Datasets:

israel

/

JGEW1z1zKopSk7m

like 0

ደም-ማነስ አጠቃላይ እይታ፡ የደም ማነስ የቀይ የደም ሴሎች ቁጥር ወይም በውስጣቸው ያለው የኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) ክምችት ከመደበኛው ያነሰበት ሁኔታ ነው። ኦክስጅንን ለመሸከም የኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) ያስፈልጋል እና በጣም ጥቂት ወይም ያልተለመደ ቀይ የደም ሕዋሳት ካሉዎት, ወይም በቂ የኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) ከሌለዎት, ወደ ሰውነት ህብረህዋሳት ኦክስጅንን ለማጓጓዝ የደሙ አቅም ይቀንሳል. ይህ እንደ ድካም፣ድክመት፣ማዞር እና የትንፋሽ ማጠር የመሳሰሉ ምልክቶችን ያስከትላል። የሰውነት ጤናማ ወይም መደበኛ ተግባር ባህሪ ያለው ( physiologic) ፍላጎቶች ለማሟላት የሚያስፈልገው የየኦክስጅን ተሸካሚ እና የቀይ የደም ሴል አቅላሚ ንጥረ ነገር ( Haemoglobin) መጠን በዕድሜ፣ በጾታ ግንኙነት፣ በመኖሪያ ቤት ከፍታ፣ በማጨስ ልማድና በእርግዝና ደረጃ ይለያያል። የደም ማነስ ምክንያት ሊሆኑ የሚችሉ በርካታ ምክንያቶች ሊኖሩ ይችላሉ ፤ ከእነዚህም መካከል የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ወይም በቂ ንጥረነገሮችን አለመጠቀም ፣ ኢንፌክሽኖች (ለምሳሌ የወባ በሽታ ፣ ጥገኛ ኢንፌክሽን ፣ ሳንባ ነቀርሳ ፣ ኤች አይ ቪ)፣ ቁስል ፣ ሥር የሰደዱ በሽታዎች ፣ የማህፀንና የወሊድ ሕመሞች እንዲሁም የወረሱ ቀይ የደም ሴሎች መዛባት ይገኙበታል ። ምንም እንኳ ቫይታሚን B9(folate)፣ በቫይታሚኖች ቢ12 እና በ ኤ ውስጥ ያለው ጉድለት ዋነኛ መንስኤ ዎች ቢሆኑም ለደም ማነስ ዋነኛው ምክንያት የብረት እጥረት ነው። የደም ማነስ በተለይ በትናንሽ ህጻናት፣ በወር አበባ ላይ ያሉ ታዳጊ ልጃገረዶች እና ሴቶች፣ እርጉዝ እና ድህረ ወሊድ ሴቶችን የሚያጠቃ ከባድ የአለም የህዝብ ጤና ችግር ነው። የአለም ጤና ድርጅት ከ6-59 ወር እድሜ ያላቸው 40% ህጻናት፣ 37% ነፍሰ ጡር እናቶች እና 30% ሴቶች ከ15-49 አመት ውስጥ 30% የሚሆኑት የደም ማነስ ችግር አለባቸው ብሏል። የበሽታው ምልክቶች፦ አናሚያ ድካም፣ ማዞር ወይም ቀላል ራስ ምታት፣ እንቅልፍ ማጣትና በተለይ በድካም ጊዜ የትንፋሽ እጥረት ሊያስከትሉ የሚችሉ የተለያዩ ለየት ያሉ ምልክቶችን ሊያስከትል ይችላል። በተለይ ህጻናት እና ነፍሰ ጡር እናቶች ለአደጋ የተጋለጡ ሲሆኑ የደም ማነስ ችግር በከፋ ሁኔታ የእናቶች እና የህጻናት ሞት የመጋለጥ እድልን ይጨምራል። በተጨማሪም የብረት እጥረት በህፃናት የአዕምሮ እና የአካል እድገት ላይ ተፅዕኖ እንደሚያሳድርና በአዋቂዎች ላይ ያለውን ምርታማነት እንደሚቀንስ ተገልጿል። የደም ማነስ የሁለቱም የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና የጤና መጓደል አመላካች ነው። በራሱ ችግር ያለበት ነው፣ ነገር ግን የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ጉልበት በማጣት የተነሳ ሌሎች የአለም አቀፍ የህዝብ ጤና ስጋቶችን እንደ መቀንጨር እና መመናመን፣ ዝቅተኛ የልደት ክብደት እና የልጅነት ከመጠን ያለፈ ውፍረት ሊመጣ ይችላል። በህፃናት የትምህርት ውጤት እና በአዋቂዎች ላይ የሚደርሰው በደም ማነስ ምክንያት የስራ ምርታማነት መቀነስ በግለሰቡእና በቤተሰብ ላይ ተጨማሪ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖ ሊያሳድር ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ደም ማነስ የዚህን ችግር ሸክምና በተወሰነ ህዝብ ውስጥ የጤና እና የበሽታ መከሰት እና ስርጭትን የሚወስኑ ጥናትን (epidemiology) ለመረዳት፣ የሕዝብ ጤና ጣልቃ ገብነት ለማድረግና በሕይወት ዘመኑ ሁሉ ሰዎችን የሕክምና ክትትል ለማድረግ በጣም ወሳኝ ነው። የብረት እጥረት በጣም የተለመደ ና ብዙውን ጊዜ በአመጋገብ ለውጥ አማካኝነት ሊታከም የሚችል ቢሆንም ከበስተጀርባ ያሉ ኢንፌክሽኖችንና የተሟላ የጤና መታወክ የሚጠይቁ ሥር የሰደዱ ችግሮችን በመፍታት ሌሎች ደም ማነስ ዓይነቶችን ማከም ያስፈልጋል። በመከላከል እና በህክምና የደም ማነስን ስርጭት ለመቀነስ የሚረዳ ሁሉንም የአለም ጤና ድርጅት ክልሎችን የሚሸፍን መመሪያ አለው። እነዚህ መመሪያዎች የአመጋገብ ልዩነትን ለመጨመር፣ የጨቅላ ህፃናት አመጋገብን ለማሻሻል እና ጥቃቅን ንጥረ ነገሮችን የመዳኒት ወይም ሌላ ንጥረ ነገር በሰውነት ውስጥ የመዋጥ እና የመጠቀም ችሎታ (Bioavipability) እና አወሳሰድን በብረት፣ ፎሊክ አሲድ እና ሌሎች ቪታሚኖች እና ማዕድኖችን በማጠናከር ወይም በመመገብ ማሻሻል ያለመ ነው። ከአመጋገብ ጋር የተያያዙ ባህሪያትን ለመለወጥ ማህበራዊ እና የባህርይ ለውጥ የግንኙነት ስልቶች ጥቅም ላይ ይውላሉ። የደም ማነስን ዋና እና መሰረታዊ መንስኤዎችን ለመፍታት የተደረገው ጣልቃገብነት እንደ በሽታን መቆጣጠር፣ ውሃ፣ የአካባቢ ንፅህና እና የራስን ንፅህና፣ የስነ ተዋልዶ ጤና እና ሥር ነቀል እንደ ድህነት፣ የትምህርት እጥረት እና የስርዓተ-ፆታ ደንቦችን የመሳሰሉ ጉዳዮችን ይመለከታል። ደም ማነስ የሕዝብ ጤና ጉዳይ እንደመሆኑ መጠን ከተለያየ አቅጣጫና በተለያዩ የተቀናጀ ጥረቶች፣ በርካታ የመንግሥት ዘርፎችን፣ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችን፣ የተባበሩት መንግስታት ድርጅትን እና የግል ዘርፉን ጨምሮ፣ እያንዳንዳቸው ደም ማነስን ለመቀነስ እና ጤናን እና ደህንነትን ለማሻሻል የተወሰኑ እና ማሟያ ዎች ያሏቸው መሆን አለባቸው። ለበለጠ መረጃ እዚህ ላይ ይመልከቱ።

Anaemia Overview: Anaemia is a condition in which the number of red blood cells or the haemoglobin concentration within them is lower than normal. Haemoglobin is needed to carry oxygen and if you have too few or abnormal red blood cells, or not enough haemoglobin, there will be a decreased capacity of the blood to carry oxygen to the body’s tissues. This results in symptoms such as fatigue, weakness, dizziness and shortness of breath, among others. The optimal haemoglobin concentration required to meet physiologic needs varies by age, sex, elevation of residence, smoking habits and pregnancy status. Anaemia may be caused by several factors: nutrient deficiencies through inadequate diets or inadequate absorption of nutrients, infections (e.g. malaria, parasitic infections, tuberculosis, HIV), inflammation, chronic diseases, gynaecological and obstetric conditions, and inherited red blood cell disorders. The most common nutritional cause of anaemia is iron deficiency, although deficiencies in folate, vitamins B12 and A are also important causes. Anaemia is a serious global public health problem that particularly affects young children, menstruating adolescent girls and women, and pregnant and postpartum women. WHO estimates that 40% of children 6–59 months of age, 37% of pregnant women, and 30% of women 15–49 years of age worldwide are anaemic. Symptoms: Anaemia can cause a range of non-specific symptoms including tiredness, weakness, dizziness or light-headedness, drowsiness, and shortness of breath, especially upon exertion. Children and pregnant women are especially vulnerable, with more severe cases of anaemia leading to an increased risk of maternal and child mortality. Iron deficiency anaemia has also been shown to affect cognitive and physical development in children and reduce productivity in adults. Anaemia is an indicator of both poor nutrition and poor health. It is problematic on its own, but it can also impact other global public health concerns such as stunting and wasting, low birth weight and childhood overweight and obesity due to lack of energy to exercise. School performance in children and reduced work productivity in adults due to anaemia can have further social and economic impacts for the individual and family. WHO response Accurate characterization of anaemia is critical to understand the burden and epidemiology of this problem, for planning public health interventions, and for clinical care of people across the life course. While iron deficiency anaemia is the most common form and can often be treated through dietary changes, other forms of anaemia must be treated by addressing underlying infections and chronic conditions requiring comprehensive health interventions. WHO has guidance that covers all WHO Regions to help reduce the prevalence of anaemia through prevention and treatment. These guidelines aim to increase dietary diversity, improve infant feeding practices and improve the bioavailability and intake of micronutrients through fortification or supplementation with iron, folic acid and other vitamins and mineral. Social and behaviour change communication strategies are used to change nutrition-related behaviours. Interventions to address the underlying and basic causes of anaemia look at issues such as disease control, water, sanitation and hygiene, reproductive health and root causes such as poverty, lack of education and gender norms. Anaemia, as a public health issue, needs to be addressed from multiple perspectives and through multiple coordinated efforts, including multiple government sectors, nongovernmental organizations, United Nations agencies and the private sector – each with specific and complementary roles to collectively achieve anaemia reduction and improve health and well-being. See here for more information.

Cutar Anemiya (karancin jini ) Gamsashen bayani : Cutar Anemiya wani yanayi ne da kwayoyin halittar da suke saka jini ya zama ja ya ke raguwa sosai ba kamar yadda suke ba . Kywayar halittar da take sa jini yayi ja tana buƙatar ta ɗauko iska amma idan kana da ƙarancin ko kuma su waɗannan ƙwayoyin halittar ba daidai suke ba ko kuma ba za su isa ba to sai a samu raguwar ƙarfin jinin da zai dayuko wannan iskar zuwa tsokar nama . Sakamakon wannan yana haifar da gajiya da raunin jiki da jiri da numfashi sama sama da sauransu . Mafi kyawun waɗannan kwayoyin halittar da jiki yake buƙata ya sha bamban da yanayin shekara da jinsi inda ake zaune da ɗabi'ar shan taba da kuma yanayi na juna biyu . Ana iya samun cutar Anemiya (karancin jini ) ta hanyoyi daban daban :rashin wadataccen abinci ta hanyar rashin isashen abinci me gina jiki da ƙwayoyin cuta ( kamar maleriya da tarin fuka da cutar ƙanjamau HIV) da kunburin jiki kwayoyin cuta masu haɗari da yanayin saduwa ko haihuwa da kuma gadar rikicewar ƙwayoyin hallitar jini. Rashin sinadarin ayon shi ne mafi sauƙi wajen haddasa cutar Anemiya duk da cewa rashin wadataccen sinadarin fotate da bitamin B da A B12 da A suna taka rawa sosai . Cutar Anemiya (ƙarancin jini ) tana da matuƙar haɗari sosai a duniyar lafiya musamman yadda take yi wa yara illa da 'yanmata masu haila da manyan mata da masu juna biyu da matan da suka haihu . HWO ta ƙididdige cewa kashi 40% na yara 'yan watanni 59 da kuma kashi 37% na mata masu juna biyu da kuma 30%na mata 'yan shekara 49 na duniya suna fama da cutar ƙarancin jini . Alamomi : Cutar Anemiya kan haddasa alamomi daban daban da ba za su ƙididdigu ba waɗanda suka haɗar da gajiya ko kasala ko jiri ko dan ciwan kai ko yawan bacci ko numfashi sama sama musamman yayin yunƙuri. Waɗanda suka fi kamuwa da wannan cutar su ne yara ƙananu da mata inda wannan cutar ke kaiwa ga ƙaruwar mace -macen yara da masu haihuwa . Rshin sinadarin ayon da cutar anemiya suna nuna illata bunƙasar ƙwaƙwalwa da gangar jikin yara kuma suna rage haihuwa ga magidanta . cutar Anemiya wata alama ce a gabaɗayan rashin ingantaccen abinci da lafiya . Ita da kanta matsala ce amma tana shafar sauran sassan lafiya kamar ƙarancin nauyin yaro da kuma munmunar ƙiba sakamakon rashin kuzarin motsa jiki. Rashin ƙoƙarin yara a makaranta da kuma rashin nagartar aiki ga manya saboda cutar anemiya na iya shafar yanayin tattalin arziƙin al'umma da na mutun da na iyali . Amsar WHO Ingantaccen bayanin cutar anemiya yana da matuƙar mahimmanci a fahimci matsalar wannan cutar domin tsara yadda ma'aikatan lafiya za su shiga tsakani da kuma yadda za a mutane za su kare kansu a rayuwarsu . A yayinda rashin isashen sinadarin ayon ya zama gama-gari ga haddasa cutar anemiya kuma za a iya shawo kan wannan matsalar ta hanyar canza abinci, su kuwa sauran cututtukan anemiyar ya kamata a magance wasu cututtukan da ake fama da su da matsanancin yanayin da ke buƙatar cikakken kulawa da lafiya . WHO tana da ƙa'idar da ta game duk wasu yankin WHO domin temakawa wajen rage yaɗuwar anemiya ta hanyar riga-kafi da bada magani . Waɗannan ka'idoji suna nufin su ƙara haɓakar cimaka da ƙara shayar da jarirai da kuma bunƙasa da shan magunguna ta hanyar ƙarkafa ko samar da sinadarin ayon da folik da kuma sauran bitamin . Ana amfani da dabarun canja halayya da hanyar sadarwa domin canza halayyar da take da alaƙa da cimaka . Shiga tsakani domin magance matsalolin anemiya na ƙarƙashin kasa da suke haddasa cutar anemiya kamar rage ƙwayoyin cuta da bada ruwan sha da tsafta da bunƙasa lafiya magance abinda ke haddasa talaucin da rashin ilimi da kuma al'adar jinsi . Cutar anemiya a matsayinta na abinda ya dami mutane a lafiyarsu, tana buƙatar kulawa ta ɓangarori daban daban da kuma hada karfi sosai wanda ya hadar da ɓangarorin gwamnati da kungiyoyi masu zaman kansu da Majalisar Dinkin Duniya da ƙungiyoyi na alumma kowacce da ayyukanta daban daban domin a cimma rage cutar anemiya da kuma bunƙasa lafiya da walwala . Duba wannan domin ƙarin bayani.

Upungufu wa damu Muhtasari: Anaemia ni hali ambayoidadi ya seli nyekundu za damu au mkusanyiko wa hemoglobini ndani yazke ni chini kuliko kawaida. Hemoglobini inahitajika ili kubeba oksijeni na ikiwa una chembechembe nyekundu za damu chache sana au zisizo za kawaida, au hua haemoglobini ya kutosha, kutakuwa na kupungua kwa uwezo wa damu kubeba oksijeni kwenye tishu za za mwili. Hii husababisha dalili kama vile uchovu, udhaifu, kizunguzungu na upungufu wa kupumua, ni baadhi. Kiwango bora cha hemoglobini kinachohitajika kukidhi mahitaji ya kisaikolojia hutofautiana kulingana na umri, jinsia, mwinuko wa makazi, tabia ya kuvuta sigara na hali ya ujauzito. Upungufu wa damu unaweza kusababishwa na sababu mbalimbali: upungufu wa virutubisho kwa sababu ya lishe duni au ufyonzwaji duni wa virutubisho, maambukizo (k.m malaria, maambukizo ya vimelea, kifua kikuu, VVU), kuvimba, magonjwa sugu, magonjwa ya uzazi, na magonjwa ya kurithi ya chembe nyekundu za damu. Sababu ya kawaida ya lishe ya upungufu wa damu ni upungufu wa madini chuma, ingawa upungufu wa filate, vitamini B12 na A pia ni sababu muhimu. Upungufu wa damu ni tatizo kubwa la afya ya zumma duniani ambalo huathiri watoto wadogo, wasichana na wanawake walio katika hedhi, na wanawake wajawazito na baada ya zkujifungua. WHO inakadiria kwamba 40% ya waztoto 6–wenye miezi 59, 37% ya wanawake wajawazito, na 30% ya wanawake 15–wenye umri wa miaka 49 duniani kote wana upungufu wa damu. Dalili: Anaemia inaweza kusababisha dalili mbalimbali zisizo maalum ikiwa ni pamoja na uchovu, udhaifu, kizunguzungu au kichwa kidogo, kusinzia, na upungufu wa kupumua, hasa wakati wa kufanya kazi kwa bidii. Watoto na wajawazito wapo kwenye hatari zaidi, huku visa vikali zaidi vya upungufu wa damu vinavyosababisha kuongezeka kwa hatari ya vifo vya mama na mtoto. Anemia ya upingufu wa madini chuma pia imeonekana kuathiri ukuaji wa kiakili na kimwsili kwa watoto na kupunguza uzalianaji kwa watu wazima. Upingufu wa damu ni ishara ya lishe na afya duni. Ni shida kwa yenyewe, lakini pia inaweza kuathiri maswala mengine ya afya ya umma ulimwenguni kama vile kushangaa na kupotea, kuzaliwa zkwa uzito mdogo na uzito kupita kiasi wa utotoni na unene uliokithiri kwa sababu ya ukosefu wa nguvu ya kufanya mazoezi. Ufaulu wa shule kwa watoto na kupunguza kwa tija ya kazi kwa watu wazima kutokana na upungufu wa damu kunaweza kuwa na athari zaidi za kijamii na kiuchumi kwa mtu binafsi na familia. Muitikio wa WHO. Sifa sahihi za upungufu wa damu ni muhimu kuzielewa ili kuelewa mzigo na milipuko ya tatizo hili, kwa kupanga azfua za kiafya, na kwa utunzaji wa kimatibabu wa watu katika kipindi chote cha maisha. Wakati anemia ya upungufu wa madini chuma ni aina ya kawaida na mara nyingiinaweza kutibiwa kupitia mabadiliko ya lishe, aina zingine za upungufu wa damu lazima zitibiwe kwa kushughulikia maambukizo ya msingi na hali sugu zinazohitaji uingiliaji wa kina wa kiafya. WHO ina muongozo unaohusu kanda zote za WHO ili kusaidia kupunguzaa kuenea kwa upungufu wa damu kupitia kinga na matibabu. Miongozo hii inalenga kuongeza utofauti wa lishe, kuboresha mazoea ya kulisha watoto wachanga na kuboresha ulaji wa virutubisho vidogo kupitia urutubishaji au uongezaji wa chuma, asidi ya foliki na vitamini na madini chuma. Mikakati ya mawasiliano ya mabadiliko ya kijamii na tabia hutumika kubadili tabia zinazohusiana na zlishe. Hatua za kushughulikia sababu za msingi za upungufu wa damu zinaangalia masuala kama vile udhibiti wa maginjwa, maji, usafi wa mazingira na usafi, afya ya uzazi na sababu za msingi kama vile umaskini, ukosefu wa elimu na kanuni za jinsia. Upungufu wa damu, kama tatizo la afya ya umma, unahitaji kushughulikiwa kwa mitazamo mingi na kupitia juhudi nyingi zilizoratibiwa, zikiwemo sekta nyingi za serikali, mashirika ya Umoja wa Mataifa na sekta binafsi kila moja yenye majukumu mahususi na yasiyo na nyiongeza ili kwa pamoja kufikia kupunguza upungufu wa damu na kuboresha afya na ustawi. Tazama hapa kwa taarifa zaidi.

Àrùn ẹ̀jẹ̀ Ìsọníṣókí: àrùn ẹ̀jẹ̀ jẹ́ ìpò kan tí iye ọ̀pá ẹ̀jẹ̀ pupa tàbí ohun asaralóore tó wà nínú ẹ̀jẹ̀ tó wà nínú wọn kéré ju bó ti yẹ lọ. Ohun asaralóore tó wà nínú ẹ̀jẹ̀ wúlò láti gbé èémí àmìsínú, àti bí ó bá ní èyí tó kéré ju bó ti yẹ lọ tàbí ọ̀pá ẹ̀jẹ̀ pupa tí kò dára tó, àdínkù yóò bá ẹ̀jẹ̀ láti gbé èémí àmìsínú lọ sí àwọn ẹ̀ka àgọ́ ara. Èyí máa ń yọrí sí àwọn ohun àṣà fihàn bí i kò máa rẹ ni, òòyì ojú àti ìgékúrú èémí láàrin àwọn ohun mìíràn. Ìwọ́jọpọ̀ ohun tó máa ń ṣara lóore wúlò láti bá àìní bí ara ṣe ń ṣiṣẹ́ pàdé yàtọ̀ nípa ọjọ́ orí, jíjẹ́ ọkùnrin tàbí obìnrin, ìgbésókè ibùgbé, ìwà sìgá fífà tàbí ipò oyún. Àrùn ẹ̀jẹ̀ lè wáyé láti ara ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan: àìtó ohun asaralóore láti ara wọn oúnjẹ tí kò tó tàbí gbígbà àìtó àwọn ohun asaralóore yìí sára, àrùn (b.a ibà, àwọn àrùn tó dàbí àfòmó, ikọ́ ife, àrùn kò gbóògùn), kí ibi kan máa wú ní àgọ́ ara, àìsàn tó le, àìsàn tó níí ṣe pẹ̀lú ara obìnrin àti ìbímọ àti àwọn àìbáramu tó lè wà nínú ẹ̀jẹ̀ tó sì jẹ́ àjogúnbá. Okùnfà tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn ohun ìṣaralóore ti àrùn ẹ̀jẹ̀ ni àìtó áyọ́ọ̀nù, sugbon àìtó fítámì, fítámì B12 tún jẹ́ okùnfà pàtàkì. Àrùn ẹ̀jẹ̀ jẹ́ wahala ìlera ti gbogbo àgbáyé èyí tó sábà máa ń nípa lórí àwọn ọmọ wẹ́wẹ́, àwọn ọmọbìnrin tó ti ń ṣe nǹkan oṣù, àwọn aláboyù àti àwọn obìnrin tó ń fọ́mọ lọ́yàn. WHO ṣe àkójọ pé idà ogójì ọmọ tó wà láàrin oṣù mẹ́fà sí mọ́kàndínlọ́gọ́ta, ìdá mẹ́ta-din-logoji àwọn aláboxún, ìdá ọgbọ̀n obìnrin tó wà láàrin ọdún márùn-dín-lógún sí mọ́kàndínlaadọ́ta káàkiri àgbáyé ló ní àrùn ẹ̀jẹ̀. Àwọn àmì iṣàfihàn: àrùn ẹ̀jẹ̀ lè fa ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àmì is àfihàn tí kò gba ìfiyèsí bíi kó máa rẹ ni, òòyì ojú tàbí kí orí fúyẹ́, kí oorun máa kun ni àti ìgékúrú èémí pàápàá ní gbà ìgbìyànjú láti mí. Àwọn ọmọdé àti àwọn aláboyún ni ó wọ́pọ̀ jù fún, pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn ẹ̀jẹ̀ tó ń yọrí sí àlékún ikú ìyá àti ọmọ. Irúfé àrùn ẹ̀jẹ̀ tó wáyé nítorí àìtó áyọ́ọ̀nù ni wọ́n ti ṣe àfihàn rẹ̀ pé ó máa ń kó bá ìdàgbàsókè àgọ́ ara ati ọpọlọ ọmọdé ó sì máa ń mú àdínkù bá ìjágeere agbára àgbàlagbà. Àrùn ẹ̀jẹ̀ ń ṣàfihàn ìlera ara àti oúnjẹ jíjẹ tó kù díẹ̀ káàtó. Ó jẹ́ wàhálà fún ra rẹ̀, ṣùgbọ́n ó tún lè ṣe àkóbá fún àwọn ohun mìíràn nínú ètò ìlera gbogbo gbó ní àgbáyé bíi ìdádúró àti ìṣòfò, ìwọ̀n bíńtín fún ọmọ àṣẹ̀ṣẹ̀bí, ìwọ̀n tó pọ̀ jù àti ìsanra jù látàrí àìsí agbára láti ṣe eré ìdárayá. Iṣẹ́ ṣíṣe àwọn ọmọdé ní ilé - ẹ̀kọ́, àdínkù agbára fún iṣẹ́ ṣíṣe fún àwọn àgbàlagbà látàrí àrùn ẹ̀jẹ̀ tún lè ní ipa lórí ìṣòwò àti ìbáṣepọ̀ ní àwùjọ fún ẹni kọ̀ọ̀kan àti ẹbí. Èsì WHO Àlàyé kíkún lórí àrùn ẹ̀jẹ̀ ṣe pàtàkì láti ní òye lórí ẹrù àti àwọn ohun tó máa ń ṣokùnfà wàhálà yìí, láti ṣe àgbékalẹ̀ ìdásí fún ìlera gbogbo gbò, àti fún ìtọ́jú àwọn ènìyàn ní ilé-ìwòsàn káàkiri ìgbé ayé. Nígbà tí àrùn ẹ̀jẹ̀ tó níí ṣe pẹ̀lú àìtó áyọ́ọ̀nù jẹ́ irúfẹ́ àrùn ẹ̀jẹ̀ tó wọ́pọ̀ jùlọ tó sì lè kúrò nípa ìtọ́jú látàrí àyípadà oúnjẹ, àwọn irúfẹ́ àrùn ẹ̀jẹ̀ mìíràn gbọ́dọ̀ gba ìtọ́jú nípa ṣíṣe àmójútó àwọn ohun abẹ́lẹ̀ tó lè fà á àti àwọn ipò tó ti kọjá kèrémí tó nílò ìdásí ìlera tó gbé pẹ́ẹ́lí. WHO ní ìtọ́sọ́nà tí ó bo gbogbo àgbègbè tí WHO wà láti ṣe ìránlọ́wọ́ láti mú àdínkù bá bí àrùn ẹ̀jẹ̀ yìí ṣe wọ́pọ̀ látàrí ìdádúró àti ìtọ́jú. Àwọn ìtọ́sọ́nà yìí ní àfojúsùn láti ṣe àfikún oríṣi oúnjẹ, láti mú kí oúnjẹ jíjẹ àwọn ọmọdé dára síi àti láti ṣe ìmúdára ìpèsè oògùn àti ṣíṣe àmúlò àwọn ìpín asaralóore kéékèèké láti ara ṣíṣe ìpèsè ìtọ́jú olódi tàbí oògùn asafikun oje fún ara pẹ̀lú áyọ́ọ̀nù, folic acid pẹ̀lú àwọn fítámì àti ohun àlùmọ́ọ́nì fún àgọ́ ara. Ọ̀nà ìbánisọ̀rọ̀ tó níí ṣe pẹ̀lú ayípadà ìbáṣepọ̀ àwùjọ àti ìhùwàsí láti yí àwọn ìwà tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn ohun asaralóore padà. Ìdásí láti kojú àwọn àwọn kókó lábẹ́lẹ̀ tó ṣokùnfà àrùn ẹ̀jẹ̀ ń wo àwọn ọ̀rọ̀ bí i ìṣàkóso àrùn, omi, ìtọ́jú àyíká àti ìlera, ìlera àwọn ẹ̀yà àgọ́ ara fún ìbímọ àti àwọn ohun ìpìlẹ̀ṣẹ̀ tó ṣokùnfà á bí i ìṣẹ́, àìní ìmọ̀ ẹ̀kọ́ àti àwọn àlàkalẹ̀ fún tako tabo. Àrùn ẹ̀jẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ohun tó kàn ìlera gbogbo àwùjọ nílò àkíyèsí láti igun oríṣiríṣi àti láti ipá ọpọlọpọ ènìyàn ní ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Pẹ̀lúpẹ̀lú gbogbo ẹ̀ka ìjọba, àwọn àjọ tí kò lọ́wọ́ ìjọba nínú,, àwọn àjọ fún ìjọba àpapọ̀ ní àgbáyé àti àwọn ẹ̀ka aládàní - ọ̀kọ̀ọ̀kan pẹ̀lú ipá tiẹ̀ àti ipa wọn lápapọ̀ láti jọ ní àṣeyọrí lórí mímú àdínkù bá àrùn ẹ̀jẹ̀ àti láti mú ìlera àti àlàáfíà gbèrú sí i. Wo ibí fún àlàyé síwájú sí i.

I-Anemia Uhlolojikelele: I-anemia yisimo lapho inani lamaseli abomvu egazi noma izinga le-hemoglobin ngaphakathi kwawo liphansi kunokujwayelekile. I-haemoglobin iyadingeka ukuze ithwale umoya-mpilo futhi uma unamaseli abomvu embalwa kakhulu noma enokungajwayelekile, noma engenayo i-hemoglobin eyanele, kuzoba nokuncipha kokwazi kwegazi ukuhambisa umoya-mpilo ezicutshini zomzimba. Umphumela walokhu yizimpawu ezinjengokukhathala, ubuthakathaka, isiyezi kanye nephika, phakathi kokunye. Ukuba kuningi kakhulu kwe-haemoglobin okudingekayo ukuze kuhlangatshezwane nezidingo zomzimba kuyahlukahluka ngokuphathelene nobudala, ubulili, ukuphakama kwendawo yokuhlala, imikhuba yokubhema kanye nesimo sokukhulelwa. I-anaemia ingase ibangelwe yizici eziningana: ukuntuleka komsoco ngenxa yokudla okunganele noma ukumuncwa okunganele komsoco, izifo ezithathelanayo (isib. umalaleveva, izifo ezingosomathuba, isifo sofuba, igciwane -HIV), ukuvuvukala, izifo ezingamahlalakhona, izimo zezifo zabesifazane nezokubeletha, kanye nokuphazamiseka kwamangqamuzana egazi abomvu okudluliswe ufuzo. Imbangela evame kakhulu ye-anaemia ngokuphathelene nomsoco, nakuba ukuntuleka kwe-folate, amavithamini B12 no-A nawo ayimbangela ebalulekile. I-Anemia iyinkinga emandla ngokuphathelene nezempilo zomphakathi yomhlaba wonke ethinta ngokukhethekile izingane ezincane, amantombazane asakhula esesikhathini kanye nabesifazane, abesifazane abakhulelwe kanye nangemuva kokubeletha. I-WHO ilinganisela ukuthi u-40% wezingane ezinezinyanga eziyi-6-59 yobudala, u-37% wabesifazane abakhulelwe, no-30% wabesifazane abaneminyaka eyi-15-49 yobudala emhlabeni wonke bane-anaemia. Izimpawu: I-anaemia ingabangela izimpawu ezihlukahlukene ezingalona uhlobo oluthile ezihlanganisa ukukhathala, ubuthakathaka, isiyezi noma ukuzizwa sengathi uzoba nesiyezi, ukozela, nephika, ikakhulukazi lapho uzikhandla. Izingane kanye nabesifazane abakhulelwe basengozini ngokukhethekile, ngezimo ezimbi kakhulu ze-anemia eziholela engozini eyengeziwe yokushona komama kanye nezingane. I-anaemia yokuntuleka kwe-iron iye yaboniswa nokuthi inomthelela ngokuphathelene nokuthuthuka ngokwengqondo kanye nangokomzimba ezinganeni futhi kunciphisa ukusebenza kubantu abadala. I-anaemia iyinkomba yokudla okungenamsoco kanye nempilo ebuthakathaka. Kuyinkinga kukodwa nje lokhu, kodwa kungaba nomthelela nakokunye ukukhathazeka kwempilo yomphakathi emhlabeni wonke njengokubhasha nokungathuthuki ngokwempilo, isisindo esiphansi sokuzalwa kanye nokukhuluphala ngokweqile kwezingane kanye nokukhuluphala ngenxa yokungabi namandla okuzivocavoca. Ukwenza kahle esikoleni ezinganeni kanye nokunciphisa ukwenziwa komsebenzi kubantu abadala ngenxa ye-anemia kungaba nemiphumela eyengeziwe kwezenhlalo nakwezomnotho kumuntu ngamunye nasemndenini. Impendulo yeWHO Ukubonakaliswa okunembile kwe-anaemia kubalulekile ekuqondeni umthwalo nokuba wubhubhane kwale nkinga, ekuhleleni ukungenelela kwezempilo yomphakathi, nasekunakekelweni kwezokwelashwa kwabantu kuyo yonke inkambo yokuphila. Nakuba i-anaemia yokuntuleka kwe-iron iyindlela evame kakhulu futhi ngokuvamile ingelashwa ngokushintsha indlela yokudla, ezinye izinhlobo ze-anaemia kumele zelashwe ngokubhekelela izifo eziyinhloko kanye nezimo ezingamahlalakhona ezidinga ukungenelela kwezempilo okuphelele. I-WHO inomhlahlandlela ohlanganisa zonke Izifunda ze-WHO ukusiza ukunciphisa ukwanda kwe-anaemia ngokuvimbela kanye nokwelapha. Le mihlahlandlela ihlose ukwandisaa ukudla okuhlukahlukene, ukuthuthukisa izindlela zokupha ukudla izinsana nokuthuthukisa ukutholakala nokudla ama-micronutrients ngokusebenzisa ukuqinisa noma ukunezela nge-iron, i-folic acid namanye amavithamini kanye namaminerali. Amasu aphathelene nezinguquko kwezenhlalo kanye nokuziphatha asetshenziselwa ukushintsha ukuziphatha okuhlobene nokudla okunomsoco. Izinyathelo zokubhekana nezimbangela ezingabonakali kanye neziyisisekelo ze-anaemia zibheka izinkinga ezinjengokulawulwa kwezifo, amanzi, ukukhucululwa kwendle kanye nenhlanzeko, impilo ephathelene nokuzala kanye nezimbangela eziyisisekelo ezinjengobubha, ukuntuleka kwemfundo nezimiso eziphathelene nobulili. I-Anaemia, njengenkinga yezempilo yomphakathi, idinga ukubhekelelwa ngokwemibono ehlukahlukene nangemizamo ehlukahlukene ehlangene, okuhlanganisa imikhakha kahulumeni ehlukahlukene, izinhlangano ezingekho ngaphansi kukahulumeni, izinhlangano ze-United Nations kanye nomkhakha ozimele – ngayinye ibe nendima eqondile neyokusebenzisana yokunciphisa i-anaemia ngokuhlanganyela futhi ithuthukise impilo nenhlalakahle. Bheka lapha ukuze uthole imininingwane eyengeziwe.

ባዮሎጂካል ማጠቃሊያ፡- ባዮሎጂካል ቴራፒዩቲክስ (biological theraphysitics) እንዲሁም መድሃኒቶች ተብለው የሚጠሩት ከባክቴሪያ ወይም እርሾ፣ ወይም ከዕፅዋት ወይም ከእንስሳት ህዋሶች መጠነ ሰፊ የህዋስ ባህል ይዘው የሚበቅሉ እና የሚነጹ የመድኃኒት ዓይነቶች ናቸው፡፡ መድሃኒቶች ክትባቶችን፣ የእድገት ሁኔታዎችን፣ የበሽታ መከላከያ አነሻሺዎችን፣ የነጭ ደም ፀረ እንግዳ አካላትን እንዲሁም ከሰው ደም እና ፕላዝማ የተገኙ ምርቶችን የሚያጠቃልሉ የተለያዩ የመድኃኒት ስብጥሮች ናቸው፡፡ ባዮሎጂካል መድኃኒቶች ከሌሎች መድኃኒቶች የሚለዩት እነዚህ በአጠቃላይ ከሕይወት ባህል ሥርዓቶች ወይም ከደም የተጣሩ ፕሮቲኖች ሲሆኑ ሌሎች መድኃኒቶች ደግሞ" አነስተኛ ሞለኪውሎች" ተብለው የሚወሰዱ ሲሆን እነሱም በሰው ሠራሽ መንገድ የተሠሩ ወይም ከዕጽዋት የተጣሩ ናቸው። በባህሪያቸው ልዩነት እና አመራረት ምክንያት ባዮሎጂካል ቴራፒዎች ከሌሎች መድሃኒቶች በተለየ ሁኔታ ቁጥጥር የሚደረግባቸው፣ የሚመኮሩ እና ቁጥጥር የሚደረግባቸው ናቸው፡፡ ጥራታቸውን፣ ደህንነታቸውን እና ውጤማነታቸውን ለማረጋገጥ እያንዳንዱ የጸረ-ታሀዋሲያን መድሀኒት ምርቶች ስብስብ ቀድመው ከተዘጋጁ የመድሀኒት ስብስቦች ወጥነት ያላቸው መሆኑን ለማረጋገጥ በየምርት ደረጃው ላይ በስፋት መሞከር አለባቸው፡፡ የአለም ጤና ድርጅት አለምአቀፍ የማጣቀሻ ደረጃዎችን መጠቀሙ የአንድን ምርት ወጥነት በበርካታ ቀድመው የተዘጋጁ የመድሀኒት አይነት የሚመሳሰሉ መሆኑን የበለጠ ለማረጋገጥ እንዲሁም በአምራቾች እና/ወይም በአገሮች መካከል የታሀዋሲያን መድሀኒት ምርት ንፅፅር እንዲኖር ያስችላል፡፡ የመነሻ ቁሳቁሶችን፣ የማምረቻ እና የአስተዳዳር ቁጥጥርን የሚያስተዳድሩት በተለያዩ የምርት ደረጃዎች ውስጥ ተፈፃሚ የሚሆኑ አጠቃላይ መስፈርቶችን ማስቀመጥ ለዚህ ሂደት አስፈላጊ ገጽታ ነው፡፡ የተወሰኑ ባዮሎጂያዊ ንጥረ ነገሮችን ለመርዳት መመሪያዎች ሊዘጋጁ ይችላሉ፡፡ ተጽዕኖ፡- የመድሀኒት ስብጥሮችን ጠቃሚ ተጽእኖ እንደየምርቶቹ አይነት ይለያያል፡- ክትባት አለም አቀፍ የበሽታዎችን ጫና ለመቀነስ በጣም ሀይለኛ እና ወጪ ቆጣቢ ከሆኑ መንገዶች አንዱ ሲሆን በየአመቱ ከ2-3 ሚሊየን ህይወት ይታደጋል፡፡ እንደ ፈንጣጣ እና ሁለት አይነት የፖሊዮ አይነት ያሉ አንዳንድ በሽታዎች በአለም አቀፍ ደረጃ ስርጭታቸውን ለመግታት በክትባት እና ቁጥጥር በተደረገ ጥረት መጥፋት ተችለዋል፡፡ ሆኖም በርካታ ተላላፊ በሽታዎች በየዓመቱ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ሕይወት እየቀጠፈ የሚገገኝ በመሆኑ አዳዲስ ክትባቶችና ሌሎች የመድሀኒት ስብጥር ምርቶች መፈጠራቸውና ጥራታቸውን፣ አቅማቸውን፣ ደህንነታቸውን እና ውጤታቸውን ለማሻሻል የሚረዱ አዳዲስ ዘዴዎች በሕዝብ ጤና ዘርፉ ላይ ዋና ተግዳሮቶች ሆነው ቀጥለዋል፡፡ የደም ተዋጽኦዎች በቀዶ ሕክምና ወቅት፣ በአስከፊ ጊዜ ትውስታዎች ወይም የደም መፍሰስ ችግር ላለባቸው በሽተኞች እንዲሁም ለካንሰር ሕክምና የኬሞቴራፒ ሕክምና በሚወስዱ ሰዎች ላይ በብዛት ጥቅም ላይ የሚውሉ ሕይወት አድን ምርቶች ናቸው፡፡ አብዛኛው የልገሳ ደም ወደ ተለየ ክፍሎቹ የሚከፈፋል በመሆኑ አንዱን የደም ክፍል የተቸገሩ ብዙ ታካሚዎችን ለመርዳት ጥቅም ላይ ሊውል ይችላል፡፡ ይህ የድመሀኒት ክፍል የግንድ ህዋሳትን እና አንዳንድ የጂን ህክምናዎችን ያጠቃልላል፡፡ እንደ የስኳር በሽታ ሕክምና ላይ ጥቅም ላይ የሚውሉት ኢንሱሊን፣ ለቫይረስ በሽታ እና ለካንሰር ሕክምና መድሀኒት የሚውል ኢንተርፌሮን፣ ሞኖክሎናል ፀረ-እንግዳ አካላት የተባሉ ለአንዳንድ የካንሰር ህመም ወይም ራስን ከህመም የመከላከል አቅም ያሉ ሌሎች በርካታ የጸረ-ታሃዋሲያን ሕክምናዎች አሉ፡፡ እነዚህ ምርቶች አንድ ላይ በመሆን በሕክምናው ዘርፉ ላይ የመድሀኒት ኃይል ዋና ዋና የሰዎች ግኝቶች እና አሳማኝ ምሳሌዎች ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው እርዳታ የዓለም ጤና ድርጅት በባዮቴራፒቲካል ምርቶች ላይ መመሪያን ለማዘጋጀት እና ለማሻሻል እና አለምአቀፍ የማጣቀሻ ደረጃዎችን ለማዘጋጀት ከአባል ሀገራት፣ የትብብር ማዕከላት፣ አጋሮች እና ባለሙያዎች ጋር በባዮሎጂካል ደረጃ አሰጣጥ ፕሮግራም ላይ ይሰራል፡፡ የተዘጋጁት መመሪያዎች በአለም ጤና ድርጅት ድረ-ገጽ ላይ በሚወጡት ጽሁፎች እንዲሁም በአውደ ጥናቶች እና በስልጠና ክፍለ ጊዚያት ለተግባራዊነታቸው ምቹ ሆነው ይቀርባሉ፡፡ ይህ ስርጭት ለባዮሎጂካል ቴራፒዎች አለምአቀፍ መመሪያን መሟላትን የሚያበረታቱ የአለም ጤና ድርጅት ምክሮችን በማስተዋወቅ ጠቃሚ ሆኖ ተገኝቷል፡፡ በተመሳሳይ መልኩ የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የማጣቀሻ ደረጃዎችን ማዘጋጀት እና ማስተዋወቅ ባዮሎጂካል ሕክምናዎች በተለያዩ አምራቾች፣ አገሮች እና ላቦራቶሪዎች መካከል ደረጃቸውን የጠበቁ መሆናቸውን ለማረጋገጥ እግዛ ያደርጋል፡፡ የመድሀኒቶቹ ጥራት እና ውጤታማነት ለማረጋገጥ እንዲሁም የመመርመሪያ ምርመራዎችን በማስተካከል በስፋት ጥቅም ላይ ይውላሉ፡፡ በርካታ ቁልፍ መርሃ ግብሮች ላይ የበሽታ ጫና ለመቀነስ የአለም ጤና ድርጅት ለሰው ሰራሽ እንደ ከፍተኛ አቅም ያላቸው መድሀኒቶች አድርጎ ትኩረት መስጠቱን ያለው ጠቀሜታ ያንጸባርቃሉ፡፡ እነዚህም በደም፣ በደም ምርቶች እና በብልቃጥ መመርመሪያ መሳሪያዎች ላይ ግንባር ቀደም አለም አቀፍ ስልጣንን የያዘ የአለም አቀፍ የክትባት አሰጣጥ ዕቅድ (GVAP) እና የደም ቁጥጥር ኔትወርክ (BRN) ያካትታሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የክትባት አጠቃቀምን እና ግንዛቤን ለማስተዋወቅ እና በዓለም ዙሪያ ያለውን የክትባት ጥርጣሬን ለመዋጋት ባለመ ዝግጅቶች ላይ የዓለም የክትባት ሳምንት በየሚያዝያ ወር ያከብራል፡፡

Biologicals Overview: Biological therapeutics, also referred to as Biologicals, are those class of medicines which are grown and then purified from large-scale cell cultures of bacteria or yeast, or plant or animal cells. Biologicals are a diverse group of medicines which includes vaccines, growth factors, immune modulators, monoclonal antibodies, as well as products derived from human blood and plasma. What distinguishes biologicals from other medicines is that these are generally proteins purified from living culture systems or from blood, whereas other medicines are considered as ‘small molecules’ and are either made synthetically or purified from plants. Due to the differences in their nature and how they are produced, biological therapeutics are regulated, tested, and controlled differently than other medicines. To help ensure their quality, safety, and efficacy, each batch of a biological therapeutic product must be tested extensively at each stage of production in order to ensure consistency with prior batches. The use of WHO international reference standards helps to further ensure the consistency of a product across many batches as well as to allow the comparability of biologicals between manufacturers and/or countries. The establishment of general requirements applicable across a diverse range of product classes governing starting materials, manufacturing and regulatory oversight is an essential aspect of this process. Whereas guidelines may be established for specific biologicals to help . Impact: The beneficial impact of biologicals is as diverse as the types of products themselves: Vaccines are one of the most powerful and cost-effective ways to reduce the global burden of disease and are estimated to save 2–3 million lives every year. Some diseases, such as smallpox and two types of polio, have been eradicated thanks to global efforts to vaccinate and control their spread. However, as many transmissible diseases continue to claim millions of lives annually, the development of new vaccines and other biological products, and new methods to improve their quality, potency, safety and efficacy, remain major challenges in the field of public health. Blood products are life-saving products used extensively during surgery, in patients with traumas, or those with bleeding disorders, and in people undergoing chemotherapy for the treatment of cancer. Most donated blood is fractioned into its separate components so a single unit may be used to help multiple patients in need. This class of agent also includes stem cells and some gene therapies. There are numerous other biological therapeutics, such as insulin used in the treatment of diabetes, interferons for viral infections and cancer therapy, monoclonal antibodies that are also used in the treatment of some cancers or autoimmune diseases. Together, these products are major human achievements and compelling examples of the power of biologicals in medicine. WHO response WHO works with Member States, Collaborating Centres, partners and experts through its biological standardization programme to develop and revise guidance on biotherapeutic products and to establish international reference standards. The guidelines produced are promoted through their publication on the WHO website, as well as through workshops and training sessions to facilitate their implementation. This outreach has proved valuable in promoting WHO recommendations that promote international harmonization of guidance for biological therapeutics. Similarly, the development and promotion of WHO international reference standards helps ensure that biological therapeutics are standardized between different manufacturers, countries, and laboratories. They are used extensively in ensuring the quality and efficacy of biologicals, as well as in the calibration of diagnostic tests. Several key programs reflect the importance WHO places on biological medicines as powerful agents to reduce the global burden of disease. These include the Global Vaccine Action Plan (GVAP) and the Blood Regulators Network (BRN), which is comprised of leading international authorities on blood, blood products and in vitro diagnostic devices. WHO also celebrates World Immunization Week each April, with associated events aimed at promoting the use and understanding of vaccines and combat vaccine hesitancy around the world.

Magunguna da aka samar da abubuwa masu rai Ƙarin Bayani: Magunguna da aka samar da abubuwa masu rai na nufin cewa wasu nau'ukan magunguna ne waɗanda ake samar da su daga jikin tsirarri ko ƙwayar halitatr dabbobi. Magunguna da aka samar da abubuwa masu rai magunguna waɗanda suka haɗar da allurai da abin da yake saka girma da masu daidata garkuwar jiki da ƙirƙirarren furotin da kuma abin da aka samar daga jinin ɗan'adam da kuma filasma. Abinda ya ke bambance wannan halittar daga sauran magunguna shi ne wannan yana ɗauke da furotin tsaftatacce daga tsarin jiki ko kuma daga jini yayinda su kuma sauran magunguna ana la'akari da shi a matsayin ƙwayoyin halitta kuma ana yin sa ne ko dai daga kimiyya ko kuma daga tsaftatattun tsirrai. Saboda bambance- bambancensu a cikin halittarsu da kuma yadda ake yin su shi ƙwayar halittar magani an daidai da su kuma an jarraba su kuma ana da iko a kansu fiye da sauran magunguna. Domin tabbatar da ingancinsu da kulawarsu da ingancinsu, dole ne sai an yi cikakken gwaji sosai a kowanne lokaci aka samar da wannan ƙwayar halittar maganin domin tabbatar da daidaito da waɗanda a kayi a baya. Amfani da WHO a matsayin tabbatacciyar madogara ta duniya shi ne domin ƙara taimakawa an tabbatar da daidato a cikin samar da shi a kowanne lokaci da kuma bada damar kwatantawa da waɗansu masana'antun wannan maganin na wasu ƙasashe. Kafa wata gamammiyar ƙa'ida wadda ta dace da wasu iyakoki na fannonin samar da ita yana jagorantar kayan aikin da sarrafashi sannan sa ido a cikin tsarin yana da matuƙar muhimmanci a wannan matakin. Yayinda za a iya samar da dokokin domin taimakawa wata ƙwayar halittar. Tasiri : amafanin wannan ƙwayar halittar yana da faɗi kamar yadda suke nau'uka ne da aka samar a karankansu : riga-kafi yana ɗaya daga cikin mafi inganci kuma mafi nagartar hanya wajen rage yawan ƙwayoyin cuta kuma ana ƙaddara cewa za su kare lafiyar mutane miliyan 3 a duk shekara. Akwai wasu cututtuka masu yawa kamar sanƙarau da wasu kalar foliyo guda biyu da aka magance su, godiya ga ƙoƙarin duniya wajen magancewa da tare ɓarkewarsu . Kodayake akwai wasu ƙwayoyin cuta da suke laƙume rayukan mutane a duk shekara, amma samuwar sabababbin alluran riga-kafi da wasu ƙwayoyin halittar magunguna da kuma sababbin hanyoyi domin inganta nagartarsu da iyawarsu da kulawarsu da ingancinsu ya zama wasu manyan matsaloli a fannin kula da lafiyar mutane. Samar da jini hayace ta tattalin lafiya kuma ana amfani da ita sosai lokacin tiyata ga mara lafiyar da ya shiga cikin masifa ko kuma waɗanda suke da zubar da jini mara adadi da kuma mutanen da suke shan magungunan kashe cutar kansa. Mafi yawancin jinin da aka bayar ana rarrabashi ne a mabambantan wurare saboda haka za a iya amfani da ɓangare daya domin temaka wa mutane da yawa. Wannan nau'in ya haɗa da gangar jiki da kuma sauran magungunan ƙwayar halitta. Akwai wasu da yawa daga cikin magungunan ƙwayar halitta kamar insalin da ake yiwa masu cutar suga da allurar baros da kuma maganin kansa da sauran magungunan da ake amfani dasu domin maganin ciwan daji ko domin cututukan da suke farwa garkuwar jiki . Gabaɗayan waɗannan su ne manyan cigaban da ɗan'adam ya samar da kuma gamsashen misali na ƙarfin waɗannan magunguna na ƙwayar halitta . Mmatakan Hukumar WHO WHO tana aiki da mambobinta na ƙasa da ƙasa da santoci da abokan tarayya da ƙwararraru ta hanyar ingantaccen tsarinta domin inganta da nazarin dokoki a kan magungunan ƙwayoyin halitta da kuma bunƙasa ingantaccen madogara na ƙasa da ƙasa. An bunƙasa tsare-tsaren samar da wannan maganin da hanyar buga su a yanar gizon WHO da kuma ta hanyar bitoci da bada horaswa domin kula da yadda za a gudanar da su . Wannan ziyarar gani-da-ido da ko wayar da kai ta tabbatar da matsayin WHO wajen bunƙasa shawarwari da zasu ɗaga darajar waɗannan tsare tsaren da dokokin samar da ƙwayar halittar magunguna . Hakazalika bunƙasa da kuma cigaban ingantaccen madogara na WHO yana temakwa domin tabbatar da cewa ƙwayoyin halittar magani sun za ma ingantattu a tsakanin kamfanoni da ƙasashe da ɗakin gwaje-gwaje . Ana amfani dasu sosai domin tabbatar da ingancinsu da kyansu da kuma a fannin daidaito ta ɓangaren gwaji . Shirye-shirye masu yawa suna nuna mahimmancin matsayin WHO a kan samar da magunguna da aka samar da abubuwa masu rai matsayin wakilan da za su rage yawan ƙwayoyin cuta a duniya . Waɗannan sun haɗar da gamayyar tsarin allurar riga-kafi wato ( GVAP) da kuma daidaita sadar da jini (BRN) wanda ya haɗar da jagorantar hukumomi na duniya akan jini da samar da jini da samar da kayayyakin gwajin jini . WHIO kuma tana bikin satin riga-kafi ta duniya a kowanne watan Afrilu tare da wasu al'amurra domin bunƙasa amfani da kuma fahimtar riga-kafi da kuma yaki da jinkirta shi a faɗin duniya .

Kibaiolojia Muhtasari: Matibabu ya Kibailojia, pia yanatambulika kama Kibaiolojia, ni kundi la dawa zinazokuzwa na kusafishwa kutoka kwa tamaduni kubwa za seli za bakteria au chachu, mimea au seli za wanyama. Kibaiolojia ni kundi tofauti la dawa ambalo linajumuisha, mambo ya ukuaji, vidhibiti vya kinga, kinwamwili za monokloni, pamoja na bidhaa zinazotokana na damu ya binadamu na plasma. Kinachotofautisha kati ya Kibaiolojia na madawa mengine ni kwamba hizi kwa ujumla ni protini zilizosafishwa kutoka kwa mifumo ya kitamaduni hai au kutoka kwa damu, ambapo dawa zingine huzingatiwa kama molekyuli Äòsmdogo, Äô na hutengenezwa kwa nji ya kisentiki au kusafishwa kutoka kwa mimea. Kutokana na utofauti wa o wa asili na namna zinazvyozalishwa, dawa za kibaiolojia zinazdhibitiwa, hupimwa, na kudhibitiwa tofauti na madawa mengine. Ili kusaidia kuhakikisha ubora wake, usalama, na ufanyaji kazi, kila toleo la bidhaa za dawa za kibaiolojia lazima zijaribiwe vizuri kwenye kila hatua ya uzalishaji ili kuhakikisha uthabiti kwa matoleo yaliyopita. Matumizi ya viwango vya marejeleo vya kimataifa vya WHO husaidia kuhakikisha zaidi uthabiti wa bidhaa katika makundi mengi na pia kuruhusu ulinganifu wa kibaiolojia kati ya watengenezaji na /au nchi. Uanzishwaji wa mahitaji ya jumla yanayotumika katika aina mbalimbali za madaraja ya bidhaa zinazosimamia nyenzo za kuanzia, utengenezaji na uangalizi wa udhibiti ni kipengele muhimucha mchakato huu. Iljali miongozo inaweza kuanzishwa kwa baiolojia maalumu ili kusaidia. Matokeo: Umuhimu wa dawa za kibailojia ni mwingi kama zilivyo aina nyingi ya hizo dawa: chanjo ni moja wapo ya njia zenye nguvu na za gharama nafuu za kupunguza mzigo wa magonjwa duniani na inakadiriwa huokoa maisha ya 2‚Äì milioni 3 kila mwaka. Baadhi ya magonjwa, kama vile tetekuwanga na aina mbili za polio, yametokomezwa na juhudi za kimataifa za kuchanja na kudhibiti kuenea kwao. Hata hivyo, kila magonjwa yanayoambukiza yanavyoendela kupoteza maisha ya mamilioni kila mwaka, utengenezaji wa chanjo mpya na bidhaa zingine za kibaiolojia, na mbinu mpya za kuboresha ubora, nguvu, usalama na urafiki wao, bado ni changamoto kubwa katika uwanja wa afya ya umma. Bidhaa za damu ni bidhaa za kuokoa maisha zinazotumiwa sana wakati wa upasuaji, kwa wagonjwa walio na kiwewe, au walio na shida ya kutokwa na damu, na kwa watu wanaopitia kemotherapi kwa matibabu ya saratani. Dau nyingi iliyochangwa hugawanywa katika vijenzi vyake tofauti hivyo uniti moja inaweza kutumika kusaidia wagonjwa wengi wanaohitaji. Darasa hili la vitu pia hujumuisha seli shina na baadhi ya matibabu ya jeni. Kuna matibabu mengine mengi ya kibaiolojia, kama vile insulini inayotumika katika matibabu ya ugonjwa wa kisukari, intaferoni kwa maambukizo ya virusi na matibabu ya saratani, kingamwili za monokloni ambazo hutumiwa pia katika matibabu ya magonjwa ya autoimyuni. Kwa pamoja, bidhaa hizi ni mafanikio makubwa ya binadamu na mifano ya nguvu ya bailojia katika dawa. Majibu ya WHO. WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama, Vituo Vinavyoshirikiana, washirika na wattalamu kupitia mpango wake wa viwango vya kibaiplojia ili kuunda na kusahihisha mwongozo wa bidhaa za matibabu na kuanzisaha viwango vya marejeleo vya kimataifa. Miongozo inayotolewa inakuzwa kupitia uchapishaji wao kwenye tovuti ya WHO, na pia kupitia warsha na vikao vya mafunzo ili kuwezesha zutekelezaji wake. Mawasiliano haya yameonekana kuwa muhimu katika kukuza mapendekezo ya WHO ambayo yanahimiza upatanisho wa kimataifa wa mwongozo wa matibabu ya kibaiolojia. Vile vile, ukuzaji wa viwango vya mazrejeleo vya kimtaifa vya WHO husaidia kuhakikisha kuwa matibabu ya kibaiolojia yanasanifiwa kati ya watengenezaji, nchi na maabara tofauti. Hutumika sana katika kuhakikisha ubora na udhibiti wa baiolojia, na pia katika urekebishaji wa vipimo vya utambuzi. Programu kadhaa muhimu zinaonesha umihumu ambao WHO inaweka kwenye dawa za kibaiolojia kama mawakala wenye nguvu ili kupunguza mzigo wa magonjwa duniani. Hizi ni pamoja na Mpango wa Utekelezaji wa Chanjo ya Kimatifa (GVAP) na Mtandao wa Vidhibiti vya Damu (BRN) ambao unajumuisha mamlaka kuu za kimataifa kuhusu damu, bidhaa za damu na vifaa vya uchunguzi wa ndani. WHO pia huadhimisha Wiki ya Chanjo Duniani kila Aprili, na matukio yanayohusiana yanayolenga kukuza matumizi na uelewa wa chanjo kukabiliana na kusita kwa chanjo duniani kote.

Àwọn ìtọ́jú ẹ̀dá Ìsọnísókí: àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá, tí a tún mọ̀ sí ìtọ́jú ẹ̀dá, jẹ́ ẹ̀ka àwọn òògùn tí wọ́n mú dàgbà, tí wọ́n sì sọ di mímọ́ láti ara dídíbà sẹ́ẹ̀lì aládàá-ńlá ti kòkòrò àrùn tàbí ti ohun-ọ̀gbìn tàbí ti ẹranko. Àwọn ìtọ́jú ẹ̀dá jẹ́ oríṣiríṣi ìsọ̀rí òògùn tí ó pẹ̀lú àwọn àjẹsára, okùnfà ìdàgbà, àláyìípadà sọ́jà-ara, àwọn sọ́jà-ara olóókan àti àwọn ohun-èlò tí a ṣe láti ara ẹ̀jẹ̀ ènìyàn. Ohun tí ó ya ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá sọ́tọ̀ sí àwọn òògùn ìtọ́jó mìíràn ni pé àwọn wọ̀nyí jẹ́ ohun-ìṣara-lóore tí a sọ di mímọ́ láti ara àwọn ètò ìdíbà ààyè tàbí láti ara ẹ̀jẹ̀, nígbà tí àwọn òògùn mìíràn jẹ́ ‘àwọn mólékù kékeré’ àti pé wọ́n ṣe wọ́n yálà ní àtọwọ́dá tàbí ní sísọ di mímọ́ láti ara àwọn ohun-ọ̀gbìn. Látàrí àwọn ìyàtọ̀ nínú ẹ̀dá wọn àti bí wọ́n ṣe ṣe wọ́n, wọ́n máa ń ṣe àkóso, ṣe ìdánwò àti ìdarí àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá yàtọ̀ sí àwọn òògùn mìíràn. Láti rí pé ìṣe-dáadáa, ààbò, àti ìmúyányán wọn dájú, ìṣí kọ̀ọ̀kan ohun ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá gbọ́dọ̀ di yíyẹ̀wò lọ́nà tó gbòòrò ní ìpele àkànṣe kọ̀ọ̀kan láti rí i dájú pé ó ṣe déédéé pẹ̀lú àwọn ìṣí àtẹ̀yìnwá. Ìlò àwọn òté ìtọ́kasí káríayé ti WHO ṣe ìrànlọ́wọ́ láti fún ìtẹ̀síwájú rírí dájú pé ọjà kan tẹ̀síwájú káàkiri àwọn ìṣí àti láti fi ààyè gba ìṣewẹ́kú àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá láàrin àwọn olùpèsè àti/tàbí orílẹ̀-èdè. Ìdásílẹ̀ àwọn ìlànà gbogbogbòò tí ó ní í ṣe pẹ̀lú onírúurú ẹ̀ka àwọn ọjà èyí tó ń ṣe àkóso àwọn ohun-èlò bíbẹ̀rẹ̀, ìfojúfo ìpèsè àti ìṣàkóso jẹ́ apá kan tó ṣe pàtàkì nínú ìgbésẹ̀ yìí. Nígbà tí a sì lè gbé àwọn ìlànà kalẹ̀ fún àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá láti ṣe ìrànlọ́wọ́. Ipa: Ipa àǹfààní àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá jẹ́ oríṣiríṣi gẹ́gẹ́ bí àwọn oríṣìí ọjà òògùn fúnra wọn: Àwọn àjẹsára jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọ̀nà tí ó lágbára jùlọ tí kò sì wọ́n láti mú àdínkù bá àjàgà àrùn lágbàáyé, wọ́n sì sí iye àwọn ẹ̀mí tó gbàlà lọ́dọọdún sí mílíọ́nù 2-3. Wọ́n ti fòpin sí àwọn àrùn kan, bí tìta àti oríṣìí àrùn rọmọ-lápá-lẹ́sẹ̀ méjì, ọpẹ́ lọ́wọ́ àwọn akitiyan àgbáyé láti fúnni ní àjẹsára wọn àti fún ìṣàkóso ìtànkálẹ̀ wọn. Ṣùgbọ́n ṣá, bí àwọn kòkòrò àrùn alákòóràn ṣe ń gba ẹ̀mí ẹgbẹ̀lẹ́gbẹ̀ èèyàn lọ́dọọdún, ìgbékalẹ̀ àwọn àjẹsára tuntun àti àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá mìíràn, àti àwọn ọgbọ́n tuntun láti dákún ìṣe-dáadáa, ìmúyányán, ààbò àti ipa, jẹ́ gẹ́gẹ́ bí àwọn ìṣòro ní ẹ̀ka ìmọ̀ nípa ìlera àwùjọ. Àwọn ọjà-òògùn ajẹmọ́-ẹ̀jẹ̀ jẹ́ èyí tó ń gba ẹ̀mí là tí wọ́n ń lò lọ́pọ̀lọpọ̀ lásìkò iṣẹ́-abẹ, pẹ̀lú àwọn aláìsàn ajẹmọ́ wàhálà ara àti ọkàn, tàbí àwọn tó ní wáhàlá ìṣẹ̀jẹ̀, àti pẹ̀lú àwọn tó ń gba ìtọjú ajẹmọ́-àrùn-jẹjẹrẹ. Àwọn ẹ̀jẹ̀ tí wọ́n fi sílẹ̀ jùlọ ni wọ́n pín sí àwọn ẹ̀ka tó yàtọ̀, nítorí náà wọ́n lè lo ẹ̀ka kan ṣoṣo láti ran ọ̀pọ̀lọpọ̀ aláìsàn lọ́wọ́. Àwọn sẹ́ẹ̀lì aṣèyàtọ̀-olùbísíi àti àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀jẹ̀-àdámọ́ kan náà wà nínú ẹ̀ka ohun-èlò yìí. Àwọn òògùn ìtọ́jú àjẹmọ́-ẹ̀dá pups mìíràn wà, bí i insulíìnì tí wọ́n ń lò fún ìtọ́jú ìtọ̀ ṣúgà, òògùn intafẹ́rọ́ọ̀nù fún àwọn kòkòrò-fáírọ́ọ̀sì àti ìtọ́jú jẹjẹrẹ, sọ́jà-ara olóókan tí wọ́n tún máa ń lò fún ìtọ́jú àwọn àrùn jẹjẹrẹ kan àti àwọn àrùn ajẹmọ́-sọ́jà-ara. Lápapọ̀, àwọn ọjà wọ̀nyí jẹ́ àwọn àṣeyọrí gbòógì fún ènìyàn àti àwọn àpẹẹrẹ adóhunmọ́ nípa agbára àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá nínú ẹ̀ka ìmọ̀ ìfòògùn-tọ́jú-aláìsàn. Èsì WHO Who ṣiṣk papọ̀ pẹ̀lú àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́, àwọn Ìbùdó Ìṣiṣẹ́papọ̀, àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ àti àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ nípa àwọn ètò ìlànà-ìmúyányán ajẹmọ́-ẹ̀dá láti mú ìdàgbàsókè bá àti láti ṣe àtúnṣe sí ìlànà lórí àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà-ìmúyányán atọ́ka sí àgbáyé. Wọ́n gbé àwọn ìlànà tí wọ́n pèsè lárugẹ nípasẹ̀ àtẹ̀jáde wọn lórí ìkànnì-ayélujára ti WHO, àti nípasẹ̀ àwọn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe láti dákún ìmúṣẹ wọn. Àwọn ìgbéjáde yìí ti fihàn pé òún níkìmí nínú ìgbélárugẹ àwọn àbá WHO tí wọ́n gbé àṣepọ̀ káríayé ti ìlànà ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá lárugẹ. Bákan náà, ìdàgbàsókè àti ìgbélárugẹ àwọn ìlànà-ìmúyányán atọ́ka sí àgbáyé ti WHO ṣe ìrànlọ́wọ́ láti rí dájú pé àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá mú yányán láàrin àwọn onírúurú olùpèsè, orílẹ̀-èdè, àti yàrá ìṣàyẹ̀wò-ṣèwádìí. Wọ́n máa ń lò wọ́n gan-an láti rí pé ìmúyányán àti ipa àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́ ẹ̀dá-ara dájú, àti nínú àwọn ìṣàyẹ̀wò. Onírúurú àwọn ètò tó ṣe pàtàkì ṣe àfihàn ọwọ́ pàtàkì tí WHO fi mú àwọn òògùn ìtọ́jú ajẹmọ́-ẹ̀dá gẹ́gẹ́ bí ohun alágbára láti dín àjàgà àrùn àgbáyé kù. Global Vaccine Action Plan (GVAP) àti Blood Regulators Network (BRN) wà nínú èyí, èyí tí ó pè fún àwọn àjọ-aláṣẹ alékè àgbáyé lórí ẹ̀jẹ̀, àwọn òògùn ajẹmọ́-ẹ̀jẹ̀ àti irinṣe ìṣàyẹ̀wò alátìbọnú. WHO náà ṣe àjọyọ̀ Ọ̀sẹ̀ Ìgbabẹ́rẹ́-Àjẹsára Lágbàáyé ní gbogbo oṣù kẹrin, pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tó ó gèrò láti dákún ìlò àti òye àwọn àjẹsára àti láti ba ìlọ́ra sí gbígba àjẹsára jà káàkiri àgbáyé.

Ama-Biological Uhlolojikelele: Okokwelapha kwama-Biological, okubizwa nangokuthi ama-Biological, yilezo zigaba zemithi ezikhulayo bese zihlanzwa enqubweni yokukhulisa amangqamuzana endaweni elawulwayo okubizwa phecelezi nge-cell culture okwenziwa ngenani elikhulu lamabhaktheriya noma imvubelo, noma amangqamuzana ezitshalo noma ezilwane. Ama-biological yiqembu lemithi ehlukahlukene ehlanganisa imithi yokugoma, izici eziphathelene nokukhula, ama-modulator amasosha omzimba, izivikeli mzimba ze-monoclonal, kanye nemikhiqizo etholakala egazini lomuntu kanye ne-plasma. Okuhlukanisa ama-biological kanye neminye imithi ukuthi ngokuvamile lawa amaprotheni ahlanjululwe ezinhlelweni zokukhulisa amangqamuzana aphilayo endaweni elawulwayo noma egazini, kuyilapho eminye imithi ibhekwa ‘njengama-molecule amancane’ futhi enziwa ngendlela yokwenziwa (sythetically) noma ahlanjululwe ethathwa ezitshalweni. Ngenxa yokungafani kwesimo sawo kanye nendlela akhiqizwa ngayo, okokwelapha kwama-bilogical kuyagunyazwa, kuhlolwe, futhi kulawulwe ngendlela ehlukile kuneminye imithi. Ukuze kuqinisekiswe ikhwalithi, ukuphepha, kanye nokusebenza kahle kwawo, iqoqo ngalinye lomkhiqizo wokwelapha ngama-biological kufanele lihlolwe kabanzi esigabeni ngasinye sokukhiqiza ukuze kuqinisekiswe ukuvumelana namaqoqo aphambilini. Ukusetshenziswa kwamazinga erefurensi omhlaba wonke e-WHO kusiza ekuqinisekiseni ngokuqhubekayo ukungaguquguquki komkhiqizo kumaqoqo amaningi kanye nokuvumela ukuqhathaniswa kwama-biological phakathi kwabakhiqizi kanye/noma amazwe. Ukusungulwa kwezimfuneko ezivamile ezisebenza ezinhlotsheni ezihlukahlukene zamaqoqo omkhiqizo alawula izinto zokuqalisa, ukukhiqiza nokwengamela okulawulayo kuyisici esibalulekile sale nqubo. Nakuba kungase kusungulwe imihlahlandlela yama-biological athile ukuze kusizwe . Umthelela: Umthelela ohlomulisayo wama-biological uhlukahlukile njengezinhlobo zemikhiqizo ngokwayo: Imithi yokugoma ingenye yezindlela ezinamandla kakhulu futhi ezingabizi kakhulu zokunciphisa umthwalo wezifo emhlabeni wonke futhi kulinganiselwa ekutheni isindisa izimpilo eziyizigidi ezi-2 ukuya kwezi-3 minyaka yonke. Ezinye izifo, njengengxibongo nezinhlobo ezimbili zesifo sovendle, ziye zaqedwa ngenxa yemizamo yomhlaba wonke yokugoma nokulawula ukubhebhetheka kwazo. Kodwa-ke, njengoba izifo eziningi ezithathelanayo ziqhubeka nokuthatha izigidi zezimpilo minyaka yonke, ukuthuthukiswa kwemithi yokugoma emisha neminye imikhiqizo yebhayoloji, nezindlela ezintsha zokuthuthukisa ikhwalithi, amandla, ukuphepha kanye nokusebenza ngendlela efanele kwayo, kuseyizinselele ezinkulu emkhakheni wezempilo yomphakathi. Imikhiqizo yegazi yimikhiqizo esindisa impilo esetshenziswa kabanzi ngesikhathi sokuhlinzwa, ezigulini ezilimele, noma kulabo abanezifo zokopha, nakubantu abelashwa ngamakhemikhali ekwelapheni umdlavuza. Igazi eliningi elinikelwe lihlukaniswa ngezingxenye zalo ezihlukene ngakho iyunithi eyodwa ingasetshenziselwa ukusiza iziguli eziningi ezidinga usizo. Leli qoqo le-ejenti liphinde lihlanganise amangqamuzana omzimba kanye nezinye izindlela zokwelapha ngezakhi zofuzo. Kunokunye okuningana kokwelapha ngama-biological, njenge-insulin esetshenziswa ekwelapheni isifo sikashukela, ama-interferon okutheleleka ngamagciwane kanye nokwelashwa komdlavuza, izivikeli mzimba ze-monoclonal ezisetshenziswayo futhi ekwelapheni ezinye izifo zomdlavuza noma izifo zokuhlaselana kwamasosha omzimba omuntu (autoimmune). Ngokubambisana, le mikhiqizo iyimpumelelo enkulu yabantu nezibonelo ezincomekayo zamandla ama-biological kwezokwelapha. Impendulo yeWHO I-WHO isebenza namazwe angamalungu, Izikhungo Zokubambisana, ophathina nochwepheshe ngohlelo lwayo lokulinganisa ama-biological ukuze isungule futhi ibuyekeze isiqondiso semikhiqizo ye-biotherapeutic futhi isungule izindinganiso zamarefurense amazwe omhlaba. Iziqondiso ezikhiqizwayo zikhuthazwa ngokushicilelwa kwazo kuwebhusayithi ye-WHO, kanye nangemihlangano yokucobelelana ngolwazi kanye namaseshini okuqeqesha ukuze kube lula ukuqaliswa kwazo. Lokhu kufinyelela kuye kwaba usizo ekukhuthazeni izincomo ze-WHO ezikukhuthaza ukuvumelanisa iziqondiso zomhlaba wonke zokwelapha ngama-biological. Ngokufanayo, ukuthuthukiswa kanye nokugqugquzelwa kwamazinga asemazweni omhlaba amarefurensi e-WHO kusiza ekuqinisekiseni ukuthi izindlela zokwelapha zama-biological zivumelekile phakathi kwabakhiqizi, amazwe kanye namalabhorethri ahlukahlukene. Kusetshenziswa kakhulu ekuqinisekiseni ikhwalithi nokusebenza ngendlela efanele kwama-bilogical, kanye nasekulinganisweni kokuhlola kokuxilonga. Izinhlelo eziningana ezibalulekile zibonisa ukubaluleka kwe-WHO emithini yama-biological njengama-ejenti anamandla okunciphisa umthwalo wezifo emhlabeni wonke. Lokhu kuhlanganisa i-Global Vaccine Action Plan (GVAP) kanye ne-Blood Regulators Network (BRN), equkethe iziphathimandla ezihamba phambili zamazwe omhlaba ngokuphathelene negazi, imikhiqizo yegazi kanye namadivayisi okuxilonga i-in vitro. I-WHO futhi igubha Iviki Lomhlaba Lokugoma njalo ngoMbasa, nemicimbi ehlobene nayo ehloselwe ukukhuthaza ukusetshenziswa nokuqondwa kwemithi yokugoma kanye nokulwa nokungatshazwa komgomo emhlabeni jikelele.

የደም ምርቶች ማጠቃሊያ፡- የደም ምርት ከዓለም ጤና ድርጅት ደም እና ሌሎች ደም ለመተላለፍ የሚረዱ የደም ክፍሎች እና ከፕላዝማ የተገኙ የመድኃኒት ምርቶችን (PDMPs) ጨምሮ ከሰው ደም የተገኘ ማንኛውም የሕክምና ንጥረ-ነገር ነው፡፡ ከሰዎች ደም እና ፕላዝማ ልገሳ የተገኙ የመድሃኒት (የህክምና ቴራፒ) ምርቶች በጤና እንክብካቤው ላይ ወሳኝ ሚና ይጫወታሉ፡፡ ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ጥራታቸው የተረጋገጠ የደም ምርቶች በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ጠየና ለማሻሻል እና ለማዳን አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፡፡ ስለሕፃናትን ሞት እና የእናቶች ጤንነት እንደ የደም መፍሰስ አለማቋረጥ፣ ኦክስጅን የሚሸከም ፕሮቴን ዕጥረት እና የበሽታ መከላከል አቅም ማነስ እና እንደ ካንሰር እና የአሰቃቂ ጊዜ የደም መፍሰስ ያሉ ለሕይወት አስጊ በሆኑ በዘር የሚተላለፉ በሽታዎች የሚሠቃዩትን ዕድሜ መራዘም እና ጥራትን በእጅጉ ማሻሻል። እንዲሁም የንቅለተከላን ጨምሮ ውስብስብ የሕክምና እና የቀዶ ጥገና ሂደቶችን መደገፍ፡፤ ለደም መስጠት በቂ ያልሆነ ወይም ደህንነቱ ያልተጠበቀ ደም የታካሚ እንክብካቤ ለማደረግ በብዙ አጣዳፊ እና ሥር የሰደደ ሁኔታዎች ውስጥ ቁልፍ በሆኑ የጤና አገልግሎቶች እና ፕሮግራሞች ውጤታማነት ላይ አሉታዊ ተፅእኖ አለው፡፡ የሁሉንም ታማሚዎች ተደራሽነትን ለማረጋገጥ ለጤና ስርዓት ቁልፍ አካል እና ለታካሚ ደህንነት ወሳኝ በመሆኑ የአለም ጤና ድርጅት ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ጥራታቸው የተረጋገጡ ውጤታማ የደም ምርቶች መስጠትን ይጠይቃል፡፡ ተጽዕኖ፡- የደም ምርቶች በየዓመቱ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ለመታደግ አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፣ የአስደናቂ ትውስታን የመቋቋም እድልን እና ለሕይወት አስጊ በሆኑ ሁኔታዎች የሚሰቃዩ ታካሚዎችን የህይወት ጥራት ያሻሽላሉ እንዲሁም ውስብስብ የሕክምና እና የቀዶ ጥገና ሂደቶችን ይደግፋሉ፡ ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች የደም ምርቶች በብዛት ጥቅም ላይ የሚውሉት የላቀ የሕክምና እና የቀዶ ሕክምና ሂደቶችን ለመደገፍ ሲሆን ከእነዚህም ውስጥ የካንሰር እና የደምና ደም ስር በሽታዎች ሕክምናዎች፣ የአሰቃቂ ትውስታ ማስታገሻ፣ የልብና የደም ሥር ቀዶ ጥገና እና ንቅለ ተከላን ያካትታሉ፡፡ የመመርመሪያ እና የሕክምና አማራጮች ውስን በሆኑባቸው ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ደግሞ አብዛኛው የደም መጠን በወሊድ በከባድ የደም ማነስ ችግር ለሚሰቃዩ ሴቶች እና የአይሮን ንጥረ ነገር ዕጥረት በሚያስከትሉ በወባ እና በተመጣጠነ ምግብ እጥረት ምክንያት የደም ማነስ ችግር የሚሰቃዩ ህንጻናትን ለማከም ያገለግላል። በብዙ አገሮች የአቅርቦት ፍላጎሉ ከአቅርቦት የሚበልጥ ሲሆን በዓለም ዙሪያ ያሉ የደም አገልግሎቶች በቂ የደም ምርቶች አቅርቦትን ለማቅረብ ከባድ ፈተና የሚገጥማቸው ሲሆን የእነዚህን ምርቶች ጥራት እና ደህንነት በሕዝብ ጤና ላይ በሚታወቁት እና በሚከሰቱ አደጋዎች ላይ ማረጋገጥንም እንዲሁ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው ዕርዳታ የዓለም ጤና ድርጅት የተግባር ማዕቀፍ እ/አ/አ በ2020-2023 ደህንነቱ አስተማማኝ፣ ውጤታማ እና ጥራት ያላቸውን የደም ምርቶች ተደራሽነት ለማስፋፋት አሁን ያሉትን የደም ምርቶች ደህንነት እና ተደራሽነትን እንቅፋት ለመፍታት ዓለም አቀፍ ጥረቶች ስትራቴጂካዊ አቅጣጫ ለመስጠት ነው፡፡ ከአባል ሃገራት እና ከአጋሮች ጋር በመስራት የአለም ጤና ድርጅት በማዕቀፍ 6 ስልታዊ አላማዎች አማካኝነት ሁለንተናዊ ደህንነታቸው አስተማማኝ፣ ውጤታማ እና በጥራት የተረጋገጡ የደም ምርቶችን ተደራሽ ለማድረግ ያለመ ነው፡፡ አላማዎቹ በሚከተሉት ላይ ያተኮሩ ናቸው፡- በአግባቡ የተዋቀረ፣ የተቀናጀ እና ዘላቂነት ያለው የሀብት ምንጭ ብሄራዊ የደም ስርአቶች፤ የአስተዳደር ቁጥጥር፣ ብሔራዊ ደረጃዎች እና የጥራት ምዘና መርሃ ግብሮች አግባብነት ያላቸው ብሔራዊ ማዕቀፎች፤ በሁሉም አገሮች ላይ የሚሰራ እና በብቃት የሚተዳደር የደም አገልግሎቶች፤ የደም ዝውውር የህክምና ስርዓትን ለማመቻቸት የታካሚውን የደም አያያዝ ውጤታማ ትግበራን፤ ውጤታማ የክትትል፣ የደም ልገሳ ደህንነት ቁጥጥር ስርዓት እና ደህንነቱ የጠበቀ የምርመራ ስርዓት፣ በአጠቃላይ እና ትክክለኛ የመረጃ አሰባሰብ ስርዓቶች የተደገፈ፤ ዋና ዋና ጉዳዮችን በማሳካት በዓለም አቀፍ፣ በአህጉር እና በአገር አቀፍ ደረጃ ያሉ ተግዳሮቶችን እና ታዳጊ ስጋቶችን በጋራ ለመፍታት አጋር መሆን፣ መተባበር እና የመረጃ ልውውጥጥ።

Blood products Overview: A blood product is any therapeutic substance derived from human blood, including whole blood and other blood components for transfusion, and plasma-derived medicinal products (PDMPs). Medicinal (medical therapeutic) products derived from human donations of blood and plasma play a critical role in health care. Safe, effective and quality-assured blood products contribute to improving and saving millions of lives every year, as they: address child mortality and maternal health; dramatically improve the life expectancy and quality of life of patients suffering from life-threatening inherited disorders, such as haemophilia, thalassaemia and immune deficiency, and acquired conditions such as cancer and traumatic haemorrhage; and support complex medical and surgical procedures, including transplantation. An insufficient or unsafe blood supply for transfusion has a negative impact on the effectiveness of key health services and programmes to provide appropriate patient care in numerous acute and chronic conditions. Ensuring access of all patients who require transfusion to safe, effective and quality-assured blood products is a key component of an effective health system and vital for patient safety. Impact: Blood products contribute to the saving of millions of lives every year, improve dramatically life expectancy and the quality of life of patients suffering from life-threatening conditions, and support complex medical and surgical procedures. In high-income countries, blood products are most commonly used to support advanced medical and surgical procedures, including treatments of cancer and haematological diseases, trauma resuscitation, cardiovascular surgery and transplantation. In lower-income countries where diagnosis and treatment options are limited, a greater portion of blood is used to treat women with obstetric emergencies and children suffering from severe anaemia, often resulting from malaria and malnutrition. In many countries, demand outstrips supply, and blood services throughout the world face the daunting challenge of making sufficient supplies of blood products available, while also ensuring the quality and safety of these products in the face of known and emerging threats to public health WHO response The WHO Action framework to advance universal access to safe, effective and quality-assured blood products 2020–2023 aims to provide strategic direction to global efforts to address present barriers to the safety and availability of blood products. Working with Member States and partners, WHO aims to achieve universal access to safe, effective and quality assured blood products through the Framework’s 6 strategic objectives. The objectives focus on: 1. Appropriately structured, well-coordinated and sustainably resourced national blood systems; 2. Appropriate national frameworks of regulatory controls, national standards and quality assessment programmes; 3. Functioning and efficiently managed blood services in all countries; 4. Effective implementation of patient blood management to optimize clinical practice of transfusion; 5. Effective surveillance, haemovigilance and pharmacovigilance, supported by comprehensive and accurate data collection systems; 6. Partnerships, collaboration and information exchange to achieve key priorities and jointly address challenges and emerging threats at global, regional and national levels.

Samar da jini Gansashen bayani : Samar da jini shi ne duk wani magani da aka samo shi daga jini ɗan'adam wanda ya haɗar da gabadayan jinin da kuma wasu sassa nasa domin sakawa da kuma bada jini (PDMPs). Samar da jini an samo shi ne daga gudummawar jini da ɗan'adam yake bayarwa kuma ita kwayar jini tana taka rawa sosai a fannin lafiya . Kulawa da inganci da tabbatar da nagataccen samar da jini yana temakawa wajen bunƙasa da kuma tserar da rayukan miliyoyin mutane a kowacce shekara kamar yadda suke ; Magance mace-macen yara da masta masu haihuwa. Abin mamaki ta bunƙasa lafiyar da ake tsammani da kuma nagartar lafiyar marasa lafiya da suke fama da barazanar gadajjiyar rashin lafiya kamar rikicewar jini da gadon ƙarancin jin da rashin ingancin garkuwar jiki da kuma yanayin ciwan daji da mummunan ƙarancin jini da kuma; Samar da haɗaɗɗun magunguna da kuma hanyoyin tiyata wanda ya haɗar da dashe. Rashin wadataccen gudanar jini ko kuma ƙarin jini marar tsafta yana da tasiri sosai ga mihimmiyar hidimar lafiya da kuma shirye-sjirye da za su ba wa mara lafiya kulawa sosai a tsattsauran yanayi. Tabbatar da ceyawa ko wanne mara lafiya da yake buƙatar sa jini an samu aminci da inganci da tabbatar da ingancin jinin shi ne ginshiƙin tsarin lafiya da kuma lafiyar majinyaci . Tasiri : samar da jini yana temakawa wajen kiyaye rayukan miliyoyin mutane a kowacce shekara kuma yana bada mamaki sosai wajen inganta lafiyar masu jinya da suke fama da matsanancin hali kuma zai taimaki hanyar magani da tiyata . A ƙasashen da suke da kuɗin shiga sosai abubuwan da ake samarwa daga jini sun zama ruwan dare, inda ake amfani da su wajen amfani ƙarfafar manyan hanyoyin jinya da tiyata wanda ya haɗar da maganin kansa da cututtukan jini da tiyatar cikin jiki da kuma dashe . A kasashe masu ƙarancin kuɗin shiga inda gwaji da kuma jinya ke da iyaka, an amfani da mafi yawan abaubuwan da ake samu daga jini wajen magance matsalar mata da ke kitse da kuma yaran da suke fama da cutar ƙarancin jini sosa sakamakon maleriya ko rashin wadataccen abinci . A mafi yawancin ƙasashe neman wuce gona da iri da kuma ayyukan jini a gaba ɗayan duniya na fuskantar ƙalubale na wadataccen samuwar abubuwan da ake samu daga jini ta hanyar tabbatar da ingancin da lafiyar jinin da kuma ingancin waɗannan abubuwa sadoda barazanar da ka iya aukuwa ga lafiyar al'umma. Makatakan Hukumar WHO Tsarin ayyukan WHO shi ne su bunƙasa samun kariya na bai ɗaya da kuma samun ingantaccen jini na tsarin 2020 zuwa 2030 da nufin samar da ingantacciyar hanyar tsari magance matsalolin da suke fuskantar wadatuwar jini. Aiki tare da mambobin ƙasa da ƙasa da abokan tarayya, WHO na nufin cimma wata gamammiyar dama ta samar da ingantaccen jini ta hanyar tsarin manufofinta . Manufofin sun sa gaba ne a kan : 1. Tsarin da ya dace da haɗaɗɗe kuma wanzajjen tsarin jini na ƙasa.; 2. Ingantaccen tsari na ƙasa da ƙasa domin daidaita sarrafawa da cikakken tsari mai inganci.; 3. Kyautata tsarin aikace-aikacen jini a gabaɗayan ƙasashe. 4. Zartar da ingantaccen tsarin kyautata jinin marasa lafiya domin inganta jinya. 5. Kyautata sa-ido da ƙarfafa tsarin samar da jini da tsare-tsaren inganta riga-kafi wanda za a ƙarfafe shi ta hanyar bada cikakken kuma ingantaccen bayani. 6. Haɗin guiwa da haɗin kai da musayen bayanai domin cimma buri da kuma haɗin kai wajen fuskantar matsalolin da suke kawo barazana a duniya da yanki da ƙasa .

Vifaa vya damu. Muhtasari: Vifaa vya damu ni dutu yoyote ya matibabu inayotokana na damu ya binadamu, ikijumuisha sehemunzima na nyingine za damu kwa ajili ya kuongezewa, na bidhaa za dawa zinazotokana na plasma (PDMPs). Bidhaa za dawa (matibabu) zinazotokana na michango ya binadamu ya damu na plasma huchukua jukumu muhimu katika utunzaji wa afya. Bidhaa za damu salama, bora na zilizohakikishiwa ubora huchangia katika kuboresha na kuokoa maisha ya mamilioni ya watu kila mwaka, kwani hizo: Hushughulikia vifo vya watoto na afya ya uzazi: Kunoresha kwa kiasi kikubwa muda wa kuishi na ubora wa maisha ya wagonjwa wanaougua magonjwa ya kurithi yanayotishia maisha, kama vile homofilia, thalasemia, na upungufu wa kinga, na halizinazzopatikana kama vile saratani na kuvuja damu kwa kiwewe; na Zinasaidia taratibu ngumu za matibabu na upasuaji, ikiwa ni pamoja na zupandikizaji. Ugavi wa damu usiotosheleza ama usio salama kwa utiaji mishpani una athari mbaya kwa ufanisi wa huduma muhimu za afya na mipango ya kutoa huduma ifaayo kwa wagonjwa zkatika hali nyingi za papo hapo na sugu. Kuhakikisha upatikanaji wa wagonjwa wote wanaohitaji kuwekea damu mishipani kwa bidhaa za damu salama, bora na zilizohakikishiwa ubora ni sehemu muhimu ya mfumo bora wa afya na muhimu kwa usalama wa mgonjwa. Matokeo: Damu bidhaa huchangua kuokoa maisha ya mamilioni kila mwaka, kuboresha kwa kiasi kikubwa umri wa kuishi na ubora wa maisha ya wagonjwa wanaotokana na hali ya kutishia maisha, na kusaidia taratibu ngumu za matibabu na upasuaji. Katika nchi zenye mapato ya juu, bidhaa za damu hutumiwa sana kusaidia taratibu za hali ya juu za matibabu na upasuaji, ikijumuisha matibabu ya saratani na magonjwa ya damu, ufufuaji wa kiwewe, upasuaji wa moyo na mishipa na upandikizaji. Katika nchi zenye kipato cha chini ambapo utambuzi na matibabu ni duni, sehemu kubwa ya damu hutumiwa kutibu wanawake wenye dharura za uzazi na watoto wanaougua anemia kali, ambayo mara nyingi husababishwa na malaria na utapiamlo. Katika nchi nyingi, mahitaji yanazidi ugavi, na hdumu za damuulimwenguni kote zinakabiliwa na changamoto kubwa ya kutoa usambazaji wa kutosha wa bidhaa za damu, huku pia kuhakikisha ubora na usalama wa bidhaa hizi mbele ya vitisho vinavyojulikana na vinavyojitokeza kwa afya ya umma. Majibu ya WHO. Mfumo wa Utekelezaji wa WHO wa kuendeleza upatikanaji wa bidhaa za damu salama, bora na zlizohakikishwa ubora wa 2020–2023 unalenga kutoa mwelekeo wa kimkakati kwa juhudi za kimataifa za kushughulikia vizuizi vilivyopo kwa usalama na upatikanajiwa bidhaa za damu. Ikifanya kazi na Nchi Wanachama na washirika, WHO inalenga kufikia upatikanaji wa bidhaa za damu salama, zenye ufanisi na zenye ubora kupitia mfumo wa malengo 6 ya kimkakati. Malengo ynazingatia: 1. Mifumo ya damu ya kitaifa iliyopangwa ipasavyo, iliyoratibiwa vyema na yenye rasilimali endelevu.; 2. Mifumo ifaayo ya kitaifa ya udhibiti, viwango vya kitaifa na programu za tathmini ya ubora.; 3. Huduma za damu zinazofanya kazi na kusimamiwa kwa ufanisi katika nchi zote; 4. Utekelezaji bora wa usimamizi wa damu ya mgonjwa ili kuongeza mazoezi ya kliniki ya utiaji mishipani; 5. Ufuatiliaji madhubuti, uchunguzi wa damu na uangalizi wa dawa, unaosaidiwa na mifumo kamili na sahihi ya ukusanyaji wa data; 6. Ushirikiano na kubadilishana taarifa ili kufikia vipaumbele muhimu na kushughulikia kwa pamoja changamoto na matishio yanayojitokeza katika ngazi ua kimataifa, kikanda na kitaifa.

Àwọn ọjà ẹ̀jẹ̀ Ìsọnísókí: Ọjà ẹ̀jẹ̀ jẹ́ òògùn ìtọ́jú tí a rí láti ara ẹ̀jẹ̀ ènìyàn, àti ẹ̀jẹ̀ gan-an àti àwọn àkóónú ẹ̀jẹ̀ mìíràn fún ìgbé-ẹ̀jẹ̀-gba-ẹ̀jẹ̀, àti àwọn ọjà olóògùn tí a ṣe láti ara ẹ̀ka-ẹ̀jẹ̀-aláìláwọ̀. Àwọn ọjà òògùn (òògùn ìtọ́jú) tí a rí láti ara àwọn ẹ̀jẹ̀ tí àwọn ènìyàn fi sílẹ̀ máa ń kó ipa ribiribi nínún ètò ìlera. Àwọn ọjà ẹ̀jẹ̀ tí kò léwu, tó múná dóko, tó sì dára máa ń dóòlà ẹ̀mí ogunlọ́gọ̀ mílíọ́nù ènìyàn lọ́dọọdún, bí wọ́n ṣe ń; dá sí ikú ọmọdé àti ìlera ajẹmọ́-ìbímọ; fidán dákún ìrètí ọdún ìgbéléayé àti gbígbé ayé dáadáa àwọn aláìsàn tí wọ́n ní àwọn àrùn àjogúnbá apinnilẹ́mìí, bí i àrùn àìdì-ẹ̀jẹ̀, àrun àìtó-ẹ̀jẹ̀ àti àìlera sọ́jà ara, àti àwọn ipò àìsàn tí wọ́n kó bí i jẹjẹrẹ àti àìsàn ìsọ-ẹ̀jẹ̀-nù; àti ṣe àtìlẹyìn fún àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́-abẹ ẹlẹ́ka-ǹ-ka. Àìtó àti ewu ìpèsè ẹ̀jẹ̀ fún ẹ̀jẹ̀ gbígbà ní ipa òdì lórí ìmúyányán àwọn ètò ìlera láti pèsè ìtọ́jú tó tọ̀nà fún àwọn aláìsàn tó wà ní ipo àṣẹ̀ṣẹ̀bẹ̀rẹ̀ àti òtéńté. Rírí pé gbogbo àwọn aláìsàn tó nílò láti gba ẹ̀jẹ̀ ló ní àǹfààní sí àwọn ẹ̀jẹ̀ tó láàbò, tó múná dóko tó sì dáa jẹ́ apá kan ètò ìlera tó mú yányán, ó sì ṣe kókó fún ààbò aláìsàn. Ipa: Ẹ̀jẹ̀ máa ń dákún dídóòlà ẹ̀mí ogunlọ́gọ̀ mílíọ́nù ènìyàn lọ́dọọdún, fidán dákún ìrètí ọdún ìgbéléayé àti gbígbé ayé dáadáa àwọn aláìsàn tí wọ́n ní àwọn àrùn apinnilẹ́mìí, ó sì ń ṣe àtìlẹyìn fún àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́-abẹ ẹlẹ́ka-ǹ-ka. Ní àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ńláńlá, wọ́n máa ń sábà lo ẹ̀jẹ̀ fún àtìlẹyìn àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́-abẹ onípele gíga, tí ó ní i ṣe pẹ̀lú àwọn àrùn kòkòrò inú ẹ̀jẹ̀ àti ìsọdọ̀tun ìpòrúru-ọkàn, iṣẹ́-abẹ ajẹmọ́-ọkàn àti ìfidípò. Ní àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ẹlẹ́jẹ̀wọ̀n níbi tí àwọn àṣàyàn àyẹ̀wò àti ìtọ́jú ti mọ níba, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀jẹ̀ tí wọ́n máa ń lò láti tọ́jú àwọn aláboyún tó ní ìṣoro pàjáwìrì àti àwọn ọmọdé tó ní àkọ àrun ajẹmọ́ àìtó ẹ̀jẹ̀, èyí tí ibà àti àìjẹ oúnjẹ aṣaralóore máa ń fà. Ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè, ìnílò pọ̀ ju ìpèsè lọ, àti àwọn ìṣètò ẹ̀jẹ̀ káàkiri àgbáyé máa ń kójú ìṣòro àjọṣepọ̀ tó ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ìpèsè ẹ̀jẹ̀ tó tó, nígbà ó tún ń rí i dájú pé àwọn ọjà wọ̀nyí dára, wọ́n kò sì léwu ní àsìkò yìí tí ìdúnkookò pọ̀ sí ètò ìlera àwùjọ. Èsì WHO Ìlànà Àmúṣiṣẹ́ WHO láti mú ìgbèrú bá àǹfààní sí ẹ̀jẹ̀ tó láàbò, mú yányán, tó sì dára lágbàáyé láàrin 2020-2023 ní èròǹgbà láti pèsè ìtọ́ni elétò fún àwọn akitiyan àgbáyé láti dá sí àwọn ìdènà lọ́ọ́lọ́ọ́ sí ààbò àti wíwà ẹ̀jẹ̀. Ní ṣíṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀, WHO ní èròǹgbà láti rí dájú pé àǹfààní sí ẹ̀jẹ̀ tó láàbò, tó múná dóko, tó sì dára wà nípasẹ̀ àwọn èròǹgbà elétò Onílànà 6. Àwọn èròǹgbà náà dá lórí: 1. Àwọn ètò ẹ̀jẹ̀ ní ìpele orílẹ̀-èdè, èyí tó ní ìhun tó tọ́, àkóso tó gbọnngbọ́n àti ohun-èlò alálòpẹ́; 2. Àwọn ìṣàkóso onílànà ìpele orílẹ̀-èdè tó tọ́, àwọn òdiwọ̀n orílẹ̀-èdè àti àwọn ètò ìgbéléwọ̀n fún ìṣe-dáadáa; 3. Àwọn ètò-iṣẹ́ ẹ̀jẹ̀ tí àkóso rẹ̀ múná dóko tó sì ń ṣiṣẹ́ dáadáa ní gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè; 4. ìmúṣẹ́ tó múná dóko fún ìṣàkóso ẹ̀jẹ̀ aláìsàn láti jẹ́ kí ètò ìgba-ẹ̀jẹ̀ nílé ìwòsàn múná dóko; 5. Ààbò tó gbọnngbọ́n, ìjígìrì-sí-ààbò-ẹ̀jẹ̀ àti ìjígìrì-sí-ààbò-ògùn, èyí tí àwọn ètò ìkó-dátà-jọ agúnrégé àti ọlọ́pọ̀-àlàyé tì lẹ́yìn; 6. Àwọn àjọṣepọ̀, ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti ìjìrọ̀ àlàyé láti ṣe àṣeyọrí nípa àwọn ààyọ ohun tó ṣe kókó àti láti dìjọ dá sí àwọn ìṣoro àti àwọn ìdúnkookò lọ́ọ́lọ́ọ́ ní àwọn ìpele àgbáyé, ẹkùnjẹkùn àti orílẹ̀-èdè.

Imikhiqizo yegazi Uhlolojikelele: Umkhiqizo wegazi yinoma iyiphi into yokwelapha etholakala egazini lomuntu, ehlanganisa igazi eliphelele kanye nezinye izingxenye zegazi zokumpontshelwa igazi, kanye nemikhiqizo yokwelapha etholakala nge-plasma (PDMPs). Imikhiqizo yokwelapha (yezokwelapha kwezempilo) ethathwe ekunikeleni kwabantu igazi futhi i-plasma idlala indima ebalulekile ekunakekelweni kwezempilo. Imikhiqizo yegazi ephephile, esebenza ngempumelelo kanye neqinisekisiwe ukuthi iseqophelweni eliphezulu inomthelela ekuthuthukiseni kanye nasekusindiseni izimpilo eziyizigidi minyaka yonke, njengoba: ibhekana nokushona kwezingane kanye nempilo yomama; ukuthuthukisa ngokuphawulekayo isikhathi sokuphila kanye neqophelo eliphezulu lokuphila kweziguli eziphethwe yizifo ezisongela impilo eziwufuzo, njenge-haemophilia, i-thalassaemia kanye nokuntuleka kwamasosha omzimba, kanye nezifo ezitholakele ezifana nomdlavuza kanye ne-traumatic haemorrhage; kanye nokusekela izinqubo eziyinkimbinkimbi zezokwelapha nezokuhlinza, okuhlanganisa ukufakelwa izitho zomzimba. Ukunikezwa kwegazi okunganele noma okungaphephile kokufakelwa igazi kunomthelela omubi ekusebenzeni kwezinsiza zezempilo ezibalulekile nezinhlelo zokuhlinzeka ngokunakekelwa kwesiguli okufanele ezifweni eziningi ezibucayi nezingamahlalakhona. Ukuqinisekisa ukufinyelela kwazo zonke iziguli ezidinga ukufakelwa imikhiqizo yegazi ephephile, esebenza ngendlela efanele kanye neqinisekisiwe ngokuba seqophelweni eliphezulu kuyingxenye esemqoka yohlelo lwezempilo olusebenza ngendlela efanele futhi kubalulekile ekuphepheni kweziguli. Umthelela: Imikhiqizo yegazi inomthelela ekusindiseni izimpilo eziyizigidi minyaka yonke, ithuthukisa ngokuphawulekayo isikhathi sokuphila kanye neqophelo eliphezulu lokuphila kweziguli eziphethwe yizifo ezisongela impilo, futhi isekela izinqubo eziyinkimbinkimbi zezokwelapha nokuhlinzwa. Emazweni anamaholo aphezulu, imikhiqizo yegazi ivame ukusetshenziselwa ukusekela izinqubo zezokwelapha nezokuhlinza ezithuthukile, okuhlanganisa ukwelashwa komdlavuza nezifo ze-haematological, ukuvuswa kophangalalayo ngenxa ye-trauma, ukuhlinzwa kwenhliziyo nemithambo yegazi kanye nokufakelwa kwezitho zomzimba. Emazweni anamaholo aphansi lapho ukuhlonzwa kwezifo kanye nokwelashwa kunomkhawulo khona, ingxenye enkulu yegazi isetshenziselwa ukwelapha abesifazane abanezimo eziphuthumayo eziphathelene nokubeletha kanye nezingane ezine-anaemia ebucayi kakhulu, ngokuvamile ebangelwa umalaleveva kanye nokungondleki kahle. Emazweni amaningi, isidingo singaphezu kokuhlinzekwayo, futhi izinsiza zegazi emhlabeni wonke zibhekana nenselele enkulu yokwenza ukuthi kutholakale izinto ezanele zemikhiqizo yegazi, kuyilapho futhi iqinisekisa iqophelo eliphezulu kanye nokuphepha kwale mikhiqizo naphezu kwezinsongo ezaziwayo nezivelayo ngokuphathelene nezempilo yomphakathi Impendulo yeWHO Uhlaka lwe-WHO Lokuthatha Isinyathelo lokuqhubekisela phambili ukufinyelela komhlaba wonke emikhiqizweni yegazi ephephile, esebenza ngendlela efanele neqinisekisiwe ngokuba seqophelweni eliphezulu 2020-2023 luhlose ukuhlinzeka ngesiqondiso emizamweni yomhlaba wonke yokubhekana nezithiyo zamanje ngokuphathelene nokuphepha kanye nokutholakala kwemikhiqizo yegazi. Ngokusebenza namazwe angamalungu kanye nabalingani, i-WHO ihlose ukufeza ukufinyelela komhlaba wonke emikhiqizweni yegazi ephephile, esebenza ngendlela ephephile kanye eqinisekisiwe ukuthi iseqophelweni eliphezulu ngezinhloso eziyi-6 zamasu oHlaka. Imigomo igxile kulokhu: 1. Izinhlelo zegazi zikazwelonke ezihlelwe ngendlela efanele, eziqondaniswe kahle futhi ezinemithombo eqhubekayo; 2. Izinhlaka ezifanele zikazwelonke zokulawula okugunyaziwe, izindinganiso zikazwelonke kanye nezinhlelo zokuhlola ukuba seqophelweni eliphezulu; 3. Izinsiza zegazi ezisebenzayo futhi ezenganyelwe kahle kuwo wonke amazwe; 4. Ukuqaliswa ngempumelelo kokwenganyelwa kwegazi leziguli ukuze kuthuthukiswe inqubo yokwelapha yokufakelwa igazi; 5. Ukuqapha ngendlela esebenzayo, i-haemovigilance kanye ne-pharmacovigilance, kusekelwa izinhlelo zokuqoqwa kwemininingo eningiliziwe futhi enembile; 6. Ubambiswano, ukusebenzisana kanye nokucobelelana ngolwazi ukuze kuzuzwe izinto eziyinhloko futhi kubhekanwe nezinselelo kanye nezinsongo ezivelayo emazingeni omhlaba, esifundeni kanye nakuzwelonke.

ጡት ማጥባት ማጠቃሊያ፡- ጡት ማጥባት የልጆችን ጤና እና ህልውና ለማረጋገጥ በጣም ውጤታማ ከሆኑ መንገዶች አንዱ ነው፡፡ ሆኖም ከዓለም ጤና ድርጅት የምክረ ሀሳብ በተቃራኒ ከ6 ወር በታች ከሆኑ ሕፃናት መካከል ከግማሽ ያነሱ ብቻ ናቸው ጡት የሚጠቡት፡፡ የጡት ወተት ጨቅላ ሕፃናት ተስማሚ ምግብ ነው፡፡ ደህንነቱ የተጠበቀ፣ ንጹህ እና ብዙ የተለመዱ የጨቅላ ህጻናት በሽታዎችን ለመከላከል የሚረዱ ፀረ-እንግዳ አካላትን የያዘ ነው፡፡ የጡት ወተት ህፃኑ በመጀመሪያዎቹ ወራቶች እድሜው ላይ የሚፈልገውን ሃይል እና በንጥረ-ነገሮች የበለጸጉ ምግቦችን የሚሰጠው ሲሆን በመጀመሪያው አመት ሁለተኛ አጋማሽ እስከ ግማሽ ወይም ከዚያ በላይ የልጁን የአመጋገብ ፍላጎቶች እና በሁለተኛው አጋማሽ እስከ አንድ ሶስተኛ ድረስ መስጠቱን ይቀጥላል፡፡ ጡት በማጥባት የሚያድጉ ልጆች በእውቀት ፈተናዎች ላይ የተሻሉ፣ ከመጠን በላይ ውፍረት ወይም ለውፍረት የመጋለጥ እድላቸው አነስተኛ እና በቀሪው የእድሜ ዘመናቸው ላይ ለስኳር ህመም የመጋለጥ ዕድላቸው ያነሰ ነው፡፡ የሴቶች የዓለም ጤና ድርጅት ጡት ማጥባት በተጨማሪም ለጡት እና ለማህፀን ካንሰር የመጋለጥ እድላቸው ይቀንሳል፡፡ ተገቢ ያልሆነ የጡት ወተት ምትክ ግብይት በዓለም ዙሪያ የጡት ማጥባትን መጠን እና የቆይታ ጊዜን ለማሻሻል የሚደረገውን ጥረት ማዳከሙን ቀጥሏል፡፡ ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደህንነት እና ኮቪድ-19 በበለጠ ይወቁ፡፡ የምክረ ሀሳብ፡- የዓለም ጤና ድርጅት እና ዩኒሴፍ ህጻናት በተወለዱበት የመጀመሪያ ሰአት ላይ ጡት ማጥባት እንዲጀምሩ እና በመጀመሪያዎቹ 6 ወራት እድሜ ላይ ጡት ብቻ እንዲጠቡ ይመክራሉ፡፡ ይህ ማለት ውሃን ጨምሮ ሌሎች ምግቦች ወይም ፈሳሾች አይሰጣቸውም፡፡ ጨቅላ ሕፃናት በፍላጎት ጡት ማጥባት አለባቸው፡፡ ይህም ህፃኑ በሚፈልገው መጠን. ቀን እና ማታ ማጥባት ይኖባቸዋል፡፡ ምንም አይነት የጠርሙስ መጠጥ፣ ሰው ሰራሽ ጡት መሰል እቃዎች ወይም የፕላስክ ወተቶች መጠቀም የለባቸው፡፡ ከ 6 ወር እድሜ ጀምሮ ህፃናት እስከ ሁለት አመት ወይም ከዚያ በላይ ጡት ማጥባቱን እየቀጠሉበት ደህንነቱን አስተማማኝ የሆነና በቂ ተጨማሪ ምግብ መመገብ መጀመር አለባቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ጡት ማጥባትን ለጨቅላ ሕፃናት እና ትንንሽ ሕፃናት የተሻለ የምግብ ምንጭ አድርጎ በንቃት እያስተዋወቀ በመጀመሪያዎቹ 6 ወራት የጡት ማጥባት መጠኑን እ.አ.አ በ2025 ቢያንስ 50% ለማሳደግ እየሰራ ይገኛል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እና ዩኒሴፍ የጡት ማጥባትን ፖለቲካዊ፣ ህጋዊ፣ የገንዘብ እና የህዝብ ድጋፍ የጋራ የአለም አቀፍ የጡት ማጥባት ማህበሩን ፈጥሯል፡፡ ማህበሩ ከመንግስታት፣ ከበጎ አድራጊዎች፣ ከአለም አቀፍ ድርጅቶች እና ከሲቪል ማህበረሰብ የተውጣጡ አስፈፃሚዎችን እና ለጋሾችን ያሰባስባል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ኔትዎርክ የአለም አቀፍ ክትትል እና ድጋፍ ለመፈጸም የአለም አቀፍ የጡት ወተት ግብይት ህግን ወይም ኔትኮድ በመባልም የሚታወቀው የጡት ወተት ምትክ አግባብ ባልሆነ መልኩ ለገበያ እንዳይቀርብ ለማድረግ ይሰራል፡፡ በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት ለጤና ባለሙያዎች ጡት ለሚያጠቡ እናቶች የሰለጠነ ድጋፍ እንዲሰጡ፣ ችግሮችን እንዲቀርፉ እና የልጆችን እድገት እንዲከታተሉ የስልጠና ትምህርት ይሰጣል፡

Breastfeeding Overview: Breastfeeding is one of the most effective ways to ensure child health and survival. However, contrary to WHO recommendations, fewer than half of infants under 6 months old are exclusively breastfed. Breastmilk is the ideal food for infants. It is safe, clean and contains antibodies which help protect against many common childhood illnesses. Breastmilk provides all the energy and nutrients that the infant needs for the first months of life, and it continues to provide up to half or more of a child’s nutritional needs during the second half of the first year, and up to one third during the second year of life. Breastfed children perform better on intelligence tests, are less likely to be overweight or obese and less prone to diabetes later in life. Women who breastfeed also have a reduced risk of breast and ovarian cancers. Inappropriate marketing of breast-milk substitutes continues to undermine efforts to improve breastfeeding rates and duration worldwide. Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Recommendations: WHO and UNICEF recommend that children initiate breastfeeding within the first hour of birth and be exclusively breastfed for the first 6 months of life – meaning no other foods or liquids are provided, including water. Infants should be breastfed on demand – that is as often as the child wants, day and night. No bottles, teats or pacifiers should be used. From the age of 6 months, children should begin eating safe and adequate complementary foods while continuing to breastfeed for up to two years of age or beyond. WHO Response: WHO actively promotes breastfeeding as the best source of nourishment for infants and young children, and is working to increase the rate of exclusive breastfeeding for the first 6 months up to at least 50% by 2025. WHO and UNICEF created the Global Breastfeeding Collective to rally political, legal, financial, and public support for breastfeeding. The Collective brings together implementers and donors from governments, philanthropies, international organizations, and civil society. WHO’s Network for Global Monitoring and Support for Implementation of the International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes, also known as NetCode, works to ensure that breast-milk substitutes are not marketed inappropriately. Additionally, WHO provides training courses for health workers to provide skilled support to breastfeeding mothers, help them overcome problems, and monitor the growth of children.

Shayarwa da nonon uwa Gamsashen bayanai : Shayarwa da nonon uwa tana daga cikin manyan hanyoyi ingantantun don tabbatar lafiyar yaro da tsiransa. Sai dai saɓanin da abin da WHO ta ba da shawarwari kusan sama da rabi jarirai 'yan ƙasa da watanni shida 6 ana shayar da su. Nonon uwa shi ne abincin yara mafi dacewa. Yana da sahihanci da nagarta kuma tsaftataccen magani wanda zai temaka domin magance gama-garin cututtukan yara. Shayarwa da nonon uwa tana bada gabaɗayan ƙarfi da gina jiki wanda jariri yake buƙata a watan farko kuma tana ci gaba da bada sama da rabin kayan gina jikin da yara suke buƙata lokacin wata shida na farko har zuwa sama da kaso ɗaya daga cikin uku na shekararsu ta biyu a rayuwarsu . Shayar da jarirai da nonon uwa yana taka rawa sosai wajen inganta ƙwaƙwalwa kuma yana da wuya su yi ƙiba ko teɓa, inda da wuya su kamu da cutar siga a nan gaba a rayuwarsu . Matan da suke shayar da nono suma suna da ƙarancin yuwuwar kamuwa da kansar nono da ta mahaifa. Rashin dacewar tallata shayarwa da wani abub bayan nono na ci gaba kawo tasgaro wajen inganta ƙoƙarin shayarwa da nono a faɗin duniya. A koyi yadda ake samun abinci me gina jiki da kuma cutar kobid 19 Shawarwari : WHO da ƙungiyar kula da ƙananan yara sun bada shawarar cewa yara su dinga shan nono lokacin da aka haifesu a awar farko kuma a shayar dasu nonon uwa a watanni shida 6 da haihuwarsu ana nufin kada a basu wani abinci koda kuwa ruwa ne . Ya kamata a shayar da jarirai nono " duk lokacin da yaro yake da buƙata dare da rana .". Kada a yi masa amfani da kwalabe ko wani magwaji. Daga watanni shida 6 yara za su iya amafani da sauran abinci a yayin da ake cigaba da shayar da su nono a tsawan shekaru biyu ko fiye da haka . Amsar WHO : WHO a aikace ta bunƙasa shayarwa a matsayin hanyar da tafi dacewa wajen samar da abincin jarirai da ƙananan yara kuma tana aiki domin haɓaka shayarwa a farkon watanni shida 6 na haihuwa kusan kaso 50% zuwa shekarar 2025. WHO da kungiyar UNICEF sun ƙirƙiri gamayyar gangankon shayarwa da nonon uwa na duniya da kuma ɗaukar nauyi da kuma ƙarfin guiwa akan goyan bayan shayarwa. Da kuma tattaro gabaɗaya masu zartarwa da masu bada tallafi daga gwamnatoci da kuma masu bada agaji da kugiyoyin duniya da kuma jama'ar gari . Gangamin Hukumar WHO Na Sa-ido da Tallafi da kuma Aiwatar da Tsarin Talla ta Madadin nonon da aka sani da NetCode na aiki ne domin tabbatar da cewa ba a tallata abubuwa madadadin nono ba yadda ya dace ba. Ƙari kan haka WHO tana bada horaswa ga wasu darasai ga ma'aikatan lafiya domin bada ƙwarewa da za su ƙarfafi shayarwa da nonon uwaye domin temaka musu su magance matsaloli da kuma lura da girman 'ya'yansu.

Kunyonyesha. Muhtasari: Kunyonyesha nimoja wapo ya njia bora zaidi za kuhakikisha afya ya mtoto na kuendelea kuishi. Hata hivyo, kinyume na mapendekezo ya WHO, chini ya nusu ya watoto wachanga walio chini ya miezi 6 ndio wanaonyonyeshwa maziwa ya mama pekee. Maziwa ya mama ni chakula bora kwa watoto wachanga. Ni salama, ni safi na yana kingamwili ambazo husaidia kulinda dhidi ya magonjwa mengi ya kawaida ya utotoni. Maziwa ya mama hutoa nishati na virutubisho vyote ambavyo mtoto mchanga anahitaji kwa miezi ya kwanza ya maisha, na yanaendelea kutoa hadi nusu mahitaji au zaidi ya lishe ya ’s ya mtoto katika nusu ya pili ya mwaka wa kwanza, na hadi theluthi moja kipindi cha maisha ya mwaka wa pili. Watoto wanaonyonyeshwa maziwa ya mama hufanya vizuri kwenye vipimo vya akili, wana uwezekano mdogo wa kuwa na uzito kupita kiasi au unene kupita kiasi na wana uwezekano mdogo wa kupata kisukari baadaye maishani. Wanawake wanaonyonyesha pia wana uwezekano mdogo wa wa kupata saratani ya matiti na ovari. Uuuzaji usiofaa wa vibadala wa maziwa ya mama unaendelea kudhoofisha juhudi za kuboresha viwango vya unyonyeshaji na muda duniani kote. Jifunze kuhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19. Mapendekezo: WHO na UNICEF walipendekeza kwamba waanzishwe kunyonya ndani ya saa ya kwanza baada ya kuzaliwa na kun yonyeshwa maziwa ya mama pekee kwa miezi 6 ya kwanza ya maisha – kumaanisha kwamba hakuna chakula au vinywaji vingine vinavyotolewa, ikiwa ni pamoja na maji. Watoto wachanga wanapaswa kunyonyeshwa kwa mahitaji – ambayo ni mara nyingi kama mtoto anataka, mchana na usiku. Hakuna chupa, chuchu ama pacifier inapaswa kutumika. Kuanzia umri wa miezi 6, watoto wanapaswa kuanza kula vyakula salama na vya kutosha vya nyongeza huku wakiendelea kunyonyesha hadi umri wa miaka mieili ama zaidi. Majibu ya WHO: WHO inahimiza kikamilifu unyonyeshaji kama chanzo bora cha lishe kwa watoto wadogo, na inajitahidi kuongeza kiwango cha unyonyeshaji wa ipekee kwa miezi 6ya kwanza hadi angalau 50% ifikapo 2025. WHO na UNICEF ziliunda Mkusanyiko wa Kimataifa wa Kunyonyesha ili kuhamasisha uungwaji mkono wa kisiasa, kisheria, kifedha na umma kwa kunyonyesha. Jumuiya hiyo inawaleta pamzojawatekelezaji na wafadhili kutoka serikalini, mashirika ya hisani, mashirika ya kimataaifa na mahirika ya kiraia. Matandao wa WHO’ wa Ufuatiliaji na Usaidizi wa Kimataifa wa Utekeleaji wa Kanuni za Kimataifa za Uuzaji wa Dawa Mbadala na Maziwa ya Mama, pia hujulikana zkama NetCode, unafanya kazi ili kuhakikisha kuwa maziwa mbadala hayauzwi paipo na utaratibu unaofaa. Zaidi ya hayo, WHO hutoa kozi za mafunzo kwa wafanyakazi wa afya ili kutoa usaidizi wenye ujuzi kwa akina mama wanaonyonyesha, kuwasaidia kuondokana na matatizo, na kufuatilia ukuaji wa wtoto.

Ìfọ́mọlọ́yàn Ìsọnísókí: Ìfọ́mọlọ́yàn jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọ̀nà tó múná dóko jùlọ láti rí si ìlera àti ìyè ọmọdé. Ṣùgbọ́n ṣá, lòdì sí àwọn àbá WHO, ó kéré sí ìdajì àwọn ìkókó tí kò tíì tó oṣù 6 tó ń muyàn nìkan. Omi-ọyàn ni oúnjẹ tí ó tọ̀nà jùlọ fún àwọn ìkókó. Kò léwu, ó mọ́ ó sì ní àwọn àjẹsára tó ń ṣe ààbò fúnni lọ́wọ́ púpọ̀ àwọn àìsàn ọmọdé tó wọ́pọ̀. Omi-ọyàn máa ń pèsè gbogbo agbára àti èròjà-ìṣaralóore tí ìkókó nílò fún àwọn oṣù àkọ́kọ́ láyé, ó sì máa ń tẹ̀síwájú láti pèsè tó bí ìlàjì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ àwọn èròjà-ìṣaralóore ọmọdé lásìkò ìdajì kejì ọdún àkọ́kọ́, àti èyí tí ó tó ìdá mẹ́ta lásìkò ọdún kejì ayé wọn. Àwọn ọmọdé tó muyàn dáadáa máa ń ṣe dáadáa nínú àwọn ìdánwò làákàyè, wọn kì í sábà wúwo tàbí sanra jù, wọ́n kì í sì sábà ní ìtọ̀-súgà lọ́jọ́-iwájú. Àwọn obìnrin tó ń fọ́mọ lọ́yàn náà kì í sábà ní jẹrẹrẹ ọyàn tàbí ti ojú-ara. Títa àwọn oúnjẹ-ìjìrọ̀ fún omi-ọyàn tẹ̀síwájú láti máa tẹ́ àwọn ìgbìyànjú láti mú kí gbèdéke àti àsìkò ìfọ́mọlọ́yàn gbèrú sí ní àgbáyé. Kọ́ nípa Ètò-Ìjẹun àti Ààbò Oúnjẹ àti COVID-19 Àwọn Àbá: WHO àti UNICEF dábàá pé kí àwọn ọmọdé máa ń bẹ̀rẹ̀ ìmuyàn láàrin wákàtí àkọ́kọ́ ìbí, àti pé kí wọ́n fún wọn ní ọyàn nìkan fún oṣù mẹ́fà àkọ́kọ́ ìgbáyé – èyí túmọ̀ sí pé wọn kò ní fún wọn ní àwọn oúnjẹ tàbí mímu mìíràn, àti omi pẹ̀lú. À gbọ́dọ̀ fún àwọn ìkókó ní ọyàn mu bí wọ́n bá ti fẹ́ – èyí túmọ̀ sí gbogbo ìgbà tí ọmọ bá fẹ́ ọyàn, lọ́sàn-án àti lóru. Wọn kò gbọdọ̀ lo ìgò, orí-ọmú àtọwọ́dá tàbí ohun-èlò ìrànlọ́wọ́ mìíràn. Láti ọjó-orí oṣù mẹ́fà, àwọn ọmọdé gbọ́dọ̀ bẹ̀rẹ̀ sí ní jẹ àwọn oúnjẹ àfikún aláìléwu tó tó nígbà tí wọ́n ń tẹ̀síwájú láti fún wọn lọ́yàn títí di ọjọ́-orí ọdún méjì àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Èsì WHO: WHO ṣe ìgbélárugẹ fún ìfọ́mọlọ́yàn gẹ́gẹ́ bí orísun tó dára jù fún ṣíṣe àra àwọn ìkókó àti ọmọdé lóore, ó sì ń ṣiṣẹ́ láti mú gbèdéke ìmuyàn nìkan pọ̀ si fún oṣù mẹ́fà àkọ́kọ́ ó kéré tán 50% ní 2025. WHO àti UNICEF ṣẹ̀dá Àkójọpọ̀ Ìfọ́mọlọ́yàn Lágbàáyé láti wá àtilẹ́yìn òṣèlú, òfin, ìṣúná, àti àwùjọ fún ìfọ́mọlọ́yàn. Àkójọpọ̀ náà ṣe àkópọ̀ àwọn olùmúṣe àti onígbọ̀wọ́ láti ẹ̀ka ìjọba, àwọn onínúure, àwọn àjọ àgbáyé, àti ẹgbẹ́ àwùjọ. Ìtàkùn WHO fún Àkóso àti Àtìlẹyìn Àgbàyé fún Ìmúṣẹ Ìlànà Káríayé ti Títa àwọn Oúnjẹ-ìjìrọ̀ Omi-ọyàn, tí a tún mọ̀ sí NetCode, ń ṣiṣẹ́ láti rí i dájú pé wọn kò ta àwọn oúnjẹ-ìjìrọ̀ omi-ọyàn ní ìtàkutà. Ní àfikún, WHO pèsè àwọn ètò ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe fún àwọn elétò-ìlera láti pèsè àtìlẹyìn oní-mọ̀ọ́ṣe sí àwọn ìyá-lọ́mọ, láti ràn wọ́n lọ́wọ́ láti borí àwọn ìṣòro, àti láti ṣe àkóso ìdàgbàsókè àwọn ọmọdé.

Ukuncelisa izingane ibele Uhlolojikelele: Ukuncelisa ibele kungenye yezindlela eziyimpumelelo kakhulu zokuqinisekisa impilo kanye nokuphila kwengane. Nokho, ngokuphambene nezincomo ze-WHO, yizinsana ezingaphansi kwesigamu ezingaphansi kwezinyanga eziyi-6 ezinceliswa ibele kuphela. Ubisi lwebele lungukudla okulungele izinsana. Luphephile, luhlanzekile futhi luqukethe izivikeli mzimba ezisiza ukuvikela ezifweni eziningi ezivamile zasebunganeni. Ubisi lwebele lunikeza wonke amandla kanye nomsoco odingwa yizinsana ezinyangeni zokuqala zokuphila, futhi luyaqhubeka nokunikeza kuze kufike esigamini noma ngaphezulu sezidingo zomsoco wengane phakathi nesigamu sesibili sonyaka wokuqala, futhi kuze kufike engxenyeni eyodwa kwezintathu phakathi nonyaka wesibili wokuphila. Izingane ezincelisiwe zenza kangcono ekuhlolweni kobuhlakani, mancane amathuba okuthi zikhuluphale noma zikhuluphele ngokweqile futhi azikho sengozini enkulu yokuba nesifo sikashukela kamuva empilweni. Abesifazane abancelisa izingane ibele nabo baba nokuncishiswa kwengozi yomdlavuza wamabele kanye nowamaqanda omuntu wesifazane. Ukukhangisa okungalungile kwezinto ezithatha indawo yobisi lwebele kuyaqhubeka nokunciphisa imizamo yokuthuthukisa amanani okuncelisa izingane ibele kanye nobude besikhathi emhlabeni wonke. Funda mayelana Nokudla Okunomsoco kanye Nokuphepha Kokudla kanye ne-COVID-19 Izincomo: I-WHO ne-UNICEF bancoma ukuthi izingane ziqale ukunceliswa ibele phakathi nehora lokuqala lokuzalwa futhi zinceliswe ibele kuphela ezinyangeni zokuqala zokuphila eziyi-6 – okusho ukuthi akukho okunye ukudla noma uketshezi olunikezwayo, kuhlanganisa namanzi. Izinsana kufanele zinceliswe ibele uma zilifuna – lokho kuvame kakhulu ngendlela ingane efuna ngayo, imini nobusuku. Akumele kusetshenziswe amabhodlela, imincumu noma ama-pacifier. Kusukela ezinyangeni eziyi-6 zobudala, izingane kufanele ziqale ukudla ukudla okuphephile futhi nokwanele okwengeziwe ngenkathi ziqhubeka nokuncela ibele kuze kube yiminyaka yobudala emibili noma ngaphezulu. Impendulo yeWHO: I-WHO ikhuthaza ngamandla ukuncelisa ibele njengomthombo ongcono kakhulu wokondla izinsana kanye nezingane ezincane, futhi isebenzela ukukhulisa izinga lokuncelisa izingane ibele kuphela ezinyangeni eziyi-6 zokuqala kuze kufike okungenani ku-50% ngo-2025. I-WHO ne-UNICEF basungula i-Global Breastfeeding Collective ukuze bathole usizo lwezepolitiki, lwezomthetho, lwezezimali, kanye nolomphakathi ngokuphathelene nokuncelisa ibele. I-Collective ihlanganisa abaqalisi nabanikelayo abavela kohulumeni, abanikela ngenxa yesihawu (philanthropies), izinhlangano zamazwe omhlaba, kanye nomphakathi. I-WHO Network for Global Monitoring and Support for Implementation of the International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes, eyaziwa nangokuthi i-NetCode, isebenzela ukuqinisekisa ukuthi izinto ezithatha indawo yobisi lwebele azikhangiswa ngendlela engafanele. Ngaphezu kwalokho, i-WHO ihlinzeka ngezifundo zokuqeqesha abasebenzi zezempilo ukuze bahlinzeke usizo benekhono komama abancelisayo, babasize ukuthi banqobe izinkinga, futhi baqaphe ukukhula kwezingane.

የልጅ እድገት ማጠቃሊያ፡- የህጻናት የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በአለም አቀፍ ደረጃ ዋነኛ የህዝብ ጤና አሳሳቢ ጉዳይ ነው፡፡ ዕድሜያቸው ከ5 ዓመት በታች የሆኑ 144 ሚሊዮን ሕፃናት ክብደታቸው ዝቅተኛ፣ 47 ሚሊዮን የሚሆኑት የባከኑ፣ 38.3 ሚሊዮን የሚሆኑት ደግሞ ከመጠን ያለፈ ውፍረት ወይም ውፍረት አለባቸው፡፡ ከ 5 ዓመት በታች ለሆኑ ህጻናት 45% የሚሚሞቱት ከተመጣጠነ ምግብ እጥረት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ የሕፃናትን እና የሕፃናትን እድገት መለካት የሕፃናት ጤና ክትትል አስፈላጊ አካል ነው፡፡ በተመጣጠነ ምግብ እጥረት ምክንያት በቂ ያልሆነ የጨቅላ ህጻናት እድገት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ውስጥ ህጻናት የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ያስከትላል፤ ይህ ደግሞ በኋላ ህይወት ዘመኑ ውስጥ በካሎሪ መውሰድ መጨመር ካስከተለ ከመጠን በላይ ክብደት ወይም ከመጠን በላይ መወፈርን ያስከትላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የህጻናት እድገት ደረጃዎች በአለም አቀፍ ደረጃ የጨቅላ ህጻናት እና ትንንሽ ህፃናትን የአመጋገብ ሁኔታ ለመቆጣጠር እና ለመገምገም የሚያግዝ የምርመራ መሳሪያ ነው፡፡ የህጻናትን ቁመት እና የሰውነት ክብደት በመከታተል ስታንዳርዱ ህጻናት ወይም ህዝቦች በትክክል እንዳያድጉ ያሳውቃል ወይም የአለም ጤና ድርጅት ከተፈለገው ክብደታቸው በታች ወይም ለእላፊ ክብደት የተጋለጡ ሲሆኑ የአለም ጤና ድርጅት የተለየ የጤና አገልግሎት ወይም የህዝብ ጤና እርዳታ ሊፈልግ ይችላል፡፡ በዓለም ጤና ድርጅት የሕፃናት እድገት ስታንዳርድ ወንዶች እና ሴቶች ልጆች የሚለያዩባቸው የእድሜ ክልሎች ያሏቸው ሲሆን ዕድሜያቸው እስከ 5 ዓመት ድረስ የሚወለዱትን የሚሸፍኑ ናቸው፡፡ በዶክተሮች መ/ቤቶች፣ ክሊኒኮች እና ሌሎች የጤና ተቋማት እና በምርምር ተቋማት፣ በልጆች ጤና ጥበቃ ተቋማት እና በጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ላይ ጥቅም ላይ ይውላሉ፡፡ ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደህንነት እና ኮቪድ-19 ይወቁ ውጤት፡- የሕጻናት መቀንጨር ልጅን በዓለም ጤና ድርጅት አመለካከት ዕድሜው በጣም ያነሰ እና ሥር የሰደደ ወይም ተደጋጋሚ የተመጣጠነ ምግብ እጦት ውጤት መሆኑን ያመለክታል፡፡ የሕጻናት መቀንጨር ችግር ለህፃናት ሞት የሚያጋልጥ እና በሰው ልጅ እድገት ውስጥ የእኩልነት መጓደል ምልክት ነው፡፡ የህጻናት ከመጠን ያለፈ ውፍረት የዓለም ጤና ድርጅት ከቁመቱ አንጻር ክበደቱ በጣም ያለፈበት ልጅን ያመለክታል፡፡ ይህ ዓይነቱ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ብዙውን ጊዜ ለምግብ ፍጆታው መጠን በጣም ጥቂት ካሎሪዎችን በማውጣት ወይም የኢንዶሮኒክ ሚዛን መዛባት የሚያስከትል ሲሆን በህይወት ዘመኑ ተላላፊ ላልሆኑ በሽታዎችን የመጋለጥ እድልን ይጨምራል፡፡ የሕፃን የቁመትና ክብደት አለመመጣጠን ማለት ካላቸው ቁመት አንጻር በጣም ቀጭን የሆነ እና በቅርብ ጊዜ ፈጣን ክብደት መቀነስ ወይም ክብደት አለመጨመር ውጤት የሆነውን የአለም ጤና ድርጅትን ያመለክታል፡፡ አንድ ሕፃን የዓለም ጤና ድርጅት በመጠኑም ሆነ በከባድ ብክነት ለሞት የመጋለጥ ዕድሉ ከፍተኛ ቢሆንም ሕክምና መከታተል ይቻላል፡፡ የልጅነት ብክነት እና ከመጠን በላይ መወፈር ሁለቱም የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ሲሆኑ በአንድ ህዝብ ውስጥ አብረው ሊኖሩ ይችላሉ፡፡ እ.ኤ.አ በ 2020 የቁመትና ክብደት አለመመጣጠን (ከቁመት አንጻርዝቅተኛ ክብደት) እንዲሁም ከመጠን በላይ የወፈሩ ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናት 6.7% ያህል (45.4 ሚሊዮን) ሲሆን ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች ለሆኑ (38.9 ሚሊዮን) 5.7% ሆነው ተገኝቷል፡፡ መከላከያ፡- እ.ኤ.አ. በ 2020 በዓለም ዙሪያ ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ 22% (149.2 ሚሊዮን) ህጻናት በመቀንጨር እየተጎዱ ሲሆን ይኸውም እ.አ.አ በ 2015 ከነበረው በ 24.4% ቀንሷል። እ.ኤ.አ. በ 2030 የመቀንጨር አደጋ የተደረባቸው ሕፃናትን ቁጥር በ50% ለመቀነስ የታቀደውን ለማሳካት ዓመታዊው የቅነሳ መጠኑ አሁን ካለው ዓመታዊ የ2.1% ቅናሽ መጠን በእጥፍ (በዓመት ወደ 3.9%) መሆን አለበት፡፡ ምንም እንኳን የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በተለያዩ መንገዶች ሊገለጽ ቢችልም የመከላከያው መንገዱ ግን ተመሳሳይ ነው፤ ይኸውም በመጀመሪያዎቹ ሁለት ዓመታት ውስጥ ከእርግዝና በፊት እና በእርግዝና ወቅት እና ጡት በሚያጠቡበት ጊዜ በቂ የጡት ማጥባት፤ በጥሩ ሁኔታ ማጥባት፤ በለጋ የልጅነት ጊዜ ውስጥ ገንቢ፣ የተለያዩ እና ደህንነቱ የተጠበቀ ተጨማሪ ምግቦች መጠቀም እንዲሁም መሰረታዊ የጤና፣ የውሃ፣ የንፅህና እና የንፅህና አጠባበቅ አገልግሎቶችን እና አስተማማኝ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ እድሎች ማግኘትን ጨምሮ ጤናማ ሁኔታን መፍጠር ናቸው፡፡ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ሳቢያን ጨምሮ አብዛኛዎቹ እነዚህ ጠቃሚ ወደ ጥሩ አመጋገብ መንገዶች የሚወስዱ አስተዳደጎች በስጋት ላይ የሚገኙ ሲሆን በሁሉም መልኩ የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ለማስወገድ እድገትን የመቀነስ አቅም አላቸው፡፡ ዓለም ከወረርሽኙ ጋር ሲታገልና ከዚሁ ሲያገግም የእናቶችን እና የህፃናትን የተመጣጠነ ምግብ አመጋገብን በተለይም በጣም በተጎዱ አህጉር እና የአመጋገብ መብት ለእያንዳንዱ ልጅ እውን የሆነበትን የወደፊት ብሩህ ጊዜን ለማረጋገጥ አስቸኳይ እርምጃ መውሰድ ወሳኝ ነው፡፡

Child growth Overview: Child malnutrition is a major public health issue worldwide. An estimated 144 million children under age 5 are stunted, 47 million are wasted and 38.3 million have overweight or obesity. Around 45% of deaths among children under 5 years of age are linked to undernutrition. Measuring the growth of infants and children is an important part of child health surveillance. Inadequate infant growth due to poor nutrition leads to under-nutrition in children in many low- and middle-income countries, which, if followed later in life by an increased intake of calories, can result in overweight or obesity. The WHO Child Growth Standards are a diagnostic tool used to monitor and assess the nutritional status of infants and young children worldwide. By tracking children’s height and body weight, the standards detect children or populations not growing properly, or who are underweight or at risk of overweight, and who may require specific health services or public health responses. The WHO Child Growth Standards have charts for boys and girls separated, covering age birth to 5 years. They are used in doctors’ offices, clinics and other health facilities, and by research institutions, child health advocacy organizations and ministries of health Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Impact: Child stunting refers to a child who is too short for his or her age and is the result of chronic or recurrent malnutrition. Stunting is a contributing risk factor to child mortality and is also a marker of inequalities in human development. Child overweight refers to a child who is too heavy for his or her height. This form of malnutrition usually results from expending too few calories for the amount of food consumed or from endocrine disbalances, and it increases the risk of noncommunicable diseases later in life. Child wasting refers to a child who is too thin for his or her height and is the result of recent rapid weight loss or the failure to gain weight. A child who is moderately or severely wasted has an increased risk of death, but treatment is possible. Childhood wasting and overweight are both forms of malnutrition and can coexist in a population. In 2020, wasting (low weight for height) and overweight was found in 6.7% of children under 5 (45.4 million) and 5.7% of children under 5 (38.9 million), respectively. Prevention: In 2020, 22% of children under age 5 worldwide (149.2 million) suffered from stunting, a decline from 24.4% in 2015. To achieve the target of a 50% reduction in the number of stunted children by 2030, the annual rate of decline must double (to 3.9% per year) from its current annual reduction rate of 2.1% per year. Although malnutrition can manifest in multiple ways, the path to prevention is virtually identical: adequate maternal nutrition before and during pregnancy and while breastfeeding; optimal breastfeeding in the first two years of life; nutritious, diverse and safe complementary foods in early childhood; and a healthy environment, including access to basic health, water, hygiene and sanitation services and opportunities for safe physical activity. Many of these vital pathways to good nutrition are under threat – including due to the COVID-19 pandemic – and have the potential to undermine progress towards ending malnutrition in all its forms. As the world responds to and recovers from the pandemic, urgent action is critical to protect maternal and child nutrition – especially in the most affected regions – and secure a future where the right to nutrition is a reality for every child.

Girman yaro Gamsashshen bayani: Rashin abinci mai gina jiki ga yaro wata babbar matsalar lafiyar al'umma ce a faɗin duniya. Ƙiyasin yara miliyan 144 waɗanda ke ƙasa da shekaru 5 a tsumbure suke ba sa iya girma sannan miliyan arba'in 47 an banzantar dasu sannan kuma miliyan 38.3 suna da nauyi ko ƙibar da ta wuce ƙa'ida. Kusan kaso 45% cikin ɗari na mace-macen yara 'yan ƙasa da shekaru 5 suna da alaƙa da rashin cin abinci mai gina jiki. Kwatanta girman yara ƙanana da yara matasa wani abu ne mai muhimmanci wajen sanya ido a lafiyar yaro. Rashin isashshen girman yaro saboda rashin cin abinci mai gina jiki yana janyo rashin ginin jiki a yara yawancin matalauta da matsakaitan ƙasashe, wanda idan aka bibiya daga baya ta yawan cin sinadarin kalori (calories), zai iya janyo nauyi ko ƙibar da ta wuce ƙa'ida. Ƙa'idojin girman yaro na WHO wata hanyace da ake amfani da ita wajen kula da kimanta irin matakin cin abinci mai kyau ga yara ƙanana da matasa a faɗin duniya. Ta hanyar bibiyar tsayi da nauyin jikin yara, ƙa'idojin suna binciko yara ko al'umma da basa girma yadda ya dace, ko waɗanda ba su da nauyi ko kuma waɗanda da suke a hatsarin yin nauyin da yawuce ƙa'ida, sannan da waɗanda da suke buƙatar kulawar lafiya ta musamman ko kuma matakan kula da lafiya na al'umma da hukuma za ta ɗauka. Ƙa'idojin girman yaro na WHO ƙungiyar lafiya ta duniya tana da tsarin taswirar ajiye bayanai na yara maza da mata daban-daban, masu shekarun haihuwa zuwa biyar. Ana amfani da su a ofisoshin likitoci da ƙananan asibitoci da kuma wasu cibiyoyin lafiya da hukumomin bincike da ƙungiyoyin tallafin kiwon lafiya ga yara da kuma ma'aikatun harkar lafiya. Koyi hanyar cin abinci mai gina jiki da kulawa da abinci da COVID-19. Tasiri: Tsakurewar girman yaro na nufin yaro ko yarinyar da suka tsakure shekarunsu (suka kasa girma) kuma hakan na faruwa ne sakamakon matsanancin ko maimaituwar rashin cin abinci mai gina jiki. Tsakurewar girma hatsari ne mai bada gudummawa ga yawan mutuwar yara kuma sannan hakan na nuni da cewa akwai bambamce-bambamce a yadda mutane ke bunƙasa a rayuwa. Nauyin yaro na nufin yaron da nauyinsa ya wuce kima tsawonsa ko tsawonta. Irin wannan rashin cin abincin mai gina jiki yana faruwa ne sakamakon amfani da yawan sinadarin kalori (calories) a cikin yawan abincin da ake ci ko kuma daga rashin daidaituwar sinadarin (hormones) (sinadarin halittar mutum) , sannan yana ƙara hatsarin kamuwa da irin cututtukan da ba a iya ɗauka daga wani a lokacin shekarun girma. Ramewar yaro na nufin yaron da yayi siranta da ta wuce ƙa'ida tsayinsa ko tsayinta kuma yana faruwa ne sakamakon zubewar nauyi da ba daɗe da yi ba ko kuma kasa samun nauyin da ya dace. Yaron da ya kasance a ɗan rame ko a rame sosai yana da yiwuwar ƙaruwar hatsarin mutuwarsa, sai dai yin magani abu ne mai yiwuwa. Ramewar yarinta da ƙiba ba bisa ƙa'ida ba duka biyun hanyoyin rashin cin abinci mara gina jiki ne sannan za su iya faruwa a lokaci guda a cikin al'umma. A shekarar 2020, rama (rashin nauyin da yayi daidai da tsayi) da nauyin da yawuce ƙa'ida an same su ne a kaso 6.7% na yaran da suke ƙasa da shekaru 5 (wato miliyan 45.) da kuma kaso 5.7% na yaran da suke ƙasa da shekaru 5 (wato yara miliyan 38.9) na abubuwan da suka zo bi da bi. Kariya: a shekarar 2020, kaso 22% na yaran da suke ƙasa da shekaru 5 a faɗin duniya (wato yara miliyan 149.2) sun yi fama da tsakurewar girma wato ragi daga kaso 24.4% a shekarar 2015. Domin samun nasarar cimma burin rage kaso 50% na yara masu tsakurarren girma zuwa shekarar 2030, ƙimar raguwar na duk shekara dole ya ninku ( zuwa kaso 3.9% duk shekara) daga ƙimarsa ta yanzu wato kaso 2.1% cikin ɗari na duk shekara. Duk da rashin cin abinci mai gina jiki zai iya bayyana ta hanyoyi da yawa, hanyoyin kariyar kusan duk iri ɗaya ne: samun isashen abinci mai kyau ga uwa kafin da lokacin ɗaukar ciki sannan kuma da lokacin shayarwa; kyakykyawar shayarwa a shekaru biyun farko na rayuwa; abinci mai rai da lafiya, kala daban-daban da irin abinci ingantacce dabandaban a lokacin yarinta; da muhalli mai kyau da samun damar kulawar lafiya na dole da ruwa da tsaftar jiki da guri da ayyukan tsaftace gurare da kuma damarmakin ayyukan motsa jiki mara hatsari. Da yawan waɗannan hanyoyin samun ingantaccen abincin suna cikin barazana saboda ɓarkewar annobar COViD-19 sannan da yiwuwar rage tasirin cigaba da kawar da rashin samin ingantaccen abinci ta dukkan hanyoyi. Saboda yadda duniya ta amshi da farfaɗowa daga annobar, ana buƙatar ɗaukar matakin gaggawa domin kare samun ingantaccen abincin ga uwa da ɗanta musammam a yawancin yankunan da abin ya shafa sannan a samar da wani tsarin rayuwa nan gaba ta inda zai kasance haƙƙin kowanne yaro ne samun ingantaccen abinci.

Ukuaji wa mtoto. Muhtasari: Utapia mlo kwa watoto ni suala kubwa la afya ya umma duniani kote. Inakadiriwa kuwa watoto milioni 144 walio chini ya umri wa miaka 5 wamedumaa, milioni 47 wamepotea bure na milioni 38.3 wana uzito kupita kiasi au unene uliopitiliza. Karibu 45% ya vifo miongoni mwa watoto walio chini ya umri wa miaka 5 vinahusishwa na utapiamlo. Kupima ukuaji wa watoto wachanga na watoto ni sehemu muhimu ya ufuatilaji wa watoto. Ukuaji duni wa watoto wachanga kwa sababu ya lishe duni husababisha lishe duni kwa watoto katika nchi nyingi zwnye uchumi wa chini na wa kati, ampapo, ikifuatiwa baadaye maishani na ulaji mwingi wa kalori, inaweza kusababisha uzito kupita kiasi au kunenepa kupita kiasi. Viwango vya Ukuaji wa Mtoto vya WHO ni chombo cha ucunguzi kinachotumika kufuatilia na kutathmini hali ya lishe ya watoto wadogo duniani kote. Kwa kufuatilia urefu na uzito wa miili ya watoto, viwango vinatambua watoto au idadi ya watu ambayo haikui ipasavyo, au ambao wana uzito mdogo, au walio katika hatari ya kuwa na uzito kupita kiasi, na ambao wanaweza kuhitaji huduma za afya au majibu ya afya ya umma. Viwango vya Ukuaji wa Mtoto vya WHO vina chati za wavulana na wasichana zilizotenganishwa, zikijumuisha umri wa kuzaliwa hadi miaka 5. Zinatumika katika ofisi za madaktari, zahanati na vituo vya afya, na taasisi za utafiti, mashirika ya utetezi wa afya ya watoto na wizara za afya. Jifunze juhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19. Athari: Udumavu wa mtoto unarejelea mtoto ambaye ni mfupi sana kwa umri wake na ni matokeo ya utapiamlo wa mara kwa mara. Kudumaa ni sababu inayochangia vifo vya watoto na pia ni alama ya ukosefu wa usawa katika ukuaji wa binadamu. Uzito wa mtoto unamaanisha mtoto ambaye ni mzito sana kwa urefu wake. Aina hii ya utapiamlo kwa kawaida hutokana na kutumia kalori chache mno kwa kiasi cha chakula kinachotumiwa au kutokana na matatizo ya mfumo wa endocrine, na huongeza hatari ya magonjwa yasiyoambukiza baadaye maishani. Ukondefu wa mtoto unamaanisha mtoto amabye ni mwembaba sana kwa urefu wake na ni matokeo ya hivi karibuni kupungua uzito haraka au kushindwa kunenepa. Mtoto ambaye ameharibiwa kwa kiasi au kwa zaidi ana hatari kubwa ya kifo, lakini matibabu yanawezekana. Uharibifu wa utotoni na uzito kupita kiasi ni aina zote za utapiamlo na zinaweza kuwepo pamoja kwenye jamii. Mnamo mwaka 2020, upotezaji (uzito mdogo dhidi ya urefu) na uzikto kupita kiasi ulipatikana katika 6.8% ya watoto chini ya miaka 5 (milioni 45.4) na 5.7% ya watoto chini ya miaka 5 (milioni 38.9), mtawalia. Kinga: Mwaka 2020, 22% ya watoto walio chini ya umri wa miaka 5duniani kote (milioni 149.2) walipata ulemavu, ambayo ni kupungua kutoka 24.4% mwaka 2015. Ili kufikia lengo la kupunguza 50% ya idadi ya watoto waioathiriwa na udumavu ifikapo mwaka 2030, kiwango cha kila mwaka cha cha kupungua lazima kiwe maradufu (hadi 3.9% kwa mwaka) kutokana na kiwango cha sasa cha 2.1% kwa mwaka. Ingawa utapiamlo unaweza kujidhihirisha kwa njia nyingi, njia ya uzuiaji ni sawa: lishe ya ya kutosha ya mama kabla na wakati wa ujauzito na wakati wa kunyonyesha; unyonyeshaji bora katika miaka miwili ya kwanza ya maisah; vyakula vyenye ubora, utofautitofauti na usalama karibu kwenye utoto wote, na mazingira yenye afya, yakijumuisha upatikanaji wa huduma za msingi za afya, maji, na usafi wa mazingira na fursa za kufanya mazoezi salama. Nyingi ya njia hizi muhimu za lishe bora ziko kwenye tishio kutokana na janga la UVIKO-19 na zina uwezo wa kudhoofisha maendeleo kwenye kukomesha utapiamlo katika aina zake zote. Wakati dunia ikikabiliana na janga hili, hatua za haraka ni muhimu ili kulinda lishe ya mama na mtoto hasa katika mikoa iliyoathirika zaidi na kupata mustakabali ambapo haki ya lishe ni ya ukweli kwa kila mtoto.

