik het dan verlangen van m'n luchtig wiekje
3798_4626_000386	en toen opeens als het wonder in een sprookje daar sloeg hij de sidderende wimpers op en gunde me een enkele blik in z'n wijde lichtbruine droomkijkers met de grote schitterende pupillen en meteen had hij ze ook weer neergeslagen
3798_4626_000387	hun armzalige gezichtjes leerde ik op den duur wel uit elkaar hun nog armzaliger zieltjes echter nooit ik zou niet weten wie de leugenachtigste de doortraptste van de twee was meestal beraamden ze samen hun plannetjes en speelden elkaar er voor uit als het ontdekt werd
3798_4626_000388	mijn nieuwe chris heeft dus fantasie en hij is sportief de traditionele schimmel bevredigt dit moderne stadskind niet meer sinniklaas in de vliegmachine prachtig anachronisme en in m'n eentje lachend loop ik verder door de rij
3798_4626_000389	ze was ons levend geweten de geïncarneerde kritiek niets ontsnapte aan haar waakzaam oog niemand was voor haar aanmerkingen veilig midden in de mooiste vertelling op het spannendste ogenblik daar had je haar scherp stemmetje juffrouw die jongen let niet op hij zit op z'n schoenen te spugen
3798_4626_000390	als ik ze dan bijvoorbeeld aan de sommen liet beginnen dan trok hij met een vaart de lei uit z'n kastje en keek gebiedend om zich heen alsof hij zeggen wou vooruit slaven wie is er nog niet aan de arbeid
3798_4626_000391	ook merkte ze natuurlijk dat geen der andere kinderen zoiets deed en tenslotte ofschoon ik nooit een kind uitlachen zal moet ze toch af en toe aan iets in m'n gezicht gezien hebben hoe komisch ik haar vond
3798_4626_000392	tis toch me eige sponsedoos ik heb er ook zo een en het zusje ondersteunde haar ja heus juffrouw me moe heb 'm zelf voor d'r gekocht int bazaartje bij ons in de straat
3798_4626_000393	en de bewijzen daarvan ontving ik dan ook spoedig genoeg alle voor de handel afgekeurde koopwaar werd grootmoediglijk voor mij bestemd zodat van nu af aan m'n lokaal steeds vol stond met verlepte half uitgevallen bloemen
3798_4626_000394	en dat je om te beginnen niet eens een behoorlijk verwarmd vertrek voor hun blauwe verkleumde leedjes kunt aanbieden opeens in de gang een luid gebrul als van een varken dat gekeeld wordt
3798_4626_000395	maar daar draaide hij geregeld stukjes t gewone liedje he geen toezicht thuis en t was voor dat mens dat zelf nog uit werken gaat te ver om hem geregeld te brengen
3798_4626_000396	maar al heel gauw werd het hem toch weer te machtig de wijsvinger bleef rusten de gedachten namen hun vlucht en z'n lichtblauwe bolle ogen staarde in de ruimte waar zij wie weet welke verborgen schoonheden ontdekte
3798_4626_000397	een kind kan thuis hard en gevoelloos een despoot voor de jongere broertjes en zusjes zelfs misschien voor vader en moeder wezen en op school het lievelingetje van de juffrouw worden alleen omdat het intelligent is en netjes werken en bovenal stil zitten en z'n mond houden kan
3798_4626_000398	de jongens uit m'n klas namen in het minst geen notitie van mijn prinsje maar de meisjes waren dol op hem in het speelkwartier waren er altijd wel een paar die hem bij de hand namen en mee in de kring trokken
3798_4626_000399	in plaats van die oude afgewerkte grootmoeder wie weet wat er dan nog van je terecht kwam en zo sukkelen we nu al een half jaar voort met onze chris ik heb een geluk en dat is dat hij m'n andere jongens niet mee op sleeptouw neemt ik geloof hij vindt ze te kinderachtig en zoekt liever zijn vroegere kornuiten op
3798_4626_000400	ze schenen te weten die oogjes van al de zorgen en pijnen der aanstaande bevalling ze schenen me levenswijs toe te knikken met een ja wat zeg je d'r van nou al nummer vier waar moet het op die manier naar toe en wat een moeite en getob om die allemaal fatsoenlijk groot te brengen
3798_4626_000401	soms kon ze wel eens opgewonden of luidruchtig zijn en moest ze zich uiten in gebabbel of gelach maar als ik dan zei met een tikje verwijt in stem en blik zeg els hoe heb ik het nu met je vandaag je maakt het me zo lastig dan kreeg ze een kleur als vuur en probeerde dadelijk weer kalm en oplettend te worden
3798_4626_000402	die ogen zo helder en klaar dat velletje zo zuiver en fluwelig de tandjes zo blinkend wit het haar zo fijn en zo glanzig en meer dan dat alles tezamen z'n zieltje is er iets bekoorlijker aantrekkelijker boeiender dan de kinderziel iets frisser nieuwer oorspronkelijker
3798_4626_000403	ja dank zij het geschaft van haar vader had ze van veel artikelen verstand toen ze eens een klein ventje in verrukking zag over een purperkleurige capsule van een fles goot ze koud water op z'n enthousiasme door te beweren dat dat geen cent waard was
3798_4626_000404	veel liever kwam ze aan m'n arm hangen om me deelgenoot te maken van alles wat er zo zwaar op haar hartje woog want snateren kon ze en deed ze graag als een echt oud wijfje
3798_4626_000405	hoe meer kinderen er tegenover haar op het hekje zaten waar ze tegen schreeuwen en kijven kon hoe beter ze in haar element kwam want schreeuwen en kijven moest het worden natuurlijk dat vertegenwoordigde in haar ogen het baantje van schooljuffrouw
3798_4626_000406	voor kachels aanmaken en houden had hij een beslist talent en na een paar dagen liet ik die tak van dienst dan ook met de meeste gerustheid in zijn handen piet kijk eens of er niet wat bij de kachel moet
3798_4626_000407	ik betaal het hoogste schoolgeld en daar heb ik ook niks tegen want m'n man verdient het gelukkig maar dan hoeft u mijn kind toch ook niet de slechtste plaats te geven helemaal achteraan en naast zo'n kind met klieren op d'r hoofd en een kappie op van de kliniek moet mijn kind dat soms over krijgen
3798_4626_000408	was het dan wonder dat jans elfjarig hart helemaal in opstand kwam toen hij in de zesde klas zitten blijvend na op zijn minst een jaar de zegeningen van een maister te hebben genoten ook nog deze degradatie moest ondergaan en als comble nog bovendien de juffrouw van z'n kleine broertje
3798_4626_000409	meest één van de grote zusjes krul met haar vriendinnetjes onder luid gesnater omringden ze het prinsje streelden en troetelden hem en brachten hem wat lekkers
3798_4626_000410	zo 's middags tegen half vier als we al gelezen en getekend of een taallesje geschreven en sommetjes gemaakt hebben dan kijk ik weleens of er voor het laatste leervak niet taal vertellen op het lesrooster staat
3798_4626_000411	ze heeft een allerliefst glashelder sopraantje en is dol op zingen ze kent een nieuw liedje ook dadelijk en als ik dan zeg nu mag immy het ons eens komen voorzingen dan is haar dag goed ze spreekt ook niet plat zoals bijna alle volkskinderen in de grote stad
3798_4626_000412	dan is het circa half drie hoe we zo'n middag dan om kregen hoe we allebei tobden worstelden ploeterden als ik het letterlijk opschreef ik vrees dat m'n verhaal zeer eentonig zou worden
3798_4626_000413	sterker nog bedenken ze wel ooit wat mysteriën er eerst voor hun blikken ontsluierd moesten worden eer ze in het schone wonderland konden binnenkijken geven ze zich wel ooit rekenschap van de talloze moeilijkheden die door onze zesjarigen moeten overwonnen worden
3798_4626_000414	ik hou soms m'n hart vast want zo'n kind zou z'n eigen in z'n drift nog een ongeluk aandoen nietwaar en dan soebat en smeek ik de andere jongens maar om 'm een beetje z'n zin te geven maar het is wel eens een hele toer om de vrede met 'm te bewaren dat kan ik u verzekeren
3798_4626_000415	vroeger of later ervaren we dat veel van wat zo mooi blonk en schitterde enkel klatergoud of zilverpapier was maar nog nooit is iemand door die wetenschap gelukkiger geworden
3798_4626_000416	t leek wel of hij zeggen wilde zie je je hoeft niet altijd zo vervelend te wezen je kunt ook wel mooie dingen vertellen als je maar wou dan zou je me best een boel prettige dingen kunnen leren
3798_4626_000417	zelfs maak ik me sterk dat zoo'n kind zonder een woord van verdere explicatie met zichzelf door redeneert zoo mag dat niet waarom dan niet en zoo voor zichzelf ook de reden van dit nieuwe verbod vaststelt
3798_4626_000418	en dan komen de wonderen neem het lijf van does weg midden tussen z'n kop en staart uit zet er een ander figuurtje voor neer enkel maar twee ronde hoepeltjes en opeens is t een doos geworden welk toverprentenboek welk sprookjesverhaal is bij dit echte wonder te vergelijken
3798_4626_000419	dan heb ik er iedere keer weer m'n aardigheid in om hetzelfde trucje uit te halen ik ga op m'n dooie gemak op een hoge stoel voor de klas zitten de armen over mekaar en staar als in gedachten verzonken voor mij uit
3798_4626_000420	dom was hij lang niet en ik heb nooit begrepen waarom m'n collega hem had laten zitten blijven z'n werk was wel altijd slordig maar wie kan van een kind dat altijd slordigheid en onzindelijkheid voor zich gezien heeft
3798_4626_000421	van die dag af hield hij m'n belangstelling warm en geregeld kwam hij me vertellen hoe lang het nog duren moest een paar weken later daar had je hem op een morgen zeg jufrouw zal ik u nog eens wat zeggen als ik jarig ben mag ik uitdelen en weer een poosje later als ik uitdelen mag dan krijgt u ook wat
3798_4626_000422	en zo gebeurde het dat hij te midden van veertig gewone volkskinderen bij mij in de klas kwam moeder krul kwam hem zelf brengen de eerste dag da's nou nummer vaif lachte ze maar nou raak ik ook sowat door me sortering heen ik het er nog maar twee thuis een meissie van vier en eentje in de wieg
3798_4626_000423	pedagogiek is een dik woord en het heeft een deftige klank je kunt het uitstekend gebruiken als je eens bijzondere indruk wil maken op een moeder niet op een volksmoeder natuurlijk die zou je aankijken of het je in je bovenkamer mankeerde
3798_4626_000424	dan had hij me met grote ogen aangekeken ik mag ommers uitdajle toen hij de klas rond geweest was en alle handjes en mondjes genoeg kleefden van de aasbongsbongs liet ik hem op het trapje klimmen naast m'n stoel nee jongen nog hoger op t bovenste treetje
3798_4626_000425	ik weet niet wat zijn toorn zo had opgewekt ook niet wien zijn wraak voornamelijk gold het prinsje zelf of zijn rampzalige ouders maar heimelijk in het holst van de nacht
3798_4626_000426	de school met z'n kille starre tucht en orde met z'n eeuwenoud prestige dat al zoveel ontembare drukke kinderen gebiologeerd heeft zoals de gapende muil van de slang met het vogeltje of het konijntje doet
3798_4626_000427	toen eindelijk het broertje aanklopte zat hij me aan te kijken in zo'n hevige spanning dat ik de wijste partij koos en zei nu je hebt het gelukkig nog verdiend ga maar gauw waarop hij snel naar de deur liep met een gezicht van het was je anders ook geraje geweest
3798_4626_000428	verdiende ze een keertje ook eens straf zat ze bijvoorbeeld al een poos met haar buurvrouw te kribben en bleef m'n verbieden zonder uitwerking dan kende ik precies m'n weg
3798_4626_000429	en nou staat hier een klein huisie en die jongen die wou nooit naar school en nou pakken ze hem uit z'n bed en nou mot hij mee naar spanje en nou zit hij te grienen in de zak
3798_4626_000430	alle in hoofd drukletters en al die woorden kon hij lezen en hij wist precies waar hij ze had zien staan als men nu weet dat we in die laagste klassen den helen dag niets anders doen dan lezen rekenen en woordjes maken met tot afwisseling wat schrijven teekenen en zingen
3798_4626_000431	dan moet je eerst naar de meester van de elfde klas gaan die weet je toch wel te vinden een stomme hoofdknik vol ongeduld en daar vraag je de sleutel van de platenkist die hiernaast op het portaal staat en dan moet er een plaat in wezen met een ooievaar die op zijn nest staat en een andere ooievaar vliegt door de lucht kun je het goed onthouden
3798_4626_000432	eigenlijk heette hij eleazar en zo had de onderwijzeres bij wie hij het eerste halfjaar in de klas had gezeten hem ook genoemd maar toen ik hem bij de zittenblijvers kreeg en van die lange plechtige naam op de lijst voor mij naar dat kleine onooglijke kereltje keek kon ik mij niet weerhouden te vragen
3798_4626_000433	ga eens voor me naar de hoogste klas zei ik tegen wie het dichtst bij de deur zat en vraag of meneer de grootste en sterkste jongen even kan missen het kind ging trui keek wat onrustig nu mag je zelf kiezen zei ik doodbedaard je mag ook nog vlug uit jezelf hier komen maar anders zal die jongen je wel een handje helpen
3798_4626_000434	en nooit kon je ze tot een bekentenis brengen ze zetten dadelijk een vervaarlijke keel op en dreinden dat ze het heus niet gedaan hadden en dat het dan zeker me sussie was geweest wat bij hun grote gelijkenis en eendere kleding ook werkelijk moeilijk uit te maken was
3798_4626_000435	het werd winter en jopie verzuimde vaak zijn schoenen benne stuk kwam het grotere broertje zeggen en eindelijk was het zijn schoenen kennen niet meer gemaakt zegt de schoenmaker ja maar zei ik moet hij dan voortaan maar thuis blijven
3798_4626_000436	tot op zekere dag moeder weer alleen verscheen met dezelfde boodschap van de eerste keer op het laatst was ik al even ver als de dokter als ik haar hoofd maar om de hoek van de deur zag wist ik al hoe laat het was
3798_4626_000437	hoe oud is hij wel zuchtte ik zou hij nog niet haast dienstplichtig wezen lieve hemel wat een lengte ja lachte ze weer hij moet tussen de andere kinderen wel een heel eind uitsteken bij mij was hij al verreweg de grootste
3798_4626_000438	er kwam een groen licht in z'n ogen en toen hakkelde hij dol van drift dan k kom ik te laat en dan k krijg ik niks meer doe dan nog maar goed je best zei ik kalmerend dan hoeft het niet
3798_4626_000439	speelkwartier verkwikkend hapje frisse lucht na de bedompte atmosfeer doortrokken van talloze onnoembare geuren die je enige uren achtereen hebt moeten inademen
3798_4626_000440	hij wil liever nie naar school ziet u legde de resolute moeder mij uit voor het geval dat de zaak mij nog niet volkomen helder zou zijn maar het zal wel wenne wat u
3798_4626_000441	maar als u dat dan weet waarom ziet u er dan niet wat beter op toe vroeg het hoofd och god meneer ik heb het m'n man al zo dikwijls voorgehouden maar aan die heb ik niks geen steun
3798_4626_000442	hij stond er onbewogen tussenin en draaide in z'n dunne vingertjes een stukje griffel om en om almaar genietend van het mooie velletje met schuine paarse strepen ik tikte 'm op z'n bolletje zeg wil je me helpen dragen dan mag je vast mee naar binnen maar niet laten vallen dan breekt het
3798_4626_000443	ben jij nogal sterk zou je dat zware bord dat daar op die ezel staat voor me kunnen omkeren vroeg ik de jongen lachte ik denk het wel juffrouw en versjouwde het bord dank je wel mag ik je nog eens laten roepen als ik je nodig heb
3798_4626_000444	ja het was waar hij was maar een tenger stadskindje die zijn niet gewend aan klompen maar hij kon toch ook niet de hele winter thuis blijven zitten die dag miste ik z'n lachend bekje en gezellig babbeltje meer dan anders en opeens bedacht ik dat ik nog een bon voor een paar gulden van een schoenwinkel had van schoenen die ik geruild had
3798_4626_000445	ik geloofde er natuurlijk geen woord van maar nu wou ik toch nellie's eigendomsrecht bewezen zien en ik had een goeie inval vertel me dan maar eens begon ik aan welke kant je het sponsje geborgen hebt en tegen nellie jij je mond dicht
3798_4626_000446	en de slimsten onder de andere kinderen zagen dat ook en begonnen haar lachend aan te kijken als ze weer iets over de klas heen riep nu is een kind voor niets gevoeliger dan voor spot
3798_4626_000447	och piet wat sloeg de schaal aan jouw kant toen diep door einde van piet opname door bianca in utrecht november tweeduizendtien
3798_4626_000448	toen was ze met het idee verzoend en daar kan m'n moeder dan nog es een briefie op schrijven oordeelde ze praktisch t ergste had ze het te stellen als ik nieuwe pennen uitdeelde ten eerste waren al die pennen nu wel genoegzaam versleten zij had bijvoorbeeld met de hare gisteren nog best kunnen schrijven
3798_4626_000449	zo breng je dus volle twee jaar zoek met wat steven ik merkte na korte tijd met schrik dat hij waarheid had gesproken al ten naasten bij wist toen hij op school kwam met lezen was het al net zo hij kende enige letters en leerde zich zelf de andere van opschriften naambordjes winkeletalages of zelfs uit de krant
3798_4626_000450	en dan o die allerprettigste kant van ons vak dan overkomt het je ook nog wel eens dat je plotseling tot je grote verrassing merkt het gewonnen te hebben bij eentje die je al zowat had opgegeven
3798_4626_000451	ik had de kinderen rij voor rij meegenomen naar de gang en ze daar de kapstok gewezen het een opstaan twee naast je bank drie op stap in rij en gelid kenden ze nu meteen in een moeite door
3798_4626_000452	dan moest je je vermannen om te blijven staan ze regeerde de hele klas zowel voor en na schooltijd als in het speelkwartier ordonneerde zij wat er gespeeld moest worden
3798_4626_000453	maar eerst moet ik m'n kleine elsje wat geruststellen je kent het verhaaltje toch zeg ik je weet toch wel dat ze naar klein duimpje gaan en dat die er wel raad op weet luister nu maar stil dan zul je horen dat het goed afloopt
3798_4626_000454	och ze spelen niks aardig vandaag eerst mocht beppie niet meedoen omdat ze een kapotte schort voor heeft en het is maar zo'n klein scheurtje en nou saartje ook weer niet want ze wil haar dropjes niet uitdelen nou en ze zegt dat ze het niet mag van d'r moe want ze zijn voor de hoest en niet om te snoepen dat kan ze toch niet helpen
3798_4626_000455	juffrau dat nieuwe meissie het me sponsedoos gegapt waarop het tweeling dadelijk in koor begon te schreeuwen nee juffrau wij niet gerust niet fraag u maar aan de andere kindere
3798_4626_000456	maar dat ik trui die hele dag niet een keer heb hoeven te verbieden kunnen wij volwassenen ons zelfs maar indenken hoeveel inspanningen dat ongebonden balsturige schepseltje heeft gekost
3798_4626_000457	jongens huilen niet en zeker niet als ze al negen of tien jaar zijn dus lachten ze een beetje spottend naar elkaar om die flauwe schapen maar het lachen ging toch niet helemaal van harte en zelfs zagen bij een paar de ogen bedenkelijk rood
3798_4626_000458	maar in de klas erkende ze zonder morren de onaantastbaarheid van m'n macht ze wist wel dat er dan niet mee te spotten viel zelfs was ze niet eens een onplezierige leerling schrander altijd vol aandacht en belangstelling en verzot op een pluimpje
3798_4626_000459	uit zichzelf praten deed hij nooit als je hem wat vroeg kreeg je nauwelijks een gefluisterd woordje terug z'n stemmetje kreeg je pas te horen bij de leesbeurt want dan moest het het was een hoog hel geluidje haast met iets angstigs erin
3798_4626_000460	en als ik haar dan uit haar zonnig wereldje haal met de woorden waarom speel je nu niet met de andere meisjes mee dan drukt ze haar kopje tegen m'n arm als een klein poesje en zegt zachtjes
3798_4626_000461	er was nog een die t zag het hoofd stond als gewoonlijk bij de straatdeur en toen ik het rampzalige figuurtje nog even nakeek ving ik zijn blik op met een ruk keerde ik me om hem ging t in ieder geval niet aan
3798_4626_000462	t is het begin van de schooltijd de kinderen zitten aan hun sommen opeens gegniffel en gelach in de hoek waar gaassie zit ik kijk op en ontdek z'n linkerschouder en z'n achterhoofd hij schudt van de pret en de twee jongens in de bank achter hem even zo
3798_4626_000463	de bel gaat het is negen uur gehoorzaam trekken m'n paardjes aan de wagen rolt kalm in hetzelfde spoor van alle dagen de les is begonnen
3798_4626_000464	boeken opbergen trui las met groote aandacht verder schrijfboeken op tafel zij verroerde zich niet kinderen ophouden pennen drogen vol animo schreef ze door
3798_4626_000465	dan liep hij een klein poosje gewillig mee in de rondte te draaien van blauwe blauwe fingerhoed hadden we geld dan hadden we goed tot hij zachtjes z'n handjes los maakte en als een muisje tussen de woelige bende doorglipte
3798_4626_000466	maar bij jopie was er iets van die kinderziekte blijven hangen er ging haast geen dag voorbij dat hij niet z'n vertrouwelijk babbeltje met me had zo herinner ik me dat hij een der eerste dagen bij me kwam
3798_4626_000467	tot op een goeie morgen zijn plaats leeg blijft maar de andere jongens verzekeren me dat hij niet ziek is ze hebben 'm gezien hij hing achter aan de tram dan krijg ik een bang vermoeden en laat het hoofd waarschuwen die stuurt dadelijk een boodschap nee zijn grootmoeder weet er niets van
3798_4626_000468	en als ze het zelf kozen dan liet ik ze in godsnaam maar zakken en zette ieder nieuw coupletje weer hoger in vooruit dan maar dacht ik dien dag ook weer en gaf de toon voor ze aan
3798_4626_000469	vooral 's winters als het licht al aangestoken is en m'n ziel altijd een beetje in opstand komt tegen nachtarbeid voor zulke peuters en ik niet meer van ze eisen wil dat ze dan nog zich ernstig inspannen om mooi te schrijven
3798_4626_000470	nog sterker was t een andere keer met de prijsuitdeling dat is altijd een heel evenement voor de kinderen en t lid van de schoolcommissie dat die kostbare geschenken van zes of zeven stuivers de kleintjes krijgen zelfs een lor van zes hele centen komt uitreiken wordt aangestaard als een wezen van hoger orde
3798_4626_000471	tenminste na zo'n sommatie stond hij altijd dadelijk op trok een gezicht alsof hij zeggen wou mens ik ben blij dat ik eens even niet naar je vervelend gezicht hoef te kijken en slofte naar de muur waar hij als een baliekluiver tegenaan ging staan hangen
3798_4626_000472	als ik het op een gloeiende augustusdag uit een strakblauwe hemel plotseling had zien sneeuwen had ik niet gekker kunnen opkijken daar moest ik meer van weten
3798_4626_000473	en toen moest arie branie als altijd natuurlijk weer laten zien wat hij wel durfde en nu och heer deze ene keer was het misgegaan en ik rilde bij de gedachte aan dat toneel
3798_4626_000474	meen niet dat ze niet van ze hield maar haar liefde wist geen andere uiting dan de getrouwe nabootsing van moeders opvoedingssysteem en ze kwam dus niet verder dan tot knibbelen en vitten en een angstvallige zorg voor hun kleren en schoeisel en broer en zusje van hun kant
3798_4626_000475	tis of ik de hele klas en alles om mij heen vergeten ben of het kan ook betekenen ziezo het wachten is nu maar op jullie in minder dan tijd heeft er een mij in het oog gekregen en het is of er een elektrische schok door zo'n kind gaat
3798_4626_000476	o juffrouw ik vind het zo naar mag ik dan zolang bij u komen staan tot het uit is haar twee kleine handjes omklemmen de mijne haar hoofdje duwt ze in de plooien van m'n boezelaar zo dicht tegen mij aangedrukt voelt ze wat troost en bescherming en nu kan ze het sprookje weer verder aanhoren
3798_4626_000477	daar mag ze nu net zoveel en zo weinig uitvoeren als ze verkiest zonder dat de andere kinderen of ikzelf er te veel last van hebben zo kreeg ik het erfstuk over toen ik met m'n klas het ontruimde lokaal binnenkwam en haar op haar strafbank zag zitten zonk me het hart in de schoenen dat wil ik eerlijk bekennen
3798_4626_000478	het was een knap gezin de van ekerens de drie oudste jongens waren gewone bengels waar je niets extra mee te stellen had daarop volgde het zusje een lief zacht kind een beetje zorgelijk moedertje en dan werd de rij gesloten door onze arie die dus volgens z'n moeder erfelijk belast was met haar onrust
3798_4626_000479	je moogt het natuurlijk onder de les niet toelaten maar je kunt toch best begrijpen dat een kleuter die een zakje lekkers rijk is daar geen paar uur van kan afblijven daarom tref ik altijd met m'n leerlingen de volgende schikking
3798_4626_000480	weet je wat zei ik toen de dagen zijn tegenwoordig zo erg kort voor zo'n lange naam dan zal ik maar elie tegen je zeggen nu daar had hij blijkbaar niets tegen en zo bleef het dan ook
3798_4626_000481	t was dan ook enkel aan hem te danken dat ik dat halfjaar oogluikend diefie kon toelaten het lievelingsspel van alle jongens maar dat ik steeds verbood uit vrees voor gehavende kleren en vechtpartijen
3798_4626_000482	verrast bleef ik luisteren van wie kwam die stem van een van de zittenblijvers dat moest ik 'ns gauw onderzoeken ik liep stapje voor stapje de jongensrijen door terwijl m'n klas zonder in het minst gezakt te zijn het tweede coupletje inzette waait het al te hard daarbuiten
3798_4626_000483	dat saartje haar vinger opsteekt en daarbij op de traditionele wijze zit te draaien om de bedoeling van die opgestoken vinger wat te illustreren dat gijs weer hartverscheurend met z'n griffel over z'n lei krast dat aaltje doodbedaard van nellie zit af te kijken
3798_4626_000484	en dan mag je zelf kiezen wat je het liefst doen gaat de sommen van het bord maken of een taallesje of een les uit je leesboek overschrijven het is mij precies eender als je het maar op z'n allermooist doet
3798_4626_000485	ik zag 'm voor me in tien verschillende houdingen maar altijd in beweging en ook altijd bezig iets verbodens te doen glijdend langs de trapleuning klimmend in een lantaarnpaal dansend op het dunste ijs hangend achter aan de tram
3798_4626_000486	natuurlijk kwam er op die manier niet heel veel van z'n werk terecht en als ik aan die school niet toevallig tussen twaalf en twee had moeten overblijven vrees ik dat ik m'n geweten daar ook niet al te zeer mee had bezwaard
3798_4626_000487	sedert heb ik haar niet meer gezien wat er van haar geworden zou zijn ik denk haast wel dat moeder een diensie voor haar gezocht heeft dan kan ze nu zowat een volleerde dienstbode zijn en wat voor één
3798_4626_000488	bij het binnenkomen deponeren ze vrijwillig hun schatten ook speelgoed is daarin begrepen op het tafeltje en in het speelkwartier neemt ieder z'n eigendom weer terug
3798_4626_000489	haar enige voorwaarde zal wezen dat ze een behoorlijke opzegtermijn krijgt voor die andere mevrouw want plicht en fatsoen boven alles nietwaar mientje
3798_4626_000490	jongen riep ik hopend hem te intimideren hou je toch stil als de bovenmeester je hoort komt hij je nog halen en dan stopt hij je misschien wel in het kolenhok de b-bovemeester smaalde hij en toen opeens woest de b-bovenmeester kan me
3798_4626_000491	en je kunt zo'n kind ook niet de straat op sturen met een cent om knikkers te kopen en daarna zichzelf te leren rekenen in het plantsoentje voor de school dat verbieden de verordeningen en de pedagogiek
3798_4626_000492	met de grootste zorg werd het kleintje dan opgeraapt en afgeveegd getroeteld en getroost en kreeg ze dan nog de vererende opdracht om hem onder de kraan wat af te wassen dan stapte ze heen met haar beschermeling aan de hand en het was als liep zij over rozen
3798_4626_000493	ik ken je niet ik weet niet of je gevoelig of onverschillig ijverig of gemakzuchtig van aard bent ik hoop haast voor je dat je een koude egoïste bent dat je zegt ziezo voor dat kind heb ik tenminste niet meer te zorgen
3798_4626_000494	moeder van ekeren had het zich wel wat al te rooskleurig voorgesteld het duurde nog wel een paar weken en ik durf het haast niet te vertellen maar elke dag genoot ik van m'n rust en de klas ook
3798_4626_000495	voor de aardigheid wil ik eens vertellen hoe ik jaren geleden het hart won van jan het is op onze scholen een wet van mede en perzen
3798_4626_000496	niet alleen kwam er een stevig vierkant kereltje voor de dag met een paar rooie wangen een brutale wipneus pientere bruine kijkers en een lekkere ronde kaasbol maar ook hield ogenblikkelijk het brullen op
3798_4626_000497	de meesten zaten me suffig aan te kijken maar luisterden blijkbaar toch niet want als er gelachen moest worden keken ze eerst even verstrooid op en lachten dan witjes mee
3798_4626_000498	vader was kellner en blijkbaar geen geheelonthouder moeder een eerste ruziezoekster het grote zusje kende ik al uit de handwerkklas als een lastige onhandelbare meid en over jan luidde het oordeel van de onderwijzer die hem nu had laten zitten
3798_4626_000499	zal ik een steen naar z'n kop smijten en zo ging het die hele eerste morgen geen ogenblik kwam hij tot rust alles wat hij opmerkte aan mij aan de andere kinderen aan het lokaal dat alles moest tot uiting komen
3798_4626_000500	ze zeggen dat ze niet meer bestaan de boze tovenaars en de goeie feeën de sprookjesprinsen en prinsessen maar ik weet beter want ik heb zelf zo'n prinsje in de klas gehad
3798_4626_000501	ja ze verzuimde vaak het stakkertje begon al na een paar weken daar hoorde ik moeders bekende stap in de gang en daar kwam ze al binnen maar mientje had ze niet bij zich
3798_4626_000502	van kleine iesie af die niet zuigen wou en dauwwurm had tot opoe toe die met ome mau ook bij hen inwoonde en die kookte en de aardappels schilde terwijl ome mau met vader op negosie ging
3798_4626_000503	ja zei ik ik kom maar eens naar jou toe want jij schijnt geen zin meer te hebben om bij mij te komen ze lachte een treurig lachje toen wou ze wat zeggen maar op hetzelfde oogenblik kreeg ze een hoestbui moeder bood me een stoel aan en maakte haar verontschuldigingen dat ze me niet in de mooie kamer ontving
3798_4626_000504	en de vrouw van de reus is dat keer een allerbeminnelijkst gastvrouw geweest en de reus zelf een beetje brommerige maar toch niets kwaadsbedoelende opa de vreugde van de behouden thuiskomst echter die heb ik met de el uitgemeten
3798_4626_000505	maar al te vast moest ik niet bouwen op die gehoorzaamheid vooral niet als het meneer 's een dagje niet zinde en vaak genoeg heb ik al m'n beleid nodig gehad om mezelf een eervolle terugtocht te verschaffen
3798_4626_000506	thuis wordt geen kopje gewassen geen bloemkooltje gekocht waar zij niet eerst advies in geeft en die sukkel van een moeder is er nog trots op vertelt aan grootmoe en de tantes of aan iedere buurvrouw op straat en het is zo'n bijdehandje wilt u wel geloven dak niks meer bij d'r te vertellen heb
3798_4626_000507	een van de vele nadelen van het klassikale onderwijs ongetwijfeld heeft het ook veel voordelen bestaat hierin dat je dezelfde leerstof behandelen moet met veertig kinderen van zeer verschillende aanleg en ontwikkeling
