am
stringlengths 124
15.8k
| en
stringlengths 173
24k
| ha
stringlengths 146
24k
| sw
stringlengths 189
24.6k
| yo
stringlengths 169
26.6k
| zu
stringlengths 205
26.2k
|
|---|---|---|---|---|---|
ደም-ማነስ አጠቃላይ እይታ፡ የደም ማነስ የቀይ የደም ሴሎች ቁጥር ወይም በውስጣቸው ያለው የኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) ክምችት ከመደበኛው ያነሰበት ሁኔታ ነው። ኦክስጅንን ለመሸከም የኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) ያስፈልጋል እና በጣም ጥቂት ወይም ያልተለመደ ቀይ የደም ሕዋሳት ካሉዎት, ወይም በቂ የኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) ከሌለዎት, ወደ ሰውነት ህብረህዋሳት ኦክስጅንን ለማጓጓዝ የደሙ አቅም ይቀንሳል. ይህ እንደ ድካም፣ድክመት፣ማዞር እና የትንፋሽ ማጠር የመሳሰሉ ምልክቶችን ያስከትላል። የሰውነት ጤናማ ወይም መደበኛ ተግባር ባህሪ ያለው ( physiologic) ፍላጎቶች ለማሟላት የሚያስፈልገው የየኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) መጠን በዕድሜ፣ በጾታ ግንኙነት፣ በመኖሪያ ቤት ከፍታ፣ በማጨስ ልማድና በእርግዝና ደረጃ ይለያያል። የደም ማነስ ምክንያት ሊሆኑ የሚችሉ በርካታ ምክንያቶች ሊኖሩ ይችላሉ ፤ ከእነዚህም መካከል የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ወይም በቂ ንጥረነገሮችን አለመጠቀም ፣ ኢንፌክሽኖች (ለምሳሌ የወባ በሽታ ፣ ጥገኛ ኢንፌክሽን ፣ ሳንባ ነቀርሳ ፣ ኤች አይ ቪ)፣ ቁስል ፣ ሥር የሰደዱ በሽታዎች ፣ የማህፀንና የወሊድ ሕመሞች እንዲሁም የወረሱ ቀይ የደም ሴሎች መዛባት ይገኙበታል ። ምንም እንኳ ቫይታሚን B9(folate)፣ በቫይታሚኖች ቢ12 እና በ ኤ ውስጥ ያለው ጉድለት ዋነኛ መንስኤ ዎች ቢሆኑም ለደም ማነስ ዋነኛው ምክንያት የብረት እጥረት ነው። የደም ማነስ በተለይ በትናንሽ ህጻናት፣ በወር አበባ ላይ ያሉ ታዳጊ ልጃገረዶች እና ሴቶች፣ እርጉዝ እና ድህረ ወሊድ ሴቶችን የሚያጠቃ ከባድ የአለም የህዝብ ጤና ችግር ነው። የአለም ጤና ድርጅት ከ6-59 ወር እድሜ ያላቸው 40% ህጻናት፣ 37% ነፍሰ ጡር እናቶች እና 30% ሴቶች ከ15-49 አመት ውስጥ 30% የሚሆኑት የደም ማነስ ችግር አለባቸው ብሏል። የበሽታው ምልክቶች፦ አናሚያ ድካም፣ ማዞር ወይም ቀላል ራስ ምታት፣ እንቅልፍ ማጣትና በተለይ በድካም ጊዜ የትንፋሽ እጥረት ሊያስከትሉ የሚችሉ የተለያዩ ለየት ያሉ ምልክቶችን ሊያስከትል ይችላል። በተለይ ህጻናት እና ነፍሰ ጡር እናቶች ለአደጋ የተጋለጡ ሲሆኑ የደም ማነስ ችግር በከፋ ሁኔታ የእናቶች እና የህጻናት ሞት የመጋለጥ እድልን ይጨምራል። በተጨማሪም የብረት እጥረት በህፃናት የአዕምሮ እና የአካል እድገት ላይ ተፅዕኖ እንደሚያሳድርና በአዋቂዎች ላይ ያለውን ምርታማነት እንደሚቀንስ ተገልጿል። የደም ማነስ የሁለቱም የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና የጤና መጓደል አመላካች ነው። በራሱ ችግር ያለበት ነው፣ ነገር ግን የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ጉልበት በማጣት የተነሳ ሌሎች የአለም አቀፍ የህዝብ ጤና ስጋቶችን እንደ መቀንጨር እና መመናመን፣ ዝቅተኛ የልደት ክብደት እና የልጅነት ከመጠን ያለፈ ውፍረት ሊመጣ ይችላል። በህፃናት የትምህርት ውጤት እና በአዋቂዎች ላይ የሚደርሰው በደም ማነስ ምክንያት የስራ ምርታማነት መቀነስ በግለሰቡእና በቤተሰብ ላይ ተጨማሪ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖ ሊያሳድር ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ደም ማነስ የዚህን ችግር ሸክምና በተወሰነ ህዝብ ውስጥ የጤና እና የበሽታ መከሰት እና ስርጭትን የሚወስኑ ጥናትን (epidemiology) ለመረዳት፣ የሕዝብ ጤና ጣልቃ ገብነት ለማድረግና በሕይወት ዘመኑ ሁሉ ሰዎችን የሕክምና ክትትል ለማድረግ በጣም ወሳኝ ነው። የብረት እጥረት በጣም የተለመደ ና ብዙውን ጊዜ በአመጋገብ ለውጥ አማካኝነት ሊታከም የሚችል ቢሆንም ከበስተጀርባ ያሉ ኢንፌክሽኖችንና የተሟላ የጤና መታወክ የሚጠይቁ ሥር የሰደዱ ችግሮችን በመፍታት ሌሎች ደም ማነስ ዓይነቶችን ማከም ያስፈልጋል። በመከላከል እና በህክምና የደም ማነስን ስርጭት ለመቀነስ የሚረዳ ሁሉንም የአለም ጤና ድርጅት ክልሎችን የሚሸፍን መመሪያ አለው። እነዚህ መመሪያዎች የአመጋገብ ልዩነትን ለመጨመር፣ የጨቅላ ህፃናት አመጋገብን ለማሻሻል እና ጥቃቅን ንጥረ ነገሮችን የመዳኒት ወይም ሌላ ንጥረ ነገር በሰውነት ውስጥ የመዋጥ እና የመጠቀም ችሎታ (Bioavipability) እና አወሳሰድን በብረት፣ ፎሊክ አሲድ እና ሌሎች ቪታሚኖች እና ማዕድኖችን በማጠናከር ወይም በመመገብ ማሻሻል ያለመ ነው። ከአመጋገብ ጋር የተያያዙ ባህሪያትን ለመለወጥ ማህበራዊ እና የባህርይ ለውጥ የግንኙነት ስልቶች ጥቅም ላይ ይውላሉ። የደም ማነስን ዋና እና መሰረታዊ መንስኤዎችን ለመፍታት የተደረገው ጣልቃገብነት እንደ በሽታን መቆጣጠር፣ ውሃ፣ የአካባቢ ንፅህና እና የራስን ንፅህና፣ የስነ ተዋልዶ ጤና እና ሥር ነቀል እንደ ድህነት፣ የትምህርት እጥረት እና የስርዓተ-ፆታ ደንቦችን የመሳሰሉ ጉዳዮችን ይመለከታል። ደም ማነስ የሕዝብ ጤና ጉዳይ እንደመሆኑ መጠን ከተለያየ አቅጣጫና በተለያዩ የተቀናጀ ጥረቶች፣ በርካታ የመንግሥት ዘርፎችን፣ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችን፣ የተባበሩት መንግስታት ድርጅትን እና የግል ዘርፉን ጨምሮ፣ እያንዳንዳቸው ደም ማነስን ለመቀነስ እና ጤናን እና ደህንነትን ለማሻሻል የተወሰኑ እና ማሟያ ዎች ያሏቸው መሆን አለባቸው። ለበለጠ መረጃ እዚህ ላይ ይመልከቱ። | Anaemia Overview: Anaemia is a condition in which the number of red blood cells or the haemoglobin concentration within them is lower than normal. Haemoglobin is needed to carry oxygen and if you have too few or abnormal red blood cells, or not enough haemoglobin, there will be a decreased capacity of the blood to carry oxygen to the body’s tissues. This results in symptoms such as fatigue, weakness, dizziness and shortness of breath, among others. The optimal haemoglobin concentration required to meet physiologic needs varies by age, sex, elevation of residence, smoking habits and pregnancy status. Anaemia may be caused by several factors: nutrient deficiencies through inadequate diets or inadequate absorption of nutrients, infections (e.g. malaria, parasitic infections, tuberculosis, HIV), inflammation, chronic diseases, gynaecological and obstetric conditions, and inherited red blood cell disorders. The most common nutritional cause of anaemia is iron deficiency, although deficiencies in folate, vitamins B12 and A are also important causes. Anaemia is a serious global public health problem that particularly affects young children, menstruating adolescent girls and women, and pregnant and postpartum women. WHO estimates that 40% of children 6–59 months of age, 37% of pregnant women, and 30% of women 15–49 years of age worldwide are anaemic. Symptoms: Anaemia can cause a range of non-specific symptoms including tiredness, weakness, dizziness or light-headedness, drowsiness, and shortness of breath, especially upon exertion. Children and pregnant women are especially vulnerable, with more severe cases of anaemia leading to an increased risk of maternal and child mortality. Iron deficiency anaemia has also been shown to affect cognitive and physical development in children and reduce productivity in adults. Anaemia is an indicator of both poor nutrition and poor health. It is problematic on its own, but it can also impact other global public health concerns such as stunting and wasting, low birth weight and childhood overweight and obesity due to lack of energy to exercise. School performance in children and reduced work productivity in adults due to anaemia can have further social and economic impacts for the individual and family. WHO response Accurate characterization of anaemia is critical to understand the burden and epidemiology of this problem, for planning public health interventions, and for clinical care of people across the life course. While iron deficiency anaemia is the most common form and can often be treated through dietary changes, other forms of anaemia must be treated by addressing underlying infections and chronic conditions requiring comprehensive health interventions. WHO has guidance that covers all WHO Regions to help reduce the prevalence of anaemia through prevention and treatment. These guidelines aim to increase dietary diversity, improve infant feeding practices and improve the bioavailability and intake of micronutrients through fortification or supplementation with iron, folic acid and other vitamins and mineral. Social and behaviour change communication strategies are used to change nutrition-related behaviours. Interventions to address the underlying and basic causes of anaemia look at issues such as disease control, water, sanitation and hygiene, reproductive health and root causes such as poverty, lack of education and gender norms. Anaemia, as a public health issue, needs to be addressed from multiple perspectives and through multiple coordinated efforts, including multiple government sectors, nongovernmental organizations, United Nations agencies and the private sector – each with specific and complementary roles to collectively achieve anaemia reduction and improve health and well-being. See here for more information. | Cutar Anemiya (karancin jini ) Gamsashen bayani : Cutar Anemiya wani yanayi ne da kwayoyin halittar da suke saka jini ya zama ja ya ke raguwa sosai ba kamar yadda suke ba . Kywayar halittar da take sa jini yayi ja tana buƙatar ta ɗauko iska amma idan kana da ƙarancin ko kuma su waɗannan ƙwayoyin halittar ba daidai suke ba ko kuma ba za su isa ba to sai a samu raguwar ƙarfin jinin da zai dayuko wannan iskar zuwa tsokar nama . Sakamakon wannan yana haifar da gajiya da raunin jiki da jiri da numfashi sama sama da sauransu . Mafi kyawun waɗannan kwayoyin halittar da jiki yake buƙata ya sha bamban da yanayin shekara da jinsi inda ake zaune da ɗabi'ar shan taba da kuma yanayi na juna biyu . Ana iya samun cutar Anemiya (karancin jini ) ta hanyoyi daban daban :rashin wadataccen abinci ta hanyar rashin isashen abinci me gina jiki da ƙwayoyin cuta ( kamar maleriya da tarin fuka da cutar ƙanjamau HIV) da kunburin jiki kwayoyin cuta masu haɗari da yanayin saduwa ko haihuwa da kuma gadar rikicewar ƙwayoyin hallitar jini. Rashin sinadarin ayon shi ne mafi sauƙi wajen haddasa cutar Anemiya duk da cewa rashin wadataccen sinadarin fotate da bitamin B da A B12 da A suna taka rawa sosai . Cutar Anemiya (ƙarancin jini ) tana da matuƙar haɗari sosai a duniyar lafiya musamman yadda take yi wa yara illa da 'yanmata masu haila da manyan mata da masu juna biyu da matan da suka haihu . HWO ta ƙididdige cewa kashi 40% na yara 'yan watanni 59 da kuma kashi 37% na mata masu juna biyu da kuma 30%na mata 'yan shekara 49 na duniya suna fama da cutar ƙarancin jini . Alamomi : Cutar Anemiya kan haddasa alamomi daban daban da ba za su ƙididdigu ba waɗanda suka haɗar da gajiya ko kasala ko jiri ko dan ciwan kai ko yawan bacci ko numfashi sama sama musamman yayin yunƙuri. Waɗanda suka fi kamuwa da wannan cutar su ne yara ƙananu da mata inda wannan cutar ke kaiwa ga ƙaruwar mace -macen yara da masu haihuwa . Rshin sinadarin ayon da cutar anemiya suna nuna illata bunƙasar ƙwaƙwalwa da gangar jikin yara kuma suna rage haihuwa ga magidanta . cutar Anemiya wata alama ce a gabaɗayan rashin ingantaccen abinci da lafiya . Ita da kanta matsala ce amma tana shafar sauran sassan lafiya kamar ƙarancin nauyin yaro da kuma munmunar ƙiba sakamakon rashin kuzarin motsa jiki. Rashin ƙoƙarin yara a makaranta da kuma rashin nagartar aiki ga manya saboda cutar anemiya na iya shafar yanayin tattalin arziƙin al'umma da na mutun da na iyali . Amsar WHO Ingantaccen bayanin cutar anemiya yana da matuƙar mahimmanci a fahimci matsalar wannan cutar domin tsara yadda ma'aikatan lafiya za su shiga tsakani da kuma yadda za a mutane za su kare kansu a rayuwarsu . A yayinda rashin isashen sinadarin ayon ya zama gama-gari ga haddasa cutar anemiya kuma za a iya shawo kan wannan matsalar ta hanyar canza abinci, su kuwa sauran cututtukan anemiyar ya kamata a magance wasu cututtukan da ake fama da su da matsanancin yanayin da ke buƙatar cikakken kulawa da lafiya . WHO tana da ƙa'idar da ta game duk wasu yankin WHO domin temakawa wajen rage yaɗuwar anemiya ta hanyar riga-kafi da bada magani . Waɗannan ka'idoji suna nufin su ƙara haɓakar cimaka da ƙara shayar da jarirai da kuma bunƙasa da shan magunguna ta hanyar ƙarkafa ko samar da sinadarin ayon da folik da kuma sauran bitamin . Ana amfani da dabarun canja halayya da hanyar sadarwa domin canza halayyar da take da alaƙa da cimaka . Shiga tsakani domin magance matsalolin anemiya na ƙarƙashin kasa da suke haddasa cutar anemiya kamar rage ƙwayoyin cuta da bada ruwan sha da tsafta da bunƙasa lafiya magance abinda ke haddasa talaucin da rashin ilimi da kuma al'adar jinsi . Cutar anemiya a matsayinta na abinda ya dami mutane a lafiyarsu, tana buƙatar kulawa ta ɓangarori daban daban da kuma hada karfi sosai wanda ya hadar da ɓangarorin gwamnati da kungiyoyi masu zaman kansu da Majalisar Dinkin Duniya da ƙungiyoyi na alumma kowacce da ayyukanta daban daban domin a cimma rage cutar anemiya da kuma bunƙasa lafiya da walwala . Duba wannan domin ƙarin bayani. | Upungufu wa damu Muhtasari: Anaemia ni hali ambayoidadi ya seli nyekundu za damu au mkusanyiko wa hemoglobini ndani yazke ni chini kuliko kawaida. Hemoglobini inahitajika ili kubeba oksijeni na ikiwa una chembechembe nyekundu za damu chache sana au zisizo za kawaida, au hua haemoglobini ya kutosha, kutakuwa na kupungua kwa uwezo wa damu kubeba oksijeni kwenye tishu za za mwili. Hii husababisha dalili kama vile uchovu, udhaifu, kizunguzungu na upungufu wa kupumua, ni baadhi. Kiwango bora cha hemoglobini kinachohitajika kukidhi mahitaji ya kisaikolojia hutofautiana kulingana na umri, jinsia, mwinuko wa makazi, tabia ya kuvuta sigara na hali ya ujauzito. Upungufu wa damu unaweza kusababishwa na sababu mbalimbali: upungufu wa virutubisho kwa sababu ya lishe duni au ufyonzwaji duni wa virutubisho, maambukizo (k.m malaria, maambukizo ya vimelea, kifua kikuu, VVU), kuvimba, magonjwa sugu, magonjwa ya uzazi, na magonjwa ya kurithi ya chembe nyekundu za damu. Sababu ya kawaida ya lishe ya upungufu wa damu ni upungufu wa madini chuma, ingawa upungufu wa filate, vitamini B12 na A pia ni sababu muhimu. Upungufu wa damu ni tatizo kubwa la afya ya zumma duniani ambalo huathiri watoto wadogo, wasichana na wanawake walio katika hedhi, na wanawake wajawazito na baada ya zkujifungua. WHO inakadiria kwamba 40% ya waztoto 6‚Äìwenye miezi 59, 37% ya wanawake wajawazito, na 30% ya wanawake 15‚Äìwenye umri wa miaka 49 duniani kote wana upungufu wa damu. Dalili: Anaemia inaweza kusababisha dalili mbalimbali zisizo maalum ikiwa ni pamoja na uchovu, udhaifu, kizunguzungu au kichwa kidogo, kusinzia, na upungufu wa kupumua, hasa wakati wa kufanya kazi kwa bidii. Watoto na wajawazito wapo kwenye hatari zaidi, huku visa vikali zaidi vya upungufu wa damu vinavyosababisha kuongezeka kwa hatari ya vifo vya mama na mtoto. Anemia ya upingufu wa madini chuma pia imeonekana kuathiri ukuaji wa kiakili na kimwsili kwa watoto na kupunguza uzalianaji kwa watu wazima. Upingufu wa damu ni ishara ya lishe na afya duni. Ni shida kwa yenyewe, lakini pia inaweza kuathiri maswala mengine ya afya ya umma ulimwenguni kama vile kushangaa na kupotea, kuzaliwa zkwa uzito mdogo na uzito kupita kiasi wa utotoni na unene uliokithiri kwa sababu ya ukosefu wa nguvu ya kufanya mazoezi. Ufaulu wa shule kwa watoto na kupunguza kwa tija ya kazi kwa watu wazima kutokana na upungufu wa damu kunaweza kuwa na athari zaidi za kijamii na kiuchumi kwa mtu binafsi na familia. Muitikio wa WHO. Sifa sahihi za upungufu wa damu ni muhimu kuzielewa ili kuelewa mzigo na milipuko ya tatizo hili, kwa kupanga azfua za kiafya, na kwa utunzaji wa kimatibabu wa watu katika kipindi chote cha maisha. Wakati anemia ya upungufu wa madini chuma ni aina ya kawaida na mara nyingiinaweza kutibiwa kupitia mabadiliko ya lishe, aina zingine za upungufu wa damu lazima zitibiwe kwa kushughulikia maambukizo ya msingi na hali sugu zinazohitaji uingiliaji wa kina wa kiafya. WHO ina muongozo unaohusu kanda zote za WHO ili kusaidia kupunguzaa kuenea kwa upungufu wa damu kupitia kinga na matibabu. Miongozo hii inalenga kuongeza utofauti wa lishe, kuboresha mazoea ya kulisha watoto wachanga na kuboresha ulaji wa virutubisho vidogo kupitia urutubishaji au uongezaji wa chuma, asidi ya foliki na vitamini na madini chuma. Mikakati ya mawasiliano ya mabadiliko ya kijamii na tabia hutumika kubadili tabia zinazohusiana na zlishe. Hatua za kushughulikia sababu za msingi za upungufu wa damu zinaangalia masuala kama vile udhibiti wa maginjwa, maji, usafi wa mazingira na usafi, afya ya uzazi na sababu za msingi kama vile umaskini, ukosefu wa elimu na kanuni za jinsia. Upungufu wa damu, kama tatizo la afya ya umma, unahitaji kushughulikiwa kwa mitazamo mingi na kupitia juhudi nyingi zilizoratibiwa, zikiwemo sekta nyingi za serikali, mashirika ya Umoja wa Mataifa na sekta binafsi kila moja yenye majukumu mahususi na yasiyo na nyiongeza ili kwa pamoja kufikia kupunguza upungufu wa damu na kuboresha afya na ustawi. Tazama hapa kwa taarifa zaidi. | Àrùn ẹ̀jẹ̀ Ìsọníṣókí: àrùn ẹ̀jẹ̀ jẹ́ ìpò kan tí iye ọ̀pá ẹ̀jẹ̀ pupa tàbí ohun asaralóore tó wà nínú ẹ̀jẹ̀ tó wà nínú wọn kéré ju bó ti yẹ lọ. Ohun asaralóore tó wà nínú ẹ̀jẹ̀ wúlò láti gbé èémí àmìsínú, àti bí ó bá ní èyí tó kéré ju bó ti yẹ lọ tàbí ọ̀pá ẹ̀jẹ̀ pupa tí kò dára tó, àdínkù yóò bá ẹ̀jẹ̀ láti gbé èémí àmìsínú lọ sí àwọn ẹ̀ka àgọ́ ara. Èyí máa ń yọrí sí àwọn ohun àṣà fihàn bí i kò máa rẹ ni, òòyì ojú àti ìgékúrú èémí láàrin àwọn ohun mìíràn. Ìwọ́jọpọ̀ ohun tó máa ń ṣara lóore wúlò láti bá àìní bí ara ṣe ń ṣiṣẹ́ pàdé yàtọ̀ nípa ọjọ́ orí, jíjẹ́ ọkùnrin tàbí obìnrin, ìgbésókè ibùgbé, ìwà sìgá fífà tàbí ipò oyún. Àrùn ẹ̀jẹ̀ lè wáyé láti ara ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan: àìtó ohun asaralóore láti ara wọn oúnjẹ tí kò tó tàbí gbígbà àìtó àwọn ohun asaralóore yìí sára, àrùn (b.a ibà, àwọn àrùn tó dàbí àfòmó, ikọ́ ife, àrùn kò gbóògùn), kí ibi kan máa wú ní àgọ́ ara, àìsàn tó le, àìsàn tó níí ṣe pẹ̀lú ara obìnrin àti ìbímọ àti àwọn àìbáramu tó lè wà nínú ẹ̀jẹ̀ tó sì jẹ́ àjogúnbá. Okùnfà tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn ohun ìṣaralóore ti àrùn ẹ̀jẹ̀ ni àìtó áyọ́ọ̀nù, sugbon àìtó fítámì, fítámì B12 tún jẹ́ okùnfà pàtàkì. Àrùn ẹ̀jẹ̀ jẹ́ wahala ìlera ti gbogbo àgbáyé èyí tó sábà máa ń nípa lórí àwọn ọmọ wẹ́wẹ́, àwọn ọmọbìnrin tó ti ń ṣe nǹkan oṣù, àwọn aláboyù àti àwọn obìnrin tó ń fọ́mọ lọ́yàn. WHO ṣe àkójọ pé idà ogójì ọmọ tó wà láàrin oṣù mẹ́fà sí mọ́kàndínlọ́gọ́ta, ìdá mẹ́ta-din-logoji àwọn aláboxún, ìdá ọgbọ̀n obìnrin tó wà láàrin ọdún márùn-dín-lógún sí mọ́kàndínlaadọ́ta káàkiri àgbáyé ló ní àrùn ẹ̀jẹ̀. Àwọn àmì iṣàfihàn: àrùn ẹ̀jẹ̀ lè fa ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àmì is àfihàn tí kò gba ìfiyèsí bíi kó máa rẹ ni, òòyì ojú tàbí kí orí fúyẹ́, kí oorun máa kun ni àti ìgékúrú èémí pàápàá ní gbà ìgbìyànjú láti mí. Àwọn ọmọdé àti àwọn aláboyún ni ó wọ́pọ̀ jù fún, pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn ẹ̀jẹ̀ tó ń yọrí sí àlékún ikú ìyá àti ọmọ. Irúfé àrùn ẹ̀jẹ̀ tó wáyé nítorí àìtó áyọ́ọ̀nù ni wọ́n ti ṣe àfihàn rẹ̀ pé ó máa ń kó bá ìdàgbàsókè àgọ́ ara ati ọpọlọ ọmọdé ó sì máa ń mú àdínkù bá ìjágeere agbára àgbàlagbà. Àrùn ẹ̀jẹ̀ ń ṣàfihàn ìlera ara àti oúnjẹ jíjẹ tó kù díẹ̀ káàtó. Ó jẹ́ wàhálà fún ra rẹ̀, ṣùgbọ́n ó tún lè ṣe àkóbá fún àwọn ohun mìíràn nínú ètò ìlera gbogbo gbó ní àgbáyé bíi ìdádúró àti ìṣòfò, ìwọ̀n bíńtín fún ọmọ àṣẹ̀ṣẹ̀bí, ìwọ̀n tó pọ̀ jù àti ìsanra jù látàrí àìsí agbára láti ṣe eré ìdárayá. Iṣẹ́ ṣíṣe àwọn ọmọdé ní ilé - ẹ̀kọ́, àdínkù agbára fún iṣẹ́ ṣíṣe fún àwọn àgbàlagbà látàrí àrùn ẹ̀jẹ̀ tún lè ní ipa lórí ìṣòwò àti ìbáṣepọ̀ ní àwùjọ fún ẹni kọ̀ọ̀kan àti ẹbí. Èsì WHO Àlàyé kíkún lórí àrùn ẹ̀jẹ̀ ṣe pàtàkì láti ní òye lórí ẹrù àti àwọn ohun tó máa ń ṣokùnfà wàhálà yìí, láti ṣe àgbékalẹ̀ ìdásí fún ìlera gbogbo gbò, àti fún ìtọ́jú àwọn ènìyàn ní ilé-ìwòsàn káàkiri ìgbé ayé. Nígbà tí àrùn ẹ̀jẹ̀ tó níí ṣe pẹ̀lú àìtó áyọ́ọ̀nù jẹ́ irúfẹ́ àrùn ẹ̀jẹ̀ tó wọ́pọ̀ jùlọ tó sì lè kúrò nípa ìtọ́jú látàrí àyípadà oúnjẹ, àwọn irúfẹ́ àrùn ẹ̀jẹ̀ mìíràn gbọ́dọ̀ gba ìtọ́jú nípa ṣíṣe àmójútó àwọn ohun abẹ́lẹ̀ tó lè fà á àti àwọn ipò tó ti kọjá kèrémí tó nílò ìdásí ìlera tó gbé pẹ́ẹ́lí. WHO ní ìtọ́sọ́nà tí ó bo gbogbo àgbègbè tí WHO wà láti ṣe ìránlọ́wọ́ láti mú àdínkù bá bí àrùn ẹ̀jẹ̀ yìí ṣe wọ́pọ̀ látàrí ìdádúró àti ìtọ́jú. Àwọn ìtọ́sọ́nà yìí ní àfojúsùn láti ṣe àfikún oríṣi oúnjẹ, láti mú kí oúnjẹ jíjẹ àwọn ọmọdé dára síi àti láti ṣe ìmúdára ìpèsè oògùn àti ṣíṣe àmúlò àwọn ìpín asaralóore kéékèèké láti ara ṣíṣe ìpèsè ìtọ́jú olódi tàbí oògùn asafikun oje fún ara pẹ̀lú áyọ́ọ̀nù, folic acid pẹ̀lú àwọn fítámì àti ohun àlùmọ́ọ́nì fún àgọ́ ara. Ọ̀nà ìbánisọ̀rọ̀ tó níí ṣe pẹ̀lú ayípadà ìbáṣepọ̀ àwùjọ àti ìhùwàsí láti yí àwọn ìwà tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn ohun asaralóore padà. Ìdásí láti kojú àwọn àwọn kókó lábẹ́lẹ̀ tó ṣokùnfà àrùn ẹ̀jẹ̀ ń wo àwọn ọ̀rọ̀ bí i ìṣàkóso àrùn, omi, ìtọ́jú àyíká àti ìlera, ìlera àwọn ẹ̀yà àgọ́ ara fún