Ìdàgbàsókè ọmọdé Ìsọníṣókí: Àìṣedéédé oúnjẹ aṣaralóore òmòdé jẹ́ ìṣòrò kan gbòógì nínú ètò ìlera gbogbo gbò ní àgbáyé. Iye ọmọ 144 million ni wọ́n fojú sọ lábẹ́ ọjọ́ orí 5 pé wọ́n kò ní ìdàgbàsókè tààrà, 47 million ló ṣòfò nígbà tí 38.3 million lómi lára ju bó ti yẹ lọ. Bí i ikú 45% láàrin àwọ́n ọmódé lábẹ́ ọjọ́ orí 5 ni ó níí ṣe pẹ̀lú àìṣedéédé oúnjẹ aṣaralóore. Ṣíṣe òdiwọ̀n ìdàgbàsókè àwọn ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé jẹ́ pàtàkì lára àgbéyẹ̀wò ìlera ọmọdé. Ìdàgbàsókè ọmọdé tí kò péye látàrí ìṣeségesège oúnjẹ asaralóore máa ń yọrí sí àdìnkù ohun ìṣaralóore nínú ọmọdé ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tó ní ètò ìpawó wọlé kékeré, èyí tí, bí wọ́n bá tẹ́lẹ̀ lọ́jọ́ iwájú nípa ìlò ìlọ́po kálórì lè yọrí sí ìwúwo jù tàbí ìsanra jù. Ìwọ̀n fún ìdàgbàsókè ti WHO jé irinṣẹ́ aṣayẹ̀wò tí wọ́n ń ṣàmúlò láti mójútó àti àgbéyẹ́wò ipò ìṣaralóóre ti àwọn ọmọ ọwọ́ àti àwọn ọmọdé káàkiri àgbáyé. Nípa ṣíṣe àmójútó gíga àti ìsanrá sí ọmọ, àwọn àgbékálẹ̀ yìí máa ń ṣe àfihàn àwọn ọmọ tàbí iye àwọn ènìyàn tí kò dàgbà dáadáa, tàbí àwọn tí ìsanra wọn kò tó bó ṣe yẹ tàbí tó wà lẹ́nu ewu sísanra jù, àti èyí tó máa nílò ètò ìlera pàtó tàbí ìdáhùn ìlera gbogbo gbò. Àwọn àgbékalẹ̀ ìdàgbàsókè ọmọ ti WHO ní àtẹ fún ọmọ ọkùnrin àti ọmọ obinrìn lọ́tọ́ọ̀tọ̀, láàrin ọjọ́ orí àṣẹ̀ṣẹ̀bì àti ọdún 5. ọ́fíìsì dókítà ni wọ́n ti ń ṣàmúlò wọn, ilé-ìwòsàn àti àwọn ilé-iṣẹ́ ètò ìlera mìíràn, àti nípa àwọn ìlé-ẹ̀kọ́ fún iṣẹ́ ìwádìí, àwọn ilé-iṣẹ́ to ń ṣe agbátẹ̀rù ìlera àti àwọn ilé-iṣẹ́ ètò ìlera Kọ́ nípa ohun ìṣaralóore àti ààbò oúnjẹ àti COVID-19 Ipa: Àìdàgbàsókè dáradára ọmọdé ni a mọ̀ sí ọmọ tí ó ti kúrú jù fún ọjọ́ orí rẹ̀ àti tí ó jẹ́ àbájáde ìṣeségesège oúnjẹ aṣaralóore tàbí àìsí rẹ̀. Àìdàgbàsókè dáradára jé ọ̀kan lára àwọn ìtọ́kasí tó méwu lọ́wọ́ sí ikú ọmodé tí ó sì tún jẹ́ ìtọ́kasí àìdọ́gba nínú ìdàgbàsókè ènìyàn. Sísanra jù ọmọdé jẹ́ ọmọ tí ó wúwo jù fún gíga rẹ̀. Irúfẹ́ ìṣeségesège oúnjẹ yìí máa ń ní àbájáde láti ara fífẹ àwọn kálórì péréte tó wà fún ìwọ̀n oúnjẹ jíjẹ tàbí láti ara àìdọ́gba irinṣẹ́ agbẹ́jẹ̀ káàkiri ara, tí ó sì ń ṣe àfikún ìṣeéṣe àwọn àrùn tí kìí ran elòmíràn nígbà tó bá yá. Ìṣòfò ọmọ jẹ́ ọmọ tí ó tín-ín rín ju gíga rẹ̀ lọ tí ó sì ní àbájáde ìlọ́po ìṣòfò ìwúwo ara tàbí ìkùnà láti ní sí i. ọmọ tí ó bá ti ṣòfò ní ìwọ̀nba tàbí lọ́pọ̀lọpọ̀ ti ní ìlọ́po ìṣeéṣe fún ikú, ṣùgbọ́n ìtọ́jú ṣeéṣe. Ìṣòfo ìgbà ọmọdé àti ìwúwo ara jẹ́ ọ̀nà ìṣeségesège oúnjẹ tí ó sì lè wáyé papọ̀ ní àárín iye ènìyàn. Ní 2020, ìṣòfò ( ìwúwo bíńtín fún gíga) àti ìwúwo jù ni wọ́n rí ní 6.7% ti àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí 5(45.4 million) àti 5.7% àwọn ọmọ lábẹ́ ọjọ́ orí 5 (38.9 million) lọ́kọ̀ọ̀kan. Ìdènà: ní 2020, 22% àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí 5 káàkiri àgbáyé (149.2 million) kojú ìjìyà ìdàgbàsókè tí kò já gaara, àdínkù láti 24.4% ní 2015. Láti rí i pé àfojúsùn àdínkù 50% wá sí ìmúṣẹ ní iye àwọn ọmọ tí ìdàgbàsókè wọn kò já gaara ní 2030, ìwọ̀n àdìnkù rẹ̀ lọ́dọ́ọdún gbọ́dọ̀ wáyé ní ìlọ́po (sí 3.9% ní ọdún kan) láti iye àdìnkù rẹ̀ lọ́wọ́ lọ́wọ́ ti 2.1% ní ọdún kan. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìṣe ségesège oúnjẹ lè wáyé ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà, ọ̀nà sí ìdènà rẹ̀ jẹ́ oní jọra: ìpípye oúnjẹ ìṣaralóore ti ìyá kí ó tó lóyún àti nígbà tí ó bá lóyún àti tó bá ń fọ́mọ lọ́yàn; ìfọ́mọlọ́yàn tó yè kooro láàrin ọdún méjì àkọ́kọ́ ; oríṣi oúnjẹ tó ṣara lóore tí kò sì méwu lọ́wọ́ ní ìgbà wíwà lọ́mọdé; àti àyíká tó ń ran ìlera lọ́wọ́, tó fi mọ́ àǹfààní sí àwọn ohun ètò ìlera, omi, ìmọọ́tótó àti iṣẹ́ ìtọ́jú àyíká àti àǹfààní fún àwọn eré ìdárayá tí kò méwu lọ́wọ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ lára àwọn ọ̀nà tó ṣe kókó sí ìṣaralóore tó dára ló wà lábẹ́ ewu - tó fi mọ́ látàrí àjàkálẹ̀ àrùn COVID - 19 - tó sì ní ìṣeéṣe láti mú àdìnkù bá ìtèsìwájú láti fòpin sí àìṣedéédé oúnjẹ ìṣaralóore ní gbogbo ọ̀nà rẹ̀. Bí gbogbo àgbáyé ti ń fèsì sí tó sì ń ní ìmúpadà láti ọwọ́ àjàkálẹ̀ àrùn, ìwà ìṣeféfé ṣe pàtàkì láti dáàbò bo oúnjẹ ìṣaralóore ti ìyá àti tọmọ - pàápàá jù lọ ní àwọn ẹkùn tí ọ̀rọ̀ kàn - àti láti ní ọjọ́ iwájú níbi tí oúnjẹ ìṣaralóore tó tọ́ ti jẹ́ òkodoro fún gbogbo ọmọ ní ìkáwọ. ́.

Ukukhula kwengane Uhlolojikelele: Ukungondleki kwezingane kuyinkinga enkulu yezempilo yomphakathi emhlabeni wonke. Kulinganiselwa ekutheni yizingane eziyizigidi eziyi-144 ezingaphansi kweminyaka emi-5 azikhulinngendlela efanele, izigidi ezingama-47 ziyonda bese eziyizigidi ezingama-38.3 zikhuluphele noma zikhuluphele ngokweqile. Cishe u-45% wokushona kwezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 ubudala kuhlobene nokungondleki. Ukukala ukukhula kwezinsana kanye nezingane kuyingxenye ebalulekile yokuqapha impilo yezingane. Ukukhula kwezinsana okunganele ngenxa yokudla okungenamsoco kuholela ekungondlekini kahle ezinganeni emazweni amaningi anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, okuthi, uma kulandelwa kamuva empilweni ngukudla ama-calories amaningi, kungaholela ekukhuluphaleni noma ekukhuluphaleni ngokweqile. I-WHO Child Growth Standards iyithuluzi lokuxilonga elisetshenziselwa ukuqapha nokuhlola isimo sokudla ukudla okunomsoco kwezinsana kanye nezingane ezincane emhlabeni wonke. Ngokulandelela ubude bezingane kanye nesisindo somzimba, izindinganiso zithola izingane noma abantu abangakhuli kahle, noma abakhuluphele noma abasengozini yokukhuluphala ngokweqile, futhi abangase badinge izinsiza ezithile zezempilo noma ukusabela kwezempilo zomphakathi. Izindinganiso Zokukhula Kwezingane ze-WHO zinamashadi ahlukene abafana kanye nawamantombazane, ahlanganisa iminyaka yobudala yokuzalwa ukuya eminyakeni emi-5. Zisetshenziswa emahhovisi odokotela, emitholampilo nakwezinye izikhungo zezempilo, nasezikhungweni zocwaningo, ezinhlanganweni zokulwela izimpilo zezingane kanye naseminyangweni yezempilo Funda mayelana Nokudla Okunomsoco kanye Nokuphepha Kokudla kanye ne-COVID-19 Umthelela: Ukungakhuli kahle kwengane kubhekisela enganeni emfushane kakhulu kuneminyaka yayo futhi okuwumphumela wokungondleki okungamahlalakhona noma okuphindaphindayo. Ukungakhuli kahle kuyisici esiyingozi esinegalelo ekushoneni kwezingane futhi kuwuphawu lokungalingani ekuthuthukeni kwabantu. Ukukhuluphala kwengane ngokweqile kubhekisela enganeni esinda kakhulu ngokuphathelene nobude bayo. Lolu hlobo lokungondleki ngokuvamile lubangelwa ukuchitha amakhalori ambalwa kakhulu ngenani lokudla okudliwayo noma ukungasebenzi ngendlela efanele kwe-endocrine, futhi kwandisa ingozi yezifo ezingathathelani kamuva empilweni. Ukonda kwengane kubhekisela enganeni ezace kakhulu kunobude bayo futhi okuwumphumela wokuncipha okusheshayo kwakamuva noma ukungakwazi ukukhuluphala. Ingane eyonde okungatheni noma kakhulu isengozini enkulu yokushona, kodwa kungenzeka ilashwe. Ukonda kanye nokukhuluphala ngokweqile ebunganeni kokubili kuyizinhlobo zokungondleki kahle futhi kungaba khona ndawonye enanini labantu. Ngo-2020, ukonda (isisindo esiphansi ngokuphathelene nobude) nokukhuluphala ngokweqile kwatholakala ku-6.7% wezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 (izigidi ezingu-45.4) no-5.7% wezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 (izigidi ezingu-38.9), ngokulandelana. Ukuvimbela: Ngo-2020, u-22% wezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 emhlabeni jikelele (izigidi ezingu-149.2) wawuhlushwa ukungakhuli kahle, ukwehla kusukela ku-24.4% ngo-2015. Ukuze kuzuzwe umgomo wokuncishiswa ngo-50% kwenani lezingane ezingakhuli ngendlela efanele ngo-2030, izinga lokuncipha lonyaka kufanele liphindeke kabili (libe ngu-3.9% ngonyaka) ukusuka esilinganisweni sokuncishiswa sonyaka samanje esingu-2.1% ngonyaka. Nakuba ukungondleki kungabonakala ngezindlela eziningi, indlela yokukuvimbela iyafana: ukondleka okwanele komama ngaphambi nangesikhathi sokukhulelwa nangesikhathi sokuncelisa ibele; ukuncelisa ibele kahle kakhulu eminyakeni emibili yokuqala yokuphila; ukudla okunomsoco, okuhlukahlukene nokuphephile okunomsoco eminyakeni yokuqala yobungane; kanye nendawo enempilo, okuhlanganisa ukufinyelela ezinsizeni eziyisisekelo zempilo, amanzi, inhlanzeko kanye nokuthuthwa kwendle kanye namathuba okuvocavoca umzimba ngendlela ephephile. Eziningi zalezi zindlela ezibalulekile zokudla okunomsoco ziyasongeleka – okuhlanganisa ngenxa yobhubhane lwe-COVID-19 – futhi zingase ziphazamise inqubekela phambili ekuqedeni ukungondleki ngazo zonke izinhlobo zako. Njengoba umhlaba usabela futhi ululama kulolu bhubhane, isinyathelo esiphuthumayo sibalulekile ukuze kuvikelwe ukudla okunomsoco komama kanye nezingane – ikakhulukazi ezifundeni ezithinteke kakhulu – futhi kuvikelwe ikusasa lapho ilungelo lokudla okunomsoco lenzeka kuyo yonke ingane.

የልጆች ጤንነት ማጠቃሊያ፡- የልጆችን ጤንነት መጠበቅ እና ማሻሻል መሰረታዊ ጠቀሜታ ነው፡፡ ባለፉት በርካታ አስርት አመታት ጤናን በማሻሻል እና የህጻናትን ሞት መጠን በመቀነስ ረገድ አስደናቂ መሻሻሎች ታይተዋል፡፡ ከሌሎች አበረታች አኃዛዊ መረጃዎች መካከል እ/አ/አ ከ2000 እስከ 2017 ድረስ 5 ዓመት ሳይሞላቸው የሚሞቱ ሕፃናት ቁጥር በግማሽ ቀንሷል፣ እናቶችና ሕፃናት ከመቼውም ጊዜ በበለጠ ዛሬ በመሞት ተርፈዋል፡፡ ይሁን እንጂ በልጆች ላይ የጤና ሁኔታን የበለጠ ለማሻሻል ብዙ መስራት ያስፈልጋል፡፡ ዓለም ድርብ ሃላፊነት ተጋርጦባታል። ከግማሽ በላይ የሚሆኑት ህጻናት የሚሞቱት በቀላሉ መካለክል ወይም ሊታከሙ በሚችሉ ሁኔታዎች የጤና እንክብካቤ እና የኑሮ ደረጃ ጥራት መሻሻል ምክንያት ነው፡፡ ከዚሁ ጎን ለጎን ደግሞ ህጻናት የሚያድጉበት የተረጋጋ ሁኔታ፣ ጥሩ ጤንነት እና የተመጣጠነ ምግብ፣ ከአደጋ መከላከል እና የመማር እና በጥሩ ሁኔታ የማደግ እድሎችን ማግኘትን ይጨምራል፡፡ በህፃናት ላይ መዋእለ ነዋይ ፈሰስ ማድረግ አንድ ህብረተሰብ የተሻለ የወደፊት ህይወት ለመገንባት ሊያደርጋቸው ከሚችላቸው ወሳኝ ነገሮች መካከል አንዱ ነው፡፡ ስለ ልጅ ጤንነት እና ኮቪድ-19 በበለጠ ይወቁ መንስኤው፡- በህጻናት የመዳን እድሎች ላይ በአለም ዙሪያ ሰፊ ልዩነቶች አሉ፣ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ተመጣጣኝ ያልሆነ ተፅእኖ አላቸው፡፡ ከሰሃራ በታች ያሉ አፍሪካ በአለም ላይ ከፍተኛው የህፃናት ሞት መጠን ድርሻ ያለው ሲሆን በአንዳንድ ቦታዎች ከፍተኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት በ15 እጥፍ ይበልጣል፡፡ በህፃናት ላይ ለሞት የሚዳርጉ ዋና ዋና ምክንያቶች የመተንፈሻ አካላት ህመም፣ ተቅማጥ፣ ኩፍኝ፣ ወባ፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና አዲስ የተወለዱ ሁኔታዎች ናቸው፡፡ በክትባት፣ በቂ የቤት ውስጥ እንክብካቤ፣ የጤና አጠባበቅ አገልግሎት በማግኘት፣ የጡት ማጥባትን ማሻሻል እና በተመጣጠነ ምግብ አማካኝነት ብዙ ህፃናትን ሞት መከላከል ይቻላል፡፡ ይሁን እንጂ ብዙዎቹ ሕይወት አድን ድጋፎች በዓለም ላይ ያሉ በጣም ድሃ ሰዎች ሊደርሱባቸው የማይችሉ ናቸው፡፡ በህይወት መቆየት ከህፃናት ጤና ጋር ተያያዥነት ያላቸው ከብዙ በሽታዎች መካከል አንዱ ብቻ ነው፡፡ የህጻናት ጤና፣ እድገት እና መበልጸግ የማይነጣጠሉ ናቸው፡፡ እ.ኤ.አ በ 2016 ቢያንስ 250 ሚሊዮን ህጻናት ሙሉ የአካል እና የስነ-ልቦና እድገታቸው ላይ መድረስ አልቻሉም፡፡ ይህ የ 43 በመቶውን አስገራሚ አሃዝ ያሳያል፡፡ በልጆች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶችም ተበራክተዋል፡፡ እ/አ/አ በ2019 በደል ወይም ቸልተኝነት እስከ 1 ቢሊዮን በሚደርሱ ሕፃናት ላይ ጉዳት አድርሷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ከአጋሮች እና አባል ሀገራት ጋር በመሆን እ/አ/አ በ2030 አዲስ የሚወለዱ ህጻናት እና ከ5 አመት በታች የሆኑ ህጻናትን መከላከል የሚቻለውን በሽታ ለማስቆም የሁሉንም ህጻናት ህይወት ለማሻሻል እና በዘላቂነት ለማልማት የተጠቀሙትን 3 ግቦች ዒላማዎችን ለማሳካት ይሰራል፡፡ ሁሉም አገሮች እዚህ ግብ ላይ ከደረሱ 11 ሚሊዮን ሰዎች ይድናሉ፤ ይህ ቁጥር ደግሞ ከግማሽ በላይ የሚሆኑት ከሳሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ አገሮች ውስጥ ይገኛሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ፍትሃዊነትን በሁለንተናዊ የጤና ሽፋን (UHC) እና በዓለም አቀፍ ደረጃ የክትባት አቅርቦትን አንዳንድ ገዳይ የሆኑ የህጻናት በሽታዎችን መከላከልን ይደግፋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ለጨቅላ ህጻናት ብቻ ጡት በማጥባት ላይ በማተኮር የጨቅላ እና ትንንሽ ህጻናትን መመገብን ያበረታታል፡፡ የህጻናት ሁለንተናዊ ጤንነትን ሁኔታ ተብለው የሚወሰዱ የህጻናት በሽታዎችን ለመቆጣጠር እና የእድገት ውጤቶቻቸውን ለመጠበቅ በመጀመሪያዎቹ የህይወት ዓመታት ውስጥ የማያቋርጥ እንክብካቤ ለመስጠት በኋለኛው የህይወት ዘመናቸው ውስጥ ሊከሰቱ ለሚችሉ በሽታዎች ተጋላጭነት መቀነስን ጨምሮ የተቀናጀ አካሄድ አዘጋጅቶ ያበረታታል፡፡ እነዚህ ግቦች በብዙ የዓለም ጤና ድርጅት ክፍል መካከል ትብብር እና በእናቶች፣ አዲስ የተወለዱ፣ የህጻናት እና ወጣቶች ጤንነት እና እርጅና መምሪያ በኩል የተቀናጁ ናቸው፡፡

Child health Overview: Protecting and improving the health of children is of fundamental importance. Over the past several decades, we have seen dramatic progress in improving the health and reducing the mortality rate of young children. Among other encouraging statistics, the number of children dying before the age of 5 was halved from 2000 to 2017, and more mothers and children are surviving today than ever before. However, a great deal of work remains to further improve the health outcomes for children. The world is facing a double mandate. More than half of child deaths are due to conditions that could be easily prevented or treated given access to health care and improvements to their quality of life. At the same time, children must also be given a stable environment in which to thrive, including good health and nutrition, protection from threats and access to opportunities to learn and grow. Investing in children is one of the most important things a society can do to build a better future. Learn more about child health and COVID-19 Causes: Vast disparities exist around the world in a child’s chances of survival, with low- and middle-income countries disproportionately affected. Sub-Saharan Africa has the highest child mortality rate in the world, in some places 15 times higher than in high-income countries. The leading causes of death among children include respiratory infections, diarrhoeal diseases, measles, malaria, malnutrition and newborn conditions. Many child deaths are preventable through vaccination, adequate home care, access to health care services, improved rates of breastfeeding and better nutrition. However, many of the life-saving interventions are beyond the reach of the world’s poorest people. Survival is just one of many issues relevant to children’s health. Child health, growth and development are inseparable. In 2016, at least 250 million children were not able to reach their full physical or psychological development. This represents the staggering figure of 43%. Violence against children is also rampant. In 2019, abuse or neglect affected as many as 1 billion children. WHO Response WHO works with partners and Member States to improve the lives of all children and meet the targets of Sustainable Development Goal 3, which aims to end preventable deaths of newborns and children under 5 by 2030. If all countries reach this goal, 11 million lives will be saved, more than half of them in sub-Saharan Africa. WHO advocates for health equity through universal health coverage (UHC) and the global availability of vaccines to prevent some of the deadliest childhood diseases. WHO also promotes infant and young child feeding, with a focus on exclusive breastfeeding for infants. It has developed and promotes an integrated approach to managing childhood illness that considers all aspects of a child’s health, and a continuum of care throughout the early years to safeguard their developmental outcomes, including the reduction of risk factors for diseases that can arise later in life. These goals are a collaboration between many WHO departments and coordinated through the Department of Maternal, Newborn, Child and Adolescent Health, and Ageing.

Lafiyar yaro Gamsashshen bayani: bada kariya da inganta lafiyar yara abu ne mai matuƙar muhimmanci. Sama da shekaru gommai da suka wuce, mun ga kyakykyawan cigaba wajen inganta lafiya da rage yawan mace-mace na ƙananan yara. Daga cikin jadawalin bayanan da suke ƙarfafa gwiwa, yawan yaran da suke mutuwa kafin isa shekara 5 ya ragu da kusan rabi daga shekarar 2000 zuwa 2017, sannan da yawan uwaye mata da yara suna tsira da rayukan su a yau fiye da da a baya. Saboda haka, akwai babban ragowar aikin cigaba da inganta sakamakon kiwon lafiyar yara. Duniya na fuskantar al'amura guda biyu na dole. Sama da rabi na mace-macen yara saboda wasu yaniyuka ne da za a iya karewa ko maganin su idan an basu damar samun kiwon lafiya da kuma bunƙasa ingancin rayuwarsu. A lokaci guda, dole ne a samarwa yara kyakykyawan muhallin da zasu girma, wanda ya haɗa da ingantacciyar lafiya da ingantaccen abinci, kariya daga barazana iri-iri da kuma samun damarmakin koyo da girma. Zuba jari a rayuwar yara na ɗaya daga cikin abubuwa masu muhimmanci da al'umma za ta iya yi domin gina kyakykyawar rayuwa. Koyi al'amarin kiwon lafiyar yara da COVID-19 Abubuwan da ke haddasawa: Akwai babban giɓi a faɗin duniya na yuwuwar ci gaba da rayuwar yaro, wanda yawanci ya fi aukuwa a ƙasashen da ba su da ko suke da matsakaicin arziki. Ɓangaren kudancin nahiyar Afrika mai sahara shi yake da yawan mace-macen yara a duniya, a wasu guraren fiye da sau 15 a kan ƙasashe masu arziki. Abubuwa na gaba-gaba da ke haddasa mace-macen yara sun haɗa da matsalolin numfashi da cutukan gudawa da ƙyanda da zazzaɓin cizon sauro da rashin cin ingantaccen abinci da kuma matsalolin rashin lafiyar sababbin jarirai. Za a iya kare yawan mace-macen yara ta hanyar rigakafi da bada isashshiyar kulawa a gida da samun damar ayyukan kulawa da lafiya da inganta ƙima/yanayin shayarwar mama da cin ingantaccen abinci. Saboda haka, da yawan shirye-shiryen bada agajin tserar da rayuwa ba sa iya isa gurin mutane matalauta a duniya. Tsira da rayuwa yana ɗaya daga cikin al'amura masu yawa da suke alaƙa da lafiyar yara. Lafiyar yaro da girmansa da kuma cigabansa abubuwa ne da baza su rabu ba. A shekarar 2016dubu, a ƙalla yara miliyan 250 ɗari biyu da hamsin sun kasa cimma girman jiki da ƙwaƙwalensu. Wannan na wakiltar babban kaso mai ban mamaki na 43%. Cin zarafin yara shi ma ya yawaita. A shekarar 2019 cin zarafi ko ko'in kula ya shafi kusan yawan yara biliyan 1. Matakan Hukumar WHO WHO tana aiki da abokan hulɗarta da ƙasashe don inganta rayuwar dukkan yara sannan a cimma burin muradun cigaban ƙasa mai ɗorewa na uku, wanda manufarsa shi ne kawo ƙarshen mace-macen sababbin jarirai da yara 'yan ƙasa da shekaru biyar (5) da za a iya kare faruwarsu zuwa ƙarshen shekarar 2030. Idan dukkan ƙasashen suka iya cimma wannan manufar, hakan na nufin za a iya tserar da rayukan yara miliyan 11, sama da rabin su suna nan a nahiyar kudancin Africa mai Sahara. WHO tana tallafa wa da goyon bayan bada tallafin lafiya bisa adalci ta hanyar ƙungiyar Universal health coverage (UHC) da isashshen maganin riga-kafi a duniya domin kare wasu daga cikin cututtukan da suke saurin kashe mutum. WHO ta kuma nuna muhimmancin ciyar da ƙarami da matashin yaro, da maida hankali kan shayar da yara mama na musamman ɗin nan. Ta samar da kuma inganta muhimmiyar hanyar kulawa da rashin lafiyar yaro wadda ta ƙunshi dukkan sha'anin lafiyar yaro da kuma wani tsari mai ɗorawa na kulawa da lafiyar a lokacin yarinta da nufin kiyaye girmansu, da ya haɗa da rage hatsarurrukan kamuwa da cututtuka da za su iya faruwa daga bayan. Waɗannan muradun haɗin guiwa ne tsakanin yawan ɓangarorin WHO da kuma tsararrun ƙungiyoyin ta hanyar sashen mata masu shayarwa da sababbun jarirai da yara da kuma lafiyar matasa da kuma shekarun girma.

Afya ya mtoto. Muhtasari: kulinda na kuboresha afya za watoto ni muhimu sana. Katika miongo kadhaa iliyopita, tumeona maendeleo makubwa katika kuboresha afya na kupunguza kiwango cha vifo vya watoto wadogo. Miongoni mwa takwimu zingine za kutia moyo, idadi ya watoto wanaofariki chini ya umri wa miaka 5 ilipungua kwa nusu kutoka 2000 hadi 2017, na akina mama na watoto wananusurika zaidi siku hizi kuliko hapo awali. Hata hivyo, kazi kubwa inabakia kuboresha zaidi matokeo ya afya kwa watoto. Dunia inakabiliwa na mamlaka mawili. Zaidi ya nusu ya vifo vya watoto vinatokana na hali ambazo zingeweza kuzuilika au kutibiwa kwa urahisi kutokana na kupata huduma za afya na kuboreshwa kwa ubora wa maisha yazo. Wakati huoohuo, watoto lazima pia wapewe mazingira tulivu ya kusatawi, ikiwa ni pamoja na afya bora na lishe bora, ulinzi dhidi ya vitishio na fursa za kujifunza na kukua. Kuwekeza kwa watoto ni moja ya mambo muhimu jamii inaweza kufanya ili kujenga mustakabali bora. I. Jifunze zaidi kuhusu afya ya mtoto na UVIKO-19. Sababu: Tofauti kubwa zipo duniani kote katika nafasi ya mtoto ya kuishi, huku nci zenye uchumi wa chini na wa kati zikiathirirka kwa kiasi kikubwa. Afria Kusini mwa Jangwa la Sahara ina kiwango cha juu zaidi cha vifo vya watoto duniani, katika baadhi ya maeneo mara 15 zaidi ya katika nchi zenye uchumi wa juu. Sababu kuu za vifo vya watoto ni pamoja na magonjwa ya kupumua, magonjwa ya kuhara, surua, malaria, utapiamlo na magonjwa ya watoto wachanga. Vifo vingi vya watoto vinaweza kuzuilika kupitia chanjo, matunzo ya kutosha ya nyumbani, kupata huduma za afya kuboresha viwango vya unyonyeshaji na lishe bora. Hata hivyo, afua nyingi za kuokoa maisha ya haziwezi kufikiwa na watu masikini zaidi duniani. Kuishi ni moja tu ya masuala mengi yanayohusiana na afya ya watoto. Afya ya mtoto, ukuaji na maendeleo havitenganishwi. Kwenye mwaka 2016, walau watoto milioni 250 hawakuweza kufikia ukuaji wao kamili wa kimwili na kisaikolojia. Hii inawakilisha idadi kubwa ya 43%. Ukatili dhidi ya watoto pia umekithiri. Mnamo mwaka 2019, unyanyasaji ama kutelekezwa kuliathiri takriban watoto bilioni 1. Majibu ya WHO WHO inafanya kazi na washirika na Nchi Wanachama kuboresha maisha ya watoto wote na kufikia malengo ya Lengo la 3 la Maendeleo endelevu, ambalo linalenga kukomesha vifo vinavyoweza kuzuilika vya watoto wachanga na watoto chini ya umri wa miaka 5 ifikapo 2030. Ikiwa nchi zote zitafikia lengo hili, maisha ya watu milioni 11 yataokolewa, zaidi ya nusu yao katika Afrika Kusini mwa Jngwa la Shara. WHO inateteta usawa wa afya kupitia chanjo ya afya kwa wote (UHC) na upatikanaji wa chanjo wa kimataifa wa kuzuia baadhi ya mazgonjwa hatari zaidi ya utotoni. WHO inahimiza kulisha watoto wachanga na watoto wadogo, kwa kuzingaztia unyonyeshaji wa maziwa ya mama pekee kwa watoto wachanga. Imeanzisha na kukuza mkabala jumuishi wa kudhibiti magonjwa ya utotoni unaozingatia vipengele vyote vya afya ya mtoot, na mwendelezo wa matunzo katika miaka yote ya awali ili kulinda matokeo ya ukuaji wao, ikiwa ni pamoja na kupunguza sababu za hatari kwa magonjwa ambazyo yanaweza kutokea baadaye maishani. Malengo haya ni ushirikiano kati ya idara nyingi za WHO na kratibiwa kupitia idara ya Afya ya Mama, Watoto Wachanga, Watoto na Vijana, na Uzee.

Ìlera ọmọ Ìsọníṣókí: Dídábò bo àti ṣíṣe ìmú dára sí i ìlera àwọn ọmọ jẹ́ ohun pàtàkì tó ṣe kókó. Ní àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún sẹ́yìn, a ti rí àwọn ìtèsìwájú tó ní ìtumọ̀ ní ṣíṣe ìmú dára sí i ìlera àti mímú àdìnkù bá ìwọ̀n ikú àwọn ọmọdé. Lára àwọn ìṣirò tó wú ni lórí, iye àwọn ọmọ tó ń kú kí wọ́n tó pé ọdún 5 dínkù ní ìdá méjì láti 2000 sí 2017, nígbà tí ìyá tó pọ̀ àti àwọn ọmọ ń yè lónìí ju ti àtẹ̀yìnwá lọ. Síbẹ̀síbẹ̀, ọ̀pọ̀lọpọ̀ akitiyan ló kù láti túbọ̀ mú ìtèsìwájú bá àbájáde ìlera fún àwọn ọmọdé. Gbogbo àgbáyé ń kojú ìlọ́po méjì ojúṣe. Ju ìdajì ikú ọmọdé ni ó jẹ́ okùnfà àwọn ipò tí ó rọrùn láti dènà tàbí tọ́jú bí ààyè bá wà fún ìtọ́jú ìlera àti ìmú dára sí i ìgbésí ayé tó dára. Ní ìgbà kan náà, wọ́n gbọ́dọ̀ fún àwọn ọmọ ní àyíká tó dúró re èyí tí yóò mú wọn dàgbà, tó fi mọ́ ìlera àti oúnjẹ asaralóore tó peyey, ààbò kúrò lọ́wọ́ ìjàmbá àti ààyè sí àǹfààní láti nímọ̀ àti láti dàgbà. Ṣíṣe ìtọ́jú àwọn ọmọdé jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ohun pàtàkì tí àwùjọ kan lè ṣe láti ṣètò ọjọ́ iwájú tó dára. Kọ́ síi nípa ìlera ọmọ àti COVID-19 Àwọn aṣòkùnfà: ìyàtọ̀ tó gbòòrò ló wà káàkiri ayé nínú ìṣeéṣe fún ọmọ láti yè, pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé lọ́nà tó kéré lọ̀rọ̀ náà kàn lọ́nà tí kò ṣe déédéé. Ìhà Aṣálẹ̀ Sàhárà Afíríkà ló ní ìwọ̀n ikú ọmọdé tó pò jù ní àgbáyé, ní àwọn ibì kan ó ga ní ìlọ́po 15 ju àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé lọ́nà tó ga. Olúborí àwọn aṣokùnfà ikú láàrin àwọn ọmọdé ní àìsàn mímí àti ọ̀nà ọ̀fun, àrunṣu, ìgbóná, ibà, àìjẹ oúnjẹ tó ṣara lóore àti àwọn oríṣi ipò ajẹmọ́ ọmọ tuntun. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ikú ọmọdé ló ṣeé dènà látàrí abẹ́rẹ́ àjẹsárá, ìtọ́jú ilé tó péye, àǹfààní sí ètò ìtọ́jú ìlera, ìpeléke ìwọ̀n ìfọ́mọlọ́yàn àti oúnjẹ ìṣaralóore tó dára. Síbẹ̀síbẹ̀, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀nà ìpa ẹ̀mí mọ́ ló kọjá àrọ́wọ́tó àwọn aláìní tó burú jù ní àgbáyé. Ìpa ẹ̀mí mọ́ kàn jẹ́ ọ̀kan lára ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìṣòro tó níí ṣe pẹ̀lú ìlera àwọn ọmọdé. Ìlera ọmọ, ìdàgbàsókè àti ìgbèrú síi kò ṣeé pín níyà. Ní 2016, ó kéré tán mílíọ̀nù 250 ọmọ ni kò le dé ipò ìdàgbàsókè ara àti ọpọlọ wọn. Èyí ṣojú 43% tó ń ṣe ségesège. Ìwà ipá sí àwọn ọmọdé náà gbòde kan. Ní 2019, àṣìlò tàbí àìkọbiarasí ṣe ìjàmbá fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ tó tó bíi bílíọ́ọ̀nù 1 ọmọ. Èsì WHO WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàṣiṣẹ́ àti àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti mú àyípadà bá igbe ayé àwọn ọmọdé àti láti mú àfojúsùn Sustainable Development Goal 3 wọn ṣẹ èyí tó ń gbèrò láti fòpin sí ikú ọmọ tuntun àti àwọn ọmọ tó wà lábẹ́ ọjọ́ orí 5 nígbà tí yóò fi di 2030. Tí gbogbo orílẹ̀-èdè bá ṣe àṣeyọrí lórí àfojúsùn yìí, ẹ̀mí mílíọ̀ọ̀nù 11 ni wọn yóò gbà là, nígbà tí èyí tí ó ju ìlàjì lọ nínú wọn yóò wá láti Ìhà Aṣálẹ̀ Sàhárà Afíríkà. WHO ń ṣe agbẹnusọ fún ìdọ́gba ìlera káàkiri ètò ìlera gbogbo àgbáyé (UHC) àti kí abẹ́rẹ́ àjẹsára wà ní àrọ́wọ́tó gbogbo àgbáyé láti dènà díẹ̀ lára àwọn àrùn ọmọdé aṣekúpani kíákíá. WHO tún mú ìlọsíwájú bá ìjẹun ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé, pẹ̀lú àfojúsùn sí ìfọ́mọlọ́yàn nìkan fún àwọn ọmọ ọwọ́. Ó ti ṣe àgbékalẹ̀ àti ìlọsíwájú Ìgbésẹ̀ láti ṣe àmójútó àìsàn ìgbà ọmọdé tó ń ṣe àkíyèsí gbogbo ẹ̀ka ìlera ọmọ, àti ìtèsìwájú ìtọ́jú fún gbogbo ọdún tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà láti dáàbò bo àbájáde ìdàgbàsókè wọn, tó fi mọ àdìnkù ìṣeéṣe ewu àrùn tó lè fojú hàn nínú ayé wọn nígbà tó bá yá. Àwọn àfojúsùn wọ̀nyí jẹ́ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láàrin àwọn ẹ̀ka WHO tí wọ́n sì ń ṣàkóso wọn láti ara ẹ̀ka tó ń rí sí ìtọ́jú ìyá, ọmọ tuntun, ìlera ọmọdé àti àwọn tó ń bàlágà, àti àwọn tó ti ń darúgbó.

Impilo yezingane Uhlolojikelele: Kubaluleke kakhulu ukuvikela kanye nokuthuthukisa impilo yezingane. Emashumini eminyaka ambalwa edlule, sibone intuthuko enkulu ekuthuthukiseni impilo nasekunciphiseni izinga lokushona kwezingane ezincane. Phakathi kwezinye izibalo ezikhuthazayo, inani lezingane ezishonayo ngaphambi kokuba neminyaka emi-5 lancishiswa ngesigamu kusukela ngo-2000 ukuya ku-2017, futhi omama nabantwana abaningi bayasinda namuhla kunaphambilini. Nokho, kusasele umsebenzi omningi wokuthuthukisa imiphumela yezempilo yezingane. Umhlaba ubhekene nomyalelo ophindwe kabili. Ukushona kwezingane ezingaphezu kwengxenye kungenxa yezimo ezingavinjelwa kalula noma ezelashwa zinikezwe ukufinyelela ekunakekelweni kwezempilo nokuthuthukiswa kwezinga lempilo yazo. Ngesikhathi esifanayo, izingane kumele futhi zinikezwe indawo ezinzile lapho zingachuma khona, okuhlanganisa impilo enhle nokudla okunomsoco, ukuvikeleka ezinsongweni nasekutholeni amathuba okufunda nokukhula. Ukutshala imali ezinganeni kungenye yezinto ezibaluleke kakhulu umphakathi ongazenza ukuze wakhe ikusasa elingcono. Funda kabanzi ngempilo yezingane kanye ne-COVID-19 Izimbangela: Ukungafani okukhulu kukhona emhlabeni wonke ngokuphathelene namathuba engane okusinda, kumazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo athinteke ngokungenakulinganiswa. I-Afrika eseNingizimu inezinga lokushona kwezingane eliphakeme kunawo wonke emhlabeni, kwezinye izindawo liphakeme ngokuphindwe izikhathi eziyi-15 kunasemazweni anamaholo aphakeme. Izimbangela ezihamba phambili zokushona ezinganeni zihlanganisa izifo eziphathelene nokuphefumula, izifo zohudo, isimungumungwane, umalaleveva, ukungondleki emzimbeni kanye nezifo zezingane ezisanda kuzalwa. Ukushona kwezingane eziningi kungavinjelwa ngokugoma, ukunakekelwa okwanele kwasekhaya, ukufinyelela ezinsizeni zokunakekelwa kwempilo, amazinga angcono okuncelisa ibele nokudla kangcono. Nokho, izinto eziningi ezisindisa impilo azifinyeleleki kubantu abampofu kakhulu emhlabeni. Ukusinda kumane nje kungenye yezinkinga eziningi ezihlobene nempilo yezingane. Impilo, ukukhula nokuthuthuka kwengane akuhlukaniseki. Ngo-2016, okungenani izingane eziyizigidi ezingama-250 azikwazanga ukuthuthuka ngokugcwele ngokomzimba noma ngokwengqondo. Lokhu kumelela isibalo esishaqisayo esingu-43%. Udlame olubhekiswe ezinganeni nalo ludlangile futhi. Ngo-2019, ukuhlukunyezwa noma ukunganakwa kuthinte izingane ezingaba isigidigidi esisodwa. Impendulo yeWHO I-WHO isebenzisana nabalingani kanye namazwe angamalungu ukuze ithuthukise izimpilo zazo zonke izingane futhi ihlangabezane nemigomo yeMigomo Yentuthuko Ezinzile 3, ehlose ukuqeda ukushona okungase kuvinjelwe kwezingane ezisanda kuzalwa kanye nezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 ngo-2030. Uma wonke amazwe efinyelela kulo mgomo, abantu abayizigidi eziyi-11 bazosindiswa, abangaphezu kwengxenye yabo e-Afrika eseningizimu yeSahara. I-WHO isekela ukulingana kwezempilo ngokusebenzisa iukusabalala kwezempilo kwendawo yonke (UHC) nokutholakala kwasemhlabeni wonke kwemithi yokugoma ukuze kuvinjelwe ezinye zezifo ezibulala kakhulu ezinganeni. I-WHO iphinde ikhuthaze ukuncelisa ibele izinsana kanye nezingane ezincane, igxile ekuncelisweni ibele kuphela kwezinsana. Isungule futhi igqugquzela indlela ehlanganisiwe yokwengamela ukugula kwezingane ecabangela zonke izici zempilo yengane, nokuqhubeka nokunakekelwa kuyo yonke iminyaka yokuqala ukuze ivikele imiphumela yayo yokuthuthuka, okuhlanganisa ukunciphisa izici zobungozi zezifo ezingavela kamuva empilweni. Le migomo iwukubambisana phakathi kweminyango eminingi ye-WHO futhi ihlanganiswe ngoMnyango Wezempilo Kamama, Wosana, Wezingane Nentsha, kanye Nokuguga.

ኮሌራ ማጠቃሊያ፡- ኮሌራ በቫይሪዮ ኮሌራ ባክቴሪያ የተበከለ ምግብ ወይም ውሃ በመመገብ ወይም በመጠጣት የሚከሰት አጣዳፊ የተቅማጥ በሽታ ነው፡፡ ኮሌራ በሕዝብ ጤና ላይ ዓለም አቀፋዊ ስጋት ሆኖ የቀጠለ ሲሆን የፍትሃዊ እና የማህበራዊ ልማት እጦት አመላካች ነው፡፡ ተመራማሪዎች በየዓመቱ ከ1.3 እስከ 4.0 ሚሊዮን የሚደርሱ የኮሌራ ተጠቂዎች እንዳሉ እና ከ21,000 እስከ 143,000 የሚደርሱ ሰዎች በቫይረሱ ምክንያት ሕይወታቸው እንደሚያልፍ ይገምታሉ፡፡ ኮሌራ እጅግ በጣም ከባድ የሆነ በሽታ ሲሆን ከፍተኛ የሆነ አጣዳፊ ፈሳሽ ተቅማጥ ከድርቀት ጋር ሊከሰት ይችላል፡፡ አንድ ሰው የተበከለ ምግብ ወይም ውሃ ከበላ በኋላ ምልክቶችን ለማሳየት ከ12 ሰዓት እስከ 5 ቀናት ይወስዳል፡፡ ኮሌራ ህጻናትንም ሆነ ወጣቶችን የሚያጠቃ ሲሆን ህክምና ካልተደረገለት በሰአታት ውስጥ መግደል ይችላል። ምንም እንኳን ባክቴሪያዎቹ ከ1-10 ቀናት ውስጥ ከበሽታው በኋላ በሰገራ ውስጥ የቆየ ቢሆንም በቫይሪዮ ኮሌራ የተያዙ አብዛኛዎቹ ሰዎች ምንም አይነት ምልክት አይታይባቸውም፡፡ ይህ ማለት ባክቴሪያው ወደ አካባቢው ተመልሶ ሌሎች ሰዎችን ሊበክል ይችላል፡፡ ኮሌራ ብዙ ጊዜ ሊገመት እና መከላከል የሚቻል ነው፡፡ የንፁህ ውሃ አቅርቦትና የንፅህና መጠበቂያ መገልገያ እንዲሁም ጥሩ የንፅህና አጠባበቅ ልምድ ሲረጋገጡ እና ለአለም ጤና ድርጅት ህዝብ በዘላቂነት ሲቀርብ ሊወገድ ይችላል፡፡ መከላከል እና ቁጥጥር የኮሌራ በሽታን ለመከላከል የሚወሰዱ እርምጃዎች በአብዛኛው ንፁህ ውሃ እና ተገቢውን የንፅህና አጠባበቅ ለህብረተሰቡ መስጠትን ያካትታል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት እስካሁን ድረስ መሰረታዊ አገልግሎቶችን እንዲሁም በአፍ የሚወሰድ የኮሌራ ክትባቶችን አላገኝም፡፡፡ የጤና ትምህርት እና ጥሩ የምግብ ንፅህና አጠባበቅም አስፈላጊ ነው፡፡ ማህበረሰቡ መሰረታዊ የንፅህና አጠባበቅ ባህሪያትን ማስታወስ አለበት፡፡ እነዚህም ከተፀዳዱ በኋላ እና ከምግብ በኃላ ወይም በፊት ዘወትር እጅን በሳሙና መታጠብ አስፈላጊነት እንዲሁም ምግብን በጥንቃቄ ማዘጋጀት እና ማስቀመጥን ያካትታሉ፡፡ የክትትልና የቅድመ ማስጠንቀቂያ እርምጃዎችን ማጠናከር በወረርሽኙ ውስጥ የመጀመሪያ ጉዳዮችን ለመለየት እና በተቻለ ፍጥነት የቁጥጥር እርምጃዎችን ለመውሰድ አስፈላጊ እርምጃዎች ናቸው፡፡ ኮሌራን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር ከጤና ዘርፍ ባለፈ ድጋፍ ማድረግን የሚጠይቅ ሲሆን በሌሎች ካሉት አጋር አካላት ጋር በመቀራረብ መሥራት አስፈላጊ ነው፡፡ ዘርፈ ብዙ የኮሌራ መቆጣጠሪያ ዕቅዶችን ለማዘጋጀት እና ለመተግበር ጠቃሚ ዘርፎችን በሙሉ አንድ ላይ በማምጣት ከኮሌራ ቁጥጥሩ በላይ አስፈላጊ የሆኑ የመግባቢያ መስመሮችን እና ቅንጅቶችን ለመፍጠር አስፈላጊው ዘዴ ነው፡፡ ክትባቶች፡- እ.ኤ.አ. በ 2013 የአለም አቀፍ የክትባት መድሀኒቶች መደብር ከተፈጠረ ጀምሮ ከ 50 ሚሊዮን በላይ በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች (OCV) በተለያዩ ቦታዎች በአጠቃላይ ዘመቻዎች በተሳካ ሁኔታ ጥቅም ላይ ውለዋል፡፡ በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች ከከፍተኛ የኮሌራ መቆጣጠሪያ እርምጃዎች በተጨማሪ የሚያገለግል መሳሪያ ነው፡፡ በሁለቱም የኮሌራ አካባቢዎች እንዲሁም በወረርሽኞች እና በድንገተኛ ሁኔታዎች ላይ ስልታዊ በሆነ መልኩ ለመጠቀም ሊታሰብበት ይገባል፡፡ በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች ደህንነታቸው የሚያስተማምን እና ውጤታማ ሲሆኑ ዘላቂ ንፁህ ውሃ፣ ንፅህና (WASH)ን የሚያጠቃልል በጣም ትልቅ የሆነ አንድ መሳሪያ ብቻ ቢሆንም ለእነዚህ ለረጅም ጊዜ በሚደረጉ ጥረቶች ላይ ወሳኝ ድልድይ ሆኖ ያገለግላል፡፡

Cholera Overview: Cholera is an acute diarrhoeal infection caused by eating or drinking food or water that is contaminated with the bacterium Vibrio cholerae. Cholera remains a global threat to public health and is an indicator of inequity and lack of social development. Researchers have estimated that every year, there are 1.3 to 4.0 million cases of cholera, and 21 000 to 143 000 deaths worldwide due to the infection. Cholera is an extremely serious disease that can cause severe acute watery diarrhoea with severe dehydration. It takes between 12 hours and 5 days for a person to show symptoms after consuming contaminated food or water. Cholera affects both children and adults and can kill within hours if untreated. Most people infected with Vibrio cholerae do not develop any symptoms, although the bacteria are present in their faeces for 1-10 days after infection. This means the bacteria are shed back into the environment, potentially infecting other people. Cholera is often predictable and preventable. It can ultimately be eliminated where access to clean water and sanitation facilities, as well as good hygiene practices, are ensured and sustained for the whole population. Prevention and control Measures for the prevention of cholera mostly consist of providing clean water and proper sanitation to populations who do not yet have access to basic services, as well as vaccination with Oral Cholera Vaccines. Health education and good food hygiene are also essential. Communities should be reminded of basic hygienic behaviours. These include the need to always wash hands with soap after defecation and before handling food or eating, as well as safe preparation and conservation of food. Strengthening surveillance and early warning systems are important measures to allow detection of the first cases in an outbreak and to put in place control measures as quickly as possible. Preventing and controlling cholera requires interventions beyond the health sector and it is vital to engage with partners across other sectors. The development and implementation of multi-sectoral cholera control plans is a useful mechanism to bring together all relevant sectors, and forge lines of communication and coordination that are valuable beyond cholera control. Vaccines: Since the creation of the global stockpile in 2013, more than 50 million doses of Oral cholera vaccines (OCV) have been successfully used in various settings through mass campaigns. OCV is a tool that is used in addition to classic cholera control measures. It should be systematically considered in both endemic cholera hotspots as well as during outbreaks and emergencies. OCV are safe and effective and are just one tool in a much larger toolbox that includes sustainable safe water, sanitation, and hygiene (WASH), but serve as a critical bridge to these longer-term efforts.

Amai da gudawa Gamsashshen bayani: Cutar Kwalara cuta ce mai tsanani ta gudawa inda cin abinci ko shan ruwan da ya gurɓata da kwayar cutar dangin Biriyo kwalara (Vibrio Cholerae) ke haddasawa. Cutar kwalara ta zama barazar duniya ga lafiyar al'umma sannan kuma alama ce ta rashin daidaito da rashin cigaban zamantakewar al'umma. Masu bincike sun ƙiyasta cewa duk shekara, ana samun faruwar cutar Kwalara miliyan 1.3 zuwa miliyan 4, sannan da mace-mace 21 000 zuwa 143 000 a faɗin duniya ta dalilin cutar. Cutar kwalara cuta ce mai tsananin gaske da zata iya haddasa zawo tare da ƙarancin ruwa a jiki. Tana ɗaukar tsakanin awa 12 zuwa kwana 5 kafin mutum ya nuna alamu bayan cin abinci ko shan ruwan da ya gurɓace. Kwalara tana shafar dukkanin yara da manya sannan zata iya yin kisa a cikin 'yan awanni idan ba a yi maganin ta ba. Yawancin mutanen da ke ɗauke da ƙwayar cutar Biriyo kwalara (Vibrio cholerae) basa nuna wata alama, duk da ƙwayoyin cutar na nan a cikin kashin mutum na tsawon kwana ɗaya zuwa goma bayan ɗaukar cutar. Wannan na nufin ƙwayoyin cutar ana dawo da su ne muhallin, wanda mai yiwuwa ne hakan zai iya sawa wasu cuta. Kwalara cuta ce da za a iya hasashenta da kareta. A ƙarshe za a iya kawar da ita idan aka samu damar samun tsaftataccen ruwa da kayan tsaftace muhalli, da kuma kyawawan ayyukan tsaftar jiki da guri idan suka tabbata kuma suka ɗore ga kafatanin al'umma. Karewa da magancewa Matakan kariya daga cutar kwalara yawanci sun haɗa da samar da tsaftataccen ruwan sha da ingantacciyar tsaftar muhalli ga al'umma waɗanda har yanzu basu samu damar samun abubuwan amfanin rayuwa na dole ba, da kuma rigakafi da magungunan riga-kafin cutar Kwalara na sha. Ilimin kiwon lafiya da kuma kyakkyawan tsaftar abinci suma nada matuƙar muhimmanci. Ya kamata ana tunawa al'umma da ɗabi'un tsafta na dole/masu muhimmanci. Waɗannan sun haɗa da buƙatar wanke hannu da sabulu koyaushe bayan yin bayan gida sannan kafin taba abinci ko ci, sannan da kuma kyakkyawan sarrafa da adana abinci. Ƙara ƙarfafa sa ido da tsarukan yin gargaɗi da wurwuri matakai ne masu muhimmanci domin bada damar gano faruwar cutar a karan farko na ɓarkewar sannan da ɗaukar matakan yin maganin da sauri-sauri. Kariya da magance cutar kwalara na buƙatar shigowar wasu ɓangarori baya da na lafiya sannan yana da muhimmanci sosai a shigo da abokan hurɗa daga wasu ɓangarorin. Samar da da aiwatar da tsare-tsaren magance cutar kwalara da ɓangarori da yawa wata hanya ce mai muhimmanci wajen tattaro dukkan ɓangarorin da abin ya shafa, sannan da yin hoɓɓasa wajen samar da hanyoyin sadarwa da haɗin kai waɗanda suke da matuƙar muhimmanci fiye da magance Kwalara. Magungunan rigakafi: Tunda aka ƙirƙiri ma'ajiya ta duniya a shekarar 2013, sama da magungunan riga-kafin kwalara na sha miliyan 50 da ake kira (OCV) an yi amfani da su cikin nasara a gurare da dama ta hanyar rangadi mai yawa. OCV wata hanya ce da ake amfani da ita a ƙari a kan hanyar kula da kwalara da aka saba amfani da ita. Ya kamata a yi la'akari da shi cikin tsari a duk lokacin annobar kwalara da kuma lokacin ɓarkewar cuta lokacin da ake da buƙatar gaggawa. Magungunan kwalara na sha ba su da matsala sannan suna da inganci sannan tamakar abu ɗaya ne da ke cikin mazubi ɗaya da haɗa da ruwa mai tsafta (WASH), sannan yana matsayin wani mahaɗi ƙoƙarin da ake yi na tsawon lokaci.

Kipindupindu Muhtasari: Kipindupindu ni ugonjwa wa kuharisha unaosababishwa na kula au kunywa chakula au maji ambayo yana bakteria aina ya Vibrio cholera. Kipindupindu bado ni tishio la kimataifa kwa afya ya umma na ni kiashirio cha ukosefu usawa na ukosefu wa maendeleo ya kijamii. Watafiti wamekadiria kuwa kila mwaka, kuna visa milioni 1.3 hadi 4.0 vya kipundupindu, na vifo 21,000 hadi 143,000 ulmwenguni kote kutokana na maambukizi. Kipindupindu ni ugonjwa mbaya sana ambao unaweza kusababisha kuharisha maji papo hapo na upungufu wa maji mwilini. Inachukua kati ya saa 12 na siku 5 kwa mtu kuonyesha dalili baada ya kula chakula au maji machafu. Kipindupindu huathiri watoto na watu wazima na inaweza kuua ndani ya muda mfupi kama haitotibiwa. Watu wengi walioambukizwa Vibrio cholera hawana dalili zozote, ingawa bazkteria huwa kwenye kinyesi kwa siku 1-10 baada ya kuambukizwa. Hii inamaanisha kuwa bakteria hutupwa tena kwenye mazingira, na kuwaambukiza watu wengine. Mara nyingi kipindupindu kinaweza kutibika na kuzuilika. Hatimaye inaweza kuondolewa pale ambapo upatikanaji wa maji safi na vifaa vya usafi wa mazingira, pamoja na mazoea bora ya usafi, yanahakikishwa na kudumishwa kwa wakazi wote. Kuzuia na kudhibiti. Hatua za kuzuia ugonjwa wa kipindupindu mara nyingi hujumuisha kutoa maji safi na usafi wa mazingira kwa watu ambao bado hawajapata huduma za kimsingi, pamoja na Chanjo ya Kipindupindu ya kunywa. Elimu ya afya na usafi bora wa chakula pia ni muhimu. Jamii zinapaswa kukumbushwa juu ya tabia za kimsingi za usafi. Hizi ni pamoja na kunawa mikono kila wakati kwa sabuni baada ya kujisaidia na kabla ya kushika chakula au kula, pamoja na maandalizi salama na uhifadhi wa chakula. Kuimarisha mifumo ya ufuatiliaji na tahadhari za mapema ni hatua muhimu ili kuruhusu ugunduzi wa kesi za kwanza katika mlipuko na kuweka hatua za udhibiti haraka iwezekanavyo. Kuzuia na kudhibiti kipindupindu kunahitaji uingiliaji kati zaidi ya sekta ya afya na ni muhimu kushirikiana na washirika katika sekta nyinginezo. Utayarishaji na utekelezaji wa mipango ya sekta mbalimbali ya kudhibiti kipindupindu ni utaratibu mzuri wa kuleta pamoja sekta zote zinazohusika, na kutengeneza njia za mawasiliano na uratibu ambazo ni muhimu zaidi ya udhibiti wa kipindupindu. Chanjo: Tangu kuundwa kwa hifadhi ya kimataifa mwaka 2013, zaidi ya dozi milioni 50 za chanjo ya Oral Cholera (OCV) zimetumika kwa mafanikio katika mazingira mbalimbali kupitia kampeni kubwa. OCV ni zana ambayo hutumiwa pamoja na hatua za kudhibiti kipindupindu. Inapaswa kuzingatiwa kwa utaratibu katika maeneo ambayo ni hatari kwa kipindupindu na vile vile wakati wa mlipuko wa dharura. OCV ni salama na yenye ufanisi na ni chombo kimoja tu kwenye kisanduku cha zana kikubwa zaidi ambacho kinajumuisha maji salama, usafi wa mazingira, na usafi endelevu (WASH), lakini hutumika kama daraja muhimu kwa juhudi hizi za muda mrefu.

Àrùn onígbá méjì Ìsọníṣokí: Àrùn onígbá méjì jẹ́ àìsàn tó máa ń ṣẹlẹ̀ nípa jíjẹ tàbí mímu oúnjẹ tàbí omi tó ti lọ́wọ́ bacterium Vibrio cholera nínú. Àrùn onígbá méjì ṣì jẹ́ ìpèníjà fún ìlera gbogbo àgbáyé ó sì jẹ́ ohun ìṣà fihàn àìdọ́gba àti àìsí ìdàgbàsókè àwùjọ. Àwọn olùwádìí tí ṣe àkójọ pé ní gbogbo ọdún, àwọn bíi ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn onígbá méjì mílíọ̀nù 1.3 sí 4.0, àti ikú 21 000 sí 143 000 káàkiri àgbáyé látàrí àkóràn. Àrùn onígbá méjì jẹ́ àrùn tó burú jáì tó lè fa ìgbẹ́ olómi tó nira pẹ̀lú àìsí omi lára. Ó máa ń gba bíi wákàtí 12 àti ọjọ́ 5 kí ènìyàn tó ní àwọn àfihàn lẹ́yìn tó bá ti jẹ tàbí mú omi àti oúnjẹ tó ti dọ̀tí. Àrùn onígbá méjì máa ń kọlu ọmọdé àti àgbà ó sì le ṣekú pani láàrín wákàtí bí kò bá sí ìtọ́jú. Ọ̀pọ̀ ènìyàn tó máa ń kojú Vibrio cholerae kìí ní àmì àfihàn kankan, bí ó ti ilẹ̀ jẹ́ pé àwọn kòkòrò baktéríà náà máa ń wà nínú ìgbẹ́ wọn fún bí ọjọ́ 1-10 lẹ́yìn àkóràn. Èyí tú mọ̀ sí pé n kòkòrò baktéríà máa ń padà sí àyíká, èyí tó sì ń ṣe àkóbá fún àwọn ẹlòmíràn. Àrùn onígbá méjì ṣeé mọ̀ ní kíákíá ó sì ṣeé dènà. Ó ṣeé parun pátápátá níbi tí àǹfààní sí omi tó mọ geere bá wà àti àwọn ohun èlò fún ìtọ́jú àyíká, àti àwọn ìlànà ìmọ́tótó, wá dájú tí ó sì ń tẹ̀síwájú fún gbogbo iye ènìyàn tó wà. Ìdènà àti Ìṣàkóso Àwọn ìlànà fún ìdènà àrùn onígbá méjì pàápàá ní pípèsè omi tó mọ́ àti ìtọ́jú àyíká tó péye fún àwọn ènìyàn tí kò tíì ní àǹfààní sí àwọn ohun amáyé dẹrùn, àti abẹ́rẹ́ àjẹsára pẹ̀lú abẹ́rẹ́ ẹnu fún àrùn onígbá méjì. Ìmọ̀ ẹ̀kọ́ nípa ìlera àti ìmọ́tótó oúnjẹ gidi náà jẹ́ pàtàkì. Àwọn àwùjọ yẹ kó ní ìrántí àwọn ìwà ìmọ́tótó tó jẹ́ gbòógì. Àwọn ni ìwọ̀nyí èrò láti máa fọwọ́ déédéé pẹ̀lú Ọṣẹ lẹ́yìn tí wọ́n bá ṣe ìgbọ̀sẹ̀ tán àti wí pé kí wọ́n tó fọwọ́ sí oúnjẹ tàbí bẹ̀rẹ̀ sí ní jẹun, àti ọ̀nà tí kò méwu lọ́wọ́ láti pèsè àti láti tọ́jú oúnjẹ. Ríró ṣíṣọ́ àti ètò ìkìlọ̀ kíákíá lágbára jẹ́ àwọn ọ̀nà pàtàkì láti ṣe àwárí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àkọ́kọ́ ìtànkáẹ̀ àrùn àti láti fi sí pò àwọn ìlànà láti ṣe àmójútó ní kíákíá. Dídènà àti ṣíṣe àmójútó àrùn onígbá méjì nílò àwọn ọ̀nà àbáyọ tayọ tí ẹ̀ka ètò ìlera èyí sì ṣe kókó láti ní ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn alábàṣiṣẹ́ káàkiri àwọn ẹ̀ka mìíràn. Ìdàgbàsókè àti ìmúṣẹ àwọn ìlọ́po ẹ̀ka àrùn onígbá méjì ètò ìṣàmójútò jẹ́ ọgbọ́n tó wúlò láti mú papọ̀ gbogbo àwọn ẹ̀ka tí ó yẹ, àti láti ṣètò òpónà ìbánisọ̀rọ̀ àti láti ṣe àkóso tó yááyì tayọ ìṣàkóso àrùn onígbá méjì. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹ́sára: láti ṣẹ̀dá àwọn ohun èlò sí ìpamọ́ ní 2013, ju mílíọ̀nù 50 lọ àwọn ìwọ̀n lílò abẹ́rẹ́ ẹnu fún àrùn onígbà méjì (OCV) ni wọ́n ti lò pẹ̀lú àṣeyọrí ní oríṣi ẹ̀ka látàrí ìpolongo ọlọ́pọ̀ èrò. OCV jẹ́ ohun èlò fún àfikún àwọn ìlànà fún ṣíṣe àmójútó àrùn onígbá méjì lọ́nà ọ̀tọ̀. Ìfiyèsí tó gbọgbọ̀n yẹ kó wà nínú àti àrùn onígbá méjì tó wọ́pọ̀ ní agbègbè kan àti nígbà ìtànkálẹ̀ àti ìṣẹ̀lẹ̀ òjijì. Ààbò wà nínú OCV ó sì ṣiṣẹ́ dáadáa ó sì tún jẹ́ ohun èlò kan nínú àkójọ ohun èlò tó ní omi tí kò méwu lọ́wọ́, ìtọ́jú àyíká, àti ìmọ́tótó (WASH) tó lè máa tẹ̀síwájú, ṣùgbọ́n tí ó dúró gẹ́gẹ́ bí àsopọ̀ fún àwọn Ìgbésẹ̀ ọlọ́jọ gbọọrọ́.

Ikholera Uhlolojikelele: Ikholera ukutheleleka ngesifo sohudo okumandla okubangelwa ukudla noma ukuphuza ukudla noma amanzi anebaktheriya ebizwa ngokuthi yi-bacterium Vibrio cholerae. Ikholera ilokhu iyingozi enkulu kwezempilo yomphakathi emhlabeni wonke futhi iyinkomba yokungalingani kanye nokwentuleka kwentuthuko ngokuphathelene nezenhlalo. Abacwaningi baqikelele ukuthi minyaka yonke, kuba neziguli eziyigidi eziyi-1.3 ukuya kweziyi-4.0 zekholera, kanye nokushona kwabantu abayizi-21 000 ukuya kuzi-143 000 emhlabeni wonke ngenxa yokutheleleka. Ikholera iyisifo esibucayi kakhulu esingabangela ukukhishwa yisisu okumanzi kakhulu kanye nokuphelelwa amanzi emzimbeni okumandla. Kuthatha phakathi kwamahora ayi-12 kanye nezinsuku ezi-5 ukuthi umuntu akhombise izimpawu ngemuva kokudla ukudla noma ukuphuza amanzi anebhaktheriya. Ikholera iphatha bobabili izingane kanye nabantu abadala futhi ingabulala ngemva kwamahora athile uma ingelashiwe. Abantu abaningi abatheleleke nge-Vibrio cholerae ababi nanoma yiziphi izimapwu, nanoma ibhaktheriya ikhona emakakeni abo usuku olu-1 ukuya kweziyi-10 ngemuva kokutheleleka. Lokhu kuchaza ukuthi ibhaktheriya ibuyiselwa emvelweni, nokuyinto enabangela ukutheleleka kwabanye abantu. Ikholera iyakwazi ukubikezeleka futhi iyavimbeleka. Ekugcineni ingaqedwa lapho ukufinyelela emanzini ahlanzekile kanye nezindawo zokuzikhulula, kanye nokwenza imikhuba emihle yezenhlanzeko, kuqinisekiswa futhi kugcinwa ebantwini bonke. Ukuvimbela kanye nokulawula Izinyathelo zokuvimbela ikholera ziqukethe ikakhulukazi ukuhlinzeka amanzi ahlanzekile kanye nendawo yokuzikhulula efanele kubantu abangakakwazi ukufinyelela ezinsizeni eziyisisekelo, kanye nokugoma Ngemigomo Ephuzwayo yeKholera. Ukufundisa ngezempilo kanye nenhlanzeko ngokuphathelene nokudla nakho kusemqoka. Imiphakathi kumele ikhunjuzwe ngezindlela zokuziphatha zenhlanzeko eziyisisekelo. Lezi zihlanganisa isidingo sokuhlale ugeza iziandla ngensipho ngemuka kokukaka kanye nangaphambi kokuthinta ukudla noma kokudla, kanye nokulungiselela kanye nokugcina ngokuphepha ukudla. Ukuqinisa ukuqapha kanye nezinhlelo zokuxwayisa ngokushesha ziyizinyathelo ezibalulekile zokuvumela ukuthi kutholakale iziguli zokuqala lapho iqubuka khona kanye nokubeka izinyathelo zokulawula ngokushesha ngendlela okungenzeka ngayo. Ukuvimbela kanye nokulawula ikholera kudinga ukungenelela okungaphezu komkhakha wezempilo futhi kusemqoka kakhulu ukubandakanya abalingani abakweminye imikhakha. Ukuthuthukiswa kanye nokuqaliswa kwezinhlelo zemikhakha eminingi zokulawula ikholera kuyindlela esebenzayo yokuhlanganisa yonke imikhakha efanele, kanye nokudala izindlela zokuxhumana kanye nokusebenzisana okubaluleke ngaphezu kokulawula ikholera. Imigomo: Kusukela kwakhiwa inqolobane yesitoko somhlaba wonke (global stockpile) ngo-2013, ingaphezu kwezigidi ezingama-50 imithamo yeMigomo yeKholera Ephuzwayo (OCV) esisetshenziswe ngempumelelo ezizindeni ezehlukene ngemikhankaso enabantu abaningi. I-OCV iyithuluzi elisetshenziswa ukwengeza ezinyathelweni zokulawula ikholera ezijwayelekile. Kumele zibhekelelwe ngokuphathelene nezinhlelo kuzo zombili izindawo ezithanda ukuba nayo kanye nangesikhathi sokuqubuka kwayo kanye nasezimweni eziphuthumayo. Ama-OCV aphephile futhi asebenza ngendlela efanele futhi ayithuluzi elilodwa nje ebhokisini lamathuluzi elikhulu elihlanganisa amanzi aphephile ahlala ekhona, ukuthuthwa kwendle, kanye nenhlanzeko (WASH), kodwa asebenza njengesixhumanisi esibalulekile sale mizamo yesikhathi eside.

የአየር ንብረት ለውጥ ማጠቃሊያ፡- የአየር ንብረት ለውጥ በተለያዩ መንገዶች በሰው ህይወት እና ጤንነት ላይ ተጽእኖ እያሳደረ ይገኛል፡፡ የጥሩ ጤናን አስፈላጊ ንጥረ ነገሮች፣ ንፁህ አየር፣ ንጹህ የመጠጥ ውሃ፣ የተመጣጠነ ምግብ አቅርቦት እና ደህንነቱ የተጠበቀ መኖሪያን አደጋ ላይ የሚጥላል ሲሆን በአለም ዙሪያ ላይ ጤናን የአስርተ ዓመታት የደረበትን እድገት የመቀነስ አቅም አለው፡፡ እ.ኤ.አ በ 2030 እና 2050 መካከል የአየር ንብረት ለውጥ በተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ በወባ፣ በተቅማጥ እና በሙቀት ጭንቀት ብቻ ወደ 250,000 የሚጠጉ ተጨማሪ ሞት ያስከትላል ተብሎ ይጠበቃል፡፡ እ.ኤ.አ በ2030 በጤና ላይ የሚደርሰው ቀጥተኛ ጉዳት በዓመት ከ2-4 ቢሊዮን ዶላር መካከል እንደሚሆን ይገመታል፡፡ ደካማ የጤና መሠረተ ልማት ያላቸው አካባቢዎች ይሀም በአብዛኛው በማደግ ላይ ባሉ አገሮች ውስጥ በሽታውን ለመከላከል ያለው ዝግጅት እና ምላሽ ለመስጠት እርዳታ ከሌለ መቋቋም ከሚችሉት ያነሰው ነው፡፡ የቅሪተ አካል ነዳጆችን በማውጣት እና በማቃጠል የሚከሰቱ የግሪን ሃውስ ጋዝ ልቀቶች ለአየር ንብረት ለውጥ እና ለአየር ብክለት ትልቅ አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፡፡ እንደ ትራንስፖርት፣ ምግብ እና ኢነርጂ አጠቃቀም ምርጫዎች ያሉ ብዙ ፖሊሲዎች እና የግል እርምጃዎች የግሪንሀውስ ጋዝ ልቀትን የመቀነስ እና ዋና የጤና ጥቅማ ጥቅሞችን በተለይም የአየር ብክለትን በመቅረፍ ላይ አቅም አላቸው፡፡ የኢነርጂ ስርዓቶችን የመበከል አቅም ወይም የህዝብ ማመላለሻ እና ንቁ እንቅስቃሴን ማስተዋወቅ የካርቦን ልቀትን ለመቀነስ እና የቤተሰብ እና የአካባቢ የአየር ብክለትን ሸክም ሊቀንስ ይችላል፤ ይህም በአመት 7 ሚሊዮን ያለጊዜው መሞትን ያስከትላል፡፡ ለውጥ፡- የአየር ንብረት ለውጥ ሞት እና በሽታን ጨምሮ እንደ ሙቀት ሞገድ፣ አውሎ ነፋስ እና ጎርፍ ባሉ የአየር ሁኔታ ሁኔታዎች፣ የምግብ ስርአቶች መቋረጥ፣ ከእንስሳት ወደ ሰው የሚተላለፉ ዝርያዎች እና ምግብ፣ ውሃ፣ እና በቬክተር ወለድ በሽታዎች፣ እና የአእምሮ ጤና ህመሞች መጨመርን ጨምሮ በብዙ መንገዶች በጤና ላይ ጉዳት እያደረሰ ይገኛል፡፡ በተጨማሪም የአየር ንብረት ለውጥ እንደ መተዳደሪያ፣ እኩልነት እና የጤና እንክብካቤ እና የማህበራዊ ድጋፍ አወቃቀሮችን የመሳሰሉ ጥሩ ጤንነትን የሚወስኑ ብዙ ማህበራዊ ጉዳዮችን ጉዳት እያደረሰ ይገኛል፡፡ እነዚህ ለአየር ንብረት የተጋለጡ የጤና ስጋቶች ሴቶች፣ ህፃናት፣ አናሳ ጎሳዎች፣ ድሆች ማህበረሰቦች፣ ስደተኞች ወይም ተፈናቃዮች፣ አዛውንቶች እና የጤና ችግር ያለባቸውን ጨምሮ በጣም በተጋላጭ እና በተጎዱት ላይ በብዛት ይታያል፡፡ በአጭርና በመካከለኛ ጊዜ የአየር ንብረት ለውጥ የጤና ተጽኖዎች የሚወሰኑት በዋነኛነት በህዝቦች ተጋላጭነት፣ አሁን ያለውን የአየር ንብረት ለውጥ መጠን መቋቋም እና የመላመድ መጠን እና ፍጥነት ነው፡፡ በረዥም ጊዜ ላይ ውጤቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የሚሄድ ልቀትን ለመቀነስ እና አደገኛ የሙቀት ገደቦችን መጣስ እና የማይመለሱ የማይቀያየር ነጥቦችን ለማስወገድ አሁን በሚወሰደው የለውጥ እርምጃ ላይ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ለአየር ንብረት ለውጥ የማይበገር የጤና ስርዓትን በመገንባት እና ጤናን ከአየር ንብረት ለውጥ በመጠበቅ ረገድ ሀገራዊ እድገትን በመከታተል እንዲሁም በፓሪስ ስምምነት ላይ በብሔራዊ ቁርጠኝነት የተሰጡ አስተዋፅዖዎች መተግበር የሚያስገኘውን የጤና ጠቀሜታ በመገምገም ከትልቅ የአየር ንብረት እርምጃ ትልቅ ትርፍ የማግኘት እድልሀገራትን ይደግፋል፡፡፡ የአለም ጤና ድርጅት በአየር ንብረት ለውጥ እና ጤና ላይ ያለው እቅድ የሚከተሉትን ያጠቃልላል። ድጋፍና እና አጋርነት፡- በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ውስጥ ካሉ አጋር ኤጀንሲዎች ጋር በመተባበር እና ጤና በአየር ንብረት ለውጥ አጀንዳ ውስጥ በትክክል መቅረቡን በማረጋገጥ እንዲሁም የአየር ንብረት ለውጥ በሰው ጤና ላይ ስለሚያስከትላቸው ስጋቶች መረጃ በመስጠት እና በማሰራጨት የካርቦን ልቀት በመቀነስ ጤንነት የማሳደግ እድሎችን መፍተር፡፡ ሳይንስን እና ማስረጃን መከታተል፡- በአየር ንብረት ለውጥ እና በጤና መካከል ያለውን ግንኙነት በተመለከተ የሳይንሳዊ ማስረጃዎችን ግምገማዎች ማስተባበር፤ የአየር ንብረት ለውጥ በሚገጥምበት ጊዜ የአገሪቱን ዝግጁነት እና ፍላጎቶች መገምገም እንዲሁም ዓለም አቀፍ የምርምር አጀንዳ ማዘጋጀት፤ የሰውን ጤና ከአየር ንብረት ለውጥ ለመጠበቅ ሀገራትን መደገፍ፡- አገራዊ አቅምን ማጠናከር እና የጤና ስርዓቶችን የመቋቋም እና የመላመድ አቅምን ማሻሻል የአየር ንብረት ለውጥ የሚያስከትለውን የጤና ችግር ለመቋቋም፤ እንዲሁም በአየር ንብረት ለውጥ እና በሰው ጤና ላይ አቅምን ማሳደግ፡- ሀገራት ለአየር ንብረት ለውጥ የጤና ተጋላጭነትን ለመቀነስ አቅማቸውን እንዲያሳድጉ መርዳት እና የካርቦን ልቀትን በመቀነስ ጤናን ማስተዋወቅ፡፡

Climate change Overview: Climate change is impacting human lives and health in a variety of ways. It threatens the essential ingredients of good health – clean air, safe drinking water, nutritious food supply and safe shelter – and has the potential to undermine decades of progress in global health. Between 2030 and 2050, climate change is expected to cause approximately 250 000 additional deaths per year from malnutrition, malaria, diarrhoea and heat stress alone. The direct damage costs to health are estimated to be between US$ 2–4 billion per year by 2030. Areas with weak health infrastructure – mostly in developing countries – will be the least able to cope without assistance to prepare and respond. Greenhouse gas emissions that result from the extraction and burning of fossil fuels are major contributors to both climate change and air pollution. Many policies and individual measures, such as transport, food and energy use choices, have the potential to reduce greenhouse gas emissions and produce major health co-benefits, particularly by abating air pollution. The phase out of polluting energy systems, for example, or the promotion of public transportation and active movement, could both lower carbon emissions and cut the burden of household and ambient air pollution, which cause 7 million premature deaths per year Impact: Climate change is already impacting health in a myriad of ways, including by leading to death and illness from increasingly frequent extreme weather events, such as heatwaves, storms and floods, the disruption of food systems, increases in zoonoses and food-, water- and vector-borne diseases, and mental health issues. Furthermore, climate change is undermining many of the social determinants for good health, such as livelihoods, equality and access to health care and social support structures. These climate-sensitive health risks are disproportionately felt by the most vulnerable and disadvantaged, including women, children, ethnic minorities, poor communities, migrants or displaced persons, older populations and those with underlying health conditions. In the short to medium term, the health impacts of climate change will be determined mainly by the vulnerability of populations, their resilience to the current rate of climate change and the extent and pace of adaptation. In the longer term, the effects will increasingly depend on the extent to which transformational action is taken now to reduce emissions and avoid the breaching of dangerous temperature thresholds and potential irreversible tipping points. WHO Response WHO supports countries in building climate-resilient health systems and tracking national progress in protecting health from climate change, as well as in assessing the health gains that would result from the implementation of the existing Nationally Determined Contributions to the Paris Agreement, and the potential for larger gains from more ambitious climate action. WHO’s work plan on climate change and health includes: advocacy and partnerships: coordinating with partner agencies within the UN system, and ensuring that health is properly represented in the climate change agenda, as well as providing and disseminating information on the threats that climate change presents to human health and opportunities to promote health while cutting carbon emissions; monitoring science and evidence: coordinating reviews of the scientific evidence on the links between climate change and health; assessing country's preparedness and needs when facing climate change; and developing a global research agenda; supporting countries to protect human health from climate change: strengthening national capacities and improving the resilience and adaptive capacity of health systems to deal with the adverse health effects of climate change; and building capacity on climate change and human health: assisting countries to build capacity to reduce health vulnerability to climate change and promoting health while reducing carbon emissions.

Canjin yanayi Gamsashshen bayani: Canjin yanayi yana tasiri a kan rayuwa da lafiyar al'umma ta hanyoyi da dama. Yana barazana ga muhimman abubuwan kyakkyawan kiwon lafiya da tsaftatacciyar iska da ingantaccen ruwan sha da samar da abinci mai gina jiki da kyakkyawan gurin zama kuma yana iya raunana cigaban shekaru goma na kiwon lafiyar duniya. Tsakanin shekarar 2030 zuwa 2050, ana tsammanin canjin yanayi a kiyasce zai iya haddasa karin mace-mace 250 000 duk shekara ta dalilin rashin abinci mai gina jiki da zazzabin cizon sauro da gudawa da kuma takurar zafi kaɗai. An ƙiyasta darajar asarar da a ka samu kai tsaye ga harkar lafiya ta kasance tsakanin Dala biliyan US$ 4 duk shekara a shekarar 2030. Guraren da suke da rarraunan harkar lafiya yawanci a ƙasashe masu tasowa za su zama sune na ƙarshen da zasu iya jure kawar da yanayin cutar ba tare da taimakon shiri da tunkarar yanayin ba. Kona makamashin irin su gawayi ko mai da fitar da sinadaran gas ɗin da suke cutarwa suna taimakawa wajen kawo canjin yanayi da gurɓatar iska. Da yawan tsare-tsare da ɗaiɗaikun matakai, irin su sufiri da abinci da zaɓi da amfani da makamashi, za su iya rage fitar sinadarai daga makamashi masu cutarwa sannan su samar da alfanun lafiya lokaci guda, musamman ta hanyar rage tasirin gurɓatar iska. Za a iya rage fitar sinadarin carbon da gurɓatar iska misali, ta hanyar kawar da tsare-tsaren amfani da makamashi masu cutarwa da ƙarfafawa mutane guiwa don amfani da su da amfani da tsarin sufiri na kowa da kowa sannan su ƙara yin tafiya a ƙafa. Hakan zai taimaka wajen kare saurin mace-mace miliyan 7 da suke faruwa kowacce shekara saboda gurɓatar yanayi. Tasiri: Canjin yanayi tuni yake haifar da tasiri a kan lafiya ta hanyoyi da dama, inda ya haɗa da haddasa mutuwa da kamuwa da rashin lafiya daga yanayin ƙaruwar matsanancin faruwar yanayin gari yau da kullum, irin su, yanayin zafi mai tsanani da guguwa da kuma ambaliya, da dakatar da tsare-tsaren cimaka, irin su (zoonoses) da abinci- , ruwa- da cututtukan da wani ke shafawa wani da kuma cututtukan ƙwaƙwalwa. Bugu da ƙari, canjin yanayi yana rauna da yawan abubuwan cikar al'umma na kyakkyawan kiwon lafiya, rayuwar walwala da daidaito da damar samun kiwon lafiya da kuma abubuwan tallafawa jin daɗin al'umma. Waɗannan matsalolin lafiyar da suke da alaƙa da canjin yanayi suna shafar mata masu rauni da yara da ƙananan ƙabilu, matalautan al'ummu, masu bulaguro da waɗanda suka rasa matsuguninsu da tsofaffin mutane da kuma waɗanda da suke ɗauke matsalolin lafiya a lokacin. Nan da lokaci kaɗan, tsarin yadda canjin yanayi ke shafar harkar lafiya ya dogara ne da irin raunin mutane, da yadda zasu iya jure canje-canjen yanayin da ke faruwa yanzu, sannan kuma ta ya za suyi saurin sabawa da karɓar canjin. A can gaba kuwa, yawan canjin yanayi daya shafi lafiya zai ta'allaƙa ne idan mun ɗauki tsauraran matakai yanzu wajen rage fitar sinadaran makamashi sannan mu kare yanayin sanyi ko zafi daga ɗaga wa suyi sama sosai, wanda hakan ka iya janyo canje-canjen da ba za su koma yadda suke ba. Matakan Hukumar WHO Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana tallafawa ƙasashe wajen ƙirƙiro da tsare-tsaren kiwon lafiya masu inganci da zasu iya magance ƙalubalen yanayi da sa ido a kan yadda kowacce ƙasa ke ƙoƙarin kare lafiya daga ƙalubalen yanayi. Sannan tana kuma binciko amfanuwar lafiya na tsare-tsaren yanayi da ake ciki yanzu ƙarƙashin shirin nan na 'The Paris Agreement' sannan ta gano yiwuwar samun wasu manyan alfanu daga matakin kula da yanayi da a kai kudiri. Tsare-tsaren WHO game da canjin yanayi da lafiya sun ƙunshi: Bada goyon baya da haɗin gwiwa: ta hanyar aiki da hukumomin majalisar ɗinkin duniya domin tabbatar da cewa lafiya na ɗaya daga cikin abubuwan tattaunawa, da bada sanarwar yadda canjin yanayi ke shafar lafiya da kuma hanyoyin inganta lafiya a lokaci guda ana rage fitar sinadaran kabon (carbon).; Kula da kimiyya da hujjoji: tattara nazarurrukan hujjojin kimiyya a kan dangantaka tsakanin canjin yanayi da lafiya: ta hanyar tantance shiri da buƙatun ƙasa yayin fuskantar canjin yanayi: da samar da wani shirin bincike na duniya:; Tallafawa ƙasashe dasu kare lafiyar al'umma daga canjin yanayi: ƙara ƙarfafa ikon ƙasashe da bunƙasa juriya da iya sabawa da tsare-tsaren lafiya domin magance mummunan tasiran canjin yanayi a kan lafiya: da Gina ikon karfi game da canjin yanayi da lafiyar al'umma: taimakawa ƙasashe dasu gina ikon karfi domin rage raunin lafiya ga canjin yanayi da inganta lafiya yayin rage fitar sinadarin kabon (carbon).

Mabadiliko ya tabianchi Muhtasari: Mabadiliko ya tabianchi yanaathiri maisha ya afya ya binadamu kwa njia mbalimbali. Yanatishia viwango muhimu vya afya bora, hewa safi –, maji salama ya kunywa, usambazaji wa chakula bora na makazi salama na yana uwezo wa kudhoofisha miongo kadhaa ya maendeleo katika duniani. Kati ya mwaka 2030 na 2050, mabadiliko ya tabianchi yanatarajiwa kusababisha vifo takriban 250000vya ziada kwa mwaka kutokana na utapiamlo, malaria, kuhara na msongo wa joto pekee. Gharama za uharibifu za moja kwa moja kwa afya zinakadiriwa kuwa kati ya US$ 2–bilionin 4 kwa mwaka ifikapo 2030. Maeneo yenye miundombinu dhaifu ya afya katika nchi zinazoendela yatakuwa na uwezo mdogo wa kustahamili bila usaidizi wa maandalizi na kukabiliana. Uzalishaji wa gesi chafu ambao unatokana na uchimbaji na uchomaji wa nishati ya mafuta ni uchangiaji mkubwa wa wa mabdiliko ya tabianchi na uchafuzi wa hewa. Sera nyingi na hatua za mtu binafsi, kama vile usafiri, uchaguzi wa chakula namatumizi ya nishat, zina uwezo wa kupunguza utoaji wa gesi chafuzi nakuzalisha manufaa makubewa ya afya, hasa kwa kupunguza uchafuzi wa hewa. Awamu ya kuondolewa kwa ifumo ya nishati chafuzi, kwa mfano, au uendelezaji wa usafiri wa umma na harakati za amilifu, inaweza kupunguza utoaji wa kaboni na kupunguza mzigo wa uchafuzi wa hewa wa kaya na mazingira, ambayo husababisha vifo vya mapema milioni 7 kwa mwaka. Athari: Mabadiliko ya tabianchi tayari yanaathiri afya kwa njia nyingi, ikiwa ni pamoja na kusababisha vifo na magonjwa kutokana na matukio ya hali ya hewa yanavyoongezeka kwa kasi, kama vile mawimbi ya joto, dhoruba na mafuriko, usumbufu wa mifumo ya chakula, kuongezeka kwa. Zaidi ya hayo: mabadiliko ya tabianchi yanadhoofisha mambo mengi ya kijamii ya afya bora, kama vile riziki, usawa na upatikanaji wa huduma za afya na miundo ya usazidizai wa kijamii. Hatari hizi za kiafya zinawaathiri watu walio hatarini zaidi na wasio na uwezo, wakiwemo wanawake, watoto, makabila madogo, jamii maskini, wahamiaji au watu waliohamishwa makazi yao, wazee na wale walio na hali dhaifu za kiafya. Ndani ya muda mfupi, athari za kiafya za mabadiliko ya tabianchi zitaamuliwa hasa na mazingira magumu ya idadi ya watu, ustahamilivu wao kwa kiwango cha sasa cha mabadiliko ya tabiaznchi na kiwango cha kuzoea. Kwa muda mrefu, athari zitazidi kutegemea kiwango ambacho hatua ya mageuzi inacchukuliwa sasa ili kupunguza utoaji wa hewa chafu na kuepuka ukiukwaji wa viwango hatari vya jotona vidokezo vinavyoweza kutenduliwa. Majibu ya WHO WHO inaunga mkono nchi katika kujenga mifumo ya afya inayostahamili hali ya hewa na kufuatilia maendeleo ya kitaifa katika kulinda afya dhidi ya mabadiliko, ya tabianchi, na vilevile katika kutathmini mafanikio ya kiafya yanayotokana na utekelezaji wa Michango iliyoamuliwa Kitaifa kwa Mkataba wa Paris, na uwezekano wa kuwa na michango mikubwa zaid, faida kutokana na hatua kabambe zaidi kwa tabianchi. Mpango kazi wa WHO kuhusu mabadiliko ya tabiaznchi ni pamoja na: Utetezi na ushirikiano: kuratibu pamoja na washirika wa mashirika ndani ya mifumo ya Umoja wa Mataifa, na kuhakikisha kwamba afya inawasilishwa ipasavyo katika ajenda ya mabadiliko ya tabiaznchi, pamoja na kutoa na kusambaza taarifa juu ya matishio ambayo mabadiliko ya tabiaznchi yanaleta kwa afya ya binadamu na fursa za kukuza afya kwa wakati huku tukikata uzalishaji wa kaboni; Ufuatiliaji wa sayansi na ushindi: kuratibu mapitio ya ushahidi wa kisayansi juu ya uhusiano kati ya mabadiliko ya tabiaznchi na afya; kutathmini utayari wa nchi na mahitaji wakati inakabiliwa na mabadiliko ya tabianchi; na kuendeleza ajenda ya utafiti wa kimataifa.; Kusaidia nchi kulinda afya ya binadamu kutokana na mabadiliko ya tabiachi: kuimarisha uwezo wa kitaifa na kuboresha uwezo wa kustahamili na kubadilika zkwa mifumo ya afya ili kukabiliana na athari mbaya za kiafyaz za mabadiliko ya tabianchi; na Kujenga uwezo juu ya mabdiliko ya tabianchi na afya zya mwanadamu: kusaidia nchi kujenga uwezo wa kupun guza hatari ya kiazfya kwa mabadiliko ya tabianchi na kukuza afya zhuku kukipunguzwa uzalishaji wa kaboni.

Àyípadà ojú ọjọ́ Ìsọníṣókí: Àyípadà ojú ọjọ́ máa ń ní ipa lórí ayé àwọn ènìyàn àti ìlera wọn ní orísirísi ọ̀nà. Ó máa ń dún kookò mọ́ àwọn èròjà pàtàkì fún ìlera ara tó dára - afẹ́fẹ́ tó mọ́, ìpèsè oúnjẹ tó ṣara lóore, àti ibùgbé tó láàbò tó péye - tó sì ní ìṣeéṣe láti mú àdínkù bá ìtẹ̀síwájú ìlera gbogbo àgbáyé fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún. Láàrin 2030 àti 2050, ìrètí wà pé kí àyípadà ojú ọjọ́ mú kí bí i àfikún ikú 250 000 l'ọ́dún látàrí àìjẹ oúnjẹ aṣaralóore, ibà, àrunṣu àti wàhálà ooru nìkan. Ìwọ̀n ìpalára tààrà yìí wà ní ìwòye láàrin bílíọ̀nù US$ 2-4 ní ọdún kan nígbà tí yóò fi di 2030. Àwọn agbègbè tí kò ní àwọn ohun aṣàmúlò fún ètò ìlera tó péye - pàápàá ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dìde bọ̀ - ní yóò nira fún jù láti lè faradà láì sí ìrànlọ́wọ́ láti múra sílẹ̀ àti láti dáhùn. Ìtújáde afẹ́fẹ́ gáàsì greenhouse tó máa ń jẹ́ àbájáde ìfàsíta àti jíjó àwọn ohun àlùmọ́ọ́nì tí kò ṣeé tún pèsè níná jẹ́ ọ̀nà kan gbòógì tó ń lọ́wọ́ sí àyípadà ojú ọjọ́ àti ìba afẹ́fẹ́ jẹ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ òfin àti àgbékalẹ̀ ẹnì kọ̀ọ̀kan, bí i ìrìnnà, yíyan ìlò oúnjẹ àti okun, ní ìṣeéṣe láti mú àdínkù bá ìtújáde afẹ́fẹ́ gáàsì greenhouse àti ṣíṣe ìpèsè àwọn ànfààní ìlera àjùmọ̀ jẹ tó ṣe kókó, pàápàá nípa dídẹ́kun bíba afẹ́fẹ́ jẹ́. Ọ̀nà àbáyọ kúrò nínú ìbàjẹ́ àwọn ẹtọ ìpèsè agbára, bí àpẹẹrẹ, tàbí ìmútẹ̀síwájú ètò ìrìnnà fún gbogbo gbò àti ìrìnkiri tó láápọ̀n, àwọn méjèèjì lè mú àdínkù bá ìtújáde afẹ́fẹ́ kábọ̀n àti gígé àjàgà ilégbéé àti ìwọ̀n ìgbóná tàbí ooru affect bíbàjẹ́, èyí tó máa ń fa ikú àìtọ́jọ́ mílíọ̀nù méje lọ́dún kan Ipa: Àyípadà ojú ọjọ́ wulẹ̀ ti ń nípa lórí ìlera ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà, tó fi mọ́ yíyọrí sí ikú àti àìlera láti ara iṣẹ̀lẹ̀ ojú ọjọ́ gbogbo ìgbà, bíi afẹ́fẹ́ ooru, ìjì àti omíyalé, dída ètò oúnjẹ rú, ìlọ́po kòkòrò nínú oúnjẹ, omi àti àwọn àìsàn ara kòkòrò, àti àwọn ìṣòro tó níí ṣe pẹ̀lú ìlera ọpọlọ. Síwájú síi, àyípadà ojú ọjọ́ ń kééré ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ohun tó ń tọ́ka sí ìlera tó péye, bí i ìgbé ayé, ìdọ́gba àti ànfààní sí ètò ìlera àti àgbékalẹ̀ ìrànlọ́wọ́ àwùjọ. Àwọn ewu ìlera tó níí ṣe pẹ̀lú ojú ọjọ́ yìí ni àwọn aláìní àti àwọn tí ọ̀rọ̀ náà lè tètè kàn máa ń kojú gidi gan, tó fi mọ́ àwọn obìnrin, ọmọdé, àwọn ẹ̀yà tó ní ìwọ̀n ènìyàn péréte, àwọn àwùjọ tó ṣe aláìní, àwọn aṣíkiri tàbí àwọn àbọ̀dé ogun, àwọn àgbàlagbà láàrin iye ènìyàn àwùjọ tó ní ìṣòro ìlera. Ní ìgbà díẹ̀, àwọn ipa ìlera tó jẹ mọ́ ojú ọjọ́ ni ìṣeéṣe àwọn ènìyàn àwùjọ láti ni, ìlàkàkà wọn sí ìwọ̀n àyípadà ojú ọjọ́ àti ìwọn gígùn àti ìyára sí fífi ará mọ́ yóò sọ nípa rẹ̀. Ní ìgbà pípẹ́, ipa náà yóò túbọ̀ gbára lé ìwọ̀n gígùn tí ìṣe àyípadà ti wáyé nísinsìnyí láti mú àdínkù bá ìtújáde, àti láti dènà ìdábùú ìwọ̀n gbígbóná tàbí ooru tó léwu àti ìṣeéṣe ojú àmí tí kò ṣeé yípadà. Èsì WHO WHO ṣe atìlẹyìn láti kọ́ àwọn ilé ètò ìlera tó lè ṣe àtakò ojú ọjọ́ àti ṣíṣe ìtọpasẹ̀ ìtèsíwájú orílẹ-èdè ní dídá ààbò bo le àyípadà ojú ọjọ́, àti pẹ̀lú ní ṣíṣe ìgbéléwọ̀n ànfààní ìlera tí yóò yọrí láti ara ìfilọ́lẹ̀ ipa àjọpinnnu àwọn orílẹ̀-èdè sí àdéhùn Paris tó ti wà tẹ́lẹ̀ àti ìṣeéṣe ànfààní tó ga láti ṣe àgbékalẹ̀ ìṣe ojú ọjọ́ tó ní àfojúsùn. Èrò iṣẹ́ WHO lóri àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera ni: Ṣíṣe àgbàwí àti ìbáṣepọ̀: ṣíṣe àkóso pẹ̀lú àwọn ilé-iṣẹ́ alábàṣiṣẹ́pọ̀ tó wà nínú ètò UN, àti rírí àrídájú pé ìlera ní aṣojú níbi ètò àyípadà ojú ọjọ́, àti pípèsè àti ṣíṣe àgbékalẹ̀ ìròyìn lóri ìdúnkokò tí àyípadà ojú ọjọ́ máa ń mú wá sí ìlera ara ènìyàn àti ànfààní láti mú àgbéga bá ìlera nígbà tí wọ́n bá ń ṣe ágékúrú ìtújáde afẹ́fẹ́ kábọ̀n; Ṣíṣe àmójútó ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì àti ẹ̀rí: ṣíṣe àkóso àwọn àtúnyẹ̀wò àwọn ẹ̀rí ìmọ̀ sáyẹ́nsì lórí àsopọ̀ láàrin àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera; ṣíṣe àgbéyẹ̀wò ìmúrasílẹ̀ orílẹ̀-èdè àti ohun tí wọ́n nílò nígbà tí wọ́n bá ń kojú àyípadà ojú ọjọ́; ṣíṣe ètò àgbé dìde ìwádìí fún gbogbo àgbáyé; Àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣe ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láti dáàbò bo ìlera ènìyàn lọ́wọ́ àyípadà ojú ọjọ́: ṣíṣe ìmúdúró ipá àwọn orílẹ̀-èdè àti ipá ṣíṣe ìmúdára ìpadàbọ̀sípò àti ìmọ́ra àwọn ètò ìlera láti kojú ipa ribiribi àyípadà ojú ọjọ́ lóri ìlera; àti Ṣíṣe àgbékalẹ̀ ipá lórí ayípadà ojú ọjọ́ àti ìlera àwọn ènìyàn: ríran àwọn orílẹ̀-èdè lọwọ láti ṣe àgbékalẹ̀ ipá láti mú àdínkù bá àìlágbara lórí ayípadà ojú ọjọ́ àti mímú ìtẹ̀síwájú bá ìlera nígbà tí àdínkù ń bá ìtújáde kábọ̀n.

Izinguquko zesimo sezulu Uhlolojikelele: Izinguquko zesimo sezulu zinomthelela ezimpilweni zabantu kanye nakwezempilo ngezindlela ezahlukene. Zisongela izithako ezisemqoka zempilo enhle – umoya ohlanzekile, amanzi okuphuza aphephile, ukuhlinzeka kokudla okunomsoco kanye nendawo yokukhosela ephephile – futhi zingakwazi ukucekela phansi inqubekela phambili yamashumi eminyaka ngokuphathelene nezempilo zomhlaba wonke. Phakathi kuka-2030 kanye no-2050, kulindeleke ukuthi izinguquko zesimo sezulu zibangele cishe ukushona kwabantu abangeziwe abayizi-250 000 ngonyaka ngenxa yokungatholi ukudla okunomsoco, i-malaleveva, isifo sohudo kanye nokushywa yingcindezi yokushisa ngokweqile kuphela. Izindleko zomonakalo oqondile kwezempilo zibalelwa ukuba phakathi kwezigidigidi ezingu-US$ 2–4 ngonyaka ngo-2030. Izindawo ezinengqalasizinda yezempilo ebuthakathaka – ikakhulukazi emazweni asathuthuka – zizoba ezikwazi kancane kakhulu ukumelana nalokhu ngaphandle kokusizwa ukuthi akulungiselela futhi asabele kukho. Ukudedelwa kwamagesi abamba ukushisa (greenhouse gas) okungumphumela wokukhishwa kanye nokushiswa kwezinsiza zokubasa ezigaphinde zisebenziseke kunegalelo elikhulu kukho kokubili izinguquko zesimo sezulu kanye nokunukubezeka komoya. Izinqubomgomo eziningi kanye nezinyathelo zabantu ngadwana, ezifana nokukhethwayo ngokuphathelene nezokuthutha, ukudla kanye nokusetshenziswa kwamandla, kungenzeka kwehlise ukudedelwa kwamagesi abamba ukushisa bese kukhiqiza imihlomulo esemqoka ehambisana nezempilo, ikakhulukazi ngokunciphisa ukunukubezeka komoya. Ukuqedwa kohlelo lwezamandla olunukubezayo, isibonelo, noma ukugqugquzelwa kwezokuthutha zomphakathi kanye nokunyakazisa umzimba, kokubili kungehlisa ukudedelwa komoya ongahlanzekile bese kususa umthwalo ekhayeni kanye nokunukubeza umoya wendawo , okubangela ukushona ngaphambi kwesikhathi kwabantu abayizigidi eziyi-7 ngonyaka. Umthelela: Izinguquko zesimo sezulu sezivele zinomthelela kwezempilo ngezindlela eziningi ezahlukene, ezihlanganisa ukuholela ekushoneni kanye nokugula ngenxa yezehlakalo ezandayo zezimo zezulu ezimbi, ezifana nokushaywa yingcindezi yokushisa ngokweqile, iziphepho kanye nezikhukhula, ukuphazamiseka kwezinhlelo zokudla, ukwanda kwezifo ezithathelanayo ezithelela abantu eziqhamuka ezilwaneni (zoonoses) kanye nezifo eziphathelene nokudla, amanzi kanye nezifo ezithwalwa yizilwane ezithelela abantu (vector-borne diseases), kanye nezinkinga zempilo yengqondo. Ngaphezu kwalokho, izinguquko zesimo sezulu zicekela phansi okuningi kwezenhlalo okunquma impilo enhle, efana nokuziphila, ukulingana kanye nokwazi ukufinyelela ekunakekelweni kwezempilo kanye nasezinhlakeni zokweseka zezenhlalo. Lezi zinguquko zesimo sezulu ezibucayi ngokuphathelene nezempilo zizwiwa ngokungalingani nabanye yilabo abasengcupheni kanye nansengozini, okuhlanganisa abesifazane, izingane, abantu bendabuko abayidlanzaka, imiphakathi empofu, abasebenzi abathuthele kwezinye izindawo noma abantu abasale dengwane, abantu asebekhulile kanye nalabo abanezifo ezingakatholakali ezingamahlalakhona. Esikhathini esifushane ukuya kwesiphakathi nendawo, imithelela kwezempilo ngokuphathelene nezinguquko zesimo sezulu izonqunywa ikakhulukazi ukuba sengcupheni kwabantu, ukwazi kwabo ukummelana namazinga amanje ezinguquko zesimo sezulu kanye nobubanzi kanye nejubane lokulungelana nesimo. Esikhathini eside, imithelela izoya ngokuncika ebubanzini bezinyathelo zezinguquko ezithathwa manje ukuze kuncishiswe ukudedelwa kwezisi kanye nokugwema ukweqa amazinga okushisa ayingozi kanye nokungenzeka kube yindawo yokuphenduka okungeke kusalungiseka. Impendulo yeWHO I-WHO yeseka amazwe ngokuphathelene nokwakha izinhlelo zezempilo ezimelana nezinguquko zesimo sezulu kanye nokulandelela inqubekela phambili ngokuphathelene nokuvikela ezempilo ezinguqukweni zesimo sezulu, kanye nokuhlola okuzuziwe ngokuphathelene nezempilo okuzoba umphumela wokuqaliswa Kwamagalelo Anqunyiwe Kuzwelonke ngokuphathelene Nesivumelwano saseParis, kanye nokuzuza okukhulu okungase kwenzeke ngenxa yezinyathelo ezinqala kakhulu zezinguquko zesimo sezulu. Uhlelo lomsebenzi lwe-WHO ngokuphathelene nezinguquko zesimo sezulu kanye nezempilo zihlanganisa: ukumela kanye nokusebenzisana: ukusebenzisana nama-enjensi angabalingani akuhlelo lwe-UN, kanye nokuqinisekisa ukuthi ezempilo zimelwa ngendlela efanele ku-ajenda yezinguquko zesimo sezulu, kanye nokuhlinzeka kanye nokusabalalisa ulwazi ngokuphathelene nezinsongo zezinguquko zesimo sezulu kwezempilo zabantu kanye namathuba okugqugquzela ezempilo ngesikhathi kuphungulwa ukudedelwa komoya ongahlanzekile; ukuqapha isayensi kanye nobufakazi: ukuhlanganisa ukubukezwa kobufakazi bezempilo ekuxhumaneni phakathi kwezinguquko zesimo sezulu kanye nezempilo; ukuhlola ukuzilungiselela kwezwe kanye nezidingo lapho libhekene nezinguquko zesimo sezulu; kanye nokuthuthukisa i-ajenda yocwaningo lomhlaba wonke; ukweseka amazwe ukuze kuvikele izimpilo zabantu ezinguqukweni zesimo sezulu: ukuqinisa ukwazi ukwenza lokhu kuzwelonke kanye nokwenza ngcono ukwazi ukumelana kanye nokulungiselela isimo kohlelo lwezempilo ukuze kubhekwane nemithelela engemihle kwezempilo yezinguquko zesimo sezulu; kanye nokwakha ukwazi ukubhekana nezinguquko zesimo sezulu kanye nempilo yabantu: ukusiza amazwe ukuthi akwazi ukwehlisa ukuba sengcupheni kwezempilo ezinguqukweni zesimo sezulu kanye nokugqugquzela ezempilo ngesikhathi kuncishiswa ukudedelwa komoya ongahlanzekile.

የጤና የጋራ እቃዎች ማጠቃሊያ፡- ለጤና የሚውሉ የጋራ እቃዎች በሚከተሉት ሁኔታዎች ላይ በመመስረት ከመንግስታት ወይም ከለጋሾች የጋራ ፋይናንስ የሚያስፈልጋቸው በሕዝብ ላይ የተመሰረቱ ተግባራት ወይም ድጋፎች ናቸው፡፡ በጤና እና በኢኮኖሚ እድገቱ ላይ አስተዋፅዖ ያድርጉ፤ በገበያ ውድቀቶች ላይ ለተመሰረቱ ጣልቃ ገብነቶች ግልጽ የሆነ ኢኮኖሚያዊ አመክንዮ አለ፣ ትኩረት በመስጠት( i) የሕዝብ ጥቅሞች( ተፎካካሪ ያልሆኑ፣ ያልተገለሉ) ወይም( ii) ትልቅ ማህበራዊ ውጫዊ ውጤቶች። እነዚህ የተለመዱ የጤና እቃዎች ጤናን እና ደህንነትን ለመጠበቅ እና ለማስተዋወቅ መሰረታዊ ናቸው፡፡ የእነዚህ እቃዎች ሰፊ መሰረተ ልማቶች፣ ተዛማጅ ውጫዊ ነገሮች እና ብዙ ጊዜ ዘርፈ ብዙ ባህሪ ስላላቸው የታለመ እርምጃ እና መዋዕለ ንዋይ ማፍሰስ በሁለቱም መንግስታት እና የአለም ማህበረሰብ አስፈላጊ ናቸው፡፡ በአጠቃላይ የጤና የጋራ ምርቶች በአምስት ምድቦች ይከፋፈላሉ፡፡ ፖሊሲ እና ማስተባበር (ለምሳሌ የበሽታ መቆጣጠሪያ ፖሊሲዎች እና ስትራቴጂዎች) ግብሮች እና ድጎማዎች (ለምሳሌ፡- ወደ ባህሪ ለውጥ የሚያመሩ የገበያ ምልክቶችን ለመፍጠር በጤና ላይ ተፅእኖ ባላቸው ምርቶች ላይ የሚከፈሉ የግብር ክፍያዎች) ደንብና ህግ (ለምሳሌ የአካባቢ ደንብች እና መመሪያ) መረጃ፣ ትንተና እና ግንኙነት* (ለምሳሌ የክትትል ስርዓት) የህዝብ አገልግሎት* (ለምሳሌ የህክምና እና ደረቅ ቆሻሻ አወጋገድ) *አንዳንድ የግል ንብረት ባህሪዎች ሊኖራቸው እና በተወሰኑ ሁኔታዎች ውስጥ ተዛማጅ የግል ፋይናንስ ሊኖራቸው ይችላል፡፡ ባህሪያት፡- በጀት፣ ዕቅዶች እና የትግበራ ዝግጅቶች የበለጠ ግልጽነት እንዲኖረው ለማድረግ የጤና ተግባራት እና ድጋፍ የጋራ ዕቃዎች በአምስት ምድቦች ተከፋፍለዋል፡፡ ዕቅድ እና ማስተባበር በዘርፎቹ እና በመንግስት ደረጃዎች ላይ የብሔራዊ ፖሊሲዎች መውጣት፣ ተቋማዊ አቅም እና የማስተባበር ዘዴ፡፡ እነዚህ ሁሉንም ቡድኖች ያካተተ መሆን ያለበት ሲሆን ክትትል ሊደረግባቸው እና ከብሔራዊ የበጀት አፈጻጸም ጋር በመደበኛነት መቀናጀት አለባቸው፡፡ ደንብ እና ህግ አወጣጥ በድርጅቶች እና በግለሰቦች ላይ ገደቦችን ለማስቀመጥ የመንግስትን የማስገደድ ስልጣን መጠቀምን ያመለክታል፡፡ ሙሉ ህጋዊ ሰነዶችን (እንደ ህግ፣ አዋጅ፣ ትዕዛዝ፣ ኮዶች፣ የአስተዳደር ህግ እና መመሪያዎች ያሉተን) ያካትታል፡፡ ግብር እና ድጎማ በግለሰብ እና በገበያ ባህሪ ላይ ተጽእኖ የሚያሳድሩ የፋይናንስ መሳሪያዎች በሕዝብ ጤና ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳድራሉ፡፡ መረጃ አሰባሰብ፣ ትንተና እና ማሳወቂያ መረጃን መሰብሰብ እና መተንተንን እንዲሁም የህዝብን ደረጃ ለውጡን ሁሉን አቀፍ እና ማእከላዊ የተቀናጀ የመረጃ ስርዓት መከታተልን ያካትታል፡፡ የህዝብ አገልግሎት* (ለምሳሌ የህክምና እና የደረቅ ቆሻሻ አወጋገድ) ሁሉንም ህብረተሰብ የሚጎዱ እና ለህዝብ ጤና መሰረታዊ የሆኑ አገልግሎቶች (እንደ ውሃ እና ንፅህና፣ ቆሻሻ አያያዝ፣ በሽታ አምጪ ተህዋሲያን መቆጣጠር እና የአደጋ ጊዜ ምላሽ ስራዎች) ነገር ግን ገበያቸውም የማያቀርቡ ወይም ውስን አቅርቦት ያላቸው ናቸው፡፡ ቁልፍ የመመሪያ መልእክቶች የጤና የጋራ እቃዎች ለሀገራዊ እና አለምአቀፍ የጤና ደህንነትን ለመገንባት እና ወደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን እድገት ለማምጣት፣ ወረርሽኞችን እና በህብረተሰቡ ላይ የሚደርሱ አካባቢያዊ አደጋዎችን መከላከል እና መቆጣጠርን ጨምሮ አስፈላጊ ናቸው፡፡ በጥሩ ሁኔታ የሚሰሩ የጤና ሥርዓቶች በጠንካራ አስተዳደር፣ ግልጽ ደንቦች እና ደረጃዎች፣ ህዝብን መሰረት ባደረጉ አገልግሎቶች እና በተቀናጁ ፖሊሲዎች ላይ የተመሰረቱ ናቸው፣ እነዚህ ሁሉ ለጤና የጋራ እቃዎች ናቸው፡፡ የጤና የጋራ እቃዎች መንግስታት ለአለም አቀፍ የጤና ጥበቃ ደንብ 2005 ለጤና ደህንነት አቅም ግንባታ እና የአለም አቀፍ የጤና ሽፋኑ መሻሻልን ለማረጋገጥ ወሳኝ ተግባራት ላይ መዋዕለ ንዋያቸውን ማፍሰስ ለምን እንደሚያስፈልግ ኢኮኖሚያዊ ምክንያትን ይሰጣሉ፡፡ የጤና የጋራ እቃዎች አጀንዳ ከዓመታዊ እና ከበርካታ አመት የበጀት ንግግሮች እንዲሁም ከጤና ፋይናንስ እና ከሀገራዊ የበጀት ማሻሻያ ውይይቶች ጋር መካተት አለባቸው፡፡ እነዚህን የአጭር ጊዜ የድጋፍ ተግባራት የገንዘብ ድጋፍ መስጠት የተሰባሰቡ ሀብቶችን እንዲሁም በሚመለከታቸው ዘርፎች ላይ ቅንጅት መኖርን ይጠይቃል። የመካከለኛ ጊዜ የወጪ ማዕቀፎች ምንም እንኳን የበጀት እና የፖለቲካ ችግሮች ቢኖርም በዚህ ቅንጅት ውስጥ ድጋፍ ሊያደርጉ የሚችሉ እና ለጤና አገልግሎት የሚውሉ የጋራ እቃዎች በጊዜ እና በመንግስት እርከኖች ውስጥ ቅድሚያ መሰጠታቸውን ማረጋገጥ ይችላሉ፡፡ አንዳንድ አገሮች ገንዘብ ወደ እነዚህ የድጋፍ ተግባራት እንዲያመዘን ለማድረግ የበጀት ቦታን ለማስፋት እና እንደገና ለማዋቀር የህዝብ ገንዝብ አስተዳደርን ማስተካከል ይችላሉ፡፡

Common goods for health Overview: Common goods for health are population-based functions or interventions that require collective financing, either from governments or donors based on the following conditions: Contribute to health and economic progress; There is a clear economic rationale for interventions based on market failures, with focus on (i) Public Goods (Non-Rival, Non-Exclusionary) or (ii) large social externalities. These common goods for health are fundamental to protecting and promoting health and well-being. Due to the broad-based benefits of these goods, related externalities, and often multisectoral nature, targeted action and investments are necessary by both governments and the global community. Common goods for health generally fall into five categories: Policy and Coordination (ex. disease control policies and strategies) Taxes and Subsidies (ex. taxes on products with impact on health to create market signals leading to behaviour change) Regulations and Legislation (ex. environmental regulations and guidelines) Information, analysis & communication* (ex. surveillance systems) Population Services* (ex. medical and solid waste management) *Some may have private goods characteristics and related private financing in certain circumstances. Attributes: The common goods for health functions and interventions have been grouped into five categories explained below to provide greater clarity for formulating budgets, plans and implementation arrangements. Planning and coordination The formation of national policies, institutional capacities and coordination mechanism across sectors and levels of government. These must be inclusive of all groups and will need to be monitored and formally linked with national budgetary processes. Regulation and legislation Refers to use of a government’s coercive power to impose constraints on organizations and individuals. It includes the full range of legal instruments (such as laws, decrees, orders, codes, administrative rules and guidelines). Taxes and subsidies Financial instruments that influence individual and market behaviour, which can have a considerable impact on population health. Information collection, analysis and communication Involves the collection and analyses of information, and the monitoring of population-level change through a comprehensive and centrally-coordinated information system. Population services* (ex. medical and solid waste management) Services that impact all of society and are fundamental to public health (such as water and sanitation, waste management, vector control and emergency response operations), but which markets either do not provide or under-provide. Key policy messages Common goods for health are essential to building national and global health security and for making progress towards universal health coverage, including preventing and mitigating epidemic and environmental threats to societies. Well-functioning health systems rely on strong governance, clear regulations and standards, population-based services and coordinated policies, all of which are common goods for health. Common goods for heath provide the economic rationale for why it is necessary for governments to invest in International Health Regulation 2005 capacities for health security and critical functions to ensure progress towards universal health coverage. The common goods for health agenda must be integrated into annual and multiyear budget dialogues as well as health financing and national budget reform dialogues. Financing these cross-cutting functions requires pooled resources, as well as coordination across relevant sectors. Medium-term expenditure frameworks can aid in this coordination and can make sure common goods for health are prioritized over time and across levels of government, even in the face of fiscal and political constraints. Some countries may adjust their public financial management to expand and reprioritize budgetary space to allow funds to flow to these functions.

kayayyakin kiwon lafiya na gama-gari Gamsashshen bayani: kayayyakin kiwon lafiya na kowa da kowa sune wasu hidimomi ko ayyuka da ake samarwa al'umma gaba ɗaya sannan suke buƙatar tallafin kuɗi da gomnatoci ko masu bada tallafi a ƙarƙashin waɗannan shaɗarurruka masu zuwa.: Suna bada gudummawa a kan lafiya da cigaban tattalin arziƙi.; Da akwai bayyanan nan dalilin kai ɗaukin tattalin arziƙi a kan matsalolin kasuwan, wajen maida hankali ga (i) kayan al-umma da suke amfanar kowa da kowa ba tare da karewa ba da kuma (ii) manyan wasu sha'anin al'umma. Waɗannan kayayyakin kiwon lafiya ɗin na kowa da kowa suna da matuƙar muhimmanci wajen kare da bunƙasa lafiya da walwala. Saboda Waɗannan kayayyakin suna samar da alfanu kala daban-daban kuma suna da manyan tasirika a wani wajen daban, dole gwamnatoci da al'ummar duniya su haɗu suyi hoɓɓasa da zuba jari. Kayayyakin kiwon lafiya na kowa da kowa ya rabu zuwa kaso biyar: Tsari da tattaro da abubuwa ( misali, tsare-tsare da hanyoyin magance cuta). Haraji da tallafi: (misali, sa haraji a kan kayayyakin da suke da tasiri a kan lafiya domin samarda alamun tafiyar kasuwa wanda zai janyo canjin daɓi'a. Tsara ƙa'idoji da dokoki domin iyakance yadda abubuwan zasu kasance. (misali, yin dokoki da ƙa'idojin muhalli) Bayanai da nazari da sadarwa * (misali, hanyoyin sa ido) Ayyukan al'umma * (misali, Kulawa da kawar da sharar cibiyoyin lafiya da gidaje) *Wasu za su iya kasancewa suna da wasu kaya waɗanda ke da nasaba da tallafin kuɗi na kayan kai a wasu lokutan. Bayanin siffofi: an raba kayayyakin kiwon lafiya da kawo tallafi na kowa da kowa zuwa kaso biyar domin a samu sauƙin tsara kashe kuɗi da ƙirƙiro da tsare-tsare da tsara yadda za a gudanar da abubuwa. Tsarawa da tattaro da abubuwa . Samar da tsare-tsaren ƙasa da ikon hukumomi da kuma hanyar tattaro abubuwan a tsakanin ɓangarori da matakan gwamnati. Dole a shigo da dukkan rukunai sannan za su buƙaci kulawa sannan a haɗa su a hukumance da tsare-tsaren kasafin kuɗin ƙasa. Tsara ƙa'idoji da dokoki. Hakan na nufin amfani da ikon hukumar gwamnati ta ƙarfi da yaji domin ƙayyade iyaka a kan ƙungiyoyi da ɗaiɗaikun mutane. Ta ƙunshi dukkan wasu matakan doka ( Irin su dokoki da umarnin hukuma da umarni da ɗabi'un aiki da dokokin mulki da kuma ƙa'idoji. Haraji da tallafi Tsare-tsaren harkar kuydi da suke tasiri ga ɗaiɗaikun mutane da yanayi kasuwa, waɗanda zasu iya haifar da babban matsala a kan lafiyar al'umma. Tattara bayanai da nazari da kuma sadarwa Ya ƙunshi tattarawa da nazarin bayanai, da kulawa da matakin yadda al'umma ke canjawa ta hanyar amfani da wani cikakke kuma shiryayyen tsarin tattara da ajiye bayanai. Ayyukan al'umma * (misali, Kulawa da sharar cibiyoyin lafiya da sharar sauran gurare) Ayyuka da abubuwan da suke tasiri ga dukkan al'umma sannan suke da muhimmanci ga lafiyar al'umma (Irin su ruwa da tsaftar muhalli da kulawa da shara da magance halittar mai ɗauke da cuta da kuma ayyukan amsar kiran gaggawa), amma ayyukan ba koyaushe kasuwanni ke samarwa ba ko samar da ba isassu ba. Manyan saƙonnin da aka tsara, masu muhimmanci kayayyakin kiwon lafiya na kowa da kowa na da matuƙar muhimmanci wajen gina tsarin tsaron lafiya na ƙasa da duniya ma baki ɗaya sannan wajen samar da cigaba a tsarin bada tallafin lafiya na bai ɗaya, wanda ya haɗa da kare faruwar da rage tasirin annoba da barazanar muhalli ga al'umma. Ingantaccen tsarin lafiya ya dogara da ƙwaƙƙwaran tsari da fayyatattun tsare-tsare da ƙa'ida da ayyuka don al'umma da kuma haɗaɗɗun tsare-tsare waɗanda dukkan su makamasan lafiya ne. Kayan kiwon lafiyar kowa da kowa na bada dalili kan me yasa gomnati zata zuba kuɗi tsare-tsaren shekarar 2005 na ƙungiyar kafa doka ga sha'anin lafiya domin samun tsaron lafiya da ayyuka masu muhimmanci, wanda hakan zai janyo cigaba wajen cimma tsarin bada tallafin lafiya na bai daya. Ya kamata a shigar da tsarin kayayyakin kiwon lafiya na kowa da kowa a cikin tattaunawar kasafin kuɗi na duk shekara da na wasu shekarun ma da yawa da kuma tattaunawa a kan zuba kuɗi a harkar lafiya da gyare-gyaren kasafin kuɗin ƙasa. Samar da kuɗi ga waiaɗannan ayyuka mabambanta yana buƙatar garambawul da kuma haɗaka a ɗaukacin ɓangarori madanganta. Tsare-tsaren da suke buƙatar kashe matsakaicin kuɗi zasu iya taimakawa wajen wannan tsarin sannan su tabbatar da cewa kayayyakin kiwon lafiya na bai ɗaya an basu ƙololuwar muhimmanci na wani lokaci sannan a matakan gwamnati daban-daban, koda za su fuskanci ƙalubalen kuɗi da shugabanci. Wasu ƙasashen wataƙila su canja yadda suke tafiyar da kasafin kuɗin al'umma domin samar da dama a kasafin kuɗin sannan a bada kashe kuɗi a Waɗannan shirye-shiryen muhimmanci sosai.

Bidhaa za kawaida kwa afya. Muhtasari: Bidhaa za pamoja za afya ni kazi zinazotegemea idadi ya watu au uingiliajikati unaohitaji ufadhili wa pamoja kutoka kwa serikali au wafadhili kulingana na masharti yafuatayo: Kuchangia maendeleo ya afya na uchumi; Kuna mantiki ya wazi ya uingiliaji kati kulingana na kushindwa kwa soko, kwa kuzingatia (i) Bidhaa za Umma (isiyo ya upinzani, isiyojumuisha) (ii) mambo makubwa ya nje ya jamzii. Bidhaa hizi za afya za pamoja ni za msingi katika kulinda na kukuza afya na ustawi. Kwa sababu ya manufaa mapana ya bidhaa hizi, zihusianazo na mambo ya nje, na mara nyingi yenye asili ya sekta nyingi, hatua zinazolengwa na uwekezaji ni muhimu kwa serikali na jumuiya ya kimataifa. Bidhaa za pamoja za afya kwa ujumla huangukiakwenye makundi matano: Sera na Uuratibu (mfano. Sera na mikakati ya kudhibiti magonjwa) Ushuru na Ruzuku (km. ushuru wa bidhaa zilizo na athari kwa afya ili kuunda ishara za soko zinazosababisha mabadiliko ya tabia) Kanuni na Sheria (km. kanuni na miongozo ya mazingira) Habari, uchambuzi & mawasiliano )k.m. mifumo ya ufuatiliaji) Huduma kwa umma * (k.m. usimamizi wa taka za matibabu na ngumu) *Baadhi wanaweza kuwa na sifa za bidhaa kibinafsi na ufadhili wa kibinafsi unaouhusiana katika hali fulani. Sifa: Bidhaa za pamoja kwa ajili ya afya na afua zimewekwa katika makundi matano yaliyoelezwa hapa chini ili kutoa ufafanuzi zaidi wa kuunda bajeti, mipango na utekelezaji. Mipango na uratibu. Uundaji wa sera za kitaifa, uwezo wa kitaasisi na taratibu za uratibu katika sekta na ngazi za serikali. Hizi ni lazimaz zijumuishe makundi yote na zinahitaji kufuatiliwa na kuunganishwa rasmi na michakato ya kibajeti ya kitaifa. Udhibiti na sheria. Inarejelea matumizi ya mamlaka ya kutumia nguvu kwa serikali kuweka vikwazo kawa mashirika na watu binafsi. Inajumuisha anuwai kamili ya vyombo vya kisheria (kama vile sheria, amri, maagizo, kanuni, kanuni za usimamizi na miongozo). Ushuru na ruzuku. Vyombo vya kifedha vinavyoathiri tabia ya mtu binafsi na soko, ambayo inaweza kuwa na athari kubwa kwa afya ya jamii. Ukusanyaji wa habari, uchambuzi na mawasiliano. Inahusisha ukusanyaji na uchambuzi wa taarifa, na ufuatiliaji wa mabadiliko wa kiwango cha idadi ya watu kupitia mfumo wa taarifa unaoratibiwa na serikali kuu. Huduma kwa umma * (k.m. usimamizi wa taka za matibabu na ngumu) Huduma zinazoathiri jamii yote na ni za msingi kwa afya ya umma (kama vile maji na usafi wa mazingira, udhibiti wa takaz, udhibiti wa vijidudu na shughui za kukabiliana na dharura), lakini masoko ambayo ama hayatoi au yanatoa huduma chini ya kiwango. Ujumbe muhimu wa sera. Bidhaa za pamoja za afya ni muhimu kwa kujenga usalama wa afya wa kitaifa na kimataifa na kwaajili ya kufanya maendeleo kuelekea chanjo ya afya kwa wote, ikiwa ni pamoja na kuzuia na kupunguza janga na vitisho vya mazingira kwa jamii. Mifumo ya afya inayofanya kazi vizuri inategemea utawala thabiti, kanuni na viwango vilivyo wazi, huduma za jamii na sera zilizoratibiwa, ambazo zote ni bidhaa za pamoja za afya. Bidhaa za pamoja za afya hutoa mantiki ya kiuchumi kwa kuwa ni muhimu kwa serikali kuwekeza katika uwezo wa Kimataifa wa Kanuni ya afya ya 2005 kwa usalama wa afya na kazi muhimu ili kuhakikisha maendeleo kuelekea huduma ya afya kwa wote. Bidhaa za kawaida kwa ajenda ya afya lazima zijumuishwe katika mijadala ya kila mwaka na ya miaka mingi ya bajeti pamoja na ufadhili wa afya na midahalo ya marekebisho ya bajeti ya kitaifa. Kufadhili kazi hizi mtambuka kunahitaji rasilimali zilizounganishwa, pamoja na uratibu katika sekta husika. Mfumo wa matumizi ya muda unaweza kusaidia katika uratibu huu na unaweza kuhakikisha kuwa bidhaa za pamoja za afya zinapewa kipaumbele kwa wakti na katika ngazi zote za serikali, hata katika kukabiliana na vikwazo vya kifedha na kisiasa. Baadhi ya nci zinaweza kurekebisha usimamizi wao wa fedha za umma ili kupanua na kuweka upya nafasi ya kibajeti ili kuruhusu fedha zitumike kwa majukumu haya.

Àwọn ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera Ìsọníṣokí: Àwọn ọjàtó wọ́pọ̀ fún ìlera máa ń ṣiṣẹ́ fún ọpọ̀ èrò tàbí àwọn àgbékalẹ̀ tó máa ń nílò ìnáwó àpapọ̀, bóyá láti ọwọ́ ìjọba tàbí àwọn alágbékalẹ̀ lóri àwọn àlàkalẹ̀ wọ̀nyí: Lọ́wọ́ sí àgbéga ìlera àti ètò ọrọ̀ ajé; Ètò pínpín tí kò rújú wà fún àwọn àgbékalẹ̀ ètò ọrọ̀ ajé èyí tó dá lórí ìkùnà ọjà, pẹ̀lú àfojúsùn lórí (i) Ọjà gbogbo gbò (Èyí tí kò lórogún, èyí tí kò ní ìyàsọ́tọ̀) tàbí (ii) ìwọ̀n ìṣokùnfà tó pọ̀ láti àwùjọ mìíràn. Àwọn ọjàtó wọ́pọ̀ fún ìlera jẹ́ ọ̀pákùtẹ̀lẹ̀ láti dáàbò bo àti láti mú gbèrú ìlera àti ìwà lálàáfíà. Nítorí àwọn àǹfààní tó ga ti àwọn ọjàyìí, ) ìwọ̀n ìṣokùnfà láti àwùjọ mìíràn tó sún mọ́ ra, àti ìrísí ẹlẹ́kaǹka, iṣẹ́ ṣíṣe tó ní àfojúsùn àti ìfowóṣòwò jẹ́ pàtàkì fún ìjọba àti àwùjọ àgbáyé. Àwọn ọjàtó wọ́pọ̀ fún ìlera pín sí ipele márùn-ún: Òfin àti ìṣàkósó (àpẹẹrẹ òfin àti ìlànà ìṣàkósó àrùn) Owó orí àti owó ìrànwọ́ (àpẹẹrẹ owó orí lórí àwọn ọjà lórí ìlera láti pèsè ìfihàn ọjà tó ń yọrí sí àyípadà ìwà) Àwọn ìlànà àti ọ̀nà ìṣòfin (àpẹẹrẹ àwọn ìlànà àti ìtọ́nisọ́nà àyíká) Ìròyìn, ìtú sí wẹ́wẹ́ àti ìbánisọ̀rọ̀* (àpẹẹrẹ àwọn ètò ìṣọ́ni) Àwọn iṣẹ́ iye ènìyàn* (àpẹẹrẹ ètò ìṣègùn àti ìṣàkóso ìdọ̀tí) Àwọn mìíràn lè ní àmúyẹ ọjà aládàáni àti ìlò owó tó sń mọ́ ra ní àwọn ìgbà kọ̀ọ̀kan. Àwon àmúyẹ: Àwọn iṣẹ́ àti àgbékalẹ̀ ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera ló ti wà ní ìpele márùn-ún gẹ́gẹ́ bí àlàyé ìsalẹ̀ yìí láti pèsè ìmọ̀ tó péye lóri ṣíṣetò ìnáwó, èròǹgbà àti ìmúṣẹ ìlànà ètò. Àgbékalẹ̀ èròǹgbà àti ìṣkóso Ṣíṣe àwọn òfin orílẹ̀-èdè, ipá àwọn ilé-ẹ̀kọ́àti ọgbọ́n ìṣàkóso káàkiri ẹ̀ka àti àwọn ìpele ìjọba. Gbogbo égbẹ́ gbọ́dọ̀ wà nínú èyí tí wọn yóò sì nílò láti ṣe àmójútó wọn àti síso wọ́n pọ̀ mọ́ ìlàna ètò owó níná ti orìlọ̀-èdè. Ìlànà òfin àti ìṣàkóso Èyí tún mọ̀ sí ìlò àgbàra ìpọn dandan ti ìjọba làti fi ìdílọ́wọ́ tipátipá sórí àwọn àwùjọ àti ẹnì kọ̀ọ̀kan. Èyí níí ṣe pẹ̀lú àwọn ohun èlò òfin ní kíkún (bíi òfin, àlàkalẹ̀, àṣẹ, kóòdù, òfin àti ìtọ́sọ́nà ìṣàkóso. Owó orí àti owó ìrànwọ́ Ohun èlò ajẹmọ́ ìṣúná tó máa ń nipa lórí ẹnì kọ̀ọ̀kan àti ìhùwàsí ọjà, èyí tó lè ní ipa tó lápẹẹrẹ lórí ìlera gbogbo gbò. Ṣíṣe àgbàjọ ìròyìn, ìṣàtúpalẹ̀ àti ìbáraẹnisọ̀rọ̀ Níí ṣe pẹ̀lú àgbàjọ àti ìṣàtúpalẹ̀ ìròyìn, àti ṣíṣe àmójútó àyípadà ìpele àwọn ènìyàn láti èyí tó jinlẹ̀ àti ètò ìròyìn alámòjútó alápapọ̀. Ètò iye ènìyàn* (àpẹẹrẹ ìṣàkóso ìṣègùn àti ìdọ̀tí) Àwọn iṣẹ́ tó máa ń nipa lórí àwùjọ tó sì jẹ́ ọ̀pákùtẹ̀lẹ̀ fún ìlera gbogbo gbò (bíi omi àti ìtọ́jú àyíká, ìṣàkóso ìdọ̀tí, ìṣàmójútó kòkòrò tó ń fa àìsàn àti ìdáhùn sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ òjijì), ṣùgbọ́n èyí tí ọjà máa ń pèsè tàbí pèsè lọ́nà àìtó. Àwọn àfijíṣẹ́ tó ṣe kókó Àwon ọjà fún ìlera ṣe kókó sí ṣíṣe àgbékalẹ̀ ààbò ìlera orílẹ̀-èdè àti ti gbo gbo àgbáyé àti láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìlera gbogbo àgbáyé, tó fi mọ́ dídènà àti píparun ìtànkálẹ́ àti ìdún kookò àyíká mọ́ àwùjọ. Àwọn ètò ìlera tó ń ṣíṣẹ dáradára gbára lé ìjọba tó nípọn, àwọn ìlànà àti àgbékalẹ̀ tí kò rújú, àwọn iṣẹ́ tó dá lórí iye ènìyàn àti àwọn ìlànà tó ní ìṣàkóso tó dára, gbogbo èyí tó jẹ́ ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera. Àwọn ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera máa ń pèsè ìwọ̀n ètò ọrọ̀ ajé fún ìdí tó fi ṣe pàtàkì fún ìjọba láti kówó lé Ìlànà Ìlera gbgbo Àgbáyé 2005 fún ipá fún ààbò ìlera àti ìwúlò tó gbọngbọ́n láti rí dájú pé ìtẹ̀síwáju bá ètò ìlera gbogbo gbò. Àgbékalẹ̀ ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera gbọ́dọ̀ wà nínu ètò ìtakùrọ̀sọ àgbékalẹ̀ owó lọ́dọọdún àti ní ọdún mẹ́ta mẹ́ta àti pẹ̀lú ṣíṣe agbátẹrù ètò ìlera pẹ́lú owó àti ìtakùrọ̀sọ àgbékalẹ̀ owó orílẹ̀-èdè fùn àtúnṣe. Kíkówó lé àwọn ìwúlò iṣẹ́ onílànà méjì yìí máa ń gba àfàpọ̀ ohun ìní, àti pẹ̀lú ṣíṣe àmójútó káàkiri àwọn ẹ̀ka tí ọ̀rọ̀ kàn. Àgbékalẹ̀ ìnáwó ìgbà díẹ̀ lè ṣe ìrànlọ́wọ́ ìṣàkóso yìí ó sì le ríi dájú pé ọjà tó wọ́pọ̀ fún ìlera wà ní ipò ákọ́kọ́ fún ìgbà pípẹ́ àti káàkiri gbogbo ìpele ìjọba, pàápàá ní ìṣojú ìdènà owó àti ìṣèlú. Díẹ̀ lára àwọn orìlẹ̀ – èdè yìí lè ṣe àtúnṣe sì ìṣàkóso ètò ìṣúná fún gbogbo gbò wọn láti fẹ̀ lójú síi àti làti fààyè gba àgbékalẹ̀ owó fún àǹfààní láti jẹ́ kí owó wọlé fún àwọn iṣẹ́ yìí.

Izimpahla zezempilo ezijwayelekile Uhlolojikelele: Izimpahla zezempilo ezijwayelekile ziyimisebenzi esekelwe enanini labantu noma ukungenelela okudinga ukuxhasa ngezimali ngokuhlanganyela, okuvela kuhulumeni noma kubantu abanikelayo ngokusekelwe kule mibandela elandelayo: Zinegalelo ngokuphathelene nenqubekela phambili kwezempilo kanye nezomnotho; Kunesizathu esicacile sezomnotho sokungenelela okusekelwe ekuhlulekeni kwemakethe, okugxile (i) Ezimpahleni Zomphakathi (Okunenambango, Okungabandlululi) noma (ii) izinto zangaphandle ezinkulu zomphakathi. Izimpahla zezempilo ezijwayelekile zibalulekile ngokuphathelene nokuvikela kanye nokugqugquzela ezempilo kanye nenhlalakahle. Ngenxa yezinzuzo ezibanzi zalezi zimpahla, izinto zangaphandle ezihlobene, futhi ngokujwayelekile ngokwemvelo yezimboni eziningi, izinyathelo ezihlosiwe kanye nokutshalwa kwezimali kuyadingeka kokubili kohulumeni kanye nomphakathi womhlaba wonke. Izimpahla zezempilo ezijwayelekile ngokuvamile zihlukaniswa ngemikhakha emihlanu: Inqubomgomo kanye Nokuxhumanisa (isib. izinqubomgomo kanye namasu okulawula izifo) Izintela kanye Nezibonelelo (isib. intela emikhiqizweni enomthelela kwezempilo ukuze kusungulwe izimpawu zemakethe eziholela ekushintsheni ngokuphathelene nendlela yokuziphatha) Imithethonqubo kanye Nemithetho (isib. imithethonqubo kanye nemihlahlandlela ephathelene nendawo ezungezile) Imininingwane, ukuhlaziya kanye nokuxhumana* (isib. izinhlelo zokuqapha) Izinsiza Zabantu * (isib. ukwenganyelwa kwezokwelapha kanye nemfucuza) *Abanye bangase babe nezici zempahla yangasese kanye nokuhlobene nokuxhaswa ngezimali kwangasese ezimweni ezithile. Izimfanelo: Izimpahla ezijwayelekile zemisebenzi yezempilo kanye nokungenelela zihlukaniswe ngemikhakha emihlanu echazwe ngezansi ukuze zicaciswe kabanzi ngokuphathelene nokwenza isabelomali, izinhlelo kanye namalungiselelo okusetshenziswa. Ukuhlela kanye nokuxhumanisa Ukwakhiwa kwezinqubomgomo zikazwelonke, amakhono ezikhungo kanye nendlela yokuxhumanisa emikhakheni kanye nasezingeni likahulumeni. Lokhu kumele kuhlanganise wonke amaqembu futhi kuzodingeka kuqashwe futhi kuxhunyaniswe ngokusemthethweni nezinqubo zesabelomali sikazwelonke. Umthethonqubo kanye nomthetho Kusho ukusebenzisa amandla kahulumeni okuphoqelela ukubeka imingcele ezinhlanganweni kanye nakubantu ngabanye. Kuhlanganisa uhla oluphelele lwezindlela zangokomthetho (njengemithetho, izinqumo, imiyalo, amakhodi, imithetho yokuqondisa kanye neziqondiso). Izintela kanye nezibonelelo Izindlela zezezimali ezithonya ukuziphatha komuntu ngamunye kanye nokwezimakethe, okungaba nomthelela omkhulu kwezempilo zabantu. Ukuqoqwa kolwazi, ukuhlaziywa kanye nokuxhumana Kubandakanya ukuqoqwa kanye nokuhlaziywa kolwazi, nokuqapha ushintsho lwezinga zabantu ngohlelo lolwazi olubanzi kanye nokuhlelwe endaweni engumongo. Izinsiza zabantu * (isib. ukwenganyelwa kwezokwelapha kanye nemfucuza) Izinsiza zithinta wonke umphakathi futhi zibalulekile empilweni yomphakathi (njengamanzi nokuthuthwa kwendle, ukwenganyelwa kwemfucuza, ukulawulwa kwezilwane ezithwala izifo (vector) kanye nemisebenzi yokusabela ezimweni eziphuthumayo), kodwa izimakethe ezingazihlinzekeli lutho noma ezingazihlinzekeli okutheni. Imilayezo eyinhloko yenqubomgomo Izimpahla zezempilo ezijwayelekile zibalulekile ekwakheni ukuphepha kwezempilo kuzwelonke kanye nasemhlabeni wonke kanye nasekuthuthukiseni ukufinyelela kwezempilo kwendawo yonke, okuhlanganisa ukuvimbela nokunciphisa ubhubhane kanye nezinsongo zendawo ezungezile emiphakathini. Izinhlelo zezempilo ezisebenza kahle zincike ekubuseni ngokuqinile, imithethonqubo kanye nezindinganiso ezicacile, izinsiza ezisekelwe enanini labantu kanye nezinqubomgomo ezihlanganisiwe, konke okuyizimpahla zezempilo ezijwayelekile. Izimpahla zezempilo ezijwayelekile zihlinzeka ngesizathu sezomnotho sokuthi kungani kudingeka ukuthi ohulumeni batshale imali kuMthethonqubo Wezempilo Womhlaba Wonke ka-2005 wamakhono okuphepha ngokuphathelene nezempilo kanye nemisebenzi ebucayi ukuze kuqinisekiswe inqubekela phambili ekufinyelelweni kwezempilo kuyo yonke indawo. I-ajenda ejwayelekile yezimpahla zezempilo ezijwayelekile kufanele ihlanganiswe ezingxoxweni zesabelomali zonyaka kanye nezeminyaka eminingi kanye nokuxhaswa ngezimali kwezempilo kanye nezingxoxo zezinguquko zesabelomali sikazwelonke. Ukuxhasa ngemali le misebenzi ehlanganisa imikhakha ehlukene kudinga izinsiza ezihlanganisiwe, kanye nokuxhumanisa emikhakheni efanele. Izinhlaka zezindleko zesikhathi esiphakathi nendawo zingasiza kulokhu kuxhumanisa futhi zingaqinisekisa ukuthi izimpahla zezempilo ezijwayelekile zibekwa eqhulwini ngokuhamba kwesikhathi kanye nakumazinga kahulumeni, ngisho naphezu kwezithiyo zezimali kanye nezombusazwe. Amanye amazwe angase alungise ukuphathwa kwawo izimali zomphakathi ukuze kwandiswe futhi kubekwe eqhulwini indawo yesabelomali ukuze kuvunyelwe ukuthi izimali zingene kule misebenzi.

ተጨማሪ ምግብ ማጠቃሊያ፡- በ 6 ወር አካባቢ የሕፃኑ የኃይል ፍላጎት እና የተመጣጠነ ምግብ አቅርቦት በእናት ጡት ወተት ከሚሰጠው በላይ መጨመር የሚጀምር ሲሆን እነዚህን ፍላጎቶች ለማሟላት ተጨማሪ ምግቦች አስፈላጊ ናቸው፡፡ የዚህ ዘመን ጨቅላ ህጻን በዕድገታቸው ረገድ ለሌሎች ምግቦችን ለመውሰድ ዝግጁ ነው፡፡ ይህ ሽግግር ተጨማሪ ምግብ ይባላል፡፡ ተጨማሪ ምግቦቹ በ 6 ወር ጊዜ ውስጥ ካልተሰጡ ወይም ተገቢ ባልሆነ መንገድ ከተሰጡ የሕፃኑ እድገት ሊቀንስ ይችላል፡፡ የጨቅላ ህጻናት የአመጋገብ ፍላጎቶች መሟላታቸውን ለማረጋገጥ ተጨማሪ ምግቦች የሚከተሉትን መሆን አለባቸው፡- በወቅቱ –ማለትም የኃይል እና የተመጣጠነ ንጥረ ነገር ፍላጐት በጡት ማጥባት ብቻ ሊቀርብ ከሚችለው በላይ በሚሆንበት ጊዜ ይተዋወቃሉ፤ በቂ፡- በማደግ ላይ ያሉ ልጆችን የአመጋገብ ፍላጎቶች ለማሟላት በቂ ኃይል፣ ፕሮቲን እና ማይክሮ-ንጥረ ነገሮችን ይሰጣቸዋል ማለት ነው፤ ደህንነቱ የተጠበቀ፡- በንጽህና ተከማችተው እና ተዘጋጅተዋል እንዲሁም ጠርሙሶች እና ፕላስቲኮችን ሳይሆን በንጹህ እቃዎች በንጹህ እጆች መመገብ ነው፡፡ በአግባቡ መመገብ፡- ይህም ማለት ከልጁ የምግብ ፍላጎት እና ጥጋብ ምልክቶች ጋር የሚሄድ ሲሆን የምግብ ድግግሞሽ እና አመጋገብ ለእድሜ ተስማሚ ናቸው፡፡ አሳዳጊዎች የህጻኑ ረሃብ ፍንጭ ሲያዩ ምግብ በመስጠት እና ህፃኑ እንዲመገብ በማበረታታት ህፃናትን በመመገብ ረገድ ንቁ ጥንቃቄ ማድረግ አለባቸው፡፡ ምክረ ሀሳብ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ህጻናት በ6 ወር እድሜያቸው ከጡት ወተት መመገብ በተጨማሪ ተጨማሪ ምግብ መቀበል እንዲጀምሩ ይመክራል፡፡ በመጀመሪያ ላይ ከ6-8 ወራት ውስጥ በቀን ከ 2-3 ጊዜ ተጨማሪ ምግቦችን መመገብና ከ9-11 ወራት እና ከ12-24 ወራት መካከል በየቀኑ ወደ 3-4 ጊዜ ማሳደግ አለባቸው፡፡ 12-24 ወራት እድሜ ላላቸው ህጻናት በቀን ከ1-2 ጊዜ ተጨማሪ የተመጣጠነ መክሰስም ካስፈለገ መስጠት ይኖርበታል፡፡ ህፃኑ እያደገ ሲሄድ የምግብ ወጥነት እና ልዩነትን ቀስ በቀስ በመጨመር ከህፃኑ ፍላጎቶች እና አቅም ጋር ይሂዱ፡፡ ጨቅላ ህጻናት ከ6 ወር ጀምሮ የተጣራ፣ የተፈጨ እና ከፊል ጠጣር ምግቦችን መመገብ ይችላሉ፡፡ በ 8 ወራት ዕድሜ ላይ አብዛኛዎቹ ህፃናት “በጣት የሚያዙ ምግቦችን” (በልጆች ብቻ ሊበሉ የሚችሉ ደረቅ ምግቦችን) መብላት ይችላሉ፡፡ በ12 ወራት ላይ አብዛኛዎቹ ልጆች እንደ ስጋ፣ የዶሮ እርባታ፣ አሳ፣ እንቁላል እና የወተት ተዋጽኦዎች ያሉ ከእንስሳት የተገኙ ምግቦችን ጨምሮ የተመጣጠነ ምግብን አስፈላጊነት ከግምት ውስጥ በማስገባት እንደ ሌሎቹ የቤተሰብ አባላት ተመሳሳይ አይነት ምግቦችን መመገብ ይችላሉ፡፡ እንደ አጠቃላይ ወይኖች ወይም ጥሬ ካሮት የመሳሰሉ መጨናነቅ ሊያስከትሉ የሚችሉ ምግቦችን ከመመገብ ተቆጠቡ። እንደ ሻይ፣ ቡና እና ስኳር የበዛ ለስላሳ መጠጦች ያሉ ዝቅተኛ የንጥረ ነገር ዋጋ ያላቸውን መጠጦች ከመስጠት ይቆጠቡ፡፡ በንጥረ-ነገር የበለጸጉ ምግቦችን ላለማስቀረት የሚጠቀሙትን ጭማቂ መጠን ይገድቡ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት 6 አመት የሆኑትን ጨምሮ ከ5 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናትን ከመክሳት እ/አ/አ በ2025 በ40% መቀነስን ግቦችን ያካተተው “በእናቶች፣ ጨቅላ ህፃናት እና ታዳጊ ህፃናት አመጋገብ ላይ አጠቃላይ የትግበራ እቅድ” ተግባራዊ እና ክትትል ለማድረግ ሀገራትን ለመደገፍ ቁርጠኛ ነው። “የአለምአቀፍ የጨቅላ እና ታዳጊ ህፃናት አመጋገብ ስትራቴጂ” እንዲሁም ተገቢውን የጨቅላ እና የህጻናት አመጋገብን ለመጠበቅ፣ ለማስፋፋት እና ለመደገፍ ያለመ ነው፡፡ ተገቢው ተጨማሪ ምገብ መመገብ በትክክለኛ መረጃ እና በቤተሰብ፣ በማህበረሰብ እና በጤና አጠባበቅ ስርዓት በተገኘ የሰለጠነ ድጋፍ የወሰነ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ለመከላከል ቁልፍ የሆኑ ማህበረሰቦች ስለ ተገቢ ምግቦች እና የአመጋገብ ዘዴዎች በቂ እውቀት እንዲኖራቸው ከአባል ሀገራት ጋር በገራ ይሰራል። የዓለም ጤና ድርጅት “ተጨማሪ አመጋገብ፡- የቤተሰብ ምግቦች ጡት ለሚያጠቡ ህጻናት” የሚል መመሪያውን ያዘጋጀ ሲሆን ይህም ለጤና ባለሙያዎች ተጨማሪ ምግብን እንዴት መስጠት እንደሚችሉ የበለጠ ዝርዝር መመሪያ ይሰጣል፡፡ መመሪያዎቹ እንደ የዓለም ጤና ድርጅት የጨቅላ እና የህፃናት የምክር ትምህርት እና ለጤና ሰራተኞች የተጨማሪ ምግብ አሰጣጥ የምክር ትምህርት አካል ሆነው ተካተዋል፡፡

Complementary feeding Overview: Around the age of 6 months, an infant’s need for energy and nutrients starts to exceed what is provided by breast milk, and complementary foods are necessary to meet those needs. An infant of this age is also developmentally ready for other foods. This transition is referred to as complementary feeding. If complementary foods are not introduced around the age of 6 months, or if they are given inappropriately, an infant’s growth may falter. Ensuring that infants nutritional needs are met requires that complementary foods be: timely – meaning that they are introduced when the need for energy and nutrients exceeds what can be provided through exclusive breastfeeding; adequate – meaning that they provide sufficient energy, protein and micronutrients to meet a growing child’s nutritional needs; safe – meaning that they are hygienically stored and prepared, and fed with clean hands using clean utensils and not bottles and teats; properly fed – meaning that they are given consistent with a child’s signals of appetite and satiety, and that meal frequency and feeding are suitable for age. Caregivers should take active care in the feeding of infants by being responsive to the child’s clues for hunger and also encouraging the child to eat. Recommendation: WHO recommends that infants start receiving complementary foods at 6 months of age in addition to breast milk. Initially, they should receive complementary foods 2–3 times a day between 6–8 months and increase to 3–4 times daily between 9–11 months and 12–24 months. Additional nutritious snacks should also be offered 1–2 times per day for ages 12–24 months, as desired. Gradually increase food consistency and variety as the infant gets older, adapting to the infant’s requirements and abilities. Infants can eat pureed, mashed and semi-solid foods beginning at 6 months. By 8 months most infants can also eat “finger foods” (snacks that can be eaten by children alone). By 12 months, most children can eat the same types of foods as consumed by the rest of the family, while keeping in mind the need for nutrient-dense foods, including animal-sourced foods like meat, poultry, fish, eggs and dairy products. Avoid foods in a form that may cause choking, such as whole grapes or raw carrots. Avoid giving drinks with low nutrient value, such as tea, coffee and sugary soft drinks. Limit the amount of juice offered, to avoid displacing more nutrient-rich foods. WHO response WHO is committed to support countries with implementation and monitoring of the "Comprehensive implementation plan on maternal, infant and young child nutrition”, which includes 6 targets, including reducing the number of children under-5 who are stunted by 40% by 2025. The "Global strategy for infant and young child feeding", also aims to protect, promote and support appropriate infant and young child feeding. Appropriate complementary feeding depends on accurate information and skilled support from the family, community and health care system. WHO works with Member States to ensure key populations have adequate knowledge about appropriate foods and feeding practices in order to prevent malnutrition. WHO developed the guide "Complementary feeding: family foods for breastfed children", which gives more detailed guidance for health workers on how to support complementary feeding. The guidelines are also included as part of WHO’s Infant and young child feeding counselling course and the Complementary feeding counselling course for health workers.