3798_4626_000508	dit keer hoef ik niets te zeggen hij voelt m'n blik kijkt op en druipt af als een geslagen hond zijn je sommen af gijs nou juffrouw bijna heel penibel en hard voortwerkend
3798_4626_000509	kortaf zonder enig amendement te dulden en wie er mee mochten doen met een blik van haar pientere ogen jij jij jij jij niet en aan dat vonnis viel dan ook niet meer te tornen zelfs niet door mij
3798_4626_000510	wat praat ze raar wat is alles gek en anders aan haar haar kleren haar gezicht haar manier van opstaan en gaan zitten haar handbewegingen maar het ergste is ze doet heel anders dan moeder je weet nu net helemaal niet wat je aan haar hebt maar ik wou van liesbeth vertellen
3798_4626_000511	even een grote blik ik mag niet meedoen van engelientje kom dat heeft ze niet zo gemeend ga maar mee dan zal ik het nog eens voor je vragen kinderen mientje zegt dat ze niet met jullie mee mag doen dat is toch een vergissing he
3798_4626_000512	want ze hadden meestal een royale hand van schenken maar onze smyrna tapijten konden gelukkig goed tegen water en het mogen opdweilen was op zichzelf ook weer een traktatie
3798_4626_000513	ja dat was eigenlijk het allermoeilijkste bij trui dat eeuwige geharrewar met de andere kinderen als ik alleen met haar te doen had gehad had ik het nog wel klaargespeeld
3798_4626_000514	ik zag twee precies eendere bleke oudevrouwtjes gezichtjes met rood omrande oogjes onder twee gelijke kakelbonte wollen mutsen twee dezelfde solide wintermantels knappe kleren maar zonder zorg of smaak gekozen voor deze schriele kindertjes
3798_4626_000515	en dan laat ik me vermurwen en zeg nou luister dan maar en ik steek van wal concurrentie of kritiek heb ik niet te duchten hoge entreeprijzen zijn er niet betaald en dus vinden ze het gelukkig altijd mooi
3798_4626_000516	want nu z'n ogen en z'n oren vrij kwamen had ons jongmens zoveel te zien en te horen in deze nieuwe omgeving dat hij heus tijd te kort kwam om ook nog z'n misnoegen kenbaar te maken trouwens dat misnoegen zakte bij de minuut en in minder dan een kwartier waren we de beste vrinden
3798_4626_000517	als je die moeizame tocht van het kinderbrein zo dag aan dag en stapje voor stapje volgt dan pas krijg je enig inzicht in het aantal der geheimenissen die eerst ontsluierd moeten worden en tegelijkertijd een grote eerbied voor het menselijke bevattingsvermogen want och het gaat zo vlug
3798_4626_000518	maar de moeders kindertjes voor die is alles nieuw alles vreemd alles anders dan ze het ooit in hun ganse bestaan ondervonden hebben en het vreemdste is de juffrouw de nieuwe moeder van de school
3798_4626_000519	maar het aandoenlijkst vond ik haar onder het schrijven het gouden kopje ernstig gebogen zodat ik het sneeuwblanke nekje met het fijne zilveren colliertje te zien kreeg
3798_4626_000520	het gebrul zwelt aan steeds meer en als je voelt dat het niet harder meer kan verschijnt hij opeens in de deuropening voortgesleurd door een resolute moeder
3798_4626_000521	dan hebben ze erge pret u gaat toch vertellen maar ik houd me onnozel hoe weten jullie dat meestal komt er dan iets van nou dat kenne we zien en een enkel keer roept er een omdat u zo ging zitten of u zat al een verhaaltje te bedenken
3798_4626_000522	hij was geboren in een marmeren paleis met gouden poorten zijn ivoren wiegje was bekleed met dons en satijn en had kanten gordijntjes zo fijn als spinrag
3798_4626_000523	nu is schreien altijd aanstekelijk ik weet zeker dat er zonder elsje geen traan vergoten zou zijn maar nu ze haar zo erbarmelijk hoorden huilen werden de gevoeligsten onder mijn meisje toch ook een beetje aangedaan
3798_4626_000524	als het zaterdag 's morgens mooi weer was kwam ze keurig uitgedost met ze naar het plantsoen om mij in het speelkwartier te begroeten en dan moest je haar horen lewietje geef de juffrouw een handje
3798_4626_000525	enig kind van een weduwe met nieuwe trouwplannen nu is de jongen natuurlijk teveel hij is de laatste maanden bij zijn grootmoeder een door en door fatsoenlijke vrouw ze heeft hem zopas zelf gebracht hij komt van school nummer uit de straat
3798_4626_000526	het leek me een ondankbaar werk de educatie van lewietje en sefietje maar toch gaf zij er nooit de moed bij op het voorjaar bracht enige welstand in het gezin vader was nou in de bloemen zoals juudje me niet zonder trots vertelde
3798_4626_000527	met grote belangstelling informeerde hij naar doel en betekenis van alles wat hem nieuw en onbekend was het bord het rekenrek de leesplank het podium de mantel om de kachel het ventilatie toestel en onveranderlijk dreunde dan z'n refrein sajkers auk om fan te lajre he tante
3798_4626_000528	dan zuchten we 's tegen elkaar en zeggen hoor je ze dat kan weer een dagje worden ik zal ze maar dadelijk de pen op de neus zetten natuurlijk is het rumoer ook groter op dagen dat ze bijzonder opgewonden zijn bij prijsuitdeling met sinterklaas de laatste dag voor de vakantie enzovoorts
3798_4626_000529	zo kan het morgen de bereie plietsie zijn of motorrije dat laatste vooral doet chris graag zie hem op het hek zitten met z'n voeten op de dwarsplank de armen voor zich uitgestrekt de vuisten geklemd om een denkbeeldig stuur de rug voorover gebogen de ogen voor zich uitstarend
3798_4626_000530	gehoorzaam buigt hij zich over zijn sommen maar ik weet dat ik hem in t oog heb te houden en geen drie minuten later zit hij dan ook weer omgedraaid gijs
3798_4626_000531	ik liep er heen zag jans echte tranen toen het rode schuldbewuste gezicht van kleine evert naast hem en was in tien tellen geheel op de hoogte jan had het niet gedaan hij had juist z'n leven willen beteren goed willen oppassen zelfs heldhaftig weerstand geboden aan everts lolletjes
3798_4626_000532	zouden er wel veel mensen zijn die nog weten hoe ze lezen schrijven en rekenen geleerd hebben of die er zich nog wel eens in verdiepen hoe ze indertijd in die mysteriën zijn ingewijd
3798_4626_000533	en daaronder twee paar stokkerige dunne beentjes waar de te wijde kousen slordig omheen slobberden ondanks de betrekkelijke welstand van hun kleding maakten ze zo'n zielige armzalige indruk dat het meelij me bekroop
3798_4626_000534	een sprookje of een realistische vertelling een antiek of een modern verhaal een treurspel of een lachsucces ze slikken het met evenveel graagte en als het uit is zuchten ze diep en zeggen he van voldoening
3798_4626_000535	en daar knapt ze dan zoetjes aan weer van op ik ga d'r zo meteen maar weer eentje bij de dokter halen ik wenste haar beterschap en goed succes met de sterke rooie drank en werkelijk kwam mientje een paar dagen later weer op school wel had ze nog lelijke hoestbuien af en toe maar ze hield het toch weer een poosje dapper vol
3798_4626_000536	maar ik weet wel beter zo ontaard kun je niet zijn want je bent immy's moeder moederliefde denkt niet om zichzelf is het wel en je hebt gedacht ze zal het ginder goed hebben en beter verzorgd worden en ik kan haar niet alles geven wat ze nodig heeft
3798_4626_000537	en ze vond alles op school ook even mooi en belangwekkend de leesplank met z'n prachtige plaatjes en z'n grappige zwarte figuurtjes daaronder het rekenrek met z'n groote houten ballen het dolgezellige stuk speelgoed dat telraam heet
3798_4626_000538	ze was verstandig genoeg om gauw in te zien dat de juffrouw een enigszins andere persoonlijkheid was dan haar moeder en dat er van haar op en aanmerkingen niet heel veel notitie werd genomen
3798_4626_000539	nog ben ik niet aan het eind met m'n loftuitingen op piet al heel gauw merkte ik dat de jongen voor alles behalve dan voor leren uitstekend bruikbaar was voor schooltijd begon het piet kun je eens een plaat voor me opzoeken dan glom z'n hele gezicht al
3798_4626_000540	arie bombarie je neus staat krom een dubbeltje segare en een dubbeltje weerom het vers sloeg ogenblikkelijk in alle kinderen hielden op met spelen en keken lachend toe
3798_4626_000541	dan volgen heftige debatten wie gelijk had en wie begonnen is waaraan zelfs de kleintjes deelnemen het felst echter laaien de vlammen van hun emotie op als de plietsie er aan te pas komt
3798_4626_000542	maar ik had buiten m'n elsje gerekend ze had zich de hele morgen goed gehouden maar nu ik van trakteren en vrolijkheid sprak werd het haar te machtig verwijtend keek ze mij aan en haar ogen vulden zich met tranen
3798_4626_000543	je zou hem alleen al aan het lachen maken om die tandjes te zien te krijgen maar veel was daartoe niet nodig want hij lachte al als je hem maar aankeek en een gezellige babbelaar dat het was hij bracht zo'n genoeglijke sfeer van huiselijkheid in de kille schoolatmosfeer
3798_4626_000544	het is ook niet uit een boekje te leren het leiden van kinderen want het is zuiver een kwestie van intuïtie je moet voelen wat voor een kind belangrijk is en wat niet wat hem verheugt of bedroeft en bovenal
3798_4626_000545	waarop ze zich omkeerde met een nau dan gaan k maar om twalef uur kom ik m wel hale en een gezicht van knap jij dat zaakje nu maar verder op daar word je voor betaald
3798_4626_000546	hoe slim het echter met ze stond daarvan had ik nog geen flauw vermoeden dat bleek pas enige dagen later de kwestie van het snoepen is op de volksschool heus geen onbelangrijke
3798_4626_000547	soms gaf ik hem een standje als hij z'n beurt niet wist eigenlijk meer voor de andere kinderen dan voor hem zelf want ik zag gauw genoeg dat het boter aan de galg gesmeerd was dan glimlachte hij goedig en ook een beetje verlegen alsof hij zeggen wou
3798_4626_000548	toen het uitdelen klaar was begon ik m'n verhaal natuurlijk had ik gezorgd voor een komische film zoiets van een aap die het hele huis op stelten zet met zijn streken of van een heel domme knecht bij een rijke oude heer iets waar kinderen niet van kunnen tot bedaren komen van de pret
3798_4626_000549	daar komt ze bedaard en triomfantelijk aanwandelen ter weerszijden geflankeerd door twee trouwe trawanten napoleon zelf zou trots op zo'n dochter geweest zijn
3798_4626_000550	en ook nog steeds komt hij in tranen badend weer op school als berouwvol zondaar dan hebben de andere jongens gezegd dat het nog tijd genoeg was of hij moest eerst nog een boodschap voor z'n grootmoeder doen of hij heeft weer een ander uitvlucht
3798_4626_000551	waarom ben je nu eigenlijk van school weggebleven vraag ik ik krijg een lang onsamenhangend verhaal er was een melkkar omgevallen en ik hoor al de details van gebroken flessen en weggestroomde melk nou en toen had hij toch moeten helpen en toen was het veelste laat geworden
3798_4626_000552	ik moet er een kind voor uitkiezen dat niet wild of ruw er mee zal zijn dat trouw elke dag school komt en geen een keer vergeten zal het water te geven toen ik zover met m'n verhaal was keek ik de rijen eens langs vast overtuigd dat er zich genoeg liefhebbers zouden aanbieden
3798_4626_000553	werkelijk het mocht gezien worden zo fris gewassen en glad gekamd zo'n brandhelder jurkje en hagelwit schortje zulke spiegelblank gepoetste schoentjes en keurige strakgetrokken kousjes en dat was nog pas de bolster
3798_4626_000554	op de eerste zangles ontdekte ik het al ze mochten zelf om de beurt een van de liedjes kiezen die ik ze in de vorige klas geleerd had en natuurlijk koos er eentje al heel gauw duifje met uw blanke veren waarom natuurlijk omdat ze merkten dat ik het zelf nooit koos
3798_4626_000555	en jassie met z'n verfomfaaide rafelige pruik ongekamd haar z'n altijd druipend neusje z'n haveloze kleedij en veel te grote schoenen waarvan de lege punten als van een schaats omhoog staken jassie was heus een cavalier waarmee je bekijks had bij het oversteken van een druk plein
3798_4626_000556	och wat een verschil al in die eerste blik ik zie verlegen nieuwsgierige brutale zachte fluwelen rustig verstandige ook stugge onvriendelijke zelfs onverschillige kijkers en helaas heel veel fletse ziekelijke maar de vrolijke guitige zijn er toch ook altijd bij
3798_4626_000557	nou begon ik het was toch niet allemaal plezier toen je daar onder die auto lag toen kon je je lachen toch wel laten maar hij troefde me lelijk huh het deed haast niet eens pijn en die meneer die liet me zo voorzichtig neer en hij hield de handschoenen aan en toen zei die tegen de chauffeur zachtjes rijden
3798_4626_000558	en niet altijd had je dan evenveel geduld bovendien mocht ze ook vooral niet merken dat je haar ontzag dan was je helemaal verloren dus moest je af en toe wel eens net doen of je werkelijk meende dat je de baas was
3798_4626_000559	na vijf minuten zijn de tien schrandersten er achter na een kwartier zowat drie kwart van de klas en als het halve uur om is blijven er nog een stuk of vijf over voor wie het dan nog pikzwarte nacht is zo ben je de hele dag bezig met de middelmatigen en de dommerds en voor de flinken schiet er nauwelijks tijd en aandacht over die leren het toch wel denk je dan
3798_4626_000560	doodvoorzichtig nam hij het pakje aan en het behoedzaam in beide handjes voor zich uitdragend liep hij met me mee in de lege klas gekomen zei ik ziezo nu moet je maar eens kijken wat er in zit want het is voor jou
3798_4626_000561	ik geloof dat de hele klas volkomen mijn mening deelde dat piet heel erg dom was maar dat je op de hele wereld geen betere jongen zou kunnen vinden toch was er nog een leervak waarbij ik altijd op piet z'n volle aandacht kon rekenen en dat was bij het zingen
3798_4626_000562	en m'n verbaasd gezicht ziend ging ze voort niet in al die mooie kamers die zijn allemaal van dokter zal ik u eens vertellen hoeveel kamers die wel heeft
3798_4626_000563	heel zoetsappig zei ik maar kind ga je nu al liggen zo vroeg in de morgen de klas giechelde ik had het nog gewonnen trui krabbelde beschaamd overeind en liet zich zonder verder tegenspartelen meevoeren tot voor de klas
3798_4626_000564	verraadt ons nu en dan door een komisch gezegde het verrukkelijk originele van z'n denken en voelen een kind beroofd van dit echt kinderlijke kunnen we ons haast niet voorstellen het zou doen denken aan een lente zonder bloemen aan een vrucht zonder sap aan een bos zonder vogels
3798_4626_000565	ik had het vooruit kunnen weten hoe vaak had ik het niet gehoord dat de weg naar het hart van een man door z'n maag gaat en wat ik voortaan meer wist dat een boterham niet alleen voor het lichaam maar ook voor de ziel opvoedkundige waarde kan hebben
3798_4626_000566	dan kan ieder begrijpen dat m'n arme steven zich niet verzadigen kon aan het rantsoen geestelijk voedsel dat de school hem bood z'n geest leed dag in dag uit geeuwhonger en het was me of ik het verwijt in z'n blik las mens dat weet ik toch allemaal allang
3798_4626_000567	maar nu gebeurde het dat één van de kleine geefsters overgeplaatst werd naar een andere school ik had die dag een beetje luie bui en ik zat gemoedelijk voor de klas met de kinderen te babbelen
3798_4626_000568	hij draaide en plukte aan het parelmoeren knoopje van z'n kieltje en ik lette op dat z'n vingertjes slank en fijn waren met bolle ovale nageltjes en dat het smalle handje en het tengere polsje een delicate ronding hadden
3798_4626_000569	graag had ik 'r m'n prinsje zo mee gezien maar dat wou ik moeder krul toch niet aandoen en daarom besloot ik het eerst marineblauw te laten verven 's middags voor schooltijd ging ik het halen en nam het meteen mee naar school
3798_4626_000570	ik vind het heel verkeerd voor onderwijzers om er lievelingetjes op na te houden het is slecht voor het kind zelf en afschuwelijk voor de andere en daarom houd ik mij altijd gestreng voor geen verschil te maken
3798_4626_000571	maar opeens klonk van elsjes plaats een luide uitroep haast een schreeuw nee meneer nee nee heftig schudde zij het hoofdje keek de grote man woedend aan toen zochten haar oogjes mij en daarbij werd haar blik zacht en smekend nee he juffrouw
3798_4626_000572	zoeken ze de hele dag naar een andere bezigheid voor hun geest die dan gewoonlijk bestaat in het bedenken van kattekwaad en omdat kattekwaad uitvoeren in je eentje zowat alle bekoring mist zijn ze steeds op zoek naar gezelschap en halen gedurig de andere kinderen van hun werk af
3798_4626_000573	het zat hem als gegoten we strikten het zijden lintje met zorg trokken de kraag nog wat af keerden hem om en om hij was in een woord onberispelijk
3798_4626_000574	en als ze maar een beetje slag had om hun harten te winnen dan was ze binnen veertien dagen meester van het terrein dus alsjeblieft de stemming er in gehouden daar zei ik tegen een dikke jongen met vrij schone handen jij de borstplaatjes maar kinderen hou hem in de gaten want ik zie aan z'n neus dat hij de dikste voor zichzelf wil uitzoeken
3798_4626_000575	natuurlijk was ik volstrekt niet benieuwd naar zo'n vloek ik wist vooruit dat het varieeerde tussen pestwaaf stinkwaaf rotwaaf en dergelijk fraais en poeierde zo'n klikkebekje altijd af met een zo pas jij anders maar op jezelf
3798_4626_000576	ik zei dat ik dat prachtig vond en nam het niet al te zwaar kinderen komen zo vaak met zulke verhalen en dan is het al mooi als ze hun eigen letter en die van vader en moeder kennen en als ze kunnen tellen tot honderd maar vraag je ze hoeveel is vijf en drie dan staan ze met de mond vol tanden
3798_4626_000577	totdat we ten slotte allemaal met verademing het rode lichtje tussen de donkere stammen zien verschijnen en met een diepe zucht de huivering van ons afschudden de huivering die toch zo'n genot was
3798_4626_000578	ja nou is sientje van school maar wie moet er nou voor haar varentje zorgen jullie begrijpt wel dat ik daar niet zomaar de eerste de beste voor gebruiken kan want nu is het een gedachtenis aan sientje en ik zou niet graag willen dat het dood ging
3798_4626_000579	het prinsje stond voor me met neergeslagen ogen een glanzende zacht bruine lok viel over z'n blank voorhoofd de zijden wimpers lagen trillend op z'n even roze wangetjes
3798_4626_000580	maakt hij bijvoorbeeld een taallesje dan was het opmerkelijk het verschil te zien tussen de eerste regel en de laatste trouwens schrijven was niet zijn lievelingsvak altijd brak hij de punt van z'n potlood altijd trof hij een griffel dat kraste
3798_4626_000581	s winters was ze meer thuis dan op school maar s zomers tekende ze weer bij ze bleef klein en schraal bleek en onooglijk maar ze bleef in leven toen ging ze over naar een meester en ik zag haar nog maar zelden
3798_4626_000582	maar nauwelijks had ik m'n mond open gedaan of ze was me in de rede gevallen met een stortvloed van woorden om haar overvol moederhart eens uit te storten weet u wat ik wel eens denk ging ze voort en aan het dalen van haar stem en haar geheimzinnig gezicht kon ik merken dat er een confidentie in aantocht was
3798_4626_000583	en nog kan me hetzelfde gevoel van onmacht bekruipen als ik bedenk hoe dan al dat kleine grut bij je binnengebracht wordt dat z'n aandeel verstandelijke en zedelijke leiding z'n portie onderwijs en opvoeding van je komt eisen
3798_4626_000584	de klas zat doodstil ze vlaste op een relletje daar kwam m'n boodschapper terug op de hielen gevolgd door een fikse jongen van een jaar of dertien meteen stond trui naast haar bank kop omlaag schoppend en schuifelend kwam ze aangeslenterd ze had eieren voor haar geld gekozen
3798_4626_000585	ondanks mijn herhaalde geruststelling vrees voor een afkeuring of voor schoolblijven hing steeds als een dreigende wolk boven haar armzalig leventje zag ik bijvoorbeeld een luie speelse jonge dame die liever poppetjes tekende dan haar sommen af te maken en zei ik dan hoor eens al wat je niet af krijgt mag je na twaalven maken
3798_4626_000586	wat is het toch dat ons zo machtig in het kind bekoort ons zo onweerstaanbaar tot hem aantrekt ons steeds opnieuw weer weet te boeien zou t niet het nieuwe frisse ongerepte wezen
3798_4626_000587	ik ken een moeder die haar kind graag verhaaltjes vertelt maar ze zijn altijd naar het volgend model geknipt een inleiding jantje was wel een lief jongetje maar erg ongehoorzaam aan zijn moeder als ze zei enzovoorts twee voorbereiding tot drie
3798_4626_000588	een deel wordt bang voor die boze stem en die grote ogen van de juffrouw een deel ook amuseert zich kostelijk als bij een vertoning van de poppenkast daar immers is het kijven en ruzie maken ook altijd het allermooist en de rest luistert helemaal niet en zoekt z'n amusement maar zolang op z'n eigen houtje
3798_4626_000589	maar op een dag dat hij eens heel dwars en ongezeglijk was geweest had ik de onvoorzichtigheid om te zeggen hoor eens als je nu eens niet beter oppast zeg ik straks aan je broertje dat je nog niet mee mag gaan
3798_4626_000590	maar als ik haar nog eens tegenkwam in de gang of voor de school dan merkte ik wel aan haar hele gezicht en de manier waarop ze me toeknikte dat ik nog steeds d'r juffrouw voor haar bleef en toen ze met loffelijk ontslag van school ging kwam ze me nog eens bedanken voor het genoten onderwijs
3798_4626_000591	ontvoerde hij t slapende kind en bracht het naar de grote zwarte stad waar de glazenwasser jan krul met z'n gezin woonde geruisloos nam hij de kleine kees die wat leeftijd en grootte betrof wel wat op het prinsje geleek uit de bedstee en legde het vorstenkind op zijn plaatsje
3798_4626_000592	waarom kom je me er dan telkens weer mee vervelen vertel me toch eindelijk eens wat nieuws ik raadpleegde het hoofd of we hem niet in een hogere klas konden plaatsen maar die ontraadde het sterk
3798_4626_000593	en juffrouw vroeg het hoofd toen hij even in de klas moest wezen hebt u t ze al verteld nee meneer zei ik haastig in de hoop dat ik het gevaar nog afwenden kon dat heeft nog wel even de tijd maar hij scheen me niet te begrijpen en zei nu dan zal ik het ze maar eens vertellen
3798_4626_000594	het hoofd houdt nog een lange boetpredikatie die natuurlijk over zijn hoofd heen tot de klas gericht is dan mag hij naar zijn plaats gaan de gehele ochtend gedraagt hij zich best en houdt hij een berouwvol gezicht na schooltijd laat ik hem even blijven
3798_4626_000595	neen niet op de achterste rij ook niet naast jantje kroeze dat gaat geen twee dagen goed vooraan dan maar nee die bank is te klein voor hem en daar zit hij ook de kleinere jongens achter hem in de weg
3798_4626_000596	en het laatste halfuur onder het zingen wenkte ik hem nu jopie ga je gang dan maar trots als een koning stapte hij door de rijen zwelgend in het genot van het te mogen uitdajle
3798_4626_000597	om er achter te komen waar nog een schakel ontbreekt welk klein contact nog aangebracht moet worden om ook hier het heldere licht van het weten te doen stralen en oh die voldoening als het je lukt
3798_4626_000598	op elsje's bank lag een kleurig hoopje lekkers mijn traktatie die had ze versmaad einde van elsje
3798_4626_000599	toen de woordenstroom wat bedaarde probeerde ik haar aan het verstand te brengen dat haar kind heus geen gevaar liep dat zo'n kind met een goed hoofdverband dat twee keer per week vernieuwd wordt vaak een onschuldiger en zindelijker buurtje is dan een ander met de mooiste krullenbol
3798_4626_000600	bij de tweede druk ons land blijkt veel kindervrienden rijk te zijn m'n jongens en meisjes hebben overal zo'n hartelijk welkom gevonden dat ze moed hebben gevat voor een tweede tocht goeie reis kinderen hilversum november negentientweeëntwintig
3798_4626_000601	en op een morgen kwam ook z'n oudste broertje bij me juffrouw jassie had vannacht zo gehoest dat moeder 'm maar thuis gehouwe het ik vond het zo'n allerleukste originele naam en zo geknipt voor dit eigenaardige ventje dat ik toen hij weer op school kwam het ook eens waagde hem zo te noemen
3798_4626_000602	zo'n mooi rood kopje had ook liesbeth en daardoor alleen viel ze mij al dadelijk op een flink schrander gezichtje met een hoog blank voorhoofd en een paar stevige rooie wangen
3798_4626_000603	om vijf volle uren lang stil te zitten en gehoorzaam te wezen en alles te doen waar ze een hekel aan had zonder ook maar een keertje te zondigen ik vind dat ze die dag de gouden medaille voor zelfbeheersing heeft verdiend
3798_4626_000604	en nu wat ik van engelientje geleerd heb kijk je hoeft nog maar heel kort voor de klas te staan of je merkt al wel dat je t met kalmte en zelfbedwang t verste brengt nur die ruhe kann's bringen
3798_4626_000605	dat nog nooit van z'n leven goed schone handen en heldere passende kleren gehad heeft verwachtte dat het onberispelijk werk zal afleveren ook was het lezen een struikelblok z'n stotteren werd natuurlijk nog eens zo erg als hij z'n eigen stem zo alleen over de klas hoorde
3798_4626_000606	ja juffrouw d'r mot een beetje bij maar de emmer is leeg ik zal maar een bakkie gaan halen en dan sjouwde hij een volle drager cokes uit het kolenhok aan een ander keer was het juffrouw hij left lelijk d'r mot een stukkie turref op zal ik maar effies naar het turfhok gaan
3798_4626_000607	het grootste bewijs voor deze stoutmoedige stelling is dat geen twee onderwijzers eender met hun klas omgaan bij de één regent het de hele dag grapjes bij de ander wordt geen overbodig woord gesproken maar werken de kinderen zo vlijtig als bijen
3798_4626_000608	maar nog is het geen lezen nu komen de korte zinnetjes de heel kleine verhaaltjes denk eens drie of vier woorden tegelijk leren overzien
3798_4626_000609	het enige aan hem dat den mens deed vermoeden was z'n onmenselijk geluid en een paar vuurrode knuistjes boven een wijden vierkanten schreeuwmond ergens op een klein plekje dat per ongeluk open gebleven was
3798_4626_000610	en terwijl ik met speurdersblik als een nijdige politieagent door de rijen loop heb ik alle moeite m'n gezicht in die barse plooi te houden en niet hier en daar zo'n snoeperig handje te strelen en te knuffelen en ik zou die verkwikking voor oog en hart aan het begin van elke schooltijd niet graag willen missen
3798_4626_000611	en bedenkend dat het kind bij oom en tante beter verzorgd is heeft moeder die nu zelf haar brood moet verdienen afstand gedaan van haar schattenpoes toen is de bel gegaan en we zijn met het leren begonnen immy vlak voor me op de eerste bank en ik heb m'n ogen niet van haar af kunnen houden
3798_4626_000612	in het speelkwartier stond hij eerst even met een stuk of wat jongens te smoezen en te gniffelen toen maakten ze een lange rij en begonnen met grote stappen de speelplaats af te lopen precies in de maat en daarbij riepen nee schreeuwden ze uit volle borst
3798_4626_000613	ik liet ze allemaal de handjes opsteken om de zindelijkheid te inspecteren eerst van binnen en toen van buiten en ik vertelde ze dat ik dat nu voortaan elke morgen en elke middag zou doen want dat is een vaste gewoonte van mij
3798_4626_000614	toen hij die volgende morgen op school kwam was het mijn jopie niet meer het was een gewoon schoolkind een beetje stil schuw jochie dat zonder te spreken naar zijn plaats ging ik probeerde een grapje hij keerde z'n hoofd verlegen af en knipte met de ogen alsof hij in een te fel licht keek
3798_4626_000615	ze heeft toch heus nog wel iets geleerd troostte ik en dat zal haar dit tweede halfjaar stellig wel van nut zijn maar zelfs die verzekering kon haar niet zachter stemmen hoogst ontevreden droop ze af en nog in de gang hoorde ik haar mopperen over
3798_4626_000616	z'n moeder zag het wel dat de juffrouw van school zo mal met jopie was en slim als een mens werkte ze het nog een beetje in de hand op een middag hield ze me staande of ik ook niet vond dat jopie d'r zo slecht uitzag
3798_4626_000617	de jongens gapen het wonder aan merken niet eens dat ik erbij sta chris zelf blaakt van ambitie hij is nu aan een nieuwe serie begonnen
3798_4626_000618	toen hij komen moest werd net me moeder ziek aan het hart had ze het ziet u en toen heb ik wat verlangd om nog 's naar d'r toe te gaan maar ik kon niet weg he ik zat hier met vier kleine kinderen en eentje op de komst breek daar maar ineens uit en het was nog niet eens naast de deur moeder woonde heel in groningen
3798_4626_000619	en een dergelijk proces voltrekt zich dag aan dag in onze scholen als ik iets nieuws ga leren bijvoorbeeld een nieuwe letter bij t lezen of een nieuw geval bij t rekenen dan zijn er altijd een stuk of wat die t van tevoren al weten
3798_4626_000620	maar ik had het niet goed gezien het leven is soms taai toen de lente kwam knapte mientje weer op en trouw kwam ze weer elke dag naar school ze was niet meer zo schuw voor me dat hadden zeker de ulevelletjes klaargespeeld
3798_4626_000621	even later was de verleiding echter weer te machtig en dan kroop het tastend vingertje weer voor de dag en dwaalden z'n ogen weer over de ontzaglijke rijkdom heen ik weet werkelijk niet wie er die middag meer genoten heeft m'n prinsje of ik zelf
3798_4626_000622	en dan verveelde hij zich en z'n geest leed weer honger arme steven het was een verdriet maar voor mij even goed als voor jou voor mij was het ook niet prettig je daar te zien zitten te weten wat je nodig had en het je niet te mogen geven
3798_4626_000623	een kleurige vlinder die voor eerst de stralende vleugels ontvouwde of de duizenden doorzichtige blaadjes die in één nacht aan de statige oude beuk waren ontloken
3798_4626_000624	als z'n moeder 's middags aardappels heeft gebakken met een ui dr daurhajngesnaje als er in de faaselstraat een hond is auferraje en toe k zal u de details maar sparen als er bij zulke faane sakmesse faur de rame legge als
3798_4626_000625	terwijl de klas en ik ons verdiepten in het mysterie van een haak tien ha-ken een raam vier ra-men bouwde hij een spoorbrug van griffels en potloden of trachtte uit te vinden onder welke helling le een sponsendoos op de bank kunt plaatsen eer hij met kletterend geraas over de planken vloer komt rollen
3798_4626_000626	zo was het schering en inslag de eerste tijd hoe lang het geduurd heeft vast niet langer dan een of twee weken hoe ze het afgeleerd heeft ik zou haast zeggen vanzelf
3798_4626_000627	een paar maal probeerde ik het haar af te leren dat hoeft niet mien je mag nu nog zitten zoals je wilt straks als de bel gegaan is zal ik nog wel waarschuwen dan kwam er even een glimlach op t groen bleke gezichtje en gehoorzaam maakte ze haar handjes los maar geen minuut later zat ze weer in de houding