ìbímọ àti àwọn ohun ìpìlẹ̀ṣẹ̀ tó ṣokùnfà á bí i ìṣẹ́, àìní ìmọ̀ ẹ̀kọ́ àti àwọn àlàkalẹ̀ fún tako tabo. Àrùn ẹ̀jẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ohun tó kàn ìlera gbogbo àwùjọ nílò àkíyèsí láti igun oríṣiríṣi àti láti ipá ọpọlọpọ ènìyàn ní ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Pẹ̀lúpẹ̀lú gbogbo ẹ̀ka ìjọba, àwọn àjọ tí kò lọ́wọ́ ìjọba nínú,, àwọn àjọ fún ìjọba àpapọ̀ ní àgbáyé àti àwọn ẹ̀ka aládàní - ọ̀kọ̀ọ̀kan pẹ̀lú ipá tiẹ̀ àti ipa wọn lápapọ̀ láti jọ ní àṣeyọrí lórí mímú àdínkù bá àrùn ẹ̀jẹ̀ àti láti mú ìlera àti àlàáfíà gbèrú sí i. Wo ibí fún àlàyé síwájú sí i. | I-Anemia Uhlolojikelele: I-anemia yisimo lapho inani lamaseli abomvu egazi noma izinga le-hemoglobin ngaphakathi kwawo liphansi kunokujwayelekile. I-haemoglobin iyadingeka ukuze ithwale umoya-mpilo futhi uma unamaseli abomvu embalwa kakhulu noma enokungajwayelekile, noma engenayo i-hemoglobin eyanele, kuzoba nokuncipha kokwazi kwegazi ukuhambisa umoya-mpilo ezicutshini zomzimba. Umphumela walokhu yizimpawu ezinjengokukhathala, ubuthakathaka, isiyezi kanye nephika, phakathi kokunye. Ukuba kuningi kakhulu kwe-haemoglobin okudingekayo ukuze kuhlangatshezwane nezidingo zomzimba kuyahlukahluka ngokuphathelene nobudala, ubulili, ukuphakama kwendawo yokuhlala, imikhuba yokubhema kanye nesimo sokukhulelwa. I-anaemia ingase ibangelwe yizici eziningana: ukuntuleka komsoco ngenxa yokudla okunganele noma ukumuncwa okunganele komsoco, izifo ezithathelanayo (isib. umalaleveva, izifo ezingosomathuba, isifo sofuba, igciwane -HIV), ukuvuvukala, izifo ezingamahlalakhona, izimo zezifo zabesifazane nezokubeletha, kanye nokuphazamiseka kwamangqamuzana egazi abomvu okudluliswe ufuzo. Imbangela evame kakhulu ye-anaemia ngokuphathelene nomsoco, nakuba ukuntuleka kwe-folate, amavithamini B12 no-A nawo ayimbangela ebalulekile. I-Anemia iyinkinga emandla ngokuphathelene nezempilo zomphakathi yomhlaba wonke ethinta ngokukhethekile izingane ezincane, amantombazane asakhula esesikhathini kanye nabesifazane, abesifazane abakhulelwe kanye nangemuva kokubeletha. I-WHO ilinganisela ukuthi u-40% wezingane ezinezinyanga eziyi-6-59 yobudala, u-37% wabesifazane abakhulelwe, no-30% wabesifazane abaneminyaka eyi-15-49 yobudala emhlabeni wonke bane-anaemia. Izimpawu: I-anaemia ingabangela izimpawu ezihlukahlukene ezingalona uhlobo oluthile ezihlanganisa ukukhathala, ubuthakathaka, isiyezi noma ukuzizwa sengathi uzoba nesiyezi, ukozela, nephika, ikakhulukazi lapho uzikhandla. Izingane kanye nabesifazane abakhulelwe basengozini ngokukhethekile, ngezimo ezimbi kakhulu ze-anemia eziholela engozini eyengeziwe yokushona komama kanye nezingane. I-anaemia yokuntuleka kwe-iron iye yaboniswa nokuthi inomthelela ngokuphathelene nokuthuthuka ngokwengqondo kanye nangokomzimba ezinganeni futhi kunciphisa ukusebenza kubantu abadala. I-anaemia iyinkomba yokudla okungenamsoco kanye nempilo ebuthakathaka. Kuyinkinga kukodwa nje lokhu, kodwa kungaba nomthelela nakokunye ukukhathazeka kwempilo yomphakathi emhlabeni wonke njengokubhasha nokungathuthuki ngokwempilo, isisindo esiphansi sokuzalwa kanye nokukhuluphala ngokweqile kwezingane kanye nokukhuluphala ngenxa yokungabi namandla okuzivocavoca. Ukwenza kahle esikoleni ezinganeni kanye nokunciphisa ukwenziwa komsebenzi kubantu abadala ngenxa ye-anemia kungaba nemiphumela eyengeziwe kwezenhlalo nakwezomnotho kumuntu ngamunye nasemndenini. Impendulo yeWHO Ukubonakaliswa okunembile kwe-anaemia kubalulekile ekuqondeni umthwalo nokuba wubhubhane kwale nkinga, ekuhleleni ukungenelela kwezempilo yomphakathi, nasekunakekelweni kwezokwelashwa kwabantu kuyo yonke inkambo yokuphila. Nakuba i-anaemia yokuntuleka kwe-iron iyindlela evame kakhulu futhi ngokuvamile ingelashwa ngokushintsha indlela yokudla, ezinye izinhlobo ze-anaemia kumele zelashwe ngokubhekelela izifo eziyinhloko kanye nezimo ezingamahlalakhona ezidinga ukungenelela kwezempilo okuphelele. I-WHO inomhlahlandlela ohlanganisa zonke Izifunda ze-WHO ukusiza ukunciphisa ukwanda kwe-anaemia ngokuvimbela kanye nokwelapha. Le mihlahlandlela ihlose ukwandisaa ukudla okuhlukahlukene, ukuthuthukisa izindlela zokupha ukudla izinsana nokuthuthukisa ukutholakala nokudla ama-micronutrients ngokusebenzisa ukuqinisa noma ukunezela nge-iron, i-folic acid namanye amavithamini kanye namaminerali. Amasu aphathelene nezinguquko kwezenhlalo kanye nokuziphatha asetshenziselwa ukushintsha ukuziphatha okuhlobene nokudla okunomsoco. Izinyathelo zokubhekana nezimbangela ezingabonakali kanye neziyisisekelo ze-anaemia zibheka izinkinga ezinjengokulawulwa kwezifo, amanzi, ukukhucululwa kwendle kanye nenhlanzeko, impilo ephathelene nokuzala kanye nezimbangela eziyisisekelo ezinjengobubha, ukuntuleka kwemfundo nezimiso eziphathelene nobulili. I-Anaemia, njengenkinga yezempilo yomphakathi, idinga ukubhekelelwa ngokwemibono ehlukahlukene nangemizamo ehlukahlukene ehlangene, okuhlanganisa imikhakha kahulumeni ehlukahlukene, izinhlangano ezingekho ngaphansi kukahulumeni, izinhlangano ze-United Nations kanye nomkhakha ozimele – ngayinye ibe nendima eqondile neyokusebenzisana yokunciphisa i-anaemia ngokuhlanganyela futhi ithuthukise impilo nenhlalakahle. Bheka lapha ukuze uthole imininingwane eyengeziwe. |
ባዮሎጂካል ማጠቃሊያ፡- ባዮሎጂካል ቴራፒዩቲክስ (biological theraphysitics) እንዲሁም መድሃኒቶች ተብለው የሚጠሩት ከባክቴሪያ ወይም እርሾ፣ ወይም ከዕፅዋት ወይም ከእንስሳት ህዋሶች መጠነ ሰፊ የህዋስ ባህል ይዘው የሚበቅሉ እና የሚነጹ የመድኃኒት ዓይነቶች ናቸው፡፡ መድሃኒቶች ክትባቶችን፣ የእድገት ሁኔታዎችን፣ የበሽታ መከላከያ አነሻሺዎችን፣ የነጭ ደም ፀረ እንግዳ አካላትን እንዲሁም ከሰው ደም እና ፕላዝማ የተገኙ ምርቶችን የሚያጠቃልሉ የተለያዩ የመድኃኒት ስብጥሮች ናቸው፡፡ ባዮሎጂካል መድኃኒቶች ከሌሎች መድኃኒቶች የሚለዩት እነዚህ በአጠቃላይ ከሕይወት ባህል ሥርዓቶች ወይም ከደም የተጣሩ ፕሮቲኖች ሲሆኑ ሌሎች መድኃኒቶች ደግሞ" አነስተኛ ሞለኪውሎች" ተብለው የሚወሰዱ ሲሆን እነሱም በሰው ሠራሽ መንገድ የተሠሩ ወይም ከዕጽዋት የተጣሩ ናቸው። በባህሪያቸው ልዩነት እና አመራረት ምክንያት ባዮሎጂካል ቴራፒዎች ከሌሎች መድሃኒቶች በተለየ ሁኔታ ቁጥጥር የሚደረግባቸው፣ የሚመኮሩ እና ቁጥጥር የሚደረግባቸው ናቸው፡፡ ጥራታቸውን፣ ደህንነታቸውን እና ውጤማነታቸውን ለማረጋገጥ እያንዳንዱ የጸረ-ታሀዋሲያን መድሀኒት ምርቶች ስብስብ ቀድመው ከተዘጋጁ የመድሀኒት ስብስቦች ወጥነት ያላቸው መሆኑን ለማረጋገጥ በየምርት ደረጃው ላይ በስፋት መሞከር አለባቸው፡፡ የአለም ጤና ድርጅት አለምአቀፍ የማጣቀሻ ደረጃዎችን መጠቀሙ የአንድን ምርት ወጥነት በበርካታ ቀድመው የተዘጋጁ የመድሀኒት አይነት የሚመሳሰሉ መሆኑን የበለጠ ለማረጋገጥ እንዲሁም በአምራቾች እና/ወይም በአገሮች መካከል የታሀዋሲያን መድሀኒት ምርት ንፅፅር እንዲኖር ያስችላል፡፡ የመነሻ ቁሳቁሶችን፣ የማምረቻ እና የአስተዳዳር ቁጥጥርን የሚያስተዳድሩት በተለያዩ የምርት ደረጃዎች ውስጥ ተፈፃሚ የሚሆኑ አጠቃላይ መስፈርቶችን ማስቀመጥ ለዚህ ሂደት አስፈላጊ ገጽታ ነው፡፡ የተወሰኑ ባዮሎጂያዊ ንጥረ ነገሮችን ለመርዳት መመሪያዎች ሊዘጋጁ ይችላሉ፡፡ ተጽዕኖ፡- የመድሀኒት ስብጥሮችን ጠቃሚ ተጽእኖ እንደየምርቶቹ አይነት ይለያያል፡- ክትባት አለም አቀፍ የበሽታዎችን ጫና ለመቀነስ በጣም ሀይለኛ እና ወጪ ቆጣቢ ከሆኑ መንገዶች አንዱ ሲሆን በየአመቱ ከ2-3 ሚሊየን ህይወት ይታደጋል፡፡ እንደ ፈንጣጣ እና ሁለት አይነት የፖሊዮ አይነት ያሉ አንዳንድ በሽታዎች በአለም አቀፍ ደረጃ ስርጭታቸውን ለመግታት በክትባት እና ቁጥጥር በተደረገ ጥረት መጥፋት ተችለዋል፡፡ ሆኖም በርካታ ተላላፊ በሽታዎች በየዓመቱ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ሕይወት እየቀጠፈ የሚገገኝ በመሆኑ አዳዲስ ክትባቶችና ሌሎች የመድሀኒት ስብጥር ምርቶች መፈጠራቸውና ጥራታቸውን፣ አቅማቸውን፣ ደህንነታቸውን እና ውጤታቸውን ለማሻሻል የሚረዱ አዳዲስ ዘዴዎች በሕዝብ ጤና ዘርፉ ላይ ዋና ተግዳሮቶች ሆነው ቀጥለዋል፡፡ የደም ተዋጽኦዎች በቀዶ ሕክምና ወቅት፣ በአስከፊ ጊዜ ትውስታዎች ወይም የደም መፍሰስ ችግር ላለባቸው በሽተኞች እንዲሁም ለካንሰር ሕክምና የኬሞቴራፒ ሕክምና በሚወስዱ ሰዎች ላይ በብዛት ጥቅም ላይ የሚውሉ ሕይወት አድን ምርቶች ናቸው፡፡ አብዛኛው የልገሳ ደም ወደ ተለየ ክፍሎቹ የሚከፈፋል በመሆኑ አንዱን የደም ክፍል የተቸገሩ ብዙ ታካሚዎችን ለመርዳት ጥቅም ላይ ሊውል ይችላል፡፡ ይህ የድመሀኒት ክፍል የግንድ ህዋሳትን እና አንዳንድ የጂን ህክምናዎችን ያጠቃልላል፡፡ እንደ የስኳር በሽታ ሕክምና ላይ ጥቅም ላይ የሚውሉት ኢንሱሊን፣ ለቫይረስ በሽታ እና ለካንሰር ሕክምና መድሀኒት የሚውል ኢንተርፌሮን፣ ሞኖክሎናል ፀረ-እንግዳ አካላት የተባሉ ለአንዳንድ የካንሰር ህመም ወይም ራስን ከህመም የመከላከል አቅም ያሉ ሌሎች በርካታ የጸረ-ታሃዋሲያን ሕክምናዎች አሉ፡፡ እነዚህ ምርቶች አንድ ላይ በመሆን በሕክምናው ዘርፉ ላይ የመድሀኒት ኃይል ዋና ዋና የሰዎች ግኝቶች እና አሳማኝ ምሳሌዎች ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው እርዳታ የዓለም ጤና ድርጅት በባዮቴራፒቲካል ምርቶች ላይ መመሪያን ለማዘጋጀት እና ለማሻሻል እና አለምአቀፍ የማጣቀሻ ደረጃዎችን ለማዘጋጀት ከአባል ሀገራት፣ የትብብር ማዕከላት፣ አጋሮች እና ባለሙያዎች ጋር በባዮሎጂካል ደረጃ አሰጣጥ ፕሮግራም ላይ ይሰራል፡፡ የተዘጋጁት መመሪያዎች በአለም ጤና ድርጅት ድረ-ገጽ ላይ በሚወጡት ጽሁፎች እንዲሁም በአውደ ጥናቶች እና በስልጠና ክፍለ ጊዚያት ለተግባራዊነታቸው ምቹ ሆነው ይቀርባሉ፡፡ ይህ ስርጭት ለባዮሎጂካል ቴራፒዎች አለምአቀፍ መመሪያን መሟላትን የሚያበረታቱ የአለም ጤና ድርጅት ምክሮችን በማስተዋወቅ ጠቃሚ ሆኖ ተገኝቷል፡፡ በተመሳሳይ መልኩ የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የማጣቀሻ ደረጃዎችን ማዘጋጀት እና ማስተዋወቅ ባዮሎጂካል ሕክምናዎች በተለያዩ አምራቾች፣ አገሮች እና ላቦራቶሪዎች መካከል ደረጃቸውን የጠበቁ መሆናቸውን ለማረጋገጥ እግዛ ያደርጋል፡፡ የመድሀኒቶቹ ጥራት እና ውጤታማነት ለማረጋገጥ እንዲሁም የመመርመሪያ ምርመራዎችን በማስተካከል በስፋት ጥቅም ላይ ይውላሉ፡፡ በርካታ ቁልፍ መርሃ ግብሮች ላይ የበሽታ ጫና ለመቀነስ የአለም ጤና ድርጅት ለሰው ሰራሽ እንደ ከፍተኛ አቅም ያላቸው መድሀኒቶች አድርጎ ትኩረት መስጠቱን ያለው ጠቀሜታ ያንጸባርቃሉ፡፡ እነዚህም በደም፣ በደም ምርቶች እና በብልቃጥ መመርመሪያ መሳሪያዎች ላይ ግንባር ቀደም አለም አቀፍ ስልጣንን የያዘ የአለም አቀፍ የክትባት አሰጣጥ ዕቅድ (GVAP) እና የደም ቁጥጥር ኔትወርክ (BRN) ያካትታሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የክትባት አጠቃቀምን እና ግንዛቤን ለማስተዋወቅ እና በዓለም ዙሪያ ያለውን የክትባት ጥርጣሬን ለመዋጋት ባለመ ዝግጅቶች ላይ የዓለም የክትባት ሳምንት በየሚያዝያ ወር ያከብራል፡፡ | Biologicals Overview: Biological therapeutics, also referred to as Biologicals, are those class of medicines which are grown and then purified from large-scale cell cultures of bacteria or yeast, or plant or animal cells. Biologicals are a diverse group of medicines which includes vaccines, growth factors, immune modulators, monoclonal antibodies, as well as products derived from human blood and plasma. What distinguishes biologicals from other medicines is that these are generally proteins purified from living culture systems or from blood, whereas other medicines are considered as ‘small molecules’ and are either made synthetically or purified from plants. Due to the differences in their nature and how they are produced, biological therapeutics are regulated, tested, and controlled differently than other medicines. To help ensure their quality, safety, and efficacy, each batch of a biological therapeutic product must be tested extensively at each stage of production in order to ensure consistency with prior batches. The use of WHO international reference standards helps to further ensure the consistency of a product across many batches as well as to allow the comparability of biologicals between manufacturers and/or countries. The establishment of general requirements applicable across a diverse range of product classes governing starting materials, manufacturing and regulatory oversight is an essential aspect of this process. Whereas guidelines may be established for specific biologicals to help . Impact: The beneficial impact of biologicals is as diverse as the types of products themselves: Vaccines are one of the most powerful and cost-effective ways to reduce the global burden of disease and are estimated to save 2–3 million lives every year. Some diseases, such as smallpox and two types of polio, have been eradicated thanks to global efforts to vaccinate and control their spread. However, as many transmissible diseases continue to claim millions of lives annually, the development of new vaccines and other biological products, and new methods to improve their quality, potency, safety and efficacy, remain major challenges in the field of public health. Blood products are life-saving products used extensively during surgery, in patients with traumas, or those with bleeding disorders, and in people undergoing chemotherapy for the treatment of cancer. Most donated blood is fractioned into its separate components so a single unit may be used to help multiple patients in need. This class of agent also includes stem cells and some gene therapies. There are numerous other biological therapeutics, such as insulin used in the treatment of diabetes, interferons for viral infections and cancer therapy, monoclonal antibodies that are also used in the treatment of some cancers or autoimmune diseases. Together, these products are major human achievements and compelling examples of the power of biologicals in medicine. WHO response WHO works with Member States, Collaborating Centres, partners and experts through its biological standardization programme to develop and revise guidance on biotherapeutic products and to establish international reference standards. The guidelines produced are promoted through their publication on the WHO website, as well as through workshops and training sessions to facilitate their implementation. This outreach has proved valuable in promoting WHO recommendations that promote international harmonization of guidance for biological therapeutics. Similarly, the development and promotion of WHO international reference standards helps ensure that biological therapeutics are standardized between different manufacturers, countries, and laboratories. They are used extensively in ensuring the quality and efficacy of biologicals, as well as in the calibration of diagnostic tests. Several key programs reflect the importance WHO places on biological medicines as powerful agents to reduce the global burden of disease. These include the Global Vaccine Action Plan (GVAP) and the Blood Regulators Network (BRN), which is comprised of leading international authorities on blood, blood products and in vitro diagnostic devices. WHO also celebrates World Immunization Week each April, with associated events aimed at promoting the use and understanding of vaccines and combat vaccine hesitancy around the world. | Magunguna da aka samar da abubuwa masu rai Ƙarin Bayani: Magunguna da aka samar da abubuwa masu rai na nufin cewa wasu nau'ukan magunguna ne waɗanda ake samar da su daga jikin tsirarri ko ƙwayar halitatr dabbobi. Magunguna da aka samar da abubuwa masu rai magunguna waɗanda suka haɗar da allurai da abin da yake saka girma da masu daidata garkuwar jiki da ƙirƙirarren furotin da kuma abin da aka samar daga jinin ɗan'adam da kuma filasma. Abinda ya ke bambance wannan halittar daga sauran magunguna shi ne wannan yana ɗauke da furotin tsaftatacce daga tsarin jiki ko kuma daga jini yayinda su kuma sauran magunguna ana la'akari da shi a matsayin ƙwayoyin halitta kuma ana yin sa ne ko dai daga kimiyya ko kuma daga tsaftatattun tsirrai. Saboda bambance- bambancensu a cikin halittarsu da kuma yadda ake yin su shi ƙwayar halittar magani an daidai da su kuma an jarraba su kuma ana da iko a kansu fiye da sauran magunguna. Domin tabbatar da ingancinsu da kulawarsu da ingancinsu, dole ne sai an yi cikakken gwaji sosai a kowanne lokaci aka samar da wannan ƙwayar halittar maganin domin tabbatar da daidaito da waɗanda a kayi a baya. Amfani da WHO a matsayin tabbatacciyar madogara ta duniya shi ne domin ƙara taimakawa an tabbatar da daidato a cikin samar da shi a kowanne lokaci da kuma bada damar kwatantawa da waɗansu masana'antun wannan maganin na wasu ƙasashe. Kafa wata gamammiyar ƙa'ida wadda ta dace da wasu iyakoki na fannonin samar da ita yana jagorantar kayan aikin da sarrafashi sannan sa ido a cikin tsarin yana da matuƙar muhimmanci a wannan matakin. Yayinda za a iya samar da dokokin domin taimakawa wata ƙwayar halittar. Tasiri : amafanin wannan ƙwayar halittar yana da faɗi kamar yadda suke nau'uka ne da aka samar a karankansu : riga-kafi yana ɗaya daga cikin mafi inganci kuma mafi nagartar hanya wajen rage yawan ƙwayoyin cuta kuma ana ƙaddara cewa za su kare lafiyar mutane miliyan 3 a duk shekara. Akwai wasu cututtuka masu yawa kamar sanƙarau da wasu kalar foliyo guda biyu da aka magance su, godiya ga ƙoƙarin duniya wajen magancewa da tare ɓarkewarsu . Kodayake akwai wasu ƙwayoyin cuta da suke laƙume rayukan mutane a duk shekara, amma samuwar sabababbin alluran riga-kafi da wasu ƙwayoyin halittar magunguna da kuma sababbin hanyoyi domin inganta nagartarsu da iyawarsu da kulawarsu da ingancinsu ya zama wasu manyan matsaloli a fannin kula da lafiyar mutane. Samar da jini hayace ta tattalin lafiya kuma ana amfani da ita sosai lokacin tiyata ga mara lafiyar da ya shiga cikin masifa ko kuma waɗanda suke da zubar da jini mara adadi da kuma mutanen da suke shan magungunan kashe cutar kansa. Mafi yawancin jinin da aka bayar ana rarrabashi ne a mabambantan wurare saboda haka za a iya amfani da ɓangare daya domin temaka wa mutane da yawa. Wannan nau'in ya haɗa da gangar jiki da kuma sauran magungunan ƙwayar halitta. Akwai wasu da yawa daga cikin magungunan ƙwayar halitta kamar insalin da ake yiwa masu cutar suga da allurar baros da kuma maganin kansa da sauran magungunan da ake amfani dasu domin maganin ciwan daji ko domin cututukan da suke farwa garkuwar jiki . Gabaɗayan waɗannan su ne manyan cigaban da ɗan'adam ya samar da kuma gamsashen misali na ƙarfin waɗannan magunguna na ƙwayar halitta . Mmatakan Hukumar WHO WHO tana aiki da mambobinta na ƙasa da ƙasa da santoci da abokan tarayya da ƙwararraru ta hanyar ingantaccen tsarinta domin inganta da nazarin dokoki a kan magungunan ƙwayoyin halitta da kuma bunƙasa ingantaccen madogara na ƙasa da ƙasa. An bunƙasa tsare-tsaren samar da wannan maganin da hanyar buga su a yanar gizon WHO da kuma ta hanyar bitoci da bada horaswa domin kula da yadda za a gudanar da su . Wannan ziyarar gani-da-ido da ko wayar da kai ta tabbatar da matsayin WHO wajen bunƙasa shawarwari da zasu ɗaga darajar waɗannan tsare tsaren da dokokin samar da ƙwayar halittar magunguna . Hakazalika bunƙasa da kuma cigaban ingantaccen madogara na WHO yana temakwa domin tabbatar da cewa ƙwayoyin halittar magani sun za ma ingantattu a tsakanin kamfanoni da ƙasashe da ɗakin gwaje-gwaje . Ana amfani dasu sosai domin tabbatar da ingancinsu da kyansu da kuma a fannin daidaito ta ɓangaren gwaji . Shirye-shirye masu yawa suna nuna mahimmancin matsayin WHO a kan samar da magunguna da aka samar da abubuwa masu rai matsayin wakilan da za su rage yawan ƙwayoyin cuta a duniya . Waɗannan sun haɗar da gamayyar tsarin allurar riga-kafi wato ( GVAP) da kuma daidaita sadar da jini (BRN) wanda ya haɗar da jagorantar hukumomi na duniya akan jini da samar da jini da samar da kayayyakin gwajin jini . WHIO kuma tana bikin satin riga-kafi ta duniya a kowanne watan Afrilu tare da wasu al'amurra domin bunƙasa amfani da kuma fahimtar riga-kafi da kuma yaki da jinkirta shi a faɗin duniya . | Kibaiolojia Muhtasari: Matibabu ya Kibailojia, pia yanatambulika kama Kibaiolojia, ni kundi la dawa zinazokuzwa na kusafishwa kutoka kwa tamaduni kubwa za seli za bakteria au chachu, mimea au seli za wanyama. Kibaiolojia ni kundi tofauti la dawa ambalo linajumuisha, mambo ya ukuaji, vidhibiti vya kinga, kinwamwili za monokloni, pamoja na bidhaa zinazotokana na damu ya binadamu na plasma. Kinachotofautisha kati ya Kibaiolojia na madawa mengine ni kwamba hizi kwa ujumla ni protini zilizosafishwa kutoka kwa mifumo ya kitamaduni hai au kutoka kwa damu, ambapo dawa zingine huzingatiwa kama molekyuli Äòsmdogo, Äô na hutengenezwa kwa nji ya kisentiki au kusafishwa kutoka kwa mimea. Kutokana na utofauti wa o wa asili na namna zinazvyozalishwa, dawa za kibaiolojia zinazdhibitiwa, hupimwa, na kudhibitiwa tofauti na madawa mengine. Ili kusaidia kuhakikisha ubora wake, usalama, na ufanyaji kazi, kila toleo la bidhaa za dawa za kibaiolojia lazima zijaribiwe vizuri kwenye kila hatua ya uzalishaji ili kuhakikisha uthabiti kwa matoleo yaliyopita. Matumizi ya viwango vya marejeleo vya kimataifa vya WHO husaidia kuhakikisha zaidi uthabiti wa bidhaa katika makundi mengi na pia kuruhusu ulinganifu wa kibaiolojia kati ya watengenezaji na /au nchi. Uanzishwaji wa mahitaji ya jumla yanayotumika katika aina mbalimbali za madaraja ya bidhaa zinazosimamia nyenzo za kuanzia, utengenezaji na uangalizi wa udhibiti ni kipengele muhimucha mchakato huu. Iljali miongozo inaweza kuanzishwa kwa baiolojia maalumu ili kusaidia. Matokeo: Umuhimu wa dawa