Cikamakon ciyar da jariri Gamsashshen bayani: A lokacin da jariri ya kai wata 6 shida, buƙatar jariri kan kuzari da abubuwa masu gina jiki na fara ƙaru wa a kan fiye da abin da nonon uwa ke samarwa kuma cikamakon abinci a wannan lokacin ya zama dole don biyan wannan buƙatar ta abincin. Jaririn da ya kai wannan lokacin ya kai girman fara cin wasu abincin. Zuwan wannan lokacin shi a ke kira da 'complementary feeding' wato 'cika ciyar da jariri '. Idan ba a fara bawa jariri cikamakon abinci a daidai wannan lokacin da jariri ya kai wata shida, ko kuma idan ba a basu yadda ya kamata ba, girman jaririn zai samu matsala. Tabbatar da cewa an biya wa jarirai buƙatarsu wadda ta shafi abinci su kansance: A kan lokaci: ma'ana cewa ana fara bawa jarirai irin wannan abincin yayin da buƙatar kuzari da abinci mai gina jiki ya wuce abin da za a iya samar wa ta shayar da yaro nonon uwa na farkon rayuwarsa.; Isashshe: ma'ana suna samar da isashshen kuzari, da sinadarin protin da sinadarin da yake taimaka wa wajen girma (micronutrient) domin biyan buƙatun yaro na cikakken girma mai lafiya.; Aminci - ma'ana cewa su kasance an ajiye su cikin tsafta sannan kuma a ba da su da tsaftataccen hannu da amfani da kayan haɗa abinci masu tsafta sai dai ba da kwalabe da abin bawa yaro abinci ba.; Ciyarwa yadda ya dace: ma'ana ana bada abincin a lokacin da ya dace tare da la'akari da alamun son cin abinci ko ƙoshi ga yaron, da yawan cin abinci da ciyarwar da suka dace da shekarun yaron. Masu kula da yara ya kamata suna lura sosai wajen ciyar da jarirai ta kasance sune da alhakin kula da alamun jin yunwar yaron sannan da ƙoƙarin sanya yaron ya ci abinci. Bada shawara: Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta bada shawarar cewa jarirai ya kamata su fara karɓar cikamakon abinci yayin da suka kai wata shida ƙari a kan nonon uwa da ake basu. A farko, za a basu cikamakon abinci sau 2 zuwa sau 3 a rana tsakanin wata 6 zuwa wata 8 sannan a ƙara dinga basu sau 3 zuwa 4 kullum tsakanin wata 9 zuwa 11 da kuma wata 12 zuwa 24. Ya kamata ana bada ƙarin kayan kwaɗayi masu gina jiki sau 1 ko zuwa 2 a kowacce rana ga yaran da suka kai wata 12 zuwa wata 24, yadda suke so. ƙara ci gaba da amfani da wani nau'i na abinci da kuma amfani da iri-iri yayin da suke ƙara girma da sabawa da abin da yaron ke buƙata kuma zai iya ci. Yara zasu iya cin abu mai ɗan kauri da aka haɗa shi da kayan itace ko ganye da abin ci mai ɗan ruwa-ruwa da kuma abinci mai ɗan tauri a farko-farkon wata 6. A watanni 8 ɗin su yawancin yara za su iya cin abincin da ake ci da hannu ɗaya (irin su kayan ciye-ciye da yara ke iya ci su kaɗai). A watannin 12, yawanci yara za su iya cin abinci irin abincin da sauran 'yan gidansu ke ci, yayin tabbatar da cewa akwai buƙatar cin abinci mai rai da lafiya, wanda ya haɗa da abincin da aka sarrafa shi da ɓangarorin jikin dabbobi irin su nama da naman tsuntsaye da kifi da ƙwai da kuma abincin da akai da nono ko cukwi. A gujewa cin abincin da zai iya janyo shaƙewa, irin su inibin da ba a gyara shi ba ko ɗanyen karas. A guji bada kayan sha din da bana gina jiki bane, irin su shayi da kofi da kayan sha da ya ji siga. A ƙayyade yawan lemon da ake bawa yara, saboda gujewa yasar da abinci mai gina jiki da yawa. Matakan Hukumar WHO WHO wato Hukumar lafiya ta duniya ta duƙufa wajen tallafawa ƙasashe da aiwatar da kulawa da shirin nan na "Aiwatar da cikakken shirin ciyar da uwa da jariri da yaran da ya tasa abinci mai gina jiki", wanda ya ƙunshi manufa guda shida, wanda ya haɗa da rage yawan yaran da suke ƙasa da shekara biyar da suka tsome da kaso arba'in cikin ɗari a shekarar dubu biyu da ashirin da biyar. "Shirin duniya na ciyar da jarirai da yara matasa", ɗin nan ya kuma ƙuduri niyyar kare da ƙarfafa da tallafawa ciyar da jarirai da matasan yara da ya dace. Cikamakon ciyarwa da ya dace ya dogara ne a kan bayanai na dai-dai da goyon baya na na ƙwarewa daga iyalai da al'umma da tsarin kiwon lafiya. WHO tana aiki da ƙasashe domin tabbatar da babban kason al'umma na da ilimi a kan abincin da ya dace da hanyoyin ciyarwa domin kawar da cin abinci mara gina jiki. WHO ta samar da shirin nan na "cikamakon ciyarawa: cimakar iyali ga yaran da ake shayar da su nono", wanda yake bada cikakken jagoranci ga ma'aiakatan lafiya a kan yadda zasu tallafawa shirin cikamakon ciyarwa. An kuma sa ƙa'idojin a matsayin wani ɓangaren nazarin bada shawara na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan ciyar da jarirai da matasan yara da kuma shirin nazarin bada shawara na cikamakon ciyarwa domin ma'aikatan lafiya.

Chakula cha ziada Muhtasari: Kwenye um ri wa miezi 6, hitaji la mtoto la nishati na virutubisho huanza kuzidi kile kinachotolewa na maziwa ya mama, na vyakula vya ziada ni muhimu ili kukidhi mahitaji hayo. Mtoto wa umri huu pia yupo tayari kukua kwa kwa vyakula vingine. Mhamo huu unajulikana kama ulishaji wa ziada. Ikiwa vyakula vya ziada havitaanzishwa kwenye umri wa miezi 6, au ikiwa vinatolewa kwa njia isiyofaa, ukuaji wa mtoto unaweza kudhoofika. Kuhakikisha kwamba mahitaji ya lishe ya watoto wachanga yanatimizwa kunahitaji kuwa na vyakula vya ziada: Kwa wakati ufaao ‚Äì ikimaanisha kuwa zinaletwa wakati hitaji la nishati na virutubisho linazidi kile kinachoweza kutolewa kupitia unyonyshaji pekee:; Utoshelevu, Äì ikimaanisha kwamba hutoa nishati ya kutosha, protini na virutubisho vidogo ili kukidhi mahitaji ya lishe ya mtoto anayekua.; Salama, ikimaanisha kuwa yamehifadhiwa na kutayarishwa kwa usafi ‚Äì na kulishwa kwa mikono safi kwa kutumia vyombo safi na sio chupa na chuchu; Kulishwa ipasavyo ‚Äì ikimaanisha kwamba wanapewa kulingana na ishara za mtoto za hamu ya kula na kushiba, na kwamba mzunguko wa chakula na kulisha vinafaa kwa umri;. Walezi wanapaswa kuwa makini katika ulishaji wa watoto wachanga kwa kuwa wasikivu kwa dalili za mtoto kuhusu njaa na pia kuhiza mtoto kula. Mapendekezo: WHO linapendekeza kwamba watoto wachanga waanze kupewa vyakula vya ziada wakiwa na umri wa miezi 6 pamoja na maziwa ya mama. Awali wanapaswa kupokea vyakula vya ziada mara 2‚Äì3 kwa siku kati ya miezi 6‚Äì8 na kuongeza hadi mara 3‚Äì4 kila siku kati ya miezi 9‚Äì11 na miezi 12‚Äì24. Zaidi ya hayo, vitafunwa vyenye lishe vinapaswa kutolewa mara 1‚Äì2 kwa siku kwa umri wa miezi 12‚Äì24, kama inavyotakiwa. Polepole ongeza uthabiti wa chakula na aina mbalimbali kadiri mtoto anavyokua, kulingana na mahitaji na uwezo wa mtoto. Watoto wachanga wanaweza kula vyakula vilivyosagwa, vilivyopondwa na vikiwa na nusu ugumu kuanzia miezi 6. Kufikia miezi 8 watoto wengi wanaweza pia kula vyakula vya kutengeneza ‚Äú ‚Äù (vitafunwa vinavyoweza kuliwa na watoto wenyewe). Kufikia miezi 12, atoto wengi wanaweza kula aina sawa za vyakula vinavyotumiwa na familia nzima, huku wakikumbuka hitaji la vyakula vyenye virutubisho vingi, pamoja naz vyakula vya asili ya wanyama, kama nyama, kuku, samaki, mayai na bidhaa za maziwa. Epuka vyakula vya aina inayoweza kusababisha kukabwa, kama vile zabibu nzima au karoti mbichi. Epuka kumpa vinywaji vyenye hali ya chini ya virutubisho, kama vile chai, kahawa na vinywaji baridi vya sukari. Punguza kiasi cha sharubati unayompa, ili kuzuia vyakula vyenye virutubisho vingi. Mrejesho wa WHO. WHO imejizatiti kusaidia nchi katika kutekeleza na ufuatiliaji wa "Mpango kabambe wa utekeleaji wa lishea ya mama na mtoto mdogo, unaojumisha malengo 6, ikiwa ni pamoja na kupunguza idadi ya watoto chini ya miaka 5 ambao wamedumaa ifikapo 2025. "Mkakati wa kimataifa wa kulisha watoto wadogo", pia unalenga kulinda, kukuza na kusaidia ulishaji sahihi wa watoto na watoto wachanga. Ulishaji sahihi wa ziazda hutegemea taarifa sahihi na usaidiza wenye ujuzi kutoka kwa familia, jamii na mfumo wa huduma za afya. WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama kuhakikisha kuwa jamii muhimu ina ujuzi wa kutosha kuhusu vyakula vinavyofaa na mbinu za ulishaji ili kuzuia utapiamlo. WHO iliandaa muongozo "Ulishaji wa ziada: vyakula vya familia kwa watoto wanaonyonyeshwa", ambao unatoa muongozo wa kina zaidi kwa wafanyakazi wa afya juu ya jinsi ya kusaidia ulishaji wa ziada. Miongozo hiyo pia imejumuishwa kama sehemu ya kozi ua ushauri wa ulishaji wa watoto wachanga na watoto ya WHO ‚Äô na kozi ya ushauri wa ulishaji wa ziada kwa wafanyakazi wa afya.

Àfikún oúnjẹ jíjẹ Ìsọníṣókí; Láàrin ọjọ́ orí oṣù mẹ́fà, ìnílò okun àti ìṣaralóore fún ọmọ ọwọ́ bẹ̀rẹ̀ sí ní ju ohun tí omi ọmú ń pèsè lọ, àfikún oúnjẹ jíjẹ wá ṣe pàtàkì láti bá àìní wọ̀nyí pàdé. Ìdàgbàsókè ọmọ ọwọ́ ọjọ́ orí yìí náà ti fara mọ́ àwọn oúnjẹ́ mìíràn. Àyípadà yìí ni wọ́n ń pè ní Àfikún oúnjẹ jíjẹ. Tí wón kò bá fi oúnjẹ jíjẹ aláfikún lọ ọmọ láàrin oṣù mẹ́fà, tàbí tí wọ́n bá fún wọn lọ́nà tí kò tọ́, ìdàgbàsókè ọmọ ọwọ́ bẹ́ẹ̀ kò ní já gaara. Ríri i dájú pé wọ́n bá àìní àwọn ọmọ ọwọ́ pàdé nílò kí àwọn oúnjẹ jíjẹ aláfikún náà jẹ́: alásìkò – èyí tún mọ̀ sí pé wọ́n fi àwọn oúnjẹ yìí lọ̀ wọ́n nígbà tí okun àti ìṣaralóore tí wọ́n nílò b;a ju ohun tí omi ọmú nìkan bá le pèsè lọ; èyí tó tọ́ - èyí tún mọ̀ sí pé wọ́n pèsè oun tó tó, ohun amára dàgbà àti àwọn ohun aṣara lóore tí ara nílò lọ́pọ̀ làti bá àìní ìṣaralóore ọmọ ọwọ́ tó ń dàgbà pàdé; àìléwu - èyí tún mọ̀ sí pé wọ́n pèsè àti tọ́jú wọn ní ìmọ́ tótó, wọ́n sì fi ọwọ́ àti àwọn ohun èlò tó mọ́ nù wọ́n tí kìí ṣe ìgò ìfọ́mọloúnjẹ́; ìfọ́mọloúnjẹ́ dáradára - èyí tún mọ̀ sí pé wọ́n fún àwọn ọmọ loúnjẹ déédéé pẹ̀lú àmì ebi àti yíyó, àti ìwọ̀n oúnjẹ àti ìfọ́mọloúnjẹ́ tó ṣe rẹ́gí pẹ̀lú ọjọ́ orí wọn. Ó yẹ kí àwọn olùtọ́jú sa ipa tó dára ní fífún àwọn ọmọ ọwọ́ lóújẹ nípa dídáhùn sí àwọn ìṣàmì ọmọ náà fún ebi àti pẹ̀lú mímú ìwúrí bá ọmọ láti jẹn. Àmọ̀ràn: WHO ṣe ìgbaninímọ̀ràn pé àwọn ọmọ ọwọ́ yẹ kó bẹ̀rẹ̀ oúnjẹ jíjẹ aláfikún ní oṣù 6 ní ọjọ́ orí ní àfikún sí omi ọmú. Tẹ́lẹ̀, ó yẹ kí wọ́n gba oúnjẹ jíjẹ aláfikún ní ìgbà 2-3 lójúmọ́ láàrin oṣù 6-8 kí àfikún sì wà ní ìgbà 3-4 lójúmọ́ láàrin oṣù 9-11 àti láàrin oṣù 12- 24. Àfikún ìpanu aṣaralóóre yẹ kó wà láàrin ìgbà 1-2 lójúmọ́ fún ọjọ́ orí oṣù 12-24, bí wọ́n bá ṣe fẹ́. Mímú ìtẹ̀síwájú bá ìṣe déédé oúnjẹ àti oríṣiríṣi bí ọmọ ọwọ́ náà bá ṣe ń dàgbà, níní ìmọ̀lára sí ipá àti ìnílò ọmọ náà. Àwọn ọmọ ọwọ́ lè jẹ àwọn oúnjẹ títẹ̀, fífọ́ tàbí tó le ní ìwọ̀nba bẹ̀rẹ̀ láti oṣù mẹ́fà. Ní bíi oṣù 8 ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ ọwọ́ lè jẹ ‘oríṣi ìpanu’ ( àwọn ìpanu tí àwọn ọmọ nìkan lè jẹ). Ní bíi oṣù 12, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ lè jẹ irú oúnjẹ kan náà tí àwọn yòókù ń jẹ nínú ẹbí, nígbà tí a bá fi sọ́kàn pé ìnílò oúnjẹ aṣaralóore; tó fi mọ́ oúnjẹ láti ara ẹranko bíi ẹran, adìẹ, ẹja, ẹyin àti àwọn oúnjẹ làti ara mílìkì. Yẹra fún àwọn oúnjẹ adíni lọ́fun bíi kìkì gírèèpù tàbí kárọ̀tì. Yẹra ní fífún ni ní àwọn ohun mímu tí kò ṣara lóore púpọ̀ bíi tíì, kọfí àti àwọn ẹlẹ́rìn dòdò. Mú àdínkù bá iye ọtí ẹlẹ́rìn dòdò gbígbé kalẹ̀, láti yẹra fún mímú àdínkù bá àwọn oúnjẹ aṣaralóore. Èsì WHO WHO ti farajì láti ṣe àtìlẹyìn f’àwọn orílẹ̀-èdè pẹ̀lú ṣíṣe ìfilọ́lẹ̀ àti àmójútó “ìfilọ́lẹ̀ ètò tó jinlẹ̀ lóri ètò ìṣaralóore ìyá, ọmọ ọwọ́ àti àwọn ọmọ” pẹ̀lú àfojúsùn 6, pẹ̀lú mímú àdínkù bá iye àwọn ọmọ lábẹ ọjọ orí 5 tí kò dàgbà dáadáa ní 40% ní 2025. ‘’ọ̀nà àgbáyé fún oúnjẹ jíjẹ ọmọ owọ́ àti ọmọdé’’, náà máa ń gbèrò làti dáàbò bo, mú gbèrú àti ṣe àtìlẹyìn fún oúnjẹ jíjẹ ọmọ ọwọ́ àti àwọn ọmọ lọ́nà tó tọ́. Àfikún oúnjẹ jíjẹ lọ́nà tó tọ́ dá lóri ìfitónilétí tó tọ́ àti àtìlẹyìn tó ní ìtumọ̀ láti ọ̀dọ̀ ẹbí, àwujọ àti ètò ìtọ́jú ìlera. WHO ń ṣiṣẹ́ pọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti rí dájú pé ìmọ̀ tó tó wà fún àwọn ènìyàn nipa oúnjẹ tó yẹ àti ìṣe ìfúnni lóúnjẹ láti lè dènà àìjẹ oúnjẹ aṣaralóore. WHO ṣe àgbékalẹ̀ ìlànà fún “Àfikún oúnjẹ jíjẹ: àwọn oúnjẹ tí ẹbí ń jẹ fún àwọn ọmọ tó ń mọyàn lọ́wọ́”, èyí tún ṣe àfikún ìlànà fún àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera lórí bí wọ́n ṣe lè ṣe àtìlẹyìn fún àfikún oúnjẹ jíjẹ. Àwọn ìlànà yìí náà kún ara ètò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ oúnjẹ jíjẹ fún ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé àti ètò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ lóri Àfikún oúnjẹ jíjẹ fún àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera.

Ukudla okwengeziwe Uhlolojikelele: Cishe izinyangeni eziyi-6 zobudala, isidingo sosana ngokuphathelene namandla kaye nezakhamzimba siqala ukudlula lokho okunikezwa ubisi lwebele, futhi ukudla okungeziwe kuyadingeka ukuze kuhlangatshezwane nalezo zidingo. Ingane ekule minyaka nayo ikulungele okunye ukudla ngokuphathelene nokukhula. Lolu shintsho kubhekiselwa kulo njengokudla okwengezayo. Uma ukudla okwengezayo kungethulwa cishe ngesikhathi sezinyanga eziyi-6, noma uma kunikezwa ngokungafanele, kungakhinyebezeka ukukhula kwengane. Ukuqinisekisa ukuthi ziyaneliswa izidingo zokudla okunomsoco zezinsana kudingeka ukuthi ukudla okwengeziwe: kutholakale ngesikhathi esifanele – okuchaza ukuthi kwethulwa lapho isidingo samandla kanye nomsoco sidlula ukuncelisa ibele kuphela; kube ngokwanele – okuchaza ukuthi kuhlinzeka ngamandla, amaprotheni kanye nezakhamzimba ezincane ezanele ukuze kuhlangatshezwane nezidingo zomsoco zengane ekhulayo; kube ngokuphephile – okuchaza ukuthi kugcinwa futhi kulungiswa ngenhlanzeko, futhi kufunzwa ngezandla ezihlanzekile kusetshenziswa izitsha ezihlanzekile hhayi amabhodlela kanye nemincumu; ukupha ukudla ngendlela efanele – okuchaza ukuthi banikezwa ngokuvumelana nezimpawu zengane zokulangazelela ukudla kanye nokusutha, futhi ukutholakala njalo kokudla kanye nokupha ukudla kuyahambisana neminyaka yobudala efanele. Abanakekeli kufanele bacophelele kakhulu ngokuphathelene nokupha ukudla izinsana ngokusabela kulokho okukhonjiswa yingane ngokuphathelene nokulamba kanye nokukhuthaza ingane ukuthi idle. Izincomo: I-WHO incoma ukuthi izinsana ziqale ukuthola ukudla okungeziwe lapho sezinezinyanga eziyi-6 zobudala ukwengeza obisini lwebele. Ekuqaleni, kufanele zithole ukudla okungeziwe izikhathi ezi-2 ukuya kwezi-3 ngosuku phakathi kwezinyanga eziyi-6 ukuya kweziyi-8 bese kukhuphuka kube yizikhathi ezi-3 ukuya kwezi-4 nsuku zonke phakathi kwezinyanga eziyi-9 kanye ukuya kweziyi-11 kanye nezinyanga eziyi-12 ukuya kwezingama-24. Okunye ukudla kokubamba umoya okunomsoco kufanele futhi kunikezwe isikhathi esi-1 ukuya kwezi-2 ngosuku ezinyangeni zobudala eziyi-12 ukuya kuma-24, ngokuhambisana nokufunwa kwako. Khuphula kancane kancane ukutholakala kokudla okwehlukene njengoba usana lukhula, ngokuvumelanisa nezimfuneko kanye nalokho okwazi ukwenziwa usana. Izinsana zingadla ukudla okubhuciwe, okugayiwe kanye nokungaqinile kakhulu okokuqala ezinyangeni eziyi-6 zobudala. Ezinyangeni eziyi-8 zobudala izinsana eziningi zingadla futhi ukudla okubizwa phecelezi ngokuthi "finger foods" (ukudla kokubamba umoya okungadliwa yizingane zodwa). Ezinyangeni eziyi-12, izingane eziningi zingadla izinhlobo ezifanayo zokudla okudliwa umndeni wonke, kuyilapho zikhumbula isidingo sokudla okunomsoco, okuhlanganisa ukudla okutholakala ezilwaneni njengenyama, inyama yenkukhu, inhlanzi, amaqanda kanye nemikhiqizo yobisi. Gwema ukudla ngendlela engase ibangele ukubindwa, njengamagilebhisi angasikiwe noma izaqathe ezingaphekiwe. Gwema ukunikeza iziphuzo ezinenani eliphansi lezakhamazimba, njengetiye, ikhofi neziphuzo ezibandayo ezinoshukela. Beka umkhawulo enanini lejusi elinikezwayo, ukuze ugweme ukuthatha indawo yokudla okunomsoco okwengeziwe. Impendulo yeWHO I-WHO izibophezele ekusekeleni amazwe ngokuqalisa nokuqapha i- "Isu lokuqalisa okuphathelene nomsoco komama, izinsana kanye nezingae ezincane", ehlanganisa imigomo eyi-6, kuhlanganise nokunciphisa inani lezingane ezingaphansi kweminyaka emi-5 ezingakhuli ngendlela efanele ngo-40% ngo-2025. "Isu lomhlaba wonke lokupha ukudla izinsana kanye nezingane ezincane", lihlose nokuvikela, ukukhuthaza kanye nokusekela ukupha ukudla izinsana kanye nezingane ezincane ngendlela efanele. Ukudla okwengezayo okufanele okuhambisana nolwazi olunembile nasekusekelweni ngekhono eliqhamuka emindenini, emphakathini kanye nohlelo lokunakekelwa kwempilo. I-WHO isebenza namazwe angamalungu ukuqinisekisa ukuthi abantu abasemqoka banolwazi olwanele mayelana nokudla okufanele kanye nezindlela zokupha ukudla ukuze kuvinjelwe ukungondleki. I-WHO isungule isiqondiso esithi "Ukupha ukudla okwengezayo: imindeni yokudla yezingane ezincela ibele", okunikeza izisebenzi zezempilo isiqondiso esiningiliziwe sendlela yokusekela ukupha ukudla okwengezayo. Iziqondiso ziphinde zifakwe njengengxenye yesifundo sokwelulekwa kwezinsana kanye nezingane ezincane ze-WHO kanye nesifundo sokwelulekwa kwezisebenzi zezempilo.

ሆን ተብሎ የተፈፀሙ ክስተቶች ማጠቃሊያ፡- ሆን ተብሎ የተደረጉ ድርጊቶች (DEs) ኢላማውን ለመጉዳት በማሰብ ተንኮል አዘል ድርጊቶች ናቸው፡፡ በተለምዶ ሆን ተብሎ የተደረጉ ድርጊቶች (DEs) እንደ ኬሚካል፣ ባዮሎጂካል ኤጀንቶች (biological agents)፣ መርዞች ወይም ራዲዮ ኒውክሌር ቁስ (CBRN) የመሳሰሉ አደገኛ ንጥረ ነገሮችን መጠቀምን የሚያካትቱ ሲሆን አዳዲስ ስጋቶች ግን መረጃን ማሰራጨት፣ ዲጂታል፣ የሳይበር እቃዎችን እና ሌሎች አዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን አላግባብ መጠቀምን ያካትታል፡፡ ሆን ተብሎ የተደረጉ ድርጊቶች (DEs) በተለያዩ መንገዶች ጉዳት ሊያደርስ ይችላል ለምሳሌ ሆን ተብሎ ጎጂ የሆኑ ነገሮችን ወይም አደገኛ በሽታ አምጪ ተህዋሲያን በሰዎችና/ወይም በእንስሳት ላይ በቀጥታ በማነጣጠር ወይም በተዘዋዋሪ ምግብን ወይም ውሃን በመበከል፣ ሰብሎችን በማውደም ወይም አካባቢን በመጉዳት ሊሆን ይችላል፡፡ የድንገተኛ አደጋዎችን መቋቋም የጤና እና የደኅንነት ገፅታዎችን ያካትታል። የጤና ዘርፉ ሚና ሆን ተብሎ የተደረጉ ድርጊቶች (DEs) ላይ ለአደጋ የተጋለጡ ወይም የተጎዱትን ጤና እና ደህንነት መጠበቅ እና ማስተዳደር ነው። የደህንነት ዘርፉ እና የህግ አስከባሪ ሚና ሆን ተብሎ የተደረጉ ድርጊቶች (DEs) ምንጭን መለየት እና መቆጣጠር እንዲሁም ሁኔታው እንዳይባባስ መከላከል ነው (የአለም አቀፍ የጤና ደህንነት ሁኔታን ማጠናከርን ይመልከቱ)። ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) መዘጋጀት ብሔራዊ የአደጋ ጊዜ ዝግጁነት እና ምላሽ ዕቅዶችን ማዘጋጀት እና ማዘመን ዋና አካል ነው፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ስራ የአባላትን ግንዛቤ እና ዝግጁነት በማሳደግ እና የድርጅቱን አቅም በማዳበር ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) አለም አቀፍ የማህበረሰብ ጤና ድጋፍን በማስተባበር ላይ ያተኩራል፡፡ ዝግጁነት፡- ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) መዘጋጀት የሀገር አቀፍ የአደጋ ጊዜ ዝግጁነት እና ምላሽ አሰጣጥ ዕቅዶችን የማዘጋጀት እና ማዘመን ዋና አካል ነው፡፡ የዓለም የጤና ድርጅት አባል አገራት ይህን እንዲያደርጉ ይመክራል፡- የህዝብ ጤና ክትትል እና ዝግጁነት ማጠናከር ተግባራትን የህዝብ ጤና እና የጸጥታ ባለስልጣናት ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) ዝግጅት እንዲያደርጉ ለ፡- በአገራዊ ዝግጁነት ላይ ያሉ ክፍተቶችን በመገምገም እና በመለየት እንዲሁም ሆን ተብሎ ለአደገኛ ቁሶች፣ የሀሰት መረጃ ወይም የሳይበር ጥቃቶች የማጋለጥ ሁኔታ የሚያስከትሉትን አደጋዎች የመቆጣጠር ሀገራዊ አቅምን ትኩረት እንዲሰጡ ይመክራል፡፡፡ ይህ ሊደረግ የሚችለው ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) (1) የብሔራዊ ራስን መገምገሚያ መሣሪያ ስብስብ (NSAT) ክፍልን በመጠቀም ሲሆን ይህም ከሆን ተብሎ የሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) ጋር የተያያዙ አገራዊ አቅምን እና ችሎታን የመነሻ መለኪያ ያቀርባል፡፡ NSAT በተለምዶ ለጋራ የውጭ ግምገማ (JEE) ዝግጅት ወይም የብሔራዊ የጤና ደህንነት (NAPHS) ድጋፍ መርሃ ግብር አካል ሆኖ ያገለግላል፡፡ በኦንላይ ላይ (የአለም ጤና ድርጅት ትምህርት ይክፈቱ) እና በአካል ለሚሰጡ የትምህርት ስልጠናዎች የስልጠና ቁሳቁስ ፓኬጆችን ማዳበር፤ ከሚመለከታቸው አጋሮች ጋር በመተባበር የሆን ተብሎ የሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) የማስመሰል ልምምዶችን በማካሄድ ዝግጁነት ላይ ክፍተቶችን ለመሙላት እርምጃዎችን መለየት እና ምክር መስጠት፤ ፈጣን አገራዊ ምላሽ ኦፕሬሽኖችን ለመደገፍ ተፈጸሚ የሚሆኑ መድኃኒቶችን፣ አቅርቦጽና መሣሪያዎችን ለማቅረብ ብሔራዊ፣ ንኡስ ብሔራዊ ወይም አካባቢያዊ የመድሀኒት መደብር ማዘጋጀት፣ እንዲሁም ከአጋሮች ጋር ለመስራት እና ከአለም አቀፍ እርዳታ ተጠቃሚ ለመሆን የብሄራዊ ፕሮቶኮሎችን ወይም ሕጋዊ ስምምነቶችን ተግባራዊ ማድረግ፡፡ ለሙከራ አገልግሎት ዝግጁ የሆነ ቤታ ቪርዥን፡፡ እባክዎን ጥያቄዎን ወደሚከተለው ኢ-ሜል በመላክ ይጠይቁ፡-፡ [ኢሜይሉ በሚስጢር ቁጥር የተጠበቀ ነው] የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ሆን ተብሎ ካልተደረገ ድርጊት የተሰጠ ምላሽ ጋር በተመሳሳይ የዓለም ጤና ድርጅት ባለሙያዎች በተጎጂው አባል ሀገራት ጥያቄ መሰረት ሆን ተብሎ የሚደረግ ድርጊት (DE) ምላሽን ለመደገፍ በአገር፣ በክልል እና በአለም አቀፍ ደረጃ ሊሰማሩ ይችላሉ። ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ድርጊቶች (DEs) የተለዩ ልዩ የዓለም ጤና ድርጅት የድጋፍ እንቅስቃሴዎች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- ሆን ተብሎ የሚደረጉ ድርጊቶችን (DEs) ሁኔታ፣ ወሰን እና ተፅእኖ ለመለየት ከአለም አቀፍ ወይም ከሀገር አቀፍ አጋሮች እና ላቦራቶሪዎች ጋር በጋራ መስራት፤ ለሕዝብ ጤንነት እና ግንባር ቀደም ምላሽ ሰጪዎች የታሰበ ስልጠና መስጠት፤ አስፈላጊ የሆኑ የእርዳታ ቁሳቁሶችን (ለምሳሌ የግል መከላከያ መሳሪያዎች ወይም የሕክምና መከላከያዎች) በመለየት ቴዴራሽ እንዲሆኑ ማመቻቸት እና በአንዳንድ ሁኔታዎች የሕክምና መከላከያ እርምጃዎችን መስጠት፤ እንዲሁም የአለም አቀፍ ወረርሽኝ እና እርዳታ አሰጣጥ ኔትወርክ (GOARN)፣ የአለም ጤና ድርጅት የትብብር ማዕከላት ወይም የተባበሩት መንግስታት የሰብአዊ ድንገተኛ አደጋ ክላስተር ስርዓትን ጨምሮ በአለም ጤና ድርጅት ኔትወርክ አማካኝነት ተጨማሪ አለምአቀፍ የሙያ ድጋፍ የሚሰጥበትን ሁኔታ ማስተባበር፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ዋና ፀሃፊ ዘዴን (UNSGM) በጣም ልዩ በሆኑ በሽታዎች ላይ መቀላቀል ይችላሉ፡፡ የአንድ ክስተት ሁኔታ እና መንስኤ እርዳታው መሰጠት ሲጀመር ግልጽ ላይሆን እና በጊዜ ሂደት ሙሉ በሙሉ ሊወሰን ይችላል ወይም ላይሆን ይችላል፡፡ ምንም እንኳን የዓለም ጤና ድርጅት ሚና የሆን ተብሎ የሚደረግ ድርጊት (DE) ወንጀለኞችን ማንነት ለይተ ለማወቅ ከሌሎች አካላት ጋር መተባበር እና መደገፍ የሚችል ቢሆንም የዓለም ጤና ድርጅት የባለቤትነት ሂደትን የመምራት ወይም የመመርመር ሥልጣን የለውም፡፡

Deliberate events Overview: Deliberate events (DEs) are malicious act with intentions to cause harm to the target. Traditionally, DEs involve the use of hazardous substances such as chemicals, biological agents, toxins or radio-nuclear materials (CBRN) while emerging threats include disinformation, misuse of digital, cyber means and other new technologies. DEs can cause harm in several ways, for example through the intentional release of a harmful material or a dangerous pathogen directly targeting humans and/or animals, or indirectly through contaminating food or water, destroying crops or damaging the environment. Addressing DEs involves both health and security dimensions. The health sector’s role is to protect and manage the health and well-being of those at risk of or affected by DEs. The security sector and law enforcement’s role is to identify and control the source of the DE and prevent the situation from worsening (see Strengthening the global health-security interface). Preparing for DEs is an integral part of developing and updating national emergency preparedness and response plans. The work of WHO focuses on increasing Member States’ awareness, preparedness and readiness related to DEs and developing the Organization’s capacity to coordinate the international public health response to a DE. Preparedness: Preparing for deliberate events (DEs) is an integral part of developing and updating national emergency preparedness and response plans. WHO advises Member States to 1) strengthen public health surveillance and preparedness activities and to 2) link public health and security authorities to prepare for possible DEs, with an emphasis on: evaluating and identifying gaps in national preparedness and readiness, as well as national capacities to manage risks posed by deliberate exposure to hazardous materials, disinformation or cyberattacks. This could be done by using the section dedicated to DE (1) of the National Self-Assessment toolkit (NSAT), which provides a baseline measurement of national capacity and capabilities related to DEs. NSAT is typically used in preparation for a Joint External Evaluation (JEE) or as part of a National Action Plan for Health Security (NAPHS); developing training material packages for online (OpenWHO course series) and in-person sessions; identifying and recommending actions to fill gaps in readiness by conducting DE simulation exercises in collaboration with relevant partners; developing national, sub-national or local stockpile systems to provide deployable pharmaceuticals, supplies and equipment to support rapid national response operations; and putting in place national protocols or formal agreements to work with partners and benefit from international assistance for responses. Beta-version available for test use. Please request by sending an e-mail to: [email protected] WHO response Similar to non-deliberate event response, WHO experts can be deployed at country, regional and global levels to support the DE response upon the request of the affected Member State(s). Specific WHO response activities specific to DEs include: working with international or national partners and laboratories to characterize the nature, scope, and impact of the DE; offering targeted training to public health and frontline responders; facilitating the identification and acquisition of necessary response materials (such as personal protective equipment or medical countermeasures) and providing medical countermeasures in certain circumstances; and coordinating additional international expert support through WHO Networks including the Global Outbreak and Response Network (GOARN), WHO Collaborating Centres, or the UN Humanitarian Emergency Cluster system. WHO can join the United Nations Secretary-General’s mechanism (UNSGM) in very specific cases.The nature and cause of an event may not be clear when the response is initiated and may or may not be conclusively determined over time. WHO does not have mandate to lead or investigate an attribution process, though WHO may collaborate with and support other entities whose role is to determine the identity of the perpetrators of a DE.

Abubuwan da za a yi bisa raɗin kai. Ƙarin bayani: (Deliberate events) yana nufin ayyukan da akan aikata ana sane da nufin cutarwa. A gargajiyance, DEs yana nufin yin anfani da wasu abubuwa masu haɗari kamar sinadarai waɗanda suke haddasa barazana kamar ta samun labari marar tushe, yin anfani da fasahar zamani baibai, aikata laifi ta hanyar fasahar zamani da dai sauran fasahohi. Misali ta hanyar zabur ko samar da abubuwa masu cutarwa ko masu haɗari wanda ake nufin su sami ɗan'adam kai tsaye ko dabbobi, ko kuma a fakaice ta hanyar lalata ruwa ko abinci ko lalata anfanin gona ko muhalli. Shawokan matsalar DEs ya haɗa da al'amarin lafiya da tsaro. Rawar da ɓangaren lafiya zai taka ya haɗa da gano da kuma daƙile abubuwan da DEs ke haifarwa. Rawar da ɓangaren tsaro zai taka ita ce gano da kuma daƙile inda tushen matsalar DE's ta ke kuma ya hana yanayin munana. Shiri a kan DEs shi ne ɓangare mai mahimmanci wajen shiri da kuma sabunta manufofin lafiya na ƙasa. Aikin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO shi ne ta duƙufa wajen ƙara wayarwa da mutane kai, shirye shirye da daidaito da yake da alaƙa da DE's da kuma samar da ƙarfin ƙungiya da zai yi aiki da hukumomin duniya na lafiya game da DE's. Shiri: Shiri domin faruwar wannan al'amari wani ɓangare ne ɗaukar matakan gaggawa na ƙasa na sabunta shiri ko ta kwana da kuma duba manufofi. Hukumar Lafiya ta Duniya ta shawarci shuwagabannin al'umma su: 1. ƙarfafa shirin lafiya da shirin ko ta kwana. 2. Haɗa jami'an lafiya da na tsaro don su yi shirin fiskantar DE's da ba da muhimmanci a kan kimantawa da kuma gano giɓi game da shirin ƙasa da kuma damar rage haɗari wanda ayyukan da aka yi su don cutar da mutane suke haddasawa ko labarin shifcin gizo ko harin intanet. Za a iya yin hakan ta hanyar yin amfani da sashen da aka ware shi ga DE (1) Hukumar Ƙiyasi ta Ƙasa (NSAT), wanda kan iya samar da bayani a kan iko da ƙarfin ƙasa ga magance matsalar DEs. NSAT ana amfani da shi ne don samar da ƙididduga ta ƙasa(JEE) ko kuma a matsayin wani sashe na hukumar da take taimakawa harkar tsaro ta cikin gida (NAPHS). Samar da shirye shiryen horarwa ta intanet da tsakanin mutum da mutum .; Ganowa da ba da shawarar ayyukan da za a cike giɓi da ake da shi ta hanyar gabatar da ayyukan magance matsalar DE ta hanyar haɗin guiwa da abokan hulɗar da suka dace. Samar da tsare tsare na ƙasa da na karkara don samar da magungunan da za a iya rarrabawa don cigaban al'umma. Sanya buƙatun al'umma a gaba ko wata yarjejeniya tare da abokan hulɗa da kuma samun tagomashi daga hukumomin duniya. Akwai Beta-Version don gwaji. Don Haka Ka Aiko Da Saƙon E-mail: Zuwa [ email mai kariya]. Matakin Hukumar WHO Wakilan Hukumar Lafiya ta Duniya WHO za su watsu a ƙasa, a matakin yanki ko ƙasa don taimakawa wajen magance matsalar DE bisa roƙon da mahukuntan ƙasa suka yi. Wasu daga cikin aikin da Hukumar Lafiya ta Duniya WHO kan yi don magance matsalar DE sun haɗa da: Yin aiki da wakilan kungiyoyin na duniya da na ƙasa da kuma ɗakunan bincike na kimiyya don tantance yanayi ko farfajiya da kuma tasirin DE. Bayar da horo ga wakilan lafiya na al'umma. Sauƙaƙa hanyar gano da kuma samun abubuwa wajibai na aiki kamar kayan kariya ko kayan ayyukan likita da dai samar da kayan aiki na likitanci. Samun tallafi na duniya ta hanyar Hukumar Lafiya ta Duniya WHO waɗanda suka haɗa da Hukumar Kula da Ɓarkewar Cuta ta Duniya (GOARN) da cibiyoyin haɗin guiwa na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ko kuma Hukumar Jin Ƙai da Ba da Agajin Gaggawa ta Duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya za ta iya haɗa guiwa da tattara bayanai ta Amurka (UNSGM) a cikin kowanne irin hali.Yanayi da kuma mujaza ta faruwar al'amari za ta iya ɓuya yayin nuna damuwa ga faruwa abun za ta ɗau lokaci kafin a gano ta. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ba ta da wata doka ko iko na binciko hanyar faruwar abu, kodayake Hukumar Lafiya ta Duniya za ta iya haɗa guiwa ko tallafawa wasu mutane waɗanda rawar da za su taka shi ne gano waɗanda su ka ci gaba da aikata DE.

Matukio ya makusudi. Muhtasari: Matukio ya kimakusudi (DEs) ni kitendo kiovu chenye nia ya kuleta madhara kwa mlengwa. Zamani, DEs huhusisha matumizi ya dutu hatari kama vile kemikali, vitu vya kibiolojia, sumu au nyenzo za nyuklia (CBRN) huku vitisho vinavyojitokeza ni pamoja na taarifa potofu, matumizi mabaya ya dijiti, njia za mtandao na teknolojia nyingine mpya. DEs inaweza kusababisha madhara kwa njia kadhaa, kwa mfano kwa kutolewa kimakusudi kwa nyenzo hatari au pathojeni hatari inayolenga moja kwa moja wanadamu na /au wanyama, au kwa njia isiyo ya moja kwa moja kupitia kuchafua chakula au maji, kuharibu mazao au kuharibu mazingira. Kushughulikia DEs kunahusisha vipimo vya afyaz ma usalama. Jukumu la sekta ya afya zni kulinda na kusimamaia afya na ustawi wa wale walio katika hatari ya au kuathiriwa na DEs. Jukumu la sekta ya afya na utekelezaji wa sheria ni kutambua na kudhibiti chanzo cha DE na kuzuia hali kuwa mbaya zaidi (tazama Kuimarisha kiolesura cha kimataifa cha usalama wa afya). Kujitayarisha kwa DEs ni sehemu muhimu ya kuandaa na kusasisha mipango ya kitaifa ya kujiandaa na kukabiliana na dharura. Kazi ya WHO inalenga katika kuongeza uelewa wa Nchi Wanachama, utayari kuhusiana na DEs na kukuza uwezo wa shirika kuratibu mwitikio wa kimataifa wa afya ya umma kwa DE. Kujitayarisha: Kujiandaa kwa matukio ya kimakusudi ni sehemu muhimu ya kuendeleza na kusasisha mipango ya kitaifa ya maandalizi ya dharura na mwitikio. WHO linashauri Nchi Wanachama hivi 1) Imarisha shughuli za ufuatiliaji na maandalizi ya afya ya umma na 2) Unganisha mamlaka ya afya ya umma na usalama ili kujiandaa kwa DEs, kwa msisitizo katika:‚ÄØ kutathmini na kutambua mapungufu katika utayari na kujiandaa, pamoja na uwezo wa kitaifa wa kudhibiti hatari zinazotolewa na kufichuliwa kwa makusudi kwa nyenzo hatari, habari potovu au mashambulizi ya mtandaoni. Hili linapaswa kufanywa kwa kutumia kipengele kilichowekwa kwa ajili ya DE (1) ya zana ya Kitaifa ya Kujitathmini (NSAT), ambayo inatoa kipimo cha msingi cha uwezo na hali ya kitaifa unaohusiana na DEs. NSAT kwa kawaida hutumiwa kutayarisha Tathmini ya Pamoja ya Nje (JEE) au kama sehemu ya Mpango Kazi wa Kitaifa wa Usalama wa Afya (NAPHS); Kutengeneza vifurushi vya nyenzo za mafunzo kwa mtandao (Mfululizo wa kozi ya Open WHO) na vikao vya ana kwa ana.; Kutambua na kupendekeza hatua za kujaza mapengo katika utayari kwa kufanya mazoezi ya simulizi ya DE kwa kushirikiana na washirika husika: Kuendeleza mifumo ya kitaifa, ya nusu taifa au ya ndani ili kutoa dawa na vifaa vinavyoweza kuitumika ili kusaidia shughuli za haraka za kukabiliana na harakati za kitaifa; na Kuweka itifaki za kitaifa au makubaliano rasmi ya kufanya kazi na washirika na kufaidika na usaidizi wa kimataifa kwa miitikio. Toleo la Beta linapatikana kwa matumizi ya majaribio. Tafadhali omba kwa kutuma barua pepe kwa: [barua pepe imelindwa] Mwitikio wa WHO. Sawa na mwitikio wa majibu ya matukio yasiyo ya makusudi, wataalamu wa WHO wanaweza kutumwa katika ngazi za nchi, kikanda au kimataifa ili kuunga mkono mwitikio wa DE kwa ombi la Nchi Wanacham zilizoathirika. Shughuli mahususi za WHO maalumu za kukabiliana na DEs zinajumuisha: Kufanya kazi na washirika wa kimatifa au kitaifa na maabara ili kubaunisha asili, upeo, na athari za DE; Kutoa mafunzo yaliyolengwa kwa afya ya umma na watoa huduma kwa mstari wa mbele; Kuwezesha utambuzi na upatikanaji wa nyenzo muhimu za kukabiliana (kama vile vifaa vya kinga binafsi au hatua za matibabu) na kutoa hatua za matibabu katika hali fulani; na Kuratibu usaidizi wa ziada wa wataalamu wa kimataifa kupitia Mtandao wa WHO ikiwa ni pamoja na Mtandao wa Mlipuko na Mwitikio wa ulimwenguni (GOARN), Vituo vya Kushirikiana vya WHO, au mfumo wa Nguzo za Dharura za Kibinadamu za UN. WHO inaweza kujiunga na utaratibu wa Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa (UNSGM) katika kesi maalumu. Asili na sababu ya tukio huenda isiwe wazi wakati mwitikio unapoanzishwa na unaweza kubainishwa au kutobainishwa kwa njia kamili baada ya muda. WHO haina mamlaka ya kuongoza au kuchunguza mchakato wa uwasilishaji, ingawa WHO inaweza kushirikiana na kuunga mkono vyombo vingine ambavyo jukumu lao ni kubainisha utambulisho wa wahusika wa DE.

Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àmọ̀ọ́mọ̀ṣe Ìsọníṣókí: Àwọn Ìṣẹ̀lẹ̀ àmọ̀ọ́mọ̀ṣe (DEs) jẹ́ ìṣẹ̀lẹ̀ ìríra pẹ̀lú èrò láti fa ìpalára fún ẹni-àfojúsùn. Láti ìpìlẹ̀, DEs ní í ṣe pẹ̀lú ìlò àwọn ohun olóro bí i àwọn kẹ́míkà, àwọn ẹ̀dá oníyè, àwọn oró tàbí ohun-èlò abúgbàmú (CBRN) nígbà tí àwọn ìdúnkoòkò jẹ́ ìròyìn-òfegè, àṣìlò díjítà, àwọn ọ̀nà ayélujára àti àwọn ohun-èlò ẹlẹ́rọ mìíràn. DEs lè fa ìpalára ní onírúurú ọ̀nà, bí àpẹẹrẹ nípa ìmọ̀ọ́mọ̀ tú ohun olóro jáde tàbí kòkòrò eléwu kan láti bá àwọn ènìyàn àti/tàbí ẹranko jà lọ́nà tààrà, tàbí láti fọ̀nà ẹ̀lọ́ kóba oúnjẹ tàbí omi, láti ba àwọn ohun-ọ̀gbìn jẹ́ tàbí bíba àyíká jẹ́. Dídásí DEs ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ọ̀nà ìlera àti ààbò. Ojúṣe ẹ̀ka ètò-ìlera ni láti se ààbò àti àkóso ìlera àwọn ẹni tí ó wà nínú ewu DEs tàbí tí wọ́n ti ní i. Ojúṣe ẹ̀ka aláàbo àti agbófinró ni láti ṣe ìdámọ̀ àti àkóso orísun DE àti láti máà jẹ́ kí ìṣẹ̀lẹ̀ náà bàjẹ́ sí i (wo Ríró ìbápàdé ìlera-ààbò lágbàáyé). Mímúrasílẹ̀ fún DEs jẹ́ ara ìpèsè àti ìmúdójúìwọ̀n ìmúra pàjáwìrì orílẹ̀-èdè àti àwọn ètò èsì. Iṣẹ́ WHO dá lórí àfikún ìmọ̀, ìmúra àti ìṣetán àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́, tí ó ní í ṣe pẹ̀lú DEs àti ìpesè ipá Àjọ náà láti darí èsì ìlera àwùjọ káríayé fún DE kan. Ìmúrasílẹ̀: mímúrasílẹ̀ fún àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àmọ̀ọ́mọ̀ṣe (DEs) jẹ́ ara ìpèsè àti ìmúdójúìwọ̀n ìmúra pàjáwìrì orílẹ̀-èdè àti àwọn ètò èsì. WHO gba àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ nímọ̀ràn láti 1) ró ààbò ìlera àwùjọ àti àwọn ìṣe ìmúrasílẹ̀ lágbára àti láti 2) so ìlera àwùjọ àti àwọn aláṣẹ ètò-ààbò pọ̀ láti múra sílẹ̀ fún DEs tó lè wáyé, pẹ̀lú títẹnumọ́: ṣíṣe ìgbéléwọ̀n àti ìdámọ̀ àwọn àfo tó wà nínú ìmúrasílẹ̀ àti ìṣetán lórìlẹ̀-èdè, àti àwọn ipá orílẹ̀-èdè láti ṣe àkóso àwọn ewu tí ìmọ̀ọ́mọ̀-ṣírasí àwọn ohun olóro, ìròyìn-òfegè àti ìkọlù orí-ayélujára fà. Wọ́n lè ṣe èyí nípa lílo abala tí wọ́n pilẹ̀ ṣe fún DE (1) ti irínṣe Ìgbéra-ẹni-léwọ̀n lórílẹ̀-èdè (NSAT), èyí tí ó pèsè òdiwọ̀n tí ó jẹ́ ọ̀pákùtẹ̀lẹ̀ fún àwọn ipá orílẹ̀-èdè tó jẹ mọ́ DEs. Wọ́n máa ń lo NSAT ní ìmúrasílẹ̀ fún Ìgbéléwọ̀n Òde Alákànpọ̀ (JEE) tàbí gẹ́gẹ́ bí Ètò Ìṣe Orílẹ̀-èdè fún ààbò Ìlera (NAPHS); ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ohun-èlò àkànṣe ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe fún orí-ayélujára (àwọn ẹ̀wọ́n ìdánilẹ́kọ̀ọ́ OpenWHO) àti àwọn sáà ojúkorojú; ṣíṣe ìdámọ̀ àti dídá-àbá àwọn ìse láti dí àlàfo nínú ìṣetán nípa ìkópa nínú iṣẹ́-ṣíṣe DE pẹ̀lú àjọṣepọ̀ àwọn alájọṣepọ̀ tó tọ́; ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ètò-àká ìkópamọ́ orílẹ̀-èdè, tàbí ti ìbílẹ̀ láti pèsè àwọn òògùn àti irinṣẹ́ láti ṣe àtìlẹyìn àwọn ìṣe èsì kíákíá; àti ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà olórílẹ̀-èdè tàbí àwọn àdéhùn àmúṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ láti ìrànlọ́wọ́ káríayé fún àwọn èsì. Beta-version wà fún ìlò àyẹ̀wò. Jọ̀wọ́ bèèrè nípasẹ̀ fífi àtẹ̀jíṣẹ́ e-mail sọwọ́ sí: [wọ́n dáàbò bo email] Èsì WHO Ní fífara pẹ́ èsì ìṣẹ̀lẹ̀ àìròtẹ́lẹ̀, wọ́n lè rán àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ WHO lọ sí ìpele orílẹ̀-èdè, ẹkùn àti àgbáyé láti ṣe àtìlẹyìn fún èsì DE lẹ́yìn tí Ọmọ Ẹgbẹ́ tó kàn bá ti bèrè. Àwọn ìṣe èsè WHO ní pàtó sí DEs ni: Ṣíṣe iṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ àti yàrá-àyẹ̀wò-ṣèwádìí orílẹ̀-èdè àti àgbáyé láti ṣe àbùdá ẹ̀dá, ọwọ́jà àti ipa DE; fífún àwọn elétò ìlera àwùjọ àti adánilóhùn ní ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe; dídásí ìdámọ̀ àti níní àwọn ohun-èlò ìfèsì tó ṣe pàtàkì (bí irinṣẹ́ ààbo ara-ẹni tàbí àwọn atakò-òdiwọ̀n ìlera) àti pépèsè àwọn atakò-òdiwọ̀n ìlera ní àwọn ìgbà mìíràn; àti ṣíṣe àkóso àfikún àtìlẹ́yìn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ káríayé nípasẹ̀ àwọn Ìtàkùn WHO pẹ̀lú Ìtàkùn-Àjọ Àgbáyé lórí Ìbẹ̀rẹ̀-Àrùn àti Èsì (GOARN), àwọn Ibùdó Ìṣiṣkpapọ̀ WHO, tàbí Àkójọpọ̀ ètò Pàjáwìrì fún Ọmọnìyàn. WHO lè dara pọ̀ mọ́ ìṣètò Àkọwé-gbogbogbòò ti Àjọ Àgbáyé UN (UNSGM) ní àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó gúnmọ́ gan-an. Ẹ̀dá àti okùnfà ìṣẹ̀lẹ̀ kan lè má hànde nígbà tí a bá bẹ̀r èsì tí ó sì tàbí kò lè ṣe é sọ tán ní àsìkò. WHO kò ní àṣẹ láti darí tàbí tọpinpin ìgbésè ìṣokùnfà kan, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé WHO lè bá àwọn àjọ mìíràn ṣiṣẹ́ pọ̀, kí ó sì tún ṣe àtìlẹyìn fún wọn, àwọn ẹni tí ojúṣe wọn jẹ́ láti sọ ìdánimọ̀ àwọn oníṣẹ́-ibi ti DE.

Izehlakalo zangamabomu Uhlolojikelele: Izehlakalo zangamabomu (amaDE) yizenzo ezimbi ezinenhloso yokulimaza okuqondiwe. Ngokuvamile, amaDE ahlanganisa ukusetshenziswa kwezinto eziyingozi ezifana namakhemikhali, izinto eziphilayo, ubuthi noma izinto zenuzi ezi-radioactive (CBRN) kuyilapho izinsongo ezivelayo zihlanganisa ulwazi olungelona iqiniso, ukusetshenziswa kabi kwedijithali, izindlela eziphathelene namakhompyutha kanye nobunye ubuchwepheshe obusha. AmaDE angabangela umonakalo ngezindlela eziningana, isibonelo ngokushiwo ngamabomu kwento eyingozi noma ukudedelwa kwegciwane eliyingozi elibhekiswe ngokuqondile kubantu kanye/noma ezilwaneni, noma ukunukubeza kudla noma amanzi kungaqondiwe, ukubhubhisa izitshalo noma ukulimaza indawo ezungezile. Ukubhekana namaDE kuhlanganisa kokubili izilinganiso zezempilo kanye nezokuvikeleka. Indima yomkhakha wezempilo yokuvikela kanye nokulawula impilo kanye nenhlalakahle yalabo abasengozini noma abathintekile ngokuphathelene namaDE. Indima yomkhakha wezokuphepha kanye nabezomthetho kumele ihlonze ukulawula umthombo we-DE kanye nokuvimbela isimo singabi sibi nakakhulu (bheka Ukuqinisa isikhombimsebenzisi sokuvikeleka kwezempilo emhlabeni wonke). Ukulungiselela amaDE kuyingxenye ebalulekile yokusungula nokubuyekeza izinhlelo zikazwelonke zokulungiselela izimo eziphuthumayo kanye nokusabela. Umsebenzi weWHO ugxile ekwandiseni ukuqwashisa, ukuzilungiselela kanye nokulungela kwamaZwe angamaLungu ngokuhlobene namaDE kanye nokuthuthukisa ikhono leNhlangano lokuhlanganisa ukusabela kwezempilo zomphakathi zamazwe omhlaba ngokuphathelene neDE. Ukulungela izimo: Ukulungiselela izehlakalo zangamabomu (amaDE) kuyingxenye ebalulekile yokusungula nokubuyekeza izinhlelo zikazwelonke zokulungiselela kanye nokusabela ezimweni eziphuthumayo. I-WHO yeluleka aMazwe angamaLungu ukuthi 1) aqinise imisebenzi yokuqapha ezempilo zomphakathi kanye nemisebenzi yokulungiselela kanye 2) nokuxhumanisa iziphathimandla zezempilo yomphakathi kanye nezokuvikeleka ukuze kulungiselelwe ama-DE angase abe khona, kugxilwe: ekubukezeni kanye nasekuhlonzeni izikhala ekuzilungiseleleni kuzwelonke kanye nasekulungeleni lokhu, kanye nkwazi kuzwelonke ukwengamela izingozi ezibangelwa ukuchayeka ngamabomu ezintweni eziyingozi, ukungabi nolwazi oluyiqiniso kanye nokuhlaselwa kusetshenziswa amakhompyutha. Lokhu kungenziwa ngokusebenzisa ingxenye egxile kuDE (1) yeNational Self-Assessment Toolkit (NSAT), ehlinzeka isilinganiso esiyisisekelo somthamo kazwelonke kanye nokwazi ukwenza umsebenzii okuhlobene namaDE. I-NSAT ngokuvamile isetshenziselwa ukulungiselela iJoint External Evaluation (JEE) noma njengengxenye ye-National Action Plan for Health Security (NAPHS); ukuthuthukisaa amaphakheji okuqeqesha ku-inthanethi (uchungechunge lwezifundo ze-OpenWHO) namaseshini abukhoma; izinyathelo zokuhlonza kanye nezincomo zokugcwalisa izikhala ekulungeleni ngokwenza izivivinyo zokulingisa iDE ngokubambisana nabalingani abafanele; ukuthuthukisa izinhlelo zokugcina kuzwelonke, ngaphansi kukazwelonke noma zasendaweni ukuhlinzeka ngemithi esetshenziswayo, izinsiza kanye nemishini yokusekela imisebenzi yokusabela ngokushesha kuzwelonke; kanye ukubeka amaphrothokholi kazwelonke noma izivumelwano ezisemthethweni ukuze kusetshenzwe nabalingani futhi kuzuzwe osizweni lokusabela kwamazwe omhlaba. Uhlobo olungcono olutholakalayo lokusetshenziselwa ukuhlola. Sicela ucele lokhu ngokuthumela i-imeyili ku-: [email protected] Impendulo yeWHO Ngokufanayo nokusabela esihlakalweni okungahleliwe, ochwepheshe beWHO bangathunyelwa emazingeni ezwe, esifunda kanye nawasemhlabeni wonke ukuze kusekelwe ukusabela ngokuphathelene neDE ngesicelo se(ama)Zwe eliyi(angama)Lungu eli(a)thintekile. Imisebenzi eqondile yokusabela kweWHO eqondene namaDE ihlanganisa: ukusebenza nabalingani basemazweni aphesheya noma bakuzwelonke kanye namalabhorethri ukuze kuchazwe uhlobo, ububanzi kanye nomthelela weDE; ukuhlinzeka ukuqeqeshwa okuhlosiwe kwabasabelayo ngokuphathelene nezempilo zomphakathi kanye nabahola phambili; ukwenza kube lula ukuhlonza nokuthola izinto ezidingekayo zokusabela (njengezinsiza zokuzivikela umuntu uqobo noma izinyathelo zokwelapha ezimelene nalokhu) nokuhlinzeka ngezindlela zokwelapha ezimweni ezithile; kanye nokuhlanganisa usizo olwengeziwe lwezochwepheshe bamazwe aphesheya ngeWHO Networks okuhlanganisa iGlobal Outbreak and Response Network (GOARN), iWHO Collaborating Centres, noma uhlelo lwe-UN Humanitarian Emergency Cluster. UBANI ongajoyina indlela kaNobhala-Jikelele weZizwe Ezihlangene (UNSGM) ezimweni eziqondene nokuthile. Isimo nembangela yesehlakalo kungase kungacaci lapho kuqaliswa ukusabela futhi kungase kutholakale noma kunganqunywa ngokuphelele ngokuhamba kwesikhathi. I-WHO ayinalo igunya lokuhola noma lokuphenya inqubo yokwabiwa, nakuba iWHO ingase ibambisane futhi isekele ezinye izinhlangano ezinendima yokunquma ukuthi obani abenza iDE.

ድርቅ ማጠቃሊያ፡- ድርቅ በአለም ላይ በየትኛውም ቦታ ሊከሰት የሚችል በተፈጥሮ የአየር ንብረት ዑደት ላይ ረዥም ጊዜ የሚቆይ የድርቅ ጊዜ ነው፡፡ በዝናብ እጥረት የሚታወቅ እና የውሃ እጥረትን የሚያስከትል ቀስ በቀስ የሚከሰት አደጋ ነው፡፡ ድርቅ በጤና፣ በግብርና፣ በኢኮኖሚ፣ በጉልበት እና በአካባቢ ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ ያሳድራል፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ 55 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች በየአመቱ በድርቅ የተጠቁ ሲሆኑ በሁሉም የአለም ክፍሎች ማለት ይቻላል በከብቶች እና በሰብል ላይ እጅግ የከፋ አደጋ ያደርሳል፡፡ ድርቅ የሰዎችን መተዳደሪያ አደጋ ላይ ይጥላል፣ ለበሽታ እና ለሞት የመጋለጥ እድልን ይጨምራል፣ ለበርካታ ህዝብ ስደት ምክንያት ይሆናል፡፡ የውሃ እጥረት 40% የሚሆነውን የዓለም ህዝብ የሚጎዳ ሲሆን እስከ 700 ሚሊዮን የሚደርሱ ሰዎች እ/አ/አ በ2030 በድርቅ ምክንያት የመፈናቀል አደጋ ተጋርጦባቸዋል፡፡ በአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት የሚፈጠረው የአየር ሙቀት መጨመር ቀድሞውንም ደረቅ አካባቢዎችን ደረቅ እና እርጥብ አካባቢዎችን ደግሞ እርጥብ እንዲሆኑ አድርጓል፡፡ በደረቅ አካባቢዎች ይህ ማለት የሙቀት መጠኑ ሲጨምር ውሃ ቶሎ ቶሎ ስለሚተን የድርቅ አደጋን ይጨምራል ወይም የድርቅ ወቅቱን ያራዝመዋል። ባለፉት 10 ዓመታት በተፈጥሮ አደጋዎች ከተመዘገቡት አደጋዎች መካከል ከ80-90% የሚሆኑት በጎርፍ፣ በድርቅ፣ በሙቀታማ አውሎ ነፋስ፣ በሙቀት ወበቅ እና በከባድ አውሎ ነፋስ የተከሰቱ ናቸው፡፡ ተጽዕኖ፡- ድርቅ የውሃ እና የምግብ እጥረትን በሚያመጣበት ጊዜ በተጎጂው ህዝብ ጤና ላይ ብዙ ተጽእኖዎች ሊኖሩ ስለሚችሉ ለበሽታ እና ለሞት ተጋላጭነትን ይጨምራል፡፡ ድርቅ የሚከተሉትን ጨምሮ አጣዳፊ እና ሥር የሰደደ የጤና ችግሮች ሊኖረው ይችላል። እንደ ብረት-እጥረት እና የደም ማነስ ያሉ ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረትን ጨምሮ የምግብ አቅርቦት በመቀነሱ ምክንያት የተመጣጠነ የምግብ እጥረትን ያስከትላል። እንደ ኮሌራ፣ ተቅማጥ እና የሳምባ ምች ያሉ ተላላፊ በሽታዎች የመጨመር አደጋ መከሰት በከፍተኛ ደረጃ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ የውሃ እና የንፅህና አጠባበቅ እጥረት እና መፈናቀል፤ የስነ-ልቦናና ማህበራዊ ውጥረት እንዲሁም የአእምሮ ጤና መታወክ፤ በውሃ አቅርቦት እጦት፣ በመግዛት ሃይል ማጣት፣ በስደት እና/ወይም የጤና ባለሙያዎች የአካባቢን አካባቢዎች ለቀው እንዲወጡ በመደረጉ ምክንያት የሚከሰት የአካባቢ የጤና አገልግሎት መቋረጥ፤ ከባድ ድርቅ የሰደድ እሳትን እና አቧራ ያዘለ አውሎ ነፋስን የበለጠ እንዲባባስ በማድረግ የአየር ጥራትን ሊጎዳ ይችላል፣ እንደ አስም ወይም ሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ (COPD) ወይም የልብ ህመም ባሏቸው ሰዎች ላይ የጤና ስጋትን ይጨምራል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ዕርዳታ፡- የጤና ክላስተሩ በዓለም አቀፍ በሚከሰቱ ድንገተኛ አደጋዎች ላይ መሪነቱን ሲወስድ የዓለም ጤና ድርጅት ከድርቅ ጋር ለተያያዙ አደጋዎች እርዳታ ለመስጠት ከአባል አገሮች እና ከአጋር አካላት ጋር በመሆን በጋራ ይሰራል፡፡ ይህ ጤናውን ለመደገፍ የሚደረጉ እርምጃዎችን ለማገዝ እና የተንቀሳቃሽ ጤና ቡድኖችን በማሰባሰብ እና ለመደገፍ የአደጋ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍን መጥራት እና ማስተባበርን ያካትታል። የዓለም ጤና ድርጅት ለተጎዱ አካባቢዎች ተገቢውን የምግብ ድጋፍ እንዲሁም የህፃናትን፣ የእናቶችን እና የአዕምሮ ጤና አገልግሎቶችን ድጋፍ ማግኘታቸውን ለማረጋገጥ ይሰራል፡፡ ለመጠጥ፣ ለምግብ ማብሰያ እና ንጽህና መጠበቂያ የሚሆን ውሃ ባለመኖሩ እና በምግብ ግብአቶች ላይ ባለው ጫና ምክንያት ድርቅ ለሌሎች በሽታዎች ወረርሽኞች መንስኤ ሊሆን ይችላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በድርቅ በተጠቁ አካባቢዎች የበሽታውን ተፅእኖ ለመከላከል የወረርሽኝ ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና እርዳታ ፕሮግራሞችን እና የመከላከያ ክትባቶችን አሰጣጥ ላይ ይሰራል፡፡ የምግብ ምርት በተለይ የድርቅ አደጋ የተጋርጠበት በመሆኑ አንድምታው ድርቁ እራሱ ካለፈ በኋላ ለረጅም ጊዜ ሊቆይ ይችላል፡፡ ድርቅ በአጎራባች አካባቢዎችም ሆነ በአገሮች ከፍተኛ ቁጥር ያላቸውን ሰዎች ለስደተት እንዲያመሩ በማድረግ የአስተናጋጆቹን አካባቢና ሀገራት ግብአትን እንዲሟጠጥ ያደርጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ከእርዳታ ኤጀንሲዎች እና መንግስታት ጋር በመቀናጀት የእነዚህን ተፅእኖዎችን ለመቀነስ ይሰራል፡፡

Drought Overview: Drought is a prolonged dry period in the natural climate cycle that can occur anywhere in the world. It is a slow-onset disaster characterized by the lack of precipitation, resulting in a water shortage. Drought can have a serious impact on health, agriculture, economies, energy and the environment. An estimated 55 million people globally are affected by droughts every year, and they are the most serious hazard to livestock and crops in nearly every part of the world. Drought threatens people’s livelihoods, increases the risk of disease and death, and fuels mass migration. Water scarcity impacts 40% of the world’s population, and as many as 700 million people are at-risk of being displaced as a result of drought by 2030. Rising temperatures caused by climate change are making already dry regions drier and wet regions wetter. In dry regions, this means that when temperatures rise, water evaporates more quickly, and thus increases the risk of drought or prolongs periods of drought. Between 80-90% of all documented disasters from natural hazards during the past 10 years have resulted from floods, droughts, tropical cyclones, heat waves and severe storms. Impact: When drought causes water and food shortages there can be many impacts on the health of the affected population, which may increase the risk of disease and death. Drought may have acute and chronic health effects, including: malnutrition due to the decreased availability of food, including micronutrient deficiency, such as iron-deficiency anaemia; increased risk of infectious diseases, such as cholera, diarrhoea, and pneumonia, due to acute malnutrition, lack of water and sanitation, and displacement; psycho-social stress and mental health disorders; disruption of local health services due to a lack of water supplies, loss of buying power, migration and/or health workers being forced to leave local areas. Severe drought can also affect air quality by making wildfires and dust storms more likely, increasing health risk in people already impacted by lung diseases, like asthma or chronic obstructive pulmonary disease (COPD), or with heart disease. WHO Response: As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with Member States and partners to respond to drought-related disasters. This includes calling for and coordinating emergency funding to support health actions and assembling mobile heath teams and outreach. WHO also works to ensure appropriate food supplementation is available to the affected areas, as well as support for child, maternal and mental health services. Drought can be a catalyst for outbreaks of other diseases due to reduced water for drinking, cooking and sanitation, and strains on food resources. WHO works to provide epidemic surveillance, early warning and response programs and preventative immunization efforts to mitigate the effects of disease in drought-stricken areas. Food production is particularly at risk from drought, the implications of which can last long after the drought itself is over. Droughts can also cause large numbers of people to become refugees in neighbouring areas or countries, which stretches the resources of the host area. WHO works to reduce the impacts of these effects through coordination with aid agencies and governments.

Fari Gamsashshen bayani: Fari yana nufin ɗaukan lokaci me tsawo ba tare da samun ruwan sama ba. Wata 'yar ƙaramar annoba ce da ta ƙunshi rashin ruwan sama. Fari zai iya haifar da tasiri me tsanani ga lafiya da harkar noma da tattalin arziki da makamashi da kuma muhalli. Kusan mutane miliyan 55 su na fama da matsalar fari duk shekara, kuma ita ce matsala mafi muni ga harkar kiwo da noma a dukkan sassan duniya. Fari yana yiwa rayiwar mutane barazana, yana ƙara haɗarin kamuwa da cuta da kuma mutuwa da kuma rashin makamashi. Rashin ruwa ya shafi kashi arba'in na mutanen duniya 40%, kuma kusan mutane miliyan ɗari bakwai 700, su na cikin haɗarin barin gidajensu saboda fari a shekara ta 2030. Hauhawar yanayin zafi wanda canjin yanayi ke haddasawa yana ƙara wa wuraren da suke da bushi bushewa wanda suke kuma masu laima su kara laifa. A wuraren bushi, wannan yana nufin yayin da yanayi ya hau, ruwa zai sama cikin sauri, hakan kuma yana ƙara haɗarin samuwar fari ko tsawaita lokacin farin. A tsakanin kashi tamanin zuwa casa'in 80 - 90% na dukkan annobobin da suka faru a shekaru goma 10 da suka wuce sun samo asali ne daga ambaliayar ruwa, fari, guguwa, tsananin zafi da kuma bakararriyar iska. Tasiri: Yayin da fari kan haddasa ƙarancin ruwa da abinci, to, akwai wasu matsalolin masu yawa game da lafiyar al'ummar da farin ya shafa wanda zai iya ƙara haɗarin kamuwa da cuta da kuma mutuwa. Fari ko rashin ruwa zai iya haifar da tasirai na lafiya kamar: Cutar rashin abinci sakamakon ƙarancin abinci wanda ya haɗa da ƙaranci na wani sinadarin abinci, kamar cutar da ke faruwa sakamakon ƙarancin sinadarin ayon. Ƙara haɗarin kamuwa da cututtuka kamar kwalara da gudawa da kuma cutar numoniya sakamakon rashin wadataccen abinci da wadataccen ruwa da kuma tsafta. Cututtukan damuwa da na ƙwaƙwalwa. Taɓarɓarewar harkar lafiya a karkara sakamakon rashin wadataccen ruwa da rashin samun damar ikon saye da barin karkara da jami'an lafiya suke. Fari me tsanani zai iya shafar rayuwar namun daji da kuma ƙurar iska zata iya shafar mutane masu fama da cututtukan huhu kamar asma ko cututtuka masu toshe hanyar numfashi ko kuma mautane masu cutar zuciya. Amsar WHO: Yayin da kuknonin lafiya na duniya suka jagoranci kai agajin gaggawa, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki da mambobinta da kuma takwarorinta domin ɗaukar matakai ga al'amurra masu alaƙa da fari. Wannan ya haɗa da kira da kuma yin aiki tare don samar da kuɗi don tallafawa ayyukan lafiya da tattara ƙungiyoyin lafiya don wayar da kansu game da matsalar. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki don tabbatar samar da abinci ga wuraren da fari ya shafa da kuma tallafawa yara da mata ta masu matsalolin ƙwaƙwalwa. Fari zai iya zama sila na ɓarkewar wasu cututtukan sakamakon ƙarancin ruwan sha, girki da kuma tsafta da kuma yiwa abinci rubdugu. Hukumar Lafiya ta Duniya na yin aiki don samar da bincike game da cututtuka na annoba, da kuma shirye shiryen gargaɗi da na riga-kafi don daƙile tasiran cututtuka a gurin da fari ya shafa. Samar da abinci shi ma abu ne da yake cikin haɗari sakamakon fari, tasiran da za su iya ci gaba da wanzuwa har bayan farin ya wuce. Fari yakan iya haddasawa mutane masu yawa su zamo 'yan gudun hijira zuwa ƙasashe maƙota wanda kan iya haifar da a yiwa albarkatun ƙasa nauyi. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki don haɗa guiwa da sauran wakilan gwamnati don rage tasirin fari.

Ukame Muhtasari: Ukame ni kipindi kirefu cha ukavu wa muda mrefu kwenye mzunguko wa hali ya asili ya hewa ambao unaweza kutokea popote duniani. Ni maafa yaanzayo polepole yenye sifa ya ukosefu wa mvua, na kusababisha uhaba wa maji. Ukame unaweza kuwa na madhara makzubwa kwa afya, kilimo, uchumi, nishati na mazingira. Takriban watu milioni 55 duniani kote wanaathiriwa na ukame kila mmwaka, na ndio hatari kubwa zaidi kwa mifugo na mazao karibu kila sehemu ya dunia. Ukame unatishia maisha ya watu, huongeza hatari ya magonjwa na afya, na kuchochea uhamaji wa watu wengi. Uhaba wa maji unaathiri 40% ya idadi ya watu ulimwenguni, na karibu watu milioni 700 wako katika hatari ya ya kuhamishwa kama zmaztokeo ya ukame ifikapo 2030. Kupanda kwa hali ya joto kunakosababishwa na mabadiliko ya hali ya hewa kunafanya maeneo ambayo tayari ni makavu kuwa makame na maeneo yenye unyevu kuwa na nyevu zaidi. Kwenye maeneo kavu, hii ina maana kwamba wakati joto linapoongezeka, maji huvukiza haraka zaidi na hivyo huongeza hatari ya ukame au kurefusha vipindi vya ukame. Kati ya 80-90% ya majanga yote yaliyorekodiwa kutokana na majanga ya asili katika kipindi cha miaka 10 iliyopita yametokana na mafuriko, ukame, vimbuga vya tropiki, mawimbi ya joto na dhoruba kali. Athari: Ukame unaposababisha upungufu wa maji na chakula kunaweza kuwa na athari nyingi kwa afya za watu waliyoathirika, jambo ambalo linaweza kuongeza hatari ya m,agonjwa na vifo. Ukame unaweza kuwa na madhara makubwa ya afya na ya zmuda mrefu, ikiwa ni pamoja na: Utapiamlo kutokana na kupungua kwa upatikanaji wa chakula, ikiwa ni pamoja na upungufu wa virutubisho vidogo, kama vile anaemia ya upungufu wa madini ya chuma; Kuongezeka kwa hatari ya magonjwa zya kuambukiza, kama vile kipindupindu, kuhara, na nimonia, kutokana na utapiamlo mkali, ukosefu wa maji na usafi wa mazingira na uhamishaji; Msongo wa kisaikolojia-jamii na changamoto za afya ya akili; Kukatizwa kwa huduma za afya za mitaa kwa sababu ya ukosefu wa maji, upotezaji wa nguvu za kununulia, uhamiaji na/au wafanyakazi wa afya kulazimika kuondoka katika maeneo ya karibu. Ukame mkali unaweza pia kuathiri ubora wa hewa kwa kufanya moto wa nyikani na dhoruba za vumbi kuwepo zaidi, na kuongeza hatari za afya kwa watu ambao tayari wameathiriwa na magonjwa ya mapafu, kama vile pumu au ugonjwa sugu wa mapafu (COPD), au ugonjwa wa moyo. Mwiktikio wa WHO: Kama nguzo ya afya inayoongoza kwa dharura za kimataifa, WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama na washirika kukabiliana na majanga yanayohusiana na ukame. Hii ni pamoja na kuitisha na kuratibu ufadhili wa dharura ili kusaidia shughuli za afya na kukusanya timu za afya za rununu na ufikiaji. WHO pia in afanyakazi kuhakikisha kwamba chakula cha ziada kinapatikana kwa maeneo yaliyoathirika, pamoja na usaidizi wa huduma za afya ya watoto, mama na akili. Ukame unaweza kuwa kichocheo cha milipuko ya magonjwa mengine kutokana na kupungua kwa maji ya kunywa, kupikia na usafi wa mazingira, na matatizo ya rasilimali za chakula. WHO inafanya kazi ya kutoa ufuatiliaji wa janga, mipango ya tahadhari na mwitiko wa mapema na juhudi za kinga ili kupunguza athari za magonjwa katika maeneo yenye ukame. Uzalishaji wa chakula upo hatarini hasa kutokana na ukame, ambao matokeo yake yanaweza kudumu kwa muda mrefu baada ya uka e wenyewe kuisha. Ukame pia unaweza kusababisha idadi kubwa ya watu kuwa wakimbizi katika mazeneo ya jirani au ncu, ambao unavunja rasilimali za maeneo ya hifadhi. WHO inafanya kazi ili kupunguza athari hizi kupitia uratibu na mashirika ya misaada na serikali.

Ọ̀gbẹlẹ̀ Ìsọnísókí: Ọ̀gbẹlẹ̀ jẹ́ ìgbà tó pẹ́ ní àsìkò ojú ọjọ́ tí ó lè ṣẹlẹ̀ níbikíbi ní àgbáyé. Ó jẹ́ àjálù tí ó máa ń wáyé díẹ̀ díẹ̀ tí ó sì ní àdámọ àìsí òjò èyí tí ó ń mú àdínkù bá omi. Ọ̀gbẹlẹ̀ lè ní ipa ribiribi lórí ìlera, iṣẹ́ àgbẹ̀, ọrọ̀ ajé, okun àti àwùjọ. Ìfojúbù àwọn ènìyàn bíi mílíọ̀nù 55 káàkiri àgbáyé ni Ọ̀gbẹlẹ̀ yìí máa ń ní ipa lórí wọn lọ́dọọdún , ó sì jẹ́ ohun tí ó léwu jù lórí ẹran ọ̀sìn àti àwọn irúgbìn ní èyí tí ó fẹ́ẹ́rẹ̀ máà ṣẹlẹ̀ ní apá kan gbogbo àgbáyé. Ọ̀gbẹlẹ̀ ṣẹ̀rùba ìgbé ayé àwọn ẹ̀dá, ó ń mú àlékún bá ewu àìsàn àti iku àti ìsílọ ọ̀pọ̀ epo. Àìsómi máa ń nípa lórí 40% àwọn ènìyàn nínú àwọn ènìyàn ní àgbáyé, àti wí pé ọ̀pọ̀ ènìyàn tí wọ́n ń lọ bíi 700 mílíọ̀nù ni wọ́n wà nínú ewu àgbà-nípò láti ara ọ̀gbẹlẹ̀ ní ọdún 2030. Ìwọ̀n igbona tí àyípadà ojú ọjọ́ máa ń mú wá, ń mú kí agbègbè tí ó ti gbẹ túbọ̀ máa gbẹ sì, bákan náà ni ó ń mú kí agbègbè tí ó tutù túbọ̀ máa tutù sì. Ní agbègbè ọ̀gbẹ ilẹ̀, èyí túmọ̀ sí pé , tí ìwọ̀n-ìgbóná bá gbéra , ìyọ́omi máa wáyé kíákíá, fún ìdí èyí, eléyìí yóò mú kí àlékún bá ọ̀gbẹlẹ̀ tàbí kí àsìkò ọ̀gbẹlẹ̀ náà pẹ́ ganan. Láàrin 80-90% gbogbo àwọn àkọsílẹ̀ àwọn àjálù tí ó ti wáyé lati ara ewu àdáyébá láti bí ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn, ti wáyé láti ara ẹ̀kún omi, ọ̀gbẹlẹ̀, ọ̀pọ̀ ooru ati ìjì líle. Ipa: Nigbati ogbele ba fa adinku omi ati ounje, opolopo ipa bakan naa, ni o le wa lori ilera iye eniyan ti ajalu yii sele si, eleyii si mu alekun ba ewu aisan ati iku. Ọ̀gbẹlẹ̀ le ní ewu ńlá lórí ipa ìlera, lára èyí tí a ti rí: Àìjẹunrekánú láti ara àdínkù wíwà oúnjẹ, pẹ̀lú àìtó èròjà ìdàgbàsókè, bíi Àìtó ẹ̀jẹ̀; Àlékún ewu àrùn àkóràn bíi ààrùn onígbáméjì, ìgbẹ́ gbuuru, àti òtútù àyà, láti ara àìsàn ògidì àìjẹunrekánú, àìsómi àti ìmọ́tótó àti ìmúkúròláàyè-ẹni; Wàhálà ọlọ́pọlọ nípa ìbágbépọ àwùjọ àti àìlera ajẹmọ́ iṣẹ́ ọpọlọ ; Ìdálọ́wọdúró́ iṣẹ́ ìlera àgbègbè láti ara àìsí ìpèsè omi, I pàdánù rírà àwọn ohun àmúṣagbára, ìwọ́ká àti /tàbí fífi agídí mú òṣìṣẹ́ elétò ìlera láti lọ gbé ní agbègbè ìbílẹ̀. Ọ̀gbẹlẹ̀ líle tún le ṣe àkóbá fún afẹ́fẹ́ tí ó péye nípa fífa iná igbo àti ìjì eléruku ní èyí tí ó ṣeéṣe kó ṣẹlẹ̀, tí ó ń mú àlékún ewu ìlera bá àwọn ènìyàn tí wọ́n ti ní àrùn ẹ̀dọ́fóró bíi ikọ-fèé tàbí àìsàn ìdíwọ́ oníbàjẹ́ fún ẹ̀dọ̀fóró, tàbí pẹ̀lú àrùn ọkàn. WHO dáhùn: Gẹ́gẹ́ bíi ìṣùpọ̀ ètò ìlera ṣe ṣáájú fún pàjáwìrì ní àgbáyé, WHO máa ń bá àwọn orílè-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ rẹ̀ àti alájọṣepọ̀ dáhùn sí àjálù tí ó fara pẹ́ ọ̀gbẹlẹ̀. Eléyìí pẹ̀lu, pípè fún, pẹ̀lú ìfètò sí ìpèsè owó pàjáwìrì láti ran iṣẹ́ elétò ìlera lọ́wọ́ àti akójopọ̀ ètò ìlera ayélujára àti ìjáde. WHO ń ṣiṣẹ́ bákan náà, láti ri wí pé ọ̀pọ̀ oúnjẹ tí ó tọ̀nà wà fún agbègbè tí ìṣẹ̀lẹ̀ yìí ṣẹlẹ̀ sí, àti àtìlẹyìn fún ọmọde, ìyá, àti elétò ìlera ọpọlọ. Ọ̀gbẹlẹ̀ le jẹ́ agbátẹrù fún ìdásílẹ̀ àwọn àìsàn mìíràn nítorí àìsómi fún mímu, iná dídá àti ìmọ́tótó, àti ìdágara fún ìpèsè oúnjẹ. WHO ń ṣiṣẹ́ láti pèsè ìṣọ́ fún àjàkálẹ̀ àrùn, ìkìlọ̀ àsikò àti àwọn ètò ìdáhùn àti àjẹsára olùdènà, ìgbìyànjú láti mú àdínkù bá ipa àrùn ní agbègbè tí ọ̀gbẹlẹ̀ tí wọ́pọ̀ jù. Ìpèsè oúnjẹ ní pàápàá jù lọ. wà nínú ewu ọ̀gbẹlẹ̀, ní èyí tí àbájáde rẹ̀ lè pẹ́, pàápàá, lẹ́yìn tí ọ̀gbẹlẹ̀ bá wulẹ̀ tí lọ tán. Ọ̀gbẹlẹ̀ tún le mú kí ọ̀pọ̀ iye àwọn èèyàn láti di asásálà lọ sí agbègbè tàbí orílẹ̀-èdè tí ó súnmọ́, ní èyí tí ó ń mú ìlọsíwájú bá ọrọ̀ ìlú agbanilálejò. WHO ń ṣiṣẹ́ láti dín ipa àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ wọ̀nyí kù láti ara ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn àjọ àti ìjọba olùrànlọ́wọ.

Isomiso Uhlolojikelele: Isomiso yisikhathi eside lomisile emjikelezweni wesimo sezulu esingokwemvelo esingenzeka noma kuphi emhlabeni. Kuyinhlekelele ehamba kancane ebonakala ngokuntuleka kwemvula, okuholela ekushodeni kwamanzi. Isomiso singaba nomthelela omkhulu kwezempilo, kwezolimo, emnothweni, kwezamandla kanye nasendaweni ezungezile. Abantu abalinganiselwa ezigidini ezingama-55 emhlabeni wonke bathintwa yisomiso minyaka yonke, futhi siyingozi enkulu kakhulu emfuyweni nasezitshalweni cishe kuzo zonke izingxenye zomhlaba. Isomiso sisongela ukuphila kwabantu, sandisa ingozi yezifo kanye nokushona, futhi sibhebhethekisa ukufuduka okukhulu. Ukuntuleka kwamanzi kuthinta u-40% wabantu bomhlaba, futhi abantu abangaba yizigidi ezingama-700 basengozini yokusala dengwane ngenxa yesomiso ngo-2030. Amazinga okushisa akhuphukayo abangelwa ukushintsha kwesimo sezulu enza izifunda ezomile zome nakakhulu bese ezimanzi zibe manzi nakakhulu. Ezindaweni ezomile, lokhu kuchaza ukuthi lapho amazinga okushisa ekhuphuka, amanzi ayahwamuka ngokushesha, futhi ngaleyo ndlela andise ingozi yesomiso noma isikhathi eside sesomiso. Phakathi kuka-80 ukuya ku-90% wazo zonke izinhlekelele ezibhaliwe ezivela ezingozini zemvelo phakathi neminyaka eyi-10 edlule zibe umphumela wezikhukhula, isomiso, iziphepho zasezindaweni ezishisayo, isivuvu sokushisa (heat wave) kanye neziphepho ezinamandla. Umthelela: Lapho isomiso sibangela ukuntuleka kwamanzi kanye nokudla kungaba nemithelela eminingi empilweni yabantu abathintekile, okungase kwandise ingozi yezifo kanye nokushona. Isomiso singase sibe nemiphumela yezempilo engamahlalakhona ebucayi, ehlanganisa: ukungondleki ngenxa yokwehla kokutholakala kokudla, okuhlanganisa ukuntuleka kwezakhamzimba ezincane, njenge-anemia yokuntuleka kwe-iron; ingozi eyengeziwe yezifo ezithathelanayo, njengekholera, isifo sohudo, ne-pneumonia, ngenxa yokungondleki okukhulu, ukuntuleka kwamanzi kanye nokuthuthwa kwendle, kanye nokusala dengwane; ukucindezeleka kwengqondo ngokwezenhlalo kanye nokuphazamiseka kwempilo yengqondo; ukuphazamiseka kwezinsiza zezempilo zendawo ngenxa yokuntuleka kwamanzi, ukulahlekelwa amandla okuthenga, ukufuduka kanye/noma ukuphoqeleka kwezisebenzi zezempilo ukuthi zihambe ezindaweni zakubo. Isomiso esibucayi singaba nomthelela nakukhwalithi yomoya ngokubangela imililo yamadlelo futhi kungenzeka zibangele neziphepho zothuli, kwandise ingozi yezempilo kubantu asebevele behlaselwe yizifo zamaphaphu, njengesifuba somoya noma isifo esingamahlalakhona samaphaphu avimbene (COPD), noma abanesifo senhliziyo. Impendulo yeWHO: Njengoba iqembu lezempilo lihola ezimweni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO isebenza namaZwe angamaLungu kanye nabalingani ukuze basabele ezinhlekeleleni ezihlobene nesomiso. Lokhu kuhlanganisa ukucela nokuxhumanisa umxhaso wezimali wezimo eziphuthumayo ukuze kusekelwe izinyathelo zezempilo kanye nokuhlanganisa amaqembu asebenza ngaphandle kwezikhungo kanye nasendaweni yesigameko. I-WHO iphinde isebenze ukuqinisekisa ukuthi isinzisa zezinezelo zokudla ezifanelekile ziyatholakala ezindaweni ezithintekile, kanye nokusekela izinsiza zezempilo ngokuphathelene nezingane, omama kanye nempilo yengqondo. Isomiso singaba yisisusa sokuqubuka kwezinye izifo ngenxa yokuncipha kwamanzi okuphuza, ukupheka kanye nokuthuthwa kwendle, kanye nezinkinga zemithombo yokudla. I-WHO isebenzela ukuhlinzeka ngokuqapha ubhubhane, izinhlelo zokuxwayisa kanye nokusabela kusenesikhathi kanye nemizamo yokugoma yokuvimbela ukuze kuncishiswe imithelela yezifo ezindaweni ezihlaselwe yisomiso. Ukukhiqizwa kokudla kusengozini ikakhulukazi ngenxa yesomiso, imiphumela yaso ingahlala isikhathi eside ngemva kokuba isomiso sesiphelile ngokwaso. Isomiso singabangela nenani elikhulu labantu ukuba babe ngababalekela ezindaweni noma emazweni angomakhelwane, okwanweba izinsiza zendawo ebasingethe. I-WHO isebenzela ukunciphisa imiphumela yale mithelela ngokuxhumana nama-ejensi osizo kanye nohulumeni.

ኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ አጠቃላይ እይታ: የኤሌክትሮማግኔቲክ መስኮች( ኤኤምኤፍ) በሁሉም ድግግሞሽ በጣም የተለመዱ እና በፍጥነት እያደጉ ካሉ የአካባቢ ተጽዕኖዎች አንዱን ይወክላሉ፣ ይህም ጭንቀት እና ግምቶች እየተስፋፉ ናቸው። ሁሉም ማህበረሰቦች አሁን ለተለያዩ መጠን ያላቸው የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ የተጋለጡ ሲሆን ቴክኖሎጂው ባደገ ቁጥር ደረጃው እየጨመረ ይሄዳል፡፡ የኤሌክትሮማግኔቲክ ጨረሮች አለማችን ከተፈጠረችበት ጀምሮ በዙሪያዋ ቆይቷል፤ የሚታወቀውም ብርሃን መልክ በመፈጠር ነው፡፡ ኤሌክትሪክ እና መግነጢሳዊ መስኮች ከስታቲክ ኤሌክትሪክ እና መግነጢሳዊ መስኮች፣ በራዲዮ ፍሪኩዌንሲ እና በኢንፍራሬድ ጨረሮች እስከ ኤክስ ሬይ ድረስ የሚዘረጋው የኤሌክትሮማግኔቲክ ጨረር ስፔክትረም አካል ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የህብረተሰብ ጤናን ለመጠበቅ የቻርተሩ አካል ሆኖ እና በኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ መጋለጥ ላይ ለህብረተሰቡ ስጋት ድጋፍ ለመስጠት የአለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ በ 1996 የአለም አቀፍ የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ ፕሮጄክትን በማቋቋም የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ በጤና ላይ የሚደርሰውን ከ 0 እስከ 300 ጊጋ ኸርዝ በሆነው ፍሪኬንሲ ላይ ሳይንሳዊ ማስረጃውን ይገመግማል፡፡ የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ ፕሮጀክት በእውቀት ላይ አስፈላጊ ክፍተቶችን ለመሙላት እና በአለም አቀፍ ደረጃ ተቀባይነት ያላቸው ደረጃዎችን ለማዘጋጀት የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ ተጋላጭነትን የሚቀንሱ የምርምር ስራዎችን ያበረታታል፡፡ የፕሮጀክቱ ዋና ዋና አላማዎች፡- ለኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ መጋለጥ ሊያስከትሉ ስለሚችሉ የጤና ችግሮች ስጋቶች የተቀናጀ ዓለም አቀፍ እርዳታ ለመስጠት፤ ሳይንሳዊ ጽሑፎችን መገምገም እና በጤና ተጽእኖ ላይ ስለተደረሰበት ሁኔታ ሪፖርት ማድረግ፤ የተሻለ የጤና ስጋት ግምገማ ለማድረግ ተጨማሪ ምርምር የሚያስፈልገው የእውቀት ክፍተቶችን መለየት፤ ከገንዘብ ሰጪ ኤጀንሲዎች ጋር በመተባበር ትኩረት በሚሰጠው የምርምር መርሃ ግብር እንዲደረግ ማበረታታት፤ የምርምር ውጤቶቹን በአለም ጤና ድርጅት የአካባቢ ጤና መስፈርት መረጃዎች ውስጥ በማካተት የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ መጋለጥ ላይ መደበኛ የጤና ስጋት ግምገማ ይደረጋል፤ የኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ ተጋላጭነት በዓለም አቀፍ ደረጃ ተቀባይነት ያላቸውን ስታንዳርዶችን ማውጣት፤ ስለኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ ስጋት ግንዛቤ፣ ግንኙነት እና አስተዳደር እና ስለ ኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ ጥበቃ ፕሮግራሞች አስተዳደር ለሀገር አቀፍ እና ለሌሎች ባለስልጣናት መረጃ መስጠት፤ ለኤሌክትሮማግኔቲክ ፊልድ በመጋለታቸው ምክንያት ስለሚደርሱ አደጋዎች እና ስለሚያስፈልጉት የመከላኪያ እርምጃዎች ለሀገሪቱ ባለስልጣናት፣ ሌሎች ተቋማት፣ ለማህበረሰቡ እና ለሰራተኞች ምክር ለመስጠት ናቸው፡፡

Electromagnetic fields Overview: Electromagnetic fields (EMF) of all frequencies represent one of the most common and fastest growing environmental influences, about which anxiety and speculation are spreading. All populations are now exposed to varying degrees of EMF, and the levels will continue to increase as technology advances. Electromagnetic radiation has been around since the birth of the universe; light is its most familiar form. Electric and magnetic fields are part of the spectrum of electromagnetic radiation which extends from static electric and magnetic fields, through radiofrequency and infrared radiation, to X-rays. WHO Response As part of its charter to protect public health and in response to public concern over health effects of EMF exposure, the WHO established the International EMF Project in 1996 to assess the scientific evidence of possible health effects of EMF in the frequency range from 0 to 300 GHz. The EMF Project encourages focused research to fill important gaps in knowledge and to facilitate the development of internationally acceptable standards limiting EMF exposure.Key objectives of the Project are to: 1. provide a coordinated international response to concerns about possible health effects of exposure to EMF, 2. assess the scientific literature and make a status report on health effects, 3. identify gaps in knowledge needing further research to make better health risk assessments, 4. encourage a focused research programme in conjunction with funding agencies, 5. incorporate the research results into WHO's Environmental Health Criteria monographs where formal health risk assessments will be made on exposure to EMF, 6. facilitate the development of internationally acceptable standards for EMF exposure, 7. provide information on the management of EMF protection programmes for national and other authorities, including monographs on EMF risk perception, communication and management, and 8. provide advice to national authorities, other institutions, the general public and workers, about any hazards resulting from EMF exposure and any needed mitigation measures.

Fannonin kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe Gamsashshen bayani: fannonin kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe suna nan a ko'ina sannan suna ta zama sanannun ga muhallin mutane, wanda hakan ke janyo damuwa da hakaice-hakaice a cikin mutane. A yanzu dukkan jama'a na da masaniyar kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe suna shafarsu ta matakai daban-daban, sannan matakan za su ci gaba da faɗaɗa a lokacin da fasaha ta ci gaba da faɗaɗa. Radiyesha na kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe ya daɗe da wanzuwa tun farkon duniya: haske shi ne abin da aka fi sabawa da shi. Wutar lantarki da mayen ƙarfe wasu bangarori ne na radiyeshin na wutar lantarki da mayen ƙarfe. Matakan Hukumar WHO A ɓangaren 'yancinta da hukuma ta bata na kare lafiyar al'umma bisa amsawar damuwar al'umma a kan illolin bayyanar kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe ga lafiya, Hukumar Lafiya ta duniya WHO ta kafa wani aikin binciken kayayyakin wutar lantarki ta mayen ƙarfe a shekarar 1996 domin duba shedar yiwuwar illolin kayan wutar lantarkin ga lafiya a ƙimar karfin sinadarin daga babu(0) zuwa ƙarfin 300. Aikin binciken kayayyakin wutar lantarki da mayen ƙarfe ɗin EMF yana tallafawa wani ƙuduryaccen bincike domin a gano a ilimce sannan a ƙirƙirin wasu tsare-tsaren na duniya na iyakance bayyanar sinadarin kayan wutar lantarkin da mayen ƙarfe ga al'umma da muhallinsu. Mayan ƙuduren aikin EMF sune: 1. samar da haɗaɗɗen mataki na duniya a game da yiyuwar samun illolin sakamakon ta'ammali da EMF, 2. tantance bayanan binciken kimiyya sannan da bada bayanan yadda aikin ke gudana a kan illolin game da lafiya da, 3. nemo guraben da ake buƙatar a sani da suke buƙatar ƙarin bincike domin yin ingantaccen ƙiyasin illolin game da lafiya da, 4. ƙarfafar wani shirin ƙudurtaccen bincike da haɗin guiwar hukumomin da zasu bada tallafin kuɗi da, 5. shigar da sakamakon binciken cikin ƙa'idar rahoton lafiyar muhalli na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO domin ƙiyasta/tantance illolin shafar sinadarin kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe EMF da, 6. taimakawa wajen samar da karɓaɓɓun tsare-tsaren duniya domin amfani da kayayyakin wutar lantarki EMF marasa hatsari. 7. Bada bayanai a kan yadda za a gudanar da shirye-shirye da zasu kare sinadarin kayan wutar lantarkin na gwamnatoci da wasu hukumomin, wanda ya haɗa da hanyoyin fahimta da sadarwa da kuma magance haɗurrarn da suke da alaƙa da sinadarin radiyesha na kayan wutar lantarki da mayen ƙarfe EMF. 8. bada shawara ga hukumomin ƙasa da wasu hukumomi/cibiyoyin da al'umma baki ɗaya da kuma ma'aikata, a kan haɗurran da suke faruwa ta dalilin shafar sinadarin radiyeshan na kayan wutar lantarkin da mayen ƙarfe da kuma kowanne irin matakan rage illolinsu.

Uga wa sumakuumeme. Muhtasari: uga wa sumakuuumeme (EMF) za masafa yote zinawakilisha mojawapo ya mvuto wa mazingira unaokua kwa kasi zaidi, ambao wasiwasi na uvumi unaenea. Watu wote sasa wanakabiliwa na viwango tofauti vya EMF, na viwango vinaendelea kuongezeka kadri teknolojia inavyoendela. Mionzi ya sumakuumeme imekuwepo tazngu kuzaliwa kwa ulimwengu; mwanga ni aina yake inayojulikana zaidi. Uga wa umeme na sumaku ni sehemu ya wigo wa mionzi ya sumakuumeme ambayo bhuenea kutoka kwa uga wa umeme na sumaku tuli, kupitia masafa ya redio na mionzi ya infrared, hadi X-ray. Muitikio wa WHO. Kama sehemu ya mkataba wazke wa kulinda afya ya umma na kujibu wasiwasi wa umma juu ya athari za kiafya za kufichua EMF, WHO ilianzisha Mradi wa kimataifa wa EMF mnamo 1996 kutathmini ushahidi wa kisayansi wa athari za kiafya za EMF katika masafa kutoka 0 hadi 300 GHz. Mradi wa EMF unahimiza utafiti makini ili kujaza mapengo muhimu katika maarifa na kuwezesha uundaji wa viwango vinavyokubalika kimataifa vinavyozuia ufichuzi wa EMF. Maelngo makuu ya Mradi ni: 1.Kutoa mrejesho ulioratibiwa kimataifa kwa wasiwasi juu ya athari zinazowezekana za iafya za kufichuliwa kwa EMF, 2. Kutathmini macahapisho ya kisayansi na kutoa ripoti ya hali ya athari za kiafya, 3. Kutambua mapungufu katika maarifa yanayohitaji utafiti zaidi ili kufanya tathmini bora za hatari za kiafya, 4. Kuhimiza mpango wa utafiti makini kw akushirikiana na mashirika ya ufadhili, 5. Kujumuisha matokeo ya utafiti katika grafu moja za Vigezo vya Afya ya Mazingira vya WHO ambapo tathmini rasmi ya hatari ya afya itafanywa baada ya kufahamu EMF, 6. Kuwezesha ukuzaji wa viwango vinavyokubalika kimataifa vya kufichua EMF, 7. Kutoa taarifa juu ya usimamizi wa mipango ya ulinzi ya EMF kwa mamlaka ya kitaifa na nyinginezo, ikiwa ni pamoja na grafumoja juu ya ulinzi wa hatari wa EMF, mawasiliano na usimamizi, na 8. Kutoa ushauri kwa mamlaka za kitaifa, taasisi zingine, umma kwa ujumla na wafanyakazi, kuhusu hatari zozote zinazotokana na kufichua EMF na hatua zozote za kupunguza zinzohitajika.

Àwọn ààyè ìtànná Ìsọníṣókí : Àwọn ààyè ìtànná (EMF) tí gbogbo àwọn ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ jẹ aṣojú ọkàn nínú àwọn ipa àyíká tí ó wọ́pọ̀ jùlọ àti ìyáradàgbà, nípa èyíti àìbalẹ̀ àti àkíyèsí ń tàn káàkiri. Gbogbo àwọn olùgbé ti farahàn sí àwọn ìwọǹ oríṣiríṣi tí EMF, àti àwọn ipele yóò túbọ̀ máa pọ̀ si bí ìmọ̀-ẹ̀rọ ti ń lọ síwájú. Ìtọjú ìtànná ti wà láti ìgbà tí aláyé ti dáyé; iná ni àdámọ́ tí àwọn ènìyàn mọ̀ ọ́n mọ́ jùlọ. Àwọn ààyè iná àti òòfà jẹ́ apá kan ìwòye ti ìtànná ẹ̀lẹ́tíríkì èyí tí o fa láti ara iná ojú kan ati àwọn aaye òòfà, nípasẹ̀ igbohunsafẹfẹ rédíò àti ìtànkálẹ̀ infurarẹẹdi, sí àwọn fọ́tò àyà. Ìdáhùn WHO Gẹ́gẹ́ bí apá kan ti ìwé-àṣẹ rẹ̀ láti dáàbò bo ìlera gbogbo ènìyàn àti ní ìdáhùn sí ìbákẹ́dùn gbogbo ènìyàn lórí àwọn ipa ìlera ti ìfihàn EMF, WHO ṣe àgbékalè Iṣẹ́ àgbéṣe EMF International ní 1996 láti ṣe àyẹ̀wò ẹ̀rí imọ̀-ìjinlẹ t li àwọn ipa ìlera tí o ṣeéṣe ti EMF ní ìwọǹ igbohunsafẹfẹ láti 0 si 300 GHz. Iṣẹ́ àgbéṣe EMF ṣe ìwúrí fún ìwádìí tí ó ní ìdojúkọ láti kún àwọn ìlà pàtàkì ní ìmọ̀ àti láti mú ìrọ̀rùn bá ìdàgbàsókè àwọn ìṣe dédé itẹwọgba àgbáyé tí ó ní òpin ìfihàn EMF. Àwọn àfojúsùn iṣẹ́ -àgbéṣe ni láti: 1. pèsè ìdáhùn àgbáyé tí ó ní ìṣọ̀kan sí àwọn ìfiyèsí nípa àwọn ipa ìlera tí ó ṣeéṣe láti ara ìfihàn si EMF, 2. ṣe àyẹ̀wò àwọn ìwé ìjìnlẹ̀ sayensi àti ìṣèjábọ̀ ipò lórí àwọn ipa ìlera, 3. ṣe ìdànimọ̀ àwọn kùdìẹ̀kudiẹ inú ìmọ̀ tí ó nílò ìwádìí síwájú láti ṣe àwọn igbelewọn ewu ìlera tó dára jù lọ, 4. ṣe ìwúrí fún ètò ìwádìí ìdojúkọ ni àpapọ̀ pẹ̀lú àwọn ilé-iṣẹ ìgbówósílẹ̀, 5. ṣàfikún àwọn àbájáde ìwádìí sínú àwọn ìwé tí àkójọpọ̀ ìwádìí yii wà, Àwọn ìbéèrè Ìlera Àyíká ti WHO níbití àwọn ìgbéléwọ̀n ewu ìlera dédé yoo ṣeé ṣe lórí ìfihàn sí EMF, 6. Ìrọ̀rùn ìdàgbàsókè tí ó jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà àgbáyé tí ó gbọn ń gbọ́n fún ìfihàn EMF, 7. pèsè àlàyé lórí ìṣàkóso àwọn ètò ààbò EMF fún orilẹ-èdè àti àwọn aláṣẹ mìíràn, pẹ̀lú àwọn ìwé àkójọpọ̀ ìwádìí lórí ìwòye ewu EMF, ìbáraẹnisọ̀rọ̀ àti ìṣàkóso, àti 8. pèsè ìmọ̀ràn sí àwọn aláṣẹ orilẹ-èdè, àwọn ilé-iṣẹ mìíràn, gbogbo gbò àti àwọn òṣìṣẹ́, nípa èyíkéyìí àwọn ewu tí ó ń wáyé láti ṣe ìfihàn EMF àti èyíkéyìí àwọn ìgbésẹ̀ fún àdínkù tí o nílò.

Izindawo zikagesi zikazibuthe Uhlolojikelele: Izindawo zikagesi zikazibuthe (EMF) zawo wonke ama-frequency zimelela elinye lamathonya emvelo avame kakhulu futhi akhula ngokushesha, okusakazeka ngalo ukukhathazeka nokuqagela okuzokwenzeka. Bonke abantu manje sebechayeke emazingeni ahlukahlukene e-EMF, futhi amazinga azoqhubeka ekhula njengoba ubuchwepheshe budlondlobala. Imisebe kagesi kazibuthe ibilokhu ikhona kusukela ekuzalweni komhlaba; ukukhanya kuyindlela ejwayeleke kakhulu yalokhu. izindawo zikagesi kanye nozibuthe ziyingxenye yemisebe kagesi esuka ezindaweni zikagesi kanye nozibuthe ezingashintshi, ngokusebenzisa imisebe ye-radiofrequency nemisebe ye-infrared, iye kuma-X-ray. Impendulo yeWHO Njengengxenye yesivumelwano sayo sokuvikela impilo yomphakathi kanye nokusabela ngokuphathelene nokukhathazeka komphakathi ngemithelela ngokuphatheleze nezezempilo yokuchayeka ku-EMF, iWHO yasungula IPhrojekthi yoMhlaba Wonke ye-EMF ngo-1996 ukuze ihlole ubufakazi besayensi ngokuphathelene nemithelela yezempilo engaba khona ye-EMF ku-frequency ewububanzi obusukela ku-0 ukuya ku-300 GHz. IPhrojekthi ye-EMF ikhuthaza ucwaningo olugxile ekugcwaliseni kwezikhala ezibalulekile ngokuphathelene nolwazi kanye nokwenza kube lula ukuthuthukiswa kwamazinga amukelekayo omhlaba avimbela ukuchayeka ku-EMF. Izinhloso zePhrojekthi eziyinhloko yilezi: 1. ukuhlinzeka impendulo ngokuhlanganyela namazwe omhlaba ngokuphathelene nokukhathazeka ngemithelela engaba khona empilweni ngenxa yokuchayeka ku-EMF, 2. ukuhlola izincwadi zesayensi kanye nokwenza umbiko wesimo ngokuphathelene nemiphumela yezempilo, 3. ukuhlonza izikhala olwazini oludinga ucwaningo olwengeziwe ukuze wenze ukuhlola okungcono ngokuphathelene nobungozi bezempilo, 4. ukukhuthaza uhlelo locwaningo olugxile ekuhlanganyeleni nama-ejensi axhasa ngezimali, 5. ukufaka imiphumela yocwaningo kuma-monograph eWHO e-Environmental Health Criteria lapho kuzohlolwa khona ingozi yezempilo ngokusemthethweni uma umuntu echayeke ku-EMF, 6. ukwenza kube lula ukuthuthukiswa kwezindinganiso ezamukelekayo zomhlaba wonke ngokuphathelene nokuchayeka ku-EMF, 7. ukuhlinzeka ngolwazi ngokuphathelene nokwenganyelwa kwezinhlelo zokuvikela i-EMF zeziphathimandla zikazwelonke kanye nezinye, okuhlanganisa ama-monograph amayelana nokubona ubungozi be-EMF, ukuxhumana kanye nokwengamela, kanye 8. nokuhlinzeka ngezeluleko kuziphathimandla zikazwelonke, ezinye izikhungo, umphakathi jikelele kanye nezisebenzi, mayelana nanoma yiziphi izingozi ezibangelwa ukuchayeka ku-EMF kanye nanoma yiziphi izinyathelo zokunciphisa lokhu ezidingekayo.

የኃይል አቅርቦት እና ጤና ማጠቃሊያ፡- የኃይል አቅርቦት እና ጤና ማይነጣጠሉ ናቸው፡፡ በሰባተኛው የዘላቂ ልማት ግብ (SDG 7) ላይ የተገለፀው ንፁህ፣ ዘላቂ እና ተመጣጣኝ ሃይል ማግኘት ጤናን (SDG 3) በማሳደግ ረገድ ወሳኝ ሚና ይጫወታል፡፡ ጉልበት ድህነትን ማጥፋትን (SDG 1)፣ የጥራት ትምህርት እድሎችን (SDG 4)፣ የፆታ እኩልነትን ማሳካት (SDG 5)፣ ንፁህ ውሃ አቅርቦት (SDG 6)፣ የስራ ደህንነትን እና የኢኮኖሚ እድገት (SDG 8) እና የአየር ንብረት ለውጥ እንቅስቃሴ (SDG 13) የሚያካትቱ ሁሉንም አለም አቀፍ ግቦችን ለማሳካት ወሳኝ ነው። በኃይል አቅርቦት እና በጤና መካከል ያለው ትስስር በተለይ በመኖሪያ ቤቶች እና በጤና አጠባበቅ ተቋማት ውስጥ በግልጽ ይታያል፡፡ በቤት ውስጥ ንፁህ እና ዘላቂ ኃይል ማግኘት እንደ ከሰል እና ባዮማስ የመሳሰሉ የሀይል አማራጮችን በመጠቀም ከሚነሱ የሰዎችን ጤና ከቤት ውስጥ አየር ብክለት ለመጠበቅ አስፈላጊ ነው፡፡ በጤና አጠባበቅ ተቋማት ውስጥ ንጹህ እና አስተማማኝ ኃይል ማግኘት አስፈላጊ የሆኑ የጤና አጠባበቅ አገልግሎቶችን በሽታን ለመከላከል እና ለመዳን አስፈላጊ ነው፡፡ ተፅዕኖ፡- በአለም አቀፍ ደረጃ 2.4 ቢሊዮን ሰዎች የማብሰያ ንጹህ ነዳጅ እና ቴክኖሎጂ አያገኙም፡፡ ከበካይ ምድጃዎች እና ነዳጆች የሚመነጨው የቤት ውስጥ የአየር ብክለት በየአመቱ 3.2 ሚሊዮን ለሚሆኑ ሰዎች ሕይወት ማለፍ ምክንያት ይሆናል፡፡ በተለይ ሴቶች እና ህጻናት በማብሰል እና የማገዶ እንጨት የማሰባሰብ ስራ ስለሚሰሩ ለበለጠ በጤና እና አኗኗሩ ባህሉ ላይ ለብሽታ አደጋ ተጋላጭ ናቸው፡፡ ለሌሎች ዓላማዎች የብክለት ኃይልን መጠቀም (ለምሳሌ የክፍት ቦታ ማሞቂያ፣ መብራት) ሲካተቱ የጤና ጫናዎች የገዘፉ ናቸው። የቅርብ ጊዜ አኃዛዊ መረጃዎች እንደሚያሳዩት የሕዝብ ቁጥር መጨመር በአሁኑ ወቅት በአንዳንድ አካባቢዎች በተለይም ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ አገሮች ውስጥ ካለው የኃይል አቅርቦት ይበልጣሉ፡፡ ንጹህ ነዳጅ እና ቴክኖሎጂ የማያገኙ የሰዎች ቁጥር እየጨመረ የመጣበት ብቸኛው አካባቢ ነው፡፡ ከሰሃራ በስተደቡብ ካሉት (17%) ከአምስቱ አንዱ ሰው ብቻ ንጹህ ምግብ ማብሰል የሚችለው፡፡ በአጠቃላይ ንጹህ ነዳጆች እና ቴክኖሎጂዎች የሌላቸው ብዙ ሰዎች ከሰሃራ በስተደቡብ ባሉ የአፍሪካ ሀገራት የሚኖሩት በአካባቢ 83 በመቶው (900 ሚሊየን የሚጠጋ ህዝብ) በክልሉ ውስጥ ንጹህ ምግብ የማግኘት እድል ከሌለው ከማንኛውም አካባቢ ይበልጣል፡፡ የሃይል አቅርቦት በጤና አጠባበቅ ተቋማት ተግባራዊነት እና ለሁሉም የሚቀርበው የጤና አገልግሎት ጥራት፣ ተደራሽነት እና አስተማማኝነት ወሳኝ ሚና ይጫወታል። ሆኖም በዓለም አቀፍ ደረጃ ወደ 1 ቢሊዮን የሚጠጉ ሰዎች ያለ ኤሌክትሪክ አገልግሎት በጤና ተቋማት ውስጥ አገልግሎት ይሰጣሉ፡፡ በ11 ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ ሀገራት 25% የሚሆኑ የጤና ጥበቃ ተቋማት የኤሌክትሪክ አገልግሎት እንደሌላቸው ይገመታል፡፡ አብዛኛዎቹ ትላልቅ ሆስፒታሎች የኤሌክትሪክ ሀይል ቢኖራቸውም ለገጠር እና ራቅ ያሉ የሕክምና ማዕከላት በከፍተኛ ደረጃ መጠኑ ቀንሷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ፈጣን እርምጃ ካልተወሰደ በስተቀር ዓለም ለንጹህ ምግብ ማብሰል ከታቀደው ሁለንተናዊ ተደራሽነት ዒላማ በታች ትሆናለች፤ ይህ ደግሞ ከአንድ አምስተኛ በላይ (24%) የሚሆነው ህዝብ እ/አ/አ በ2030 አሁንም ተደራሽ እንዳይሆን በማድረግ ለጤና እና ለሌሎች እክሎች ተጋላጭ እንዲሆን ያደርገዋል፡፡ ንፁህ የምግብ አዘገጃጀት ማሳደጉን በግንዛቤ ማስጨበጫ፣ ፖሊሲዎች፣ ፋይናንስ፣ አዳዲስ የአቅርቦት ሞዴሎች እና የቴክኖሎጂ ልማት አማካኝነት መስጠት ያስፈልጋል፡፡ በተጨማሪም የኤሌክትሪክ ኃይል አስፈላጊ ለሆኑ የሕክምና መሳሪያዎች እንደ የክትባት ፍሪጅ እና የቀዶ ጥገና ድንገተኛ አደጋዎች፣ የላቦራቶሪ እና የመመርመሪያ መሳሪያዎች እንዲሁም እንደ መብራት፣ ንጹህ ውሃ አቅርቦት፣ማቀዝቀዣ፣ የአየር ማናፈሻ፣ የክፍት ቦታ ማሞቂያ እና የመገናኛ ዘዴዎች ለመሳሰሉት ሥራ አስፈላጊ ነው፡፡ የኤሌክትሪክ ሀይል ለጤና መሻሻል እና ጤና ጥበቃ ወሳኝ ሲሆን በብዙ አጋጣሚዎች በህይወት እና በሞት መካከል ያለውን ልዩነት ሊፈጥር ይችላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና እና የሀይል አቅርቦቱ ተግዳሮቶችን አፈታት በተመለከተ የተቀናጁ እርምጃዎችን በመውሰድ ለጤና አጠባበቅ ተቋማት ንፁህ ምግብ ማብሰል እና ኤሌክትሪክ አቅርቦትን ለማፋጠን ይሰራል፡፡ ከሀይል አቅርቦት ዘርፉ ጋር በቅርበት በመስራት የጤና ዘርፉ ተላላፊ ላልሆኑ በሽታዎች እና የሳንባ ምች መከላከል፣ የክትባት ሽፋን፣ ዲጂታል ጤና እንዲሁም የአደጋ ጊዜ ዝግጁነት እና እርዳታ አሰጣጥን ለማሻሻል ወሳኝ እርምጃዎችን መውሰድ ይችላል።

Energy and health Overview: Energy and health are inextricably linked. Access to clean, sustainable and affordable energy, outlined in the seventh Sustainable Development Goal (SDG 7), plays a crucial role in advancing health (SDG 3). Energy is also critical for achieving almost all other global goals that include eradication of poverty (SDG 1), opportunities for quality education (SDG 4), achievement of gender equality (SDG 5), access to clean water (SDG 6), jobs security and economic growth (SDG 8) and combat of climate change (SDG 13). The links between energy and health are particularly evident in homes and health-care facilities. Access to clean and sustainable energy in homes is essential to protect people’s health from household air pollution due to the use of polluting stoves and fuels such as coal and biomass. Access to clean and reliable energy in health-care facilities is important to ensure the delivery of essential health care services for disease prevention and treatment. Impact: Globally, 2.4 billion people lack access to clean fuels and technologies for cooking. Household air pollution, emitted from the use of polluting stoves and fuels, is a cause of some 3.2 million deaths annually. Women and children in particular are at greater health and livelihood risks since they are often tasked with cooking and collecting fuelwood. Health burdens are even greater when the use of polluting energy for other purposes (e.g., space heating, lighting) are included. Recent statistics show population growth currently outpaces increases in energy access in some regions, especially in sub-Saharan Africa. It remains the only region in which the number of people without access to clean fuels and technologies is rising. Only about 1 in 5 people in sub-Saharan Africa (17%) has access to clean cooking. Overall, more people without access to clean fuels and technologies reside in sub-Saharan Africa than in any other region, with around 83% of the population (about 900 million people) in the region lacking access to clean cooking. Access to energy also plays a critical role in the functionality of health-care facilities and the quality, accessibility and reliability of health services delivered to all. Yet, an estimated 1 billion people globally are served by health facilities without electricity. Around 25% of health-care facilities in 11 sub-Saharan African countries are estimated to have no access to electricity. While most large hospitals have access, rates drop dramatically for rural and remote clinics. WHO Response Unless rapid action is taken, the world will fall short of the universal access target for clean cooking, leaving more than one fifth (24%) of the population still lacking access in 2030, making them vulnerable to health and other consequences. Scaling up the adoption to clean cooking solutions is needed through awareness raising, policies, financing, innovative delivery models and technology development. Furthermore, electricity is necessary for the operation of critically needed medical devices such as vaccine refrigerators and surgical emergency, laboratory and diagnostic equipment as well as for the operation of basic amenities such as lighting, clean water supply, cooling, ventilation, space heating and communications. Electricity is critical to health improvement and health protection and in many cases, it can make the difference between life and death. Through integrated approaches to health and energy challenges, WHO works towards accelerating access to clean cooking and electricity for health-care facilities. By working closely with the energy sector, the health sector can make critical steps in achieving health targets for non-communicable diseases (NCDs) and pneumonia prevention, vaccine coverage, digital health as well as improve emergency preparedness and response.

Makamashi da lafiya Gamsashshen bayani: Makamashi da lafiya suna da alaƙar da baza a taɓa raba su ba. Samun makamashi mai kyau sannan mai ɗorewa da kuma sauƙi kamar yadda aka bayyana a cikin ƙudiri na bakwai na ƙudurce-ƙudurcen majalisar ɗinkin duniya don samar da cigaba mai ɗorewa (SDG 7), na da matuƙar muhimmanci domin bunƙasa lafiya (SDG 3). Samar da makamashi shi ma na da muhimmanci sosai wajen cimma kusan dukkan ƙudurce-ƙudurcen duniya wanda ya haɗa da kawar da talauci (ƙudiri na 1) da samar da damarmakin samun ingantaccen ilimi (ƙudiri na 4) da cimma daidaiton jinsi (ƙudiri na 5) da samun ruwa mai tsafta (ƙudiri na 6) da samun nutsuwar aiki da bunƙasa tattalin arziki (ƙudiri na 8) da kuma yaƙi da canjin yanayi (ƙudiri na 13). Dangantakar da ke tsakanin makamashi da lafiya a bayyane take a gidaje da cibiyoyin kiwon lafiya. Samun makamashi ingantaccen kuma mai ɗorewa a gidaje nada matuƙar muhimmanci wajen kare lafiyar mutane daga gurɓatar iskar gida saboda amfani da gurɓatattun risho da makamashi irin su gawayi da makamashin itace da kara. Samun makamashi ingantacce kuma abin dogaro a cibiyoyin kiwon lafiya nada muhimmanci domin tabbatar da bayar da ayyukan kiwon lafiya na dole domin kare faruwar cututtuka da maganinsu. Tasiri: A faɗin duniya, mutane biliyan 2 da miliyan 400 basa samun damar samun ingantaccen makamashi da kayan fasaha na girki. Gurɓacewar iskar gida, da take fita ta dalilin amfani da gurɓatattun risho da makamashi, shi ne ke haddasa mace-mace miliyan 3.2 duk shekara. Mata da yara musamman na cikin babban hatsarin lafiya da rayuwa tinda yawanci su suke aikin girki da tattara makamashi itace. Matsalolin lafiya suna ƙaruwa gaba-gaba idan a ka yi la'akari da ƙarin amfani da gurɓataccen makamashi (ayyuka misali: ɗumama da haskaka guri) duk suna ciki. Ƙididdigar da aka yi kwanan nan ta nuna yawan jama'a a yanzu ya wuce ƙaruwar samun makamashi a wasu yankunan, musamman yankunan Afrika da suke da sahara. Shi ne kaɗai yankin da yawan mutanen ke ƙaruwa waɗan da basu samun tsaftataccen makamashi da na'urorin fasaha. Mutum 1 cikin 5 ne kaɗai na mutanen da ke zaune a yankin Afrika mai sahara (wato kaso 17%) ke iya samun yin tsaftataccen girki da makamashi. Gaba ɗaya dai, mutane da yawa da basa samun tsaftataccen makamashi da na'urorin fasaha suna zaune ne a yankin Afrika mai sahara fiye da wasu yankunan, tare da kaso 83% na al'ummar (kusan mutane miliyan 900) a yankin da suka rasa yin girki da tsaftataccen makamashi. Samun makamashi shi ma na bada babbar gudummawa wajen dacewar cibiyoyi da kayan kula da harkar lafiya da inganci da samu da amincewa da hidimomin lafiya da ake bawa kowa da kowa. Har ila yau, ƙiyasin mutane biliyan 1 na samun kulawar lafiya a faɗin duniya da kayan kulawa da lafiya ba tare da amfani da wutar lantarki ba. Kusan kaso 25% na cibiyoyin lafiya a ƙasashen yankin Afrika mai sahara 11 an ƙiyasta cewa basa samun wutar lantarki. Sai dai yawancin manya-manyan asibitoci suna samu sannan ƙimar hakan ta ragu sosai ga cibiyoyin bada magani na ƙauyuka da masu nisa. Matakan Hukumar WHO Idan ba a ɗauki ƙwaƙƙwaran mataki ba, duniya zata fuskanci ƙarancin samun ƙudirin yin tsaftataccen girki na bai ɗaya da barin sama da kaso cikin ( 24%) na al'umma cikin rashin samun tsaftataccen yin girki a shekarar 2030, wanda haka ka iya sa su zama masu rauni ga matsalolin lafiya da wasu ma. Akwai buƙatar gyara yanayin karɓar sababbun mafitar yin tsaftataccen girki ta hanyar tsare-tsaren wayar da kai da tallafawa da kuɗi da bada hanyoyin ƙirƙira da buƙasa fasaha. Bugu da ƙari, amfani da wutar lantarki ya zama dole domin aiki da na'urorin aikin lafiya da ake matsanancin buƙata irinsu na'urar sanyaya maganin riga-kafi da na'urar tiyatar gaggawa da na'urorin gwaje-gwaje da gano cututtuka da kuma amfani da abubuwan more rayuwa irin su haskaka guri da samar da tsabtataccen ruwa da sanyaya wa da samar da iska a guri da ɗumama guri da kuma sadarwa. Wutar lantarki na da matuƙar muhimmanci wajen bunƙasa lafiya da kare lafiya sannan a lokuta da dama, tana shiga tsakanin rayuwa da mutuwa. Ta hanyoyi masu tsari wajen tunkarar lafiya da matsalolin makamashi, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana ƙoƙarin saurin samar da yin tsabtataccen girki da wutar lantarki don na'urorin kiwon lafiya. Ta hanyar aiki kai-da-kai da ɓangaren makamashi, ɓangaren lafiya zai iya ɗaukar manyan matakai wajen cimma ƙudurorin lafiya dangane da cututtuka da basa yaɗuwa wato (NCDs) da kariyar cutar sarƙewar numfashi, da samar da maganin riga-kafi ga kowa da kowa da kiwon lafiya ta hanyar amfani da na'urori da kuma bunƙasa shiri da bada agajin gaggawa.

Nishati na afya. Muhtasari: Nishati na afya zimeunganishwa bila kutenganishwa. Upatikanaji wa nishati safi, endelevu na nafuu, iliyoainishwa katika Malengo ya Saba ya Maendeleo Endelevu (SDG 7), una jukumu kubwa katika kutengeneza afya (SDG 3). Nishati pia ni muhumu katika kufikia karibu malengo mengine yote ya kimataifa ambayo ni pamoja na kutokomeza umaskini (SDG 1), fursa za elimu bora (SDG 4), kufikia usawa wa kijinsia (SDG 5), upatikanaji wa maji safi (SDG 6), usalama wa ajira na ukuaji wa uchumi (SDG 8) na kupambana na mabadiliko ya tabianchi (SDG 13). Uhusiazno kati ya nishati na afya unaonekana hasa nyumani na vituo vya afya. Upatikanaji wa nishati safi na endelevu nyumbani ni muhimu ili kulinda afya za watu dhidi ya uchafuzi wa hewa ya kaya kutokana na matumizi ya majiko na nishati chafu kama vile makaa ya mawe na majani. Upatikanaji wa nishati safi na ya uhakika katika vituo vya kutolea huduma za afya ni muhimu ili kuhakikisha utoaji wa huduma muhimu za afya kwa ajili ya kuzuia na kutibu magonjwa. Athari: Ulimwenguni kote, watu bilioni 2.4 hawana uwezo wa kupata nishati safi na teknolojia za kupikia. Uchafuzi wa hewa wa kaya, unatokana na matumizi ya majiko na mafuta yanayochafua, husababisha vifo vya watu milioni 3.2 kila mwaka. Wanawake na watoto hasa wapo katika hatari kubwa zaidi za kiafya na kimaisha kwani mara nyingi wana jukumu la kupika na kukusanya kuni. Mizigo ya kiafya huwa mikubwa zaidi wakati wa matumizi ya nishati chafuzi kwa madhumuni mengine (k.m inapokanzwa nafasi, taa) ni miongoni mwayo. Takwimu za hivi karibuni ziaonyesha ukuaji wa idadi ya watu kwa sasa unazidi kuongezeka kwa upatikanaji wa nishati katika baadhi ya mikoa, hasa katika Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara. linasalia kuwa eneo pekee ambalo idadi ya watu wasio na nishati safi na teknolojia inaongezeka. Takriban mtu 1 kati ya 5 walio Kusini mwa Jangwa la Sahara (17%) ndiye anayeweza kupata nishati safi ya kupikia. Kwa ujumla, watu wengi zaidi wasio na nishati safi na teknolojia wanaishi katika Kusini mwa Jangwa la Sahara kuliko ukanda mwingine wowote, na karibu 83% ya watu (takriban watu milioni 900) katika eneo hilo wanakosa upatikanaji wa kupikia nishati safi. Upatikanaji wa nishati pia una jukumu la muhimu katika utendaji kazi wa vituo vya huduma za afya, upatikanaji na uhakika wa hduuma za afya zinazotolewa kwa wote. Hata hivyo, takriban watu bilioni 1 duniani kote wanahudumiwa na vituo vya afya bila umeme. Takriban 25% ya vituo vya kutolea huduma za afya katika nchi 11 za Kusini mwa Jangwa la Sahara vinakadiriwa kukosa huduma ya umeme. Ingawa hospitali nyingi kubwa zina upatikanaji, viwango vinashuka zaidi kwa vituo vya mbali na na vya vijijini. Muitikio wa WHO. Ikiwa hatua za haraka hazitachukuliwa, dunia itashindwa kufikia lengo la upatikanaji wa nishati safi ya kupikia kwa wote, na kuacha zaidi ya theluthi moja (24%) ya watu bado wanakosa upatikanaji mwaka 2030, na kuwafanya wawe hatarini kwa afya na madhara mengine. Kuongeza upitishwaji wa suluhisho safi za kupikia kunahitajika kupitia uhamasishaji, sera, ufadhili, miundo bunifu ya utoaji na ukuzaji wa teknolojia. Zaidi ya hayo, umeme ni muhimu kwa uendeshaji wa vifaa vya matibabu vinavyohitajika sana kama zvile jokofu za chanjo na upasuajzi wa dharura, maabara na vifaa vya uchunguzi na pia kwa uendeshaji wa huduma za msingi kama vile taa, usambazaji wa maji safi, baridi, uingizaji hewa, joto la nafasi na mawasiliano. Umemem ni muhimu kwa uboreshaji wa afya na ulinzi wa afya na katika hali nyingi unaweza kuleta utofauti kati ya uzima na kifo. Kupitia mbinu jumuishi za changamoto za afya na nishati, WHO linajitahidi kuharakisha upatikanaji wa upikaji safi na umeme kwa vituo vya afya. Kwa kufanya kazi kwa karibu na sekta ya nishati, sekta ya afya inaweza kupiga hatua muhimu katika kufikia malengo ya afya kwa magonjwa yasiyo ya kuambukiza (NCDs) na kuzuia nimonia, chanjo, afya ya kidijiti na pia kuboresha maandalizi na mwitikio wa dharura.

Agbára iná àti ìlera Ìsọníṣókí: Agbára iná àti ìlera wọnú ara. Níní àǹfààní sí agbára iná tí ó dára tí ó sì wá ní à rọ́wọ́ tó, èyí tí wọ́n dárúkọ nínú Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ Keje (SDG 7) ń kópa ribiribi nínú ìdàgbàsókè ìlera (SDG 3). Agbára iná ṣe pàtàkì láti fi ṣe púpò nínú nǹkan ní àgbáyé èyí tí í mú òṣì kúrò nílùú (SDG 1), àǹfààní fún ètò ẹ̀kọ́ (SDG 4), àǹfààní fún ìdọ́gba ìṣe lákọlábo (SDG 5), níní àǹfààní sí omi mímọ́ (SDG 6), níní iṣẹ́ lọ́wọ́ àti ìdàgbàsókè ọrọ̀ ajé (SDG 8) àti ìyípadà afẹ́fẹ́ (SDG 13). Ìbáṣepọ̀ tí ó wà ní àárín agbára iná àti ìlera jẹ́ ẹ̀rí kan pàtó ní Inú ilé àti fún àwọn ohun èlò ìlera. Nínú àǹfààní sí agbára iná tí ó mọ́ tí ó sì dára jẹ́ ohun pàtàkì nínú ilé láti dá àbọ̀ bo ìlera ènìyàn lọ́wọ́ afẹ́fẹ́ burúkú inú ilé nítorí lílo sítófù àti epo bíi èédú àti búmásì. Níní àǹfààní sí agbára iná tí ó mọ́ tí ó sì wá ní à rọ́wọ́ tó nínú ètò ìlera ṣe pàtàkì láti fún àwọn ará ìlú ní ètò ìlera tí ó dára láti lè dènà àrùn àti fún ìtọ́jú. Ipa: Ní àgbáyé, 2.4 biliọnù ènìyàn ni kò ní àǹfààní sí epo tí ó dára àti ohun ìdáná ìgbàlódé. Àwọn afẹ́fẹ́ burúkú inú ilé, tí ó ń jáde láti ara sítófù ìdáná àti epo, jẹ́ okùnfà ikú àìtọ́jọ́ ó kéré tán 3.2 miliọnù lọ́dún. Obìnrin àti àwọn ọmọdé ni ìpalára yìí ń bá jù lọ lórí ìlera àti ìgbé ayé wọn nítorí pé àwọn ni wọ́n ń dáná tí won dáná igi. Àdánwò ńlá tilẹ̀ bá ìlera nígbà tí a bá ń lọ àwọn iná agbára tí kò dára fún àwọn nǹkan mìíràn bíi (ìgbóná àlàfo, mọ̀nàmọ́ná) náà wà níbẹ̀. Ìwádìí fihàn pé ìdàgbàsókè ń bá iye ènìyàn tí ó wà èyí tí ó ti ju iye agbára iná tí àwọn àgbègbè ń rí, pàápàá jù lọ àwọn tó wà ní ìhà Sàhárà Afíríkà. Òhun nìkan ni àgbègbè tí ó jẹ́ pé àwọn ènìyàn ibẹ̀ ń gbèrò si tí wọn ò sì ní àǹfààní sí epo gidi àti pé ìmọ̀ èrò ń gbòòrò si ni. Ènìyàn bi 1 nínú àwọn 5 ní sub-Saharan Afíríkà (17%) ni ó ní àǹfààní láti dáná ní ọ̀nà tí ó mọ́. Lápapò, àwọn tí wọn ò ní àǹfààní sí epo gidi àti ìmọ̀ ẹ̀rọ ni o wà ní ìhà Sàhárà Afíríkà jù àwọn àgbègbè tí ó kù lọ, èyí tó tó ní bí 83% àwọn olùgbé (bíi 900 mílíọ̀nù ènìyàn) ní agbègbè ni ò ní àǹfààní sí ọ̀nà à ti dáná lọ́nà tó tọ́. Níní àǹfààní sí agbára iná tí ó dára kó ipa pàtàkì nínú ohun èlò ìlera àti bí ó ṣe dára sí, bí ó ṣe wà ní à rọ́wọ́ tó àti bí ó ṣe ní àgbẹ́kẹ̀lé yóò jẹ́ kí ètò ìlera wà ní sẹpẹ́. Bákan náà ó tó ní ènìyàn bíi 1 biliọnù ní àgbáyé ni wọ́n ń lo àwọn ohun èlò ìlera tí wọn ò sì ní àǹfààní sí iná mọ̀nàmọ́ná. Ó tó 25% àwọn ohun èlò ìlera ni 11 sub-Saharan ní orílẹ̀-èdè Afíríkà ni ò ní àǹfààní sí iná mọ̀nàmọ́ná. Nígbà tí àwọn ilé-ìwòsàn ńlá ní àǹfààní si, àwọn ilé-ìwòsàn tí ó wà ní ìletò àti àwọn ilé-ìwòsàn kékeré kò fi bẹ́ẹ̀ ní àǹfààní si. Èsì WHO Àyàfi tí wọ́n bá gbé ìgbésẹ̀, gbogbo àgbáyé ni ò ní àǹfààní sí dí dáná lọ́nà tí ó tọ́ mọ́, èyí tí yóò ṣekú ìdá kan nínú márùn-ún (24%) àwọn olùgbé tí kò ní àǹfààní ní ọdún 2030, èyí tí ó jẹ́ ìpalára sí ìlera àti àwọn àbájáde. Ṣíṣàyẹ̀wò gbígba ọ̀nà tí à ń gbà dáná lọ́nà tó tọ́ jẹ́ ọ̀nà àbáyọ èyí tí a ó jẹ́ kí àwọn ènìyàn mọ̀ nípa rẹ̀, sí ṣe agbátẹrù rẹ̀, ní náwó si, ṣíṣe ìfijíṣẹ́ tuntun àti ṣíṣe ìdàgbàsókè fún ìmọ̀ èrò. Bákan náà, iná mọ̀nàmọ́ná wúlò láti lọ àwọn èlò ìlera tí ó lágbára bíi ẹ̀rọ a mú nǹkan tútù ti fasínì àti àwọn ẹ̀ro tí wọ́n fi ń ṣiṣẹ́ abẹ pàjáwírì, àwọn ẹ̀ro tí wọn ń lò ní lábù àti èyí tí a fi ń sọ ohun tí ń ṣe ènìyàn àti àwọn ẹ̀ro tí ó ń taná se abẹ, ẹ̀rọ tó ń pèsè omi tó mọ́n, ẹ̀rọ ìtitù, èrò afẹ́fẹ́, èrò ìgbóná àlàfo àti èrò ìbáraẹnisọ̀rọ̀. Iná mọ̀nàmọ́ná ṣe pàtàkì sí ìyípadà ìlera àti dí dáàbò bo ìlera ní ìgbà mìíràn, a máa fa ìyàtò láàárín ikú àti ìyè. Nípa ọna tí wọn gbà wo ìlera àti ìdojúkọ agbára iná, WHO ṣiṣẹ́ tọ bí àǹfààní ṣe le wa fún iná dídá tó dára àti iná mọ̀nàmọ́ná fún àwọn ohun èlò ìlera. Rírìn súnmọ́ àwọn àjọ tó ń pèsè agbára iná, àwọn àjọ elétò ìlera lè wá ọ̀nà láti rí pé àwọn mú àfojúsùn ìlera fún non-communicable diseases (NCDs) àti dídẹ́kun àrùn ẹ̀dọ̀fóró, gbígba abẹ́rẹ́ àjẹsára, ìlera òní nọ́ḿbà àti ṣíṣe àtúnṣe sí ìpè pàjáwírì àti ìdáhùn.

Amandla kanye nezempilo Uhlolojikelele: Amandla kanye nezempilo kuhlangene ngokungenakuhlukaniswa. Ukuthola amandla ahlanzekile, asimeme futhi angabizi, achazwe kuMgomo Wentuthuko Esimeme (SDG 7) yesikhombisa, kudlala indima ebalulekile ekuthuthukiseni ezempilo (SDG 3). Amandla abalulekile futhi ekuzuzeni cishe yonke eminye imigomo yomhlaba ehlanganisa ukuqedwa kobumpofu (SDG 1), amathuba emfundo eseqophelweni eliphakeme (SDG 4), ukufezekiswa kokulingana ngokobulili (SDG 5), ukufinyelela emanzini ahlanzekile (SDG 6), ukuvikelwa kwemisebenzi kanye nokukhula komnotho (SDG 8) kanye nokulwa nokuguquka kwesimo sezulu (SDG 13). Izixhumanisi phakathi kwamandla kanye nezempilo zibonakala ngokukhethekile emakhaya nasezikhungweni zokunakekelwa kwezempilo. Ukuthola amandla ahlanzekile futhi asimeme emakhaya kubalulekile ukuze kuvikelwe impilo yabantu ngokuphathelene nokunukubezwa komoya ekhaya ngenxa yokusetshenziswa kwezitofu ezinukubeza umoya kanye nezinsiza zokubasa ezinjengamalahle kanye ne-biomass. Ukuthola amandla ahlanzekile futhi okungethenjelwa kuwo ezikhungweni zokunakekela kwezempilo kubalulekile ngokuphathelene nokuqinisekisa ukulethwa kwezinsiza zkunakekela kwezempilo ezibalulekile ukuze kuvinjelwe futhi kwelashwe izifo. Umthelela: Emhlabeni wonke, abantu abayi-2.4 wezigidigidi abakwazi ukuthola okokubasa okuhlanzekile kanye nobuchwepheshe bokupheka. Ukunukubezwa komoya ekhaya, okukhishwa ukusetshenziswa kwezitofu ezinukubeza umoya kanye nokokubasa, kuyimbangela yokushona kwabantu abangaba yizigidi ezingu-3.2 minyaka yonke. Abesifazane kanye nezingane yibona ikakhulukazi abasengozini enkulu yezempilo kanye nendlela yokuziphilisa njengoba ngokuvamile benomsebenzi wokupheka kanye nokutheza izinkuni zokubasa. Imithwalo yezempilo mikhulu nakakhulu uma kuhlanganiswa ukusetshenziselwa kwamandla anukubeza umoya ezinye izinjongo (isib., ukufudumeza indawo, ukukhanyisa). Izibalo zakamuva zibonisa ukwanda kwenani labantu njengamanje kungaphezu kokwanda kokutholakala kwamandla kwezinye izifunda, ikakhulukazi e-Afrika eseningizimu yeSahara. Ihlala iwukuphela kwesifunda lapho inani labantu abangakwazi ukufinyelela emandleni ahlanzekile kanye nobuchwepheshe likhula khona. Cishe umuntu oyedwa kwaba-5 kuphela e-Afrika eseningizimu yeSahara (17%) ongakwazi ukuthola ukupheka ngendlela ehlanzekile. Uma sebebonke, abantu abaningi abakwazi ukufinyelela emandleni ahlanzekile kanye nezobuchwepheshe bahlala e-Afrika eseningizimu yeSahara kunanoma yisiphi esinye isifunda, njengoba cishe u-83% wabantu (abantu abangaba yizigidi ezingu-900) esifundeni bengafinyeleli ekuphekeni ngendlela ehlanzekile. Ukufinyelela emandleni nakho kudlala indima ebalulekile ekusebenzeni kwezikhungo zokunakekelwa kwezempilo kanye nekhwalithi, ukufinyeleleka kanye nokuthembeka kwezinsiza zezempilo ekuhlinzekeleni bonke abantu. Noma kunjalo, kulinganiselwa ekutheni isigidigidi esisodwa sabantu emhlabeni wonke bahlinzekwa ngezinsiza yizikhungo zezempilo ezingenawo ugesi. Cishe yizikhungo zokunakekela kwezempilo ezingu-25% emazweni ayi-11 e-Afrika eseningizimu yeSahara okulinganiselwa ukuthi zikwazi ukufinyelela kugesi. Ngesikhathi izibhedlela ezinkulu zikwazi ukufinyelela kugesi, amazinga ehla ngokunamandla ngokuphathelene nemitholampilo esendaweni zasemakhaya kanye nesezindaweni ezikude. Impendulo yeWHO Ngaphandle kokuthi kuthathwe isinyathelo esisheshayo, umhlaba ngeke ufinyelele kumgomo wokufinyelela komhlaba wonke ekuphekeni okuhlanzekile, kushiye abantu abangaphezu kwengxenye eyodwa kwezinhlanu (24%) besaswele ukufinyelela kukho ngo-2030, okubenza babe sengozini empilweni kanye neminye imiphumela. Ukukhulisa ukutholwa kwezixazululo zokupheka ngendlela ehlanzekile kudingeka ngokuqwashisa, izinqubomgomo, ukuxhasa ngezimali, amamodeli okuletha okuthile okusha kanye nokuthuthukiswa kwezobuchwepheshe. Ngaphezu kwalokho, ugesi uyadingeka ekusebenzeni kwamadivayisi ezokwelapha adingeka kakhulu njengamafriji emigomo kanye nezimo zokuhlinzwa okuphuthumayo, imishini yaselabhorethri neyokuthola izifo kanye nokusebenza kwezinsiza eziyisisekelo ezifana nokukhanya, ukuhlinzekwa kwamanzi ahlanzekile, ukupholisa, ukuphefumula ngemishini, ukufudumeza indawo kanye nezokuxhumana. Ugesi ubalulekile ekuthuthukiseni impilo nasekuvikelweni kwempilo futhi ezimweni eziningi, ungenza umehluko phakathi kokuphila kanye nokushona. Ngokusebenzisa izindlela ezihlanganisiwe ngokuphathelene nezinselelo zezempilo kanye nezamandla, iWHO isebenzela ukusheshisa ukufinyelela ekuphekeni ngendlela ehlanzekile nkanye ogesi ezikhungweni zokunakekela kwezempilo. Ngokusebenzisana eduze nomkhakha wezamandla, umkhakha wezempilo ungathatha izinyathelo ezibalulekile ngokuphathelene nokufinyelela emigomweni yezempilo yezifo ezingathathelani (amaNCD) kanye nokuvimbela ipneumonia, ukufinyelela kwabaningi komgomo, impilo yedijithali kanye nokwenza ngcono ukulungela kanye nokusabela ngokuphathelene nezimo eziphuthumayo.