3798_4626_000628	en het kind kijkt je met blij vertrouwen aan ze kent je al lang er is thuis al over gepraat dat ze de juffrouw van jan en sientje krijgt gelukkig de stroom begint to luwen het groepje vrouwen wordt kleiner en kleiner
3798_4626_000629	en wie van z'n voorouders hem dat plagerige in zijn aard had meegegeven die trek om ieder die hij aandurfde het leven lastig te maken het was een verbazend moeilijk kind in de klas had je er gemiddeld vijf zo dan zou je het baantje er aan moeten geven
3798_4626_000630	druk of schrijf gewone of hoofdletters hij las ze alle met evenveel gemak en had hij het moeilijkste woord maar eens goed aangekeken dan had hij de spelling ervan ook meteen in zijn schrander brein opgenomen
3798_4626_000631	meer dan eens heb ik versteld gestaan over de ruwheid en de grove taal die in het vuur van haar spel uit het mondje kwam van o zo'n keurig meiske maar ook meer dan eens heb ik met verbazing geluisterd naar de geduldige goeiigheid waarover m'n ergste lastpak beschikte
3798_4626_000632	toen ik die middag thuis kwam heb ik het portret nog eens goed bekeken en het toen wat ik voor en na die tijd nooit met het portret van een leerlingetje gedaan heb in kleine stukjes gescheurd en 's avonds bij de thee heb ik op iets heel lekkers getrakteerd
3798_4626_000633	en of ik dan al zei tegen jou is het niet bedoeld hoor mientje al heb jij geen een som af dan mag je toch naar huis want ik weet dat jij je best wel doet toch was ze maar half gerustgesteld
3798_4626_000634	mientjes wenkbrauwen trokken zich samen de aangestoten elleboog maakte een beweging van och laat me toch en gedurende de hele les nam ze evenveel notitie van haar buurvrouw alsof die niet ik weet niet wat voor verleidelijks onder haar rokje verborgen hield
3798_4626_000635	ik proestte het uit het is nog pas zo'n klein poesje dat drinkt nog zoveel niet hij lachte hartelijk mee nee hé juffrouw zo'n klein beessie met zo'n grote kan melk daar ken die wel in verzuipen ik zal die vent nog eens gaan zeggen dat het maar zo'n klein poessie is
3798_4626_000636	was er goed beschouwd voor hem wel een andere uitweg om het laatste restje van z'n prestige tegenover z'n broertje op te houden dan door regelrecht in de oppositie te gaan
3798_4626_000637	als onderwijzeres kan ik het eigenlijk niet goed praten dat ik haar die plaats laat houden want ze is een van de ordelijkste rustigste leerlingen en daarbij heel schrander en die hoor je op de achterste banken te zetten of als ze daarvoor te klein zijn dan in een van de buitenste rijen
3798_4626_000638	maar oh die vreugde van dat kind toen ze me zag met haar twee klamme handjes pakte ze m'n hand vast en zo verheerlijkt keek ze me aan of ik minstens een engel uit de hemel was die haar de belofte van de eeuwige zaligheid kwam brengen
3798_4626_000639	en als ze me nu die laatste dagen nog eens echt plezier wilden doen dan moesten ze nu niet langer schreien maar goed gaan opletten vooral dat laatste hielp ze droogden hun tranen vouwden devoot de handjes en keken me braaf aan zitten we zo zoet genoeg
3798_4626_000640	m'n collega keek me lachend aan ik kon er heus niets aan doen hoor hij kon met geen mogelijkheid mee het vorig half jaar heb ik 'm mee over gesleept omdat 'ie ook al twee keer in de derde klas had gezeten maar nu moest hij zitten blijven je zult het zelf wel merken hij zal nauwelijks met de jouwe mee kunnen vooral z'n lezen is een misère
3798_4626_000641	en dan kunnen ze de weg niet terugvinden en dan verdwalen ze en dan dan wordt het donker voor mij ligt hier altijd het hoogtepunt van het drama de verdere avonturen ze zijn angstaanjagend en verschrikkelijk
3798_4626_000642	toen dan ook bij zo'n gelegenheid jassie weer 's extra woelig en onrustig was waagde ik m'n hoogste troef denk erom de dame van de prijsuitdeling kan ieder ogenblik binnenkomen maar m'n jeugdige khalif van drie turven hoog verklaarde onomwonden dat hij me me maling had aan dat trase wijf
3798_4626_000643	hij staat een heel end verder bij de meisjesrij en is blijkbaar in een twistgesprek gewikkeld met een mijner xantippes z'n kop achterover een elleboog vooruit sig asjemenou
3798_4626_000644	maar toen werd ik voor vast benoemd en trof toevallig de nieuwe cursus en de kleintjes zo kwamen we dus die eerste dag samen in een nieuwe omgeving vol hoop en verwachting en met frisse idealen geen wonder dat we dus dadelijk een band hadden
3798_4626_000645	ditmaal kijkt hij schuldbewust ja juffrouw en buigt het zondig hoofd opnieuw voorover maar even later zie ik hem met een been uit z'n bank hangen en met een hoogst ernstig gezicht een nieuwe goocheltoer voordoen aan z'n buurlui links van het gangetje
3798_4626_000646	even een naald en draad om al die drukknoopjes te verzetten maar zijzelf schenen zich behaaglijk en op hun gemak te voelen ze begonnen tenminste dadelijk heel vertrouwelijk met me te babbelen
3798_4626_000647	steeds moest ik alles achter slot en grendel houden het schoolgeld de pennen de potloden alle kinderen waren op hun qui-vive centen mochten niet op het tafeltje neergelegd worden want daarvan was het eigendomsrecht zo dadelijk niet te bewijzen
3798_4626_000648	och och wat zou m'n vreugde me gauw vergaan ze zullen misschien twee of ten hoogste drie dagen in de klas geweest zijn toen op een morgen een klein meisje dat achter ze zat plotseling in tranen uitbarstte
3798_4626_000649	als ze maar gedurfd had had ze de andere bloempotjes ook wel onder handen genomen maar ze wist wel dan was er oorlog van gekomen ik had er m'n schik in en liet haar begaan
3798_4626_000650	toen ik tonia dus onder het lezen rustig zag zitten kauwen met een mond zwart van de drop verzocht ik haar vriendelijk mij de inhoud van haar zak maar eens te vertonen na enig tegenstribbelen kreeg ik de jonge dame zover dat ze met blijkbare tegenzin een zakje drop voor de dag haalde
3798_4626_000651	en zo bleef het arie bombarie of liever nog voor het gemak enkel bombarie wie nooit voor schooltijd alleen in een lege klas is geweest kan zich geen voorstelling maken van het eigenaardige rumoer dat dan door de open ramen naar binnen dringt
3798_4626_000652	dan straalden z'n oogen als sterren en hij stapte alsof t parade was en een enkel keertje als de grote deur al dicht was de laagste klassen hadden een aparte ingang en niemand ons dus zag mocht hij heel eventjes mee naar binnen en naast z'n zusje in de bank zitten
3798_4626_000653	t grauwe sluike haar was met veel water achteruit gekamd en bijeengehouden door een ijzeren sluitkam maar het meest trof met het gezichtje och heer nooit zag ik zo'n kindergezichtje zo ouwelijk en triest
3798_4626_000654	het moederlijk gevoel was ook vroeg bij haar ontwikkeld het liefst speelde ze met de allerkleinsten en werd zo'n nieuwelingetje op de speelplaats soms eens omver gelopen dan was zij de eerste die het zag en te hulp snelde
3798_4626_000655	ik wou er wel graag even met de kinderen uit maar ik wou ze toch geen nat pak bezorgen besluiteloos tuurde ik in de effen grijze lucht ik zou d'r maar in blijven tis veel te nat buiten kwam daar opeens m'n gratis advies uit de derde bank
3798_4626_000656	en als ik 's middags naar huis ga hoe het komt weet ik zelf niet misschien door zijn mooie helderblauwe kijkers misschien door zijn sinniklaas in de auto misschien omdat zijn vader dood is en zijn moeder wel van 'm af wil maar dan voel ik dat die kleine zwerver al een plekje in mijn hart heeft veroverd
3798_4626_000657	toen op het souterrain wijzend daar is de keuken en de kamer en de slaapkamer daar wonen wij ziet u maar touwtje springen moet ik altijd voor de deur doen want ik mag geen leven maken voor dokter
3798_4626_000658	die school imponeerde ook kleine jassie ondanks hemzelf en daaraan had ik het ongetwijfeld te danken dat hij nog zo ten naastebij deed wat ik zei soms had hij zelfs een overdreven ijver in het gehoorzamen
3798_4626_000659	ze was zo beduusd dat ze werkelijk gehoorzaamde en blijkbaar die hele dag nog onder de indruk bleef ze lokte tenminste geen nieuwe scene uit het was beslist een overwinning de hele klas had er respect voor dat voelde ik
3798_4626_000660	dag juffrouw ik ben de moeder van liesebetje en ik kom es horen hoe of dat nou eigenlijk zit ik vroeg waarmee ik haar van dienst kon zijn toen werd ze rood van woede en barstte los ziet u da's toch geen manier van doen om mijn kind zo te behandelen
3798_4626_000661	het prinsje stond erbij te kijken z'n wangetjes kleurden ervan z'n ogen glansden het mondje stond halfopen z'n handjes trilde even maar hij wist toch nog niet goed of het droom of werkelijkheid was
3798_4626_000662	vijf minuten later kijk ik eens over de gebogen hoofden heen mijn troepje is vol animo bezig sommigen zitten met het ernstigste gezicht te tekenen het voorhoofd in rimpels getrokken de mond half open het puntje van hun tong er even uit
3798_4626_000663	ja d'r man en zij hadden ook wel gemerkt dat de jongen erg bijdehand was en ze hadden er al over gepraat of hij later niet wat verder zou kunnen leren als hij van school kwam maar nu al op een andere school en het kind boven z'n stand opbrengen ze wist niet of d'r man daar wel voor te porren zou zijn
3798_4626_000664	pak je lei maar op gijs en ga maar weer bij het tafeltje staan het tafeltje is m'n verbeteringsgesticht de afzondering wil nog wel eens heilzaam werken gaassie bezocht deze inrichting dan ook vrij geregeld met meerder of minder succes
3798_4626_000665	kon hij het helpen dat hij met die heersersaard geboren was als nummer zoveel in een ongelukkig gezin waarvan de vader op een gegeven ogenblik ervandoor was gegaan moeder met het hele nest onverzorgde jongen achterlatend
3798_4626_000666	bij het zingen hield ze de handjes gevouwen het vochtige mondje half open de grote kijkers onafgebroken op mij gevestigd het was net een engeltje van een oude schilderij
3798_4626_000667	tenslotte gebeurde er toch geen onheil over een paar maanden zouden ze waarschijnlijk toch in andere handen zijn overgegaan en ik wist vooruit dat de meesten aanstaande maandag vriendelijk tegen m'n opvolgster zouden lachen
3798_4626_000668	ik dorst m'n oren niet te geloven maar het hoofd kwam het mij spoedig bevestigen de laatste dag brachten ze me hun portret daar stonden ze ten voeten uit in hun mooiste plunje ter weerszijden van een bloemstuk of een tuinhek of zoiets
3798_4626_000669	en nu doe ik nog net of z'n toehoorders van hout en steen waren in plaats van levende wezens die toch dagelijks ook hun wel en wee hebben en evenmin van hun hart een moordkuil willen maken en dan nietwaar de ene confidentie lokt de andere uit
3798_4626_000670	en dat is maar gelukkig ook want op onze volksschool is het eerste halfjaar gewijd aan de getallen tot tien in het tweede brengen ze tot twintig het derde halfjaar leer je ze optellen en aftrekken tot honderd en in het vierde komen de tafels en de deelsommetjes aan de beurt
3798_4626_000671	waarom wil jij je levertraan niet zoet innemen deed ik bars o juffrouw ik wed dat ie het voor u wel zou doen u moet eens horen hoe die thuis over u praat het is de hele dag de juffrouw doet zus en de juffrouw zegt zo
3798_4626_000672	m'n eerste werk was gaasbertus krnajles wat af te pellen of liever hem te ontdoen van z'n buitenste grove bolster dat had al dadelijk een dubbel resultaat
3798_4626_000673	uit bravigheid of om zelf niets van m'n rantsoen te hoeven afstaan of om straks van m'n maal te kunnen genieten zonder door jans hongerige blik gestoord te worden
3798_4626_000674	dat zij liesbeth het knappe kind iets belachelijks deed dat zal wel de genadeslag hebben toegebracht aan haar zucht tot kritiek en als haar nog eens de ene of andere bazigheid ontsnapte en de anderen keken spottend om
3798_4626_000675	weet u wat die ka zeit as ik maar effe naar d'r wijs en dan gaan ik lekker schreeuwen dat al de buren het kennen horen zo'n feeks he en van d'r vader krijgt ze nog altijd gelijk ook da's het ergste ze zuchtte eens nooit hebben we anders een woord daar ken u navraag naar doen maar om dat kind zou je de oorlog in huis krijgen
3798_4626_000676	z'n armpjes zagen akelig blauw het satijnen velletje voelde koud als marmer toen vroeg ik hulp bij een van m'n kennissen die zelf een zoontje in die leeftijd had en ze gaf me een allerliefst matrozenbloesje dat haar jongste zoon te klein was geworden
3798_4626_000677	en dat die markante tegenstelling tussen z'n ingeboren aard en de positie waarin het noodlot hem geplaatst had telkens weer aanleiding gaf tot tragikomische conflicten
3798_4626_000678	het kinderloze echtpaar wilde wel een der kinderen aannemen maar zelf dienstbaar als huisbewaarders konden ze de twee wilde jongens van acht en tien jaar niet hebben alleen voor lieve zachte immy heeft dokter toestemming willen geven
3798_4626_000679	er kwam een kalmte over de kinderen waar ik me telkens weer over verbaasde zo gehoorzaam en zoet als engelen waren ze tot ik op een morgen m'n bombarie weer in de gang hoorde schetteren
3798_4626_000680	de vriendschap van jopie was een geschenk dat ik nergens mee verdiend had dat me zo maar geworden was op het ogenblik dat we elkaar voor het eerst aangekeken hadden maar even onverdiend als ik haar verkregen had moest ik haar ook weer verliezen
3798_4626_000681	en werkelijk wilde het toeval dat toen hij op school kwam ik juist m'n klas aan een meester moest overgeven en afdaalde naar de kleintjes toen z'n moeder 'm kwam brengen en het hoofd ons officieel aan elkaar wou voorstellen moesten we allebei toch wel erg lachen en we schudden elkaar de hand als een paar oude bekenden
3798_4626_000682	en opeens met een schok zag ik dat dit kind geen kind was maar een oud vrouwtje in miniatuur kwam het door die ouwelijke omslagdoek door de gelige bleekheid van het magere gezichtje
3798_4626_000683	stond ik bij een klein onbeholpen gansje en probeerde ik haar te leren hoe ze haar griffel houden moest dat het niet zo afschuwelijk piepte dadelijk boog ze zich uit haar bank om het stumpertje nog eens vermanend toe te voegen zie je nou wel ik had je toch ook al gezegd dat je niet zo mocht krassen
3798_4626_000684	verdiept in zijn eigen gezang zelf genietend van de heldere klank zat hij voor zich uit te staren als een vogel op een tak die alles om zich heen vergeet in de vreugde der zoete melodieën en schallende trillers
3798_4626_000685	maar moeder ging er ernstig op in nee dat kon ze zich niet meer zo precies herinneren wel met tanden krijgen wat ik met een wijze hoofdknik verklaarde ook best te kunnen aannemen
3798_4626_000686	tenminste de volgende morgen kwam jopie me prinsheerlijk z'n nieuwe stappers vertonen kijk eens juffrouw dat benne ze nou sinds waren we als het kan nog dikker vrinden na schooltijd bleef hij vaak op me wachten en als ik dan de deur uit kwam liep hij met me mee
3798_4626_000687	vader had al zo lang geen werk en nou was hij in duitsland gaan werken en nu had hij al een heleboel geld verdiend en zou eind van de week thuiskomen maar moeder had geen cent meer in huis en de bakker wou zonder geld geen brood meer geven en of de juffrouw nou asjeblieft wat voorschieten wou tot het eind van de week moeder zou het zelf terug komen brengen
3798_4626_000688	ik had in de klas een stuk of wat plantjes cadeautjes van de kinderen en nu had ik de gewoonte elk kind voor z'n eigen plantje te laten zorgen de kinderen vonden het heerlijk en ik had er geen omkijken naar het enige nadeel was een kleine overstroming af en toe
3798_4626_000689	ze bekeek ze aandachtig toen begon het hoge stemmetje te zingen mooi zijn ze he juffrouw net fluweel maar ze zijn toch niet van fluweel is het wel en heel teer streek haar sierlijk vingertje over de donzen bloemblaadjes
3798_4626_000690	dezer dagen zat ik voor schooltijd schrijfvoorbeelden in de boekjes voor te schrijven immy stond met beide armpjes op het tafeltje geleund en hield me gezelschap voor me stond een bakje viooltjes
3798_4626_000691	onder de les spande zij zich in met een ijver die me soms zeer deed ze was niet zo heel vlug van begrip en ze verzuimde vaak toch bleef ze bij met grote wilsinspanning
3798_4626_000692	daar viel m'n oog op trui zowaar ze had ook geluisterd ze zat me aan te kijken en opeens ontdekte ik een fel licht in haar gele ogen ik had een ingeving een helder ogenblik en ik vroeg vriendelijk zou jij het willen trui
3798_4626_000693	alleen die ene klas waartoe elsje hoorde die heeft klein duimpje niet gehad zoals het behoort toen ik voelde hoe die ijskoude handjes trilden hoe het lieve kopje zich in nameloze angst tegen mij aandrukte alsof het bij mij bescherming zocht toen heb ik het rode lichtje maar gauw laten verschijnen veel te vroeg eigenlijk
3798_4626_000694	ik verzekerde haar dat ik overtuigd was van haar goede wil en beloofde haar dat ik m'n best zou doen het die dag zonder mientje te redden of ze wel vaker hoestte informeerde ik en daar kwam ze los
3798_4626_000695	hulpeloos keken ze eerst naar mij en toen weer naar het strenge gezicht van de hoofdonderwijzer nadat hij op deze wijze stemming gemaakt had begon hij pas te spreken zijn stem had de plechtige klank die ieder onderwijzer er bij gepaste gelegenheden in weet te leggen
3798_4626_000696	en dus bovendien een simpel zinnetje als hier is een roos eerst nog in z'n eigen idioom moet overzetten bijvoorbeeld hiero daar he je n rosie of kaak es watte faan bloemetje
3798_4626_000697	en in het speelkwartier is hij de ziel van het spel heeft hij alle jongens om zich heen vandaag is het brandweertje ze draven met z'n achten of tienen op een kluit in een heel lang touw de voering uit hun pet hebben ze naar buiten getrokken en die toen weer opgezet met de klep als een hanenkam boven op het hoofd
3798_4626_000698	de schoenmaker een zool onder een schoen zet en de koekebakkersjongen zes taartendozen op z'n hoofd balanceert en dan nog kans ziet op en af z'n fiets te komen en de voorbijgangers te molesteren
3798_4626_000699	wat mijzelf betrof ik was met mijn gedachten plotseling verplaatst in de grote dom te keulen jaren geleden had ik daar de dienst eens bijgewoond en was in extase geraakt bij het plotseling invallen van het jongenskoor
3798_4626_000700	wat er dien ochtend wel in dat kleine rooie kopje is omgegaan toen ik doodkalm de andere ramen ook openzette en niet de minste notitie van haar nam is ze verbaasd gegriefd beledigd geweest vond ze dat de wereld in de school op z'n kop staat
3798_4626_000701	maar ik sta nu maar op te houwe u zal d'r in school ook genoeg mee te stellen hebben lief duifje in onze ark uw mondje bracht de vrede citeerde ik bij mijzelf terwijl ik verder ging
3798_4626_000702	waar moeder ons leifdrajk gelajdde aan haar hand waar vader ons vormde naar hart en verstand meer dan een jaar hield ik de meijertjes in m'n klas het lijkt misschien niet zo heel lang maar wat ik in die tijd met ze uitgestaan heb weet ik zelf nauwelijks meer
3798_4626_000703	nu met piet als hoofdcommissaris durfde ik het te wagen zijn leiding waarborgde me dat het zonder kleerscheuren zou aflopen werd er een dief gevangen en opgebracht piet z'n blonde kop stak boven het verwarde kluwen uit en dan was ik gerust
3798_4626_000704	en dan die prachtige raadsels er staan twee of drie van die geheimzinnige hieroglyphen naast elkaar goed het kind kent ze reeds hij weet al dat ze r oo en s heette
3798_4626_000705	gunst wat een gekke hoed heb je op a jakkes dat zou ik niet lusten hoor of t gaat jou wat an als me moeder me haar zo wil strengelen maar nooit zag ik haar met een vriendinnetje samen van dezelfde appel bijten hapje om hapje zoals kinderen zo graag doen
3798_4626_000706	tot m'n oog op het kleine ding viel dat ze bij de hand hield toen begreep ik opeens de betekenis van haar woorden en zelfs het onuitgesproken vervolg erop maar me kind dat mag gezien worden gerust
3798_4626_000707	voor de aardigheid heb ik het weleens geprobeerd zeg mien tegen zo'n rondzwervend eenlingetje met haar treurig verongelijkt snoetje waarom doe je niet met de andere kinderen mee
3798_4626_000708	de sak wordt getekent als een groote lus zodat je den zondaar er in kunt zien zitten griene het is een miniatuur poppetje een kat zou in een zak nog meer plaats innemen
3798_4626_000709	dat was nu het hoogtepunt van z'n verjaardag waar hij wekenlang van gedroomd had dat ronddelen van z'n lekkers van z'n enig verjaringsgeschenk want van verdere cadeautjes hoorde ik niets en ik denk als ik gevraagd had wat heb je nu voor je verjaardag gekregen
3798_4626_000710	het prinsje keek en keek maar naar de glimmende knoopjes naar het mooie strikje naar het zijden anker naar z'n twee fijne handjes die nu zo klein en sierlijk uit de goed sluitende mouwtjes kwamen kijken en toen even naar ons
3798_4626_000711	lieve hemel kind doe me dat niet aan dacht ik bij mezelf en gauw om het onheil nog te bezweren zette ik een der zakken voor haar neer kijk eens wat een lekkere koekjes wil jij die eens netjes voor me uitdelen je gaat er maar net zo lang mee rond tot alles op is maar er niet van snoepen hoor
3798_4626_000712	hoe anders zou je het ooit kunnen klaarspelen terwijl je op jantjes lei kijkt en z'n sommen narekent terzelfder tijd in je op te nemen dat chris gebbetjes zit te maken dat koo z'n sponsedoos laat vallen
3798_4626_000713	wat er in dat hoofdje en hartje is omgegaan ben ik natuurlijk nooit te weten gekomen was hij in mij teleurigesteld nu m'n feeenmacht uitgeput bleek had hij thuis een boel lelijks van mij moeten horen toen het broertje na m'n weigering terugkwam
3798_4626_000714	als het goed gaat als klein duimpje dankzij de witte steentjes zijn weg terug vindt heft ze haar kopje weer op ziet me vol spanning aan en als het hutje weer bereikt is en vader en moeder omhelzen de verloren gewaande kinderen
3798_4626_000715	en omgekeerd komt het maar al te vaak voor dat moeders hartelap het gevoeligste liefste guitigste ding bij de juffrouw op school maar geen goed kan doen en dag aan dag thuiskomt met afkeuringen of strafwerk
3798_4626_000716	wat voor onnatuurlijke dwang je het kind de hele dag oplegt met zoveel uren aaneen stilzitten en mond houden en aandacht voor je eigen gulden woorden van hem te eisen
3798_4626_000717	of als ze minder logisch aangelegd is as je maai nie kiest dan sal ik auk es fertelle wat jaai of wat jau sussie of iets dergelijks de eigenares van het touw aarzelt bij die bedreiging maar nu smijt jetje die tot de uitverkorenen hoort plots het touw neer dan doen ik niet mei
3798_4626_000718	en toch was haar uiterlijk nog innemend bij haar innerlijk vergeleken van de factoren die daartoe meegewerkt hadden weet ik evenmin iets af toen ik haar leerde kennen was ze al een kind van een jaar of tien wie weet wat ze al voor lelijks en slechts ondervonden had
3798_4626_000719	nu de meisjes in druk discours komen ze op de speelplaats aangedrenteld zonder enige haast laten we nu eens zeggen dat een van haar ook een touw uit de zak haalt en dat het voornemen bestaat daarmee te gaan touwtje springen
3798_4626_000720	ik knikte wijs nou en na die tijd soas ze in de tocht komt het se het weer te pakken de dokter weet het ook al precies ik hoef me mond niet eens open te doen zo as die me siet schrijft ie al soon recepsie voor een drank een beste drank so'n sterke rooie u weet misschien wel
3798_4626_000721	toen kwam de laatste ochtend de kinderen hadden het blijkbaar thuis verteld de meesten waren op hun zondags sommige brachten bloemen voor mij mee of hun portretje
3798_4626_000722	maar blijkbaar vond ze haar antwoord nog niet volledig genoeg en met een vertrouwelijke blik in haar lieve kijkers ging ze verder en als ik heel zoet ben dan zegt ze schattepoes
3798_4626_000723	daar stond hij dan en beschouwde misschien de constructie van z'n schoenen of mogelijk wel van het schoollokaal of anders die van het spinnenweb dat boven z'n neusje hing hij zal er zich in ieder geval iets geleerd hebben en die gedachte was ook nog m'n enige troost
3798_4626_000724	de eersten dag vertrouwde kleine steven mij al toe lezen kan ik al een beetje en rekenen tot honderd het was of hij zeggen wou je zult niet al te veel werk met mij hebben
3798_4626_000725	was hij dat maar geweest met domme kinderen heb ik altijd heel veel geduld en als ze dan niet afgeblaft en gesnauwd worden zijn ze je zo dankbaar dat ze zich meestal bijzonder aan je hechten nee juist het omgekeerde was het geval steven was te knap
3798_4626_000726	daar stond ze op een morgen in de deuropening van het lokaal een klein onaanzienlijk vrouwtje en nijdig nijdig als een spin al deed ze haar uiterste best om beleefd en zoetsappig te blijven
3798_4626_000727	bovendien al heeft het niets met het principe te maken het is me telkens weer een genot het bekijken van die veertig paar kinderhandjes wat me er zo in bekoort zou ik niet precies onder woorden kunnen brengen
3798_4626_000728	daar gaat de deur open het hoofd komt binnen met een nieuwe jongen lieve hemel denk ik dat wordt nummer veertig de klas is al zo vol en toch al zoveel jongens
3798_4626_000729	een keer heb ik m'n sprookjesprins een kleine dienst kunnen bewijzen en de herinnering daaraan verheugt me nog het werd winter en het werd koud en nog elke dag kwam hij op school in hetzelfde afgewassen katoenen kieltje waarvan de mouwen hem maar even over de ellebogen rijkte
3798_4626_000730	zo herinner ik me dat hij eens rood en bleek huilend van drift stond te stampvoeten naast z'n bank toen ik opeens in het lokaal naast het onze het hoofd gewaar werd
3798_4626_000731	natuurlijk kan ik haar niet mee laten gaan en nu maak ik me voor die paar weken ook maar niet ongelukkig om het kind weet je wat ik gedaan heb ik heb een bank achteruit geschoven helemaal tegen den muur aan dat is mijn strafcolonie
3798_4626_000732	misschien ook berust de moeder niet zoo gemakkelijk in de degradatie en is het dagelijksch een vechten om de laatste restjes van het gezag waarbij het kind natuurlijk telkens meer veld wint
3798_4626_000733	bedaard en onderzoekend zat ze mij aan te kijken daar van haar bank bij het raam vol verwachting ging ze de komende gebeurtenissen tegemoet volkomen zeker van zichzelf
3798_4626_000734	en als je dan toch betaalde voor een stallesplaats hoefde je toch geen genoegen te nemen met het schellinkje voor geen geld wou ik haar nog meer verbitteren door een weigering ze mocht wat mij betrof ook nog de voldoening smaken dat ik gezwicht was voor de bedreiging met de sterke man die ijzerdraad pruimt
3798_4626_000735	de eerste dagen wat zijn ze vaak van grote betekenis wat omwentelingen brengen ze in menig kindergemoed niet voor de bewaarschoolklantjes die zijn dadelijk thuis de klas lijkt een beetje op die andere klas en de juffrouw op hun vorige juffrouw of de hoofdjuffrouw
3798_4626_000736	dochterlief stond intussen ongeduldig aan moeders hand te trekken nou moe ga nou mee toen tegen het oudere broertje die er ook bij kwam en ikke mag toch lekker met moe mee naar opoe en jij lekker niet
3798_4626_000737	zo schreeuwden en kibbelden ze door elkaar ik voelde dat ik wit en strak van de schrik werd m'n hemel dat levendige bewegelijke kind zou het mogelijk zijn dat die dood was of nog erger verminkt hulpbehoevend voor z'n verdere leven ik moest er niet aan denken
3798_4626_000738	drie en drie vier en vier wat weet je dat niet sufferd ga maar in de hoek staan om twaalf uur al je sommen overmaken nu jij vijf en vijf luilak kom maar hier jij hebt ook niet opgelet
3798_4626_000739	toen begon hun hartje toch wel heel hard te kloppen want ze voelden zich zo eenzaam in dat grote bos de oudsten hielden hun tranen nog in en bleven maar roepen al beefden hun stemmetjes ook maar de kleintjes snikten en schreiden zoo luid ze konden terwijl zij oh
3798_4626_000740	hoe u t klaarspeelt om hem vijf uur op een dag stil te houden daar staat mijn verstand bij stil ik voor mij zie geen kans hem vijf minuten op z'n stoel te plakken zo heb ik m'n hielen gedraaid of hij smeert m weer de straat op en een brutale mond dat hij opzetten kan
3798_4626_000741	en ook probeerde ik maar iedere keer opnieuw een opgetogen gezicht te zetten als ze weer met zo'n handjevol slappe geknakte pronkstukken kwam aanzetten erkend dient te worden het koninklijke gebaar waarmee ze mij werden aangeboden maakte veel goed
3798_4626_000742	hij vertelde dat hij gaassie heette en z'n kleine zussie jaupie en dat hij thuis ook nog een klein poesie had kijk maar waarbij hij z'n beide handen toonde die vol krabben zaten
3798_4626_000743	de klas keek met spanning toe het dreigde op een echec voor me uit te lopen gelukkig had ik de tegenwoordigheid van geest me niet kwaad te maken en aan haar te gaan rukken ik liet haar zoetjes vieren en daar lag ze bezijden haar bank in een aller ongemakkelijkste houding
3798_4626_000744	of als het eens te pas kwam en ik in het kort vertelde waar thee en koffie rijst of katoen vandaan komt dan keek hij me de woorden haast uit de mond en wist het me natuurlijk de volgende keer haarfijn terug te vertellen en oh ja dan was er nog een les
3798_4626_000745	van al de andere vier samen heb k niet zoveel last als van dat kind alleen zij had me na vieren bij school opgewacht moeder van ekeren om eens te vragen hoe het nou met arie ging op school
3798_4626_000746	midden onder de vertelling soms op t spannendste ogenblik zag ik dan een der omzittende kinderen onrustig worden zitten draaien fluisteren of onder de bank kijken en jawel hoor opeens klonk dan een luide noodkreet over de klas
3798_4626_000747	wat hij erin zag de gouden koningskroon van zijn vader de bloemen uit het slotpark hij nam m'n geschenken altijd zwijgend aan als een hulde die hem vanzelf toekwam bekeek ze lang en aandachtig en beloonde me alleen af en toe met even z'n zachte kijkers naar me op te slaan
3798_4626_000748	het leek wel de zegetocht van assepoester in de glazen koets m'n kinderen gaapten van bewondering en afgunst en ik gaf het maar op kom kijk maar eens of je je plaats nog vinden kunt zei ik en terwijl hij door de rij liep hoor ik hem nog verder opscheppen over z'n autotocht