za kibailojia ni mwingi kama zilivyo aina nyingi ya hizo dawa: chanjo ni moja wapo ya njia zenye nguvu na za gharama nafuu za kupunguza mzigo wa magonjwa duniani na inakadiriwa huokoa maisha ya 2‚Äì milioni 3 kila mwaka. Baadhi ya magonjwa, kama vile tetekuwanga na aina mbili za polio, yametokomezwa na juhudi za kimataifa za kuchanja na kudhibiti kuenea kwao. Hata hivyo, kila magonjwa yanayoambukiza yanavyoendela kupoteza maisha ya mamilioni kila mwaka, utengenezaji wa chanjo mpya na bidhaa zingine za kibaiolojia, na mbinu mpya za kuboresha ubora, nguvu, usalama na urafiki wao, bado ni changamoto kubwa katika uwanja wa afya ya umma. Bidhaa za damu ni bidhaa za kuokoa maisha zinazotumiwa sana wakati wa upasuaji, kwa wagonjwa walio na kiwewe, au walio na shida ya kutokwa na damu, na kwa watu wanaopitia kemotherapi kwa matibabu ya saratani. Dau nyingi iliyochangwa hugawanywa katika vijenzi vyake tofauti hivyo uniti moja inaweza kutumika kusaidia wagonjwa wengi wanaohitaji. Darasa hili la vitu pia hujumuisha seli shina na baadhi ya matibabu ya jeni. Kuna matibabu mengine mengi ya kibaiolojia, kama vile insulini inayotumika katika matibabu ya ugonjwa wa kisukari, intaferoni kwa maambukizo ya virusi na matibabu ya saratani, kingamwili za monokloni ambazo hutumiwa pia katika matibabu ya magonjwa ya autoimyuni. Kwa pamoja, bidhaa hizi ni mafanikio makubwa ya binadamu na mifano ya nguvu ya bailojia katika dawa. Majibu ya WHO. WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama, Vituo Vinavyoshirikiana, washirika na wattalamu kupitia mpango wake wa viwango vya kibaiplojia ili kuunda na kusahihisha mwongozo wa bidhaa za matibabu na kuanzisaha viwango vya marejeleo vya kimataifa. Miongozo inayotolewa inakuzwa kupitia uchapishaji wao kwenye tovuti ya WHO, na pia kupitia warsha na vikao vya mafunzo ili kuwezesha zutekelezaji wake. Mawasiliano haya yameonekana kuwa muhimu katika kukuza mapendekezo ya WHO ambayo yanahimiza upatanisho wa kimataifa wa mwongozo wa matibabu ya kibaiolojia. Vile vile, ukuzaji wa viwango vya mazrejeleo vya kimtaifa vya WHO husaidia kuhakikisha kuwa matibabu ya kibaiolojia yanasanifiwa kati ya watengenezaji, nchi na maabara tofauti. Hutumika sana katika kuhakikisha ubora na udhibiti wa baiolojia, na pia katika urekebishaji wa vipimo vya utambuzi. Programu kadhaa muhimu zinaonesha umihumu ambao WHO inaweka kwenye dawa za kibaiolojia kama mawakala wenye nguvu ili kupunguza mzigo wa magonjwa duniani. Hizi ni pamoja na Mpango wa Utekelezaji wa Chanjo ya Kimatifa (GVAP) na Mtandao wa Vidhibiti vya Damu (BRN) ambao unajumuisha mamlaka kuu za kimataifa kuhusu damu, bidhaa za damu na vifaa vya uchunguzi wa ndani. WHO pia huadhimisha Wiki ya Chanjo Duniani kila Aprili, na matukio yanayohusiana yanayolenga kukuza matumizi na uelewa wa chanjo kukabiliana na kusita kwa chanjo duniani kote. | Àwọn ìtọ́jú ẹ̀dá Ìsọnísókí: àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá, tí a tún mọ̀ sí ìtọ́jú ẹ̀dá, jẹ́ ẹ̀ka àwọn òògùn tí wọ́n mú dàgbà, tí wọ́n sì sọ di mímọ́ láti ara dídíbà sẹ́ẹ̀lì aládàá-ńlá ti kòkòrò àrùn tàbí ti ohun-ọ̀gbìn tàbí ti ẹranko. Àwọn ìtọ́jú ẹ̀dá jẹ́ oríṣiríṣi ìsọ̀rí òògùn tí ó pẹ̀lú àwọn àjẹsára, okùnfà ìdàgbà, àláyìípadà sọ́jà-ara, àwọn sọ́jà-ara olóókan àti àwọn ohun-èlò tí a ṣe láti ara ẹ̀jẹ̀ ènìyàn. Ohun tí ó ya ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá sọ́tọ̀ sí àwọn òògùn ìtọ́jó mìíràn ni pé àwọn wọ̀nyí jẹ́ ohun-ìṣara-lóore tí a sọ di mímọ́ láti ara àwọn ètò ìdíbà ààyè tàbí láti ara ẹ̀jẹ̀, nígbà tí àwọn òògùn mìíràn jẹ́ ‘àwọn mólékù kékeré’ àti pé wọ́n ṣe wọ́n yálà ní àtọwọ́dá tàbí ní sísọ di mímọ́ láti ara àwọn ohun-ọ̀gbìn. Látàrí àwọn ìyàtọ̀ nínú ẹ̀dá wọn àti bí wọ́n ṣe ṣe wọ́n, wọ́n máa ń ṣe àkóso, ṣe ìdánwò àti ìdarí àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá yàtọ̀ sí àwọn òògùn mìíràn. Láti rí pé ìṣe-dáadáa, ààbò, àti ìmúyányán wọn dájú, ìṣí kọ̀ọ̀kan ohun ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá gbọ́dọ̀ di yíyẹ̀wò lọ́nà tó gbòòrò ní ìpele àkànṣe kọ̀ọ̀kan láti rí i dájú pé ó ṣe déédéé pẹ̀lú àwọn ìṣí àtẹ̀yìnwá. Ìlò àwọn òté ìtọ́kasí káríayé ti WHO ṣe ìrànlọ́wọ́ láti fún ìtẹ̀síwájú rírí dájú pé ọjà kan tẹ̀síwájú káàkiri àwọn ìṣí àti láti fi ààyè gba ìṣewẹ́kú àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá láàrin àwọn olùpèsè àti/tàbí orílẹ̀-èdè. Ìdásílẹ̀ àwọn ìlànà gbogbogbòò tí ó ní í ṣe pẹ̀lú onírúurú ẹ̀ka àwọn ọjà èyí tó ń ṣe àkóso àwọn ohun-èlò bíbẹ̀rẹ̀, ìfojúfo ìpèsè àti ìṣàkóso jẹ́ apá kan tó ṣe pàtàkì nínú ìgbésẹ̀ yìí. Nígbà tí a sì lè gbé àwọn ìlànà kalẹ̀ fún àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá láti ṣe ìrànlọ́wọ́. Ipa: Ipa àǹfààní àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá jẹ́ oríṣiríṣi gẹ́gẹ́ bí àwọn oríṣìí ọjà òògùn fúnra wọn: Àwọn àjẹsára jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọ̀nà tí ó lágbára jùlọ tí kò sì wọ́n láti mú àdínkù bá àjàgà àrùn lágbàáyé, wọ́n sì sí iye àwọn ẹ̀mí tó gbàlà lọ́dọọdún sí mílíọ́nù 2-3. Wọ́n ti fòpin sí àwọn àrùn kan, bí tìta àti oríṣìí àrùn rọmọ-lápá-lẹ́sẹ̀ méjì, ọpẹ́ lọ́wọ́ àwọn akitiyan àgbáyé láti fúnni ní àjẹsára wọn àti fún ìṣàkóso ìtànkálẹ̀ wọn. Ṣùgbọ́n ṣá, bí àwọn kòkòrò àrùn alákòóràn ṣe ń gba ẹ̀mí ẹgbẹ̀lẹ́gbẹ̀ èèyàn lọ́dọọdún, ìgbékalẹ̀ àwọn àjẹsára tuntun àti àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá mìíràn, àti àwọn ọgbọ́n tuntun láti dákún ìṣe-dáadáa, ìmúyányán, ààbò àti ipa, jẹ́ gẹ́gẹ́ bí àwọn ìṣòro ní ẹ̀ka ìmọ̀ nípa ìlera àwùjọ. Àwọn ọjà-òògùn ajẹmọ́-ẹ̀jẹ̀ jẹ́ èyí tó ń gba ẹ̀mí là tí wọ́n ń lò lọ́pọ̀lọpọ̀ lásìkò iṣẹ́-abẹ, pẹ̀lú àwọn aláìsàn ajẹmọ́ wàhálà ara àti ọkàn, tàbí àwọn tó ní wáhàlá ìṣẹ̀jẹ̀, àti pẹ̀lú àwọn tó ń gba ìtọjú ajẹmọ́-àrùn-jẹjẹrẹ. Àwọn ẹ̀jẹ̀ tí wọ́n fi sílẹ̀ jùlọ ni wọ́n pín sí àwọn ẹ̀ka tó yàtọ̀, nítorí náà wọ́n lè lo ẹ̀ka kan ṣoṣo láti ran ọ̀pọ̀lọpọ̀ aláìsàn lọ́wọ́. Àwọn sẹ́ẹ̀lì aṣèyàtọ̀-olùbísíi àti àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀jẹ̀-àdámọ́ kan náà wà nínú ẹ̀ka ohun-èlò yìí. Àwọn òògùn ìtọ́jú àjẹmọ́-ẹ̀dá pups mìíràn wà, bí i insulíìnì tí wọ́n ń lò fún ìtọ́jú ìtọ̀ ṣúgà, òògùn intafẹ́rọ́ọ̀nù fún àwọn kòkòrò-fáírọ́ọ̀sì àti ìtọ́jú jẹjẹrẹ, sọ́jà-ara olóókan tí wọ́n tún máa ń lò fún ìtọ́jú àwọn àrùn jẹjẹrẹ kan àti àwọn àrùn ajẹmọ́-sọ́jà-ara. Lápapọ̀, àwọn ọjà wọ̀nyí jẹ́ àwọn àṣeyọrí gbòógì fún ènìyàn àti àwọn àpẹẹrẹ adóhunmọ́ nípa agbára àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá nínú ẹ̀ka ìmọ̀ ìfòògùn-tọ́jú-aláìsàn. Èsì WHO Who ṣiṣk papọ̀ pẹ̀lú àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́, àwọn Ìbùdó Ìṣiṣẹ́papọ̀, àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ àti àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ nípa àwọn ètò ìlànà-ìmúyányán ajẹmọ́-ẹ̀dá láti mú ìdàgbàsókè bá àti láti ṣe àtúnṣe sí ìlànà lórí àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà-ìmúyányán atọ́ka sí àgbáyé. Wọ́n gbé àwọn ìlànà tí wọ́n pèsè lárugẹ nípasẹ̀ àtẹ̀jáde wọn lórí ìkànnì-ayélujára ti WHO, àti nípasẹ̀ àwọn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe láti dákún ìmúṣẹ wọn. Àwọn ìgbéjáde yìí ti fihàn pé òún níkìmí nínú ìgbélárugẹ àwọn àbá WHO tí wọ́n gbé àṣepọ̀ káríayé ti ìlànà ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá lárugẹ. Bákan náà, ìdàgbàsókè àti ìgbélárugẹ àwọn ìlànà-ìmúyányán atọ́ka sí àgbáyé ti WHO ṣe ìrànlọ́wọ́ láti rí dájú pé àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá mú yányán láàrin àwọn onírúurú olùpèsè, orílẹ̀-èdè, àti yàrá ìṣàyẹ̀wò-ṣèwádìí. Wọ́n máa ń lò wọ́n gan-an láti rí pé ìmúyányán àti ipa àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá-ara dájú, àti nínú àwọn ìṣàyẹ̀wò. Onírúurú àwọn ètò tó ṣe pàtàkì ṣe àfihàn ọwọ́ pàtàkì tí WHO fi mú àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá gẹ́gẹ́ bí ohun alágbára láti dín àjàgà àrùn àgbáyé kù. Global Vaccine Action Plan (GVAP) àti Blood Regulators Network (BRN) wà nínú èyí, èyí tí ó pè fún àwọn àjọ-aláṣẹ alékè àgbáyé lórí ẹ̀jẹ̀, àwọn òògùn ajẹmọ́-ẹ̀jẹ̀ àti irinṣe ìṣàyẹ̀wò alátìbọnú. WHO náà ṣe àjọyọ̀ Ọ̀sẹ̀ Ìgbabẹ́rẹ́-Àjẹsára Lágbàáyé ní gbogbo oṣù kẹrin, pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tó ó gèrò láti dákún ìlò àti òye àwọn àjẹsára àti láti ba ìlọ́ra sí gbígba àjẹsára jà káàkiri àgbáyé. | Ama-Biological Uhlolojikelele: Okokwelapha kwama-Biological, okubizwa nangokuthi ama-Biological, yilezo zigaba zemithi ezikhulayo bese zihlanzwa enqubweni yokukhulisa amangqamuzana endaweni elawulwayo okubizwa phecelezi nge-cell culture okwenziwa ngenani elikhulu lamabhaktheriya noma imvubelo, noma amangqamuzana ezitshalo noma ezilwane. Ama-biological yiqembu lemithi ehlukahlukene ehlanganisa imithi yokugoma, izici eziphathelene nokukhula, ama-modulator amasosha omzimba, izivikeli mzimba ze-monoclonal, kanye nemikhiqizo etholakala egazini lomuntu kanye ne-plasma. Okuhlukanisa ama-biological kanye neminye imithi ukuthi ngokuvamile lawa amaprotheni ahlanjululwe ezinhlelweni zokukhulisa amangqamuzana aphilayo endaweni elawulwayo noma egazini, kuyilapho eminye imithi ibhekwa ‘njengama-molecule amancane’ futhi enziwa ngendlela yokwenziwa (sythetically) noma ahlanjululwe ethathwa ezitshalweni. Ngenxa yokungafani kwesimo sawo kanye nendlela akhiqizwa ngayo, okokwelapha kwama-bilogical kuyagunyazwa, kuhlolwe, futhi kulawulwe ngendlela ehlukile kuneminye imithi. Ukuze kuqinisekiswe ikhwalithi, ukuphepha, kanye nokusebenza kahle kwawo, iqoqo ngalinye lomkhiqizo wokwelapha ngama-biological kufanele lihlolwe kabanzi esigabeni ngasinye sokukhiqiza ukuze kuqinisekiswe ukuvumelana namaqoqo aphambilini. Ukusetshenziswa kwamazinga erefurensi omhlaba wonke e-WHO kusiza ekuqinisekiseni ngokuqhubekayo ukungaguquguquki komkhiqizo kumaqoqo amaningi kanye nokuvumela ukuqhathaniswa kwama-biological phakathi kwabakhiqizi kanye/noma amazwe. Ukusungulwa kwezimfuneko ezivamile ezisebenza ezinhlotsheni ezihlukahlukene zamaqoqo omkhiqizo alawula izinto zokuqalisa, ukukhiqiza nokwengamela okulawulayo kuyisici esibalulekile sale nqubo. Nakuba kungase kusungulwe imihlahlandlela yama-biological athile ukuze kusizwe . Umthelela: Umthelela ohlomulisayo wama-biological uhlukahlukile njengezinhlobo zemikhiqizo ngokwayo: Imithi yokugoma ingenye yezindlela ezinamandla kakhulu futhi ezingabizi kakhulu zokunciphisa umthwalo wezifo emhlabeni wonke futhi kulinganiselwa ekutheni isindisa izimpilo eziyizigidi ezi-2 ukuya kwezi-3 minyaka yonke. Ezinye izifo, njengengxibongo nezinhlobo ezimbili zesifo sovendle, ziye zaqedwa ngenxa yemizamo yomhlaba wonke yokugoma nokulawula ukubhebhetheka kwazo. Kodwa-ke, njengoba izifo eziningi ezithathelanayo ziqhubeka nokuthatha izigidi zezimpilo minyaka yonke, ukuthuthukiswa kwemithi yokugoma emisha neminye imikhiqizo yebhayoloji, nezindlela ezintsha zokuthuthukisa ikhwalithi, amandla, ukuphepha kanye nokusebenza ngendlela efanele kwayo, kuseyizinselele ezinkulu emkhakheni wezempilo yomphakathi. Imikhiqizo yegazi yimikhiqizo esindisa impilo esetshenziswa kabanzi ngesikhathi sokuhlinzwa, ezigulini ezilimele, noma kulabo abanezifo zokopha, nakubantu abelashwa ngamakhemikhali ekwelapheni umdlavuza. Igazi eliningi elinikelwe lihlukaniswa ngezingxenye zalo ezihlukene ngakho iyunithi eyodwa ingasetshenziselwa ukusiza iziguli eziningi ezidinga usizo. Leli qoqo le-ejenti liphinde lihlanganise amangqamuzana omzimba kanye nezinye izindlela zokwelapha ngezakhi zofuzo. Kunokunye okuningana kokwelapha ngama-biological, njenge-insulin esetshenziswa ekwelapheni isifo sikashukela, ama-interferon okutheleleka ngamagciwane kanye nokwelashwa komdlavuza, izivikeli mzimba ze-monoclonal ezisetshenziswayo futhi ekwelapheni ezinye izifo zomdlavuza noma izifo zokuhlaselana kwamasosha omzimba omuntu (autoimmune). Ngokubambisana, le mikhiqizo iyimpumelelo enkulu yabantu nezibonelo ezincomekayo zamandla ama-biological kwezokwelapha. Impendulo yeWHO I-WHO isebenza namazwe angamalungu, Izikhungo Zokubambisana, ophathina nochwepheshe ngohlelo lwayo lokulinganisa ama-biological ukuze isungule futhi ibuyekeze isiqondiso semikhiqizo ye-biotherapeutic futhi isungule izindinganiso zamarefurense amazwe omhlaba. Iziqondiso ezikhiqizwayo zikhuthazwa ngokushicilelwa kwazo kuwebhusayithi ye-WHO, kanye nangemihlangano yokucobelelana ngolwazi kanye namaseshini okuqeqesha ukuze kube lula ukuqaliswa kwazo. Lokhu kufinyelela kuye kwaba usizo ekukhuthazeni izincomo ze-WHO ezikukhuthaza ukuvumelanisa iziqondiso zomhlaba wonke zokwelapha ngama-biological. Ngokufanayo, ukuthuthukiswa kanye nokugqugquzelwa kwamazinga asemazweni omhlaba amarefurensi e-WHO kusiza ekuqinisekiseni ukuthi izindlela zokwelapha zama-biological zivumelekile phakathi kwabakhiqizi, amazwe kanye namalabhorethri ahlukahlukene. Kusetshenziswa kakhulu ekuqinisekiseni ikhwalithi nokusebenza ngendlela efanele kwama-bilogical, kanye nasekulinganisweni kokuhlola kokuxilonga. Izinhlelo eziningana ezibalulekile zibonisa ukubaluleka kwe-WHO emithini yama-biological njengama-ejenti anamandla okunciphisa umthwalo wezifo emhlabeni wonke. Lokhu kuhlanganisa i-Global Vaccine Action Plan (GVAP) kanye ne-Blood Regulators Network (BRN), equkethe iziphathimandla ezihamba phambili zamazwe omhlaba ngokuphathelene negazi, imikhiqizo yegazi kanye namadivayisi okuxilonga i-in vitro. I-WHO futhi igubha Iviki Lomhlaba Lokugoma njalo ngoMbasa, nemicimbi ehlobene nayo ehloselwe ukukhuthaza ukusetshenziswa nokuqondwa kwemithi yokugoma kanye nokulwa nokungatshazwa komgomo emhlabeni jikelele. |
የደም ምርቶች ማጠቃሊያ፡- የደም ምርት ከዓለም ጤና ድርጅት ደም እና ሌሎች ደም ለመተላለፍ የሚረዱ የደም ክፍሎች እና ከፕላዝማ የተገኙ የመድኃኒት ምርቶችን (PDMPs) ጨምሮ ከሰው ደም የተገኘ ማንኛውም የሕክምና ንጥረ-ነገር ነው፡፡ ከሰዎች ደም እና ፕላዝማ ልገሳ የተገኙ የመድሃኒት (የህክምና ቴራፒ) ምርቶች በጤና እንክብካቤው ላይ ወሳኝ ሚና ይጫወታሉ፡፡ ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ጥራታቸው የተረጋገጠ የደም ምርቶች በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ጠየና ለማሻሻል እና ለማዳን አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፡፡ ስለሕፃናትን ሞት እና የእናቶች ጤንነት እንደ የደም መፍሰስ አለማቋረጥ፣ ኦክስጅን የሚሸከም ፕሮቴን ዕጥረት እና የበሽታ መከላከል አቅም ማነስ እና እንደ ካንሰር እና የአሰቃቂ ጊዜ የደም መፍሰስ ያሉ ለሕይወት አስጊ በሆኑ በዘር የሚተላለፉ በሽታዎች የሚሠቃዩትን ዕድሜ መራዘም እና ጥራትን በእጅጉ ማሻሻል። እንዲሁም የንቅለተከላን ጨምሮ ውስብስብ የሕክምና እና የቀዶ ጥገና ሂደቶችን መደገፍ፡፤ ለደም መስጠት በቂ ያልሆነ ወይም ደህንነቱ ያልተጠበቀ ደም የታካሚ እንክብካቤ ለማደረግ በብዙ አጣዳፊ እና ሥር የሰደደ ሁኔታዎች ውስጥ ቁልፍ በሆኑ የጤና አገልግሎቶች እና ፕሮግራሞች ውጤታማነት ላይ አሉታዊ ተፅእኖ አለው፡፡ የሁሉንም ታማሚዎች ተደራሽነትን ለማረጋገጥ ለጤና ስርዓት ቁልፍ አካል እና ለታካሚ ደህንነት ወሳኝ በመሆኑ የአለም ጤና ድርጅት ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ጥራታቸው የተረጋገጡ ውጤታማ የደም ምርቶች መስጠትን ይጠይቃል፡፡ ተጽዕኖ፡- የደም ምርቶች በየዓመቱ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ለመታደግ አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፣ የአስደናቂ ትውስታን የመቋቋም እድልን እና ለሕይወት አስጊ በሆኑ ሁኔታዎች የሚሰቃዩ ታካሚዎችን የህይወት ጥራት ያሻሽላሉ እንዲሁም ውስብስብ የሕክምና እና የቀዶ ጥገና ሂደቶችን ይደግፋሉ፡ ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች የደም ምርቶች በብዛት ጥቅም ላይ የሚውሉት የላቀ የሕክምና እና የቀዶ ሕክምና ሂደቶችን ለመደገፍ ሲሆን ከእነዚህም ውስጥ የካንሰር እና የደምና ደም ስር በሽታዎች ሕክምናዎች፣ የአሰቃቂ ትውስታ ማስታገሻ፣ የልብና የደም ሥር ቀዶ ጥገና እና ንቅለ ተከላን ያካትታሉ፡፡ የመመርመሪያ እና የሕክምና አማራጮች ውስን በሆኑባቸው ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ደግሞ አብዛኛው የደም መጠን በወሊድ በከባድ የደም ማነስ ችግር ለሚሰቃዩ ሴቶች እና የአይሮን ንጥረ ነገር ዕጥረት በሚያስከትሉ በወባ እና በተመጣጠነ ምግብ እጥረት ምክንያት የደም ማነስ ችግር የሚሰቃዩ ህንጻናትን ለማከም ያገለግላል። በብዙ አገሮች የአቅርቦት ፍላጎሉ ከአቅርቦት የሚበልጥ ሲሆን በዓለም ዙሪያ ያሉ የደም አገልግሎቶች በቂ የደም ምርቶች አቅርቦትን ለማቅረብ ከባድ ፈተና የሚገጥማቸው ሲሆን የእነዚህን ምርቶች ጥራት እና ደህንነት በሕዝብ ጤና ላይ በሚታወቁት እና በሚከሰቱ አደጋዎች ላይ ማረጋገጥንም እንዲሁ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው ዕርዳታ የዓለም ጤና ድርጅት የተግባር ማዕቀፍ እ/አ/አ በ2020-2023 ደህንነቱ አስተማማኝ፣ ውጤታማ እና ጥራት ያላቸውን የደም ምርቶች ተደራሽነት ለማስፋፋት አሁን ያሉትን የደም ምርቶች ደህንነት እና ተደራሽነትን እንቅፋት ለመፍታት ዓለም አቀፍ ጥረቶች ስትራቴጂካዊ አቅጣጫ ለመስጠት ነው፡፡ ከአባል ሃገራት እና ከአጋሮች ጋር በመስራት የአለም ጤና ድርጅት በማዕቀፍ 6 ስልታዊ አላማዎች አማካኝነት ሁለንተናዊ ደህንነታቸው አስተማማኝ፣ ውጤታማ እና በጥራት የተረጋገጡ የደም ምርቶችን ተደራሽ ለማድረግ ያለመ ነው፡፡ አላማዎቹ በሚከተሉት ላይ ያተኮሩ ናቸው፡- በአግባቡ የተዋቀረ፣ የተቀናጀ እና ዘላቂነት ያለው የሀብት ምንጭ ብሄራዊ የደም ስርአቶች፤ የአስተዳደር ቁጥጥር፣ ብሔራዊ ደረጃዎች እና የጥራት ምዘና መርሃ ግብሮች አግባብነት ያላቸው ብሔራዊ ማዕቀፎች፤ በሁሉም አገሮች ላይ የሚሰራ እና በብቃት የሚተዳደር የደም አገልግሎቶች፤ የደም ዝውውር የህክምና ስርዓትን ለማመቻቸት የታካሚውን የደም አያያዝ ውጤታማ ትግበራን፤ ውጤታማ የክትትል፣ የደም ልገሳ ደህንነት ቁጥጥር ስርዓት እና ደህንነቱ የጠበቀ የምርመራ ስርዓት፣ በአጠቃላይ እና ትክክለኛ የመረጃ አሰባሰብ ስርዓቶች የተደገፈ፤ ዋና ዋና ጉዳዮችን በማሳካት በዓለም አቀፍ፣ በአህጉር እና በአገር አቀፍ ደረጃ ያሉ ተግዳሮቶችን እና ታዳጊ ስጋቶችን በጋራ ለመፍታት አጋር መሆን፣ መተባበር እና የመረጃ ልውውጥጥ። | Blood products Overview: A blood product is any therapeutic substance derived from human blood, including whole blood and other blood components for transfusion, and plasma-derived medicinal products (PDMPs). Medicinal (medical therapeutic) products derived from human donations of blood and plasma play a critical role in health care. Safe, effective and quality-assured blood products contribute to improving and saving millions of lives every year, as they: address child mortality and maternal health; dramatically improve the life expectancy and quality of life of patients suffering from life-threatening inherited disorders, such as haemophilia, thalassaemia and immune deficiency, and acquired conditions such as cancer and traumatic haemorrhage; and support complex medical and surgical procedures, including transplantation. An insufficient or unsafe blood supply for transfusion has a negative impact on the effectiveness of key health services and programmes to provide appropriate patient care in numerous acute and chronic conditions. Ensuring access of all patients who require transfusion to safe, effective and quality-assured blood products is a key component of an effective health system and vital for patient safety. Impact: Blood products contribute to the saving of millions of lives every year, improve dramatically life expectancy and the quality of life of patients suffering from life-threatening conditions, and support complex medical and surgical procedures. In high-income countries, blood products are most commonly used to support advanced medical and surgical procedures, including treatments of cancer and haematological diseases, trauma resuscitation, cardiovascular surgery and transplantation. In lower-income countries where diagnosis and treatment options are limited, a greater portion of blood is used to treat women with obstetric emergencies and children suffering from severe anaemia, often resulting from malaria and malnutrition. In many countries, demand outstrips supply, and blood services throughout the world face the daunting challenge of making sufficient supplies of blood products available, while also ensuring the quality and safety of these products in the face of known and emerging threats to public health WHO response The WHO Action framework to advance universal access to safe, effective and quality-assured blood products 2020–2023 aims to provide strategic direction to global efforts to address present barriers to the safety and availability of blood products. Working with Member States and partners, WHO aims to achieve universal access to safe, effective and quality assured blood products through the Framework’s 6 strategic objectives. The objectives focus on: 1. Appropriately structured, well-coordinated and sustainably resourced national blood systems; 2. Appropriate national frameworks of regulatory controls, national standards and quality assessment programmes; 3. Functioning and efficiently managed blood services in all countries; 4. Effective implementation of patient