የሚጥል በሽታ ማጠቃሊያ፡- የሚጥል በሽታ በጣም የተለመደ ሥር የሰደደ የአንጎል በሽታ ሲሆን በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ሰዎችን ያጠቃል፡፡ በዓለም ዙሪያ ከ 50 ሚሊዮን በላይ ሰዎች የሚጥል በሽታ አለባቸው፤ ከእነዚህ ውስጥ 80% የሚሆኑት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ይኖራሉ፡፡ የሚጥል በሽታ ካለባቸው ሰዎች መካከል በግምት 70% የሚሆኑት አስቀድመው ከታከሙ ከሚጥለው በሽታ ነፃ ሊሆኑ ይችላሉ። ይሁን እንጂ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ሦስት አራተኛ የሚሆኑት የሚጥል በሽታ ያለባቸው ሰዎች የሚያስፈልጋቸውን ሕክምና አያገኙም፤ ይህም በአንዳንድ አገሮች ወደ 90% ይደርሳል፡፡ በብዙ እንደዚህ ባሉ አገሮች ብዙ የጤና ባለሙያዎች የሚጥል በሽታን ለይቶ ለማወቅ፣ ለመመርመር እና ለማከም የሚያስችል ሥልጠና አልወሰዱም፡፡ በአብዛኛዎቹ የሀብት እጥረት ባለባቸው ድሃ አገሮች የሚጥል በሽታ መድኃኒቶች አይገኙም፡፡ የሚጥል በሽታ ያለባቸው ሰዎች እና ቤተሰቦቻቸው ብዙ ጊዜ መገለልና መድልዎ ይደርስባቸዋል፡፡ በብዙ የዓለም ክፍሎች የሚጥል በሽታ ትክክለኛ አባባል በአፈ ታሪክ፣ በፍርሃት እና በሥነ ህመሙ ላይ በተደረጉ የተሳሳቱ አመለካከቶች ለረጅም ጊዜ የተዛባ መረጃ ሲተላለፍበት ቆይቷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚጥል በሽታ ሕክምናን ተደራሽ ለማድረግ ከጤና ጥበቃ ሚኒስቴር እና ከአጋር አካላት ጋር እየሰራ ይገኛል፡፡ ምልክቶች እና ህክምናው የሚጥል በሽታ ተላላፊ አይደለም፤ በአንጎል ውስጥ ጊዜያዊ ከመጠን በላይ የኤሌክትሪክ እንቅስቃሴ ሲሚከሰት በመጣል ይገለጻል፡፡ በሚጥልበት ጊዜ ሰዎች ንቃተ ህሊናቸውን ወይም ግንዛቤን ሊያጡ፣ የአንጀት ወይም የፊኛ ተግባርን አለመቆጣጠር፣ በትክክል መስማት ወይም ማየት አይችሉም፣ እንቅስቃሴያቸው ሊዛባ ይችላል፡፡ የእንቅስቃሴ ቁጥጥር እና ስሜት ማጣት የመውደቅ ጉዳት ሊያስከትል ይችላል፡፡ ቢያንስ ሁለት የሚጥል በሽታ ምልክት የታየ እንደሆነ የሚጥል በሽታ ምርመራ በጤና ባለሙያ ይከናወናል። ብዙውን ጊዜ ይህ በኤሌክትሮኤንሴፋሎግራፊ (EEG) በተባለ የአንጎልን የኤሌክትሪክ እንቅስቃሴ ለመመዝገብ እና ለማጥናት ህመም የሌለው የቴክኖሎጂ ዘዴ ተረጋግጧል፡፡ የሚጥል በሽታ ሕክምና በጣም ውጤታማ ሊሆን ይችላል፡፡ በፀረ-ወረርሽኝ መድኃኒቶች እስከ 70% የሚደርሱ የሚጥል በሽታ ያለባቸው ሰዎች ከወረርሽኝ ነጻ ሊሆኑ ይችላሉ። አንድ የጤና ባለሙያ ምንም አይነት የሚጥል በሽታ ሳይገጥማቸው ከ2 አመት በኋላ መድሃኒቶቹን እንዲያቆም ምክሩን ሊሰጥ ይችላል። መድሃኒቶች በሽታውን ለማስታገስ የማይረዱ ከሆነ አንዳንድ የቀዶ ጥገና ማድረግም ጠቃሚ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ የሚጥል በሽታ ያለባቸው ሰዎች እንደ ጭንቀት እና ድብርት ያሉ የስነ-ልቦና ሁኔታዎች በከፍተኛ ሁኔታ የመከሰት እድል ስላላቸው የስነ-ልቦና ማህበራዊ እርዳታ መስጡም ጠቃሚ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የሚጥል በሽታን በሚመለከቱ ቀድሞ የትብብር መርሃ ግብሮች እንደሚያሳዩት የሚጥል በሽታ እንክብካቤን በመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ ውስጥ ማቀናጀት በሚጥል በሽታ ያለውን የሕክምና ክፍተት በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የአእምሮ ጤና ክፍተት እርዳታ አሰጣጥ መርሃ ግብር (mhGAP) በማስረጃ ላይ የተመሰረቱ ዘዴዎችን መሰረት በማድረግ የአለም ጤና ድርጅት የሚጥል በሽታ ያለባቸውን ሰዎች ለመመርመር፣ ለማከም እና ለመከታተል የመጀመሪያ ደረጃ እንክብካቤ መስጠት፣ ልዩ ያልሆኑ የጤና ጥበቃ አቅራቢዎችን ስልጠና በመስጠት ላይ ድጋፉን ይሰጣል፡፡ የሚጥል በሽታ ሕክምና ክፍተትን በመቀነስ ላይ ያለው የዓለም ጤና ድርጅት መርሃ ግብር የሚጥል በሽታ ላለባቸው ሰዎች አገልግሎት ተደራሽነትን እና እንክብካቤን ለመስጠት በርካታ አዳዲስ ስልቶችን በማጣመር በሚጥል በሽታ ያለውን የሕክምና ክፍተት ይቀንሳል፡፡ ፕሮግራሙ በአራት ሀገራት ማለትም በጋና፣ ሞዛምቢክ፣ ምያንማር እና ቬትናም ተካሂዷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚጥል በሽታ ያለባቸውን ሰዎች ሕይወት ለማሻሻል የሚጥል በሽታ እንክብካቤን እና ሕክምናን የተቀናጀ ድጋፍ አሰጣጥን ለማቅረብ የሚያስፈልጉትን እርምጃዎችን የሚገልጽ የቴክኒክ አጭር መግለጫ አሳትሟል፡፡ ይህም የሚጥል በሽታ ያለባቸውን ሰዎች ዘርፈ ብዙ ፍላጎቶች በተሻለ ሁኔታ ያሟላል፡፡

Epilepsy Overview: Epilepsy is the most common chronic brain disease and affects people of all ages. More than 50 million people worldwide have epilepsy; nearly 80% of them live in low- and middle-income countries. An estimated 70% of people with epilepsy could be seizure free if properly diagnosed and treated. However, about three quarters of people with epilepsy in low-income countries do not get the treatment they need, and this rises to 90% in some countries. In many such countries, many health professionals do not have the training to recognize, diagnose and treat epilepsy. In most resource-poor countries, antiseizure medicines are not available. People with epilepsy and their families frequently suffer from stigma and discrimination. In many parts of the world the true nature of epilepsy has also long been distorted by myths, fear and mistaken notions about the disorder. WHO is working with ministries of health and partners to improve access to treatment for epilepsy. Symptoms and treatment Epilepsy is not contagious and is characterized by seizures, which occur because of temporary excessive electric activity in the brain. During seizures, people may lose consciousness or awareness, control of bowel or bladder function, they may not be able to hear or see properly, and their movements may become disturbed. The loss of movement control and sensation can cause injuries from falls. A diagnosis of epilepsy is made by a health professional if there is medical history of at least two seizures. Often this is further confirmed by electroencephalography (EEG), a painless technological method to record and study the electrical activity of the brain. Treatment for epilepsy can be very effective. With antiseizure medicines, up to 70% of people living with epilepsy could become seizure free. After 2 years of taking medicines without any seizures, a health professional may advise stopping the medicines. Where medicines are not helpful in relieving the condition, some types of surgery can be beneficial. Since people with epilepsy have higher occurrence of psychological conditions such as anxiety and depression, psychosocial help is also useful. WHO response: Previous WHO collaborative programmes on epilepsy have shown that integrating epilepsy care in primary health care can significantly reduce the epilepsy treatment gap. Based on the evidence-based methods of the WHO Mental Health Gap Action Programme (mhGAP), WHO supports the training of primary care, non-specialist health care providers to diagnose, treat and follow up people with epilepsy. The WHO Programme on Reducing the Epilepsy Treatment Gap combined several innovative strategies to support access and care to services for people with epilepsy, thereby reducing the epilepsy treatment gap. The Programme was implemented in four countries – Ghana, Mozambique, Myanmar and VietNam. WHO published Improving the lives of people with epilepsy: a technical brief, which sets out the actions required to deliver an integrated approach to epilepsy care and treatment. This better meets the multifaceted needs of people with epilepsy.

Farfaɗiya Gamsashshen bayani: Epelipsi (Farfaɗiya) ita ce cutar ƙwaƙwalwa mai naci sannan gama gari kuma tana shafar mutane na kowanne shekaru. Sama da mutane miliyan 50 a faɗin duniya suna fama da Farfaɗiya; kusan kaso 80% su suna zaune a ƙasashen da basu da ko suke da matsakaicin arziƙi. Wani ƙiyasin kaso 70% na mutanen da ke ɗauke da farfaɗiya zai iya kasancewa basa fama da zuwan cutar ta ƙwaƙwalwa idan aka gano ta, da yin maganin cutar yadda ya dace. Haka zalika, kusan kaso uku na mutanen da ke fama da cutar Farfaɗiya dake zaune a ƙasashe masu ƙarancin arziƙi basa samun irin maganin cutar da suke buƙata, sannan haka yasa ya ƙaru zuwa kaso 90% a wasu ƙasashen. A yawancin waɗannan ƙasashen, da yawan ƙwararrun ma'aikatan lafiya basu da ƙwarewa wajen gane da binciko da yin maganin Farfaɗiya. A yawancin matalautan ƙasashe, magungunan yin maganin shafar cutar ƙwaƙwalwa sun yi ƙaranci. Mutanen da ke ɗauke da Farfaɗiya da iyalansu koyaushe na fama da wulaƙanci da nuna bambamci. A yawancin ɓangarorin duniya an daɗe da jirkita ainihin yadda ɗabi'ar Farfaɗiya take da tatsunuyoyi da tsoro da kuma fahimtar cutar ba daidai ba. WHO na aiki da ma'aikatun lafiya da abokan hulɗa domin inganta hanyar samun maganin Farfaɗiya. Alamu da magani Farfaɗiya ba cuta bace mai yaɗuwa daga wani zuwa wani sannan tana da ɗabi'ar shafar ƙwaƙwalwa, wacce take faruwa saboda yanayin shauƙin da ya wuce gona da iri a ƙwaƙwalwa. Lokacin zuwan cutar ƙwaƙwalwar, mutane na fita daga hayyacinsu ko hankalinsu, da kasa tafiyar da aikin bututun wucewar abinci ko mafitsara, ba zasu iya ji ko gani ba, sannan kuma za su takura wajen yin motsi. Rashin iya sarrafa motsi da jin abu a jiki zasu iya haddasa raunuka ta dalilin faɗuwa. ƙwararren likita ne ke gwajin cutar Farfaɗiya idan da akwai tarihin faruwan zuwan cutar aƙalla sau biyu. Yawanci ana kara tabbatar da cutar ta hanyar 'Elektroensefoloji' (Eeg), wato wata hanya ce mara raɗaɗi ta fasaha da ake nannaɗa da nazarin aikin shauƙin ƙwaƙwalwa. Yin maganin cutar Farfaɗiya zai iya zama mai inganci. Ta amfani da magungunan kare zuwan cutar, sama da kaso 70% na mutanen da suke ɗauke da Farfaɗiya zai iya zama ba su fama da matsalar fita daga hayyaci na cutar. Bayan shekaru 2 ana shan magani ba tare da zuwan cutar ba, ƙwararren likita zai iya bada shawarar dena shan magungunan. Idan aka samu magunguna ba sa taimakawa wajen magaini cutar, wasu hanyoyin tiyata za su iya amfani. Tunda mutanen da ke ɗauke da Farfaɗiya sun fi fama da matsalolin ƙwaƙwalwa irin su damuwa, taimako ta hanyar jin damuwa da tunani da zamantakewar mutum zai iya taimakawa. Amsar WHO: shirye-shiryen haɗin guiwar Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan Farfaɗiya sun nuna cewa tsara kula da cutar Farfaɗiya a ƙananan cibiyoyin kula da lafiya zai iya rage rashin samun yin maganin cutar sosai. Ta hanyoyi masu tushe da goyon bayan Hukumar WHO na shirin cike gurbin rashin samun kulawar lafiyar ƙwaƙwalwa, Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) tana tallafawa wajen horar da ƙananan cibiyoyin lafiya, da ma'aikatan lafiyar da ba ƙwararru ba wajen gano da yin magani da bibiyar mutanen da ke fama da Farfaɗiya. Shirin na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na rage rashin samun maganin Farfaɗiya ya haɗa shirye-shrye da yawa domin tallafawa da ayyukan samar da bada kulawa ga mutanen da ke fama da Farfaɗiya, saboda haka, hakan na rage giɓin samun maganin farfaɗiya. An aiwatar da shirin a ƙasashe huɗu wato Gana da Muzambik da Manyamar da kuma Biyatnam. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta fitar da wani taƙaitaccen bayanin aiki mai suna "Inganta rayuwar mutane masu farfaɗiya": Inda yake bayyana matakan da ake buƙatar wajen cikakkiyar kulawa da maganin cutar farfaɗiya. Hakan ya fi biyan buƙatu masu yawa na mutanen da ke ɗauke da Farfadiya.

Kifafa Muhtasari: Kifafa ni ugonjwa sugu wa ubongo unaojulikana zaidi na huathiri watu wa kila rika. Zaidi ya watu milioni 50 duniani kote wana kifafa; karibu 80% kati yao wanaishi kwenye nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Inakadiriwa 70% ya watu walio na kifafa wanaweza kuwa bila mshtuko ikiwa watatambuliwa na kutibiwa ipasavyo. Hata hivyo, takriban robo tatu ya watu wenye kifaf kwenye nchi zenye uchumi wa chini na wa kati hawapati matibabu wanayohitaji, na hii inaongezeka hadi 90% katika baadhi ya nchi. Kwenye nchi nyingi kama hizo, wataalamu wengi wa afya hawana mafunzo ya kutambua, kugundua na kutibu kifafa. Katika rasilimali nyingi-nchi maskini, dawa z akuzuia mashtuko hazipatikani. Watu wenye kifafa na familia zao mara kwa mara wanakabiliwa na unyanyapaa na ubaguzi. Katika sehemu nyingi za ulimwengu asili ya kweli ya kifafa pia imepotoshwa kwa muda mrefu na hadithi, hofu na maoni potofu juu ya ugonjwa huo. WHO inafanya kazi na wizara za afya na washirika kuboresha upatikanaji wa matibabu ya kifafa. Dalili na matibabu. Kifafa hakiambukizi na kina sifa ya mshtuko wa moyo, ambazo hutokea kwa sababu ya shughuli za muda za umeme mwingi kwenye ubongo. Wakati wa kifafa, watu wanaweza kupoteza ufahamu na uelewa, udhibiti wa utendaji wa matumbo au kibofu, wasiweze kusikia au kuona vizuri, na nyendo zao zinaweza kusumbua. Kupoteza udhibiti wa kutembea na hisia kunaweza kusababisha majeraha kutokana na kuanguka. Utambuzi wa kifafa hufanywa na mtaalamu wa afya ikiwa kunaz historia ya matibabu ya angalau mishtuko miwili. Mara nyingi hii inathibitishwa zaidi na patholojiaumeme, njia ya kiteknolojia isiyo na maumivu ya kurekodi na kusoma shughuli za umeme za ubongo. Matibabu ya kifafa yanaweza kuwa na ufanisi sana. Kwa kutumia dawa za kuzuia mshtuko wa moyo, hadi 70% ya watu wanaoishi na kifafa wanaweza kuacha kushtuka. Baada ya miaka 2 ya kutumia dawa bila mshtuko wowote, mtaalamu wa afya anaweza kushauri kusimamishwa kwa dawa. Ambapo dawa hazisaidii katika kupunguza hali hiyo, aina fulani za upasuaji zinaweza kuwa za manufaa. Kwa kuwa watu walio na kifafa huwa na hali nyingi za kisaikolojia kama vile wasiwasi na un yongovu, msaada wa kisaikolojia ni muhimu. Mwitiko wa WHO: Mipango shirikishi iliyopita ya WHO kuhusu kifafa imeonyesha kuwa kuunganisha huduma ya afya ya msingi kunaweza kupunguza kwa kiasi kikubwa pengo la matibabu ya kifafa. Kulingana na mbinu za msingi za ushahidi za Mpango wa Kupunguza Pengo la Afya ya Akili la WHO, WHO linaunga mkono mafunzo ya watoa huduma za afya ya msingi, watoa huduma za afya wasio na wataalamu kutambua, kutibu na kufuatilia watu wenye kifafa. Mpango wa WHO wa Kupunguza Pengo la Matibabu ya Kifafa ulichanganya mikakati kadhaa ya kibunifu ili kusaidia upatikanaji na huduma kwa watu wenye kifafa, na hivyo kupunguza pengo la matibabu ya kifafa. Mpango huo ulitekelezwa katika nchi nne Ghana, Msumbiji, Myanmar na VietNam. WHO lilichapisha Kuboresha maisha ya watu walio na kifafa: muhtasari wa kiufundi, ambao unaweka wazi hatua zinazohitajika kutoa mbinu jumuishi za huduma za kifafa na matibabau. Hii inakidhi vyema mahitaji mengi ya watu wenye kifafa.

Wárápá Ìsọníṣókí: Wárápá jẹ́ ọ̀kan nínú àrùn tó gbajúmò jùlọ nínú àwọn àrùn tó ní ṣe pẹ̀lú ọpọlọ èyí tí ó lè ṣe ẹnikẹ́ni. Ó ju ènìyàn mílíọ̀nù 50 ènìyàn tí ó ní àrùn wárápá ní àgbáyé; ó súnmọ́ 80% àwọn ènìyàn yìí ni ó ń gbé ní àwọn orílè-èdè tí erọ̀ ajé wọn kò dára tó. Ó tó 70% ènìyàn ni ó ní wárápá ni kò ní gìrì tí wọn bá yẹ̀ wọ́n wò daradara tí wọ́n sì tọ̀jú wọn. Bí ó tilè jẹ́ pé, bi idà mẹ́ta kọ́tà ni ènìyàn tí ó ní wárápá ní àwọn ìlú tí ọrọ̀ ajé wọn kò dára kìí rí ìtọ́jú tó péye, ní àwọn orílè-èdè mìíràn ó tó 90%. Ní ọ̀pọ̀ ìlú wọ̀nyí, púpò nínú àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera kò ní ẹ̀kọ́ tó kún láti dá mọ̀n àti láti tọ̀jú wárápá. Ní ọ̀pọ̀ ìlú tí àwọn ohun èlò wọn kò dára, òògùn tí ó lè dènà gìrì kò sí. Àwọn ènìyàn tí ó ní wárápá àti àwọn ẹbí wọn máa ń ní àdojúkọ àti ìyàsọ́tọ̀ nítorí àrùn yìí. Ní àwọn apá kan ní àgbáyé wọ́n ní àròsọ pípẹ́ lórí bí wárápá ṣe rí, ẹ̀rù, àti àṣìṣe lórí àrùn. WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn mínísítà ìlera àti láti fọwọ́ sọ wọ́pọ̀ láti mú ìyàtò bá níní àǹfààní sí ìtọ́jú wárápá. Àwọn àmì àrùn àti ìtọ́jú Wárápá kìí ràn àti pé gìrì ni àmì rẹ̀, èyí máa ń ṣẹlẹ̀ nítorí àìse dédé àwọn ìṣesí iná kan nínú ọpọlọ. Nígbà tí gìrì bá gbé wọn, ènìyàn lè má mọn ohun tí ó ń ṣe mọ́n, ní ipá lórí àpò ìtọ̀, ó ṣeé ṣe kí wọ́n má gbọ́ tàbí ríran dáadáa, tí lílọ bíbọ̀ wọn yóò mẹ́he. Wọn ò ní ní ìkápá lórí lílọ bíbọ̀ wọn mọ́n èyí sílè fa kí wọ́n fi ara pa nígbà tí wọ́n bá ṣubú. Ṣíṣe àfihàn wárápá máa ń wáyé láti ọ̀dọ̀ àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí ènìyàn bá ní àkọsílẹ̀ gìrì ó kéré tán lẹ́ẹ̀mejì. Ní ọ̀pọ̀ ìgbà wọn máa ń fi òǹtẹ̀ lu èyí nípasẹ̀ electroencephalography (EEG), ìmọ̀ ẹ̀rọ tí kìí duni ni a lè fi ṣe àkọsílẹ̀ àti láti kọ́ ìṣesí iná inú ọpọlọ. Ìtọ́jú fún wárápá lè múná dóko. Pẹ̀lú òògùn gìrì, ó tó ní 70% ènìyàn tó ní wárápá lè bọ́ lọ́wọ́ gìrì. Lẹ́yìn ọdún 2 tí wọ́n tí lọ òògùn láì ní gìrì, òṣìṣẹ́ ìlera lè sọ pé kí wọ́n ó ma lo òògùn mọ́n. Ibi tí òògùn kò bá ti ṣiṣẹ́ láti dé àrùn yìí, wọ́n lè ṣe àwọn iṣẹ́ abẹ tí ó lè ṣe àǹfààní. Nígbà tí ó jẹ́ pé àwọn tó ní wárápá máa ń ní àwọn àdojúkọ bíi ìjayà, ìrònú, ẹ̀kọ́ bíbá gbé pọ̀ náà wúlò. Èsì WHO: Tẹ́lẹ̀ WHO ṣe ètò nípa wárápá láti fihàn pé tí wọ́n bá ń tọ̀jú àrùn wárápá ní àwọn ilé ìtọ́jú kékèké èyí yóò jẹ́ kí àlàfo tí ó wà nínú títọ́jú wárápá dín kù. Ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ọ̀nà-àmúṣe ajẹmọ́-ẹ̀rí ti Ètì Ìfìṣe-dí-Àlàfo Ìlera Ọpọlọ ti Àjọ WHO (mhGAP), WHO fọwọ́ si kíkọ́ àwọn ilé ìtọ́jú kékèké, àwọn tí wọn o ní ìṣe ìtọ́jú kan pàtó lè sọ fún ẹni tó ní, ìtọ́jú àti láti má bẹ àwọn tó ní wárápá wò. Àjọ WHO gbé ètò lórí bí a ṣe lè dín àlàfo tí ó wà nínú títọ́jú wárápá kù pelu oríṣiríṣi ìgbésẹ̀ láti jẹ kí àwọn ènìyàn ní àǹfààní sí ìtọ́jú wárápá, èyí yóò din àlàfo náà kù. Ètò náà di lílò ni orílẹ̀-èdè mẹrin – Ghana, Mozambique, Myanmar àti, Vietnam. WHO tẹ ìwé lórí ìyàtò tí ó bá àwọn tó ní wárápá : ọ̀rọ̀ kékeré, èyí tí ó sọ ipa tí ìtọ́jú tó gbòòrò lórí wárápá. Èyí gbọ́dọ̀ lè tán ìṣòro ẹni tí óní wárápá.

Isithuthwane Uhlolojikelele: Isithuthwane yisifo sobuchopho esinagmahlalakhona esivame kakhulu futhi sithinta abantu bayo yonke iminyaka yobudala. Abantu abangaphezu kwezigidi ezingama-50 emhlabeni wonke banesithuthwane; cishe abangu-80% babo bahlala emazweni anamaholo aphansi nkanye naphakathi nendawo. Abantu abalinganiselwa ku-70% abanesithuthwane bangayeka ukudlikiza uma behlowe futhi kwatholakala isifo ngendlela efanene bese beyalashwa. Nokho, cishe izingxenye ezintathu kwezine zabantu abanesithuthwane emazweni anamaholo aphansi abatholi ukwelashwa abakudingayo, futhi lokhu kukhuphukela ku-90% kwamanye amazwe. Emazweni amaningi anjalo, ongoti abaningi bezempilo abanakho ukuqeqeshwa kokubona, ukuhlola kutholakale isifo kanye nokwelapha isithuthwane. Emazweni amaningi ampofu ngokuphathelene nezinsiza, ayitholakali imithi elwa nokudlikiza. Abantu abanesithuthwane kanye nemindeni yabo bavame ukunembekezelwa kanye nokubandlululwa. Ezingxenyeni eziningi zomhlaba uhlobo lwangempela lwesithuthwane nalo sekuyisikhathi eside luhlanekezelwe yimibono engelona iqiniso, ukwesaba kanye nemibono eyiphutha ngalokhu kuphazamiseka. I-WHO isebenza neminyango yezempilo kanye nabalingani ukuze kwenziwe ngcono ukufinyelela ekwelashweni ngokuphathelene nesithuthwane. Izimpawu kanye nokwelashwa Isithuthwane asithathelani futhi sibonakala ngodlikizaa, okwenzeka ngenxa yokusebenza kukagesi okweqile okwesikhashana ebuchosheni. Ngesikhathi sokudlikiza, abantu bangase bangazi ngalokho okwenzekayo, ukulawula ukusebenza kwamathumbu noma kwesinye, bangase bangakwazi ukuzwa noma ukubona kahle, futhi ukunyakaza kwabo kungaphazamiseka. Ukulngakwazi ukulawula ukunyakaza kanye nokuzwa kungadala ukulimala ngenxa yokuwa. Ukutholwa kwesifo kwesithuthwane kwenziwa ungoti wezempilo uma kunomlando wezokwelapha wokuhlaselwa ukudlikiza okungenani kabili. Ngokuvamile lokhu kuqinisekiswa yi-electroencephalography (EEG), indlela yezobuchwepheshe engenabuhlungu yokurekhoda nokufunda ukusebenza kukagesi wobuchopho. Ukwelapha isithuthwane kungasebenza kahle kakhulu. Ngemithi elwa nokudlikiza, abantu abangaba ngu-70% abaphila nesithuthwane bangaphila bengenakho ukudlikiza. Ngemva kweminyaka emi-2 yokuphuza imithi ngaphandle kokudlikiza, ungoti wezempilo angakweluleka ukuthi uyeke imithi. Lapho imithi ingasizi ekunciphiseni isimo, ezinye izinhlobo zokuhlinza zingaba usizo. Njengoba abantu abanesithuthwane benezimo ezenzeka kakhulu zangokomqondo njengokukhathazeka kanye negccindezi, usizo lwengqondo kanye nezenhlalakahle nalo luyasiza. Impendulo yeWHO: Izinhlelo zaphambilini zokubambisana zeWHO ngokuphathelene nesithuthwane zibonise ukuthi ukuhlanganisa ukunakekelwa kwesithuthwane ekunakekelweni kwezempilo okuyisisekelo kunganciphisa kakhulu igebe lokwelashwa kwesithuthwane. Ngokusekelwe ezindleleni ezisekelwe ebufakazini beWHO Mental Health Gap Action Programme (mhGAP), iWHO isekela ukuqeqeshwa kokunakekelwa okuyisisekelo, abahlinzeki bezokunakekela kwezempilo abangebona ongoti ukuze bathole isifo, belaphe futhi balandele abantu abanesithuthwane. Uhlelo lweWHO Lokunciphisa Igebe Lokwelashwa Kwesithuthwane luhlanganise amasu amaningana amasha okusekela ukufinyelela kanye nokunakekela ezinsizeni kubantu abanesithuthwane, ngaleyo ndlela kuncishiswe igebe lokwelashwa kwesithuthwane. Lolu Hlelo lwaqaliswa emazweni amane – iGhana, iMozambique, iMyanmar kanye neVietNam. I-WHO ishicilele Ukuthuthukisa izimpilo zabantu abanesithuthwane: isifinyezo sobuchwepheshe, esichaza izinyathelo ezidingekayo ukuze kunikezwe indlela ehlanganisiwe yokunakekelwa kanye nokwelashwa ngokuphathelenne nesithuthwane. Lokhu kuhlangabezana kangcono nezidingo eziningi zabantu abanesithuthwane.

የገንዘብ ድጋፍ ማጠቃሊያ፡- የፋይናንስ ድጋፍ የአለም አቀፍ የጤና ሽፋን (UHC) ዋነኛው አላማ ሲሆን ከመጨረሻዎቹ የሽፋን ግቦች አንዱ ነው፡፡ የጤና ፋይናንስ ፖሊሲው በቀጥታ የፋይናንስ ድጋፍን ይጎዳል፡፡ የፋይናንስ ድጋፍ ሰዎችን ለገንዘብ ችግር የማያጋልጡ እና የኑሮ ደረጃውን የማያሰጉ የጤና አገልግሎቶችን ለማግኘት ቀጥተኛ ክፍያዎች ሲደረጉ ይፈጸማል፡፡ ሰዎችን ጥበቃ እንዲያገኙ ማድረግ የሚቻልበት ዋነኛ መንገድ ለጤና አገልግሎት ከኪሳቸው በሚከፍሉ ሰዎች ላይ ከመታመን ይልቅ ለጤንነታቸው የሚሆን ቅድመ ክፍያ እና ሃብት ማሰባሰብን ማረጋገጥ ነው፡፡ ወደ 930 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች (12.7 ከመቶ የሚሆነው የዓለም ህዝብ) ቢያንስ 10 በመቶ የሚሆነውን የቤተሰብ በጀታቸውን ለጤና እንክብካቤ ከኪሳቸው ስለሚከፍሉ ለከፍተኛ ወጪ ተዳርገዋል፡፡ ወደ 90 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች (1.2 ከመቶ የሚሆነው የዓለም ሕዝብ) ለጤና አገልግሎት ከኪሳቸው ስለከፈሉ አሁንም ወደ “ከፍተኛ ድህነት” (በቀን 1.90 (1 ዶላር) ወይም ከዚያ ባነሰ ገቢ እየኖሩ ነው፡፡ ቁልፍ የመመሪያ መልእክቶች ማህበረሰቡ በቂ የገንዘብ ድጋፍ ማግኘቱን ለማረጋገጥ የጤና ስርዓቶችን ፋይናንስ ማደራጀት የሚቻልባቸው የተለያዩ መንገዶች አሉ፡፡ ሆኖም የጤና ስርአቶች በዋነኛነት በህዝብ የገቢ ምንጮች ላይ መተማመን ያለባቸው መሆኑ ግልጽ ነው፡- ከበጎ ፈቃደኝነት ቅድመ ክፍያ ዘዴዎች ይልቅ በአስገዳጅ፣ በቅድመ ክፍያ የተከፈለ እና የሚከፈል ገንዘብ መጠቀም ነው፡፡ በጤና ሥርዓቱ መጠነ ሰፊ ለውጥ ስለሚያስፈልግ የገንዘብ ድጋፉ የጤናውን ሽፋን መብት እና አባልነት ዋስትና አይሰጥም፡፡ አንዳንድ መደበኛ የሆኑ ውጤታማ ለውጦች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- የተለያዩ የገቢ ምንጮችን በጋራ መጠቀም ወይም የተቀናጀ የገንዘብ አጠቃቀም፤ የግዴታ የቅድመ ክፍያ ገንዘቦችን መጠን ቀስ በቀስ መጨመር፤ በቅድሚያ የተከፈለ ገንዘብ መልሶ ማከፋፈል፤ እና አዳዲስ ድርጅቶችን እና ተቋማዊ አደረጃጀቶችን በመደገፍ እና ለውጦች እንዲደረጉ ማስቻል፤ የገንዘብ ድጋፍን ሰዎች ከመክፈል አቅም አንፃር ምን ያህል እንደሚያወጡ (ለምሳሌ የቤተሰብ ጠቅላላ ወጪ ወይም ገቢ በዘላቂ የልማት ግብ ክትትል ማዕቀፍ ውስጥ ወይም የቤተሰብ ጠቅላላ ወጪ ወይም የተጣራ ገቢ ለፍላጎት ወጪዎች) መከታተል ይቻላል፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ የፋይናንስ ድጋፍ አሰጣጥ ሂደት መከታተል አስፈላጊ ነው ነገር ግን የአዝማሚያዎቹ አሽከርካሪዎችን ለመረዳት ጥልቅ እና ልዩ ትንተና እና የጤና ፋይናንስ ፖሊሲዎች ግምገማዎች ማድረግ ያስፈልጋል፡፡

Financial protection Overview: Financial protection is at the core of universal health coverage (UHC) and one of the final coverage goals. Health financing policy directly affects financial protection. Financial protection is achieved when direct payments made to obtain health services do not expose people to financial hardship and do not threaten living standards. Key to protecting people is to ensure prepayment and pooling of resources for health, rather than relying on people paying for health services out-of-pocket at the time of use. About 930 million people (12.7 percent of the world’s population) incurred catastrophic health spending as they dedicated at least 10 percent of their household budgets to pay for health care out of their own pockets. About 90 million people (1.2 percent of the world population) are still being pushed into “extreme poverty” (living on $ 1.90 (1) or less a day) because they paid for health care out-of-pocket. Key policy messages There are different ways of organizing the financing of health systems to ensure a population is financially protected. However, what is clear is that health systems need to predominantly rely on public revenue sources: mandatory, pre-paid and pooled, rather than voluntary pre-payment mechanisms. Financial protection is not guaranteed by entitlement and membership to a health coverage scheme, as broader changes in the health system are required. Some common aspects of successful reforms include: pooled or coordinated use of different revenue sources; progressively increasing the size of compulsory prepaid funds; redistribution of money form prepaid funds; and new organizations and institutional arrangements to support and enable change. Financial protection can be monitored by looking at how much people spend relative to their ability to pay (e.g. household total expenditure or income as within the SDG monitoring framework or household total expenditure or income net of spending on necessities). Monitoring progress towards financial protection at global level is important but in-depth contextual specific analysis and evaluations of health financing policies are needed to understand drivers of trends.

Kariyar kuɗi Ƙarin bayani: kariyar kuɗi tana gaba-gaba wajen samun kulawar lafiya na bai ɗaya (UHC) kuma ɗaya daga cikin ƙudurorin ƙarshe na bai ɗaya. Tsarin sa kuɗi a harkar lafiya ya shafi kariyar kuɗi kai tsaye. Ana samun kariyar kuɗi yayin da aka biya kuɗi kai tsaye domin samun kulawar lafiyar da bai ingiza mutane cikin wahalar rashin kuɗi ba kuma bai kawo cikas ba ga yanayin rayuwa. Abu mai muhimmanci wajen kare mutane shi ne tabbatar da biya tin a farko da kuma ba da gudummawar haɗa kayan aiki/kuɗi don lafiya a kan dogara da mutane su biya domin kulawar lafiyarsu a yayin da ba su da kuɗin a lokacin buƙatar amfani da su. Kusan mutane miliyan 930 (kaso 12.7% na al'ummar duniya) sun fuskanci kashe-kashen kuɗi a kan matsalar lafiya ta yadda suke sadaukar da a ƙalla kaso 10% na kasafin kuɗin gidansu wajen biyan abin da ya shafi kulawar lafiya daga cikin aljihunansu. Kusan mutane miliyan 90 (kaso 1.2 cikin ɗari na al'ummar duniya) har yanzu suna shiga cikin matsanancin talauci (inda suke rayuwa a kan Dala $1.90 (1) ko ƙasa da haka a rana) saboda suna biyan kuɗin kulawar lafiya yayin da babu kuɗin. Muhimman sakonin tsare-tsare Akwai hanyoyi da dama na shirya sa kuɗi a harkokin lafiya domin tabbatar da cewa al'umma ta samu kariya kuɗi. Bugu da ƙari, abin da ya bayyana shi ne harkokin lafiya na buƙatar su fi dogara a kan hanyoyin da ake samun kuɗin daga al'umma: dole, a fara biya tin farko da tattara gudummawa, a kan hanyoyin biyan kuɗin tin farko da ba dole ba. Kariyar kuɗi ba wai ana da tabbacin samu bane saboda haƙƙi ne da kuma kasancewa ɗan ƙungiyar bada tallafin kariya kuɗi da lafiya, kamar yadda ake buƙatar manyan canje-canje a harkar lafiya. Wasu daga cikin sanannun abubuwan gyare-gyaren da akai nasara sun haɗa da;: Haɗawa da shirya hanyoyin samun kuɗin shiga daban-daban.; Inda a hankali aka ƙara yawan kuɗin biya tin farko kafin aiki na dole; Sake rarraba kuɗi ta hanyar tsarin tara kuɗin biya tun farko kafin aiki Sababbin ƙungiyoyin da tsara hukumomi don tallafawa da tabbatar da canji. Za a iya kula da kariyar kuɗi ta hanyar duban nawa mutane ke iya biya daidai da ikonsu wajen biyan (misali, kuɗin da ake kashewa gaba ɗaya a gida ko kuɗin da ke shigowa kamar yadda yake a tsarin sa ido na hukumar mai ƙudirin ɗorewar ci gaban al'umma ko kuma gaba ɗaya kuɗin da ake kashewa a gida ko duka kuɗin shiga da ake kashewa a kan abubuwan buƙatar yau da kullum). Yana da muhimmanci ana sa ido a kan cigaban da ake samu a kan yadda ƙasashe a faɗin duniya ke tallafawa mutane da kuɗi saboda sha'anin lafiya, amma ana fahimtar me yasa abubuwa ke canjawa, sannan muna buƙatar kallo na tsanaki a kan yanayin kowacce ƙasa da gano tsare-tsarensu na tallafawa lafiyar mutane da kuɗi a nitse.

Ulinzi wa kifedha. Muhtasari: Ulinzi wa kifedha ndio msingi wa bima ya afya kwa wote (UHC) na mojawapo ya mazlengo ya mwisho ya chanjo. Sera ya ufadhili wa afya huathiri moja kwa moja ulinzi wa kifedha. Ulinzi wa kifedha hupatikana wakati malipo ya moja kwa moja yanayofanywa ili kupata huduma za afya hayawawekei watu matatizo ya kifedha na hayataishii viwango vya maisha. Muhimu katika kulinda ni kuhakikisha malipo ya awali na kuunganisha rasilimali kwa ajili ya afya, baada ya kutegemea watu wanaolipia huduma za afya nje ya mfuko wakati wa matumizi. Takriban watu milioni 930 9asilimia 12.7 ya idadi ya watu duniani) walitumia matumizi mabaya ya afya kwa kuwa walijitolea angalau asilimia 10 ya bajeti zao za kaya kulipia huduma za afya kwa mifuko yao wenyewe. Takriban watu milioni 90 (asilimia 1.2 ya idadi ya watu duniani) bado wanasukumizwa katika umaskini uliokithiri (wanaishi kwa $ 1.90 (1) au chini ya hapo kwa siku ) kwa sababu walilipia huduma za afya nje ya mfuko. Ujumbe muhimu wa sera. Kuna njia tofauti za kupanga ufadhili wa mifumo ya afya ili kuhakikisha watu inalindwa kifedha. Hata hivyo , kilicho wazi ni kwamba mifumo ya afya inahitaji kutegemea zaidi vyanzo vya mapato ya umma: lazima, malipo ya awali na ya pamoja, badala ya njia za malipo ya awali ya hiari. Ulinzi wa kifedha haujahakikishiwa na haki na uanachama wa mpango wa bima ya afya, kwani mabadiliko mapana zaidi katika mfumo wa afya yanahitajika. Baadhi ya vipengele vya kawaida vya mageuzi yenye mafanikio ni pamoja na: Imeunganisha matumizi yaliyoratibiwa ya vyanzo mbalimbali vya mapato; Hatua kwa hatua kuongeza ukubwa wa fedha za lazima za kulipia kabla; Ugawaji upya wa fedha hutengeneza fedha za kulipia kabla; na Mashirika mapya na mipango ya kitaasisi kusaidia na kuwezesha mabadiliko. Ulinzi wa kifedha unaweza kufuatiliwa kwa kuangalia ni kiasi gani watu wanatumia kulingana na uwezo wao wa kulia (k.m. jumla ya matumizi ya kaya au mapato kama ndani ya mfumo wa ufuatiliaji wa SGD au jumla ya matumizi ya kaya au jumla ya mapato ya matumizikwa mahitaji). Kufujatilia maendeleo kuelekea ulinzi wa kifedha katika ngazi ya kimataifa ni muhimu lakini kwa kina uchambuzi mahususi wa muktadha na tathmini za sera za ufadhili zinahitajika ili kuelewa vichochezi vya mienendo.

Níní owó ní ìpamọ́ Ìsọníṣókí: Níní owó ní ìpamọ́ jẹ́ ohùn tí universal Health coverage (UHC) ń mọ jú tó èyí tí ó jẹ́ ọ̀kan lára àfojúsùn wọn. Ètò ìmúlò owó nínà lórí ìlera ń ṣe àkóbá fún owó tí a fi pamó. Fífi ọwọ́ pamó ṣeé ṣe nígbà tí wọ́n bá ń sanwó tààrà láti pèsè ìlera tótọ́ èyí tí kò fi àwọn ènìyàn sínú ìnira tí kò sì dùn kokò mọ́ ìgbé ayé ẹ̀dá. Ọ̀nà kan láti dáàbò bo ènìyàn ohun ni ki a maa san àsan sílè àti rírà àwọn ohun èlò ìlera sílè èyí tí a ó fi máa gbẹ́kẹ̀lé kí àwọn ènìyàn sanwó ìtọ́jú wọn nígbà tí wọ́n bá ní lò ìtọ́jú. Ó tó 930 mílíọ̀nù ènìyàn (12. 7 ọgọrun àwọn olùgbé ní àgbáyé) ni wọ́n ń san owó ribiribi lórí ìlera wọn tí wọ́n sì fi ó kéré tán 10% nínú owó wọn ní wọ́n fi ń san owó ìtọ́jú ara wọn ní àpò ara wọn. Ó tó 90 mílíọ̀nù ènìyàn (1.2 % ni àgbáyé) ni wọ́n rán lọ sóko àìlówó lọ́wọ́ (wọ́n ń fi $1.90 gbé (1) tàbí í ó má tó ọjọ́ kan nítorí pé wọ́n ń san owó ìtọ́jú láti àpò ara wọn. Àwọn ọ̀rọ̀ tó ṣe pàtàkì Oríṣi ọ̀nà ni a lè gbà fi owó ètò ìlera pamọ́ láti rí pé àwọn olùgbé ìlú ní àǹfààní sí owó tí a tọ̀jú. Bí ó tilè jẹ́ pé ohun tí a mọ ni pé ètò ìlera nílò láti gbọ́n kàn lé owó tí ó ń wọlé fún ìlú :o ṣe kókó, àsan sílè àti rírà dára ju owó à mọ́mọ̀ san lọ. Níní owó ní ìpamọ́ kò sọ pé ènìyàn yóò ní àǹfààní sí gbogbo ìtọ́jú nítorí ìyàtò wá nínú àwọn ètò ìlera wa. Díè nínú àwọn àṣeyọrí rẹ̀ ni: bí a ṣe ń mọ jú tó orísun owó tó ń wọlé; Mímú ìlo sókè bá àwọn owó tí ó ṣe kókó tí a san a san sílè fún; Ṣé ṣe àtúnpín owó fún asán sílè; àti Àwọn àjọ titun àti àwọn ètò ìgbékalẹ̀ láti fọwọ́ sọ wọ́pọ̀ àti láti ṣe àtúnṣe. A lè sọ níní owó ni ìpamọ́ nípa wíwo iye tí àwọn ènìyàn ń ná (àpẹẹrẹ owó tí wọn ń ná nínú ilé, owó tí ó ń wọlé ní àkókò tí SDG fi sọ tàbí gbogbo owó tí wọn ń ná nínú ilé tàbí owó tí wọ́n ń ná lórí àwọn nǹkan tó ṣe pàtàkì). Ṣíṣọ́ ìlọsíwájú fífi ọwọ́ pamó ní àgbáyé je ohun pàtàkì àmọ́ ní ìjìnlè àwọn àyẹ̀wò kan àti èsì lórí àwọn ìlànà nínà owó sí orí ìlera gbọ́dọ̀ jẹ́ ohun tí ó yé ni.

Ukuvikelwa ngokwezezimali Uhlolojikelele: Ukuvikelwa ngokwezezimali kuyisisekelo sokufinyelela kwezempilo kubo bonke (UHC) kanye nokunye kokuphokophelelwe kokugcina ngokuphathelene nokufinyelela kubo bonke. Inqubomgomo yokuxhasa ngezimali ezempilo ithinta ngokuqondile ukuvikelwa ngokwezezimali. Ukuvikelwa ngokwezezimali kutholakala lapho kukhokhelwa ngokuqondile ukuthola izinsiza zezempilo kuingabeki abantu engozini yezezimali futhi kungasongeli amazinga okuphila. Okubalulekile ngokuphathelene nokuvikela abantu ukuqinisekisa ukukhokha ngaphambi kwesikhathi kanye nokuhlanganisa izinsiza zezempilo, kunokuthembela kubantu abakhokhela izinsiza zezempilo ngaphandle ngokuzikhokhela bona ngesikhathi sokusetshenziswa. Cishe abantu abayizigidi ezingama-930 (amaphesenti angu-12.7 ezakhamuzi zomhlaba) bahlangabezane nokukhokhela nezinhlekelele zezempilo njengoba befaka okungenani amaphesenti ayi-10 ezabelomali zabo zasekhaya ukuze bakhokhele ukunakekelwa kwezempilo ngemali ephuma emaphaketheni abo. Cishe abantu abayizigidi ezingama-90 (amaphesenti angu-1.2 enani labantu emhlabeni) basadudulelwa "ebumpofwini obedlulele" (baphila ngo-$ 1.90 (1) noma ngaphansi ngosuku) ngoba bakhokhela ukunakekela kwezempilo ngemali ephuma emaphaketheni abo. Imilayezo eyinhloko yenqubomgomo Kunezindlela ezahlukene zokuhlela ukuxhaswa ngezimali kwezinhlelo zezempilo ukuze kuqinisekiswe ukuthi inani labantu livikelwe ngokwezimali. Kodwa-ke, okusobala ukuthi izinhlelo zezempilo zidinga ukuthembela kakhulu emithonjeni yemali engenayo yomphakathi: okuyimpoqo, okukhokhelwa ngaphambi kwesikhathi futhi okuhlanganisiwe, kunokuba kuthenjelwe ezinkambisweni zokukhokha zokuzithandela ngaphambi kwesikhathi. Ukuvikelwa kwezezimali akuqinisekisiwe ngokufaneleka nokuba yilungu lesikimu sokuvikela kwezempilo, njengoba kudingeka izinguquko ezibanzi ohlelweni lwezempilo. Ezinye izici ezivamile zezinguquko eziphumelelayo zihlanganisa: ukusetshenziswa kokuhlanganisiwe ndawonye noma okuhlanganisiwe kwemithombo ehlukene yemali engenayo; ukwandisa kancane kancane ubukhulu bezimali eziphoqelelwe ezikhokhwa ngaphambi kwesikhathi; ukusatshalaliswa kabusha kohlobo lwemali oluvela ezimalini ezikhokhelwa ngaphambi kwesikhathi; kanye kanye namalungiselelo amasha ezinhlangano knye nezikhungo okusekela nokuvumela inguquko. Ukuvikelwa kwezezimali kungaqashwa ngokubheka ukuthi abantu bachitha malini uma kuqhathaniswa nalokho abangakwazi ukukukhokha (isb. inani eliphelele lezindleko zasekhaya noma imali engenayo njengasezinhlakeni zokuqapha ze-SDG noma innani eliphelele lezindleko zasekhaya noma inani eliphelele lemali engenayo yokusetshenziselwa izidingo). Ukuqapha inqubekela phambili yokuvikelwa ngokwezezimali ezingeni lomhlaba wonke kubalulekile kodwa ukuhlaziywa okujulile okuqondile komongo kanye nokuhlolwa kwezinqubomgomo zokuxhaswa ngezimali zezempilo kuyadingeka ukuze kuqonde abaqhuba amathrendi.

ጎርፍ ማጠቃሊያ፡- ጎርፍ በጣም በተደጋጋሚ ጊዜ የሚከሰት የተፈጥሮ አደጋ ሲሆን የሚከሰቱት ትርፍ ውሃ አብዛኛውን ጊዜ ደረቅ የሆነን መሬት ሲያጠልቅ ይፈጠራል፡፡ ብዙውን ጊዜ የጎርፍ መጥለቅለቅ የሚከሰተው በከባድ ዝናብ፣ ፈጣን የበረዶ መቅለጥ ወይም በሙቆታማ ቦታው አካባቢ ባሉ ሙቆት አዘል አውሎ ነፋሶች ወይም የሱናሚ ማዕበል ነው፡፡ የሰው ሕይወት መጥፋት እና የግል ንብረት እና ወሳኝ የሚባሉ የህዝብ ጤና መሠረተ ልማትን በማውደም የጎርፍ መጥለቅለቅ ከፍተኛ ውድመት ሊያስከትል ይችላል፡፡ እ/አ/አ ከ1998-2017 ባለው ጊዜ ውስጥ የጎርፍ መጥለቅለቅ በዓለም ዙሪያ ከ2 ቢሊዮን በላይ ሰዎች ላይ ጉዳት አድርሷል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ሰዎች ጎርፍ በሚካሄድባቸው ወይም መቋቋም በማይችሉ ህንፃዎች ውስጥ ይኖራሉ ወይም የማስጠንቀቂያ ስርአት እና የጎርፍ አደጋ ግንዛቤ ስለሌላቸው ለጎርፍ በጣም የተጋለጡ ናቸው፡፡ 3 የተለመዱ የጎርፍ ዓይነቶች አሉ፡- የጎርፍ መጥለቅለቅ የሚከሰተው ፈጣን እና ከመጠን በላይ በሆነ ዝናብ ምክንያት የውሃ ከፍታን በፍጥነት ከፍ ማድረግ እና ወንዞች፣ ጅረቶች፣ ሰርጦች ወይም መንገዶች ሊወድሙ ይችላሉ፡፡ የወንዞች ጎርፍ የሚከሰተው የማያቋርጥ ዝናብ ወይም የበረዶ መቅለጥ የወንዙ ውሃ ከአቅም በላይ እንዲሆን ሲያስገድድ ነው፡፡ የባህር ዳርቻ ጎርፍ የሚከሰተው ከሙቆት አዘል አውሎ ነፋስ እና ሱናሚ ጋር በተያያዙ አውሎ ነፋስ ነው፡፡ ባለፉት 10 ዓመታት በተፈጥሮ አደጋዎች ከተመዘገቡት አደጋዎች መካከል ከ80-90% የሚሆኑት በጎርፍ፣ ድርቅ፣ ሙቆት አዘል አውሎ ነፋሶች፣ በሙቀት ማዕበል እና በከባድ አውሎ ነፋስ የተከሰቱ ናቸው፡፡ የጎርፍ መጥለቅለቅ በተደጋጋሚ ጊዜ እና ክብደቱ እየጨመረ ሲሆን በአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት የዝናብ ደጋግሞ መዝነቡ እና ጥንካሬው እንደሚቀጥል ይጠበቃል፡፡ ተፅዕኖ፡- በጎርፍ ከሚከሰቱ የሞት አደጋዎች ውስጥ የውኃ ላይ መስጠም 75 በመቶውን ይይዛል። የጎርፍ አደጋዎች በየጊዜው እየጨመሩ ይሄዳሉ ተብሎ ይጠበቃል። በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ሰዎች በጎርፍ በተጋለጡ አካባቢዎች በሚኖሩባቸው እና ማህበረሰቡን ከጎርፍ የመጠበቅ፣ የማፈናቀል ወይም የመከላከል አቅሙ ደካማ ወይም ገና በማደግ ላይ ባሉ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት የመስጠም አደጋዎች እንዲጨምሩ ያደርገዋል፡፡ በተጨማሪም በአካል ጉዳት፣ በልብ ድካም፣ በኤሌክትሪክ ንዝረት፣ በካርቦን ሞኖክሳይድ መመረዝ ወይም ከጎርፍ ጋር በተያያዘ እሳት ሞት ይከሰታል፡፡ ብዙ ጊዜ በጎርፍ ሳቢያ የሚሞቱት ወዲያውኑ አሰቃቂ ትውስታ ምክንያት የሚከሰት ሞት ብቻ ተመዝግበዋል፡፡ የጎርፍ መጥለቅለቅ የሚከተሉትን ጨምሮ የመካከለኛ እና የረጅም ጊዜ የጤና ተጽእኖን ሊያስከትል ይችላል፡- እንደ ኮሌራ፣ ታይፎይድ ወይም ወባ ያሉ የውሃ እና የንክሻ ወለድ በሽታዎች፤ እንደ ቁስሎች ወይም መበሳት እና ከአደጋ ማጽዳት ያሉ ጉዳቶች የኬሚካል አደጋዎች ከድንገተኛ ሁኔታዎች ጋር የተዛመዱ የአእምሮ ጤና ውጤቶች የጤና ስርአቶችን፣ መገልገያዎችን እና አገልግሎቶችን በማስተጓጎል ማህበረሰቦችን የጤና አገልግሎት እንዲያገኙ አድርጓል፡፡ እንደ ምግብ እና ውሃ አቅርቦት እና አስተማማኝ መጠለያ ያሉ መሰረታዊ መሠረተ ልማቶች ጉዳት ደርሶባቿል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በቂ የአደጋ መከላከያ፣ ዝግጅት፣ እርዳታ እና የማገገሚያ ተግባራት በዘላቂነት እና በወቅቱ ከተተገበሩ በጎርፍ የሚደርሰውን የአካልና የሰው ወጪ መቀነስ ይቻላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በአደጋ ጊዜ ችግሮችን እና ተግዳሮቶችን አስቀድሞ መገመት የሚችል ጠንካራ እና ንቁ የጤና ስርዓቶችን ለመገንባት ከአባል ሀገራት ጋር በጋራ ይሰራል፡፡ የጤና ክላስተር ለአለም አቀፍ ድንገተኛ አደጋዎች እንደሚመራ ሁሉ የአለም ጤና ድርጅትም ለሚከተሉት ምላሽ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር ይሰራል፡፡ ተገቢውን ምግብ መሟላቱን ማረጋገጥ እንደ ክትባት፣ የሕፃናት እና የእናቶች ጤና እና የአእምሮ ጤና ያሉ የመጀመሪያ ደረጃ እንክብካቤ አገልግሎቶችን ወደነበረበት መመለስ፡፡ የሞባይል ጤና ቡድኖችን አሰባስቦ በሁሉም ቦታዎች ላይ ማዳረስ የወረርሽኙን ክትትል፣ ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና እርዳታ የሚሰጥበትን ሁኔታ ማካሄድ የጤና እርዳታውን ለመደገፍ የአደጋ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ ጥሪ ማድረግ

Floods Overview: Floods are the most frequent type of natural disaster and occur when an overflow of water submerges land that is usually dry. Floods are often caused by heavy rainfall, rapid snowmelt or a storm surge from a tropical cyclone or tsunami in coastal areas. Floods can cause widespread devastation, resulting in loss of life and damages to personal property and critical public health infrastructure. Between 1998-2017, floods affected more than 2 billion people worldwide. People who live in floodplains or non-resistant buildings, or lack warning systems and awareness of flooding hazard, are most vulnerable to floods. There are 3 common types of floods: Flash floods are caused by rapid and excessive rainfall that raises water heights quickly, and rivers, streams, channels or roads may be overtaken. River floods are caused when consistent rain or snow melt forces a river to exceed capacity. Coastal floods are caused by storm surges associated with tropical cyclones and tsunami. Between 80-90% of all documented disasters from natural hazards during the past 10 years have resulted from floods, droughts, tropical cyclones, heat waves and severe storms. Floods are also increasing in frequency and intensity, and the frequency and intensity of extreme precipitation is expected to continue to increase due to climate change. Impact: Drowning accounts for 75% of deaths in flood disasters. Flood disasters are becoming more frequent and this trend is expected to continue. Drowning risks increase with floods particularly in low- and middle-income countries where people live in flood prone areas and the ability to warn, evacuate, or protect communities from floods is weak or only just developing. Deaths also result from physical trauma, heart attacks, electrocution, carbon monoxide poisoning or fire associated with flooding. Often, only immediate traumatic deaths from flooding are recorded. Floods can also have medium- and long-term health impacts, including: water- and vector-borne diseases, such as cholera, typhoid or malaria injuries, such as lacerations or punctures from evacuations and disaster cleanup chemical hazards mental health effects associated with emergency situations disrupted health systems, facilities and services, leaving communities without access to health care damaged basic infrastructure, such as food and water supplies, and safe shelter. WHO Response The magnitude of the physical and human costs from floods can be reduced if adequate emergency prevention, preparedness, response and recovery measures are implemented in a sustainable and timely manner. WHO works with Member States to build resilient and proactive health systems that can anticipate the needs and challenges during emergencies so that they are more likely to reduce risks and respond effectively when needed. As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with partners to respond to: ensure appropriate food supplementation restore primary care services, like immunization, child and maternal health, and mental health assemble mobile health teams and outreach conduct epidemic surveillance, early warning and response call for emergency funding to support health action.

Ambaliyar ruwa Gamsashshen bayani: Ambaliyar ruwa shi ne irin bala'in mafi faruwa daga Allah sannan yana wakana ne yayin da aka samu tumbatsar ruwa da ya nutsar da doron ƙasar da take a bushe. Yawanci ruwan sama mai yawa da ƙarfi ne ke haddasa ambaliyar ruwa da ƙanƙarar da ta narke nan da nan ko kuma yayin da guguwa mai ƙarfi ta hankaɗo da ruwa ko ambaliyar cikin kogi zuwa doron ƙasa. Ambaliyar ruwa tana iya haddasa babban tashin hankali, ta hanyar janyo asarar rai da lalacewar dukiyar mutum da manyan kayan kulawa da lafiyar al'umma. Tsakanin shekarar 1998 zuwa 2017, ambaliyar ruwa ta shafi mutane sama da biliyan 2 a faɗin duniya. Mutanen da ke rayuwa a guraren da ka iya fuskantar ambaliya da gine-gine marasa ƙarko, ko marasa na'urorin gargaɗin tawowar bala'i da rashin wayar da kai a kan hatsarin ambaliyar ruwa, sune waɗanda ambaliyar ruwa tafi saurin shafa. Akwai ire-iren ambaliyar ruwa guda 3;: Ambaliyar ruwa mai sauri wacce ruwan sama mai sauri da yawa ne ke haddasa ta wanda ya ke ɗaga ruwa sama da sauri, sannan kuma koguna da ƙoramu, da hanyoyin ruwa ko tituna za su iya lalacewa ta dalilin ambaliyar. Ambaliyar kogi tana faruwa ne ta dalilin ruwa sama koyaushe ko ƙanƙara da ta narke ta ingiza kogi ya tumbatsa. Ambaliyar gaɓar kogi na faruwa sakamakon tunkuɗowar ruwa da ƙarfi bakin kogi wacce ke alaƙa da guguwa mai nannaɗewa da kuma ambaliyar cikin kogi. Tsakanin ajiyayyun bayanan bala'o'i kaso 80 zuwa 90%na hatsarori daga Allah a shekaru 10 da suke wuce sun faru ne ta dalilin ambaliyar ruwa da ɗaukewar ruwan sama, da guguwa mai ƙarfi da juyi da lokaci matsanancin zafi da mummunar guguwa. Ambaliyar ruwa kuma dai na ƙaruwa a yawan faruwarta da ƙarfin faruwarta, sannan su yawan faruwar da ƙarfin faruwa matsanancin saukar ruwa ko kankara ana tsammanin zasu cigaba da yin gaba-gaba saboda canjin yanayi. Tasiri: nutsewar da mutane ke yi ya kai kaso 75% na mace-macen bala'in ambaliyar ruwa. Bala'in ambaliyar ruwa yana zama abin da ke faruwa yau da kullum kuma wani abin da ke faruwa yanzu ana tsammanin zai cigaba. Haɗarurrukarn nutsewa suna ƙaruwa da ambaliya musamman a ƙasashen masu ƙaranci ko matsakaicin arziƙi, inda mutane ke rayuwa a guraren da ambaliyar ruwa ka iya faruwa sannan ikon ankarar da mutane da tserar da su, ko kare al'umma daga ambaliyar ruwa yayi rauni ko kuma ba ya gaba. Raunikan da ake samu a jiki na janyo mace-macen da ciwon zuciya da hatsarin wutar lantarki da hatsarin gubar sinadarin gas na kabon monokzayid ko hatsarin wutar da ke alaƙa da ambaliyar ruwa. Yawanci, ana adana mace-macen ciwuka da ambaliyar ruwa ya haddasa kawai. Ambaliyar ruwa na iya janyo tasiri a lafiya na matsakaici ko dogon lokaci, wanda ya haɗa; Cututtukan ruwa da waɗanda ƙwaro ke yaɗawa, irinsu Kwalara (amai da gudawa), zazzaɓin Taifod ko cizon sauro. Raunuka, irinsu sokewa ko rauni a ƙoƙarin tsira daga bala'in da ya faru. Hatsarorin sinadarin kyamikal Illolin lafiyar ƙwaƙwalwa da ke alaƙa da yanayin agajin gaggawa. Katsewar tsare-saren aikin lafiya da kayan aiki da ayyuka, inda ake barin al'umma ba tare da samun kulawar lafiya ba. Lalatattun abubuwan more rayuwa, irinsu samar da abinci da ruwa, da kyakykyawan mazauni. Matakan Hukumar WHO Za a iya rage girman asarar rayukan da ambaliyar ruwa ke janyowa idan aka samar da isassun matakan riga-kafi na agaji da cikakken shiri da kai agaji da matakan warkarwa. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki da ƙasashe domin kafa tsare-tsaren tafiya masu inganci da shiryawa faruwar al'amarin waɗanda ake tsammanin abubuwan da ake buƙata da kalubalen da ka iya zuwa lokacin neman agajin gaggawa saboda su iya rage hatsarori sannan su taimaka yadda ya dace lokacin da ake buƙata. Kamar yadda haɗakar ya janyo bada agajin gaggawa a faɗin duniya, WHO tana aiki da abokan haɗin guiwa domin bada taimakon;: Tabbatar da samar da abincin da ya dace. Farfaɗo da ƙananan ayyukan bada kulawar lafiya, kamar irinsu riga-kafi da kula da lafiyar yaro da mahaifiya, da kuma kulawa da lafiyar ƙwaƙwalwa. Haɗa tim na ma'aikatan lafiya na tafi-da-gidanka Aiwatar da sa ido a kan ɓarkewar annoba da ankararwa da wuri da kai agaji. Kiran gaggawa na haɗa kuɗi don a tallafawa aikin lafiya.

Mafuriko Muhtasari: Mafuriko ni aina ya mara kwa mara ya maafa ya asili na hutokea wakati kufurika kwa maji kunapozamisha ardhi ambayo kwa kawaida ni kavu. Mafuriko mara nyingi husababishwa na mvua kubwa, kuyeyuka kwa theluji haraka au dhoruba inayotokana na kimbunga cha kitropiki au sunami katik maeneo ya pwani. Mafuriko yanaweza kusababisha uharibifu mkubwa, na kusababisha hasara ya maisha na uharibifu wa mali binafsi na miundombinu muhimu ya afya ya umma. Kati ya mwaka 1998-2017, mafuriko yaliathiri zaidi ya watu bilioni 12 duniani kote. F. Watu wanaoishi katika maeneo tambarare ya mafuriko au majengo yasiyostahamili maji, au hawana mifumo ya tahadhari na ufahamu wa hatari ya mafuriko, wapo hatarini zaidi kukumbwa na mafuriko. Kuna aina kuu 3 za mafuriko: Mafuriko ya ghafla husababishwa na mvua ya kasi na kupita kiasi ambayo huongeza kina cha majzi kwa haraka, vijito, njio au barabara zinaweza kusombwa. Mafujriko ya mto husababishwa wakati mvua au theluji inapoyeyuka hulazimisha mto kuzidi uwezo wake. Mafuriko ya pwani husababishwa na mawimbi ya dhoruba yanayohusiana na vimbunga vya kitropiki na sunami. Kati ya 80-90% ya majanga yote yaliyorekodiwa kutokana na majanga ya asili katika kipindi cha miaka 10 iliyopita yametokana na mafuriko, ukame, vimbunga vya tropiki, mawimbi ya joto na dhoruba kali. Mafuriko pia yanaongezeka kwa kasi na masafa, na masafa na ukubwa wa mvua kali inatarajiwa kuendelea kuongezeka kutokana na mabadiliko ya tabianchi. Athari: Kuzama husababisha 75% ya vikfo katika majanga ya mafuriko. Maafa ya mafuriko yanazidi kuongezeka na hali hii iatarajiwa kuongezeka. Hatari za kuzama huongezeka kutokana na mafuriko hasa katika nchi za uchumi wa chini na wakati ambapo watu wanaishi katika maeneo ya yanayokumbwa na mafuriko na uwezo wa kuonya, kuhamisha au kulinda jamii dhidi ya mafuriko ni dhaifu au ni maendeleo tu. Vifo pia hutokana na majeraha ya kimwili, mshtuko wa moyo, kupigwa shoti ya umeme, sumu ya monoksaidi ya kaboni au moto unaohusishwa na mafuriko. Mara nyingi, vifo vya kiwewe vya papo hapo tu kutokana na mafuriko vinarekodiwa. Mafuriko pia yanaweza kuwa na athari za muda wa wastani na mrefu, zikiwemo: Magonjwa yanayoenezwa na maji na vekta, kama vile kipindupindu, homa ya matumbo au malaria. Majeraha, kama vile kupasuka au kuchomwa moto kutokana na kuhamishwa na kusafisha majanga. Hatari za kemikali Athari za afya ya akili zinazohusiana na hali za dharura. Mifumo ya afya, vifaa na huduma zilizovurugika, kuacha jamii bila kupata huduma za afya. Kuharibiwa kwa miundombinu ya msingi, kama vile chakula na maji, na makazi salama. Mwitikio wa WHO. Ukubwa wa gharama za kimwili na za kibinadamu kutokana na mazfuriko zinaweza kupunguzwa ikiwa hatua za kutosha za kuzuia dharura, kujiandaa, kukabiliana na kurejesha zitatekelezwa kwa njia endelevu na kwa wakati. WHO linafanya kazi na Nchi Wanachama kujenga mifumo ya afya thabiti na tendaji ambayo inaweza kukidhi mahitaji na changamoto wakati wa dharura ili iwe na uwezekano mkubwa wa kupunguza hatari na kujibu kwa ufanisi inapohitajika. Kwa vile nguzo ya afya inaongoza kwa dharura za kimataifa, WHO linafanya kazi na wahirika kushughulikia: Kuhakikisha ulaji sahihi wa chakula. Kurejesha huduma za msingi, kama vile kinga, afya ya mtoto na uzazi na afya ya akili. kukusanya timu za afya kwa simu na ufikiaji. Kufanya ufuatiliaji wa janga, onyo la mapema na mwitikio. Mwito kwa ajili ya ufadhili wa dharura ili kusaidia hatua za afya.

Omí-yalé Ìsọníṣókí: Omí-yalé jẹ́ àjálù tí ó sábà máa ń wáyé tí ó sì máa ń ṣẹlẹ̀ nígbà tí ẹ̀kún omi bá gba àwọn ilẹ̀ tí kìí sí omi ní bẹ̀. Ọjọ́ ńlá ni ó máa ń fa omi yalé, yìnyín tó yọ́ tàbí ìjì láti awon ibi tí ó ga tàbí àjálù ilẹ̀ rírì tisùnámì. Omi yalé lè fa àjálù burúkú, èyí tí ó lè fa kí ènìyàn pàdánù ẹ̀mí rẹ̀ àti dúkìá tí yóò sì ní ìpalára lórí ìlera. Láàárín 1998 – 2017, omi yalé tí ṣe ìjàmbá fún ènìyàn tó ju 2 biliọnù lọ ní àgbáyé. Àwọn ènìyàn tí ń gbé ní ibi ilẹ̀ omi tàbí níbi tí kò yẹ kí ilé wà tàbí àwọn tí wọn ò ní èrò akini nílọ̀ tí wọn o sì ní ìmọ̀ nípa aburú omi yalé ní o máa ń ní àdojúkọ omi jù. Oríṣi omi-yalé 3 ni ó wà;: Omi yalé èyí tí ilè kò lè fa omi mu máa ń ṣẹlẹ̀ nígbà tí òjò bá rò lárọ̀jù tí ó sì jẹ̀ kí omi pò ju bí ó ṣe yẹ lọ, tí odò sì kún, omi tí ń ṣàn sì pọ̀, ojú pópó yóò kún fún omi. Omi yalé èyí tí omi odò yóò kún èyí máa ń ṣẹlẹ̀ nígbà tí òjò bá ń rò lemọ́lemọ́ tàbí tí ìrì bá ń já bọ́ èyí tí ó lè fa kí odò ya. Ẹ̀kún omi onílé rírì máa ń wáyé nípasẹ̀ ìjí jíjà èyí tó papọ̀ mo ibi tí ilè ti ga àti tisùnámì. Láàárín 80-90% àwọn àkọsílẹ̀ lórí ìṣẹ̀lẹ̀ àjálù yìí láàárín ọdún 10 ni ó bẹ̀rẹ̀ láti ẹ̀kún omi ọ̀gbẹlẹ̀, òkè gíga rírì, atẹ́gùn oru àti ìjì líle. Ẹ̀kún omi tún bọ̀ ń ṣẹlẹ̀ si lemọ́lemọ́, èyí sí lè tẹ̀síwájú nítorí bí ojú ọjọ́ ṣe ń yí. Ipa: Àkójọ àwọn tó rì jẹ́ 75% tí wọ́n sí kú nínú ẹ̀kún omi. Ẹ̀kún omi wá di àjálù tí a ń rí daradara àti pé àjálù yìí sí ń gbèrò láti tẹ̀síwájú. Aburú tí ó wà nínú rírì ní ṣe pẹ̀lú ẹ̀kún omi àti bí orílẹ̀-èdè ṣe rí àwọn ènìyàn ń gbé ibi tí ẹ̀kún omi lè dé, tí kò sì sí agbára láti kìlọ̀, kó wọn, tàbí dáàbò bo ara ìlú lọ́wọ́ ẹ̀kún omi tàbí kí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ máa gbèrò. Àwọn ènìyàn ń kú látàrí rírí ohun tí ó bá ní lẹ́rù, àrùn ọkàn, kí iná gbé ènìyàn, kẹ́míkà tí ó dà pò mọ́ ẹ̀kún omi. Ní ọ̀pọ̀ ìgbà ìṣẹ̀lẹ̀ ojú ẹsẹ̀ tí ó la ikú lọ nípasẹ̀ ẹ̀kún omi ni ó wà ní àkọsílẹ̀. Ẹ̀kún omi lè ní ipá lórí ìlera bíi: àrùn àkóràn láti ara omi bíi kọ́lẹ́rà, àrùn ibà ọ̀rẹ̀rẹ̀ tàbí ibà fífi ara pa bíi ojú ọgbẹ́ tí ó jìn àbí ìfarapa nígbà tí wọ́n ń rán àwọn ènìyàn lọ́wọ́ nínú àjálù Kẹ́míkà olóró àìlera tó ní ṣe pẹ̀lú ọpọlọ nítorí ipò pàjáwírì dídá ètò ìlera dúró, ohun èlò ìlera, fífi àwọn àgbègbè tí kò ní àǹfààní sí ètò ìlera yóò ba àwọn ohun amáyédẹrùn jẹ́, bíi pípèsè oúnjẹ àti omi àti ibùgbé. Èsì WHO A lè dẹkùn ìjàmbá ẹ̀kún omi ni pàṣẹ dídènà, ìgbáradì, fi fèsì àti yíyára rán àwọn ènìyàn lọ́wọ́ ní àsìkò. Àjọ WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn Member State láti dá ètò ìlera tí ó lè jẹ́ lílọ ní àsìkò tí àjálù bá ṣẹlẹ̀ nítorí à ti dín àjálù kù àti láti lè dáhùn ni àsìkò. Bí àwọn àjọ ètò ìlera ṣe ń gbaradì fún àsìkò pàjáwírì, WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alájọsepọ́ wọn láti: rí pé wón pèsè oúnjẹ tó dára mú àwọn ètò ìtọ́jú àkọ́kọ́-ṣe padà bọ̀ sípò, bí àjẹsára, ìlera ọmọdé àti ìyálọ́mọ, àti ìlera ọpọlọ ṣe àkójọ àwọn ikọ̀ àti ìpolongo ìlera alágbèéká ṣe ààbò àjálù, ìkìlọ̀ àtètèṣe àti èsì ìpè pàjáwírì fún owó dídá fún ètò ìlera.

Izikhukhula Uhlolojikelele: Izikhukhula ziwuhlobo oluvame kakhulu lwenhlekelele yemvelo futhi zenzeka lapho ukuchichima kwamanzi kumboza umhlaba ovame ukoma. Izikhukhula zivame ukubangelwa imvula enamandla, ukuncibilika kweqhwa okusheshayo noma ukwanda kwesiphepho ngenxa yesiphepho sesimo sezulu esishisayo noma i-tsunami ezindaweni ezisogwini. Izikhukhula zingabangela incithakalo ebanzi, eholela ekudluleni kwemiphefumulo kanye nokulimala kwempahla yomuntu uqobo kanye nengqalasizinda yezempilo yomphakathi ebalulekile. Phakathi kuka-1998 ukuya ku-2017, izikhukhula zathinta abantu abangaphezu kwezigidigidi ezingu-2 emhlabeni wonke. Abantu abahlala ezindaweni ezinezikhukhula noma ezakhiweni ezingakwazi ukumelana nezikhukhula, noma abangenazo izinhlelo zokuxwayisa nokuqwashisa ngengozi yezikhukhula, basengozini enkulu ngokuphathelene nezikhukhula. Kunezinhlobo ezi-3 ezivamile zezikhukhula: Izikhukhula ezisheshayo zibangelwa imvula esheshayo neyeqile ephakamisa amanzi ngokushesha, futhi imifula, imifudlana, imizila noma imigwaqo ingase iphuphume. Izikhukhula zemifula zibangelwa lapho imvula engayeki ukunetha noma iqhwa lincibilika bese liphoqa umfula ukuthi weqe umthamo wawo. Izikhukhula zasogwini zibangelwa ukukhuphuka kwesiphepho okuhlobene neziphepho zasezindaweni ezishisayo kanye ne-tsunami. Phakathi kuka-80 ukuya ku-90% wazo zonke izinhlekelele ezibhaliwe ezivela ezingozini zemvelo phakathi neminyaka eyi-10 edlule zibe umphumela wezikhukhula, isomiso, iziphepho zasezindaweni ezishisayo, isivuvu sokushisa (heat wave) kanye neziphepho ezinamandla. Izikhukhula nazo ziya ngokuvama kanye nokuba zinkulu, futhi ukuvama kanye nobukhulu bemvula enamandla kulindeleke ukuthi kuqhubeke nokwanda ngenxa yokushintsha kwesimo sezulu. Umthelela: Ukugwiliza kubangela u-75% wabantu abashona ezinhlekeleleni zezikhukhula. Izinhlekelele zezikhukhula ziya ngokuya zivama futhi lo mkhuba kulindeleke ukuthi uqhubeke. Izingozi zokugwiliza ziyanda ngezikhukhula ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo lapho abantu behlala ezindaweni ezithambekele ezikhukhuleni futhi ukwazi ukuxwayisa, ukukhipha abantu, noma ukuvikela imiphakathi ezikhukhuleni kubuthakathaka noma kusathuthuka kuphela. Ukushona kubangelwa futhi ukulimala ngokomzimba, ukuhlaselwa yisifo senhliziyo, ukubulawa ugesi, ubuthi be-carbon monoxide noma umlilo ohlobene nezikhukhula. Ngokuvamile, kubhalwa kuphela ukushona ngaleso sikhathi ngenxa yezikhukhula. Izikhukhula zingase futhi zibe nemithelela yezempilo yesikhathi esiphakathi nendawo kanye neyesikhathi eside, ehlanganisa: izifo ezithathelanayo ezivela emanzini kanye nezibangelwa yizinambuzane ezincela igazi, njengekholera, i-typhoid noma umalaleveva ukulimala, okunjengokusikeka noma ukuhlatshwa ngesikhathi sokukhishwa kwabantu kanye nasekuhlanzeni ngokuphathelene nezinhlekelele izingozi zamakhemikhali imiphumela yempilo yengqondo ehlobene nezimo eziphuthumayo ukuphazamiseka kwezinhlelo, izikhungo kanye nezinsiza zezempilo, okushiya imiphakathi ingakwazi ukuthola ukunakekela kwezempilo ukucekeleka phansi kwengqalasizinda eyisisekelo, enjengokuhlinzekwa kokudla kanye namanzi, kanye nendawo yokukhosela ephephile. Impendulo yeWHO Ubukhulu bezindleko ezingokoqobo kanye nezingabantu ezivela ezikhukhuleni bungancishiswa uma izinyathelo zokuvimbela izimo eziphuthumayo ezanele, ukulungela, ukusabela nokululama kusetshenziswa ngendlela esimeme futhi ngesikhathi esifanele. I-WHO isebenza namaZwe angamaLungu ukuze kwakhiwe izinhlelo zezempilo eziqinile futhi ezisebenzayo ezingalindela izidingo kanye nezinselele phakathi nezimo eziphuthumayo ukuze abe maningi amathuba okunciphisa izingozi kany nokusabela ngendlela ephumelelayo lapho kudingeka khona. Njengoba iqembu lezempilo lihola ezimweni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO isebenza nabalingani ukuze isabele ukuze: kuqinisekisa izinezelo zokudla ezifanelekile ukubuyisela izinsiza zokunakekelwa okuyisisekelo, njengokugonywa, impilo yengane kanye nomama, kanye nempilo yengqondo ukuhlanganisa amaqembu ezempilo ahambela izindawo kanye naya ezindaweni ezithile ukuqapha ubhubhane, ukuxwayisa kusenesikhathi kanye nokusabela ukufuna umxhaso wezezimali wezimo eziphuthumayo ukuze kusekelwe isinyathelo sezempilo.

የስነ-ወሊድ ዘረመል (Genomics) ማጠቃሊያ፡- የስነ-ወሊድ ዘረመል የአካል ጉዳተኞች ሙሉ የስነ-ወሊድ ዘረመል ፣ የዘረመል ስርዓት የሚሰሩበትን መንገድ፣ እርስ በእርስ እና ከአካባቢው ጋር የሚገናኙበትን መንገድ የሚያጠና ነው፡፡ የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል የዘረመል አካላትን የሚያጠቃልል ቢሆንም ከግለሰብ የዘረመል ይልቅ የሁሉም የአካል የስነ-ወሊድ ባህሪን ያመለከታል፡፡ መስኩ ሁለገብ ሲሆን የወሊድ ለውጥ አወቃቀርን፣ ተግባርን፣ እንዴት እንደተሻሻሉ እና እንዴት ማስተካከል እንደሚችሉ ለመመርመር የላብራቶሪ እና የስነ-ህይወት ቴክኒክን ጥምር ዘዴን ይጠቀማል፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2000 ዎቹ መጀመሪያ ላይ የተመዘገቡት ጉልህ ስኬቶች የመጀመሪያው የሰው ልጅ የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል ከታተመ በኋላ የበሽታዎችን ሳይንሳዊ ግኝቶች ወደከፍተኛ ደረጃ በማሸጋገር በዘረመል ሕክምናው ላይ በጠንካራ ዘመን ላይ ደርሷል፡፡ የቅርብ ጊዜ ግኝቶቹ፡- የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል መረጃ እያንዳንዱ ሰው ለአደንዛዥ ዕፅ ስላለው ምላሽ ለማጥናት እና የተቀመጡት የሕክምና ዘዴዎችን ለማዳበር በሚጠቅምበት ዘረመል በሰው ልጅ በመድሀኒቶች ላይ ባለው የመቋቋም አቅም (pharmacogenomics) መስክ ላይ ያለውን ዕድገት ያካትታል፡፡ የዝርያውን የዘረመል ልዩነት የሚያሳይ የመጀመሪያው የሰው ልጅ “አጠቃላይ የዘረመል አቀማመጥ(pangenome)” የያዘውን ህትመት፤ እንዲሁም በ CRISPR (የተሰባጠረ በመደበኛነት የተጠላለፈ አጭር የዘረመል በሽታ የመከላከል አቅም ድግግሞሾች)/Cas9 ቴክኖሎጂን ጨምሮ የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖትን ዕድገት፤ በአጠቃላይ እነዚህ ፈጠራዎች ዘረመል መሠረት የሆናቸው የተወሳሰቡ በሽታዎችን የጂኖታይፕ ፍኖታይፕ (genotype–phenotype) ግንኙነቶችን፣ የጤና መረጃን የሚገኝበት መንገድ እና የአዳዲስ መድሀኒቶችን እና የሕዝብ ጤና ተግባራት ያለውን ዕውቀት እንዴት እንደሚተረጎም የነበረውን ግንዛቤ ቀይረዋል። ከጤና ጋር የተያያዙ መተግበሪያዎች የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል በፍጥነት እተለወጠ ሲሆን በሰው ልጅ ጤና ላይ ወደፊት የሚኖረው ተጽእኖ አሁን ሊታወቅ አይችልም፡፡ የሰው ልጅ የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል እውቀት እና ቴክኖሎጂዎች በርካታ በሽታዎችን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር አዳዲስ ዘዴዎችን በማምጣት የአለም አቀፍ የህዝብ ጤና ግቦችን ለማሳካት ዕድል ይሰጣሉ፡፡ ስለ ሌሎች ታሃዋሲያን የስነ-ወሊድ ዘረመል እውቀት የሰውን ጤንነትንና የሽታዎችን፣ በዝርያዎች መካከል ያለውን ትስስር ግንዛቤ እንዲኖ በማድረግ ትልቅ ሚና ያላቸው በመሆኑ የአንድ ጤና ክትትሉ አስፈላጊው አካል ነው፡፡ አንዳንድ የስነ-ወሊድ ዘረመል መተግበሪያ፡- የሕክምና ማመልከቻዎች በአደጋ ግምገማ፣ በምርመራ፣ በሕክምና ምርጫ፣ በበሽታ ቁጥጥር እና በመድሃኒት ምርት ልማት፤ የኢቲኦሎጂካል ኤጄቶችን (etiological agents)፣ የበሽታዎን ክትትል እና በማህበረሰቦች ውስጥ የሚተላለፉትን በምርመራ ለመለየት በሽታ አምጪ የስነ-ወሊድ ዘረመል መተግበር፤ የእንስሳት እና የዕፅዋት የዘረመል ብዝሃነትን መጠን፣ ፍኖታዊ እና ተግባራዊ የስነ-ወሊድ ዘረመል ባህሪዎችን መለየት እና የተወሰኑ ባህሪዎችን መምረጥ እና መሐንዲስ ማድረግ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ከፍተኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት ጋር ሲነጻጸር ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት በስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል ቴክኖሎጂዎች እና አተገባበራቸው እድገት እና ተደራሽነት ላይ ብዙ ጊዜ ያልተመጣጠነ ችግር ይታያል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ ደረጃ ላሉ ሰዎች የሚጠቅሙ የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል ቴክኖሎጂዎችን ፍትሃዊ ተደራሽነትን ለማበረታታት የእንቅስቃሴ መርሃ ግብር በመተግበር ላይ ይገኛል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሳይንስ ካውንስል “ለአለም አቀፍ ጤና የስነ-ወሊድ ዘረመል ተደራሽነትን ማፋጠን ማስፋፋት፣ ትግበራ፣ ትብብር እና ስነ-ምግባር፣ ህጋዊ እና ማህበራዊ ጉዳዮች በሚል ሪፖርቱ ላይ የአለም ጤና ድርጅት የሳይንስ ካውንስል ሪፖርት' (እ/አ/አ 2022) በሪፖርቱ የተሰጡ የምከረ ሀሳብ እርምጃዎችን በመከተል የሥራው መርሃ ግብር በአራት ጭብጦች ላይ ማብራሪያ ተሰጥቷል፡- ማስተዋወቅ፡- መንግስታትን፣ የንግድ እና ንግድ ነክ ያልሆኑ ድርጅቶችን፣ የትምህርት ተቋማትን እና ሌሎችንም የስነ-ወሊድ ዘረመል ቴክኖሎጂዎችን የህክምና፣ ሳይንሳዊ እና ኢኮኖሚያዊ ጥቅሞችን ለማግኘት እና በአለም አቀፍ ደረጃ የስነ-ወሊድ ዘረመል ቴክኖሎጂዎችን በተመጣጣኝ ዋጋ ተደራሽ ለማድረግ መደገፍ ያስፈልጋል፡፡ ትግበራ፡- እንዳይተገበር እንቅፋት የሚሆኑ ችግሮችን ለመቅረፍ በአካባቢው ላይ እቅድ ማውጣትን፣ የገንዘብ ድጋፍን፣ አስፈላጊ ባለሙያዎችን ማሰልጠን እና የመሳሪያ፣ የቁሳቁስ እና የላቁ መሠረተ ልማትን በተመጣጣኝ ዋጋ ማሟላትን ይጠይቃል፡፡ ትብብር፡- የመንግስት ሚኒስቴር መሥሪያ ቤቶች፣ የገንዘብ ድጋፍ ሰጪ ኤጀንሲዎች፣ የጤና ጥበቃ እና የሳይንስ ድርጅቶች በትምህርት እና በኢንዱስትሪ ውስጥ ያሉ ሳይንሳዊ ድርጅቶች ጂኖሚክስን እንዴት መጠቀም እንደሚቻል፣ ቴክኒካዊ አቅምን መገንባት እና ማስፋፋት በሚቻልበት ሁኔታ ላይ ዕቅዶችን በማውጣት በክልል ፕሮግራሞች መተባበር ያስፈልጋል፡፡ ስነምግባር፣ ህጋዊ እና ማህበራዊ ጉዳዮች፡- ውጤታማ ቁጥጥር ከሀገራዊ እና አለምአቀፍ ህጎች እና መመዘኛዎች ጋር ተዳምሮ በስነ-ወሊድ ዘረመል ዘዴዎች የተገኘውን መረጃ ሥነ-ምግባር፣ ህጋዊ፣ ፍትሃዊ አጠቃቀም እና ኃላፊነት የተሞላበት ልውውጥን ለማስፋፋት ቁልፍ ነው፡፡

Genomics Overview: Genomics is the study of the complete set of genes (the genome) of organisms, of the way genes work, interact with each other and with the environment. Genomics incorporates elements of genetics, but is concerned with the characterization of all genes of an organism, rather than individual genes. The field is multidisciplinary, and uses a combination of laboratory and bioinformatic techniques to investigate genomes’ structure, function, how they have evolved and how they can be edited. Landmark achievements in the early 2000s, culminating with the publication of the first reference human genome, have transformed scientific discovery of diseases and launched a powerful era in genetic medicine. Recent breakthroughs include: advances in the field of pharmacogenomics, where genomic information is used to study individual responses to drugs and enable the development of targeted therapies; the publication of the first human 'pangenome', representing the genetic diversity of the species; and the development of genome editing approaches, including by CRISPR/Cas9 technology. Collectively, these innovations have reshaped the understanding of the genetic basis of complex diseases, of genotype–phenotype relationships, the way health information is generated and how knowledge is translated in novel medicine and public health practice. Health-related applications Genomics is evolving rapidly, and its potential impact for the future of human health cannot yet be known. Human genomics knowledge and technologies provide new ways to prevent and manage many diseases, and opportunities to achieve global public health goals. Genomic knowledge of other organisms contributes to the understanding of human health and diseases, the interconnectedness across species, and is thus a vital component of the One Health approach. Some applications of genomics: medical applications in risk assessment, diagnosis, treatment selection, disease monitoring and drug development; applications of pathogen genomics in the identification of etiological agents, surveillance of infections and investigation of their transmission within communities; animal and plant genomics applications to catalogue genetic biodiversity, identify phenotypic and functional genetic traits, and select and engineer specific traits. WHO Response Compared to high-income countries, low- and middle-income countries are often disproportionately disadvantaged in the advancement of, and access to, genomics technologies and their applications. WHO is implementing a programme of activities to promote equitable and fair access to genomics technologies for the benefit of people worldwide. Following recommended actions identified by the WHO Science Council in its report ‘Accelerating access to genomics for global health: promotion, implementation, collaboration, and ethical, legal, and social issues: a report of the WHO Science Council’ (2022), the programme of work is articulated across four themes: ● Promotion: Advocacy is needed to persuade governments, commercial and non-commercial organizations, academic institutions, and others, of the medical, scientific, and economic benefits of genomic technologies and to promote affordable access to genomic technologies globally. ● Implementation: Overcoming obstacles to implementation will require local planning, financing, training of essential personnel, and the affordable provision of instruments, materials, and computational infrastructure. ● Collaboration: Government ministries, funding agencies, healthcare and scientific organizations in academia and industry should collaborate to establish plans on how to use genomics, build and expand technical capacity, if appropriate through regional programmes. ● Ethical, legal and social issues: Effective oversight – coupled with national and international rules and standards – is key to promoting ethical, legal, equitable use and responsible sharing of information obtained with genomic methods.

Ilimin Ƙwayoyin Halitta Gamsashshen bayani: Ilimin ƙwayar halitta wani nazarin dukkan rukunin ƙwayoyin halitta ne wato (the genome) dukkan ƙwayoyin halitta na halittu da yadda suke aiki da yadda suke mu'amala da juna da kuma muhalli. Nazarin ƙwayoyin halitta ya ƙunshi sinadaran ƙwayoyin halitta, amma yafi mai da hankali kan siffofin dukkan ƙwayoyin halittar wani abu mai rai, maimakon mai da hankali kan ƙwayoyin halitta na ɗaiɗaikun halittu. Fannin yana amfani da hanyoyi da dama da kuma haɗakar amfani da ɗakin bincike da na'urori masu ƙwaƙwalwa domin binciko yadda siffar ƙwayoyin suke da yadda suke aiki da yadda suke canjawa daga lokaci zuwa lokaci da kuma yadda za a iya gyarasu. Manyan nasarorin da aka samu a farkon shekarun 2000, wanda ya haɗa da wallafawa rubuce-rubuce a kan ƙwayoyin halittun ɗan adam kuma sun canja fahimta da bincikenmu a kan cututtuka sannan suka farar da sabon yanayi a nazarin maganin ƙwayar halitta. Nasarorin kwanannan kuwa sun haɗa da: Cigaba da aka samu a fanin nazarin magani da ƙwayoyin halittar, wato yadda bayanan ƙwayoyin halitta ke taimakawa wajen nazarin yadda ɗaiɗaikun mutane ke karɓar sakon magunguna da samun maganin da aka tura musu. Wallafar takardar farko a kan ƙwayoyin halitta na gado, wanda ke nuna ire-iren ƙwayoyin halitta daban-daban a cikin nau'in halittu. Samar da hanyoyin gyara kwayoyin halitta, sun haɗa da ta hanyar fasahar CRISPR/Cas9 . A haɗe, waɗannan sababbun hanyoyin fasahar sun canja fahimta a kan tushen cututtukan gado masu wuyar ganewa, da na dangantakar ƙwayoyin halitta na (genotype) da na (phenotype) (yadda ƙwayoyin halitta ke tasiri a kan ɗabi'u) da hanyar da ake tattara bayanan lafiya da yadda muke amfani da wannan ilimin domin wasu sababbin hanyoyi bincike magani da lafiya al'umma. Alfanun da ke da alaƙa da lafiya. Nazarin ƙwayoyin halitta yana canjawa da sauri da lokaci zuwa lokaci, sannan kuma har yanzu ba a gano yiwuwar tasirinsa ga lafiya mutane nan gaba. Ilimin ƙwayoyin halittar ɗan'adam da fasahohin zamani suna samar da sababbin hanyoyin kare da maganin cututtuka da yawa, da kuma damarmakin cimma ƙudurorin kula da lafiya na duniya. Ilimin ƙwayoyin na wasu halittun yana bada gudunmawar fahimtar lafiyar mutane da cututtuka da dangantaka tsakanin nau'o'in halittu sanan bugu da ƙari wani sashe ne mai matuƙar muhimmanci na tsarin hanyar kula da lafiya ta hanya ɗaya. Wasu alfanun nazarin ƙwayoyin halitta sun haɗa da: Alfanun shiga lafiya yana taimakawa wajen ƙimanta haɗurra da binciko cuta, da zaɓar irin hanyar yin magani da sa ido a kan cututtuka da kuma samar da magunguna.; Amfanin fannin (Pathogen genomics) shi ne binciko abin da ke janyo cututtuka da bibiyarsu da kuma ganin yadda suke yaɗuwa a cikin al'umma.; Ilimin ƙwayoyin halittar dabbobi da tsirrai yana taimakawa wajen gano siffofin ƙwayoyin halitta daban-daban, kamar irin su ɗabi'u da yadda suke aiki da kuma zaɓar ko canja wasu keɓantattun dabi'u. Matakan Hukumar WHO: Idan aka kwatanta da ƙasashe masu arziƙi sosai, ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi yawanci su aka fi bari a baya a cigaban, da samun kayan fasahar zamani na nazarin ƙwayoyin haillta da kuma amfaninsu. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO zata aiwatar da wani shirin aikace-aikace domin inganta hanyar samun kayan fasahar nazarin ƙwayoyin halitta domin amfanin mutane a faɗin duniya. Biyin bayan shawarwari daga rahoton Majalisar Kimiiyat ta Hukumar WHO mai taken "Saurin samun kaiwa ga binciken ƙwayoyin halitta domin lafiyar al'ummar duniya": bunƙasawa da aiwatarwa da haɗin guiwa da kuma al'amuran da suka shafi ƙa'idoji da doka da na zamantakewa, rahoton Majalisar Kimiyya ta Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) (2020), an shirya tsarin aikin zuwa manyan maƙaloli guda huɗu.: a—Ingantawa: Ana buƙatar goyon baya domin jan ra'ayin gomnatoci da ƙungiyoyi na kuɗi da bana kuɗi ba da hukumomin ilimi da wasu ma, domin alfanun lafiya da kimiyya da na tattalin arziƙin kayan fasahar nazarin ƙwayoyin halitta dakuma samar da damar samun kayan fasahar nazarin ƙwayoyin halitta masu sauƙi a duniya. a— Aiwatarwa: Kawar da ƙalubale domin aiwatarwa zai buƙaci tsarin cikin gida da sanya kuɗi da horar da ma'aikata masu matuƙar muhimmaci, da kuma samar da kayan aiki masu sauƙin kuɗi da kayan amfani da kuma kayan na'ura mai ƙwaƙwalwa. a— Haɗin gwiwa: Ma'aikatan gwamnati da hukumomin kuɗi da cibiyoyin lafiya da kuma ƙungiyoyin harkokin kimiyya a cibiyoyin ilimi da masana'anta, ya kamata su haɗa gwiwa wajen samar da tsare-tsare a kan yadda za a tunkari amfani da harkar nazarin ƙwayoyin halitta, da gina da faɗaɗa ƙarfin ɓangaren fasaha, inda ya kamata ta hanyar shirye-shiryen shiyya. a— Al'amuran da suka shafi ƙa'idoji da dokoki da mu'amala: Ingantaccen alhakin kulawa tare da shigo da dokoki da tsare-tsaren ƙasa da na duniya itace babbar hanyar bunƙasa amfani da ƙa'idoji da dokoki da daidaito da kuma da rarraba bayanai ta hanyar da ya dace da aka samo ta hanyoyin nazarin ƙwayoyin halitta.

Genomikia Muhtasari: Genomikia ni kujikita kwenye kusoma seti kamili ya jeni (jenomu) ya viumbe, jinsi jeni hufanya kazi, kuingiliana na kila mmoja na mazingira. Genomikia inajumuisha vipengele vya jenetiki, lakini inahusika na sifa za jeni zote za viumbe, badala ya jeni binafsi. Uga huo ni wa fani nyingi, na hutumia mchanganyiko wa mbinu za maabara na habari za kibiolojia kuchunguza muundo wa jonomu, utendaji kazi, jinsi zilivyobadilika na jinsi zinavyoweza kuhaririwa. Mafanikio ya kihistoria katika miaka ya mapema 2000, ambayo yalikamilika kwa kuchapishwa kwa jonomu ya kwanza ya marejeleo ya mwanadamu, yamebadilisha ugunduzi wa kisayansi na kuzindua enzi yenye nguvu katika dawa za kijeni. Mafanikio ya hivi karibuni ni pamoja na: maendeleo katika uwanja wa pharmacogenomics, ambapo habari za kijinomia hutumiwa kusoma mwitikio wa mtu binafsi kwa dawa na kuwezesha ukuzaji wa matibabu yanayolengwa; Kuchapishwa kwa 'pangenome' ya kwanza ya binadamu, inawakilisha amuwai ya kijeni ya spishi; na Ukuzaji wa mbinu ya uhariri wa jonomu, pamoja na teknolojia ya CRISPR/Cas9. Kwa pamoja, uvumbuzi huu umerekebisha uelewa wa msingi wa maumbile ya magonjwa magumu, uhusiano wa genotype na phenotype, jinsi taarifa za afya zinavyotolewa na jinsi maarifa yanavyotafsiriwa katika dawa mpya na masuala ya afya ya umma. Maombi yanayohusiana na afya. Genomiki inabadilika kwa kasi, na athari zake zinazowezekana kwa siku zijazo za afya ya binadamu bado hazijaju;likana. Maarifa na teknolojia ya jenomiki ya binadamu ya binadamu hutoa njia mpya za kuzuia na kudhibiti magonjwa mengi, na fursa za kufikia malengo ya afya ya umma duniani. Ujuzi wa kinasaba wa viumbe vingine huchangia katika uelewaji wa afya na mazgonjwa ya binadamu, muunganisho wa spishi mbalimbali, na hivyo ni sehemu muhimu ya mbinu ya Afya Moja. Baadhi ya matumizi ya jenomiki: Matumizi ya kimatibabu katika tathmini ya hatari, utambuzi, uteuzi wa matibabu, ufuatiliaji wa magonjwa na ukuzaji wa dawa:; matumizi ya jenomiki ya pathojeni katika utambuzi wa mawakala wa etiolojia, uchunguzi wa maambujizo yao ndani ya jamii; Matumizi ya jenomiki ya ya wanyama na mimea kuorodhesha bioanuwai ya kijeni, kubainisha sifa za kijenitikia na utendaji kazi, na kuchagua na kubuni sifa mahususi. Mwitikio wa WHO. Ikilinganishwa na nchi za uchumi wa juu, nchi za uchumi wa kati na wa chini mara nyingi, hazina nafasi katika maendeleo na ufikiaji wa teknolojia ya jenomoki na matumizi yao. WHO linatekeleza mpango wa shughuli za kukuza ufikiaji sawa na wa haki kwa jenomiki kwa manufaa ya watu duniani kote. Kufuatia hatua zilizopendekezwa zilizoainishwa na Baraza la Sayansi la WHO katika ripoto yake Kuharakisha ufikiaji wa jenomiki kwa afya ya kimataifa:kukuza, utekelezaji, ushirikiano, na masuala ya kimaadili, kisheria na kijamii: ripoti ya Baraza la Sayansi la WHO (2022), mpango wa kazi, imefafanuliwa katika mada nne.: ‚óè Kukuza: Utetezi unahitajika ili kushawishi sedrikali, mashirika ya kibiashara na yasiyo ya kibiashara, taasisi za kitaaluma, na wengine, kuhusu manufaa ya matibabu, kisayansi na kiuchumi ya teknolojia ya jeni na kukuza upatikanaji nafuu wa teknolojia ya jeni duniani kote. ‚óè Utekekelezaji: Kushinda vikwazo vya utekelezaji kutahitaji upangaji wa ndani, ufadhili, mafunzo ya wafanyakazi muhimu, na utoaji wa bei nafuu wa zana, vifaa na miundombinu ya kukotoa. ‚óè Ushirikiano: Wizara za serikali, mashirika ya ufadhili, huduma za afya na mashirika ya kisayansi katika wasomi na viwanda wanapaswa kushirikiana kuanzisha mipango ya jinsi ya kutumia jenomiki, kujenga na kupanua uwezo wa kiufundi, ikiwa inafaa kupitia programu za kikanda. ‚óè Masuala ya kimaadili, kisheria na kijamii: Uangalizi unaofaa pamoja na kanuni na viwango vya kitaifa na kimataifa ni muhimu katika kukuza matumizi ya kimaadili, kisheria, usawa na ushirikishwaji wa uwajibikaji wa taarifa zilizopatikana kwa mbinu za kijeni.

Jénómíìkì Ìsọnísókí: Jénómíìkì ni tí to pinpin jíínì (gẹ́nómì) ti ọ̀gánísímù, bí jíínì ṣe ń ṣiṣẹ́, bára ṣiṣẹ́ pẹ̀lú ara wọn. Jénómíìkì ní ṣe pẹ̀lú ẹ́límẹ̀ntì ti gẹ́nẹ́tíkì, ṣùgbọ́n ohun tí ó jẹ́ lógún ni ìṣesí àwọn jíínì ti ọ̀gánísímù, dípò ti jíínì ẹnìkọ̀ọ̀kan. Ẹ̀ka ẹ̀kọ́ náà jẹ́ alákàá-ìmọ̀-púpọ̀, tí ó sì ń lọ ilé ìmọ̀-ìjìnlẹ̀ àti bioinformatic tec láti fi ṣèwádìí ètò jẹ̀nómísì, ìṣesí, bí wọ́n ṣe ń dàgbà sókè àti bí a ṣẹlẹ̀ ṣàtúnṣe wọn. Àwọn àṣeyọri alámì ní ìbẹ̀rẹ̀ àwọn ọdún 2000s, gbìyànjú lórí iṣẹ́ àkọ́kọ́ èyí tó dá lé jẹ̀nómì ènìyàn, tí yí padà sí ìjìnlè sáyẹ́ǹsì lórí àrùn tí wọ́n sì dá òògùn sílè lórí jẹ̀nẹ́tíkì. Ìdààmú àìpé ni: dídágbàsọ́kè ni famakojẹ́nọ́míkì, níbi tí a ti ń lo ẹ̀kọ́ jíìnì láti rí bí oníkálukú tí n se bí wọ́n bá lo òògùn àti pé yóò jẹ́ kí ìdàgbàsókè wà fún àwọn tí a ń wo ìtọ́jú wọ́n. Àwọn àtẹ̀jáde àkọ́kọ́ lórí ènìyàn ‘pangenome’, dúró fún onírúurú jíìnì ẹ̀yà àti pé Ìdàgbàsókè jẹ̀nómì súnmọ́, èyí tí ó nise pẹ̀lú CRISPR/Cas9 ìmọ̀ ẹ̀rọ. Lápapọ̀, àwọn àtúnṣe yìí ti tún ìmọ̀ àwọn ènìyàn ṣe lórí jíìnì ipile àrùn, tí ìbáṣepọ̀ gẹ́nótáípù – fínótáípù, ọ̀nà tí àwọn ìròyìn nípa ìlera ń gbà wáyé àti bí wọ́n ṣe ń túmọ̀ rẹ̀ nínú ìwé òògùn àti níbi iṣẹ́ ìlera ara. Ohun èlò tí ó ní ìbátan pẹ̀lú ìlera Jẹ̀nómíkì ń gbilẹ̀ díẹ̀díẹ̀, èyí tí yóò nípa lọ́jọ́ iwájú fún ìlera ẹ̀dá èyí tí a ò tí mọ̀. Ìmọ̀ jẹ̀nómíkì ènìyàn àti ti ìmọ̀ ẹ̀rọ gbé ọ̀nà tuntun láti fi dènà àti kápá oríṣiríṣi àrùn, àti àǹfààní láti lè kógo já ní gbogbo àgbáyé. Ìmọ̀ Jẹ̀nómíkì lórí ohun ara mìíràn náà ṣe olùgbọ̀wọ́ fún mímọ nípa ìlera ènìyàn àti àrùn, bí àwọn ẹ̀yà yìí ṣe jẹ yọ pọ̀, èyí jẹ́ ọ̀kan gbòógì nínú ìlànà One Health. Lílo jẹ̀nómíkì: Ohun èlò ìṣoogùn ni ìwọ̀nba ìjàmbá, okùnfà, àṣàyàn ìtọ́jú, àkíyèsí àrùn ṣíṣe àti òògùn ṣíṣe.; Ohun èlò tí àwọn pátógẹ́nì jẹ̀nómíkì ní ìdámọ̀ tí aláìdọ́gba, ṣíṣe ìtọ pinpin àrùn àkóràn àti bí wọ́n ṣe lè ràn ní agbègbè.; Jẹ̀nómíkì ẹranko àti ewéko náà wà lára àkójọpọ̀ jẹ̀nẹ́tíkì, ìpínsíyẹ́lẹyẹ̀lẹ, wíwò ìṣesí ènìyàn nípasẹ̀ jíìnì àti àwọn jẹ̀nẹ́tíkì tí ń ṣiṣẹ́ àti láti yan àwọn jíìnì kan ní pàtó. Èsì WHO Tí abá fi àwọn orílẹ̀ – èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn dára púpò, èyí tí kò dára àti èyí tí ó dára díè wé ara yóò ní ìpalára lórí à tí ní àǹfààní si èrò ìmọ̀ jẹ̀nómíkì àti lílo wọn. WHO fẹ́ jẹ́ kí ètò iṣẹ́-ṣíṣe yìí wá sí ìmúṣẹ láti ṣe ìgbẹ́lárugẹ àti kí a ní àǹfààní sí ìmọ̀ ẹ̀rọ jẹ̀nómíkì fún àǹfààní àwọn ènìyàn lágbàyé. Lẹ́yìn àfihàn tí àjọ WHO Science Council sọpé ‘gbígba jẹ̀nómíkì fún ìlera lílọ ní àgbáyé, Ìgbẹ́lárugẹ, ìmúṣẹ, Ìfọwọsọ́wọpọ̀ àti òfin àmúsisẹ́, òfin pẹ̀lú ìṣòro àwùjọ :ìròyìn kan láti àjọ WHO Science Council ‘(2022) ẹ̀tò yìí dúró lórí àkórí mẹ́rin.: Ìgbẹ́lárugẹ :Ìgbẹ́lárugẹ ṣe kọ́kọ́ tí a bá fẹ́ yí ọkàn ìjọba padà , àwọn àjọ tó fẹ́ fi ṣe òwò àti àwọn tí ò fi ṣe òwò, àwọn elétò ẹ̀kọ́, tí ìmọ̀ ìṣègùn, ìjìnlè sáyẹ́ǹsì àti ọ̀rọ̀ ajé tí àǹfààní ìmọ̀ ẹ̀rọ jẹ̀nómíkì àti láti ṣe Ìgbẹ́lárugẹ fún lílọ ìmọ̀ ẹ̀rọ jẹ̀nómíkì ní àgbáyé. Ìmúṣẹ :Bíborí ìṣòro láti lè wá sí ìmúṣẹ lílọ gbígbèrò, ìnáwó, kíkọ́ àwọn ènìyàn àti pípèsè àwọn irinṣẹ́ tí kò wán jù, ohun èlò àti pípèsè èrò amáyédẹrùn. Ìfọwọsọ́wọpọ̀ : àwọn mínísítà ìjọba, àjò olùgbéowósílẹ̀, àwọn àjọ ètò ìlera àti àjò ònímọ̀ sìyẹ́ntífíkì ti ọ̀mọ̀wé àti ti ilẹ̀-iṣẹ́ gbọ́dọ̀ fi ìmọ̀ sọ̀kan láti gbé èrò kalẹ lórí bi a ṣe lè lọ jẹ̀nómíkì, kíkọ́ àti gbígbòòrò agbára ìmọ̀ ẹ̀rọ, tí ó bá ṣeé se lílọ ètò àgbègbè. Ìlànà àmúsisẹ́, òfin àti ní pá ìṣòro àwùjọ :àbójútó tó péye pelu àwọn òfin àti ìlànà tó dára. Jẹ ọ̀nà àbáyọ láti lè gbé òfin àmúsisẹ́, òfin, àti lílo èrò àti pínpín èrò náà ní ìlànà jẹ̀nómíkì.

Ucwaningo lofuzo (Genomics) Uhlolojikelele: I-Genomics iwucwaningo lweqoqo eliphelele lezakhi zofuzo (izakhi zofuzo) zezinto eziphilayo, indlela izakhi zofuzo ezisebenza ngayo, ukuxhumana komunye nomunye kanye nemvelo. I-Genomics ihlanganisa izakhi zofuzo, kodwa ikhathalela ukubonakaliswa kwazo zonke izakhi zofuzo zento ephilayo, hhayi izakhi zofuzo ngazinye. Lo mkhakha ubandakanya izinto eziningi, futhi usebenzisa inhlanganisela yezindlela zaselabhorethri kanye neze-bioinformatic ukuphenya ukwakheka, ukusebenza, indlela oluthuthuke ngayo nokuthi lungahlelwa kanjani. Impumelelo eyingqophamlando ekuqaleni kweminyaka yama-2000, yaphetha ngokushicilelwa kwereferensi yokuqala yofuzo lomuntu, iguqule ukutholakala kwezesayensi kwezifo futhi yaqalisa inkathi enamandla kwezokwelapha ngofuzo. Intuthuko yakamuva ihlanganisa: inqubekela phambili emkhakheni we-pharmacogenomics, lapho ulwazi lwezakhi zofuzo lusetshenziselwa ukufunda ukusabela komuntu ngamunye emithini futhi luvumele ukusungulwa kokwelashwa okuhlosiwe; ukushicilelwa 'kwe-pangenome' yokuqala yomuntu, emele ukuhlukahluka kwezakhi zofuzo zezinhlobo; kanye ukusungulwa kwezindlela zokuhlela izakhi zofuzo, okuhlanganisa nobuchwepheshe be-CRISPR/Cas9. Ngokubambisana, lezi zinto ezintsha ziye zakha kabusha ukuqonda kwesisekelo sofuzo sezifo eziyinkimbinkimbi, ubudlelwano be-genotype-phenotype, indlela ulwazi lwezempilo olwenziwa ngayo nendlela ulwazi oluhunyushwa ngayo emithini emisha nasempilweni yomphakathi. Izicelo ezihlobene nezempilo Ufuzo lushintsha ngokushesha, futhi umthelela walo ongaba khona ngekusasa lempilo yabantu awukaziwa okwamanje. Ulwazi nobuchwepheshe be-genomics yabantu buhlinzeka ngezindlela ezintsha zokuvimbela kanye nokwengamela izifo eziningi, kanye namathuba okufinyelela imigomo yempilo yomphakathi yomhlaba wonke. Ulwazi lwezakhi zofuzo lwezinye izinto eziphilayo lunomthelela ekuqondeni impilo nezifo zabantu, ukuxhumana phakathi kwezinhlobo zezinto eziphilayo, futhi ngaleyo ndlela luyingxenye ebaluleke kakhulu yendlela ye-One Health. Ezinye izicelo zofuzo: izicelo zokwelapha ekuhloleni ubungozi, ekuxilongweni, ekukhetheni ukwelashwa, ekuqapheni izifo kanye nasekuthuthukisweni kwemithi; izicelo ze-pathogen genomics ekuhlonzeni ama-ejenti e-etiology, ukuqapha ukutheleleka kanye nophenyo lokuthelelana kwazo emiphakathini; izicelo eziphathelene nofuzo lwezilwane kanye nezitshalo ukuze kubhalwe izinhlobonhlobo zezinto eziphilayo ngokuphathelene nofuzo, kutholakale izici zofuzo ze-phenotypic kanye nezisebenzayo, kanye nokukhetha futhi nokunjiniyela izici ezithile. Impendulo yeWHO Uma kuqhathaniswa namazwe anamaholo aphakeme, amazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo ngokuvamile asweka ngokulinganayo ngokuphathelene nokuthuthukiswa, kanye nasekufinyeleleni, kubuchwepheshe bezakhi zofuzo kanye nokusetshenziswa kwazo. I-WHO isebenzisa uhlelo lwemisebenzi ukuze ikhuthaze ukufinyelela okulinganayo nokungakhethi kubuchwepheshe be-genomics ukuze kuzuze abantu emhlabeni wonke. Ukulandela izinyathelo ezinconywayo ezikhonjwe uMkhandlu wezeSayensi we-WHO embikweni wayo othi ‘Ukusheshisa ukufinyelela ezakhini zofuzo kwezempilo zomhlaba wonke: ukukhuthaza, ukusebenzisa, ukubambisana, ukuziphatha, ezomthetho, nezenhlalo ngokuphathelene nezinkinga: umbiko woMkhandlu wezeSayensi weWHO’ (2022), uhlelo lomsebenzi luchazwe ngezihloko ezine: ● Ukugqugquzela: Ukukhuthaza kuyadingeka ukuze kunxenxwe ohulumeni, izinhlangano zokuhwebelana kanye nezingezona ezokuhwebelana, izikhungo zezemfundo, kanye nezinye, imihlomulo yezokwelapha, zezesayensi, nezomnotho zobuchwepheshe be-genomic kanye nokukhuthaza ukufinyelela okungabizi kwezobuchwepheshe be-genomic emhlabeni wonke. ● Ukuqalisa: Ukunqoba izithiyo ngokuphathelene nokuqalisa kuzodinga ukuhlela kwendawo, ukuxhasa ngezimali, ukuqeqesha izisebenzi ezibalulekile, nokuhlinzekwa okungabizi kwamathuluzi, izinsiza, kanye nengqalasizinda yezamakhompyutha. ● Ukubambisana: Iminyango kahulumeni, ama-ejensi axhasa ngezimali, ukunakekela kwezempilo kanye nezinhlangano zesayensi kwezemfundo ephakeme kanye nasezimbonini kufanele zisebenzisane ukuze zisungule izinhlelo zendlela yokusebenzisa izakhi zofuzo, ukwakha kanye nokwandisa amandla ezobuchwepheshe, uma kufanele ngokuphathelene nezinhlelo zesifunda. ● Izinkinga zokuziphatha, zomthetho kanye nezenhlalo: Ukwengamela okuphumelelayo – kuhlangene nemithetho nezindinganiso zikazwelonke kanye nezamazwe omhlaba – kuyisihluthulelo ekukhuthazeni ukusetshenziswa kokuziphatha, okusemthethweni, okulinganayo kanye nokwabelana ngokufanelekile ngolwazi olutholwe ngezindlela zofuzo (genomic).

የጤና መለያዎች ማጠቃሊያ፡- የጤና አካውንት ሥርዓት የጤና ወጪን በዘዴ ለመከታተል ዓለም አቀፍ የአካውንት አያያዝ ማዕቀፍ ነው። የአጠቃላይ የጤና ወጪ ጊዜ አዝማሚያዎች እና ክፍሎቹ የጤና ስርዓቶች ለሰዎች ፍላጎት የበለጠ ምላሽ ለመስጠት የወደፊት ፖሊሲዎችን እና ኢንቨስትመንቶችን ይመራሉ. ግልጽነት እና ተጠያቂነትን በማጎልበት የጤና ስርዓቶችን አፈፃፀም ማሻሻል አስፈላጊ ናቸው፡፡ የጤና ወጪ መረጃ የጤና ሀብቶችን በቂነት ለመገምገም፣ የሀብት ክፍፍልን ቅልጥፍና፣ ውጤታማነት እና ፍትሃዊነትን ለመገምገም፣ ከእኩዮቻቸው ጋር የሚያነፃፅር እና ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን እና ደህንነት ቁልፍ ግቦች ላይ ያለውን ተነሳሽነት ለመከታተል ግንዛቤዎችን ይሰጣል፡፡ በዚህም መሰረት በጤና ወጪዎች ላይ ወቅታዊ፣ ትክክለኛ እና አጠቃላይ መረጃ ፍላጎት በአገር ውስጥም ሆነ በዓለም አቀፍ ደረጃ እየጨመረ መጥቷል፡፡ “የጤና አካውንት ስርዓት 2011" (ጤ/አ/ስ 2011) የጤና ወጪን ለመከታተል የተቀናጀ እና ሁሉን አቀፍ ዘዴ በመላ ሀገራት ተመሳሳይ በሆነ ወጥ የሆነ የአካውንት መዝገብ ያስቀምጣል፡፡ በመጨረሻው ፍጆታ ላይ የሚያተኩረው ማዕቀፉ በጤና ስርዓቱ ውስጥ የሚፈሰውን የሀብት ፍሰትን ከ፡- ምንጮቹ (የገንዘብ ምንጮች፣ የፋይናንስ ዝግጅቶች)፣ የአቅርቦት ቅጦች (አቅራቢዎች እና አቅርቦቶች) እና አጠቃቀም (የጤና አጠባበቅ ተግባራት፣ በሽታዎች)/ፕሮግራሞች) ይከታተላል፤ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የአለም ጤና ድርጅት የጤና ወጪ መረጃን ወቅታዊ በሆነ መልኩ ለመሰብሰብ እና ለማተም እንዲሁም የጤና አካውንት መረጃዎችን በፖሊሲ አወጣጥ ላይ ለመጠቀም የተቀናጁ ዘዴዎችን ለመመጠቀም እና ተቋማዊ ለማድረግ ከአጋር አካላት ጋር በቅርበት ይሰራል፡፡ በቴክኒካዊ ደረጃ የዓለም ጤና ድርጅት ዘዴዎችን፣ ተግባራዊ መመሪያዎችን እና የአይቲ መሳሪያዎችን ያዘጋጀ ሲሆን ቀጥተኛ የቴክኒክ ድጋፍ ይሰጣል፡፡ በተቋም ደረጃ ሀገራት መሰል ተግባራትን ለማከናወን አቅማቸውን እንዲገነቡ ለመርዳት የሚደረገውን ጥረት ያደርጋል፡፡ በጤ/አ/ስ 2011 ላይ የተመሰረተ የሀገሮች የጤና ወጪ መረጃ አሰባሰቡ የአለም አቀፍ የጤና ወጪ ዳታቤዝ (GHED) (https://apps.World Health Organization.int/nha/database) መሰረት ሁኗል፡፡ የአለም ጤና ወጪ ዳታቤዝ፡- እ/አ/አ ከ2000 ጀምሮ ከ190 ለሚበልጡ ሀገራት አመታዊ የጤና ወጪን በተመለከተ በአለም አቀፍ ደረጃ ተመጣጣኝ መረጃን የሚያስተናግድ ክፍት ተደራሽ ፕላትፎርም ሲሆን በአገሮች እና በጊዜ ሂደት በቀላሉ ለማነፃፀር የመረጃ ማስተያየ ነው፡፡ የአለም ጤና ወጪ ዳታቤዝ ለጤና ወጪ ለመከታተል ቁልፍ የሆኑትን የዘዴ እና መመሪያ ሰነዶችን ይዟል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የአለም ጤና ወጪ ዳታቤዝን በየአመቱ ለማዘመን ከአገሮቹ ጋር ይሰራል፡፡ በዓመቱ መረጃን ከመለቀቅ ጋር ተያይዞ የአለም ጤና ድርጅት የዓለም የጤና ወጪን አዝማሚያዎች፣ የወጪ ጭብጥን እና ልዩ ርዕሶችን የሚዳስስ ዓመታዊ ዓለም አቀፍ የጤና ወጪ ሪፖርት ያወጣል፡፡

Health accounts Overview: The system of health accounts is an international accounting framework for systematically tracking health spending. Time trends of overall health spending and its components guide future policies and investments to make health systems more responsive to people’s needs. They are essential for improving the performance of health systems while enhancing transparency and accountability. Health expenditure data also provide insights for assessing the adequacy of health resources, evaluating the efficiency, effectiveness, and equity of resource allocations, benchmarking against peers, and monitoring the progress towards the key goals of universal health coverage and health security. Accordingly, the demand for timely, accurate, and comprehensive data on health expenditures has been increasing at both the country and global levels. “A System of Health Accounts 2011” (SHA 2011) establishes an integrated and comprehensive methodology for tracking health expenditure through a set of uniform accounts comparable across countries. The framework, which focuses on final consumption, tracks resource flows through the health system: from its sources (funding sources, financial arrangements), patterns of provision (providers and factors of provision), and through to its use (health care functions, diseases/programs). WHO Response WHO works closely with partners to establish and institutionalize harmonized, integrated mechanisms for the routine and timely collection and publication of health expenditure data, as well as using health accounts information in policymaking. At a technical level. WHO has developed methodologies, practical guidance, and IT tools, and provides direct technical support. At an institutional level, it involves efforts to help countries build their capacity to undertake such functions. Data collection on countries’ health expenditure, based on SHA 2011, is the foundation of the Global Health Expenditure Database (GHED) (https://apps.who.int/nha/database). GHED is a global public good: being an open-access platform that hosts internationally comparable data on annual health spending for more than 190 countries from 2000 onwards, as well as data visualization for easy comparisons across countries and over time. GHED also contains key methodology and guidance documents for health expenditure tracking. WHO works with the countries to update the GHED annually. To accompany the annual data release, WHO also publishes an annual global health expenditure report that provides an overview of the trends in global health expenditure, the thematic profile of spending, as well as special topics.

Bin diddigin harkar lafiya Gamsashshen bayani: Tsarin bin diddigin harkar lafiya wani tsarin bin diddigin duniya ne domin bibiyar yadda ake kashe kuɗi a harkar lafiya cikin tsari. Duba da yadda kashe kuɗi a harkar lafiya ke canjawa lokaci zuwa lokaci yana taimakawa wajen yin tsare-tsaren nan gaba da zuba jari domin mai harkokin kulawa da lafiya su inganta wajen biyan buƙatun mutane. Suna da matuƙar muhimmanci wajen bunƙasa ayyukan tsare-tsaren kulawa da lafiya a lokaci guda kuma yana ƙarfafa gaskiya da bibiyar abin da ke faruwa. Bayanan kashe-kashen kuɗi a harkar lafiya ya taimakawa wajen fahimta domin ƙimanta wadatuwar kayayyakin harkar lafiya, da binciko inganci da kyawu da daidaito wajen raba kayayyaki da kwatanta da kuma kula da cigaban manyan ƙudurorin tsarin bayar da kulawar lafiya na bai ɗaya da tsaron lafiya. A bisa haka, buƙatar bayanai a kan lokaci sannan na daidai kuma wanda ya haɗa komai a kan kashe-kashen kuɗi a harkar lafiya tana ta ƙaruwa a matakin ƙasa da duniya. Wani tsarin bin diddigin kashe-kashen kuɗi na shekarar 2011 (SHA 2011) ya samar da wata hanya ta bai ɗaya da ta ƙunshi komai domin bibiyar kashe-kashen kuɗin harkar lafiya ta wata hanyar bai ɗaya mai ɗauke da asusu iri ɗaya a tsakanin ƙasashe. Tsarin, wanda ya mai da hankali kan yadda a kai amfani da kaya a ƙarshe da bibiyar yadda kayayyaki ke kaiwa gurare a harkar lafiya: daga inda aka samo kayan (hanyoyin kashe kuɗi, da yadda aka tsara amfani da kuɗi) da hanyoyin bada kaya (kamar masu bada kaya da yadda aka bada kayan) da kuma ta hanyar amfaninsa (kamar aikin tsarin kulawa da lafiya, cutuka/shirye-shirye). Matakan Hukumar WHO Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki ƙud-da-ƙud da abokan haɗin guiwa domin kafa da mai da shi al'ada da shirye-shirye masu tsari domin tattarawa da raba bayanai a kan yadda ake kashe kuɗi a harkar kulawa da lafiya, ta hanyar amfani da wannan bayanan wajen zaɓar abin da ya kamata a yi a tsare-tsaren harkar lafiya. A matakin fasaha. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da wasu hanyoyi da nusarwar ainihi, da kuma kayan aikin fasaha, da kuma bayar da tallafin kayan fasaha kai tsaye. A matakin mai kasancewar shi al'ada, ya ƙunshi ƙoƙarin taimakawa ƙasashe gina ikon su na aiwatar da irin waɗannan ayyukan. Tattara bayanai a kan yadda ƙasashe ke kashe kuɗi a sha'anin lafiya, a kan tsarin SHA 2011, shi ne tushen matattarar ajiye bayanai na duniya a kan yadda ake kashe kuɗi a harkar lafiya (GHED) (https://apps.who.int/nha/database). Shirin GHED wani shirin al'umma ne mai kyau na kowa da kowa a faɗin duniya wanda ke bada bayanan yadda ƙasashe 190 daban-daban ke kashe kuɗi a harkar lafiya tun daga shekarar 2000, da kuma taimakawa wajen sauƙin kwatanta yadda ƙasashe ke kashe kuɗi daga lokaci zuwa lokaci domin fahimtar bayanan. Shirin GHED kuma ya ƙunshi babbar hanya da takardun nusarwa domin bibiyar yadda ake kashe kuɗi a harkar lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki da ƙasashe domin sabunta shirin GHED duk shekara. Tare da kuma fitar da bayanai duk shekara, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana kuma wallafa rahoton kashe-kashen kuɗi a harkar lafiya na duniya duk shekara wanda yake bada taƙaitaccen bayani na abubuwan da ke faruwa a harkar kashe-kashen kuɗi a harkar lafiya a duniya,.

Akaunti za afya Muhtasari: Mfumo huo wa akaunti za afya ni mfumo wa kimataifa wa uhasibu unaofuatilia matumizi ya afya kwa utaratibu. Mienendo ya muda wa matumizi ya afya kwa ujumla na vipengele vyake huongoza sera na uwekezaji wa siku zijazo ili kufanya mifumo ya afya kuendana zaidi na mahitaji ya watu. . Ni muhimu kwa kuboresha utendajikazi wa mifumo ya afya huku ikiimarisha uwazi na uwajibikaji. Data za matumizi ya afya pia hutoa maarifa ya kutathmini utoshelevu wa rasilimali za afya, kutathmini ufanisi, na usawa wa mgao wa rasilimali, ulinganishaji dhidi ya wenzao, na kufuatilia maendeleo kuelekea malengo muhimu ya huduma ya afya kwa wote na usalama wa afya. Kwa hiyo, mahitaji ya data kwa wakati, sahihi, na za kina kuhusu matumizi ya afya yamekuwa yakiongezeka nchini na viwango vya kimataifa. Mfumo wa Akaunti za Afya kwa 2011, (SHA 2011) huanzisha mbinu jumuishi na za kina za kufuatilia matumizi ya afya kupitia seti ya akaunti zinazofanana zinazoweza kulinganishwa katika nchi zote. Mfumo huo unaozingatia matumizi ya mwisho, hufuatilia mtiririko wa rasilimali kupitia mfumo wa afya: kutoka kwa vyanzo vyake (vyanzo vya ufadhili, mipango ya kifedha), mifumo ya utoaji (watoa huduma na masuala ya utoaji), kupitia matumizi yake 9kazi za afya, magonjwa/programu). Mwitikio wa WHO WHO linafanya kazi kwa karibu na washirika kuanzisha na kurasimisha mifumo iliyounganishwa, iliyounganishwa kwa utaratibu na ukusanyaji kwa wakati na uchapishaji wa data za matumizi ya afya, pamoja na kutumia taarifa za akaunti za afya katika utungaji sera. Katika ngazi ya kiufundi. WHO limeunda mbinu, mwongozo wa vitendo, na zana za IT, na hutoa msaada wa kiufundi wa moja kwa moja. Katika ngazi ya kitaasisi, linahusisha juhudi za kusaidia nchi kujenga uwezo wao wa kufanya kazi hizo. Ukusasanyaji wa data kuhusu matumizi ya afya nchini kulingana na SH 2011, ndio msingi wa Kanzidata ya Matumizi ya Afya Ulimwenguni(GHED) (https://apps.who.int/nha/database). GHED ni manufaa ya umma duniani kote: kuwa jukwaa la ufikiaji wazi ambalo huandaa data kulinganishwa kimataifa juu ya matumizi ya afya ya kila mwaka kwa zaidi ya nchi 190 kuanzia 2000 na kuendelea, pamoja na taswira ya data kwa kulinganisha kwa urahisi katika nchi zote na baada ya muda. GHED pia ina mbinu muhimu na hati za mwongozo kwa ufuatiliaji wa matumizi ya afya. WHO linafanya kazi na nchi hizo kusasisha GHED kila mwaka. Ili kuandamana na utoaji wa data wa kila mwaka, WHO pia huchapisha ripoti ya kila mwaka ya matumizi ya afya duniani ambayo hutoa muhtasari wa mwelekeo wa matumizi ya afya duniani, wasifu wa mada ya matumizi, pamoja na mada maalum.

Àkọsílẹ̀ lórí ìlera Ìsọnísókí: Àwọn ètò lórí àkọsílẹ̀ ìlera jẹ́ èyí tí ó pè régé dé láti lè mọ bí wọ́n ṣe ń náwó sórí ìlera. Bí a ṣe ṣe ètò ìsúná ìlera nísìnyí yóò ràn wá lọ́wọ́ láti ṣe ìlànà ní ọjọ́ iwájú àti lé jẹ́ kí ètò ìlera jẹ́ èyí tí yóò máa tán ìṣòro ènìyàn. Àwọn wànyí ṣe pàtàkì fún mímú àyípadà gidi bá ètò ìlera tí kò ní kọ́lọ́fín kankan. Dátà ètò ìsúná lórí ìlera máa ń pèsè àǹfààní láti lè wọ bí àwọn ohun èlò ìlera ṣe dára sí, bí wọn ṣe ń sisẹ́ sí, bí wọ́n ṣe gbéwọ̀n sí àti pinpin wón dọ́gba, mí má ma fi wón wé ara wọn àti títọ pinpin lórí àti ní ètò ìlera tó yẹ̀ kooro àti ṣíṣe àbójútó ìlera. Gẹ́gẹ́ bí, dèédè àti dátà tí ó kún lórí ìsúná ìlera tí ń wá sókè si nílé àti lóko. “Ètò Àkọsílẹ̀ Ìlera Kan 2011” (SHA 2011) dá ìlànà tí ó kún tí ó sì ṣe àsọyé lórí bí a ṣe lè máa fi ojú sí ètò ìsúná ìlera nípasẹ̀ àkọsílẹ̀ tí a lè fi wéra wọn ní orílè-èdè. Ètò ìṣe tí ó dúró lé rírà, ṣíṣe ìtó pinpin ohun ìlera nínú àjò ètò ìlera :láti orísun (nínáwó àti ṣíṣe owó) ìlànà pípèsè (Olùpèsè àti ọ̀nà ìpèsè) àti bí a ṣe ń lò ó (bí ètò ìlera ṣe ń ṣiṣẹ́, àrùn tàbí ètò rẹ̀). Èsì WHO WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábáṣepọ̀ tí wọ́n sì gbọ́ ara wọn yé, wọ́n sì fi ara balẹ̀ gba dàtà lórí ètò ìsúná ìlera, tí wọ́n sì lọ àkọsílẹ̀ ìlera nínú ṣíṣe àgbékalè ètò wọn. Lori ìmọ̀ ẹ̀rọ. WHO tí dá ìlànà, ìtọ́sọ́nà ṣíṣe, àti àwọn wẹ́ẹ́bù lórí ayẹ́lujára, tí wọ́n sì pèsè ìmọ̀ ẹ̀rọ si. Ní ìpèlè ilé-iṣẹ́, ó ní I ṣe pẹ̀lú ìgbìyànjú láti ran àwọn orílẹ̀-èdè lọ́wọ́ fún ṣíṣe ìgbélárugẹ ipa láti kó ipa wọn. Dàtà gbígbà lórí ètò ìsúná lórí ìlera ìlú, gẹ́gẹ́ bí Sha 2011, jẹ́ àkàbà fún Global Health Expenditure Database (GHED). (http://apps.who.int/nha/database). GHED jẹ́ àjọ àgbáyé :èyí tí ó fi àyè gba kí a fi dàtà lórí ìsúná ìlera wé ara wọn lọ́dọọdún láti orí ókèrè tán ìlú 190 sí 2000 sókè, ó sì tún fi àyè gba dàtà aláwòrán láti lè jẹ́ kí ìfiwéra rọrùn káàkiri àgbáyé. GHED kún fún àwọn kókó ìlànà àti ìtọ́nísọ́nà láti lè rí ètò ìsúná ìlera. Àjọ WHO ń sisẹ́ pẹ̀lú ìlú láti tún bọ̀ ṣe àtúnṣe sí GHED lọ́dọọdún. Láti lè ma gbé dátà jáde lọ́dọọdún, àjọ WHO náà ń tẹ ìwé ìsúná ìlera jáde lọ́dún láti dá sí àṣà tí ń lọ lórí ètò ìsúná ìlera lágbàyé, ọ̀nà ìnáwó àti lórí ọ̀rọ̀ tí ó ṣe kọ́kọ́.

Ama-akhawunti ezempilo Uhlolojikelele: Uhlelo lwama-akhawunti ezempilo luwuhlaka lwamazwe omhlaba lokuphendula ngokwenzekayo (accounting) lokulandelela ngokuhlelekile ukusetshenziswa kwemali yezempilo. Amathrendi esikhathi okusetshenziswa kwemali yezempilo kanye nezingxenye zayo aqondisa izinqubomgomo kanye nezimali zesikhathi esizayo ukwenza ukuthi izinhlelo zezempilo zisabele kakhudlwana ezidingweni zabantu. Abalulekile ekuthuthukiseni ukusebenza kwezinhlelo zezempilo ngesikhathi zithuthukisa ukubeka konke obala kanye nokuziphendulela. Idatha yezindleko zezempilo iphinde inikeze imibono yokuhlola ukwanela kwezinsiza zezempilo, ukuhlola ukusebenza ngendlela efanele, ukusebenza kahle, kanye nokulingana ngokuphathelene nokwabiwa kwezinsiza, ukwenza izindinganiso kontanga, kanye nokuqapha inqubekela phambili emigomweni eyinhloko yokwazi ukufinyelela kwezempilo kuyo yonke indawo kanye nokuvikeleka kwezempilo. Ngakho, isidingo sedatha efika ngesikhathi, enembile, neningiliziwe ngokuphathelene nezindleko zezempilo besilokhu sikhula kuwo womabili amazinga ezwe kanye nawomhlaba. “Uhlelo Lwama-Akhawunti Ezempilo 2011” (SHA 2011) lusungula indlela ehlanganisiwe kanye neningiliziwe yokulandelela izindleko zezempilo ngokusebenzisa iqoqo lama-akhawunti ahambisanayo afanayo kuwo wonke amazwe. Uhlaka, olugxile ekusetshenzisweni kokugcina, lulandelela izinsiza ezihamba ohlelweni lwezempilo: emithonjeni yalo (imithombo yezimali, ukulungiselela ngokuphathelene nezimali), izindlela zokuhlinzeka (abahlinzeki kanye nezici zokuhlinzeka), kanye nasekusetshenzisweni kwalo (imisebenzi yokunakekela kwezempilo, izifo/izinhlelo). Impendulo yeWHO I-WHO isebenzisana eduze nabalingani ekusunguleni kanye nasekuhleleni izindlela ezilungelanisiwe, ezihlanganisiwe zokuqoqwa kanye nokushicilelwa kwedatha yezindleko zezempilo ngesikhathi esifanele, kanye nokusebenzisa ulwazi lwama-akhawunti ezempilo ekwenzeni inqubomgomo. Ezingeni lobuchwepheshe. I-WHO isungule izindlela, isiqondiso esisebenzayo, namathuluzi e-IT, futhi inikeza usizo lwezobuchwepheshe ngqo. Ezingeni lesikhungo, kuhlanganisa imizamo yokusiza amazwe ngokuwahlomisa ukwenza imisebenzi enjalo. Ukuqoqwa kwedatha yezindleko zezempilo zamazwe, ngokusekelwe ku-SHA 2011, kuyisisekelo se-Global Health Expenditure Database (GHED) (https://apps.who.int/nha/database). I-GHED iyinzuzo yomhlaba wonke: ngokuba yisithangami esifinyeleleka kalula esigcina idatha eqhathaniseka neyomhlaba wonke mayelana nezindleko zonyaka zezempilo emazweni angaphezu kwe-190 kusukela ngo-2000 ukuqhubekela phambili, kanye nokubukwa kwedatha ukuze kuqhathaniswe kalula kuwo wonke amazwe futhi ngokuhamba kwesikhathi. I-GHED futhi iqukethe indlela yokwenza esemqoka kanye namadokhumenti eziqondiso zokulandelela izindleko zezempilo. I-WHO isebenzisana namazwe ukuze kufakwe imininingwane yakamuva kuGHED minyaka yonke. Ukuze ihambisane nokudedelwa kwedatha yonyaka, iWHO iphinde ishicilele umbiko waminyaka yonke wezindleko zezempilo zomhlaba wonke ohlinzeka ngombono wamathrendi ezindleko zezempilo omhlaba wonke, iphrofayili yesihloko ngokuphathelene nezindleko, kanye nezihloko ezikhethekile.

የጤና ፍትሃዊነት ማጠቃሊያ፡- ፍትሃዊነት ማለት እነዚህ የሕብረሰተብ ክፍሎች በማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ስነ-ህዝብ ወይም ጂኦግራፊያዊ ወይም በሌላ የእኩልነት መመዘኛዎች (ለምሳሌ ጾታ፣ስርዓተ-ጾታ፣ ብሄር፣ አካል ጉዳተኝነት ወይም የጾታዊ ግንኙነት ምርጫን) የተገለጹ ስለመሆናቸው በሕብረሰተብ ክፍሎች መካከል ፍትሃዊ ያልሆነ፣ ሊወገድ የሚችል ወይም ሊታረም የሚችል ልዩነት አለመኖር ነው፡፡ ጤና የሰው ልጅ መሠረታዊ መብት ነው፡፡ የጤና ፍትሃዊነት የሚገኘው ሁሉም ሰው ለጤና እና ለደህንነት ያለውን ሙሉ አቅም ማግኘት ሲችል ነው፡፡ የጤና እና የጤና ፍትሃዊነት ሰዎች በተወለዱበት፣ በሚያድጉበት፣ በሚኖሩበት፣ በሚሰሩበት፣ በጨዋታ እና በእድሜ እንዲሁም በባዮሎጂያዊ ሁኔታዎች ላይ ይወሰናል፡፡ መዋቅራዊ ወሳኞች (ፖለቲካዊ፣ ህጋዊ እና ኢኮኖሚያዊ) ማህበራዊ ደንቦች እና ተቋማዊ አሰራሮችን ሰዎች በተወለዱበት፣ በሚያድጉበት፣ በሚኖሩበት፣ በሚሰሩበት፣ በሚጫወቱበት እና በእድሜ ሁኔታ ላይ በመመስረት የስልጣን እና የሃብት ክፍፍልን ይደለድላሉ፡፡ የሰዎች የኑሮ ሁኔታ ብዙውን ጊዜ በፆታ፣ በስርአተ-ፆታ፣ በእድሜ፣ በዘር፣ በብሄር ወይም በአካል ጉዳት ላይ በተመሰረተ አድልዎ፣ ጭፍን ጥላቻ ይባባሳል፡፡ ቡድኖች በየደረጃው በውሳኔ አሰጣጥ አንሰው እንዳይቀርቡ ወይም አገልግሎት እንዳይሰጡ የሚያደርጉ አድሎአዊ ድርጊቶች በተቋም እና በስርአት ሂደቶች ውስጥ ተካተዋል፡፡ የጤንነት መብትን በሂደት መገንዘቡ በጤና እና በአጠቃላይ የኑሮ ሁኔታዎች ምክንያት የሚመጡ ኢፍትሃዊነትን በዘዴ መለየት እና ማስወገድ ማለት ነው፡፡ መረጃ እና ማስረጃ እውቀት፣ ክትትል እና ትንተና ፍትሃዊነትን ለማግኘት የሚያስፈልጉትን ድርጊቶች የጀርባ አጥንት ናቸው፡፡ የጤና ኢፍትሃዊነትን መከታተል የአንድ ሀገር የጤና መረጃ ሥርዓት ማዕከላዊ መሆን አለበት። ይህ በእድሜ፣ በጾታ፣ በትምህርት፣ በገቢ፣ በአካል ጉዳት እና በሌሎች ነገሮች የተከፋፈሉ መረጃዎችን በማሰባሰብ፣ በመተንተን እና ሪፖርት በማድረግ ይጀምራል፡፡ ኢፍትሃዊነትን እንዴት እና ለምን እንደተከሰተ ለመረዳት ጥራት ያለው መቁጥራዊ ረጃም አስፈላጊ ነው፡፡ በመንስኤ እና በውጤት መካከል ያለው ግንኙነቶች ማለትም እነዚህ ሌሎች ቆራጮች ለጤና ኢፍትሃዊነት እንዴት እንደሚያበረክቱ መረጃ ከሌሎች ወሳኞች እንደ ትምህርት ካሉ መረጃዎች ጋር መያያዝ አለበት፡፡ የእኩልነት መጓደል ቁጥጥር አካል በስርዓተ-ፆታ የተፈጠሩ ክፍተቶችን እና ሌሎች መረጃዎችን ከዚህ ቀደም እንዴት እንደተሰበሰበ፣ እንደተተነተነ እና ሪፖርት መደረጉን ያካትታል፡፡ በፍትሃዊነት፣ በፆታ እና በመብት ላይ የተመሰረቱ የግምገማ አቀራረቦች እና መሳሪያዎች (አሳታፊ አሰራሮችን ጨምሮ) በጤና እኩልነት ላይ ያሉ መረጃዎችን በዘዴ ለመሰብሰብ፣ ለመሰብሰብ እና ለመተንተን የሚያገለግሉ መሆን አለባቸው፡፡ ይህ በጤና እና በሌሎች ዘርፎች የሚወስዱትን የጤና ፍትሃዊነት ተፅእኖን ያጠቃልላል ለምሳሌ የጤና ስርዓቱን ልዩ ገጽታዎች (ለምሳሌ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ (PHC)/ፋይናንስ/የጤና ሰራተኛ ሃይል) ወይም የተወሰኑ ፕሮግራሞችን (ለምሳሌ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ጤና/ችላ የሚባሉ የትሮፒካል በሽታዎች/ የከተማ ጤና) ግኝቶቹ ለተሻሻለ ፍትሃዊነት እና በአሁን ሰዓት ያለው ፍትሃዊ ያልሆነ የጤና ክትትልም ለመንደፍ መዋል አለባቸው፡፡ እርዳታው፡- የጤና ፍትሃዊነትን ለማሻሻል በማስረጃ የተደገፈ እርምጃ ያስፈልጋል፡- በጤናው ዘርፍ ከፍተኛ ጥራት ያለውና ውጤታማ አገልግሎት ለሁሉም ሰው ተደራሽ እና ተቀባይነት ያለው በሚፈልግበት ጊዜ በሁሉም ቦታ መገኘቱን ማረጋገጥ፤ በጤና እና ወይም በሌሎች ዘርፎች የጤና እና የሀብት ክፍፍልን ፍትሃዊ ያልሆነ ስርጭት ለመቅረፍ እና የዕለት ተዕለት የኑሮ ሁኔታዎችን ለማሻሻል በሰፊው የጤና መዋቅራዊ ተቆጣጣሪዎች ላይ እርምጃ እንዲወስድ እንዲሁም የጤና ዘርፉ የጤና እክሎችን በመከታተል የጤና ውጤቶችን በመከታተል እና በጤና አገልግሎት አሰጣጥ ላይ ግንባር መሆን እና ከሌሎች ዘርፎች ጋር በመሆን የሰዎችን የኑሮ ሁኔታ መከታተል፡፡ ቁልፍ ምሳሌዎች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- ፍትሃዊነት የጤና ስርዓቶችን በድጋሚ በመንደፍ ለምሳሌ የማከፋፈያ አቅምን ለማሳደግ እና እ/አ/አ በ2023 አንድ ቢሊዮን ተጨማሪ ሰዎችን በዚሁ አገልግሎት ለመሸፈን የፋይናንስ ግብቶችን ማሰባሰብ፤ የመጀመሪያ ደረጃ የሕክምና እርዳታን ቅድሚያ መስጠት ለምሳሌ በየመጀመሪያ ደረጃ የሕክምና እርዳታ ላይ የ 1% የሀገር ውስጥ ምርት ኢንቨስት ማድረገ፤ እንደ ጾታዊነት፣ ዘረኝነት፣ የዕድሜ መግፋት፣ የኑሮ ደረጃ እና ብልህነት ያሉ መዋቅራዊ ወሳኞችን መዋጋት፤ በጤና ፖሊሲዎች/አገልግሎቶች/ፕሮግራሞች ላይ የሚመለከቱትን ጎጂ የሆኑ የሥርዓተ ፆታ ልምዶችን እና የሥርዓተ-ፆታ እኩልነትን በመቅረፍ ብዙ ሴቶች በአመራር ሥራ ቦታዎች እና በውሳኔ አሰጣጥ ሂደቶች ላይ እንዲገሳተፉ ማድረግ፤ በጤና እና በሌሎች ማህበራዊ ዘርፎች (በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን፣ ትምህርት እና ሰፊ ማህበራዊ ጥበቃ) ኢንቨስትመንቶችን መጠበቅ እና ማሳደግ ለምሳሌ፡- ለሁሉም ተስማሚ የሥራ እና የሥራ ቅጥር ሁኔታ ፖሊሲዎችን መውጣታቸውን ማረጋገጥ፤ በከተማ እና በገጠር ፍትሃዊ አገልግሎቶችን እና መሰረተ ልማቶችን ማረጋገጥ ሁሉም ሰው ጤናማ ህይወት እንዲኖረው ማድረግ፤ እንዲሁም የጤና እኩልነትን እና የእርምጃውን ተፅእኖ እየተከታተሉ መቀጠል፡፡

Health equity Overview: Equity is the absence of unfair, avoidable or remediable differences among groups of people, whether those groups are defined socially, economically, demographically, or geographically or by other dimensions of inequality (e.g. sex, gender, ethnicity, disability, or sexual orientation). Health is a fundamental human right. Health equity is achieved when everyone can attain their full potential for health and well-being. Health and health equity are determined by the conditions in which people are born, grow, live, work, play and age, as well as biological determinants. Structural determinants (political, legal, and economic) with social norms and institutional processes shape the distribution of power and resources determined by the conditions in which people are born, grow, live, work, play and age. People’s living conditions are often made worse by discrimination, stereotyping, and prejudice based on sex, gender, age, race, ethnicity, or disability, among other factors. Discriminatory practices are often embedded in institutional and systems processes, leading to groups being under-represented in decision-making at all levels or underserved. Progressively realizing the right to health means systematically identifying and eliminating inequities resulting from differences in health and in overall living conditions. Data and evidence Knowledge, monitoring, and analysis make up the backbone of actions needed to achieve equity. Monitoring health inequality must be central to a country’s health information system. This begins with the collection, analysis and reporting of data disaggregated by age, sex, education, income, disability and other factors. Qualitative data is also essential to understand the how and why of inequities. Data must also be linked with information on other determinants such as education to better understand cause-and-effect relationships i.e. how these other determinants contribute to health inequities. Part of inequality monitoring includes addressing gaps created by gender and other biases in how data has been previously collected, analysed and reported. Equity, gender and rights-based assessment approaches and tools (including participatory approaches) should be used to systematically collect, collate, and analyze the evidence on health inequalities. This includes the health equity impacts of action by health and other sectors, for example reviewing specific aspects of the health system (e.g. Primary Health Care (PHC)/financing/health workforce) or of specific programmes (e.g. adolescent health/neglected tropical diseases/urban health). The findings need to be used to design responses for improved equity and ongoing monitoring of health inequalities. Response: To improve health equity, evidence-informed action is needed: (1) by the health sector to ensure high-quality and effective services are available, accessible and acceptable to everyone, everywhere when they need them; (2) by health and or other sectors to act on the wider structural determinants of health to tackle the inequitable distribution of power and resources, and to improve daily living conditions; and (3) the health sector needs to take the lead in monitoring health inequities through monitoring health outcomes and health service delivery – as well as working with other sectors to monitor people’s living conditions. Key examples include: redesigning health systems for equity e.g. pooling financial resources to enhance redistributive capacity and to progressively cover one billion additional people by 2023; prioritising the Primary Health Care approach e.g. investment of 1% of GDP in PHC; tackling structural determinants such as sexism, racism, ageism, classism and ablism; addressing harmful gender norms and gender inequalities in health policies/services/programmes and having more women in leadership positions and decision-making processes; protecting and increasing investment in health and other social sectors (through Universal Health Coverage (UHC), education and broader social protection) e.g. ensuring policies for decent work and employment conditions for all; ensuring equitable services and infrastructure in both urban and rural areas to ensure everyone can lead healthy lives; and continuing to monitor health inequalities and the impact of action.