3798_4626_000749	gunst als ik toch nog bedenk hoe mallig m'n man met da kind was soon sacht meissie zee die dat zou nou onze troost worre voor onze ouwe dag hoofdschuddend hield ze even op en wil u wel gelove dak al meer spul met die ene gehad heb als met al die drie grote same
3798_4626_000750	tussen een ruige wollen ijsmuts en een enorme zes keer om en om gewikkelde roodwollen das ja juffrouw gaasbertus kanajles en hier het u ze pocket briefie
3798_4626_000751	opname door bianca kinderen uit m'n klas door paulina jacoba cohen de vries voorwoord niet zonder schroom trokken de kinderen uit m'n klas voor het eerst de wijde wereld in
3798_4626_000752	hij leerde lezen en schrijven en sommetjes maken gelijk op met de andere kinderen vooral schrijven deed hij allerliefst fijne puntige letters met beverig dunne ophaaltjes
3798_4626_000753	daarom heeft ze overplaatsing gevraagd en nu is ze vol moed dat het hier beter zal gaan ze woont hier vlakbij en wil hem elke morgen brengen
3798_4626_000754	en toen we met pen en inkt begonnen werd het nog slimmer nu eens spatte die akelige pen zo erg dan weer zat er telkens een haar aan of viel er zo maar opeens een klad op z'n werk
3798_4626_000755	kinderen jullie mag je juffrouw nog wel eens goed aankijken want ze gaat bij ons vandaan naar een andere school een heel eind hier uit de buurt even wachtte hij toen kwam verpletterend als een doodvonnis de klap op de vuurpijl aanstaande zaterdag is ze hier voor het laatst
3798_4626_000756	hoe kom je aan al dat geld ik mot een boodschap voor me moe doen als ik uit school kom ze begon nu onraad te vermoeden en brulde of ze gekeeld werd wat moet je dan halen een pond farkeslappies bij de slager
3798_4626_000757	daar hoorde ik gegrinnik achter m'n rug het kwam uit de hoek waar jan zat en zonder er verder bij na te denken keerde ik me om en zei ga maar zo lang uit je bank jan en opeens zag ik heus wel goed daar liet die grote lummel zich voorover op z'n bank vallen en begon te huilen als een klein kind
3798_4626_000758	de hond van de melkboer is een zeer gezien persoon wiens relatie op hoge prijs wordt gesteld met de schillenkar een eindje mee mogen rijden behoort tot de zaligste genoegens de ijsco man een uurtje helpen tot de hoogste onderscheidingen
3798_4626_000759	maar er zit een groote charme in al die verschillende soorten handjes de grove naast de fijne de mollige en de magere de forsche en de tengere de blanke en de bruine al die opgeheven handjes met hun uitgespreide vingertjes ze zijn in hun soort even mooi en aantrekkelijk
3798_4626_000760	voor een deel kwam dat natuurlijk door z'n grootte en z'n meerdere kracht maar toch het echte geheim ervan schuilde in z'n uitgesproken talent voor het bedenken en leiden van alle soorten spelletjes
3798_4626_000761	ik geloof dat ook de klas merkte dat het mooi was ze luisterden aandachtig mij af en toe eens aankijkend als om te vragen of ik het ook mooi vond nergens zag ik ook maar een zweem van spot dat die lange jongen daar met zo'n ernst zulk een kinderachtig liedje stond te zingen
3798_4626_000762	kwam op een goeie morgen aan moeders hand m'n klas binnen nog zie ik ze voor me het was geen stel zoals je ze alle dagen tegenkomt de moeder liep mank op een eigenaardige resolute manier
3798_4626_000763	moeders gezicht stond weer geheel vertederd en toen het kind er eentje in de mond stak bedaarde gelukkig de hoestbui ten slotte en laat je juffrouw nou er 's zien waar je net mee bezig was moedigde moeder aan guns juffrouw dat kind het toch zo'n ijver de hele dag zit ze sommen te maken want anders is ze bang dat ze niet verhoogd wordt
3798_4626_000764	als de bel gaat voor het speelkwartier regent het dat het giet dat wordt dus binnen blijven krijg je leien maar dan mag je wat gaan tekenen
3798_4626_000765	een enkele maal kon ik wel eens iets vertellen dat ook hem interesseerde bijvoorbeeld als er in de leeslesjes sprake was van maaien hooien dorsen of zoiets en ik de kinderen daar in een paar zinnen iets van uitlegde
3798_4626_000766	en zoals hij daar met z'n olijke snuit zit te tuffen kun je zo kwaad op hem blijven ook al is hij gisteren weer de gehele dag op sjouw geweest nee telkens moet je weer denken arme stakkerd had je maar een flinke goeie vader
3798_4626_000767	je kunt je dus al geen beter verstandhouding denken dan die tussen kleine steven en mij en het lijkt misschien ongelooflijk als ik nu ga vertellen dat we haast geen dag vrede met elkaar gehad hebben in al de twee jaar dat hij bij mij in de klas zat
3798_4626_000768	wat dat voor heren wezen zullen heel veel bijzonders vast niet wat ze met elkaar uitvoeren langs heren wegen spelen op het zand heeft hij eens geantwoord toen ik het hem vroeg
3798_4626_000769	had moeder hem verboden voortaan vriendelijk tegen mij te zijn hoe het ook zij mij verdedigen kon ik niet het misverstand uit de weg ruimen evenmin zwijgend moest ik het dragen hoe jopie mij onverschillig voorbijliep net deed of ik nooit wat voor hem geweest was
3798_4626_000770	het u nog wat voor me te doen was het dan en laai u maar op juffrouw ik ben sterrek ik heb gistere paardeflais gegaite maar in de klas onder de gewone les oh laat me daar niet aan denken jobs geduld en salomo's wijsheid had je nodig gehad en dan was je er misschien nog niet gekomen
3798_4626_000771	het begint tenminste goed hij valt als een wolf op zijn sommen aan rekenen kan hij gelukkig maar als ik hem moeilijker werk geef blijkt het dat hij toch niet in hogere klas past in godsnaam dan moet hij maar hier blijven
3798_4626_000772	eindelijk op de derde of vierde verdieping ik was de tel kwijt geraakt werd ik op het nauwe portaaltje verwelkomd door de moeder die ik in het halfdonker haast niet herkende in haar paars jak zonder de schoudermantel en de wiebelende gitjes
3798_4626_000773	maar niet altijd was het me mogelijk conflicten met m'n kleinen grootvizier te vermijden en dan had ik soms m'n handen vol met hem maar was de scene eenmaal achter den rug dan bleef hij ook sans rancune en waren we weer beste maatjes
3798_4626_000774	nu eens blijkt ze taai als koekedeeg je veronachtzaamt je vrienden keer op keer en toch blijven zij je telkens opnieuw toegenegen dan weer broos als glas buiten je schuld door misverstand door de omstandigheden door derden ook al plotseling knapt ze af en is onherstelbaar gebroken
3798_4626_000775	er blijven altijd een stuk of wat in wier bolletje het nog pikzwarte nacht is en bij die begint dan pas je eigenlijke taak dan zoek je en tast je en span je je hersens in
3798_4626_000776	als zij zaterdags verzuimd had en dus het blad van haar schrijfboek niet mee had kunnen vol schrijven verzette zich haar ganse ikheid ertegen om maandagochtend op een nieuw blaadje te beginnen en steevast kwam dan haar vingertje omhoog
3798_4626_000777	maar ligt er sneeuw dan is het lawaai dubbel sterk maar het is een vrolijke aardige drukte het ergst is de herrie bij stormachtig weer dan hebben ze de wind in het hoofd en gillen als dol door elkaar
3798_4626_000778	al uit de verte zochten m'n ogen het prinsje jawel hoor daar stond hij tegen de muur geleund in z'n gewone houding de ogen omlaag honderd kinderen speelden en stoeiden onder luid lawaai om hem heen knikkerden sprongen touwtje zaten elkaar schreeuwend achterna keven vochten samen en sarden elkaar
3798_4626_000779	ze schikte zich heel gelaten in deze uitspraak blijkbaar in haar schik dat ze er zo goed afkwam maar mij stond het geval lang niet aan niet zozeer nog om het bezwijken voor de verleiding als wel om de geraffineerde wijze waarop die twee kleine dingen gelogen en gedraaid hadden
3798_4626_000780	dan probeerde ik mezelf wijs te maken dat hij zich nog wel zou leren beheersen en zich aanpassen zou aan de wetten der maatschappij maar in m'n hart zag ik z'n leven steeds weer eindigen met de gevangenis of de een of andere inrichting voor zenuwlijders
3798_4626_000781	op een middag had ik als naar gewoonte m'n tafeltje wat opgeruimd m'n boek klaargelegd en m'n boterham uitgepakt een boterham met een gekookt ei ertussen
3798_4626_000782	een volgend keer wist ze een andere dreumes die zich schatrijk waande met een stuk zilverpapier nauwkeurig in te lichten dat het geen echt zilver was en dat haar vader dat verkocht voor zoveel centen het kilo voor hoeveel centen wist ze ook precies maar ik ben het tot m'n spijt vergeten
3798_4626_000783	en bovendien kreeg ik bij iedere bezending een gratis les in de plantkunde op de koop toe weet u nou wat dat benne vroeg ze dan met een neerbuigende vriendelijkheid ik geloof een soort dubbele narcissen giste ik aarzelend vooruit al bevreesd dat k weer onvoldoende zou halen
3798_4626_000784	het meest speelde hij ook met een paar van de suffigsten waar hij naar hartenlust baas over speelde maar mocht hij eens een keertje met de grote troep meedoen dan straalde hij van plezier tot plotseling een werkelijke of vermeende grief hem in woede deed losbarsten en dan had je het lieve leven gaande
3798_4626_000785	ik vond het te mooi om er alleen van te genieten en haalde er een van m'n collega's bij die al evenveel bewondering voor m'n prinsje had als ik zelf en samen kleedden we hem aan
3798_4626_000786	maar wat er die eerste dagen in dat rooie bolletje is omvergehaald en overeind gezet als ze het zelf nog zou weten en ze kon het voor me opschrijven wat zou ik het graag eens lezen
3798_4626_000787	nee hoor ze werd heus geen suikere engel ze was en bleef hetzelfde lastige dwarse humeurige kind en ze maakte nog even vaak ruzie met haar klasgenootjes maar ze deed het niet meer met opzet ze probeerde werkelijk goed op te passen natuurlijk lukte dat de ene keer beter dan de andere
3798_4626_000788	vaak consulteerden we samen wat lekkerder zou wezen koekies of zuurtjes of droppies of flikkies het was allemaal zo lekker vond hij hij had de klas wel op alles willen trakteren
3798_4626_000789	en als het er niet op staat dan schoolopzieners en inspecteurs zullen toch deze verhaaltjes niet lezen en jonge studerende onderwijzers hebben er gelukkig geen tijd voor want tis een ernstige zonde om van het lesrooster af te wijken en ik zou ze niet graag op t verkeerde pad brengen dan doe ik maar net of het er wel op stond
3798_4626_000790	maar toch hoe zeer ik in dit opzicht verwend ben toch kreeg ik die morgen een schok toen haar handjes omhoog gingen en nog iedere dag opnieuw sta ik er stil naar te kijken en begrijp nog maar niet waarom die handjes zo roerend mooi zijn
3798_4626_000791	toen besloot ik haar eens te gaan opzoeken en op een middag na vieren stond ik onder aan de donkere steile trap en op het schelle wie daar van uit de zwarte holte riep ik op goed geluk naar boven de juffrouw van de school ik kom mientje eens opzoeken
3798_4626_000792	een mooi koopje heb je me daar geleverd mopperde ik terwijl we om twaalf uur samen de weg uit gingen zo'n loteling tussen je kinderen in het is me een pretje daar kan ik plezier aan beleven had je me dat nu niet kunnen besparen en hem mee over laten gaan
3798_4626_000793	t kind zag er nog zonderlinger uit t had een donkerbruin jurkje aan van een stijve onmogelijke stof een lang strak lijfje en een ruime geplooide rok die haast op haar schoenen hing
3798_4626_000794	toen opeens kwam er schuchter en geheimzinnig uit waarvan zijn ze dan eigenlijk wel gemaakt juffrouw en toen ik eerlijk bekende dat ik dat ook niet wist keek ze me wat ongelovig aan en zei berustend als ik later groot ben en in zo'n hoge klas zit dan zal ik het nog wel leren hè
3798_4626_000795	men denke eens aan de i en de ij aan de verwarrende gelijkenis van b p en d maar dat is nog pas het begin je moet ook leren begrijpen dat alles wat je tot nog toe als heel en ondeelbaar beschouwd hebt in stukken gebroken kan worden van moe en oom af tot zwarte does toe
3798_4626_000796	nu het kindje zelf zo'n teer doorschijnend gezichtje niet mooi helemaal niet maar onbeschrijfelijk lief en innemend zulke zachte blauwe oogjes och wat een schoongewassen beduimeld smetteloos zieltje
3798_4626_000797	en werkelijk het zij door z'n verlangen naar de vrijheid het zij omdat er nu toch geen publiek was om z'n branie te bewonderen dan werkte hij gedwee achter elkaar door tot ik hem de rest cadeau deed en hem gaan liet
3798_4626_000798	hoe vaker je je opwindt hoe kwaaier je je maakt hoe driftiger je wordt hoe verder je je doel voorbijschiet ten eerste verstoor je de geregelde gang van de les ten tweede plant je de onrust van je eigen ziel ook op de kinderen over
3798_4626_000799	maar ik merkte al gauw dat ik m'n woorden wel kon sparen ja als u de pik op m'n kind hebt dan kan ik d'r ook niks aan doen kijfde ze verder eerst zet u d'r naast een jodekind en nou naast één met een zeer hoofd
3798_4626_000800	algemeen verlegen stilzwijgen stomme blikken naar engelientje maar die aarzelt geen moment ze zal me het geval wel even uitleggen ja ziet u juffrouw se het zo'n lange jurk en die sliert aldoor in het touw
3798_4626_000801	van het geld zag ik natuurlijk nooit iets terug dat was op zichzelf al slim genoeg maar dat ik er bovendien m'n vriendje bij verloor dat was nog veel erger dat heeft me echt zeer gedaan en als ik er weer over denk dan kan het me nog verdriet doen
3798_4626_000802	niet zodra echter was de bel voor t speelkwartier gegaan of er kwam leven in de jongen spelen daar kon je m voor krijgen dat gaf aan z'n fantasie voldoende voedsel steeds was hij de ziel van t spel t middelpunt van al de jongens of t vanzelf sprak had hij dadelijk de leiding en bij ieder spel de hoogste functie
3798_4626_000803	daarop bestreek hij de ogen van vader en moeder krul met toverzalf zodat zij de andere morgen de verwisseling niet bemerkten zo heette het prinsje voortaan kajsie krul en leefde in het gezin van de glazenwasser
3798_4626_000804	het was altijd in orde in dat opzicht was hij zijn leertijd eerder vooruit dan ten achter geen dag ging er voorbij dat hij me niet op een of andere wijze van dienst was
3798_4626_000805	dan gaan ze wenken fluisteren naar mij wijzen met waarschuwende blikken zeg kijk dan mooi zitten de juffrouw gaat vertellen een enkele die het nog maar niet begrijpen wil krijgt een goedbedoelde por toe dan sufferd
3798_4626_000806	in een ogenblik waren ze vol wijding aan het werk en ik had de handen vrij om m'n kast op te ruimen m'n eigendommen bij elkaar te zoeken kortom alles voor de verhuizing gereed te maken
3798_4626_000807	mens wat wil je zo zijn nu eenmaal de regels van het spel maar nu zet ik door mientje speelt mee en daarmee uit ik heb m'n hielen nog niet gelicht of engelientje verklaart ik doe het niet meer
3798_4626_000808	op de ene schaal kwam al het plezier dat ik steeds van piet had gehad de surveillance van m'n jongens in het speelkwartier het dragen van m'n koor z'n solozang de boodschappen de inktkokers het aanhouden van de kachel op de andere lag enkel het povere beetje wetenschap dat ik hem had kunnen bijbrengen
3798_4626_000809	of erger nog zou het die ooit wel bezeten hebben zouden misschien de zorgen en bekommernissen van een lang voorgeslacht al voor de geboorte hun stempel op haar hebben gedrukt zou ze met dit oude versleten zieltje op de wereld zijn gekomen
3798_4626_000810	verdriet het haar dan al te zeer dan glipt ze als een aaltje uit de kring en komt haar troost bij mij zoeken ze geeft me een arm en begint te babbelen zal ik u eens wat vertellen gistermiddag mocht ik mee naar boven om te helpen dekken en toen was dokter al thuis en toen vroeg hij of ik al mooie liedjes leerde op school
3798_4626_000811	en zo ging het door als in een lachspiegel verminkt en verwrongen maar voor mezelf toch heel duidelijk te herkennen hield ze me het beeld voor van mijn eigen tekortkomingen
3798_4626_000812	en ten slotte niet het geringste voordeel onbetaalbare gelegenheid om de kinderen in hun spel gade te slaan om ze te bestuderen en te leren kennen want pas op de speelplaats gooien ze hun schoolmasker af vertonen ze hun ware aard en geneigdheid
3798_4626_000813	en toch gaf het ieder ogenblik nog scenes hoeveel keer ik ze de zakken vol snoepgoed boven de prullenmand liet uitschudden hoeveel keer ik de gevonden centen met een briefje naar moeder terugstuurde het mens laten komen deden we nooit meer
3798_4626_000814	die af is zet dan gewoonlijk een grote mond op dat het vals gegaan is en ik moet toegeven meestal wordt er vals afgeteld en dan beginnen ze weer over af te tellen en soms gaat daar ook het hele kwartier mee verloren
3798_4626_000815	ik weet alleen dat ze het kwaadaardigste terugstootendste schepseltje was dat ik ooit gezien had ze was midden in de cursus naar onze school over geplaatst de onderwijzeres bij wie ze kwam wist er geen raad mee
3798_4626_000816	het werk lag in z'n schoot en over z'n stalen bril keek hij vol aandacht naar z'n vrouw die midden in het vertrek druk stond te betogen zodra zij me zag riep ze uit och kijk nou eens daar heb je z'n juffrouw ook wat een jongen hè juffrouw je staat er toch wat mee uit wil je wel geloven dat de schrik nog in me benen zit
3798_4626_000817	door de invloed van de school en de omgang met de andere kinderen leerde ze zich op den duur wel wat beheersen maar een overgevoelig zieltje was en bleef ze toch was het geen moeilijk kind in de klas want met een blik was ze te regeren
3798_4626_000818	maar de volgende dag begon hetzelfde lieve leventje weer van voren af lezen rekenen een taallesje en dan had hij het in minder dan geen tijd af en kon de lesjes dromen en ik wed van voor naar achter en van achter naar voor uit het hoofd opzeggen
3798_4626_000819	en ik zit maar voor mij uit te kijken en zie en hoor er niets van eindelijk zitten ze allemaal als geschilderd met grote bedelende ogen en dan ontwaak ik uit m'n gepeins nee maar wat zitten jullie mooi wat is er aan de hand
3798_4626_000820	het heilig boontje naast hem ik zorgde altijd voor de heiligste der heiligen als z'n buurman werkt zoet door gijs dadelijk keert hij zich om nog stikkend van het lachen juffrouw ken dat nou jen die staat dat nee gijs ik hoef het niet te weten aan je werk
3798_4626_000821	maar hij liet zich niet afpoeieren keek me eens beschermend aan en zei dan ik breng u eerst nog een eindje en ik had niet het hart er iets verder van te zeggen want dan zou ik hem dodelijk beledigd hebben
3798_4626_000822	en misschien zou het zijn ijver en eerzucht nog wat aanwakkeren dat hij nu verhoogd werd de laatste dag kwam z'n moeder me bedanken voor het genoten onderwijs
3798_4626_000823	en dat was een groot gemak haar bank werd mijn sanatorium voor onrustige zielen de ergste babbelkous de grootste draaitol kalmeerde onder mientjes invloed ze was gewoon niet van het pad der deugd af te krijgen vaak heb ik gezien hoe de verleiding haar besloop maar nooit zag ik haar wankelen
3798_4626_000824	ook had hij beslist een hartelijke aard en zelf ook veel behoefte aan hartelijkheid twas soms zelfs aandoenlijk om te zien hoe hij aansluiting zocht bij de andere jongens die hem meden om z'n buitenissigheid en z'n onredelijke driftbuien
3798_4626_000825	en het was me vanmorgen ook niet overkomen dat ik die nesten van meiden de baas heb laten spelen met die centen als ik vannacht niet zo opgetobd had met het kleintje want daardoor was ik een beetje laat op ziet u
3798_4626_000826	ze kwam me nu 's morgens eerst goeiendag zeggen voor ze naar haar plaats ging en af en toe kreeg ik wel eens een woordje uit haar maar verder de hele dag bleef ze het feilloze schoolkind dat nooit praatte nooit lachte nooit zat ze te draaien nooit onoplettend was onder de les
3798_4626_000827	kijk u eens juffrouw hoorde ik opeens riekje's opgetogen stemmetje achter me terwijl ik in het speelkwartier heen en weer drentelde door het plantsoentje voor de school en omkerend zag ik haar staan stralend van trots met aan de hand een allerliefste kleine kerel van een jaar of vier vijf
3798_4626_000828	alida antonia en antonia alida of andersom stelde het hoofd ze voor met een quasi plechtige armbeweging ze stonden kleintjes en armoedig tegen elkaar aan gedrukt in de grote school gang maar hun loerende oogjes keken toch dadelijk met een zekere vrijmoedigheid naar mij op
3798_4626_000829	ik wierp een lange vertroostende blik in die wijde grijze kijkers en ik dacht kind je hebt gelijk ze doet je nooit wat jij met je gezond klaar verstand en je sterke wil jij zult er toch wel komen al mis je de moederlijke leiding
3798_4626_000830	allen schreeuwen ze door elkaar en ieder wil de ander weer overschreeuwen en er zijn zulke veelbelovende stemmetjes bij als het ware geschapen om later met garnalen of radijs met vis of komkommers te venten om de laatste stuiptrekkingen van het kapitaal te colporteren
3798_4626_000831	en daarom bekruipt me telkens als ik weer aan m'n arme juudje denk het diepste medelijden want niets lijkt me troostelozer dan het leven nooit anders dan van z'n meest dorre prozaïsche kant hebben bekeken en dus nooit volop kind te zijn geweest
3798_4626_000832	en in het wiegje naast haar lag het liefste ronde poppetje dat een moeder zich dromen kan het kopje vol rosse krulletjes kheb zoveel kinderen onpartijdig bekeken en ik moet eerlijk zeggen er zijn net zoveel mooie en lelijke kinderen met rood haar dan van welke andere kleur ook
3798_4626_000833	ik voelde het hopeloze van iedere verdere discussie en zweeg dus maar gelukkig herinnerde ik me op dat ogenblik het zakje ulevellen dat ik onderweg voor mientje gekocht had en haalde het voor de dag het gaf een welkome afleiding
3798_4626_000834	als die het merkt vloekt en raast 'ie tegen mijn dat het mijn schuld is dat de kindere zo benne en dan zeg ik pas jij dan beter op je cente zeg u nou zelf wat kan een vrouw alleen tegen zoiets beginne as d'r eige man d'r tegenwerkt och here dak dat nog an me kindere mot beleve ik ben zelf zo fatsoenlijk opgebracht
3798_4626_000835	wie onzer durft wanneer er van nauwgezette plichtsbetrachting gesproken wordt naast mijn kleine armzalige mientje gaan staan ze is twee jaar bij me in de klas gebleven
3798_4626_000836	huh het was d'r wat leuk van de zusters moch ik alles en die ene dokter die maakte aldoor lolletjes en d'r was zo 'n grote stene bouwdoos en die kreeg ik altijd en die meneer van de auto die het tweemaal een grote kist druive gestuurd helemaal voor mijn alleen en toe mocht ik se uitdele voor de hele zaal
3798_4626_000837	toch had ik het ze eerst geleerd en vond ik het zelf ook een lief liedje maar ze zakten onder het zingen zo geweldig dat het niet om aan te horen was en mijn stem had niet altijd de kracht om ze op de goede hoogte te houden er wordt veel gevergd van je keel als je voor de klas staat daarom zong ik het niet graag met ze
3798_4626_000838	ongetwijfeld waakt ze steeds over hem en tracht het uur van zijn bevrijding to bespoedigen en slaat dat uur dan hervindt mijn prinsje zichzelf stralend van jeugd en schoonheid gekleed in het wit satijn rijk met goud bestikt
3798_4626_000839	of aan de kleine snikkende gedaante het hoopje troosteloze ellende daar op de derde bank de fuifstemming ze wou niet komen hoe ik me ook inspande en met de aandacht voor mijn vertelling stond het meer dan treurig
3798_4626_000840	een brutaal sproetenneusje en een mondwerk zo rad zo rad alleen van het aanhoren kon je al buiten adem raken een geboren baasspeelster als ze op haar kleine sterke benen zo resoluut aan kwam stappen met haar air van mensen ga opzij daar kom ik an
3798_4626_000841	floddertje genoot haar triomf met volle teugen maar ze was nog niet au bout de son latin ze liet haar voetje weer zakken tilde haar rokje op wat had ze nog meer te vertonen
3798_4626_000842	ze scheen er nu verder wel gerust op te weten en na een hartelijke omhelzing en een vermaning om braaf op te passen liet ze riekje bij mij achter tot het aanleren van gepaste en nuttige kundigheden
3798_4626_000843	ik voelde een brok in m'n keel toen ik de donkere trap weer af stommelde en met bitterheid zei ik bij mezelf als die tobberd over een week of wat in d'r kistje gelegd wordt dan heeft ze tenminste nog voor haar dood vermenigvuldigingssommetjes geleerd want ik dacht geen ogenblik dat ze het erdoor zou halen
3798_4626_000844	de hele klas had het door ze konden hun lachen niet laten en trui voelde dat ze het onderspit had gedolven en voor een poosje was ze wat meer gedwee toch ging er met dat al zowat geen les om dat ze m'n vrede niet bedreigde zelfs ons kostelijk verteluurtje kon ze af en toe verstoren
3798_4626_000845	jawel ik had goed grapjes maken daar lag haar hoofdje alweer op de bank de beide armen eromheen terwijl het hele lijfje schokte van het snikken met een zucht gaf ik de zak aan een ander kind maar ik wou me nu eens niet door dat kleine overgevoelige ding van de wijs laten brengen
3798_4626_000846	toen begon ik maar te klimmen vertrouwend dat ik wel ergens bij mientje en haar moeder zou belanden er hing een weeë walm van vuil wasgoed vermengd met een scherpe geur van bleekpoeder of iets dergelijks hoe hoger ik kwam hoe benauwder de lucht werd het benam me haast de adem
3798_4626_000847	bij de nieuwe rotterdamse courant vonden ze een gastvrij onderdak en tot hun grote vreugde werden ze door de lezers van dat blad zeer hartelijk ontvangen veel vrienden mocht ze zich verwerven en zelfs ontvingen ze herhaaldelijk de uitnodiging om nog eens en dan te samen te verschijnen
3798_4626_000848	want niemand moet zich verbeelden dat je dat krijgt wanneer je ze alleen in hun doen en laten op school meemaakt op school draagt ieder kind een masker behalve misschien de paar eerste dagen op school gelden andere wetten wordt onder deugd en ondeugd heel iets anders verstaan dan in het gewone leven
3798_4626_000849	annie en engelientje kom allebei maar hier ik zette de ene links de andere rechts van me wie het mooiste stilstaat mag het eerst weer naar z'n plaats
3798_4626_000850	en hij was wat teleurgesteld toen ik hem vertelde dat het poesje al ergens anders te logeren gevraagd was het ging ze blijkbaar niet erg voor de wind in het gezin van jopie toen het weer herfst werd vroeg z'n moeder of hij in aanmerking kon komen voor kindervoeding en schoolklompen droeg hij nu ook
3798_4626_000851	ik ben geen schilder of beeldhouwer en weet niet waarin de bijzondere schoonheid schuilt ik zie alleen een paar kleine sierlijke roze handjes met onbewust bevallige gebaartjes en het zij in rust of in beweging in iedere houding verheugen ze mij door hun schoonheid en poëzie
3798_4626_000852	en dan komt sinniklaas weer na buite en dan loopt er een fent achter 'm an met een hele mand vol pakkies en dan mot swarte piet hellepe om die mand bove op de auto te zette en dan rije ze weer verder hoe hij het 'm levert weet ik niet ik zou het 'm heus niet na kunnen doen maar al die tafereeltjes staan op z'n lei
3798_4626_000853	de rest van de geschiedenis is gauw verteld ik hielp eenmaal andermaal en toen nog eens maar ik begreep zelf al dat het zo toch niet voortgaan kon en toen ik bovendien merkte dat moeder misbruik maakte van m'n genegenheid voor jopie en kwam lamenteren dat ik toch zelf zoveel van het schaap hield
3798_4626_000854	ik lei een halve boterham op de hoek van het tafeltje daar proef maar eens half van mij afgedraaid greep hij het bromde iets dat werkelijk dankje kon verbeelden en verdween er mee achter z'n lei
3798_4626_000855	of met de armen om mekaars hals en ogen als sterren elkaar de gewichtigste geheimen influisteren nee zeg en moet je horen zelfs met haar eigen broertje en zusje speelde ze niet veeleer had ze iets van een bedillerige zure gouvernante
3798_4626_000856	want het commanderen zat hem in het bloed en tegenspraak kon hij niet velen haast onverdraaglijk was het hem iemand boven zich te dulden en eerbied of ontzag kende hij niet
3798_4626_000857	ik wijs ieder nieuwelingetje voorlopig z'n plaats aan en luister geduldig naar de vermaningen der moeders of ik jopie vooral niet op de tocht zal laten zitten want het schaap hoest z'n eige alle nachten kapot en of wimpie wel dalijk naar achter mag als die erom vraagt want hij is zo zwak op het water
3798_4626_000858	en dan is er ruzie en gekibbel en gehuil en ik zal het lekker aan de juffrouw zeggen en ondertussen is het speelkwartier al voor het grootste deel om
3798_4626_000859	verzameld een stuk of wat gunstelingen om zich heen waaronder natuurlijk de eigenares van het touw en laat de rest van het troepje in diepe verslagenheid achter als schapen zonder herder
3798_4626_000860	maar kwaad was er geen haar aan de hele jongen opletten neen dat kon hij niet maar als je hem maar met rust liet dan had je er ook geen kind aan nooit zou hij een ander van het werk af halen hij had er ook niemand bij nodig aan z'n dromen had hij genoeg
3798_4626_000861	ik ben er nooit achter gekomen want op dat ogenblik tikte ik met m'n liniaaltje het gewone sein voor opletten tegelijk hield ik mientje in het oog toe kind bezwijk nu ook eens voor de verleiding kijk nog even wat zou er wel in dat onderzakje zitten
3798_4626_000862	en daar een nader onderzoek deze getuigenis volkomen bevestigde kreeg nellie de sponzendoos terug terwijl ik tegen het meijertje alleen zei je heb je zeker vergist je moet thuis nog maar eens naar je eigen sponzendoos zoeken
3798_4626_000863	na een paar minuten sloeg ze dan uit verveling ook haar boek wel open of je liep schijnbaar toevallig langs haar plaats och kind kon je het niet vinden en zocht de bladzij voor haar op doch zo ging het de gehele dag
3798_4626_000864	en toen over haar de liefde kwam was ze al aardig dicht bij de veertig in elk geval ze hadden geen van beiden de ouderlijke toestemming meer nodig en het enige pand hunner jonge liefde wilhelmina helena en nog wat best mogelijk dat ze haar naar de koningin genoemd hadden
3798_4626_000865	haar gezicht leek van hout het was geelbleek en vierkant en deed me dadelijk aan katrijn uit de poppenkast denken ze zag er niet bepaald gemakkelijk uit maar tegen mij was ze suikerzoet en uiterst beleefd want ik vertegenwoordigde in haar ogen de autoriteit de burgemeester de leerplichtwet alsjeblieft
3798_4626_000866	dan vertelde zij het luisterend prinsje bonte verhalen of zong hem weemoedige balladen voor waarbij ze zich al tokkelend op de harp zelf begeleidde