blood management to optimize clinical practice of transfusion; 5. Effective surveillance, haemovigilance and pharmacovigilance, supported by comprehensive and accurate data collection systems; 6. Partnerships, collaboration and information exchange to achieve key priorities and jointly address challenges and emerging threats at global, regional and national levels. | Samar da jini Gansashen bayani : Samar da jini shi ne duk wani magani da aka samo shi daga jini ɗan'adam wanda ya haɗar da gabadayan jinin da kuma wasu sassa nasa domin sakawa da kuma bada jini (PDMPs). Samar da jini an samo shi ne daga gudummawar jini da ɗan'adam yake bayarwa kuma ita kwayar jini tana taka rawa sosai a fannin lafiya . Kulawa da inganci da tabbatar da nagataccen samar da jini yana temakawa wajen bunƙasa da kuma tserar da rayukan miliyoyin mutane a kowacce shekara kamar yadda suke ; Magance mace-macen yara da masta masu haihuwa. Abin mamaki ta bunƙasa lafiyar da ake tsammani da kuma nagartar lafiyar marasa lafiya da suke fama da barazanar gadajjiyar rashin lafiya kamar rikicewar jini da gadon ƙarancin jin da rashin ingancin garkuwar jiki da kuma yanayin ciwan daji da mummunan ƙarancin jini da kuma; Samar da haɗaɗɗun magunguna da kuma hanyoyin tiyata wanda ya haɗar da dashe. Rashin wadataccen gudanar jini ko kuma ƙarin jini marar tsafta yana da tasiri sosai ga mihimmiyar hidimar lafiya da kuma shirye-sjirye da za su ba wa mara lafiya kulawa sosai a tsattsauran yanayi. Tabbatar da ceyawa ko wanne mara lafiya da yake buƙatar sa jini an samu aminci da inganci da tabbatar da ingancin jinin shi ne ginshiƙin tsarin lafiya da kuma lafiyar majinyaci . Tasiri : samar da jini yana temakawa wajen kiyaye rayukan miliyoyin mutane a kowacce shekara kuma yana bada mamaki sosai wajen inganta lafiyar masu jinya da suke fama da matsanancin hali kuma zai taimaki hanyar magani da tiyata . A ƙasashen da suke da kuɗin shiga sosai abubuwan da ake samarwa daga jini sun zama ruwan dare, inda ake amfani da su wajen amfani ƙarfafar manyan hanyoyin jinya da tiyata wanda ya haɗar da maganin kansa da cututtukan jini da tiyatar cikin jiki da kuma dashe . A kasashe masu ƙarancin kuɗin shiga inda gwaji da kuma jinya ke da iyaka, an amfani da mafi yawan abaubuwan da ake samu daga jini wajen magance matsalar mata da ke kitse da kuma yaran da suke fama da cutar ƙarancin jini sosa sakamakon maleriya ko rashin wadataccen abinci . A mafi yawancin ƙasashe neman wuce gona da iri da kuma ayyukan jini a gaba ɗayan duniya na fuskantar ƙalubale na wadataccen samuwar abubuwan da ake samu daga jini ta hanyar tabbatar da ingancin da lafiyar jinin da kuma ingancin waɗannan abubuwa sadoda barazanar da ka iya aukuwa ga lafiyar al'umma. Makatakan Hukumar WHO Tsarin ayyukan WHO shi ne su bunƙasa samun kariya na bai ɗaya da kuma samun ingantaccen jini na tsarin 2020 zuwa 2030 da nufin samar da ingantacciyar hanyar tsari magance matsalolin da suke fuskantar wadatuwar jini. Aiki tare da mambobin ƙasa da ƙasa da abokan tarayya, WHO na nufin cimma wata gamammiyar dama ta samar da ingantaccen jini ta hanyar tsarin manufofinta . Manufofin sun sa gaba ne a kan : 1. Tsarin da ya dace da haɗaɗɗe kuma wanzajjen tsarin jini na ƙasa.; 2. Ingantaccen tsari na ƙasa da ƙasa domin daidaita sarrafawa da cikakken tsari mai inganci.; 3. Kyautata tsarin aikace-aikacen jini a gabaɗayan ƙasashe. 4. Zartar da ingantaccen tsarin kyautata jinin marasa lafiya domin inganta jinya. 5. Kyautata sa-ido da ƙarfafa tsarin samar da jini da tsare-tsaren inganta riga-kafi wanda za a ƙarfafe shi ta hanyar bada cikakken kuma ingantaccen bayani. 6. Haɗin guiwa da haɗin kai da musayen bayanai domin cimma buri da kuma haɗin kai wajen fuskantar matsalolin da suke kawo barazana a duniya da yanki da ƙasa . | Vifaa vya damu. Muhtasari: Vifaa vya damu ni dutu yoyote ya matibabu inayotokana na damu ya binadamu, ikijumuisha sehemunzima na nyingine za damu kwa ajili ya kuongezewa, na bidhaa za dawa zinazotokana na plasma (PDMPs). Bidhaa za dawa (matibabu) zinazotokana na michango ya binadamu ya damu na plasma huchukua jukumu muhimu katika utunzaji wa afya. Bidhaa za damu salama, bora na zilizohakikishiwa ubora huchangia katika kuboresha na kuokoa maisha ya mamilioni ya watu kila mwaka, kwani hizo: Hushughulikia vifo vya watoto na afya ya uzazi: Kunoresha kwa kiasi kikubwa muda wa kuishi na ubora wa maisha ya wagonjwa wanaougua magonjwa ya kurithi yanayotishia maisha, kama vile homofilia, thalasemia, na upungufu wa kinga, na halizinazzopatikana kama vile saratani na kuvuja damu kwa kiwewe; na Zinasaidia taratibu ngumu za matibabu na upasuaji, ikiwa ni pamoja na zupandikizaji. Ugavi wa damu usiotosheleza ama usio salama kwa utiaji mishpani una athari mbaya kwa ufanisi wa huduma muhimu za afya na mipango ya kutoa huduma ifaayo kwa wagonjwa zkatika hali nyingi za papo hapo na sugu. Kuhakikisha upatikanaji wa wagonjwa wote wanaohitaji kuwekea damu mishipani kwa bidhaa za damu salama, bora na zilizohakikishiwa ubora ni sehemu muhimu ya mfumo bora wa afya na muhimu kwa usalama wa mgonjwa. Matokeo: Damu bidhaa huchangua kuokoa maisha ya mamilioni kila mwaka, kuboresha kwa kiasi kikubwa umri wa kuishi na ubora wa maisha ya wagonjwa wanaotokana na hali ya kutishia maisha, na kusaidia taratibu ngumu za matibabu na upasuaji. Katika nchi zenye mapato ya juu, bidhaa za damu hutumiwa sana kusaidia taratibu za hali ya juu za matibabu na upasuaji, ikijumuisha matibabu ya saratani na magonjwa ya damu, ufufuaji wa kiwewe, upasuaji wa moyo na mishipa na upandikizaji. Katika nchi zenye kipato cha chini ambapo utambuzi na matibabu ni duni, sehemu kubwa ya damu hutumiwa kutibu wanawake wenye dharura za uzazi na watoto wanaougua anemia kali, ambayo mara nyingi husababishwa na malaria na utapiamlo. Katika nchi nyingi, mahitaji yanazidi ugavi, na hdumu za damuulimwenguni kote zinakabiliwa na changamoto kubwa ya kutoa usambazaji wa kutosha wa bidhaa za damu, huku pia kuhakikisha ubora na usalama wa bidhaa hizi mbele ya vitisho vinavyojulikana na vinavyojitokeza kwa afya ya umma. Majibu ya WHO. Mfumo wa Utekelezaji wa WHO wa kuendeleza upatikanaji wa bidhaa za damu salama, bora na zlizohakikishwa ubora wa 2020‚Äì2023 unalenga kutoa mwelekeo wa kimkakati kwa juhudi za kimataifa za kushughulikia vizuizi vilivyopo kwa usalama na upatikanajiwa bidhaa za damu. Ikifanya kazi na Nchi Wanachama na washirika, WHO inalenga kufikia upatikanaji wa bidhaa za damu salama, zenye ufanisi na zenye ubora kupitia mfumo wa malengo 6 ya kimkakati. Malengo ynazingatia: 1. Mifumo ya damu ya kitaifa iliyopangwa ipasavyo, iliyoratibiwa vyema na yenye rasilimali endelevu.; 2. Mifumo ifaayo ya kitaifa ya udhibiti, viwango vya kitaifa na programu za tathmini ya ubora.; 3. Huduma za damu zinazofanya kazi na kusimamiwa kwa ufanisi katika nchi zote; 4. Utekelezaji bora wa usimamizi wa damu ya mgonjwa ili kuongeza mazoezi ya kliniki ya utiaji mishipani; 5. Ufuatiliaji madhubuti, uchunguzi wa damu na uangalizi wa dawa, unaosaidiwa na mifumo kamili na sahihi ya ukusanyaji wa data; 6. Ushirikiano na kubadilishana taarifa ili kufikia vipaumbele muhimu na kushughulikia kwa pamoja changamoto na matishio yanayojitokeza katika ngazi ua kimataifa, kikanda na kitaifa. | Àwọn ọjà ẹ̀jẹ̀ Ìsọnísókí: Ọjà ẹ̀jẹ̀ jẹ́ òògùn ìtọ́jú tí a rí láti ara ẹ̀jẹ̀ ènìyàn, àti ẹ̀jẹ̀ gan-an àti àwọn àkóónú ẹ̀jẹ̀ mìíràn fún ìgbé-ẹ̀jẹ̀-gba-ẹ̀jẹ̀, àti àwọn ọjà olóògùn tí a ṣe láti ara ẹ̀ka-ẹ̀jẹ̀-aláìláwọ̀. Àwọn ọjà òògùn (òògùn ìtọ́jú) tí a rí láti ara àwọn ẹ̀jẹ̀ tí àwọn ènìyàn fi sílẹ̀ máa ń kó ipa ribiribi nínún ètò ìlera. Àwọn ọjà ẹ̀jẹ̀ tí kò léwu, tó múná dóko, tó sì dára máa ń dóòlà ẹ̀mí ogunlọ́gọ̀ mílíọ́nù ènìyàn lọ́dọọdún, bí wọ́n ṣe ń; dá sí ikú ọmọdé àti ìlera ajẹmọ́-ìbímọ; fidán dákún ìrètí ọdún ìgbéléayé àti gbígbé ayé dáadáa àwọn aláìsàn tí wọ́n ní àwọn àrùn àjogúnbá apinnilẹ́mìí, bí i àrùn àìdì-ẹ̀jẹ̀, àrun àìtó-ẹ̀jẹ̀ àti àìlera sọ́jà ara, àti àwọn ipò àìsàn tí wọ́n kó bí i jẹjẹrẹ àti àìsàn ìsọ-ẹ̀jẹ̀-nù; àti ṣe àtìlẹyìn fún àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́-abẹ ẹlẹ́ka-ǹ-ka. Àìtó àti ewu ìpèsè ẹ̀jẹ̀ fún ẹ̀jẹ̀ gbígbà ní ipa òdì lórí ìmúyányán àwọn ètò ìlera láti pèsè ìtọ́jú tó tọ̀nà fún àwọn aláìsàn tó wà ní ipo àṣẹ̀ṣẹ̀bẹ̀rẹ̀ àti òtéńté. Rírí pé gbogbo àwọn aláìsàn tó nílò láti gba ẹ̀jẹ̀ ló ní àǹfààní sí àwọn ẹ̀jẹ̀ tó láàbò, tó múná dóko tó sì dáa jẹ́ apá kan ètò ìlera tó mú yányán, ó sì ṣe kókó fún ààbò aláìsàn. Ipa: Ẹ̀jẹ̀ máa ń dákún dídóòlà ẹ̀mí ogunlọ́gọ̀ mílíọ́nù ènìyàn lọ́dọọdún, fidán dákún ìrètí ọdún ìgbéléayé àti gbígbé ayé dáadáa àwọn aláìsàn tí wọ́n ní àwọn àrùn apinnilẹ́mìí, ó sì ń ṣe àtìlẹyìn fún àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́-abẹ ẹlẹ́ka-ǹ-ka. Ní àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ńláńlá, wọ́n máa ń sábà lo ẹ̀jẹ̀ fún àtìlẹyìn àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́-abẹ onípele gíga, tí ó ní i ṣe pẹ̀lú àwọn àrùn kòkòrò inú ẹ̀jẹ̀ àti ìsọdọ̀tun ìpòrúru-ọkàn, iṣẹ́-abẹ ajẹmọ́-ọkàn àti ìfidípò. Ní àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ẹlẹ́jẹ̀wọ̀n níbi tí àwọn àṣàyàn àyẹ̀wò àti ìtọ́jú ti mọ níba, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀jẹ̀ tí wọ́n máa ń lò láti tọ́jú àwọn aláboyún tó ní ìṣoro pàjáwìrì àti àwọn ọmọdé tó ní àkọ àrun ajẹmọ́ àìtó ẹ̀jẹ̀, èyí tí ibà àti àìjẹ oúnjẹ aṣaralóore máa ń fà. Ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè, ìnílò pọ̀ ju ìpèsè lọ, àti àwọn ìṣètò ẹ̀jẹ̀ káàkiri àgbáyé máa ń kójú ìṣòro àjọṣepọ̀ tó ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ìpèsè ẹ̀jẹ̀ tó tó, nígbà ó tún ń rí i dájú pé àwọn ọjà wọ̀nyí dára, wọ́n kò sì léwu ní àsìkò yìí tí ìdúnkookò pọ̀ sí ètò ìlera àwùjọ. Èsì WHO Ìlànà Àmúṣiṣẹ́ WHO láti mú ìgbèrú bá àǹfààní sí ẹ̀jẹ̀ tó láàbò, mú yányán, tó sì dára lágbàáyé láàrin 2020-2023 ní èròǹgbà láti pèsè ìtọ́ni elétò fún àwọn akitiyan àgbáyé láti dá sí àwọn ìdènà lọ́ọ́lọ́ọ́ sí ààbò àti wíwà ẹ̀jẹ̀. Ní ṣíṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀, WHO ní èròǹgbà láti rí dájú pé àǹfààní sí ẹ̀jẹ̀ tó láàbò, tó múná dóko, tó sì dára wà nípasẹ̀ àwọn èròǹgbà elétò Onílànà 6. Àwọn èròǹgbà náà dá lórí: 1. Àwọn ètò ẹ̀jẹ̀ ní ìpele orílẹ̀-èdè, èyí tó ní ìhun tó tọ́, àkóso tó gbọnngbọ́n àti ohun-èlò alálòpẹ́; 2. Àwọn ìṣàkóso onílànà ìpele orílẹ̀-èdè tó tọ́, àwọn òdiwọ̀n orílẹ̀-èdè àti àwọn ètò ìgbéléwọ̀n fún ìṣe-dáadáa; 3. Àwọn ètò-iṣẹ́ ẹ̀jẹ̀ tí àkóso rẹ̀ múná dóko tó sì ń ṣiṣẹ́ dáadáa ní gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè; 4. ìmúṣẹ́ tó múná dóko fún ìṣàkóso ẹ̀jẹ̀ aláìsàn láti jẹ́ kí ètò ìgba-ẹ̀jẹ̀ nílé ìwòsàn múná dóko; 5. Ààbò tó gbọnngbọ́n, ìjígìrì-sí-ààbò-ẹ̀jẹ̀ àti ìjígìrì-sí-ààbò-ògùn, èyí tí àwọn ètò ìkó-dátà-jọ agúnrégé àti ọlọ́pọ̀-àlàyé tì lẹ́yìn; 6. Àwọn àjọṣepọ̀, ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti ìjìrọ̀ àlàyé láti ṣe àṣeyọrí nípa àwọn ààyọ ohun tó ṣe kókó àti láti dìjọ dá sí àwọn ìṣoro àti àwọn ìdúnkookò lọ́ọ́lọ́ọ́ ní àwọn ìpele àgbáyé, ẹkùnjẹkùn àti orílẹ̀-èdè. | Imikhiqizo yegazi Uhlolojikelele: Umkhiqizo wegazi yinoma iyiphi into yokwelapha etholakala egazini lomuntu, ehlanganisa igazi eliphelele kanye nezinye izingxenye zegazi zokumpontshelwa igazi, kanye nemikhiqizo yokwelapha etholakala nge-plasma (PDMPs). Imikhiqizo yokwelapha (yezokwelapha kwezempilo) ethathwe ekunikeleni kwabantu igazi futhi i-plasma idlala indima ebalulekile ekunakekelweni kwezempilo. Imikhiqizo yegazi ephephile, esebenza ngempumelelo kanye neqinisekisiwe ukuthi iseqophelweni eliphezulu inomthelela ekuthuthukiseni kanye nasekusindiseni izimpilo eziyizigidi minyaka yonke, njengoba: ibhekana nokushona kwezingane kanye nempilo yomama; ukuthuthukisa ngokuphawulekayo isikhathi sokuphila kanye neqophelo eliphezulu lokuphila kweziguli eziphethwe yizifo ezisongela impilo eziwufuzo, njenge-haemophilia, i-thalassaemia kanye nokuntuleka kwamasosha omzimba, kanye nezifo ezitholakele ezifana nomdlavuza kanye ne-traumatic haemorrhage; kanye nokusekela izinqubo eziyinkimbinkimbi zezokwelapha nezokuhlinza, okuhlanganisa ukufakelwa izitho zomzimba. Ukunikezwa kwegazi okunganele noma okungaphephile kokufakelwa igazi kunomthelela omubi ekusebenzeni kwezinsiza zezempilo ezibalulekile nezinhlelo zokuhlinzeka ngokunakekelwa kwesiguli okufanele ezifweni eziningi ezibucayi nezingamahlalakhona. Ukuqinisekisa ukufinyelela kwazo zonke iziguli ezidinga ukufakelwa imikhiqizo yegazi ephephile, esebenza ngendlela efanele kanye neqinisekisiwe ngokuba seqophelweni eliphezulu kuyingxenye esemqoka yohlelo lwezempilo olusebenza ngendlela efanele futhi kubalulekile ekuphepheni kweziguli. Umthelela: Imikhiqizo yegazi inomthelela ekusindiseni izimpilo eziyizigidi minyaka yonke, ithuthukisa ngokuphawulekayo isikhathi sokuphila kanye neqophelo eliphezulu lokuphila kweziguli eziphethwe yizifo ezisongela impilo, futhi isekela izinqubo eziyinkimbinkimbi zezokwelapha nokuhlinzwa. Emazweni anamaholo aphezulu, imikhiqizo yegazi ivame ukusetshenziselwa ukusekela izinqubo zezokwelapha nezokuhlinza ezithuthukile, okuhlanganisa ukwelashwa komdlavuza nezifo ze-haematological, ukuvuswa kophangalalayo ngenxa ye-trauma, ukuhlinzwa kwenhliziyo nemithambo yegazi kanye nokufakelwa kwezitho zomzimba. Emazweni anamaholo aphansi lapho ukuhlonzwa kwezifo kanye nokwelashwa kunomkhawulo khona, ingxenye enkulu yegazi isetshenziselwa ukwelapha abesifazane abanezimo eziphuthumayo eziphathelene nokubeletha kanye nezingane ezine-anaemia ebucayi kakhulu, ngokuvamile ebangelwa umalaleveva kanye nokungondleki kahle. Emazweni amaningi, isidingo singaphezu kokuhlinzekwayo, futhi izinsiza zegazi emhlabeni wonke zibhekana nenselele enkulu yokwenza ukuthi kutholakale izinto ezanele zemikhiqizo yegazi, kuyilapho futhi iqinisekisa iqophelo eliphezulu kanye nokuphepha kwale mikhiqizo naphezu kwezinsongo ezaziwayo nezivelayo ngokuphathelene nezempilo yomphakathi Impendulo yeWHO Uhlaka lwe-WHO Lokuthatha Isinyathelo lokuqhubekisela phambili ukufinyelela komhlaba wonke emikhiqizweni yegazi ephephile, esebenza ngendlela efanele neqinisekisiwe ngokuba seqophelweni eliphezulu 2020-2023 luhlose ukuhlinzeka ngesiqondiso emizamweni yomhlaba wonke yokubhekana nezithiyo zamanje ngokuphathelene nokuphepha kanye nokutholakala kwemikhiqizo yegazi. Ngokusebenza namazwe angamalungu kanye nabalingani, i-WHO ihlose ukufeza ukufinyelela komhlaba wonke emikhiqizweni yegazi ephephile, esebenza ngendlela ephephile kanye eqinisekisiwe ukuthi iseqophelweni eliphezulu ngezinhloso eziyi-6 zamasu oHlaka. Imigomo igxile kulokhu: 1. Izinhlelo zegazi zikazwelonke ezihlelwe ngendlela efanele, eziqondaniswe kahle futhi ezinemithombo eqhubekayo; 2. Izinhlaka ezifanele zikazwelonke zokulawula okugunyaziwe, izindinganiso zikazwelonke kanye nezinhlelo zokuhlola ukuba seqophelweni eliphezulu; 3. Izinsiza zegazi ezisebenzayo futhi ezenganyelwe kahle kuwo wonke amazwe; 4. Ukuqaliswa ngempumelelo kokwenganyelwa kwegazi leziguli ukuze kuthuthukiswe inqubo yokwelapha yokufakelwa igazi; 5. Ukuqapha ngendlela esebenzayo, i-haemovigilance kanye ne-pharmacovigilance, kusekelwa izinhlelo zokuqoqwa kwemininingo eningiliziwe futhi enembile; 6. Ubambiswano, ukusebenzisana kanye nokucobelelana ngolwazi ukuze kuzuzwe izinto eziyinhloko futhi kubhekanwe nezinselelo kanye nezinsongo ezivelayo emazingeni omhlaba, esifundeni kanye nakuzwelonke. |
ጡት ማጥባት ማጠቃሊያ፡- ጡት ማጥባት የልጆችን ጤና እና ህልውና ለማረጋገጥ በጣም ውጤታማ ከሆኑ መንገዶች አንዱ ነው፡፡ ሆኖም ከዓለም ጤና ድርጅት የምክረ ሀሳብ በተቃራኒ ከ6 ወር በታች ከሆኑ ሕፃናት መካከል ከግማሽ ያነሱ ብቻ ናቸው ጡት የሚጠቡት፡፡ የጡት ወተት ጨቅላ ሕፃናት ተስማሚ ምግብ ነው፡፡ ደህንነቱ የተጠበቀ፣ ንጹህ እና ብዙ የተለመዱ የጨቅላ ህጻናት በሽታዎችን ለመከላከል የሚረዱ ፀረ-እንግዳ አካላትን የያዘ ነው፡፡ የጡት ወተት ህፃኑ በመጀመሪያዎቹ ወራቶች እድሜው ላይ የሚፈልገውን ሃይል እና በንጥረ-ነገሮች የበለጸጉ ምግቦችን የሚሰጠው ሲሆን በመጀመሪያው አመት ሁለተኛ አጋማሽ እስከ ግማሽ ወይም ከዚያ በላይ የልጁን የአመጋገብ ፍላጎቶች እና በሁለተኛው አጋማሽ እስከ አንድ ሶስተኛ ድረስ መስጠቱን ይቀጥላል፡፡ ጡት በማጥባት የሚያድጉ ልጆች በእውቀት ፈተናዎች ላይ የተሻሉ፣ ከመጠን በላይ ውፍረት ወይም ለውፍረት የመጋለጥ እድላቸው አነስተኛ እና በቀሪው የእድሜ ዘመናቸው ላይ ለስኳር ህመም የመጋለጥ ዕድላቸው ያነሰ ነው፡፡ የሴቶች የዓለም ጤና ድርጅት ጡት ማጥባት በተጨማሪም ለጡት እና ለማህፀን ካንሰር የመጋለጥ እድላቸው ይቀንሳል፡፡ ተገቢ ያልሆነ የጡት ወተት ምትክ ግብይት በዓለም ዙሪያ የጡት ማጥባትን መጠን እና የቆይታ ጊዜን ለማሻሻል የሚደረገውን ጥረት ማዳከሙን ቀጥሏል፡፡ ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደህንነት እና ኮቪድ-19 በበለጠ ይወቁ፡፡ የምክረ ሀሳብ፡- የዓለም ጤና ድርጅት እና ዩኒሴፍ ህጻናት በተወለዱበት የመጀመሪያ ሰአት ላይ ጡት ማጥባት እንዲጀምሩ እና በመጀመሪያዎቹ 6 ወራት እድሜ ላይ ጡት ብቻ እንዲጠቡ ይመክራሉ፡፡ ይህ ማለት ውሃን ጨምሮ ሌሎች ምግቦች ወይም ፈሳሾች አይሰጣቸውም፡፡ ጨቅላ ሕፃናት በፍላጎት ጡት ማጥባት አለባቸው፡፡ ይህም ህፃኑ በሚፈልገው መጠን. ቀን እና ማታ ማጥባት ይኖባቸዋል፡፡ ምንም አይነት የጠርሙስ መጠጥ፣ ሰው ሰራሽ ጡት መሰል እቃዎች ወይም የፕላስክ ወተቶች መጠቀም የለባቸው፡፡ ከ 6 ወር እድሜ ጀምሮ ህፃናት እስከ ሁለት አመት ወይም ከዚያ በላይ ጡት ማጥባቱን እየቀጠሉበት ደህንነቱን አስተማማኝ የሆነና በቂ ተጨማሪ ምግብ መመገብ መጀመር አለባቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ጡት ማጥባትን ለጨቅላ ሕፃናት እና ትንንሽ ሕፃናት የተሻለ የምግብ ምንጭ አድርጎ በንቃት እያስተዋወቀ በመጀመሪያዎቹ 6 ወራት የጡት ማጥባት መጠኑን እ.አ.አ በ2025 ቢያንስ 50% ለማሳደግ እየሰራ ይገኛል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እና ዩኒሴፍ የጡት ማጥባትን ፖለቲካዊ፣ ህጋዊ፣ የገንዘብ እና የህዝብ ድጋፍ የጋራ የአለም አቀፍ የጡት ማጥባት ማህበሩን ፈጥሯል፡፡ ማህበሩ ከመንግስታት፣ ከበጎ አድራጊዎች፣ ከአለም አቀፍ ድርጅቶች እና ከሲቪል ማህበረሰብ የተውጣጡ አስፈፃሚዎችን እና ለጋሾችን ያሰባስባል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ኔትዎርክ የአለም አቀፍ ክትትል እና ድጋፍ ለመፈጸም የአለም አቀፍ የጡት ወተት ግብይት ህግን ወይም ኔትኮድ በመባልም የሚታወቀው የጡት ወተት ምትክ አግባብ ባልሆነ መልኩ ለገበያ እንዳይቀርብ ለማድረግ ይሰራል፡፡ በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት ለጤና ባለሙያዎች ጡት ለሚያጠቡ እናቶች የሰለጠነ ድጋፍ እንዲሰጡ፣ ችግሮችን እንዲቀርፉ እና የልጆችን እድገት እንዲከታተሉ የስልጠና ትምህርት ይሰጣል፡ | Breastfeeding Overview: Breastfeeding is one of the most effective ways to ensure child health and survival. However, contrary to WHO recommendations, fewer than half of infants under 6 months old are exclusively breastfed. Breastmilk is the ideal food for infants. It is safe, clean and contains antibodies which help protect against many common childhood illnesses. Breastmilk provides all the energy and nutrients that the infant needs for the first months of life, and it continues to provide up to half or more of a child’s nutritional needs during the second half of the first year, and up to one third during the second year of life. Breastfed children perform better on intelligence tests, are less likely to be overweight or obese and less prone to diabetes later in life. Women who breastfeed also have a reduced risk of breast and ovarian cancers. Inappropriate marketing of breast-milk substitutes continues to undermine efforts to improve breastfeeding rates and duration worldwide. Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Recommendations: WHO and UNICEF recommend that children initiate breastfeeding within the first hour of birth and be exclusively breastfed for the first 6 months of life – meaning no other foods or liquids are provided, including water. Infants should be breastfed on demand – that is as often as the child wants, day and night. No bottles, teats or pacifiers should be used. From the age of 6 months, children should begin eating safe and adequate complementary foods while continuing to breastfeed for up to two years of age or beyond. WHO Response: WHO actively promotes breastfeeding as the best source of nourishment for infants and young children, and is working to increase the rate of exclusive breastfeeding for the first 6 months up to at least 50% by 2025. WHO and UNICEF created the Global Breastfeeding Collective to rally political, legal, financial, and public support for breastfeeding. The Collective brings together implementers and donors from governments, philanthropies, international organizations, and civil society. WHO’s Network for Global Monitoring and Support for Implementation of the International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes, also known as NetCode, works to ensure that breast-milk substitutes are not marketed inappropriately. Additionally, WHO provides training courses for health workers to provide skilled support to breastfeeding mothers, help them overcome problems, and monitor the growth of children. | Shayarwa da nonon uwa Gamsashen bayanai : Shayarwa da nonon uwa tana daga cikin manyan hanyoyi ingantantun don tabbatar lafiyar yaro da tsiransa. Sai dai saɓanin da abin da WHO ta ba da shawarwari kusan sama da rabi jarirai 'yan ƙasa da watanni shida 6 ana shayar da su. Nonon uwa shi ne abincin yara mafi dacewa. Yana da sahihanci da nagarta kuma tsaftataccen magani wanda zai temaka domin magance gama-garin cututtukan yara. Shayarwa da nonon uwa tana bada gabaɗayan ƙarfi da gina jiki wanda jariri yake buƙata a watan farko kuma tana ci gaba da bada sama da rabin kayan gina jikin da yara suke buƙata lokacin wata shida na farko har zuwa sama da kaso ɗaya daga cikin uku na shekararsu ta biyu a rayuwarsu . Shayar da jarirai da nonon uwa yana taka rawa sosai wajen inganta ƙwaƙwalwa kuma yana da wuya su yi ƙiba ko teɓa, inda da wuya su kamu da cutar siga a nan gaba a rayuwarsu . Matan da suke shayar da nono suma suna da ƙarancin yuwuwar kamuwa da kansar nono da ta mahaifa. Rashin dacewar tallata shayarwa da wani abub bayan nono na ci gaba kawo tasgaro wajen inganta ƙoƙarin shayarwa da nono a faɗin duniya. A koyi yadda ake samun abinci me gina jiki da kuma cutar kobid 19 Shawarwari : WHO da ƙungiyar kula da ƙananan yara sun bada shawarar cewa yara su dinga shan nono lokacin da aka haifesu a awar farko kuma a shayar dasu nonon uwa a watanni shida 6 da haihuwarsu ana nufin kada a basu wani abinci koda kuwa ruwa ne . Ya kamata a shayar da jarirai nono " duk lokacin da yaro yake da buƙata dare da rana .". Kada a yi masa amfani da kwalabe ko wani magwaji. Daga watanni shida 6 yara za su iya amafani da sauran abinci a yayin da ake cigaba da shayar da su nono a tsawan shekaru biyu ko fiye da haka . Amsar WHO : WHO a aikace ta bunƙasa shayarwa a matsayin hanyar da tafi dacewa wajen samar da abincin jarirai da ƙananan yara kuma tana aiki domin haɓaka shayarwa a farkon watanni shida 6 na haihuwa kusan kaso 50% zuwa shekarar 2025. WHO da kungiyar UNICEF sun ƙirƙiri gamayyar gangankon shayarwa da nonon uwa na duniya da kuma ɗaukar nauyi da kuma ƙarfin guiwa akan goyan bayan shayarwa. Da kuma tattaro gabaɗaya masu zartarwa da masu bada tallafi daga gwamnatoci da kuma masu bada agaji da kugiyoyin duniya da kuma jama'ar gari . Gangamin Hukumar WHO Na Sa-ido da Tallafi da kuma Aiwatar da Tsarin Talla ta Madadin nonon da aka sani da NetCode na aiki ne domin tabbatar da cewa ba a tallata abubuwa madadadin nono ba yadda ya dace ba. Ƙari kan haka WHO tana bada horaswa ga wasu darasai ga ma'aikatan lafiya domin bada ƙwarewa da za su ƙarfafi shayarwa da nonon uwaye domin temaka musu su magance matsaloli da kuma lura da girman 'ya'yansu. | Kunyonyesha. Muhtasari: Kunyonyesha nimoja wapo ya njia bora zaidi za kuhakikisha afya ya mtoto na kuendelea kuishi. Hata hivyo, kinyume na mapendekezo ya WHO, chini ya nusu ya watoto wachanga walio chini ya miezi 6 ndio wanaonyonyeshwa maziwa ya mama pekee. Maziwa ya mama ni chakula bora kwa watoto wachanga. Ni salama, ni safi na yana kingamwili ambazo husaidia kulinda dhidi ya magonjwa mengi ya kawaida ya utotoni. Maziwa ya mama hutoa nishati na virutubisho vyote ambavyo mtoto mchanga anahitaji kwa miezi ya kwanza ya maisha, na yanaendelea kutoa hadi nusu mahitaji au zaidi ya lishe ya ‚Äôs ya mtoto katika nusu ya pili ya mwaka wa kwanza, na hadi theluthi moja kipindi cha maisha ya mwaka wa pili. Watoto wanaonyonyeshwa maziwa ya mama hufanya vizuri kwenye vipimo vya akili, wana uwezekano mdogo wa kuwa na uzito kupita kiasi au unene kupita kiasi na wana uwezekano mdogo wa kupata kisukari baadaye maishani. Wanawake wanaonyonyesha pia wana uwezekano mdogo wa wa kupata saratani ya matiti na ovari. Uuuzaji usiofaa wa vibadala wa maziwa ya mama unaendelea kudhoofisha juhudi za kuboresha viwango vya unyonyeshaji na muda duniani kote. Jifunze kuhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19. Mapendekezo: WHO na UNICEF walipendekeza kwamba waanzishwe kunyonya ndani ya saa ya kwanza baada ya kuzaliwa na kun yonyeshwa maziwa ya mama pekee kwa miezi 6 ya kwanza ya maisha ‚Äì kumaanisha kwamba hakuna chakula au vinywaji vingine vinavyotolewa, ikiwa ni pamoja na maji. Watoto wachanga wanapaswa kunyonyeshwa kwa mahitaji ‚Äì ambayo ni mara nyingi kama mtoto anataka, mchana na usiku. Hakuna chupa, chuchu ama pacifier inapaswa kutumika. Kuanzia umri wa miezi 6, watoto wanapaswa kuanza kula vyakula salama na vya kutosha vya nyongeza huku wakiendelea kunyonyesha hadi umri wa miaka mieili ama zaidi. Majibu ya WHO: WHO inahimiza kikamilifu unyonyeshaji kama chanzo bora cha lishe kwa watoto wadogo, na inajitahidi kuongeza kiwango cha unyonyeshaji wa ipekee kwa miezi 6ya kwanza hadi angalau 50% ifikapo 2025. WHO na UNICEF ziliunda Mkusanyiko wa Kimataifa wa Kunyonyesha ili kuhamasisha uungwaji mkono wa kisiasa, kisheria, kifedha na umma kwa kunyonyesha. Jumuiya hiyo inawaleta pamzojawatekelezaji na wafadhili kutoka serikalini, mashirika ya hisani, mashirika ya kimataaifa na mahirika ya kiraia. Matandao wa WHO‚Äô wa Ufuatiliaji na Usaidizi wa Kimataifa wa Utekeleaji wa Kanuni za Kimataifa za Uuzaji wa Dawa Mbadala na Maziwa ya Mama, pia hujulikana zkama NetCode, unafanya kazi ili kuhakikisha kuwa maziwa mbadala hayauzwi paipo na utaratibu unaofaa. Zaidi ya hayo, WHO hutoa kozi za mafunzo kwa wafanyakazi wa afya ili kutoa usaidizi wenye ujuzi kwa akina mama wanaonyonyesha, kuwasaidia kuondokana na matatizo, na kufuatilia ukuaji wa wtoto. | Ìfọ́mọlọ́yàn Ìsọnísókí: Ìfọ́mọlọ́yàn jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọ̀nà tó múná dóko jùlọ láti rí si ìlera àti ìyè ọmọdé. Ṣùgbọ́n ṣá, lòdì sí àwọn àbá WHO, ó kéré sí ìdajì àwọn ìkókó tí kò tíì tó oṣù 6 tó ń muyàn nìkan. Omi-ọyàn ni oúnjẹ tí ó tọ̀nà jùlọ fún àwọn ìkókó. Kò léwu, ó mọ́ ó sì ní àwọn àjẹsára tó ń ṣe ààbò fúnni lọ́wọ́ púpọ̀ àwọn àìsàn ọmọdé tó wọ́pọ̀. Omi-ọyàn máa ń pèsè gbogbo agbára àti èròjà-ìṣaralóore tí ìkókó nílò fún àwọn oṣù àkọ́kọ́ láyé, ó sì máa ń tẹ̀síwájú láti pèsè tó bí ìlàjì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ àwọn èròjà-ìṣaralóore ọmọdé lásìkò ìdajì kejì ọdún àkọ́kọ́, àti èyí tí ó tó ìdá mẹ́ta lásìkò ọdún kejì ayé wọn. Àwọn ọmọdé tó muyàn dáadáa máa ń ṣe dáadáa nínú àwọn ìdánwò làákàyè, wọn kì í sábà wúwo tàbí sanra jù, wọ́n kì í sì sábà ní ìtọ̀-súgà lọ́jọ́-iwájú. Àwọn obìnrin tó ń fọ́mọ lọ́yàn náà kì í sábà ní jẹrẹrẹ ọyàn tàbí ti ojú-ara. Títa àwọn oúnjẹ-ìjìrọ̀ fún omi-ọyàn tẹ̀síwájú láti máa tẹ́ àwọn ìgbìyànjú láti mú kí gbèdéke àti àsìkò ìfọ́mọlọ́yàn gbèrú sí ní àgbáyé. Kọ́ nípa Ètò-Ìjẹun àti Ààbò Oúnjẹ àti COVID-19 Àwọn Àbá: WHO àti UNICEF dábàá pé kí àwọn ọmọdé máa ń bẹ̀rẹ̀ ìmuyàn láàrin wákàtí àkọ́kọ́ ìbí, àti pé kí wọ́n fún wọn ní ọyàn nìkan fún oṣù mẹ́fà àkọ́kọ́ ìgbáyé – èyí túmọ̀ sí pé wọn kò ní fún wọn ní àwọn oúnjẹ tàbí mímu mìíràn, àti omi pẹ̀lú. À gbọ́dọ̀ fún àwọn ìkókó ní ọyàn mu bí wọ́n bá ti fẹ́ – èyí túmọ̀ sí gbogbo ìgbà tí ọmọ bá fẹ́ ọyàn, lọ́sàn-án àti lóru. Wọn kò gbọdọ̀ lo ìgò, orí-ọmú àtọwọ́dá tàbí ohun-èlò ìrànlọ́wọ́ mìíràn. Láti ọjó-orí oṣù mẹ́fà, àwọn ọmọdé gbọ́dọ̀ bẹ̀rẹ̀ sí ní jẹ àwọn oúnjẹ àfikún aláìléwu tó tó nígbà tí wọ́n ń tẹ̀síwájú láti fún wọn lọ́yàn títí di ọjọ́-orí ọdún méjì àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Èsì WHO: WHO ṣe ìgbélárugẹ fún ìfọ́mọlọ́yàn gẹ́gẹ́ bí orísun tó dára jù fún ṣíṣe àra àwọn ìkókó àti ọmọdé lóore, ó sì ń ṣiṣẹ́ láti mú gbèdéke ìmuyàn nìkan pọ̀ si fún oṣù mẹ́fà àkọ́kọ́ ó kéré tán 50% ní 2025. WHO àti UNICEF ṣẹ̀dá Àkójọpọ̀ Ìfọ́mọlọ́yàn Lágbàáyé láti wá àtilẹ́yìn òṣèlú, òfin, ìṣúná, àti àwùjọ fún ìfọ́mọlọ́yàn. Àkójọpọ̀ náà ṣe àkópọ̀ àwọn olùmúṣe àti onígbọ̀wọ́ láti ẹ̀ka ìjọba, àwọn onínúure, àwọn àjọ àgbáyé, àti ẹgbẹ́ àwùjọ. Ìtàkùn WHO fún Àkóso àti Àtìlẹyìn Àgbàyé fún Ìmúṣẹ Ìlànà Káríayé ti Títa àwọn Oúnjẹ-ìjìrọ̀ Omi-ọyàn, tí a tún mọ̀ sí NetCode, ń ṣiṣẹ́ láti rí i dájú pé wọn kò ta àwọn oúnjẹ-ìjìrọ̀ omi-ọyàn ní ìtàkutà. Ní àfikún, WHO pèsè àwọn ètò ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe fún àwọn elétò-ìlera láti pèsè àtìlẹyìn oní-mọ̀ọ́ṣe sí àwọn ìyá-lọ́mọ, láti ràn wọ́n lọ́wọ́ láti borí àwọn ìṣòro, àti láti ṣe àkóso ìdàgbàsókè àwọn ọmọdé. | Ukuncelisa izingane ibele Uhlolojikelele: Ukuncelisa ibele kungenye yezindlela eziyimpumelelo kakhulu zokuqinisekisa impilo kanye nokuphila kwengane. Nokho, ngokuphambene nezincomo ze-WHO, yizinsana ezingaphansi kwesigamu ezingaphansi kwezinyanga eziyi-6 ezinceliswa ibele kuphela. Ubisi lwebele lungukudla okulungele izinsana. Luphephile, luhlanzekile futhi luqukethe izivikeli mzimba ezisiza ukuvikela ezifweni eziningi ezivamile zasebunganeni. Ubisi lwebele lunikeza wonke amandla kanye nomsoco odingwa yizinsana ezinyangeni zokuqala zokuphila, futhi luyaqhubeka nokunikeza kuze kufike esigamini noma ngaphezulu sezidingo zomsoco wengane phakathi nesigamu sesibili sonyaka wokuqala, futhi kuze kufike engxenyeni eyodwa kwezintathu phakathi nonyaka wesibili wokuphila. Izingane ezincelisiwe zenza kangcono ekuhlolweni kobuhlakani, mancane amathuba okuthi zikhuluphale noma zikhuluphele ngokweqile futhi azikho sengozini enkulu yokuba nesifo sikashukela kamuva empilweni. Abesifazane abancelisa izingane ibele nabo baba nokuncishiswa kwengozi yomdlavuza wamabele kanye nowamaqanda omuntu wesifazane. Ukukhangisa okungalungile kwezinto ezithatha indawo yobisi lwebele kuyaqhubeka nokunciphisa imizamo yokuthuthukisa amanani okuncelisa izingane ibele kanye nobude besikhathi emhlabeni wonke. Funda mayelana Nokudla Okunomsoco kanye Nokuphepha Kokudla kanye ne-COVID-19 Izincomo: I-WHO ne-UNICEF bancoma ukuthi izingane ziqale ukunceliswa ibele phakathi nehora lokuqala lokuzalwa futhi zinceliswe ibele kuphela ezinyangeni zokuqala zokuphila eziyi-6 – okusho ukuthi akukho okunye ukudla noma uketshezi olunikezwayo, kuhlanganisa namanzi. Izinsana kufanele zinceliswe ibele uma zilifuna – lokho kuvame kakhulu ngendlela ingane efuna ngayo, imini nobusuku. Akumele kusetshenziswe amabhodlela, imincumu noma ama-pacifier. Kusukela ezinyangeni eziyi-6 zobudala, izingane kufanele ziqale ukudla ukudla okuphephile futhi nokwanele okwengeziwe ngenkathi ziqhubeka nokuncela ibele kuze kube yiminyaka yobudala emibili noma ngaphezulu. Impendulo yeWHO: I-WHO ikhuthaza ngamandla ukuncelisa ibele njengomthombo ongcono kakhulu wokondla izinsana kanye nezingane ezincane, futhi isebenzela ukukhulisa izinga lokuncelisa izingane ibele kuphela ezinyangeni eziyi-6 zokuqala kuze kufike okungenani ku-50% ngo-2025. I-WHO ne-UNICEF basungula i-Global Breastfeeding Collective ukuze bathole usizo lwezepolitiki, lwezomthetho, lwezezimali, kanye nolomphakathi ngokuphathelene nokuncelisa ibele. I-Collective ihlanganisa abaqalisi nabanikelayo abavela kohulumeni, abanikela ngenxa yesihawu (philanthropies), izinhlangano zamazwe omhlaba, kanye nomphakathi. I-WHO Network for Global Monitoring and Support for Implementation of the International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes, eyaziwa nangokuthi i-NetCode, isebenzela ukuqinisekisa ukuthi izinto ezithatha indawo yobisi lwebele azikhangiswa ngendlela engafanele. Ngaphezu kwalokho, i-WHO ihlinzeka ngezifundo zokuqeqesha abasebenzi zezempilo ukuze bahlinzeke usizo benekhono komama abancelisayo, babasize ukuthi banqobe izinkinga, futhi baqaphe ukukhula kwezingane. |
የልጅ እድገት ማጠቃሊያ፡- የህጻናት የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በአለም አቀፍ ደረጃ ዋነኛ የህዝብ ጤና አሳሳቢ ጉዳይ ነው፡፡ ዕድሜያቸው ከ5 ዓመት በታች የሆኑ 144 ሚሊዮን ሕፃናት ክብደታቸው ዝቅተኛ፣ 47 ሚሊዮን የሚሆኑት የባከኑ፣ 38.3 ሚሊዮን የሚሆኑት ደግሞ ከመጠን ያለፈ ውፍረት ወይም ውፍረት አለባቸው፡፡ ከ 5 ዓመት በታች ለሆኑ ህጻናት 45% የሚሚሞቱት ከተመጣጠነ ምግብ እጥረት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ የሕፃናትን እና የሕፃናትን እድገት መለካት የሕፃናት ጤና ክትትል አስፈላጊ አካል ነው፡፡ በተመጣጠነ ምግብ እጥረት ምክንያት በቂ ያልሆነ የጨቅላ ህጻናት እድገት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ውስጥ ህጻናት የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ያስከትላል፤ ይህ ደግሞ በኋላ ህይወት ዘመኑ ውስጥ በካሎሪ መውሰድ መጨመር ካስከተለ ከመጠን በላይ ክብደት ወይም ከመጠን በላይ መወፈርን ያስከትላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የህጻናት እድገት ደረጃዎች በአለም አቀፍ ደረጃ የጨቅላ ህጻናት እና ትንንሽ ህፃናትን የአመጋገብ ሁኔታ ለመቆጣጠር እና ለመገምገም የሚያግዝ የምርመራ መሳሪያ ነው፡፡ የህጻናትን ቁመት እና የሰውነት ክብደት በመከታተል ስታንዳርዱ ህጻናት ወይም ህዝቦች በትክክል እንዳያድጉ ያሳውቃል ወይም የአለም ጤና ድርጅት ከተፈለገው ክብደታቸው በታች ወይም ለእላፊ ክብደት የተጋለጡ ሲሆኑ የአለም ጤና ድርጅት የተለየ የጤና አገልግሎት ወይም የህዝብ ጤና እርዳታ ሊፈልግ ይችላል፡፡ በዓለም ጤና ድርጅት የሕፃናት እድገት ስታንዳርድ ወንዶች እና ሴቶች ልጆች የሚለያዩባቸው የእድሜ ክልሎች ያሏቸው ሲሆን ዕድሜያቸው እስከ 5 ዓመት ድረስ የሚወለዱትን የሚሸፍኑ ናቸው፡፡ በዶክተሮች መ/ቤቶች፣ ክሊኒኮች እና ሌሎች የጤና ተቋማት እና በምርምር ተቋማት፣ በልጆች ጤና ጥበቃ ተቋማት እና በጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ላይ ጥቅም ላይ ይውላሉ፡፡ ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደህንነት እና ኮቪድ-19 ይወቁ ውጤት፡- የሕጻናት መቀንጨር ልጅን በዓለም ጤና ድርጅት አመለካከት ዕድሜው በጣም ያነሰ እና ሥር የሰደደ ወይም ተደጋጋሚ የተመጣጠነ ምግብ እጦት ውጤት መሆኑን ያመለክታል፡፡ የሕጻናት መቀንጨር ችግር ለህፃናት ሞት የሚያጋልጥ እና በሰው ልጅ እድገት ውስጥ የእኩልነት መጓደል ምልክት ነው፡፡ የህጻናት ከመጠን ያለፈ ውፍረት የዓለም ጤና ድርጅት ከቁመቱ አንጻር ክበደቱ በጣም ያለፈበት ልጅን ያመለክታል፡፡ ይህ ዓይነቱ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ብዙውን ጊዜ ለምግብ ፍጆታው መጠን በጣም ጥቂት ካሎሪዎችን በማውጣት ወይም የኢንዶሮኒክ ሚዛን መዛባት የሚያስከትል ሲሆን በህይወት ዘመኑ ተላላፊ ላልሆኑ በሽታዎችን የመጋለጥ እድልን ይጨምራል፡፡ የሕፃን የቁመትና ክብደት አለመመጣጠን ማለት ካላቸው ቁመት አንጻር በጣም ቀጭን የሆነ እና በቅርብ ጊዜ ፈጣን ክብደት መቀነስ ወይም ክብደት አለመጨመር ውጤት የሆነውን የአለም ጤና ድርጅትን ያመለክታል፡፡ አንድ ሕፃን የዓለም ጤና ድርጅት በመጠኑም ሆነ በከባድ ብክነት ለሞት የመጋለጥ ዕድሉ ከፍተኛ ቢሆንም ሕክምና መከታተል ይቻላል፡፡ የልጅነት ብክነት እና ከመጠን በላይ መወፈር ሁለቱም የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ሲሆኑ በአንድ ህዝብ ውስጥ አብረው ሊኖሩ ይችላሉ፡፡ እ.ኤ.አ በ 2020 የቁመትና ክብደት አለመመጣጠን (ከቁመት አንጻርዝቅተኛ ክብደት) እንዲሁም ከመጠን በላይ የወፈሩ ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናት 6.7% ያህል (45.4 ሚሊዮን) ሲሆን ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች ለሆኑ (38.9 ሚሊዮን) 5.7% ሆነው ተገኝቷል፡፡ መከላከያ፡- እ.ኤ.አ. በ 2020 በዓለም ዙሪያ ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ 22% (149.2 ሚሊዮን) ህጻናት በመቀንጨር እየተጎዱ ሲሆን ይኸውም እ.አ.አ በ 2015 ከነበረው በ 24.4% ቀንሷል። እ.ኤ.አ. በ 2030 የመቀንጨር አደጋ የተደረባቸው ሕፃናትን ቁጥር በ50% ለመቀነስ የታቀደውን ለማሳካት ዓመታዊው የቅነሳ መጠኑ አሁን ካለው ዓመታዊ የ2.1% ቅናሽ መጠን በእጥፍ (በዓመት ወደ 3.9%) መሆን አለበት፡፡ ምንም እንኳን የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በተለያዩ መንገዶች ሊገለጽ ቢችልም የመከላከያው መንገዱ ግን ተመሳሳይ ነው፤ ይኸውም በመጀመሪያዎቹ ሁለት ዓመታት ውስጥ ከእርግዝና በፊት እና በእርግዝና ወቅት እና ጡት በሚያጠቡበት ጊዜ በቂ የጡት ማጥባት፤ በጥሩ ሁኔታ ማጥባት፤ በለጋ የልጅነት ጊዜ ውስጥ ገንቢ፣ የተለያዩ እና ደህንነቱ የተጠበቀ ተጨማሪ ምግቦች መጠቀም እንዲሁም መሰረታዊ የጤና፣ የውሃ፣ የንፅህና እና የንፅህና አጠባበቅ አገልግሎቶችን እና አስተማማኝ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ እድሎች ማግኘትን ጨምሮ ጤናማ ሁኔታን መፍጠር ናቸው፡፡ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ሳቢያን ጨምሮ አብዛኛዎቹ እነዚህ ጠቃሚ ወደ ጥሩ አመጋገብ መንገዶች የሚወስዱ አስተዳደጎች በስጋት ላይ የሚገኙ ሲሆን በሁሉም መልኩ የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ለማስወገድ እድገትን የመቀነስ አቅም አላቸው፡፡ ዓለም ከወረርሽኙ ጋር ሲታገልና ከዚሁ ሲያገግም የእናቶችን እና የህፃናትን የተመጣጠነ ምግብ አመጋገብን በተለይም በጣም በተጎዱ አህጉር እና የአመጋገብ መብት ለእያንዳንዱ ልጅ እውን የሆነበትን የወደፊት ብሩህ ጊዜን ለማረጋገጥ አስቸኳይ እርምጃ መውሰድ ወሳኝ ነው፡፡ | Child growth Overview: Child malnutrition is a major public health issue worldwide. An estimated 144 million children under age 5 are stunted, 47 million are wasted and 38.3 million have overweight or obesity. Around 45% of deaths among children under 5 years of age are linked to undernutrition. Measuring the growth of infants and children is an important part of child health surveillance. Inadequate infant growth due to poor nutrition leads to under-nutrition in children in many low- and middle-income countries, which, if followed later in life by an increased intake of calories, can result in overweight or obesity. The WHO Child Growth Standards are a diagnostic tool used to monitor and assess the nutritional status of infants and young children worldwide. By tracking children’s height and body weight, the standards detect children or populations not growing properly, or who are underweight or at risk of overweight, and who may require specific health services or public health responses. The WHO Child Growth Standards have charts for boys and girls separated, covering age birth to 5 years. They are used in doctors’ offices, clinics and other health facilities, and by research institutions, child health advocacy organizations and ministries of health Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Impact: Child stunting refers to a child who is too short for his or her age and is the result of chronic or recurrent malnutrition. Stunting is a contributing risk factor to child mortality and is also a marker of inequalities in human development. Child overweight refers to a child who is too heavy for his or her height. This form of malnutrition usually results from expending too few calories for the amount of food consumed or from endocrine disbalances, and it increases the risk of noncommunicable diseases later in life. Child wasting refers to a child who is too thin for his or her height and is the result of recent rapid weight loss or the failure to gain weight. A child who is moderately or severely wasted has an increased risk of death, but treatment is possible. Childhood wasting and overweight are both forms of malnutrition and can coexist in a population. In 2020, wasting (low weight for height) and overweight was found in 6.7% of children under 5 (45.4 million) and 5.7% of children under 5 (38.9 million), respectively. Prevention: In 2020, 22% of children under age 5 worldwide (149.2 million) suffered from stunting, a decline from 24.4% in 2015. To achieve the target of a 50% reduction in the number of stunted children by 2030, the annual rate of decline must double (to 3.9% per year) from its current annual reduction rate of 2.1% per year. Although malnutrition can manifest in multiple ways, the path to prevention is virtually identical: adequate maternal nutrition before and during pregnancy and while breastfeeding; optimal breastfeeding in the first two years of life; nutritious, diverse and safe complementary foods in early childhood; and a healthy environment, including access to basic health, water, hygiene and sanitation services and opportunities for safe physical activity. Many of these vital pathways to good nutrition are under threat – including due to the COVID-19 pandemic – and have the potential to undermine progress towards ending malnutrition in all its forms. As the world responds to and recovers from the pandemic, urgent action is critical to protect maternal and child nutrition – especially in the most affected regions – and secure a future where the right to nutrition is a reality for every child. | Girman yaro Gamsashshen bayani: Rashin abinci mai gina jiki ga yaro wata babbar matsalar lafiyar al'umma ce a faɗin duniya. Ƙiyasin yara miliyan 144 waɗanda ke ƙasa da shekaru 5 a tsumbure suke ba sa iya girma sannan miliyan arba'in 47 an banzantar dasu sannan kuma