Daidaito a harkar lafiya Ƙarin bayani: Daidaito shi ne rashin nuna bambanci a tsakanin rukin wasu mutane, ko da wannan rukunin a bambance shi ta fuskar zamantakewa ko tattalin arziƙi ko yawa al'umma ko yanki ko kuma ta wasu hanyoyin na rashin daidaito (misali, jinsin halitta, jinsin zamantakewa, ƙabila, nakasa ko fahimtar zaɓin jinsi. Lafiya yancin dan adam ne na dole. Ana cimma daidaito a harkar lafiya yayin da mutane suka iya samun dukkan haƙƙoƙinsu na lafiya da walwala. Ana ƙimanta lafiya da daidaito a harkar lafiya ta hanyar yanayin da aka haifi mutane da girma da yin rayuwa da aiki da wasa da shekaru da kuma siffofin halitta. Yadda ake raba iko da kayayyaki suna tasirantuwa da dokoki da al'adun zamantakewa da yanayin tattalin arziƙi, wanda ke tasiri ga yanayin yadda aka haifi mutane da girma da rayuwa da aiki da wasa da kuma shekaru. Ana tagayyara yanayin rayuwar mutane ta hanyar nuna musu bambanci da munana musu zato da kuma ƙiyayya mara tushe saboda jinsin halitta da jinsin zamantakewa da shekaru da launin fata da ƙabila , ko kuma nakasa, da wasu abubuwan ma. Ɗabi'un nuna bambanci ana samun su a harkokin hukuma da tsare-tsare, wanda hakan ke janyo wasu rukunin mutane basa samun wakilci a yanke shawarwari a dukkan matakai ko rashin cancantarsu a ciki. Cigaba da gano 'yancin samun lafiya na nufin ganewa da kawar da rashin daidaito cikin tsari, inda hakan na faruwa ta dalilin bambance-bambance a harkar lafiya da kuma a dukkan yanayin rayuwar al'umma. Bayanai da shaidu ilimi da sa ido da kuma yin nazari sune suka haɗa ƙashin bayan matakan da ake buƙata wajen cimma daidaito. Kula da rashin daidaito a harkar lafiya dole ya zama cikin babban al'amari a tsarin bayanan ƙasa. Hakan na farawa ne da tattarawa da yin nazari da bada rahoton bayanan da shekaru ko jinsi ko ilimi ko yanin samun arziƙi ko nakasa ko kuma wasu abubuwan da suka bambanta. Ingantattun bayanai nada matukar muhimmanci wajen gano ta ya kuma me yasa ake rashin daidaito a harkar lafiya. Ya kamata a haɗa bayanai da cikakken bayanan wasu al'amuran kamar ilimi domin fahimta sosai dangantakar abin da ke janyo su da illolin, cewa ta yadda waɗannan al'amuran ke bada gudunmawa wajen samun rashin daidaiton harkar lafiya. Bangaren da za a sa ido a kan rashin daidaiton ya haɗa da magance giɓin da bambancin jinsin da sauran bambance-bambance ke haifarwa bisa yadda aka tattara rahoton bayanai a baya. Ya kamata a yi amfani da hanyoyi da manhajoji na daidaito da wacce ke duba ga jinsi da lura da 'yanci (kamar shiga da duk wanda abin ya shafa) domin tattarawa da shiryawa da nazarin shedu a kan rashin daidaito a harkar lafiya. Wannan ya haɗa da tasirin rashin daidaiton harkar lafiya na ayyukan ɓangaren lafiya da wasu ɓangarorin, misali dubawa da canja wasu keɓantattun abubuwan tsarin lafiya (misali, kulawar lafiya na dole/zuba kuɗi/yawan ma'aikatan lafiya) ko na wasu shirye-shirye na musamman (misali, lafiyar matasa/cututtukan yankuna masu zafi/ lafiya birane). Akwai buƙatar yin amfani da binciken domin samar da amsoshi ga cigaban da aka samu a daidaiton da kuma cigaba da sa ido a kan sha'anin rashin daidaiton. Amsa: Domin inganta daidaito a harkar lafiya, akwai buƙatar ɗaukar mataki ta hanyar shaidu. (1) wanda ɓangaren lafiya zai ɗauka domin tabbatar ingantattun ayyukan kuma masu kyau sun wadata sannan suna da sauƙin samu sannan amintattun ne ga kowa kuma a ko'ina yayin da suke buƙatar ayyukan kulawar lafiyar. (2) wanda ɓangaren lafiya da wasu ɓangarorin za su yi wajen yin hoɓɓasa a kan wasu abubuwa ɓangaren lafiyar domin kawar da rashin daidaiton wajen raba iko da kayayyaki da kuma bunƙasa yanayin rayuwar yau da kullum: da (3) dole ɓangaren lafiya ya jagoranci sa ido a kan sha'anin rashin daidaiton harkar lafiya ta hanyar kula da sakamako da ake samu a bangaren da bada ayyukan lafiya da kuma yin aiki tare da wasu ɓangarorin domin kula da yanayin rayuwar mutane. Manya misalan sun haɗa da: Sake fasalin tsare-tsaren lafiya don tabbatar da daidaito, misali, tattara kuɗi domin bunƙasa tsarin tallafawa wasu ƙarin mutane da kuma ƙara taimakawa mutane har biliyan ɗaya a shekarar 2023.; Bada muhimmanci ga hanyar bada kulawar lafiya na dole, misali, zuba jari na kaso 1% na tattalin arziƙin ƙasa a harkar bada lafiya na dole (PHC), domin kawar da abubuwa irin su wariyar jinsi da wariyar launin fata da wariyar shekaru da wariyar matsayi da kuma wariyar nakasa.; Magance munanan al'adun jinsi da rashin daidaiton jinsi a tsare-tsare da ayyuka da shirye-shiryen lafiya da kuma shigo da mata cikin matakan shugabanci da sha’ani yanke shawarwari. Bada kariya da ƙara zuba jari a harkar lafiya da wasu bangarorin da suka shafi rayuwar mutane (ta hanyar tsarin bada lafiya na bai ɗaya (UHC), ilimi da ƙarin bada kariya ga mutane) misali, tabbatar da tsare-tsaren samun tsabtataccen aiki da kuma yanayin aiki ga kowa da kowa.; Tabbatar da samun ayyuka na daidaito da kuma kayan more rayuwa a birane da ƙauyuka domin tabbatar da kowa na samun lafiyayyiyar rayuwa:; da Cigaba da sa ido a rashin daidaiton harkar lafiya da kuma tasirin matakin da ake ɗauka.

Usawa wa Afya Muhtasari: Usawa ni kutokuwepo kwa tofauti zisizo za haki, zinazoweza kuepukika au zinazoweza kurekebishwa kati ya makundi ya watu, iwe makundi hayo yamefafanuliwa kijamii, kiuchumi, kidemografia au kijografia au kwa muelekeo mwingine wa ukosefu wa usawa (m.f jinsia, jinsia, kabila, ulemavu, au muelekeo wa kijinsia). Afya ni haki ya msingi ya Binadamu. Usawa wa Afya hupatikana wakati kila mtu anaweza kufikia uwezo wake kamili wa Afya na Ustawi. Usawa wa kiafya na afya huamuliwa na hali ambazo watu huzaliwa, kukua, kuishi, kufanya kazi, kucheza na umri, vilevile viashiria vya kibaolojia. Viambuzi vya kimuundo (kisiasa, kisheria, na kiuchumi) yenye kanuni za kijamii na michakato ya kitaasisi hutengeneza mgawanyo wa mamlaka na rasilimali unaoamuliwa na hali ambamo watu huzaliwa, kukua, kuishi, kufanya kazi, kucheza na Umri. Hali ya maisha mara nyingi inafanywa kuwa mbaya zaidi kwa ubaguzi, fikra potofu na chuki kwa misingi ya jinsia, jinsia, umri, rangi, kabila, au ulemavu, miongoni mwa mambo mengine. Desturi za kibaguzi mara nyingi huingizwa katika michakato ya kitaasisi ma mifumo, na hivyo kusababisha makundi kuwa na uwakilishi mdogo katika kufanya maamuzi katika ngazi zote au kutohudumiwa. Kutambua hatua kwa hatua haki ya Afya ina maana ya kutambua kwa utaratibu na kuondoa ukosefu wa usawa unaotokana na tofauti za Afya na hali ya maisha kwa ujumla. Data na Ushahidi Maarifa, ufuatiliaji, na uchanganuzi hufanya uti wa mgongo wa vitendo vinavyohitajika ili kufikia usawa. Ufuatiliaji wa kukosekana kwa usawa wa Afya lazima uwe muhimu katika mfumo wa taarifa za Afya wa nchi. Hii huanza na ukusanyaji, uchanganuzi na utoaji wa taarifa za Data zilizogawanywa kulingana na Umri, jinsia, elimu, kipato, ulemavu na mambo mengine. Pia Data ya ubora ni muhimu kuelewa jinsi na kwa nini ukosefu wa usawa. Pia Data lazima iunganishwe na maelezo kuhusu viambajengo vingine kama vile elimu ili kuelea vyema uhusiano wa sababu-na-athari, yaani, jinsia viambishi hivi vingine vinavyochangia ukosefu wa usawa wa kiafya. sehemu ya ufuatiliaji wa ukosefu wa usawa ni pamoja na kushughulikia mapengo yaliyotokana na jinsia na upendeleo mwingine katika jinsi data ilivyokusanywa hapo awali, kuchambuliwa na kuripotiwa. Usawa, jinsia na mbinu za tathmini zinazozingatia haki na zana (ikiwa ni pamoja na mbinu shirikishi) zinapaswa kutumika kukusanya, kukusanya na kutambua ushahidi kuhusu ukosefu wa usawa wa kiafya. Hii ni pamoja na athari za usawa wa Afya za hatua za Afya na sekta nyingine, kwa mfano- kukagua vipengele mahususi vya mfumo wa Afya (m.f huduma ya afya ya msingi (PHC)/ fedha/ wahudumu wa Afya) au ya programu mahususi (m.f afya ya vijana/ magonjwa ya kitropiki yaliyosahaulika/ afya ya mijini). Matokeo yanahitajika kutumika kutengeneza majibu kwa usawa ulioboreshwa na ufuatiliaji unaoendelea wa kukosekana kwa usawa wa kiafya. Majibu: Ili kuboresha usawa wa Afya, hatua iliyo na ushahidi inahitajika: (1) Na sekta ya Afya ili kuhakikisha huduma za hali ya juu na zinazofaa zinazopatikana , zinafikika na kukubalika kwa kila mtu, kila mahali anapozihitaji; (2) Na Afya na au sekta nyingine kuchukua hatua kwa upana viambajengo vya kimuundo vya afya ili kukabiliana na mgawanyo usio sawa wa nishati na rasilimali, na kuboresha hali ya maisha ya kila siku; na (3) Sekta ya afya inahitaji kuongeza katika kufuatilia ukosefu wa usawa wa afya kupitia kufuatilia matokeo ya afya na utoaji wa huduma za afya vilevile kufanya kazi na sekta nyingine kufuatilia hali ya watu. Mifano muhimu ni pamoja na: Kuunda upya mifumo ya Afya kwa usawa m.f kuunganisha rasilimali za kifedha ili kuongeza uwezo wa ugawaji upya na kuendelea kuhudumia watu Bilioni moja zaidi ifikapo 2023; Kuweka kipaumbele mbinu ya huduma ya afya ya msingi m.f. uwekezaji wa 1% ya pato la Taifa katika PHC; kukabiliana na viambajengo vya kimuundo kama vile uongozi, wa kijinsia, ubaguzi wa rangi, umri, utabaka na ablism; Kushughulikia kanuni zenye madhara ya kijinsia na ukosefu wa usawa wa kijinsia katika sera/ huduma/ programu za afya na kuwa na wanawake wengi katika nafasi za uongozi na michakato ya kufanya maamuzi; Kulinda na kuongeza uwekezaji, katika Afya na sekta nyingine za kijamii (kupitia huduma za afya kwa wote (UHC), elimu na ulinzi mpana wa kijamii) m.f kuhakikisha sera za kazi zenye staha na masharti ya ajira kwa wote; Kuhakikisha huduma na miundombinu yenye usawa katika maeneo ya mijini na vijijini ili kuhakikisha kila mtu anaweza kuishi maisha yenye afya; na Kuendelea kufuatilia usawa wa Afya na athari za hatua.

ìdọ́gba Ètò ìlera Ìsọníṣọ́kí: Ọgbọọgba ni àìṣe ohun tí kò dára, yíyẹra tàbí ìyàtọ̀ tí àtúnṣe lè dé bá láàárín ìṣòrí àwọn ènìyàn, yálà ìṣòrí àwọn ènìyàn náà jẹ́ àwọn tí a lè dámọ̀ nípa àwùjọ, ètò ọrọ̀ ajé, ohun ìdánimọ́ wọn, tàbí agbègbè tàbí àwọn nǹkan mìíràn tí ó ń ṣàfihàn ohun tí kì í ṣe Ọgbọọgba (bí àpẹẹrẹ jẹ́ńdà, ẹ̀yà, àbùkù ara, tàbí òye nípa ìbálòpọ̀). Ìlera jẹ́ ẹ̀tọ́ tí ó ṣe pàtàkì fún ènìyàn. Ọgbọọgba Ìlera jẹ́ èyí tí ó ń di ṣíṣe nígbà tí gbogbo ènìyàn bá lè dé ipele tí ó ga jú fún ìlera àti wíwà ní pípé. Ìlera àti Ọgbọọgba ìlera jẹ́ èyí tí àwọn ohun tí ó máa ń sọ bí yóò ti rí ní ibi tí a ti bí ni dàgbà sí, gbé ṣiṣẹ́, ṣeré àti dàgbà, àti àwọn ohun tí ó sọ mọ́ ìbí ẹni. Àwọn ohun elétò tí ó lè ṣe (ètò ìṣèlú, imọ̀ òfin, àti ọrọ̀ ajé) pẹ̀lú ohun tí ó yẹ láwùjọ àti àwọn ètò àbọ̀ tí ó ń ṣètò pípín iná àti ohun álùmọ́nì nípa ọ̀nà tí a fi bí ènìyàn, dàgbà, wà láyé, ṣiṣẹ́, ṣeré àti ọjọ́ orí. Ipò ìgbé ayé ènìyàn a máa burú jáì nípasẹ̀ ìgbógun tí ni, mímúni tẹ̀lé ìlànà kan, àti ìfìyà jẹni lórí jẹ́ńdà, ọjọ́ orí, ìran, ẹ̀yà, lílábùkù, láàárín àwọn ṣokùnfà. Àwọn ètò ìgbógun tíni a máa wà nínú àjọ̀ àti ètò ìṣe jọba, èyí tí ó máa ń fà kí ìṣòrí di èyí tí kò elénìyàn tó tó láti ṣojú wọn níbi ìpinnu ṣíṣe ní gbogbo ipele tàbí kí wọ́n máà rí ohun tí ó tọ́. Mímọ ẹ̀tọ́ ẹni sí ìlera ní ìtẹ̀síwájú túmọ̀ sí ṣíṣe ìdánimọ́ pẹ̀lú ète àti yíyọ àìdọ́gba kúrò tí ó jẹ yọ látára ìyàtọ̀ nínú ètò ìlera àti ipò ìgbé ayé lápapọ̀. Dátà àti ẹ̀rí Ìmọ̀, ìtọpinpin, àti àtúpalẹ̀ jẹ́ igi lẹ́yìn ọgbà fún ojúṣe tí a nílò láti gba ọgboogba. Ìtọpinpin àìdọ́gba ètò ìlera gbọdọ̀ jẹ́ kókó sí ètò ìfitónilétí ètò ìlera orílẹ̀-èdè. Èyí bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú gbígbà, ìtúpalẹ̀ àti ìfisùn Dátà tí a kò tò lọ́wọ̀ọ̀wọ́ nípa ọjọ́ orí, jẹ́ńda, ipele ẹ̀kọ́, owó tí ó ń wọlé, àìlera àti àwọn ohun ìṣokùnfá mìíràn. Dátà onífọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò jẹ́ èyí tí ó ṣe pàtàkì láti ní òye ọ̀nà tí àti ìdí àìdọ́gba. A gbọ́dọ̀ so dátà mọ́ àlàyé pẹ̀lú àwọn ohun aṣòkùnfà mìíràn bí í ìmọ̀ ẹ̀kọ́ láti ní òye tó kún lórí okùnfà àti ipa ìbádọ̀rẹ́ ìyẹn ni bí àwọn aṣòkùnfà ṣe kó ipa lórí àìdọ́gba ètò ìlera. Lára ìtọpinpin àìdọ́gba ni mímójútó àlàfo tí jẹ́ńdà pèsè àti àwọn àìṣòdodo nínú gbígba dátà ìṣáájú, ìtúpalẹ̀ àti ìjábọ̀. Ọ̀gbọọgba, jẹ́ńdà àti ìlànà àti irinṣẹ́ ìgbéléwọ̀n tí ó dá lórí ẹ̀tọ̀ (láìyọ àwọn ìlànà ìkópa) yẹ ní lílò pẹ̀lú ète láti gbà, ṣe àkójọ, and ìtúpalẹ̀ ẹ̀rí lórí àìdọ́gba ètò ìlera. Èyí pẹ̀lú ipa àìdọ́gba ètò ìlera látọ̀dọ ètò ìlera àti àwọn ẹ̀ka yòókù, fún àpẹẹrẹ ṣíṣe àtúnyẹ̀wò àwọn ìhà kọ̀ọ̀kan ti ètò ìlera (bí àpẹẹrẹ Ètò ìlera tí onípele kékeré/ètò ìsúná/òṣìṣẹ́ ètò ìlẹra) tàbí tí iṣẹ́àkànṣe(bí àpẹẹrẹ ètò ìlera ọmọdé/àwọn àìsàn agbègbè tí a ti patì/ètò ìlera tí ìlú tí ó lajú). Àwọn àbájáde náà jẹ́ èyí tí a gbọdọ̀ lò fún ṣíṣe àtọ̀ ìdáhùn fún ṣíṣe àtúnṣe sí Ọ̀gbọọgba àti ìtọpinpin Ọ̀gbọọgba ètò ìlera tí ó ń lọ lọ́wọ́. Ìdáhùn: Láti ṣe ohun tí yóò mú Ọ̀gbọọgba ètò ìlera tẹ̀síwájú, tí àlàyé pẹ̀lú ẹ̀rí nínú jẹ́ èyí tí a nílò. (1)láti ẹ̀ka ètò ìlera láti rí í dájú pé ètò tí ó jíire tó sì ṣiṣẹ́ déédéé wà ní ṣepẹ́, jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà ́ fún gbogbo ènìyàn, ibi gbogbo nígbà tí wọ́n nílò wọn. (2) nípa ìlera àti tàbí àwọn ẹ̀ka tó ń ṣiṣẹ́ lórí àwọn ohun elétò tó gbòòrò tó ń ṣokùnfà ti ìlera láti dojú kọ àìpín iná ẹ̀lẹ́tírikì àti àlùmọ́nì ní ọgbọọgba, àti láti mú ìyípadà dé bá ìgbé ayé; àti (3) ẹ̀ka ti ètò ìlera nílò láti gba ipò adarí nínú mímójútó àìdọ́gba ètò ìlera nípasẹ̀ ìtọpinpin àbájáde àti ìṣe ètò ìlera - pẹ̀lú ṣíṣe iṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú àwọn ẹ̀ka yòókù láti mójútó ipò ìgbé ayé ènìyàn. Àpẹẹrẹ tí ó jẹ́ kókó ni: Ṣíṣe àtúnṣe sí ètò ìlera fún ọgbọọgba bí àpẹẹrẹ kíkó owó jọ láti lè ṣe àtúnpín ipá àti láti lè borí ní ìtẹ̀síwájú àwọn ènìyàn bílíọ̀nù kan tó bá máa fi di 2023; Mímú ìlànà ètò ìlera kékeré gẹ́gẹ́ bí í alákọ̀ọ́kọ́ bí àpẹẹrẹ ìdókòwò ìdá kan tí owó tí ó ń wọ̀lú nínú ọjà abélé nínú PHC;ìgbógunti ètò tó ń ṣokùnfà bí ó jẹ́ńdá, ìran, ipò, àti ìyàsọ́tọ̀ àwọn aláìlera; dídokọ́ju àwọn ewu fún jẹ́ńdà àti àìdọ́gba jẹ́ńdà nínú àlàkalẹ̀/ètò ìlera àti níní ọ̀pọ̀ obìnrin nínú ipò ìṣèjọba àti ètò ìpinnu ; dídáàbò àti ṣíṣe àfikún sí ìdókòwò nínú ètò ìlera àti àwọn ẹ̀ka àwùjọ (látara Universal Health Coverage (UHC), ètò ẹ̀kọ́ àti ìdá àbọ̀ àwùjọ tó gbòòrò) bí àpẹẹrẹ àrídàjú àlàkalẹ̀ fún iṣẹ́ tí ó dára àti ipò ìgbaniṣíṣẹ́ fún gbogbo ènìyàn; Rírí dájú pé ètò ọgbọọgba àti ohun èlò amáyẹ́dẹrùn ní ìgboro àti àwọn agbègbè abúlé fún láti rí í dájú wí pé gbogbo ènìyàn lè gbé ìgbé ayé àlááfíà;àti Títẹ̀síwájú láti mójútó àìdọ́gba ètò ìlera àti ipa ìṣe náà.

Ukulingana kwezempilo Uhlolojikelele: Ukulingana ukungabi khona kokungafani okungenabulungisa, okungenakugwenywa noma okulungisekayo phakathi kwamaqembu abantu, kungakhathaliseki ukuthi lawo maqembu achazwa ngokwenhlalo, ngokwezomnotho, ngokwenhlalo yabantu, noma ngokwezendawo noma ngobunye ubukhulu bokungalingani (isb. ubulili ozibona uyibo, ubulili, uhlanga, ukukhubazeka, noma ukukhetha ukuba sebudlelwaneni nobulili obuthile). Impilo Yengqondo iyilungelo labantu elibalulekile. Ukulingana kwezempilo kuzuzwa lapho wonke umuntu engafinyelela ngokuphelele empilweni kanye nenhlalakahle. Ezempilo kanye nokulingana kwezempiloo kunqunywa izimo lapho abantu bezalwa khona, bekhula, bephila, besebenza, bedlala futhi beguga, kanye nezinto zokunquma izinto eziphilayo. Okunquma uhlaka (ezombusazwe, umthetho, kanye nezomnotho) ezinemithetho yezenhlalo kanye nezinqubo zezikhungo zizobumba ukusatshalaliswa kwamandla kanye nezinsiza ezinqunywa yizimo lapho abantu bezalwa, bekhula, bephila, besebenza, bedlala futhi beguga. Izimo zokuphila zabantu zivame ukwenziwa zimbi kakhulu ukubandlululwa, ukucatshangelwa okuthile (stereotyping), nokubandlululwa okusekelwe ebulilini umuntu azibona eyibo, ubulili, iminyaka yobudala, uhlanga, ubuzwe, noma ukukhubazeka, phakathi kwezinye izici. Imikhuba yokubandlulula ivame ukufakwa ezinqubweni zezikhungo kanye nezinhlelo, okuholela ekutheni amaqembu ameleleke kancane ekuthathweni kwezinqumo kuwo wonke amazinga noma atholakale engafanelekile. Ukuqaphela ngokuqhubekayo ilungelo lezempilo kusho ukuhlonza ngokuqhubekayo nokuqeda ukungalingani okubangelwa ukwehluka empilweni kanye nasezimweni zokuphila jikelele. Idatha kanye nobufakazi Ulwazi, ukuqapha, kanye nokuhlaziya kwakha umgogodla wezinyathelo ezidingekayo ukuze kuzuzwe ukulingana. Ukuqapha ukungalingani kwezempilo kufanele kube yinto esemqoka ohlelweni lolwazi lwezempilo lwezwe. Lokhu kuqala ngokuqoqwa, ukuhlaziywa kanye nokubikwa kwedatha okuhlukaniswe ngeminyaka yobudala, ubulili, imfundo, imali eyenziwa umuntu, ukukhubazeka kanye nezinye izici. Idatha yekhwalithi nayo ibalulekile ukuze kuqondwe indlela kanye nesizathu sokungalingani. Idatha kumele futhi ixhunyaniswe nolwazi kanye nokunye okunqumayo okufana nemfundo ukuze kuqondwe kangcono ubudlelwane bembangela kanye nomthelela, okungukuthi, lezi ezinye izinqumo zinomthelela kanjani ekungalinganini kwezempilo. Ingxenye yokuqapha ukungalingani ihlanganisa ukubhekelela izikhala ezakhiwe ubulili kanye nokunye ukucwasa endleleni idatha eye yaqoqwa, yahlaziywa futhi yabikwa ngayo phambilini. Ukulingana, ubulili kanye nezindlela kanye namathuluzi asekelwe emalungelweni (okuhlanganisa izindlela zokubamba iqhaza) kufanele zisetshenziselwe ukuqoqa, ukuhlanganisa, kanye nokuhlaziya ubufakazi bokungalingani kwezempilo. Lokhu kuhlanganisa imiphumela yokulingana kwezempilo yesinyathelo semikhakha yezempilo kanye neminye imikhakha, isibonelo ukubuyekeza izici ezithile zohlelo lwezempilo (isb. ukuNakekelwa kweZempilo okuyiNhloko (PHC)/ukuxhaswa ngezimali/abasebenzi bezempilo) noma izinhlelo ezithile (isb. imipilo yentsha/izifo ezinganakiwe zasezindaweni ezishisayo/impilo yasemadolobheni). Okutholakele kudingeka ukuthi kusetshenziselwe ukuklama izimpendulo zokuthuthukisa ukulingana kanye nokuqapha okuqhubekayo ngokuphathelene nokungalingani kwezempilo. Impendulo: Ukuze kuthuthukiswe ukulingana kwezempilo, kudingeka ukuthathwa kwesinyathelo kunolwazi: (1) ngumkhakha wezempilo ukuqinisekisa ukuthi kutholakala izinsiza asezingeni eliphakeme futhi ezisebenzayo, ezifinyelelekayo futhi ezamukelekayo kuwo wonke umuntu, yonke indawo lapho bezidinga; (2) ngezempilo noma kweminye imikhakha ukuze kuthathwe isinyathelo ngokuphathelene nokunquma uhlaka ngokubanzi kwezempilo ukuze kubhekelelwe ukusatshalaliswa okungalingani kwamandla kanye nezinsiza, kanye nokwenza ngcono izimo zokuphila zansuku zonke; kanye (3) umkhakha wezempilo udinga ukuhola ekuqapheni ukungalingani kanye nokulethwa kwezinsiza zezempilo – kanye nokusebenzisana neminye imikhakha ukuqapha izimo zabantu zokuphila. Izibonelo eziyinhloko zihlanganisa: ukuhlela kabusha izinhlelo zezempilo ukuze kube nokulingana isb. ukuhlanganisa izinsiza zezimali ukuze kuthuthukiswe amandla okusabalalisa kabusha futhi kufinyelelwe kancane kancane kwabanye abantu abayisigidigidi esisodwa ngo-2023; ukubeka eqhulwini indlela yokuNakekela kwezeMpilo okuyiSisekelo isb. ukutshalwa kwezimali kwe-1% yeGDP kuPHC; ukubhekana nokunquma uhlaka okufana nokucwasa ngokobulili, ubandlululo, iminyaka yobudala, isimo sezenhlalo kanye ubandlululo kanye nokuvumela okuthile ukuthi kwenzeke; ukubhekelela imithetho eyingozi ngokuphathelene nobulili kanye nokungalingani ngokobulili ezinqubweni zezempilo/ezinsizeni/ezinhlelweni kanye nokuba nabesifazane abaningi abasezikhundleni zobuholi kanye nasezinqubweni zokuthatha izinqumo; ukuvikela nokwandisa ukutshalwa kwezimali kwezempilo kanye nakweminye imikhakha yezenhlalo (nge-Universal Health Coverage (UHC), imfundo nokuvikelwa kwezenhlalo okubanzi) isb. ukuqinisekisa izinqubomgomo zomsebenzi omuhle kanye nezimo zokuqashwa kubo bonke; ukuqinisekisa izinsiza ezilinganayo kanye nengqalasizinda ezindaweni zasemadolobheni kanye nezasemakhaya ukuze kuqinisekiswe ukuthi wonke umuntu angaphila impilo enempilo; kanye nokuqhubeka nokuqapha ukungalingani kwezempilo kanye nomthelela wezinyathelo.

የጤና ገንዘብ ድጋፍ ማጠቃሊያ፡- የጤና ፋይናንስ ውጤታማ የአገልግሎት ሽፋን እና የፋይናንስ ድጋፍን በማሻሻል ወደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን እድገት ማስመዝገብ የሚያስችል የጤና ስርዓት ለማሳደግ ዋና ተግባር ነው፡፡ ዛሬ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች በውጪው ምክንያት አገልግሎት አያገኙም፡፡ ሌሎች ብዙዎች ከኪሳቸው ውጪ በሚከፍሉበት ጊዜም እንኳ ዝቅተኛ ጥራት ያለው አገልግሎት ያገኛሉ፡፡ በጥንቃቄ የተዘጋጁ እና ተግባራዊ የጤና ፋይናንስ ፖሊሲዎች እነዚህን ችግሮች ለመፍታት ይረዳሉ፡፡ ለምሳሌ፡- ውል መፈራረም እና ክፍያ መፈጸም የሕክምናው ሁኔታ ትብብር እና መሻሻሎችን በሕክምና አሰጣጡ ጥራት ላይ ሊያመጡ ይችላሉ፡፡ በቂ እና ወቅታዊ የገንዘብ ድጋፍ ለአገልግሎት ሰጭዎች በቂ የሰው ኃይል እና ለታካሚዎች ሕክምና ለመስጠት ይረዳል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ፋይናንስ ድጋፍ አሰጣጥ በዋና ዋናዎቹ ተግባራት ላይ ያተኩራል፡- የገቢ ማሰባሰቢያ (የመንግስት በጀት፣ የግዴታ ወይም በፍቃደኝነት ቅድመ ክፍያ የኢንሹራንስ ሸፋን ዕቅዶች፣ በተጠቃሚዎች በቀጥታ ከኪስ የሚከፈጸሙ ክፍያዎች እና የውጭ እርዳታን ጨምሮ የገንዘብ ምንጮችን ማፈላለግ) ገንዘቦችን ማሰባሰብ (በቅድሚያ የተከፈሉ ክፍያዎችን በአንዳንድ ስም ወይም ህዝቡን በሙሉ ወክሎ መሰብሰብ) አገልግሎቶችን መግዛት( ለጤና አገልግሎት አቅራቢዎች ክፍያ ወይም ሀብት መመደብ)። በተጨማሪም ሁሉም ሀገሮች በመንግስት በግልፅ ባይጠቀስም ህዝቡ የትኛውን አገልግሎት ማግኘት እንዳለበት የሚያሳይ ፖሊሲዎች አሏቸው፤ እነዚያ ያልተሸፈኑ አገልግሎቶችን በማስፋፋት ብዙውን ጊዜ ውጪውን የሚከፈሉት በሽተኞች ነው (አንዳንድ ጊዜ የጋራ ክፍያ ተብለው ይጠራሉ)፡፡ በተግባር ካየን የጤና ገንዘብ ድጋፍ ማሻሻያው በየአገሮቹ ካለው ልዩ ሁኔታ እና ከጤና ፋይናንስ አደረጃጀቶች አንፃር ከአንዱ አገር ወደ ሌላው አገር ሊገባ አይችልም፡፡ በእያንዳንዱ ሀገር የአፈጻጸም ችግር ዋና መንስኤዎች የሚይለያዩ ሲሆን በጤና ፋይናንስ ስትራቴጂ ውስጥ የሚተገበሩት ማሻሻያዎች ትኩረት ሊሰጣቸው የሚገቡት እነዚህ ናቸው፡፡ ነገር ግን ወደ ሁለንተናዊ የጠየና ሽፋን የሚደረገውን ዕድገት የሚደግፉ በርካታ የማሻሻያ መርሆች ለማብራራት የሚያስችሉ ከዓለም አቀፍ ልምድ የተወሰዱ ትምህርቶች አሉ፡፡ እነዚህ “እንዴት ይከናውን” የሚል መመሪያን የሚሰጡ አይደሉም ይልቁንም የማሻሻያ ስልቶች (እና ከሁሉም በላይ የተሃድሶ ትግበራ ናቸው) ተገቢውን የማበረታቻ ሁኔታ መፍጠራቸውንና አለመፍጠራቸውን ለማረጋገጥ የሚያገለግሉ “ምልክቶች” ስብስብ በመሆናቸው ከዓላማዎች እና ግቦች አንጻር ትክክለኛ አቅጣጫ በዚህ ሁኔታ ውስጥ እየጠቆሙ እና እየተንቀሳቀሱ ናቸው፡፡ የመመሪያ መርሆዎች እንደሚከተለው ሊገለጹ ይችላሉ፡- በከፍተኛ ሁኔታ በሕዝብ የገንዘብ ድጋፍ ምንጮች ላይ ጥገኛነት ወደመሆን ማምራት ገንዘቦች ስለሚሰበሰቡበት መንገድ መቆራረጡን መቀነስ ወይም የሚያመጣውን አሉታዊ ውጤት መቀነስ ወደ የበለጠ ስልታዊ የሆነ የጤና አገልግሎቶች ግዥ በማምራት የአቅራቢዎችን ክፍያ ከአፈፃፀማቸው መረጃ ጋር በማገናኘት እና ከሚያገለግሉት የህዝብ ጤና ፍላጎቶች ጋር ማገናኘት፡፡ የሽፋን ፖሊሲዎችን (ጥቅማ ጥቅሞችን እና የጋራ ክፍያዎችን) ከፖሊሲ ዓላማዎች ጋር በግልፅ ማመጣጠን፡፡ ቁልፍ መልዕክቶች በሁሉም የገቢ ደረጃዎች ላይ ባሉ አገሮች ውስጥ እውነተኛ ዕድገት ሊኖር እንደሚችል ተሞኩሮ ያሳያል፡፡ የእያንዳንዱ ሀገር አካሄድ እንደየአካባቢው ሁኔታ የሚለያይ ቢሆንም ከላይ የተገለጸው ትምህርት ለፍትሃዊ እና ውጤታማ ዕድገት አስፈላጊ ነው፡፡ የሀገር ተሞክሮ ከስያሜዎች ይልቅ በጤና ፋይናንስ ተግባራት መነጽር መታየት አለበት እና ጠቃሚ ትምህርቶችን ይሰጣል፡፡ እንደ “ማህበራዊ ጤና መድን”፣ “የማህበረሰብ መድን” ወይም “በግብር የሚደገፉ ስርዓቶች” ያሉ መለያዎች በራሳቸው ትንሽ ትርጉም የላቸውም ሲሆን ያለ መሆኑን እና ጥራት ያለው አገልግሎት መጠቀምን ለማረጋገጥ ገንዘብ ሲያሰባስቡ፣ ሲያቀናጁ እና ሲጠቀሙ ለአገሮች ያሉትን ውስብስብ ምርጫዎች እና አማራጮች ይደብቃሉ፡፡ የጤና ስርዓት ፋይናንስ ሁንተናዊ የጤና ሽፋን አስፈላጊ አካል ቢሆንም ወደ ሁንተናዊ የጤና ሽፋን የሚያመራው እድገት በጤና ስርዓቱ ምሰሶዎች ላይ የተቀናጁ ተግባራትን በተለይም በጤናው የሰው ሀይሉን ለማጠናከር ትኩረት ይሰጣል፡፡

Health financing Overview: Health financing is a core function of health systems that can enable progress towards universal health coverage by improving effective service coverage and financial protection. Today, millions of people do not access services due to the cost. Many others receive poor quality of services even when they pay out-of-pocket. Carefully designed and implemented health financing policies can help to address these issues. For example, contracting and payment arrangements can incentivize care coordination and improved quality of care; sufficient and timely disbursement of funds to providers can help to ensure adequate staffing and medicines to treat patients. WHO’s approach to health financing focuses on core functions: revenue raising (sources of funds, including government budgets, compulsory or voluntary prepaid insurance schemes, direct out-of-pocket payments by users, and external aid) pooling of funds (the accumulation of prepaid funds on behalf of some or all of the population) purchasing of services (the payment or allocation of resources to health service providers) In addition, all countries have policies on which services the population is entitled to, even if not explicitly stated by government; by extension those services not covered, are usually paid for by patients (sometimes called co-payments). In practice Health financing reforms cannot simply be imported from one country to another given the unique context of each country and its starting point in terms of health financing arrangements; the underlying causes of performance problems differ in each country and it is these causes which the reforms proposed in a health financing strategy must address. However, there are lessons from international experience that allow a number of guiding principles for reforms which support progress towards UHC, to be specified. These do not constitute a “how-to” guide, but rather a set of “signposts” that can be used to check whether reform strategies (and more importantly, reform implementation) create an appropriate incentive environment and hence are pointing and moving in the right direction in terms of objectives and goals. The guiding principles can be summarized as: moving towards predominant reliance on public funding sources reducing fragmentation in how funds are pooled or mitigating the consequences moving towards more strategic purchasing of health services, linking provider payments to data on their performance, and to the health needs of the populations they serve aligning coverage policies (benefits and copayments) explicitly with policy objectives. Key messages Experience demonstrates that real progress is possible in countries at all income levels. Each country’s pathway will differ depending on the local context, however the above lessons are essential for equitable and effective progress. Country experience should be looked at through the lens of the health financing functions, rather than labels, and can provide valuable lessons. Labels such as “social health insurance,” “community insurance,” or “tax-funded systems” have little meaning by themselves and hide the complex choices and options available to countries as they raise, pool, and use funds to ensure the availability and use of quality services. Health system financing is an essential component of UHC but progress toward UHC also requires coordinated actions across the pillars of the health system with particular attention to strengthening human resources for health.

Zuba kuɗi a harkar lafiya Gamsashshen n bayani: Zuba kuɗi a harkar lafiya wani aiki ne mafi muhimmanci a tsare-tsaren lafiya wanda zai iya samar da cigaba a harkar bada lafiya na bai ɗaya ta hanyar inganta kyawawan ayyukan bai ɗaya da tallafin kuɗi don kariyar lafiya. A yau, miliyoyin mutane basa samun ayyukan lafiya saboda yawan kuɗi. Da yawan wasu kuwa na samun ayyuka marasa inganci na kula da lafiya koda kuwa sun biya kuɗin bayan an dubasu. Tsare-tsaren zuba kuɗi a harkar lafiya da aka tsara su sosai kuma ake aiwatarwa ta yadda ya dace zasu iya taimaka wa magance waɗannan matsalolin. Misali, biyan ma'aikatan bada kulawar lafiya bisa yadda suka tsara bada kulawar da ingancin bada kulawar lafiyar, zai ƙarfafa musu guiwa wajen haɗa kai da yin abin da ya dace; sannan tabbatar da cewa ana biyan ma'aikatan sosai kuma a kan lokaci yana taimakawa wajen samun wadatattun ma'aikata da magungunan yi wa marasa lafiya magani sosai. Yunƙurin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ga zuba kuɗi a harkar lafiya ya maida hankali kan abubuwa mafiya muhimmanci.: Tara kuɗin shiga (hanyoyin samun kuɗi sun haɗa da kasafin kuɗi na gwamnati, tsare-tsaren biyan kuɗin inshora tin a farko kafin aikin na dole ko na zaɓi da da kuma biyan kuɗin da marasa lafiya ke yi bayan an duba su, ko kuma tallafin kuɗi daga wasu hanyoyin a waje. Tara kuɗi (Tara ƙudin tun a madadin wasu ko kuma dukkan al'umma) Biyan kuɗin hidimomi ( Biyan kuɗi ko raba kayan aiki ga ma'aikatan bada kulawar lafiya) Bugu da ƙari, dukkan ƙasashe na da tsare-tsaren da al'umma ke da haƙƙin samun ayyuka, ko da kuwa gwamnati bata yi bayanin haka ba a fili; kuma dai waɗannan ayyukan ba a bada su, yawanci marasa lafiya ne ke biyan kuɗin ayyukan (wani lokacin ana kiransa da biyan tare). A aikace Gyare-gyaren zuba kuɗi a harkar lafiya ba zai yiwu a ɗauko tsarin wata ƙasa zuwa wata ba saboda kowacce ƙasa nada yanayin ta na musamman da kuma yadda ta fara tsarin zuba kuɗin ta tin farko; sannan bayyanannen abubuwan da ke janyo matsaloli gudanar da ayyuka sun bambanta a kowacce ƙasa kuma waɗannan abubuwan da ke haddasa matsalolin ya kamata a magance domin samun gyare-gyaren da ake so a tsarin zuba kuɗi a harkar lafiya. Haka kuma, samun gogewa daga bangarorin duniya na koyar da taimakawa wajen samo ƙa'idojin jagorantar kawo gyare-gyaren da suke taimakawa cigaban tsarin bada kulawar lafiya na bai ɗaya (UHC). Waɗannan ƙa’idojin ba wai hanyar jagorantar bane na mataki zuwa mataki, sai dai wasu rukuni n hanyoyin duba ne da za a iya amfani dasu wajen ƙimanta cewa ko hanyoyin gyare-gyaren ( musamman ma wajen aiwatar dasu) suna samar da taimakon da ya dace sannan suna gaba-gaba wajen tabbatar da ƙudurce-ƙudurcen da ake so a cimma. Ƙa'idojin jagorantar an taƙaitasu a matsayin: Za a iya taƙaita dokokin aiwatarwa kamar haka:kai wa ga dogaro a kan hanyoyin samun kuɗin al'umma. Rage abin da ke kawo tsaiko a yadda ake tara kuɗi ko rage munanan sakamakon hakan cigaba wajen tsarin biyan kuɗin ayyukan lafiya cikin tsari, bada bayanan ma'aikacin lafiya domin biyansu dai-dai da ƙokarinsu, da kuma irin buƙatun al'umma game da kulawa lafiyar da suke musu Daidaita tsare-tsaren bada kulawar lafiya na bai ɗaya (alfanu da biya tare) a bayyane tare da manufofin tsare-tsaren. Manya-manyan saƙonni Sanin makamar aiki na nuna cewa samun ainihin cigaba a ƙasashe masu arziƙi a kowanne mataki mai yiyuwa ne. Hanyar da kowacce ƙasa zata bi ta bambanta ya danganta da yanayi cikin ƙasar, saboda haka darussan sama na da matuƙar muhimmanci wajen tabbatar da daidaitaccen cigaba kuma ingantacce. Za a kalli gogewar ƙasa ta hanyar madubin sha'anin sanya kuɗi a harkar lafiya, maimakon sunayen shirye-shirye sannan za su iya koyar da darussan masu amfani. Sunayen tsare-tsare irinsu 'inshoran lafiyar zamantakewar mutane' da 'inshoran al'umma' ko 'shirye-shiryen da ke samun kuɗi ta haraji' amfaninsu kaɗan ne a karan kansu sannan suna ɓoye zaɓi da hanyoyi da yawa da ƙasashe ke da shi yayin tattara da haɗa da kuma kashe kuɗi domin tabbatar da wadata da amfani da ingantattun ayyuka. Zuba kuɗi a harkar lafiya wani ɓangare ne mai matuƙar muhimmanci na shirin bada lafiya na bai ɗaya amma kuma cigaba ga shirin bada lafiya na bai ɗaya na buƙatar tsararrun matakai a faɗin jiga-jigan bangarorin shirin lafiya tare da bada kulawa ta musamman ga inganta bangaren ma'aikata domin bunƙasa harkar lafiya.

Ufadhili wa Afya Muhtasari: Ufadhili wa Afya ni kazi kuu ya mfumo wa afya inayoweza kuwezesha maendeleo kuelekea huduma ya afya kwa wote kwa kuboresha huduma bora na ulinzi wa kifedha. Leo, mamilioni ya watu hawapati huduma kutokana na gharama. Wengine wengi hupokea huduma duni hata wanapolipa nje ya mfuko. Sera zilizoundwa kwa uangalifu na kutekelezwa za ufadhili wa afya zinaweza kusaidia kushughulikia masuala haya. Kwa mfano, mipango ya kandarasi na malipo inaweza kuhamasisha uratibu wa matunzo na uboreshaji wa ubora wa matunzo; utoaji wa fedha wa kutosha na kwa wakati kwa watoa huduma unaweza kusaidia kuhakikisha watumishi wa kutosha na Dawa za kutibu wagonjwa. Mtazamo wa WHO katika ufadhili wa afya unazingatia kazi kuu: Kuongeza mapato (vyanzo vya fedha ikiwa ni pamoja na Bajeti za serikali, mipango ya Bima ya lazima ay ya hiari ya kulipia kabla, malipo ya moja kwa moja kutoka kwa watumiaji, na misaada ya nje) Mkusanyo wa fedha (mkusanyiko wa fedha za kulipia kabla kwa niaba ya baadhi au watu wote) Ununuzi wa huduma (malipo au ugawaji wa rasilimali kwa watoa huduma za Afya) Kwa kuongezea, nchi zote zina sera ambazo wakazi wanastahili kupata huduma, hata kama hazijasemwa wazi na serikali; kwa ugavi huduma hizo ambazo hazija shughulikiwa, kwa kawaida hulipwa na wagonjwa (wakati mwingine huitwa malipo ya pamoja). Kwa vitendo Mageuzi ya ufadhili wa afya hayawezi kuagizwa kutoka nchi moja hadi nyingine kutokana na muktadha wa kipekee wa kila nchi na mahali pa kuanzia katika masuala ya mipngo ya ufadhili wa afya; sababu za msingi za matatizo ya utendaji hutofautiana katika kila nchi na ni sababu hizi ambazo marekebisho yanayopendekezwa katika mkakati wa ufadili wa afya lazima yashughulikiwe. Hata hivyo; kuna mafunzo kutoka kwa uzoefu wa kimataifa ambayo inaruhusu idadi ya kanuni elekezi kwa ajili ya mageuzi ambayo inasaidia maendeleo kuelekea UHC, kubainishwa. Haya hayajumuishi muongozo wa jinsi ya, lakini ni seti ya habari za saini ambazo zinaweza kutumika kuangalia ikiwa mikakati ya mageuzi (na muhimu zaidi, utekelezaji wa mageuzi) huunda mazingira yanayofaa ya motisha na hivyo basi wanaelekeza na kusonga katika muelekeo sahihi katika suala la malengo na madhumuni. Kanuni za muongozo zinaweza kufupishwa kama: Kuelekea kwenye utegemezi mkubwa wa vyanzo vya fedha zaumma. Kupunguza mgawanyiko katika jinsi fedha zinavyokusanywa au kupunguza matokeo Kuelekea katika ununuzi wa kimkakati zaidi wa huduma za afya, kuunganisha malipo ya watoa huduma na data juu ya utendaji wao, na mahitaji ya afya ya watu wanaowahudumia. Kuoanisha sera za huduma (faida na malipo ya nakala) kwa uwazi na malengo ya sera. Ujumbe Muhimu Uzoefu unaonyesha kuwa maendeleo ya kweli yanawezekana katika nchi katika viwango vyote vya mapato. Njia ya kila nchi inatofautiana kulingana na muktadha wa mahali alipo, hata hivyo mafunzo yaliyo hapo juuu ni muhimu kwa maendeleo ya usawana madhubuti. Ukosefu wa nchi unapaswa kuangaliwa kupitia lenzi ya kazi za ufadhili wa Afya, badala ya lebo, na inaweza kutoa mafunzo muhimu. Lebo kama vile Bima ya afya ya jamii, Bima ya jamii, au mifumo inayofadhiliwa na kodi hazina maana zenyewe na huficha machaguo na maoni changamano yanayopatikana kwa nchi zinapochangisha, kukusanya na kutuma fedha ili kuhakikisha upatikanaji na matumizi ya huduma bora. Ufadhili wa mfumo wa afya ni sehemu muhimu ya UHC lakini maendeleo kuelekea UHC pia yanahitaji hatua zilizortibiwa katika misingi yote ya mafunzo ya Afya kwa kuzingatia hasa kuimarisha rasilimali watu kwa ajili ya afya.

Nínáwó sí ètò ìlera Ìsọnísókí: Nínáwó sí ètò ìlera jẹ́ ojúṣe gbòógì ti àjọ ètò ìlera tí ó lè ṣe atọ́nà ìtẹ̀síwájú sí Universal Health Coverage nípa títúnbọ̀ máa mú iṣẹ́ ìmúnádóko dé bá ètò ààbò àti ìdáàbò bo ètò ìsúná. Lónìí, ènìyàn tó tó mílíọ̀nù ni kò rí ànfààní ètò yìí látàrí iye rẹ̀. Ọ̀pọ̀ àwọn mìíràn gba ìtọ́jú òtúbáńtẹ́ nígbà tí Wọ́n san owó lápò wọn pẹ̀lú. Àlàkalẹ̀ Nínáwó sí ètò ìlera tí a ṣe pẹ̀lẹ́pẹ̀lẹ́ tí ó sì di èyí tí a mú ṣẹ lè ṣe ìrànwọ́ láti dojúkọ àwọn ìṣòro yìí. Bí àpẹẹrẹ, gbígbéṣẹ́ fún ní àti ètò owó sísan lè ṣe ìkóríyá ìtọ́jú elétò, kí ó sì mú àyípadà dé bá ìjójúlówó ìtọ́jú ;títóbi àti sísan owó lásìkò tó tọ́ fún àwọn olùpèsè, lè ṣe ìrànwọ́ láti gba òṣìṣẹ́ àti àwọn òògùn láti fi tọ́jú àwọn aláìsàn. Ìlàna tí WHO tẹ̀lé láti lè náwó sí ètò ìlera fojúsun àwọn kókó ojúṣe: Wíwá owó tí ìjọba yóò fi ṣe nǹkan (orísun owó, tí kò yọ owó àá ìjọba sílẹ̀, ètò kàńpá tàbí ìfiaraẹnisílẹ̀ fún àwọn ètò ìṣèdúró, sísan owó láti àpọ̀ ara ẹni fún àwọn onibàárà àti àwọn olùtọ́jú láti ìta) Títu owó jọ(àkójọ owó àsansílẹ̀ fún àwọn kan tàbí gbogbo ènìyàn) Ríra ètò( sísán tàbí yíyan ohun èlò fún àwọn olùpèsè ètò ìlera Ní àfikún, gbogbo orílẹ̀-èdè ní àlàkalẹ̀ lórí ètò tí àwọn ènìyàn ní ẹ̀tọ́ sí, tí ìjọba kò bá tilẹ̀ yànyànná ré, ní àsúnsíwájú àwọn ètò tí kò sí lábẹ́ rẹ̀, jẹ́ èyí tí àwọn aláìsàn máa ń sanwó fún(ìgbà mìíràn ni à ń pè é ní owó àjùmọ̀san). Nínú ìfikọ́ra Àtúnṣe owónàá ètò ìlera kì í ṣe tí a lè gbà wọlé láti orílẹ̀-èdè kan sí òmíràn pẹ̀lú inú ìlò tí ó dá yàtọ̀ ní orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan àti ìbẹ̀rẹ̀ rẹ̀ tí a bá wo ètò owónàá ètò ìlera, àwọn ohun abẹ́lẹ̀ tí ó ń fà ìṣòro ojúṣe yàtọ̀ ní orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan, àwọn okùnfà wọ̀nyí tí àtúnṣe dábàá nínú nínáwó sí ète ètò ìlera gbọdọ̀ ṣe àmójútó. Ju gbogbo ẹ lọ̀, ẹ̀kọ́ wà látara ìrírí òkè òkun tí ó gba ọ̀pọ̀ àwọn òfin fún àtúnṣe tí ó ní àtìlẹyìn sí UHC, ní sísọ ojú abẹ níkòó. Èyí kò ní "bí a ti ń tọ́nisọ́nà, bí kò ṣe àkójọ pọ̀ pátákó ìjúwe" tí a lè lò láti fi mọ̀ ète àtúnṣe (ní pàápàá jù lọ, àmúṣe àtúnṣe) ṣe ìdásílẹ̀ àyíká tí ó ní ìkóríyá tí ó yẹ, tí ó wá ń tọ́ka àti ń lọ ní ọ̀nà títọ́ ní sísọ ọ̀rọ̀ nípa èrò gbà àti ìlépa. Àwọ̀n Ìlàna ì tọ́nisọ́nà ni a lè ṣe Ìsọnísókí bí i: Lílọ lọ́nà tí ó jẹ́ wí pé àgbẹ́kẹ̀lé wọn ìjìnlẹ̀ nínú wíwá owó lára àwọn ará ìlú gẹ́gẹ́ bí í orísun Ṣíṣe àdínkù ìpín sí yẹ́lẹyẹ̀lẹ lórí bí a ṣe ń tú owó jọ tàbí àdínkù ràbọ̀rábọ̀ Lílọ ní ọ̀nà tí ète rẹ̀ gbọgbọ́n nínú rírà àwọn ètò ìlera, sísọ àwọn owó tí àwọn olùpèsè san fún dátà lórí ìṣe, àti sí ìní ìlera àwọn ènìyàn tí wọ́n ń sìn Jíjẹ́ kí àlàkalẹ̀ ìdáàbò ṣe rẹ́gí(ànfààní àti ìsanwó papọ̀) ní ìpín yẹ́lẹyẹ̀lẹ pẹ̀lú èròngbà àlàkalẹ̀. Kókó ohun tí ó yẹ ní mímọ̀ Ìrírí ṣàfihàn ìtẹ̀síwájú tí ó jẹ́ òdodo ṣe é ṣe ní àwọn orílẹ̀-èdè ní ipele tí owó ń gbà wọlé gbogbo. Ọ̀nà orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan yàtọ̀, ó ní ṣe pẹ̀lú bí a, ṣe lò ó ní abélé, ju gbogbo ẹ̀ lọ, àwọn ẹ̀kọ́ òkè yìí ṣe pàtàkì fún ọgbọọgba àti ìtẹ̀síwájú tí ó yè kooro. Ìrírí orílẹ̀-èdè jẹ́ èyí tí ó yẹ kí a wò ní àwòfín nípa lílo dígí ìṣe nínáwó sí ètò ìlera, èyí tí a óò fi ṣe ìwé tí a óò lẹ̀, tí ó lè pèsè ẹ̀kọ́ tí ó jọjú. Àwọn ìwé tí a lẹ̀ bí í "ìṣèdúró ètò ìlera àwùjọ", "ìṣèdúró́ agbègbè", tàbí ètò sísan owó orí " ní ìtumọ̀ tí kò ìjìnlẹ̀ fúnra wọn, ó sì mú oríṣìíríṣìí ohun tí ó kẹnú tí ó wuni àti àwọn ohun tí ó wà nílẹ̀ fún àwọn orílẹ̀-èdè bí Wọ́n ṣe ń ṣe wá, kó mọ́ra, tí wọ́n ń lọ àwọn owó náà láti rí í àrídájú àti ìlò àwọn ètò tí ó yè kooro. Nínáwó sí ètò ìlera jẹ́ àkóónú pàtàkì tí UHC ṣùgbọ́n ìtẹ̀síwájú sí UHC náà fẹ́ ìṣe tí ó létò káàkiri àwọn òpó ètò ìlera pẹ̀lú títẹjúmọ́ ìró àlùmọ́nì ènìyàn fún ètò ìlera lágbára.

Ukuxhaswa ngezimali kwezempilo Uhlolojikelele: Ukuxhaswa ngezimali kwezempilo kuwumsebenzi oyinhloko ezinhlelweni zezempilo ezingavumela inqubekela phambili ekufinyeleleni kwezempilo kuyo yonke indawo ngokuthuthukisa ukutholakala kwezinsiza okusebenza ngendlela efanele kanye nokuvikelwa ngokwezezimali. Namuhla, izigidi zabantu azizitholi izinsiza ngenxa yezindleko. Abanye abaningi bathola ikhwalithi engeyinhle yezinsizai ngisho nalapho bekhokha khona ngemali ephuma emaphaketheni abo. Izinqubomgomo zezimali zezempilo eziklanywe futhi zasetshenziswa ngokucophelela zingasiza ekubhekelelni lezi zinkinga. Isibonelo, amalungiselelo enkontileka kanye nokukhokhelwa angakhuthaza ngomhlomulo ukuxhumanisa ukunakekela kanye nekhwalithi yokunakekela eyenziwe ngcono; ukukhokhelwa kwezimali ngokwanele kanye nangesikhathi kubahlinzeki kungasiza ekuqinisekiseni izisebenzi ezanele kanye nemithi yokwelapha iziguli. Indlela ye-WHO yokuxhasa ngezimali ezempilo igxile emisebenzini engumongo: ukukhuliswa kwemali engenayo (imithombo yezimali, okuhlanganisa izabiwomali zikahulumeni, izinhlelo zomshwalense eziphoqelelwe noma zokuzithandela ezikhokhelwa ngaphambi kokusetshenziswa, izimali ezikhokhwayo eziphuma ephaketheni labasebenzisi, kanye nosizo lwangaphandle) ukuqoqelwa ndawonye kwezimali (ukuqongelelwa kwezimali ezikhokhwa ngaphambi kokusebenzisai egameni labantu abathile noma bonke abantu) ukuthengwa kwezinsiza (ukukhokhelwa noma ukwabiwa kwezinsiza kubahlinzeki bezinsiza zezempilo) Ngaphezu kwalokho, wonke amazwe anezinqubomgomo zokuthi yiziphi izinsiza abantu abanelungelo lokuzithola, ngisho noma zingashiwongo ngokucacile nguhulumeni; ngokwelula lezo zinsiza ezingatholakali, ngokuvamile ezikhokhelwa yiziguli (ngezinye izikhathi ezibizwa ngokuthi ukukhokha ngokuhlanganyela). Ukwenza umsebenzi Izinguquko zezimali zezempilo azikwazi ukungeniswa zisuka kwelinye izwe ziye kwelinye uma kucatshangelwa umongo okhethekile wezwe ngalinye kanye nesiqalo salo ngokuphathelene namalungiselelo ezezimali zezempilo; izimbangela eziyinhloko zezinkinga zokusebenza ziyahlukahluka ezweni ngalinye futhi yilezi zimbangela izinguquko eziphakanyisiwe ecebweni lezezimali zezempilo okumele zizibhekelele. Nokho, kunezifundo ezivela kokwenzeke emhlabeni wonke ezivumela izimiso eziningana eziqondisayo zezinguquko ezisekela inqubekela phambili eya ku-UHC, ezizocaciswa. Lezi akuzona iziqondiso zokuthi “kuzokwenziwa kanjani”, kodwa kunalokho iqoqo “laezinkomba” ezingasetshenziselwa ukuhlola ukuthi amasu okuguqula (futhi okubaluleke nakakhulu, ukuqaliswa kwenguquko) akha indawo efanele yokukhuthaza futhi ngenxa yalokho akhomba futhi ahamba ngendlela efanele mayelana nezinhloso kanye nokuphokophelwe. Izimiso eziqondisayo zingafingqwa ngokuthi: ukuthuthela ekuthembeleni ngokuyinhloko emithonjeni yezimali yomphakathi ukunciphisa ukuhlukaniswa kwendlela izimali ezihlanganiswa ngayo noma ukunciphisa imiphumela ukuthuthela ekuthengeni izinsiza zezempilo ngamasu nakakhudlwana, ukuxhumanisa ukukhokhelwa kwabahlinzeki kanye nedatha yokusebenza kwabo, kanye nezidingo zezempilo zabantu abakhonzayo ukuvumelanisa izinqubomgomo zokufinyelela (imihlomulo kanye nokukhokha ngokuhlanganyela) ngokucacile kanye nezinhloso zenqubomgomo. Imilayezo ebalulekile Okwenzekile kubonisa ukuthi inqubekela phambili yangempela ingenzeka emazweni kuwo wonke amazinga amaholo. Indlela yezwe ngalinye izohluka kuye ngengqikithi yendawo, noma kunjalo izifundo ezingenhla zibalulekile ukuze kube nenqubekela phambili ngokulinganayo kanye nangendlela efanele. Okwenzeke ezweni kufanele kubhekwe ngemisebenzi yezimali zezempilo, kunamalebula, futhi kungahlinzeka ngezifundo ezibalulekile. Amalebula anjengokuthi "umshwalense wezempilo yezenhlalakahle," "umshwalense womphakathi," noma "izinhlelo ezixhaswe ngentela" awasho lutho ngokwawo futhi afihla izinketho eziyinkimbinkimbi kanye nezinketho ezitholakalayo emazweni njengoba eqoqa, eqongelela, futhi esebenzisa izimali ukuze aqinisekise ukutholakala nokusetshenziswa kwezinsiza eziyikhwalithi. Ukuxhaswa ngezimali kohlelo lwezempilo kuyingxenye ebalulekile ye-UHC kodwa inqubekela phambili eya ku-UHC nayo idinga izinyathelo ezihlanganisiwe kuzo zonke izinsika zohlelo lwezempilo ngokucophelela ngokukhethekile ekuqiniseni izinsiza zabasebenzi bezempilo.

የጤና ስርዓት አስተዳደር አጠቃላይ እይታ፡- የጤና ስርዓት አስተዳደር የአንድን ሀገር የጤና አጠባበቅ ስርዓት ለመቆጣጠር እና ለማስተዳደር በስራ ላይ ያሉ ሂደቶችን፣ መዋቅሮችን እና ተቋማትን ያመለክታል፡፡ በመንግስት ኤጀንሲዎች፣ የጤና ሕክምና አቅራቢዎች፣ ታካሚዎች እና ቤተሰቦቻቸው፣ ሰዎች እና ማህበረሰቦች፣ የሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች እና የግል ዘርፉ አካላትን ጨምሮ በተለያዩ ተዋናዮች እና ባለድርሻ አካላት መካከል ያለውን ግንኙነት ያስተዳድራል፡፡ የጤና ስርዓት አስተዳደር ማለት የስትራቴጂክ ፖሊሲ ማዕቀፎች መኖራቸውን ማረጋገጥ እና ውጤታማ ቁጥጥር፣ የጥምረት ግንባታ፣ ተገቢ ደንቦችን ማስቀመጥና ማበረታቻዎችን መስጠት፣ ለስርዓት ዲዛይን ትኩረት እና ተጠያቂነት ጋር የተጣመሩ ናቸው፡፡ የጤና አገልገሎት ተደራሽ፣ ፍትሃዊ፣ ቀልጣፋ፣ ተመጣጣኝ ዋጋ ያለው እና ለሁሉም ጥራት ያለው መሆኑን ለማረጋገጥ ውጤታማ የጤና ስርዓት አስተዳደር አስፈላጊ ነው። ይህ ቀልጣፋ እና ፍትሃዊ የጤና አጠባበቅ ግብአቶችን መመደብ፣ የጤና አጠባበቅን የሚመሩ ፖሊሲዎች እና ደንቦች መኖር እና የጤና አጠባበቅ ስርዓቱን አፈፃፀም ለመገምገም እና ለመመርመር ስልቶችን ማስቀመጥ ያስፈልጋል፡፡ በተጨማሪም የጤና ስርዓት አስተዳደር በጤና እንክብካቤ ውስጥ ፍትሃዊነትን እና ማህበራዊ ፍትህን በማስተዋወቅ ረገድ ወሳኝ ሚና ይጫወታል፡፡ የጤና አጠባበቅ ሥርዓቱ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ደረጃቸው፣ ብሄራቸው፣ ባህላቸው፣ ጾታቸው ወይም ሌሎች ነገሮች ሳይገድቡ የሁሉንም የህብረተሰብ አባላት ፍላጎት የሚያሟላ መሆኑን ለማረጋገጥ ጥረት ያደርጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ከዘላቂ ልማት ግቦች አጀንዳ አንፃር የዓለም ጤና ድርጅት አገሮች ውጤታማ የጤና ሥርዓት አስተዳደርን እንዲተገብሩ ለመደገፍ ቁርጠኛ ሲሆን በተለይም የመንግሥታቱን አቅም በማጎልበት እ/አ/አ በ2030 ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን እውን ለማድረግ የሚያስችሉ ስትራቴጂዎችን በመንደፍ የመንግሥታት አቅምን በማጠናከር ላይ ልዩ ትኩረት ተሰጥቶታል፡፡ ከአስራ ሶስተኛው አጠቃላይ የስራ መርሃ ግብር እ/አ/አ 2019–2023 ጋር በመስማማት የአለም ጤና ድርጅት የሚከተሉትን ቁልፍ አላማዎች ለማሳካት ትይዩ አቀራረብን በመከተል በሶስት ድርጅታዊ ደረጃዎች በትብብር ይሰራል፡- አገሮች ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማስፈን የጤና ስርዓቶቻቸውን አስተዳደር እንዲያጠናክሩ ጥሪ አቅርበዋል፡፡ የጤና ስርአቶችን አስተዳደርን ለማሻሻል የሚረዱ መንገዶችን ማቅረብ፤ ክልሎች እና ሀገራት የጤና ስርዓቶቻቸውን እንደ አስፈላጊነቱ እንዲያጠናክሩ ድጋፍ ያደርጋል። የአለም ጤና ድርጅት በጤና ስርአት ላይ የሚሰራው ስራ ሀገራት የሁለንተናዊ የጤና ሽፋን አጀንዳን እንዲያራምዱ ብቻ ሳይሆን ከዘላቂ ልማት ግብ 3 ባለፈ ኢላማዎች ላይ በመድረስ ላይ ተጽእኖ አለው፡፡ በጤና ስርዓት አስተዳደር ላይ የሚደረጉ ማሻሻያዎች በጤና እና ከጤና ጋር ያልተያያዙ ዘላቂ ልማት ግቦች ውጤት ለማምጣት ይረዳል፣ ለምሳሌ ድህነትን ማስቀረት (ዘላቂ ልማት ግብ 1)፣ የፆታ እኩልነት (ዘላቂ ልማት ግብ 5)፣ ኢፍትሃዊነትን በመቀነስ (ዘላቂ ልማት ግብ 10)፣ ውጤታማ፣ ተጠያቂ እና አካታች ተቋማት (ዘላቂ ልማት ግብ 16)፣ ወዘተ ተፅዕኖ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ሥርዓቶች አስተዳደር የፖሊሲ መሳሪያዎችን፣ ቴክኒክን እና ዘዴን ማዘጋጀት ብቻ ሳይሆን ፖሊሲዎቹን ግቦች እና ዓላማዎች ጨምሮ በተግባር ምን እንደሚመስል ማሳየትንም ያካትታል፡፡ በዚህ አካሄድ መሰረት የአለም ጤና ድርጅት በጤና ስርአት አስተዳደር ላይ የሚሰራው ስራ አባል ሀገራትን በሚከተለው መንገድ ይረዳል፡- የሀገሪቱን የፖሊሲ ራዕይ የሚገልጹ ስትራቴጂካዊ የፖሊሲ ማዕቀፎችን ማዘጋጀት (ለምሳሌ በብሔራዊ የጤና ፖሊሲዎች፣ ስትራቴጂዎች እና እቅዶች)፤ እነዚህን የፖሊሲ ማዕቀፎች ሕጋዊ ሰነዶችን (ለምሳሌ ሕጎችን እና ደንቦችን) ጨምሮ በሚመለከታቸው የፖሊሲ ሰነዶች አማካይነት ተግባራዊ ማድረግ፤ በጤና ፖሊሲና መርሃ ግብሮች ልማት፣ ትግበራ እና ግምገማ ላይ መመሪያ ለመስጠት ከሁሉም ባለድርሻ አካላት ማለትም ከሲቪል ማህበረሰብ እና ከግል ዘርፉ ጋር ጥምረት እና አጋርነት መፍጠር፣ የስርአቱን ዲዛይን ማውጣት እና አጠቃላይ የጤና ስርዓቱን አርክቴክቸር ማቋቋም፣ ስልጣንና ተግባር ከአገሪቱ ልዩ ሁኔታ ጋር እንዲጣጣሙ ማድረግ እንዲሁም ውጤታማ የፖሊሲ ትግበራ እና ተፅእኖን ለማረጋገጥ የተጠያቂነት እና የቁጥጥር ዘዴዎችን በመዘርጋት የገበያ አቅም ማነስን መፍታት፤

Health system governance Overview: Health systems governance refers to the processes, structures and institutions that are in place to oversee and manage a country's healthcare system. It manages the relationships between different actors and stakeholders involved in healthcare, including government agencies, healthcare providers, patients and their families, people and communities, civil society organizations and private sector entities. Health systems governance means ensuring strategic policy frameworks exist and are combined with effective oversight, coalition-building, provision of appropriate regulations and incentives, attention to system design, and accountability. Effective health systems governance is essential for ensuring that healthcare services are accessible, equitable, efficient, affordable and of high quality for all. This requires efficient and equitable allocation of healthcare resources, the presence of policies and regulations guiding healthcare delivery, and mechanisms for monitoring, evaluating and reviewing the healthcare system’s performance. Moreover, health systems governance plays a crucial role in promoting equity and social justice in healthcare. It strives to ensure that the healthcare system is responsive to the needs of all members of society, regardless of their socioeconomic status, ethnicity, culture, gender or other factors. WHO Response In the context of the Sustainable Development Goals (SDG) agenda, WHO is committed to supporting countries to exercise effective health systems governance, with a specific focus on strengthening the capacity of governments to formulate and implement strategies that will lead to the realization of UHC by 2030. In line with the Thirteenth General Programme of Work 2019–2023, WHO works collaboratively across its three organizational levels, adopting a horizontal approach to pursue the following key objectives: call upon countries to strengthen the governance of their health systems for UHC provide guidance on ways to enhance health systems governance support regions and countries in strengthening their health systems governance as needed. WHO’s work on the health systems governance not only supports countries in advancing the UHC agenda but has an impact on reaching the targets beyond SDG 3. Improvements in health systems governance will support achieving results in both health and non-health-related SDGs, such as ending poverty (SDG 1), achieving gender equality (SDG 5), reducing inequalities (SDG 10), building effective, accountable and inclusive institutions (SDG 16), etc. Impact: For WHO, health systems governance involves not only the development of policy tools, techniques and methods but also what policy looks like in practice, including its goals and intentions. Based on this approach, WHO’s work on health systems governance aims to assist Member States in: 1. developing strategic policy frameworks that articulate the country’s policy vision (e.g. through national health policies, strategies and plans); 2. operationalizing these policy frameworks through relevant policy instruments, including legal instruments (e.g. laws and regulations); 3. building coalitions and partnerships with all relevant stakeholders, such as civil society and the private sector, to provide guidance in the development, implementation and review of health policy and programmes; 4. shaping the system design and establishing the overall architecture of the health system, tailoring powers and duties to fit the unique context of the country; and 5. providing accountability and oversight mechanisms to ensure effective policy implementation and impact, as well as addressing market failures.

Jagorantar tsarin lafiya Gamsashshen bayani; Jagorantar tsare-tsaren lafiya na nufin wasu hanyoyi da yanayin tsare-tsaren da hukumomi da aka shirya su domin sa ido da kulawa da tsarin lafiyar ƙasa. Yana kulawa da dangantakar da ke tsakanin waɗanda abin ya shafa da masu faɗa a ji da suke cikin tsarin kulawar lafiya, wanda ya haɗa da hukumomin gwamnati da masu bada kulawar lafiya da marasa lafiya da iyalansu da mutane da al'ummai da ƙungiyoyin al'umma da kuma hukumomi masu zaman kansu. Jagorantar tsare-tsaren lafiya na nufin tabbatar da bayyanannun tsare-tsare masu kyau da suke a shirye da sa ido a kan yadda ake gudanar da abubuwa da samar da hadin guiwa da ƙirƙirar dokoki da lada da maida hankali kan tsara shiri da neman mutane su bayanin abin da ke faruwa. Kyakykyawan jagorantar tsare-tsaren lafiya nada matukar muhimmanci wajen tabbatar da cewa ana iya samun ayyukan kulawa da lafiya sannan akwai daidaito wajen rabonsu kuma yadda ya dace da sauƙin samu sannan kuma suna da inganci ga kowa da kowa. Hakan na buƙatar rabon kayayyakin kiwon lafiya ta hanyar da ya dace kuma da daidaito da samar da tsari da dokoki wanda suke tafiyar da hanyar bada kiwon lafiya, da kuma hanyoyin sa ido da ƙiyasi da kuma duba ƙoƙarin tsarin kiwon lafiyar. Bugu da ƙari, jagorantar tsare-tsaren kiwon lafiya yana taka muhimmiyar rawa wajen tabbatar da daidaito da kuma adalci tsakanin mutane a harkar kiwon lafiya. Ana ƙoƙarin tabbatar da cewa tsarin kiwon lafiya yana biyawa dukkan al'umma buƙatunsu, ba tare da la'akari da matsayin zamantakewa da tattalin arziƙinsu ba da ƙabila da al'ada da jinsi da wasu al'amuran. Matakan Hukumar WHO Idan ana magana ƙudurin Hukumar Kare Muradun Ƙarni, (SDG), Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta duƙufa wajen tallafawa ƙasashe dasu aiwatar da kyakykyawan jagorantar tsarin kiwon lafiya, da maida hankali musamman a kan ƙarfafa ikon gwamnatoci dasu ƙirƙiri tsare-tsare da aiwatar dasu da zasu janyo tabbatar tsarin bada kiwon lafiya na bai ɗaya a shekarar 2030. Dangane da shirin aiki na bai ɗaya na sha uku shekarar 2019 zuwa 2023, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta haɗa kai tsakanin matakan ƙungiyoyin ta guda uku ta hanyar amfani da iyakarta domin cimma waɗannan manya-manyan ƙuduran.: Kira ga ƙasashe dasu inganta jagorantar tsare-tsaren lafiyarsu saboda tsarin bada kulawar lafiya na bai ɗaya. Nusarwa a kan hanyoyin bunƙasa jagorantar tsare-tsaren lafiya Tallafawa yankuna da ƙasashe wajen inganta kulawa da tsare-tsaren lafiya kamar yadda ake buƙata. Aikin huykumar Lafiya ta Duniya WHO a kan kulawa da tsare-tsaren lafiya ba wai kaɗai yana taimakawa ƙasashe bane wajen kyautata manufar tsarin nan na bada kulawar lafiya na bai ɗaya sai dai yana da tasiri wajen cimma ƙuduran sama da Ƙudurin Cigaban Al'umma mai Ɗorewa na 3, wato SDG. Samun cigaba a kula da tsare-tsaren lafiya zai taimaka wajen cimma sakamakon a duka Ƙudiran Cigaban al'umyma masu Ɗorewa a harkar lafiya da bana harkar lafiya ba, kamar irin su kawar da talauci (ƙudiri na 1) da cimma daidaiton jinsi (ƙudiri na 5) da rage rashin daidaito (ƙudiri na 10) da kafa hukumomi masu inganci da bada bayanin abin da ke faruwa waɗanda zasu shigo cikin al'amarin (ƙudiri na 16) da dai sauransu. Tasiri: Ga Hukumar Lafiya ta Duniya WHO , jagorantar tsare-tsaren harkar lafiya ba wai kawai ta ƙunshi samar da hanyoyin tsare-tsare da dabaru da hanyoyi ba ne hatta yaya tsarin yake a aikace, wanda ya haɗa da manufofinta da ƙudire-ƙudirenta. Ta kallon wannan hanyar, aikin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan jagorantar tsare-tsaren harkar lafiya ya duƙufa ne wajen taimakawa ƙasashe a: 1. Samar da dabarun tsare-tsare masu tsari da suke bayanin ƙudirin tsarin ƙasa (misali, ta hanyar tsare-tsaren harkar lafiya na ƙasa da hanyoyi da kuma dabaru); 2. Tabbatar da waɗannan dabarun tsare-tsaren ta hanyar hukumomin da abin ya shafa, wanda ya haɗa da hukumomin doka da oda (misali, dokoki da ƙa'idoji); 3. Samar da haɗin kan ƙungiyoyi da haɗin guiwa tare da dukkan masu ruwa da tsaki, irin su ƙungiyoyin al'umma masu zaman kansu da kuma ɓangarori masu zaman kansu sannan domin bada nusarwa a cigaban da aiwatarwa da gyare-gyaren tsarin harkar lafiya da shirye-shirye; 4. canja yanayin tsarin da kafa gaba ɗaya yanayin tsarin harkar lafiya da tsara shugabanci da aikace-aikace suyi daidai da yanayin ƙasar; da 5. Samar da tsarin bada bayanin abin da ke faruwa da hanyoyin sa ido domin tabbatar da aiwatarwar ingantaccen tsari da ta siri tare da kuma magance matsalolin kasuwa.

Usimamizi wa mfumo wa Afya Muhtasari: Usimamizi wa mfumo wa afya unarejelea taratibu, miundo na taasisi ambazo ziko mahali pa kusimamia na kuangalia mfumo wa huduma za Afya nchini. Inasimamia uhusiano kati ya watendaji mbalimbali ya Afya, ikiwa ni pamoja na mashirika ya kiserikali, watoa huduma za Afya, wagonjwa na familia zao, watu na jamii, mashirika ya kiraia na vyombo vya sekta binafsi. Usimamizi wa mifumo ya Afya unamaanisha kuhakikisha kuwa mifumo ya kimkakati ya sera ipo na imeunganishwa na uangalizi madhubuti,ujenzi wa muungano, utoaji wa kanuni na motisha zinazofaa, uzingatiaji wa muundo wa mfumo wa uwajibikaji. Usimamizi bora wa mifumo ya afya ni muhimu za afya ili kuhakikisha kuwa huduma za Afya zinapatikana, nafuu na za ubora wa juu kwa wote. Hii inahitaji mgao mzuri na sawa wa rasilimali za huduma ya afya, uwepo wa sera na kanuni zinazoongoza utoaji wa huduma ya Afya, na mbinu za ufuatiliaji, kutathmini na kukagua utendaji wa mfumo wa huduma ya afya. Zaidi ya hayo, usimamizi wa mifumo ya Afya ina jukumu muhimu katika kukuza usawa na haki ya kijamii katika huduma ya Afya. Inajitahidi kuhakikisha kuwa mfumo wa huduma za Afya unakidhi mahitaji ya wanajamii wote, bila kujali hali yao ya kijamii na kiuchumi, kabila, utamaduni, jinsia au mambo mengine. Muitikio wa WHO Katika muktadha wa ajenda ya malengo ya maendeleo endelevu (SDG), WHO imejitolea kusaidia nchi kutekeleza utawala bora wa mifumo ya Afya, kwa kuzingatia hasa katika kuimarisha uwezo wa serikali wa kuunda na kutekeleza mikakati ambayo itapekelea utekelezaji wa UHC ifikapo 2030. Kulingana na mpango mkuu wa kumi na tatu wa kazi wa 2019-2023, WHO inafanya kazi kwa ushirikiano katika ngazi zake tatu za shirika, ikichukua mkabala mlalo ili kutekeleza malengo makuu ya yafuatayo: Wito kwa nchi kuimarisha usimamizi wa mifumo yao ya afya kwa UHC Kutoa mwongozo kuhusu njia za kuimarisha utawala wa mifumo ya Afya kusaidia kanda na nchi katika kuimarisha usimamizi wa mifumo yao ya afya inapohitajika. WHO inafanya kazi katika usimamizi wa mifumo ya Afya sio tu kwamba kuunga mkono nchi katika kuendeleza ajenda ya UHC lakini ina athari katika kufikia malengo zaidi ya SDG3. Uboreshaji wa usimamizi wa mifumo ya Afya utasaidia kufikia matokeo katika SDGs za Afya na zisizo husiana na afya, kama vile umaskini (SDG 1), kufikia usawa wa kijinsia (SDG %) kupunguza kukosekana kwa usawa (SDG 10), kujenga taasisi zenye ufanisi, zinazowajibika na shirikishi (SDG 16), n.k. Athari: Kwa WHO, usimamizi wa mifumo ya Afya unahusisha sio tu uundaji wa zana za sera, mbinu za njia lakini pia jinsi sera inayoonekana katika utendaji, ikijumuisha malengo na nia yake. Kulingana na mbinu hii, kazi ya WHO kuhusu usimamizi wa mifumo ya afya inalenga kusaidia nchi wanachama katika: 1. kuunda mifumo ya kimkakati ya sera inayofafanua dira ya sera ya nchi (m.f. kupitia sera za Afya za kitaifa, mkakati na mipango); 2. Kutekeleza mifumo hii ya sera kupitia vyombo vya husika vya sera, ikijumuisha vyombo vya kisheria (mf. Sheria na kanuni); 3. kujenga miungano na ushirikiano na washikadau wote husika, kama vile asasi za kiria, ili kuleta miongozo katika maendeleo, utekelezaji na mapitio ya sera na programu za afya; 4. kuunda muundo wa mfumo na kuanzisha usanifu wa jumla wa mfumo wa afya, urekebishaji wa mamlaka na majukumu ili kuendana na muktadha wa kipekee wa nchi; na 5. Kutoa taratibu za uwajibikaji na usimamizi ili kuhakikisha utekelzaji bora wa sera na athari, vilevile kushughulikia kushindwa kwa soko.

Ìjọba ètò ìlera Ìsọnísókí: Ìṣèjọba ètò ìlera túmọ̀ sí ètò, àwọn ìgbékalẹ̀ tí ó wà láti rí sí àti tọ́jú ètò ìlera orílẹ̀-èdè kan. Ó máa ń tọ́jú ìbáṣepọ̀ láàárín àwọn òṣèré àti àwọn aláṣẹ tí Wọ́n ń kópa nínú ètò ìlera, pẹ̀lú àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba, àwọn Olùpèsè ètò ìlera, àwọn aláìsàn, àti ẹbí wọn, àwọn ènìyàn àti agbègbè, àwùjọ àwọn òṣìṣẹ́ àti ilé - iṣẹ́ àwọn ẹ̀ka aládà-ńlá. Ìṣèjọba ètò ìlera túmọ̀ sí rírí àrídájú pé ète ètò ìmúṣẹ fún àwòṣe ti wà àti pé a sópọ̀ pẹ̀lú ohun tí a gbàgbé, ìkọlù-kíkọ, ìpèsè òfin tí ó yẹ àti ́amọ́ríyá, àkíyèsí sí àpẹẹrẹ ètò àti ìṣirò. Ètò ìlera tí ó múná dóko fún ìṣèjọba ṣe pàtàkì fún àrídájú pé ètò ìlera jẹ́ ohun tí ó wà ní àrọ́wọ́tọ́, fún gbogbo ènìyàn, olówó pọ́ọ́kú àti ó sì jẹ́ ojúlówó fún gbogbo ènìyàn. Èyí bèrè fún ìpín mímúná dóko àti wíwà lọ́ọ́ọgba àlùmọ́nì ètò ìlera, ìpèsè ètò ìmúṣẹ àti òfin tí ó ń dáàbò bo ètò ìlera, àti ohun èlò fún ìtọpinpin, ìgbéléwọ̀n àti ṣíṣe àtúnyẹ̀wò iṣẹ́ ṣíṣe. Pẹ̀lú pẹ̀lú, ìjọba ètò ìlera kó ipa pàtàkì nínú ìgbélárugẹ ọgbọọgba àti ìdájọ́ àwùjọ nínú ètò ìlera. Ó gbìyànjú láti rí í dájú pé ètò ìlera lè dáhùn sí ìní gbogbo àwọn tí ó wà ní àwùjọ, láìbìkítà ipò wọn láwùjọ, ẹ̀yà, àṣà, jẹ́ńdà, àti àwọn nǹkan mìíràn. Ìdáhùn WHO Nínú ìlò ètò ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró , WHO farajìn fún ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún orílẹ̀-èdè láti ṣe ìṣẹ̀jọba ètò ìlera tí ó múná dóko, pẹ̀lú àfojúsùn kan lórí ìrónilágbára ipá àwọn ìjọba láti ṣòfin àti ìmúṣe ète tí yóò fà ìmúṣẹ tí UHC tí ó bá máa fi di ọdún 2030. Ní ìbámu pẹ̀lú Ètò Iṣẹ́ Gbogbogboò ti ìkẹtàlá 2019-2023,WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú ìbáṣepọ̀ jákèjádò ipele ètò ilé-iṣẹ́ tirẹ̀ mẹ́ta, lílo ìlànà oníbùú láti lépa àwọn èròngbà wọ̀nyí: Pípe àwọn orílẹ̀-èdè láti ṣe ìrónilágbára ti ìṣèjọba ti ètò ìlera fún UHC Ìpèsè ìtọ́nisọ́nà lórí ọ̀nà láti ran ètò ìlera ìṣẹ̀jọba lọ́wọ́ àtìlẹyìn àwọn ẹkùn àti orílẹ̀-èdè nínú ìrónilágbára ìṣèjọba ètò ìlera wọn gẹ́gẹ́ bí ó ti yẹ. Iṣẹ́ WHO lórí ìṣèjọba ètò ìlera kò ṣe àtìlẹyìn fún orílẹ̀-èdè tí ó ń tẹ̀sìwájú nínú ètò UHC nìkan ṣùgbọ́n ní ipa lórí rírí àfojúsùn kọjá ìlépa ìdàgbàsókè tí ó alágbèéró kẹta. Ìmúdára sí i ìṣèjọba ètò ìlera yóò ṣe àtìlẹyìn fún rírí àbájáde nínú ohun tí ó jẹ mọ́ ìlera àti ohun tí kò jẹ mọ́ ìlera ti ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró, àpẹẹrẹ ni fífi òpin sí ìṣẹ́(ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró kìn-ín-ní), ìyọrísí ìdọgba jẹ́ńdà(ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró karùn-ún), ṣíṣe àdínkù àìdọ́gba(ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró kẹwàá), ṣíṣe ètò tó dámúṣé, lè ṣe ìṣirò àti pẹ̀lú àgbékalẹ̀(ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró ìkẹrìndínlógún), àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Ipa:Fún WHO, ìṣèjọba ètò ìlera kì í gba ohun èlò ètò ìmúṣẹ ìdàgbàsókè, àwọn ìlànà àti ọ̀nà nìkan, ṣùgbọ́n a ohun tí ọ̀nà ìmúṣe jọ nínú ìṣe, láì yọ ìlépa àti èrò rẹ́ sílẹ́. Lórí ìlànà yìí, iṣẹ́ WHO lórí ìṣẹ̀jọba ètò ìlera ní ìfọkànsí láti ṣe ìrànwọ́fún àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́: 1. ṣíṣe ète ìmúlò ètò gẹ́gẹ́ bí àwòṣe tí ó máa ń jẹ́ kí ìwòye ètò ìmúṣe orílẹ̀-èdè yéni yéké yéké(bí àpẹẹrẹ nípa ètò ìmúṣe ìlera orílẹ̀-èdè, ète àti ètò) ; 2. Ṣíṣe àwọn ètò ìmúlò àwòṣe nípasẹ̀ àwọn èlò ìmúlò tí ó yẹ́, láì yọ ohun èlò tí ó bófin mu kúrò (bí àpẹẹrẹ òfin àti ìlànà).; 3.Ṣíṣe ìdarapọ̀ àti àjọṣepọ̀ pẹ̀lú gbogbo àwọn aláṣẹ tí ó yẹ, bí i àwùjọ ìlú àti ẹ̀ka aládàá ńlá, láti pèsè ìtọ́sọ́nà nínú ìdàgbàsókè, ìmúṣẹ àti àtúnyẹ̀wò ètò ìmúlò ìlera àti àwọn ètò ; 4.Ṣíṣe àpẹẹrẹ ètò onírúurú àti fífi ìfilọ́lẹ́ gbogbo ìyàwòrán ètò ìlera, dídojúkọ agbára àti ojúṣe tí ó yẹ fún ìlò orílẹ̀-èdè ;àti 5.Ìpèsè ìṣirò àti fífi ojú fo àwọn ohun èlò láti rí i dájú pé ètò ìmúlò, ìmúṣẹ àti ipa tí ó múná dóko, pẹ̀lú dídojúkọ ìjákulẹ̀ ọjà.

Ukwenganyelwa kohlelo lwezempilo Uhlolojikelele: Ukwenganyelwa kwezinhlelo zezempilo kubhekisela ezinqubweni, ezinhlakeni kanye nasezikhungweni ezikhona zokuqapha ukwenziwa komsebenzi kanye nokuphatha uhlelo lwezempilo lwezwe. Luphatha ubudlelwane phakathi kwabadlala indima abahlukahlukene kanye nababambiqhaza abathintekayo kwezokunakekela kwempilo, okuhlanganisa ama-ejensi kahulumeni, abahlinzeki bezokunakekela kwempilo, iziguli kanye nemindeni yazo, abantu kanye nemiphakathi, izinhlangano zomphakathi kanye nezinhlangano zomkhakha ozimele. Ukwenganyelwa kwezinhlelo zezempilo kusho ukuqinisekisa ukuthi kunezinhlaka zenqubomgomo yamasu futhi kuhlangene nokuqapha ukwenziwa komsebenzi ngempumelelo, ukwakhiwa komfelandawonye, ukuhlinzekwa kwemithethonqubo efanele kanye nezikhuthazo, ukunaka ukuklanywa kohlelo, kanye nokuziphendulela. Ukwenganyelwa kwezinhlelo zezempilo ngendlela efanele kubalulekile ekuqinisekiseni ukuthi izinsiza zezempilo ziyatholakala, ziyalingana, zisebenza kahle, azibizi futhi zisezingeni eliphakeme kubo bonke. Lokhu kudinga ukwabiwa okusebenzayo kanye nokulinganayo kwezinsiza zezempilo, ukuba khona kwezinqubomgomo kanye nemithethonqubo eqondisa ukulethwa kwezempilo, kanye nezindlela zokuqapha, ukuhlola kanye nokubuyekeza ukusebenza kohlelo lwezempilo. Ngaphezu kwalokho, ukwenganyelwa kwezinhlelo zezempilo kunendima ebalulekile ekukhuthazeni ukulingana kanye nobulungiswa bezenhlalo ekunakekeleni kwezempilo. Kulwela ukuqinisekisa ukuthi uhlelo lokunakekelwa kwezempilo luyasabela ezidingweni zawo wonke amalungu omphakathi, kungakhathaliseki isimo sawo senhlalo kanye nomnotho, ubuzwe, isiko, ubulili noma ezinye izici. Impendulo yeWHO Ngokwengqikithi ye-ajenda yeMigomo Yentuthuko Esimeme (SDG), iWHO izibophezele ekusekeleni amazwe ukuthi asebenzise ukwengamela izinhlelo zezempilo ngendlela efanele, ngokugxila ngokuqondile ekuqiniseni amandla ohulumeni okwakha kanye nokusebenzisa amasu azoholela ekufezekeni kwe-UHC ngo-2030. Ngokuhambisana neThirteenth General Programme of Work 2019-2023, esebenza ngokubambisana emazingeni ayo amathathu enhlangano, isebenzisa indlela yokubheka umthelela enhlanganweni yonke yokuphokophela imigomo eyinhloko elandelayo: ukuhlaba ikhwelo lokuthi kuqiniswe ukwengamela kwezinhlelo zawo zezempilo ze-UHC nikeza isiqondiso ngezindlela zokuthuthukisa ukuphathwa kwezinhlelo zezempilo ukuseka izifunda kanye namazwe ngokuphathelene nokuqinisekisa ukwenganyelwa kwezinhlelo zabo zezempilo njengoba kudingeka. Umsebenzi weWHO ngokuphathelene nokwenganyelwa kwezinhlelo zezempilo awusekeli nje kuphela amazwe ekuqhubekiseleni phambili i-ajenda ye-UHC kodwa unethonya ekuzuzeni okuphokophelwe okungaphezu kweSDG 3. Ukuthuthuka ekubuseni kwezinhlelo zezempilo kuzosiza ukufeza imiphumela kuko kokubili kumaSDG ahlobene nempilo kanye nangahlobene nempilo, njengokuqeda ubumpofu (SDG 1), ukufeza ukulingana ngokobulili (SDG 5), ukunciphisa ukungalingani (SDG 10), ukwakha izikhungo eziphumelelayo, eziphendulayo kanye nezingabandlululi (SDG 16), njll. Umthelela: KuWHO, ukwenganyelwa kwezinhlelo zezempilo akuhlanganisi nje kuphela ukusungulwa kwamathuluzi enqubomgomo, amasu kanye nezindlela kodwa nokuthi inqubomgomo ibukeka kanjani ekusebenzeni, okuhlanganisa imigomo kanye nezinhloso zayo. Ngokusekelwe kule ndlela, umsebenzi weWHO ekulawuleni izinhlelo zezempilo uhlose ukusiza amaZwe angamaLungu ngokuphathelene nalokhu: 1. ukusungula izinhlaka zenqubomgomo zamasu ezichaza umbono wenqubomgomo yezwe (isb. ngezinqubomgomo zikazwelonke zezempilo, amasu kanye nezinhlelo); 2. ukusebenzisa lezi zinhlaka zenqubomgomo ngokusebenzisa amathuluzi enqubomgomo afanele, okuhlanganisa amathuluzi angokomthetho (isib. imithetho kanye nemithethonqubo); 3. ukwakha imifelandawonye kanye nokubambisana nabo bonke ababambiqhaza abafanele, njengomphakathi kanye nomkhakha ozimele, ukunikeza isiqondiso ekuthuthukiseni, ekusebenziseni kanye nasekubuyekezeni inqubomgomo nezinhlelo zezempilo; 4. ukubumba ukwakheka kweszinhlelo kanye nokusungula ukwakhiwa kohlelo lwezempilo, ukulungisa amandla kanye nemisebenzi ukuze ivumelane nengqikithi ekhethekile yezwe; kanye 5. nokuhlinzeka ngezindlela zokuziphendulela kanye nokwengamela ukuze kuqinisekiswe ukuqaliswa kwezinqubomgomo kanye nomthelela ophumelelayo, kanye nokubhekelela ukwehluleka kwemakethe.

የጤና ግብር ማጠቃሊያ፡- የጤና ግብር የሚጣሉት በሕዝብ ጤና ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ በሚያሳድሩ ምርቶች ላይ ለምሳሌ ትንባሆ፣ አልኮል እና ስኳር ጣፋጭ መጠጦች (SSBs) ናቸው። እነዚህ ግብሮች ሁሉንም ተጠቃሚ የሚያደርግ ፖሊሲ ተደርገው የሚወሰዱት የጤና ፍትሃዊነትን እያሳደጉ እና በአጠቃላይ በጀቱ ላይ ገቢን በማሰባሰብ ኑሮውን ስለሚታደጉ እና በሽታን ስለሚከላከሉ ነው፡፡ እንዲሁም እንደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን (UHC) የገንዘብ ድጋፍ ወይም በጣም ወጪ ቆጣቢ ሆኖም ብዙም ጥቅም ላይ ላልዋሉ የህዝብ ጤና ድጋፎች ላሉ ልዩ ቅድሚያ መሰጠት ባላባቸው ጉዳዮች ላይ ሊያገለግሉ ይችላሉ፡፡ የጤና ግብር ፖሊሲ ዓላማ ተላላፊ ላልሆኑ በሽታዎች አስጊ ናቸው ተብለው የሚወሰዱ ምርቶችን በከፍተኛ ሁኔታ ዋጋቸውን ዝቅተኛ በማድረግ ፍጆታን መቀነስ ነው፡፡ ከኢኮኖሚ ዕድገት በበለጠ እውነተኛ የዋጋ ጭማሪን የሚያመጣ መደበኛ የግብር ጭማሪ በበቂ ሁኔታ በማድረግ ይከናወናል፡፡ የቀረጥ ግብር ጤናን ለማስፋፋት በጣም ውጤታማው የግብር መለኪያ ነው ምክንያቱም ዋጋውን ከሌሎች እቃዎች አንፃር ስለሚቀይሩ እና በቀላሉ በጊዜ መጨመር የሚቻል ነው፡፡ ፍጆታ በግብር በተሻለ ሁኔታ የሚቀነሰው በምርቱ ዋጋ ላይ ተመስርተው ከሚጣሉ ግብሮች ይልቅ ጤናማ ያልሆነ ምርት (እንደ ሲጋራ ያሉ) ወይም ጤናማ ያልሆነው ንጥረ ነገር (እንደ ንፁህ አልኮል ወይም ስኳር ያሉ) መጠን (ልዩ ግብር በመባል የሚታወቅ) ነው፡፡ ተፅዕኖ፡- የጤና ግብር ማሳደግ አዋጭ ፖሊሲ ነው ምክንያቱም፡- ህይወትን ያድናል። የትምባሆ፣ የአልኮሆል እና የስኳር ጣፋጭ መጠጦች ግብር ፍጆታን ለመቀነስ፣ በሽታዎችን እና ጉዳቶችን ለመከላከል እና ህይወትን ለማዳን ውጤታማ እና ወጪ ቆጣቢ መንገዶች ናቸው፡፡ ገቢውን ያንቀሳቅሳል የጤና ግብር በአጭር እና በመካከለኛ ጊዜ ላይ የገቢ ማበረታቻ ሊሆን ይችላል። በአስገራሚ ሁኔታ የጤና ግብር ከአማራጩ የገቢ ምንጮች ይልቅ ሁሉን አቀፍ እና ደጋፊ ነው፡፡ የጤና አለመመጣጠንን ይፈታል ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ዝቅተኛ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ደረጃ ከፍ ያለ ተላላፊ ላልሆኑ በሽታዎች ተጋላጭነት እና ከፍተኛ የትምባሆ አጠቃቀም እና ከአልኮል መጠጥ ጋር የተያያዘ ነው፡፡ በዚህ መሠረት የጤና ጥቅማ ጥቅሞም ስርጭት፣ የገቢ ኪሳራዎች እና የአደጋ የጤና አጠባበቅ ወጪዎችን መቀነስ አንድ ሰው ሙሉ በሙሉ ከተመዘገበ የጤና ግብር ብዛት ተፅእኖው እየሰፋ ይሄዳል። በጤና ስርዓቶች ላይ ጫናን ይቀንሳል፡፡ ቅድመ ጥንቃቄ ማድረግ የአንድ ፓውንድ ፈውስ ዋጋ አለው፡- የጤና ግብር በተወሰኑ የጤና አጠባበቅ ወጪዎች ላይ ከፍተኛ የኢንቨስትመንት ትርፍ እና የሰው ኃይል ተሳትፎን መጨመርን ያመጣል፡፡ የዘላቂው ልማት ግቦች ስኬት ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች አስጊ ሁኔታዎችን ዒላማ ያደርጋል፡፡ እ/አ/አ በ2030 ተላላፊ ካልሆኑ በሽታዎች አስጊ ሁኔታዎች ከጤና ግብሩ ጋር በማነጣጠር ተላላፊ ካልሆኑ በሽታዎች ያለዕድሜ ሞሞትን አንድ አስረኛው ለመቀነስ ጥሪ የሚያደርገውን የሀገራት ዘላቂ ልማት ግብ 3.4 ማሰካት ይችላሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ሀገራት የጤና፣ የገቢ እና የፍትሃዊነት አላማቸውን ለማሳካት የጤና ግብሮችን የመጠቀም ፍላጎት እየጨመረ የመጣ ቢሆንም እነዚህን እርምጃዎች በመቅረጽ፣ በማዘጋጀት፣ በመተግበር እና በማስተዳደር ላይ ድጋፍ ያስፈልጋቸዋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በትምባሆ ግብር ላይ ከአስር አመታት በላይ በተሰራው ልዩ የዘዴ እውቀቱን፣ የቴክኒክ አቅሙን እና የሀገር ደረጃ ግንኙነቶችን ይጠቀማል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታውን በሦስት እርስ በርስ የተያያዙ የሥራ ዘርፎችን ይከፍላል፡፡ የጤና ግብር እርምጃዎችን ለመውሰድ፣ ለማሻሻል ወይም ለመገምገም የሚሹ መንግስታትን ለመርዳት የቴክኒክ ድጋፍ ይሰጣል፡፡ ይህ የተዘጋጀ እርዳታ አባል ሀገራት የሚነሱትን ተግዳሮቶች ለምሳሌ የግብር ስርዓት ምርመራን፣ የጤና ግብር ማሻሻያዎችን ተፅእኖ እና ገለልተኛ የኢንደስትሪ ክርክሮችን በመገምገም የሚነሱ ችግሮችን ለመፍታት ይረዳል፡፡ የአቅም ግንባታ ተቆጣጣሪዎች እና ፖሊሲ አውጪዎች የጤና ግብር ፖሊሲዎችን ለማራመድ፣ ለመተግበር እና ለመገምገም ዕቅዶችን በማዘጋጀት የጤና ግብሮችን በመቅረጽ እና ቅድሚያ በመስጠት ቀጣይነት ባለው መልኩ ያሳትፋል፡፡ ምርጥ ተሞክሮዎችን በማብራራት፣ የፖሊሲ ልማትን በመምራት፣ የቴክኒክ መስፈርቶችን በመዘርዘር እና የፖሊሲ ግስጋሴን ለመደገፍ እና ለመደገፍ መረጃዎችን በማቅረብ በሀገር ደረጃ ስራን ለመደገፍ አለም አቀፍ እቃዎች በቅርብ ጊዜ በተገኘው የማስረጃ መሰረት ይገነባሉ፡፡

Health taxes Overview: Health taxes are levied on products that have a negative public health impact, for example tobacco, alcohol and sugar-sweetened beverages (SSBs). These taxes are considered win-win-win policies because they save lives and prevent disease while advancing health equity and mobilising revenue for the general budget. They can also be used for specific priorities such as financing universal health coverage (UHC) or highly cost-effective yet underutilised population health measures. The aim of health tax policy is to reduce the consumption of products deemed risk factors for noncommunicable diseases by making them less affordable through higher prices. This is achieved with regular tax increases large enough to result in real price increases greater than economic growth. Excise taxes are the most effective tax measure for promoting health because they change the price a harmful product relative to other goods and can be easily increased over time. Consumption is reduced best with taxes based on the quantity (known as specific taxes) of an unhealthy product (such as packs of cigarettes) or its unhealthy ingredient (such as pure alcohol or sugar) rather than taxes based on the product’s value. Impact: Raising health taxes is a SMART policy because it: Saves lives Tobacco, alcohol and sugar-sweetened beverages taxes are all effective and cost-effective ways of reducing consumption, preventing diseases and injuries and saving lives. Mobilises revenue Health taxes can be a revenue booster over the short and medium term. Importantly, health taxation is also more inclusive and pro-growth than alternative sources of revenue. Addresses health inequities In lower- and middle-income countries, lower socioeconomic status is associated with higher risk of noncommunicable diseases and higher rates of tobacco use and alcohol consumption. Accordingly, the net impact of health taxes is progressive once one fully accounts for the distribution of health benefits, income losses averted and reductions in catastrophic healthcare costs. Reduces burdens on health systems An ounce of prevention is worth a pound of cure: health taxes are also a high-return investment in averted healthcare expenditure and increased workforce participation. Targets noncommunicable disease risk factors for the achievement of Sustainable Development Goals. By targeting noncommunicable disease risk factors with health taxes, countries can progress their achievement of Sustainable Development Goal 3.4, which calls for a one-third reduction of premature mortality from noncommunicable diseases by 2030. WHO response Countries are increasingly interested in using health taxes to achieve their health, revenue and equity objectives but require assistance with framing, designing, implementing and administering these measures. WHO’s response leverages its unique methodological expertise, technical capacity and country-level relationships established over more than a decade of work on tobacco taxation. WHO divides its response into three interconnected areas of work. Technical assistance to help governments seeking to adopt, reform or evaluate health tax measures. This tailored assistance helps Member States address challenges raised by providing, for example, tax system diagnostics, country-specific modelling for the impact of health tax reforms and independent evaluations of industry arguments. Capacity building engages regulators and policymakers on an ongoing basis in their framing and prioritisation of health taxes including the development of plans for progressing, implementing and evaluating health tax policies. Global goods build on the latest evidence base to support country level work by defining best practices, guiding policy development, detailing technical requirements and providing data to support and benchmark policy progress.

Harajin harkar lafiya Gamsashshen bayani: Ana tilasta biyan harajin lafiya ne a kan kayayyakin da suke da illolin lafiya, misali sinadarin tabako da barasa da kayan shaye-shaye masu zaƙi sosai, wato (SSBs). Waɗannan harajin, tsari ne da suke da amfani a kowanne ɓangare saboda suna tserar da rayuka da kuma kare faruwar cututtuka a lokaci guda kuma suna bunƙasa daidaiton harkar lafiya da tara kuɗin shiga domin kasafin kuɗin ƙasa gaba ɗaya. Za a iya kuma amfani dasu ga keɓantattun abubuwa masu muhimmanci irinsu sanya kuɗi a tsarin bada kiwon lafiya na bai ɗaya (UHC) ko kuma hanyoyin kulawa da lafiyar al'umma masu tsada da inganci amma ba a amfani da su sosai. Manufar tsarin karɓar harajin harkar lafiya shi ne rage amfani da kayayyakin da suke da haɗarin cututtukan da basa yaɗuwa daga wani zuwa wani ta hanyar maida kayan basu da sauƙin siya ta hanyar sa su suyi tsada. Ana iya cimma hakan ta yawan ƙarin haraji mai yawan da zai iya janyo ainihin ƙarin farashin da ya wuce cigaban tattalin arziƙi. Harajin kayan cikin gida shi ne hanyar karɓar haraji mafi kyau domin bunƙasa lafiya saboda yana canja farashin kaya mai cutarwa idan aka kwatanta da wasu kayayyaki kuma za a iya ƙara shi a hankali a hankali. An fi rage amfani da kayayyaki ta hanyar haraji bisa la'akari da yawan (wanda aka fi sani da keɓantattun haraji) kayayyakin da suke da haɗari (irinsu kwalin taba sigari) ko kuma mahaɗinsa mai haɗari (irinsu tatacciyar giya ko sukari) maimakon karɓar haraji dai-dai da ƙimar kayan. Tasiri: Ƙara yawan harajin harkar lafiya tsari ne tsari ne mai KYAU, saboda: Tserar da rayuka Harajin sinadarin Tabako da barasa da kayan sha masu zaƙi sosai dukkan su hanyoyi ne masu kyau da inganci idan aka kashe musu kuɗi na rage amfani/ci/shan kayayyakin da kare faruwar cututtuka da ciwuka da kuma tserar da rayuka. Yana tara kuɗin shiga Karɓar harajin harkar lafiya zai iya hana haɓaka kuɗin shiga a ƙanƙanin lokaci da matsakaicin lokaci. Almuhimmu, karɓar harajin harkar lafiya yana cikin hanyar samu da taimaka wa wajen bunƙasa kuɗin shiga maimakon wasu hanyoyin daban. Yana magance rashin daidaiton harkar lafiya. A ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi, ƙanƙantar matsayin tattalin arziƙi da zamantakewarsu nada alaƙa da babban haɗarin cututtuka marasa yaɗuwa daga mutum zuwa mutum da yawan amfanin da sinadarin Tabako da kuma shan barasa. Gwargodo, tasirin harajin harkar lafiya bayan an biya harajin yana ƙaruwa yayin da mutum ya duba sosai yadda ake rabon alfanun lafiyar sannan ana kawar da asarar kuɗin shiga da ake samu da kuma rage kuɗaɗen da ake kashewa yayin samun hatsarin kulawa da lafiya. Yana rage matsalolin dake kan tsare-tsaren lafiya Riga-kafi ya fi magani: harajin harkar lafiya kasuwanci ne mai kawo kuɗi sosai saboda zasu iya taimakawa wajen ajiye kuɗi a kan kashe kuɗi a harkar kulawa da lafiya da kuma ƙarawa mutane karsashin yin aiki. Ya maida hankali kan haɗarin abubuwan da ke janyo cututtuka da basa yaɗuwa domin taimakawa wajen cimma muradun ƙarni. Da maida hankali kan haɗarin abubuwan da ke janyo cututtuka da basa yaɗuwa ta hanyar sa harajin harkar lafiya, ƙasashe zasu iya cigaba da cimma manufofin cigaban al'umma masu ɗorewa na 3.4 wanda yake kira ga rage kaso ɗaya cikin uku na mace-macen da lokacinsu bai yi ba ta dalilin cututtukan da basa yaɗuwa zuwa ƙarshen shekarar 2030. Matakan Hukumar WHO Ƙasashe na ƙara samun sha'awar amfani da tsarin harajin harkar lafiya domin cimma manufofin harkar lafiya da kuɗin shiga da kuma daidaiton harkar lafiyarsu sai dai suna buƙatar taimako wajen yin tsara dabara da tsara yanayin tsarin da aiwatarwa da kuma kulawa waɗannan matakan. Matakin Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) na amfani da ilimin da dabarun aiki da dangantakarta tsakanin ƙasashe da ta samar sama da shekara goma na aiki a kan sanya haraji kan sinadarin Tabako. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta rarraba matakan ta zuwa sashen aiki guda uku da suke dangantaka da juna. Taimakon na'urorin fasaha domin taimakawa gwamnati neman karɓar da gyara da kuma nazarin matakan sanya harajin harkar lafiya. Wannan tsararren tallafin na taimakawa ƙasashe wajen magance matsaloli, misali, ta hanyar bada dama irinsu bincikar tsare-tsaren sha'anin haraji da hasashen yadda canje-canjen harajin harkar lafiya zai shafi ƙasa da kuma ƙiyasin batuwan muhawar masana'anta. Gina iko ya haɗa da shigo da masu yin doka da masu yin tsare-tsare koyaushe domin taimaka musu wajen fahimtar da bawa harajin harkar lafiya muhimmanci wanda ya haɗa da samar da dabarun yadda ake bunƙasa da aiwatar, da kuma ƙiyasta tsare-tsaren harajin harkar lafiya. Al'amuran duniya na amfani da shaida ta kwanan nan domin tallafawa ƙasashe wajen aiwatar da tsare-tsare masu inganci ta hanyar nuna ayyuka mafiya kyau da lura da samar da tsare-tsaren da bayyana abubuwan aiki da ake buƙata da kuma bayar da bayanai don tallafa wa da ƙiyasta cigaban tsarin.

Kodi za Afya Muhtasari: Uhuru wa afya hutozwa kwa bidhaa ambazo zina athari mbaya kwa afya ya umma, kwa mfano Tumbaku, pombe na vinywaji vilivyoptiwa sukari (SSBs). Kozi hizi huchukuliwa kuwa sera za nusu kwa nusu kwa sababu huokoa maisha na kuzuia magonjwa wakati wa kuendeleza usawa wa afya na kukusanya mapato kwa bajeti ya jumla. Vile vile vinaweza kutumika kwa vipaumbele maalumu kama vile kufadhili huduma ya afya kwa wote (UHC) au kwa gharama nafuu lakini hatua za afya za watu hazijatumika. madgumuni ya sera ya ushuru wa afya ni kupunguza matumizi ya bidhaa zinazochukuliwa kuwa hatari kwa magonjwa yasiyoambukiza kwa kuzifanya kuwa za bei nafuu kupitia bei ya juu. Hii inafikiwa kwa ongezeko la kodi la mara kwa mara kubwa vya kutosha kusababisha ongezeko la bai halisi kuliko ukuaji wa uchumi. Ushuru wa bidhaa ni kipimo bora zaidi cha ushuru kwa kukuza afya kwa sababu hubadilisha beiya bidhaa hatari ikilinganishwa na bidhaa nyingine na inaweza kwa urahisi baada ya muda. Matumizi yanapunguzwa vyema zaidi kwa kodi kulingana na kiasi (kinachojulikana kama kodi maalumu) cha bidhaa isiyofaa ( kama vile pakiti za sigara) au viambato vyake visivyofaa (kama vile pombe kali au sukari badala ya kodi kulingana na thmani ya bidhaa. Athari:Kupandisha ushuru wa Afya ni sera ya SMART kwa sababu: Inaokoa maisha Ushuru wa Tumbaku, pombe na vinywaji sukari ni njia bora na za gharama nafuu za kupunguza matumuzi, kuzuia magonjwa na majeraha na kuokoa maisha. Inakusanya mapato kodi za Afya zinaweza kuongeza mapato kwa muda mfupi na wa kati. Muhimu zaidi, ushuru wa Afya pia unajumuisha zaidi na kukuza ukuaji kuliko vyanzo mbadala vya mapato. Inashughulikia ukosefu wa usawa wa kiafya Katika nchi za kipato cha chini na cha kati, hali ya chini ya kijamii na kiuchumi inahusishwa na hatari kubwa ya magonjwa yasiyoambukiza na viwango vya juu matumizi ya Tumbaku na unywaji pombe. Ipasavyo, matokeo ya jumla ya kodi ya afya yanaongezeka mara tu mtu mtu anapowajibika kikamilifu kwa usambazaji wa faida za afya, upotezaji wa mapato na kupunguzwa kwa gharama mbaya za afya. Hupunguza mzigo kwenye mifumo ya afya Wakia moja ya kuzuia ina thamani ya paundi ya Tiba: Kodi ya afya pia ni faida juu ya uwekezaji katika matumizi ya afya iliyoepukwa na kuongezeka kwa ushiriki wa wafanyakazi. inalenga vihatarishi vya magonjwa yasiyoambukiza kwa ajili ya kufikiwa kwa malengo ya maendeleo endelevu. Kwa kulenga mambo ya hatari ya magionjwa yasiyoambukiza kwa kodi ya afya, nchi inaweza kuendeleza mafanikio yao ya lengo la maendeleo endelevu la 3.4, linalotaka kupunguza kwa theluthi moja vifo vya mapema kutokana na magonjwa yasiyoambukiza ifikapo 2030. Majibu ya WHO nchi zinazidi kutaka kutumia kodi za afya, kufikia malengo ya afya, mapato na usawa lakini zinahitaji usaidizi wa kutunga, kubuni, kutekeleza na kusimamia hatua hizi. ’s Muitikio wa WHO huongeza wataalamu wake wa kipekee wa mbinu, uwezo wa kiufundi na uhusiano wa ngazi ya nchi ulioanzishwa kwa zaidi ya muongo mmoja wa kazi ya ushuru wa Tumbaku. WHO inagawanya majibu yake katika maeneo matatu yaliyounganishwa ya kazi. Usaidizi wa kiufundi ili kusaidia serikali zinazotaka kupitisha, kurekebisha au kutathmini hatua za kadi ya afya. usaidizi huu uliowekwa maalumu husaidia nchi wanachama kushughulikia changamoto zinazotolewa kwa kutoa, kwa mfano, muundo wa nchi mahususi kwa ajili ya athari za mageuzi ya kodi ya afya na tathmini huru za hoja za sekta. Kujenga uwezo kunashirikisha wadhibiti na watunga sera kwa msingi endelevu katika kutunga na kuweka vipaumbele vya kodi za Afya ikiwa ni pamoja na kuandaa mipango ya kuendeleza, kutekeleza na kutathmini sera za kodi za Afya. Bidhaa za kimataifa hujengwa juu ya msingi wa ushahidi wa hivi punde ili kusaidia kazi katika ngazi ya nchi kwa kufafanua mbinu bora, kuongoza uundaji wa sera, kufafanua mahitaji ya kiufundi na kutoa data ili kusaidia na kulinganaisha maendeleo ya sera.

Owó-orí ìlera Ìsọnísókí: Owó-orí ìlera jẹ́ èyí tí ó wà lórí ọjà tí ó ní ipa búburú lórí ìlera àwùjọ ẹ̀dá, bí àpẹẹrẹ igbó, ọtí àti àwọn ohun olómi aládùn ṣúgà. Àwọn owó-orí wọ̀nyí jẹ́ ohun tí a rí gẹ́gẹ́ bí ètò imúlò tí ó ní agbára láti yege nínú àwọn ìlépa láti ṣe àtúnṣe nǹkan àti òmìnira lẹ́ṣẹ́ẹsẹ nítorí wọ́n máa ń dáàbò bo ẹ̀mí àti dènà àìsàn nígbà tí ìtẹ́síwájú ń débá ìdọ́gba ìlera àti wíwá owó ìná fún gbogbo ètò owónàá. A tún lè lò wọ́n fún àwọn ìdí pàtàkì tí ó jẹni lógún bí i ìnáwó sí Universal Health Coverage (UHC) tàbí ọ̀wọ́n ohun tí ó múná dóko síbẹ̀ ètò ìlò ohun ìlera fún àwọn ènìyàn lọ́nà àìṣedéédé. Ìfọkánsí ètò ìmúlò owó-orí ìlera ni láti ṣe àdínkù jíjẹ àwọn ọjà tí ó wà ní ìṣòrí ewu fún àwọn kòkòrò àrùn tí kò kìí ranni nípa jíjẹ kí iye wọ́n wálè nípa owó tí ó lọ sókè. A máa ń ri ṣe pẹ̀lú sísan owó-orí tí ó ń lọ sókè tí ó tóbi tó fún àbájáde iye tòótọ́ tí ó lọ sókè ju ìdàgbàsókè ètò ọrọ̀ ajé. Owó-orí lórí ọjà tí a ṣẹ̀dá ni irúfẹ́ owó-orí tí ó múná dóko ju fún ìgbéga ètò ìlera nítorí wọ́n máa ń ṣe àyípadà sí iye ọjà tí ó léwu sí àwọn ọjà yòókù àti pé wọ́n lè gbé wọn sókè tásìkò bá yá. Jíjẹun a máa dínkù lọ́pọ̀lọpọ̀ pẹ̀lú owó-orí lórí iye (ti a mọ̀ sí owó-orí iye kan) ti ọjà tí ó léwu(bí i pálálí sìgá) tàbí ti èròjà tí kò dára (bí i ògidì ọtí tàbí ṣúgà) ní èyí tí yóò fi jẹ́ owó-orí lórí ìwúlò ọjà. Ipa: Ṣíṣe àwárí owó-orí ìlera jẹ́ ètò ìmúlò SMART torí pé : Dáàbò bo ẹ̀mí Owó-orí igbó, ọtí, àti ohun olómi tí ó dùn bí i ṣúgà jẹ́ ọ̀nà tí ó múná dóko láti ṣe ṣe àdínkù jíjẹ, dènà kòkòrò àrùn àti ìpalára àti dídàbò bo ẹ̀mí. Ṣíṣe àwárí owó tí yóò wọ̀lú Owó-orí ìlera lè jẹ́ ohun tí yóò mú owó tí ó yẹ kí o wọ̀lú láàrin sáà kékeré àti ránpẹ́. Ní pàtàkì owó-orí ètò ìlera jẹ ohun tí ó wà lára àti ìdàgbà tí ó yára fáfá ju orísun mìíràn fún rírí owó. Dídojúkọ àìdọ́gba ìlera Ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti ń rí owó táṣẹ́rẹ́, ipò láwùjọ tí ó relẹ̀ jẹ́ lára ohun tí ó máa ń fa ewu púpọ̀ àwọn kòkòrò àrùn tí a kò lè kó látara ẹni kàn àti ipò gíga fún igbó fífà àti ọtí mímú,. Ní ìbámu, òṣùwọ̀n ipa owó-orí ìlera ń tẹ̀síwájú ní kété tí ènìyàn bá ti ṣe ìṣirò fún pípín àwọn ànfàní ètò ìlera, tí a ṣe ìyídà àìjèrè nínú owó tí ń wọlé àti àdínkù àwọn ìjàǹbá tí ó wà nínú owó ńíná fún ètò ìlera. Àdínkù ẹrù lórí ètò ìlera wọ̀n ìdènà ó tó ìwọ̀n ìwòsàn: owó-orí ìlera jeẹ́ irúfẹ́ ìdókòwò tí ó níye lórí púpọ̀ nínú ìdádúró ìnáwó ètò ìlera àti pípọ̀ níye ìkópa àwọn òṣìṣẹ́. Ibi afẹ̀dé kòkòrò àrùn tí kì í rànmọ́ ènìyàn sí ènìyàn jẹ́ okùnfà ewu fún àṣeyọrí ìlépa ìdàgbàsókè alégbèéró. Ibi àfẹ̀dé kòkòrò àrùn tí máa ń ránmọ̀ ènìyàn sí ènìyàn okùnfà ewu pẹ̀lú owó-orí ìlera, àwọn orílẹ̀-èdè lè ṣe tẹ̀síwájú àṣeyọrí wọn tí ìlépa ìdàgbàsókè alégbèéró 3.4, èyí tí ó pè fún ìdá kẹta àdínkù ikú àìtọ́jọ́ láti ara kòkòrò àrùn tí kì í rànmọ́ ẹni láti ọ̀dọ̀ ènìyàn sí ènìyàn tó bá máa fi di ọdún 2030. Èsì WHO Àwọn orílẹ̀-èdè ń nífẹ̀ẹ́ sí lílo owó-orí ìlera láti ṣàṣeyọrí lórí ètò ìlera, owó tí ń wọlé àti èròngbà áfojúsùn ṣùgbọ́n ó nílò ìrànwọ́ pẹ̀lú ṣíṣe,àti ìṣe àmúlò àwọn ohun wọ̀nyí. Èsì WHO ń ṣàmúlò ètò akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ tí ó jẹ́ alárà ọ̀tọ̀, ipa tí ó gbọngbọ́ àti ìfilọ́lẹ́ ipele orílẹ̀-èdè tí ó ní ìbáṣepọ̀ tí ó ju ọdún mẹ́wàá lórí owó-orí igbó mímu. WHO pín èsì rẹ́ sí ọ̀nà mẹ́ta ẹ̀ka iṣẹ́ tí ó wọnú ara wọn. Ìrànlọ́wọ́ tí ó gbọngbọ́ fún ìrànwọ́ àwọn ìjọba tí ó ń wá ohun láti lò, ṣe àtúnṣe tàbí ìgbéléwọ́n òṣùwọ̀n lórí owó-orí ètò ìlera. Èyí wà ní ìbámu pẹ̀lú Ìrànlọ́wọ́ àti ran àwọn orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ lọ́wọ́ láti dojúkọ ìpènijá tí ó yọrí nípa pípèsè, bí àpẹẹrẹ, ìsàyẹ́wò ètò owó-orí, ohun àwòṣe orílẹ̀-èdè fún ipa lórí ètò àtúnṣe ìlera àti ìgbéléwọ́n ti Olómìnira ti àríyànjiyàn ilé - iṣẹ́. Ipa máa ń fi àyè sílẹ̀ fún ìkópa àwọn aṣòfin àti àwọn elétò ìmúlò lórí ohun tí ó ń lọ nínú ṣíṣe àti fífi owó-orí ètò ìlera ṣe àkọ́kọ́ láì yọ ìdàgbàsókè ti ètò ìtẹ̀síwájú, ṣíṣe àmúlò àti ìgbéléwọ́n ètò ìmúlò owó-orí ìlera sílẹ̀. Ọjà àgbáyé dúró lórí ẹ̀rí tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ jáde láti ṣe ìrànwọ́ fún ipele iṣẹ́ orílẹ̀-èdè nípa sísọ ètò tí ó dára jù lọ, ìtọ́ni ètò ìmúlò fún ìdàgbàsókè, ohin tí ó yẹ fún ohun tí ó gbọgbọ́n àti pípèsè dátà láti ṣe àtìlẹyìn fún ìgbélèwọ̀n ìtẹ̀síwájú ètò ìmúlò.

Izintela zezempilo Uhlolojikelele: Izintela zezempilo zikhokhiswa emikhiqizweni enomthelela omubi empilweni yomphakathi, isibonelo ugwayi, utshwala kanye neziphuzo ezinoshukela (amaSSB). Lezi zintela zibhekwa njengezinqubomgomo ezizuzisa wonke umuntu ngoba zisindisa izimpilo futhi zivimbela izifo ngenkathi kuthuthukiswa ukulingana kwezempilo futhi kuqoqwa imali yesabelomali esivamile. Zingasetshenziselwa futhi izinto eziseqhulwini njengokuxhasa ngezimali ukufinyelela kwezempilo kuyo yonke indawo (UHC) noma izinyathelo zezempilo zomphakathi ezingabizi kakhulu kodwa ezingasetshenziswanga kahle. Inhloso yenqubomgomo yentela yezempilo ukunciphisa ukusetshenziswa kwemikhiqizo ebhekwa njengezici eziyingozi zezifo ezingathathelaningokuyenza ingabizi kakhulu ngamanani aphezulu. Lokhu kuzuzwa ngokunyuka kwentela okuvamile okukhulu ngokwanele ukuthi kuholele ekukhuphukeni kwenani langempela kunokukhula komnotho. Izintela ekhokhiswa impahla (excise tax) ziyindlela yentela esebenza ngempumelelo kunazo zonke yokugqugquzela impilo ngoba zishintsha inani lomkhiqizo olimazayo uma liqhathaniswa nezinye izimpahla futhi zingakhushulwa kalula ngokuhamba kwesikhathi. Ukusetshenziswa kuncishiswa kangcono ngezintela ngokusekelwe enanini (elaziwa ngokuthi yizintela ezithile) lo mkhiqizo ongenampilo (njengamaphakethe kagwayi) noma isithako sawo esingenampilo (njengotshwala noma ushukela) kunentela ngokusekelwe enanini lomkhiqizo. Umthelela: Ukunyusa izintela zezempilo kuyinqubomgomo EHLAKANIPHILE ngoba: Zisindisa izimpilo. Izintela zikagwayi, utshwala kanye neziphuzo ezinoshukela zonke ziyizindlela ezisebenza ngendlela efanele kanye nezingabizi zokunciphisa ukusetshenziswa, ukuvimbela izifo kanye nokulimala kanye nokusindisa izimpilo. Ikhuthazela imali engenayo Izintela zezempilo zingafaka umfutho emalini engenayo esikhathini esifushane kanye nesiphakathi nesikhathi. Okubalulekile ukuthi, ukukhokhiswa kwentela yezempilo nakho akubandlululi futhi kuyakhula kakhulu kuneminye imithombo yemali engenayo. Ibhekelela ukungalingani kwezempilo Emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, isimo sezenhlalo kanye nezomnotho esiphansi sihlotshaniswa nengozi enkulu yezifo ezingathathelani kanye namanani aphezulu okubhenywa kukagwayi kanye nokuphuza utshwala. Ngokufanelekile, umthelela sewuwonke wezintela zezempilo uqhubekela phambili uma umuntu esebike ngokugcwele ukusatshalaliswa kwemihlomulo yezempilo, ukulahleka kwemali engenayo okugwemekile kanye nokuncishiswa kwezindleko zokunakekela kwezempilo eziyinhlekelele. Kunciphisa imithwalo ezinhlelweni zezempilo Inkeshezana yokuvimbela yenza umehluko omkhulu kokwezokwelapha: izintela zezempilo ziphinde zibe ukutshalwa kwemali olkphakeme ekunqandeni izindleko zokunakekelwa kwempilo kanye nokwandisa ukubamba iqhaza kwabasebenzi. Izinhloso zezici zobungozi bezifo ezingathathelani zokufeza iMigomo Yentuthuko Esimeme. Ngokubhekisela ezicini zobungozi bezifo ezingathathelani ngezintela zezempilo, amazwe angaba nenqubekela phambili ekuzuzeni kwawo Umgomo Wentuthuko Esimeme 3.4, edinga ukunciphisa ingxenye eyodwa kwezintathu yokushona ngaphambi kwesikhathi ezifweni ezingathathelani ngo-2030. Impendulo yeWHO Amazwe anesifiso esikhulayo sokusebenzisa izintela zezempilo ukuze afinyelele ezinhlosweni zawo zempilo, imali engenayo kanye nokulingana kodwa zidinga usizo ngokuqamba, ukuklama, ukusebenzisa kanye nokuphatha lezi zinyathelo. Impendulo yeWHO isebenzisa ubuchwepheshe bayo obuhlukile bokusebenzisa indlela, amandla obuchwepheshe kanye nobudlelwane bezwe obusungulwe eminyakeni engaphezu kweyishumi yomsebenzi wentela kagwayi. I-WHO ihlukanisa ukusabela kwayo ezindaweni ezintathu ezixhumene zomsebenzi. Usizo lwezobuchwepheshe lokusiza ohulumeni abafuna ukwamukela, ukulungisa noma ukuhlola izinyathelo zentela yezempilo. Lolu sizo olwenzelwe wena lusiza amaZwe angamaLungu abhekane nezinselele eziphakanyiswe ngokuhlinzeka, isibonelo, ukuxilongwa kohlelo lwentela, ukwenziwa kwemodeli eqondene nezwe ngomthelela wezinguquko zentela yezempilo kanye nokuhlolwa okuzimele kokushiwo yizimboni. Ukwakhiwa kwamakhono kubandakanya abalawuli nabenzi bezinqubomgomo ngokuqhubekayo ekuhleleni kanye nasekubekeni eqhulwini izintela zezempilo kuhlanganise nokusungulwa kwezinhlelo zentuthuko, ukusebenzisa kanye nokuhlola izinqubomgomo zentela yezempilo. Izimpahla zomhlaba wonke zakhela esisekelweni sobufakazi bakamuva ukusekela umsebenzi wezinga lezwe ngokuchaza izindlela ezingcono kakhulu, ukuqondisa ukusungulwa kwenqubomgomo, imininingwane yezimfuneko zobuchwepheshe kanye nokuhlinzeka idatha ekusekeleni kanye nendinganiso ngokuphathelene nenqubekela phambili yenqubomgomo.

ጤናማ አመጋገብ ማጠቃሊያ፡- ጤናማ አመጋገብ የጤና፣ የደህንነት፣ የተመቻቸ እድገት እና ልማት መሰረት ነው፡፡ ሁሉንም ዓይነት የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ይከላከላል፡፡ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ በተለይም እንደ የልብና የደም ቧንቧ በሽታዎች፣ የስኳር በሽታ እና ካንሰር ላሉ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች በአለም አቀፍ የበሽታ ጫና ላይ ከግንባር ቀደሞቹ አደጋዎች መካከል አንዱ ነው፡፡ ማስረጃዎች እንደሚያሳዩት ከፍተኛ መጠን ያለው የዓለም ጤና ድርጅት እህል፣ አትክልት፣ ፍራፍሬ፣ ጥራጥሬ እና ለውዝ፣ ዝቅተኛ ጨው፣ ነፃ ስኳር እና ቅባት በተለይም የተቀላቀለበት እና የተለወጠ ስብ ያለው አመጋገብ የጤናውን ጥቅም ያሳያል፡፡ ጤናማ አመጋገብ በህይወት መጀመሪያ ላይ በቂ የጡት ወተትን በማጥባት ይጀምራል፡፡ የጤነኛ አመጋገብ ጥቅሞች በከፍተኛ የትምህርት ውጤቶች፣ ምርታማነት እና የዕድሜ ልክ ጤና ላይ ይንጸባረቃል፡፡ ጤናማ አመጋገብ በተጨማሪም የሙቀት ጋዝ ልቀትን በመቀነስ የንጹህ ውሃ አጠቃቀም እና የመሬት ስፋት ጋር የተቆራኘ በመሆኑ በአካባቢው ዘላቂነት ያለው ነው፡፡ ይሁን እንጂ ጤናማ አመጋገብ በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች እንዲሁም ከፍተኛ የምግብ ዋስትና እጥረት ባለባቸው ቦታዎች እና ሁኔታዎች ተደራሽ ሊሆኑ አይችሉም፡፡ በዓለም ዙሪያ 3 ቢሊዮን የሚገመቱ ሰዎች ደህንነቱ የተጠበቀ፣ የተመጣጠነ እና በቂ ምግብ ማግኘት አይችሉም፡፡ በተጨማሪም በከፍተኛ ደረጃ የተቀነባበሩ ምግቦች መበራከታቸው፣ ቁጥጥር በሌለው ግብይት የተደገፈ፣ ፈጣን የከተሞች መስፋፋት እና የአኗኗር ዘይቤ መለወጥ ብዙ ሰዎች ጤናማ ያልሆነ ምግብ እንዲመገቡ፣ ጉልበት ያለው፣ ነፃ ስኳር፣ ጨው፣ የተቀላቀለበት ስብ እና መልኩን የቀየረ ስብ ናቸው፡፡ የምክረ ሀሳቦች፡- ጤናማ አመጋገብ ምን እንደሆነ እንደየግለሰብ ፍላጎት፣ በአካባቢው የሚገኙ ምግቦች፣ የአመጋገብ ባህል፣ ባህላዊ ደንቦች እና ሌሎች ጉዳዮች ላይ ተመርኩዞ ሊለያይ ይችላል፡፡ ይሁን እንጂ የሁሉም ሰው ጤናማ አመጋገብ መሠረታዊ መርሆዎች ተመሳሳይ ናቸው፡፡ የምግብ ተደራሽነት ባህሪ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ጤናማ የምግብ አማራጮችን ለማስፋፋት በማህበረሰብ ደረጃ ሰፋ ያሉ መፍትሄዎችን ማግኘት ይፈልጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የኃይል፣ የፕሮቲን፣ የቪታሚን እና የማዕድን ፍላጎቶችን በተለያየ አመጋገብ ዘይቤ በአብዛኛው በእፅዋት ላይ የተመረኮዘ እና የኃይል ፍጆታን ከወጪ ጋር በማመጣጠን እንዲያሟሉ ይመክራል፡፡ በዋነኛነት በጥራጥሬ ሰብሎች እና በአለም ጤና ድርጅት የጥራጥሬ እህሎች ከካርቦሃይድሬትስ ከፍተኛውን የኃይል መጠን ማግኘት፤ አጠቃላይ የስብ መጠን ከጠቅላላው የኃይል መጠን ከ 30% በታች እንዲቀንስ ማድረግ፣ የስብ መጠን ከተሞላ እና ከትራንስ ስብ ወደ ያልተሞላ ስብ መቀየር እና የኢንዱስትሪ ትራንስ ቅባቶችን ከአመጋገብ ማስወገድ፣ ከጠቅላላው የኃይል ፍጆታ ከ 10% በታች (በጥሩ ሁኔታ 5%) የስኳር ነፃ መቀነስ፤ በቀን ከ 2 ግራም በታች የሶዲየም መጠን እንዲወስዱ መገደብ (ከ 5 ግራም ጨው ጋር እኩል ነው) እንዲሁም፤ በቀን ቢያንስ 400 ግራም አትክልቶችን እና ፍራፍሬዎችን በአዋቂዎች እና ከ 10 በላይ ለሆኑት ህፃናት እና በትናንሽ ልጆች በቀን 250-350 ግራም መመገብ፤ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የአለም ጤና ድርጅት ማንኛውም አይነት የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ለመከላከል እና በተለያዩ የማህበረሰብ ክፍሎች ውስጥ ደህንነትን ለማጠናከርና የተለያዩ ንጥረ ነገሮች እና ምግቦች አስተዋፅዖ ስለሚያበረክቱበት ጤናማ አመጋገብ ምንነት ላይ ያለውን መመሪያ ያለማቋረጥ ያሻሽላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እንደ የትምህርት ቤት ምግብ እና ስነ-ምግብ ፖሊሲዎች፣ የህዝብ የምግብ ግዢ ፖሊሲዎች፣ የስነ-ምግብ ምልክት ማድረግያ ፖሊሲዎች፣ ምግቦችን እና መጠጦችን ለልጆች ግብይትን የሚገድቡ ፖሊሲዎች እና የሒሳብ ፖሊሲዎች (ማለትም ግብር እና ድጎማዎችን የመሳሰሉ) የምግብ ሁኔታን ለማሻሻል በማስረጃ የተደገፈ መመሪያን ያዘጋጃል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ከምግብ አምራቾች ጋር የምርቶቻቸውን የአመጋገብ መገለጫ ለማሻሻል ይሳተፋል። የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ፖሊሲዎችን በማፅደቅ እና በመተግበር ላይ ያሉ የምግብ ንጥረ ነገሮችን መገለጫዎችን ለመለየት የሚረዱ መሳሪያዎችን፣ በምግብ ውስጥ የሶዲየም ይዘት መለኪያዎችን፣ የፊስካል ፖሊሲዎችን እና የግብይት ክልከላ ፖሊሲዎችን ስለአተገባበራቸው መመሪያዎችን በማቅረብ ድጋፍ ያደርጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የምግብ ሁኔታ ፖሊሲዎችን መቀበል እና መተግበሩን እና የሕዝብ አመጋገብን በመከታተል ጤና ላይ ያላቸውን ተፅእኖ በየጊዜው ይቆጣጠራል፡፡

Healthy diet Overview: A healthy diet is a foundation for health, well-being, optimal growth and development. It protects against all forms of malnutrition. Unhealthy diet is one of the leading risks for the global burden of disease, mainly for noncommunicable diseases such as cardiovascular diseases, diabetes, and cancer. Evidence shows the health benefits of a diet high in whole grains, vegetables, fruit, legumes and nuts, and low in salt, free sugars and fats, particularly saturated and trans fats. A healthy diet starts early in life with adequate breastfeeding. The benefits of a healthy diet are reflected in higher educational outcomes, productivity and lifelong health. A healthy diet is also more environmentally sustainable, as it is associated to lower greenhouse gas emissions, lower use freshwater and land mass. However, healthy diets can be inaccessible, particularly in low- and middle-income countries, and also in places and situations with high rates of food insecurity. Around the world, an estimated 3 billion people cannot access safe, nutritious and sufficient food. In addition, the proliferation of highly processed food, supported by aggressive marketing, rapid unplanned urbanization and changing lifestyles have contributed to more people eating unhealthy diets high in energy, free sugars, salt, saturated fats and trans fats. Recommendations: What constitutes a healthy diet may differ depending on individual needs, locally available foods, dietary customs, cultural norms and other considerations. However, the basic principles of healthy diets remain the same for everyone. The nature of access to food requires broader solutions at the societal level to promote safe and healthy food options. WHO recommends to meet the needs of energy, protein, vitamins and minerals through a varied diet, largely plant based, and balancing energy intake with expenditure; obtaining the largest amount of energy from carbohydrates, mainly through legumes and wholegrain cereals; reducing total fats to less than 30% of total energy intake, shifting fat intake away from saturated and trans fat to unsaturated fats, and eliminating industrial trans fats from the diet; reducing free sugars to less than 10% (ideally 5%) of total energy intake; limiting sodium intake to less than 2 grams per day (equivalent to 5 grams of salt); and consuming at least 400 grams of vegetables and fruit per day in adults and children above 10, and 250–350 grams per day in younger children. WHO response WHO continuously updates the guidance on what constitutes a healthy diet to prevent all forms of malnutrition and promote well-being in different population groups across the life course and on how different nutrients and foods contribute to it. WHO develops evidence-informed guidance on improving the food environment, such as school food and nutrition policies, public food procurement policies, nutrition labelling policies, policies to restricting marketing foods and beverages to children, and fiscal policies (i.e., taxation and subsidies). WHO engages with food manufacturers on improving the nutrition profile of their products. WHO supports Member States in adopting and implementing policies by providing tools such as systems to characterize the nutrient profiles of foods, benchmarks for sodium content in food, manuals on how to implement fiscal policies and marketing restriction policies. WHO regularly monitors the adoption and implementation of food environment policies and their impact on population dietary intake and health.

Lafiyar abinci Gamsashshen bayani: Lafiyayyen abinci shi ne tushen lafiya da walwala da kyakykyawan girman jiki da cigaba. Yana kariya daga dukkan ire-iren rashin ginin jiki. Abincin da ba lafiyayye ba yana ɗaya daga cikin haɗurra na gaba-gaba na matsalolin cututtukan duniya, waɗannan yawancin su cututtuka ne waɗannan basa yaɗuwa daga mutum zuwa mutum irinsu cututtukan zuciya da hanyoyin jini da ciwon siga da kuma ciwon daji (kansa). Hujjoji sun nuna cewa ana samun alfanun cimaka mai kyau ga lafiya a dukkanin hatsi da ganye da kayan marmari da gyaɗa da wake da abubuwa masu ƙarancingishiri da sukarin da ba a sarrafa ba da kayan maiƙo, musamman dakararren maiƙo. Samun lafiyayyen abinci na farawa ne tin daga farkon rayuwa ta samun isasshen nonon uwa. Alfanun lafiyayyen abinci zai iya bayyana ta sakamakon ilimi na gaba da sakandire da abinda mutum ke amfanarwa da kuma lafiya ta tsawon rayuwar mutum. Cin lafiyayyen abinci zai taimaka wajen samun muhalli mai kyau, kamar yadda yake da alaƙa da ƙarancin fitar iskar mai janyo ɗumamar yanayi da ƙarancin amfani da daddaɗan ruwa da yawan ƙasa. Har ila yau, za a iya rasa samun lafiyayyen abinci, musamman a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaitan arziƙi, da kuma gurare da yanayin da suke da rashin tsaron abinci sosai. A faɗin duniya, ƙiyasin mutane biliyan 3 basa iya samun abinci lafiyayye kuma mai gina jiki da kuma isashshe. Bugu da ƙari, yawaitar sarrafaffen abinci sosai, wanda fusatacciyar kasuwa ke taimakawa da yawan ƙaura zuwa birane ba shiri da canja ɗabi'un rayuwa sun bada gudunmawar sa mutane cin abinci mara lafiya mai ɗauke da sinadarin mai ƙara kuzari da da ƙara sukari da gishiri da kuma kayan maiƙo mara lafiya. Shawarwari: abin da ake nufi da lafiyayyen abinci zai iya bambanta ya danganta da buƙatar ɗaiɗaikun mutane da wadatar abincin gida da al'adun cimaka, da al'adu da wasu abubuwan la'akari. Har ila yau, ƙa'idojin cin lafiyayyen abinci na ƙa'ida duk iri ɗaya ne ga kowa da kowa. Ɗabi'ar damar samun abinci na buƙatar manyan mafita a matakin al'ummar gari don bunƙasa zaɓin abinci mai aminci da lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya ta ba da shawarar samun sinadarin kuzari da na protin da bitamin da ministan daga abinci daban-daban wanda yawanci ya zama daga tsirrai da daidaita kuzarin da ake ci da wanda ake amfani da shi. Samun sinadarin kuzari mafi yawa da abinci masu sinadarin kabohaidire, yawanci ta hanyar kayan wake da dukkan kayan hatsi.; Rage cin gaba ɗaya abinci mai sa kitse zuwa ƙasa da kaso 30% na dukkan mai sa kuzari da ake ci da canjawa daga abinci mara lafiya mai sa kitse zuwa abinci mai lafiya mai kitsen da rage cin abinci mai ɗauke da kitsen da ɗan'adam ke sawa. rage sikarin da ake ƙarawa zuwa ƙasa da kaso 10% (kamar kaso 5%) na gaba ɗaya abinci mai ƙara kuzari da ake ci: Rage cin sinadarin sodiyom zuwa ƙasa da nauyin gram 2 a kowacce rana (wanda yayi dai-dai da nauyin gram 5 na gishiri); da Cin a ƙalla nayin gram 400 na kayan ganye da kayan marmari a kowacce rana ga manya da yaran da suke sama da shekaru 10, da kuma nauyin gram 250 zuwa 350 kowacce rana ga ƙananan yara. Matakan Hukumar WHO Hukumar Lafiya ta Duniya tana cigaba da bada bayanan ilimtarwa a kan me ake nufi da lafiyayyen abinci don kare faruwar dukkan ire-iren rashin ginin jiki da inganta walwala a cikin rukunin al'umma daban-daban ga lokacin rayuwa da kuma yadda sinadarai da abinci masu gina jiki ka bada gudunmawa gare shi. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙirƙiri shawarwari masu shaida don inganta abincin muhalli, irinsu ƙa'idojin abincin makarantu da ƙa'idojin siyan abinci a guraren jama'a da ƙa'idojin tsara takardar dake bayanin me ke cikin abinci da ƙa'idojin don taƙaita yadda ake tallatawa yara abinci da abin sha da kuma ƙa'idodin kuɗi (wato sanya haraji da ragi a kan abinci). Hukumar Lafiya ta Duniya ta shigo da masu sarrafa abinci don inganta yanayin ingancin abubuwan da suke sarrafawa. Hukumar Lafiya ta Duniya na tallafawa ƙasashe wajen karɓa da aiwatar da ƙa'idoji ta hanyar samar da hanyoyi irinsu tsare-tsaren bayyana ƙimar ingancin abinci da auna yawan sinadarin sodiyom da ke cikin abinci da ƙananan littattafai a kan yadda ake aiwatar da ƙa'idojin kuɗi da kuma ƙa'idojin taƙaita tallata abinci. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO koyaushe na sa ido a kan karɓa da aiwatar da ƙa'idojin abincin muhalli da kuma tasirinsu ga cimakar da al'umma ke ci da lafiyarsu.

Chakula cha afya Muhtasari: Lishe yenye Afya ni ni msingi wa Afya, ustawi, ukuaji bora na maendeleo. Inalinda dhidi ya aina zote za utapiamlo. Mlo usio na Afya ni moja wapo ya hatari zinazoongoza kwa mzigo wa magonjwa Duniani, hasa kwa magonjwa yasiyoambukiza kama vile magonjwa ya moyo na mishipa, kisukari na saratani. Ushahidi unaonyesha manufaa ya kiafya ya mlo ulio na wingi wa nafaka, mboga mboga, matunda, jumuiya ya kunde na karanga, na chumvi kiddogo, sukari na mafuta yasiyolipishwa, hasa mafuta yaliyoshiba na trans. Lishe yenye afya huanza mapema katika maisha na unyonyeshaji wa kutosha. Faida za Lishe bora huonyeshwa katika matokeo ya elimu ya juu, tija, na Afya ya maisha yote. Lishe yenye ni Afya pia ni endelevu zaidi kwa mazingira, kwani imehusishwa na kupunguza uzalishaji wa gesi chafu, matumizi ya chini ya maji safi na ardhi. Hata hivyo, Mlo wenye Afya unaweza kuwa hauwezekani kufikiwa, hasa katika nchi za kipato cha chini na cha kati, na pia katika maeneo na hali zenye viwango vya juu vya uhaba wa chakula. Kote Duniani, inakadiriwa watu Bilioni 3 hawawezi kupata chakula salama, chenye lishe na cha kutosha. Aidha, kuongezeka kwa vyakula vilivyosindikizwa sana, vinavyoungwa mkono na uuzaji mkali, ukuaji wa haraka wa miji usio na mpango na mabadiliko ya mtindo wa maisha kumechangia watu wengi kula vyakula visivyo na Afya vyenye nishati nyingi, sukari nyingi kupitiliza, chumvi, mafuta yaliyojaa na mafuta ya trans. Mapendekezo: Ni nini kinachojumuisha lishe bora inaweza kutofautiana kulingana na mahitaji ya mtu binafsi, vyakula vinavyopatikana ndani ya nchi, mila ya chakula, kanuni za kitamaduni na masuala mengine. Hata hivyo, kanuni za msingi za mlo wenye Afya hubaki hivyo hivyo kwa kila mtu. Asili ya upatikanaji wa chakula inahitaji masuluhisho mapana zaidi katika ngazi ya jamii ili kukuza chaguzi za chakula salama na zenye Afya. WHO inapendekeza kukidhi mahitaji ya Nishati, protini, vitamini na madini kupitia mlo tofauti, hasa wa mimea, na kusawazisha ulaji wa nishati na matumizi; Kupata kiwango kikubwa cha Nishati kutoka katika wanga, hasa kupitia kunde na nafaka nzima; Kupunguza jumla ya mafuta hadi chini ya 30% ya jumla ya ulaji wa Nishati, kuhamisha ulaji wa mafuta yaliyojaa na trans hadi mafuta yasiyojaa, na kuondoa mafuta ya viwanda kutoka kwa chakula; Kupunguza Sukari ya bure hadi chini ya 10% (bora 5%) ya jumla ya ulaji wa nishati; Kupunguza ulaji wa Sodiamu chini ya gramu 2 kwa siku (sawa na gramu 5 za chumvi); na Kula angalau gramu 400 za mboga mboga na matunda kwa siku kwa watu wazima na watoto walio na umri wa zaidi ya mika 10, na gramu 250-350 kwa siku watoto wadogo. Majibu ya WHO WHO husasisha mara kwa mara muongozo wa kile kinachojumuisha Lishe Bora ili kuzuia aina zote za utapiamlo na kukuza ustawi katika makundi tofauti ya watu katika kipindi chote cha maisha na jinsi virutibishi na vyakula tofauti huchangia. WHO hutegemea muongozo ulio na ushahidi kuhusu kuboresha mazingira ya chakula, kama vile sera za chakula na lishe shuleni, sera za ununuzi wa chakula cha umma, sera za kuweka lebo za lishe, sera za kuzuia uuzaji wa vyakula na vinywaji kwa watoto, na sera za kifedha (yaani, ushuru na ruzuku). WHO hushirikiana na watengebnezaji wa chakula katika kuboresha wasifu wa lishe wa bidhaa zao. WHO inasaidia nchi wanachama katika kupitisha na kutekeleza sera kwa kutoza zana kama mifumo ya kubainisha wasifu wa virutishi vya chakula, vigezo vya maudhui ya Sodiamu katika chakula, miongozo ya jinsi ya kutekelza sera za fedha na sera za vikwazo vya uuzaji. WHO hufuatilia mara kwa mara kupitishwa na utekelezaji wa sera za mazingira ya chakula na athari zake kwa ulaji wa lishe na Afya ya idadi ya watu.