3798_4626_000867	vast en stellig moet hij een heel voornaam personage zijn geweest een turks grootvizier of een oosterse prins of misschien wel de onbeperkte alleenheerser over een onmetelijk rijk in ieder geval dus iemand die gewend was te bevelen en gehoorzaamd te worden
3798_4626_000868	ik mag onder de les niet praten of ik moet in de bank stil zitten liefst tien of vijfentwintig keer of enig veelvoud daarvan alsof ooit enig kind zelfbeheersing kan leren door het maken van strafregels
3798_4626_000869	nu zaten ze weer stil op hun plaats terwijl ik de deur sloot en de ramen ging openzetten nieuwe verbazing voor vele een raam dat van boven schuin openvalt opeens hoor ik duidelijk achter m'n rug nou zeg begint hier pas een beetje warm te worden
3798_4626_000870	oh juffrouw ik ben zo bang klinkt opeens een stemmetje dwars door m'n vertelling heen t is elsje ze staat overeind in haar bank de ogen wijd open van ontzetting voor dit gevoelige hartje zijn zoveel angst en spanning te zwaar om te dragen
3798_4626_000871	ook vrolijker gesprekken ja juffrouw dat is nou marietje het zusje van jan en sientje die ook bij u in de klas hebben gezeten nou u zal van haar ook niet veel last hebben ze is een zoete meid nietwaar marie
3798_4626_000872	op het vorige school hinge we ook altijd naast mekaar vertrouwde de een me toe waarop de ander voortging en we zatte ook naast mekaar in de bank hoe noemt moeder jullie nu eigenlijk vroeg ik want ik voelde toch de noodzakelijkheid ze vroeg of later uit elkaar te leren kennen al zag ik er voorlopig ook niet de minste kans toe
3798_4626_000873	wij ingewijden kennen het echter zo goed dat wij er de fijne nuancen van leren onderscheiden zo horen wij bijvoorbeeld al aan het leven voor de school wat voor weer het buiten is bij mooi weer zijn de kinderen druk en uitgelaten bij groote hitte hoor je ze haast niet dan hangen ze landerig op stoepen of tegen den muur
3798_4626_000874	de hele middag bleef het me bij en met vrezen en beven stapte ik na vieren de kleine schoenmakerswerkplaats binnen daar zat vader van ekeren met z'n blauwe voorschoot aan de tafel bij het raam
3798_4626_000875	eerlijk als goud dood fatsoenlijk onderworpen gedwee en goeie hemel wat een ijver en plichtsgevoel wat zal ze zwoegen en ploeteren voor d'r mevrouw en de kinderen wat zal ze een zorg hebben voor d'r keuken en d'r eten
3798_4626_000876	maar het gezicht heeft iets onkinderlijks iets vroegwijs ik geloof dat het voornamelijk zit in de trek om de mond ondertussen heeft hij mij met evenveel aandacht opgenomen als ik hem
3798_4626_000877	maar onafwijsbaar moet op den duur de verderfelijke invloed van de straat op hem inwerken en dan arme chris wat moet er dan van je terecht komen omdat het mijn plicht is praat ik toch ook nog eens tegen hem
3798_4626_000878	zo'n grote reebruine ogen met de zwarte schaduwstreepjes der lange wimpers hadden een warme gloed het hele gezichtje bloosde hij was midden in het toverland
3798_4626_000879	bij klein riekje ook niet och ze was zo lief en deed zo heilig haar best en zat zo gehoorzaam muisjesstil met haar kleine handjes gedwee aan de rand van de bank gevouwen
3798_4626_000880	breng jij die levertraan maar mee zei ik trots op m'n overwicht en werkelijk ofschoon we allebei al griezelden als het flesje open ging toch slikte het kind gewillig het walgelijke goedje nu ik het hem voerde en het werd een band meer tussen ons
3798_4626_000881	toen ze haar tweede kindje verwachtte had ze al haar hoop gevestigd op een blond meisje nog hoor ik haar bitter teleurgesteld wat zegt u er nu van alweer een rooie zoon toen ik haar enige dagen na haar bevalling kwam opzoeken het was of ze een misgeboorte ter wereld had gebracht
3798_4626_000882	wat hem kwetst wat z'n eergevoel of z'n rechtvaardigheidsgevoel beledigt dit laatste vooral is volgens mij een kardinaal punt en ik heb de ervaring dat je wanneer je die gevaarlijke klip omzeilen kunt al een heel eind op de goede weg bent
3798_4626_000883	en diezelfde klas had ik nu al haast drie jaar toen ik overgeplaatst werd natuurlijk was er wat mutatie in geweest maar toch niet zo heel veel want de school lag in een uithoek van de stad waar de ouders niet zo vaak verhuizen en het scheiden was een heel ding voor me
3798_4626_000884	en op gewone dagen kan plotseling fel tumult losbarsten wanneer iets de gemoederen in beroering brengt och het hoeft heus niet zoveel belangrijks te zijn een kleine vechtpartij is al voldoende en dan moet een der onderwijzers juist aankomen en de twee schuldigen alvast mee naar binnen nemen
3798_4626_000885	en toen mochten alle kinderen uit volle borst voor hem zingen van lang zal ze leven in de gloria en toen het uit was hebben we driemaal geroepen van hiep hiep hoera dat het daverde door de klas zo vierde jopie z'n verjaardag glorierijk en verheven
3798_4626_000886	als door een veer gespannen strekt het de rug het zet de voeten netjes naast elkaar op de plank vouwt de handen aan de rand en gaat me zitten aankijken in een ogenblik zitten er zo drie acht twintig de overige hebben nog geen erg babbelen en spelen door
3798_4626_000887	ja dat is zeker prachtig zoek nu eerst nog maar eens goed in je kastje en onder al de voetenplanken dan komt hij vast wel voor de dag hij kwam echter niet voor de dag en tijdens het zoeken bemerkte ik een zekere onrust bij m'n tweelingen een telegraferen en scharrelen met elkaar dat me in het geheel niet beviel
3798_4626_000888	t brave mens verbeeldde zich beslist dat zij mij heel dankbaar moest wezen ja juffrouw piet heeft me zelf verteld als u niet zo uw best op hem gedaan had met gepaste bescheidenheid hoorde ik die lofzang aan in m'n hart echter stelde ik ondertussen de balans op
3798_4626_000889	ze zei niets maar toen ik even later naar haar keek zag ik dat ze vol ijver bezig was het plantje precies volgens mijn voorschrift te behandelen en ik dacht dat is nu de eerste keer dat ze vrijwillig doet wat ik haar gezegd heb
3798_4626_000890	hoe noemt moeder je eigenlijk hij werd rood en bleek en begon te hakkelen dat deed hij altijd als hij zenuwachtig of opgewonden was geen wonder dus nu zo'n erste dag bij een nieuwe juffrouw eel ele
3798_4626_000891	en ik begon een der meijertjes te fouilleren en had dadelijk beet grote ontsteltenis in de klas terwijl nellie riep ja juffrouw dat is 'm maar daar begon me die kleine deugniet tekeer te gaan
3798_4626_000892	vertrouwelijk leunde ze tegen mij aan lachte me eens toe en zei een beetje spottend wat was ze nijdig he maar je hoeft je er niks van aan te trekken want ze doet toch nooit wat
3798_4626_000893	maar deze kwestie was me nog nooit voorgelegd en ik zei dus maar op goed geluk dat het best mogelijk was maar bij mezelf dacht ik als het alleen door de ziekte van z'n grootmoeder komt dat die jongen zo'n lastpak is geworden dan had ik het goeie mens toch nog graag een jaar van volmaakte gezondheid gegund
3798_4626_000894	gelukkig is het gauw verhooging zei ze tegen me dan mag jij je krachten eens op haar beproeven ik ben er op uitgestudeerd het is net een wilde boskat opletten en haar best doen vertikt ze gewoon en ze was toch al bij de andere kinderen ten achter
3798_4626_000895	t scheen wel of dat kind nooit een pop of prentenboek bezeten had of ze nooit vroeg naar bed ging of ze nooit iets anders deed dan tussen de grote mensen zitten hun gesprekken afluisteren en hun zorgen en zwarigheden in haar klein hoofdje opnemen en verwerken
3798_4626_000896	met een zekere spanning liet ik mijn blik over de klas gaan want ik was toch benieuwd hoe ze het zouden opnemen nee hoor ik had me niet in ze vergist ze vonden het naar er lag iets van verwijt in hun blik ik hoorde he juffrouw en wat jammer roepen
3798_4626_000897	en hij is helemaal overtuigd hij slaat z'n grote blauwe ogen naar mij op en belooft me alles alles wat ik maar wil en we scheiden als de beste vrienden werkelijk gaat het weer een weekje goed en ik zou hem niet eens meer willen missen want hij is een prettige leerling altijd erbij en lang niet dom
3798_4626_000898	hij had voor mijn persoonlijke aangelegenheden al evenveel interesse als ik voor de zijne 's middags na vieren bleef hij nog wel even omhangen in de klas sak het bord maar schaunfajge was het dan of mag ik de lichten uitdraaien
3798_4626_000899	of als hij grote lummel van elf jaar nog maar steeds de tafels niet onder de knie kon krijgen en me geen antwoord wist te geven op m'n vraag hoeveel zeven keer acht of negen keer zes was
3798_4626_000900	want ze was zo dwars en onhandelbaar als een varkentje de jongedame om haar vooruit te krijgen moes je haar altijd aan haar staartje trekken kweet niets van haar afkomst en familieomstandigheden
3798_4626_000901	in de derde vierde klas is hij al evenmin op z'n plaats zei hij en in een paar maanden schiet hij die kinderen toch ook voorbij bovendien hoort hij wat z'n leeftijd betreft toch niet tussen die groteren we zullen liever eens met de ouders praten of ze hem niet op een duurdere school willen doen waar het leerplan wat uitgebreider is en het leren toch altijd iets vlugger opschiet
3798_4626_000902	hij was koloniaal geweest en uit indië teruggekomen met een stijve arm een klein pensioentje en een medaille op z'n borst voor ik weet niet hoeveel jaren trouwe dienst toen had hij hier een betrekking als kantoorloper gekregen en toen hij zo tegen de vijftig liep was de liefde over hem gekomen
3798_4626_000903	zeker vonden ze het nu ze er goed over nadachten toch eigenlijk ook wel heel erg en de een na de ander haalde de waterlanders voor de dag en begon een deuntje te schreien
3798_4626_000904	ik had toch medelijden met het opgewonden schepseltje kon zij het eigenlijk helpen dat ze zo bekrompen van geest was en geen gewone logische taal begreep ze vocht voor haar kind en in haar domme hersens had nu het idee post gevat dat ik het te kort wou doen
3798_4626_000905	dan stralen haar lieve ogen me vol vreugde tegen maar ook vol dankbaarheid omdat ik het zo goed laat aflopen maar voor de andere kinders begint het nu pas immers nu komt het tweede bedrijf met de broodkruimels
3798_4626_000906	met neergeslagen ogen het hoofdje wat afgewend en met een nauw merkbaar glimlachje in de hoekjes van z'n mond aanvaardde hij haar hulde maar toch geloof ik dat hij altijd blij was als ze na een laatste haastige liefkozing weer wegvlogen
3798_4626_000907	maar niet al te veel en al te vaak over hun ziel krast zullen ze je steeds weer beloonen met een schat van genegenheid en roerend kindervertrouwen en als je dan bovendien maar gedurig bedenkt
3798_4626_000908	maar toen ik ze meenam naar de klas en ze in het zijgangetje hun kapstok wees vielen ze me toch weer mee wel leken ze zonder die dikke jassen haast angstwekkend dun en schraal en hingen de confectie jurkjes zo wijd om hun magere polsen en nekjes dat m'n eerste gedachte was hè
3798_4626_000909	zag hij dan dat ik me nog niet dadelijk aankleedde en nog het een of ander te doen had dan had hij medelijden mot u nau al die boekies nog nakaake vroeg hij dan meewarig en auk nog een lessie foor morrege op t bord schraive
3798_4626_000910	dravend dwars voor een hollend paard nee het was eigenlijk geen wonder dat hij een ongeluk gekregen had hoe is het zo gekomen vroeg ik en dadelijk brak de stortvloed weer los
3798_4626_000911	zo zou ik kunnen doorgaan en ieder uwer zou m'n lijst kunnen verrijken met tekenende grappige voorbeelden want elk kind hetzij dom of schrander stil of uitbundig gesloten of mededeelzaam onbeduidend of geestig
3798_4626_000912	op het ogenblik ben ik zelf gelukkig goed voorzien maar zodra ik ooit weer verlegen raak roep ik haar op per advertentie in alle bladen kweet zeker dat ze de volgende morgen voor me staat en over loon en uitgaansdagen worden we het vast wel eens
3798_4626_000913	toen tegen nellie weet jij het en die ratelde dadelijk zonder aarzelen het sponsie zit bij juliaantje en het lappie bij de koningin en d'r binne drie gaatjes in
3798_4626_000914	zij moet het geweest zijn die het prinsje de bonte dromen en heerlijke visioenen voor ogen toverde en hem als hij op z'n stoepje zat de mooie sprookjes in het oor gefluisterd heeft
3798_4626_000915	en haalde daar een zowat even groot kwantum lekkers en een ongeveer gelijk bedrag aan geld uit nu was ik de kluts helemaal kwijt en hoe kom jij aan al dat geld vroeg ik streng ik mot ook varkenslappies voor me moe halen blèrde ze met een vierkante huilmond
3798_4626_000916	maar jawel hoor met een ruk zat mientje alweer recht handjes saam aan de rand en devoot zag ze naar me op floddertje waagde nog even een stootje aan haar elleboog en een gefluisterd zeg kijk dan maar ze kon haar moeite gerust sparen
3798_4626_000917	ze heeft het natuurlijk aanvallige van een jong poesje al wat ze zegt komt er even innemend uit en ze kan zulke grappige dingen zeggen verleden week stak ze onder het lezen opeens haar roze vingertje op en verraste me met de verbazingwekkende mededeling
3798_4626_000918	en als ik hem dan zo zag staan kon ik nooit de gedachte van mij afzetten nu herinnert hij zich de duizend kleuren van de springfontein voor zijn voorvaderlijk paleis of hij denkt aan de zijde gewaden die zijn gracielijke moeder droeg
3798_4626_000919	hoe vaak ik ook een of allebei naar huis moest laten brengen omdat ze zich onpasselijk gegeten hadden aan al die delicatessen ik zou het heus niet kunnen zeggen ook niet hoeveel klachten er kwamen van de winkeliers uit de buurt waar ze quasi met een boodschap binnenliepen en dan met aapachtige snelheid het lekkers van de toonbank gristen
3798_4626_000920	maar de kattenbaas bleek niet te vermurven en daarom kwam een vriend de volgenden dag met een nieuw voorstel poesie kan zo lang wel bij ons komen het mag echt van mijn moeder en ik zal er wel goed op passen want ik hoef ommers toch niet naar school
3798_4626_000921	misschien verandert ze nog wel als ze wat ouder wordt troostte ik tegen beter weten in maar de moeder schudde mismoedig het hoofd het zit erin geboren legde ze me uit
3798_4626_000922	maar dan begonnen we allebei de volgende dag weer net of er niets gebeurd was en een dag herinner ik me toen heeft ze zichzelf overtroffen ik was erg verkouden en zo hees dat ik geen geluid kon geven toen om negen uur de bel ging riep ik fluisterend de clementie van de klas in
3798_4626_000923	wel zei ik wat een flinke jongen ben jij en mag je al zo alleen in het plantsoentje komen spelen we wonen hier vlak bij in de straat zei riekje geruststellend moeder kan hem zo vanuit het raam zien en hij had al zo lang gedwongen om ook eens hier to mogen komen als wij met de klas hier aan het spelen zijn
3798_4626_000924	en neem nu het uitzonderingsgeval dat een kind werkelijk in heilige onwetendheid zondigt dan is diezelfde blik of dat noemen van z'n naam volkomen voldoende om het hem te doen begrijpen heus kinderen zijn knap genoeg in het maken van logische gevolgtrekkingen
3798_4626_000925	het leek eerder een beloning nu iets uitverkorens dat mogen geven aan arme kindertjes lief klein ding tegelijk met je mooiste griffels heb je me toen een pedagogische les gegeven die ik nooit heb kunnen vergeten
3798_4626_000926	en toch was de hele water en melk klein duimpje nog veel te gepeperde kost voor m'n kleine lieve elsje want nooit zag ik gevoeliger kindje ik weet nog dat ik eens een jongen zijn griffels afnam waarmee hij na herhaalde waarschuwingen toch weer zat te spelen
3798_4626_000927	maar op dagen als deze als hij al te onrustig is zeker paardeflajsch gegajte helpt zelfs dit isolement ook niet als ik dan ook na laten we zeggen vijf minuten voor de vierde keer naar het tafeltje kijk is hij weer ontsnapt
3798_4626_000928	er wordt onder schoolmeesters nog wel eens gediscussieerd over de vraag wie prettiger leerlingen zijn de jongens of de meisjes wat mij betreft ik zou het niet kunnen zeggen behalve voor t speelkwartier
3798_4626_000929	niet te wild jongens waarschuwde ik nog eens onder het voorbij lopen u let er wel op meneer de commissaris dan tikte hij geheel in z'n rol even aan z'n pet lachte me met z'n zachte blauwe ogen geruststellend toe en zei ja juffrouw en dan liet ik ze hun gang maar weer gaan
3798_4626_000930	toen streelde ik haar even over het glanzige kopje en zei je bent een beste meid maar nu moet je gauw naar je plaats gaan we hebben het met onze liesbeth wel hard te verduren gehad die eerste dagen zowel de kinderen als ikzelf
3798_4626_000931	ze had nog nooit de kansrekening bestudeerd en wist dus niet dat ze met brutaal raden vijftig procent kans maakte ze liet het hoofdje opzij hangen en keek verlegen
3798_4626_000932	dan keek hij even bij z'n buurman waar het was wees om z'n goeien wil te toonen drie minuten bij en dan dan zweefde z'n geest weer ver buiten mijn bereik
3798_4626_000933	maar u kan d'r gerust op rekenen dit weer met moederlijke waardigheid dat ze d'r portie van me hebben zalle es kijke of we die streken d'r niet uit krijgen kennen weer wisselden we een blik van verstandhouding een verloren proces telegrafeerden onze ogen
3798_4626_000934	het grappigst werd het toen we echte sommetjes begonnen te maken met heilige ijver en goede wil schreef ze de opgaven van het bord over eerst een twee dan een plus teken dan een één nu nog een is gelijk teken ziezo dat was klaar
3798_4626_000935	opeens haar woede niet meer meester zij zag dr nooit een cent van me loon ken je krijgen het fooiengeld hou ik zelf zei die altijd en daarom nu vertrouwelijk als ik dr wat van nodig heb voor het huishouden dan moet ik het zelf wel nemen
3798_4626_000936	een paar grove laarzen met loshangende veters bengelden buiten de voetenplank voor de rest zag ik niets van t aanminnige wezentje dan een klein stukje rug een ruig zwart achterhoofd en een nijdige elleboog het was niet bepaald aanlokkelijk
3798_4626_000937	maar m'n vrees was ongegrond geweest trui smeet niets integendeel ze zorgde voor haar plantje met een hartstocht die tegelijk komisch en aandoenlijk was 's morgens voordat de school aan ging stond ze al tegen de deur gedrukt om toch vooral niet te laat te zijn
3798_4626_000938	dus zette ik hem op z'n plaats en zei dat hij daar stil moest blijven zitten en z'n mondje houden dan ging ik nu aan alle kinderen iets vertellen aan hem ook maar jawel nauwelijks had ik mij omgedraaid of ik voelde hem achter aan de slip van m'n schort tante hoor nou nog eens effies
3798_4626_000939	noch het nerveuze rusteloze jongetje noch de kleine waggelende dikzak met haar rooie wangen en tintelende pretkijkers trokken zich iets aan van de vermaningen van grote zus juudje maar evenmin toonden ze haar enige aanhankelijkheid
3798_4626_000940	zo kwam het tweetal voortaan elke morgen het lokaal binnen pas bij haar bank liet mientje moeders hand los dan ging ze dadelijk stil als een muisje naar haar plaats vouwde de witte handjes aan de rand en ging me zitten aankijken
3798_4626_000941	t is de eerste morgen van de nieuwe schoolcursus de moeders komen hun kleintjes brengen ze zijn ter ere van de plechtige gebeurtenis netjes gewassen en gekamd en in de beste plunje gestoken
3798_4626_000942	en voor het welzijn van je kind heb je je opgeofferd moeder ik bewonder je en ik breng je m'n eerbiedige hulde maar dieper dan bewondering en eerbied voel ik toch m'n medelijden en telkens als ik aan je denk springen m'n ogen weer vol tranen
3798_4626_000943	en wat kan de straat voor goeds leren aan een kleine jongen van acht jaar nog is hij niet bedorven ik merk het aan zijn omgang met de andere kinderen aan de gesprekken en spelletjes in t vrije kwartier
3798_4626_000944	en daarbij was hij ijverig en hulpvaardig genoeg zolang ik hem kon bezighouden met baantjes als kolen halen banken versjouwen boodschappen lopen stapels schriften of leien naar het berghok brengen liefst leien die zijn zwaarder had ik heus geen kind aan 'm
3798_4626_000945	op school leer je wel om niet alles te zien en te horen vooral bij de kleintjes lieve hemel als je eens overal op inging en dus ben je ook gewend in de vermakelijkste situaties een glad gezicht te houden
3798_4626_000946	want opeens zie je weer wat een hummels en drummels het nog maar zijn zo klein en onbeholpen en toch zo koddig parmant zo vermakelijk gewichtig in hun menens spel
3798_4626_000947	en daarbij kreeg ik allerlei betuigingen van trouw en genegenheid en dat ze bij de nieuwe juffrouw goed zouden oppassen het allerlaatst kwam mijn kleine els aangesloft moe geschreid en op van al de emotie
3798_4626_000948	dan geeft er één plots een gevoelige opstopper aan wie het dichtst naast hem staat pats jij bent hem en de hele troep vliegt uit elkaar voor krijgertje of zit-krijgertje of voetje van de vloer en zo zijn binnen twee minuten al je jongens met bezwete koppen in het volst van hun spel
3798_4626_000949	het was zo'n echt lekker jongetje hij had een lief rond kopje een paar guitige bruine kijkers en een mondje met nog echte baby tandjes snoeperig om naar te kilken vier parelmoeren blokjes boven en beneden met aan weerszijden de dartele puntige hoektandjes
3798_4626_000950	zo groeide het prinsje op te midden van schoonheid en goedheid de vreugde en trots van het edele koningspaar tot op een vreselijke dag de boze tovenaar kwam
3798_4626_000951	de zittenblijvers kenden het blijkbaar ook ze zongen tenminste mee maar al bij de eersten regel werd m'n aandacht getroffen door een nieuw geluid in het gemengde koor een hoge heldere stem die zuiver de toon hield en het hele koortje droeg
3798_4626_000952	de deur naar het achterkamertje stond open en daar stond op het fomuis de pot te broeien die de vreselijke lucht door het hele huis verspreidde ik moest al m'n moed bijeenverzamelen om er binnen te gaan
3798_4626_000953	zo herinner ik mij dat ze eens een flodderig meiske tot buurvrouw had zo één die thuis niet een al te beste opvoeding krijgt op haar leerplichtlijst stond achter naam van de vader een streep en haar moeder was vroeger heel deugdzaam geweest
3798_4626_000954	en toen niet alleen dat ik niets van z'n heilig streven gemerkt had maar bovendien had ik zonder enige vorm van proces hem maar dadelijk schuldig verklaard dat was te veel dat had de maat bij hem doen overlopen
3798_4626_000955	ze werd vuurrood en gaf een stomme hoofdknik nou dan is het in orde zorg er maar goed voor en bij mezelf dacht ik het zal me benieuwen hoe dat afloopt in het ergste geval smijt ze in een woedende bui het potje tegen de grond dan is er nog niets gebeurd
3798_4626_000956	en met ontzetting dacht ik wat moet dat kind in die zes jaar van haar bestaan aan levensvreugde tekort zijn gekomen met hoeveel zorgen en zorgjes is dat heel jonge zieltje al bezwaard dat het nu reeds iedere frisheid iedere veerkracht mist
3798_4626_000957	en nou de kleine kattenkop hier met een zijdelingse blik naar haar luid kakelende spruit da's krek d'r lieve opoe en as dat d'r eenmaal inzit dan ransel je het er niet meer uit
3798_4626_000958	immetje stond ze op de lijst het was een naam die ik niet kende en ik deed m'n traditionele vraag en wat zegt moeder tegen je ze hief het ronde kopje op en het hoge stemmetje zong immy en het leek me opeens de liefste naam die je zo'n klein blondje geven kunt
3798_4626_000959	en ze viel neer op een der stoelen ik herademde t was dus niet ernstig hoe is t nu met hem vroeg ik oh het is goddank goed afgeloopen dit keer ik kom zoo van t gasthuis en ik sta al net aan mijn man te vertellen de zuster zegt tegen me hij is al heelemaal thuis hier en hij heeft allemans praats
3798_4626_000960	en toen stond ik maar op ik had er meer dan m'n bekomst van toen ik het portaal weer overstak was het zingen nog in volle gang maar ze zongen nu een ander liedje ik ving er net een brokstuk van op
3798_4626_000961	was u bij dat jodenkind ook bang dat ze het over zou krijgen informeerde ik belangstellend maar ze begreep me niet keek me een ogenblik dom aan en raasde toen verder afijn dat was nog tot daaraan toe toen heb ik nog niks gezegd maar nou met die klieren dat wil ik niet hebben en dat zal me man ook niet permeteren
3798_4626_000962	dat is het minste dat leren we haar hier gauw genoeg beloofde ik lichtvaardig we moeten zo'n hele dag toch ook wat met ze uitvoeren nietwaar ik stond nog steeds met het slappe kleine handje in m'n hand het voelde zo week en lenig net 'n pootje van een jong poesje of het wiekje van een jong vogeltje
3798_4626_000963	blijkbaar vond ze me een lam van goeiigheid en wou ze nu eens zien hoe ver ze gaan kon maar ik had nu eens geen zin het voor de tweede keer te zeggen en voor ze er op verdacht was had ik haar opgepakt en de bank uit gezet duwde haar toen voor me uit en liet haar pas los voor de klas met de woorden ziezo blijf hier nu maar eens netjes staan
3798_4626_000964	op een avond werd er bij mij thuis gebeld het was het broertje van jopie of hij me even spreken mocht hij had een boodschap van moeder en daar kwam hij voor de dag met een lang verhaal
3798_4626_000965	ik ging voor de klas zitten zocht mijn overredendste toon uit en begon met ze te praten dat ik het ook niet prettig vond maar dat er niets aan te doen was en dat ze vast wel een aardige juffrouw terug zouden krijgen of misschien wel een meester
3798_4626_000966	en toch niet zou willen dat hij zo'n honger had toen maakte ik er kort en goed een eind aan de volgende morgen vriendschap is een grillig ding soms wordt het je zo in de schoot geworpen zonder dat je er iets voor gedaan hebt soms ook kun je het in lange jaren niet deelachtig worden
3798_4626_000967	ze speelde graag schooltje en dan natuurlijk zij de juffrouw zodra een ander zich voor die rol opwierp verdijde zij het langer mee te doen trouwens ze was er geknipt voor regeren bazen het was haar lust en leven
3798_4626_000968	tenslotte zag je ze als een troep onwillige deugnieten die je het leven vergalden haast zelfs als vijanden waarmee je op leven en dood te kampen hadt en dan oh zegen dan gaat de bel je laat ze los op de speelplaats je voelt je nog altijd gegriefd verstoord verbitterd
3798_4626_000969	eerst werd hij er woest om en gaf het aldoor kloppartijen maar toen gingen ook de jongens uit de hogere klassen 'm zo noemen en zelfs z'n eigen grote broers toen kon hij er niet meer tegenop hield zich groot en lachte er om ja op het laatst werd hij er geloof ik zelfs trots op
3798_4626_000970	dan stond plots de hele klas op stelten de meisjes riepen oh en he en och juffrouw kaik u nu toch 's en wierpen woedende blikken op de schuldige in hun hart dachten ze dan akelig kreng lekker nou krijg je het weer
3798_4626_000971	de kinderen stonden er met open mond omheen en in hun ogen las ik de bewondering en ook een beetje afgunst die arie die het zo fijn had gehad dat kon ik toch niet goed verdragen ik had juist pedagogische munt geslagen uit dit geval
3798_4626_000972	en dan kwamen er scènes waarbij je met dat kleine stekelvarken om de heerschappij vocht met meer of minder succes zo herinner ik me dat ik haar een der eerste dagen verzocht haar bank uit te komen ze bleef me treiterig zitten aankijken met een gezicht van ik doe het lekker toch niet
3798_4727_000000	dan zegt hij aanstonds welkom thuis hengelaar hier is je pet je boordje zie ik niet herleef ons motto is vergeet en vergeef net als de snoek aan zijn neef terwijl hij hem intussen opat schreef
3798_4727_000001	ik meen zijn zoon george te dyon daarom troef ton zei george onder den poisson zo zelden een liaison politiek of uit speculation zo weinig een mariage de reson
3798_4727_000002	noem je dit zegen zegt hij heb je geen abuis of is hett als lucus a non lucendo en meen je soms kruis al zwem ik in die zegen op mijn kop daar zit jandorie geen uit of wegzwemmen op
3798_4727_000003	als wij trouwens zulke gordiaanse knoopgaatjes willen denoueren dan zijn wij allen nog maar alexandertjes in de lange kleren een olifant is dol op jutteperen en zit er een bengaals fruitmeisje wel eens om in de veren
3798_4727_000004	meer dan de slankste minister diplomaat aspirant of politiek prestidigateur calminant onder zijn lichter natuurgenoten in de staatscourant
3798_4727_000005	maar anders in het water te leven of in de wetering rond te zweven wordt hem met de pap reeds ingegeven en in plas of vliet weet een vis van geen verdriet
3798_4727_000006	hij duikelt en schiet en schuilt er in het riet of zwemt eer men ziet oo snel als een spriet naar zijn beminde griet als deze haar weermin hem biedt
3798_4727_000007	om een schepnetje geeft een vis geen duit misschien denkt hij wel het is dan toch al verbruid ook springt hij er nu en dan wel weer uit maar een zegen die zo'n hele wetering komt legen daar heeft hij natuurlijk machtig veel tegen
3798_4727_000008	want met zijn tubuleuze subconische proboscis die sub rosa een reus bij de staart van een os is behalve dat hij er de zwaarste zesponders mee licht van het affuit voor de grap een pomp er van maakt of een spuit en er in de menagerie de vetkaarsen mee snuit
3798_4727_000009	cuvier ben je dol of raakt met permissie je hoofd op hol wel mijn goede man zei schol ik geef om den groenste parasol geen rooie duit sur ma parole
3798_4727_000010	er zwemt nooit geen tong langs den briel of hij neuriet poisson d avril alsof hij zeggen wou o geuzenziel heugt het je nog hoe het alva beviel toen jij hem zo wakker de bril van zijn neus wist weg te kapen zeg heugt het je nog o geus
3798_4727_000011	waarmede de amsterdamse baaischool natuurlijk railleert grootmoeder zegt licht het is voor het kind verkeerd doch als zijn kinderen het niet kennen zegt de vis dat het zijn kinderen niet bennen
3798_4727_000012	cuvier vroeg naar men zegt menigmaal de reden hiervan aan bot of aal maar hij kreeg geen antwoord van aal of van bot dan de wedervraag cuvier ben je zot ja baars en paling stokvis en brasem zij riepen allen uit enen asem
3798_4727_000013	hoogmoed brengt echter de besten tot de val hij waant zich al te vaak een afgod in de oost vooral waar men hem over het paard licht doch hier is men niet zo mal aan zulke afgodendienaars doet holland voorlopig niemendal
3798_4727_000014	want het is met ons louter amour en inclinatie net als met de keizer van de franse natie en ziedaar waarom vis zo dikwijls de bruigom is in het algemeen kan men zeggen zij houden allemaal heel veel van trouwen