miliyan 38.3 suna da nauyi ko ƙibar da ta wuce ƙa'ida. Kusan kaso 45% cikin ɗari na mace-macen yara 'yan ƙasa da shekaru 5 suna da alaƙa da rashin cin abinci mai gina jiki. Kwatanta girman yara ƙanana da yara matasa wani abu ne mai muhimmanci wajen sanya ido a lafiyar yaro. Rashin isashshen girman yaro saboda rashin cin abinci mai gina jiki yana janyo rashin ginin jiki a yara yawancin matalauta da matsakaitan ƙasashe, wanda idan aka bibiya daga baya ta yawan cin sinadarin kalori (calories), zai iya janyo nauyi ko ƙibar da ta wuce ƙa'ida. Ƙa'idojin girman yaro na WHO wata hanyace da ake amfani da ita wajen kula da kimanta irin matakin cin abinci mai kyau ga yara ƙanana da matasa a faɗin duniya. Ta hanyar bibiyar tsayi da nauyin jikin yara, ƙa'idojin suna binciko yara ko al'umma da basa girma yadda ya dace, ko waɗanda ba su da nauyi ko kuma waɗanda da suke a hatsarin yin nauyin da yawuce ƙa'ida, sannan da waɗanda da suke buƙatar kulawar lafiya ta musamman ko kuma matakan kula da lafiya na al'umma da hukuma za ta ɗauka. Ƙa'idojin girman yaro na WHO ƙungiyar lafiya ta duniya tana da tsarin taswirar ajiye bayanai na yara maza da mata daban-daban, masu shekarun haihuwa zuwa biyar. Ana amfani da su a ofisoshin likitoci da ƙananan asibitoci da kuma wasu cibiyoyin lafiya da hukumomin bincike da ƙungiyoyin tallafin kiwon lafiya ga yara da kuma ma'aikatun harkar lafiya. Koyi hanyar cin abinci mai gina jiki da kulawa da abinci da COVID-19. Tasiri: Tsakurewar girman yaro na nufin yaro ko yarinyar da suka tsakure shekarunsu (suka kasa girma) kuma hakan na faruwa ne sakamakon matsanancin ko maimaituwar rashin cin abinci mai gina jiki. Tsakurewar girma hatsari ne mai bada gudummawa ga yawan mutuwar yara kuma sannan hakan na nuni da cewa akwai bambamce-bambamce a yadda mutane ke bunƙasa a rayuwa. Nauyin yaro na nufin yaron da nauyinsa ya wuce kima tsawonsa ko tsawonta. Irin wannan rashin cin abincin mai gina jiki yana faruwa ne sakamakon amfani da yawan sinadarin kalori (calories) a cikin yawan abincin da ake ci ko kuma daga rashin daidaituwar sinadarin (hormones) (sinadarin halittar mutum) , sannan yana ƙara hatsarin kamuwa da irin cututtukan da ba a iya ɗauka daga wani a lokacin shekarun girma. Ramewar yaro na nufin yaron da yayi siranta da ta wuce ƙa'ida tsayinsa ko tsayinta kuma yana faruwa ne sakamakon zubewar nauyi da ba daɗe da yi ba ko kuma kasa samun nauyin da ya dace. Yaron da ya kasance a ɗan rame ko a rame sosai yana da yiwuwar ƙaruwar hatsarin mutuwarsa, sai dai yin magani abu ne mai yiwuwa. Ramewar yarinta da ƙiba ba bisa ƙa'ida ba duka biyun hanyoyin rashin cin abinci mara gina jiki ne sannan za su iya faruwa a lokaci guda a cikin al'umma. A shekarar 2020, rama (rashin nauyin da yayi daidai da tsayi) da nauyin da yawuce ƙa'ida an same su ne a kaso 6.7% na yaran da suke ƙasa da shekaru 5 (wato miliyan 45.) da kuma kaso 5.7% na yaran da suke ƙasa da shekaru 5 (wato yara miliyan 38.9) na abubuwan da suka zo bi da bi. Kariya: a shekarar 2020, kaso 22% na yaran da suke ƙasa da shekaru 5 a faɗin duniya (wato yara miliyan 149.2) sun yi fama da tsakurewar girma wato ragi daga kaso 24.4% a shekarar 2015. Domin samun nasarar cimma burin rage kaso 50% na yara masu tsakurarren girma zuwa shekarar 2030, ƙimar raguwar na duk shekara dole ya ninku ( zuwa kaso 3.9% duk shekara) daga ƙimarsa ta yanzu wato kaso 2.1% cikin ɗari na duk shekara. Duk da rashin cin abinci mai gina jiki zai iya bayyana ta hanyoyi da yawa, hanyoyin kariyar kusan duk iri ɗaya ne: samun isashen abinci mai kyau ga uwa kafin da lokacin ɗaukar ciki sannan kuma da lokacin shayarwa; kyakykyawar shayarwa a shekaru biyun farko na rayuwa; abinci mai rai da lafiya, kala daban-daban da irin abinci ingantacce dabandaban a lokacin yarinta; da muhalli mai kyau da samun damar kulawar lafiya na dole da ruwa da tsaftar jiki da guri da ayyukan tsaftace gurare da kuma damarmakin ayyukan motsa jiki mara hatsari. Da yawan waɗannan hanyoyin samun ingantaccen abincin suna cikin barazana saboda ɓarkewar annobar COViD-19 sannan da yiwuwar rage tasirin cigaba da kawar da rashin samin ingantaccen abinci ta dukkan hanyoyi. Saboda yadda duniya ta amshi da farfaɗowa daga annobar, ana buƙatar ɗaukar matakin gaggawa domin kare samun ingantaccen abincin ga uwa da ɗanta musammam a yawancin yankunan da abin ya shafa sannan a samar da wani tsarin rayuwa nan gaba ta inda zai kasance haƙƙin kowanne yaro ne samun ingantaccen abinci. | Ukuaji wa mtoto. Muhtasari: Utapia mlo kwa watoto ni suala kubwa la afya ya umma duniani kote. Inakadiriwa kuwa watoto milioni 144 walio chini ya umri wa miaka 5 wamedumaa, milioni 47 wamepotea bure na milioni 38.3 wana uzito kupita kiasi au unene uliopitiliza. Karibu 45% ya vifo miongoni mwa watoto walio chini ya umri wa miaka 5 vinahusishwa na utapiamlo. Kupima ukuaji wa watoto wachanga na watoto ni sehemu muhimu ya ufuatilaji wa watoto. Ukuaji duni wa watoto wachanga kwa sababu ya lishe duni husababisha lishe duni kwa watoto katika nchi nyingi zwnye uchumi wa chini na wa kati, ampapo, ikifuatiwa baadaye maishani na ulaji mwingi wa kalori, inaweza kusababisha uzito kupita kiasi au kunenepa kupita kiasi. Viwango vya Ukuaji wa Mtoto vya WHO ni chombo cha ucunguzi kinachotumika kufuatilia na kutathmini hali ya lishe ya watoto wadogo duniani kote. Kwa kufuatilia urefu na uzito wa miili ya watoto, viwango vinatambua watoto au idadi ya watu ambayo haikui ipasavyo, au ambao wana uzito mdogo, au walio katika hatari ya kuwa na uzito kupita kiasi, na ambao wanaweza kuhitaji huduma za afya au majibu ya afya ya umma. Viwango vya Ukuaji wa Mtoto vya WHO vina chati za wavulana na wasichana zilizotenganishwa, zikijumuisha umri wa kuzaliwa hadi miaka 5. Zinatumika katika ofisi za madaktari, zahanati na vituo vya afya, na taasisi za utafiti, mashirika ya utetezi wa afya ya watoto na wizara za afya. Jifunze juhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19. Athari: Udumavu wa mtoto unarejelea mtoto ambaye ni mfupi sana kwa umri wake na ni matokeo ya utapiamlo wa mara kwa mara. Kudumaa ni sababu inayochangia vifo vya watoto na pia ni alama ya ukosefu wa usawa katika ukuaji wa binadamu. Uzito wa mtoto unamaanisha mtoto ambaye ni mzito sana kwa urefu wake. Aina hii ya utapiamlo kwa kawaida hutokana na kutumia kalori chache mno kwa kiasi cha chakula kinachotumiwa au kutokana na matatizo ya mfumo wa endocrine, na huongeza hatari ya magonjwa yasiyoambukiza baadaye maishani. Ukondefu wa mtoto unamaanisha mtoto amabye ni mwembaba sana kwa urefu wake na ni matokeo ya hivi karibuni kupungua uzito haraka au kushindwa kunenepa. Mtoto ambaye ameharibiwa kwa kiasi au kwa zaidi ana hatari kubwa ya kifo, lakini matibabu yanawezekana. Uharibifu wa utotoni na uzito kupita kiasi ni aina zote za utapiamlo na zinaweza kuwepo pamoja kwenye jamii. Mnamo mwaka 2020, upotezaji (uzito mdogo dhidi ya urefu) na uzikto kupita kiasi ulipatikana katika 6.8% ya watoto chini ya miaka 5 (milioni 45.4) na 5.7% ya watoto chini ya miaka 5 (milioni 38.9), mtawalia. Kinga: Mwaka 2020, 22% ya watoto walio chini ya umri wa miaka 5duniani kote (milioni 149.2) walipata ulemavu, ambayo ni kupungua kutoka 24.4% mwaka 2015. Ili kufikia lengo la kupunguza 50% ya idadi ya watoto waioathiriwa na udumavu ifikapo mwaka 2030, kiwango cha kila mwaka cha cha kupungua lazima kiwe maradufu (hadi 3.9% kwa mwaka) kutokana na kiwango cha sasa cha 2.1% kwa mwaka. Ingawa utapiamlo unaweza kujidhihirisha kwa njia nyingi, njia ya uzuiaji ni sawa: lishe ya ya kutosha ya mama kabla na wakati wa ujauzito na wakati wa kunyonyesha; unyonyeshaji bora katika miaka miwili ya kwanza ya maisah; vyakula vyenye ubora, utofautitofauti na usalama karibu kwenye utoto wote, na mazingira yenye afya, yakijumuisha upatikanaji wa huduma za msingi za afya, maji, na usafi wa mazingira na fursa za kufanya mazoezi salama. Nyingi ya njia hizi muhimu za lishe bora ziko kwenye tishio kutokana na janga la UVIKO-19 na zina uwezo wa kudhoofisha maendeleo kwenye kukomesha utapiamlo katika aina zake zote. Wakati dunia ikikabiliana na janga hili, hatua za haraka ni muhimu ili kulinda lishe ya mama na mtoto hasa katika mikoa iliyoathirika zaidi na kupata mustakabali ambapo haki ya lishe ni ya ukweli kwa kila mtoto. | Ìdàgbàsókè ọmọdé Ìsọníṣókí: Àìṣedéédé oúnjẹ aṣaralóore òmòdé jẹ́ ìṣòrò kan gbòógì nínú ètò ìlera gbogbo gbò ní àgbáyé. Iye ọmọ 144 million ni wọ́n fojú sọ lábẹ́ ọjọ́ orí 5 pé wọ́n kò ní ìdàgbàsókè tààrà, 47 million ló ṣòfò nígbà tí 38.3 million lómi lára ju bó ti yẹ lọ. Bí i ikú 45% láàrin àwọ́n ọmódé lábẹ́ ọjọ́ orí 5 ni ó níí ṣe pẹ̀lú àìṣedéédé oúnjẹ aṣaralóore. Ṣíṣe òdiwọ̀n ìdàgbàsókè àwọn ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé jẹ́ pàtàkì lára àgbéyẹ̀wò ìlera ọmọdé. Ìdàgbàsókè ọmọdé tí kò péye látàrí ìṣeségesège oúnjẹ asaralóore máa ń yọrí sí àdìnkù ohun ìṣaralóore nínú ọmọdé ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tó ní ètò ìpawó wọlé kékeré, èyí tí, bí wọ́n bá tẹ́lẹ̀ lọ́jọ́ iwájú nípa ìlò ìlọ́po kálórì lè yọrí sí ìwúwo jù tàbí ìsanra jù. Ìwọ̀n fún ìdàgbàsókè ti WHO jé irinṣẹ́ aṣayẹ̀wò tí wọ́n ń ṣàmúlò láti mójútó àti àgbéyẹ́wò ipò ìṣaralóóre ti àwọn ọmọ ọwọ́ àti àwọn ọmọdé káàkiri àgbáyé. Nípa ṣíṣe àmójútó gíga àti ìsanrá sí ọmọ, àwọn àgbékálẹ̀ yìí máa ń ṣe àfihàn àwọn ọmọ tàbí iye àwọn ènìyàn tí kò dàgbà dáadáa, tàbí àwọn tí ìsanra wọn kò tó bó ṣe yẹ tàbí tó wà lẹ́nu ewu sísanra jù, àti èyí tó máa nílò ètò ìlera pàtó tàbí ìdáhùn ìlera gbogbo gbò. Àwọn àgbékalẹ̀ ìdàgbàsókè ọmọ ti WHO ní àtẹ fún ọmọ ọkùnrin àti ọmọ obinrìn lọ́tọ́ọ̀tọ̀, láàrin ọjọ́ orí àṣẹ̀ṣẹ̀bì àti ọdún 5. ọ́fíìsì dókítà ni wọ́n ti ń ṣàmúlò wọn, ilé-ìwòsàn àti àwọn ilé-iṣẹ́ ètò ìlera mìíràn, àti nípa àwọn ìlé-ẹ̀kọ́ fún iṣẹ́ ìwádìí, àwọn ilé-iṣẹ́ to ń ṣe agbátẹ̀rù ìlera àti àwọn ilé-iṣẹ́ ètò ìlera Kọ́ nípa ohun ìṣaralóore àti ààbò oúnjẹ àti COVID-19 Ipa: Àìdàgbàsókè dáradára ọmọdé ni a mọ̀ sí ọmọ tí ó ti kúrú jù fún ọjọ́ orí rẹ̀ àti tí ó jẹ́ àbájáde ìṣeségesège oúnjẹ aṣaralóore tàbí àìsí rẹ̀. Àìdàgbàsókè dáradára jé ọ̀kan lára àwọn ìtọ́kasí tó méwu lọ́wọ́ sí ikú ọmodé tí ó sì tún jẹ́ ìtọ́kasí àìdọ́gba nínú ìdàgbàsókè ènìyàn. Sísanra jù ọmọdé jẹ́ ọmọ tí ó wúwo jù fún gíga rẹ̀. Irúfẹ́ ìṣeségesège oúnjẹ yìí máa ń ní àbájáde láti ara fífẹ àwọn kálórì péréte tó wà fún ìwọ̀n oúnjẹ jíjẹ tàbí láti ara àìdọ́gba irinṣẹ́ agbẹ́jẹ̀ káàkiri ara, tí ó sì ń ṣe àfikún ìṣeéṣe àwọn àrùn tí kìí ran elòmíràn nígbà tó bá yá. Ìṣòfò ọmọ jẹ́ ọmọ tí ó tín-ín rín ju gíga rẹ̀ lọ tí ó sì ní àbájáde ìlọ́po ìṣòfò ìwúwo ara tàbí ìkùnà láti ní sí i. ọmọ tí ó bá ti ṣòfò ní ìwọ̀nba tàbí lọ́pọ̀lọpọ̀ ti ní ìlọ́po ìṣeéṣe fún ikú, ṣùgbọ́n ìtọ́jú ṣeéṣe. Ìṣòfo ìgbà ọmọdé àti ìwúwo ara jẹ́ ọ̀nà ìṣeségesège oúnjẹ tí ó sì lè wáyé papọ̀ ní àárín iye ènìyàn. Ní 2020, ìṣòfò ( ìwúwo bíńtín fún gíga) àti ìwúwo jù ni wọ́n rí ní 6.7% ti àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí 5(45.4 million) àti 5.7% àwọn ọmọ lábẹ́ ọjọ́ orí 5 (38.9 million) lọ́kọ̀ọ̀kan. Ìdènà: ní 2020, 22% àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí 5 káàkiri àgbáyé (149.2 million) kojú ìjìyà ìdàgbàsókè tí kò já gaara, àdínkù láti 24.4% ní 2015. Láti rí i pé àfojúsùn àdínkù 50% wá sí ìmúṣẹ ní iye àwọn ọmọ tí ìdàgbàsókè wọn kò já gaara ní 2030, ìwọ̀n àdìnkù rẹ̀ lọ́dọ́ọdún gbọ́dọ̀ wáyé ní ìlọ́po (sí 3.9% ní ọdún kan) láti iye àdìnkù rẹ̀ lọ́wọ́ lọ́wọ́ ti 2.1% ní ọdún kan. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìṣe ségesège oúnjẹ lè wáyé ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà, ọ̀nà sí ìdènà rẹ̀ jẹ́ oní jọra: ìpípye oúnjẹ ìṣaralóore ti ìyá kí ó tó lóyún àti nígbà tí ó bá lóyún àti tó bá ń fọ́mọ lọ́yàn; ìfọ́mọlọ́yàn tó yè kooro láàrin ọdún méjì àkọ́kọ́ ; oríṣi oúnjẹ tó ṣara lóore tí kò sì méwu lọ́wọ́ ní ìgbà wíwà lọ́mọdé; àti àyíká tó ń ran ìlera lọ́wọ́, tó fi mọ́ àǹfààní sí àwọn ohun ètò ìlera, omi, ìmọọ́tótó àti iṣẹ́ ìtọ́jú àyíká àti àǹfààní fún àwọn eré ìdárayá tí kò méwu lọ́wọ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ lára àwọn ọ̀nà tó ṣe kókó sí ìṣaralóore tó dára ló wà lábẹ́ ewu - tó fi mọ́ látàrí àjàkálẹ̀ àrùn COVID - 19 - tó sì ní ìṣeéṣe láti mú àdìnkù bá ìtèsìwájú láti fòpin sí àìṣedéédé oúnjẹ ìṣaralóore ní gbogbo ọ̀nà rẹ̀. Bí gbogbo àgbáyé ti ń fèsì sí tó sì ń ní ìmúpadà láti ọwọ́ àjàkálẹ̀ àrùn, ìwà ìṣeféfé ṣe pàtàkì láti dáàbò bo oúnjẹ ìṣaralóore ti ìyá àti tọmọ - pàápàá jù lọ ní àwọn ẹkùn tí ọ̀rọ̀ kàn - àti láti ní ọjọ́ iwájú níbi tí oúnjẹ ìṣaralóore tó tọ́ ti jẹ́ òkodoro fún gbogbo ọmọ ní ìkáwọ. ́. | Ukukhula kwengane Uhlolojikelele: Ukungondleki kwezingane kuyinkinga enkulu yezempilo yomphakathi emhlabeni wonke. Kulinganiselwa ekutheni yizingane eziyizigidi eziyi-144 ezingaphansi kweminyaka emi-5 azikhulinngendlela efanele, izigidi ezingama-47 ziyonda bese eziyizigidi ezingama-38.3 zikhuluphele noma zikhuluphele ngokweqile. Cishe u-45% wokushona kwezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 ubudala kuhlobene nokungondleki. Ukukala ukukhula kwezinsana kanye nezingane kuyingxenye ebalulekile yokuqapha impilo yezingane. Ukukhula kwezinsana okunganele ngenxa yokudla okungenamsoco kuholela ekungondlekini kahle ezinganeni emazweni amaningi anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, okuthi, uma kulandelwa kamuva empilweni ngukudla ama-calories amaningi, kungaholela ekukhuluphaleni noma ekukhuluphaleni ngokweqile. I-WHO Child Growth Standards iyithuluzi lokuxilonga elisetshenziselwa ukuqapha nokuhlola isimo sokudla ukudla okunomsoco kwezinsana kanye nezingane ezincane emhlabeni wonke. Ngokulandelela ubude bezingane kanye nesisindo somzimba, izindinganiso zithola izingane noma abantu abangakhuli kahle, noma abakhuluphele noma abasengozini yokukhuluphala ngokweqile, futhi abangase badinge izinsiza ezithile zezempilo noma ukusabela kwezempilo zomphakathi. Izindinganiso Zokukhula Kwezingane ze-WHO zinamashadi ahlukene abafana kanye nawamantombazane, ahlanganisa iminyaka yobudala yokuzalwa ukuya eminyakeni emi-5. Zisetshenziswa emahhovisi odokotela, emitholampilo nakwezinye izikhungo zezempilo, nasezikhungweni zocwaningo, ezinhlanganweni zokulwela izimpilo zezingane kanye naseminyangweni yezempilo Funda mayelana Nokudla Okunomsoco kanye Nokuphepha Kokudla kanye ne-COVID-19 Umthelela: Ukungakhuli kahle kwengane kubhekisela enganeni emfushane kakhulu kuneminyaka yayo futhi okuwumphumela wokungondleki okungamahlalakhona noma okuphindaphindayo. Ukungakhuli kahle kuyisici esiyingozi esinegalelo ekushoneni kwezingane futhi kuwuphawu lokungalingani ekuthuthukeni kwabantu. Ukukhuluphala kwengane ngokweqile kubhekisela enganeni esinda kakhulu ngokuphathelene nobude bayo. Lolu hlobo lokungondleki ngokuvamile lubangelwa ukuchitha amakhalori ambalwa kakhulu ngenani lokudla okudliwayo noma ukungasebenzi ngendlela efanele kwe-endocrine, futhi kwandisa ingozi yezifo ezingathathelani kamuva empilweni. Ukonda kwengane kubhekisela enganeni ezace kakhulu kunobude bayo futhi okuwumphumela wokuncipha okusheshayo kwakamuva noma ukungakwazi ukukhuluphala. Ingane eyonde okungatheni noma kakhulu isengozini enkulu yokushona, kodwa kungenzeka ilashwe. Ukonda kanye nokukhuluphala ngokweqile ebunganeni kokubili kuyizinhlobo zokungondleki kahle futhi kungaba khona ndawonye enanini labantu. Ngo-2020, ukonda (isisindo esiphansi ngokuphathelene nobude) nokukhuluphala ngokweqile kwatholakala ku-6.7% wezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 (izigidi ezingu-45.4) no-5.7% wezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 (izigidi ezingu-38.9), ngokulandelana. Ukuvimbela: Ngo-2020, u-22% wezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 emhlabeni jikelele (izigidi ezingu-149.2) wawuhlushwa ukungakhuli kahle, ukwehla kusukela ku-24.4% ngo-2015. Ukuze kuzuzwe umgomo wokuncishiswa ngo-50% kwenani lezingane ezingakhuli ngendlela efanele ngo-2030, izinga lokuncipha lonyaka kufanele liphindeke kabili (libe ngu-3.9% ngonyaka) ukusuka esilinganisweni sokuncishiswa sonyaka samanje esingu-2.1% ngonyaka. Nakuba ukungondleki kungabonakala ngezindlela eziningi, indlela yokukuvimbela iyafana: ukondleka okwanele komama ngaphambi nangesikhathi sokukhulelwa nangesikhathi sokuncelisa ibele; ukuncelisa ibele kahle kakhulu eminyakeni emibili yokuqala yokuphila; ukudla okunomsoco, okuhlukahlukene nokuphephile okunomsoco eminyakeni yokuqala yobungane; kanye nendawo enempilo, okuhlanganisa ukufinyelela ezinsizeni eziyisisekelo zempilo, amanzi, inhlanzeko kanye nokuthuthwa kwendle kanye namathuba okuvocavoca umzimba ngendlela ephephile. Eziningi zalezi zindlela ezibalulekile zokudla okunomsoco ziyasongeleka – okuhlanganisa ngenxa yobhubhane lwe-COVID-19 – futhi zingase ziphazamise inqubekela phambili ekuqedeni ukungondleki ngazo zonke izinhlobo zako. Njengoba umhlaba usabela futhi ululama kulolu bhubhane, isinyathelo esiphuthumayo sibalulekile ukuze kuvikelwe ukudla okunomsoco komama kanye nezingane – ikakhulukazi ezifundeni ezithinteke kakhulu – futhi kuvikelwe ikusasa lapho ilungelo lokudla okunomsoco lenzeka kuyo yonke ingane. |