Jíjẹun tí ó ṣara lóore Ìsọnísókí: Jíjẹun tí ó ṣara lóore jẹ́ ìpìlẹ̀ fún ìlera, ìwà ní ìgbé ayé àlàáfíà, ìdàgbà àti ìdàgbàsókè tí ó dára jù lọ lábẹ́ ìdènà kan. Ó ń dáàbò bo lòdì sí ohun gbogbo tí ń ṣe àìjẹun tí ó ṣe ara lóore. Àìjẹun tí ó ṣara lóore lè fa ewu ẹrù àìsàn àgbáyé, ní pàápàá jù lọ fún àìsàn tí kìí ràn mọ́ ni bí kòkòrò àrùn tí ó níṣe pẹ̀lú ọkàn àti ibi tí ẹ̀jẹ̀ ń gbà sán-àn, ìtọ̀ ṣúgà àti àrùn jẹjẹrẹ. Ẹ̀rí fihàn pé àǹfààní ètò ìlera jíjẹ oúnjẹ tí ó jẹ́ìkórè kóró oríṣìí ewéko tí à ń jẹ, ẹ̀fọ́, èso, èso tàbí kóró ewéko lẹ̀gúùmù àti kóró tí ó ní ẹ̀yìn tí ó le, tí iyọ̀ rẹ̀ kò pọ̀, kò ní ṣúgà àti ọ̀rá, ní pàtàkì jù lọ òróró láti ara ẹran tàbí ẹ̀fọ́. Jíjẹ́un tí ń ṣara lóore máa ń tètè bẹ̀rẹ̀ láyé ènìyàn pẹ̀lú mímu ọmú tí ó tọ́. Ànfààní ìjẹun tí ó ṣara lóore máa ń farahàn nínú àbájáde ilé - ẹ̀kọ́ gíga,rírẹ̀ si àti níní ẹ̀mí gígùn. Ìjẹun tí ó ṣara lóore ní àgbéró àyìká jù, nítorí ó ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ilé kékeré tí èéfín ti máa ń jáde,ìlò omi kékeré tí ó mọ́ àti fífẹ̀ ilẹ̀. Síbẹ̀ síbẹ̀, ìjẹun ìṣara lóore lè ní ìdíwọ́, pàápàá jù lọ fún àwọn orílẹ̀-èdè tí owó táṣ3rẹ́ ń wọlé fún, àti àwọn ibi àti ipò tí kò sí ààbò tí ó péye fún oúnjẹ. Káàkiri àgbáyé, òdiwọ̀n ènìyàn bílíọ̀nu ènìyàn mẹ́ta kò rí àyè sí àbò, oúnjẹ tí ó ṣara lóore àti tí ó tówọ̀n. Ní àfikún, ìbí oúnjẹ tí a fi kẹ́míkà sí, tí ó ní àtìlẹyìn ìpolówó tí ó gbórí, ìsọdìgboro tí ó yára tí a kò létò fún àti ìyípadà ìgbé ayé ti mú kí ọ̀pọ̀ ènìyàn máa jẹ oúnjẹ tí kò ṣe ara lóore tí ó pọ̀ ní ìfúnilókun, àìsí ṣúgà iyọ̀, ọ̀rá láti orísun ẹran tàbí ẹ̀fọ́. Ọ̀rọ̀ ìyànjú :Ohun tí ó ṣe àkóónú oúnjẹ tí ó ṣara lóore lè yàtọ̀, èyí dá lórí ìní oníkálukú, oúnjẹ tí ó wà ní agbègbè, àṣà oúnjẹ jíjẹ́, ohun tí ó jẹ́ tàṣà àti àwọn nǹkan mìíràn. Síbẹ̀ síbẹ̀, ìlànà fún ìjẹun tí ó ṣe ara lóore tí ó jẹ́ ìpìlẹ̀ jẹ́ ìkan náà fún gbogbo ènìyàn. Ẹ̀yà ọ̀nà sí oúnjẹ fẹ́ ìyànjú tí ó gbòòrò ní ìpele ti àwùjọ láti lè ṣe àgbéga àbò àti àwọn ohun mìíràn fún oúnjẹ tí ó dáa. WHO gba ìyànjú pé láti lè ṣe alábàpáàdé ìní fún oúnjẹ afúnilókun, aṣèmíró, amáradán àti ọlọ́ràá nípasẹ̀ oriṣìí oúnjẹ jíjẹ, tí ó wà láti ara ewéko, jíjẹ́ kí oúnjẹ afáralókun ní ìbámu pẹ̀lú owó tí à ń ná; gbígbà okun tí ó pọ̀ láti ara oúnjẹ afúnilókun, nípasẹ̀ oúnjẹ tí a rí lára lẹ̀gúùmù àti oúnjẹ tí a máa ń ri láti ara kóró ewéko.; ṣíṣe àdínkù ọ̀rá sí ìdá ọgbọ́n ti okun tí ń wọlé, mímú ìjẹ oúnjẹ ọlọ́ràá kúrò láti oúnjẹ tí ó ní ọ̀rá láti orísun ẹran tàbí ẹ̀fọ́ sí oúnjẹ ọlọ́ràá tí kò wá láti orísun yìí àti yíyọ ọ̀rá ti àtọwọ́dá lára oúnjẹ ; ṣíṣe àdínkù àìsí ṣúgà sí ìdá mẹ́wàá (èyí tí ó yẹ ni ìdá márùn-ún) ti gbogbo oúnjẹ afúnilókun tí à ń jẹ; ṣíṣe àdínkù iyọ̀ tí à ń jẹ sí ju gíràmù méjì lọ lójúmọ́(ó tó ìwọ̀n gíràmù iyọ̀ márùn-ún); àti jíjẹ oúnjẹ tí ó tó gíràmù 400 ẹ̀fọ́ àti èso lójúmọ́ fún àgbàlagbà àti àwọn ọmọ tí ó ti ju ọdún 10, àti gíràmù 250-350 lójúmọ́ fún àwọn ọmọ tí ọjọ́ orí wọn kéré. Ìdáhùn WHO WHO tẹ̀síwájú láti máa fi ìgbà gbogbo ṣe àtúnṣe sí ìtọ́nisọ́nà ohun tí ó wà nínú ìjẹun tí ó ṣara lóore láti dènà àìjẹun tí ó dáa àti ìgbéga wíwà dáadáa nínú oríṣìí ìsọ̀rí ènìyàn jákèjádò ayé àti lórí oríṣìí oúnjẹ aṣaralóore àti oúnjẹ tí ó ń ṣe àfikún sí i. WHO wá ẹ̀rí fún ìtọ́nisọ́nà lórí ìṣàtúnṣe sí i lórí oúnjẹ àyíká bí i oúnjẹ ilé - ẹ̀kọ́ àti ètò ìmúlò oúnjẹ tí ó ṣara lóore, àwọn ètò ìmúlò oúnjẹ jíjẹ níta, ètò ìmúlò oúnjẹ tí ó ṣara lóore, ètò ìmúlò láti ṣe ìdènà ìpolówó ọjà àti ohun mímu fún àwo ọmọdé, ètò ìmúlò lórí owó tí ìjọba ń ná àti owó-orí (ìyẹn ni owó-orí àti owó tó ń ṣe àtìlẹyìn). WHO ń ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn tí ń ṣẹ̀dá oúnjẹ lórí ṣíṣe àtúnṣe sí i si àbùdá oúnjẹ aṣaralóore àwọn ọjà wọn. WHO ṣe àtìlẹyìn àwọn orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ nínú lílo àti ṣíṣe ètò ìmúlò nípa pípèsè ohun èlò bí i ètò tí ó jẹ́ àbùdá ohun oúnjẹ tí ó ṣe ara lóore, ìgbéléwọ̀n fún iyọ̀ nínú oúnjẹ tí à ń jẹ, ọ̀nà láti máa ṣe ètò ìmúlò lórí bí ìjọba ṣe ń náwó àti owó-orí àti ìdènà sí ètò ìmúlò ìpolówó ọjà. WHO nígbà gbogbo ń ṣe ìtọpinpin ìlò àti ṣíṣe ètò ìmúlò àyíká oúnjẹ àti ipa wọn lórí iye oúnjẹ tí ó yẹ kí ènìyàn jẹ àti ìlera ẹni.

Ukudla okunempilo Uhlolojikelele: Ukudla okunempilo kuyisisekelo sempilo, inhlalakahle, ukukhula kanye nokuthuthuka kahle kakhulu. Kuvikela kuzo zonke izinhlobo zokungondleki. Ukudla okungenampilo kungenye yezingozi eziyinhloko zomthwalo wezifo emhlabeni wonke, ikakhulukazi ezifweni ezingathathelani njengezifo zenhliziyo kanye nemithambo yegazi, isifo sikashukela, kanye nomdlavuza. Ubufakazi bubonisa izinzuzo zezempilo zokudla okugcwele okusanhlamvu, imifino, izithelo, imifino kanye namantongomane, kanye nosawoti omncane, ushukela kanye namafutha, ikakhulukazi ama-saturated kanye nama-transfat. Ukudla okunempilo kuqala ekuqaleni kwempilo ngokuncelisa ibele ngokwanele. Imihlomulo yokudla okunempilo ibonakala emiphumeleni ephakeme yemfundo, ukukhiqiza kanye nempilo yempilo yonke. Ukudla okunempilo nakho kulondoloza imvelo kakhudlwana, njengoba kuhlotshaniswa nokunciphisa ukukhishwa kwegesi ebangela ukushisa, ukunciphisa ukusetshenziswa kwamanzi ahlanzekile kanye nobuningi bomhlaba. Kodwa-ke, ukudla okunempilo kungafinyeleleka, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, kanye nasezindaweni kanye nasezimweni ezinamanani aphezulu okungaqinisekiswa kokudla. Emhlabeni wonke, abantu abalinganiselwa kwizigidigidi ezingu-3 abakwazi ukuthola ukudla okuphephile, okunomsoco kanye nokwanele. Ngaphezu kwalokho, ukwanda kokudla okulungiselelwe ngokweqile, okusekelwa ukuthengisa ngamandla, ukwanda okusheshayo kwamadolobha okungahlelwanga kanye nokushintsha kwendlela yokuphila kuye kwaba negalelo kubantu abaningi abadla ukudla okungenamsoco okunamandlai, ushukela, usawoti, ama-saturated kanye nama-trans fats kakhulu. Izincomo: Lokho okwakha ukudla okunempilo kungahluka kuye ngezidingo zomuntu ngamunye, ukudla okutholakala endaweni, imikhuba yokudla, imikhuba yamasiko kanye nokunye okucatshangelwayo. Nokho, izimiso eziyisisekelo zokudla okunempilo zihlala zifana kuwo wonke umuntu. Uhlobo lokuthola ukudla ludinga izixazululo ezibanzi ezingeni lomphakathi ukuze kuthuthukiswe izindlela zokudla eziphephile kanye nezinempilo. I-WHO itusa ukuhlangabezana nezidingo zamandla, amaprotheni, amavithamini kanye namaminerali ngokudla okuhlukene, okusekelwe kakhulu ezitshalweni, nokulinganisa ukusetshenziswa kwamandla kanye nemali esetshenzisiwe; ukuthola inani elikhulu kakhulu lamandla avela kuma-carbohydrate, ikakhulukazi ngama-legumes kanye nama-cereal ezinhlamvu eziphelele; ukunciphisa ingqikithi yamafutha ibe ngaphansi kuka-30% wengqikithi yamandla adliwayo, ukuguqula amafutha adliwayo asuke kuma-saturated kanye nama-trans fat adluliselwe kuma-unsaturated fats, kanye nokususa ama-industrial trans fat ekudleni; ukunciphisa ushukela ube ngaphansi kuka-10% (okungcono u-5%) wokudla amandla okuphelele; ukunciphisa ukudla i-sodium ibe ngaphansi kwamagremu ama-2 ngosuku (okulingana namagremu ama-5 kasawoti); kanye nokudla okungenani amagremu angama-400 emifino kanye nezithelo ngosuku kubantu abadala kanye nasezinganeni ezingaphezu kweminyaka eyi-10, namagremu angu-250-350 ngosuku ezinganeni ezincane. Impendulo yeWHO I-WHO ivuselela ngokuqhubekayo isiqondiso salokho okuwukudla okunempilo ukuze ivimbele zonke izinhlobo zokungondleki kahle futhi ithuthukise inhlalakahle emaqenjini ahlukahlukene abantu kuyo yonke inkambo yokuphila nokuthi izakhamzimba kanye nokudla okuhlukene kunomthelela kanjani kukho. I-WHO isungula isiqondiso esinolwazi ngokuthuthukisa indawo yokudla, njengezinqubomgomo zokudla kanye nokudla okunomsoco esikoleni, izinqubomgomo zokuthengwa kokudla komphakathi, izinqubomgomo zokumaka ukudla okunomsoco, izinqubomgomo zokunciphisa ukukhangisa ngokudla kanye neziphuzo ezinganeni, nezinqubomgomo zezimali (okungukuthi, intela kanye nezibonelelo). I-WHO ihlanganyela nabakhiqizi bokudla ekuthuthukiseni iphrofayili yokudla okunomsoco yemikhiqizo yabo. I-WHO isekela amaZwe angamaLungu ekwamukeleni nasekusebenziseni izinqubomgomo ngokunikeza amathuluzi afana nezinhlelo zokubonisa amaphrofayili ezakhamzimba zokudla, izimpawu zokuqukethwe kwe-sodium ekudleni, imanyuwali yendlela yokusebenzisa izinqubomgomo zezimali kanye nezinqubomgomo zokuvimbela ukukhangisa. I-WHO ihlale iqapha ukwamukelwa kanye nokuqaliswa kwezinqubomgomo zemvelo yokudla kanye nomthelela wazo ekudleni kwabantu nempilo.

የሙቀት ሞገድ ማጠቃሊያ፡- የሙቀት ሞገድ ወይም ሙቀት እና ሞቃታማ የአየር ጠባይ ለብዙ ቀናት ሊቆይ የሚችል፣ ከሙቀት ጋር የተያያዙ የሞት አደጋ መጨመርን ጨምሮ በህብረተሰቡ ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ ያሳድራል፡፡ የሙቀት ሞገድ ከተፈጥሮ አደጋዎች መካከል በጣም አደገኘቹ ቢሆንም በቂ ትኩረት አያገኙም ምክንያቱም የሟቾች ቁጥር እና ውድመት ሁልጊዜ ግልጽ አይደለም፡፡ ከ 1998-2017 ከ 166,000 በላይ ሰዎች በሙቀት ሞገድ ምክንያት ሕይወታቸው አልፏል፡፡ ከ 70 000 በላይ የዓለም ጤና ድርጅት እ/አ/አ በ 2003 በአውሮፓ ውስጥ በሙቀት ሞገድ አልፏል፡፡ በአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት የህዝብ ለሙቀት መጋለጥ እየጨመረ ነው፡፡ በአለምአቀፍ ደረጃ ከፍተኛ የሙቀት መጠን ክስተቶች ከድግግሞሽ፣ የቆይታ ጊዜ እና በመጠን አንጻር እየጨመረ ሲሄድ ይስተዋላል፡፡ እ/አ/አ ከ 2000 እስከ 2016 ባለው ጊዜ ውስጥ ለሙቀት ማዕበል የተጋለጡ ሰዎች ቁጥር በ 125 ሚሊዮን ገደማ ጨምሯል፡፡ በከተሞች ውስጥ የሙቀቱ ተፅእኖ ሊባባስ ቢችልም በከተሞች ሙቀት ደሴት (UHI) ተጽእኖ ምክንያት ከከተማ ውጭ ያሉ ማህበረሰቦች ኑሮ እና ደህንነት ከወትሮው በተለየ ሞቃታማ የአየር ጠባይ በሚታይበት ወቅትና በኃላ በከፍተኛ ሁኔታ ሊስተጓጎል ይችላል፡፡ የሙቀት ሞገድ ጤናን እና የድንገተኛ ጊዜ አገልግሎቶችን ሊሸከሙ እና በውሃ፣ ጉልበት እና መጓጓዣ ላይ ጫናን ሊያስከት ይችላሉ ይህም የኃይል እጥረት አልፎ ተርፎም የኃይል መቋረጥ ያስከትላል፡፡ በከፍተኛ ሙቀት ሰዎች ሰብላቸውን ወይም ከብቶቻቸውን ቢያጡ የምግብ እና የኑሮ ዋስትና ሊሻክር ይችላል። ተፅዕኖ፡- የሙቀት ሞገድ የጤንነት ተፅእኖ በሙቀት መጠን እና ቆይታ፣ የህዝቡን ምቾት እና መላመድ፣ መሰረተ ልማት እና ዝግጁነት ላይ የተመሰረኮዘ ነው፡፡ ለሙቀት መጋለጥ ሁኔታ ድካም፣ እንዲሁም ደረቅ፣ ሞቃት ቆዳ፣ የሰውነት ሙቀትን መቆጣጠር ባለመቻሉ ምክንያት የሚከሰቱ እንደ ድካም እና የሙቀት መጨናነቅ የመሳሰሉ ከባድ ምልክቶችን ያስከትላል፡፡ ሌሎች ምልክቶች በታችኛው እግሮች ላይ እብጠት፣ አንገት ላይ የሙቀት ሽፍታ፣ ቁርጠት፣ ራስ ምታት፣ ብስጭት፣ ግዴለሽነት እና ድክመት ናቸው፡፡ ሙቀት ከባድ ድርቀት፣ በአንጎል ውስጥ የደም ፍሰት መዛባት እና የደም መርጋት አስተዋጽኦ አደጋዎች ሊያስከትል ይችላል፡፡ እንደ አዛውንቶች እና ህጻናት ያሉ በየእለቱ መድሃኒት የሚወስዱ ሥር የሰደዱ በሽታዎች ያለባቸው ሰዎች በሙቀት ማዕበል ወቅት ለችግር እና ለሞት የመጋለጥ እድላቸው ከፍተኛ ነው፡፡ ለሙቀት የሚሰጡ ምላሾች በእያንዳንዱ ሰው የመላመድ ችሎታ ላይ የተመረኮዙ ሲሆን ከባድ ተፅዕኖዎች በድንገት ሊታዩ ይችላሉ፡፡ ለዚህም ነው ለአካባቢ ባለስልጣናት ማስጠንቀቂያ እና ምክር ትኩረት መስጠት አስፈላጊ የሆነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በቂ የአደጋ ጊዜ መከላከያ መኖር፣ ዝግጁ መሆን፣ ድጋፍና የማገገሚያ እርምጃዎች በዘላቂነት እና በጊዜው ከተተገበሩ የሙቀት ሞገድ በሰው ልጅ የሚያደርሰውን አደጋ መቀነስ ይቻላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ከጤና ዘርፉ ጋር በመሆን የአደጋ ተጋላጭነትን፣ ተጋላጭ ህዝቦችን፣ ያለውን አቅምን እና ግብአቶችን የሚያሳዩ የድንገተኛ መርሃ ግብሮችን በማዘጋጀት የአስተዳደር፣ ዝግጁነት እና የሙቀት መጠን ድጋፍን ለማጠናከር ይሰራል፡፡ እነዚህ ዕቅዶች የቅድመ ማስጠንቀቂያ ሥርዓቶችን የሚያካትቱ እና እንደ ጤና ተቋማት፣ የአረጋውያን መኖሪያ ቤቶች እና ትምህርት ቤቶች ያሉ ተጋላጭ የሆኑ ህዝቦች በቂ የማቀዝቀዣ መሣሪያዎችን ማግኘታቸውን ያረጋግጣሉ፡፡ የጤና ክላስተሩ የአለምአቀፍ ድንገተኛ አደጋዎች ላይ እንደሚመራ ሁሉ የአለም ጤና ድርጅት በሚከተሉት ድጋፍ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር ይሰራል፡- ተገቢውን የምግብ ማሟያ ማረጋገጥ፤ እንደ ክትባት፣ የሕፃናት እና የእናቶች ጤና እና የአእምሮ ጤና ባሉ ይሰጥ የነበረውን የመጀመሪያ ደረጃ ሕክምና ዕርዳታ አገልግሎቶችን ወደነበረበት መመለስ፤ ተንቀሳቃሽ የጤና ባለሙያዎችን ማሰማራት እና ማዳረስ፤ የወረርሽኝ ክትትል፣ ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና ድጋፍ መስጠት፤ የጤና ክትትሉን ለመደገፍ የአደጋ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ እንዲደረግ ጥሪ ያስተላልፉ፡፡

Heatwaves Overview: Heatwaves, or heat and hot weather that can last for several days, can have a significant impact on society, including a rise in heat-related deaths. Heatwaves are among the most dangerous of natural hazards, but rarely receive adequate attention because their death tolls and destruction are not always immediately obvious. From 1998-2017, more than 166 000 people died due to heatwaves, including more than 70 000 who died during the 2003 heatwave in Europe. Population exposure to heat is increasing due to climate change. Globally, extreme temperature events are observed to be increasing in their frequency, duration, and magnitude. Between 2000 and 2016, the number of people exposed to heatwaves increased by around 125 million. While the effects of heat may be exacerbated in cities, due to the urban heat island (UHI) effect, the livelihoods and wellbeing of non-urban communities can also be severely disrupted during and after periods of unusually hot weather. Heatwaves can burden health and emergency services and also increase strain on water, energy and transportation resulting in power shortages or even blackouts. Food and livelihood security may also be strained if people lose their crops or livestock due to extreme heat. Impact: The health impact of a heatwave depends on the intensity and duration of the temperature, the acclimatization and adaptation of the population, and the infrastructure and preparedness. Exposure to heat causes severe symptoms, such as heat exhaustion and heat stroke – a condition which causes faintness, as well as dry, warm skin, due to the inability of the body to control high temperatures. Other symptoms include swelling in the lower limbs, heat rash on the neck, cramps, headache, irritability, lethargy and weakness. Heat can cause severe dehydration, acute cerebrovascular accidents and contribute to thrombogenesis (blood clots). People with chronic diseases that take daily medications have a greater risk of complications and death during a heatwave, as do older people and children. Reactions to heat depends on each person’s ability to adapt and serious effects can appear suddenly. This is why it is important to pay attention to the alerts and recommendations of local authorities. WHO Response The magnitude of human costs from heatwaves can be reduced if adequate emergency prevention, preparedness, response and recovery measures are implemented in a sustainable and timely manner. WHO works with the health sector to strengthen governance, preparedness and response to heatwaves, by developing contingency plans that map the risks, vulnerable populations, available capacities and resources. These plans also include early warning systems and ensure vulnerable populations, such as those in health facilities, nursing homes and schools have adequate provision of cooling equipment. As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with partners to respond to: ensure appropriate food supplementation; restore primary care services, like immunization, child and maternal health, and mental health; assemble mobile health teams and outreach; conduct epidemic surveillance, early warning and response; call for emergency funding to support health action.

Yanayin zafi mai tsanani Gamsashshen bayani: Yanayin zafi mai tsanani, ko zafi da yanayin zafi wanda zai iya ɗaukar kwanaki da dama, zai iya haifar da babban tasiri a kan al'umma wanda ya haɗa da ƙaruwar mace-macen da ke alaƙa da zafi. Yanayin zafi mai tsanani yana ɗaya daga cikin masifu mafiya haɗari daga Allah, amma ba koyaushe suke samun isasshen kulawa ba saboda yawan mace-mace da asara ta dalilin zafin ba koyaushe suke bayyana ba. Daga shekarar 1998 zuwa 2017, sama da mutane 166 000 ne suka mace ta dalilin tsananin zafi, wanda ya haɗa da sama 70,000 waɗan da suka mutu a lokacin tsananin zafin shekarar 2003 na yankin Turai. Shigar al'umma cikin zafi na ƙaruwa saboda canjin yanayi. A faɗin duniya, an gano faruwar yanayin zafi mai tsanani na ƙaruwa ta yanayin yawan faruwarsa da tsawon lokacin faruwarsa da kuma tsananin faruwarsa. Tsakanin shekarar 2000 da 2016, yawan mutanen da ke fuskantar yanayin zafi ya ƙaru da kusan mutane miliyan 125. Yayin da illolin zafi zai fi tsananta a birane, saboda da illolin zafin birni da yanayin nema da walwalar mutanen da ba 'yan cikin birni ba za su iya samun tsaiko sosai a lokacin ko bayan yanayin tsananin zafi. Yanayin zafi zai iya haddasa matsala da ayyukan bada agajin gaggawa da kuma ƙara samar da matsala a ruwa da makamashi da kuma harkar sufuri wanda zai iya haddasa ƙaramcin wutar lantarki ko ma ɗaukewar wutar gaba ɗaya. Abinci da tsaron neman abinci zai iya shima samun matsala idan mutane su kayi asarar kayan gona da dabbobinsu ta dalilin tsananin zafi. Tasiri: tasirin yanayin tsananin zafi ya dogara ne a kan tsanani da tsawon lokaci yanayin ma'aunin zafin jiki da yanayin yadda mutane suka saba da karɓar yanayin da kuma abubuwan taimakon rayuwa da shirinsu. Fama da zafi na janyo alamun cuta masu tsanani, kamar irinsu yanayin zafin jiki da gumi da toshewar jini ta dalilin zafi _ cuta ce wacce take janyo suma da kuma bushewar jiki da ɗumin fata, saboda rashin juriyar jiki ya saisaita tsananin zafin jiki. Wasu alamomin cutar sun haɗa da kumburin leɓɓan ƙasa, da ƙuragen zafi a wuya da tsagewar fata da ciwon kai da rashin nutsuwa da gajiya liƙis da kuma kasala. Zafi zai iya janyo rashin ruwa a jiki, da toshewar hanyoyin jini mai tsanani sannan suna bada gudunmawa ga faruwar taruwar gudan jini (gudan jini). Mutanen dake da cututtuka masu naci da suke shan magani kullum suna da babban haɗarin rikicewar cuta da mutuwa lokacin yanayin tsananin zafi, kamar yadda tsofaffi da yara suke da shi. Jurewar zafi ya dogara ne a kan iyawar kowanne mutum wajen sabawa da yanayin sannan kuma illoli masu tsanani zasu iya bayyana nan da nan. Wannan shi ne dalilin da yasa yake da muhimmanci da a maida hankali ga gargaɗi da shawarwari na hukumomin cikin gida. Matakan Hukumar WHO Za a iya rage tsananin kashe-kashen kuɗin ɗan'adam ta dalilin tsananin zafi idan aka aiwatar matakan bada isashshen riga-kafi na gaggawa da shiri sosai da kai agaji da farfaɗowa ta hanya mai ɗorewa kuma a kan lokaci. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na aiki da bangaren lafiya don inganta kula da shiryawa sosai da bada agaji ga yanayin tsananin zafi, ta hanyar samar da dabara ta biyu da zata binciko haɗarorin da al'ummar da abin zai iya shafa da kuma wadatar abin da za a iya da kayan aiki. Waɗannan dabarun sun haɗa da hanyoyin gargaɗi na wurwuri da tabbatar da al'ummar da abin zai iya shafa, irinsu waɗanda ke a cibiyoyin lafiya, da gidajen raino da makarantu suna da isashshen na'urar sanyaya guri. A matsayin ta na shugaban al'amuran lafiya lokacin bada agajin gaggawa na duniya, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana haɗa kai da abokan haɗin guiwa don magance: Tabbatar da ƙarin abincin da ya dace. Farfaɗo da ayyukan bada kulawar lafiya mai muhimmanci, irinsu riga-kafi da kula da lafiyar yaro da ta uwa da kuma kulawa da lafiyar ƙwaƙwalwa; Haɗa tim na ma'aikatan lafiya na tafi-da-gidanka da shirin tallafa wa mutane; Aiwatar da da ido akan annoba da gargaɗi na wuri da kai agaji; Kira ga sanya kuɗi a harkar bada agajin gaggawa don tallafawa harkar lafiya.

Mawambi ya Joto Muhtasari: Mawimbi ya Joto, au Joto na hali ya hewa ya Joto ambayo inaweza kudumu kwa siku kadhaa, inaweza kuwa na athari kubwa kwa jamii, ikiwa ni pamoja na kuongezeka kwa vifo vinavyotokan na Joto. Mawimbi ya Joto ni kati ya hatari zaidi ya hatari za asili, lakini mara chachehupata uangalizi wa kutosha kwa sababu idadi ya vifo na uharibifu wake sio dhahiri kila wakati. Kutoka 1998-2017, zaidi ya watu 166,000 waikufa kutokana na Joto, ikiwa ni pamoja na zaidi ya 70,000 walikufa wakati wa Joto la 2003 Barani Ulaya. Idadi ya watu wanaokabiliwa na joto inaongezeka kutokana na mabadiliko ya hali ya hewa. Kimataifa, matukio ya Joto kali yanazingatiwa kuwa yanaongezeka katika mzunguko, muda na ukubwa. Kati ya 2000 na 2016, idadi ya watu walioathiriwa na Joto iliongezeka kwa karibu milioni 125. Wakati athari za Joto zinaweza kuwa mbaya zaidi katika miji, kutokana na athari ya kisiwa cha Joto cha mjini (UHI), maisha na ustawi wa jumuia zisizo za mijini pia zinaweza kutatizwa sana wakati na baada ya vipindi vya hali ya hewa ya Joto isivyo kawaida. Mawimbi ya Joto yanaweza kuelemea huduma za Afya na dharura na pia kuongeza natatizo ya maji, nishati na usafiri na kusababisha uhaba wa umeme au hata kukatika. Usalama wa chakula na maisha unaweza pia kuwa mgumu ikiwa watu watapoteza mazao yao au mifugo kutokana na Joto kali. Athari: Athari za kiafya za wimbi la Joto hutegemea ukubwa na muda wa hali Joto, kuzoea na kuzoea na idadi ya watu, na miundombinu na utayari. Kukabiliwa na Jotohusababisha dalili kali, kama vile uchovu wa joto na kiharusi cha Joto hali ambayo husababisha kuzirai, vilevile ngozi kavu, yenye Joto, kutokana na kutokuwa na uwezo wa mwili kudhibiti halijoto ya juu. Dalili nyingine ni pamoja na uvimbe kwenye viwango vya chini, upele wa Joto kwenye shingo, tumbo, maumivu ya kichwa, kuwashwa, uchovu na udhaifu. Joto linaweza kusababisha upungufu mkubwa wa maji mwilini, ajali za papo hapo za mishipa ya ubongo, na kuchangia Thrombojenesis (damu kuganda). Watu wenye magonjwa sugu wanaotumia Dawa za kila siku wana hatari kubwa ya matatizo na kifo wakati wa wimbi la Joto, kama vile wazee na watoto. Athari kwa Joto hutegemea uwezo wa kila mtu wa kuzoea na madhara makubwa yanaweza kutokea ghafla. Hii ndio sababu ni muhimu kuzingatia tahadhari na mapendekezo ya mamlaka za ndani. Muitikio wa WHO Ukubwa wa gharama za binadamu kutokana na mawimbi ya Joto inaweza kupunguzwa kama hatua za kutosha za kuzuia dharura, kujiandaa, kukabiliana na kurejesha zinazotekelezwa kwa njia endelevu na kwa wakati. WHO inafanya kazi na sekta ya afya ili kuimarisha usimamizi, kujiandaa na kukabiliana na mawimbi ya Joto, kwa kuandaa mipango ya dharura inayopanga hatari, idadi ya watu walio hatarini, uwezo na rasilimali zilizopo. Pia mipango hii hujumuisha mifumo ya hadhari ya mapema na kuhakikisha kuwa watu walio katika mazingira hatarishi, kama vile walio katika viyuo vya Afya, nyumba za wazee na shule wanaopata vifaa vya kutosha vya kupozea. Kama nguzo ya Afya inayoongoza kwa dharura za kimataifa, WHO inafanya kazi na washirika kujibu: Hakikisha uongezaji wa chakula unaofaa; Kurejesha huduma za msingi, kama vile chanjo, Afya ya mtoto na uzazi, na Afya ya akili; Kukusanya timu za Afya za rununu na ufikiaji; Kufanya ufuatiliaji wa janga, onyo la mapema na majibu; Wito wa ufadhili wa dharura kusaidia hatua za afya.

Àkókò oru Ìsọnísókí: Àkókò oru, tàbí oru àti àkókò ti oru máa ń wà fún ìgbà pípẹ́, lè ní ipa tí ó làmì laka lórí àwùjọ, láìyọ ìgbésókè ikú tí ó jẹmọ́ oru. Àkókò oru wà láàárín àkókò tí ó burú jáì fún ìjàǹbá tí kì í ṣe àfọwọ́fà, ṣùgbọ́n kì í sáábà gba ìdásí tí ó tọ́, torí ikú tí ó ń fà àti ìparun tí kò kìí tètè fojú hànde. Láti ọdún 1998-2017,àwọn ènìyàn tí ó ju 166,000 kú látàrí oru, láìyọ àwọn tí ó ju 70,000 tí ó ku lásìkò oru 2003 ní Europe. Ṣíṣí sílẹ́ tí àwọn ènìyàn ṣí sí oru ń fa ìgbésókè láti ìyípadà ojú ọjọ́. Ní àgbáyé, ìnáwó ìgbóná tí ó pàpọ̀jù jẹ́ ìwòye tí a rí látàrí ìgbésókè iye, àkókò àti ipò. Láàárin ọdún 2000 àti 2016, iye ènìyàn tí ó ṣí sílẹ̀ fún àkókò oru máa ń gbéra sókè ní nǹkan bí mílíọ̀nù 125. Nígbà tí ipa búburú oru lè tàn káàkiri ìlú, látàrí ipa Urban Heat Island (UHI), ọ̀nà àtijẹ àti ìgbé aye àwọn tí kò gbé ní agbègbè ìgboro lè tún dàrú ní àkókò tàbí lẹ́yìn àkókò oru tí kò kì í sáábà wáyé. Oru lè mú ẹrù ìlera àti ètò pàjáwàrì àti ṣe ìgbésókè ipò omi, okun àti lílọ sókè sódò tí ó yọrí sí àìsí iná déédé tàbí àìsí iná rárá. Jíjẹun àti ààbò lórí iṣẹ́ ajé lè di èyí tí yóò nira tí àwọn ènìyàn bá pàdánù ire oko àti àwọn ẹran ọ̀sìn látàrí oru tí ó pọ̀jù. Ipa: ipa ìlera oru dá lórí ipa agbára àti àkókò gbígbọ́ná, ìgbà àwọn ènìyàn àti àwọn nǹkan amáyé rọrùn àti ìgbáradì. Ìṣísílẹ̀ sí àwọn okùnfà àwọn ohun tí ń yojú, bí i lílò tán oru àti ìrọlápá òru-ipò tí ó máa ń fa ìdákú, àti gbígbẹ, ara tí ó lọ́wọ́rọ́, látàrí ara tí kò lè darí ìgbóná tí ó pàpọ̀jù. àwọn ohun tí ó ń farahàn mìíràn ni ọwọ́ wíwú, orun lọ́rùn, inú rírun, orí fífọ́, ìrira, àti rírẹ̀. oru lè fa àìsí omi tí ó tó lára, ìjàǹbá ìrọlápá rọlẹ́sẹ̀ ó sì máa ń ṣe àfikún sí dídì (dídì ẹ̀jẹ̀). Àwọn ènìyàn tí ó ní kòkòrò àrùn tí ó gbórí tí wọ́n ń lo oògùn lóojúmọ́ ní ewu tí ó ga jù àti ikú lásìkò oru náà, bákan náà ni àwọn àgbàlagbà àti ọmọdé. Ìṣesí sí oru daálé ipa oníkálukú láti lè yimọ́ tàbí ipa tí ó le lè dédé yọjú. Ìdí nìyí tí ó fi ṣe pàtàkì láti máa tẹ́tí sílẹ̀ àti gba ìyànjú àwọn aláṣẹ ibi tí ó súnmọ́ ni. Ìdáhùn WHO Ioa ohun tí oru ná ènìyàn lè di àdínkù tí a bá lò ètò pàjáwàrì láti dènà, gbáradì, dáhùn àti rí àwọn ohun tí a fi ń ṣe ètò àgbéró àti àkókò tí ó yẹ. WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú ẹ̀ka elétò ìlera láti fi kún okun ìṣèjọba, ìgbáradì àti èsì sí oru, nípa ṣíṣe àwárí ètò ohun tí ó dédé ṣẹlẹ̀ tí ó máàpù ewu, àwọn ènìyàn tí kò lágbára, ipá tí ó wà àti ohun fún ìmúṣẹ èròngbà. Àwọn ètò wọ̀nyí kò ṣe àyọsílẹ̀ ètò títètè kìlọ̀ fúnni àti àrídájú àwọn ènìyàn aláìlágbára,bí i àwọn tí ó wà ní ẹ̀ka amáyédẹrùn ètò ìlera, ilé tí a ti ń tọ́mọ àti ilé - ẹ̀kọ́ ní ìpèsè tí ó tọ́ fún jíjẹ́ kí ohun èlò tutù. Bí ìṣùpọ̀ ìlera tí fa ìpàjáwàrì àgbáyé, WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn olùdókòwò wọn láti fèsì sí : àrídájú oúnjẹ tí ó tọ̀nà ṣe ìdápadà ètò ìkẹ́, bí abẹ́rẹ́ àjẹsára,ọmọ àti ìlera ìyá àti ìlera ọpọlọ ; àkójọ ìlera àwọn ikọ̀ àti ọmọnìyàn; ìṣe iṣẹ́ ìṣọ́ àjàkálẹ̀ àrùn, ìkìlọ̀ ojú ọjọ́ àti èsì; ìpè pàjáwàrì fún ìnáwó láti lè ṣe àtìlẹyìn fún iṣẹ́ ìlera.

Ucwazi (Heatwaves) Uhlolojikelele: Ucwazi, noma ukushisa kanye nesimo sezulu esishisayo esingabakhona izinsuku eziningana, singaba nethonya elikhulu emphakathini, kuhlanganise nokwanda kokushona okuhlobene nokushisa. Ucwazi luphakathi kwezingozi ezingokwemvelo eziyingozi kakhulu, kodwa okungavamile ukuthi zithole ukunakwa okwanele ngoba izibalo zokushona kanye nomonakalo wazo awukho sobala ngaleso sikhathi ngaso sonke isikhathi. Kusukela ngo-1998-2017, kwashona abantu abangaphezu kwezi-166 000 ngenxa yocwazi, okuhlanganisa abangaphezu kwezi-70 000 abashona ngesikhathi socwazi luka-2003 eYurophu. Ukuchayeka kwabantu ekushiseni kuyanda ngenxa yokushintsha kwesimo sezulu. Emhlabeni wonke, izigameko zokushisa okwedlulele zibonwa njengezanda ngokuphindaphindiwe, ngokuphathelene nobude besikhathi, kanye nobukhulu bazo. Phakathi kuka-2000 no-2016, inani labantu abachayeke kucwazi lenyuke cishe ngezigidi ezingama-125. Nakuba imiphumela yokushisa ingase ibe mibi kakhulu emadolobheni, ngenxa yomphumela wokushisa kakhulu emadolobheni kunasezindaweni zasemakhaya okubizwa phecelezi ngokuthi yi-urban heat island (UHI), indlela yokuziphilisa kanye nenhlalakahle yemiphakathi engeyona eyasemadolobheni nayo ingaphazamiseka kakhulu phakathi nezikhathi zesimo sezulu esishisa ngendlela engavamile kanye nangemva kwaso. Ucwazi lungathwesa umthwalo ezinsizeni zezempilo kanye nezimo eziphuthumayo futhi lwandise ingcindezi emanzini, ugesi kanye nezokuthutha okuholela ekusweleni ugesi noma ngisho nasekucimeni kukagesi imbala. Ukudla kanye nokuqinisekiswa kokuziphilisa nakho kungase kube nzima uma abantu belahlekelwa yizilimo zabo noma imfuyo ngenxa yokushisa ngokwedlulele. Umthelela: Umthelela wezempilo wocwazi uncike ekubeni mandla kanye nasebudeni bezinga lokushisa, ukujwayela kanye nokulungelana nezimo kwabantu, kanye nengqalasizinda kanye nokulungela lokhu. Ukuchayeka ekushiseni kubangela izimpawu ezimbi kakhulu, njengokukhathala ngenxa yokushisa kanye nokuquleka ngenxa yocwazi (heat stroke) – isimo esibangela ukuquleka, kanye nesikhumba esomile, esifudumele, ngenxa yokungakwazi komzimba ukulawula amazinga okushisa aphezulu. Ezinye izimpawu zihlanganisa ukuvuvukala emalungeni angezansi omzimba, ukuqubuka komzimba ngenxa yokushisayo entanyeni, ukuquleka, ukuphathwa ikhanda, ukucasuka, ukukhathala kanye nokuba buthakathaka. Ukushisa kungabangela ukuphelelwa amanzi emzimbeni okubucayi kakhulu, izingozi ezibucayi ze-cerebrovascular futhi kube nomthelela ku-thrombogenesis (amahlule egazi). Abantu abanezifo ezingamahlalakhona abaphuza imithi yansuku zonke basengozini enkulu yezinkinga kanye nokushona ngesikhathi socwazi, njengoba kwenzeka nabantu asebekhulile kanye nezingane. Ukusabela ekushiseni kuncikee ekhonweni lomuntu ngamunye lokuzilungelanisaa nezimo kanye nemiphumela emibi engavela kungalindelekile. Yingakho kubalulekile ukunaka izaziso kanye nezincomo zeziphathimandla zendawo. Impendulo yeWHO Ubukhulu bezindleko ngokuphathelene nabantu ezivela kucwazi bungancishiswa uma izinyathelo zokuvimbela izimo eziphuthumayo ezanele, ukulungela, ukusabela nokululama kusetshenziswa ngendlela esimeme futhi ngesikhathi esifanele. I-WHO isebenza nomkhakha wezempilo ukuqinisa ukwengamela, ukulungela kanye nokusabela kucwazi, ngokusungula izinhlelo zezimo eziphuthumayo ezibala izingozi, abantu abasengozini, amakhono atholakalayo kanye nezinsiza. Lezi zinhlelo zihlanganisa nezinhlelo zokuxwayisa ngaphambi kwesikhathi futhi ziqinisekise ukuthi abantu abasengozini, njengalabo abasezikhungweni zezempilo, emakhaya asebekhulile kanye nasezikoleni bahlinzekelwe ngokwanele ngemishini yokupholisa. Njengoba iqembu lezempilo lihola ezimweni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO isebenza nabalingani ukuze isabele ukuze: ukuqinisekisa izinezelo zokudla ezifanelekile ukubuyisela izinsiza zokunakekelwa okuyisisekelo, njengokugonywa, impilo yengane kanye nomama, kanye nempilo yengqondo; ukuhlanganisa amaqembu ezempilo ahambela izindawo kanye naya ezindaweni ezithile; ukuqapha ubhubhane, ukuxwayisa kusenesikhathi kanye nokusabela; ukufuna umxhaso wezezimali wezimo eziphuthumayo ukuze kusekelwe isinyathelo sezempilo.

የሰው የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት ማጠቃሊያ፡- የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት በህዋሳት ወይም በኦርጋኒክ ዲኤንኤ ላይ ልዩ ለውጦችን የማድረግ ዘዴ ነው። በስነ-ወሊድ ዘረመል ውስጥ ዲኤንኤን ለመጨመር፣ ለመሰረዝ ወይም ለመለወጥ ያገለግላሉ፡፡ የሰው የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት ቴክኖሎጂዎች በሶማቲክ (somatic) ህዋሶች (በዘር የማይተላለፉ)፣ ጀርሚሊን ህዋሶች (ለመራባት ሳይሆን) እና በስነ-ወሊድ ዘረመል ህዋሶች ላይ (ለመራባት) መጠቀም ይችላሉ፡፡ የወሊድ ዘረመልን ማስተካከል እና የአይረን ዕጥረት በሽታን ለመቅረፍ ለምሳሌ በዘር የማይተላለፍ የሰው ስነወሊደ ዘረመርል አርትዖት አስቀድሞ ተካሂዷል፡፡ ምንም እንኳን የሶማቲክ የሰው ልጅ ጂኖም አርትዖት በደንብ የተረጋገጠ እና በአንዳንድ በሳይንስ የላቁ ሀገሮች ውስጥ ደንቦችን ጠብቀው ለህክምናዎች ተቀባይነት ያለው ቢሆንም አሁንም ተግዳሮቶች አሉ፡፡ እነዚህም የሰው ልጅን ልዩነት እና የሰው ልጅ ልምድን የሚመለከቱ አካታች የስነወሊድ ዘረመል አርትዖት ፈጠራዎችን ማዳበር አስፈላጊነትን ያሳያል፡፡ ሌሎች ተግዳሮቶች ከአጭበርባሪ ክሊኒኮች፣ ከሕክምና ጉዞ፣ እንዲሁም ሕገወጥ፣ ያልተመዘገቡ፣ ሥነ-ምግባር የጎደላቸው ወይም ደህንነቱ ያልተጠበቀ ምርምር እና ሌሎች ተግባራትን ሪፖርት በማድረግ ያልተረጋገጡ የሕክምና ድጋፎች የሚባሉትን ጨምሮ ተያይዘዋል፡፡ የመራቢያ ዘር የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት የኑክሌስ ዲኤንኤ ማረምን የሚያመለክተው በትውልድ ሁሉ ሊተላለፍ በሚችል መልኩ ነው፡፡ የመራቢያ ዘር የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት በዘር እና በአጠቃላይ በህብረተሰቡ ላይ ሊያመጣ የሚችለውን ጉዳት በተመለከተ ከፍተኛ ክርክር የሚነሳበት ጉዳይ ነው፡፡ ከሶማቲክ (somatic) የሰው የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት የበለጠ የደህንነት እና የስነ-ምግባር ጉዳዮችን ሊፈጥሩ ይችላሉ፡፡ ተፅዕኖ፡- እንደ CRISPR-Cas9 ያሉ መሳሪያዎች በሽታን ለመፈወሰ ወይም ለመከላከል በማሰብ የሰውን ልጅ የስነ-ወሊድ ዘረመል ለማረም በቅርቡ መተግበር የተጀመሩ እና በሳይንሳዊ ግንዛቤ ላይ ያሉ ክፍተቶችን በዚህ አካባቢ ጠንካራ ቁጥጥር እንደሚያስፈልግ ያሳዩ የስነ-ምግባር ጉዳዮችን ያነሳሉ፡፡ አሁን ያለው፣ ሊኖር የሚችል እና ግምታዊ የሰው ልጅ የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት ምርምር ከአንድሀገር ድንበሮች አልፎ በማህበረሰቡ ላይ ተጽእኖ ያሳድራል፡፡ ይህ በሶማቲክ(somatic)፣ የሰው ልጅ የመራቢያ ዘር እና ምንም እንኳን የኋለኛው በጥቅሉ ለበለጠ የስነምግባር አሳሳቢ ተደርጎ የሚወስድ ቢሆንም የመራቢያ ዘር የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት ላይ እኩል ይሰራል፡፡ ስለዚህ የዚህ ቴክኖሎጂ አስተዳደር በአገር አቀፍ ደረጃ እና በአንድ አገር እስከ ሌላኛው ሀገር ደረጃ ያስፈልጋል፡፡ አንዳንድ አስፈላጊ የአስተዳደር መዋቅሮች እና ሂደቶች ቀድሞው ተዘጋጅተዋል፡፡ እነዚህ ማጠናከሪያ ወይም ማሻሻያ ሊያስፈልጋቸው ይችላል፤ እንደነዚህ ያሉ አወቃቀሮች እና ሂደቶች በሌሉበት ክፍተቶችን መሙላት ያስፈልጋል፡፡ የመራቢያ ዘር የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት መተግበር በሚቀጥሉት ዓመታት በጣም የተገደበ እንቅስቃሴ ሊሆን ይችላል። የመራቢያ ዘር የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት ያለጊዜው ወደ ክሊኒክ ሙከራዎች እንደማይሄድ ለማረጋገጥ የዓለም ጤና ድርጅት የባለሙያዎች አማካሪ ኮሚቴ ምክር የሰጠ ሲሆን የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር በመቀጠል እ/አ/አ በሐምሌ 2019 ባደረገው የፖሊሲ መግለጫ “በአሁን ሰዓት ማንም ሰው በሰው የመራቢያ ዘር አርትዖት መተግበር ኃላፊነት የጎደለው ነው” ሲል ገልጿል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ እ/ኤ/አ በታህሳስ 2018 የዓለም ጤና ድርጅት ከሰው ልጅ የስነ ወሊድ ዘረመል አርትዖት ጋር የተዛመዱ ሳይንሳዊ፣ ሥነ ምግባራዊ፣ ማህበራዊ እና ህጋዊ ተግዳሮቶችን ለመፈተሽ ዓለም አቀፍ፣ መጠነ ሰፊ ስነምግባር ያቀፈውን የባለሙያ አማካሪ ኮሚቴ ያቋቋመው (ሶማቲክ ማለትም መራቢያ ዘር ያልሆነ የሰውን ዘር ከጽንስ በፊት በብልቃጥ የሚደረጉ ጥናቶች፣ የሴትና የወንድ ዘር ወይም የጥንት ተመሳሳዩ ዘመድ እና የሰው ልጅ ዘር በዘረመል አርትዖት የሚደረጉ ወሊዶች እርግዝና ተከስቶ እና ሰውን ለመፍጠር የሚያገለግሉ የአለም ጤና ድርጅት አርትኦቱን ለልጆቻቸው ማስተላለፍ ይችላል፡፡ ኮሚቴው ለሰው ልጅ የስነ ወሊድ ዘረመል አርትዖት አግባብ ባለው ተቋማዊ፣ አገራዊ፣ ክልላዊ እና ዓለም አቀፋዊ የአስተዳደር ስልቶች ላይ የመምከር እና የውሳኔ ሃሳቦችን የማቅረብ ኃላፊነት ተሰጥቶት ነበር። ኮሚቴው በስራው ወቅት ስለ ሰው ዘረመል አርትዖት ምርምር እና አተገባበሩ ወቅታዊ ስነ-ፅሁፎችን በመገምገም ነባር የአስተዳደር ሀሳቦችን እና አግባብነት ያላቸው ቀጣይ እርምጃዎችን የተመለከተ ሲሆን የዚህ ቴክኖሎጂ የተለያዩ አጠቃቀሞችን በሚመለከቱ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ መረጃን ሰብስቧል፡፡ ኮሚቴው በሰዎች ዘረመል አርትዖት አስተዳደር እና ቁጥጥር ላይ የአስተዳደር ማዕቀፍ እና የውሳኔ ሃሳቦችን ለማውጣት በሰፊው በመመካከር ነባር ውጥኖችን አጠናክሯል፡፡ እ/ኤ/አ በሐምሌ 2021 ኮሚቴው የሰው ልጅ የስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት እና በሰው ልጅ ስነ ወሊድ ዘረመል አርትዖት ላይ የምክረ ሀሳቦችን አስተላልፏል፡፡ የኮሚቴው ተጨማሪ ውጤቶች በሰው ስነ-ወሊድ ዘረመል አርትዖት ላይ ዓለም አቀፋዊ መዝገብ፣ በዋና ዳይሬክተር ጄኔራል በሴትና ወንድ ዘር ላይ የሰው ስነወሊድ ዘረመል አርትዖት ላይ የተሰጠውን የፖሊሲ መግለጫ እና የኮሚቴው ሥራ ሪፖርቶችን ያካትታሉ፡፡

Human genome editing Overview: Genome editing is a method for making specific changes to the DNA of a cell or organism. It can be used to add, remove or alter DNA in the genome. Human genome editing technologies can be used on somatic cells (non-heritable), germline cells (not for reproduction) and germline cells (for reproduction). Application of somatic human genome editing has already been undertaken, including in vivo editing, to address HIV and sickle-cell disease, for example. Although somatic human genome editing is well established and acceptable for treatments in some scientifically advanced countries with regulations in place, challenges remain. These include the need to develop inclusive genome editing innovations that take note of the diversity of the human population and human experience. Other challenges are associated with rogue clinics, medical travel, as well as the reporting of illegal, unregistered, unethical or unsafe research and other activities including the offer of unproven so-called therapeutic interventions. Heritable human genome editing refers to editing of nuclear DNA in a way that may be heritable across generations. Heritable human genome editing is the subject of intense debate over its possible consequences for offspring and for society in general. They may pose greater safety and ethical issues than somatic human genome editing. Impact: The recent application of tools, such as CRISPR-Cas9, to edit the human genome with the intention to treating or preventing disease and the gaps in our scientific understanding raise ethical issues that have highlighted the need for robust oversight in this area. Current, potential and speculative human genome editing research will go beyond national borders, as will possible societal effects. This applies equally to somatic, germline and heritable human genome editing, although the latter is generally considered to be of greater ethical concern. Therefore, governance for this technology is needed at national and transnational levels. Some of the necessary governance structures and processes already exist. These may need to be reinforced or amended; where such structures and processes are lacking, gaps need to be filled. Application of heritable human genome editing is likely to be a much more limited activity in the coming years. To help ensure heritable human genome editing does not proceed prematurely to clinical trials, the WHO Expert Advisory Committee recommended, and the WHO Director-General subsequently made, a policy statement in July 2019 clarifying that “it would be irresponsible at this time for anyone to proceed with clinical applications of human germline genome editing.” WHO Response In December 2018, WHO established a global, multi-disciplinary Expert Advisory Committee to examine the scientific, ethical, social and legal challenges associated with human genome editing (somatic, that is, non-heritable; germline, involving in vitro studies on early embryos, gametes or their precursors; and heritable, where embryos subject to genome editing are used to establish pregnancies and create individuals who could pass on the edit to their offspring). The Committee was tasked to advise and make recommendations on appropriate institutional, national, regional and global governance mechanisms for human genome editing. During its work, the Committee reviewed the current literature on human genome editing research and its applications, considered existing proposals for governance and relevant ongoing initiatives, and gathered information on a range of topics relating to the different uses of this technology. The Committee consulted widely and built on existing initiatives to develop a governance framework and recommendations on the governance and oversight of human genome editing. In July 2021, the Committee published a governance framework for human genome editing and recommendations on human genome editing. Additional outputs of the Committee include a global registry on human genome editing, a policy statement by the Director-General on germline human genome editing and the reports of the Committee’s work.

Canja ƙwayar halittar mutum Gamsashshen bayani: Canja ƙwayar halittar wata hanya ce ta yin wasu 'yan canje-canje ga tsarin ƙwayar halittar ko halitta. Za a iya amfani da ita wajen ƙara, rage ko canja tsarin halittar jinin ƙwayar halitta. Za a iya amfani da fasahar canja ƙwayar halittar mutum a kan ƙwayoyin halittar da ba a gadarsu da ƙwayoyin halittar wanda ba na haihuwa ba da kuma ƙwayoyin halitta na haihuwa. Tuni aka riga fara amfani da fasahar canja ƙwayar halittar mutum wadda ba a gadon ta, wanda ya haɗa da canja ƙwayar halittar mutum da ke janyo cuta, don magance cuta mai karya garkuwar jiki da cutar sikila, misali. Duk da an tabbatar da amincewa da hanyar canja ƙwayar halittar mutum wadda ba a gada wajen yin magunguna a wasu ƙasashen da suke da babban cigaba a harkar kimiyya tare da tsara ƙa'idojin, amma akwai ƙalubale. Wannan ya haɗa da buƙatar samar da shigowa da fasahohin canja ƙwayar halitta wanda yake kallon ire-iren yawan al'umma daban-daban da gogewar ɗan'adam. Wasu ƙalubalen suna da alaƙa da maha'intan asibitoci da tafiye-tafiyen neman lafiya da kuma rahoton wasu haramtattun ayyuka da waɗanda hukuma ba ta yarje ba da waɗanda suke ba bisa ƙa'ida ba da waɗanda ba amintattun ba, wanda ya haɗa da samar da wannan hanyoyin da ba a amince ba da ake iƙirari ta samar da magani da bunƙasa lafiya . Canja ƙwayar halittar mutum wadda ake gada na nufin canja babban ɓangaren sinadarin ƙwayar halittar mutum ta hanyar da za a iya gada zuwa wasu al'ummomi nan gaba. Hanyar canji ƙwayar halittar mutum ta gado ta zama batun muhawara mai zafi a kan abin da zata iya haifarwa ga 'y'a'ya da al'umma gaba ɗaya. Hanyoyin na samar da aminci da al'amuran da suka dace fiye da hanyoyin canja halittar mutum wadda ba a gado ba. Tasiri: Amfani kayan aikin a kwanan nan, irinsu (CRISPR-Cas9), don gyara ƙwayar halittar mutum da niyyar magance ko kariya daga cuta da kuma cike giɓi a ilimin kimiyyarmu da ya taso da al'amuran ƙa'ida wanda ya nuna buƙatar sa ido sosai a wannan fannin. Binciken canja ƙwayar halittar mutum da ake yanzu da nan gaba da kuma na hakaito zai tsallaka ƙasashe kamar yadda za haifar da illoli ga al'umma . Hakan zai faru dai-dai ga canje ƙwayar halittar mutum wadda ba a gado da ta haihuwa da wadda ake gado, duk da ana kallon hanyar ƙarshe a matsayin wata babbar hanyar canja ƙwayar halittar da take bisa ƙa'ida. Saboda haka, ana buƙatar lura da wannan fasahar matakin ƙasa da matakin tsakanin ƙasashe. Tuni akwai wasu daga cikin muhimman tsari shugabanci. Waɗannan suna buƙatar a ƙara ingantasu da gyarasu; inda babu waɗannan tsare-tsaren da matakan, akwai buƙatar a cike giɓin. A shekaru masu zuwa a kwai yiwuwar ƙayyade ayyukan amfani da canja ƙwayar halittar mutum wadda ake gado. Domin taimakawa wajen tabbatar da cewa ba a fara ƙaddamar da canjin ƙwayar halittar mutum ba kafin binciken likita, kwamitin neman shawarar ƙwararru na Hukumar Lafiya ta Duniya ya ba da shawara, kuma Babban Daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya daga bayan ya yi jawabin wata doka a watan Yulin shekarar 2019 cewa bai dace ba a wannan lokacin wani ya ci faba da aikin canja ƙwayar halittar mutum na haihuwa. Matakan Hukumar WHO A watan Disamba shekarar 2018, Hukumar Lafiya ta Duniya ta samar da wani kwamitin ƙwararru daga fannoni da dama domin yin bincike a kan al'amuran kimiyya da na ƙa'ida da na al'umma da kuma na doka da ke da alaƙa da canjin ƙwayar halittar mutum, wanda ya haɗa da canjin ƙwayar halittar da ba a gada ba (daga mutum zuwa mutum) (somatic) da na haihuwa ko wanda ake yi a kan ɗan tayi a cikin ɗakin bincike (germline), da kuma canjin ƙwayar halittar da ake iya gado (daga mutum zuwa wani mutum na nan gaba (heritable). An shawarci kwamitin da ya bada shawarwari a kan hanyoyin shugabanta da lura na hukumomi da ƙasa da yankuna da duniya game da canja ƙwayar halittar mutum. Yayin wannan aikin, kwamitin yayi duba a kan binciken ilimin da a kai na kwanannan a kan canja ƙwayar halittar mutum da yadda ake amfani da shi, ya kuma duba dabarun da ake dasu a yanzu na kula da shi da wasu ayyukan da suke ake yi, da kuma tattara bayanai a kan al'amura da dama inda ake amfani da wannan fasahar. Kwamitin ya nemi shawarwari sosai sannan yayi amfani da ayyukan da ake dasu a yanzu wajen samar da dabarun kulawa da bada shawarwari a kan kulawa da sa ido a kan canja ƙwayar halittar mutum. A watan Yuli shekarar 2021, kwamitin ya wallafa wata dabarar kulawa da canjin ƙwayar halittar mutum da shawarwari a kan abin da ya shafi canja ƙwayar halittar mutum. Ƙarin abubuwan da kwamitin ya samar sun haɗa da tsarin ajiye bayanan canjin ƙwayar halittar mutum, da fitar da tsari/ƙa'idar da babban darakta yayi a kan canja ƙwayar halittar mutum ta hanyar haihuwa da kuma rahotanni a kan ayyukan kwamitin.

Uhariri wa Jenomu ya Binadamu Muhtasari: Uhariri wa Jenomu ni mbinu ya kufanya mabadiliko maalumu kwa DNA ya seli au kiumbe. Inaweza kutumika kuongeza, kuondoa au kubadilisha DNA katika Jenomu. Teknolojia za uhariri wa Jenomu za binadamu zinaweza kutumika kwenye seli za sematiki (zisizoweza kuathiriwa ), seli za viini (sio za kuzaliana) na seli za viini (kwa aili ya uzazi). Utmumiaji wa uhariri wa Jenomu ya Somatiki wa Binadamu tayari umefanywa, ikiwa ni pamoja na uhariri wa Vivo, kushughulikia VVU na ugonjwa wa Seli mundu, kwa mfano. Ingawa uhariri wa Jenomu ya Somatiki wa Binadamuumethibitishwa vyema na unabadilika kwa matibabu katika baadhi ya nchi zilizoendelea kisayansi na kanuni zimewekwa, changamoto bado. Hizi ni pamoja na hitaji la kukuza ubunifu wa kuhariri Jenomu ambao unazingatia utofauti wa idadi ya watu na uzoefu wa mwanadamu. Changamoto nyingine zinahusishwa na kliniki mbovu, usafi wa Kimatibabu, vilevile kuripotiwa kwa utfiti haramu, ambao haujasajiliwa usio wa kimaadili au usio salama shughuli nyingine ikiwa ni pamoja na utoaji wa kinachojulikana kama Afua za kimatibabu ambazo hazijathibitishwa. Uhariri unaoweza kurithiwa wa Jenomu ya Binadamu unarejelea uhariri wa DNA ya nyuklia kwa njia ambayo inaweza kurthiwa kwa vizazi vyote. Uhariri wa Jenomu yza Binadamu unaorithiriwa ni mada ya mjadala mkali juu ya matokeo yake yanayoweza kutokea kwa watoto na kwa jamii kwa ujumla. Huenda zikaleta masuala makubwa zaidi ya usalama na kimaadili kuliko uhariri wa Jenomu la binadamu. Athari: Matumizi ya hivi karibuni ya zana, kama vile CRISPR-Cas9, kuhariri Jenomu ya Binadamu kwa nia ya kutibu au kuzuia magonjwa na mapengo katika uelewa wetu wa kisayansi yanaibua masuala ya kimaadili ambayo yamezingatia hitaji la uangalizi thabiti katika eneo hili. Utafiti wa sasa, unaowezekana na wa kubahatisha wa uhariri wa Jenomu za Binadamu utavuka mipaka ya kitaifa, kama itakavyowezekana athari za kijamii. Hii inatumuka sawa kwa uhariri wa Somatiki,jemline na urithi ya Binadamu, ingawa uhariri huo kwa ujumla unachukuliwa kuwa wa kujali zaidi kimaadili. Hivyo, usimamizi wa teknolojia hii inahitajika katika ngazi za kitaifa na kimataifa. Baadhi ya miundo na taratibu muhimu za usimamizi tyari zipo. Hizi zinaweza kuhitaji kuimarishwa au kurekebishwa; pale ambapo miundo na taratibu hizo hazipo, mapengo yanahitaji kujazwa. Utumiaji wa uhariri wa Jenomu za Binadamu unaoweza kuthiriwa unaweza kuwa shughuli ndogo zaidi katika miaka ijayo. Ili kusaidia kuhakikisha uhariri wa chembe za urithi za Binadamu hauendelei mapema kwa majaribio ya kimatibabu, kamati ya ushauri ya wataalamu wa WHO ilipendekeza, na mkurugenzi mkuu wa WHO baadae akatoa taarifa ya sera Julai 2019 ikifafanua kwamba haitawajibika kwa wakati huu kwa mtu yeyote kuendelea na matumizi ya kimatibabu ya uhariri wa Jenomu ya Binadamu. Muitikio wa WHO Mnamo Desemba 2018, WHO ilianzisha kamati ya ushauri ya wataalamu wa kimataifa, yenye taaluma nyingi kuchunguza changamoto za kisayansi, kimaadili, kijamii na kisheria zinazohusiana na uhariri wa Jenomu ya Binadamu (Somatiki, yaani isiyo ya kurithiwa; Jemline, inayohusisha uchunguzi wa Vitro juu ya Viini tete vya mapema, gameti au watangulizi wao; na zinazoweza kuruthiwa, ambapo viini tete vilivyo chini ya uhariri wa Jenomu hutumiwa kuanzisha mimba na kuunda watu ambao wanaweza kupitisha uhariri wa watoto wao). Kamati ilipewa jukumu la kushauri na kutoa mapendekezo kuhsu taratibu zinazofaa za kitaasisi, kitaifa, kikanda na kimataifa kwa ajili ya ushauri waJenomu za Binadamu. Wakati wa kazi yake, kamati ilipita machapisho ya sasa kuhusu utafiti wa uhariri wa Jenomu za Binadamu na matumizi yake, ilingatia mapendekezo yaliyopo ya usimamizi na mipango muhimu inayoendelea, na kukusanya taarifa kuhusu mada mbalimbali zinazohusiana na matumizi ya tofauti ya teknolojia hii. Kamati ilishauriana kwa upana na kujengwa juu ya mipango iliyopo ya kuunda mfumo wa usimamizi na mapendekezo juu ya utawala na usimaizi wa uhariri wa Jenomu za Binadamu. Julai 2021, kamati ilichapisha mfumo wa utawala wa uhariri wa Jenomu za Binadamu na mapendekezo kuhusu uhariri wa Jenomu za Binadamu. Matokeo ya ziada ya kamati ni pamoja na usajili ya kimataifa kuhusu uhariri wa Jenomu za Binadamu, taarifa ya sera ya mkrugenzi mkuu kuhusu uhariri wa Jenomu za Binadamu na ripoti za kizazi za kamati.

Ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí ó jẹ́ kí a mọ̀ orírun ènìyàn Ìsọnísókí: Ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí ó jẹ́ kí a mọ̀ orírun ènìyàn jẹ́ ọ̀nà tí à ń gbà láti ṣe àyípadà àwọn ohun kan pàtó sí hóró DNA tàbí nǹkan abẹ̀mí. A lè lò ó láti ṣe àfikún, ṣe àyọkúrò tàbí ṣe àyídà DNA nínú ohun tí a fi ń mọ orírun ènìyàn. Ẹ̀rọ ayélujára tí a fi ń ṣe àtúnṣe sí ohun tí ó jẹ́ kí a mọ̀ orírun ènìyàn jẹ́ ohun tí a lè lò lórí hóró ti ohun ẹlẹ́mìí tí a kì í lò fún ìṣẹ̀dá(kò ṣe é jogún), hóró jẹ́mílàìnà(kìí ṣe fún ìṣẹ̀dá) àti hóró jẹ́mílàìnà( fún ìṣẹ̀dá). Ìlò ohun ẹlẹ́mìí tí a kì í lò fún ìṣẹ̀dá àti ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí ó jẹ́ kí a mọ orírun ènìyàn ti di èyí tí à ń lò, láì ṣe àyọsílẹ̀ wádìí inú abẹ̀ẹ̀mí, láti dojúkọ Kòkòrò A Pa Sójà Ara àti ààrùn aromọléegun, bí àpẹẹrẹ. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ohun ẹlẹ́mìí tí a kì í lò fún ìṣẹ̀dá àti ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí ó jẹ́ kí a mọ orírun ènìyàn ti ní ìfilọ́lẹ̀ tí ó dáa àti ìtẹ́wọ́gbà fún ìtọ́jú ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti gòkè àgbà nínú ìmọ̀ sáyẹ́nsì pẹ̀lú òfin, ìpènijà sì wà. Èyí kò ṣe àyọsílẹ̀ èrèdí láti ṣe àgbéga pẹ̀lú ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí a fi ń mọ orírun ẹni tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe tí ó máa ń ṣe àkíyèsí onírúurú ènìyàn àti ìrírí àwọn ènìyàn. Àwọn ìpènijà mìíràn ni sópọ̀ mọ́ ilé - ìwòsàn rogue, ìrìn àjò ìtọ́jú, àti fífi ẹ̀sùn sùn ti ohun tí kò bófin mu, àìforúkọ sílẹ̀, ohun tí kò tọ́ àti iṣẹ́ ìwádìí tí kò ní ààbò àti àwọn iṣẹ́ ṣíṣe láì ṣe àyọsílẹ̀ àwọn ìdásí tí ó jọmọ́ tító ara tí a kò tí ì fi ìdí rẹ̀ múlẹ̀. Àwọn ohun tí a fi lè dá orírun ènìyàn mọ̀ tí a lè ṣe àtúnṣe sí tí ó ṣe é jogún ti DNA ní ọ̀nà tí a lè jogún rẹ̀ ní ìrandíran. Ohun tó ṣe é jogún tí a fi lè dá orírun ènìyàn mọ̀ tí a lè ṣe àtúnṣe sí jẹ́ ohun tí àríyànjiyàn pọ̀ lórí rẹ̀ lórí àwọn ràbọ̀ràbọ̀ tí ó ṣe é ṣe fún àwọn irọ̀ àti fún àwùjọ ní gbogbogboò. Wọ́n lè ṣàfihàn ààbò tí ó ga àti àwọn awuyewuye tí ó dáa ju ohun ẹlẹ́mìí tí a kì í lò fún ìṣẹ̀dá àti ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí ó jẹ́ kí a mọ orírun ènìyàn. Ipa: Ìlò irinṣẹ́ lẹ́nu lọ́ọ́lọ́ yìí, bí i CRISPR-Cas9, láti ṣe àtúnṣe sí ohun tí a fi ń dá orírun ènìyàn mọ̀ pẹ̀lú èrò láti tọ́jú tàbí dènà ààrùn àti àyè ìṣófo nínú òye sáyènsì láti ṣe àgbéga awuyewuye ohun tí ó dáa tí ó ti ṣe àkàsílẹ̀ èrèdí fún ohun tí ó tóbi ní agbègbè náà. Ohun tí ó wà lọ́wọ́ lọ́wọ́, ipá èyí tí a kò mọ̀ àti dídárò ṣíṣe àtúnṣe sí bí a ṣe ń mọ orírun ènìyàn, iṣẹ́ ìwádìí ti kọjá ààlà orílẹ̀-èdè, bí ipa ti àwùjọ yóò ṣe ṣe é ṣe. Èyí ṣe ń lò bákan náà fún ohun ẹlẹ́mìí tí a kì í lò fún ìṣẹ̀dá, jẹmalíìnì àti àwọn ohun tí a lè fi mọ orírun ènìyàn tí a lè ṣe àtúnṣe sí tí ó ṣe é jogún, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé èyí tí ó kẹ́yìn jẹ́ ohun tí a rò pé ó jẹ́ ohun tí ó ń kanni lóminú. Nítorí náà, ìṣèjọba fún ìmọ̀ ẹ̀rọ yìí jẹ́ ohun tí a nílò ní ipele orílẹ̀-èdè àti àwọn ipele tí ó wọnú ti orílẹ̀-èdè. Ọ́pọ̀ nínú àwọn àgbékalẹ̀ ìṣèjọba tí ó pọn dandan àti ètò tí ó ti wáyé. Èyí lè nílò ìrólágbára tàbí àtúnṣe ;ní ibi tí àgbékalẹ̀ àti ètò tí ó ṣe aláìsí, àlàfo ní láti wà ní dídí. Ìlò ohun tí ó ṣe é jogún láti ṣe àtúnṣe sí ohun tí a lè fi mọ orírun ẹni jẹ́ ohun tí ó lè ní ètò tí ó ní òdiwọ̀n ní àwọn ọdún tó ń bọ̀. Láti lè ṣe ìrànwọ́ láti rí i dájú pé ohun tí ó ṣe é jogún tí a fi lè mọ orírun ènìyàn tí a lè ṣe àtúnṣe sí kìí tẹ̀ síwájú láìtọ́jọ́sí ìdánwò ti ilé-ìwòsàn, àjọ WHO tí ó jẹ́ ikọ̀ Akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ Ìgbani nímọ̀ràn ṣe àlàkalẹ̀ ìyànjú, Adarí àjọ̀ WHO sọ ọ̀rọ̀ ètò ìmúlò ní oṣù keje ọdún 2019 tí ó sọ pé 'yóò jẹ́ àìṣojúṣe ní àkókò yìí fún ẹnìkan láti tẹ̀síwájú pẹ̀lú ìlò ní ilé-ìwòsàn ti jẹmalíìnì ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí a fi máa ń mọ orírun ènìyàn ". Ìdáhùn Àjọ WHO Ní oṣù Kejìlá ọdún 2018, WHO ṣe ìfilọ́lẹ̀ àgbáyé, àwọn ikọ̀ Ìgbani nímọ̀ràn Akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ tí wọ́n ń ṣe ìbániwí láti ṣe àyẹ̀wò ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì, ohun tí ó bójúmu, àwùjọ àti ìpènijà tí ó jẹmọ́ òfin tí ó ní ìbátan pẹ̀lú ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí a lè fi mọ orírun ẹni (ohun ẹlẹ́mìí tí a kì í lò fún ìṣẹ̀dá, ìyẹn tí kò ṣe é jogún, jẹmalíìnì, tí ó ṣe àmúlò ẹ̀kọ́ inú ẹ̀jẹ̀ lórí ibi tí ọlẹ̀ ti wà lábẹ́ ìṣe àtúnṣe sí ọ̀nà tí à ń gbà mọ orírun láti fi ṣe ìfilọ́lẹ̀ oyún àti ìṣẹ̀dá àwọn ènìyàn tí ó lè ṣe àtúnṣe náà fún àwọn irọ̀). A kàn án nípá fún ìgbìmọ̀ láti gba wọ̀n ní ìmọ̀ràn, ó sì gba ìyànjú lórí àwọn àgbékalẹ̀ tí ó yẹ, orílẹ̀-èdè, ẹkùn àti ìṣèjọba àgbáyé fún ṣíṣe àtúnṣe sí ohun tí ó máa ń múni mọ orírun ènìyàn. Ní àkókò iṣẹ́ yìí, ìgbìmọ̀ ṣàgbéyẹ̀wò àwọn ìwé lórí iṣẹ́ ìwádìí lórí ṣíṣe àtúnṣe sí ọ̀nà tí à ń gbà mọ orírun ènìyàn àti ìlò wọn, àwọn ohun tí ó wà fún ìṣèjọba àti àwọn ohun tí ó bá àgbékalẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́, àti àkójọ ìfitónilétí lórí oríṣìí orí ọ̀rọ̀ fún ìlò oríṣìí ìmọ̀ ẹ̀rọ. Ìgbìmọ̀ náà ṣe ìwádìí káàkiri, wọ́n sì ṣe kíkọ́ lórí àgbékalẹ̀ tí ó ti wà tẹ́lẹ̀ fún ìṣèjọba àwòṣe àti ìyànjú lórí ìṣèjọba èyí tí a kò rí lórí ohun tí a lè ṣe àtúnṣe sí nípa mímọ orírun ènìyàn. Ní oṣù keje ọdún 2021,ìgbìmọ̀ ṣe àgbéjáde àwòṣe ìṣèjọba fún ìṣe àtúnṣe lórí bí a ṣe ń mọ orírun ènìyàn àti ìyànjú lórí ìṣe àtúnṣe lórí ohun tí a fi ń mọ orírun ènìyàn. Ohun tí àwọn ikọ̀ ìgbìmọ̀ fi ṣe àfikún ni ìforúkọsílẹ̀ lágbàáyé lórí àtúnṣe ṣíṣe sí ohun tí ó máa ń jẹ́ kí a mọ orírun ènìyàn, ọ̀rọ̀ ètò ìmúlò látọ̀dọ̀ olórí lórí jẹmalíìnì ṣíṣe àtúnṣe sí ohum tí a fi ń mọ orírun ènìyàn àti àbọ̀ iṣẹ́ àwọn ìgbìmọ̀.

Ukuhlelwa kwezakhi zofuzo zabantu Uhlolojikelele: Ukuhlela izakhi zofuzo kuyindlela yokwenza ushintsho oluthile kuLibofuzo lweseli noma lwezinto eziphilayo. Kungasetshenziselwa ukufaka, ukususa noma ukushintsha uLibofuzo ezakhini zofuzo (genome). Ubuchwepheshe bokuhlela izakhi zofuzo zomuntu bungasetshenziswa kumaseli e-somatic (angenalo ufuzo), amaseli amagciwane (hhayi ngokuphathelene nokuzalanisa) namaseli amagciwane (ngokuphathelene nokuzalanisa). Ukusetshenziswa kokuhlela izakhi zofuzo zomuntu sekuvele kuyenziwa, kuhlanganise nokuhlela i-vivo, ukuze kubhekelelwe iHIV kanye ne-sickle-cell disease, isibonelo. Nakuba ukuhlela izakhi zofuzo zomuntu sekusimeme kahle futhi kwemukeleka ekwelashweni kwamanye amazwe athuthukile ngokwezesayensi anemithethonqubo, kusekhona izinselele. Lokhu kuhlanganisa isidingo sokusungula izinto ezintsha zokuhlela izakhi zofuzo ezingabandlululi eziqaphela ukuhlukahluka kwabantu kanye nokwenzeke ezimpilweni zabantu. Ezinye izinselele zihlotshaniswa nemitholampilo ebizwa ngama-rogue clinic, uhambo lwezokwelapha, kanye nokubikwa kocwaningo olungekho emthethweni, olungabhalisiwe, olungafanele noma olungaphephile kanye neminye imisebenzi kuhlanganise nokunikezwa okungenakufakazelwa okuthiwa ukungenelela kokwelapha. Ukuhlela izakhi zofuzo zomuntu okuba wufuzo kubhekisela ekuhleleni uLibofuzo olubizwa nge-nuclear DNA ngendlela engase iqhubekele ezizukulwaneni eziningi. Ukuhlelwa kwezakhi zofuzo zabantu kuyisihloko sempikiswano emandla ngemiphumela engaba khona ezinganeni kanye nasemphakathini jikelele. Kungase kubangele izinkinga ezinkulu mayelana nokuphepha kanye nezokuziphatha kunokuhlela izakhi zofuzo zomuntu. Umthelela: Ukusetshenziswa kwamathuluzi muva nje, njenge-CRISPR-Cas9, ukuhlela ufuzo lomuntu ngenhloso yokwelapha noma yokuvimbela izifo kanye nezikhala ekuqondeni kwethu kwezesayensi ziphakamisa izinkinga ngokuphathelene nokuziphatha futhi zigqamisa isidingo sokwengamela ngamandla kule ndawo. Ucwaningo lwamanje, olungaba khona kanye nolucatshangwayo lokuhlela izakhi zofuzo zabantu luzodlulela ngale kwemingcele kazwelonke, njengoba kuyoba nemiphumela engenzeka emphakathini. Lokhu kusebenza ngokufanayo ekuhleleni isomatic cell, igermline kanye neheritable human genome, nakuba okokugcina ngokuvamile kubhekwa njengokukhathaza kakhulu ngokuphathelene nokuziphatha. Ngakho-ke, ukwenganyelwa kwalobu buchwepheshe kudingeka emazingeni kazwelonke kanye naphesheya kwamazwe. Zivele zikhona ezinye zezinhlaka kanye nezinqubo zokwengamela ezidingekayo. Lokhu kungase kudingeke ukuthi kuqiniswe noma kushintshwe; lapho izakhiwo nezinqubo ezinjalo zishoda khona, izikhala zidinga ukuvalwa. Ukusetshenziswa kokuhlelwa kwezakhi zofuzo zomuntu eziwufuzo kungenzeka kube umsebenzi onomkhawulo kakhulu eminyakeni ezayo. Ukuze kusizwe ekuqinisekiseni ukuthi ukuhlela izakhi zofuzo zomuntu eziba wufuzo akuqhubeki ngaphambi kwesikhathi ezingcwaningweni zezokwelapha, iKomiti Labeluleki Longoti be-WHO, kanye noMqondisi-Jikelele weWHO kamuva benza, isitatimende senqubomgomo ngoNtulikazi 2019 esicacisa ukuthi “kuzoba isenzo sokungacabangi okwamanje kunoma ubani ukuthi aqhubeke nezicelo zezempilo zokuhlela izakhi zofuzo zomuntu.” Impendulo yeWHO NgoZibandlela 2018, iWHO yasungula iGlobal, multi-disciplinary Expert Advisory Committee ukuze ihlole izinselele zesayensi, zokuziphatha, ezenhlalo kanye nezomthetho ezihlobene nokuhlela izakhi zofuzo zomuntu (isomatic, okungukuthi, engabi ufuzo; igermline, ehlanganisa ucwaningo lwe-in vitro mayelana nemibungu yokuqala, ama-gametes noma izandulela zayo; kanye nokudliseka ngofuzo, lapho imibungu engaphansi kokuhlela izakhi zofuzo isetshenziselwa ukusungula ukukhulelwa nokwakha abantu abangadlulisela ukuhlela enzalweni yabo). IKomiti yanikezwa umsebenzi wokweluleka kanye nokwenza izincomo ngezindlela ezifanele zokubusa zezikhungo, kuzwelonke, ezifundeni kanye nasemhlabeni wonke zokuhlela izakhi zofuzo zabantu. Ngesikhathi somsebenzi walo, iKomiti ibuyekeze okubhaliwe kwamanje kocwaningo lokuhlela izakhi zofuzo zabantu kanye nezicelo zalo, lacubungula iziphakamiso ezikhona zokwengamela kanye nezinyathelo ezifanele eziqhubekayo, futhi laqoqa imininingwane ngezihloko ezihlukene ezihlobene nokusetshenziswa okuhlukene kwalobu buchwepheshe. IKomiti yabonisana kabanzi futhi yakhela emikhankasweni ekhona zokwenza uhlaka lokwengamela kanye nezincomo ngokuphathelene nokwengamela kanye nemisebenzi yokuqapha ukuhlela izakhi zofuzo zabantu. NgoNtulikazi 2021, iKomiti yashicilela uhlaka lokwengamelaa lokuhlela izakhi zofuzo zabantu kanye nezincomoa zokuhlela izakhi zofuzo zabantu. Okunye okwenziwe yiKomiti kuhlanganisa irejista yomhlaba wonke ngokuphathelene nokuhlela izakhi zofuzo zabantu, isitatimende senqubomgomo soMqondisi-Jikelele ekuhleleni igermline yezakhi zofuzo zabantu kanye nemibiko yomsebenzi weKomiti.

ሰብአዊ መብቶች ማጠቃሊያ፡- ጤና የማንኛውም ሰው መሰረታዊ መብት ነው። ጤና እንደ ሰብአዊ መብት መሆኑ መጠን በአለም ጤና ድርጅት ህገ-መንግስት (እ/አ/አ 1948)፣ በአለም አቀፍ የሰብአዊ መብቶች ድንጋጌ (እ/አ/አ 1948) እና በብዙ ሀገራት አቀፍ እና አህጉራዊ የሰብአዊ መብቶች ስምምነቶች ላይ እውቅና አግኝቷል፡፡ ሁሉም የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ከፍተኛውን አካላዊ እና አእምሯዊ ጤና የማግኘት መብትን እውቅና የሚሰጥ ቢያንስ አንድ ስምምነት አጽድቀዋል፡፡ ይህ ማለት ጊዜ እና ግብአትን ሙሉ በሙሉ ለማሳካት እንደሚያስፈልጉ በመገንዘብ አገሮች ህጋዊ ግዴታዎች አለባቸው፡፡ የአገሮች አንዳንድ ቀጥተኛ ግዴታዎች የመድልዎ አለመኖር ዋስትና እና በጤና ላይ እኩል ሕክምና አገልግሎት መስጠትን ያካትታሉ፡፡ የጤና መብት እንደ ጤና የመቆጣጠር መብት፣ በመረጃ የተደገፈ ፈቃድ፣ የሰውነት ታማኝነት እና ከጤና ጋር በተያያዙ ውሳኔዎች ውስጥ መሳተፍን የመሳሰሉ መብቶችን ያጠቃልላል። እንደ ከጉዳት፣ እንግልት እና ጎጂ ልማዶች ያሉ ነፃ የመሆንንም ያካትታል፡፡ ጤናን የማግኘት መብት በህይወት የመኖር፣ የምግብ፣ የመኖሪያ ቤት፣ የስራ፣ የትምህርት፣ የግላዊነትን መጠበቅ፣ መረጃ የማግኘት፣ ከጥቃት ነጻ የመሆን እና በስብሰባ የመሰብሰብ፣ በጉባኤ የመገኘት እና የመንቀሳቀስ መብቶችን ጨምሮ ሌሎች ሰብአዊ መብቶችን ከማረጋገጥ ጋር በቅርበት የተያያዘ እና የተመረኮዘ ነው፡፡ ሁለቱንም ጥራት፣ ወቅታዊ እና ተገቢ የጤና አገልግሎቶችን እና ስርዓቶችን እና ጤናን የሚጎዱትን ወሳኙን ያለአድልዎ ማግኘትን ያካትታል። በሰብአዊ መብት ላይ የተመሰረተ አቀራረብ በሰብአዊ መብት ላይ የተመሰረተ አካሄድ (HRBA) እኩል ያልሆኑ ውጤቶችን፣ አድሎአዊ ድርጊቶችን እና ኢ-ፍትሃዊ የሀይል ግንኙነቶችን በመፍታት ዘላቂ ልማትን ለመደገፍ ያለመ ነው፡፡ በሰብአዊ መብት ላይ የተመሰረተ አካሄድ የዓለም ጤና ድርጅት በጣም የተገለሉ እና አድልዎ በሚደረግባቸው የማህበሰረብ ክፍሎች ላይ ያተኩራል፡፡ የተባበሩት መንግስታቱ ስለሰብአዊ መብት ላይ የተመሰረተ አካሄድ ያለው የጋራ ግንዛቤ እንደ መመሪያ ማዕቀፍ ሆኖ ያገለግላል፡፡ የሚከተሉት ክፍሎች አሉት፡- ግብ፡- ሁሉም ፕሮግራሞች፣ ፖሊሲዎች እና የቴክኒክ እርዳታዎች የጤና እና ሌሎች ከጤና ጋር የተገናኙ ሰብአዊ መብቶችን የበለጠ ተግባራዊ ማድረግ አለባቸው፡፡ ሂደቱ፡- የሰብአዊ መብቶች መመዘኛዎች እና መርሆዎች እንደ ተሳትፎ፣ ተጠያቂነት፣ እኩልነት እና አድሎአዊ አለመሆን የመሳሰሉት በሁሉም የጤና ፕሮግራም ዑደት ደረጃዎች ውስጥ የተካተቱ ሲሆን ይህም ግምገማ፣ የቅድሚያ ዝግጅት፣ እቅድ እና ዲዛይን፣ ትግበራ እና ክትትል እና ግምገማን ያካትታል፡፡ ውጤት፡- ተቋማት፣ ሂደቶች እና ስርዓቶች ሰዎች ከጤና ጋር የተያያዙ መብቶቻቸውን የመረዳት እና የመጠየቅ ስልጣናቸውን ማረጋገጥ ይኖርባቸዋል፡፡ መንግስታት ቀዳሚ ግዴታ ተሸካሚ በመሆናቸው የሰብአዊ መብት ግዴታቸውን እንዲወጡ ሊደገፉ ይገባል፡፡ እንደ ግሉ ዘርፉ እና መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች እና አካላትም የሰብአዊ መብት ግዴታ አለባቸው፡፡ ፖሊሲ አውጪዎች እና የፓርላማ አባላት ከጤና ጋር የተገናኙ መብቶችን፣ የጤና እና የደህንነት ደረጃዎችን እና የሠራተኛ መብቶችን እና ሌሎችን መከበራቸውን፣ መጠበቅን እና መሟላታቸውን ለማረጋገጥ የቁጥጥር ሥልጣናቸውን መጠቀም አለባቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ሰብአዊ መብቶችን ከጤና ሥርዓቶች፣ ፕሮግራሞች እና ፖሊሲዎች ጋር ለማዋሃድ የሚደረገውን ጥረት ይደግፋል፡፡ ይህንንም ለማሳካት የዓለም ጤና ድርጅት እንደ ኤችአይቪ፣ የእናቶችና ሕጻናት ጤና፣ የአእምሮ ጤና እና ሌሎች የጤና ጉዳዮችን በተመለከተ በሰብአዊ መብቶች ላይ መመሪያ ይሰጣል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት አገልግሎቶች በአለም አቀፍ ደረጃ የሚገኙ፣ ተደራሽ፣ ተቀባይነት እና ከፍተኛ ጥራት ያላቸው መሆናቸውን ለማረጋገጥ ብሄራዊ የጤና ስርዓቶችን ለማጠናከር አገራትን ይደግፋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በጤና መብት ላይ ያለው የፖለቲካ አመራር አገሮች የጤና መብትን እንዲደግፉ፣ ፖሊሲዎችን እና አሠራሮችን እንዲገመግሙ በመደገፍ ላይ ያተኩራል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የሰብአዊ መብት ስራ ከዘላቂ ልማት ግቦች ጋር የተጣጣመ እንዲሆን ያደርጋል፡፡ ዘላቂ ልማት ግቦችን ለማሳካት የዓለም ጤና ድርጅት የዓለም ጤና ድርጅቱን ለመለየት መሳሪያዎችን እና መመሪያዎችን በማምረት እና በማሰራጨት ላይ የሚገኝ ሲሆን ለምን እንደሚደረግ እንዲሁም ተጠያቂነትን ለማረጋገጥ በማህበራዊ ተሳትፎ ላይ መመሪያዎችን ይሰጣል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት አገሮች ከጤና ጋር የተያያዙ መብቶችን ለማስከበር ዓለም አቀፍ እና አህጉራዊ የሰብአዊ መብት ተጠያቂነት ዘዴዎችን እንዲጠቀሙ ይደግፋል፡፡

Human rights Overview: Health is a fundamental right of every human being. Health as a human right is recognized in the WHO Constitution (1948), the Universal Declaration of Human Rights (1948) and many international and regional human rights treaties. All WHO Member States have ratified at least one treaty that recognizes the right to the highest attainable standard of physical and mental health. This means that countries have legal obligations, while acknowledging that time and resources are required to fully achieve them. Some immediate obligations for countries include the guarantees of non-discrimination and equal treatment in health. The right to health includes entitlements, such as the right to control one’s health, informed consent, bodily integrity, and participation in health-related decision-making. It also includes freedoms, like freedom from torture, ill-treatment and harmful practices. The right to health is closely related to and dependent on the realization of other human rights, including the rights to life, food, housing, work, education, privacy, access to information, freedom from torture and the freedoms of association, assembly and movement. It includes both nondiscriminatory access to quality, timely and appropriate health services and systems and to the underlying determinants of health. Human rights-based approach A human rights-based approach (HRBA) aims to support sustainable development by addressing inequalities, discriminatory practices and unjust power relations that are often at the core of unequal outcomes. HRBA focuses on the groups of people who are most marginalized and discriminated against. The United Nations common understanding of a HRBA serves as a guiding framework. It has the following elements. Goal: All programmes, policies and technical assistance should further the realization of the right to health and other health-related human rights. Process: Human rights standards and principles – such as participation, accountability, equality and non-discrimination – are integrated into all stages of the health programming cycle, including assessment, priority setting, planning and design, implementation and monitoring and evaluation. Outcome: Institutions, processes and systems need to ensure that people are empowered to understand and claim their health-related rights. States are the primary duty bearers and must be supported to deliver on their human rights obligations. Non-State actors, like the private sector and non-governmental organizations, also have human rights obligations. Policy makers and parliamentarians must use their regulatory powers to ensure the respect, protection and fulfilment of health-related rights, health and safety standards and labour rights, among others. WHO response WHO supports country efforts to integrate human rights into health systems, programmes and policies. To achieve this, WHO provides guidance on human rights in the context of health issues, such as HIV, maternal and child health, mental health and others. WHO also provides support to countries to strengthen national health systems to ensure that services are universally available, accessible, acceptable and of high quality. WHO's political leadership on the right to health focuses on supporting countries to review laws, policies and practices to ensure they support the right to health. WHO's human rights work aligns with the Sustainable Development Goals (SDGs). To meet the SDGs, WHO produces and disseminates tools and guidance to identify who is being left behind and why, as well as guidance on social participation to ensure accountability. WHO also supports countries to use international and regional human rights accountability mechanisms to advance health related rights.

Haƙƙin ɗan'adam Gamsashshen bayani: Lafiya haƙƙi ne mai matuƙar muhimmanci na kowanne ɗan'adam. An amince da lafiya a matsayin haƙƙin ɗan'adam a cikin tsarin dokokin hukumar Lafiya ta Duniya shekarar (1948), Bayyana haƙƙin ɗan'adam na bai ɗaya shekarar (1948) da yawanci yarjejeniyar haƙƙin ɗan'adam na duniya da yankuna-yankuna. Duk ƙasashen da suke cikin hukumar Lafiya ta Duniya WHO sun yadda da a ƙalla yarjejeniya guda ɗaya da ta amince da cewa mutane na da haƙƙin samun lafiyar jiki da ta ƙwaƙwalwa. Hakan na nufin ƙasashe na da haƙƙin doka, yayin amincewa da wannan lokacin sannan kuma ana buƙatar kayan aiki don cimmasu gaba ɗaya. Wasu haƙƙoƙin ƙasashen na farko-farko sun haɗa da tabbatar da rashin nuna bambanci da kuma samun haƙƙoƙin kulawar lafiya daidai da daidai. Haƙƙin samun lafiya ya haɗa da haƙƙoƙi irinsu 'yancin mutum ya tafiyar da lafiyasu da sanannen izini da cikakkiyar amana da kuma shiga cikin sha'anin zartar da dokar harkar lafiya. Ta kuma ƙunshi 'yanci daban-daban, irinsu kamar 'yantuwa daga azabtarwa da mugunta da munanan ɗabi'u. Haƙƙin samun lafiya yana da alaƙa da da kuma dogara a kan fahimtar wasu haƙƙoƙin ɗan'adam ɗin, wanda ya ƙunshi haƙƙin samun rayuwa da abinci da mazauni da aiki da ilimi da sirri da damar samun bayanai da 'yantuwa daga azabtarwa da 'yancin yin ƙungiya da taro da kuma yawo. Ya ƙunshi duka biyu, wato rashin bambancin damar samun ayyuka da tsare-tsaren kiwon lafiya masu inganci, a kan lokaci kuma waɗanda suka dace. Tsari/hanyar kula da haƙƙin ɗan'adam. Tsari/hanyar kula da haƙƙin ɗan'adam, wato (HRBA) ta duƙufa wajen tallafawa muradun ƙarni ta hanyar magance rashin adalci da ɗabi'un nuna bambanci da dangantakar iko na rashin adalci da yawanci su suke janyo sakamako na rashin adalci. Tsarin kula da haƙƙin ɗan'adam (HRBA) yana maida hankali ne kan rukunin mutanen da yawanci ake ƙyamatarsu da nuna musu bambanci. Binciken ilimin majalisar ɗinkin duniya na tsarin kula da haƙƙin ɗan'adam yana aiki a matsayin wata dabara ta nusarwa. Tana da waɗannan ayyukan. Manufa: Dukkan shirye-shirye da ƙa'idoji da taimakon fasaha ya kamata su ƙarfafa fahimtar 'yancin samun lafiya da wasu haƙƙoƙin lafiya na ɗan'adam. Hanyar aiwatarwa: Yadda aka tsara da aiwatar da ƙa'idojin kula da haƙƙoƙin ɗan'adam sun haɗa da irin su adalci da raba dai-dai da tabbatar da cewa kowa na da 'yancin fadar albarkacin bakinsa, waɗannan ƙa'idojin duk suna cikin duk wani mataki, wanda ya haɗa da ƙiyasi da bada muhimmanci da tsare-tsare da aiwatawa da sa ido a kan abin da ya kamata a yi dan gano ko akwai matsala. Sakamako: hukumomi da hanyoyi da shirye-shirye na buƙatar tabbatar da cewa an tallafawa mutane don fahimta da neman haƙƙoƙin su na lafiya. Jahohi sune ke ɗauke da nauyi mafi muhimmanci sannan dole a tallafa musu wajen ƙaddamar da nauye-nauyen haƙƙoƙinsu na ɗan'adam. Ɓangarorin da ba jahohi ba, irin su gurare masu zaman kansu da ƙungiyoyi masu zaman kansu, suma na da nauyin neman haƙƙoƙin ɗan'adam. Masu yin doka da masu zartar da doka dole su yi amfani da ikon su na sa dokoki don tabbatar da girmamawa da kariya da biyan haƙƙoƙin lafiya da lafiya da ƙa'idojin samun aminci da 'yancin aiki da sauran su. Matakan Hukumar WHO Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na tallafawa ƙoƙarin ƙasa wajen tattara 'yancin ɗan'adam zuwa wasu tsare-tsaren lafiya da shirye-shirye da ƙa'idoji. Domin cimma hakan, hukumar Lafiya ta Duniya na ilimtarwa a kan haƙƙoƙin ɗan'adam a al'amuran lafiya, irin su cuta mai karya garkuwar jiki da lafiyar uwa da ɗanta da lafiyar ƙwaƙwalwa da sauran su. Haka kuma Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana tallafawa ƙasashe don inganta tsare-tsaren lafiya na ƙasa domin tabbatar da cewa ayyukan lafiya sun wadatu gaba ɗaya duniya kuma suna da sauƙin samu kama an aminta dasu kuma suna da inganci. Shugabancin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan haƙƙin lafiya ya maida hankali ne kan taimakawa ƙasashe don gyara dokoki da ƙa'idoji da kuma ɗabi'u don tabbatar da cewa sun tallafa wajen samun 'yancin lafiya. Aikin Hukumar Lafiya ta Duniya a kan haƙƙoƙin ɗan'adam yayi daidai da muradun ƙarni (SDGs). Domin cika muradun ƙarni, Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta samar da rarraba kayan aiki da dokokin gano wanda aka bari a baya sannan me ya sa, da kuma dokoki a kan shigowar al'umma don tabbatar da gaskiya da adalci. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana kuma tallafawa ƙasashe da suyi amfani da hanyoyi na gaskiya da amana kula da haƙƙoƙin ɗan'adam na duniya da yankuna don bunƙasa haƙƙoƙin lafiya.

Haki za Binadamu Muhtasari: Afya ni haki ya msingi ya kila Binadamu. Afya kama haki ya Binadamu inatambuliwa katika katiba ya WHO (1948), Azimio la kimataifa la haki za Binadamu (1948) na mikataba mingi ya kimataifa ya haki za Binadamu. Mataifa yote wanachama wa WHO yameidhinisha angalau mkataba mmoja unaotambua haki za kufukia kiwango cha juu zaidi cha Afya ya kimwili na kiakili. Hii inamaanisha kwamba nchi zina wajibu wa kisheria, huku zikikubali wamba muda na rasilimali zinahitajika ili kuyafanikisha kikamilifu. Baadhi ya majukumu ya haraka kwa nchi ni pamoja na hakikisho la kutobaguliwa na kutendewa sawa katika Afya. Haki za Afya ianjumuisha stahili, kama vile haki ya kudhibiti afya ya watu, ridhaa ya ufahamu,, uadilifu wa mwili, na kushiriki katika kufanya maamuzi yanayohusiana na Afya. Pia inajumuisha uhuru, kama vile uhuru kutoka kwa mateso, unyanyasaji na mazoea mabaya. Haki ya Afya inahusiana kwa akribu na inategenmea kupatikana kwa haki nyingine za Binadamu, ikiwa ni pamoja na haki za kuishi, chakula; nyumba, kazi, elimu, faragha, kupata habari, uhuru wa kuteswa na uhuru wa kujumuika, kkukusanyika na kutembea. Inajumuisha ufikiaji usio na ubaguzi wa uduma bora za Afya, kwa wakati na zinazofaa na mfumo na kwa viashiria vya kimsingi vya Afya. Mbinu inayozingatia haki za Binadamu Mkabala unaozingatia haki za binadamu (HRBA) unalenga kusaidia maendeleo endelevu kwa kushughulikia kwa usawa, mazoea ya kibaguzi na mahususi yasiyo ya haki ya mamlaka ambayo mara nyingi ndio msingi wa matokeo yasiyo sawa. HRBA inaangazia mkundi ya watu ambao wametengwa zaidi na kubaguliwa. Uelewa wa pamoja wa umoja wa mataifa wa HRBA hutumika kama mfumo elekezi. Ina vipengele vifuatavyo. Lengo: Programu zote, sera na usaidizi wa kiufundi unapaswa kuendeleza utambuzi wa haki ya Afya na haki nyingine zinazohusiana na Afya za Binadamu. Mchakato: Viwango na kanuni za haki za Binadamu kama vile ushiriki, uwajibikaji, usawa na kutobagua zimeunganishwa katika hatua zote za mzunguko wa programu za Afya, ikiwa ni pamoja tathmini, kuweka kipaumbele, kupanga na kubuni, utekelezaji na ufuatiliaji na tathmini. Mataokeo: Taasisi, taratibu na mifumo inahitaji kuhakikisha kwamba watu wanawezesha kuelewa na kudai haki zao zinazohusiana na Afya. Nchi ndizo zinabeba wajibu wa kimsingi na lazima ziungwe mkono ili kutimiza wajibu wao wa haki za binadamu. Watendaji wasio wa kiserikali kama sekta binafsi na mashirika yasiyo ya kiserikali, pia wana wajibu wa haki za Binadamu. Watunga sera na wabunge lazima watumie mamlaka yao ya udhibiti ili kuhakikisha heshima, ulinzi na afya, viwango vya Afya na usalama na haki za kazi, miongoni mwa mengine. Majibu ya WHO WHO inasaidia juhudi za nchi katika mifumo ya Afya, programu na sera. Ili kufikia hili, WHO inatoa muongozo kuhusu haki za Binadamu katika muktadha wa masuala ya Afya, kama vile VVU, afya ya uzazi na mtoto, afya ya akili na mengineyo. Pia WHO hutoa usaidizi kwa nchi ili kuimarisha mifumo ya Afya ya kitaifa ili kuhakikisha kuwa huduma zinapatikana kwa wote, zinafikika, zinakubalika na za ubora wa juu. Uongozi wa kisiasa wa WHO kuhusu haki ya afya unazingatia kusaidia nchi kupitia upya sheria, sera na mazoea ili kuhakikisha kwamba zinaunga mkono haki ya Afya. Kazi ya haki za Binadamu ya WHO inawiana na malengo ya maendeleo endelevu (SDGs). Ili kufikia SDGs, WHO inazalisha na kusambaz zana na muongozo wa kutambua nani anaachwa nyuma na kwa nini, vilevile muongozo wa ushiriki wa kijamii ili kuhakikisha uwajibikaji. Pia WHO inaunga mkono nchi kutumia mbinu za kimataifa n kikanda za uwajibikaji wa haki za abinadamu ili kuendeleza haki zinazohusiana na Afya.

Ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn Ìsọnísókí: Ìlera jẹ́ ẹ̀tọ́ tí ó ṣe pàtàkì fún gbogbo ẹ̀dá ènìyàn. Ìlera gẹ́gẹ́ bí ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn jẹ́ ohun tí Àjọ WHO dámọ̀ nínú ìwé òfin (1948), Àjọ UDHR(1948) àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àjọ ẹlẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn aládèéhùn ní òkèèrè àti ní ẹlẹ́kunjẹ̀kun. Gbogbo àwọn ìlú tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àjọ WHO ti gbà láti ṣe àdéhùn kan yóò ṣe ìdámọ̀ ohun tí yóò jẹ ipele tí ó ga ju fún ìlera ara àti ọpọlọ. Èyí túnmọ̀ sí wí pé àwọn orílẹ̀-èdè ní àwọn ojúṣe òfin, tí wọ́n sì gbà wí pé àkókò àti àwọn ohun èlò ṣe pàtàkì láti ṣe wọ́n ní àṣeyọrí. Àwọn ojúṣe kan tí yóò yẹ kí orílẹ̀-èdè tètè ṣe kò ṣe àyọsílẹ̀ ìfàyèsílẹ̀ fún ìyàsọ́tọ̀ ẹnìkankan àti ìtọ́jú ọgbọọgba fún ìlera. Ẹ̀tọ́ fún ìlera kò ṣe àyọsílẹ̀ níní ẹ̀tọ́, bí i ẹ̀tọ́ láti lè ṣe ìdarí ìlera ẹni, Ìfinúfíndọ, ìdúró ṣinṣin ti ara, àti ìkópa nínú àwọn ìpinnu tí ó jẹmọ́ ètò ìlera. Kò tún ṣe àyọsílẹ̀ òmìnira, òmìnira bí i èyí láti ara ìjìyà, títọ́jú ẹni ní ọ̀nà tí kò bójúmu àti ṣíṣe àwọn ohun ìpalára. Ẹ̀tọ́ sí ikú jẹ́ ohun tí ó súnmọ́ àti tí ó gbẹ́kẹ̀lé mímọ àwọn ẹ̀tọ́ ènìyàn yòókù, láì ṣe àyọsílẹ̀ ẹ̀tọ́ sí ẹ̀mí, oúnjẹ, ilé gbígbé, iṣẹ́, ètò ẹ̀kọ́, níní àyè fúnra ẹni, àyè sí ìfitónilétí òmìnira láti abẹ́ ìfìyàjẹni àti òmìnira láti inú ẹgbẹ́, ìkójopọ̀ àti lílọ sókè sódò. Èyí kò ṣe àyọsílẹ̀ àìṣe ìyàsọ́tọ̀ ààyè sí ohun tí ó dáa, dídé sí àkókò àti ohun tí ó yẹ fún ètò ìlera àti ètò àti àwọn ohun tí ó ń wà lábẹ́ ohun tí ó máa ń ṣe òdiwọ̀n ìlera. Àwọn ìlànà ẹtọ́ ọmọnìyàn Àwọn ìlànà ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn jẹ́ èyí tí ó ní ìlépa láti ṣe àtìlẹyìn ìdàgbàsókè alágbèéró nípa dídojúkọ àìdọ́gba, àwọn ìṣe ìyàsọ́tọ̀ àti ìbáṣepọ̀ agbára tó ń hùwà àìtọ́ tí ó máa ń ṣẹlẹ̀ ní ọ̀gangan àbájáde tí kò dọ́gba. HRBA ní àfojúsùn lórí ìkórajọpọ̀ àwọn ènìyàn tí ọ̀pọ̀ wọn jẹ́ èyí tí a kópọ̀ tí a yàwọ́n sọ́tọ̀ lòdì síra wọn. Òye ti Àjọ United Nations tí ó jẹ́ HRBA jẹ́ atọ́nà àwòṣe. Ó ní àwọn ohun wọ̀nyí. Ìlépa: Gbogbo ètò, ètò ìmúlò àti àwọn ìrànwọ́n tí ó gba ọgbọ́n yẹ kí ó mú ìtẹ̀síwájú bá ẹ̀tọ́ sí ìlera àti àwọn ẹ̀tọ́ mìíràn tí ó jẹmọ́ ìlera. Ètò:Ìgbéwọ̀n àti ìlànà ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn - bí i ìkópa, ìṣirò, ìdọ́gba àti àìyàsọ́tọ̀- jẹ́ ohun tí ó wọnú gbogbo ipele ètò ìlera, tí kò yọ ìgbéléwọ̀n, ètò mímọ ohun àkọ́kọ́, eto, ìṣe lọ́ṣọ̀ọ́, àmúṣe àti ìtọpinpin àti ìgbéléwọ̀n sílẹ̀. Àbájáde: Àgbékalẹ̀, ètò jẹ́ ohun tí a nílò láti rí i dájú pé a ró àwọn ènìyàn lágbára láti lè ní òye àti gba ẹ̀tọ́ àwọn ohun tí ó jẹmọ́ ìlera wọn. Ìpínlẹ̀ ni àwọn tí wọ́n gbọdọ̀ kọ́kọ́ gbé ojúṣẹ yìí jáde àti pẹ́ wọ́n gbọdọ̀ ní àtìlẹyìn láti jíyìn ojúṣe ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn wọn. Àwọn akópa tí kì í ṣe ti Ìpínlẹ̀ bí i ẹ̀ka aládàáni àti àwọn ilé - iṣẹ́ tí kì í ṣe ti ìjọba, àwọn náà ní ojúṣe ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn. Àwọn elétò ìmúlò àti àwọn ènìyàn ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin gbọdọ̀ lọ agbára ṣíṣe ètò láti rí i dájú pé ìtẹríba, ààbò àti ìmúṣẹ ti ohun tí ó jẹmọ́ ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn, ìlera àti ìgbéwọ̀n ààbò àti ẹtọ́ sí iṣẹ́, àti àwọn ohun mìíràn. Ìdáhùn àjọ WHO Àjọ WHO ṣe àtìlẹyìn akitiyan orílẹ̀-èdè láti mú ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn wọ inú ètò ìlera, ètò àti ètò ìmúlò. Láti rí èyí sey, àjọ WHO pèsè ìtọ́ni lórí ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn nínú ìlò ọ̀rọ̀ tó níṣẹ́ pẹ̀lú ètò ìlera, bí i Kòkòrò A Pa Sójà Ara, ìyá àti ìlera ọmọ, ìlera ọpọlọ àti àwọn mìíràn. WHO tún pèsè àtìlẹyìn fún orílẹ̀-èdè láti ró wọn lágbára lórí ètò ìlera orílẹ̀-èdè láti rí àrídájú ètò tí ó wà lágbàáyé, ṣe é lò, ìtẹ́wọ́gbà lágbàáyé,, tí ó sì ní àbùdá tí ó dáa. Ètò ìṣejọba ìṣẹ̀lú WHO lórí ẹ̀tọ́ sí ìlera ní àfojúsùn lórí ṣíṣe àtìlẹyìn orílẹ̀-èdè láti ṣàtúnyẹ̀wò òfin, ètò àti ìṣe láti rí àrídájú wọ́n ṣe àtìlẹyìn ẹ̀tọ́ sí ìlera. Iṣẹ́ Àjọ WHO ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ti lílépa Àfojúsùn ìdàgbàsókè Alálòpẹ́. Láti lè mú àwọn SDGs ṣe, WHO ṣe ìpèsè àti pé wọ́n pín irinṣẹ́àti ìtọ́ni láti ṣe ìdámọ̀ àwọn tí ó wà lẹ́yìn àti ìdí, bákan náà lórí ìtọ́ni lórí ìkópa ti àwùjọ láti rí àrídájú ìṣirò. WHO tún ṣe àtìlẹyìn fún àwọn orílẹ̀-èdè tí ó ń lo ète ìṣirò ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ti òkèèrè àti ẹkùn láti ṣe ìdàgbàsókè àwọn ohun tí ó jẹmọ́ ètò ìlera.

Amalungelo abantu Uhlolojikelele: Ezempilo ziyilungelo eliyisisekelo lawo wonke umuntu. Impilo njengelungelo labantu iyaqashelwa kuMthethosisekelo we-WHO (1948), i-Universal Declaration of Human Rights (1948) kanye nezivumelwano eziningi zamazwe omhlaba nezesifunda zamalungelo abantu. WONKE amazwe angamalungu e-WHO asigunyaze okungenani isivumelwano esisodwa esiqaphela ilungelo lokuthola izinga eliphakeme kakhulu lempilo yangokomzimba kanye neyengqondo. Lokhu kusho ukuthi amazwe anezibopho ezingokomthetho, ngesikhathi eqaphela ukuthi isikhathi kanye nezinsiza ezidingekayo ukuze kuzuzwe ngokugcwele. Ezinye izibopho zamanje zamazwe zihlanganisa iziqinisekiso zokungabandlululi kanye nokuphathwa ngendlela elinganayo kwezempilo. Ilungelo lokuba nempilo lihlanganisa amalungelo, njengelungelo lokulawula impilo yomuntu, imvume enolwazi, ubuqotho ngokuphathelene nomzimba, nokuhlanganyela ekuthatheni izinqumo ezihlobene nempilo. Kuhlanganisa nenkululeko, njengokukhululeka ekuhlukunyezweni, ukuphathwa kabi kanye nemikhuba elimazayo. Ilungelo lempilo lihlobene kakhulu futhi lincike ekufezekeni kwamanye amalungelo abantu, okuhlanganisa amalungelo okuphila, ukudla, indawo yokuhlala, umsebenzi, imfundo, ubumfihlo, ukufinyelela olwazini, ukukhululeka ekuhlukunyezweni kanye nenkululeko yokuzihlanganisa nabathile, ukuhlangana kwabantu kanye nokunyakaza. Kuhlanganisa kokubili ukufinyelela okungakhethi ezinsizeni zezempilo eziseqophelweni eliphezulu, futhi ezitholakala ngesikhathi futhi ezifanele kanye nezinqumo zempilo eziyisisekelo. Indlela esekelwe emalungelweni abantu Indlela esekelwe emalungelweni abantu (HRBA) ihlose ukusekela intuthuko esimeme ngokubhekelela ukungalingani, imikhuba yokubandlulula kanye nobudlelwano bamandla obungafanele okuvame ukuba umnyombo wemiphumela engalingani. I-HRBA igxile emaqenjini abantu ababukelwa phansi kakhulu futhi ababandlululwa kakhulu. Ukuqonda okuvamile kwe-United Nations ngokuphathelene neHRBA kusebenza njengohlaka lwesiqondiso. Kunezici ezilandelayo. Okuphokophelwe: Zonke izinhlelo, izinqubomgomo kanye nosizo lwezobuchwepheshe kufanele kuqhutshekiselwe phambili ukuze kufezekiswe ilungelo lezempilo kanye namanye amalungelo abantu ahlobene nezempilo. Inqubo: Izindinganiso nezimiso zamalungelo abantu – njengokubamba iqhaza, ukuziphendulela, ukulingana kanye nokungabandlululwa – kuhlanganiswe kuzo zonke izigaba zomjikelezo wohlelo lwezempilo, okuhlanganisa ukuhlolwa, ukubekwa kwezinto eziseqhulwini, ukuhlela kanye nokuklama, ukuqaliswa kanye nokuqapha kanye nokuhlolwa. Umphumela: Izikhungo, izinqubo nezinhlelo kudingeka ziqinisekise ukuthi abantu banikwe amandla okuqonda kanye nokufuna amalungelo abo ahlobene nempilo. Imibuso iyinhloko ngokuphathelene nokuba nezibopho futhi kumele isekelwe ukuze ifeze izibopho zayo zamalungelo abantu. Abadlala indima abangekho kuhulumeni, njengezinkampani ezizimele kanye nezinhlangano ezingekho ngaphansi kukahulumeni, nabo banezibophezelo ngokuphathelene namalungelo esintu. Abenza izinqubomgomo kanye namalungu ephalamende kumele basebenzise amandla abo okushaya umthetho ukuze baqinisekise ukuhlonishwa, ukuvikelwa kanye nokufezwa kwamalungelo ahlobene nempilo, izindinganiso zezempilo kanye nokuphepha kanye namalungelo abasebenzi, phakathi kokunye. Impendulo yeWHO I-WHO isekela imizamo yezwe yokuhlanganisa amalungelo abantu ezinhlelweni zezempilo, ezinhlelweni kanye nakuzinqubomgomo. Ukuze kufezeke lokhu, iWHO ihlinzeka ngesiqondiso esiphathelene namalungelo abantu esimweni sezimpilo, njenge-HIV, impilo kamama nengane, impilo yengqondo kanye nokunye. I-WHO iphinde ihlinzeke ngosizo kumazwe aqinise izinhlelo zezempilo kuzwelonke ukuze aqinisekise ukuthi izinsiza zitholakala endaweni yonke, ziyafinyeleleka, ziyemukeleka futhi zisezingeni eliphakeme. Ubuholi bezepolitiki be-WHO elungelweni lezempilo bugxile ekusekeleni amazwe ukuba abuyekeze imithetho, izinqubomgomo kanye nokwenziwa komsebenzi ukuze kuqinisekiswe ukuthi asekela ilungelo lezempilo. Umsebenzi wamalungelo abantu weWHO uhambisana neMigomo Yentuthuko Esimeme (amaSDG). Ukuze kuhlangatshezwane namaSDG, iWHO ikhiqiza futhi isakaze amathuluzi kanye nesiqondiso ukuze kutholakale ukuthi ubani oshiywe ngemuva nokuthi kungani, kanye nesiqondiso sokubamba iqhaza emphakathini ukuze kuqinisekiswe ukuziphendulela. I-WHO iphinde isekele amazwe ukuba asebenzise izindlela zomhlaba wonke nezesifunda zokulandisa ngamalungelo abantu ukuze athuthukise amalungelo ahlobene nempilo.

የናሙና ምርመራ ማጠቃሊያ፡- የናሙና ምርመራ (IVDs) በሽታን፣ ሁኔታዎችን እና ህመሙን የሚለዩ ምርመራዎች ናቸው፡፡ የናሙና ምርመራ በቀላሉ 'በመስታወት' ማለት ሲሆን እነዚህ ምርመራዎች በሰውነት ውስጥ በሚካሄዱ የናሙና ምርመራዎች በተቃራኒው በተለምዶ በመመርመሪያ ቱቦዎች እና በተመሳሳይ መሳሪያዎች ይከናወናሉ፡፡ የናሙና ምርመራዎች በቤተ ሙከራ፣ በጤና እንክብካቤ ተቋማት ወይም በቤት ውስጥም ሊደረጉ ይችላሉ፡፡ ምርመራዎቹ እራሳቸው ከትናንሽ፣ በእጅ ከሚያዙ ምርመራዎች እስከ ውስብስብ የላብራቶሪ መሳሪያዎች ድረስ በተለያዩ መሳሪያዎች ሊከናወኑ ይችላሉ፡፡ ሀኪሞች ታካሚዎችን ውጤታማ በሆነ መንገድ እንዲመረምሩ እና ተገቢውን ህክምና ለመስጠት እንዲችሉ ያስችላቸዋል፡፡ ምርመራው የታካሚ፣ የገንዘብ እና የጤና ስርዓት የሚፈታተን እና የአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ወሳኝ ማነቃቂያ ቢሆንም የእንክብካቤ ሳጥንድ ውስጥ በጣም ደካማው መገናኛ ነው፡፡ ይህ በተለይ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ባሉ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አጠባበቅ ቦታዎች የሚጠቀሙበት ነው፡፡ እነዚህ አገሮች ብዙውን ጊዜ እንዲህ ላለው ምርመራ የሚያገለግሉ የላቦራቶሪዎች የተቀናጀ አውታረ መረብ ይጎድላቸዋል፤ ሆኖም ሰፋ ያለ የናሙና ምርመራ መሳሪያዎች ለታካሚዎች የምርመራ ላቦራቶሪዎች በሌሉበት የመጀመሪያ ደረጃ ሕክምና ላይ ይገኛል። ተፅዕኖ፡- ዛሬ የተለያዩ ሁኔታዎችን የሚሸፍኑ ከ 40,000 በላይ ምርቶች በብልቃጥ ለመመርመር ተዘጋጅተው ይገኛሉ፡፡ እነዚህም ናሙናዎች ወደ ማእከላዊ ላብራቶሪ ለትንተኛ የሚላኩበት ባህላዊ የላቦራቶሪ ላይ የተመረኮዙ ምርመራዎች እና በታካሚ የሕክምና ቦታ አጠገብ ወይም ላይ ሊደረጉ የሚችሉ የልዩ በሽታው ሕክምና ምርመራዎችን ያካትታሉ፡፡ የሕክምና ምርመራ የሕክምና ውሳኔዎችን ለማስተላለፍ፣ ወደሌላ ሕክምና ማዕክል ሄደው መታከምን ለማስቀረት በተለይም የላቦራቶሪ መሠረተ ልማት ደካማ በሆነበት በንብረት የተገደቡ አካባቢዎች የሕክምናው ቅልጥፍናን ለማሻሻል እና ወጪን ለመቀነስ ይረዳል፡፡ በዓለም ዙሪያ በጣም አስፈላጊ ከብዙ በሽታዎች መስፋፋት እንደ መጀመሪያው መከላከያ ሆነው የሚያገለግሉ ምርመራዎች ናቸው፡፡ የሳንባ ነቀርሳን ለመዋጋት ለምሳሌ በዘመናዊ ምርመራዎች ላይ የበሽታውን የመጀመሪያ፣ ቀልጣፋና አግባብነት ያለው ምርመራ እና በሕክምናው ላይ ጥቅም ላይ የዋሉ የመድኃኒት የመቋቋም ለውጦችን እንደ ቅድመ ሁኔታ ተደርጎ መልስ ይሰጠዋል፡፡ በብልቃጥ የሚደረግ ምርመራ የተወገዱ በሽታዎች እንደገና እንዳይከሰቱ ለመከላከል የመጀመሪያው የመከላከያ እርምጃዎች ናቸው፡፡ ለምሳሌ ፍንጣጣ እንደገና የመታየት ዕድል የለውም፤ ነገር ግን የዓለም ጤና ድርጅት ማንኛውንም ሊሆኑ የሚደርሱ በሽታዎችን በፍጥነት ለመመርመር እና ለመከላከል የታሰበ የትብብር መረብን በዓለም ዙሪያ አቋቁሟለል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማራመድ፣ የጤና ድንገተኛ አደጋዎችን ለመከላከል እና ጤናማ ማህበረሰብ እንዲኖር ለማድረግ ጥራት ያለው፣ ተመጣጣኝ እና ተገቢ የጤና ምርቶችን ማግኘት አስፈላጊ ነው እነዚህም የአለም ጤና ድርጅት ሦስቱ ስትራቴጂያዊ ቅድሚያዎች አስራ ሶስተኛው አጠቃላይ የስራ ፕሮግራም እ/አ/አ 2019–2023 ላይ ተገልጸዋል፡፡ ቅድሚያ ለሚሰሰጣቸው በሽታዎች የምርመራውን ጥራት ለማረጋገጥ የዓለም ጤና ድርጅት የቅድመ ብቃት ቡድኑ በዓለም አቀፍ ስታንዳርድ መሠረት የበርካታ የሕክምና ምርመራ ደህንነት እና አፈፃፀም ይገመግማል። የሚፈለገውን መስፈርት የሚያሟሉ ምርመራዎች በህዝብ ድረ-ገጽ ላይ ተዘርዝረው የሚገኙ ሲሆን በተባበሩት መንግስታት እና በአለም አቀፍ የግዥ ኤጀንሲዎች ግዥ ብቁ ናቸው፡፡ አገሮች ምርመራን ለመግዛት የቅድመ ብቃት ዝርዝሩን ሊጠቀሙ ይችላሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የብልቃጥ ምርመራ የግዥ አገልግሎት አባል ሀገራት ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የኤችአይቪ መመርመሪያ ዕቃዎች በተመጣጣኝ ዋጋ እንዲያገኙ ለማድረግ እ/አ/አ በ1990 ተቋቁሟል፡፡ ባለፉት ዓመታት አገልግሎቱ የኤችአይቪ/ኤድስ፣ የወባ፣ የጉበት በሽታ ቢ እና የጉበት በሽታ ሲ ምርመራዎችን እንዲሁም መሰረታዊ የላብራቶሪ እቃዎችንና መሳሪያዎችን ጨምሮ እየተሰፋፋ ሄዷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በብልቃጥ ምርመራው (IVDs) ለህብረተሰቡ ተፈላጊው የበሽታ አይነት ሕክምና እና ለላቦራቶሪ የሚመከሩ ዝርዝር በየአገሩ ላይ መገኘት ያለበት የዓለም ጤና ድርጅት በብልቃጥ ምርመራ (EDL) ሞዴል ዝርዝርን ያዘጋጃል እና ያሻሽላል፡፡ የብልቃጥ ምርመራ ብሄራዊ የናሙና ምርመራዎች ብሄራዊ ዝርዝሮቻቸውን ለመፍጠር ወይም ለማዘመን በቅርብ ማስረጃዎች ላይ በመመስረት መመሪያ ይሰጣል፡፡

In vitro diagnostics Overview: In vitro diagnostics (IVDs) are tests that can detect disease, conditions and infections. In vitro simply means ‘in glass’, meaning these tests are typically conducted in test tubes and similar equipment, as opposed to in vivo tests, which are conducted in the body itself. In vitro tests may be done in laboratories, health care facilities or even in the home. The tests themselves can be performed on a variety of instruments ranging from small, handheld tests to complex laboratory instruments. They allow doctors to diagnose patients effectively and work to provide appropriate treatments. Diagnosis is a driver of patient, financial and health systems impact, and a critical enabler of universal health coverage, but it is also the weakest link in the care cascade. This is especially true in primary healthcare settings in low- and middle-income countries. These countries often lack an integrated network of laboratories used for such diagnosis; however, broad set of IVDs is available for testing patients in the primary care setting where laboratories are not available. Impact: Over 40 000 products are available today for in vitro diagnostic testing, covering a wide range of conditions. These include traditional laboratory-based tests, with samples being sent to a central laboratory for analysis, and point-of-care tests, which can be performed near, or at, the point of patient care. Point-of-care testing can help optimize treatment decision-making, avoid referrals, improve the efficiency of care and decrease costs, especially in resource-constrained settings where laboratory infrastructure is weak. Diagnostic tests are increasingly important around the world as a first defence against the spread of many diseases. The fight against tuberculosis, for example, replies on modern diagnostics as a prerequisite for the early, rapid and accurate detection of the disease and changes in drug resistance used in its treatment. In vitro diagnostics are also the first line of defence against the possibility of the re-emergence of eradicated diseases. Smallpox, for example, is unlikely to reappear; however, WHO maintains a network of partnerships around the world dedicated to the rapid diagnosis and containment of any potential cases. WHO response Access to good quality, affordable, and appropriate health products is indispensable to advance universal health coverage, address health emergencies, and promote healthier populations – the three strategic priorities of the World Health Organization (WHO) Thirteenth General Programme of Work 2019–2023. To ensure the quality of diagnosis for priority diseases, the WHO prequalification team evaluates the safety and performance of a number of diagnostic tests according to international standards. Tests found to meet the required criteria are listed on a public web site and eligible for procurement by UN and international procurement agencies. Countries may also use the prequalification list to purchase diagnostics. The WHO procurement service for in vitro diagnostics was established in 1990 to facilitate Member States' access to high quality HIV test kits at a reasonable cost. Over the years, the service has expanded to include diagnostics for HIV/AIDS, malaria, hepatitis B and hepatitis C, as well as basic laboratory consumables and equipment. The WHO also develops and updates the WHO Model List of Essential in vitro Diagnostics (EDL), a list of recommended in vitro diagnostic tests (IVDs) for point of care in the community and for laboratory, that should be available in every country. The EDL provides guidance based on the latest evidence, to countries for creating or updating their national lists of essential IVDs.

Gwaje-gwajen gano cuta a wajen jikin mutum Gamsashshen bayani: Gwaje-gwajen gano cuta a wajen jikin mutum, wato (IVDs) wasu gwaje-gwaje inda ake iya gano cuta da rashin lafiya da ciwuka masu yaɗuwa daga halitta zuwa halitta. In vitro' na nufin 'a cikin gilashi', ma'ana ana aiwatar da waɗannan gwaje-gwajen a mazurarin yin gwaji da irin waɗannan kayan aikin, kamar yadda kishiyarsa 'In vivo test' (gwaje-gwaje lafiya a cikin jikin halitta), waɗanda ake aiwatarwa a cikin jiki. Ana iya yin gwaje-gwajen waje a ɗakunan gwaje-gwaje da cibiyoyin kiwon lafiya ko ma a gida. Su gwaje-gwajen da kansu za a iya yinsu a kan kayayyakin aiki daban-daban wanda ya fara daga ƙananan gwaje-gwaje da wanda ake yinsu a hannu zuwa kayayyakin ɗakin gwaje-gwaje masu wuyar sha'ani. Suna bawa likitoci damar binciken marasa lafiya yadda ya kamata da yin aiki don samar da hanyoyin yin magani yadda ya dace. Binciken gano cuta yana da wani babban tasiri a kan marasa lafiya da kuɗi, da kuma tsare-tsaren kiwon lafiya, sannan tabbas yana da matuƙar muhimmanci wajen tabbatar da kowa da kowa ya samu kiwon lafiya da yake buƙata, sai dai wani lokacin shine ɓangaren mafi rauni, da yafi buƙatar gyara. Wannan haka yake musamman a guraren kulawa da lafiya na dole a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi. Waɗannan ƙasashen yawanci suna rasa wani tsarin matattarar ɗakunan gwaje-gwaje da ake amfani da su wajen irin waɗannan binciken gano cutar; bugu da ƙari, ana samun babban tsarin gwaje-gwajen lafiya a wajen jikin mara lafiya isasshe don gwada marasa lafiya a ƙananan cibiyoyin lafiya inda babu wadatuwar ɗakunan gwaje-gwaje. Tasiri: A yau akwai sama da kayayyaki 40 000 isassu don yin gwaje-gwajen lafiyar da ba a jikin halitta ba, wanda hakan ya ɗauke da yawan ire-iren cututtuka. Wannan ya ƙunshi gwaje-gwaje ɗakin gwaje-gwaje na gargajiya, tare da tura samfurin cutar zuwa babban ɗakin gwaje-gwaje don yin nazari, da kuma tsarin yin gwaji nan take, wanda za a iya yi kusa da ko a gurin kula da mara lafiya. Tsarin yin gwaji nan take kusa da mara lafiya zai iya taimakawa wajen zartar da hukuncin irin maganin da yafi dacewa, da gujewa tura mara lafiya wani gurin da ƙara inganta kiwon lafiya da rage yawan kashe-kashen kuɗi, musamman a guraren da suke da ƙarancin kayan aiki inda kayayyakin ɗakin gwaje-gwaje yayi ƙaranci. Gwaje-gwajen binciken cuta suna da muhimmanci sosai a faɗin duniya a matsayin wani matakin farko na kare yaɗuwar cututtuka da yawa. Yaƙin kawar da tarin fuka, misali, ya dogara ne a kan hanyar binciken gano cuta ta zamani, a matsayin wata hanyar ta dole don gano cutar da wuri da sauri kuma batare da kurakurai ba da canja ƙin jin maganin cutar da ake amfani da shi wajen yin maganin tarin. Gwaje-gwajen gano cuta a wajen jikin mutum kuma wasu matakan farko ne na kariya daga yiwuwar ƙara bayyanar cututtukan da aka riga aka kawar. Cutar Agana, misali, ba lallai bane ta ƙara bayyana; bugu da ƙari, hukumar lafiya ta duniya na tabbatar da haɗin gwiwa a faɗin duniya da aka sadaukar don daurin yin binciken gano cutar da kare yiyuwar faruwar kowacce cuta. Matakan Hukmar WHO Damar samun kayayyakin kula da lafiya masu inganci da sauƙin kuɗi kuma waɗanda suka dace dole ne wajen tabbatar da tsarin kowa da kowa na samun kulawar lafiyar da suke buƙata, da magance matsalolin agajin gaggawa na lafiya, da samar da lafiyayyiyar al'umma da kuma tsare-tsaren nan masu matuƙar muhimmanci na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na babban aikin shirin nan na goma sha uku na shekarar 2019 zuwa 2023. Domin tabbatar da ingancin binciken gano manyan cututtuka, rukunin ma'aikatan hukumar Lafiya ta Duniya WHO masu tabbatar da ingancin gwaje-gwaje yayi ƙiyasin aminci da ƙoƙarin da yawan gwaje-gwajen gwargwadon ƙa'idojin ƙasashen duniya. An lissafo gwaje-gwajen da aka tabbatar sun cika ƙa'idojin da ake buƙata a wani shafin yanar gizo-gizo na jama'a da cancantar karɓuwar su ga majalisar ɗinkin duniya da hukumomin duniya da ke son mallakar su. Ƙasashe za su iya kuma amfani da cancantar jerin gwaje-gwaje kafin amfani don mallakar gwaje-gwajen gano cuta. An kafa tsarin mallakar gwaje-gwajen hukumar Lafiya ta Duniya WHO na gwaje-gwajen gano cuta a wajen jikin mutum a shekarar 1990 don tallafawa ƙasashe damar samun ingantattun kayan gwajin cuta mai karya garkuwar jiki a farashi mai sauƙi. A tsawon shekaru, tsarin ya faɗaɗa wajen shigo da binciken gano cuta mai karya garkuwar jiki da zazzaɓin cizon sauro da ciwon hanta na B da na C, da kuma ƙananan kayan ɗakin gwaje-gwaje. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da sabunta jerin abubuwa masu amfani na binciken gano cuta a wajen jikin mutum, wato (EDL), wani jerin ne da aka bada shawara yin amfani a gwaje-gwajen gano cuta a wajen jikin mutum da ake yi a gurin mara lafiya a cikin al'umma da kuma na ɗakin gwaje-gwaje, da ya kamata su wadata a kowacce ƙasa. Jerin na samar da ilimi gwargwadon sababbin shaidu, ga ƙasashe don ƙirƙirowa ko sabunta jarinsu na ƙasa na abubuwan da ake buƙata a gwaje-gwajen gano cuta a wajen jikin mutum.

Uchunguzi wa Vitro Muhtasari: Uchunguzi wa Vitro (IVDs) ni vipimo vinavyoweza kugundua magonjwa, hali na maambukizi. Vitro ina maana kwa urahisi glasi, kumaanisha vipimo kawaida hufanywa katika mirija ya majaribio na vifaa sawa, tofauti na vipimo va Vivo, ambavyo hufanywa katika mwili wenyewe. Vipimo vya Vitro vinaweza kufanywa katika maabaa, vituo vya Afya au hata nyumbani. Vipimo vyenyewe vinaweza kufanywa kwa vyombo mbalimbali kuanzia vipimo vidogo, vinavyoshikiliwa kwa mkono hadi vyombo changamano vya maabara. Vinaruhusu madaktari kutambua wagonjwa kwa ufanisi na kufanya kazi ili kutoa matibabu yanayofaa. Utambuzi ni kichocheo cha athari za mgonjwa, kifedha na mifumo ya afya, na kuwezesha muhimu kwa huduma ya Afya kwa wote lakini pia ni kiungo dhaifu zaidi katika msururu wa huduma. Hii ni kweli hasa katika mazingira ya huduma za Afya ya msingi katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati. Nchi hizi mara nyingi hazina mtandao jumuishi wa maabara zinazotumika kwa uchunguzi huo: Hata hivyo, Seti pana za IVD zinapatikana kwa ajili ya kupima wagonjwa katika mazingira ya huduma ya msingi ambapo maabara hazipatikani. Athari: Zaidi ya bidhaa 40,000 zinapatikana leo kwa uchanguzi wa utambuzi wa Vitro, unaojumuisha hali nyingi. Haya yanajumuisha vipimo vya kitamaduni vya maabara, huku sampuli zikipekelekwa kwenye maabara kuu kwa ajili ya uchunguzi, na vipimo vya uhakika, ambavyo vinaweza kufanywa karibu na, au, mahali pa kuhudumia wagonjwa. Upimaji wa mahali pa utunzaji unaweza kusaidia kuboresha ufanyaji maamuzi wa matibabu, hasa katikamazingira yenye vikwazo vya rasilimali ambapo miundombinu ya maabara ni dhaifu. Vipimo vya uchunguzi vinazidi kuwa muhimu kote ulimwenguni kama kinga ya kwanza dhidi ya kuenea kwa magonjwa mengi. Mapambano dhidi ya kifua kikuu, kwa mfano, hujibu juu ya uchunguzi wa kisasa kama sharti la utambuzi wa mapem, wa haraka na sahihi wa ugonjwa huo na mabadiliko ya ukinzani wa Dawa zinazotumwa katika matibabu yake. Uchunguzi wa Vitro pia ni mstari wa kwanza wa ulinzi dhidi ya uwezekano wa kuibuka tena kwa wagonjwa yaliyotokomezwa. Ndui, kwa mfano, haiweekani kutokea tena, hata hivyo, WHO inadumisha mtandao wa ushirikiano Duniani kote unajitolea kwa uchunguzi wa haraka na kuzuia kazi zozote zinazowezekana. Mwitikio wa WHO Upatikanaji wa bidhaa za Afya bora, nafuu, na zinazofaa ni muhimu ili kuendelea huduma za Afya kwa wote, kushughulikia dharura za Afya, na kukuza idadi ya watu wenye afya bora vipaumbele vitatu vya mkakati wa mpango mkuu wa kumi na tatu wa shirika la afya Duniani (WHO) 2019-2023. Ili kuhakikisha ubora wa utambuzi wa magonjwa ya kipaumbele, timu ya kabla ya kufuzu ya WHO inatathmini usalama na utendaji wa idadi ya vipimo vya uchunguzi kulingana na viwango vya kimataifa. Vipimo vinavyopatikana kukidhi vigezo vinavyohitajika vimeorodheshwa kwenye tovuti ya umma na vinastahiki manunuzi na umoja wa mataifa na mashirika ya kimataifaya ununuzi. Pia nchi zinaweza kutumia orodha ya sifa za awali kununua uchunguzi. Huduma ya ununuzi ya WHO kwa ajili ya uchunguzi wa ndani ilianzishwa mwaka 1990 ili kuwezesha nchi wanachama kupata vifaa vya ubora wa juu vya kupima VVU kwa gharama nafuu. Kwa miaka mingi, huduma imepanuka na kujumuisha uchunguzi wa VVU/UKIMWI, malaria, Homa ya Ini B na hepatitis C, vilevile vifaa vya msingi vya matumizi na vifaa vya maabara. Pia WHO hutengeneza na kusasisha orodha ya muundo ya WHO ya uchunguzi muhimu katika Vitro (EDL), orodha ya vipimo vya uchunguzi vya in Vitro (IVDs) vinavyopendekezwa kwa ajili ya huduma za Afya katika jamii na kwa maabara, ambayo vinapaswa kupatikana katika kila nchi. EDL kutoa muongozo kulingana na ushahidi wa hivi punde, kwa nchi za kuunda au kussisha orodha zao za kitaifa za IVD muhimu.

Ìṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọ́dá Ìsọnísókí: Ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá jẹ́ irúfẹ́ àyẹ̀wò tí ó lè ṣe ìdámọ̀ àìsàn, ipò tàbí àkórán. Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá túmọ̀ sí 'nínú gíláàsì' èyí túmọ̀ sí pé àwọn àyẹ̀wò yìí tí a gbé jáde nínú túùbù àyẹ̀wò àti àwọn ohun èlò mìíràn, tí ó lòdì sí àyẹ̀wò ìwádìí inú abẹẹ̀mí, tí a máa ń gbé jáde nínú ara fúnra rẹ̀. Ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá lè jẹ́ èyí tí a máa ṣe nínú láàbù, lílo ohun ètò ìlera tàbí kódà nínú ilé. Àwọn àyẹ̀wò náà fúnra wọn jẹ́ èyí tí a lè ṣe lórí oríṣìí ohun èlò láti kékeré, àyẹ̀wò tí a fi ọwọ́ ṣe sí lílo àwọn ohun èlò ti láàbù. Wọ́n máa ń gba dókítà láàyè láti ṣe àyẹ̀wò fún aláìsàn dáadáa àti ṣiṣẹ́ láti pèsè àwọn ohun tí ó yẹ fún ìtọ́jú. Ṣíṣàyẹ̀wò jẹ́ awakọ̀ aláìsàn, ipa owó àti ètò ìlera, ó sì jẹ́ ohun kan gbòógì tí ó máa ń mú ìṣíṣẹ́ bá owó ètò ìlera àgbáyé, ṣùgbọ́n ó tún jẹ́ ohun àsomọ́ tí kò lágbára fún ìtọ́jú kásíkèdì. Èyí ní pàápàá jù lọ ní àwọn ibi ètò ìlera ọ̀jẹ̀ wẹ́wẹ́ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó táṣẹ́rẹ́ ti ń wọlé. Àwọn orílẹ̀-èdè yìí kò ní àwọn nẹ́tíwọ̀ọ̀kì tí a máa ń ṣàmúlò mọ́ láàbù fún ṣíṣe àyẹ̀wò, síbẹ̀ síbẹ̀ ọ̀pọ̀ IVDs wà fún ṣíṣe àyẹ̀wò àwọn aláìsàn ní ibi ilé ìtọ́jú tió jẹ́ ọ̀jẹ̀ wẹ́wẹ́ níbi tí láàbù kò ti sí. Ipa: Àwọn ohun èlò tí ó ju 400,000 lọ ló wà lónìí láti lò fún Ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá, tí ó bo ọ̀pọ̀lọpọ̀ ipò àìsàn oríṣìíríṣìí. Èyí kò ṣe àyọsílẹ̀ àwọn láàbù ìbílẹ̀ tí ó dálé àyẹ̀wò, pẹ̀lú àpẹẹrẹ fífi ránṣẹ́ sí láàbù ńlá fún ìtúpalẹ̀, àti ọ̀gangan ìtọ́jú fún àyẹ̀wò, èyí tí a lè ṣe ní tọ̀sí, tàbí ní, ọ̀gangan ìtọ́jú àwọn aláìsàn. Àyẹ̀wò ọ̀gangan ti ìtọ́jú lè ṣe ìrànwọ́ fún lílò fún ìpinnu ìtọ́jú ṣíṣe, yíyẹ́ra fún pípé ènìyàn wá, ṣíṣe àtúnṣe sí ìmúná dóko ìtọ́jú àti àdínkù owó, pàápàá jù lọ níbi ti ohun èlò ní ibi àwọn ohun fún láàbù ní ìdènà àìlágbára. Àwọn àyẹ̀wò ń ṣe pàtàkì sí i káàkiri àgbáyé gẹ́gẹ́ bí i ohun ìdáàbò ẹni àkọ́kọ́ lòdì sí ìtànkálẹ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àìsàn. Ìdojú-ìjà-kọ àìsàn ikọ́ ẹ́jẹ̀, bí àpẹẹrẹ, ìdáhùn lórí àwọn ihun ìṣàyẹ́wo òde - òní tí ó j3 ohun tí wọ́n máa ń béèrè fún ní kíákíá, yíyára àti rírí àìsàn bí ó ṣe rí ní pàtó àti ìyípadà nínú lílé ara sí òògùn tí a lò fún ìtọ́jú. Ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá jẹ́ ohun àkọ́kọ́ láti ṣe láti dáàbò bo ara ẹni lọ́wọ́ ṣíṣe é ṣe àtúnwá pàjáwìrì àwọn àìsàn tí ó ti lọ. Ìgbóná bí àpẹẹrẹ, kò jọ pé yóò padà wá, síbẹ̀ síbẹ̀ àjọ WHO ṣe àbójútó nẹ́tíwọ̀ọ̀kì fún ìdókòwò káàkiri àgbáyé fún ìfinjìn sí yíyára àyẹ̀wò àti àdàlù àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí a ò tíì rí. Ìdáhùn àjọ WHO Ànfààní sí ohun tí ó dáa, wà ní ìkápá àti yẹ fún ìlera, àwọn ohun èlò kìí ṣe kòṣéémàní fún dídàgbà universal health coverage, àbójútó ìlera pàjáwìrì, àgbéga àwọn ènìyàn tí ó wà ní ìlera - ohun tí ó jẹ́ ète mẹ́ta tí ó jẹ Àjọ WHO lógún, Ètò Iṣẹ́ Gbogbogboò Kẹtàlá 2019-2023. Láti rí i dájú pé àyẹ̀wò tí ó kúnjú òṣùwọ̀n wà fún àìsàn tó jẹ́ ìjẹlógún, Ohun tí Àjọ WHO rí fún kíkún ojú òṣùwọ̀n fún ikọ̀ láti ṣe ìgbéléwọ̀n fún ààbò àti iṣẹ́ ọ̀pọ̀ àyẹ̀wò fún òṣùwọ̀n àgbáyé. Àwọn àyẹ̀wò tí a rí béèrè fún àwọn ohun kan tí a kà sílẹ̀ lórí ìtàkùn àgbáyé àti fún ìpèsè ohun tí yóò mú ni yanrantí láti ọwọ́ UN àti àwọn ikọ̀ ìpèsè ti òkèèrè. Àwọn orílẹ̀-èdè náà máa ń lo àwọn nǹkan tí yóò mú ni yege yìí láti lè ra àyẹ́wọ̀. . Ètò tí WHO pèsè fún ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá ohun tí a ṣe ìfilọ́lẹ̀rẹ̀ ní ọdún 1990 láti wá àyè fún àwọn orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ni ohun èlò fún àyẹ̀wò Kòkòrò A Pa Sójà Ara ní owó tí kò ganilára. Bí ọdún ti ń yi lọ, ètò náà ń fẹjú láti ní àyẹ̀wò fún Kòkòrò A Pa Sójà Ara, ibà, Ààrùn jẹdọjẹdọ B àti Ààrùn Jẹdọjẹdọ C, àti àwọn ohun èlò fún láàbù tí ó lè gbiná. WHO tún ṣe àti ṣe àtúnṣe sí Ìwé Tí o Ṣe Kókó Fún Àwòṣe Ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí Nínú Agbèègbè Àtọwọdá, ìwé tí ó ń gba ìyànjú nínú ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí nínú agbèègbè àtọwọdá dé ipò ìtọ́jú ní agbègbè àti fún láàbù, tí ó yẹ kí ó wà ní gbogbo orílẹ̀-èdè. Ìwé Tí o Ṣe Kókó Fún Àwòṣe Ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí Nínú Agbèègbè Àtọwọdá, ń pèsè ìtọ́ni lórí ẹ̀rí tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ jáde, fún orílẹ̀-èdè láti ṣẹ̀dá àti ṣe àtúnṣe sí ìwé ti orílẹ̀-èdè ṣíṣàyẹ̀wò Ìwádìí Nínú Agbèègbè Àtọwọdá tí ó ṣe kókó.

Ukuxilonga kwe-in vitro Uhlolojikelele: Ukuxilonga kwe-in vitro (ama-IVD) ukuhlolwa okungathola izifo, izimo kanye nokutheleleka ngezifo. I-in vitro ichaza nje ukuthi ‘engilazini’, okusho ukuthi lokhu kuhlolwa kuvame ukwenziwa kumashubhu okuhlola nemishini efanayo, ngokuphambene nokuhlolwa kwe-vivo, okwenziwa emzimbeni uqobo. Ukuhlolwa kwe-in vitro kungenziwa emalabhorethri, ezikhungweni zokunakekelwa kwezempilo noma ngisho nasekhaya imbala. Ukuhlola ngokwako kungenziwa emathuluzini ahlukahlukene asukela ekuhlolweni okuncane, okuphathwa ngesandla kuya emathuluzini aselebhu ayinkimbinkimbi. Bavumela odokotela ukuthi bathole iziguli ezigulini ngempumelelo futhi basebenzele ukunikeza ukwelashwa okufanele. Ukuxilongwa kuqhuba ithonya lesiguli, lezezimali kanye nezinhlelo zezempilo, futhi kuyilungu elibucayi lokuhlanganiswa kwempilo yendawo yonke, kodwa futhi kuyilinki ebuthakathaka kunazo zonke ekugelezeni kokunakekela. Lokhu kuyiqiniso ikakhulukazi ezindaweni zokunakekelwa kwezempilo eziyinhloko emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. La mazwe ngokuvamile awanayo inethiwekhi ehlanganisiwe yamalabhorethri asetshenziselwa ukuxilongwa okunjalo; nokho, iqoqo elibanzi lama-IVD liyatholakala ezigulini ezihlolwe endaweni yokunakekelwa okuyinhloko lapho amalabhorethri engatholakali khona. Umthelela: Imikhiqizo engaphezu kuka-40 000 iyatholakala namuhla ekuhlolweni kwe-in vitro diagnostic, ehlanganisa izimo ezihlukahlukene. Lokhu kuhlanganisa ukuhlolwa kwendabuko kwaselabhorethri, namasampula athunyelwa elabhorethri enkulu ukuze ahlaziywe, kanye nokuhlolwa kwendawo yokunakekela, okungenziwa eduze, noma endaweni yokunakekelwa kwesiguli. Ukuhlolwa kwezindawo zokunakekelwa kungasiza ekwenzeni ngcono izinqumo zokwelashwa, kugwenywe ukudluliselwa, kuthuthukise ukusebenza kahle kokunakekelwa futhi kunciphise izindleko, ikakhulukazi ezindaweni ezivinjelwe izinsiza lapho ingqalasizinda yaselabhorethri ingasimeme khona. Ukuhlolwa kokuxilonga kubaluleke kakhulu emhlabeni wonke njengesivikelo sokuqala ekumelaneni nokubhebhetheka kwezifo eziningi. Ukulwa nesifo sofuba, isibonelo, kuphendula ukuxilongwa kwanamuhla njengesidingo sokuthola isifo kusenesikhathi, ngokushesha nangokunembile kanye nezinguquko ekumelaneni nemithi esetshenziswa ekwelashweni kwaso. Ukuxilongwa kwe-in vitro nakho kuyindlela yokuqala yokuzivikela ngokumelene nethuba lokuvela kabusha kwezifo eziqediwe. Isibonelo, ingxibongo, cishe ngeke iphinde ivele; nokho, i-WHO igcina inethiwekhi yobambiswano emhlabeni wonke enikezelwe ekuxilongweni okusheshayo nasekuvinjelweni kwanoma yiziphi izimo ezingaba khona. Impendulo yeWHO Ukuthola imikhiqizo yezempilo esezingeni eliphakeme, engabizi, futhi efanelekile kubalulekile ukuze kuthuthukiswe ukufinyelela kwezempilo endaweni yonke, ukubhekana nezimo eziphuthumayo zezempilo, nokuthuthukisa abantu abanempilo – izinto ezintathu eziza kuqala ze-World Health Organization (WHO) Thirteenth General Programme of Work 2019–2023. Ukuze kuqinisekiswe ikhwalithi yokuxilongwa kwezifo eziza kuqala, iqembu le-WHO lokufaneleka kuqala lihlola ukuphepha nokusebenza kokuhlolwa kokuxilonga okuningana ngokuvumelana nezindinganiso zamazwe omhlaba. Ukuhlolwa okutholakele ukuze kuhlangatshezwane nezimfuneko ezidingekayo kufakwe kuwebhusayithi yomphakathi futhi kufanelekela ukukhishwa yi-UN kanye nama-ejensi okukhipha emazweni omhlaba. Amazwe angase futhi asebenzise uhlu lokufaneleka ukuze athenge okokuxilonga. Izinsiza zokukhishwa zeWHO zokuxilongwa kwe-in vitro yasungulwa ngo-1990 ukuze kwenziwe lula ukufinyelela kwaMazwe angamaLungu ekhwalithi ephezulu yamakhithi okuhlola i-HIV ngezindleko ezifanele. Eminyakeni edlule, izinsiza ziye zanda zahlanganisa ukuxilongwa kweHIV/AIDS, umalaleveva, ihepatitis B ne-hepatitis C, kanye nezinto ezisetshenziswa elabhorethri kanye nemishini eyisisekelo. I-WHO iphinde isungule futhi ibuyekeze iWHO Model List of Essential in vitro Diagnostics (EDL), uhlu lokuhlolwa kokuxilongwa kwe-in vitro (ama-IVD) okunconywayo kokunakekelwa emphakathini naselabhorethri, okufanele kutholakale kuwo wonke amazwe. I-EDL inikeza isiqondiso esisekelwe ebufakazini bamuva, emazweni okusungula noma ukuvuselela uhlu lwawo lukazwelonke lwama-IVD abalulekile.