3798_4727_000015	intussen weet men uit plinius dat dit dier gewoonlijk pa zegt tegen een stier en tegen een koe moe en het antwoord is dan gewoonlijk boe
3798_4727_000016	doch het acme van zijn geluk is entre nous een bejaard rhinoceros in den druk liefst zonder hoorn op zijn neus en met een kruk want op dit dier zijn remarques is hij zeer kittelorig en een menagerie is zo gehorig
3798_4727_000017	ook een buitenkansje voor een baker en de corpulentste van alle vis hij is bovendien begaafd met een uitmuntend verstand en voor zo'n zwaar zoogdier zo buitengemeen bijdehand
3798_4727_000018	en het poulet voor iemand die op soep zijn hart heeft gezet een slachter houdt kalfsvlees op hoge prijs en zegt want hij is zo eigenwijs wie er in een restaurant voor niet van wil schransen moet maar wachten tot de kalveren op het ijs dansen
3798_4727_000019	ook leert men hieruit dat wie nog reutelt van stom als een vis alleen maar toont dat in de natuurlijke geschiedenis hij juist zo bedreven als een snoek op zolder is
3798_4727_000020	tot hij vergeet of hij zijn neus of zijn bochel voor zich ziet en of hij nog oh mens of oh natte vaatdoek hiet zo regent het niet dat men een vis met zijn paraplu op ziet
3798_4727_000021	als jij vandaag je hart op snoek hebt gezet dan vis je min of meer achter t net ik ben nu en dan naar uw verlangen quasi wel eens aan t aas blijven hangen maar dat was spiering om kabeljauw te vangen
3798_4727_000022	maar dit laatste doen wij in den verboden tijd den genoegelijkste die men met zijn famielje slijt wanneer een vis een leventje als een sultan leeft en een hemel in het water heeft en was dat niet gauw gedaan dan kon je al spoedig in den oceaan heel gemakkelijk over onze hoofden gaan
3798_4727_000023	maar als zijn oom die de leepste van alle vis ofschoon voor zijn buren in de omgang wat lastig is ik meen als een snoek een hengelaar ziet of een hoek dan wordt hij zo boos en zo bleek als een doek en ofschoon de hengelaar hem ook bespeurt hij heeft hem daarom nog niet naar huis gebeurd
3798_4727_000024	een visje in het water heeft een leventje als een pater maar het moet niet koken of zij zouden beiden een lelijke pijp roken en riepen zeker brand in plaats van patertje langs de kant om de dood niet aan de kook of wij ben het ook en wij zijn een lijk roepen zij tegelijk
3798_4727_000025	en hoe uitstekend fraai zijn aan de anderen kant zaagvis en haai doch de hengelaar is met deze weleens verlegen omdat ze bij het naar huis gaan zo zwaar in zijn bunnetje wegen
3798_4727_000026	of hebben wij met zwemmen onze handen niet vol doch zo weinig ben ik een mensenhater dat ik hem integendeel een jaar of drie toewens onderwater dan zou hij immers voor zijn fatsoen zo'n dwaze uitgaaf voor een paraplu niet meer doen
3798_4727_000027	die gemene dweil en de vasten wanneer zich zo gehele gezinnen alleen op vis vergasten zijn eigenlijk onze twee grootste overlasten die het ons zouden bakken als wij er niet op pasten
3798_4727_000028	als gij dus bij geluk eens onder zijne voeten mocht belanden zeg dan maar meneer mijn leven is in uwe handen doch de zwartste bladzijde in een olifant is dat hij strikken voor zijn natuurgenoten spant
3798_4727_000029	of wat werd er van mensen in hun ledikanten als vlooien 's nachts zo zwaar en zo groot waren als olifanten voor zo'n natuurmysterie staat het kloekste brein stokstil net als een horloge van bordpapier dat niet langer lopen wil
3798_4727_000030	iets wat waarlijk voor de mens een les is die weleens niet thuis geeft aan zijn vriend die op de fles is en hem dan nog eer een bokking dan een glaasje cordiaal of parfait amour gaf van wynand fockink
3798_4727_000031	ofschoon zij die nimmer laten scheren weshalve zij ook weinig bij den barbier verteren als katvis een hengel aanschouwt dan wordt zijn bloed doorgaans dadelijk koud
3798_4727_000032	alzo heeft de vis het land aan een hengelaar die onverdronken blijft aan de kant doch valt deze uit zijn boot in de sloot pierdood of bij abuis als jeugdig drenkeling van de sluis
3798_4727_000033	net als jonge heren en juffrouwen zonder dat het hen als deze zo vaak komt te rouwen maar om het consent van de wederkerige ouwe lui zegt benjamin buffon geven zij de brui
3798_4727_000034	alsof een naturalist die zijn vak kent dit niet wist waarschijnlijk vervolgt hij omdat wij op de jacht wel eens door hen worden omgebracht en hen dus niet van de voordeligste zij leren kennen gelukkig oh jeugd dat wij dat niet bennen
3798_4727_000035	doch niets helaas is bestendig op aard diezelfde krijgslui rijden thans meer te voet of te paard zo men aan den schijn alleen het oor wou lenen vroeg men licht heeft mijnheer het water ook in de benen want wààr is eigenlijk het onderscheid tussen zijn kuiten en zijn schenen
3798_4727_000036	de natuurlijke geschiedenis erkent gemeenlijk twee soorten van vis namelijk degeen die opgegeten en die nog voorhanden is net als twee soorten van negers de heuselijke en de schoorsteenvegers
3798_4727_000037	maar in de ketel doet hij dit niet schoon vlug in de vaart is hij over het vuur zeer bedaard en zit er met zijn kop onder zijn staart op het diner heeft hij het ook niet naar zijn zin althans hij verroert er geen vin en ziet zelfs zo nijdig als een spin
3798_4727_000038	een vis is zeer gek op zijn staart daar hij dan ook beelderig vlug mee vaart en die nooit verhaart zoals staarten op aard wat bij naturalisten veel verwondering baart en zelfs nog door geen kapper naar eis werd verklaard ja het is hetzelfde geval met hun baard zegt buffon
880_795_000000	wat zien mijn zakdoeken er netjes uit niet hanna heeft ze voor me gewasschen en gestreken en ik heb ze alle geborduurd zei bets met voldoening de min of meer onregelmatige letters bekijkende die haar zooveel moeite gekost hadden
880_795_000001	maar hij is dood verlegen en meta is zo deftig ze wil niet hebben dat ik in het voorbijgaan een woordje tegen hem zeg zei jo terwijl de schaaltjes rondgingen en het ijs onder verrukte uitroepen van oh en hé aanmerkelijk begon te verminderen
880_795_000002	de toren wankelde helde over viel met een slag om en bedolf de ongelukkige gelieven onder zijn bouwvallen een algemeen gegil verhief zich toen de bruine laarzen woest heen en weer schopten tusschen de ruïne en een goudlokkig hoofdje te voorschijn kwam dat verontwaardigd riep
880_795_000003	ik wil er niet aan denken dat ik volwassen moet worden en juffrouw march moet heeten lange japonnen moet dragen en er zoo deftig uitzien als een oude baker het is al erg genoeg een meisje te zijn nu ik van jongensspelen jongenswerk en jongensmanieren houd
880_795_000004	die airs zijn nu wel grappig maar je zult een geaffecteerde kleine gans worden als je niet oppast ik houd van je aardige manieren en beschaafde spraak als je niet probeert een volwassen dame na te apen maar jouw pedante woorden zijn soms even erg als jo's platte uitdrukkingen
880_795_000005	er is geen tweede mensch zoo op de heele wereld om zoo maar eten en drinken en kleeren en brandstof weg te geven zei hanna die in het gezin gewoond had sedert meta geboren was en door allen meer als een vriendin dan als een dienstbode werd beschouwd ze zal wel gauw terugkomen denk ik
880_795_000006	ik geloof niet dat het beetje dat wij te besteden hebben veel zou kunnen uitrichten we hebben elk een rijksdaalder en het leger zou er niet veel bij winnen of wij dien nu al gaven
880_795_000007	als hij niet rijk is en iemand beleedigen als hij geen mooien neus heeft als je dédain bedoelt dan moest je dat zeggen en niet over étain praten alsof vader een tinnen peperbus was spotte jo lachend
880_795_000008	ik was van plan haar een paar nieuwe te koopen voor mijn rijksdaalder zei bets neen dat wou ik doen riep amy ik ben de oudste begon meta maar jo brak alles af met een beslist ik ben de man van het gezin nu vader weg is
880_795_000009	ze vonden een armoedige leege ellendige kamer met gebroken ruiten zonder vuur eene zieke moeder een schreiende baby en een troepje bleeke hongerige kinderen onder één oude gescheurde deken gestopt in de hoop warm te blijven
880_795_000010	betsy speelde haar vroolijksten marsch amy rukte de deur open en meta leidde haar moeder met de grootste waardigheid op mevrouw march te gelijk verbaasd en ontroerd glimlachte met de oogen vol tranen terwijl ze haar cadeaux bekeek en de briefjes las die er
880_795_000011	ik heb t je wel gezegd met verwonderlijke tegenwoordigheid van geest vloog don pedro de wreede vader toe en rukte er zijn dochter uit met een gejaagd ter zijde lach niet net doen of alles in orde is
880_795_000012	ik herinner mij er niet veel meer van behalve dat ik bang was voor de kelder en de donkeren ingang en het heerlijk vond als ik de koek en de melk had die we boven kregen
880_795_000013	vast overtuigd dat haar zuster voor alle dingen een bewonderenswaardig groot talent had gekregen niet precies antwoordde jo bescheiden ik geloof wel dat de vloek van de heks nogal aardig is maar ik zou zó graag macbeth eens proberen
880_795_000014	alles te zijn wat haar vader hoopte in haar te zullen vinden wanneer over een jaar de blijde hereeniging voor de deur stond mevrouw march verbrak de stilte die op jo's woorden volgde door op vroolijken toon te zeggen
880_795_000015	het huisraad werd gewoonlijk onderste boven gehaald en de groote kamer was het tooneel van menig onschuldig feest heeren werden niet toegelaten dus kon jo naar hartelust de mannenrollen op zich nemen
880_795_000016	en ik wil liever niet dat iemand anders ze gebruikte dan moeder zei bets verlegen het is heel goed zoo bets en heel aardig bedacht heel slim ook want nu is er geen vergissing mogelijk
880_795_000017	ik ben blij dat het mijne blauw is zei amy daarop werd het stil in de kamer terwijl de bladzijden zachtjes omgeslagen werden en het winterzonnetje naar binnen sloop om de frissche ernstige gezichtjes een kerstgroet te brengen
880_795_000018	in weerwil van haar kleine ijdelheden was meta een zacht goedhartig meisje dat onbewust een goeden invloed uitoefende op haar zusters vooral op jo die innig veel van haar hield en dikwijls haar raad volgde omdat meta haar op zoo'n vriendelijke manier terecht wees
880_795_000019	dat ze lief en hartelijk voor je zullen zijn getrouw hun plichten zullen vervullen hun kleine zonden moedig bestrijden en zo leren beheersen dat wanneer ik terugkom trotser dan ooit zal kunnen zijn op mijn kleine meisjes
880_795_000020	dit onverschrokken voorbeeld vuurde sara's moed aan zij ook weerstond haar vader totdat hij gebood beiden naar de donkerste kerker van zijn kasteel te slepen
880_795_000021	hugo verlangde een drankje van haar om sara's liefde te winnen en een om roderigo van kant te maken hagar beloofde beide in een fraai dramatisch lied en slaagde er in den geest op te roepen die den minnedrank moest brengen
880_795_000022	om nu eens recht te genieten van het gelukkigste uur van den ganschen dag de meisjes liepen rond om alles prettig in orde te maken meta zette de theetafel klaar jo legde blokjes op het vuur schoof de stoelen om de tafel liet alles vallen gooide alles om en stootte tegen alles wat ze aanraakte
880_795_000023	misschien doet hij dan wel mee zou dat niet heerlijk zijn ik heb nog nooit een boeket gekregen wat is dis dit een mooie en meta bekeek haar bloemen met de grootste aandacht ze zijn beelderig maar bets rozen zijn mij nog liever zei mevrouw march aan het verlepte boeketje in haar ceintuur ruikende
880_795_000024	ik geef toe dat ik niets van moeder of van jou moet verwachten maar ik zou zo dolgraag udine en sintram voor mezelf willen kopen ik heb er al zo lang naar verlangd zei jo die een boekenworm was ik was van plan mijn geld te besteden aan nieuwe muziek zei bets met een zuchtje dat echter door niemand gehoord werd
880_795_000025	het vijfde bedrijf begon met een stormachtig gesprek tusschen sara en don pedro hij wil dat zijn dochter in een klooster zal gaan maar zij wil er niet van hooren en is op het punt flauw te vallen als roderigo binnenvliegt en haar hand vraagt
880_795_000026	jullie weten waarom moeder voorstellen dat we dit jaar geen kerstpresenten zouden hebben omdat het een moeilijke winter zal zijn voor iedereen en ze vindt dat wij geen geld mogen uitgeven voor ons plezier terwijl onze soldaten zoveel moeten doorstaan in het leger
880_795_000027	die ons door allerlei moeilijkheden en misgrepen tot het vredige geluk leidt dat met de hemelsche stad bedoeld wordt denk er maar eens over om den pelgrimstocht nog eens weer te beginnen niet spelend maar in ernst en te zien hoever jullie t brengen kunt voordat vader
880_795_000028	drie of vier verschillende partijen van buiten te leren pakken te verwisselen en daarboven de leiding en toneelschikking op zich te nemen het was een uitmuntende oefening voor het geheugen een onschuldig genoegen en vulde menig uur dat anders met luieren vervelend zou zijn doorgebracht
880_795_000029	en kwamen bij elke gelegenheid op de proppen daar het gezelschap uit zoo weinig leden bestond moesten de twee voornaamste acteurs noodzakelijk in verscheidene rollen optreden en ze verdienden ongetwijfeld grooten lof voor de inspanning die ze zich
880_795_000030	prachtig gekleed kwam hij aangestapt met een gepluimde muts een rode mantel kastanjebruine lokken een gitaar en de laarzen natuurlijk nederknielend aan de voet van de toren bracht hij zijn aangebedene in smeltende tonen een serenade
880_795_000031	het was een heerlijk ontbijt hoewel zij er niets van meekregen en toen ze naar huis gingen zoveel geluk achterlatende waren er geloof ik in de ganse stad geen vrolijker schepseltjes dan de vier hongerige meisjes die hun ontbijt hadden weggegeven en zich op die kerstmorgen tevreden stelden met brood en melk
880_795_000032	toen trad hugo de ellendeling op met een rinkelend zwaard een gedeukten hoed zwarten baard een geheimzinnigen mantel en de laarzen na een poosje zeer opgewonden heen en weer gestapt te hebben
880_795_000033	ik tenminste wel die elke dag die gruwelijke kinderen moet leren terwijl ik er naar snak prettig thuis te zijn begon meta op klagende toon jij hebt het niet half zo hard als ik vond jo hoe zou jij het vinden urenlang opgesloten te zijn met een zenuwachtige zeurige oude dame
880_795_000034	de daad bij het woord voegende deed meta dadelijk haar boek open en begon joe sloeg een arm om haar heen en las ook tegen meta aangeleund met een zeldzaam rustige uitdrukking op haar beweeglijk gezicht
880_795_000035	doe toch niet jo het is zo jongensachtig daarom doe ik het juist ik heb het land aan ruwe onbeschaafde meisjes en ik aan gemaakte opgeprikte nuffen ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is zei bets
880_795_000036	jammer we schoten best op en ik ben ook vast van plan op goede dag verder kennis met hem te maken want hij heeft wel een opvrolijking nodig daar ben ik vast van overtuigd zei jo beslist
880_795_000037	de pantoffels werden dadelijk aangetrokken een nieuwe zakdoek ging aanstonds in de zak bevochtigend met amy's eau de cologne de roos prijkte al gauw in haar japon en de mooie handschoenen bleken keurig te passen
880_795_000038	zij hoort hem komen en verbergt zich ziet dat hij de drankjes in twee bekers wijn doet en hoe hij den bedeesden kleinen bediende gelast breng dien wijn den gevangenen in hun cel en zeg hun dat ik weldra kom
880_795_000039	maar zooiets als dit was ongekend sedert de vervlogen dagen van overvloed er was room ijs wezenlijk twee schaaltjes rood en wit en taart en vruchten en heerlijke fransche bonbons en in het midden van de tafel stonden vier groote bouquetten kasbloemen
880_795_000040	een gelukkig kerstfeest mijn dochtertjes ik ben blij dat jullie dadelijk begonnen bent en hoop dat je er mee voort zult gaan maar ik moet jullie eerst iets vertellen voordat we gaan zitten niet ver van ons huis is een arme vrouw met een pas geboren kindje
880_795_000041	op kerstavond nam een dozijn meisjes plaats in het ledikant dat de loge voorstelde en zat achter de blauwe en gele sitsen gordijnen in een staat van gespannen verwachting
880_795_000042	voor dat spel zijn we nooit te oud kindlief omdat we het op een of andere wijze altijd spelen ieder heeft zijn last te dragen onze weg ligt voor ons en het verlangen om goed en gelukkig te zijn is de gids
880_795_000043	dat heb ik ook gezegd bets en ik geloof ook wel dat het waar is want al moeten wij ook werken we hebben toch pret onder elkaar en zijn een moppig troepje zou jo zeggen
880_795_000044	er werd heel wat gelachen gekust en verteld op de eenvoudige gezellige manier die huiselijke feestjes op t oogenblik zelf zoo prettig maken en zoo'n heerlijke herinnering achterlaten en toen gingen allen weer aan het werk
880_795_000045	hugo die na een roerende tirade dorstig begint te worden drinkt hem leeg raakt zijn bezinning kwijt valt na de nodige stuiptrekkingen op de grond en sterft terwijl hagar hem in een krachtig melodieus lied meedeelt wat ze heeft gedaan
880_795_000046	een somber woud volgens het eenige programma werd voorgesteld door enkele heesters en potten een stuk groen baai op den vloer en een hol op den achtergrond
880_795_000047	en nu voornemens is zich op hem te wreken door de verijdeling van zijn plannen toen viel het gordijn en konden de toeschouwers uitrusten en onder het genot van bonbons de verdiensten van het stuk bespreken
880_795_000048	ik weet heel goed wat ik zeggen wil en je hoeft er niet zoo satiriek over te zijn het is heel goed om juiste uitdrukkingen te gebruiken en zoo je vocabulaire te verrijken zeide amy deftig
880_795_000049	een jaar zonder ze te zien schijnt me ontzettend lang toe maar herinner ze dat we al wachtende werken kunnen zoodat die moeilijke dagen niet verloren hoeven te gaan ik weet dat ze alles zullen onthouden wat ik hun gezegd heb
880_795_000050	meta hield op met preeken en stak de lamp aan amy ging zonder dat iemand iets zei uit den leuningstoel en jo vergat haar vermoeidheid en ging overeind zitten om de pantoffels dichter bij het vuur te houden ze zijn totaal versleten moeder moet een nieuw paar hebben
880_795_000051	laten we ieder iets koopen wat we graag willen hebben en wat pret maken we zwegen heusch hard genoeg om het te verdienen riep jo terwijl ze de hakken van haar laarzen op jongensmanier bekeek
880_795_000052	het was eene vaste gewoonte geworden want moeder march was eene geboren zangeres s morgens was haar stem het eerste wat gehoord werd als ze het huis doorliep zingend als een leeuwerik en het laatste geluid s avonds was hetzelfde lieflijke lied want de meisjes werden nooit te oud voor dat overbekende wijsje
880_795_000053	door wat lekkernijen te sturen tot viering van den dag ik kon niet weigeren en zoo komt het dat jullie van avond een feestje hebt om je schadeloos te stellen voor het ontbijt van vanmorgen
880_795_000054	in alle hoeken stonden boekenstandaards of kleine tafeltjes chrysanthemums en late roosjes bloeiden in het venster en over het geheel lag een waas van
880_795_000055	bets liep van de kamer naar de keuken en omgekeerd stil en bedrijvig terwijl amy iedereen aanwijzingen deed en met de armen over elkaar zat toe te kijken toen allen gezeten waren zei mevrouw march met een blij gezicht ik heb een heerlijke verrassing voor jullie na de thee
880_795_000056	moeder zal er erg blij mee zijn dat weet ik zei meta met een afkeurend gebaar voor jo en een glimlach voor bets daar is moeder stop het mandje gauw weg riep jo toen er een deur werd dicht gedaan en stappen in de gang weerklonken
880_795_000057	al zo vroeg was uit geweest lach mij niet uit jo ik had gehoopt dat niemand het van tevoren zou gemerkt hebben ik ben alleen maar het kleine flesje gaan verruilen voor een groter en ik heb er al mijn geld voor uitgegeven want ik wil echt proberen niet meer egoïstisch te zijn
880_795_000058	das ist gut die engel kinder riepen de arme schapen terwijl ze zaten te eten en hun verkleumde handjes in de heerlijke gloed koesterden de meisjes waren nooit tevoren engelkinderen genoemd en vonden het heel aardig vooral jo die sinds haar geboorte als de clown van de familie beschouwd was
880_795_000059	hoofdstuk ii een vroolijk kerstfeest jo werd het eerst wakker op den grauwen schemerachtigen kerstmorgen er hingen geen kousen bij den haard en gedurende een paar minuten voelde ze zich even teleurgesteld als toen
880_795_000060	elisabeth of bets zooals ieder haar noemde was een blozend blond dertienjarig kind wat verlegen met heldere oogen een zacht stemmetje en een vriendelijke uitdrukking die zelden verstoord werd
880_795_000061	hij beval roderigo op te staan en verbande hem bars en toornig uit zijn koninkrijk hoewel klaarblijkelijk verdoofd door de val trotseerde roderigo de oude heer en weigerde zich van de plaats te verroeren
880_795_000062	en de meisjes vonden de dame in dengrijzen mantel en de ouderwetse hoed de bewonderenswaardigste vrouw ter wereld wel lievelingen hoe is het vandaag gegaan er was zoveel te doen met het inpakken van de kisten die morgen verzonden moeten worden dat ik thuis niet kon komen eten
880_795_000063	wij deden het vroeger heel trouw maar sedert vader weg is en al de drukte van de oorlog ons uit hun gewone doen bracht hebben we het schandelijk verwaarloosd jullie kunnen doen wat je wil maar ik zal mijn boek hier op tafel laten liggen en er elke morgen als ik wakker word wat in lezen
880_795_000064	hoewel de jongste was een zeer gewichtig persoontje ten minste in haar eigen schatting een blank blond kind met blauwe oogen en mooie krullen die tot op haar rug hingen bleek en tenger en zich altijd gedragende als een welopgevoede dame
880_795_000065	eerder denken dat ze met spelden geprikt werd dan dat ze bezweek van schrik en angst jo zuchtte wanhopig en meta lachte hardop terwijl bets haar brood liet verbranden door al te aandachtig naar het spel te kijken het geeft geen steek
880_795_000066	en ik zal trachten te worden wat hij me zo graag ziet een echt meisje en niet zo ruw en wild zijn maar hier mijn plichtjes doen en niet altijd naar iets anders verlangen beloofde jo die het echter veel moeilijker vond thuis in haar humeur te blijven dan tegenover een paar rebellen te staan
880_795_000067	ze alle vier recht hartelijk van mij met een kus zeg hun dat ik den heelen dag aan hen denk en voor hen bid en mijn grootsten troost te allen tijde vind in de gedachte hoe lief ze mij hebben
880_795_000068	er wordt een sleutel naar binnen geworpen om de gevangenisdeur te openen en opgetogen van vreugde rukt hij zijn ketenen los en snelt weg om zijn geliefde te vinden en te bevrijden
880_795_000069	die een plotselinge ingeving kreeg allemaal mis de oude heer laurence zond het antwoordde mevrouw march de grootvader van die jongen hiernaast wat ter wereld bracht hem dat in het hoofd wij kennen hem niet eens riep meta
880_795_000070	een luid applaus volgde maar werd plotseling gesmoord want het bed waarop de loge gebouwd was viel eensklaps in en verzwolg het opgewonden publiek roderigo en don pedro vlogen te hulp en allen werden ongedeerd weer opgehaald hoewel de meesten sprakeloos waren van het lachen
880_795_000071	dat heeft hem stellig die jongen in het hoofd gebracht ik weet het zeker het is een aardige jongen en ik wou maar dat we kennis met hem konden maken hij ziet er net uit of hij het heel prettig zou vinden ons te kennen
880_795_000072	ze gingen allen bij het vuur zitten moeder in de groote stoel bets aan haar voeten meta en amy ieder op een arm van de stoel en jo over den rug leunende waar niemand enig teeken van ontroering kon opmerken als de brief soms aandoenlijk mocht zijn
880_795_000073	en ze was telkens weer verrukt over een paar bruinleeren laarzen die ze van een vriendin gekregen had die een dame kende die weer een acteur kende deze laarzen een oude floret en een oud fluweelen riddercostuum dat eens door een schilder gebruikt was voor een schilderij waren jo's grootste schatten
880_795_000074	bedoel je de menschen die in dat groote huis hiernaast wonen vroeg een der meisjes moeder kent mijnheer laurence wel maar zegt dat hij heel trotsch is en niet graag met zijn buren omgaat hij houdt zijn kleinzoon altijd in huis behalve wanneer hij gaat rijden of wandelen met zijn gouverneur en hij laat hem vreeselijk hard studeeren
880_795_000075	allen snuften bij dat gedeelte jo schaamde zich niet over den dikken traan die van haar neus droppelde en amy gaf er niet om dat haar krullen in gevaar kwamen toen zij haar gezicht verborg op haar moeders schouder en snikkend uitriep ik ben een zelfzuchtig spook
880_795_000076	waarna hij met een honend gelach verdween hugo kweelde zijn dankbetuigingen stak de drankjes in zijn laarzen en ging somber heen daarop deelde hagar het publiek mee dat ze hem omdat hij in vervlogen tijden enige van haar vrienden had gedood vervloekt heeft
880_795_000077	de vier zusjes zaten in de schemer te breien terwijl de decembersneeuw zachtjes buiten neerviel en het vuur vrolijk knetterde in de haard het was een gezellige ouderwetse kamer hoewel het kleed verschoten en het ameublement heel eenvoudig was maar aan de muur hingen een paar goede schilderijen
880_795_000078	we moesten vanavond eens repeteren kom hier en doe de flauwval scène eens want dat doe je zo stijf als een lantaarnpaal daar kan ik niets aan doen ik heb nog nooit iemand flauw zien vallen en ik heb geen lust mij bont en blauw te maken door zo maar plat op de grond te rollen zoals jij
880_795_000079	ik koop een flesje eau de cologne moes houdt er veel van en het zal niet zo erg veel kosten dan blijft er nog iets over om wat voor mezelf te kopen voegde amy er bij hoe zullen we alles geven vroeg meta
880_795_000080	als ik niet veel te oud was voor zulke dingen zou ik het graag nog eens over spelen zei amy die er op den gevorderden leeftijd van twaalf jaar over begon te praten kinderlijke spelen te laten varen
880_795_000081	er moest heel wat getimmerd worden eer het gordijn weer weggetrokken werd maar toen bleek welk een meesterstuk er tot stand was gebracht klaagde niemand over het oponthoud het was in een woord schitterend
880_795_000082	ik houd niet van vuile borden wassen en stof afnemen ik benijd altijd de meisjes die een mooie piano hebben en dan vind ik zo naar dat ik altijd verlegen ben voor vreemde mensen het pak van bets scheen de anderen zo grappig toe dat ze moeite hadden niet te lachen maar ze bedwongen zich want het zou haar erg gegriefd hebben
880_795_000083	wij hebben in elk geval toch vader en moeder en elkander zei bets vriendelijk uit haar hoekje de vier jonge gezichtjes bestraald door het haardvuur klaarden bij die bemoedigende woorden op maar betrokken weer toen jo droevig zei wij hebben vader niet en zullen hem in lang niet hebben
880_795_000084	het bederft mijn humeur en mijn handen worden zoo stijf ik kan haast niet studeeren en bets keek naar haar ruwe handen met een zucht die ditmaal heel goed te hooren was
880_795_000085	grappige engelen met hoeden en gebreide handschoenen zei jo en maakte ze aan het lachen binnen weinige minuten zag het er waarlijk uit alsof goede geesten aan het werk waren geweest hanna die wat hout had gebracht maakte een vuurtje aan en stopte de gebroken ruiten met oude kranten en haar eigen doek
880_795_000086	als we maar eens een valdeur hadden voor banquo hè ik gaf wat om de partij van de moordenaar eens op me te nemen is dat een dolk die ik daar voor mij zie prevelde jo met rollende ogen en met de vuist in de lucht slaande zoals ze een beroemd acteur eens had zien doen
880_795_000087	hanna vertelde toevallig aan een van zijn dienstboden van jullie ontbijtpartij hij is een zonderlinge oude heer maar dat beviel hem hij kende mijn vader jaren geleden en hij schreef me van middag een beleefd briefje om me te vragen of hij zijn vriendelijke gevoelens jegens mijn kinderen eens mocht toonen
880_795_000088	wat zetten ze grote ogen op en hoe glimlachten de blauwe lippen toen de meisjes binnenkwamen och lieve god dat zijn goede engelen die daar komen riep de arme vrouw en stortte tranen van vreugde
880_795_000089	wees dus maar tevreden met je jongensachtigen naam en blijf maar voor broer spelen bij ons meisjes zei bets en streek met een hand die al het bordenwasschen en stoffen ter wereld niet onzacht kon maken over het warhoofd dat tegen haar knie leunde en jij amy vervolgde meta jij bent veel te stijf en
880_795_000090	de meisjes dekten intusschen de tafel zetten de kinderen om het vuur en voedden hen alsof ze hongerige vogeltjes waren lachten en praatten en probeerden hun grappig gebroken taaltje te begrijpen
880_795_000091	dat is zijn naasten liever hebben dan zichzelf ik vond het toch wel prettig zei meta terwijl de meisjes hun cadeautjes uitstalden en mevrouw march boven bezig was wat kleertjes voor de arme hummels bij elkaar te zoeken het was volstrekt geen prachtige vertoning maar er was veel liefde in de kleine pakjes
880_795_000092	ze had een beslisten mond een grappigen neus en verstandige grijze oogen die alles schenen op te merken en nu eens fel dan weer guitig of peinzend keken het lange dikke haar haar eenige schoonheid was gewoonlijk stijf in elkaar gedraaid om uit den weg te zijn
880_795_000093	plotseling klonk een zachte muziek en toen kwam uit de achtergrond der grot een kleine in wolken van waas gehulde gedaante te voorschijn met schitterende vleugels gouden lokken en een krans van rozen op het hoofd een staf zwaaiende zong deze geest
880_795_000094	dit was een verrassing zelfs voor de spelers en toen zij de tafel zagen keken zij elkaar opgetogen en verbaasd aan echt iets voor moeder ons eens te trakteeren
880_795_000095	maak dus maar alles klaar zei meta en zag de cadeaux nog eens na die in een mandje bij elkaar lagen en onder de canapé verborgen waren om op het rechte oogenblik voor den dag te komen maar waar is amy's fleschje eau de cologne voegde ze er
880_795_000096	het was heus een treffend toneel al vonden sommigen ook dat het plotseling tevoorschijn komen van een massa lange lokken het effect van de dood des ellendelings min of meer bedierf hij werd teruggeroepen en kwam heel zedig tevoorschijn