የልጆች ጤንነት ማጠቃሊያ፡- የልጆችን ጤንነት መጠበቅ እና ማሻሻል መሰረታዊ ጠቀሜታ ነው፡፡ ባለፉት በርካታ አስርት አመታት ጤናን በማሻሻል እና የህጻናትን ሞት መጠን በመቀነስ ረገድ አስደናቂ መሻሻሎች ታይተዋል፡፡ ከሌሎች አበረታች አኃዛዊ መረጃዎች መካከል እ/አ/አ ከ2000 እስከ 2017 ድረስ 5 ዓመት ሳይሞላቸው የሚሞቱ ሕፃናት ቁጥር በግማሽ ቀንሷል፣ እናቶችና ሕፃናት ከመቼውም ጊዜ በበለጠ ዛሬ በመሞት ተርፈዋል፡፡ ይሁን እንጂ በልጆች ላይ የጤና ሁኔታን የበለጠ ለማሻሻል ብዙ መስራት ያስፈልጋል፡፡ ዓለም ድርብ ሃላፊነት ተጋርጦባታል። ከግማሽ በላይ የሚሆኑት ህጻናት የሚሞቱት በቀላሉ መካለክል ወይም ሊታከሙ በሚችሉ ሁኔታዎች የጤና እንክብካቤ እና የኑሮ ደረጃ ጥራት መሻሻል ምክንያት ነው፡፡ ከዚሁ ጎን ለጎን ደግሞ ህጻናት የሚያድጉበት የተረጋጋ ሁኔታ፣ ጥሩ ጤንነት እና የተመጣጠነ ምግብ፣ ከአደጋ መከላከል እና የመማር እና በጥሩ ሁኔታ የማደግ እድሎችን ማግኘትን ይጨምራል፡፡ በህፃናት ላይ መዋእለ ነዋይ ፈሰስ ማድረግ አንድ ህብረተሰብ የተሻለ የወደፊት ህይወት ለመገንባት ሊያደርጋቸው ከሚችላቸው ወሳኝ ነገሮች መካከል አንዱ ነው፡፡ ስለ ልጅ ጤንነት እና ኮቪድ-19 በበለጠ ይወቁ መንስኤው፡- በህጻናት የመዳን እድሎች ላይ በአለም ዙሪያ ሰፊ ልዩነቶች አሉ፣ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ተመጣጣኝ ያልሆነ ተፅእኖ አላቸው፡፡ ከሰሃራ በታች ያሉ አፍሪካ በአለም ላይ ከፍተኛው የህፃናት ሞት መጠን ድርሻ ያለው ሲሆን በአንዳንድ ቦታዎች ከፍተኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት በ15 እጥፍ ይበልጣል፡፡ በህፃናት ላይ ለሞት የሚዳርጉ ዋና ዋና ምክንያቶች የመተንፈሻ አካላት ህመም፣ ተቅማጥ፣ ኩፍኝ፣ ወባ፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና አዲስ የተወለዱ ሁኔታዎች ናቸው፡፡ በክትባት፣ በቂ የቤት ውስጥ እንክብካቤ፣ የጤና አጠባበቅ አገልግሎት በማግኘት፣ የጡት ማጥባትን ማሻሻል እና በተመጣጠነ ምግብ አማካኝነት ብዙ ህፃናትን ሞት መከላከል ይቻላል፡፡ ይሁን እንጂ ብዙዎቹ ሕይወት አድን ድጋፎች በዓለም ላይ ያሉ በጣም ድሃ ሰዎች ሊደርሱባቸው የማይችሉ ናቸው፡፡ በህይወት መቆየት ከህፃናት ጤና ጋር ተያያዥነት ያላቸው ከብዙ በሽታዎች መካከል አንዱ ብቻ ነው፡፡ የህጻናት ጤና፣ እድገት እና መበልጸግ የማይነጣጠሉ ናቸው፡፡ እ.ኤ.አ በ 2016 ቢያንስ 250 ሚሊዮን ህጻናት ሙሉ የአካል እና የስነ-ልቦና እድገታቸው ላይ መድረስ አልቻሉም፡፡ ይህ የ 43 በመቶውን አስገራሚ አሃዝ ያሳያል፡፡ በልጆች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶችም ተበራክተዋል፡፡ እ/አ/አ በ2019 በደል ወይም ቸልተኝነት እስከ 1 ቢሊዮን በሚደርሱ ሕፃናት ላይ ጉዳት አድርሷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ከአጋሮች እና አባል ሀገራት ጋር በመሆን እ/አ/አ በ2030 አዲስ የሚወለዱ ህጻናት እና ከ5 አመት በታች የሆኑ ህጻናትን መከላከል የሚቻለውን በሽታ ለማስቆም የሁሉንም ህጻናት ህይወት ለማሻሻል እና በዘላቂነት ለማልማት የተጠቀሙትን 3 ግቦች ዒላማዎችን ለማሳካት ይሰራል፡፡ ሁሉም አገሮች እዚህ ግብ ላይ ከደረሱ 11 ሚሊዮን ሰዎች ይድናሉ፤ ይህ ቁጥር ደግሞ ከግማሽ በላይ የሚሆኑት ከሳሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ አገሮች ውስጥ ይገኛሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ፍትሃዊነትን በሁለንተናዊ የጤና ሽፋን (UHC) እና በዓለም አቀፍ ደረጃ የክትባት አቅርቦትን አንዳንድ ገዳይ የሆኑ የህጻናት በሽታዎችን መከላከልን ይደግፋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ለጨቅላ ህጻናት ብቻ ጡት በማጥባት ላይ በማተኮር የጨቅላ እና ትንንሽ ህጻናትን መመገብን ያበረታታል፡፡ የህጻናት ሁለንተናዊ ጤንነትን ሁኔታ ተብለው የሚወሰዱ የህጻናት በሽታዎችን ለመቆጣጠር እና የእድገት ውጤቶቻቸውን ለመጠበቅ በመጀመሪያዎቹ የህይወት ዓመታት ውስጥ የማያቋርጥ እንክብካቤ ለመስጠት በኋለኛው የህይወት ዘመናቸው ውስጥ ሊከሰቱ ለሚችሉ በሽታዎች ተጋላጭነት መቀነስን ጨምሮ የተቀናጀ አካሄድ አዘጋጅቶ ያበረታታል፡፡ እነዚህ ግቦች በብዙ የዓለም ጤና ድርጅት ክፍል መካከል ትብብር እና በእናቶች፣ አዲስ የተወለዱ፣ የህጻናት እና ወጣቶች ጤንነት እና እርጅና መምሪያ በኩል የተቀናጁ ናቸው፡፡ | Child health Overview: Protecting and improving the health of children is of fundamental importance. Over the past several decades, we have seen dramatic progress in improving the health and reducing the mortality rate of young children. Among other encouraging statistics, the number of children dying before the age of 5 was halved from 2000 to 2017, and more mothers and children are surviving today than ever before. However, a great deal of work remains to further improve the health outcomes for children. The world is facing a double mandate. More than half of child deaths are due to conditions that could be easily prevented or treated given access to health care and improvements to their quality of life. At the same time, children must also be given a stable environment in which to thrive, including good health and nutrition, protection from threats and access to opportunities to learn and grow. Investing in children is one of the most important things a society can do to build a better future. Learn more about child health and COVID-19 Causes: Vast disparities exist around the world in a child’s chances of survival, with low- and middle-income countries disproportionately affected. Sub-Saharan Africa has the highest child mortality rate in the world, in some places 15 times higher than in high-income countries. The leading causes of death among children include respiratory infections, diarrhoeal diseases, measles, malaria, malnutrition and newborn conditions. Many child deaths are preventable through vaccination, adequate home care, access to health care services, improved rates of breastfeeding and better nutrition. However, many of the life-saving interventions are beyond the reach of the world’s poorest people. Survival is just one of many issues relevant to children’s health. Child health, growth and development are inseparable. In 2016, at least 250 million children were not able to reach their full physical or psychological development. This represents the staggering figure of 43%. Violence against children is also rampant. In 2019, abuse or neglect affected as many as 1 billion children. WHO Response WHO works with partners and Member States to improve the lives of all children and meet the targets of Sustainable Development Goal 3, which aims to end preventable deaths of newborns and children under 5 by 2030. If all countries reach this goal, 11 million lives will be saved, more than half of them in sub-Saharan Africa. WHO advocates for health equity through universal health coverage (UHC) and the global availability of vaccines to prevent some of the deadliest childhood diseases. WHO also promotes infant and young child feeding, with a focus on exclusive breastfeeding for infants. It has developed and promotes an integrated approach to managing childhood illness that considers all aspects of a child’s health, and a continuum of care throughout the early years to safeguard their developmental outcomes, including the reduction of risk factors for diseases that can arise later in life. These goals are a collaboration between many WHO departments and coordinated through the Department of Maternal, Newborn, Child and Adolescent Health, and Ageing. | Lafiyar yaro Gamsashshen bayani: bada kariya da inganta lafiyar yara abu ne mai matuƙar muhimmanci. Sama da shekaru gommai da suka wuce, mun ga kyakykyawan cigaba wajen inganta lafiya da rage yawan mace-mace na ƙananan yara. Daga cikin jadawalin bayanan da suke ƙarfafa gwiwa, yawan yaran da suke mutuwa kafin isa shekara 5 ya ragu da kusan rabi daga shekarar 2000 zuwa 2017, sannan da yawan uwaye mata da yara suna tsira da rayukan su a yau fiye da da a baya. Saboda haka, akwai babban ragowar aikin cigaba da inganta sakamakon kiwon lafiyar yara. Duniya na fuskantar al'amura guda biyu na dole. Sama da rabi na mace-macen yara saboda wasu yaniyuka ne da za a iya karewa ko maganin su idan an basu damar samun kiwon lafiya da kuma bunƙasa ingancin rayuwarsu. A lokaci guda, dole ne a samarwa yara kyakykyawan muhallin da zasu girma, wanda ya haɗa da ingantacciyar lafiya da ingantaccen abinci, kariya daga barazana iri-iri da kuma samun damarmakin koyo da girma. Zuba jari a rayuwar yara na ɗaya daga cikin abubuwa masu muhimmanci da al'umma za ta iya yi domin gina kyakykyawar rayuwa. Koyi al'amarin kiwon lafiyar yara da COVID-19 Abubuwan da ke haddasawa: Akwai babban giɓi a faɗin duniya na yuwuwar ci gaba da rayuwar yaro, wanda yawanci ya fi aukuwa a ƙasashen da ba su da ko suke da matsakaicin arziki. Ɓangaren kudancin nahiyar Afrika mai sahara shi yake da yawan mace-macen yara a duniya, a wasu guraren fiye da sau 15 a kan ƙasashe masu arziki. Abubuwa na gaba-gaba da ke haddasa mace-macen yara sun haɗa da matsalolin numfashi da cutukan gudawa da ƙyanda da zazzaɓin cizon sauro da rashin cin ingantaccen abinci da kuma matsalolin rashin lafiyar sababbin jarirai. Za a iya kare yawan mace-macen yara ta hanyar rigakafi da bada isashshiyar kulawa a gida da samun damar ayyukan kulawa da lafiya da inganta ƙima/yanayin shayarwar mama da cin ingantaccen abinci. Saboda haka, da yawan shirye-shiryen bada agajin tserar da rayuwa ba sa iya isa gurin mutane matalauta a duniya. Tsira da rayuwa yana ɗaya daga cikin al'amura masu yawa da suke alaƙa da lafiyar yara. Lafiyar yaro da girmansa da kuma cigabansa abubuwa ne da baza su rabu ba. A shekarar 2016dubu, a ƙalla yara miliyan 250 ɗari biyu da hamsin sun kasa cimma girman jiki da ƙwaƙwalensu. Wannan na wakiltar babban kaso mai ban mamaki na 43%. Cin zarafin yara shi ma ya yawaita. A shekarar 2019 cin zarafi ko ko'in kula ya shafi kusan yawan yara biliyan 1. Matakan Hukumar WHO WHO tana aiki da abokan hulɗarta da ƙasashe don inganta rayuwar dukkan yara sannan a cimma burin muradun cigaban ƙasa mai ɗorewa na uku, wanda manufarsa shi ne kawo ƙarshen mace-macen sababbin jarirai da yara 'yan ƙasa da shekaru biyar (5) da za a iya kare faruwarsu zuwa ƙarshen shekarar 2030. Idan dukkan ƙasashen suka iya cimma wannan manufar, hakan na nufin za a iya tserar da rayukan yara miliyan 11, sama da rabin su suna nan a nahiyar kudancin Africa mai Sahara. WHO tana tallafa wa da goyon bayan bada tallafin lafiya bisa adalci ta hanyar ƙungiyar Universal health coverage (UHC) da isashshen maganin riga-kafi a duniya domin kare wasu daga cikin cututtukan da suke saurin kashe mutum. WHO ta kuma nuna muhimmancin ciyar da ƙarami da matashin yaro, da maida hankali kan shayar da yara mama na musamman ɗin nan. Ta samar da kuma inganta muhimmiyar hanyar kulawa da rashin lafiyar yaro wadda ta ƙunshi dukkan sha'anin lafiyar yaro da kuma wani tsari mai ɗorawa na kulawa da lafiyar a lokacin yarinta da nufin kiyaye girmansu, da ya haɗa da rage hatsarurrukan kamuwa da cututtuka da za su iya faruwa daga bayan. Waɗannan muradun haɗin guiwa ne tsakanin yawan ɓangarorin WHO da kuma tsararrun ƙungiyoyin ta hanyar sashen mata masu shayarwa da sababbun jarirai da yara da kuma lafiyar matasa da kuma shekarun girma. | Afya ya mtoto. Muhtasari: kulinda na kuboresha afya za watoto ni muhimu sana. Katika miongo kadhaa iliyopita, tumeona maendeleo makubwa katika kuboresha afya na kupunguza kiwango cha vifo vya watoto wadogo. Miongoni mwa takwimu zingine za kutia moyo, idadi ya watoto wanaofariki chini ya umri wa miaka 5 ilipungua kwa nusu kutoka 2000 hadi 2017, na akina mama na watoto wananusurika zaidi siku hizi kuliko hapo awali. Hata hivyo, kazi kubwa inabakia kuboresha zaidi matokeo ya afya kwa watoto. Dunia inakabiliwa na mamlaka mawili. Zaidi ya nusu ya vifo vya watoto vinatokana na hali ambazo zingeweza kuzuilika au kutibiwa kwa urahisi kutokana na kupata huduma za afya na kuboreshwa kwa ubora wa maisha yazo. Wakati huoohuo, watoto lazima pia wapewe mazingira tulivu ya kusatawi, ikiwa ni pamoja na afya bora na lishe bora, ulinzi dhidi ya vitishio na fursa za kujifunza na kukua. Kuwekeza kwa watoto ni moja ya mambo muhimu jamii inaweza kufanya ili kujenga mustakabali bora. I. Jifunze zaidi kuhusu afya ya mtoto na UVIKO-19. Sababu: Tofauti kubwa zipo duniani kote katika nafasi ya mtoto ya kuishi, huku nci zenye uchumi wa chini na wa kati zikiathirirka kwa kiasi kikubwa. Afria Kusini mwa Jangwa la Sahara ina kiwango cha juu zaidi cha vifo vya watoto duniani, katika baadhi ya maeneo mara 15 zaidi ya katika nchi zenye uchumi wa juu. Sababu kuu za vifo vya watoto ni pamoja na magonjwa ya kupumua, magonjwa ya kuhara, surua, malaria, utapiamlo na magonjwa ya watoto wachanga. Vifo vingi vya watoto vinaweza kuzuilika kupitia chanjo, matunzo ya kutosha ya nyumbani, kupata huduma za afya kuboresha viwango vya unyonyeshaji na lishe bora. Hata hivyo, afua nyingi za kuokoa maisha ya haziwezi kufikiwa na watu masikini zaidi duniani. Kuishi ni moja tu ya masuala mengi yanayohusiana na afya ya watoto. Afya ya mtoto, ukuaji na maendeleo havitenganishwi. Kwenye mwaka 2016, walau watoto milioni 250 hawakuweza kufikia ukuaji wao kamili wa kimwili na kisaikolojia. Hii inawakilisha idadi kubwa ya 43%. Ukatili dhidi ya watoto pia umekithiri. Mnamo mwaka 2019, unyanyasaji ama kutelekezwa kuliathiri takriban watoto bilioni 1. Majibu ya WHO WHO inafanya kazi na washirika na Nchi Wanachama kuboresha maisha ya watoto wote na kufikia malengo ya Lengo la 3 la Maendeleo endelevu, ambalo linalenga kukomesha vifo vinavyoweza kuzuilika vya watoto wachanga na watoto chini ya umri wa miaka 5 ifikapo 2030. Ikiwa nchi zote zitafikia lengo hili, maisha ya watu milioni 11 yataokolewa, zaidi ya nusu yao katika Afrika Kusini mwa Jngwa la Shara. WHO inateteta usawa wa afya kupitia chanjo ya afya kwa wote (UHC) na upatikanaji wa chanjo wa kimataifa wa kuzuia baadhi ya mazgonjwa hatari zaidi ya utotoni. WHO inahimiza kulisha watoto wachanga na watoto wadogo, kwa kuzingaztia unyonyeshaji wa maziwa ya mama pekee kwa watoto wachanga. Imeanzisha na kukuza mkabala jumuishi wa kudhibiti magonjwa ya utotoni unaozingatia vipengele vyote vya afya ya mtoot, na mwendelezo wa matunzo katika miaka yote ya awali ili kulinda matokeo ya ukuaji wao, ikiwa ni pamoja na kupunguza sababu za hatari kwa magonjwa ambazyo yanaweza kutokea baadaye maishani. Malengo haya ni ushirikiano kati ya idara nyingi za WHO na kratibiwa kupitia idara ya Afya ya Mama, Watoto Wachanga, Watoto na Vijana, na Uzee. | Ìlera ọmọ Ìsọníṣókí: Dídábò bo àti ṣíṣe ìmú dára sí i ìlera àwọn ọmọ jẹ́ ohun pàtàkì tó ṣe kókó. Ní àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún sẹ́yìn, a ti rí àwọn ìtèsìwájú tó ní ìtumọ̀ ní ṣíṣe ìmú dára sí i ìlera àti mímú àdìnkù bá ìwọ̀n ikú àwọn ọmọdé. Lára àwọn ìṣirò tó wú ni lórí, iye àwọn ọmọ tó ń kú kí wọ́n tó pé ọdún 5 dínkù ní ìdá méjì láti 2000 sí 2017, nígbà tí ìyá tó pọ̀ àti àwọn ọmọ ń yè lónìí ju ti àtẹ̀yìnwá lọ. Síbẹ̀síbẹ̀, ọ̀pọ̀lọpọ̀ akitiyan ló kù láti túbọ̀ mú ìtèsìwájú bá àbájáde ìlera fún àwọn ọmọdé. Gbogbo àgbáyé ń kojú ìlọ́po méjì ojúṣe. Ju ìdajì ikú ọmọdé ni ó jẹ́ okùnfà àwọn ipò tí ó rọrùn láti dènà tàbí tọ́jú bí ààyè bá wà fún ìtọ́jú ìlera àti ìmú dára sí i ìgbésí ayé tó dára. Ní ìgbà kan náà, wọ́n gbọ́dọ̀ fún àwọn ọmọ ní àyíká tó dúró re èyí tí yóò mú wọn dàgbà, tó fi mọ́ ìlera àti oúnjẹ asaralóore tó peyey, ààbò kúrò lọ́wọ́ ìjàmbá àti ààyè sí àǹfààní láti nímọ̀ àti láti dàgbà. Ṣíṣe ìtọ́jú àwọn ọmọdé jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ohun pàtàkì tí àwùjọ kan lè ṣe láti ṣètò ọjọ́ iwájú tó dára. Kọ́ síi nípa ìlera ọmọ àti COVID-19 Àwọn aṣòkùnfà: ìyàtọ̀ tó gbòòrò ló wà káàkiri ayé nínú ìṣeéṣe fún ọmọ láti yè, pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé lọ́nà tó kéré lọ̀rọ̀ náà kàn lọ́nà tí kò ṣe déédéé. Ìhà Aṣálẹ̀ Sàhárà Afíríkà ló ní ìwọ̀n ikú ọmọdé tó pò jù ní àgbáyé, ní àwọn ibì kan ó ga ní ìlọ́po 15 ju àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé lọ́nà tó ga. Olúborí àwọn aṣokùnfà ikú láàrin àwọn ọmọdé ní àìsàn mímí àti ọ̀nà ọ̀fun, àrunṣu, ìgbóná, ibà, àìjẹ oúnjẹ tó ṣara lóore àti àwọn oríṣi ipò ajẹmọ́ ọmọ tuntun. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ikú ọmọdé ló ṣeé dènà látàrí abẹ́rẹ́ àjẹsárá, ìtọ́jú ilé tó péye, àǹfààní sí ètò ìtọ́jú ìlera, ìpeléke ìwọ̀n ìfọ́mọlọ́yàn àti oúnjẹ ìṣaralóore tó dára. Síbẹ̀síbẹ̀, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀nà ìpa ẹ̀mí mọ́ ló kọjá àrọ́wọ́tó àwọn aláìní tó burú jù ní àgbáyé. Ìpa ẹ̀mí mọ́ kàn jẹ́ ọ̀kan lára ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìṣòro tó níí ṣe pẹ̀lú ìlera àwọn ọmọdé. Ìlera ọmọ, ìdàgbàsókè àti ìgbèrú síi kò ṣeé pín níyà. Ní 2016, ó kéré tán mílíọ̀nù 250 ọmọ ni kò le dé ipò ìdàgbàsókè ara àti ọpọlọ wọn. Èyí ṣojú 43% tó ń ṣe ségesège. Ìwà ipá sí àwọn ọmọdé náà gbòde kan. Ní 2019, àṣìlò tàbí àìkọbiarasí ṣe ìjàmbá fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ tó tó bíi bílíọ́ọ̀nù 1 ọmọ. Èsì WHO WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàṣiṣẹ́ àti àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti mú àyípadà bá igbe ayé àwọn ọmọdé àti láti mú àfojúsùn Sustainable Development Goal 3 wọn ṣẹ èyí tó ń gbèrò láti fòpin sí ikú ọmọ tuntun àti àwọn ọmọ tó wà lábẹ́ ọjọ́ orí 5 nígbà tí yóò fi di 2030. Tí gbogbo orílẹ̀-èdè bá ṣe àṣeyọrí lórí àfojúsùn yìí, ẹ̀mí mílíọ̀ọ̀nù 11 ni wọn yóò gbà là, nígbà tí èyí tí ó ju ìlàjì lọ nínú wọn yóò wá láti Ìhà Aṣálẹ̀ Sàhárà Afíríkà. WHO ń ṣe agbẹnusọ fún ìdọ́gba ìlera káàkiri ètò ìlera gbogbo àgbáyé (UHC) àti kí abẹ́rẹ́ àjẹsára wà ní àrọ́wọ́tó gbogbo àgbáyé láti dènà díẹ̀ lára àwọn àrùn ọmọdé aṣekúpani kíákíá. WHO tún mú ìlọsíwájú bá ìjẹun ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé, pẹ̀lú àfojúsùn sí ìfọ́mọlọ́yàn nìkan fún àwọn ọmọ ọwọ́. Ó ti ṣe àgbékalẹ̀ àti ìlọsíwájú Ìgbésẹ̀ láti ṣe àmójútó àìsàn ìgbà ọmọdé tó ń ṣe àkíyèsí gbogbo ẹ̀ka ìlera ọmọ, àti ìtèsìwájú ìtọ́jú fún gbogbo ọdún tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà láti dáàbò bo àbájáde ìdàgbàsókè wọn, tó fi mọ àdìnkù ìṣeéṣe ewu àrùn tó lè fojú hàn nínú ayé wọn nígbà tó bá yá. Àwọn àfojúsùn wọ̀nyí jẹ́ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láàrin àwọn ẹ̀ka WHO tí wọ́n sì ń ṣàkóso wọn láti ara ẹ̀ka tó ń rí sí ìtọ́jú ìyá, ọmọ tuntun, ìlera ọmọdé àti àwọn tó ń bàlágà, àti àwọn tó ti ń darúgbó. | Impilo yezingane Uhlolojikelele: Kubaluleke kakhulu ukuvikela kanye nokuthuthukisa impilo yezingane. Emashumini eminyaka ambalwa edlule, sibone intuthuko enkulu ekuthuthukiseni impilo nasekunciphiseni izinga lokushona kwezingane ezincane. Phakathi kwezinye izibalo ezikhuthazayo, inani lezingane ezishonayo ngaphambi kokuba neminyaka emi-5 lancishiswa ngesigamu kusukela ngo-2000 ukuya ku-2017, futhi omama nabantwana abaningi bayasinda namuhla kunaphambilini. Nokho, kusasele umsebenzi omningi wokuthuthukisa imiphumela yezempilo yezingane. Umhlaba ubhekene nomyalelo ophindwe kabili. Ukushona kwezingane ezingaphezu kwengxenye kungenxa yezimo ezingavinjelwa kalula noma ezelashwa zinikezwe ukufinyelela ekunakekelweni kwezempilo nokuthuthukiswa kwezinga lempilo yazo. Ngesikhathi esifanayo, izingane kumele futhi zinikezwe indawo ezinzile lapho zingachuma khona, okuhlanganisa impilo enhle nokudla okunomsoco, ukuvikeleka ezinsongweni nasekutholeni amathuba okufunda nokukhula. Ukutshala imali ezinganeni kungenye yezinto ezibaluleke kakhulu umphakathi ongazenza ukuze wakhe ikusasa elingcono. Funda kabanzi ngempilo yezingane kanye ne-COVID-19 Izimbangela: Ukungafani okukhulu kukhona emhlabeni wonke ngokuphathelene namathuba engane okusinda, kumazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo athinteke ngokungenakulinganiswa. I-Afrika eseNingizimu inezinga lokushona kwezingane eliphakeme kunawo wonke emhlabeni, kwezinye izindawo liphakeme ngokuphindwe izikhathi eziyi-15 kunasemazweni anamaholo aphakeme. Izimbangela ezihamba phambili zokushona ezinganeni zihlanganisa izifo eziphathelene nokuphefumula, izifo zohudo, isimungumungwane, umalaleveva, ukungondleki emzimbeni kanye nezifo zezingane ezisanda kuzalwa. Ukushona kwezingane eziningi kungavinjelwa ngokugoma, ukunakekelwa okwanele kwasekhaya, ukufinyelela ezinsizeni zokunakekelwa kwempilo, amazinga angcono okuncelisa ibele nokudla kangcono. Nokho, izinto eziningi ezisindisa impilo azifinyeleleki kubantu abampofu kakhulu emhlabeni. Ukusinda kumane nje kungenye yezinkinga eziningi ezihlobene nempilo yezingane. Impilo, ukukhula nokuthuthuka kwengane akuhlukaniseki. Ngo-2016, okungenani izingane eziyizigidi ezingama-250 azikwazanga ukuthuthuka ngokugcwele ngokomzimba noma ngokwengqondo. Lokhu kumelela isibalo esishaqisayo esingu-43%. Udlame olubhekiswe ezinganeni nalo ludlangile futhi. Ngo-2019, ukuhlukunyezwa noma ukunganakwa kuthinte izingane ezingaba isigidigidi esisodwa. Impendulo yeWHO I-WHO isebenzisana nabalingani kanye namazwe angamalungu ukuze ithuthukise izimpilo zazo zonke izingane futhi ihlangabezane nemigomo yeMigomo Yentuthuko Ezinzile 3, ehlose ukuqeda ukushona okungase kuvinjelwe kwezingane ezisanda kuzalwa kanye nezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 ngo-2030. Uma wonke amazwe efinyelela kulo mgomo, abantu abayizigidi eziyi-11 bazosindiswa, abangaphezu kwengxenye yabo e-Afrika eseningizimu yeSahara. I-WHO isekela ukulingana kwezempilo ngokusebenzisa iukusabalala kwezempilo kwendawo yonke (UHC) nokutholakala kwasemhlabeni wonke kwemithi yokugoma ukuze kuvinjelwe ezinye zezifo ezibulala kakhulu ezinganeni. I-WHO iphinde ikhuthaze ukuncelisa ibele izinsana kanye nezingane ezincane, igxile ekuncelisweni ibele kuphela kwezinsana. Isungule futhi igqugquzela indlela ehlanganisiwe yokwengamela ukugula kwezingane ecabangela zonke izici zempilo yengane, nokuqhubeka nokunakekelwa kuyo yonke iminyaka yokuqala ukuze ivikele imiphumela yayo yokuthuthuka, okuhlanganisa ukunciphisa izici zobungozi zezifo ezingavela kamuva empilweni. Le migomo iwukubambisana phakathi kweminyango eminingi ye-WHO futhi ihlanganiswe ngoMnyango Wezempilo Kamama, Wosana, Wezingane Nentsha, kanye Nokuguga. |