የሕፃናት አመጋገብ ማጠቃሊያ፡- ገቢ የሆነ የህፃናት አመጋገብ ከልደት ጀምሮ እስከ አዋቂነት ድረስ ለልጁ ዘላቂ ጤና መሰረታዊ ነው፡፡ በመጀመሪያዎቹ ሶስት አመታት ውስጥ ትክክለኛ አመጋገብ በተለይ የበሽታዎችን እና ሞትን በመቀነስ በህይወት ዘመናቸው ሁሉ ሥር የሰደደ በሽታን የመጋለጥ እድልን በመቀነሱ እና መደበኛ የአእምሮ እና የአካል እድገትን በማሳደጉ ረገድ ባለው ሚና በጣም አስፈላጊ ነው፡፡ ምንም እንኳን በህፃናት መብቶች ስምነቱ መሰረት እያንዳንዱ ጨቅላ እና ህጻን ጥሩ አመጋገብ የማግኘት መብት ቢኖረውም በብዙ ሀገራት ከአራተኛው ዕድሜ በታች ከሚሆኑት ህጻናት የሚፈለገውን የአመጋገብ ልዩነት እና የመመገብ ብዛትን ማግኘት ይችላሉ። ተገቢ ያልሆኑ የአመጋገብ ዘዴዎች ከህጻናት የተመጣጠነ ምግብ እጦት ጉዳዮች መካከል አንድ ሶስተኛውን ይይዛሉ፡፡ ይህ እንደ ጨቅላ ህጻን ቀመር እና ጨው የበዛባቸው ምርቶች፣ ነፃ ስኳር እና የተቀነባበረ ምግቦች ያሉ የተሻሻሉ ምግቦች ከመበራከት ጋር የመጣ ነው፡፡ ይህም ደካማ የአመጋገብ ስርዓት መጨመር ከመጠን ያለፈ ውፍረት እና እናቶች ልጆቻቸውን የሚያጠቡ እናቶች ቁጥር እንዲቀንስ ያደርጋል፡፡ ጡት ማጥባት የማስተዋል አቅም መጨመር፣ የትምህርት ቤት አፈፃፀም እና በአዋቂዎች ህይወት ውስጥ ከፍተኛ ገቢን ጨምሮ ለልጁ እድገት ወሳኝ ጠቀሜታ እንዳለው ታይቷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የጡት ማጥባት መረጃ ዘመቻዎችን እና በአካባቢ፣ በአገር አቀፍ እና በአለም አቀፍ ደረጃ የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ለመከላከል የሚደረገውን ጥረት ጨምሮ ተገቢውን የጨቅላ እና የህጻናት አመጋገብን ለማሳደግ ከአባል ሀገራት ጋር ተባብሮ መስራቱን ቀጥሏል፡፡ ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደህንነት እና ኮቪድ-19 በበለጠ ይወቁ ተፅዕኖ፡- የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በአለም ዙሪያ ከ2 ቢሊየን በላይ ሰዎችን የሚጎዳ ሲሆን ጫናው ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ውስጥ ባሉ ሰዎች ዘንድ ተመጣጣኝ ያልሆነ ሚዛን አለው፡፡ በተለይ ጨቅላ እና ልጆች ለአደጋ የተጋለጡ ሲሆኑ በአብዛኛዎቹ የሚሞቱት በተመጣጠነ ምግብ እጥረት ምክንያት እድሜያቸው ከ5 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናት ናቸው፡፡ ከ144 ሚሊዮን በላይ የሚሆኑ ከ5 አመት በታች የሆኑ ህጻናት የሰውነታቸው ክብደት መቀነስ ችግር (ላሉበት ዕድሜ ያነሰ ማለት ነው) እና 47 ሚልዮን የከሱ (ለቁመታቸው በጣም ቀጭን ነው) እንዳለባቸው ይገመታል፡፡ ተጨማሪ 38.3 ሚሊዮን የሚሆኑት ከመጠን ያለፈ ውፍረት ያላቸው ናቸው፡፡ የተመጣጠነ ምግብ እጥረቱ በተመጣጠነ ምግብ እጥረት ውስጥ ድርብ ሸክም ተብሎ በሚጠራው ከመጠን ያለፈ ውፍረት ጋር ብቻውን ሊከሰት ይችላል፣ በየዓመቱ 2.7 ሚሊዮን ህጻናት ሞት ወይም 45 በመቶው በልጆች ላይ ከሚደርሰው ሞት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ በመጀመሪያዎቹ ዓመታት ውስጥ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በአካላዊ እና አእምሮአዊ እድገት ላይ ዘላቂ ተጽእኖ ይኖረዋል ይህ ደግሞ የአንድን ሰው የትምህርት ብቃት እና በኋላ ላይ በሚያገኘው የስራ እድል ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል፡፡ የዚህ ጉዳይ መጠን በአንዳንድ ሀገሮች በኢኮኖሚያዊ ጠቋሚዎች ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ ስለሚያሳድር እንደ ዋነኛ የአለም የጤና ችግር ይቆጠራል፡፡ የአለም አቀፉ ጫናን መቀነስ አለም አቀፋዊ የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን መቀነስ በእርግዝና ወቅት ተገቢውን ምግም በመመገብ እና የህጻናት ጡት በማጥባት ይጀምራል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ሕፃናትን ለ6 ወራት ብቻ እንዲያጠቡ ይመክራል፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ተጨማሪ ምግብ እስከ ሁለት ወይም ከዚያ በላይ እስኪሞላቸው ድረስ ቀስ በቀስ እንዲጨመሩ ይመክራል፡፡ ይህ ማለት ህጻናት ከወላጅ እናቶቻቸው ወይም ከአጥቢዋ ሴት ሌላ ፈሳሽ ወይም ጠጣር፣ ውሃን ጨምሮ አስፈላጊ ካልሆነ በስተቀር (እንደ የአፍ ውስጥ የውሃ ፈሳሽ መፍትሄዎች ወይም የቫይታሚን እና ማዕድን ተጨማሪዎች)የጡት ወተት ብቻ መቀበል አለባቸው፡፡ ተገቢውን የጡት በማጥባት በልጁ የህይወት ዘመን ሁሉ በሌሎች የእድገት ጠቋሚዎች ላይ ጉልህ መሻሻሎች ያለው በየአመቱ ከ820,000 በላይ የህጻናትን ህይወት ማዳን እንደሚቻል ይገመታል፡፡ በአሁኑ ሰዓት ጡት በማጥባት ላይ ያሉት ሕፃናት 40% ገደማ ብቻ ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እ/አ/አ በ2016-2025 በተባበሩት መንግስታት የስነ-ምግብ እርምጃ በአስርት አመታቱ ውስጥ የተዘረዘሩትን ድጋፎች ከአባል ሀገራት እና አጋሮች ጋር በመተባበር ተግባራዊ ለማድረግ ይሰራል፡፡ የዘመቻው ዓላማዎች በነፍሰ ጡር እናቶች እና ጨቅላ ህጻናት ላይ የሚደርሰውን የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በመከላከል እና በመፈወስ በሁሉም አካባቢዎች በተለይም በዕድሚያቸው መጀመሪያ ላይ የህብረተሰቡን የአመጋገብ ሁኔታ ማሻሻልን ያጠቃልላል፡፡

Infant nutrition Overview: Proper infant nutrition is fundamental to a child’s continued health, from birth through adulthood. Correct feeding in the first three years of life is particularly important due to its role in lowering morbidity and mortality, reducing the risk of chronic disease throughout their life span, and promoting regular mental and physical development. Although every infant and child has the right to good nutrition under the Convention on the Rights of the Child, in many countries less than a fourth of infants have access to the required dietary diversity and feeding frequency. Inappropriate feeding practices contribute up to a third of all cases of child malnutrition. This is compounded by the proliferation of processed foods like infant formula and products rich in salt, free sugars and trans fats. This causes an increase in poor diets, obesity and a marked reduction in the number of mothers breastfeeding their babies. Breastfeeding has been shown to be of critical importance to a child’s development, including increased IQ, school performance and higher income in adult life. WHO continues to work with Member States and partners to promote proper infant and child nutrition, including breastfeeding information campaigns and efforts to prevent malnutrition at the local, national, and international levels. Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Impact: Malnutrition affects over 2 billion people worldwide, and the burden is felt disproportionately by people in low- and middle-income countries. Infants and children are particularly vulnerable, with most deaths due to malnutrition occurring in children under 5 years of age. It is estimated that more than 144 million children under 5 are stunted (meaning too short for their age) and 47 million are wasted (too thin for their height). A further 38.3 million are overweight or obese. Undernutrition, which can occur alone or concurrently with obesity in what is called the double burden of malnutrition, is associated with 2.7 million child deaths each year, or 45% of all deaths in children. Malnutrition in the early years of life can have long-lasting impacts on physical and mental development, which in turn affect a person’s educational performance and later employment opportunities. The extent of this issue is such that it has a sizable effect on economic markers in some countries and is considered a major global health problem. Reducing the global burden Reducing global malnutrition begins with a proper diet during pregnancy and correct breastfeeding of infants. WHO recommends breastfeeding babies exclusively for 6 months, with safe and complementary foods being added slowly until age two or beyond. This means babies should receive only breastmilk from the mother or wet nurse with no other liquids or solids, including water unless required (such as oral rehydration solutions or vitamin and mineral supplements). With proper breastfeeding, it is estimated that over 820 000 children’s lives could be saved each year, with marked improvements in other development markers throughout the child’s life. Currently, only about 40% of infants are exclusively breastfed. WHO works to implement the initiatives outlined in the United Nations Decade of Action on Nutrition 2016–2025 in collaboration with Member States and partners. The goals of the campaign include improving the nutritional status of the population in all areas, particularly in early life, by preventing and treating malnutrition among pregnant women and young children.

Ciyar da yaro abinci mai lafiya Gamsashshen bayani: Ciyar da yaro abinci mai lafiya dole ne wajen ƙara inganta lafiyar yaro, yin daga haihuwa har zuwa girmasu. Shayar da yaro daidai a shekaru ukun farko na rayuwa yana da muhimmanci musamman saboda rawar da hakan ke takawa wajen rage yawan kamuwa da cututtuka da mace-mace, da rage haɗarin kamuwa da cututtuka masu naci a gaba ɗaya lokacin rayuwarsu, da ƙara inganta lafiyar ƙwaƙwalwa da jiki na yau da kullum. Duk da kowanne jariri da yaro yana da 'yancin samun lafiyayyen abinci a ƙarƙashin taron nan a kan haƙƙoƙin yaro, a ƙasashe da yawa ƙasa da kaso huɗu na yara ne ke samun irin abinci daban-daban da ake buƙata da kuma yawan lokutan cin abinci. Ɗabi'un ciyar da yaro ta hanyar da bai dace ba suna bada gudunmawa sama da kaso uku na dukkanin cututtukan rashin samun ingantaccen abinci ga yaro. Hakan na ƙara tsananta ta dalilin yawaitar sarrafaffen abinci kamar irin tsarin kayan abincin yaro da yake da gishiri da sassuƙan sikari da kuma kitse. Wannan na janyo ƙaruwar rashin ingancin abinci da ƙibar da ta wuce ƙa'ida da bayyananniyar raguwar iyaye matan da suke shayar da jariransu nonon uwa. An bayyana shayar da nonon uwa a matsayin abu mai muhimmanci ga girman yaro, wanda ya haɗa da ƙaruwar basirarsu da ƙoƙari a makaranta da kuma samun arziƙi mai yawa a lokacin girma. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta cigaba da aiki da ƙasashe da abokan haɗin guiwa don bunƙasa ciyar da yaro da jariri abincin mai kyau ta yadda ya dace, wanda ya haɗa da rangadin ilimtarwa da ƙoƙarin kare rashin cin abinci mai gina jiki a matakan ƙaramar hukuma da ƙasa da duniya ma. Koyi abubuwa a kan cin abinci mai gina jiki da ingancin abinci da kuma COVID-19 Tasiri: Rashin cin abinci mai gina jiki na shafar sama da mutane biliyan biyu a faɗin duniya, sannan mutanen da suka fi jin matsalar shi ne a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi. Jarirai da ƙananan yara musamman su suka fi raunin fuskantar mace-mace saboda rashin samun abinci mai gina jiki da ke faruwa a yaran da suke ƙasa da shekara 5 da haihuwa. An ƙiyasta cewa sama da yara miliyan 144 da ke ƙasa da shekara 5 biyar suna tsakurewa (ma'ana suyi ƙanƙanta fiye da shekarunsu) da kuma miliyan 47 da suke sirancewa ( sirancewa sosai fiye da tsayinsu). Adadin sama da miliyan 38.3 kuwa suna yin nauyi da yawa ko ƙibar da ta wuce ƙa'ida. Rashin isasshen abinci mai gina jiki, wanda zai iya faruwa shi kaɗai ko kuma tare da ƙibar da ta wuce ƙa'ida a abin da ake kira da matsaloli biyu na rashin ingantaccen abinci, yana da alaƙa da mace-macen yara miliyan 2.7 duk shekara, ko kuma kaso 45% na dukkan mace-macen yara. Rashin abinci mai gina jiki a farko-farkon rayuwa zai iya haddasa illoli na tsawon lokaci lafiyar jiki da ƙwaƙwalwa, wanda gaba kuma yake shafar jajircewar neman ilimin mutum daga baya kuma ya shafi damarmakin samun aikin mutum. Iyakar girman wannan al'amarin shi yadda yake da haifar da babban tasiri a kan al'amuran tattalin arziƙi a wasu ƙasashen sannan ana kallonsa a matsayin wata babbar matsalar lafiya ta duniya. Rage matsalar lafiya ta duniya Rage rashin abinci mai gina jiki a duniya na fara wa ne da cin ingantaccen abincin da ya dace lokacin ɗaukar ciki da kuma shayar da jariri nonon uwa yadda ya dace. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana bada bada shawarar shayar da jarirai nonon uwa na wata 6 nan kaɗai, tare da amintaccen abinci da cikamakon ciyar da abinci da ake ƙara wa a hankali a hankali har zuwa shekaru 2 biyu ko sama da haka. Hakan na nufin za a ba wa jarirai nonon uwa kaɗai ko mai shayarwar da za ta iya shayarwa ba tare da wani abinci mai ruwa-ruwa ko mai tauri ba, wanda ya haɗa da ruwa har sai an buƙata (kamar irin su ruwan gishiri da suga ko sinadarin bitamin da magungunan ƙara wani abu). Ta hanyar shayar da nono yadda ya dace, an ƙiyasta cewa za a iya tserar da sama da yara 820 000 duk shekara, tare da bayyanannun gyare-gyare a wasu ɓangarorin cigaba ta gaba ɗaya rayuwar yaron. A halin yanzu, kusan kaso 40% na jarirai kawai ake shayarwa. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki don tabbatar shirye-shiryen da aka bayyana a shirin majalisar ɗinkin duniya a kan abinci mai gina jiki a shekarar 2016 zuwa 2025 da haɗin guiwa da ƙasashe da abokan haɗin guiwa. Manufofin yin rangadin ya haɗa da inganta matsayin samun abinci mai gina jiki na al'umma a dukkanin gurare, musamman a farkon shekaru, ta hanyar kariya da magance rashin abinci mai gina jiki a cikin mata masu juna biyu da ƙananan yara.

Lishe ya watoto wachanga Muhtasari: Lishe sahihi ya watoto wachanga ni msingi wa kuendelea kwa afya ya mtoto, tangu kuzaliwa hadi utu uzima. Ulishaji sahihi katika miaka mitatu ya kwanza ya maisha ni muhimu hasa kutokana na jukumu lake katika kupunguza kuumwa na vifo, kupunguza hatari ya magonjwa sugu katika maisha yao yote, na kukuza ukuaji wa kawaida wa kiakili na kimwili. Ingawa kila mtoto mchanga na mtoto ana haki ya kupata lishe bora chini ya Mkataba wa Haki ya Mtoto, katikanchi nyingi chini ya theluthi moja ya watoto wachanga wanapata utofauti wa lishe unaohitajika na mzunguko wa kulisha. Mbinu zisizofaa za uishaji huchangia hadi theluthi moja ya visa vyote vya utapiamlo wa watoto. Hii inachangiwa na ongezeko la vyakula vilivyosinmdikwa kama vile maziwa ya watoto wachanga na bidhaa zenye chumvi nyingi, sukari na mafuta ya nje. Hii husababisha kuongezeka kwa lishe duni, unene kupita kiasi na kupungua kwa idadi ya akina mama wanaonyonyesha watoto wao. Unyonyeshaji wa maziwa ya mama umeonyeshwa kuwa muhimu sana kwa ukuaji wa mtoto, ikiwa ni pamoja na kuongezeka kwa IQ, utendaji wa shuleni na mapato ya juu katika maisha ya watu wazima. WHO linaendelea kufanya kazi na Nchi Wanachama na washirika ili kukuza lishe bora ya watoto wachanga na watoto wa makamo, ikiwa ni pamoja na kampeni za habari za unyonyenyashaji na jitihada za kuzuia utapiamlo katika ngazi za ndani, kitaifa na kimataifa. Jifunze kuhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19. Athari: Utapiamlo huathiri zaidi ya watu bilioni 2 duniani kote, na mzigo huo unashughulikiwa isivyo sawa na watu katika nchi za uchumi wa kati na wa chini. Watoto wachanga na wa makaomo wapo katika hatari zaidi, huku vifo vingi vinavyotokana na utapiamzlo vikitokea kwa watoto chini ya umri wa miak 5. Inakadiriwa kuwa zaidi ya watoto milioni 144 walio chini ya umri wa miaka 5 wamedumaa (ikimaanisha ni wafupi kwa umri wao) na milioni 47 wamekonda sana (wembamba sana kwa kimo chao). Wengine milioni 38.3 wana uzito kupita kiasi au wengine unene kupita kiasi. Utapiamlo, ambao unaweza kutokea peke yake au wakati huo huo na unene uliokithiri ambao unaitwa mzigo maradufu wa utapiamlo, unahusishwa na vifo vya watoto milioni 2.7 kila mwaka, au 45% ya vifo vyote vya watoto. Utapiamlo katika miak ya mwanzoni ya maisha unaweza kuwa na madhara ya kudumu kwa ukuaji wa kimwili na kiakili, jambo ambalo huathiri ufaulu wa elimu wa mtu na fursa za ajira baadaye. Ukubwa wa suala hili ni kwamba lina athari kubwa kwa watengenezaji uchumi katika baadhi ya nchi na linachukuliwa kuwa shida kubwa ya kiafya duniani kote. Kupunguza mzigo wa kidunia. Kupunguza utapiamzlo duniani huanza na mlo kamili wakati wa ujauzito na unyonyeshaji sahihi wa watoto wachanga. WHO linapendekeza watoto kunyonyeshwa kwa miezi 6 pekee, huku vyakula salama na vya ziada vikiongezwa polepole hadi umri wa miaka miwili au zaidi. Hii ina maana kwamba watoto wanapaswa kupokea maziwa ya mama pekee kutoka kwa mama au mlezi asiiye na vimiminika vingine au vitu vikali, ikiwa ni pamoja na maji isipomkuwa kama inavyotakiwa (kama vile vimumunyisho vya kuongeza maji au kirutubisho cha vitamini na madini). Kwa kunyonyesha vizuri, inakadiriwa kuwa zaidi ya maisha ya watoto 820000 yanaweza kuokolewa kila mmwaka, huku kukiwa na maboresho makubwa katika alama nyingine za ukuaji katika maisha ya mtoto. Hivi sasa, ni 40% tu ya watoto wachanga wanaonyonyeshwa maziwa ya mama. WHO linafanya kazi kutekeleza mipango iliyoainishwa katika Muongo wa Utekelezaji wa Umoja wa Mataifa kuhusu Lishe 2016 hadi 2025 kwa ushirikiano na Nchi Wanachama na washirika. Malengo ya kampeni hiyo ni pamoja na kuboresha hali ya lishe ya watu katika maeneo yote, hasa katika umri mdogo, kwa kuzuia na kutibu utapiamlo miongoni mwa wajawazito na watoto wadogo.

Oúnjẹ aṣaralóoré fún ọmọ ọwọ́ Ìsọnísókí: Oúnjẹ tí ó ṣara lóore fún ọmọ ọwọ́ jẹ́ ohun tí ó ṣe pàtàkì fún ìtẹ̀síwájú ìlera ọmọ, láti ìbí dìgbà tí yóò fi dàgbà. Jíjẹ́un ní ọ̀nà tí ó tọ́ ní ipele mẹ́ta àkọ́kọ́ ìgbésí ayé ní pàtó ṣe pàtàkì fún ipa nínú àdínkù àìsàn àti kíkú, tí ó ṣe àdínkù ewu àìsàn ọlọ́jọ́ gbọọrọ ní gbogbo ìgbésí ayé rẹ̀ àti àgbéga ìdàgbàsókè ti ọpọlọ àti ara lọ́nà tó ṣe déédé. Nípasẹ̀ gbogbo ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé ní ẹ̀tọ́ sí oúnjẹ tí ó ṣe lóore lábẹ́àpéjọ lórí Ẹ̀tọ́ ti Ọmọdé, nínú ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè, ohun tí kò tó ìdá mẹ́rin àwọn ọmọ ọwọ́ ní àǹfààní sí irúfẹ́ oúnjẹ tí ó tọ́ ni gbogbogboò àti oǹkà ìjẹun. Ọ̀nà ìjẹun tí kò da ń ṣe àfikún sí ìdá mẹ́ta ìṣẹ̀lẹ̀ àìrí oúnje tí ó ṣara lóore jẹ fún ọmọdé. Èyí ní àfikún nípa jíjẹ àwọn oúnjẹ tí wọ́n fi kẹ́míkà pèlò ẹ̀ bíi fọ́múlà ọmọ ọwọ́ àti oúnjẹ tí ó ní àpọ̀jù iyọ̀, tí kò ní ṣúgà àti irúfẹ́ ọ̀rá tíráǹsì. Èyí máa ń fa pípọ̀si jíjẹun tí kò ṣara lóore, ìsanra tó pàpọ̀jù, àti àdínkù nínú àwọn ìyá tí ó ń fún ọmọ wọn ní ọmú mu. Fífún ọmọ lọ́yàn jẹ́ ohun tí ati fi hàn pé ó ṣe pàtàkì púpọ̀ fún ìdàgbàsókè ọmọdé, láì ṣe àyọsílẹ̀ ọ̀nà tí wọ́n gbà ronú, bí wọn ti ń ṣe nílé ẹ̀kọ́ àti owó tí yóò máa wọlé fún wọn yóò ṣe pọ tó tí wọ́n bá dàgbà. WHO tẹ̀síwájú láti máa ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti àwọn olùdókòwò wọn láti ṣe àgbéga ìjẹun tí ó ṣara lóore ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé tí ó tọ́ láìyọ ìpolongo ìfitónilétí lórí fífún ọmọ lọ́yàn kúrò àti akitiyan láti dènà àìjẹun tí ó ṣara lóore ní ti ìbílẹ̀, orílẹ̀-èdè àti ní òkèèrè m. Kẹ́kọ̀ọ́ nípa Oúnjẹ tí ń Ṣara Lóore àti Ààbò Óúnjẹ àti COVID-19 Ipa: Àìjẹun tí ó ṣara lóore ń ṣe àkóbá fún ènìyàn tí ó ju bílíọ̀nù méjì lọ lágbàáyé, àti ẹrù náà dàbí pé kò sí ìpín kárí nípa ènìyàn ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó táṣẹ́rẹ́ ń wọlé fún. Ọmọ ọwọ́ àti ọmọdé ní pàápàá jù lọ jẹ́ aláìgbára, pẹ̀lú ọ̀pọ̀ ikú látàrí àìjẹun tí ó ṣara lóore tí ó wáyé nínú àwọn ọmọdé ní ọdún tí kò tí ì tó márùn-ún. Ó tó mílíọ́nù 144 ọmọdé tí ọjọ́-orí wọn ò tíì tó ọdún 5 tí wọn kò ga tó (èyí túmọ̀ sí pé wọ́n kúrú jù fún ọjọ́-orí wọn), àwọn mílíọ́nù 47 sì ṣòfò (wọ́n tínrín jù fún ọjọ́-orí wọn). Síwájú sí, àwọn mílíọ́nù 38.3 wúwo jù tàbí sanra jù. Àìjẹunaṣaralóore, èyí tí ó lè dá ṣẹlẹ̀ tàbí kí ó ṣẹlẹ̀ pẹ̀lú ìsanra nínú ohun tí à ń pè ní ìlọ́po àjàgà àìjẹunaṣaralóore, ní í ṣe pẹ̀lú ikú mílíọ́nù 2.7 ọmọdé lọ́dún, tàbí 45% gbogbo ikú láàrin àwọn ọmọdé. Àìjẹunaṣaralóore ní àwọn ọdún àkọ́kọ́-gbáyé lè ní àwọn ipa atọ́jọ́ lórí ìdàgbàsókè ìṣe-ara àti ọpọlọ, èyí tí ó máa ń kópa ìmọ̀ọ́ṣe ènìyàn nínú ètò ẹ̀kọ́ àti àwọn àǹfààní níní iṣẹ́ lọ́jọ́-iwájú. Gbèdéke ìṣẹ̀lẹ̀ yìí níí ṣe pẹ̀lú níńí ipa oníwọ̀n lórí àwọn olùṣe ọrọ̀-ajé ní àwọn orílẹ̀-èdè kan àti pé wọ́n rí i gẹ́gẹ́ bí ìṣòro ìlera àgbáyé pàtó. Ṣíṣé àdínkù ẹrù àgbáyé Dídín àìjẹunaṣaralóore kù lágbàáyé bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú oúnjẹ gidi lásìkò ìlóyún àti ìfọ́mọlọ́yàn tó tọ́. WHO dábàá fífún ọmọ lọ́yàn nìkan fún oṣù 6, pẹ̀lú àfikún àwọn oúnjẹ aláìléwu díẹ̀díẹ̀ títí di ọjọ́-orí ọdún kejì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ. Èyí túmọ̀ sí pé kí àwọn ìkókó mu ọyàn nìkan láti ọ̀dọ̀ ìyá wọn tàbí àwọn nọ́ọ̀sì olómilọ́yàn láìsí oúnjẹ olómi tàbí líle kankan, pẹ̀lú omi àfi bí ó bá nílò (bí àwọn ojútùú fún ìlómilára tàbí àwọn àfikún fítámì àti mínírà). Pẹ̀lú ìfọ́mọlọ́yàn tó tọ́, iye àwọn ọmọdé tí a lè dóòlà lọ́dún ju 820 000 lọ, pẹ̀lú ìgb[[erú alọ́mì ní ti àwọn àmì ìdàgbàsókè mìíràn ní ìgbésíayé ọmọ náà. Ní báyìí, ìdá bí ogójì nínú àwọn ọmọ ọwọ́ni ó jẹ́ wí pé wọ́n ń fún wọn lọ́yàn. Àjọ WHO ṣiṣẹ́ láti lè ṣe àwọn ohun tí àgbékalẹ̀ là kalẹ̀ ní orí United Nations Decade of Action on Nutrition 2016-2025 ní àjùmọ̀ṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti olùdókòwò. Ìlépa ìpolongo náà kò yọ sílẹ̀ ipò jíjẹun tí ó ṣara lóore ti àwọn ènìyàn ní gbogbo agbègbè, ní pàápàá jù lọ ní ìṣẹ̀ṣẹ̀ bẹ̀rẹ̀ ayé, nípa ìdẹ́kun àti títọ́jú àìjẹun tí ó ṣara lóore láàárín àwọn obìnrin aláboyún àti àwọn ọmọ kékeré.

Ukudla kwezinsana Uhlolojikelele: Ukudla kwezinsana okufanele kubalulekile empilweni eqhubekayo yengane, kusukela ekuzalweni kuze kube sekubeni mdala. Ukupha ukudla ngendlela efanele eminyakeni emithathu yokuqala yokuphila kubaluleke kakhulu ngenxa yendima yako ekwehliseni ukugula kanye nokushona, ukunciphisa ingozi yesifo esingamahlalakhona kukho konke ukuphila kwazo, nokukhuthaza ukukhula kwengqondo kanye nomzimba okuvamile. Nakuba zonke izinsana kanye nezingane zinelungelo lokudla okunomsoco ngaphansi kweSivumelwano Samalungelo Engane, emazweni amaningi izinsana ezingaphansi kwengxenye yesine ziyakwazi ukuthola ukudla okuhlukene okudingekayo kanye nokuphiwa ukudla njalo. Izindlela zokupha ukudla ngendlela engafanele zibangela kuze kufike engxenyeni yesithathu yazo zonke izimo zokungondleki kahle kwezingane. Lokhu kuhlanganiswa ukwanda kokudla okuthengwa sekulungiselelwe ngengobisi lwezinsana kanye nemikhiqizo enosawoti omningi, ushukela wamahhala kanye nama-trans fat. Lokhu kubangela ukwanda kokudla okungenamsoco, ukukhuluphala ngokweqile kanye nokuncipha okuphawulekayo kwenani lomama abancelisa izingane zabo ibele. Ukuncelisa ibele kuye kwaboniswa ukuthi kubaluleke kakhulu ekukhuleni kwengane, okuhlanganisa ukukhuphuka kwe-IQ, ukwenza kahle esikoleni kanye nemali engenayo ephakeme empilweni yokuba mdala. I-WHO iyaqhubeka nokusebenza namaZwe angamaLungu kanye nabalingani ukukhuthaza ukondleka okufanele kwezinsana kanye nezingane, okuhlanganisa imikhankaso yolwazi lokuncelisa ibele kanye nemizamo yokuvimbela ukungondleki emazingeni endawo, kazwelonke, kanye nakwamanye amazwe. Funda mayelana Nokudla Okunomsoco kanye Nokuphepha Kokudla kanye neCOVID-19 Umthelela: Ukungondleki kuthinta abantu abangaphezu kwezigidigidi ezingu-2 emhlabeni wonke, futhi umthwalo uzwakala ngokungenakulinganiswa ngabantu basemazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Izinsana kanye nezingane zisengozini kakhulu, futhi iningi labantu abashonayo ngenxa yokungondleki okwenzeka ezinganeni ezingaphansi kweminyaka yobudala emi-5. Kulinganiselwa ekutheni izingane ezingaphezu kwezigidi eziyi-144 ezingaphansi kweminyaka yobudala emi-5 azikhuli ngendlela efanele (okusho ukuthi zimfushane kakhulu kuneminyaka yazo) futhi izigidi ezingama-47 ziondile (zizace kakhulu kunobude bazo). Ezinye eziyizigidi ezingama-38,3 zikhuluphele noma zikhuluphele ngokweqile. Ukungondleki, okungenzeka kukodwa noma ngesikhathi esifanayo nokukhuluphala kulokho okubizwa ngokuthi umthwalo ophindwe kabili wokungondleki, kuhlotshaniswa nokushona kwezingane eziyizigidi ezingu-2.7 unyaka ngamunye, noma u-45% wakho konke ukushona kwezingane. Ukungondleki eminyakeni yokuqala yokuphila kungaba nemithelela ehlala isikhathi eside ekukhuleni ngokomzimba kanye nangokwengqondo, nakho okuthinta ukusebenza komuntu ngokuphathelene nezemfundo kanye namathuba emisebenzi kamuva. Izinga lale nkinga lingangokuthi linomthelela omkhulu ezinkombeni zezomnotho kwamanye amazwe futhi libhekwa njengenkinga enkulu yezempilo yomhlaba wonke. Ukunciphisa umthwalo womhlaba wonke Ukunciphisa ukungondleki emhlabeni wonke kuqala ngokudla ukudla okufanele ngesikhathi sokukhulelwa kanye nokuncelisa kahle ibele izinsana. I-WHO incoma ukuthi izingane zinceliswe ibele kuphela izinyanga eziyi-6, ngesikhathi kwengezwa ukudla okuphephile futhi okunezezelayo kancane kancane kuze kube seminyakeni yobudala emibili noma ngaphezulu. Lokhu kusho ukuthi izingane kufanele zithole ubisi lwebele kuphela oluvela kumama noma koncelisa ibele ingane angayizali (wet nurse) ngaphandle kolunye uketshezi noma ukudla okujwayelekile, okuhlanganisa amanzi ngaphandle uma kudingeka (njengezingxube zokubuyisela amanzi emzimbeni noma izithasiselo zamavithamini kanye namaminerali). Ngokuncelisa ibele ngendlela efanele, kulinganiselwa ukuthi impilo yezingane ezingaphezu kwezi-820 000 kungasindiswa unyaka ngamunye, kube nokuthuthuka okuphawulekayo kwezinye izimpawu zokukhula kuyo yonke impilo yengane. Njengamanje, cishe u-40% kuphela wezinsana ezinceliswa ibele kuphela. I-WHO isebenela ukuqalisai izinyathelo ezichazwe ku-United Nations Decade of Action on Nutrition 2016–2025 ngokubambisana namaZwe angamaLungu kanye nabalingani. Imigomo yomkhankaso ihlanganisa ukuthuthukisa isimo sokudla okunomsoco kwabantu kuzo zonke izindawo, ikakhulukazi ebunganeni, ngokuvimbela kanye nokwelapha ukungondleki kwabesifazane abakhulelwe kanye nezingane ezincane.

የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር ማጠቃሊያ፡- የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር ታካሚዎችን እና የጤና ሰራተኞችን ማስቀረት በሚቻሉ በሽታዎች እንዳይያዙ የሚከላከል የተግባር በማስረጃ ላይ የተመረኮዘ አካሄድ ነው፡፡ ውጤታማ የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር በሁሉም የጤና ስርዓቱ ደረጃዎች ላይ ፖሊሲ አውጪዎች፣ የፋሲሊቲ አስተዳዳሪዎች፣ የጤና ሰራተኞች እና የአለም ጤና ድርጅት የጤና አገልግሎት ተደራሽነትን ጨምሮ የማያቋርጥ እርምጃ መውሰድን ይፈልጋል፡፡ የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥሩ በሁሉም የጤና አጠባበቅ መስተጋብር ላይ ለእያንዳንዱ የጤና ሰራተኛ እና ታካሚ ሁሉን አቀፍ ጠቀሜታ ያለው በመሆኑ በታካሚ ደህንነት እና እንክብካቤ ጥራት መስኩ ላይ ልዩ ነው፡፡ ተገቢ ያልሆነ የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር ጉዳት የሚያስከትል በመሆኑ ለሞት ሊያደርስ ይችላል፡፡ ያለ ውጤታማ የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር ጥራት ያለው የጤና እንክብካቤ አቅርቦትን ማግኘት አይቻልም፡፡ የበሽታን መከላከል እና ቁጥጥር በሁሉም የጤና አጠባበቅ ዘርፎች ማለትም የእጅ ንፅህናን፣ የቀዶ ጥገና ማዕከልን በሽታዎችን፣ መርፌን ደህንነትን፣ ፀረ-ተህዋስያንን መቋቋም እና ሆስፒታሎች በድንገተኛ እና ድንገተኛ ካልሆነው ውጭ በሚሰሩበት መንገድ ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል፡፡ የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥርን ለመደገፍ ፕሮግራሞች በተለይ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ የጤና እንክብካቤ አሰጣጥ እና የሕክምና ንፅህና ደረጃዎች በሁለተኛ ደረጃ በሽታዎቹ አሉታዊ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር ላይ የተከናወኑት አብዛኛዎቹ ስራዎች በባህሪው በሽታዎቹን ከታወቁ በኋላ ከመፈወስ ይልቅ በመከላከል ላይ ያተኮረ በመሆኑ ተደብቀዋል፡፡ ሆኖም ከጤና አጠባበቅ ጋር የተገናኙ በሽታዎች ማንኛውም የጤና ባለስልጣን ችላ ሊለው የማይችልበት ችግር ነው፡፡ ይህንን ትግል ለመደግ የዓለም ጤና ድርጅት በማስረጃ ላይ የተመሰረቱ የምክረ ሀሳቦችን እና የአሰራር ሂደቶችን ደረጃዎችን የሚያወጡ እና ሊወገዱ የሚችሉ በሽታዎችን የሚገድቡ ባህሪያትን የሚያበረታቱ ፕሮግራሞችን እና ዘመቻዎችን አዘጋጅቷል፡፡ የመጀመርያው የዓለም ጤና ድርጅት የአለም አቀፍ የታካሚ ጫናው በበሽታ ለመከላከልና ለመቆጣጠር እንዲቻል ዘንድ የአንድን የአገር የመከላከል አቅም ግንባታ አለም አቀፍ መለኪያውን መሠረት ጥሏል፡፡ በዚህ ፕሮግራም የአለም ጤና ድርጅት የሀገር ውስጥ የበሽታ መከላከል እና ቁጥጥር ፖሊሲዎችን እና መመሪያዎችን ለማዘጋጀት የቴክኒክ እገዛ ያደርጋል፣ በሀገር ውስጥ የሚካሄዱ ግምገማዎችን ያካሂዳል፣ በመመሪያ ልማት ላይ ያተኮሩ ስብሰባዎችን ይጠራል፤ ለጤና እንክብካቤ አቅራቢዎች ቀጣይነት ያለው ድጋፍ ያደርጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በየአመቱ የሚካሄደው የቀጥታ ስርጭት፡- የእጆችዎን ንጽና ይጠብቁ የሚል ዘመቻ በግንቦት ወር ላይ በየዓመታቱ ጥሪ ያቀርባል። ይህ ዘመቻ ከኮቪድ-19 ወረርሽኝ ጋር ተያይዞ የሚያስፈልገው ይበልጥ አሳሳቢ እየሆነ የመጣውን የጤና ባለሙያዎችን እና ህሙማንን በአግባቡ እጃቸውን የመታጠብ አስፈላጊነት ማስተማር ይፈልጋል፡፡

Infection prevention and control Overview: Infection prevention and control (IPC) is a practical, evidence-based approach preventing patients and health workers from being harmed by avoidable infections. Effective IPC requires constant action at all levels of the health system, including policymakers, facility managers, health workers and those who access health services. IPC is unique in the field of patient safety and quality of care, as it is universally relevant to every health worker and patient, at every health care interaction. Defective IPC causes harm and can kill. Without effective IPC it is impossible to achieve quality health care delivery. Infection prevention and control effects all aspects of health care, including hand hygiene, surgical site infections, injection safety, antimicrobial resistance and how hospitals operate during and outside of emergencies. Programmes to support IPC are particularly important in low- and middle-income countries, where health care delivery and medical hygiene standards may be negatively affected by secondary infections. WHO Response Much of the work done on infection prevention and control (IPC) is hidden, as by its nature it prevents issues rather than treating them after the fact. However, health care-associated infections (HAIs) are an ongoing problem that no health authority can afford to ignore. To help in this fight, WHO has created a number of programmes and campaigns that set standards for evidence-based recommendations and operating procedures and promote behaviours to limit avoidable infections. The first WHO Global Patient Challenge laid the foundations for the IPC Global Unit, which works to support country capacity-building for IPC action. Through this programme, WHO provides technical assistance for developing local IPC policies and guidelines, performs in-country assessments, convenes meetings focused on guideline development and provides ongoing support for health care providers. WHO also makes a global annual call to action for health workers though the SAVE LIVES: Clean Your Hands campaign held each May. This campaign seeks to educate health workers and patients on the importance of effective hand washing, the need for which has become more acute with the COVID-19 pandemic.

Riga-kafi da magance kamuwa da cuta Gamsashshen bayani: Kariya da magance kamuwa da cuta, wato (IPC) hanya ce da ainishi da kuma take a kan shaidun kimiyya. Ingantacciyar hanyar kariya da magance kamuwa da cuta IPC na buƙatar hoɓɓasa a koyaushe a dukkanin matakan harkar lafiya, wanda ya haɗa da masu yin doka da masu kula da cibiyoyin lafiya da ma'aikatan lafiya da kuma waɗanda ke samun ayyukan kiwon lafiya. Hanyar kariya da magance kamuwa da cuta IPC abin ƙayatarwa ne a fannin kula da lafiyar mara lafiya da ingancin kiwon lafiya, kamar yadda gaba ɗaya take da alaƙa da kowanne ma'aikacin lafiya da mara lafiya, a kowacce mu'amalar kiwon lafiya. Hanyar kariya da magance kamuwa cuta mai matsala tana janyo mummunan abu sannan zata iya kisa. Ba tare da samun ingantacciyar kariya da magance kamuwa da cuta, ba zai yiwu ba a cimma bada ingantacciyar kiwon lafiya ba. Riga-kafi da magance kamuwa da cuta na shafar dukkanin al'amuran kiwon lafiya, wanda ya haɗa da tsaftace hannu da ɗaukar cuta yayin tiyata da kulawa da yin allura da ƙinjin maganin ƙaramar ƙwayar halitta da yadda asibitoci ke gudanar da aiki a lokacin da bayan agajin gaggawa. Shirye-shiryen tallafawa yin riga-kafi da magance kamuwa da cuta suna da muhimmanci musamman a ƙasashe da suke da ƙaranci da matsakaicin arziƙi, inda tsarin bada kiwon lafiya da ƙa'idojin tsaftace harkar lafiya suke iya fuskantar mummunan yanayi ta dalilin kamuwa da wata cutar bayan yin maganin wata. Matakan Hukumar WHO Da yawan aikin da ake yi a kan yin riga-kafi da magance kamuwa da cuta (IPC) a ɓoye yake, a yadda yake a ɗabi'ar aikin yana yin riga-kafin matsaloli ne maimakon magancesu bayan faruwar matsalar. Sai dai, cututtukan da ake ɗauka yayin kulawa da kamuwa da cututtuka (HAIs) matsaloli ne da suka ƙi ci suka ƙi cinyewa da ba wata humar Lafiya da za ta yi watsi da su. Don taimakawa a wannan yaƙin, hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙirƙiri shirye-shirye da ran-gadi da yawa da suka tsara ƙa'idoji don bada shawarwari masu shIdar kimiyya da hanyoyin gudanar da aiki da ƙarfafa ɗabi'un da zasu rage kamuwa da cututtuka da za a iya magani. Shirin duniya na farko na jin matsalolin mara lafiya da magancesu shi ne ya kafa harsashin zuwan ɓangaren riga-kafi da magance kamuwa da cuta na duniya, wanda yake taimakawa ƙasashe ƙara inganta ƙarfinsu don kariya da magance kamuwa da cututtuka. Ta hanyar wannan shirin, hukumar Lafiya ta Duniya tana taimakawa ƙasashe ƙirƙirar tsare-tsare da ƙa'idojin gida na kariya da magance kamuwa da cuta (IPC) kuma suna aiwatar yin ƙiyasi da haɗa taruka don samar da ƙa'idoji da cigaba da taimakawa ma'aikatan kiwon lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya tana yin kira ga duniya don yin ƙoƙarin tallafawa ma'aikatan lafiya ta hanyar shirin nan na 'SAVE LIVES' (tserar da rayuka): da rangadin tsaftace hannun ka da ake gabatar wa a kowanne watan Mayu. Wannan rangadin na ƙoƙarin ilimtar da ma'aikatan lafiya da marasa lafiya a kan muhimmancin ingantaccen wanke hannu, wanda buƙatar hakan ya zama dole sakamakon annobar COVID-19.

Kuzuia na kudhibiti maambukizi Muhtasari: Kinga na udhibiti wa maambukizi (IPC) ni mbinu ya vitendo, yenye msingi wa ushahidi kuzuia wagonjwa na wahudumu wa Afya wasidhuriwe na maambukizi yanayoweza kuepukika. IPC yenye ufanisi inahitaji hatua za mara kwa mara katika ngazi zote za mfumo wa Afya, ikiwa ni pamoja na watunga sera, wasimamizi wa vituo, wahudumu wa Afya na wale wanaopata huduma za Afya. IPC ni ya kipekee katika nyanja ya usalama wa mgonjwa na ubora wa huduma, kwani inafaa kote ulimwenguni kwa kila mhudumu wa Afya na mgonjwa, katika muingiliano wa huduma ya Afya. IPC yenye kasoro husababisha madhara na inaweza kuua. Bila IPC madhubuti haiwezekani kufikia utoaji wa huduma bora za Afya. Uzuiaji na udhibiti wa maambukizo huathiri vipengele vyote vya huduma ya Afya, ikijumuisha usafi wa mikono, maambukizi ya tovuti ya upasuaji, usalama wa sindano, ukinzani wa antimikrobia na jinsi hospitali zinavyofanya kazi wakati na nje ya Dharura. Mipango ya kusaidia IPC ni muhimu hasa katika nchi za kipato cha chini na cha kati, ambapo utoaji wa huduma za afya na viwango vya usafi wa kimatibabu vinaweza kuathiriwa vibaya na maambukizi ya pili. Muitikio wa WHO Kazi kubwa inayofanywa katika kuzuia na kudhibiti maambukizi (IPC) imefichwa, kwani kwa asili yake inazuia masuala badala ya kuyatibu baada ya ukweli. Hata hivyo, magonjwa yanayohusiana na huduma za Afya (HAIs) ni tatizo linaloendelea ambalo hakuna mamlaka ya afya inayoweza kumudu kulipuuza. Ili kusaidia katika mapambano haya, WHO imeunda idadi ya programu na kampeni zinazoweka viwango vya mapendekezo ya msingi ya ushahidi na taratibu za uendeshaji na kukuza tabia ili kupunguza maambukizi yanayoweza kuepukika. Changamoto ya kwanza ya Wagonjwa wa WHO iliweka misingi ya kitengo cha kimataifa cha IPC, ambacho kinafanya kazi kusaidia ujenzi wa uwezo wa nchi kwa hatua za IPC. Kupitia mpango huu, WHO hutoa usaidizi wa kiufundi kwa ajili ya kuendeleza sera na miongozo ya IPC ya ndani, hufanya tathmini za ndani ya nchi, kuitisha mikutano inayozingatia uundaji wa muongozo na kutoa usaidizi unaoendelea kwa watoa huduma za Afya. Pia WHO inatoa wito wa kimataifa wa kuchukua hatua kwa wahudumu wa Afya ingawa kampeni ya OKOA MAISHA: Safisha mikono yako inayofanyika kila Mei. Kampeni hii inalenga kuelimisha wahudumu wa Afya na wagonjwa juu ya umuhimu wa kunawa mikono kwa ufanisi ambayo hitaji lake limekuwa kali zaidi kutokana na janga la UVIKO-19.

Ìdẹ́kun àti dídarí ìkóràn Ìsọnísókí: Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn jẹ́ ohun tí a lè fi sí ojú ìṣe, ìlànà tí ó ní ẹ̀rí ní dídẹ́kun àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera láti ní ìpalára lára ìkóràn tí ó ṣe ń yẹra fún. Ètò Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn tí ó múná dóko tí ó fẹ́ ìṣe ojú ẹsẹ̀ ní gbogbo ipele ti ètò ìlera, láì ṣe àyọsílẹ̀ àwọn aṣètò ìmúlò, àwọn tí ń bójútó ohun èlò, àwọn elétò ìlera àti àwọn tí ó ní ànfààní sí ètò ìlera. IPC jẹ́ alára ọ̀tọ̀ ní ẹ̀ka ààbò àwọn aláìsàn àti ìtọ́jú tí ó péye, nítorí ó wà ní ìbámu kárí ayé sí gbogbo àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti aláìsàn, ní gbogbo ibi tí ìtọ́jú ìlera tí ń wáyé. IPC alábùkù máa ń fa ìpalára ó sì lè pani. Láìsí Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn tí ó múná dóko kò ṣe é ṣe láti lè ṣe àṣeyọrí fífúnni ní ètò ìlera tó gbámúṣé. Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn ní ipa lórí gbogbo ẹ̀ka ìtọ́jú ìlera láìsí àyokúrò ìmótótó ọwọ́, ìkóràn àwọn ibi tí a ti ń ṣiṣẹ́ abẹ, gígún abẹ́rẹ́ pẹ̀lú ààbò, ìrẹ̀sílẹ̀ àwọn ohun tí ń fa kòkòrò àìsàn àti bí àwọn ilé-ìwòsàn ṣe ń ṣiṣẹ́ ní àkókò àti nígbà tí kò sí ohun pàjáwìrì. Ètò láti ṣe àtìlẹyìn Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn (IPC) ní pàápàá jù lọ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó táṣẹ́rẹ́ ń wọlé fún, níbi tí ìtọ́jú ìlera àti ìgbéwọ̀n ohun èlò fún iṣẹ́ ìṣẹ́gun lè rí àwọn ohun tí yóò kó àdàlù bá a nípa àwọn àkóràn onípele gíga. Ìdáhùn Àjọ WHO Ọ̀pọ̀ iṣẹ́ tí a ti ṣe lórí Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn jẹ́ èyí tí ó farasin, nítorí nípa bí ó ti rí ó máa ń dẹ́kun awuyewuye èyí tí yóò fi máa tọ́jú wọn lẹ́yìn rírí òdodo. Síbẹ̀ síbẹ̀, Àwọn Àkóràn tí ó ní Ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú Ìtọ́jú Ìlera jẹ́ ohun ìṣòro lọ́wọ́ lọ́wọ́ báyìí tí àwọn aláṣẹ ìlera kò lè ṣe aláìgbọ́. Èyí máa ń ṣe ìrànlọ́wọ́ nínú ìjà, WHO ti dá ọ̀pọ̀lọpọ̀ ètò àti ìpolongo tí ó ti ṣàfihàn àwọn ìyànjú ẹlẹ́rìí àti ọ̀nà ìgbà ṣiṣẹ́ àti àwọn ìwà tí ó yẹ kí a gbé ga láti dẹ́kun àwọn ìkóràn tí ó ṣe ń yẹra fún. Ìpènijà àkọ́kọ́ fún àwọn Aláìsàn Àgbáyé ti Àjọ WHO ṣe iìfilọ́lẹ̀ fún ẹ̀ka Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn ti àgbáyé tí ó ń ṣiṣẹ́ láti ṣe àtìlẹyìn fún ipa fún ìtẹ̀síwájú ìṣe Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn. Nípasẹ̀ ètò yìí, Àjọ WHO pèsè ìrànlọ́wọ́ tó gbọngbọ́n fún ìdàgbàsókè ètò ìmúlò àti ìtọ́ni ìbílẹ̀ ti Àjọ Ìdẹ́kun àti Ìdarí Ìkóràn ṣíṣe iṣẹ́ nínú ìgbéléwọ̀n orílẹ̀-èdè, ìpàdé àpérò tí ó ní àfojúsùn lórí ìtọ́ni ìdàgbàsókè àti ìpèsè lórí àti lẹ́yìn fún àwọn Olùpèsè ìtọ́jú ìlera. WHO tún ṣe ìpè ẹ̀kan lọ́dún àgbàyé fún òṣìṣẹ́ ìlera bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó ń DÁÀBÒ BO Ẹ̀MÍ: Ìpolongo Ẹ Fọwọ́ Yín Mọ tí ó máa ń wáyé nínú oṣù karùn-ún. ́. Ìpolongo yìí ń fẹ́ àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí yóò kọ́ lẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn aláìsàn lórí pàtàkì fífọ ọwọ́, èyí tí ó ti fa àjàkálẹ̀ Kòrónà ọlọ́jọ́ péréte.

Ukuvimbela kanye nokulawula ukutheleleka ngesifo Uhlolojikelele: Ukuvimbela kanye nokulawula ukutheleleka (IPC) kuyindlela esebenzayo, esekelwe ebufakazini evimbela iziguli kanye nezisebenzi zezempilo ukuthi zingalinyazwa yizifo ezingagwenywa. I-IPC esebenza ngempumelelo idinga isinyathelo esiqhubekayo kuwo wonke amazinga ohlelo lwezempilo, okuhlanganisa abenzi bezinqubomgomo, abaphathi bezikhungo, izisebenzi zezempilo kanye nalabo abathola izinsiza zezempilo. I-IPC ihlukile emkhakheni wokuphepha kweziguli kanye nekhwalithi yokunakekelwa, njengoba ifanele kuwo wonke umsebenzi wezempilo kanye nesiguli, kukho konke ukuxhumana kokunakekela kwezempilo. I-IPC engasebenzi kahle ibangela ukulimala futhi ingabulala. Ngaphandle kwe-IPC esebenza ngempumelelo angeke kukwazi ukufeza ukulethwa kokunakekela kwezempilo okuyikhwalithi. Ukuvimbela kanye nokulawula ukutheleleka ngesifo kuthinta zonke izici zokunakekelwa kwezempilo, okuhlanganisa inhlanzeko ngokuphathelene nezandla, ukutheleleka ngesifo kwendawo ehlinziwe, ukuphepha ngokuphathelene nomjovo, ukumelana nemithi ebulala amagciwane kanye nendlela izibhedlela ezisebenza ngayo ngesikhathi kanye nangaphandle kwesikhathi sezimo eziphuthumayo. Izinhlelo zokusekela i-IPC zibaluleke kakhulu emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, lapho ukulethwa kokunakekela kwezempilo kanye nezindinganiso zenhlanzeko yezokwelapha kungathinteka ngendlela engafanele ngenxa yokutheleleka ngezifo kwesibili. Impendulo yeWHO Umsebenzi omningi owenziwe ekuvimbeleni nasekulawuleni ukutheleleka ngesifo (IPC) ufihliwe, njengoba ngokwemvelo yayo ivimbela izinkinga kunokuba izelaphe ngemva kokwenzeka kokuthile. Kodwa-ke, izifo ezihlobene nokunakekelwa kwezempilo (amaHAI) ziyinkinga eqhubekayo okungekho siphathimandla sezempilo esingakwazi ukuzishaya indiva. Ukusiza kule mpi, i-WHO isungule izinhlelo kanye nemikhankaso eminingana ebeka izindinganiso zezincomo ezisekelwe ebufakazini kanye nezinqubo zokusebenza futhi ikhuthaze ukuziphatha ngendlela enciphisa izifo ezingagwenywa. I-Global Patient Challenge yokuqala yeWHO yabeka izisekelo ze-IPC Global Unit, esebenzela ukusekela ukuhlomisa izwe ngokuphathelene nesinyathelo se-IPC. Ngalolu hlelo, i-WHO inikeza usizo lwezobuchwepheshe ekuthuthukiseni izinqubomgomo neziqondiso ze-IPC zendawo, yenza ukuhlola ezweni, ibamba imihlangano egxile ekwakhiweni kweziqondiso futhi inikeze usizo oluqhubekayo kubahlinzeki bokunakekela kwezempilo. I-WHO iphinde ihlabe ikhwelo lwaminyaka yonke lwezisebenzi zezempilo ngeSAVE LIVES: Umkhankaso obizwa ngokuthi iClean Your Hands ebungazwa njalo ngoNhlaba. Lo mkhankaso ufuna ukufundisa izisebenzi zezempilo lkanye neziguli ngokubaluleka kokugeza izandla ngendlela efanele, isidingo salokhu siye saba sikhulu kakhulu ngobhubhane lweCOVID-19.

የአእምሮ ንብረት እና ንግድ አጠቃላይ እይታ: የአዕምሯዊ ንብረት ማለት በኢንዱስትሪ፣ በሳይንስ፣ በሥነ-ጽሁፍ እና በኪነ-ጥበብ መስኮች የአዕምሯዊ እንቅስቃሴን ያመለክታል። በጤና እንክብካቤ ዐውድ ውስጥ ይህ ጽንሰ-ሀሳብ እንደ አጠቃላይ መድኃኒቶች አጠቃቀም ያሉ ርዕሰ ጒዳዮችን ይመለከታል፣ በተለይም ኩባንያዎች እነዚህን ምርቶች በተወሰኑ ጂኦግራፊያዊ ክልሎች ውስጥ እንዴት ለገበያ ማቅረብ እና መሸጥ እንደሚችሉ። የአዕምሯዊ ንብረት መብቶች እና የሚቆጣጠሯቸው ህጎች ለመድኃኒቶች ደረጃዎች እና ተደራሽነት ቊጥጥር አስፈላጊ ናቸው፣ ግን ለአዳዲስ መድኃኒቶች እና ለጤና እንክብካቤ ምርቶች ልማት ማበረታቻም ናቸው። ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ከጄኔሪክ መድኃኒቶች ጋር በተያያዘ የአዕምሯዊ ንብረት ጥበቃ ጒዳይ ላይ ሰፊ ክርክር ተደርጓል። ይህ በተለይ በክልሉ ውስጥ የተለመደ በሽታን ለማከም የመድኃኒት ልማት በሚያስፈልግባቸው አካባቢዎች ውስጥ ነው፣ ግን የምርምር ወጪዎችን ለመደገፍ ገበያው ትልቅ አይደለም። በተደራሽነት እና ትርፍ መካከል ያለው አስፈላጊ ሚዛን የእነዚህ ክርክሮች እምብርት ሲሆን በነፃ ንግድ እና ደንብ ላይ በሚደረጉ ውይይቶች ይቀጥላል። የ ዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት በአዕምሯዊ ንብረት እና ንግድ ላይ የሚያከናውነው አብዛኛው ሥራ የዶሃ መግለጫ እና ከንግድ ጋር የተዛመዱ የአዕምሯዊ ንብረት መብቶች( ቲአርአይፒኤስ) ስምምነት በመባል የሚታወቀው ከ 2001 የዓለም ንግድ ድርጅት ማዕቀፍ ጋር ይዛመዳል። በ2006 የዓለም ጤና ድርጅት የአዕምሯዊ ንብረት መብቶች፣ ፈጠራ እና የሕዝብ ጤና ኰሚሽን(ሲአይፒአይኤች) ፈጠራን ለማበረታታት እና የመድሃኒቶችን ተደራሽነት ለማሻሻል ያለሙ 60 ምክሮችን የያዘ ሪፖርቱን አስረክቧል። የ ቲአርአይፒኤስ ስምምነት ከፀደቀበት ጊዜ አንሥቶ የዓለም የጤና ስብሰባዎች ብዙ ውሳኔዎች የዓለም ጤና ድርጅት የንግድ ስምምነቶች እና የአዕምሯዊ ንብረት ጥበቃ በሕዝብ ጤና እና በመድኃኒቶች ተደራሽነት ላይ የሚያሳድረውን ተጽዕኖ እንዲመለከት ጠይቀዋል። የዓለም ጤና ድርጅት እንደ ዓለም ንግድ ድርጅትና የዓለም የአዕምሮ ንብረት ድርጅት ካሉ ሌሎች ተያያዥ ዓለም አቀፋዊና ክልላዊ ድርጅቶች ጋር በቅርበት በመተባበር የምሁራዊ ንብረትና የንግድ ፖሊሲዎችን በተመለከተ አባል ሀገራትን ለመደገፍ፣ የንግድ ስምምነቶችን በጤና ላይ የሚያሳድረውን ተፅዕኖ፣ የምርምር ፈጠራና የአዕምሮ ንብረት ንፅፅር በተመለከተ ሥልጠና ለመስጠት እንዲሁም የባለቤትነት መረጃ ንዋይ ለማግኘት ያስችላል። ተጽዕኖ: የመድሃኒቶች እና ሌሎች የህክምና ምርቶች የአዕምሯዊ ንብረት መብቶች ለግል ዘርፍ ፈጠራን ለመከታተል ማበረታቻ ሊሆኑ ይችላሉ። ይሁን እንጂ ይህ ሥርዓት አቅም ያለው የሚከፈልበት ገበያ አነስተኛ ወይም እርግጠኛ ያልሆነ ለሕዝብ የታሰቡ ምርቶችን በተመለከተ የበለጠ የተወሳሰበ ነው። ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሃገራት ከዓለም ሕዝብ ቍጥር ከ80 በመቶ በላይ የሚሆኑት ለብዙ መድኃኒቶች ዓለምአቀፍ ሽያጭ 10 ከመቶው ብቻ ተጠያቂ ናቸው ምክንያቱም አስፈላጊ ምርቶችን ለመግዛት ወይም ለመድረስ አስቸጋሪ ናቸው። ድህነት በግዢ ኃይል ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል፣ እናም የድሀ ሰዎች የመክፈል አለመቻል ውጤታማ ፍላጐትን ይቀንሳል፣ ይህም በበኩሉ የትርፍ ኩባንያዎች የፍላጐት ደረጃ ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል። አባል አገራት፣ የመድኃኒት ኢንዱስትሪ፣ የበጐ አድራጎት ድርጅቶች እና መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ባለፉት ዓመታት ድሀ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸውን አገራት የሚጐዱ በሽታዎችን ለመከላከል አዳዲስ ምርቶችን ለማዘጋጀት እና አሁን ያሉ የጤና ምርቶችን እና የህክምና መሣሪያዎችን ተደራሽነት ለማሳደግ ተነሳሽነት ወስደዋል። ዓለም አቀፍ የአዕምሯዊ ንብረት ስምምነቶች እንዲሁ አስፈላጊ ለሆኑ የመድኃኒት ምርቶች ተደራሽነት እንዲጨምር የሚያግዙ ተለዋዋጭነትን ይይዛሉ። ይሁን እንጂ እነዚህ ተነሳሽነቶች አስፈላጊ ለሆኑ የጤና ምርቶች እና የህክምና መሣሪያዎች ተደራሽነት እና ፈጠራን የማረጋገጥ ተግዳሮቶችን ለማሸነፍ በቂ አይደሉም። የዓለም የመዳኒት ገበያዎች ወደ ሀብታሞቹ ሃገራት የሚያደርገውን ማዘንበል ለመቀልበስ ብዙ ሥራ ያስፈልጋል።

Intellectual property and trade Overview: Intellectual property refers to intellectual activity in the industrial, scientific, literary and artistic fields. In the context of health care, the concept relates to topics such as the use of generic medicines, specifically how companies can market and sell these products within specific geographic regions. Intellectual property rights and the laws that govern them are important both to the control of standards and access to medicines, but also as an incentive for the development of new pharmaceuticals and health care products. There has been great debate in recent years about the issue of intellectual property protection relating to access to generic medicines. This is particularly the case in areas where drug development is needed to treat a disease endemic to the region, but where the market is not large enough to support the costs of research. The balance needed between access and profit are at the heart of these debates and continue through discussions of free trade and regulation. WHO response Much of WHO’s work with intellectual property and trade relates to the World Trade Organization framework from 2001, known as the Doha Declaration and the Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS). In 2006, the WHO Commission on Intellectual Property Rights, Innovation and Public Health (CIPIH) submitted its report containing 60 recommendations aimed at fostering innovation and improving access to medicines. Since the entry into force of the TRIPS Agreement, many resolutions of the World Health Assemblies have requested WHO to address the impact of trade agreements and intellectual property protection on public health and access to medicines. WHO closely collaborates with other relevant international and regional organizations, such as the World Trade Organization and the World Intellectual Property Organization, to support Member States on matters of intellectual property and trade policies, conduct training on the health impact of trade agreements, research innovation and intellectual property, and facilitate access to patent information. Impact: Intellectual property rights to medicines and other medical products can be an incentive for the private sector to pursue innovation. However, this system is made more complicated for products intended for populations where the potential paying market is small or uncertain. Low- and middle-income countries, which account for more than 80% of the world’s population, are responsible for just 10% of global sales of many drugs due to the difficulty in affording or accessing necessary products. Poverty affects purchasing power, and the inability of poor people to pay reduces effective demand, which in turn affects the degree of interest of for-profit companies. Member States, the pharmaceutical industry, charitable foundations and nongovernmental organizations have taken initiatives in recent years to develop new products against diseases affecting poor and middle-income countries and to increase access to existing health products and medical devices. International intellectual property agreements also contain flexibilities that could facilitate increased access to necessary pharmaceutical products. However, these initiatives are not sufficient to surmount the challenges of ensuring access and innovation for needed health products and medical devices. Much work is required to reverse the skewing of world drug markets towards the wealthiest nations.

Haƙƙin mallakar fasaha da kasuwanci Taƙaitawa: Haƙƙin mallaka na nufin aikin da mutum ya ƙirkira da ƙwaƙwalwarsa a masana'anta ne ko kimiyya ko a adabi ko fannin wasan kwaikwayo. Game da abin da ya shafi kula da lafiya yana nufin darussan da ke da alaƙa kamar da amfani da magunguna na gaba daya, mussamaman ma yanda kamfanoni za su iya tallata ta su da sayar da su a wasu keɓaɓɓun shiyyoyi. Haƙƙin mallakar fasaha da dokoki da ke tafi da su na da amfani don samar da ingantacen tsari da kuma samun magunguna, har ma da ba da tallafi don samar da sababbin kamfanonin haɗa magunguna da kayayyakin kula da lafiya. Akwai muhawara mai zafi a 'yan shekarun nan a kan batun kare haƙƙin mallakar fasaha wadda ke da alaƙa da yadda za a samar da magunguna da ke aiki ga jama'a baki ɗaya. Wannan ma musamman a wajen da ake buƙatar magunguna don yin maganin cututtukan da suke annoba ce a wannan yankin, amma kasuwar ba babba ba ce da za ta iya tallafa wa bincike. Daidaiton da ake buƙata tsakanin samar da magunguna da kuma samun riba suna cikin abin da ake muhawara a kai da ci gaba da tattauna a kan 'yancin kasuwanci da dokoki. Hukumar Lafiya ta Duniya Tun daga 2001 da yawa Hukumar Lafiya ta Duniya shi ne aiki da haƙƙin mallakar fasaha wanda ke da alaka da tsarin da ƙungiyar kasuwanci ta duniya wanda ake kira da ƙudirin DOHA da kuma Yarjejeniyar kan Alaƙar Kasuwanci da Haƙƙin Mallakar Fasaha (TRIPS). A shekarar 2006, offishin Hukumar Lafiya ta Duniya a kan mallakar fasaha da haƙƙin ƙirƙira da kuma kula da kiwon lafiya na bai-ɗaya ta gabatar da rahoto` wanda ya ƙunshi shawarwari guda 60 da suka nufin ƙarfafa ƙirƙira da haɓaka samar da magunguna. Tun bayan yin Yarjejeniyar a kan Alaƙar Kasuwanci da Haƙƙin Mallaka, da dama daga cikin shawarwarin da Gangamin Kula da Lafiya ya yanke ya buƙaci Hukumar Lafiya ta Duniya ta shawo kan matasalar tasirin yarjejeniyar haƙƙin mallaka a kan lafiyar al'umma da kaiwa ga samun magunguna. Hukumar Lafiya ta Duniya na aiki kafaɗa da kafaɗa da sauran makamantar ƙungiyoyi na ƙasa da ƙasa da na yanki kamar su ƙungiyar kasuwanci ta Duniya da ƙungiyar kula da haƙƙin mallaka domin tallafa wa ƙashe a kan harkokin haƙƙin mallakar fasaha da kasuwanci da dokoki da samar da horarwa kan tasirin kula da lafiya na yarjejeniyar kasuwanci da bincike da ƙirƙira da haƙƙin mallakar fasaha da taimaka wa wajen samar da bayanai a kan haƙƙin mallaka. Tasiri: Haƙƙin mallakar fasaha ga abin da ya shafi harkar magunguna da wasu kayayakin kula da lafiya zai iya zama wani ƙaimi ga kamfanoni masu zaman kansu wajen samar da ƙirƙira. Duk da haka, an mai da tsarin mai tsauri ga kayayyakin waɗanda aka tanada domin al'umma, musamman a inda kasuwar sayar da su ba ta da girma ko kuma tabbas. ƙasashe ƙarancin arziki da matsakaita waɗnda suka fi kaso 80 na mutanen duniya suke da alkalin sayar da kashi goma kacal na kasuwar magunguna ta duniya saboda wahalhalun samun kayayyakin. Talauci na shafar damar sayan kayayaki sannan kuma rashin dammar da talakawa ke da ita na rashin iya sayan kayayyaki na rage rashin buƙatar kayayyaki wanda daga ƙarshe yake kaiwa zuwa ga raguwar samuwar riba da kamfanoni ke samu. Mambobin ƙasashe da ƙungiyar masu samar da magunguna da ƙungiyoyin tallafa wa al'umma da ƙungiyoyin da ba na gwamnati ba a 'yan shekarun nan sun ɗauki ragamar samar da sabbin kayayyaki waɗanda za su yaƙi cututuka da ke shafar ƙasashe matalauta da masu matsakaita don ƙara samun damar amfani da kayayyakin kula da lafiya da na'urori aikin likita. Yarjejeniyar ƙungiyan kula da haƙƙin mallaka ta ƙasa da ƙasa ya ƙunshi salon da zai iya samar da damar ƙaruwar samun magunguna da ake buƙata a kowane lokaci. Duk da haka, wannan gudummawar ba ta isa ba wajen warware ƙalubalan da ke iya tabbatar da kaiwa ga damarmakin ƙirƙirar da ake buƙata don samar kayayakin kula da lafiya. Ana buƙatar a yi aiki tuƙuru don sauya salon saye da sayarwar magunguna a duniya wanda ta takaita ga ƙasashe masu ƙarfin tattalin arziki.

Haki miliki na biashara Muhtasari: Haki miliki inarejelea shughuli za kiakili katika nyanja za viwanda, kisayansi, fasihi na kisanii. Katika muktadha wa huduma ya afya, dhana inahusiana na mada kama vile matumizi ya dawa za asili, haswa jinsi kampuni zinaweza kuuza na kuuza bidhaa hizi ndani ya maeneo maalum ya kijiografia. Haki miliki na sheria zinazoziongoza ni muhimu kwa udhibiti wa viwango na upatikanaji wa dawa, lakini pia kama kichocheo cha uundaji wa dawa mpya na bidhaa za utunzaji wa afya. Kumekuwa na mjadala mkubwa katika miaka ya hivi majuzi kuhusu suala la ulinzi wa haki miliki unaohusiana na upatikanaji wa dawa za jenasi. Hii ni kweli hasa katika maeneo ambayo maendeleo ya dawa inahitajika kutibu ugonjwa unaoenea katika eneo hilo, lakini ambapo soko si kubwa vya kutosha kusaidia gharama za utafiti. Usawa unaohitajika kati ya ufikiaji na faida ndio kiini cha mijadala hii na unaendelea kupitia mijadala ya biashara huria na udhibiti. Jibu la WHO Mengi ya kazi ya WHO kuhusu haki miliki na biashara inahusiana na mfumo wa Shirika la Biashara Ulimwenguni kuanzia 2001, unaojulikana kama Azimio la Doha na Mkataba wa Masuala Yanayohusiana na Biashara ya Haki Miliki (TRIPS). Mnamo mwaka wa 2006, Tume ya WHO ya Haki Miliki, Ubunifu na Afya ya Umma (CIPIH) iliwasilisha ripoti yake yenye mapendekezo 60 yenye lengo la kukuza uvumbuzi na kuboresha upatikanaji wa dawa. Tangu kuanza kutumika kwa Mkataba wa TRIPS, maazimio mengi ya Mabaraza ya Afya Ulimwenguni yameomba WHO kushughulikia athari za mikataba ya biashara na ulinzi wa haki miliki kwa afya ya umma na upatikanaji wa dawa. WHO inashirikiana kwa karibu na mashirika mengine husika ya kimataifa na kikanda, kama vile Shirika la Biashara Ulimwenguni na Shirika la Haki Miliki Duniani, kusaidia Nchi Wanachama kuhusu masuala ya haki miliki na sera za biashara, kuendesha mafunzo kuhusu athari za kiafya za mikataba ya biashara, uvumbuzi wa utafiti na sera za biashara. Athari: Haki za uvumbuzi kwa dawa na bidhaa nyingine za matibabu zinaweza kuwa kichocheo kwa sekta ya kibinafsi kuendeleza uvumbuzi. Hata hivyo, mfumo huu unafanywa kuwa mgumu zaidi kwa bidhaa zinazokusudiwa kwa idadi ya watu ambapo soko linalowezekana la kulipa ni dogo au halina uhakika. Nchi za kipato cha chini na kati, ambazo zinachukua zaidi ya 80% ya idadi ya watu duniani, zinawajibika kwa 10% tu ya mauzo ya kimataifa ya dawa nyingi kutokana na ugumu wa kumudu au kupata bidhaa muhimu. Umaskini unaathiri uwezo wa kununua, na kutoweza kwa watu maskini kulipa kunapunguza mahitaji ya ufanisi, ambayo huathiri kiwango cha riba cha makampuni ya faida. Nchi Wanachama, tasnia ya dawa, mashirika ya hisani na mashirika yasiyo ya kiserikali yamechukua hatua katika miaka ya hivi karibuni kutengeneza bidhaa mpya dhidi ya magonjwa yanayoathiri nchi maskini na za kipato cha kati na kuongeza ufikiaji wa bidhaa za afya na vifaa vya matibabu vilivyopo. Mikataba ya kimataifa ya haki miliki pia ina mabadiliko ambayo yanaweza kuwezesha kuongezeka kwa upatikanaji wa bidhaa muhimu za dawa. Hata hivyo, mipango hii haitoshi kukabiliana na changamoto za kuhakikisha upatikanaji na uvumbuzi wa bidhaa zinazohitajika za afya na vifaa vya matibabu. Kazi kubwa inahitajika ili kubadilisha mwelekeo wa soko la dawa za kulevya kuelekea mataifa tajiri zaidi.

Dúkìá ìmọ̀ àti òwò Ìsọnísókí: Dúkìá ìmọ̀ ni àwọn iṣẹ́ ìmọ̀ ní ẹ̀ka ilé-iṣẹ́, sáyẹ́ńsì, lítírésọ̀ àti iṣẹ́ ọ̀nà. Ní ọ̀gangan ìṣẹ̀lẹ̀ ètò ìlera, ọ̀rọ̀ náà ní í ṣe pẹ̀lú àwọn àkòrí bí lílo àwọn òògùn aṣiṣẹ́-bí-orúkọ wọn, pàápàá jùlọ bí àwọn ilé-iṣẹ́ ṣe lè polongo àti ta àwọn ọjà wọ̀nyí láàrin àwọn àgbègbè kan pàtó. Àwọn ẹ̀tọ́ dúkìá ìmọ̀ àti àwọn òfin tí ó dè wọ́n ṣe pàtàkì sí ìṣàkóso àwọn gbèdéke àti àǹfààní sí àwọn òògùn, ṣùgbọ́n pẹ̀lú gẹ́gẹ́ bí amóríyá fun ìdàgbàsókè àwọn ọjà òògùn àti ìtọ́jú ìlera tuntun. Àríyànjiyàn ńlá ti wà ní àwọn ọdún lọ́ọ́lọ́ọ́ nípa ọ̀rọ̀ ààbò dúkìá ìmọ̀ tí ó jẹmọ́ níní àǹfààní sí àwọn òògùn aṣiṣẹ́ bí orúkọ wọn. Èyí gan-an ni bí ọ̀rọ̀ ṣe rí ní àwọn àgbègbè tí ìdàgbàsókè òògùn ti ṣe pàtàkì láti ṣe ìtọ́jú àrùn àjàkálẹ̀ àgbègbè kan, ṣùgbọ́n níbi tí ọjà náà kò ti tóbi tó láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìnáwó ìwádìí. Ìṣedéédé tí ó nílò láti wà láàrin àǹfààní àti èrè wà ní ọkàn àwọn àríyànjiyàn wọ̀nyí ó sì tẹ̀síwájú nípasẹ̀ àwọn ìjíròrò òwò ọ̀fẹ́ àti òfin. Èsì WHO Púpọ̀ iṣẹ́ WHO pẹ̀lú dúkìá ìmọ̀ àti òwò ní í ṣe pẹ̀lú ìhun World Trade Organization láti 2001, tí a mọ sí ìpinnu Doha àti Àdéhùn lórí àwọn Ọ̀rọ̀ Ajẹmówò Ẹ̀tọ́ Dúkìá Ìmọ̀ (TRIPS). Ní 2006, Àjọ WHO lórí Àwọn Ẹ̀tọ́ Dúkìá Ìmọ̀, Àrà ọ̀tun àti Ìlera Àwùjọ (CIPIH) ṣe àgbékalẹ̀ ìròyìn rẹ̀ tí ó ní àwọn àbá 60 tí wọ́n fojúsun mímú ìdàgbàsókè bá àrà ọ̀tun àti àgbéga níní àǹfààní sí àwọn òògùn. Láti ìgbà ìwọlé rẹ̀ sínú ipa Àdéhùn TRIPS, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ojútùú World Health Assemblies ti sọ fún WHO láti wá ojútùú sí ipa àwọn àdéhùn òwò àti ààbò dúkìá ìmọ̀ lórí ìlera àwùjọ àti níní àǹfààní sí òògùn. WHO ṣe àjọṣepọ̀ tímọ́tímọ́ pẹ̀lú àwọn àjọ àgbáyé àti ẹkùn tí wọ́n ní í ṣe, gẹ́gẹ́ bí World Trade Organization àti World Intellectual Property Organization, láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn Orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ lórí àwọn ọ̀rọ̀ Dúkìá ìmọ̀ àti àwọn ìlànà òwò, ṣíṣe ìdanilẹ́kọ̀ọ́ lórí ipa ìlera àwọn àdéhùn òwò, àtinúdá ìwádìí àti dúkìá ìmọ̀, àti ṣíṣe àgbékalẹ̀ àǹfààní sí àlàyé àṣẹ. Ipa: Àwọn ẹ̀tọ́ dúkìá ìmọ̀ sí òògùn àti àwọn ọjà ìlera mìíràn lè wà lórí ìmóríyá fún àwọn ẹ̀ka aládàáni láti lépa àrà ọ̀tun. Àmọ́ sá, ètò yìí ni ó wọ́n mú le fún àwọn ọjà tí wọn wà fún àwùjọ níbi tí ọjà àfojúsùn gbé kéré tàbí kò ní ìdánilójú. Àwọn orílẹ̀ èdè tí èrè wọn kéré tàbí jẹ́ abọ́ọ́dé, èyí tí wọ́n jẹ́ ìdá 80% iye àgbáyé, ni wọ́n wà fún títa ìdá 10% àwọn ọjà àgbáyé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn òògùn nítorí ìṣòro líle rà tàbí níní àǹfààní sí àwọn ọjà kòṣeémànìí. Òsì ń nípa lórí agbára ìràjà, àti àìlágbára àwọn òtòṣì ènìyàn láti sanwó ṣe àdínkù ìbéèrèfọ́jà pípé, èyí tí ó nípa lórí gbèdéke ìfẹ́ àwọn ilé-iṣẹ́ àgbékalẹ̀ láti jèrè. Àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́, ilé-iṣẹ́ ìpòògùn, àwọn àjọ olójú àánú àti àwọn àjọ tí kì í ṣe ti ìjọba ti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìpinnu ní àwọn ọdún lọ́ọ́lọ́ọ́ láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ọjà tuntun tako àwọn àìsàn tí ó ń kojú àwọn orílẹ̀ èdè òtòṣì àti alábọ́dé èrè àti láti mú ìgbéga bá níní àǹfààní sí àwọn ọjà ìlera àti irinṣẹ́ ìlera tí wọ́n ti wà nílẹ̀. Àwọn àdéhùn dúkìá ìmọ̀ lágbàáyé tún ní àwọn ìṣeéyípàdà tí ó lè ṣe agbátẹrù ìgbèrú àǹfààní sí àwọn ọjà òògùn kòṣeémànìí. Àmọ́ sá, àwọn ìpinnu wọ̀nyí kò tó láti borí àwọn ìdojúkọ pípèsè àǹfààní sí àti àrà ọ̀tun fún àwọn ọjà ìlera àti irinṣẹ́ ìlera tí kòṣeémànìí. Ó nílò ọ̀pọ̀lọpọ̀ iṣẹ́ láti mú àyípadà òjìji bá àwọn ọjà òògùn àgbáyé sí ọ̀dọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè ọlọ́rọ̀.

Ubuhlakani obenziwe ngengqondo nohwebo Uhlolojikelele: Impahla enobuhlakani bengqondo isho umsebenzi wobuhlakani emkhakheni wezimboni, ezesayensi, zemibhalo nezobuciko. Esimweni sokunakekelwa kwezempilo, umqondo uhlobene nezihloko ezinjengokusetshenziswa kwemithi ejwayelekile, ikakhulukazi ukuthi izinkampani zingamaketha futhi ziyidayise kanjani le mikhiqizo phakathi kwezifunda ezithile. Amalungelo empahla yobuhlakani kanye nemithetho ewabusayo ibalulekile kokubili ekulawuleni amazinga kanye nokufinyelela emithini, kodwa futhi njengesikhuthazo sokuthuthukiswa kwemithi emisha nemikhiqizo yokunakekelwa kwezempilo. Kube nenkulumompikiswano enkulu eminyakeni yakamuva mayelana nodaba lokuvikelwa kwempahla yengqondo ehlobene nokufinyelela emithini ejwayelekile. Lokhu kunjalo ikakhulukazi ezindaweni lapho ukuthuthukiswa kwezidakamizwa kuyadingeka ukuze kwelaphe isifo esitholakala esifundeni, kodwa lapho imakethe ingenkulu ngokwanele ukusekela izindleko zocwaningo. Ibhalansi edingekayo phakathi kokufinyelela nenzuzo yikona okuwumgogodla walezi zinkulumompikiswano futhi kuyaqhubeka ngezingxoxo zohwebo lwamahhala nokulawulwa. Impendulo yeWHO Umsebenzi omningi weWHO ngempahla yengqondo nohwebo uhlobene nohlaka lweNhlangano Yezohwebo Yomhlaba kusukela ngo-2001, olwaziwa ngele-Doha Declaration kanye neSivumelwano seTrade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS). Ngo2006, iWHO Commission on Intellectual Property Rights, Innovation and Public Health (CIPIH) yathumela umbiko wayo oqukethe izincomo ezingama60 okuhloswe ngazo ukugqugquzela ukuqamba okusha kanye nokwenza ngcono ukutholakala kwemithi. Selokhu kwaqala ukusebenza iSivumelwano seTRIPS, izinqumo eziningi zeWorld Health Assemblies zicele iWHO ukuthi ibhekane nomthelela wezivumelwano zohwebo kanye nokuvikelwa kwempahla yengqondo kumpilo yomphakathi kanye nokufinyelela emithini. IWHO isebenzisana eduze nezinye izinhlangano ezifanele zamazwe ngamazwe nezesifunda, njengeWord Trade Organization kanye neWorld Intellectual Property Organization, ukusekela Amazwe Angamalungu ezindabeni zempahla yengqondo nezinqubomgomo zohwebo, ukuqhuba ukuqeqeshwa ngomthelela wezempilo wezivumelwano zohwebo, ukusungula izinto ezintsha zocwaningo kanye impahla yengqondo, kanye nokwenza lula ukufinyelela olwazini lwelungelo lobunikazi. Umthelela: Amalungelo empahla yobuhlakani emithini neminye imikhiqizo yezokwelapha angaba isisusa sezinkampani ezizimele ukuthi zigqugquzeleke ukuqamba okusha. Kodwa-ke, le sistimu yenziwa yaba nzima kakhulu emikhiqizweni ehloselwe abantu abaningi lapho imakethe ekhokhayo enamandla incane noma ingaqinisekile. Amazwe anemali engenayo ephansi naphakathi, ahlanganisa ngaphezu kuka-80% wabantu bomhlaba, anesibopho sokuthengiswa kwezidakamizwa eziningi emhlabeni wonke ngo-10% ngenxa yobunzima bokuthenga noma ukuthola imikhiqizo edingekayo. Ubumpofu buthinta amandla okuthenga, futhi ukungakwazi kwabantu abampofu ukukhokha kunciphisa isidingo esisebenzayo, okubuye kuthinte izinga lenzalo yezinkampani ezenza inzuzo. Amazwe Angamalungu, imboni yemithi, izinhlangano ezisiza umphakathi kanye nezinhlangano ezingekho ngaphansi kukahulumeni zithathe izinyathelo eminyakeni yamuva nje ukuthuthukisa imikhiqizo emisha ngokumelene nezifo ezithinta amazwe ampofu kanye neholo eliphakathi kanye nokwandisa ukufinyelela emikhiqizweni yezempilo ekhona kanye nemishini yezokwelapha. Izivumelwano zomhlaba jikelele zempahla yengqondo nazo ziqukethe ukuguquguquka okungase kube lula ukufinyelela okwengeziwe emikhiqizweni yezemithi edingekayo. Ngakho, lezi zinhlelo azanele ukudlula izinselele zokuqinisekisa ukufinyeleleka kanye nokuqanjwa okusha kwemikhiqizo yezempilo edingekayo kanye nemishini yezokwelapha. Kudingeka umsebenzi omningi ukubuyisela emuva ukutshengiswa kwezimakethe zezidakamizwa zomhlaba maqondana namazwe acebe kakhulu.

የመሬት መንሸራተት አጠቃላይ እይታ: የመሬት መንሸራተት ከማንኛውም ሌላ የስነ-ምድር ክስተት የበለጠ የተስፋፋ ሲሆን በዓለም ላይ በየትኛውም ቦታ ሊከሰት ይችላል። በተፈጥሮ ክስተት ወይም በሰው እንቅስቃሴ ምክንያት ብዙ የአፈር፣ የድንጋይ ወይም የፍርስራሽ ክምችት ከተራራ ላይ ወደታች ሲንቀሳቀስ ይከሰታል። የጭቃ መንሸራተቶች ወይም የፍርስራሽ ፍሰቶችም በጣም የተለመዱ በፍጥነት የሚንቀሳቀሱ የመሬት መንሸራተት ዓይነቶች ናቸው። የመሬት መንሸራተቶች ከባድ ዝናብ ወይም ድርቅን፣ የመሬት መንቀጥቀጥን ወይም የእሳተ ገሞራ ፍንዳታዎችን ማስከተል ይችላሉ። ለመሬት መንሸራተት በጣም የተጋለጡ አካባቢዎች የሚከተሉት ናቸው:- በሸለቆዎች ታችኛው ክፍል ላይ ያሉ አካባቢዎችን ጨምሮ ቀጥ ባለ የመሬት ገጽታ; ቀደም ሲል በዱር እሳት የተቃጠለ መሬት፤ በደን መጨፍጨፍ ወይም ግንባታ በመሳሰሉት የሰው ልጆች እንቅስቃሴ ምክንያት የተሻሻለ መሬት፤ በወንዝ ወይም በወንዝ ዳርቻ የሚገኙ ጣቢያዎች፤ ማንኛውም አካባቢ የመሬት ወለል ፍሳሽ የሚመራበት ወይም መሬቱ በከፍተኛ ሁኔታ የረጠበ ነው። ከ1998-2017 ባለው ጊዜ ውስጥ የመሬት መንሸራተት 4 ነጥብ 8 ሚሊዮን ሰዎች ጐድቷል እንዲሁም ከ18 ሺህ በላይ ሰዎች መሞት ምክንያት ሆኗል። የአየር ንብረት ለውጥ እና የሙቀት መጠን መጨመር በተለይም በበረዶ እና በበረዶ በተሞሉ ተራራማ አካባቢዎች ተጨማሪ የመሬት መንሸራተት ያስከትላል ተብሎ ይጠበቃል። የበረዶ ግግር በሚቀልጥበት ጊዜ የድንጋይ ተዳፋት የበለጠ ያልተረጋጋ ሊሆን ይችላል ይህም የመሬት መንሸራተት ያስከትላል. ተጽዕኖ: የመሬት መንሸራተት በከፍተኛ ፍጥነት በሚፈስ ውኃ እና ፍርስራሾች ምክንያት ከፍተኛ የሞት እና የአካል ጕዳት ያስከትላል። በመሬት መንሸራተት የሚከሰተው የሞት መንስኤ በአብዛኛው የሚከሰተው በአሰቃቂ ሁኔታ ወይም በመታፈን በመያዛቸው ምክንያት ነው። የተሰበሩ የኤሌክትሪክ፣ የውኃ፣ የጋዝ ወይም የፍሳሽ ማስወገጃ ቧንቧዎች በተጎዳው ሕዝብ ላይ ጕዳት ወይም ሕመም ሊያስከትሉ ይችላሉ፣ ለምሳሌ በውኃ የሚተላለፉ በሽታዎች፣ የኤሌክትሪክ ኃይል መቍረጥ ወይም ከወደቁ ፍርስራሾች የሚመጡ ቁስሎች። በመሬት መንሸራተት የተጐዱ ሰዎች በቤተሰብ፣ በንብረት፣ በእንስሳት ወይም በሰብሎች መጥፋት ምክንያት የአጭር እና የረጅም ጊዜ የአዕምሮ ጤንነት ጉዳቶች ሊኖራቸው ይችላል። የመሬት መንሸራተት በጤና ሥርዓት እና እንደ ውኃ፣ ኤሌክትሪክ ወይም የግንኙነት መስመሮች ባሉ መሰረታዊ አገልግሎቶች ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ሊያሳድርም ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: በቂ የአስቸኳይ ጊዜ መከላከያ፣ ዝግጁነት፣ ምላሽ መስጠት እና መልሶ የማቋቋም እርምጃዎች ዘላቂ እና ወቅታዊ በሆነ መንገድ ከተተገበሩ የመሬት መንሸራተት የሚያስከትለውን አካላዊ እና ሰብአዊ ወጪ መጠን ሊቀነስ ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት በአስቸኳይ ጊዜያት ፍላጐቶችን እና ተግዳሮቶችን ሊጠብቁ የሚችሉ ቶሎ የማዳን እና ንቁ የጤና ሥርዓቶችን ለመገንባት ከአባል አገራት ጋር እየስራ ነው፥ ስለዚህ የአደጋ ጊዜ አደጋዎችን ለመቀነስ እና አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ ውጤታማ ምላሽ ለመስጠት የበለጠ እድል ይኖራቸዋል። ለአለምአቀፍ ድንገተኛ ሁኔታዎች የጤና ክላስተር መሪ እንደመሆኑ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ለሚከተሉት ምላሽ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር ይሠራል- ተገቢውን የምግብ መሟላት ማረጋገጥ; እንደ ክትባት፣ የህጻናትና የእናቶች ጤና እንዲሁም የአዕምሮ ጤንነት የመሳሰሉ የመጀመሪያ ደረጃ እንክብካቤ አገልግሎቶችን መልሶ ማቋቋም፣ ተንቀሳቃሽ የጤና ቡድኖችን ማሰባሰብ እና ማዳረስ፤ የወረርሽኝ ክትትል፣ ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና ምላሽ መስጠት፤ የጤና እርምጃን ለመደገፍ የአስቸኳይ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ ጥሪ ማድረግ።

Landslides Overview: Landslides are more widespread than any other geological event, and can occur anywhere in the world. They occur when large masses of soil, rocks or debris move down a slope due to a natural phenomenon or human activity. Mudslides or debris flows are also a common type of fast-moving landslide.Landslides can accompany heavy rains or follow droughts, earthquakes or volcanic eruptions. Areas most vulnerable to landslides include: steep terrain, including areas at the bottom of canyons; land previously burned by wildfires; land that has been modified due to human activity, such as deforestation or construction; channels along a stream or river; any area were surface runoff is directed or land is heavily saturated. Between 1998-2017, landslides affected an estimated 4.8 million people and cause more than 18 000 deaths. Climate change and rising temperatures are expected to trigger more landslides, especially in mountainous areas with snow and ice. As permafrost melts, rocky slopes can become more unstable resulting in a landslide. Impact: Landslides can cause high mortality and injuries from rapidly flowing water and debris. The most common cause of death in a landslide is trauma or suffocation by entrapment. Broken power, water, gas or sewage pipes can also result in injury or illness in the population affected, such as water-borne diseases, electrocution or lacerations from falling debris. People affected by landslides can also have short- and long-term mental health effects due to loss of family, property, livestock or crops. Landslides can also greatly impact the health system and essential services, such as water, electricity or communication lines. WHO Response: The magnitude of the physical and human costs from landslides can be reduced if adequate emergency prevention, preparedness, response and recovery measures are implemented in a sustainable and timely manner. WHO works with Member States to build resilient and proactive health systems that can anticipate the needs and challenges during emergencies so that they are more likely to reduce risks and respond effectively when needed. As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with partners to respond to: ensure appropriate food supplementation; restore primary care services, like immunization, child and maternal health, and mental health; assemble mobile health teams and outreach; conduct epidemic surveillance, early warning and response; call for emergency funding to support health action.

ruftawar kasa Tsakure: ruftawar kasa na yaɗuwa feyi da wasu kuma yana iya faruwa a koina a duniya. ana samun ruftawar kasa ne yayin da tarin kasa,kurar duwtsu suka yi kasa akan kansu or kuma a sakamakon aiyukan da dan adan keyi. ruftawar tabo ko na tarin kura wani sanan nan salo na ruftawar kasa, ana iya samun mamakon ruwa ko kuma a samu fari,girgizar kasa ko kuma wutar duste. Ban garorin da za a iya samun yiwuwar samun ruftawar kasa sun kunshi : Wuri mai hawa, wanda ya hada da wuraren da suke a kasan surquqi; wuraren da a da sun taba samun gobarar daji; kasa she da aka gurbata a sakamakon aikace aikacen biladama kamar sare itatuwa ko gine-gine; hanyoyin ruwa akan rafuka da koramu; da duk wai bigire inda. tsakani shekarar 1998 zuwa 2017 ,ruftawar kasa ya shafi kusan kimanin mutum miliyan 4.8 wanda yayi sana diyar rsa ran mutum 18,000. ana tsamma nin cewa chanjin yanayi da duma mar yanayi kan iya habbaka karuwar ruftawar kasa , musamman ma a wajejen da ke da tsaunuka da kankara. As permafrost ya narke, duwatsu kan iya za ma a yamutse wanda kan iya haifar da ruftawar kasa. impact: ruftawar kasa kan iya haifar the mace mace da raunuka. Firgici da shakewa a sakamakon maka lewa yayin riftawar kasa shi ne babban abun da ke sana diyyar mutuwa. ballewar wutar lantarki, ruwa, iskar gas,ku kuma magu da nun ruwa kan iya haifar da rauni ko rashin lafia ga alummar da masifa ta awka masu, kamar su cututtukan da ke da alska da ruwa, samun hadarin shokin, ko kuma gurba cewar yanayi sabo da taruwar bola. Mutanan da ruftawar ka sa ta sha fe su na fama da cutar rashin hankali ta yanzu ko kuma a nan gaba a sakamakon rashin iyalansu , dukiya da dabbobi ko tsirrai. Ruftawar kasa kan iya matukar shar tsarin kula da lafiya da bayar da aiyuka masu mahimmanci kamar su bayar da ruwa , wutar lantarki ko kuma layin wayar sa darwa. rahotan ƙungiyar lafiya ta duniya: girman barnan da ruftawar kasa ke haifarwa ga kasa da kuma alumma kan iya raguwa idan aka dauki mataken gaggawa da suka dace wajen kariya, shirin tunkarar da kuma aiwatar da hanyoyin gyara mai dorewa. Hukumar lafiya ta duniya na aiki da kasashe don gina kariya da tsaron tsarin lafiya wanda zai iya tsinkayar bukatu da kalubale a lokacin ballewar annoba don su iya rage hadurra da amsa kiran lokacin bukata. Hukumar lafiya ta duniya a matsayinta mai jan ragamar kula da: tabbatar da cewa an samar da ababan da ke inganta abinci; dawo da kananan asibitocin kula da lafiya a matakin farko, kamar rigakafi, kula da lafiya yara da masu jego da kuma kula da lafiyar kwakwalwa; tattara ma'aitakan lafiya wadanda kan je su dawo don samar masu da kananan ofisoshi; samar da hanyar kula da barkewar annoba da tunkararta; ana kira da ba da tallafi na gaggawa don karfa harkar kula da lafiya.

Maporomoko ya ardhi Muhtasari: Maporomoko ya ardhi yameenea zaidi kuliko tukio lingine lolote la kijiolojia, na yanaweza kutokea popote duniani. Hutokea wakati udongo mkubwa, miamba au kifusi unaposhuka kwenye mteremko kutokana na jambo la asili au shughuli za binadamu. Maporomoko ya udongo au mtiririko wa vifusi pia ni aina ya kawaida ya maporomoko ya ardhi yanayosonga kwa kasi. Maporomoko ya ardhi yanaweza kuambatana na mvua kubwa au kufuatia ukame, matetemeko ya ardhi au milipuko ya volkeno. Maeneo hatarishi zaidi kwa maporomoko ya ardhi ni pamoja na: ardhi yenye mwinuko, pamoja na maeneo chini ya korongo; ardhi iliyochomwa hapo awali na moto wa nyika; ardhi ambayo imebadilishwa kutokana na shughuli za binadamu, kama vile ukataji miti au ujenzi; njia kando ya mkondo au mto; eneo lolote lililopoteza muonekano linaelekezwa au ardhi imejaa sana. Kati ya 1998-2017, maporomoko ya ardhi yaliathiri takriban watu milioni 4.8 na kusababisha vifo zaidi ya 18,000. Mabadiliko ya hali ya hewa na kupanda kwa joto kunatarajiwa kusababisha maporomoko zaidi ya ardhi, haswa katika maeneo ya milimani yenye theluji na barafu. Kadiri barafu inavyoyeyuka, miteremko ya miamba inaweza kuyumba zaidi na kusababisha maporomoko ya ardhi. Athari: Maporomoko ya ardhi yanaweza kusababisha vifo vingi na majeraha kutokana na maji yanayotiririka kwa kasi na vifusi. Sababu ya kawaida ya kifo katika maporomoko ya ardhi ni kiwewe au kukosa hewa kwa kunaswa. Nishati iliyovunjika, maji, gesi au mabomba ya maji taka yanaweza pia kusababisha jeraha au magonjwa kwa watu walioathiriwa, kama vile magonjwa yanayotokana na maji, umeme au michubuko kutokana na uchafu unaoanguka. Watu walioathiriwa na maporomoko ya ardhi wanaweza pia kuwa na madhara ya afya ya akili ya muda mfupi na mrefu kutokana na kupoteza familia, mali, mifugo au mazao. Maporomoko ya ardhi yanaweza pia kuathiri pakubwa mfumo wa afya na huduma muhimu, kama vile maji, umeme au njia za mawasiliano. Majibu ya WHO: Ukubwa wa gharama za kimwili na za kibinadamu kutokana na maporomoko ya ardhi zinaweza kupunguzwa ikiwa hatua za kutosha za kuzuia dharura, kujiandaa, kukabiliana na uokoaji zitatekelezwa kwa njia endelevu na kwa wakati. WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama kujenga mifumo ya afya thabiti na tendaji ambayo inaweza kutarajia mahitaji na changamoto wakati wa dharura ili iwe na uwezekano mkubwa wa kupunguza hatari na kujibu kwa ufanisi inapohitajika. Kama nguzo ya afya inayoongoza kwa dharura za kimataifa, WHO hufanya kazi kwa kujibu washirika: hakikisha uongezaji wa chakula unaofaa; kurejesha huduma za msingi, kama vile chanjo, afya ya mtoto na uzazi, na afya ya akili; kukusanya timu za afya za rununu na kuwafikia; kufanya ufuatiliaji wa janga, onyo la mapema na majibu; wito wa ufadhili wa dharura kusaidia vitendo vya afya.

Ilẹ̀ yíya Ìsọnísókí: Ilẹ̀ yíya tàn káàkiri ju èyíkéyìí ìṣẹ̀lẹ̀ agbègbè lọ, wọ́n sì lè wáyé níbikíbi lágbàáyé. Wọ́n máa ń ṣẹlẹ̀ nígbà tí àwọn òkìtì ilẹ̀ ńlá, àwọn àpáta tàbí ìdọ̀tí bá kọjá sí ìsàlẹ̀ ilẹ̀ nítorí iṣẹ́ ìṣẹ̀dá kan tàbí iṣẹ́ ọwọ́ ènìyàn. Ilẹ̀ amọ̀ yíya tàbí ìsànká ìdọ̀tí náà jẹ́ oríṣìí ilẹ̀ yíya ayárawọ́ká kan tí ó gbajúmọ̀. Ilẹ̀ yíya lè wáyé lẹ́yìn àwọn òjò ńlá tàbí lẹ́yìn ọ̀gbẹlẹ̀, ilẹ̀ ríri tàbí. Àwọn agbègbè tí ó ṣe é ṣe kí Ilẹ̀ yíya tí wáyé ni: Ilẹ̀ gíga, tí ó fi mọ́ àwọn agbègbè tí ó wà nísàlẹ̀ àwọn ọ̀gbùn ńlá; ilẹ̀ tí iná ti jó rí; ilẹ̀ tí wọ́n tí wọ́n ti tún ṣe nítorí iṣẹ́ ọmọnìyàn, bí gígé igi tàbí ìkọ́lé; àwọn òpónà tí ó so mọ́ odò; èyíkéyìí agbègbè ibi tí ojú àgbàrá wà tàbí tí omi ti dágún sínú ilẹ̀. Láàrin 1998- 2017, ilẹ̀ yíya ti kọlù ó tó ènìyàn mílíọ̀nù 4.8 tí ó sì fa ikú ènìyàn tí ó ju 18, 000 lọ. Àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlọsókè ooru ni ìrètí wà pé yóò fa àwọn ilẹ̀ yíya, pàápàá jùlọ àwọn agbègbè tí òkè wà pẹ̀lú yìnyín lẹ́fú àti òjò dídì. Bí àwọn ilẹ̀ dídì ṣe ń yọ́, àwọn ìdàgẹ̀ẹ̀rẹ̀ àpáta lè ní àìfẹsẹ̀múlẹ̀ tí yóò yọrí sí ilẹ̀ yíya. Ipa: Ilẹ̀ yíya lè fa ikú púpọ̀ àti ìfarapa láti ara omi àti ìdọ̀tí tí ó ń sàn. Okùnfà ikú tí ó wọ́pọ̀ nínú ilẹ̀ yíya ni ìfarapa àti àìlèmí. Iná mọ̀nàmọ́ná, omi, gáàsì tàbí àwọn ọ̀pá ìgbẹ́ tí wọ́n fọ́ náà lè fa ìfarapa tàbí àìsàn lára àwọn ènìyàn tí ó kàn, bí àwọn àìsàn ara omi, gíganmọ́ná tàbí ìfarapa láti ara àwọn ìdọ̀tí tí ó ń jábọ́. Àwọn ènìyàn tí ilẹ̀ yíya nípa lórí wọn lè ní àìlera ìròrí ọlọ́jọ́ díẹ̀ àti ọlọ́jọ́ pípẹ́ nítorí pípàdánù àwọn ẹbí, dúkìá, ohun ọ̀sì tàbí èrè oko. Ilẹ̀ yíya náà lè nípa ńlá lórí ètò ìlera àti àwọn iṣẹ́ pàtàkì, bí omi, iná mọ̀nàmọ́ná tàbí àwọn ìlà ìbáraẹnisọ̀rọ̀. Èsì Àjọ Ìlera Àgbáyé: Títóbi àwọn iye ara àti ènìyàn láti ara ilẹ̀ yíya lè di díndínkù bí ààbò, ìgbáradì, ìfèsì àti òté ìpadàbọ̀sípò tí ó tó bá di àmúlò ní ọ̀nà kánrinkése àti ọ̀nà tí ó yára. WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ètò ìlera alágbára àti ìdarí tí ó lè fojúsọ àwọn ìlò àti ìdojúkọ lásìkò àwọn pàjáwìrì kí ó lè ṣe é ṣe fún wọn láti dín àwọn ewu kù àti kí wọ́n fèsì dáadáa nígbà tí ó bá nílò. Bí ìrànwọ́ ìlera ṣe ń síwájú fún àwọn pàjáwìrì àgbáyé, WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ láti fèsì sí: àrídájú àfikún oúnjẹ tí ó tọ́; ìdápadà àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú ìlera abẹ́lé, bí abẹ́rẹ́ àjẹsára, ìlera ọmọ àti ìyá, àti ìlera ọpọlọ; àtòpọ̀ àwọn ikọ̀ ìlera alágbèéká àti ìpèsè ìrànwọ́; ṣe àyẹ̀wò àjàkálẹ̀ àrùn, ìkìlọ̀ ìbẹ̀rẹ̀ àti èsì; ìpè fún ìrànwọ́ owó pàjáwìrì láti ṣe àtìlẹ́yìn fún iṣẹ́ ìlera.

Ukudilika komhlaba Uhlolojikelele: Ukudilika komhlaba kusabalele kakhulu kunanoma yimuphi omunye umcimbi wokwakheka komhlaba, futhi kungenzeka noma kuphi emhlabeni. Zenzeka lapho kukhona iqoqa elikhulu lwenhlabathi, amadwala noma imfucumfucu yehla emthambekeni ngenxa yesenzakalo semvelo noma okwenziwe umuntu. Ukudilika kodaka noma ukugeleza kwemfucumfucu nakho kuwuhlobo oluvamile lokudilika komhlaba okuhamba ngokushesha. Ukudilika komhlaba kungahambisana nezimvula ezinkulu noma kulandele isomiso, ukuzamazama komhlaba noma ukuqhuma kwentabamlilo ivolcano. Izindawo ezisengozini kakhulu yokudilika komhlaba zihlanganisa lezi: indawo ewumqansa, kuhlanganise nezindawo ezingaphansi kwemihosha; umhlaba owashiswa imililo eziqubukelayo phambilini; umhlaba oshintshiwe ngenxa yezenzo zabantu, njengokugawulwa kwamahlathi noma ukwakhiwa; imigudu egudla umfudlana noma umfula; noma iyiphi indawo lapho ukugeleza kwamanzi kuqondiswa noma umhlaba ugcwele kakhulu. Phakathi kuka 1998-2017, ukudilika komhlaba kuthinte abantu abalinganiselwa ezigidini ezingu4.8 futhi kwabangela ukufa kwabantu abangaphezu kuka18 000. Ukushintsha kwesimo sezulu nokukhuphuka kwamazinga okushisa kulindeleke ukuthi kubangele ukudilika kwenhlabathi okwengeziwe, ikakhulukazi ezindaweni ezinezintaba ezineqhwa. Njengoba ipermafrost incibilika, imithambeka enamadwala ingaba nokuntengantenga okuholela ekubhidlikeni komhlaba. Umthelela: Ukudilika komhlaba kungabangela ukufa okuphezulu kanye nokulimala okuvela emanzini agelezayo kanye nemfucumfucu. Isizathu esivame kakhulu sokufa ekubhidlikeni kwenhlabathi ukuhlukumezeka noma ukucindezelwa wukubambeka. Amandla aphukile, amanzi, igesi noma amapayipi okuthuthwa kwendle nakho kungaholela ekulimaleni noma ekuguleni kubantu abathintekile, njengezifo ezitholakala emanzini, ukucwiliswa kukagesi noma imihuzuko evela emfucumfucwini ewayo. Abantu abathintwe ukudilika kwenhlabathi bangaba nemiphumela yempilo yengqondo yesikhashana neyesikhathi eside ngenxa yokulahlekelwa umndeni, impahla, imfuyo noma izitshalo. Ukudilika komhlaba kungaba nomthelela omkhulu ohlelweni lwezempilo kanye nezinsiza ezibalulekile, ezifana namanzi, ugesi noma izintambo zokuxhumana. Impendulo yeWHO: Ubukhulu bezindleko ezingokwenyama nezomuntu ezivela ekubhidlikeni komhlaba zingancishiswa uma ukuvimbela okwanele kwezimo eziphuthumayo, ukulungela, ukusabela kanye nezinyathelo zokuthola kabusha zenziwa ngendlela eqhubekayo nangesikhathi esifanele. IWHO isebenza namazwe angamalungu ukuze kwakhiwe izinhlelo zezempilo eziqinile nezisebenzayo ezingalindela izidingo nezinselele ngesikhathi sezimo eziphuthumayo ukuze zikwazi ukunciphisa izingozi futhi ziphendule ngempumelelo lapho kudingekile. Njengomholi weqembu lezempilo ezimeni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO isebenza nozakwethu ukuphendula kulokhu: qinisekisa ukwesekwa kokudla okufanele; ukubuyisela izinsiza zokunakekelwa okuyisisekelo, njengokugoma, impilo yezingane kanye nomama, kanye nsimo sempilo yengqondo; ukuhlanganisa amaqembu ezempilo angomahambanendlwana kanye nokuxhumana; ukwenza ukubhekwa kobhubhane, ukuxwayisa kusenesikhathi kanye nokusabela; cela uxhaso lwezimali oluphuthumayo ukuze kusekelwe isenzo sezempilo.

የተመጣጠነ ምግብ እጥረት አጠቃላይ እይታ፦ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ሲባል የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ወይም ከመጠን በላይ መብላት፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ወይም የተበላሸ የተመጣጠነ ምግብ አጠቃቀም ማለት ነው። የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ድርብ ሸክም የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና ከመጠን በላይ ክብደት እና ውፍረት እንዲሁም ከአመጋገብ ጋር የተዛመዱ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ያካትታል። የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በአራት ዋና ዋና ዓይነቶች ይገለጻል፡- ደካማ መሆን፣ መቀንጨር፣ ዝቅተኛ ክብደት እና ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረት። ደካማ መሆን በ ዝቅተኛ ክብደት-ለ-ቁመት ይገለጻል። ብዙውን ጊዜ የቅርብ ጊዜ እና ከባድ የክብደት መቀነስን ያሳያል፣ ምንም እንኳን ለረጅም ጊዜ ሊቆይ ቢችልም። ብዙውን ጊዜ የሚከሰተው አንድ ሰው በቂ ጥራት እና ብዛት ያለው ምግብ ካልተመገበ እና/ ወይም ተደጋጋሚ ወይም ረዘም ያለ ሕመም ሲያጋጥመው ነው። በልጆች ላይ የሚከሰት ማባከን ተገቢ ህክምና ካልተደረገለት ከከፍተኛ የሞት አደጋ ጋር የተቆራኘ ነው። መቀንጨር እንደ ዝቅተኛ ቁመት-ለ-ዕድሜ ተብሎ ይገለጻል። ይህ በሽታ በአብዛኛው ከድህነት፣ ደካማ የእናቶች ጤንነት እና አመጋገብ፣ ተደጋጋሚ በሽታ እና/ወይም ተገቢ ያልሆነ አመጋገብ እና እንክብካቤ በመጀመርያው የሕይወት ዘመን ጋር ተያይዞ የሚመጣ ሥር የሰደደ ወይም ተደጋጋሚ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ውጤት ነው። መቀንጨር ልጆች አካላዊና አዕምሯዊ አቅማቸውን እንዳያሳድጉ ይከለክላቸዋል። ዝቅተኛ ክብደት ያለው ሰው ከዕድሜው ያነስ ክብደት ያለው ሰው ነው። ክብደቱ ዝቅተኛ የሆነ ሕፃን መቀንጨር፣ደካማ መሆን ወይም ሁለቱንም ሊኖረው ይችላል።. ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረት ለእድገትና ልማት አስፈላጊ የሆኑ ኢንዛይሞችን፣ ሆርሞኖችን እና ሌሎች ንጥረ ነገሮችን ለማምረት ለሰውነት ተግባራት አስፈላጊ የሆኑ ቫይታሚኖች እና ማዕድናት እጥረት ነው። ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደኅንነት እና ስለ COVID-19 ይማሩ። ተጽዕኖ: በ2018 መቀንጨር ከ5 ዓመት በታች የሆኑ 21.9% ወይም 149 ሚሊዮን ሕፃናትን ያጠቃ ሲሆን ደካማ መሆን ደግሞ 7.3% ወይም 49 ሚሊዮን ሕፃናትን ያጠቃል። ከአምስት ዓመት በታች ለሆኑ ሕፃናት ከሚሞቱት መካከል 45 በመቶ የሚሆኑት ከተመጣጠነ ምግብ እጥረት ጋር የተያያዙ ናቸው። እነዚህ በአብዛኛው የሚከሰቱት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ውስጥ ነው። በተመሳሳይም በእነዚህ አገሮች ውስጥ ከልክ ያለፈ ክብደት እና ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ሕፃናት ቍጥር እየጨመረ ነው። በዓለም ላይ ያለ እያንዳንዱ አገር በአንድ ወይም በብዙ የአመጋገብ ችግር ይሠቃያል። በሁሉም መልኩ የየአመጋገብ ስርአት ችግር መዋጋት ከዓለም አቀፍ የጤና ተግዳሮቶች አንዱ ነው። ሴቶች፣ ጨቅላ ሕፃናት፣ ልጆችና ታዳጊዎች ለጉዳት ተጋላጭ ናቸው። በሕይወቱ መጀመሪያ ላይ የተመጣጠነ ምግብን ማመቻቸት - ከተፀነሰበት ጊዜ አንሥቶ እስከ ሕፃኑ ሁለተኛ የልደት ቀን ድረስ ያሉትን 1000 ቀናት ጨምሮ - ለረጅም ጊዜ ጥቅሞች በተቻለ መጠን የተሻለውን የሕይወት ጅምር ያረጋግጣል። ድህነት በተመጣጠነ ምግብ እጥረት የመጠቃትና ለአደጋ የመጋለጥ እድልን ከፍ ያደርገዋል። ድሀ የሆኑ ሰዎች በተለያዩ የአመጋገብ ችግሮች የመጠቃት ዕድላቸው ከፍተኛ ነው። የተመጣጠነ ምግብ እጥረት የጤና እንክብካቤ ወጪን ይጨምራል፣ ምርታማነትን ይቀንሳል እንዲሁም የኢኮኖሚ እድገትን ያዘገየዋል፣ ይህም የድህነት እና የጤና እክል ዑደት እንዲቀጥል ሊያደርግ ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት ከአባል አገራት እና አጋሮች ጋር በመሆን እንደ ዘላቂ የልማት ግቦች አካል በ 2030 ሁሉንም ዓይነት የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ለማስወገድ ይሠራል። ይህን ግብ ማሳካት ውጤታማ የሆኑ የአመጋገብ ጣልቃ ገብነትዎችን በማግኘትና ዘላቂና ጠንካራ የሆኑ የምግብ ሥርዓቶች ጤናማ አመጋገብን ሁሉን አቀፍ ተደራሽነት ማረጋገጥ ላይ የተመሰረተ ነው። ለዚህም የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ ደረጃ የተመጣጠነ ምግብን የሚያበረታቱ ፖሊሲዎችን ይደግፋል እንዲሁም ማስረጃዎችን መሠረት ያደረጉ መመሪያዎችን ያዘጋጃል። ይህ ሥራ በ2012 የዓለም የጤና ጉባኤ ውሳኔ 65.6: የእናቶች፣ የሕፃናት እና የልጆች አመጋገብን በተመለከተ አጠቃላይ የአፈጻጸም እቅድ ነው። በተጨማሪም የተባበሩት መንግሥታት የአሥር ዓመት የአመጋገብ ስርዓት ተግባር ላይ ከ2016–2025 ዓ.ም. አስተዋጽኦ ያደርጋል። የተመጣጠነ ምግብ እጥረትን ለማስወገድ የሚወሰዱ እርምጃዎችም ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመከላከልና ለመቆጣጠር የሚያስችል ዓለም አቀፍ የድርጊት እቅድ ግብዓት ላይ ለመድረስ ወሳኝ ናቸው 2013–2020፣ ለሴቶች፣ ለህፃናት እና ለጎረምሶች ጤና ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ፥ እንዲሁም 2016–2030 ለዘላቂ ልማት የ2030 አጀንዳ።

Malnutrition Overview: Malnutrition refers to deficiencies or excesses in nutrient intake, imbalance of essential nutrients or impaired nutrient utilization. The double burden of malnutrition consists of both undernutrition and overweight and obesity, as well as diet-related noncommunicable diseases. Undernutrition manifests in four broad forms: wasting, stunting, underweight, and micronutrient deficiencies. Wasting is defined as low weight-for-height. It often indicates recent and severe weight loss, although it can also persist for a long time. It usually occurs when a person has not had food of adequate quality and quantity and/or they have had frequent or prolonged illnesses. Wasting in children is associated with a higher risk of death if not treated properly. Stunting is defined as low height-for-age. It is the result of chronic or recurrent undernutrition, usually associated with poverty, poor maternal health and nutrition, frequent illness and/or inappropriate feeding and care in early life. Stunting prevents children from reaching their physical and cognitive potential. Underweight is defined as low weight-for-age. A child who is underweight may be stunted, wasted or both. Micronutrient deficiencies are a lack of vitamins and minerals that are essential for body functions such as producing enzymes, hormones and other substances needed for growth and development. Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Impact: In 2018, stunting affected an estimated 21.9% or 149 million children under the age of 5 years, while wasting affected 7.3% or 49 million children under the age of 5 years. Around 45% of deaths among children under the age of 5 years are linked to undernutrition. These mostly occur in low- and middle-income countries. At the same time, in these same countries, rates of childhood overweight and obesity are rising. Every country in the world is affected by one or more forms of malnutrition. Combating malnutrition in all its forms is one of the greatest global health challenges. Women, infants, children and adolescents are at the highest risk of malnutrition. Optimizing nutrition early in life – including the 1000 days from conception to a child’s second birthday – ensures the best possible start in life, with long-term benefits. Poverty amplifies the risk of, and risks from, malnutrition. People who are poor are more likely to be affected by different forms of malnutrition. Malnutrition increases health care costs, reduces productivity and slows economic growth, which can perpetuate a cycle of poverty and ill-health. WHO response: WHO works with Member States and partners towards the goal of ending all forms of malnutrition by 2030 as part of the Sustainable Development Goals. Meeting this goal is contingent on securing universal access to effective nutrition interventions and to healthy diets from sustainable and resilient food systems. To this end, WHO advocates for policies that promote nutrition on a global scale and develop evidence-informed guidance for their implementation. This work is framed by the 2012 World Health Assembly resolution 65.6: Comprehensive implementation plan on maternal, infant and young child nutrition. It also contributes to the United Nations Decade of Action on Nutrition 2016–2025. Actions to end malnutrition are also vital for achieving the diet-related targets of the Global action plan for the prevention and control of noncommunicable diseases 2013–2020, the Global strategy for women’s, children’s, and adolescent’s health 2016–2030, and the 2030 Agenda for sustainable development.

Tamuwa Bayani: Tamuwa na nufin rashi ko wuce gona da iri a cikin cin abubuwan gina jiki, rashin daidaituwar sinadirai masu mahimmanci ko rashin amfani da sinadaran cikin abinci masu ƙarfi. Nauyin rashin abinci mai gina jiki biyu ya ƙunshi duka rashin abinci mai gina jiki da nauyi fiye da kima da mummunar ƙiba, da kuma nau'in abincin da ba ya sa yaɗuwar cututtuka. Rashin abinci mai gina jiki yana bayyana ta manyan hanyoyi guda huɗu: rama, da tsimbirewa, da rage nauyi, da kuma rashin ƙananan sinadaran jiki. Rama na nufin ƙarancin nauyin da tsayi. Sau da yawa yana nuni da asarar nauyi mai tsanani, ko da yake yana iya nace wa na dogon lokaci. Yawanci yana faruwa ne lokacin da mutum bai sami isasshen abinci mai inganci da yawa ba da/ko kuma yana fama da rashin lafiya akai-akai ko na tsawon lokaci. Rama a yara yana da alaƙa da haɗarin mutuwa idan ba a kula da su yadda ya kamata ba. Tsimbirewa na nufin ƙarancin tsaho don shekara. Sakamakon rashin abinci mai gina jiki na yau da kullum yana da alaƙa da talauci, rashin lafiyar uwa, da kuma rashin abinci mai sinadaran gian jiki, yawan rashin lafiya, da/ko cin abincin da bai dace ba da kuma kulawa a farƙon rayuwa. Tsimbirewa yana hana yara isa ga ƙarfinsu na zahiri da kuma ɓunƙasa ƙwaƙwalwarsu. Rage nauyi na nufin ƙarancin nauyi don shekara. Yaron da yake darashin nauyi zai iya tsimbirewa, rama ko duka. Rashin ƙananan sinadaran jiki sune rashin sinadarin da ake samu a cikin abinci dake ƙara lafiya da kuma wasu ma'adanai masu taimakawa jiki wajen samar da wani sinadari dake taimakawa wajen canza sinadarai, sinadarin da ke ƙarfafa jikin mutum wajen girma da sauran abubuwan da ake buƙata don girma da ɓunƙasa. Koyi game da Abinci da Kariyar Abinci da cutar COVID-19. Tasiri: A shekarar 2018, tsimbirewa ya shafi kimanin kashi 21.9% na yara miliyan 149 'yan ƙasa da shekaru 5, yayin da rama ya shafi kashi 7.3% na yara miliyan 49 'yan ƙasa da shekaru 5. Kimanin kashi 45% na mutuwar yara 'yan kasa da shekaru 5 na da alaƙa da rashin abinci mai gina jiki. Waɗannan galibi suna faruwa ne a ƙasashe masu ƙarancin ƙarfi da matsakaicin kudin shiga. A lokaci guda kuma, a waɗannan ƙasashe, yawan yara masu nauyi fiye da kima da masu mummunar ƙiba suna ƙaruwa. Kowace ƙasa a duniya tana fama da nau'i ɗaya ko fiye na cutar tamuwa. Yaki da cutar tamuwa a kowane fanni na ɗaya daga cikin manya-manyan ƙalubalen kiwon lafiya na duniya. Mata, jarirai, yara da matasa sun fi fuskantar barazanar kamuwa da cutar tamuwa. Inganta abinci mai gina jiki a farkon rayuwavgami da kwanaki 1000 daga ɗaukar ciki zuwa shekara biyu na yaro yana tabbatar da mafi kyawun farawa a rayuwa, tare da fa'idodi na dogon lokaci. Talauci yana ƙara haɗarin, da haɗari daga tamuwa. Mutanen da ke fama da talauci sun fi kamuwa da nau'ikan tamuwa daban-daban. Tamuwa yana sa ƙarin farashin kula da lafiya, yana rage yawan aiki da kuma rage saurin ci gaban tattalin arziki, wanda zai iya ci gaba da ɗaure talauci da rashin lafiya. Martanin 'hukumar lafiya ta duniya(WHO): WHO na aiki tare da 'yan ƙungiyoyin kasashe da abokan tarayya don cimma burin kawo karshen kowane nau'in tamuwa nan da shekarar 2030 a zaman wani ɓangare na Manufofin Ci gaba mai ɗorewa. Haɗuwar wannan muraɗin ya danganta ne kan samar da hanyoyi da zasu bada sakamakon da ake so da abinci mai gina jiki da kuma samun ingantaccen tsarin abinci mai ɗorewa. Don haka,"hukumar lafiya ta duniya"(WHO) tana ba da goyan bayan tsarin tafiyar da abubuwa don ƙara matsayin mahimmancin abinci mai gina jiki a ɗaukacin duniya da ɓunƙasa bayanan shaida don aiwatar da su. An tsara wannan aikin ta hanyar ƙudiri 65.6 na Majalisar Lafiya ta Duniya na 2012: Cikakken tsarin aiwatarwa akan abinci mai gina jiki na mata, jarirai da ƙananan yara. Hakan yana ba da gudummawar Shekaru Goma na Ayyukan Majalisar Dinkin Duniya kan abinci mai gina jiki 2016 zuwa 2025. Ayyukan kawo ƙarshen tamuwa suna da mahimmanci don cimma burin da suka shafi abinci na Tsarin Ayyukan Duniya don rigakafi da kula da cututtukan da ba a iya kamuwa da su ba 2013-2020, Tsarin Duniya don lafiyar mata, yara, da matasa 2016-2030, da kuma 2030 za'a aiwatar don ci gaba mai ɗorewa.

Utapiamlo Muhtasari: Utapiamlo unarejelea upungufu au ziada ya ulaji wa virutubishi, usawa wa virutubishi muhimu au kuharibika kwa matumizi ya virutubishi. Mzigo maradufu wa utapiamlo unajumuisha utapiamlo na uzito kupita kiasi na unene uliokithiri, pamoja na magonjwa yasiyoambukiza yanayohusiana na lishe. Utapiamlo hujidhihirisha katika aina nne kuu: kupoteza, kudumaa, uzito mdogo, na upungufu wa virutubishi. Kupoteza hufafanuliwa kuwa uzito mdogo kulingana na urefu. Mara nyingi inaonyesha kupoteza uzito hivi karibuni na kali, ingawa inaweza pia kudumu kwa muda mrefu. Kawaida hutokea wakati mtu hajapata chakula cha ubora na kiasi cha kutosha na/au amekuwa na magonjwa ya mara kwa mara au ya muda mrefu. Kupoteza kwa watoto kunahusishwa na hatari kubwa ya kifo ikiwa haitatibiwa ipasavyo. Kudumaa kunafafanuliwa kuwa ni urefu mdogo kulingana umri. Ni matokeo ya lishe duni au ya mara kwa mara, ambayo kwa kawaida huhusishwa na umaskini, afya duni ya uzazi na lishe, magonjwa ya mara kwa mara na/au ulishaji na matunzo yasiyofaa katika maisha ya awali. Kudumaa huwazuia watoto kufikia uwezo wao wa kimwili na kiakili. Uzito wa chini hufafanuliwa kama uzito mdogo kwa umri. Mtoto ambaye ana uzito pungufu anaweza kudumaa, kupotezwa au vyote kwa pamoja. Upungufu wa virutubishi ni ukosefu wa vitamini na madini ambayo ni muhimu kwa utendaji wa mwili kama vile kutengeneza vimeng'enya, homoni na vitu vingine vinavyohitajika kwa ukuaji na maendeleo. Jifunze kuhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19 Athari: Mnamo mwaka wa 2018, udumavu uliathiri wastani wa 21.9% au watoto milioni 149 walio chini ya umri wa miaka 5, wakati upotevu uliathiri 7.3% au watoto milioni 49 chini ya umri wa miaka 5. Takriban 45% ya vifo kati ya watoto chini ya umri wa miaka 5 vinahusishwa na utapiamlo. Haya mara nyingi hutokea katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati. Wakati huo huo, katika nchi hizo, viwango vya uzito wa watoto na fetma vinaongezeka. Kila nchi duniani imeathiriwa na aina moja au zaidi ya utapiamlo. Kupambana na utapiamlo katika aina zake zote ni mojawapo ya changamoto kubwa zaidi za afya duniani. Wanawake, watoto wachanga, watoto na vijana wako kwenye hatari kubwa zaidi ya utapiamlo. Kuboresha lishe mapema maishani - ikiwa ni pamoja na siku 1000 kutoka mimba hadi siku ya kuzaliwa ya pili ya mtoto - huhakikisha mwanzo bora zaidi maishani, na manufaa ya muda mrefu. Umaskini huongeza hatari, na hatari kutokana na, utapiamlo. Watu ambao ni maskini wana uwezekano mkubwa wa kuathiriwa na aina tofauti za utapiamlo. Utapiamlo huongeza gharama za huduma za afya, hupunguza tija na kupunguza kasi ya ukuaji wa uchumi, jambo ambalo linaweza kuendeleza mzunguko wa umaskini na afya mbaya. Jibu la WHO: WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama na washirika kufikia lengo la kukomesha aina zote za utapiamlo ifikapo 2030 kama sehemu ya Malengo ya Maendeleo Endelevu. Kufikia lengo hili kunategemea kupata ufikiaji wa wote kwa afya bora za lishe na lishe bora kutoka kwa mifumo endelevu na inayostahimili chakula. Kwa mwisho huu, WHO inatetea sera zinazokuza lishe kwa kiwango cha kimataifa na kuendeleza mwongozo ulio na ushahidi wa utekelezaji wake. Kazi hii imeandaliwa na azimio la 65.6 la Baraza la Afya Ulimwenguni la 2012: Mpango wa kina wa utekelezaji wa lishe ya mama, mtoto mchanga na mtoto mdogo. Pia inachangia Muongo wa Utekelezaji wa Umoja wa Mataifa kuhusu Lishe 2016–2025. Hatua za kukomesha utapiamlo pia ni muhimu katika kufikia malengo yanayohusiana na lishe ya Mpango wa Hatua wa Kimataifa wa kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyoambukiza 2013–2020, mkakati wa Kimataifa wa afya ya wanawake, watoto na vijana 2016–2030, na Ajenda ya 2030 ya maendeleo endelevu.

Àìjẹunrekánú Ìsọnísókí: Àìjẹunrekánú ni àwọn àìtó tàbí àpọ̀jù nínú jíjẹ èròjà aṣaralóore sínú, àìtó àwọn èròjà aṣaralóore pàtàkì tàbí àìṣedéédé ìlò èròjà aṣaralóore. Àjàgà oníbejì àìjẹunrekánú ní, àìjẹunkánú àti ìwúwojù àti ìsanrajù, àti àwọn àìsàn ajẹmọ́-oúnjẹ tí kì í ràn. Àìjẹunkánú máa ń farahàn ní ọ̀nà mẹ́rin: rírù-tí-kò-bá-gígadọ́gba, àìdàgbàbóṣeyẹ̀, àìlárabóṣetọ́, àti àìtó àwọn èròjà aṣaralóore kéékèèké. Rírù-tí-kò-bá-gígadọ́gba ni ìwúwo tí ó kéré fún gíga. Ó máa ń sáábà ṣàfihàn àdánù ìwúwo líle tí kò pẹ́, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó lè wà fún ọjọ́ pípẹ́. Ó sáábà máa ń ṣẹlẹ̀ nígbà tí ẹnìkan kò bá tíì jẹun tí ó tó tí ó sì pọ̀ àti bí wọ́n bá ti ní àwọn àìsàn òòrèkóòrè tàbí ọjọ́ pípẹ́. Rírù-tí-kò-bá-gígadọ́gba láàrin àwọn ọmọ ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ewu ikú bí kò bá sí ìtọ́jú tí ó yẹ. Àìdàgbàbóṣeyẹ̀ ni gíga tí kò tó fún ọjọ́ orí. Ó jẹ́ àbájáde àìjẹunkánú líle tàbí òòrèkóòrè, pàápàá jùlọ pẹ̀lú òsì, ìlera àti èròjà aṣaralóore tí kò dára láti ara ìyá , àìsàn òòrèkóòrè àti/tàbí oúnjẹ jíjẹ àti ìtọ́jú tí kò tọ́ níbẹ̀rẹ̀ ayé. Àìdàgbàbóṣeyẹ̀ máa ń dènà àwọn ọmọ láti ní àbùdá àrà àti ìlóye wọn. Àìlárabóṣetọ́ ni ìwúwo tí ó kéré fún ọjọ́ orí. Ọmọ tí ó ní àìlárabóṣetọ́ lè rán, rírù-tí-kò-bá-gígadọ́gba tàbí méjèèjì. Àìtó àwọn èròjà aṣaralóore ńlá ni àìsí àwọn èròjà ajira àti amáradàgbà fún ìwúlò ara bí ìpèsè àwọn ẹ́ńsáímù àti hòmóònù àti àwọn èròjà mìíràn tí ó nílò fún ìgbèrú àti ìdàgbàsókè. Ẹ kẹ́kọ̀ọ́ nípa Ìṣaralóore àti Ààbò Oúnjẹ àti COVID-19. Ipa: Ní 2018, àìdàgbàbóṣeyẹ̀ nípa lórí àpapọ̀ àwọn ọmọ 21.9% tàbí mílíọ̀nù 149 lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5, nígbà tí rírù-tí-kò-bá-gígadọ́gba nípa lórí àwọn ọmọ 7.3% tàbí mílíọ̀nù 49 lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5. Bí ìdá 45% láàrin àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5 ní wọ́n ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àìjẹunkánú. Àwọn wọ̀nyí sáábà máa ń ṣẹlẹ̀ láàrin àwọn orílẹ̀ èdè èdè kéékèèké àti alábọ́dé èrè. Ní àsìkò kan náà, ní awomt orílẹ̀ èdè wọ̀nyí kan náà, ìwọ̀n ìwúwojù àti ìsanrajù láàrin àwọn ọmọdé ń pọ̀ sí i. Orílẹ̀ èdè kọ̀ọ̀kan ní àgbáyé ni ọkàn tàbí ọ̀pọ̀ àwọn àìjẹunrekánú ń yọ lẹ́nu. Ìdènà gbogbo àwọn ẹ̀yà àìjẹunrekánú ni ọ̀kan lára àwọn ìṣòro ìlera àgbáyé tí ó tóbi jùlọ. Àwọn obìnrin, ìkókó, ọmọdé àti ọ̀dọ́ ni wọ́n wà nínú ewu àìjẹunrekánú jùlọ. Ṣíṣe àmúlò ìṣaralóore ní ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ayé - tí ó fi mọ́ àwọn 1000 ọjọ́ láti àsìkò ìbí títí di àsìkò ọjọ́ ìbí ọmọ kejì - ẹ rí dájú pé ìbẹ̀rẹ̀ ìgbé ayé tí ó dára jùlọ, pẹ̀lú àwọn àǹfààní ọjọ́ pípẹ́. Òsì máa ń ṣe àgbéga ewu, ewu láti ọ̀dọ́, àìjẹunrekánú. Àwọn ènìyàn tí wọ́n tòsì ni ó ṣe é ṣe kí onírúurú àwọn ẹ̀yà àìjẹunrekánú nípa lára wọn. Àìjẹunkánú máa ń mú ọ̀wọ́ngógó bá iyeó itojut ìlera, àdínkù iṣẹ́ àti ìdàgbàsókè ọrọ̀ ajé tí ó lọ́ra, èyí tí ó lè mú ìtẹ̀síwájú bá àsìkò òsì àti àìlera. Èsì WHO: WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti alábàáṣiṣẹ́pọ̀ lórí mímú òpin bá àwọn ẹ̀yà àìjẹunrekánú ní ọdún 2030 geget bí ara àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése. Mímú àfojúsùn yìí wá sí ìmúṣẹ ṣe pàtàkì lórí níní àǹfààní káríayé sí àwọn ìdásí ìṣaralóore pípé àti sí àwọn oúnjẹ aṣaralóore láti ara àwọn ètò oúnjẹ kánrinkése àti agbára. Nítorí náà, WHO polongo àwọn ìlànà tí wọ́n ń ṣe ìgbéga ìṣaralóore ní ìwọ̀n àgbáyé wọ́n sì set àgbékalẹ̀ ìlànà aṣàmúlò-ẹ̀rí fún àmúlò wọn. Wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ iṣẹ́ yìí ní Àpéjọ Ìlera Àgbáyé 2012 ìpinnu 65:6: Àmúlò gbòòrò ètò lórí ìṣaralóore oúnjẹ ìyá, ìkókó àti àwọn ọmọdé. Ó tún sojúúse fún Iṣẹ́ Ọdún mẹ́wàá United Nation lórí Oúnjẹ Aṣaralóore 2016-2025. Àwọn ìṣe láti fòpin sí àìjẹunrekánú tún ṣe pàtàkì láti ṣe àṣeyọrí àwọn àfojúsùn ajẹmọ́-oúnjẹ ti ètò ìṣe Àgbáyé fún ìdènà àti àkóso àwọn àìsàn 2013-2020, ọgbọ́n Àgbáyé fún ìlera àwọn obìnrin, ọmọ, àti ọ̀dọ́ 2016-2030, bẹ́ẹ̀ sì ni Ètò 2030 fún ìdàgbàsókè kánrinkése.

Ukungondleki kahle Uhlolojikelele: Ukungondleki kusho ukuntula noma ukweqisa ekudlaleni izakhi, ukungalingani kwezakhi ezibalulekile noma ukusetshenziswa kabi kwezakhi. Umthwalo ophindwe kabili wokungondleki uhlanganisa kokubili ukungondleki kahle nokukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala, kanye nezifo ezingathathelwana ezihlobene nokudla. Ukungondleki kahle kubonakala ngezindlela ezine ezibanzi: ukumosha, ukuminza, isisindo esingaphansi, kanye nokushoda kwemicronutrient. Ukumosha kuchazwa njengesisindo esiphansi sobude. Ngokuvamile kubonisa ukulahlekelwa kwesisindo kwakamuva futhi okunzima, nakuba kungase kuqhubeke isikhathi eside. Ngokuvamile kwenzeka lapho umuntu engazange abe nokudla kwekhwalithi eyanele nenani futhi/noma eke wagula njalo noma isikhathi eside. Ukumosha ezinganeni kuhlotshaniswa nengozi enkulu yokufa uma kungelashwanga ngendlela efanele. Ukuqina kuchazwa njengobude obuphansi beminyaka. Kuwumphumela wokungondleki okungapheli noma okuphindelelayo, okuvame ukuhlotshaniswa nobumpofu, impilo engeyinhle kanye nokudla komama okungenamsoco, ukugula njalo kanye/noma ukungondliwa ngendlela engafanele nokunakekelwa esemncane. Ukuntula kuvimbela izingane ekufinyeleleni amandla azo ngokomzimba nangokwengqondo. Isisindo esiphansi sichazwa njengesisindo esiphansi sobudala. Ingane enesisindo esingaphansi kungenzeka imile, imoshwe noma kokubili. Ukushoda kwezakhamzimba ukuntuleka kwamavithamini namaminerali abalulekile ekusebenzeni komzimba njengokukhiqiza ama-enzyme, amahomoni nezinye izinto ezidingekayo ekukhuleni nasekuthuthukisweni. Funda mayelana Nokudla Okunempilo Nokuphepha Kokudla kanye ne-COVID-19 Umthelela: Ngo-2018, ukukhubazeka kuthinte izingane ezilinganiselwa ku-21.9% noma izigidi ezingu-149 ezineminyaka engaphansi kweminyaka engu-5 ubudala, kanti ukumosha kuthinte u-7.3% noma izingane eziyizigidi ezingu-49 ezineminyaka engaphansi kweminyaka engu-5. Cishe u-45% wokufa kwezingane ezineminyaka engaphansi kwemi-5 kuhlobene nokungondleki kahle. Lokhu kwenzeka kakhulu emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi. Ngesikhathi esifanayo, kula mazwe afanayo, amazinga ezingane ezikhuluphele ngokweqile ayanda. Wonke amazwe emhlabeni ahlaselwa uhlobo olulodwa noma ngaphezulu lokungondleki. Ukulwa nokungondleki kuzo zonke izinhlobo zakho kungenye yezinselelo ezinkulu zezempilo emhlabeni wonke. Abesifazane, izinsana, izingane kanye nentsha basengozini enkulu yokungondleki. Ukuthuthukisa ukudla okunomsoco kusenesikhathi empilweni - okuhlanganisa izinsuku eziyi-1000 kusukela ekukhulelweni kuya osukwini lwesibili lokuzalwa lwengane - kuqinisekisa isiqalo esihle kakhulu empilweni, esinezinzuzo zesikhathi eside. Ubumpofu bukhulisa ubungozi, kanye nobungozi bokungondleki. Abantu abampofu maningi amathuba okuba bahlaselwe yizinhlobo ezahlukene zokungondleki. Ukungondleki kwandisa izindleko zokunakekelwa kwezempilo, kunciphisa ukukhiqiza futhi kunciphisa ukukhula komnotho, okungase kuqhubekisele phambili umjikelezo wobumpofu nokugula. Impendulo yeWHO: IWHO isebenza Namazwe Angamalungu kanye nabalingani ekufezeni umgomo wokuqeda zonke izinhlobo zokungondleki ngo-2030 njengengxenye Yezinjongo Zokuthuthukiswa Okuqhubekayo. Ukufeza lo mgomo kuncike ekuqinisekiseni ukufinyeleleka komhlaba wonke ekungeneleleni okunomsoco okusebenzayo kanye nokudla okunempilo okuvela ezinhlelweni zokudla ezizinzile neziqinile. Kuze kube manje, iWHO imela izinqubomgomo ezikhuthaza umsoco emhlabeni wonke futhi zithuthukise isiqondiso esinolwazi ngobufakazi ukuze zisetshenziswe. Lo msebenzi wakhiwe yisinqumo soMhlangano Wezempilo Womhlaba ka-2012 esithi 65.6: Uhlelo oluphelele lokusebenzisa ukondleka komama, usana kanye nengane encane. Iphinde ibe negalelo ku-United Nations Decade of Action on Nutrition 2016–2025. Izenzo zokuqeda ukungondleki zibalulekile futhi ukuze kuzuzwe okuhlosiwe okuhlobene nokudla kwe-Global action plan yokuvimbela nokulawulwa kwezifo ezingathathelwana 2013–2020, isu Lomhlaba wonke lezempilo yabesifazane, izingane, kanye nentsha 2016–2030, kanye ne-Ajenda ka-2030. ukuze kube nentuthuko esimeme.