880_795_000097	die tegelijk met het brood voor de thee haar gezichtje voor het vuur roosterde laat moeder denken dat we presenten voor onszelf kopen en haar dan verrassen we moeten er morgenmiddag op uit meet er is nog heel wat te doen voor de comedie op kerstavond zei jo
880_795_000098	waar is moeder vroeg meta toen zij en jo een half uur later naar beneden liepen om voor het cadeau te bedanken de hemel mag het weten het een of ander arm schepsel kwam bedelen en je ma ging er dadelijk heen om te zien wat ze nodig had
880_795_000099	we waren van avond in de poel der moedeloosheid tot moeder kwam en ons eruit trok zoals helper in het boek deed we moesten onze perkamenten rollen hebben met de aanwijzing zoals christiaan van evangelist kreeg
880_795_000100	mijn lievelingsplekje was boven op het platte dak waar de bloemen en prieeltjes waren en onze mooie dingen als we daar allemaal van blijdschap in den zonneschijn stonden te zingen zei bets glimlachend alsof ze dat heerlijk oogenblik nog eens
880_795_000101	angstig stapte ze uit het venster legde haar hand op roderigo's schouder en maakte zich juist gereed om bevallig naar beneden te springen toen ze arme arme sara haar sleep vergat die in het raam bleef haken
880_795_000102	een toren reikte tot aan de zoldering halfweg zag men een venster met een wit gordijn waarachter een lamp stond te branden en achter dit witte gordijn verscheen sara in een bekoorlijke blauwe japon met zilver versierd in afwachting van roderigo
880_795_000103	reeds richt hij den dolk op zijn hart als eensklaps een liefelijk lied onder zijn venster wordt aangeheven waarin hem verteld wordt dat sara getrouw bleef maar in gevaar verkeert en dat hij haar indien hij slechts wil kan redden
880_795_000104	amy kwam haastig binnen en keek wel wat verlegen toen ze zag dat al de zusters op haar wachtten waar ben je geweest en wat hou je daar achter je rug vroeg meta verbaasd dat luie amy naar haar mantel en hoed te oordeelen
880_795_000105	maar maak hem heel geurig heel zoet en heel sterk opdat hij zeer spoedig volbrengt zijn werk ja kom goede geest en voldoe aan de wens van deze verliefde wanhopige mens
880_795_000106	en liet een klein verguld flesje vallen voor de voeten der heks waarna ze verdween een tweede lied van hagar riep een tweede geest te voorschijn geen liefelijke want bons daar sprong een lelijke dwerg het toneel op stootte een antwoord uit en wierp hugo een donker flesje toe
880_795_000107	hagar bij de hand leidende wier gezang mooier werd gevonden dan al het andere bij elkaar het vierde bedrijf stelde de wanhopige rodrigo voor op het punt zichzelf te doorsteken omdat met hem gezegd heeft dat sara ontrouw geworden is
880_795_000108	die met de handen op de rug en de neus in de lucht de kamer op en neer liep ik ben niet van plan in het vervolg mee te spelen ik word te oud voor die dingen zei meta die zich intussen nog kinderlijk verheugde over een verkleedpartij
880_795_000109	de oudste van het viertal was zestien jaar en zag er heel lief uit ze was gevuld en blank had groote oogen zwaar zacht bruin haar een vriendelijk mondje en witte tanden waar ze nog al trotsch op was
880_795_000110	hagar de heks zong een verschrikkelijk lied over haar ketel kokende padden wat een ontzaglijke uitwerking had roderigo verbrak met mannenmoed zijn ketenen en hugo stierf onder vreselijke folteringen van berouw en arsenicum
880_795_000111	schudde de blauwe soldatensok dat de naalden klepperden als castagnetten en haar kluwen door de kamer vloog arme jo het is vreeselijk voor je maar er is niets aan te doen
880_795_000112	ze maakte meta wakker met een gelukkig kerstfeest en riep haar toe eens gauw te zien wat er onder haar kussen lag een groen boek kwam te voorschijn met hetzelfde plaatje er in en een paar woorden door haar moeder geschreven waardoor dit eenige kerstgeschenk heel kostbaar werd in de oogen der meisjes
880_795_000113	t was of zij de gele toetsen op een bijzondere manier aanraakte en de eenvoudige liederen die zij zongen wist ze altijd even prettig te begeleiden meta had een stem als een lijster en zij en haar moeder leidden het kleine koor
880_795_000114	ik kan er maar niet overheen komen dat ik geen jongen ben en ik gevoel het tegenwoordig erger dan ooit want ik sterf van verlangen om met vader te gaan vechten en ik kan niets doen dan thuisblijven en breien als een grommige oude vrouw
880_795_000115	de vijftienjarige jo was heel lang mager en donker en deed iemand aan een veulen denken want ze scheen nooit te weten wat zij moest beginnen met haar lange ledematen die haar erg in de weg stonden
880_795_000116	weldra werden bets en amy ook wakker zochten en vonden hun boeken ook dadelijk het ene grijs het andere blauw en alle vier zaten ze er naar te kijken en over te praten terwijl het oosten rood gekleurd werd door de aanbrekende dag
880_795_000117	het was of een zonnestraal over al de gezichtjes ging bets klapte in de handen zonder te denken om de beschuit die ze juist opgenomen had en jo gooide haar servet in de lucht en riep een brief een brief drie hoera's voor vader
880_795_000118	alles op tafel leggen en dan moeder binnen laten komen dan zien we hoe ze de pakjes openmaakt weet je niet meer dat we dat vroeger op onze verjaardagen deden vroeg jo
880_795_000119	amy zong als een krekeltje en jo kwinkeleerde haar welgevallen maar kwam altijd verkeerd uit met een triller of iets dergelijks hetgeen elke droefgeestige melodie totaal bedierf dat hadden ze altoos gedaan van het ogenblik waarop ze konden lispelen hejde terren aan de blauwe hemel taan
880_795_000120	hier daal ik neer uit hooger sfeer ver boven lucht en maan en bied den drank u aan hij werkt zeer snel gebruik hem wel opdat de kracht niet moog vergaan
880_795_000121	de morgenbezigheden namen zooveel tijd in beslag dat het overige van den dag gewijd werd aan toebereidselen voor de avondvermakelijkheden daar de meisjes nog te jong waren om dikwijls naar de komedie te gaan en niet rijk genoeg om zich groote uitgaven te veroorloven voor de voorstellingen thuis
880_795_000122	als we t eens deden zei meta peinzend het is maar een andere naam voor proberen om goed te zijn en het verhaal zal ons misschien helpen want al willen we het nog zo graag het is vreselijk moeilijk en we vergeten het telkens weer
880_795_000123	maak dan wat voort dat wij gauw klaar zijn houd ons nou maar niet op met je pink te bekijken en op je bord te knoeien amy riep jo die half stikte in haar thee en in haar haast om klaar te zijn haar boterham met de gesmeerde kant naar onderen op het kleed liet vallen
880_795_000124	het was een vervelend werk maar niemand was vanavond ontevreden ze volgden jo's idee om de lange zoomen in vier deelen te verdeelen en ze europa azië afrika en amerika te noemen
880_795_000125	zo kwamen ze een heel eind vooruit onder het praten over de verschillende landen die ze al zomende moesten doortrekken om negen uur werd het werk opgeborgen en zongen ze zoals altijd eer ze naar bed gingen niemand behalve bets kon nog muziek ontlokken aan de oude piano
880_795_000126	mag ik meegaan en alles helpen dragen voor de arme kindertjes vroeg bets en ik den room en de krentenbroodjes brengen verzocht amy manmoedig afstand doende van de dingen waar ze het meest van hield meta was al bezig de kadetjes en krentenbroodjes te smeren en stapelde ze op een groote schaal
880_795_000127	kinderen zei meta ernstig en keek van het verwarde hoofd naast haar naar de twee krullebollen in de andere kamer moeder hoopt dat we de boeken zullen lezen en er naar handelen en we moeten er dadelijk mee beginnen
880_795_000128	bets at niet meer maar sloop naar haar rustig hoekje om daar te soezen over het genot dat haar wachtte als de anderen klaar waren ik vind het zoo prachtig van vader dat hij mee is getrokken als veldprediker nu hij te oud was om met het detachement te gaan en niet sterk genoeg meer om soldaat te zijn zei meta met warmte
880_795_000129	is er iemand geweest bets hoe is het met de verkoudheid meta jo je ziet er doodmoe uit kleintje kom mij eens een kus geven onder deze moederlijke vragen deed mevrouw march haar natte bovenkleederen af haar warme pantoffels aan zette zich in den gemakkelijken stoel en trok amy op haar schoot
880_795_000130	wij hebben hem op onze partij gevraagd maar hij is niet gekomen moeder zegt dat hij heel aardig is maar nooit tegen meisjes spreekt toen laatst onze kat was weggelopen bracht hij die terug en wij stonden juist even te praten over de schutting over honkbal en zo toen hij meta zag aankomen en wegliep
880_795_000131	t lijkt me een aardige nette jongen en ik heb er niets tegen dat jullie kennis met hem maakt als de gelegenheid zich voordoet hij bracht de bloemen zelf en als ik gerust geweest was op hetgeen boven voorviel zou ik hem gevraagd hebben om te blijven
880_795_000132	wat zullen wij daarvoor gebruiken vroeg jo verrukt over dien inval die een kleur gaf aan de zo droge taak van haar plicht doen kijk op kerstmorgen maar eens onder je kussen daar zul je je gids vinden zei mevrouw march
880_795_000133	en gisteren heb je nog gezegd dat je ons veel gelukkiger vond dan de kinderen king omdat die altijd vochten en kibbelden niettegenstaande ze zooveel geld hebben
880_795_000134	met een kleur van blijdschap keken de meisjes eerst naar de tafel en toen naar hun moeder die er uitzag alsof ze innig genoot zijn er goede feeën geweest vroeg amy
880_795_000135	en jo viel in onmacht met zulk een hartroerenden kreet dat hij de anderen door merg en been ging amy trachtte het haar na te doen maar ze stak haar handen zoo houterig voor zich uit en zwaaide heen en weêr alsof zij door touwtjes in beweging werd gebracht ook deed haar auw
880_795_000136	dit verzacht de strenge vader geheel en al hij geeft zonder verdere tegenwerping zijn toestemming en allen heffen samen een vrolijk lied aan en het gordijn valt terwijl de gelieven in de aller bevalligste houding voor don pedro geknield liggen om zijn zegen te ontvangen
880_795_000137	ze zei niet misschien nooit weer maar allen voegden het er in hun hart bij en dachten aan den vader die verre was op het tooneel van den strijd niemand sprak gedurende de eerste oogenblikken toen begon meta weer op vroolijker toon
880_795_000138	van t lange wachten hadden alle vier ergen honger en gedurende een oogenblik antwoordde niemand maar ook slechts één oogenblik toen riep jo ontstuimig ik ben zoo blij dat u kwam voordat we begonnen waren
880_795_000139	terwijl de oude hanna de tafel opruimde spraken ze over het nieuwe plan toen werden de vier kleine werkdoosjes voor den dag gehaald en de naalden vlogen door de lakens die de meisjes voor tante march
880_795_000140	en ik zal de pantoffels koopen want hij heeft mij opgedragen vooral op moeder te passen zoolang hij weg was neen weet je wat we moesten doen bedacht bets laten wij haar alle vier iets geven met kerstmis en niets voor onszelf koopen dat is juist iets voor bep wat zullen we geven
880_795_000141	daar komt ze vooruit bets doe de deur open amy drie hoera's voor moeder riep jo heen en weer springende terwijl meta naar haar moeder liep om haar naar de ereplaats te begeleiden
880_795_000142	ik vond het altijd zoo griezelig als t mijn beurt was om in den grooten stoel te zitten met een krans op en als jullie dan allemaal binnenkwamen om mij de presenten te geven en te kussen maar ik vond het verschrikkelijk de pakjes open te maken terwijl iedereen naar me zat te kijken zei bets
880_795_000143	wanneer komt hij terug moeder vroeg bets met een bevende stem nog in verscheidene maanden niet kindlief tenzij hij ziek werd hij zal daar blijven en zijn werk doen zolang hij kan en wij willen hem niet vragen een minuut vroeger terug te komen dan hij gemist kan worden kom nu maar de brief luisteren
880_795_000144	zodra ze klaar waren zette de optocht zich in beweging gelukkig was het nog vroeg en gingen ze door de achterstraatjes weinig mensen zagen hun dus en niemand lachte om de grappige processie
880_795_000145	dat ben ik gelukkig nog niet en als het van het opgestoken haar komt dan zal ik het tot mijn twintigste jaar in twee staarten laten hangen dreigde jo terwijl ze haar haar lostrok en haar kastanjebruine manen schudde
880_795_000146	maar ik zal heus mijn best zien te doen dat vader niet teleurgesteld is als hij terugkomt we zullen allemaal ons best doen zei meta ik denk er veel te veel over hoe ik eruitzie en mopper op mijn werk maar dat zal ik niet meer doen tenminste ik zal het proberen
880_795_000147	terwijl de bediende hugo even ter zijde roept om hem iets mee te deelen verwisselt hagar de twee bekers met twee andere die geen kwaad bevatten ferdinando de bediende brengt ze weg en hagar zet den beker met het vergif voor roderigo bestemd weer op tafel
880_795_000148	neen het is de roostervork met moeders pantoffel er aan in plaats van een boterham bets is een en al spel riep meta en de repetitie eindigde onder algemeen gelach ik ben blij jullie allemaal zoo vroolijk bij elkaar te vinden kinderen zei een vriendelijke stem
880_795_000149	zelden werd in die moeilijke dagen een brief geschreven die niet aandoenlijk was vooral wanneer een vader er een naar huis zond in dezen werd echter weinig gezegd van de geleden ontberingen de doorgestane gevaren of het verlangen naar huis
880_795_000150	met den wilden kreet ha ha op de lippen dat is nog het beste wat we gehad hebben vond meta toen de doode schavuit opzat en zijn ellebogen wreef ik begrijp niet hoe je zulke prachtige dingen kunt maken en spelen jo je bent een tweede shakespeare
880_795_000151	véél kunnen we niet doen maar we kunnen ons wel zonder mopperen kleine opofferingen getroosten maar ik geloof dat ik te egoïstisch ben en meta schudde haar hoofd terwijl ze met spijt dacht aan al de mooie dingen die ze graag wilde hebben
880_795_000152	jo had ronde schouders groote handen en voeten iets slordigs in haar kleeding en een zekere linkschheid in haar manieren die duidelijk deed zien dat ze den kinderlijken leeftijd ontgroeide en dit alles behalve plezierig vond
880_795_000153	het was een opgeruimde hoopvolle brief vol van levendige beschrijvingen van het kamp de marschen en allerlei oorlogsnieuws en eerst aan het einde vloeide het hart van den schrijver over van vaderlijke liefde en verlangen naar de dochtertjes thuis
880_795_000154	buigende met het air van iemand aan bijval gewoon ging hij naar de grot en gelastte hagar er uit te komen met een gebiedend halo oude heks ik heb u noodig
880_795_000155	en ik wed dat jij niet aan het uitscheiden zult denken zolang je nog wandelen kunt in een witte japon met hangende haren en een goudpapieren diadeem jij bent onze beste actrice en als jij de planken vaarwel zegt valt alles in duigen zei jo
880_795_000156	maar moeder waar zijn onze pakken dan vroeg amy die alles letterlijk opvatte wel behalve bets hebben jullie allemaal al gezegd wat je bezwaarde en ik zou haast denken dat zij niets heeft zei mevrouw march ja zeker wel
880_795_000157	don pedro weigert omdat de minnaar niet rijk is onder luid getwist en geweldig spektakel is roderigo juist van plan de uitgeputte sara weg te dragen als de bedeesde lakei binnenkomt met een brief en een zak van hagar die op geheimzinnige wijze verdwenen is
880_795_000158	haar vader noemde haar kleine tevredenheid en die naam paste volkomen bij haar want ze scheen in een gelukkig eigen wereldje te leven waar ze alleen nu en dan uitkwam om de weinigen die ze vertrouwde en liefhad te ontmoeten
880_795_000159	die je al maar heen en weer laat lopen nooit tevreden is en je plaagt tot je in staat zou zijn om het raam uit te springen of haar een oorveeg te geven het is slecht om ontevreden te zijn maar ik geloof dat bordenwassen en alles netjes houden het naarste werk van de wereld is
880_795_000160	jaren geleden haar kleine kous op den grond viel omdat die zoo volgestopt was met lekkernijen toen herinnerde ze zich de belofte van haar moeder stak haar hand onder het kussen en haalde er een rood gebonden boek onder
880_795_000161	t sloeg zes uur en nadat bets de haard had bijgeveegd zette ze een paar pantoffels te warmen het gezicht van die oude schoenen had een goede uitwerking op de meisjes want moeder zou weldra thuiskomen en aller gezichten klaarden op om haar te verwelkomen
880_795_000162	stakkerd hij zag er zoo nieuwsgierig uit toen hij al de pret hoorde en hij trok zoo sneu weg t is een zegen dat u het niet deedt moeder lachte jo met een blik op haar laarzen maar wij zullen later een andere voorstelling geven die hij wel mag zien
880_795_000163	herinneren jullie je wel hoe dikwijls jullie de pelgrimstocht speelden toen jullie nog kleine kinderen waren niets was prettiger dan wanneer ik jullie kussens op de rug bond bij wijze van pak en hoeden en stokken gaf en rollen papier
880_795_000164	wat is meta toch goed kom amy laten wij ook gaan lezen ik zal je wel helpen met de moeilijke woorden en de anderen zullen het ons wel uitleggen als we iets niet begrijpen fluisterde bets die sterk onder den indruk was van de mooie boeken en het voorbeeld van haar oudste zuster
880_795_000165	sloeg hij zich tegen het voorhoofd barstte los in een hartstochtelijk gezang waarin hij de haat uitte die hij roderigo toedroeg de liefde die hij voor sara koesterde en zijn lieftallig besluit de één te doden en de andere voor zich te winnen
880_795_000166	het tooneel was donker en de gloed van het vuur maakte een fraai effekt vooral wanneer er wezenlijk stoom kwam uit den ketel toen de heks er het deksel aflichtte de toeschouwers kregen een oogenblik om van de eerste verbazing te bekomen
880_795_000167	als jo een halve jongen is en amy een gans wat ben ik dan vroeg bets die ook haar deel aan de strafpredikatie wilde hebben jij bent een snoes anders niets antwoordde meta hartelijk en niemand sprak haar tegen want het muisje was de lieveling van het gezin
880_795_000168	je bent nu oud genoeg om die jongensmanieren af te schaffen en je verstandig te gedragen het kwam er niet zooveel op aan toen je nog een klein meisje was maar nu je zoo lang bent geworden en je haar opgestoken draagt moet je bedenken dat je langzamerhand een dame wordt
880_795_000169	kroop dicht tegen haar aan en fluisterde zacht ik wou dat ik mijn bloemen aan vader kon sturen ik ben bang dat hij niet zoo'n vroolijke kerstmis heeft als wij hoofdstuk
880_795_000170	nauwelijks was dit tumult tot bedaren gekomen toen hanna binnenkwam met de complimenten van mevrouw en of de dames beneden wilden komen om te
880_795_000171	daar verscheen meta met een grijs paardenharen pruik die haar over het gezicht hing en een rood en zwart gewaad een staf en allerlei kabbalistische tekens op haar mantel
880_795_000172	moeder march gaf de moeder wat thee en sago en troostte haar door beloften van hulp terwijl ze het kleine kindje zo teder aankleedde alsof het haar eigen was geweest
880_795_000173	vooral als we de leeuwen voorbij moesten of met apollyon moesten vechten of de vallei doortrokken waar de booze geesten waren ik hield het meest van de plaats waar onze pakken afvielen en van de trappen rolden zei meta
880_795_000174	de meisjes stoven naar de tafel vol verlangen uitziende naar het ontbijt een gelukkig kerstfeest moeder en nog vele jaren na dezen dank u wel voor uw boek we hebben er al in gelezen en zijn van plan het elken dag te doen riepen ze in koor
880_795_000175	het is verschrikkelijk arm te zijn zuchtte meta en keek naar haar oude japon ik vind het heel oneerlijk dat sommige meisjes allerlei mooie dingen hebben en andere meisjes niets voegde kleine amy er ontevreden snuivend bij
880_795_000176	ja een heerlijke lange brief vader is heel wel en denkt dat hij den winter beter door zal komen dan we dachten hij zendt alle mogelijke goede wenschen voor het kerstfeest en een afzonderlijke boodschap voor jullie vieren zei mevrouw march over haar zak strijkende alsof zij daar een schat bewaarde
880_795_000177	ze heeft het een oogenblik geleden weggenomen en is er mee weggeloopen om er een lint of zoo iets om te doen antwoordde jo door de kamer springende om de eerste stijfheid weg te dansen van de nieuwe pantoffels
880_795_000178	sara antwoordde en stemde er na een gezongen gesprek in toe met hem te vluchten toen kwam het glanspunt van den avond roderigo haalde een touwladder te voorschijn van vijf treden wierp het eene eind omhoog en noodigde sara uit er langs af te dalen
880_795_000179	en de grote vaas met rode rozen witte chrysanthemums en afhangende wingerdranken die in het midden stond gaf een bepaald elegant aanzien aan de tafel
880_795_000180	jo gebruikt ook zulke platte uitdrukkingen zei amy en zag afkeurend naar de lange gestalte op het haardkleed jo ging dadelijk rechtop zitten stak de handen in de zakken van haar schort en begon te fluiten
880_795_000181	ik dacht wel dat jullie het zoudt doen zei mevrouw march tevreden glimlachend je kunt allemaal meegaan om me te helpen dragen en als we terugkomen zullen wij met boterhammen en melk ontbijten en van middag onze scha inhalen
880_795_000182	de diepe toon van hugo's stem die nu en dan in een heesch geschreeuw oversloeg wanneer zijn gevoel hem te sterk werd maakte geweldigen indruk en de toeschouwers juichten hem toe zoodra hij maar even stil hield om adem te scheppen
880_795_000183	neen sinst nicolaas zei bets moeder heeft het gedaan en meta lachte met haar vriendelijksten glimlach in weerwil van haar grijzen baard en witte wenkbrauwen tante march had zeker een goede bui en heeft al dat lekkers gestuurd
880_795_000184	al sprekende liet amy de grote fles zien die in plaats van haar goedkope was gekomen ze zag er zo ernstig uit in haar streven naar zelfverloochening dat meta haar omhelsde en jo haar de bovenste beste noemde terwijl bets naar het raam liep en haar de mooiste roos plukte om er de statige fles mee te versieren
880_795_000185	daarop kwam er een kleine dappere lakei binnen met ketenen beladen en leidde hen weg blijkbaar zo verschrikt dat hij de hele speech vergat die hij had behoren op te zeggen het derde bedrijf speelde in de zaal van het kasteel hier kwam hagar weer op de planken om de gelieven te bevrijden en hugo van kant te maken
880_795_000186	in deze brief deelt de heks het gezelschap mee dat ze ongehoorde rijkdommen op het jonge echtpaar doet neerdalen en don pedro met een vreselijke vervloeking dreigt als hij ze niet gelukkig maakt de zak wordt geopend en een stroom tinnen geldstukjes valt op het toneel zodat het schittert van al die pracht
880_795_000187	allen dachten een poos na toen kondigde meta aan alsof zij door het zien van haar eigen mooie handjes op de inval was gekomen ik geef een paar handschoenen ik een paar flinke laarzen de beste die er te krijgen zijn riep jo ik wat zakdoeken zelf gezoomd zei bets
880_795_000188	prachtige japonnen van oud katoen schitterend van tinnen loovertjes uit een fabriek van ingelegd zuur afkomstig en wapenuitrustingen met stukjes van dezelfde metalen edelgesteenten versierd afval van de deksels van inmaakblikken
880_795_000189	wat zou ik me graag als trommelslager of als marketentster of als verpleegster opgeven om bij hem te zijn en hem te helpen zuchtte jo t lijkt mij afschuwelijk in een tent te slapen en allerlei akelige dingen te eten en uit een tinnen kroes te drinken zei amy
880_795_000190	zes kinderen zijn bij elkander in één bed gekropen om niet te bevriezen want zij hebben geen vuur er is niets om te eten en het oudste jongetje kwam mij vertellen dat ze honger en kou leden meisjes willen jullie je ontbijt afstaan voor een
880_795_000191	en ik geloof niet dat een van allen het zo erg heeft als ik riep amy want jullie hoeven niet naar school te gaan met nuffen die iemand plagen als hij zijn lessen niet kent of uitlachen om zijn kleren en met étain op iemands vader neerzien
880_795_000192	de vredestichtster met zulk een grappig gezichtje dat de beide scherpe stemmen zich in lachen oplosten en het aanvliegen voor t oogenblik gedaan was kinderen jullie hebt beiden schuld zei meta en begon als oudste zuster de les te lezen
880_795_000193	nu vlieg elkaar maar niet aan kinderen zou jij niet willen jo dat we al het geld nog hadden dat vader verloor toen we nog klein waren hè wat zouden we gelukkig en goed zijn als we niets hadden wat ons hinderde zei meta die zich betere dagen herinnerde
880_795_000194	zie je ik schaamde me eigenlijk over mijn cadeau na ons praten en lezen over goed zijn en toen ben ik gauw uitgegaan om het te ruilen he ik ben er zo blij om want nu is mijn cadeau het mooiste weer werd de voordeur toegedaan en vloog de mand onder de canepe
880_795_000195	die de gave voor t dramatische miste maar gekozen was omdat zij als de kleinste door den held van het stuk gillende kon worden weggedragen zoo moet je t doen wring zoo je handen waggel dan door de kamer en roep wanhopig roderigo red mij red mij
880_795_000196	doe het zoo goed je kunt als de tijd daar is maar als de toeschouwers fluiten moet je t mij niet wijten kom meta ga door alles ging verder goed want don pedro tartte de wereld zonder een woord te haperen in een speech van twee bladzijden lang
880_795_000197	och goed schaap daar heeft zij er moeder op gezet in plaats van m march hoe kom je er bij riep jo en ze nam er een in de hand is het niet goed ik dacht dat het juist beter was zo omdat meta's letters ook m m zijn
880_795_000198	en jullie door het huis liet trekken van de kelder die de stad des verderfs was naar boven al maar boven tot aan het platte dak waar jullie alle mogelijke aardige dingen bijeenverzameld hadden om de hemelse stad te maken ja ja dat was dol riep jo
880_795_000199	en spelers en toeschouwers keerden zich verrast om naar een gezette dame die iets echt gezellig moederlijks over zich had ze was niet bepaald mooi maar moeders zijn altijd lief in de oogen van hun kinderen
880_795_000200	als ik me gemakkelijk neer kan laten zakken zal ik het doen maar kan dat niet dan ben ik van plan zoo gracieus mogelijk op een stoel te vallen ik geef er niets om of hugo met een pistool op mij afkomt zei amy
880_795_000201	in dit hol dat een paardendek tot dak en kasten tot muren had brandde een klein vuurtje in volle kracht een zwart ijzeren potje hing er boven en een oude heks boog er zich
880_795_000202	moesten zij hun verbeelding meestal te hulp roepen en daar de noodzakelijkheid de moeder is der uitvinding maakten ze zelf alles wat ze noodig hadden sommige van hun voortbrengselen waren wezenlijk heel aardig gitaars van bordpapier antieke lampen van ouderwetsche sauskommetjes gemaakt en met zilverpapier beplakt
880_795_000203	ik zal een mooi doosje met faber's teekenpotlood koopen die heb ik bepaald noodig zei amy vast besloten moeder heeft niets gezegd van ons eigen geld en ze zal toch niet verlangen dat we alles opgeven
880_795_000204	ze kende het heel goed want het was de mooie oude geschiedenis van het beste leven dat ooit geleefd is en jo voelde dat het een trouwe gids was voor elken pelgrim die de lange reis ging aanvaarden
880_795_000205	bets zei niets maar veegde haar tranen af met de blauwe soldatensok en begon uit alle macht te breien alsof ze geen tijd wilde verliezen in het volbrengen van den plicht die het eerst voor de hand lag terwijl ze in haar zacht hartje het besluit nam
880_795_000206	er was nogal geritsel en gefluister op het tooneel het rook naar het stoomen van een lamp en af en toe hoorde men het gesmoord gegichel van amy die zenuwachtig werd door de opwinding van het oogenblik weldra luidde de bel de gordijnen werden weggetrokken en de tragedie nam een aanvang
11290_9412_000000	maar ze reeg zo gauw en trok zo sterk aan dat sneeuwwitje benauwd werd en voor dood neerviel nu ben je de mooiste geweest zei het wijf en liep hard weg
11290_9412_000001	toen kwam hij terug en ging met zijn meester mee wij met zijn beiden kunnen wel door de wereld komen zei die toen zij een tijdje gelopen hadden zagen zij een jager die lag op de knieën had zijn geweer aangelegd en mikte
11290_9412_000002	zij legden haar op een baar en alle zeven zetten zij zich eromheen en zij schreiden over haar schreiden drie dagen lang toen wilden zij haar begraven maar zij zag nog zo fris als ene die leeft en zij had nog mooie rode wangen toen zeiden zij dat kunnen wij niet in de zwarte aarde laten neerzakken
11290_9412_000003	dat heeft je d'n duivel verteld dat heeft je d'n duivel verteld schreeuwde het mannetje en hij stampte met zijn rechtervoet zo hard op den grond dat hij er tot aan zijn middel inzakte en toen pakte hij in woede zijn linkervoet met twee handen en trok zichzelf middendoor
11290_9412_000004	de wolf vond het goed en zij gingen op weg de vos stal het lammetje bracht het voor den wolf en ging aan den haal de wolf at het op maar hij was nog niet voldaan en ging een tweede halen
11290_9412_000005	en hij liep kwaad het bos in daar zag hij er een staan die had zes bomen uit de grond getrokken of het korenhalmen waren wil je meetrekken en mijn dienaar zijn vroeg de man
11290_9412_000006	in het huisje was alles klein maar zo allerliefst en zindelijk dat het niet te geloven is er stond een wit gedekt tafeltje met zeven kleine bordjes ieder bordje met zijn lepeltje ook zeven mesjes zeven vorkjes en zeven kleine bekertjes
11290_9412_000007	en zij was tevreden want zij wist dat de spiegel waarheid sprak maar sneeuwwitje groeide op en werd steeds mooier en toen zij zeven jaar oud was was zij zo mooi als de klare dag en mooier dan de koningin zelve
11290_9412_000008	de koningin ging thuis voor haar spiegel staan en sprak spiegel spiegel aan den wand wie is de schoonste int ganse land en weer antwoordde de spiegel vrouw koningin de schoonste hier zijt gij maar sneeuwwitje over de bergen bij de zeven dwergen is duizendmaal schoner dan gij
11290_9412_000009	toen zij nu binnen waren liet hij de deuren afsluiten en grendelen hij liet daarna den kok komen en gaf hem bevel zo lang onder den vloer te stoken tot het ijzer gloeiend zou zijn