ኮሌራ ማጠቃሊያ፡- ኮሌራ በቫይሪዮ ኮሌራ ባክቴሪያ የተበከለ ምግብ ወይም ውሃ በመመገብ ወይም በመጠጣት የሚከሰት አጣዳፊ የተቅማጥ በሽታ ነው፡፡ ኮሌራ በሕዝብ ጤና ላይ ዓለም አቀፋዊ ስጋት ሆኖ የቀጠለ ሲሆን የፍትሃዊ እና የማህበራዊ ልማት እጦት አመላካች ነው፡፡ ተመራማሪዎች በየዓመቱ ከ1.3 እስከ 4.0 ሚሊዮን የሚደርሱ የኮሌራ ተጠቂዎች እንዳሉ እና ከ21,000 እስከ 143,000 የሚደርሱ ሰዎች በቫይረሱ ምክንያት ሕይወታቸው እንደሚያልፍ ይገምታሉ፡፡ ኮሌራ እጅግ በጣም ከባድ የሆነ በሽታ ሲሆን ከፍተኛ የሆነ አጣዳፊ ፈሳሽ ተቅማጥ ከድርቀት ጋር ሊከሰት ይችላል፡፡ አንድ ሰው የተበከለ ምግብ ወይም ውሃ ከበላ በኋላ ምልክቶችን ለማሳየት ከ12 ሰዓት እስከ 5 ቀናት ይወስዳል፡፡ ኮሌራ ህጻናትንም ሆነ ወጣቶችን የሚያጠቃ ሲሆን ህክምና ካልተደረገለት በሰአታት ውስጥ መግደል ይችላል። ምንም እንኳን ባክቴሪያዎቹ ከ1-10 ቀናት ውስጥ ከበሽታው በኋላ በሰገራ ውስጥ የቆየ ቢሆንም በቫይሪዮ ኮሌራ የተያዙ አብዛኛዎቹ ሰዎች ምንም አይነት ምልክት አይታይባቸውም፡፡ ይህ ማለት ባክቴሪያው ወደ አካባቢው ተመልሶ ሌሎች ሰዎችን ሊበክል ይችላል፡፡ ኮሌራ ብዙ ጊዜ ሊገመት እና መከላከል የሚቻል ነው፡፡ የንፁህ ውሃ አቅርቦትና የንፅህና መጠበቂያ መገልገያ እንዲሁም ጥሩ የንፅህና አጠባበቅ ልምድ ሲረጋገጡ እና ለአለም ጤና ድርጅት ህዝብ በዘላቂነት ሲቀርብ ሊወገድ ይችላል፡፡ መከላከል እና ቁጥጥር የኮሌራ በሽታን ለመከላከል የሚወሰዱ እርምጃዎች በአብዛኛው ንፁህ ውሃ እና ተገቢውን የንፅህና አጠባበቅ ለህብረተሰቡ መስጠትን ያካትታል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት እስካሁን ድረስ መሰረታዊ አገልግሎቶችን እንዲሁም በአፍ የሚወሰድ የኮሌራ ክትባቶችን አላገኝም፡፡፡ የጤና ትምህርት እና ጥሩ የምግብ ንፅህና አጠባበቅም አስፈላጊ ነው፡፡ ማህበረሰቡ መሰረታዊ የንፅህና አጠባበቅ ባህሪያትን ማስታወስ አለበት፡፡ እነዚህም ከተፀዳዱ በኋላ እና ከምግብ በኃላ ወይም በፊት ዘወትር እጅን በሳሙና መታጠብ አስፈላጊነት እንዲሁም ምግብን በጥንቃቄ ማዘጋጀት እና ማስቀመጥን ያካትታሉ፡፡ የክትትልና የቅድመ ማስጠንቀቂያ እርምጃዎችን ማጠናከር በወረርሽኙ ውስጥ የመጀመሪያ ጉዳዮችን ለመለየት እና በተቻለ ፍጥነት የቁጥጥር እርምጃዎችን ለመውሰድ አስፈላጊ እርምጃዎች ናቸው፡፡ ኮሌራን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር ከጤና ዘርፍ ባለፈ ድጋፍ ማድረግን የሚጠይቅ ሲሆን በሌሎች ካሉት አጋር አካላት ጋር በመቀራረብ መሥራት አስፈላጊ ነው፡፡ ዘርፈ ብዙ የኮሌራ መቆጣጠሪያ ዕቅዶችን ለማዘጋጀት እና ለመተግበር ጠቃሚ ዘርፎችን በሙሉ አንድ ላይ በማምጣት ከኮሌራ ቁጥጥሩ በላይ አስፈላጊ የሆኑ የመግባቢያ መስመሮችን እና ቅንጅቶችን ለመፍጠር አስፈላጊው ዘዴ ነው፡፡ ክትባቶች፡- እ.ኤ.አ. በ 2013 የአለም አቀፍ የክትባት መድሀኒቶች መደብር ከተፈጠረ ጀምሮ ከ 50 ሚሊዮን በላይ በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች (OCV) በተለያዩ ቦታዎች በአጠቃላይ ዘመቻዎች በተሳካ ሁኔታ ጥቅም ላይ ውለዋል፡፡ በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች ከከፍተኛ የኮሌራ መቆጣጠሪያ እርምጃዎች በተጨማሪ የሚያገለግል መሳሪያ ነው፡፡ በሁለቱም የኮሌራ አካባቢዎች እንዲሁም በወረርሽኞች እና በድንገተኛ ሁኔታዎች ላይ ስልታዊ በሆነ መልኩ ለመጠቀም ሊታሰብበት ይገባል፡፡ በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች ደህንነታቸው የሚያስተማምን እና ውጤታማ ሲሆኑ ዘላቂ ንፁህ ውሃ፣ ንፅህና (WASH)ን የሚያጠቃልል በጣም ትልቅ የሆነ አንድ መሳሪያ ብቻ ቢሆንም ለእነዚህ ለረጅም ጊዜ በሚደረጉ ጥረቶች ላይ ወሳኝ ድልድይ ሆኖ ያገለግላል፡፡ | Cholera Overview: Cholera is an acute diarrhoeal infection caused by eating or drinking food or water that is contaminated with the bacterium Vibrio cholerae. Cholera remains a global threat to public health and is an indicator of inequity and lack of social development. Researchers have estimated that every year, there are 1.3 to 4.0 million cases of cholera, and 21 000 to 143 000 deaths worldwide due to the infection. Cholera is an extremely serious disease that can cause severe acute watery diarrhoea with severe dehydration. It takes between 12 hours and 5 days for a person to show symptoms after consuming contaminated food or water. Cholera affects both children and adults and can kill within hours if untreated. Most people infected with Vibrio cholerae do not develop any symptoms, although the bacteria are present in their faeces for 1-10 days after infection. This means the bacteria are shed back into the environment, potentially infecting other people. Cholera is often predictable and preventable. It can ultimately be eliminated where access to clean water and sanitation facilities, as well as good hygiene practices, are ensured and sustained for the whole population. Prevention and control Measures for the prevention of cholera mostly consist of providing clean water and proper sanitation to populations who do not yet have access to basic services, as well as vaccination with Oral Cholera Vaccines. Health education and good food hygiene are also essential. Communities should be reminded of basic hygienic behaviours. These include the need to always wash hands with soap after defecation and before handling food or eating, as well as safe preparation and conservation of food. Strengthening surveillance and early warning systems are important measures to allow detection of the first cases in an outbreak and to put in place control measures as quickly as possible. Preventing and controlling cholera requires interventions beyond the health sector and it is vital to engage with partners across other sectors. The development and implementation of multi-sectoral cholera control plans is a useful mechanism to bring together all relevant sectors, and forge lines of communication and coordination that are valuable beyond cholera control. Vaccines: Since the creation of the global stockpile in 2013, more than 50 million doses of Oral cholera vaccines (OCV) have been successfully used in various settings through mass campaigns. OCV is a tool that is used in addition to classic cholera control measures. It should be systematically considered in both endemic cholera hotspots as well as during outbreaks and emergencies. OCV are safe and effective and are just one tool in a much larger toolbox that includes sustainable safe water, sanitation, and hygiene (WASH), but serve as a critical bridge to these longer-term efforts. | Amai da gudawa Gamsashshen bayani: Cutar Kwalara cuta ce mai tsanani ta gudawa inda cin abinci ko shan ruwan da ya gurɓata da kwayar cutar dangin Biriyo kwalara (Vibrio Cholerae) ke haddasawa. Cutar kwalara ta zama barazar duniya ga lafiyar al'umma sannan kuma alama ce ta rashin daidaito da rashin cigaban zamantakewar al'umma. Masu bincike sun ƙiyasta cewa duk shekara, ana samun faruwar cutar Kwalara miliyan 1.3 zuwa miliyan 4, sannan da mace-mace 21 000 zuwa 143 000 a faɗin duniya ta dalilin cutar. Cutar kwalara cuta ce mai tsananin gaske da zata iya haddasa zawo tare da ƙarancin ruwa a jiki. Tana ɗaukar tsakanin awa 12 zuwa kwana 5 kafin mutum ya nuna alamu bayan cin abinci ko shan ruwan da ya gurɓace. Kwalara tana shafar dukkanin yara da manya sannan zata iya yin kisa a cikin 'yan awanni idan ba a yi maganin ta ba. Yawancin mutanen da ke ɗauke da ƙwayar cutar Biriyo kwalara (Vibrio cholerae) basa nuna wata alama, duk da ƙwayoyin cutar na nan a cikin kashin mutum na tsawon kwana ɗaya zuwa goma bayan ɗaukar cutar. Wannan na nufin ƙwayoyin cutar ana dawo da su ne muhallin, wanda mai yiwuwa ne hakan zai iya sawa wasu cuta. Kwalara cuta ce da za a iya hasashenta da kareta. A ƙarshe za a iya kawar da ita idan aka samu damar samun tsaftataccen ruwa da kayan tsaftace muhalli, da kuma kyawawan ayyukan tsaftar jiki da guri idan suka tabbata kuma suka ɗore ga kafatanin al'umma. Karewa da magancewa Matakan kariya daga cutar kwalara yawanci sun haɗa da samar da tsaftataccen ruwan sha da ingantacciyar tsaftar muhalli ga al'umma waɗanda har yanzu basu samu damar samun abubuwan amfanin rayuwa na dole ba, da kuma rigakafi da magungunan riga-kafin cutar Kwalara na sha. Ilimin kiwon lafiya da kuma kyakkyawan tsaftar abinci suma nada matuƙar muhimmanci. Ya kamata ana tunawa al'umma da ɗabi'un tsafta na dole/masu muhimmanci. Waɗannan sun haɗa da buƙatar wanke hannu da sabulu koyaushe bayan yin bayan gida sannan kafin taba abinci ko ci, sannan da kuma kyakkyawan sarrafa da adana abinci. Ƙara ƙarfafa sa ido da tsarukan yin gargaɗi da wurwuri matakai ne masu muhimmanci domin bada damar gano faruwar cutar a karan farko na ɓarkewar sannan da ɗaukar matakan yin maganin da sauri-sauri. Kariya da magance cutar kwalara na buƙatar shigowar wasu ɓangarori baya da na lafiya sannan yana da muhimmanci sosai a shigo da abokan hurɗa daga wasu ɓangarorin. Samar da da aiwatar da tsare-tsaren magance cutar kwalara da ɓangarori da yawa wata hanya ce mai muhimmanci wajen tattaro dukkan ɓangarorin da abin ya shafa, sannan da yin hoɓɓasa wajen samar da hanyoyin sadarwa da haɗin kai waɗanda suke da matuƙar muhimmanci fiye da magance Kwalara. Magungunan rigakafi: Tunda aka ƙirƙiri ma'ajiya ta duniya a shekarar 2013, sama da magungunan riga-kafin kwalara na sha miliyan 50 da ake kira (OCV) an yi amfani da su cikin nasara a gurare da dama ta hanyar rangadi mai yawa. OCV wata hanya ce da ake amfani da ita a ƙari a kan hanyar kula da kwalara da aka saba amfani da ita. Ya kamata a yi la'akari da shi cikin tsari a duk lokacin annobar kwalara da kuma lokacin ɓarkewar cuta lokacin da ake da buƙatar gaggawa. Magungunan kwalara na sha ba su da matsala sannan suna da inganci sannan tamakar abu ɗaya ne da ke cikin mazubi ɗaya da haɗa da ruwa mai tsafta (WASH), sannan yana matsayin wani mahaɗi ƙoƙarin da ake yi na tsawon lokaci. | Kipindupindu Muhtasari: Kipindupindu ni ugonjwa wa kuharisha unaosababishwa na kula au kunywa chakula au maji ambayo yana bakteria aina ya Vibrio cholera. Kipindupindu bado ni tishio la kimataifa kwa afya ya umma na ni kiashirio cha ukosefu usawa na ukosefu wa maendeleo ya kijamii. Watafiti wamekadiria kuwa kila mwaka, kuna visa milioni 1.3 hadi 4.0 vya kipundupindu, na vifo 21,000 hadi 143,000 ulmwenguni kote kutokana na maambukizi. Kipindupindu ni ugonjwa mbaya sana ambao unaweza kusababisha kuharisha maji papo hapo na upungufu wa maji mwilini. Inachukua kati ya saa 12 na siku 5 kwa mtu kuonyesha dalili baada ya kula chakula au maji machafu. Kipindupindu huathiri watoto na watu wazima na inaweza kuua ndani ya muda mfupi kama haitotibiwa. Watu wengi walioambukizwa Vibrio cholera hawana dalili zozote, ingawa bazkteria huwa kwenye kinyesi kwa siku 1-10 baada ya kuambukizwa. Hii inamaanisha kuwa bakteria hutupwa tena kwenye mazingira, na kuwaambukiza watu wengine. Mara nyingi kipindupindu kinaweza kutibika na kuzuilika. Hatimaye inaweza kuondolewa pale ambapo upatikanaji wa maji safi na vifaa vya usafi wa mazingira, pamoja na mazoea bora ya usafi, yanahakikishwa na kudumishwa kwa wakazi wote. Kuzuia na kudhibiti. Hatua za kuzuia ugonjwa wa kipindupindu mara nyingi hujumuisha kutoa maji safi na usafi wa mazingira kwa watu ambao bado hawajapata huduma za kimsingi, pamoja na Chanjo ya Kipindupindu ya kunywa. Elimu ya afya na usafi bora wa chakula pia ni muhimu. Jamii zinapaswa kukumbushwa juu ya tabia za kimsingi za usafi. Hizi ni pamoja na kunawa mikono kila wakati kwa sabuni baada ya kujisaidia na kabla ya kushika chakula au kula, pamoja na maandalizi salama na uhifadhi wa chakula. Kuimarisha mifumo ya ufuatiliaji na tahadhari za mapema ni hatua muhimu ili kuruhusu ugunduzi wa kesi za kwanza katika mlipuko na kuweka hatua za udhibiti haraka iwezekanavyo. Kuzuia na kudhibiti kipindupindu kunahitaji uingiliaji kati zaidi ya sekta ya afya na ni muhimu kushirikiana na washirika katika sekta nyinginezo. Utayarishaji na utekelezaji wa mipango ya sekta mbalimbali ya kudhibiti kipindupindu ni utaratibu mzuri wa kuleta pamoja sekta zote zinazohusika, na kutengeneza njia za mawasiliano na uratibu ambazo ni muhimu zaidi ya udhibiti wa kipindupindu. Chanjo: Tangu kuundwa kwa hifadhi ya kimataifa mwaka 2013, zaidi ya dozi milioni 50 za chanjo ya Oral Cholera (OCV) zimetumika kwa mafanikio katika mazingira mbalimbali kupitia kampeni kubwa. OCV ni zana ambayo hutumiwa pamoja na hatua za kudhibiti kipindupindu. Inapaswa kuzingatiwa kwa utaratibu katika maeneo ambayo ni hatari kwa kipindupindu na vile vile wakati wa mlipuko wa dharura. OCV ni salama na yenye ufanisi na ni chombo kimoja tu kwenye kisanduku cha zana kikubwa zaidi ambacho kinajumuisha maji salama, usafi wa mazingira, na usafi endelevu (WASH), lakini hutumika kama daraja muhimu kwa juhudi hizi za muda mrefu. | Àrùn onígbá méjì Ìsọníṣokí: Àrùn onígbá méjì jẹ́ àìsàn tó máa ń ṣẹlẹ̀ nípa jíjẹ tàbí mímu oúnjẹ tàbí omi tó ti lọ́wọ́ bacterium Vibrio cholera nínú. Àrùn onígbá méjì ṣì jẹ́ ìpèníjà fún ìlera gbogbo àgbáyé ó sì jẹ́ ohun ìṣà fihàn àìdọ́gba àti àìsí ìdàgbàsókè àwùjọ. Àwọn olùwádìí tí ṣe àkójọ pé ní gbogbo ọdún, àwọn bíi ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn onígbá méjì mílíọ̀nù 1.3 sí 4.0, àti ikú 21 000 sí 143 000 káàkiri àgbáyé látàrí àkóràn. Àrùn onígbá méjì jẹ́ àrùn tó burú jáì tó lè fa ìgbẹ́ olómi tó nira pẹ̀lú àìsí omi lára. Ó máa ń gba bíi wákàtí 12 àti ọjọ́ 5 kí ènìyàn tó ní àwọn àfihàn lẹ́yìn tó bá ti jẹ tàbí mú omi àti oúnjẹ tó ti dọ̀tí. Àrùn onígbá méjì máa ń kọlu ọmọdé àti àgbà ó sì le ṣekú pani láàrín wákàtí bí kò bá sí ìtọ́jú. Ọ̀pọ̀ ènìyàn tó máa ń kojú Vibrio cholerae kìí ní àmì àfihàn kankan, bí ó ti ilẹ̀ jẹ́ pé àwọn kòkòrò baktéríà náà máa ń wà nínú ìgbẹ́ wọn fún bí ọjọ́ 1-10 lẹ́yìn àkóràn. Èyí tú mọ̀ sí pé n kòkòrò baktéríà máa ń padà sí àyíká, èyí tó sì ń ṣe àkóbá fún àwọn ẹlòmíràn. Àrùn onígbá méjì ṣeé mọ̀ ní kíákíá ó sì ṣeé dènà. Ó ṣeé parun pátápátá níbi tí àǹfààní sí omi tó mọ geere bá wà àti àwọn ohun èlò fún ìtọ́jú àyíká, àti àwọn ìlànà ìmọ́tótó, wá dájú tí ó sì ń tẹ̀síwájú fún gbogbo iye ènìyàn tó wà. Ìdènà àti Ìṣàkóso Àwọn ìlànà fún ìdènà àrùn onígbá méjì pàápàá ní pípèsè omi tó mọ́ àti ìtọ́jú àyíká tó péye fún àwọn ènìyàn tí kò tíì ní àǹfààní sí àwọn ohun amáyé dẹrùn, àti abẹ́rẹ́ àjẹsára pẹ̀lú abẹ́rẹ́ ẹnu fún àrùn onígbá méjì. Ìmọ̀ ẹ̀kọ́ nípa ìlera àti ìmọ́tótó oúnjẹ gidi náà jẹ́ pàtàkì. Àwọn àwùjọ yẹ kó ní ìrántí àwọn ìwà ìmọ́tótó tó jẹ́ gbòógì. Àwọn ni ìwọ̀nyí èrò láti máa fọwọ́ déédéé pẹ̀lú Ọṣẹ lẹ́yìn tí wọ́n bá ṣe ìgbọ̀sẹ̀ tán àti wí pé kí wọ́n tó fọwọ́ sí oúnjẹ tàbí bẹ̀rẹ̀ sí ní jẹun, àti ọ̀nà tí kò méwu lọ́wọ́ láti pèsè àti láti tọ́jú oúnjẹ. Ríró ṣíṣọ́ àti ètò ìkìlọ̀ kíákíá lágbára jẹ́ àwọn ọ̀nà pàtàkì láti ṣe àwárí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àkọ́kọ́ ìtànkáẹ̀ àrùn àti láti fi sí pò àwọn ìlànà láti ṣe àmójútó ní kíákíá. Dídènà àti ṣíṣe àmójútó àrùn onígbá méjì nílò àwọn ọ̀nà àbáyọ tayọ tí ẹ̀ka ètò ìlera èyí sì ṣe kókó láti ní ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn alábàṣiṣẹ́ káàkiri àwọn ẹ̀ka mìíràn. Ìdàgbàsókè àti ìmúṣẹ àwọn ìlọ́po ẹ̀ka àrùn onígbá méjì ètò ìṣàmójútò jẹ́ ọgbọ́n tó wúlò láti mú papọ̀ gbogbo àwọn ẹ̀ka tí ó yẹ, àti láti ṣètò òpónà ìbánisọ̀rọ̀ àti láti ṣe àkóso tó yááyì tayọ ìṣàkóso àrùn onígbá méjì. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹ́sára: láti ṣẹ̀dá àwọn ohun èlò sí ìpamọ́ ní 2013, ju mílíọ̀nù 50 lọ àwọn ìwọ̀n lílò abẹ́rẹ́ ẹnu fún àrùn onígbà méjì (OCV) ni wọ́n ti lò pẹ̀lú àṣeyọrí ní oríṣi ẹ̀ka látàrí ìpolongo ọlọ́pọ̀ èrò. OCV jẹ́ ohun èlò fún àfikún àwọn ìlànà fún ṣíṣe àmójútó àrùn onígbá méjì lọ́nà ọ̀tọ̀. Ìfiyèsí tó gbọgbọ̀n yẹ kó wà nínú àti àrùn onígbá méjì tó wọ́pọ̀ ní agbègbè kan àti nígbà ìtànkálẹ̀ àti ìṣẹ̀lẹ̀ òjijì. Ààbò wà nínú OCV ó sì ṣiṣẹ́ dáadáa ó sì tún jẹ́ ohun èlò kan nínú àkójọ ohun èlò tó ní omi tí kò méwu lọ́wọ́, ìtọ́jú àyíká, àti ìmọ́tótó (WASH) tó lè máa tẹ̀síwájú, ṣùgbọ́n tí ó dúró gẹ́gẹ́ bí àsopọ̀ fún àwọn Ìgbésẹ̀ ọlọ́jọ gbọọrọ́. | Ikholera Uhlolojikelele: Ikholera ukutheleleka ngesifo sohudo okumandla okubangelwa ukudla noma ukuphuza ukudla noma amanzi anebaktheriya ebizwa ngokuthi yi-bacterium Vibrio cholerae. Ikholera ilokhu iyingozi enkulu kwezempilo yomphakathi emhlabeni wonke futhi iyinkomba yokungalingani kanye nokwentuleka kwentuthuko ngokuphathelene nezenhlalo. Abacwaningi baqikelele ukuthi minyaka yonke, kuba neziguli eziyigidi eziyi-1.3 ukuya kweziyi-4.0 zekholera, kanye nokushona kwabantu abayizi-21 000 ukuya kuzi-143 000 emhlabeni wonke ngenxa yokutheleleka. Ikholera iyisifo esibucayi kakhulu esingabangela ukukhishwa yisisu okumanzi kakhulu kanye nokuphelelwa amanzi emzimbeni okumandla. Kuthatha phakathi kwamahora ayi-12 kanye nezinsuku ezi-5 ukuthi umuntu akhombise izimpawu ngemuva kokudla ukudla noma ukuphuza amanzi anebhaktheriya. Ikholera iphatha bobabili izingane kanye nabantu abadala futhi ingabulala ngemva kwamahora athile uma ingelashiwe. Abantu abaningi abatheleleke nge-Vibrio cholerae ababi nanoma yiziphi izimapwu, nanoma ibhaktheriya ikhona emakakeni abo usuku olu-1 ukuya kweziyi-10 ngemuva kokutheleleka. Lokhu kuchaza ukuthi ibhaktheriya ibuyiselwa emvelweni, nokuyinto enabangela ukutheleleka kwabanye abantu. Ikholera iyakwazi ukubikezeleka futhi iyavimbeleka. Ekugcineni ingaqedwa lapho ukufinyelela emanzini ahlanzekile kanye nezindawo zokuzikhulula, kanye nokwenza imikhuba emihle yezenhlanzeko, kuqinisekiswa futhi kugcinwa ebantwini bonke. Ukuvimbela kanye nokulawula Izinyathelo zokuvimbela ikholera ziqukethe ikakhulukazi ukuhlinzeka amanzi ahlanzekile kanye nendawo yokuzikhulula efanele kubantu abangakakwazi ukufinyelela ezinsizeni eziyisisekelo, kanye nokugoma Ngemigomo Ephuzwayo yeKholera. Ukufundisa ngezempilo kanye nenhlanzeko ngokuphathelene nokudla nakho kusemqoka. Imiphakathi kumele ikhunjuzwe ngezindlela zokuziphatha zenhlanzeko eziyisisekelo. Lezi zihlanganisa isidingo sokuhlale ugeza iziandla ngensipho ngemuka kokukaka kanye nangaphambi kokuthinta ukudla noma kokudla, kanye nokulungiselela kanye nokugcina ngokuphepha ukudla. Ukuqinisa ukuqapha kanye nezinhlelo zokuxwayisa ngokushesha ziyizinyathelo ezibalulekile zokuvumela ukuthi kutholakale iziguli zokuqala lapho iqubuka khona kanye nokubeka izinyathelo zokulawula ngokushesha ngendlela okungenzeka ngayo. Ukuvimbela kanye nokulawula ikholera kudinga ukungenelela okungaphezu komkhakha wezempilo futhi kusemqoka kakhulu ukubandakanya abalingani abakweminye imikhakha. Ukuthuthukiswa kanye nokuqaliswa kwezinhlelo zemikhakha eminingi zokulawula ikholera kuyindlela esebenzayo yokuhlanganisa yonke imikhakha efanele, kanye nokudala izindlela zokuxhumana kanye nokusebenzisana okubaluleke ngaphezu kokulawula ikholera. Imigomo: Kusukela kwakhiwa inqolobane yesitoko somhlaba wonke (global stockpile) ngo-2013, ingaphezu kwezigidi ezingama-50 imithamo yeMigomo yeKholera Ephuzwayo (OCV) esisetshenziswe ngempumelelo ezizindeni ezehlukene ngemikhankaso enabantu abaningi. I-OCV iyithuluzi elisetshenziswa ukwengeza ezinyathelweni zokulawula ikholera ezijwayelekile. Kumele zibhekelelwe ngokuphathelene nezinhlelo kuzo zombili izindawo ezithanda ukuba nayo kanye nangesikhathi sokuqubuka kwayo kanye nasezimweni eziphuthumayo. Ama-OCV aphephile futhi asebenza ngendlela efanele futhi ayithuluzi elilodwa nje ebhokisini lamathuluzi elikhulu elihlanganisa amanzi aphephile ahlala ekhona, ukuthuthwa kwendle, kanye nenhlanzeko (WASH), kodwa asebenza njengesixhumanisi esibalulekile sale mizamo yesikhathi eside. |
"የአየር ንብረት ለውጥ ማጠቃሊያ፡- የአየር ንብረት ለውጥ በተ(...TRUNCATED) | "Climate change Overview: Climate change is impacting human lives and health in a variety of ways. I(...TRUNCATED) | "Canjin yanayi Gamsashshen bayani: Canjin yanayi yana tasiri a kan rayuwa da lafiyar al'umma ta hany(...TRUNCATED) | "Mabadiliko ya tabianchi Muhtasari: Mabadiliko ya tabianchi yanaathiri maisha ya afya ya binadamu kw(...TRUNCATED) | "Àyípadà ojú ọjọ́ Ìsọníṣókí: Àyípadà ojú ọjọ́ máa ń ní ipa lórí ayé (...TRUNCATED) | "Izinguquko zesimo sezulu Uhlolojikelele: Izinguquko zesimo sezulu zinomthelela ezimpilweni zabantu (...TRUNCATED) |
"የጤና የጋራ እቃዎች ማጠቃሊያ፡- ለጤና የሚውሉ የጋራ እቃዎች (...TRUNCATED) | "Common goods for health Overview: Common goods for health are population-based functions or interve(...TRUNCATED) | "kayayyakin kiwon lafiya na gama-gari Gamsashshen bayani: kayayyakin kiwon lafiya na kowa da kowa su(...TRUNCATED) | "Bidhaa za kawaida kwa afya. Muhtasari: Bidhaa za pamoja za afya ni kazi zinazotegemea idadi ya watu(...TRUNCATED) | "Àwọn ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera Ìsọníṣokí: Àwọn ọjàtó wọ́pọ̀ fún (...TRUNCATED) | "Izimpahla zezempilo ezijwayelekile Uhlolojikelele: Izimpahla zezempilo ezijwayelekile ziyimisebenzi(...TRUNCATED) |
"ተጨማሪ ምግብ ማጠቃሊያ፡- በ 6 ወር አካባቢ የሕፃኑ የኃይል ፍ(...TRUNCATED) | "Complementary feeding Overview: Around the age of 6 months, an infant’s need for energy and nutri(...TRUNCATED) | "Cikamakon ciyar da jariri Gamsashshen bayani: A lokacin da jariri ya kai wata 6 shida, buƙatar jar(...TRUNCATED) | "Chakula cha ziada Muhtasari: Kwenye um ri wa miezi 6, hitaji la mtoto la nishati na virutubisho hua(...TRUNCATED) | "Àfikún oúnjẹ jíjẹ Ìsọníṣókí; Láàrin ọjọ́ orí oṣù mẹ́fà, ìnílò oku(...TRUNCATED) | "Ukudla okwengeziwe Uhlolojikelele: Cishe izinyangeni eziyi-6 zobudala, isidingo sosana ngokuphathel(...TRUNCATED) |
End of preview. Expand
in Dataset Viewer.
data
├── document
│ ├── Health
│ │ ├── dev.csv
│ │ ├── test.csv
│ │ └── train.csv
│ └── Tech
│ ├── dev.csv
│ ├── test.csv
│ └── train.csv
└── sentence
├── Health
│ ├── dev.csv
│ ├── test.csv
│ └── train.csv
└── Tech
├── dev.csv
├── test.csv
└── train.csv
- Downloads last month
- 1,561