11290_9412_000010	die was heel mooi om te zien met rode wangetjes dat ieder erin zou bijten maar wie er ook maar het kleinste stukje van at zou moeten sterven toen de appel klaar was beschilderde zij haar gezicht en verkleedde zich als een boerin en zo ging zij over de zeven bergen naar de zeven dwergen zij klopte aan
11290_9412_000011	het mannetje nam den ring en liet weer het wieltje snorren en 's morgens was al het stroo glanzend goud de koning was op dat gezicht bovenmate verheugd maar nog had hij geen goud genoeg en hij bracht het meisje voor een nog grooter vertrek vol stroo
11290_9412_000012	snor snor driemaal getrokken en de tweede was ook vol zo ging het tot aan den morgen en al het stro was gesponnen en al de spoelen waren vol goud toen nu de koning er naar kwam zien was hij verbaasd maar de goudzucht in zijn hart werd er te sterker door
11290_9412_000013	zie je lui zei hij nu heb ik pas mijn benen gebruikt het vorige kon je geen lopen noemen maar den koning ergerde het en zijn dochter nog meer dat zij met zo'n gewonen afgedankten soldaat mee zou moeten en zij beraadslaagden samen hoe zij van hem en van zijn gezellen zouden afkomen
11290_9412_000014	ik ga niet weg voordat het vat leeg is zei de wolf op eens kwam de boer in de kelder hij had het leven gehoord van het uit en inspringen van den vos de vos zag hem en was in een sprong buiten de wolf wilde hem achterna maar hij had zich zo dik gegeten dat hij er niet meer door kon en bleef steken
11290_9412_000015	ik ben een hardloper zei de ander en om niet te gauw vooruit te komen heb ik een been afgelegd want als ik met twee benen loop gaat het vlugger dan de vogel vliegt o ga mee als wij vijven bij elkaar bleven komen wij de hele wereld door
11290_9412_000016	zij gingen er heen en de vos sloop rond het huis en snoof en snuffelde zolang tot hij uitvond waar de schotel stond hij haalde er zes pannenkoeken af en bracht ze aan den wolf daar heb je te eten zei hij en maakte rechtsomkeert
11290_9412_000017	waar haas en vos elkaar goede nacht zeggen zag ik een klein huisje en voor het huisje brandde een vuur en om dat vuur sprong een raar mannetje rond op één been en hij riep heden bakker morgen brouwer overmorgen het koningskind o wat vreugd dat niemand weet dat ik rompelsteeltje heet
11290_9412_000018	en toen nu dat rood zo mooi kleurde in de witte sneeuw dacht zij bij zichzelve had ik toch een kindje zo wit als sneeuw zo rood als bloed en zo zwart als het ebbenhouten raam
11290_9412_000019	je hebt mij eens mooi er in laten lopen ik wilde een tweede lam halen en toen hebben de boeren mij betrapt en zij hebben mij murw geslagen de vos antwoordde waarom ben je ook zo'n veelvraat
11290_9412_000020	toen begon zij weer zacht te ademen en langzamerhand herleefde zij toen de dwergen hoorden wat er gebeurd was spraken zij die oude koopvrouw was die valse koningin pas nu toch op en laat niemand binnen als wij uit zijn maar het boze wijf ging thuisgekomen naar den spiegel en vroeg
11290_9412_000021	toen er nu een paar uur verlopen waren dacht de koning dat ze wel gestikt zouden zijn in de hitte en hij liet de deur openen en wilde zelf gaan zien maar toen de deur open ging stonden ze daar alle zes paraat en zeiden dat zij blij waren dat zij er uit konden om zich eens te warmen
11290_9412_000022	en de dieren kwamen ook om te treuren over sneeuwwitje eerst een uil toen een raaf en eindelijk een duifje sneeuwwitje lag lange lange tijd in de glazen kist en zij veranderde niet maar leek te slapen en zij bleef zo wit als sneeuw zo rood als bloed zo zwart als ebbenhout
11290_9412_000023	hij liet de molenaarsdochter in een andere kamer ook vol stroo brengen die nog veel grooter was en zeide haar dat alles ook in dien eenen nacht te spinnen als haar leven haar lief was
11290_9412_000024	de koningin schrikte en bood hem alle rijkdommen van het koninkrijk aan als zij maar haar kind mocht houden neen zeide het mannetje iets dat leeft is mij liever dan alle schatten ter wereld
11290_9412_000025	de jager gehoorzaamde en nam sneeuwwitje mee en toen hij zijn hartsvanger getrokken had en daarmee haar onschuldig hartje doorboren wilde begon zij te schreien en sprak
11290_9412_000026	sneeuwwitje stak haar hoofdje uit het venster en riep ik mag niemand binnen laten de zeven dwergen hebben het mij verboden ook goed zei de boerin van mijn appels zal ik toch wel af komen dààr die eene moog je van mij present hebben neen zei sneeuwwitje ik mag niets aannemen
11290_9412_000027	de anderen kwamen kijken en ze riepen tegelijk in het mijne heeft ook iemand gelegen maar de zevende zag in zijn bedje sneeuwwitje liggen slapen en hij riep de anderen erbij zij kwamen en waren zeer verwonderd en zij haalden hun zeven lichtjes en verlichtten haar
11290_9412_000028	kort daarop opende zij de ogen en richtte zich op en leefde weer ach waar ben ik toch riep zij toen ge zijt bij mij sprak de koningszoon in grote vreugde en verhaalde haar hoe alles gebeurd was en hij zeide ook ge zijt mij liever dan alles op de wereld kom mee naar mijn vader's slot en word mijne vrouw
11290_9412_000029	toen zij dat hoorde liep het bloed haar naar het hart zo schrikte zij want zij begreep nu dat sneeuwwitje weer levend geworden was nu zal ik toch iets verzinnen dat je te gronde zal richten zei ze toen en met de heksenkunsten waarin zij bedreven was maakte zij een vergiftigde kam
11290_9412_000030	dat wilde sneeuwwitje en ging met hem en met grote pracht en heerlijkheid werd het trouwfeest aangericht op de bruiloft was ook de stiefmoeder genood toen zij zich nu getooid had in haar prachtige kleed trad zij voor de spiegel en vroeg spiegel spiegel aan de wand wie is de schoonste in het ganse land
11290_9412_000031	spiegel spiegel aan den wand wie is den schoonste in het ganse land dan antwoordde de spiegel vrouw koningin gij zijt de schoonste in het land
11290_9412_000032	zij deed goed het huishouden 's morgens gingen de dwergen in de bergen om erts en goud te vinden en 's avonds kwamen zij weer terug dan moest het eten klaar zijn den gehelen dag was het meisje alléén en de goede dwergen waarschuwden haar en spraken
11290_9412_000033	toen zij de kam gekocht had zei de oude vrouw ik wil je er toch eens netjes mee kammen het arme sneeuwwitje dacht er niet bij en liet de oude begaan maar nauwelijks had die de kam in het haar gestoken of het gif begon te werken en het meisje viel bewusteloos neer
11290_9412_000034	ik weet een middel zei de koning eindelijk wees maar niet bang zij zullen niet meer hier terugkomen en hij sprak tot hen nu moet jelui samen eerst eens vrolijk zijn en eten en drinken
11290_9412_000035	toen schrikte zij want zij wist dat de spiegel waarheid sprak en nu begreep zij dat de jager haar had bedrogen en dat sneeuwwitje nog leefde en zij dacht en dacht opnieuw hoe zij haar leven zou nemen want zolang zij niet in het gehele land de schoonste was liet de nijd haar geen rust
11290_9412_000036	rattenvel berenkruit sparrebeen maar het bleef erbij zo heet ik niet den derde dag kwam de bode terug en vertelde nieuwe namen heb ik niet meer kunnen vinden maar toen ik van een hogen berg kwam aan den hoek van het bos
11290_9412_000037	toen vertelde zij dat haar stiefmoeder haar wilde laten doden maar de jager had haar het leven gelaten toen had zij den hele dag gelopen tot zij hun huisje had gevonden
11290_9412_000038	na een jaar nam de koning zich een andere koningin zij was een schone vrouw maar trots en ingebeeld en zij kon zich niet lijden dat een ander haar in schoonheid overtrof zij had een wonderspiegel als zij daarvoor stond en sprak
11290_9412_000039	nu overdacht de koningin 's nachts alle namen die zij ooit gehoord had en zij zond een bode uit het hele land door om nieuwe namen toen nu den volgende dag het mannetje kwam begon zij
11290_9412_000040	het gebeurde eens dat zij samen in het bos liepen en de wolf zei rooie vos schaf eten of ik eet jou en de vos antwoordde ik weet een boerensteê waar jonge lammeren zijn als je zin hebt zullen wij er een gaan halen
11290_9412_000041	breng meer tegelijk riep de sterke met die beetjes krijg ik hem niet vol toen moesten er nog zeven duizend wagens met goud uit het gehele rijk bijeen gereden worden en de sterke schoof ze met de ossen die er voorgespannen waren er bij in de zak
11290_9412_000042	ja zei de andere maar eerst moet ik mijn moeder dat bosje hout brengen en hij nam een van de bomen en wikkelde dien om de vijf anderen nam het vrachtje op zijn schouder en droeg het weg
11290_9412_000043	en zij ging hard lopen zij liep over spitse stenen en door dichte doornen de wilde dieren gingen haar voorbij maar zij deden haar niets zij liep zo lang haar voetjes nog gaan konden tot het bijna avond was toen zag zij een klein huisje en ging er binnen om te rusten
11290_9412_000044	wat was de koningin toen blij dat zij de naam wist en toen kort daarop het mannetje kwam en vroeg wel vrouw koningin hoe heet ik nu toen vroeg zij eerst heet je gijs neen heet je gert neen heet je misschien ook rompelsteeltje
11290_9412_000045	toen het ochtend werd ontwaakte sneeuwwitje en toen zij de zeven dwergen zag schrikte zij maar zij waren vriendelijk en vroegen hoe heet je ik heet sneeuwwitje hoe ben je in ons huisje gekomen vroegen verder de dwergen
11290_9412_000046	die prinses zal ons toch niet de baas zijn zeide hij en laadde zijn geweer en schoot zo handig dat hij de loper de paardenschedel onder het hoofd wegschoot zonder hem pijn te doen
11290_9412_000047	die eerlijke koopvrouw kan ik wel binnen laten dacht sneeuwwitje en zij schoof den grendel van de deur en kocht het mooie snoer kind zei de oude vrouw wat zie je er uit kom laat ik je eens rijgen zoals het hoort sneeuwwitje had geen vermoeden en ging voor haar staan en de vrouw begon te rijgen
11290_9412_000048	want door de hevige kou in de kamer was het eten bevroren in de schotels toen ging de koning woedend naar den kok en vroeg waarom hij zijn bevelen niet had gehoorzaamd maar de kok antwoordde er is gloed genoeg kijk zelf maar
11290_9412_000049	de zevende wie heeft er uit mijn bekertje gedronken toen keek de eerste om en zag dat er in zijn bedje een klein verdiepinkje was en hij sprak wie is er in mijn bedje gestapt
11290_9412_000050	de loper en de prinses kregen nu ieder een kruik en ze begonnen tegelijkertijd te lopen maar in een ogenblik toen de prinses nog pas een heel klein eindje weg was kon de looper al niet meer zien waar de toeschouwers stonden
11290_9412_000051	toen het nu bijna helemaal donker was kwamen de eigenaars van het huisje dat waren de zeven dwergen die in de bergen groeven en erts hakten zij staken hun zeven lichtjes aan en toen het nu licht was in het huisje merkten zij dat er iemand geweest was want het stond niet alles helemaal in dezelfde orde als toen zij weg gingen
11290_9412_000052	mooie waar te koop mooie waar sneeuwwitje keek door haar venstertje en riep goeden dag vrouwtje wat heb je te koop goede waar mooie waar rijgsnoeren van alle kleuren en zij liet er haar een zien die van bontkleurige zijde gevlochten was
11290_9412_000053	dat deed de kok en de zes begonnen het aan tafel flink warm te krijgen zij dachten dat het door het eten kwam maar toen de hitte al groter werd dat zij er uit wilden en toen de deuren en vensters gesloten vonden begrepen zij dat de koning kwaad in de zin had en hen wilde laten stikken
11290_9412_000054	de man meldde zich aan en sprak ik wil mijn dienaar voor mij laten lopen de koning antwoordde dan moet ge voor zijn hoofd ook borg staan en als hij verliest gaat uw hoofd en het zijne eraan
11290_9412_000055	een sergeant riep om genade hij had negen wonden hij was een brave kerel hij verdiende die schande niet toen hield de blazer eventjes op zodat hij zoetjes en zonder verlet neerzakte en hij sprak tot den sergeant
11290_9412_000056	en hij hield een neusgat dicht en blies met het andere naar de twee regimenten zij stoven uit elkaar en de lucht in over alle bergen ieder een kant uit
11290_9412_000057	toen zij nog twee uur gelopen haden zagen zij er een op een boom zitten die zijn linker neusgat dicht hield en hij blies met het andere zeg wat voer jij daar boven uit vroeg de man en hij antwoordde twee uur van hier staan zeven windmolens en die blaas ik een beetje aan dat ze draaien
11290_9412_000058	ach lieve jager laat mij leven ik zal in het wilde woud blijven en nooit meer terug komen en zij was zo mooi dat de jager medelijden kreeg en hij zei loop dan maar weg arm kind hij dacht de wilde dieren zullen je wel gauw gevonden hebben
11290_9412_000059	oh ga met ons mee zei de man wij met z'n vieren komen de hele wereld door de blazer kwam van den boom af en liep mee na een poosje zagen zij er een die op één been stond het andere had hij af gegespt en naast zich neergelegd je hebt het je makkelijk gemaakt om uit te rusten zei de baas
11290_9412_000060	niet lang daarna toen het avond was kwamen de zeven dwergen naar huis maar o hoe schrikten zij toen zij hun lief sneeuwwitje op den grond zagen liggen en zij roerde en bewoog niet als was zij dood zij hieven haar op maar toen zij zagen dat zij te nauw geregen was sneden zij het rijgsnoer door
11290_9412_000061	mijn halsketting zei het meisje het mannetje nam de ketting en ging aan het spinnenwiel zitten snor snor snor driemaal getrokken en de spoel was vol toen zette hij een andere op snor
11290_9412_000062	albert gerard christiaan en achtereenvolgens alle namen die zij wist maar bij ieder zei het mannetje zo heet ik niet den tweede dag liet zij bij alle mensen rondvragen en toen het mannetje kwam noemde zij de aller vreemdste en wonderlijkste
11290_9412_000063	de wolf had in een ogenblik de pannenkoeken opgeslokt zij smaken naar meer zei hij en hij trok zomaar den hele schotel naar beneden dat hij in scherven viel dat maakte zo'n hels lawaai dat de vrouw kwam aangelopen en toen zij den wolf zag riep zij het manvolk
11290_9412_000064	en hij bracht hen naar een vertrek dat had een ijzeren vloer en de deuren waren van ijzer en de vensters met ijzeren staven verzekerd in dat vertrek stond een tafel vol met de kostelijkste gerechten ga maar naar binnen zei de koning en laat het je smaken
11290_9412_000065	nu moet je dit nog in eene nacht spinnen zei hij en dan zul je mijn vrouw worden want dacht hij een rijkere vrouw is er op de hele wereld niet te vinden toen het meisje alleen was kwam voor de derde maal het mannetje weer en zei wat geef je mij als ik ook dat stroo tot goud spin ik heb niets meer te geven zei het meisje
11290_9412_000066	nu ga jij naar den koning en je zegt maar dat hij nog meer ruiterij kan sturen dan zal ik ze allemaal in de lucht blazen toen de koning die boodschap kreeg zeide hij laat hen gaan t is met hen niet pluis en de zes kwamen met hunne rijkdommen thuis verdeelden ze en leefden genoegelijk tot aan hun dood
11290_9412_000067	het meisje zat radeloos schreiend neer maar weer ging de deur open en het kleine mannetje kwam en zeide wat geef je mij als ik goud spin van dat stro den ring van mijn vinger zei het meisje
11290_9412_000068	en zij lieten een doorzichtige kist maken van glas zodat men haar van alle kanten zien kon en legden haar daarin en schreven met gouden letters haar naam erop en dat zij een koningsdochter was toen droegen zij de kist naar buiten op den berg en een van hen bleef en waakte
11290_9412_000069	pas goed op je stiefmoeder zal gauw weten dat je hier zijt laat niemand binnen maar de koningin meende sneeuwwitjes longen en lever gegeten te hebben en dacht dat zij nu wel weer de eerste en van allen de mooiste was en zij ging voor haar spiegel en zeide
11290_9412_000070	ben je soms bang voor vergif zei de oude vrouw kijk dan snijd ik hem in tweeën dan eet ik de bleke helft en moogt jij het rode wangetje maar de appel was zo kunstig gemaakt dat alléén het rode wangetje vergiftigd was
11290_9412_000071	toen begon de koningin zo bitter te schreien en te jammeren dat het mannetje medelijden kreeg en zeide drie dagen tijd zal ik je laten als je dan mijn naam weet mag je je kind houden
11290_9412_000072	toen hij zo sprak werden de goede dwergen bewogen en gaven hem de kist en de koningszoon liet haar door zijn dienaren op de schouders wegdragen toen gebeurde het dat zij struikelden over een tak en door den schok schoot het stukje van den appel dat nog in haar keel zat uit haar mond
11290_9412_000073	toen zij sneeuwwitje dood zagen liggen dachten zij dadelijk aan de stiefmoeder en gingen zoeken zij vonden toen de kam en nauwelijks hadden zij hem er uit getrokken of sneeuwwitje kwam weer bij en vertelde wat er gebeurd was toen waarschuwden zij haar nog eens toch voorzichtig te zijn en voor niemand de deur te openen
11290_9412_000074	toen verschrikte de koningin en werd geel en groen van nijd van het ogenblik af dat zij sneeuwwitje gezien had was het of haar hart zich in haar lijf omdraaide zo haatte zij het meisje
11290_9412_000075	maar toch was het hem of 'r een steen van zijn hart was gewenteld nu hij haar niet doden zou er kwam juist een jong hertje voorbij gesprongen dat stak hij dood en nam er long en lever van mee
11290_9412_000076	spiegel spiegel aan den wand wie is de schoonste in het ganse land toen antwoordde de spiegel vrouw koningin de schoonste hier zijt gij maar sneeuwwitje over de bergen bij de zeven dwergen is duizendmaal schoner dan gij
11290_9412_000077	oh wonder van schoonheid nu is het met je gedaan zei de kwaadaardige heks en ging heen maar gelukkig was het bijna avond en de zeven dwergjes kwamen naar huis
11290_9412_000078	de spiegel antwoordde vrouw koningin de schoonste hier zijt gij maar de jonge koningin is duizendmaal schoner dan gij toen vloekte het boze wijf en zij werd zo angstig zo angstig dat zij zich niet meer houden kon
11290_9412_000079	dat durf ik niet te doen zei die van het hoedje want als ik mijn hoed recht zet dan komt er een vreselijke geweldige vorst en de vogels vallen bevroren en dood uit de lucht
11290_9412_000080	de vijand is in mijn hand zij liet zijn kruik leeg lopen en sprong weg nu zou alles verloren zijn geweest als niet gelukkig de jager met zijn scherpe ogen boven op het slot had gestaan en alles had gezien
11290_9412_000081	gij zijt onze gevangenen leg de zak met goud neer of ge wordt neergesabeld wat zeg jelui riep de blazer zijn wij gevangenen eerder zul jelui allemaal samen in de lucht ronddansen
11290_9412_000082	de kok moest ze met zout koken en het boosaardige wijf at het op en dacht dat zij sneeuwwitje's long en lever gegeten had nu was het arme kind in het grote bos moederziel alléén en zij werd zo bang dat zij alle boomblaadjes aankeek in haar angst en radeloosheid
11290_9412_000083	toen gebeurde het eens dat een koningszoon in het bos verdwaalde en bij het dwergenhuis kwam en daar de nacht zou blijven hij zag de kist op den berg en het mooie sneeuwwitje daarin en las wat er met gouden letters op geschreven stond toen sprak hij tot de dwergen laat mij die kist ik zal er voor geven wat ge vraagt
11290_9412_000084	het was of de wind voorbij suisde hij was in heel korten tijd bij de bron schepte de kruik vol water en keerde weer om maar midden op den terugweg overviel hem de vermoeidheid hij zette toen de kruik neer ging liggen en sliep in hij had zich met het hoofd op een paardenschedel gelegd zoodat hij gauw wakker kon worden
11290_9412_000085	je zult toch wel eens mogen kijken zei de oude en nam de vergiftigde kam en hield die in de hoogte het meisje vond hem zo mooi dat zij zich liet bepraten en de deur opende
11290_9412_000086	den derden dag waren zij weer samen er op uit en de wolf hinkte met moeite maar toch zei hij weer rooie vos schaf eten of ik eet jou en de vos antwoordde ik weet een man die geslacht heeft en het gepekelde vlees ligt in een vat in de kelder dat zullen wij gaan halen
11290_9412_000087	toen de koning nu zag hoe die eene man al de schatten van het rijk wegdroeg werd hij toornig en liet zijn ruiterij opzitten die moesten de zes nazetten en den sterke de zak weer afnemen twee regimenten hadden hen spoedig ingehaald en riepen hun toe
11290_9412_000088	hij liet een ton gouds komen zestien van de sterkste mannen moesten die dragen maar de sterkn pakten hem met een hand en duwden hem in den zak waarom breng je lui niet wat meer tegelijk vroeg hij toen het bedekt den bodem nauwelijks en de koning zag gaandeweg zijn hele schatkist in hun zak verdwijnen en die was toen nog niet halfvol
11290_9412_000089	toen verkleedde zij zich en nam de gedaante aan van een andere oude vrouw zo ging zij over de zeven bergen naar de zeven dwergen klopte aan de deur en riep mooie waar mooie waar te koop sneeuwwitje keek door het raampje en riep ga maar voorbij ik mag niemand binnen laten
11290_9412_000090	maar de dwergen antwoordden wij geven haar niet niet voor al het goud dat in de wereld is toen sprak hij schenk haar mij dan want ik kan niet leven zonder sneeuwwitje te zien ik zal haar eren en hoogachten als wat mij het allerliefste is
11290_9412_000091	intussen was de prinses die ook goed lopen kon zo goed als een gewoon mens het kan bij de bron aangekomen en liep met haar kruik vol water terug toen zag zij den loper liggen slapen en ze had schik en dacht
11290_9412_000092	toen zij de spiegel zo hoorde spreken trilde en beefde zij van toorn sneeuwwitje zal sterven riep zij al kost het mijn eigen leven zij ging toen in een geheim vertrek waar nooit iemand kwam en maakte daar een dodelijk vergiftige appel
11290_9412_000093	de koning die veel om goud gaf vond dat een prachtige kunst en beval dat de schone molenaarsdochter bij hem zou gebracht worden hij nam haar mee naar een vertrek dat vol stro was en gaf haar een spinnenwiel en haspel en sprak als van deze avond tot morgen vroeg niet al het stro tot goud is gesponnen moet ge sterven
11290_9412_000094	zij wilde eerst niet naar de bruiloft gaan maar het liet haar toch geen rust zij moest gaan en de jonge koningin zien en toen zij binnentrad herkende zij sneeuwwitje toen stond zij roerloos van angst en schrik maar boven het vuur stonden ijzeren dansschoenen die werden gloeiend binnen gebracht
11290_9412_000095	maar toen de oorlog uit was kreeg hij zijn afscheid en nog drie dubbeltjes teergeld mee op weg wacht eens eventjes zei hij met mij wordt zo niet omgegaan als ik maar de rechte mensen vind dan zal de koning mij nog al de schatten van het hele rijk moeten uitleveren
11290_9412_000096	kort daarop werd haar een dochtertje geboren het was zo wit als sneeuw zo rood als bloed en haar haartjes waren zo zwart als ebbenhout daarom werd zij sneeuwwitje genoemd en toen het kind geboren was stierf de moeder
11290_9412_000097	jager wat ga je schieten vroeg de baas twee uur van hier zit een vlieg op den tak van een eikenboom die wil ik het linker oog uitschieten oh ga maar mee zei de soldaat als wij drieën bij elkaar zijn komen wij de hele wereld door
11290_9412_000098	maar ik zal dadelijk meegaan zei de wolf dan kun je mij helpen als ik niet meer voort kan mij goed zei de vos en hij wees hem allerlei sluipwegen om in de kelder te komen daar was vlees in overvloed en de wolf viel dadelijk aan en dacht vooreerst schei ik nog niet uit
11290_9412_000099	toen werd de kamer afgesloten en zij bleef alleen daar zat nu het arme mulderskind en wist geen hemelschen raad want stro tot goud spinnen hoe dat moest dat wist zij niet haar angst werd groter en groter en eindelijk begon zij te schreien daar ging opeens de deur open en een klein manneke kwam naar binnen
11290_9412_000100	dat vond de koning goed en de andere zei toen verder over veertien dagen zal ik het komen halen nu liet hij alle kleermakers uit het hele rijk bij elkaar komen die moesten veertien dagen samen zitten naaien aan een zak
11290_9412_000101	den volgende dag gingen zij weer naar buiten en de onverzadelijke wolf zei weer rooievos schaf eten of ik eet jou en de vos antwoordde ik weet een boerderij daar bakt de vrouw vanavond pannenkoeken daar zullen wij er van gaan halen
11290_9412_000102	goedenavond juffer mulderse zei hij wat schreit ge zozeer ach antwoordde het meisje ik moet goud spinnen van stro en dat kan ik niet toen sprak het manneke weer wat geef je mij als ik het voor je doe
11290_9412_000103	sneeuwwitje had groten zin in den mooien appel en toen zij zag dat de boerin er van at kon zij zich niet langer bedwingen en strekte haar handje uit om de vergiftige helft maar toen zij het eerste stukje er van in de mond had viel zij dood neer de koningin bezag haar met een gruwelijken blik en lachte hardop
11290_9412_000104	ach lieve heer ach lieve heer hoe mooi is dat kind riepen zij en zij hadden er zoveel plezier in dat zij haar niet wakker maakten maar stil lieten doorslapen in het bedje en de zevende dwerg sliep bij zijn makkers bij ieder een uurtje toen was juist de nacht om
11290_9412_000105	een koningin zat aan haar venster zij naaide en het venster was gevat in een raam van ebbenhout en toen zij zo naaide en ook naar het sneeuwen keek stak de naald in haar vinger en drie bloeddruppels drupten in de sneeuw
11290_9412_000106	wit als sneeuw rood als bloed zwart als ebbenhout deze keer kunnen de dwergen je niet weer opwekken en toen zij thuis haar spiegel vroeg spiegel spiegel aan den wand wie is de schoonste in het ganse land toen antwoordde hij eindelijk vrouw koningin gij
11290_9412_000107	toen werd de loper wakker en sprong op en toen zag hij dat zijn kruik leeg was en de prinses al een heel eind weg doch hij verloor den moed niet pakte de kruik op liep weer naar de bron en schepte opnieuw water en toen was hij nog tien minuten voor de prinses weer terug en hij won haar dus voor zijn meester
11290_9412_000108	nu zeiden de dwergen wil je ons huishouden doen koken bedden opmaken wassen naaien en breien dan kun je bij ons blijven en je zult aan niets gebrek hebben dat beloofde sneeuwwitje en zij bleef
11290_9412_000109	schoonste in het land toen had haar nijdig hart rust als er rust is voor een nijdig hart de dwergjes vonden toen zij 's avonds thuiskwamen sneeuwwitje op den grond liggen
11290_9412_000110	ik zal maar niet te precies zijn zei hij en nemen wat komt dat ik de zak ten minste vol krijg toen dat alles er in was kon er nog veel meer bij en toen zei hij ik zal er maar een eind aan maken er wordt wel meer een zak toegebonden al is hij nog niet helemaal vol hij gooide hem toen over den schouder en ging met zijn gezellen weg
11290_9412_000111	spiegel spiegel aan den wand wie is het schoonste in het ganse land en de spiegel antwoordde als de vorige maal vrouw koningin de schoonste hier zijt gij maar sneeuwwitje over de bergen bij de zeven dwergen is duizendmaal schoner dan gij
11290_9412_000112	en toen 's morgens de koning kwam en alles vond zoals hij het gewenst had hield hij bruiloft en de schone molenaarsdochter werd een koningin na een jaar werd haar een mooi kind geboren en om het mannetje dacht zij niet meer daar kwam hij opeens haar kamer binnen en zeiden geef mij nu wat je mij beloofd heb
11290_9412_000113	daarna legde zij zich in een bedje omdat zij zo moe was maar de bedjes pasten niet het ene was te lang het andere te kort maar het zevende was juist goed en daarin bleef zij liggen zeide haar gebedje en sliep in
11290_9412_000114	dat werd nu afgesproken en vastgesteld en de man gespte den hardloper zijn tweede been aan en zei rep je nu flink en zorg dat wij overwinnen de bepaling was dat wie het eerst water terugbracht uit een ver gelegen bron de overwinnaar zoude zijn
11290_9412_000115	oh ga mee zei de baas met zijn zessen komen wij zeker de hele wereld door nu ging het zestal door de stad waar de koning bekend had laten maken dat wie een wedloop met zijn dochter hield en overwinnaar was haar gemaal zou worden maar verloor hij dan moest zijn hoofd eraan
11290_9412_000116	maar dat zal hem niet lukken zei die met het hoedje ik zal het laten vriezen dat het vuur zich er voor schamen zal en wegkrimpen hij zette zijn hoedje recht en plotseling was het met alle hitte gedaan en de spijzen bevroren in de schotels
11290_9412_000117	en nijd en trots groeiden en vervulden haar eindelijk zozeer dat zij dag noch nacht meer rust had toen riep zij een jager en sprak breng het kind buiten in het bos ik wil haar niet meer voor mijn ogen hebben je moet haar doden en breng mij haar long en lever als bewijs
11290_9412_000118	de jager was bereid en ging mee zij kwamen bij zeven windmolens hun wieken draaiden hard en toch was er nergens wind en geen blaadje bewoog ik begrijp niet wat die windmolens drijft zei de man er is geen zuchtje aan de lucht en hij ging met zijn dienaren verder
11290_9412_000119	beloof mij dan je eerste kind als je koningin zult zijn wie weet hoe het lopen zal dacht het meisje en zij wist er ook niets anders op te bedenken daarom beloofde zij het mannetje maar wat hij verlangde en toen spon hij nog eens het stro tot goud
11290_9412_000120	de vos at ook smakelijk maar gluurde aanhoudend rond en liep dikwijls naar het gat waar zij door gekomen waren en hij probeerde of zijn lijf nog dun genoeg was om er door te kruipen lieve vos zei de wolf waarom zie je toch zo rond en kruipt in en uit ik moet toch kijken of er niemand komt zei de rakker eet maar niet teveel
11290_9412_000121	wil je goud hebben en dan je aanspraak op mijn dochter opgeven dan kun je zooveel krijgen als je wilt en hij antwoordde ja heer koning geef mij zooveel als mijn dienaar dragen kan dan verlang ik uw dochter niet meer
11290_9412_000122	en de koning zag dat er een geweldig vuur onder de ijzeren kamer brandde en toen begreep hij dat hij op deze manier het met de zes niet klaar zou spelen nu begon hij opnieuw te verzinnen hoe hij de lastige gasten kwijt zou kunnen worden en hij liet den meester komen en sprak
11290_9412_000123	eindelijk had zij iets verzonnen zij verfde zich het gezicht en kleedde zich als een oude koopvrouw toen was zij geheel onkenbaar zo ging zij over de bergen naar de zeven dwergen en klopte aan en ze riep
11290_9412_000124	de eerste zei wie heeft er op mijn stoeltje gezeten de tweede wie heeft er van mijn bordje gegeten de derde wie heeft er van mijn broodje gebeten de vierde wie heeft er van mijn moesje gehapt de vijfde wie heeft er met mijn vorkje geprikt de zesde wie heeft er met mijn mesje gesneden