ማጅራት ገትር አጠቃላይ እይታ: ማጅራት ገትር የአንጎል እና የጀርባ አጥንትን የሚሸፍኑ ሽፋኖች ከባድ ኢንፌክሽን ነው. ይህ አሰቃቂ በሽታ ከፍተኛ የሕዝብ ጤና ችግር ሆኖ ቀጥሏል። በሽታው ባክቴሪያዎችን፣ ፈንገሶችን ወይም ቫይረሶችን ጨምሮ በብዙ የተለያዩ በሽታ አምጪ ተህዋሲያን ሊከሰት ይችላል፣ ነገር ግን ከፍተኛው ዓለም አቀፍ ሸክም የባክቴሪያ ማጅራት ገትር ይታያል። የተለያዩ ባክቴሪያዎች ማጅራት ገትርን ሊያስከትሉ ይችላሉ። ስትሬፕቶኮከስ የሳንባ ምች ፣ ሄሞፊለስ ኢንፍሉዌንዛ ፣ ኒሴሪያ ሜኒንጂቲዲስ በተደጋጋሚ የሚያጋጥም በሽታ ነው ። የሜኒንጎኮክ ማጅራት ገትር የሚያመጣው ኤን.ሜኒንጂቲዲስ ትልቅ ወረርሽኝ የመፍጠር አቅም ያለው ነው። የኤን. ሜኒንጂቲዲስ 12 የሴሮ ግሩፖች ተለይተዋል፣ ከእነዚህ ውስጥ 6 ቱ( ኤ፣ ቢ፣ ሲ፣ ዋ፣ ኤክስ እና አይ) ወረርሽኝ ሊያስከትሉ ይችላሉ። የሜኒንጎኮክ ሜኒንጂቲስ በማንኛውም ዕድሜ ላይ ያለ ማንኛውንም ሰው ሊጐዳ ይችላል፣ ግን በዋነኝነት ሕፃናትን፣ የቅድመ ትምህርት ቤት ሕፃናትን እና ወጣቶችን ይጎዳል። በሽታው በተለያዩ ሁኔታዎች ሊከሰት ይችላል ፣ከዘፈቀደ ጒዳዮች፣ ትናንሽ ክላስተሮች እስከ ትላልቅ ወረርሽኞች በመላው ዓለም ከወቅታዊ ልዩነቶች ጋር። በሴሮግራም መሠረት ይለያያል የጂኦግራፊያዊ ስርጭት እና የወረርሽኝ አቅም ። ከፍተኛው የሜኒንጎኮክ ሜኒንጂቲስ ሸክም የሚከሰተው በምዕራብ በኩል ከሴኔጋል እስከ ምሥራቅ በኩል እስከ ኢትዮጵያ ድረስ በሚዘረጋው ከሰሃራ በታች በሚገኘው የአፍሪካ ሜኒንጂቲስ ወገብ ውስጥ ነው። ኤን. ሜኒንጂቲዲስ የተለያዩ በሽታዎችን ሊያስከትል ይችላል። ወራሪ የሜኒንጎኮክ በሽታ( አይኤምዲ) በኤን. ሜኒንጊቲዲስ የሚከሰቱ ወራሪ በሽታዎችን ያመለክታል፣ ሴፕቲሲሚያ፣ አርትራይተስ እና ሜኒንጊቲስ ጨምሮ። በተመሳሳይም፣ ኤስ.የሳንባ ምች የኦቲቲስ እና የሳንባ ምች ጨምሮ ሌሎች ወራሪ በሽታዎችን ያስከትላል። የመተላለፊያ መንገድ፡- ሜኒንጂቲስን የሚያስከትሉ ባክቴሪያዎች ከሰው ወደ ሰው የሚተላለፉት በአተነፋፈስ ወይም በጉሮሮ በሚለቀቁ ጠብታዎች አማካኝነት ነው። በቅርብ እና ረዘም ላለ ጊዜ ንክኪ – ለምሳሌ መሳም፣ ማስነጠስ ወይም የሆነ ሰው ላይ መሳል፣ ወይም በበሽታው ከተያዘ ሰው ጋር በቅርበት መኖር የበሽታውን ስርጭት ያመቻቻል። የመራቢያ ጊዜው በአማካይ 4 ቀናት ነው ግን ከ 2 እስከ 10 ቀናት ሊሆን ይችላል። ኔይሰሪያ ሜኒንጂቲዲስ ሰዎችን ብቻ ነው የሚያጠቃው። ባክቴሪያው በጕሮሮ ውስጥ ሊጓጓዝ ይችላል እናም አንዳንድ ጊዜ አይሎ የሰውነት መከላከያዎችን ሊያሸንፍ ይችላል ይህም ኢንፌክሽኑ በደም ፍሰት በኩል ወደ አንጎል እንዲሰራጭ ያስችለዋል። ከፍተኛ ቁጥር ያለው ሕዝብ( ከ 5 እስከ 10%) በማንኛውም ጊዜ ኔይሰሪያ ሜኒንጂቲዲስን በጉሮሮው ውስጥ ይይዛል። ምልክቶች:- የማጅራት ገትር በጣም የተለመዱ ምልክቶች አንገት መቆንጠጥ፣ ከፍተኛ ትኩሳት፣ ለብርሃን ስሜታዊነት፣ ግራ መጋባት፣ ራስ ምታት እና ማስታወክ ናቸው። ከ 5% እስከ 10% የሚሆኑት ታካሚዎች ይሞታሉ፣ በተለምዶ ምልክቶቹ ከታዩ ከ 24 እስከ 48 ሰዓታት ውስጥ በቅድመ ምርመራ እና በቂ ህክምና ቢደረግም እንኳ ። ባክቴሪያዊ ማጅራት ገትር ከ 10% እስከ 20% በሚሆኑ በሕይወት የተረፉ ሰዎች ላይ የአንጎል ጕዳት፣ የመስማት ችሎታ መቀነስ ወይም የመማር ችግር ሊያስከትል ይችላል። እምብዛም ያልተለመደ፣ ግን የበለጠ ከባድ( እና ብዙውን ጊዜ ለሞት የሚዳርግ) የሜኒንጎኮክ በሽታ ዓይነት ሜኒንጎኮክ ሴፕቲሲያሚያ ነው፣ ይህም በደም መፍሰስ እና ፈጣን የደም ዝውውር ግጭት ተለይቶ ይታወቃል። ሜኒንጆኮካል ማጅራት ገትር የተባለ በሽታ መጀመሪያ ላይ ምርመራ ከተደረገ በኋላ የአከርካሪ ፈሳሽ መኖሩን የሚያሳይ የአከርካሪ አጥንት ፈሳሽ በክሊኒካል ምርመራ ሊደረግ ይችላል። ባክቴሪያው አንዳንድ ጊዜ በአከርካሪ ፈሳሽ ማይክሮስኮፒ ምርመራዎች ውስጥ ሊታይ ይችላል። ምርመራው የሚረጋገጠው ባክቴሪያውን ከአከርካሪ ፈሳሽ ወይም ከደም ናሙናዎች በማሳደግ ወይም በፖሊሜራዝ ሰንሰለት ምላሽ(ፒሲአር) ነው። በአሁኑ ጊዜ የሚገኙት ምርመራዎች በርካታ ውስንነቶች ቢኖራቸውም ምርመራው እንደ አግሉቲኔሽን ምርመራዎች ባሉ ፈጣን የምርመራ ሙከራዎች ሊደገፍ ይችላል። የሜኒንጎኮክ ሴሮ ግሩፖችን መለየት እና ለፀረ-ተህዋሲያን ተጋላጭነት ምርመራ የቁጥጥር እርምጃዎችን ለመወሰን አስፈላጊ ናቸው። ለማጅራት ገትር የምርመራ ዘዴዎች ተጨማሪ መመሪያ ለማግኘት ከዚህ በታች ይመልከቱ: በኒሴሪያ ማኔንጅተስ፣ በስትሬፕቶኮከስ የሳንባ ምችና በሄሞፊለስ ኢንፍሉዌንዛ ምክንያት የሚመጣ የማጅራት ገትር በሽታን ለይቶ ለማወቅ የሚረዱ የቤተ ሙከራ ዘዴዎች የባክቴሪያ ማጅራት ገትር በሽታን በፖሊሜራዝ ሰንሰለት ምላሽ(ፒሲአር) ለመመርመር የሚያስችሉ የላብራቶሪ ቁሳቁሶች። ስለ ማጅራት ገትር ምርመራ ተጨማሪ መረጃ ለማግኘት ሥራችንን ይመልከቱ- የማጅራት ገትር ምርመራን ማሻሻል ይመልከቱ። ህክምና፡- የሜኒንጎኮክ በሽታ ለሞት ሊዳርግ የሚችል እና የህክምና ድንገተኛ ሁኔታ ነው። ወደ ሆስፒታል ወይም የጤና ማዕከል መግባት አስፈላጊ ሲሆን ተገቢው አንቲባዮቲክ ህክምና በተቻለ ፍጥነት መጀመር አለበት። ተገቢው አንቲባዮቲክ ህክምና በተቻለ ፍጥነት መጀመር አለበት፣ በተለይም የአከርካሪ ቀዶ ጥገና ከተከናወነ በኋላ እንዲህ ዓይነቱ ቀዶ ህክምና ወዲያውኑ ሊከናወን ይችላል። ህክምናው ከጡንቻ ቀዳዳ በፊት የሚጀመር ከሆነ ባክቴሪያዎችን ከጀርባ አጥንት ፈሳሽ ለማዳበር እና ምርመራውን ለማረጋገጥ አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል። ይሁን እንጂ የምርመራው ማረጋገጫ ህክምናውን ማዘግየት የለበትም። የተለያዩ አንቲባዮቲኮች ፔኒሲሊን፣ አምፒሲሊን እና ሴፍትሪያክሶንን ጨምሮ ኢንፌክሽኑን ማከም ይችላሉ። በአፍሪካ ውስጥ በወረርሽኝ ሁኔታዎች ውስጥ በጤና መሠረተ ልማት እና ሀብቶች ውስን በሆኑ አካባቢዎች ሴፍትሪያክሶን ተመራጭ መድኃኒት ነው። ክትባት እና መከላከያ በሜኒንጎኮክ በሽታ ላይ ፈቃድ የተሰጣቸው ክትባቶች ኸጠጘነዑ ከ40 ዓመታት በላይ ሆኗቸዋል። ከጊዜ በኋላ የዘር ሽፋን እና የክትባት ተገኝነት ላይ ከፍተኛ መሻሻል ታይቷል፣ ግን እስከዛሬ ድረስ በሜኒንጎኮክ በሽታ ላይ ሁለንተናዊ ክትባት የለም። ክትባቶች ለሴሮግሩፕ የተወሰኑ ከመሆናቸውም በላይ የሚሰራበት ጥበቃ የተለያየ ርዝመት ያለው ሲሆን ይህም የትኛው ዓይነት ጥቅም ላይ መዋሉ ላይ የተመሰረተ ነው። ከ 2010 ጀምሮ የሜኒንጎኮክ ኤ ተጓዳኝ ክትባት ከሣሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ ሜኒንጂቲስ ቀበቶ ውስጥ በጅምላ የመከላከያ ክትባት ዘመቻዎች አማካይነት ተዘርግቷል፣ ይህም የ ኤ ሴሮ ግሩፕ ጒዳዮችን በእጅጉ ቀንሷል። ሦስት ዓይነት የሜኒንጎኮክ ክትባቶች ይገኛሉ: በዋናነት በአፍሪካ ለወረርሽኙ ምላሽ ለመስጠት ጥቅም ላይ የዋሉ የፖሊሳካራይድ ክትባቶች ወረርሽኙን ለመከላከል እና ምላሽ ለመስጠት ጥቅም ላይ የዋሉ የተጣመሩ ክትባቶች። በፕሮቲን ላይ የተመሰረተ ክትባት፣ በኤን. ሜኒንግቲዲስ ቢ. ይህ ክትባት በተለመደው የክትባት መርሃ ግብር ውስጥ ተካትቷል( ከ 2020 ጀምሮ አራት ሀገሮች) እና ለወረርሽኙ ምላሽ ለመስጠት ጥቅም ላይ ውሏል። ስለ ሜኒንጎኮክ ክትባቶች እና ክትባት ተጨማሪ መረጃ ስለ ማጅራት ገትር አይሲጂ ክትባት ክምችት ተጨማሪ መረጃ ለማግኘት። ኬሞፕሮፊላክሲስ: የሜኒንጎኮክ ማጅራት ገትር ካለበት ሰው ጋር የቅርብ ንክኪ ላለው ሰው በፍጥነት አንቲባዮቲክ መስጠት የመተላለፍ አደጋን ይቀንሳል። ከአፍሪካ ማጅራት ገትር ቀበቶ ውጭ ለቅርብ ግንኙነቶች ኬሞፕሮፊላክሲስ ይመከራል። በአፍሪካ ሜኒንጂቲስ ቀበቶ ውስጥ ለቅርብ ግንኙነቶች ወረርሽኝ ባልሆኑ ሁኔታዎች ውስጥ ኬሞፕሮፊላክሲስ ይመከራል። ሲፕሮፍሎክሳሲን አንቲባዮቲክ ተመራጭ አንቲባዮቲክ ሲሆን ሴፍትሪያክሰን ደግሞ አማራጭ ነው።

Meningitis Overview: Meningitis is a serious infection of the meninges, the membranes covering the brain and spinal cord. It is a devastating disease and remains a major public health challenge. The disease can be caused by many different pathogens including bacteria, fungi or viruses, but the highest global burden is seen with bacterial meningitis. Several different bacteria can cause meningitis. Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis are the most frequent ones. N. meningitidis, causing meningococcal meningitis, is the one with the potential to produce large epidemics. There are 12 serogroups of N. meningitidis that have been identified, 6 of which (A, B, C, W, X and Y) can cause epidemics. Meningococcal meningitis can affect anyone of any age, but mainly affects babies, preschool children and young people. The disease can occur in a range of situations from sporadic cases, small clusters to large epidemics throughout the world, with seasonal variations. Geographic distribution and epidemic potential differ according to serogroup. The largest burden of meningococcal meningitis occurs in the meningitis belt, an area of sub-Saharan Africa, which stretches from Senegal in the west to Ethiopia in the east. N. meningitidis can cause a variety of diseases. Invasive meningococcal disease (IMD) refers to the range of invasive diseases caused by N. meningitidis, including septicemia, arthritis and meningitis. Similarly, S. pneumoniae causes other invasive diseases including otitis and pneumonia. Transmission: The bacteria that cause meningitis are transmitted from person-to-person through droplets of respiratory or throat secretions from carriers. Close and prolonged contact – such as kissing, sneezing or coughing on someone, or living in close quarters with an infected person, facilitates the spread of the disease. The average incubation period is 4 days but can range between 2 and 10 days. Neisseria meningitidis only infects humans. The bacteria can be carried in the throat and can sometimes overwhelm the body's defences allowing infection to spread through the bloodstream to the brain. A significant proportion of the population (between 5 and 10%) carries Neisseria meningitidis in their throat at any given time. Symptoms: The most common symptoms of meningitis are a stiff neck, high fever, sensitivity to light, confusion, headaches and vomiting. Even with early diagnosis and adequate treatment, 5% to 10% of patients die, typically within 24 to 48 hours after the onset of symptoms. Bacterial meningitis may result in brain damage, hearing loss or a learning disability in 10% to 20% of survivors. A less common, but even more severe (and often fatal), form of meningococcal disease is meningococcal septicaemia, which is characterized by a haemorrhagic rash and rapid circulatory collapse. DiagnosisInitial diagnosis of meningococcal meningitis can be made by clinical examination followed by a lumbar puncture showing a purulent spinal fluid. The bacteria can sometimes be seen in microscopic examinations of the spinal fluid. The diagnosis is confirmed by growing the bacteria from specimens of spinal fluid or blood, or by polymerase chain reaction (PCR). Diagnosis can also be supported by rapid diagnostic tests such as agglutination tests, although currently available tests have several limitations. The identification of the meningococcal serogroups and testing for susceptibility to antibiotics are important to define control measures. For more guidance on diagnostic methods for meningitis see below: Laboratory methods for the diagnosis of meningitis caused by Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, and Haemophilus influenzae Laboratory materials for the diagnosis of bacterial meningitis by polymerase chain reaction (PCR). For more information on meningitis diagnosis see Our Work - Improving Meningitis Diagnosis Treatment: Meningococcal disease is potentially fatal and is a medical emergency. Admission to a hospital or health centre is necessary and appropriate antibiotic treatment must be started as soon as possible. Appropriate antibiotic treatment must be started as soon as possible, ideally after the lumbar puncture has been carried out if such a puncture can be performed immediately. If treatment is started prior to the lumbar puncture it may be difficult to grow the bacteria from the spinal fluid and confirm the diagnosis. However, confirmation of the diagnosis should not delay treatment. A range of antibiotics can treat the infection, including penicillin, ampicillin and ceftriaxone. Under epidemic conditions in Africa in areas with limited health infrastructure and resources, ceftriaxone is the drug of choice. Vaccines and immunization Licensed vaccines against meningococcal disease have been available for more than 40 years. Over time, there have been major improvements in strain coverage and vaccine availability, but to-date, no universal vaccine against meningococcal disease exists. Vaccines are serogroup specific and the protection they confer is of varying duration, dependent on which type is used. Since 2010, a meningococcal A conjugate vaccine has been rolled out through mass preventive immunization campaigns in the meningitis belt of sub-Saharan Africa, dramatically bringing down cases of the A serogroup. There are three types of meningococcal vaccines available: Polysaccharide vaccines used in outbreak response, mainly in Africa Conjugate vaccines used in prevention and outbreak response. Protein based vaccine, against N. meningitidis B. It has been introduced into the routine immunization schedule (four countries as of 2020) and used in outbreak responseFor more information on meningococcal vaccines and immunization. For more information on the meningitis ICG vaccine stockpile. Chemoprophylaxis: Giving antibiotics promptly to close contacts of a person with meningococcal meningitis decreases the risk of transmission. Outside the African meningitis belt, chemoprophylaxis is recommended for close contacts In the African meningitis belt, chemoprophylaxis for close contacts is recommended in non-epidemic situations. Ciprofloxacin antibiotic is the antibiotic of choice, and ceftriaxone an alternative.

Cutar sanqarau Qarin bayani: cutar sanqarau babbar cuta ce wadda take mamaye qwaqwalwa da kuma laka. Cuta ce mai muni, kuma ta zamto babban kalubale ga lafiyar jama'a. Bugu da qari, cutar na iya haifar da cutuka daban-daban, sai dai amma ana ayyana ta cikin mafi girma a duniya. Qwayoyin cutuka mabanbanta ka iya haifar da wannan cuta ta sanqarau. Qwayoyin Streptococcus pneumoniae, da Haemophilus influenzae, da kuma Neisseria meningitidis, su ne mafi yawa da ake mu’amala da su. Qwayoyin N. meningitidis, su na haifar da meningococcal meningitis, wanda ke iya haifar da manyan cututtuka. Akwai kimanin rukuni 12 na N. meningitidis da aka gano, 6 daga cikinsu (A, B, C, W, X da Y) na iya haifar da varkewar annoba. Meningococcal meningitis na iya shafar kowa da kowa, sai dai galibi yana shafar jarirai da yara masu zuwa makaranta da matasa. Cutar na iya kasancewa cikin yanayi daban-daban, daga ƙaramin mataki zuwa babbar annoba a duniya, tare da sauyin yanayi. Raba yankuna ka iya sawa qwayoyin su bambanta bisa ga rukunin su. Mafi girman nauyin cutar sanqarau yana faruwa ne a yankin Saharar Afirka, wanda ya taso daga Senegal ta yamma zuwa qasar Habasha ta gabas. N. meningitidis yana iya haifar da cutuka daban-daban. Cutar sankarau mai bazazna ta (IMD) tana nufin cutukan da ke haifar da cutar ta N. meningitidis, da septicemia, da arthritis da kuma meningitis. Haka kuma, ita ma S. pneumoniae tana haifar da wasu cutuka masu va ta ciki da suka haxa da xaukewar kunne da ciwon huhu. Yaxawa: qwayoyin da ke haifar da cutar sanqarau suna yaxuwa tsakanin mutum da mutum, ta hanyar ɗigon ruwa na numfashi ko xaukewar makogwaro daga ma su ɗauka. kusanci da kasancewa na lokaci mai tsayi, kamar sumbata, atishawa ko tari ga wani, ko zama a kusa da mai cutar, yana sawa cutar ta yaxu a sauƙaƙe. Matsakaicin lokacin xaukar shi ne kwanaki huxu 4, ai dai yana iya kasancewa tsakanin kwanaki biyu 2 zuwa goma 10. Neisseria meningitidis yana cutar da bil Adama ne kawai. Ana iya ɗaukar kwayoyin cutar a cikin makogwaro, kuma wani lokaci suna iya mamaye garkuwar jiki, wanda ke barin kamuwa da cuta ya yaxu ta cikin jini zuwa qwaqwalwa. Kaso mai girma na yawan jama'a (tsakanin 5 zuwa 10%) na ɗauke da Neisseria meningitidis a cikin makogwaronsu a kowane lokaci. Alamomi: Alamun cutar sanqarau su ne sandarewar wuya, zazzaɓi mai qarfi, rikicewar jiki, da ciwon kai da kuma amai. Ko da an gano asalin cutar a matakin farko, kaso niyar 5% zuwa goma 10% na marasa lafiya suna mutuwa, a cikin sa'o'i 24 zuwa 48 bayan bayyanar cutukan. Qwayoyin cutar sanqarau na iya la’anta qwaqwalwa, da barazanar ji, ko naqasa kashi goma 10 zuwa 20% na waɗanda suka tsira. Nau’in cutar sanqarau na meningococcal shi ne mafi ƙanƙanta, kuma mai saurin yin kisa, wanda ke saurin fitar da jini nan da nan. Gane asalin cutar ta meningococcal meningitis za a iya yin sa ne ta hanyar binciken asibiti, tare da huda gavar da ke nuna ruwan qashin baya. Wani lokacin ana iya ganin qwayoyin cutar ta hanyar gwaje-gwajen da ake yi, na qashin baya. Ana tabbatar da gane asalin qwayoyin ne ta hanyar girman su, daga samfuran ruwan qashin baya ko jini, ko ta hanyar abinda bincike ya nu na. Haka kuma ana iya samun ingancin binciken ta hanyar gwaje-gwaje masu saurin ganowa, kamar gwajin jini na (agglutination), wanda ke dakatar da jini, sai dai gwaje-gwajen da ake yi a yanzu yana da wasu sharaxai da yawa. Gano rukunin qwayoyin meningococcal da gwajin su, yana da mahimmanci don sanin matakan da za a xauka. Don ƙarin sani kan hanyoyin gano cutar ta sanqarau, ga wasu matakai da za a duba a ƙasa: Hanyoyin gwaje-gwaje don gano abinda ke haddsa ciwon sanqarau na Neisseria meningitidis, da Streptococcus pneumoniae, da Haemophilus influenzae. Kayan xakin gwaje-gwaje don gano cutar sanqarau ta qwayar cuta ta hanyar PCR, wato polymerase chain reaction. Don ƙarin bayani kan cutar ta sanqarau, zaka iya duba cigaban da aikin mu ya samar, kan cutar sanqarau. Jiyya: Cutar sanqarau tana haifar da rasa rai, kuma tana buqatar kulawar gaggawa ta likita. Zuwa asibiti ko wata cibiyar lafiya ya zama wajibi, kuma dole ne a fara maganin riga-kafi da ya da ce a kan lokaci. Dole ne a fara riga-kafi da ya dace da wuri, bayan an samu wata alama ta bayyana, ko da zarar an samu qashin baya ya tavu. Idan an fara qarvar magani kafin tavuwar lakar mutum, da wahala qwayoyin su girma daga ruwan qashin baya, kuma a tabbatar da gane asalin su. Saboda da haka, tabbatar da gano qwayoyin na asali,, ba zai kawo tsaiko wajen jiyya ba. Yawancin magungunan riga-kafi da suka haxa da penicillin, ampicillin da kuma ceftriaxone na iya magance kamuwa da cutukan. A yanayin tsarin annoba a qasashen Afirka, cikin yankunan da suke da ƙarancin kayan aikin kiwon lafiya, qwayar magani ta ‘ceftriaxone’ ita ce wadda suka fi amfani da ita. Allurar rig-akafi da kuma riga-kafi. Ana samun damar sahalewar yin riga-kafin cutar sanqarau fiye da shekaru arba’in 40. Tsawon lokaci, an yi nasarar samun ci gaba a fannin ɗaukar nauyi da kuma samun alluran riga-kafi, amma har kawo yanzu, babu wani maganin riga-kafi da duniya ta tsaya a kan sa game da cutar sanqarau. Alluran riga-kafi kariyar da suke bayarwa tana bambanta wani lokacin, hakan yana da alaqa da irin nau'in da aka yi amfani da shi. Tun daga shekarar 2010, aka fara fitar da riga-kafin cutar sanqarau ta hanyar yaƙi da cutar sanqarau, a yankin kudu da Saharar Afirka, wanda ke kawo raguwar samun vullar ta ga rukunin A. Akwai nau'ikan allurar riga-kafin meningococcal guda uku da ake da su: An yi amfani da allurar riga-kafin polysaccharide don xaukar matakan kariya na varkewar cutar, musamman a qasashen Afirka. An yi amfani da gamayyar magungunan don riga-kafi na barkewar amsawar cutar. Alurar riga-kafi ta Protein, na bada kariya daga qwayoyin N. meningitidis B. An qaddamar da ita cikin jadawalin riga-kafi na yau da kullun a ƙasashe huɗu kamar a shekarar 2020, kuma an yi amfani da ita wajen riga-kafin cutar sanqarau. Don neman ƙarin bayani kan riga-kafin cutar sanqarau na ICG. Qwayoyin ‘Chemoprophylaxis’: Ba da maganin riga-kafi cikin gaggawa, don taimakawa mutumin da ke xauke da cutar meningococcal meningitis, hakan yana rage yaxuwar cutar. A qasashen ketare ana bada shawara kan ‘chemoprophylaxis’ don abokan hulɗa. A yankin Afirka kuwa, ana ba da shawarwari ne kan ‘chemoprophylaxis’ don abokan hulɗa a cikin yanayin da ba na annoba ba. Maganin riga kafi na Ciprofloxacin shi ne magani da aka zava, kuma ceftriaxone ka a madadin sa.

Ugonjwa wa Uti wa mgongo Muhtasari: Homa ya uti wa mgongo ni maambukizi makubwa ya utando wa ubongo, utando unaofunika ubongo na uti wa mgongo. Ni ugonjwa mbaya na bado ni changamoto kubwa ya afya ya umma. Ugonjwa huu unaweza kusababishwa na vimelea mbalimbali vya magonjwa ikiwa ni pamoja na bakteria, fangasi au virusi, lakini mzigo mkubwa zaidi duniani unaonekana na meninjitisi ya bakteria. Bakteria kadhaa tofauti wanaweza kusababisha ugonjwa wa meningitis. Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis ndizo zinazotokea mara nyingi zaidi. N. meningitis, inayosababisha meninjitisi ya meningococcal, ndiyo yenye uwezo wa kuzalisha magonjwa makubwa ya milipuko. Kuna serogroups 12 za N. meningitidis ambazo zimetambuliwa, 6 ambazo (A, B, C, W, X na Y) zinaweza kusababisha magonjwa. Meningococcal meningitis inaweza kuathiri mtu yeyote wa umri wowote, lakini huathiri zaidi watoto wachanga, watoto wa shule ya awali na vijana. Ugonjwa huu unaweza kutokea katika hali mbalimbali kutoka kwa matukio ya hapa na pale, makundi madogo hadi magonjwa makubwa ya milipuko duniani kote, na tofauti za msimu. Usambazaji wa kijiografia na uwezekano wa janga hutofautiana kulingana na serogroup. Mzigo mkubwa zaidi wa meninjitisi ya meningococcal hutokea katika ukanda wa meninjitisi, eneo la Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara, ambalo linaanzia Senegal upande wa magharibi hadi Ethiopia upande wa mashariki. N. meningtidis inaweza kusababisha magonjwa mbalimbali. Ugonjwa wa meningococcal vamizi (IMD) unarejelea aina mbalimbali za magonjwa vamizi yanayosababishwa na N. meningitis, ikiwa ni pamoja na septicemia, arthritis na meningitis. Vile vile, S. pneumoniae husababisha magonjwa mengine ya uvamizi ikiwa ni pamoja na otitis na pneumonia. Uambukizaji: Bakteria wanaosababisha homa ya uti wa mgongo huambukizwa kutoka kwa mtu hadi kwa mtu kupitia matone ya ute wa upumuaji au koo kutoka kwa wabebaji. Kugusana kwa karibu na kwa muda mrefu - kama vile kumbusu, kupiga chafya au kukohoa kwa mtu, au kuishi karibu na mtu aliyeambukizwa, hurahisisha kuenea kwa ugonjwa huo. Kipindi cha wastani cha incubation ni siku 4 lakini kinaweza kuanzia siku 2 hadi 10. Neisseria meningitidis huambukiza wanadamu tu. Bakteria hao wanaweza kubebwa kwenye koo na wakati mwingine wanaweza kulemaza ulinzi wa mwili na hivyo kuruhusu maambukizi kuenea kupitia mfumo wa damu hadi kwenye ubongo. Sehemu kubwa ya idadi ya watu (kati ya 5 na 10%) hubeba Neisseria meningitidis kwenye koo zao wakati wowote. Dalili: Dalili za kawaida za homa ya uti wa mgongo ni shingo ngumu, homa kali, kuhisi mwanga, kuchanganyikiwa, kuumwa na kichwa na kutapika. Hata kwa utambuzi wa mapema na matibabu ya kutosha, 5% hadi 10% ya wagonjwa hufa, kawaida ndani ya masaa 24 hadi 48 baada ya kuanza kwa dalili. Bakteria wa uti wa mgongo unaweza kusababisha uharibifu wa ubongo, upotevu wa kusikia au ulemavu wa kujifunza katika 10% hadi 20% ya waathirika. Aina ya ugonjwa wa meningococcal isiyo ya kawaida, lakini mbaya zaidi (na mara nyingi mbaya) ni septicaemia ya meningococcal, ambayo ina sifa ya upele wa hemorrhagic na kuanguka kwa kasi kwa mzunguko wa damu. Ugunduzi wa awali wa meninjitisi ya meningococcal unaweza kufanywa kwa uchunguzi wa kimatibabu na kufuatiwa na kuchomwa kwa uti wa mgongo na kuonyesha kiowevu cha uti wa mgongo. Bakteria wakati mwingine inaweza kuonekana katika uchunguzi wa microscopic wa maji ya uti wa mgongo. Utambuzi huo unathibitishwa kwa kukuza bakteria kutoka kwa vielelezo vya maji ya uti wa mgongo au damu, au kwa ukinzani wa polymerase chain (PCR). Utambuzi pia unaweza kuungwa mkono na vipimo vya haraka vya uchunguzi kama vile vipimo vya agglutination, ingawa vipimo vinavyopatikana sasa vina vikwazo kadhaa. Utambulisho wa serogroups za meningococcal na kupima kwa urahisi wa antibiotics ni muhimu ili kufafanua hatua za udhibiti. Kwa mwongozo zaidi juu ya njia za utambuzi wa ugonjwa wa meningitis tazama hapa chini: Njia za maabara za utambuzi wa ugonjwa wa meningitis unaosababishwa na Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, na Haemophilus influenzae Nyenzo za maabara za utambuzi wa meninjitisi ya bakteria kwa mmenyuko wa mnyororo wa polymerase (PCR). Kwa habari zaidi kuhusu utambuzi wa homa ya uti tazama Kazi Yetu - Kuboresha Utambuzi wa Homa ya Uti Matibabu: Ugonjwa wa meningococcal unaweza kusababisha kifo na ni dharura ya matibabu. Kulazwa hospitalini au kituo cha afya ni muhimu na matibabu mwafaka ya antibiotiki lazima yaanzishwe haraka iwezekanavyo. Tiba inayofaa ya antibiotiki lazima ianzishwe haraka iwezekanavyo, haswa baada ya kuchomwa kwa lumbar ikiwa kuchomwa kama hicho kunaweza kufanywa mara moja. Iwapo matibabu yataanza kabla ya kuchomwa kwa lumbar inaweza kuwa ngumu kukuza bakteria kutoka kwa maji ya uti wa mgongo na kudhibitisha utambuzi. Hata hivyo, uthibitisho wa uchunguzi haupaswi kuchelewesha matibabu. Aina mbalimbali za antibiotics zinaweza kutibu maambukizi, ikiwa ni pamoja na penicillin, ampicillin na ceftriaxone. Chini ya hali ya janga barani Afrika katika maeneo yenye miundombinu na rasilimali chache za afya, ceftriaxone ndiyo dawa ya kuchagua. Chanjo na kinga Chanjo zilizo na leseni dhidi ya ugonjwa wa meningococcal zimepatikana kwa zaidi ya miaka 40. Baada ya muda, kumekuwa na maboresho makubwa katika chanjo ya matatizo na upatikanaji wa chanjo, lakini hadi sasa, hakuna chanjo ya kimataifa dhidi ya ugonjwa wa meningococcal. Chanjo maalum ya serogroup na ulinzi wanayotoa ni wa majira tofauti, kulingana na aina ipi inayotumika. Tangu 2010, chanjo ya meningococcal A conjugate imetolewa kupitia kampeni kubwa za kinga katika ukanda wa uti wa mgongo wa Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara, na hivyo kupunguza kwa kiasi kikubwa kesi za serogroup A. Kuna aina tatu za chanjo za meningococcal zinazopatikana: Chanjo za polysaccharide zinazotumika katika kukabiliana na milipuko, haswa barani Afrika Chanjo zilizochanganywa zinazotumika katika kuzuia na kukabiliana na mlipuko. Chanjo ya msingi ya protini, dhidi ya N. meningtidis B. Ilianzishwa katika ratiba ya kawaida ya chanjo (nchi nne kufikia 2020) na kutumika katika kukabiliana na mlipukoKwa maelezo zaidi kuhusu chanjo ya meningococcal na chanjo. Imeletwa katika ratiba ya kawaida ya chanjo (nchi nne kufikia 2020) na kutumika katika kukabiliana na mlipukoKwa maelezo zaidi kuhusu chanjo ya meningococcal na chanjo. Chemoprophylaxis: Kutoa antibiotiki mara moja ili kufunga mawasiliano ya mtu aliye na meninjitisi ya meningococcal hupunguza hatari ya maambukizi. Nje ya ukanda wa meningitis ya Kiafrika, chemoprophylaxis inapendekezwa kuwepo kwa mawasiliano ya karibu Katika ukanda wa meningitis ya Kiafrika, chemoprophylaxis kwa mawasiliano ya karibu inapendekezwa katika hali zisizo za janga. Antibiotiki ya Ciprofloxacin ni antibiotiki ya chaguo, na ceftriaxone mbadala.

Ibà yínrùnyínrùn Ìsọnísókí: Ibà yínrùnyínrùn jẹ́ àìsàn àwọn awọ ọpọlọmọ́pàáyìn, àwọn awọfẹ́lẹ́ tí wọ́n bo ọpọlọ àti ọ̀pá ẹ̀yìn. Ó jẹ́ àìsàn apanirun tí ó sì jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ìṣòro ìlera gbòógì láwùjọ. Oríṣiríṣi àwọn kòkòrò àrùn tí ó fi mọ́ bakitéríà, fọ́ńgáì tàbí fáírọ́ọ̀sì lè fa àìsàn yìí, ṣùgbọ́n àjàgà àgbáyé tí ó ga jùlọ wà nínú ibà yínrùnyínrùn kòkòrò bakitéríà. Onírúurú àwọn bakitéríà lè fa ibà yínrùnyínrùn. Sírẹfurokókọ́ọ̀sì nùmóníè, Amofílọ́ọ̀sì infùluẹ́ńíè, Nèìséríà mẹnigẹtáídììsì ni awont tí ó wọ́pọ̀ jùlọ. Nèìséríà mẹnigẹtáídììsì, tí ó ń fa ibà yínrùnyínrùn mẹnigokóká, ni èyí tí ó ṣe é ṣe láti pèsè àjàkálẹ̀ àrùn ńlá. Àwọn ọ̀wọ́ aláńtíjínìnìn 12 Nèìséríà mẹnigẹtáídììsì ni wọ́n ti ṣe ìdámọ̀, mẹ́fà nínú èyí tí (A, B, C, W, X, àti X) lè fa àwọn àjàkálẹ̀ àrùn. Ibà yínrùnyínrùn Mẹnigokóká lè mú ẹnikẹ́ni ní ọjọ́ orí èyíkéyìí, ṣùgbọ́n àwọn ìkókó ni ó máa ń mú, àwọn ọmọ ilé ẹ̀kọ́ jéléósinmi àti ọ̀dọ́mọdé. Àrùn náà lè ṣẹlẹ̀ ní ìwọ̀n àwọn ipò láti orí àwọn ọ̀ràn òòrèkóòrè, àwọn ìjẹyọ kékeré dórí àjàkálẹ̀ àrùn ńlá káàkiri àgbáyé, pẹ̀lú onírúurú àsìkò. Ìtànká agbègbè àti ọjọ́ iwájú àjàkálẹ̀ àrùn yàtọ̀ gẹ́gẹ́ bí ọ̀wọ́ áńtíjínìnnì. Ìṣòro ibà yínrùnyínrùn mẹnigokóká máa ń ṣẹlẹ̀ ní ẹkùn ibà yínrùnyínrùn, agbègbè àyíká Sahara Afíríkà kan, èyí tí ó fẹ̀ láti Senegal ní ìwọ̀-oòrùn dé Ethiopia ní ìlà oòrùn. Nèìséríà mẹnigẹtáídììsì lè fa onírúurú àìsàn. Àrùn mẹnigokóká atànkálẹ̀ (IMD) ń tọ́ka sí onírúurú ìtànkálẹ̀ àwọn àrùn tí Nèìséríà Mẹnigẹtáídììsì ń fà, tí ó fi mọ́ májèlé inú ẹ̀jẹ̀, àwọ́ká àti ibà yínrùnyínrùn. Bákan náà, S. nùmóníè ń fa àwọn àrùn atànkálẹ̀ mìíràn tí ó fi mọ́ ọyún-etí àti òtútù àyà. Ìtànká: Bakitéríà tí ó ń ṣe ìtànká ibà yínrùnyínrùn máa ń tàn ká láti ara ènìyàn-sí-ènìyàn nípasẹ̀ ẹ̀kán omi òpónà ìmí tàbí ọ̀fun tí ó ń jáde láti ara àwọn aláàárẹ̀. Àjọṣepọ̀ pẹ́kípẹ́kí àti àjọṣepọ̀ pípẹ́ – bí ìfẹnukonu, sínsín tàbí ikọ́ lórí ènìyàn, tàbí gbígbé ní àwọn ààyè kékeré pẹ̀lú ẹni tí ó ní àrùn, ń ṣe ìtànkálẹ̀ àrùn náà. Àpapọ̀ àsìkò ìsàba ni àwọn ọjọ́ 4 ṣùgbọ́n ó lè tó àwọn ọjọ́ 2 sí 10. Nèìséríà mẹnigẹtáídììsì máa ń mú ènìyàn nìkan. Bakitéríà náà lè wà ní ọ̀nà ọ̀fun ó sì lè bo gbogbo àwọn sọ́jà ara nígbà mìíràn tí yóò fi ààyè gba àrùn náà láti tàn nípasẹ̀ ẹ̀jẹ̀ sí ọpọlọ. Ẹ̀ka pàtàkì àwọn ènìyàn (láàrin 5 àti 10%) gbé Nèìséríà mẹnigẹtáídììsì nínú ọ̀nà ọ̀fun wọn ní àsìkò èyíkéyìí. Àmì àrùn: Àwọn àmì àrùn yínrùnyínrùn tí wọ́n wọ́pọ̀ ju ni ọrùn wíwo, ibà líle, ìnímọ̀lára sí iná, ìrújú, ẹ̀fọ́rí àti èébì. Kódà pẹ̀lú àyẹ̀wò àtètèse àti ìtọ́jú pípé, 5% sí 10% àwọn aláàárẹ̀ ń kú, láàrin wákàtí 24 sí 48 lẹ́yìn ìbẹ̀rẹ̀ àwọn àmì àrùn. Kòkòrò àrùn yínrùnyínrùn lè fa ìbàjẹ́ ọpọlọ, àìgbọràn tàbí ìṣòro ìkẹ́kọ̀ọ́ nínú 10% sí 20% àwọn tí wọ́n yè é. Èyí tí kò wọ́pọ̀ jùlọ, ṣùgbọ́n tí ó lè jùlọ (ó lè panirun), ẹ̀yà àrùn mẹnigokóká ni mẹnigokóká sẹpisémíà, èyí tí ó ní àbùdá kúrúnà pupa àti ìdáwọ́ ìsàn ẹ̀jẹ̀. Àyẹ̀wò Àyẹ̀wò ìsáájú àrùn yínrùnyínrùn mẹnigokóká lè ṣe é ṣe nípasẹ̀ àyẹ̀wò àfọwọ́kàn tí ìfabẹ́rẹ́beegun-ẹ̀yìn tí ń ṣàfihàn omi inú ọ̀pá ẹ̀yìn yóò tẹ̀lé. Ó ṣe é ṣe kí bakitéríà wà nínú àwọn àyẹ̀wò máíkírósíkóòpù inú omi ọ̀pá ẹ̀yìn. Àyẹ̀wò náà yóò di òtítọ́ nípa mímú ìdàgbàsókè bá àwọn àpẹẹrẹfáyẹ̀wò bakitéríà láti inú omi ọ̀pá ẹ̀yìn tàbí ẹ̀jẹ̀, tàbí nípasẹ̀ èsì ẹ̀wọ́n polímíréèsì (PCR). Àyẹ̀wò tún tún lè jẹ́ ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún láti ọwọ́ àwọn àyẹ̀wò ìwádìí ayákánkán bí àwọn àyẹ̀wò ìsẹ́po áńtíjínìnnì inú ẹ̀jẹ̀, àmọ́ sá àwọn àyẹ̀wò tí wọ́n wà báyìí ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ gbèdéke. Ìdámọ̀ àwọn ọ̀wọ́ mẹnigokóká àti àyẹ̀wò fún agbára òògùn agbógunti-kòkòrò ṣe pàtàkì láti sọ àwọn òté ìṣàkóso. Fún ìtọ́nisọ́nà sí i lórí àwọn ìlànà àyẹ̀wò fún àrùn yínrùnyínrùn wo ìsàlẹ̀: Àwọn ìlànà láàbù fún àyẹ̀wò ibà yínrùnyínrùn tí Nèìséríà Mẹnigẹtáídììsì, Sírẹfurokókọ́ọ̀sì nùmóníè, àti Amofílọ́ọ̀sì infùluẹ́síè ń fà. Àwọn èròjà láàbù dun àyẹ̀wò bakitéríà yínrùnyínrùn láti ọwọ́ èsì ẹ̀wọ́n polímíréèsì (PCR). Fún àlàyé sí i lórí ibà yínrùnyínrùn et wo Iṣẹ́ Wa - Mímú Ìtẹ̀síwájú bá Àyẹ̀wò Ibà Yínrùnyínrùn. Ìtọ́jú: Àrùn mẹnigokóká jẹ́ apanirun bẹ́ẹ̀ sì ni ó jẹ́ pàjáwìrì ìṣègùn. Gbígba sí ilé ìwòsàn tàbí ibùdó ìlera jẹ́ pàtàkì bẹ́ẹ̀ sì ni ìtọ́jú agbógunti-kòkòrò tí ó tọ́ gbọ́dọ̀ bẹ̀rẹ̀ kíákíá. Ìtọ́jú agbógunti-kòkòrò tí ó yẹ gbọ́dọ̀ bẹ̀rẹ̀ kíákíá, lẹ́yìn tí ìfabẹ́rẹ́gbami-ọ̀pá ẹ̀yìn bá ti di ṣíṣe bí irúfẹ́ ìfabẹ́rẹ́gbami bẹ́ẹ̀ bá lè ṣe é ṣe kíákíá. Bí ìtọ́jú bá bẹ̀rẹ̀ sáájú ìfabẹ́rẹ́gbami ó lè sòro láti re bakitéríà láti inú omi ọ̀pá ẹ̀yìn àti láti jẹ́rìí àyẹ̀wò náà. Àmọ́ sá, ìjẹ́rìí àyẹ̀wò náà kò gbọ́dọ̀ dènà ìtọ́jú. Àwọn onírúurú òògùn agbógunti-kòkòrò lè ṣèwòsàn àrùn náà, tí ó fi mọ́ pẹnisilíìnì, ampisilíìnì àti sẹfutiarasóònù. Lábẹ́ àwọn ipò àjàkálẹ̀ àrùn ní Áfríkà ní àwọn agbègbè tí wọ́n ní àwọn ohun amáyédẹrùn àti ohun èlò tí kò tó, sẹfutiarasóònù ni òògùn àṣàyàn. Abẹ́rẹ́ àjẹsára àti Àjẹsára Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára agbógunti ibà yínrùnyínrùn tí wọ́n fi àṣẹ sí ti wà fún ó lé ní ọdún 40. Fún ọjọ́ pípẹ́, àwọn ìlọsíwájú ńlá ti ń wà nínú ìpèsè àti wíwà abẹ́rẹ́ àjẹsára, ṣùgbọ́n títí di òní, kò sí abẹ́rẹ́ àjẹsára káríayé tako àrùn yínrùnyínrùn. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára jẹ́ ajẹmọ́wọ̀ọ́ bẹ́ẹ̀ sì ni ààbò tí wọ́n ń pèsè jẹ́ onírúurú ìgbà, ó dá lórí irú èyí tí wọ́n bá lò. Láti 2010, onírúurú abẹ́rẹ́ àjẹsára mẹnigokóká A ni wọ́n ti ń gbé jáde nípasẹ̀ àwọn ìpolongo ààbò àjẹsára ńlá ní ẹkùn Sahara Áfríkà àrùn yínrùnyínrùn, èyí tí ó mú àdínkù bá àwọn ọ̀ràn ọ̀wọ́ A. Àwọn oríṣìí mẹ́ta abẹ́rẹ́ àjẹsára mẹnigokóká ló wà: Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára polisákáráìdì tí wọ́n ń lò tako ìbújáde, ní Áfríkà. Àwọn onírúurú abẹ́rẹ́ àjẹsára tí à ń lò fún èsì ààbò àti ìbújáde. Abẹ́rẹ́ àjẹsára adálórí-èròjà amáradàgbà, tako N. mẹnigẹtáídììsì B. Wọ́n ti ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ sínú iṣẹ́ ètò àlàkalẹ̀ àjẹsára ( àwọn orílẹ̀ ede mẹ́rin ní 2020) bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n lò ó fún agbógunti ìbújáde. Fún àlàyé sí i lórí àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára mẹnigokóká àti àjẹsára. Fún àlàyé sí i lórí àkójọpọ̀ abẹ́rẹ́ àjẹsára yínrùnyínrùn ICG. Ìfòògùndènà-àrùn: Ìtètè lo òògùn agbógunti-kòkòrò láti ṣe àdínkù ìtànká ènìyàn pẹ̀lú mẹnigokóká mẹnigẹtáídììsì yóò ṣe àdínkù ìkóràn. Níta ẹkùn àrùn yínrùnyínrùn Áfríkà, Ìfòògùndènà-àrùn ṣe pàtàkì fún àdínkù ìtànká. Ní ẹkùn àrùn yínrùnyínrùn Áfríkà, Ìfòògùndènà-àrùn fún àdínkù ìtànká ṣe pàtàkì ní àwọn ipò tí kò sí àjàkálẹ̀ àrùn. Òògùn agbógunti-kòkòrò Sipurofulosasíìnì ni òògùn agbógunti-kòkòrò àṣàyàn, sẹfutiarasóònù si ni ìsọgbè.

IMeningitis Uhlolojikelele: I-Meningitis isifo esiyingozi kakhulu se-meninges, ulwelwesi olumboze ubuchopho nomgogodla. Kuyisifo esibi kakhulu futhi kuseyinselelo enkulu yezempilo yomphakathi. Lesi sifo singabangelwa amagciwane amaningi ahlukene okuhlanganisa amagciwane, isikhunta noma amagciwane, kodwa umthwalo omkhulu emhlabeni wonke ubonakala ngebacterial meningitis. Amagciwane amaningana ahlukene angabangela i-meningitis. IStreptococcus pneumoniae, iHaemophilus influenzae, iNeisseria meningitidis yizona ezivame kakhulu. I-N. meningitis, ebangela i-meningococcal meningitis, iyona enamandla okukhiqiza izifo eziwumshayabhuqe ezinkulu. Kunama-serogroups angu-12 e-N. meningitidis ahlonziwe, angu-6 kuwo (A, B, C, W, X kanye no-Y) angabangela izifo eziwumshayabhuqe. Imeningococcal meningitis ingathinta noma ubani wanoma yimuphi ubudala, kodwa ikakhulukazi izingane, izingane zasenkulisa kanye nabantu abasha. Lesi sifo singenzeka ezimweni eziningi kusukela ezimweni ezingavamile, amaqoqo amancane kuya eziwumshayabhuqe ezinkulu emhlabeni wonke, ngokuhlukahluka kwezinkathi zonyaka. Ukusatshalaliswa kwendawo kanye namandla obhubhane kuyahluka ngokuya ngeserogroup. Umthwalo omkhulu we-meningococcal meningitis utholakala ebhandeni lemeningitis, indawo eseSub-Saharan Africa, esukela eSenegal entshonalanga iye e-Ethiopia empumalanga. I-N. meningtidis ingabangela izifo ezihlukahlukene. I-Invasive meningococcal disease (IMD) ibhekisela ezinhlobonhlobo zezifo ezihlaselayo ezibangelwa i-N. meningitidis, okuhlanganisa i-septicemia, isifo samathambo kanye ne-meningitis. Ngokufanayo, i-S. pneumoniae ibangela ezinye izifo ezihlaselayo ezihlanganisa i-otitis nepneumonia. Ukudluliselwa: Amagciwane abangela imeningitis asakazwa esuka kumuntu aye komunye ngamaconsi okuphefumula noma umphimbo ophuma kubathwali. Ukuthintana eduze noma isikhathi eside - njengokuqabula, ukuthimula noma ukukhwehlela komunye umuntu, noma ukuhlala eduze nomuntu onaleli gciwane, kusiza ukubhebhetheka kwalesi sifo. Isikhathi esijwayelekile sokufukamela izinsuku ezi-4 kodwa singasukela phakathi kwezinsuku ezi-2 neziyi-10. INeisseria meningitidis ihlasela abantu kuphela. Amagciwane angathwalwa emphinjeni futhi ngezinye izikhathi angahlula izivikelo zomzimba avumele ukutheleleka kusakazeke ngomjikelezo wegazi kuye ebuchosheni. Ingxenye ebalulekile yabantu (phakathi kuka-5 no-10%) ithwala i-Neisseria meningitidis emphinjeni nganoma yisiphi isikhathi. Izimpawu: Izimpawu ezivame kakhulu ze-meningitis ukuqina kwentamo, ukushisa okukhulu, ukuzwela ukukhanya, ukudideka, ikhanda elibuhlungu kanye nokuhlanza. Ngisho nokuxilongwa kusenesikhathi nokwelashwa okwanele, u-5% kuya ku-10% weziguli ziyafa, ngokuvamile phakathi kwamahora angu-24 kuya kwangu-48 ngemva kokuqala kwezimpawu. Ibacterial meningitis ingase ibangele ukulimala kobuchopho, ukungezwa noma ukukhubazeka kokufunda ku-10% kuya ku-20% wabasindile. Isifo se-meningococcal esingajwayelekile, kodwa esinzima nakakhulu (futhi esivame ukufa) imeningococcal septicaemia, ebonakala ngokuqubuka okophayo kanye nokuwohloka ngokushesha kokujikeleza kwegazi. UkuxilongaUkuxilongwa kokuqala kwemeningococcal meningitis kungenziwa ngokuhlolwa komtholampilo okulandelwa ukubhoboza ethangeni okubonisa uketshezi oluphumayo lomgogodla. Amagciwane ngezinye izikhathi angabonakala ekuhlolweni okungabonakali koketshezi lomgogodla. Ukuxilongwa kuqinisekiswa ngokukhulisa amagciwane ezibonelweni zoketshezi lomgogodla noma igazi, noma nge-polymerase chain reaction (PCR). Ukuxilongwa kungase futhi kusekelwe ukuhlolwa kokuxilonga okusheshayo okufana nokuhlolwa kwe-agglutination, nakuba ukuhlolwa okutholakalayo okwamanje kunemikhawulo embalwa. Ukuhlonzwa kwama-serogroups emeningococcal kanye nokuhlolwa kokungenwa kalula kwemithi elwa namagciwane kubalulekile ukuze kuchazwe izindlela zokulawula. Ukuze uthole iziqondiso ezengeziwe mayelana nezindlela zokuxilonga zemeningitis bheka ngezansi: Izindlela zaselabhorethri zokuxilongwa kwemeningitis ebangelwa iNeisseria meningitidis, iStreptococcus pneumoniae, neHaemophilus influenzae Izinto zaselabhorethri zokuxilongwa kwebacterial meningitis ngepolymerase chain reaction (PCR). Ukuze uthole ulwazi olwengeziwe mayelana nokuxilongwa kwe-meningitis bheka Umsebenzi Wethu - Ukuthuthukisa Ukuxilongwa KweMeningitis Ukwelashwa: Isifo semeningococcal singase sibulale futhi siyisimo esiphuthumayo sezokwelapha. Ukungena esibhedlela noma esikhungweni sezempilo kuyadingeka futhi ukwelashwa okufanele ngama-antibiotic kufanele kuqalwe ngokushesha ngangokunokwenzeka. Ukwelashwa okufanele ngama-antibiotic kufanele kuqalwe ngokushesha ngangokunokwenzeka, ngokufanelekile ngemuva kokubhobozwa kwe-umbar uma ukubhoboza okunjalo kungenziwa ngokushesha. Uma ukwelashwa kuqalwa ngaphambi kokubhoboza i-lumbar kungase kube nzima ukukhulisa amagciwane oketshezini lomgogodla futhi uqinisekise ukuxilongwa. Nokho, ukuqinisekiswa kokuxilongwa akufanele kubambezele ukwelashwa. Uhlu lwemithi elwa namagciwane lungalapha ukutheleleka, okuhlanganisa ipenicillin, i-ampicillin neceftriaxone. Ngaphansi kwezimo eziwubhubhane e-Afrika ezindaweni ezinengqalasizinda yezempilo elinganiselwe kanye nezinsiza, iceftriaxone iwumuthi okhethwayo. Imithi yokugoma nokugoma Imithi yokugomela imeningococcal enelayisense isineminyaka engaphezu kwengu-40 ikhona. Ngokuhamba kwesikhathi, kube nentuthuko enkulu ekukhavweni kobunzima kanye nokutholakala komgomo, kodwa kuze kube manje, awukho umuthi wokugomela umhlaba wonke wokulwa nesifo se-meningococcal okhona. Imithi yokugoma iqondene ne-serogroup futhi isivikelo esinikezayo singokwesikhathi esihlukahlukayo, kuya ngokuthi yiluphi uhlobo olusetshenziswayo. Kusukela ngo-2010, umgomo we-meningococcal A conjugate uye wenziwa ngemikhankaso eminingi yokugoma ebhandeni le-meningitis eSub-Saharan Africa, wehlisa ngokumangazayo amacala e-A serogroup. Kunezinhlobo ezintathu zemithi yokugomela i-meningococcal etholakalayo: Imithi yokugomela iPolysaccharide esetshenziswa ekuphenduleni ukuqubuka, ikakhulukazi e-Afrika Imithi yokugomela iconjugate esetshenziswa ekuvimbeleni nasekuphenduleni ukuqubuka. Umuthi wokugoma osuselwe kumaprotheni, ngokumelene ne-N. meningitidis B. Yethulwe ohlelweni olujwayelekile lokugoma (amazwe amane kusukela ngo-2020) futhi yasetshenziswa ekuphenduleni kobhubhaneUkuze uthole ulwazi olwengeziwe mayelana nemigomo yemeningococcal nokugonywa. Ukuze uthole ulwazi olwengeziwe mayelana nesitokwe somuthi wokugomela i-ICG wemeningitis. IChemoprophylaxis: Ukunikeza ama-antibiotics ngokushesha ukuze kuvalwe ukuthintana nomuntu one-meningococcal meningitis kunciphisa ingozi yokudluliselwa. Ngaphandle kwebhande le-meningitis yase-Afrika, ichemoprophylaxis iyanconywa kwabasondelene nabo Ebhandeni lemeningitis yase-Afrika, ichemoprophylaxis yokuxhumana nabantu abaseduze iyatuswa ezimeni ezingezona ubhubhane. ICiprofloxacin antibiotic iyi-antibiotic ekhethwayo, kanye neceftriaxone enye.

የአዕምሮ ጤንነት አጠቃላይ እይታ: የአዕምሮ ጤንነት ሰዎች የሕይወት ውጥረትን እንዲቋቋሙ፣ ችሎታቸውን እንዲገነዘቡ፣ በደንብ እንዲማሩ እና በደንብ እንዲሠሩ እና ለማህበረሰቡ አስተዋጽኦ እንዲያደርጉ የሚያስችላቸው የአዕምሮ ደኅንነት ሁኔታ ነው። በውስጣዊ እና የሚታይ ጠቃሚ ዋጋ ያለው ሲሆን ለደሕንነታችን ወሳኝ ሚና አለው። በማንኛውም ጊዜ የተለያዩ የግለሰብ፣ የቤተሰብ፣ የማህበረሰብ እና መዋቅራዊ ምክንያቶች በጋራ በመሆን የአዕምሮ ጤናን ሊጠብቁ ወይም ሊያዳክሙ ይችላሉ። ምንም እንኳን አብዛኛዎቹ ሰዎች የመቋቋም አቅም ቢኖራቸውም እንደ ድህነት፣ ዓመፅ፣ የአካል ጕዳት እና እኩል አለመሆንን ጨምሮ ለአንዳንድ አሉታዊ ሁኔታዎች የተጋለጡ ሰዎች የአዕምሮ ጤንነት ችግር ተጋላጭ የመሆናቸው እድል ከፍተኛ ነው። ብዙ የአዕምሮ ጤና ሁኔታዎች በአንጻራዊነት በዝቅተኛ ወጪ ውጤታማ በሆነ መንገድ ሊታከሙ ይችላሉ፣ ሆኖም የጤና ሥርዓቶች አሁንም በከፍተኛ ሁኔታ የገንዘብ እጥረት ያለባቸው ሲሆን በዓለም ዙሪያ የህክምና ክፍተቶች ሰፊ ናቸው። የአዕምሮ ጤና እንክብካቤ ብዙውን ጊዜ በሚሰጥበት ጊዜ በጥራት ዝቅተኛ ነው። የአዕምሮ ጤንነት ችግር ያለባቸው ሰዎች ብዙውን ጊዜ የስም መጥፋት፣ መድልዎ እና የሰብዓዊ መብት ጥሰቶች ይደርስባቸዋል። ተጽዕኖ: የአዕምሮ ጤንነት ሁኔታዎች የአዕምሮ ሕመሞችን እና የሥነ-ልቦና ጉዳቶችን እንዲሁም ከሌሎች የአዕምሮ ሁኔታዎች ጋር ተያይዞ ከፍተኛ ጭንቀት፣ በአግባቡ አለመስራት ወይም ራስን የመጉዳት አደጋን ያካትታሉ። በ 2019 በዓለም ዙሪያ 970 ሚሊዮን ሰዎች ከአዕምሮ ሕመም ጋር ይኖሩ ነበር፣ ጭንቀት እና ድብርት በጣም የተለመዱ ናቸው። የአዕምሮ ጤና ሁኔታዎች ከቤተሰብ፣ ከጓደኞች እና ከማህበረሰብ ጋር ያሉ ግንኙነቶችን ጨምሮ በሁሉም የሕይወት ዘርፎች ላይ ችግሮች ሊያስከትሉ ይችላሉ። በትምህርት ቤትና በሥራ ቦታ ችግር ሊያስከትሉ ወይም ወደችግር ሊመሩ ይችላሉ። በአለም አቀፍ ደረጃ የአእምሮ ህመም ከ6 ዓመት ውስጥ አንዴ ከጉዳት ጋር ይኖራሉ። ከባድ የአዕምሮ ጤና ችግር ያለባቸው ሰዎች ከጠቅላላው ሕዝብ ከ10 እስከ 20 ዓመት ቀደም ብለው ይሞታሉ። የአዕምሮ ጤንነት ችግር መኖሩ ደግሞ ራስን የማጥፋት እና የሰብዓዊ መብት ጥሰቶችን የመጋፈጥ ዕድልን ይጨምራል። የአዕምሮ ጤንነት ችግሮች የሚያስከትሏቸው ኢኮኖሚያዊ መዘዞችም እጅግ በጣም ብዙ ናቸው፣ የምርታማነት ኪሳራዎችም ከቀጥታ የእንክብካቤ ወጪዎችን በእጅጉ ይበልጣሉ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ሁሉም የዓለም የጤና ድርጅት አባል ሀገራት አስተዳደርን በማጠናከር፣ በማህበረሰብ ላይ የተመሰረተ እንክብካቤ በመስጠት፣ የማስተዋወቅና የመከላከል ስልቶችን በመተግበር እንዲሁም የመረጃ ስርዓቶችን፣ ማስረጃዎችንና ምርምርን በማጠናከር የአዕምሮ ጤንነትን ለማሻሻል የታቀደውን አጠቃላይ የአዕምሮ ጤና እርምጃ ዕቅድ ተግባራዊ ለማድረግ ወስነዋል። የዓለም ጤና ድርጅት የዓለም የአእምሮ ጤና ሪፖርት ለሁሉም አገሮች የአዕምሮ ጤና መቀየር ለአዕምሮ ጤና የተሰጠውን ዋጋ በማስፋት፣ ለአእምሮ ጤና እድገትና መከላከያ ቅድሚያ በመስጠት፣ እንዲሁም በማህበረሰብ ላይ የተመሰረቱ አገልግሎቶችን መረብ በማዳበር የድርጊቱን እቅድ ለመተግበር የሚደረገውን እድገት እንዲያፋጥን ሁሉም ሀገራት ጥሪ አቅርበዋል። በ 2019 የዓለም ጤና ድርጅት የአዕምሮ ጤንነት ልዩ ተነሳሽነት( 2019 - 2023) ጀምሯል፡ በ 12 ቅድሚያ የሚሰጣቸው ሀገሮች ውስጥ ለ 100 ሚሊዮን ተጨማሪ ሰዎች ጥራት ያለው እና ተመጣጣኝ የአዕምሮ ጤንነት እንክብካቤን ለማረጋገጥ ለአእምሮ ጤንነት ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን። የዓለም ጤና ድርጅት የአዕምሮ ጤንነት ክፍተት የድርጊት መርሃ ግብር( ኤምኤችጂኤፒ) በተመሳሳይ ዓላማ ለአዕምሮ፣ ለነርቭና ለንጥረ ነገሮች አጠቃቀም መዛባት በተለይም ዝቅተኛ ና መካከለኛ ገቢ ላላቸው ሀገራት አገልግሎት መስጠት ነው። እንደ ጥራት መብቶች ተነሳሽነት አካል፥ የዓለም ጤና ድርጅት የአዕምሮ ጤና እንክብካቤን በተመለከተ የሰብዓዊ መብቶች እና የመልሶ ማግኛ አቀራረብን በመተግበር ረገድ አቅም ለመገንባት አጠቃላይ የስልጠና እና የመመሪያ ቁሳቁሶችን አዘጋጅቷል።

Mental health Overview: Mental health is a state of mental well-being that enables people to cope with the stresses of life, realize their abilities, learn well and work well, and contribute to their community. It has intrinsic and instrumental value and is integral to our well-being. At any one time, a diverse set of individual, family, community and structural factors may combine to protect or undermine mental health. Although most people are resilient, people who are exposed to adverse circumstances – including poverty, violence, disability and inequality – are at higher risk of developing a mental health condition. Many mental health conditions can be effectively treated at relatively low cost, yet health systems remain significantly under-resourced and treatment gaps are wide all over the world. Mental health care is often poor in quality when delivered. People with mental health conditions often also experience stigma, discrimination and human rights violations. Impact: Mental health conditions include mental disorders and psychosocial disabilities as well as other mental states associated with significant distress, impairment in functioning or risk of self-harm. In 2019, 970 million people globally were living with a mental disorder, with anxiety and depression the most common. Mental health conditions can cause difficulties in all aspects of life, including relationships with family, friends and community. They can result from or lead to problems at school and at work. Globally, mental disorders account for 1 in 6 years lived with disability. People with severe mental health conditions die 10 to 20 years earlier than the general population. And having a mental health condition increases the risk of suicide and experiencing human rights violations. The economic consequences of mental health conditions are also enormous, with productivity losses significantly outstripping the direct costs of care. WHO Response All WHO Member States are committed to implementing the Comprehensive mental health action plan 2013–2030, which aims to improve mental health by strengthening governance, providing community-based care, implementing promotion and prevention strategies, and strengthening information systems, evidence and research. WHO’s World mental health report: transforming mental health for all called on all countries to accelerate progress towards implementing the action plan by deepening the value given to mental health, prioritizing mental health promotion and prevention, and developing networks of community-based services. In 2019, WHO launched the WHO Special Initiative for Mental Health (2019–2023): Universal Health Coverage for Mental Health to ensure access to quality and affordable mental health care for 100 million more people in 12 priority countries. WHO’s Mental Health Gap Action Programme (mhGAP) similarly aims to scale up services for mental, neurological and substance use disorders, especially in low- and middle-income countries. As part of the QualityRights Initiative, WHO has developed a comprehensive package of training and guidance materials to build capacity in implementing a human rights and recovery approach to mental health care.

Lafiyar tunani Qarin bayani: Lafiyar tunani wani yanayi ne na jin daɗin tunani wanda ke ba mutane damar magance matsalolin rayuwa, da gane fahimtar abinda za su iya yi, tare da yin aiki tuquru, da kuma ba da gudummawa ga al'ummarsu. Yana da amfani tun daga tushe, ga walwalar mu. A kowane lokaci, bambancin xaixaikun mutane, da dangi, da rukunin al'umma, zai iya kare lafiyar kwakwalwa. Duk da cewa yawancin mutane suna da dauriya, ta fuskar yadda talaucin su ke bayyana, da kuma gazawar da suke da ita tare da rashin samun daidaito, suna cikin haxarin kamuwa da rashin lafiyar qwaqwalwa. Yawancin tsarin yanayin lafiyar qwaqwalwa za a iya kula da su yadda ya kamata, cikin yanayi mai nagarta, da sauqi, duk da haka tsarin kiwon lafiya ya kasance da ƙarancin wadatattu abinda ake buqata, da kuma gibin da ake das hi mai yawa a duk faɗin duniya. Kulawa da lafiyar qwaqwalwa mafi yawa bata samun inganci yayin data gaza samun isar da saqo. Mutanen da ke da larurar tavin hankali su kan fuskanci tsangwama da wariya, wanda kuma hakan take haƙƙin ɗan Adam ne. Tasiri: Yanayin lafiyar qwaqwalwa sun haɗa da rikicewar tunani, da gazawa ta fannin zamantakewa, da kuma sauran rukunan tunani waxanda su ke da alaƙa da tsananin damuwa, da kuma haɗarin cutar da kai. A cikin shekarar 2019, mutane miliyan 970 ne a duniya ke rayuwa tare da cutar tavin hankali, da kuma damuwa. Yanayin lafiyar qwaqwalwa ka iya haifar da damuwa a kowane fanni na rayuwa, haxi da dangantakar dangi da abokai, da kuma al'umma. Sakamakon hakan yana iya haifar da matsaloli a makaranta da wurin aiki. A faxin duniya, rashin lafiyar tunani ana qidaya shi ne daga shekara xaya 1, a cikin shekaru shida 6 da aka rayu tare da nakasa. Mutanen da ke da matsanancin yanayin lafiyar qwaqwalwa suna mutuwa shekaru goma 10 zuwa ashirin 20 kafin sauran jama'a. Samun qaruwar matsalar tavin hankali yana ƙara haɗarin kashe kasha kai, da kuma take haƙƙin ɗan Adam. Kasancewar tattalin arziki na lafiyar qwaqwalwa yana da nauyi, tare da asarar abubuwa da dama, fiye da kulawa ta kai tsaye ga sauran vangarori. Martanin hukumar lafiya ta duniya WHO Dukkanin qasashe mambobin hukumar lafiyar ta duniya WHO, sun himmatu wajen aiwatar da cikakken tsarin aikin kula da lafiyar qwaqwalwa na shekarar 2013 zuwa “2030, wanda ke da nufin inganta lafiyar qwaqwalwa ta hanyar qarfafa jagoranci, da samar da kulawar al'umma, da samar da dabarun ingantawa da riga-kafi, da qarfafa tsarin samar da bayanai, da sahihancin bincike. Rahoton lafiyar qwaqwalwa na duniya na WHO: ya yi qoqarin sauya lafiyar qwaqwalwa ga kowa, tare da yin kira ga dukkan qasashe da su hanzarta aiwatar da shirin, ta hanyar zurfafa tunani kan lafiyar qwaqwalwa, da ba da fifikon inganta lafiyar qwaqwalwa da riga-kafi, da unganta hanyoyin sadarwa na ayyukan jama'a. . A shekarar 2019, hukumar lafiya ta duniya WHO ta ƙaddamar da shiri na musamman don lafiyar hankali daga 2019 zuwa 2023: mai taken alkinta masu laeurar tavin hankali a faxin duniya, tare da tabbatar da samun cukakkiyar hanyar kulawa da lafiyar qwaqwalwa mai sauki, ga mutane miliyan xari, cikin qasashe goma sha biyu. Shirin Tazarar Kiwon Lafiyar Hankali na hukumar lafiya ta duniya WHO (mhGAP), ma yana nufin haɓaka ayyukan magance cutar, don rikicewar tunani, musamman a cikin ƙasashe masu ƙanana da matsakaicin qarfi. A wani ɓangare na samar da kayan bada horo, hukumar lafiya ta duniya WHO, ta ɓullo da wani cikakken horo da kuma kayan bada horon don aiwatar da haqqin dan Adam da dawo da tsarin kula da lafiyar hankali.

Afya ya kiakili Muhtasari: Afya ya akili ni hali ya ustawi wa kiakili ambayo huwawezesha watu kukabiliana na mikazo ya maisha, kutambua uwezo wao, kujifunza vyema na kufanya kazi vizuri, na kuchangia katika jamii yao. Ina thamani ya ndani na zana muhimu na ni muhimu kwa ustawi wetu. Wakati wowote, seti mbalimbali za vipengele vya mtu binafsi, familia, jumuiya na kimuundo vinaweza kuunganishwa ili kulinda au kudhoofisha afya ya akili. Ingawa watu wengi ni wastahimilivu, watu wanaokabiliwa na hali mbaya - ikiwa ni pamoja na umaskini, vurugu, ulemavu na ukosefu wa usawa - wako katika hatari kubwa ya kupata hali ya afya ya akili. Matatizo mengi ya afya ya akili zinaweza kutibiwa kwa gharama ya chini, lakini mifumo ya afya inasalia kuwa duni na mapengo ya matibabu ni makubwa duniani kote. Huduma ya afya ya akili mara nyingi huwa duni katika ubora inapotolewa. Watu walio na matatizo ya afya ya akili mara nyingi pia hupata unyanyapaa, ubaguzi na ukiukwaji wa haki za binadamu. Athari: Tatizo la afya ya akili ni pamoja na matatizo ya akili na ulemavu wa kisaikolojia na kijamii pamoja na hali nyingine za kiakili zinazohusiana na dhiki kubwa, kuharibika kwa utendaji au hatari ya kujidhuru. Mnamo mwaka wa 2019, watu milioni 970 ulimwenguni walikuwa wakiishi na shida ya akili, na wasiwasi na unyogovu ndio wa kawaida zaidi. Tatizo la afya ya akili inaweza kusababisha matatizo katika nyanja zote za maisha, ikiwa ni pamoja na mahusiano na familia, marafiki na jamii. Wanaweza kusababisha au kusababisha matatizo shuleni na kazini. Ulimwenguni, matatizo ya akili yanachangia mtu 1 kati ya miaka 6 aliyeishi na ulemavu. Watu walio na hali mbaya ya afya ya akili hufa miaka 10 hadi 20 mapema kuliko idadi ya watu kwa ujumla. Na kuwa na tatizo la afya ya akili huongeza hatari ya kujiua na kupata ukiukwaji wa haki za binadamu. Matokeo ya kiuchumi ya hali ya afya ya akili pia ni makubwa, na hasara ya tija kwa kiasi kikubwa kuliko gharama za moja kwa moja za huduma. Jibu la WHO Nchi zote Wanachama wa WHO zimejitolea kutekeleza Mpango Kamili wa utekelezaji wa afya ya akili 2013–2030, unaolenga kuboresha afya ya akili kwa kuimarisha utawala, kutoa huduma za kijamii, kutekeleza mikakati ya kukuza na kuzuia, na kuimarisha mifumo ya habari, ushahidi na utafiti. Ripoti ya Afya ya Akili ya Ulimwenguni ya WHO: kubadilisha afya ya akili kwa wote ilitoa wito kwa nchi zote kuharakisha maendeleo kuelekea kutekeleza mpango wa utekelezaji kwa kuongeza thamani inayotolewa kwa afya ya akili, kuweka kipaumbele kukuza na kuzuia afya ya akili, na kukuza mitandao ya huduma za kijamii. Mnamo mwaka wa 2019, WHO ilizindua Mpango Maalum wa WHO kwa Afya ya Akili (2019-2023): Utoaji wa Afya kwa Wote kwa Afya ya Akili ili kuhakikisha upatikanaji wa huduma bora na za bei nafuu za afya ya akili kwa watu milioni 100 zaidi katika nchi 12 zilizopewa kipaumbele. Mpango wa WHO wa Kuchukua Hatua kwa Pengo la Afya ya Akili (mhGAP) vile vile unalenga kuongeza huduma kwa matatizo ya akili, mishipa ya fahamu na matumizi ya dawa, hasa katika nchi za kipato cha chini na cha kati. Kama sehemu ya Mpango wa haki bora, WHO imeunda kifurushi cha kina cha nyenzo za mafunzo na mwongozo ili kujenga uwezo katika kutekeleza haki za binadamu na mbinu ya kurejesha afya ya akili.

Ìlera ọpọlọ Ìsọnísókí: Ìlera ọpọlọ ni ipò àlàáfíà ọpọlọ tí ó máa ń fún àwọn ènìyàn láyè láti lè kojú wàhálà ayé, mọ agbára wọn, kẹ́kọ̀ọ́ daadaat, kí wọ́n sì dá sí swujot wọn. Ó ní ojúlówó àti pàtàkì iyì bẹ́ẹ̀ sì ni ó jẹ́ kòṣeémànìí fún àlàáfíà wa. Ní èyíkéyìí àsìkò, onírúurú àwọn ènìyàn, ẹbí, àwùjọ àti àwọn okùnfà ìhun lè parapọ̀ láti dáàbò bo tàbí fojú kéré ìlera ọpọlọ. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn lágbára, àwọn ènìyàn tí wọ́n ti síjú sí àwọn ipò líle - tí ó fi mọ́ òsì, ìwà ipá, ààbọ̀ ara àti àìdọ́gba - wa nínú ewu ńlá níní àìlera ọpọlọ. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀ràn àìlera ọpọlọ lè rí ìtọ́jú pípé ní owó kékeré, síbẹ̀ ètò ìlera kò ní àwọn ohun èlò tí ó tó bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn àlàfo gbígbòòrò wà nínú ìtọ́jú káàkiri àgbáyé. Ìtọ́jú ìlera ọpọlọ máa ń sáábà wà ní ipò tí kò dára nígbà tí wọ́n ba ṣe é. Àwọn ènìyàn tí wọ́n ń gbé pẹ̀lú àìlera ọpọlọ máa ń sáábà ní ìrírí ìdẹ́yẹsí, ìyàsọ́tọ̀ àti ìrúfin ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn. Ipa: Àwọn àìlera ọpọlọ ni àwọn ọpọlọ dídàrú àti àìdápé ìròrí àti àwọn ipò ọpọlọ mìíràn tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú wàhálà, ìdènà iṣẹ́ tàbí ewu ìpalára. Ní 2019, mílíọ̀nù 970 ènìyàn káàkiri àgbáyé ni wọ́n ń gbé pẹ̀lú ọpọlọ dídàrú kan, ẹ̀rù àti ìbànújẹ́ ọkàn ni ó wọ́pọ̀ jùlọ. Àwọn àìlera ọpọlọ lè fa àwọn ìṣòro ni gbogbo agbọn ayé, tí ó fi mọ́ ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ẹbí, ọ̀rẹ́ àti àwùjọ. Wọ́n lè ní àbájáde tàbí yọrí sí àwọn ìdojúkọ ní ilé ẹ̀kọ́ àti ibi iṣẹ́. Káàkiri àgbáyé, àwọn àìsàn ọpọlọ dídàrú ni wọ́n fa ọdún 1 sí mẹ́fà gbígbé pẹ̀lú àìdápé. Àwọn ènìyàn tí wọ́n ń gbé pẹ̀lú àìlera ọpọlọ líle máa ń kú ní ọdún 10 sí 20 sáájú gbogbo ènìyàn. Bẹ́ẹ̀ sì ni níní àìsàn ọpọlọ dídàrú máa ń mú ìgbéga bá ewu ìgbẹ̀mí-ara-ẹni àti níní ìrírí ìrúfin ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn. Àwọn àbájáde àwọn àìlera ọpọlọ lórí ọrọ̀ ajé náà pọ̀ pẹ̀lú, àdánù nínú ìpèsè tí ó ju owó ìtọ́jú tààrà lọ. Èsì WHO Gbogbo àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ farajìn sí ṣíṣe àmúlò ètò iṣẹ́ ìlera ọpọlọ Gbígbòòrò 2013-2020, èyí tí ó fojúsun mímú ìlọsíwájú bá ìlera ọpọlọ nípa ṣíṣe ìrólágbára fún ìjọba, pípèsè ìtọ́jú adálórí-àwùjọ, ṣíṣe àmúlò àwọn ọgbọ́n ìgbéga àti ìdènà, àti ṣíṣe ìrólágbára fún àwọn ètò ìròyìn, ẹ̀rí àti ìwádìí. Àbọ̀ ìlera ọpọlọ Àgbáyé WHO: ṣíṣe àyípadà ìlera ọpọlọ fún gbogbo ènìyàn pè gbogbo orílẹ̀ èdè láti mú ìyákánkán bá ìlọsíwájú lórí ṣíṣe àmúlò ètò iṣẹ́ náà nípa gbígbòòrò iyì tí wọ́n fún ìlera ọpọlọ, pípàtàkì àgbéga àti ìdènà ìlera ọpọlọ, àti ṣíṣe ìdàgbàsókè àwọn ìsàsopọ̀ àwọn iṣẹ́ adálórí-àwùjọ. Ní 2019, WHO ṣe ìfilọ́lẹ̀ Àgbékalẹ̀ Pàtàkì fún Ìlera Ọpọlọ ti WHO (2019-2023): Ìpèsè Ìlera Àgbáyé fún Ìlera Ọpọlọ láti rí i dájú pé àǹfààní wà sí ìtọ́jú ìlera ọpọlọ tí ó péye tí kò sì gunpá fún àwọn ènìyàn mílíọ̀nù 100 sí i ní àwọn orílẹ̀ èdè 12 pàtàkì. Ètò Iṣẹ́ Àlàfo Ìlera Ọpọlọ ti WHO (mhGAP) bákan náà fojúsun mímú àgbéga bá àwọn ìrànlọ́wọ́ tí wọ́n wà fún àwọn ìdàrú ọpọlọ, isan ara àti ìlòkulò òògùn, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè. Gẹ́gẹ́ bí ara Àgbékalẹ̀ Ẹ̀tọ́ Dídára, WHO ti ṣe àgbékalẹ̀ ètò ńlá fún èròjà ìdanilẹ́kọ̀ọ́ àti ìtọ́nisọ́nà láti ṣẹ̀dá agbára láti ṣàmúlò ìlànà aṣàmúlò àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn àti ìwòsàn fún ìtọ́jú ìlera ọpọlọ.

Impilo yengqondo Uhlolojikelele: Impilo yengqondo yisimo sokuphila kahle ngokwengqondo esenza abantu bakwazi ukubhekana nezingcindezi zokuphila, babone amakhono abo, bafunde kahle futhi basebenze kahle, futhi babe neqhaza emphakathini wabo. Inenzuzo yangaphakathi kanye nezinsimbi futhi ibalulekile enhlalakahleni yethu. Nganoma isiphi isikhathi, isethi ehlukahlukene yomuntu ngamunye, umndeni, umphakathi kanye nezici zesakhiwo zingahlangana ukuze zivikele noma zicekele phansi impilo yengqondo. Nakuba abantu abaningi beqinile, abantu ababhekene nezimo ezimbi - kuhlanganise nobumpofu, ubudlova, ukukhubazeka nokungalingani - basengozini enkulu yokuthuthukisa isimo sengqondo. Izimo eziningi zempilo yengqondo zingelashwa ngempumelelo ngezindleko eziphansi, kodwa izinhlelo zezempilo zihlala zingenazo izinsizakusebenza futhi izikhala zokwelapha zibanzi emhlabeni wonke. Ukunakekelwa kwezempilo yengqondo kuvame ukuba sezingeni eliphansi uma kulethwa. Abantu abanezimo zempilo yengqondo bavame ukubhekana nokucwaswa, ukucwaswa kanye nokwephulwa kwamalungelo abantu. Umthelela: Izimo zempilo yengqondo zihlanganisa ukuphazamiseka kwengqondo nokukhubazeka kwengqondo nenhlalakahle kanye nezinye izimo zengqondo ezihlobene nokucindezeleka okukhulu, ukonakala ekusebenzeni noma ingozi yokuzilimaza. Ngo-2019, abantu abayizigidi ezingu-970 emhlabeni jikelele babephila nokuphazamiseka kwengqondo, nokukhathazeka nokucindezeleka okuvame kakhulu. Izimo zempilo yengqondo zingabangela ubunzima kuzo zonke izici zokuphila, okuhlanganisa ubudlelwano nomndeni, abangani kanye nomphakathi. Zingabangelwa noma ziholele ezinkingeni esikoleni nasemsebenzini. Emhlabeni jikelele, ukuphazamiseka kwengqondo kubala oyedwa eminyakeni engu-6 ephila nokukhubazeka. Abantu abanezimo ezinzima zempilo yengqondo bafa eminyakeni eyi-10 kuye kwengama-20 ngaphambili kunomphakathi uwonke. Futhi ukuba nesimo sempilo yengqondo kwandisa ingozi yokuzibulala kanye nokuphulwa kwamalungelo abantu. Imiphumela yezomnotho yezimo zempilo yengqondo nayo mikhulu, nokulahlekelwa kokukhiqiza okudlula kakhulu izindleko eziqondile zokunakekelwa. Impendulo yeWHO Wonke Amazwe Angamalungu eWHO azibophezele ekusebenziseni Uhlelo Lwezenzo Lwezempilo Yengqondo Oluphelele luka-2013–2030, oluhlose ukuthuthukisa impilo yengqondo ngokuqinisa ukubusa, ukuhlinzeka ngokunakekelwa okusekelwe emphakathini, ukusebenzisa amasu okukhuthaza nokuvimbela, nokuqinisa izinhlelo zolwazi, ubufakazi kanye nocwaningo. Umbiko Wezempilo Yengqondo Womhlaba weWHO: ukuguqula impilo yengqondo yawo wonke ucele wonke amazwe ukuthi asheshise inqubekelaphambili ekufezeni uhlelo lokusebenza ngokujulisa inani elinikezwa impilo yengqondo, ukubeka phambili ukukhuthazwa nokuvimbela impilo yengqondo, nokuthuthukisa amanethiwekhi ezinsizakalo ezisekelwe emphakathini. Ngo-2019, iWHO yethula iWHO Special Initiative for Mental Health (2019-2023): I-Universal Health Coverage for Mental Health ukuze kuqinisekiswe ukufinyelela ekunakekelweni kwengqondo okuseqophelweni eliphezulu nokuthengekayo kubantu abengeziwe abayizigidi eziyi-100 emazweni ayi-12 abalulekile. Uhlelo lweWHO lweMental Health Gap Action Programme (mhGAP) ngokufanayo luhlose ukukhuphula izinsizakalo zokuphazamiseka kwengqondo, izinzwa nezidakamizwa, ikakhulukazi emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi. Njengengxenye yeQualityRights Initiative, iWHO ithuthukise iphakethe eliphelele lezinto zokuqeqesha neziqondiso ukuze kwakhiwe amandla ekusebenziseni amalungelo abantu kanye nendlela yokululama ekunakekelweni kwengqondo.

ችላ የተባሉ የሞቃታማ ስፍራ በሽታዎች አጠቃላይ እይታ፡ ችላ የተባሉ የሞቃታማ ስፍራ በሽታዎች( ኤንቲዲ) በተለያዩ በሽታ አምጪ ተህዋሲያን( ቫይረሶችን፣ ባክቴሪያዎችን፣ ተህዋሲያንን፣ ፈንገሶችን እና መርዛማ ንጥረ ነገሮችን ጨምሮ) የሚከሰቱ እና ከአሰቃቂ የጤና፣ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ መዘዞች ጋር የተዛመዱ የሁኔታ 1 የተመሳጠረ ስብስብ ናቸው። ኤንቲዲ በአብዛኛው የሚከሰቱት በሞቃታማ አካባቢዎች ባሉ ድሀ ማህበረሰቦች ውስጥ ነው፣ ምንም እንኳን አንዳንዶቹ በጣም ትልቅ የመሬት አቀማመጣዊስርጭት ቢኖራቸውም። በኤንቲዲ ከ 1 ቢሊዮን በላይ ሰዎችን እንደሚጐዱ ይገመታል፣ኤንቲዲ ሊደረስላቸው( መከላከያም ሆነ ፈውስ) የሚያስፈልጋቸው ሰዎች ቍጥር 1.6 ቢሊዮን ነው። የ ኤንቲዲ በሽታ ተፈጥሯዊ ባህሪ ውስብስብ እና ብዙውን ጊዜ ከአካባቢ ሁኔታዎች ጋር የተቆራኘ ነው። ብዙዎቹ በበሽታ አዛማች ነብሳት የሚተላለፉ ናቸው፣ የእንስሳት ማጠራቀሚያዎች አሏቸው እና ከተወሳሰቡ የሕይወት ዑደቶች ጋር የተቆራኙ ናቸው። እነዚህ ሁሉ ምክንያቶች የሕዝብ ጤና ቁጥጥርን ፈታኝ ያደርጉታል። ኤንቲዲ የሚከተሉትን ያካትታሉ:- የቡሩሊ ቍስል፤ የሻጋስ በሽታ፤ ደንጊ እና ቺኩንጉንያ፤ ድራኩንኩላይሲስ፤ ኢቺኖኮኮሲስ፤ በምግብ የሚተላለፉ ትሬማቶዲያሲስ፤ የሰው አፍሪካ ትሪፓኖሶማሲስ፤ሊሽማኒያሲስ፤ለምጽ፤ የሊምፋቲክ ፊላሪያሲስ፤ ማይሴቶማ፤ ክሮሞባላስቶሚኮሲስ እና ሌሎች ጥልቅ ማይኮስ፤ ኖማ፤ ኦንኮሰርቺያሲስ፤ ራቢስ፤ ስካቢስ እና ሌሎች ኤክቶፓራሲቶሲስ፤ ስኪስቶሶማሲስ፤ በአፈር የሚተላለፉ ሄልሚንቲያሲስ፤ የእባብ ንክሻ መርዛማነት፤ ታኒያሲስ/ሲስቲሰርኮሲስ፤ ትራኮማ፤ እና ያቭስ... ተጽዕኖ፦ የዓለም ጤና ድርጅት እንደሚገምተው ከ1.7 ቢሊዮን በላይ የሚሆነው የዓለም ሕዝብ በየዓመቱ ቢያንስ ለአንዱ በሽታ መከላከልና ህክምና ሊደረግለት ይገባል። ኤን ቲ ዲ ከተስተካከለ የሕይወት ዓመታት( ዲኤኤልዋይ) በየዓመቱ ወደ 200,000 የሚጠጉ ሰዎች ከመሞታቸውና 19 ሚልዮን የሚያክሉ በየዓመቱ ከሚያጡት የአካል ጉዳት በተጨማሪ፥ በማደግ ላይ ያሉ ማህበረሰቦች በየዓመቱ በቢሊዮኖች የሚቈጠር የአሜሪካን ዶላር ለቀጥተኛ የጤና ወጪ፣ ምርታማነት በመቀነስ እና ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እንዲሁም የትምህርት ደረጃ በመቀነስ ያጣሉ። በተጨማሪም እንደ የአካል ጉዳተኝነት፣ መገለል፣ ማህበራዊ መገለል እና መድልዎ ላሉት ሌሎች መዘዞች ተጠያቂ ናቸው እንዲሁም በታካሚዎች እና በቤተሰቦቻቸው ላይ ከፍተኛ የገንዘብ ጫና ይፈጥራሉ። ምንም እንኳን ይህ ቢሆንም፣ ኤንቲዲ በታሪካዊ ደረጃ በጣም ዝቅተኛ እና ከዓለም አቀፍ የጤና ፖሊሲ አጀንዳ ውስጥ የማይገኙ ናቸው- በ 2015 በዘላቂ የልማት ግቦች( ኤስዲጊ ግብ 3.3) እውቅና ለማግኘት ብቻ። ስለዚህ ኤስዲጂ3 ሊሳካ የሚችለው የኤንቲዲ ግቦች ከተሟሉ ብቻ ነው፣ ነገር ግን ኤንቲዲ ን ለመቋቋም ጣልቃ-ገብነቶች በሰፊው ዘርፍ ተሻጋሪ ስለሆኑ፣ ዓለም አቀፍ ቅድሚያ መስጠታቸውን መጨመር በእውነቱ ሁሉንም የ ኤስዲጂ ለማሳካት እድገትን ሊያነቃቃ ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ኤን ቲ ዲዎችን ለመቈጣጠር፣ ለመከላከል፣ ለማስወገድ እና ለማጥፋት የሚወስደው እርምጃ ከ2021-2030 አዲሱ የኤን ቲ ዲ የመንገድ ካርታ የሚመራ ሲሆን ይህም ከቋሚ የበሽታ ፕሮግራሞች ወደ የተቀናጁ አቋራጭ አቀራረቦች ይሸጋገራል። ዓላማው እንደ መከላከያ ኬሞቴራፒ፣ የግለሰብ ጒዳይ አያያዝ፣ የበሽታ-አዛማች ቊጥጥር፣ የእንስሳት ህክምና የሕዝብ ጤና እና ውኃ ጽዳት እና ንጽሕና( እጥበት) ባሉ የሕዝብ ጤና አቀራረቦች አማካይነት ቍልፍ ጣልቃ-ገብነትን በተቀናጀ ሁኔታ ማስፋት ነው። አጠቃላይ የ 2030 ዓለም አቀፍ ግቦች የ ኤንቲዲ ህክምና የሚጠይቍ ሰዎችን ቍጥር በ 90% መቀነስ፣ ከ ኤንቲዲ ጋር የተዛመዱ ዲኤኤልዋይ በ 75% መቀነስ፣ ቢያንስ 100 ሀገሮች አንድ ኤንቲዲን ማስወገድ እና ሁለት በሽታዎችን( ድራኩኩሊዮሲስ እና ያው) ማስወገድን ያካትታሉ። ተጨማሪ አቋራጭ ግቦች የተቀናጁ አቀራረቦች፣ ባለብዙ ዘርፍ ቅንጅት፣ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን እና የአገር ባለቤትነት ላይ ያተኮሩ ሲሆኑ እያንዳንዱ በሽታ ላይ የተገኘውን እድገት ለመለካት ተጨማሪ ግቦች ተዘጋጅተዋል።

Neglected tropical diseases Overview: Neglected tropical diseases (NTDs) are a diverse group of conditions1 caused by a variety of pathogens (including viruses, bacteria, parasites, fungi and toxins) and associated with devastating health, social and economic consequences. NTDs are mainly prevalent among impoverished communities in tropical areas, although some have a much larger geographical distribution. It is estimated that NTDs affect more than 1 billion people, while the number of people requiring NTD interventions (both preventive and curative) is 1.6 billion. The epidemiology of NTDs is complex and often related to environmental conditions. Many of them are vector-borne, have animal reservoirs and are associated with complex life cycles. All these factors make their public-health control challenging. 1. NTDs include: Buruli ulcer; Chagas disease; dengue and chikungunya; dracunculiasis; echinococcosis; foodborne trematodiases; human African trypanosomiasis; leishmaniasis; leprosy; lymphatic filariasis; mycetoma, chromoblastomycosis and other deep mycoses; noma; onchocerciasis; rabies; scabies and other ectoparasitoses; schistosomiasis; soil-transmitted helminthiases; snakebite envenoming; taeniasis/cysticercosis; trachoma; and yaws.. Impact: WHO estimates that over 1.7 billion of the world’s population should be targeted by prevention and treatment activities for at least one of these diseases, every year. In addition to significant mortality and morbidity - approximately 200,000 deaths and 19 million disability adjusted life years (DALYs) lost annually, NTDs cost developing communities the equivalent of billions of United States dollars each year in direct health costs, loss of productivity and reduced socioeconomic and educational attainment. They are also responsible for other consequences such as disability, stigmatization, social exclusion and discrimination and place considerable financial strain on patients and their families. In spite of this, NTDs have historically ranked very low and almost absent from the global health policy agenda – only to gain recognition in 2015 with the Sustainable Development Goals (SDG target 3.3). SDG3 can therefore be achieved only if the NTD goals are met but, because interventions to tackle NTDs are widely cross-sectoral, increasing their global prioritization can in fact catalyze progress to achieve all SDGs. WHO response WHO’s action to control, prevent, eliminate and eradicate NTDs is guided by the new NTD road map for 2021-2030, that moves away from vertical disease programmes to integrated cross-cutting approaches. The aim is to facilitate the coordinated scale-up of key interventions through public health approaches such as preventive chemotherapy, individual case management, vector control, veterinary public health and water, sanitation and hygiene (WASH). The overarching 2030 global targets include a 90% reduction in the number of people requiring treatment for NTDs; a 75% reduction in DALYs related to NTDs; at least 100 countries eliminating at least one NTD; and the eradication of two diseases (dracunculiasis and yaws). Additional cross-cutting targets focus on integrated approaches, multisectoral coordination, universal health coverage and country ownership, while a further set of targets has been devised to measure progress against each disease.

Cutattuka da aka yi watsi na yanki Mai Zafi. Bayani: cututtuka yanki mai zafi da aka watsar (NTDs) suna da banmbacin rukuni na yanayi 1 suna faruwa ta hanyar ƙwayoyin cututtuka iri-iri (sun ƙunshi bairos, baktiriya farasait, fungai da kuma guba) da kuma waɗanada suka yi tarayya wajen lahani ga lafiya, zamantakewa da kuma tattalin arziƙi. NTDs gilibi sun fi yawaita tsakanin al'ummomi masu fama da talauci in yankuna masu zafi, duk da cewa wasu suna da baban yanki rarrabe da yawa. An ƙiyasta cewa cututtuka yankuna masu zafi da aka watsar (NTDs) za ta mutane sama da biliyan 1, yayin da adadin mutane da ke buƙatar ɗauki daga cutar yankuna mai zafi (NTD) (na ba da kariya da iya magancewa) shi ne biliyan 1.6. Ilimin kimiyyar nazarin cututtuka yankuna masu zafi da aka watsar (NTDs) yana da saƙaƙiya kuma sau da yawa ya danganci yanayin muhalli. Da yawa daga cikinsu cututtuka ne da ƙwari suke yaɗa su, da suke da tafkin dabba kuma suna da alaƙa da sarƙaƙƙin juyin rayuwa. Duk waɗannan dalilai da suke sa kula kiwon lafiyarsu ke da ƙalubale wajen shawo kai. 1. cututtuka yanki mai zafi da aka watsar (NTDs): Cututtukan sun haɗa da Buruli olsa, cututtukan cagas; denku da cinkungunya; dirakwukwuliyasis; icinokokkozis; fudbon tirematodiyases; cutar bacci ta human Afirka tiraispanosomiasis; leshmaniyasis; lifrozi; limfatic filariyasis; maisetoma; cutar kuromobilastomaikosuia da sauran cututtukan cikin fata cutar noma; cutar onkosashiyasis; cutar rebis; kirci, da sauran cuttukan fata; cutar tsutsar ciki ta shistosomiyasis; cutar tsutsar hanji dake kama mutum ta hayar gurɓatar ƙasa; ciwon miciji mai guba; cutar da kawo macijin ciki/ cutar sistisacosis; cutar ciwon ido ta tracoma (trachoma) cutar ƙurajen fata jajaye. Tasiri: Ƙungiyar Lafiya ta Duniya (WHO) ta ƙiyasta cewa sama adadin mutanen duniya biliyan 1.7 za su zamanto an kare ta hanyar riga-kafi da ayyukan ba da magani na aƙalla ɗaya daga cikin waɗannan cututtuka. Baya ga hakan, kan yawan mace-mace da masu fama da rashin lafiya ƙiyasin ya kai mace-mace 200,0000 da kuma miliyan 19 da suke rayuwa da cuttuka da suke (DALYs) suke rasa rai duk shekara, cututtukan da aka yi watsi na yanki mai zafi (NTDs)na jawo wa al'ummomi da ke cigaba asara daidai biliyoyin dalar Amurka a duk shekara, kai tsaye rashin lafiya, ƙaranci kayan da aka sarrafa da ragewar tattalin arziƙin zamantakewa da kuma cimma muradan ilimi. Sannan kuma su ne suke janyo sauran sakamakon matsalolin irinsu naƙasa, wulaƙanta, tsama a zamantakewa da wariyar fata da kuma duban wurin mai matsin samun ga marasa lafiya da iyalansu. Duk da wannan, Cututtukan Yankuna masu Zafi da Aka Watsar (NTDs) matsayinsu a tarihi kaɗan nekuma babu su cikin tsarin ajandar manufar lafiya ta duniya kawai tana amanna a2015 tare da Muradan Raya Ƙasa (Abin da SDG ke so 3.3). Za a iya cimma Muradan Raya Ƙasa Mai Ɗorewa (SDG3) ne kawai idan muradan yaƙar cututtukan yanki mai zafi (NTD) suka haɗu, sai dai kawo ɗauki wajen tunkarar cututtukan yakuna masu zafi da aka watsar (NTDs) suna da manyan sassa daban-daban, ƙarin muhimman ayyukansa na duniya haƙiƙi zai iya haifar da saurin cigaba wajen cimma duk muradan raya ƙasa mai ɗorewa (SDGS). Martanin Ƙungiyar Lafiya ta Duniya WHO WHO na ɗaukar matakin shawo kan, hana, kawar da kuma kau da cututtukan yanki mai zafi (NTDs) ta bi ta sabon tsarin yaƙi da cututtukan yanki mai zafi (NTD) na 2021-2030, wanda zai tafi da cutar daga cuttukan da kai fda kai wajen kore su. Manufar ita ce a ƙara haɗe ayyukan agajin ta hanyar tsarin kula da kiwon lafiya al'umma kamar su riga-kafin kariya ta kemotarafi, hanyar kula da bunƙasa lafiyar ɗaiɗaikun mutane, hana yaɗa cututtukan da ƙwari ke ƴaɗuwa, kula da duba lafiyar dabbobi da ruwa, tsaftar muhalli da tsatar jiki (WANKEWA). Gaba ɗaya abin da duniya ke so a 2030 raguwar kaso 90% na mutanen da suke buƙatar maganin cututtuan NTDs; ragewar 75% a ma'aunin yawan mace-mace dake da alaƙa da cutattukan (NTDs); aƙalla ƙassashe 100 da suke kawar da aƙalla cutar(NTD) guda; da kuma kau da cututtuka biyu daga doron ƙasa (cututtukan dirakwunkwuliyaziz da yawus). Ƙarin a kan abubuwa da son mai da kai a kan abubuwan haɗaɗu, daidai sassa da yawa, duk mutane su samu ingataccen tsarin kiwon lafiya da kuma abubuwa mallakin ƙasa, yayin da aka ƙara ƙirƙiro wasu matakai da za ci gaba yaƙar kowace cuta.

Magonjwa ya kitropiki yaliyopuuzwa Muhtasari: Magonjwa ya kitropiki yaliyosahaulika (NTDs) ni kundi tofauti la hali1 linalosababishwa na aina mbalimbali za vimelea vya magonjwa (pamoja na virusi, bakteria, vimelea, kuvu na sumu) na kuhusishwa na matokeo mabaya ya kiafya, kijamii na kiuchumi. NTD zimeenea zaidi miongoni mwa jamii maskini katika maeneo ya tropiki, ingawa baadhi yao wana mgawanyiko mkubwa zaidi wa kijiografia. Inakadiriwa kuwa NTD huathiri zaidi ya watu bilioni 1, wakati idadi ya watu wanaohitaji afua za NTD (zote mbili za kuzuia na kutibu) ni bilioni 1.6. Epidemiolojia ya NTDs ni ngumu na mara nyingi inahusiana na hali ya mazingira. Wengi wao wanaotokana na vekta, wana hifadhi za wanyama na wanahusishwa na mzunguko wa maisha tata. Sababu hizi zote hufanya udhibiti wao wa afya ya umma kuwa changamoto. 1. NTDs ni pamoja na: Buruli ulcer; ugonjwa wa Chagas; dengue na chikungunya; dracunculiasisi; echinococcosis; trematodiases ya chakula; trypanosomiasis ya binadamu ya Afrika; leishmaniasis, ukoma; filariasis ya lymphatic; mycetoma; chromoblastomycosis na mycoses nyingine za kina; noma; rabichocer na wengine; ectoparasitoses; kichocho; helminthiases zinazopitishwa kwa udongo, kuumwa na nyoka; taeniasis/cysticercosis; trakoma; na miayo. Athari: WHO inakadiria kuwa zaidi ya bilioni 1.7 ya watu duniani wanapaswa kulengwa na shughuli za kuzuia na matibabu kwa angalau moja ya magonjwa haya, kila mwaka. Mbali na vifo na magonjwa makubwa - takriban vifo 200,000 na milioni 19 ya maishaya miaka iliyorekebishwa ya ulemavu (DALYs) hupotea kila mwaka, NTDs hugharimu jumuiya zinazoendelea sawa na mabilioni ya dola za Marekani kila mwaka kwa gharama za moja kwa moja za afya, kupoteza tija na kupungua kwa kijamii na kiuchumi na kupata elimu. Pia wanawajibika kwa matokeo mengine kama vile ulemavu, unyanyapaa, kutengwa na jamii na ubaguzi na kuweka mzigo mkubwa wa kifedha kwa wagonjwa na familia zao. Licha ya hayo, NTDs kihistoria zimeorodheshwa chini sana na zinweza zisiwepo kwenye ajenda ya sera ya afya ya kimataifa - na kupata kutambuliwa mwaka wa 2015 na Malengo ya Maendeleo Endelevu (Lengo la 3.3 la SDG). SDG3 inaweza kufanikiwa tu ikiwa malengo ya NTD yatafikiwa lakini, kwa sababu afua za kukabiliana na NTDs ni za sekta mtambuka, kuongeza vipaumbele vyao vya kimataifa kwa kweli kunaweza kuchochea maendeleo kufikia SDGs zote. Jibu la WHO Hatua ya WHO ya kudhibiti, kuzuia, kuondoa na kutokomeza NTD inaongozwa na ramani mpya ya barabara ya NTD ya 2021-2030, ambayo inaondokana na programu za magonjwa ya wima hadi mbinu jumuishi mtambuka. Lengo ni kuwezesha uratibu wa upanuzi wa afua muhimu kupitia mbinu za afya ya umma kama vile chemotherapy ya kuzuia, udhibiti wa kesi za mtu binafsi, udhibiti wa vekta, afya ya umma kwa mifugo na maji, usafi wa mazingira na usafi (WASH). Kuzidi kufikia malengo makuu ya kimataifa ya 2030 ni pamoja na kupungua kwa 90% kwa idadi ya watu wanaohitaji matibabu ya NTDs; kupungua kwa 75% kwa DALYs zinazohusiana na NTDs; angalau nchi 100 kuondoa angalau NTD; moja, na kutokomeza magonjwa mawili (dracunculiasisi na miayo). Malengo ya ziada mtambuka yanazingatia mbinu jumuishi, uratibu wa sekta mbalimbali, huduma ya afya kwa wote na umiliki wa nchi, huku malengo mengine yakibuniwa kupima maendeleo dhidi ya kila ugonjwa.

Àwọn àrùn àfojúfò agbègbè ipa òòrùn. Ìsọnísókí: Àwọn àrùn àfojúfò agbègbè ipa òòrùn (NTDs) jẹ́ àwọn onírúurú ọ̀wọ́ àwọn àìsàn1 tí àwọn oríṣiríṣi kòkòrò ajọ̀fẹ́ (tí ó fi mọ́ fáírọ́ọ̀sì, bakitéríà, àwọn ajọ̀fẹ́, fọ́ńgáì àti oró) tí ó sì ní í ṣe pẹ̀lú àìlera líle, àwọn àbájáde lórí àwùjọ àti ọrọ̀ ajé. NTDs wọ́pọ̀ gbòógì láàárín àwọn àwùjọ aláìlétò ní àwọn àwùjọ ní agbègbè ipa òòrùn, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn kan fọ́n ká agbègbè púpọ̀. Wọ́n fojú dá a pé NTDs ń ṣe o tó àwọn ènìyàn bílíọ́nù 1, nígbà tí iye àwọn ènìyàn tí wọ́n nílò ìrànlọ́wọ́ NTDs (àti ìdènà àti ìwòsàn) jẹ́ bílíọ́nù 1.6. Ìmọ̀ àrùn NTDs gbòòrò tí ó sì ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ipò agbègbè. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ wọn jẹ́ aṣerankoṣènìyàn, wọ́n sì ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú ìpele ayé tí ó gbòòrò. Gbogbo àwọn ìdí wọ̀nyí mú kí ìṣàkóso ìlera àwùjọ jẹ́ ìdojúkọ. 1. Lára àwọn NTDs ni: Ògòdò Buruli; àìsàn Chagas, ibà dengue àti chikungunya; sòbìà, ekinokókọ̀, àwọn aràn atara-oúnjẹ-sẹ̀; àìsàn máasùn máasùn Áfríkà; leishmaniasis; ẹ̀tẹ̀, lìǹfàtíìkì filaríásíìsì; maisutómà, kuromobulaisitómaikósíìsì àti àwọn maikósíìsì mìíràn; nómà; onkokasíásí; àìsàn dìgbòlugi; kúrúnà àti àwọn kòkòrò ajọ̀fẹ́ awọra mìíràn; sikosomíásì; àwọn aran àtara-ilẹ̀-sẹ̀; oró ejò; taeníásí/sisitikakósì; tirakómà àti àwọn ògòdò ara. Ipa: WHO sọ pé bílíọ́nù 1.7 iye ènìyàn lágbàáyé gbọ́dọ̀ jẹ́ àfojúsùn nípa ìdáàbòbò àti ìwòsàn àwọn iṣẹ́ fún ó kéré jù ọ̀kan nínú àwọn àìsàn wọ̀nyí, lọ́dọọdún. Ní àfikún sí ikú àti ìparun - ó tó àwọn ikú 200, 000 àti ààbọ̀ ara mílíọ̀nù 19 ṣe àdánù àyípadà ọdún ayé (DALYs) lọ́dọọdún, NTDs ń ná àwọn àwùjọ tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà ni ó tó ọ̀pọ̀lọpọ̀ bílíọ́nù dọ́là United States lọ́dọọdún ní owónàá ìlera tààrà, àdánù ìpèsè àti àdínkù ọrọ̀ ajé àwùjọ àti àṣeyọrí ẹ̀kọ́. Àwọn ni wọ́n tún fa àwọn ìṣòro mìíràn bí ààbọ̀ ara, ìdẹ́yẹsí, ìyàsọ́tọ̀ láwùjọ àti ẹ̀yàmẹ̀yà bẹ́ẹ̀ ó fi gbèdéke ìnáwó sórí àwọn aláàárẹ̀ àti àwọn ẹbí wọn. Àmọ́ sá, NTDs ní ìwọ̀n kékeré bẹ́ẹ̀ ó tilẹ̀ má fẹ́rẹ̀ẹ́ sí nínú ìlànà àlàkalẹ̀ ètò ìlera àgbáyé - ó di mímọ̀ ní 2015 nínú àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése (Àfojúsùn SDG 3.3). Nítorí náà SDG3 lè jẹ́ àṣeyọrí nìkan bí àwọn wọn ba se àṣeyọrí lórí àwọn àfojúsùn NTD ṣùgbọ́n, nítorí ìdásí láti kojú NTDs lọ káàkiri àwọn ẹ̀ka, mímú ìdàgbàsókè bá pàtàkì wọn lágbàáyé lè ṣe àgbéga láti mú ìdàgbàsókè láti mú àṣeyọrí bá gbogbo àwọn àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése. Èsì WHO Ìgbésẹ̀ WHO láti ṣe àkóso, ìdènà, ìmúkúrò àti ìparun NTDs ni ó ni ìtọ́nisọ́nà láti ọwọ́ ìtọ́ni NTD tuntun fún 2021-2030, èyí tí ó kọjá kúrò ní ara àwọn ètò àìsàn olóòró láti ṣe àmúlò àwọn ìlànà ọlọ́pọ̀ ọ̀nà. Àfojúsùn ni láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìdásí alákòóso àlàkalẹ̀ nípasẹ̀ àwọn ìlànà ètò ìlera àwùjọ bí ìtọ́jú adènà àrùn kemotẹ́ráfì, àkóso ọ̀ràn ẹni kọ̀ọ̀kan, àkóso ajọ̀fẹ́, ìlera àwùjọ ẹranko àti omi, ìmọ́tótó àwùjọ àti ìmọ́tótó ara. Àwọn àfojúsùn gbòòrò àgbáyé 2030 ni àdínkù 90% nínú iye àwọn ènìyàn tí wọ́n nílò ìtọ́jú fún NTDs; àdínkù 75% nínú DALYs tí ot ní í ṣe pẹ̀lú NTDs; ó kéré jù àwọn orílẹ̀ èdè 100 ṣe àmúkúrò ó kéré jù NTD kan; àti àmúkúrò àwọn àìsàn méjì (dirakunkulíásì àti yáù). Àfikún àwọn àfojúsùn ọlọ́pọ̀ ọ̀nà fojú sun àwọn ìlànà ọlọ́pọ̀ ọ̀nà, àwọn àkóso onírúurú ẹ̀ka, ìpèsè ìlera àgbáyé àti níni orílẹ̀ èdè, nígbà tí àwọn ètò àfojúsùn síwájú ti di gbígbé kalẹ̀ láti ṣe òṣùwọ̀n ìlọsíwájú tako àwọn àìsàn kọ̀ọ̀kan.

Izifo zasezindaweni ezishisayo ezinganakiwe Uhlolojikelele: Izifo zasezindaweni ezishisayo ezinganakiwe (NTDs) ziyiqembu lezimo ezihlukene1 ezibangelwa amagciwane ahlukahlukene (okuhlanganisa amagciwane, amagciwane, amagciwane, isikhunta nobuthi) futhi ahlotshaniswa nemiphumela ebhubhisayo yezempilo, yezenhlalo nezomnotho. AmaNTD avame kakhulu phakathi kwemiphakathi empofu ezindaweni ezishisayo, nakuba eminye inokusabalalisa okukhulu kakhulu ngokwendawo. Kulinganiselwa ukuthi amaNTD athinta abantu abangaphezu kuka-1 bhiliyoni, kuyilapho inani labantu abadinga ukungenelela kweNTD (kokubili ukuvimbela nokwelapha) yi-1.6 billion. I-epidemiology yeNTD iyinkimbinkimbi futhi ngokuvamile ihlobene nezimo zemvelo. Eziningi zazo zithwala ama-vector, zinamanzi ezilwane futhi zihlotshaniswa nemijikelezo yokuphila eyinkimbinkimbi. Zonke lezi zici zenza ukulawula kwabo kwezempilo yomphakathi kube inselele. 1. AmaNTD ahlanganisa: Izilonda zeBuruli; isifo seChagas; udenga kanye nechikungunya; idracunculia; iechinococcosis; itrematodiases yokudla; itrypanosomiasis yabantu base-Afrika; ileishmaniasis; uchoko; ilymphatic filariasis; imycetoma, ichromoblastomycosis namanye amamycoses ajulile; noma; i-onchocerciasis; amarabi; utwayi kanye nezinye ectoparasitoses; ischistosomiasis; i-helminthiases edluliselwa emhlabathini; ukulunywa yinyoka; itaeniasis/cysticercosis; itrachoma;. Umthelela: IWHO ilinganisela ukuthi abantu abangaphezu kwezigidi eziyizinkulungwane ezingu-1,7 emhlabeni kufanele baqondiswe emisebenzini yokuvimbela nokwelapha okungenani esisodwa salezi zifo, minyaka yonke. Ngaphezu kokufa okuphawulekayo nokugula - cishe ukufa kwabantu abangu-200,000 kanye neminyaka yokuphila yokukhubazeka eyizigidi ezingu-19 (amaDALY) alahlekelwa minyaka yonke, amaNTD abiza imiphakathi ethuthukayo okulingana nezigidigidi zamaRandi aseMelika unyaka ngamunye ngezindleko zezempilo eziqondile, ukulahlekelwa umkhiqizo kanye nokuncipha kwenhlalonhle yezomnotho kanye ukuzuza kwezemfundo. Baphinde babophezeleke ngeminye imiphumela enjengokukhubazeka, ukucwaswa, ukubandlululwa emphakathini futhi babeke ubunzima obukhulu bezezimali ezigulini nasemindenini yazo. Naphezu kwalokhu, amaNTD ngokomlando abekwe endaweni ephansi kakhulu futhi acishe abengekho ku-ajenda yenqubomgomo yezempilo yomhlaba wonke - ukuze athole ukuqashelwa ngo-2015 ngeSustainable Development Goals (i-SDG target 3.3). Ngakho ke iSDG3 ingafinyelelwa kuphela uma izinjongo zeNTD zifinyelelwa kodwa, ngenxa yokuthi ukungenelela kokubhekana namaNTD kuhlanganisa izigaba eziningi, ukukhulisa ukubeka phambili kwawo umhlaba wonke kungase kubangele inqubekelaphambili ukuze kuzuzwe wonke amaSDG. Impendulo yeWHO Isenzo seWHO sokulawula, ukuvimbela, ukuqeda kanye nokuqeda amaNTD siqondiswa imephu yomgwaqo entsha yeNTD ka-2021-2030, eqhela ezinhlelweni zezifo eziqondile iye ezindleleni ezihlanganisiwe zokuhlukanisa. Inhloso ukwenza lula ukukhuliswa okudidiyelwe kokungenelela okubalulekile kusetshenziswa izindlela zezempilo zomphakathi ezifana nokwelashwa ngamakhemikhali, ukuphathwa kwecala lomuntu ngamunye, ukulawulwa kwezilwane, impilo yomphakathi kanye namanzi odokotela bezilwane, ukuthuthwa kwendle kanye nenhlanzeko (WASH). Izinhloso ezihlosiwe zomhlaba wonke zika-2030 zihlanganisa ukwehla ngama-90% enanini labantu abadinga ukwelashwa kwamaNTD; ukwehla ngama-75% kuma-DALY ahlobene nama-NTD; okungenani amazwe ayi-100 asusa okungenani iNTD eyodwa; kanye nokuqedwa kwezifo ezimbili (idracunculiciasis neyaws). Okuhlosiwe okungeziwe okuhlukanisayo kugxile ezindleleni ezididiyelwe, ukudidiyelwa kwemikhakha ehlukene, ukuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke kanye nobunikazi bezwe, kuyilapho elinye isethi yemigomo seyenziwe ukukala inqubekelaphambili ngokumelene nesifo ngasinye.

ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች አጠቃላይ እይታ: የልብ ሕመም፣ ስትሮክ፣ ካንሰር፣ የስኳር በሽታ እና ሥር የሰደደ የሳንባ ሕመም ጨምሮ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች( ኤንሲዲ) በዓለም ዙሪያ ለሚሞቱት ሰዎች ሁሉ 74% ተጠያቂ ናቸው። ከሁሉም ኤንሲዲ ሞት ከሦስት አራተኛ በላይ እና ያለጊዜው ወይም ዕድሜያቸው 70 ዓመት ከመድረሳቸው በፊት ከሞቱት 17 ሚሊዮን ሰዎች መካከል 86% የሚሆኑት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ውስጥ ይከሰታሉ። የማይተላለፉ በሽታዎች(ኤንሲዲ) አምስት ዋና ዋና መንስኤዎችን አሉአቸው፡ የትንባሆ አጠቃቀም፣ አካላዊ እንቅስቃሴ አለመኖር፣ የአልኮል ጐጂ አጠቃቀም፣ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ እና የአየር ብክለት። የማይተላለፉ በሽታዎች (ኤንሲዲ) ወረርሽኝ በግለሰቦች፣ በቤተሰቦች እና በማኅበረሰቦች ላይ አስከፊ የጤና መዘዞችን ያስከትላሉ እንዲሁም የጤና ሥርዓቶችን ለማሸነፍ ያስፈራራሉ። ከ ኤንሲዲ ጋር የተያያዙ ማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ ወጪዎች የእነዚህን በሽታዎች መከላከል እና ቊጥጥር ለ 21 ኛው ክፍለዘመን ዋና የልማት ግዴታ ያደርጉታል። የዓለም ጤና ድርጅት ተልዕኮ ኤንሲዲ ላይ ክትትል, መከላከል እና ቊጥጥር ላይ ለዓለም አቀፍ እርምጃ አመራር እና ማስረጃ መሠረት ማቅረብ ነው። የኤንሲዲ ጫናን ለመቀነስ ዓለም አቀፍ ግቦችን ለማሳካት አስቸኳይ የመንግሥት እርምጃ ያስፈልጋል። መከላከል እና መቈጣጠር ተላላፊ ባልሆኑ በሽታዎች( ኤንሲዲ) የሚከሰቱትን ሞት ለመቀነስ በጣም አስፈላጊ ከሆኑት መንገዶች አንዱ ወደ ዕድገታቸው የሚያመሩትን አደጋዎች መቈጣጠር ነው። እነዚህም የትንባሆ አጠቃቀምን እና የአልኮል አጠቃቀምን መቀነስ፣ ንቁ የአኗኗር ዘይቤን መጠበቅ እና ጤናማ አመጋገብን መመገብ እንዲሁም የአየር ጥራት ማሻሻል ናቸው። እነዚህን ግቦች ለማሳካት የሚወሰዱ እርምጃዎች ሃገራት የ ኤንሲዲ ሞት ቁጥርን ለመቀነስ ወጪ ቆጣቢ መንገዶች ናቸው። እነዚህን የአደጋ ምክንያቶች መቋቋም ሕይወትን ከማዳን ባሻገር ለአገሮች ከፍተኛ የኢኮኖሚ እድገት ማምጣት ይችላል። ከመከላከል ባሻገር የኤንሲዲዎች አያያዝ ወሳኝ ነው። ይህ ደግሞ በሽታዎችን መመርመር፣ ለመለየት እና ማከም እንዲሁም ለታካሚዎች ማስታገሻ እንክብካቤ ማድረግን ይጨምራል። አብዛኛዎቹ በ ኤንሲዲ ምክንያት የሚሞቱ ሰዎች የሚኖሩት በዝቅተኛና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ሲሆን፣ እነዚህ አገሮች የጤና አገልግሎት አጠቃላይ ሽፋን ወይም የጤና እንክብካቤ አገልግሎቶች ተደራሽነት ውስን ነው። በመሆኑም አጠቃላይ የጤና አገልግሎት መስጠትን ማጐልበት እና ማስተዋወቅ ኤንሲዲዎችን ለመቋቋም እና ሊከላከሉ የሚችሉ የሟቾችን ቍጥር ለመቀነስ አስፈላጊ ነው። ኤንሲዲዎችን መከታተል ኤንሲዲዎችን ለመከላከል እና ለመቈጣጠር ፖሊሲ እና ፕሮግራም ለማዘጋጀት የሚያስፈልገውን መረጃ ለማቅረብ ሌላ አስፈላጊ እርምጃ ነው። ከኤንሲዲ ጋር በተያያዙ ዓለም አቀፍ ግቦች እና አመልካቾች ላይ መከታተል እና ሪፖርት ማድረግ በኤንሲዲ መከላከል እና ቊጥጥር ውስጥ ያለውን እድገት ለመረዳት ቍልፍ ተግባራት ናቸው። ከኤንሲዲዎች የሚመጣውን ዓለም አቀፍ የሞት እና የአካል ጕዳት መጨመር ለመቀልበስ፣ በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ውሳኔን ለመደገፍ እና እየተደረገ ያለውን እድገት ክትትልን እና ግምገማን ለመርዳት ከአገሮች ትክክለኛ መረጃ በጣም አስፈላጊ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች መምሪያ በዓለም አቀፍ ደረጃ አመራር፣ ቅንጅት፣ መመሪያ እና ቴክኒካዊ ድጋፍን በማያስተላልፉ በሽታዎች ያለጊዜው ሞት እና በሽታን ለመቀነስ ኃላፊነት አለበት። በ 2019 የዓለም የጤና ጉባኤ ኤንሲዲ ን ለመከላከል እና ለመቈጣጠር የዓለም ጤና ድርጅት የ 2013- 2020 ዓለም አቀፍ የድርጊት መርሃ ግብርን እስከ 2030 አራዘመ። ኤንሲዲዎችን በመከላከል እና በመቆጣጠር ረገድ የተገኘውን እድገት ለማፋጠን የአፈጻጸም ፍኖተ ካርታ 2023-2030 እንዲዘጋጅ ጥሪ አድረጓል። የአፈጻጸም ፍኖተ ካርታው በኤንሲዲዎች መከላከል እና አያያዝ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያላቸውን 9 ዓለም አቀፍ ግቦችን ለማሳካት የሚረዱ እርምጃዎችን ይደግፋል። በተባበሩት መንግሥታት የ2030 ዘላቂ ልማት አጀንዳ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች እንደ ትልቅ ዓለም አቀፍ ፈተና እውቅና ተሰጥቷቸዋል። አጀንዳው በ ኤንሲዲዎች ምክንያት የሚከሰተውን ያለጊዜው ሞት በ 2030 አንድ ሦስተኛ ለመቀነስ ግብ አውጥቷል። የዓለም ጤና ድርጅት በኤንሲዲዎች ላይ የሚደረገውን ዓለም አቀፋዊ ትግል በማስተባበር እና በማስተዋወቅ እንዲሁም ዘላቂ የልማት ግቦችን ግብ 3.4 ለማሳካት ቍልፍ የመሪነት ሚና ይጫወታል።

Noncommunicable diseases Overview: Noncommunicable diseases (NCDs), including heart disease, stroke, cancer, diabetes and chronic lung disease, are collectively responsible for 74% of all deaths worldwide. More than three-quarters of all NCD deaths, and 86% of the 17 million people who died prematurely, or before reaching 70 years of age, occur in low- and middle-income countries. NCDs share five major risk factors: tobacco use, physical inactivity, the harmful use of alcohol, unhealthy diets and air pollution. The epidemic of NCDs poses devastating health consequences for individuals, families and communities, and threatens to overwhelm health systems. The socioeconomic costs associated with NCDs make the prevention and control of these diseases a major development imperative for the 21st century. WHO’s mission is to provide leadership and the evidence base for international action on surveillance, prevention and control of NCDs. Urgent government action is needed to meet global targets to reduce the burden of NCDs. Prevention and control One of the most important ways of reducing deaths from noncommunicable diseases (NCDs) is to control the risk factors that lead to their development. These include reducing the use of tobacco and the harmful use of alcohol, maintaining an active lifestyle and consuming a healthy diet, and improving air quality. Actions towards these goals are cost-effective ways for countries to reduce the number of NCD deaths. Tackling these risk factors can not only save lives, but also provide a huge economic boost for countries. Beyond prevention, management of NCDs is critical. This includes detection, screening and treatment of the diseases, as well as palliative care for those in need. The vast majority of premature deaths from NCDs occur in low- and middle-income countries, where universal health coverage or access to health care services is often limited. The development and promotion of universal health coverage is therefore essential in tackling NCDs and working to reduce the number of preventable global deaths. Surveillance of NCDs is another vital action for providing the information needed for policy and programme development for NCD prevention and control. Tracking and reporting on NCD related global targets and indicators to understand progress in NCD prevention and control are key activities. Accurate data from countries are vital to reverse the global rise in death and disability from NCDs, to support evidence-based decision making, and to help monitor and evaluate the progress being made. WHO response The WHO Department of Noncommunicable Diseases is responsible for global leadership, coordination, guidance and technical support to reduce premature mortality and morbidity from NCDs. In 2019, the World Health Assembly extended the WHO Global action plan for the prevention and control of NCDs 2013–2020 to 2030. It called for the development of an Implementation Roadmap 2023–2030 to accelerate progress on preventing and controlling NCDs. The Implementation Roadmap supports actions to achieve a set of 9 global targets with the greatest impact towards prevention and management of NCDs. Noncommunicable diseases are recognized as a major global challenge in the United Nations 2030 Agenda for Sustainable Development. The Agenda sets the target of reducing premature deaths from NCDs by one third by 2030. WHO plays a key leadership role in the coordination and promotion of the global fight against NCDs and the achievement of the Sustainable Development Goals target 3.4.

Cututtuka marasa yaɗuwa Bayani: Cututtuka masara yaɗuwa (NCDs), sun ƙunshi ciwon zuciuya, shanyewar jiki, kansa, ciwon sikari da kuma mummunan ciwon hunhu, gaba ɗaya suke jawo kaso 74% na dukkanin mace-mace na faɗin duniya. fiye da uku cikin huɗu na dukkanin mace-macen cutuka marasa yaɗuwa (NCD0, da kuma kaso 86% cikin mutane miliyan 17 waɗanda suke kafin lokacin balaga, ko kafin su kai shekaru 70, ana faruwa a ƙasashe masu ƙaranci da maitsakaicin samun kuɗi. NCDs sun bayyana manyan abubuwan haɗari guda biyar: shan taba, rashin motsa jiki, amfani da barasa mai cutarwa, abinci mara kyau da gurɓataccen iska. Annobar NCDs tana haifar da mummunan sakamako na kiwon lafiya ga mutane, iyalai da al'umma, kuma suna barazanar mamaye tsarin kiwon lafiya. Kuɗaɗen tattalin arziƙin da ke da haɗin gwiwa da NCDs sun maida rigakafi da sarrafa waɗannan cututtuka ya zama babban muhimmancin sa shine ci gaban wannan ƙarni na 21st. Burin WHO ita ce samar da jagoranci da kuma shaida don aiwatar da ayyuka a duniya kan sa ido, rigakafi da sarrafa NCDs. Ana buƙatar matakin gaggawa na gwamnati don cimma ƙudirin duniya don rage nauyin da yake kan NCDs. Rigakafi da sarrafawa Ɗaya daga cikin hanyoyin da ya kamata a bi wajen rage mace-mace daga cututtuka marassa yaɗuwa (NCDs) ita ce sarrafa abubuwan da ke kawo ci gaban su. Waɗannan sun haɗa da rage amfani da taba da barasa mai cutarwa, kiyaye rayuwa mai inganci da cin abinci mai kyau, da ƙoƙarin samar da iska mai kyau. Hanyoyi dan cimma waɗannan manufofin masu tsada ne ga ƙasashe don rage yawan mutuwa ta sanadiyan NCD. Magance waɗannan abubuwa masu haɗarin ba kawai rayuka zai ceto ba, har ma da samar da babban ci gaba ga tattalin arziƙin ƙasashe. Bayan rigakafin, sarrafa yaɗuwan NCDs yana da muhimmanci. Wannan ya haɗa da bincike, tantancewa da kuma magance cututtuka, da kuma kula da tallafawa wa masu bukatan hakan. Yawancin mace-macen da ake samu sanadiyyan NCDs na faruwa ne a cikin ƙasashe masu ƙanƙanta da matsakaicin karfi, inda galibi basu samun kansu domin ɗaukar nauyin kula da lafiya na duniya ko hanyan da suke samu da kiwon lafiya takaitattu ne. Domin ci gaba da haɓaka tsarin kiwon lafiya na duniya yana da mahimmanci wajen magance NCDs da kuma ci gaba da aiki don rage yawan mace-mace da za a iya kokarin hanawa a duniya. Sa ido kan NCDs wani muhimmin mataki ne don samar da bayanai da ake buƙata don manufofi da haɓaka ci gaban rigakafin NCD da sarrafawa. Bin-sawu da bayar da rahoto game da abubuwan da suka shafi NCD a duniya don gwada ci gaban da ake samu cikin rigakafin NCD da sarrafawa sune muhimman ayyuka. Ingantattun bayanai daga ƙasashe suna da mahimmanci don rage hauhawar mutuwa da nakasassu a duniya daga NCDs, don tallafawa wajen yanke shawara mai tushe, da kuma taimakawa wajen saka idanu da kimanta ci gaban da ake samu. Martanin Hukumar WHO Sashen WHO na Cututtukan da ba sa yaɗuwa sune ke da alhakin jagorancin duniya, daidaitawa, jagoranci da tallafin fasaha don rage yawan mace-mace da cututtuka daga NCDs. A cikin 2019, Majalisar Lafiya ta Duniya ta tsawaita shirin ayyukan WHO na duniya don rigakafi da sarrafa NCDs 2013-2020 zuwa 2030. Sun yi kira da a samar da taswira domin aiwatarwa na 2023-2030 don kara habaka ci gaba dan hanawa da sarrafa NCDs. Taswirar aiwatarwa tana tallafawa don cimma babban shiri na duniya guda 9 tare da babban tasiri ga rigakafi da kuma sarrafa NCDs. Cututtuka marassa yaɗuwa anfi kallon su a matsayin babban ƙalubale na duniya a cikin Ajandar Majalisar Dinkin Duniya na 2030 domin ci gaba mai dorewa. Ajandar tana da manufar rage mace-mace ta sanadiyan NCDs da kashi ɗaya bisa uku nan da 2030. WHO ta taka muhimmiyar rawa wajen daidaitawa da ingantawa domin yakan NCDs a duniya da Kuma cimma burin samar da ci gaba mai dorewa 3.4.

Magonjwa yasiyo ya kuambukiza Muhtasari: Magonjwa yasiyoambukiza (NCDs), ikiwa ni pamoja na ugonjwa wa moyo, kiharusi, saratani, kisukari na magonjwa sugu ya mapafu, kwa pamoja yanahusika na 74% ya vifo vyote ulimwenguni. Zaidi ya robo tatu ya vifo vyote vya NCD, na 86% ya watu milioni 17 waliokufa kabla ya wakati, au kabla ya kufikisha umri wa miaka 70, hutokea katika nchi za kipato cha chini na cha kati. Magonjwa yasiyo ya kuambukiza NCDs yanashiriki mambo matano makuu ya hatari: utumiaji wa tumbaku, kutofanya mazoezi ya mwili, matumizi mabaya ya pombe, milo isiyofaa na uchafuzi wa hewa. Janga la magonjwa yasiyoambukiza NCDs huleta matokeo mabaya ya kiafya kwa watu binafsi, familia na jamii, na kutishia kulemea mifumo ya afya. Gharama za kijamii na kiuchumi zinazohusiana na NCDs hufanya uzuiaji na udhibiti wa magonjwa haya kuwa muhimu kwa maendeleo kwa karne ya 21. Dhamira ya WHO ni kutoa uongozi na msingi wa ushahidi wa hatua za kimataifa kuhusu ufuatiliaji, kuzuia na udhibiti wa NCDs. Hatua za haraka za serikali zinahitajika ili kufikia malengo ya kimataifa ili kupunguza mzigo wa NCDs. Kuzuia na kudhibiti Mojawapo ya njia muhimu za kupunguza vifo vitokanavyo na magonjwa yasiyoambukiza (NCDs) ni kudhibiti vihatarishi vinavyosababisha maendeleo yao. Haya ni pamoja na kupunguza matumizi ya tumbaku na matumizi mabaya ya pombe, kudumisha mtindo wa maisha na ulaji wa lishe bora, na kuboresha ubora wa hewa. Hatua kuelekea malengo haya ni njia za gharama nafuu kwa nchi kupunguza idadi ya vifo vya NCD. Kukabiliana na mambo haya ya hatari hakuwezi tu kuokoa maisha, lakini pia kutoa msukumo mkubwa wa kiuchumi kwa nchi. Zaidi ya kuzuia, usimamizi wa NCDs ni muhimu. Hii ni pamoja na kugundua, uchunguzi na matibabu ya magonjwa, pamoja na huduma ya matibabu kwa wale wanaohitaji. Idadi kubwa ya vifo vya mapema kutoka kwa NCDs hutokea katika nchi za kipato cha chini na cha kati, ambapo huduma za afya kwa wote au upatikanaji wa huduma za afya mara nyingi ni mdogo. Uendelezaji na ukuzaji wa huduma ya afya kwa wote ni muhimu katika kukabiliana na NCDs na kufanya kazi ili kupunguza idadi ya vifo vinavyoweza kuzuilika duniani. Ufuatiliaji wa NCDs ni hatua nyingine muhimu ya kutoa taarifa zinazohitajika kwa ajili ya maendeleo ya sera na programu kwa ajili ya kuzuia na kudhibiti NCD. Kufuatilia na kuripoti kuhusu malengo na viashirio vya kimataifa vinavyohusiana na NCD ili kuelewa maendeleo katika kuzuia na kudhibiti NCD ni shughuli muhimu. Data sahihi kutoka kwa nchi ni muhimu ili kubadili ongezeko la vifo na ulemavu duniani kutokana na magonjwa yasiyoambukiza, ili kuunga mkono uamuzi unaotegemea ushahidi, na kusaidia kufuatilia na kutathmini maendeleo yanayofanywa. Data sahihi kutoka kwa nchi ni muhimu ili kubadili ongezeko la vifo duniani. Jibu la WHO Idara ya WHO ya Magonjwa Yasiyo ya Kuambukiza inawajibika kwa uongozi wa kimataifa, uratibu, mwongozo na usaidizi wa kiufundi ili kupunguza vifo vya mapema na magonjwa kutoka kwa NCDs. Mnamo mwaka wa 2019, Bunge la Afya Ulimwenguni liliongeza mpango wa utekelezaji wa WHO wa kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyo ya kuambukiza 2013-2020 hadi 2030. Ilitoa wito wa kubuniwa kwa Mwongozo wa Utekelezaji 2023–2030 ili kuharakisha maendeleo katika kuzuia na kudhibiti NCDs. Mwongozo wa Utekelezaji unaauni hatua za kufikia malengo 9 ya kimataifa yenye athari kubwa zaidi katika kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyo ya kuambukiza. Magonjwa yasiyoambukiza yanatambuliwa kama changamoto kubwa ya kimataifa katika Ajenda ya Umoja wa Mataifa ya 2030 ya Maendeleo Endelevu. Ajenda inaweka lengo la kupunguza vifo vya mapema kutoka kwa NCDs kwa theluthi moja ifikapo 2030. WHO ina jukumu muhimu la uongozi katika uratibu na uendelezaji wa mapambano ya kimataifa dhidi ya NCDs na kufikiwa kwa Malengo ya Maendeleo Endelevu 3.4.

Àwọn àìsàn tí kì í ràn Ìsọnísókí: Àwọn àìsàn tí kì í ràn (NCDs), ni àìsàn ọkàn, àìsàn ẹ̀gbà, àìsàn jẹjẹrẹ, àìsàn àtọ̀gbẹ àti àìsàn ẹ̀dọ̀ fóóró líle, ni wọ́n fa ìdá 74% ikú káàkiri àgbáyé. Ó lé ní ìdá mẹ́ta mknut mẹ́rin gbogbo àwọn ikú NCD, àti 86% àwọn ènìyàn mílíọ̀nù 17 tí wọ́n kú láìtọ́jọ́, tàbí kí wọ́n tó pé ọjọ́ orí 70, ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè. NCD pín àwọn ìdí márùn-ún gbòógì fún ewu: ìlò tábà, àìṣe-eré ìdárayá, àsìlò ọtí líle, àwọn oúnjẹ tí kò bá ìlera mu àti ìbafẹ́fẹ́jẹ́. Àjàkálẹ̀ àwọn àrùn NCD ní àwọn ipa ìlera fún àwọn ènìyàn, ẹbí àti àwùjọ, bẹ́ẹ̀ sì ni ó lè mú ìrọ́kẹ̀kẹ̀ àpọ̀jù bá àwọn ètò ìlera. Àwọn ìnáwó àwùjọ-mọ́-ọrọ̀-ajé tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú NCDs mú kí ìdáàbòbò àti ìṣàkóso àwọn àìsàn wọ̀nyí jẹ́ ìdàgbàsókè gbòógì tí ó ṣe pàtàkì fún ọ̀rùndún 21. Àfojúsùn WHO ni láti pèsè ìdarí àti ibùdó ẹ̀rí fún ìpèsè káàkiri àgbáyé lórí àmójútó, ìdènà àti ìṣàkóso NCDs. Iṣẹ́ Ìjọba pàjáwìrì nílò láti ṣe alábàápàdé àwọn àfojúsùn káríayé láti ṣe àdínkù àjàgà NCDs. Ìdènà àti Ìṣàkóso Ọ̀kan lára àwọn ọ̀nà pàtàkì láti ṣe àdínkù ikú láti ọwọ́ àwọn àìsàn tí kì í ràn (NCDs) ní láti ṣàkóso àwọn okùnfà ewu tí wọ́n fa ìdàgbàsókè wọn. Lára èyí ni mímú àdínkù bá ìlò tábà àti ìlòkulò ọtí líle, ṣíṣe àkóso ìgbé ayé tí ìdárayá àti jíjẹ oúnjẹ aṣaralóore, àti mímú ìlọsíwájú dídára afẹ́fẹ́. Àwọn ìgbésẹ̀ fún àwọn àfojúsùn wọ̀nyí kò wọ́n fún àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àdínkù iye àwọn tí wọ́n ń kú nítorí NCD. Gbígbé àwọn ìgbésẹ̀ tí wọ́n léwu wọ̀nyí kò gba gba ẹ̀mí là lásán, ṣùgbọ́n ó tún ń pèsè ọrọ̀ ajé tó gbèrú fún àwọn orílẹ̀ èdè. Tayọ ìdènà, àkóso NCDs ṣe pàtàkì. Lára èyí ni a ti rí ìdámọ̀, àyẹ̀wò àti ìtọ́jú àwọn àìsàn, àti ìrànwọ́ ìtọ́jú fún àwọn orílẹ̀ èdè. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ikú àìtọ́jọ́ nítorí NCDs ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè, níbi tí ìpèsè ìlera àgbáyé tàbí àǹfààní sí ìlera ìtọ́jú kò ti pọ̀. Ìgbéga àti ìpolongo ìpèsè ìlera àgbáyé ṣe pàtàkì nítorí náà láti kojú NCDs àti láti ṣiṣẹ́ láti ṣe àdínkù iye àwọn ikú tí ó ṣe é dènà lágbàáyé. Àmójútó NCDs tún ni iṣẹ́ pàtàkì mìíràn láti pèsè ìwífun-àlàyé tí ó nílò fún ìlànà à á tẹ̀lé àti àgbékalẹ̀ ètò fún ìdènà àti ìṣàkóso NCD. Àmójútó àti ìròyìn lórí àwọn àfojúsùn àti ìtọ́ka káríayé tí ó jẹ mọ́ NCDs láti lóye ìlọsíwájú nínú ìdènà àti àkóso NCD jẹ́ àwọn iṣẹ́ pàtàkì. Ìwífún-àlàyé àlàyé pípé láti àwọn orílẹ̀ èdè ṣe pàtàkì láti mú àdínkù bá ikú tí ó ń pọ̀ sí i àti ààbọ̀ ara káríayé láti ara NCDs, láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ìpinnu ṣíṣe adálórí-ẹ̀rí, àti láti ṣe ìrànlọ́wọ́ àmójútó àti ìgbéléwọ̀n ìlọsíwájú tí ó ń wáyé. Èsì WHO Ẹ̀ka Àìsàn tí kì í ràn ti WHO ni wọ́n ń ṣe ojúṣe ìdarí, àkóso, ìtọ́nisọ́nà àti àtìlẹ́yìn ìmọ̀ káríayé láti ṣe àdínkù ikú àti ìparun láti ọwọ́ NCDs. Ní 2019, Àjọ Ètò Ìlera Àgbáyé ṣe ìmúgbòòrò ètò iṣẹ́ káríayé ti WHO fún ìdènà àti àkóso NCDs 2013-2020 sí 2030. Ó pè fún ìdàgbàsókè àmúṣiṣẹ́ Ìlànà 2023-2030 láti mú ìyákánkán bá ìlọsíwájú lórí ìdènà àti àkóso NCDs. Àmúlò àwọn iṣẹ́ àtìlẹ́yìn Ìlànà láti ṣe àṣeyọrí àwọn àkójọpọ̀ àfojúsùn káríayé 9 pẹ̀lú ipa tí ó lágbára jùlọ nípasẹ̀ ìdènà àti àkóso NCDs. Àwọn àìsàn tí kì í ràn ni wọ́n ti dá mọ̀ gẹ́gẹ́ bí ìṣòro àgbáyé nínú Ètò àlàkalẹ̀ United Nation 2030 fún Ìdàgbàsókè Kánrinkése. Àlàkalẹ̀ náà fojúsun mímú àdínkù bá ikú àìtọ́jọ́ láti ara NCDs pẹ̀lú ìdá kan nínú mẹ́ta ní 2030. WHO kó ipa adarí pàtàkì nínú àkóso àti ìpolongo ìjà káríayé tako NCDs àti àṣeyọrí Àfojúsùn Ìdàgbàsókè 3.4.

Izifo ezingathathelwana Uhlolojikelele: Izifo ezingathathelaniyo (amaNCD), okuhlanganisa nesifo senhliziyo, unhlangothi, umdlavuza, isifo sikashukela kanye nesifo samaphaphu esingamahlalakhona, ziyimbangela yokufa okungama-74% ngokuhlangene emhlabeni wonke. Ngaphezu kwezingxenye ezintathu kwezine zabo bonke ababulawa yiNCD, kanye nama-86% abantu abayizigidi ezingu-17 abashona ngaphambi kwesikhathi, noma ngaphambi kokuba bafinyelele eminyakeni engu-70 ubudala, kwenzeka emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi. AmaNCD ahlanganyela izici ezinhlanu eziyingozi ezinkulu: ukusetshenziswa kukagwayi, ukungawuvivinyi umzimba, ukusetshenziswa kotshwala okuyingozi, ukudla okungenampilo kanye nokungcoliswa komoya. Ubhadane lwamaNCD ludala imiphumela elimazayo yezempilo kubantu ngabanye, emindenini nasemiphakathini, futhi lusongela ukukhungathekisa izinhlelo zezempilo. Izindleko zezenhlalo nezomnotho ezihambisana namaNCD zenza ukuvinjelwa nokulawulwa kwalezi zifo kube umgomo omkhulu wentuthuko ekhulwini lama-21. Umgomo weWHO ukuhlinzeka ngobuholi kanye nesisekelo sobufakazi bezinyathelo zamazwe ngamazwe zokubhekwa, ukuvimbela nokulawula amaNCD. Kudingeka isinyathelo esiphuthumayo sikahulumeni ukuze kuhlangatshezwane nemigomo yomhlaba wonke yokunciphisa umthwalo wamaNCD. Ukuvimbela nokulawula Enye yezindlela ezibaluleke kakhulu zokunciphisa ukufa kwabantu ngenxa yezifo ezingathathelwana (NCDs) ukulawula izinto eziyingozi eziholela ekukhuleni kwazo. Lokhu kuhlanganisa ukunciphisa ukusetshenziswa kukagwayi nokusetshenziswa okuyingozi kotshwala, ukugcina indlela yokuphila ematasa nokudla ukudla okunempilo, nokuthuthukisa izinga lomoya. Izenzo ezibhekiswe kulezi zinhloso ziyindlela eyongayo yokuthi amazwe ehlise inani lokufa kweNCD. Ukubhekana nalezi zici eziyingozi akukwazi nje ukusindisa izimpilo, kodwa futhi kunikeze ukuthuthuka okukhulu komnotho emazweni. Ngale kokuvimbela, ukuphathwa kwamaNCD kubalulekile. Lokhu kuhlanganisa ukutholwa, ukuhlolelwa kanye nokwelashwa kwezifo, kanye nokunakekelwa kwe-palliative kulabo abadinga usizo. Iningi lokufa ngaphambi kwesikhathi ngenxa yamaNCD kwenzeka emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi, lapho ukuhlinzekwa kwezempilo kwendawo yonke noma ukufinyelela ezinsizeni zokunakekelwa kwezempilo kuvame ukulinganiselwa. Ngakho ke, ukuthuthukiswa nokukhuthazwa kokuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke kubalulekile ekubhekaneni namaNCD kanye nokusebenzela ukwehlisa inani lokufa okungavinjelwa emhlabeni wonke. Ukubhekwa kwamaNCD ngesinye isenzo esibalulekile sokuhlinzeka ngolwazi oludingekayo ekuthuthukisweni kwenqubomgomo kanye nohlelo lokuvikela nokulawula amaNCD. Ukulandelela kanye nokubika mayelana nezinhloso zomhlaba jikelele ezihlobene neNCD kanye nezinkomba zokuqonda inqubekelaphambili ekuvimbeleni nasekulawuleni iNCD kuyimisebenzi ebalulekile. Idatha enembile evela emazweni ibalulekile ukubuyisela emuva ukwanda kokufa nokukhubazeka emhlabeni wonke okuvela kumaNCD, ukusekela ukuthathwa kwezinqumo okusekelwe ebufakazini, kanye nokusiza ukuqapha nokuhlola inqubekelaphambili eyenziwayo. Impendulo yeWHO UMnyango Wezifo Ezingathathelwana weWHO unomthwalo wemfanelo wobuholi bomhlaba wonke, ukuhlanganisa, ukuqondisa kanye nokwesekwa kwezobuchwepheshe ukuze kwehliswe ukufa ngaphambi kwesikhathi kanye nokugula okubangelwa amaNCD. Ngo-2019, i-World Health Assembly yelula uhlelo lweWHO Global action lokuvikela nokulawulwa kwamaNCDs 2013-2020 kuya ku-2030. Icele ukuthi kuthuthukiswe i-Implementation Roadmap 2023–2030 ukuze kusheshiswe inqubekelaphambili ekuvimbeleni nasekulawuleni amaNCD. IRoadmap Yokuqalisa isekela izenzo zokuzuza isethi yezinjongo zomhlaba eziyi-9 ezinomthelela omkhulu ekuvimbeleni nasekulawuleni amaNCD. Izifo ezingathathelaniyo zibonwa njengenselele enkulu yomhlaba wonke ku-Ajenda Yezizwe Ezihlangene ka-2030 Yentuthuko Eqhubekayo. I-Ajenda ibeka umgomo wokunciphisa ukufa ngaphambi kwesikhathi ngenxa yamaNCD ngengxenye eyodwa kwezintathu ngowezi-2030. IWHO idlala indima ebalulekile yobuholi ekuxhumaniseni nasekukhuthazeni impi yomhlaba wonke emelene namaNCD kanye nokuzuzwa kweziNhloso Zokuthuthukiswa Okusimeme okuhloswe ngazo 3.4.

ነርሲንግ እና አዋላጅነት አጠቃላይ እይታ: ነርሲንግ በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ግለሰቦችን፣ ቤተሰቦችን፣ ቡድኖችን እና ማህበረሰቦችን፣ የታመሙ ወይም ጤናማ እና በሁሉም ቅንጅቶች ውስጥ የራስ ገዝ እና የትብብር እንክብካቤን ያጠቃልላል። ይህም ጤናን ማጐልበት፣ በሽታን መከላከል እንዲሁም የታመሙ፣ የአካል ጉዳተኞችና በመሞት ላይ ላሉ ሰዎች እንክብካቤ ማድረግን ያካትታል። ነርሶች በጤና እንክብካቤ ውስጥ ወሳኝ ሚና ይጫወታሉ እናም ብዙውን ጊዜ በጤና እንክብካቤ ተቋማት እና በአስቸኳይ ምላሽ ውስጥ ያልታወቁ ጀግኖች ናቸው። ብዙውን ጊዜ የጤና ድንገተኛ ሁኔታዎችን ለመለየት እና የበሽታ መከላከያ እና የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤን በማቅረብ፣ ማስተዋወቅ፣ መከላከል፣ ህክምና እና መልሶ ማቋቋምን ጨምሮ በፊት መስመሮች ላይ ይሠራሉ። በበርካታ አገሮች ውስጥ ነርሶች ከሁሉም የጤና እንክብካቤ ባለሙያዎች ግማሹን ይይዛሉ እናም በግንባር መስመር እና በአስተዳደር ደረጃዎችላይ የጤና እርምጃዎች እንዴት እንደሚደራጁ እና እንደሚተገበሩ በማድረግ ወሳኝ ሚና አላቸው፣። ብዙውን ጊዜ አንድ ህመምተኛ የሚመለከተው የመጀመሪያው እና አንዳንዴም ብቸኛው የጤና ባለሙያ ናቸው እናም የመጀመሪያ ግምገማቸው ጥራት እና ቀጣይ እንክብካቤ ለጠንካራ የጤና ውጤቶች ወሳኝ ነው። ተጽዕኖ: በጤና እንክብካቤ ውስጥ ወሳኝ ሚና ቢጫወቱም በዓለም ዙሪያ የነርሶች እጥረት አለ፣ ይህም የሕዝብ ቍጥር እየጨመረ ሲሄድ ይጨምራል ተብሎ ይጠበቃል። በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ የጤና እንክብካቤ አገልግሎቶችን ለማስፋት የተጀመሩ ተነሳሽነቶች እንዲሁም ቀደም ሲል በቂ ያልሆኑ ማህበረሰቦች ተደራሽ እንዲሆኑ በማድረጋቸው የሰለጠኑ ነርሶች አስፈላጊነት እየጨመረ ነው። ሁሉም ሃገራት አጠቃላይ የጤና ሽፋን ለማምጣት በሚደረገው ዓለም አቀፋዊ ተነሳሽነት ብቃት ያለው፣ ተነሳሽነት ያለው፣ በደንብ የተከፋፈለ እና የተደገፈ የጤና ሠራተኛ ያስፈልጋቸዋል፣ እናም ነርሶች ለእነዚህ ጥረቶች ማዕከላዊ ናቸው። ነርሶች እና አዋላጆች ከዓለም አቀፍ የጤና ሠራተኞች 50% ያህሉን ይይዛሉ። ይሁን እንጂ በዓለምአቀፍ ደረጃ 4 ሚሊዮን የሚገመት 50 በመቶ የሚሆነውን የጤና ባለሙያዎች እጥረት ይይዛሉ። በአብዛኛዎቹ አገሮች ነርሶች እና አዋላጆች የክሊኒካዊ የጤና ሠራተኞችን ብዛት የሚይዙ በመሆናቸው ለጤና የሰው ኃይል ማጐልበት እና ማጠናከር ማለት የነርሶች እና የአዋላጅ አገልግሎቶች የጤና አገልግሎት አቅርቦትን ለማሻሻል ወሳኝ ሚና እንደሚጫወቱ መገንዘብ ማለት ነው። ነርሲንግ ደግሞ የሴቶች የሥራ ኃይል ጉልህ ድርሻን ይወክላል፤ በዓለም አቀፍ ደረጃ 70% የጤና እና ማህበራዊ ሠራተኞች ሴቶች ናቸው። የሁሉም ሰው የጤና እንክብካቤ ግብ ላይ መድረስ በዓለም ዙሪያ የጤና ባለሙያዎችን እጥረት ለመቀነስ ከፍተኛ ጥረት ይጠይቃል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት ነርሶች በዓለም ዙሪያ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤን በማቅረብ ላይ የሚጫወቱትን ወሳኝ ሚና ይገነዘባል - ምርምርን፣ በሽታን መከላከልን፣ የተጐዱትን ማከም፣ ማስታገሻ እንክብካቤ እና ሌሎችንም ጨምሮ - ይህም በበርካታ የዓለም ጤና ጉባኤ መፍትሄዎችን ይወከላል። እነዚህ ሰነዶች የዓለም ጤና ድርጅት አባል አገራት የነርሲንግ እና የአዋላጅነት አገልግሎቶች ለሁሉም ማህበረሰቦች የተሻለ ጤንነት ለማምጣት የሚያስችለውን አስፈላጊነት ያሳያሉ። በዓለም ጤና ድርጅት የነርሶችና አዋላጆች ክፍል ከቶንጋ መንግሥት በዋና ነርስ ኦፊሰር( ሲኤንኦ) ዶ/ር አሚሊያ ላቱ አፉሃማንጎ ቱይፑሎቱ የሚመራ ነው። በድርጅቱ ከ2017-2022 በአለም ጤና ድርጅት የመጀመሪያዋ ዋና ነርሲንግ ኦፊሰር ከሆኑት ኤሊዛቤት ዐይሮ ተተክታ በዲሴምበር 2022 ተሹማለች። የቢሮው ቍልፍ ሚና በዓለም ዙሪያ ለሚገኙ ነርሶችና አዋላጆች አመራር መስጠት ነው። የዓለም ጤና ድርጅት በጤና ሰብአዊ ሀብት መምሪያ( ኤችአርኤች) አማካኝነት በጤና እንክብካቤ አቅርቦት ውስጥ የነርሶችን ሚና ለማስተዋወቅ እና ዓለም አቀፍ የጤና ሠራተኞችን ለማስፋት በብዙ ግንባሮች ላይ ይሠራል። መምሪያው የነርሲንግ እና አዋላጅነት አገልግሎቶችን ከሌሎች የዓለም ጤና ድርጅት ፕሮግራሞች ጋር ማዋሃድን ለማመቻቸት እና አገሮችን እና አጋሮችን በትብብር ጥረቶች ለመርዳት በዓለም አቀፍ የጤና ሠራተኞች ላይ በማስረጃ ላይ የተመሰረተ መረጃ ለማቅረብ ያለመ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት በፖሊሲ ደረጃም ሆነ በአገር ውስጥ ፕሮግራሞች አማካይነት የአቅም ግንባታ ቴክኒካዊ ጥረቶችን ይደግፋል እንዲሁም የጤና እንክብካቤ ሠራተኞችን ዓለም አቀፍ ፍላጐት ለማሟላት የሚረዱ አውታረ መረቦችን እና ውጤታማ ሽርክናዎችን ለመፍጠር ይሠራል።

Nursing and Midwifery Overview: Nursing encompasses autonomous and collaborative care of individuals of all ages, families, groups and communities, sick or well and in all settings. It includes the promotion of health, the prevention of illness, and the care of ill, disabled and dying people. Nurses play a critical role in health care and are often the unsung heroes in health care facilities and emergency response. They are often the first to detect health emergencies and work on the front lines of disease prevention and the delivery of primary health care, including promotion, prevention, treatment and rehabilitation. In many countries, nurses make up half of all health care professionals and have a vital role in how health actions are organized and applied, both at the front-line and managerial levels. They are often the first and sometimes only health professional a patient will see and the quality of their initial assessment and subsequent care is vital to strong health outcomes. Impact: Despite the critical role they play in health care, there is a shortage of nurses worldwide that is expected to rise as the population grows. Initiatives to expand health care services, particularly in low- and middle-income countries, are succeeding in providing access to previously underserved communities, which furthers the need for trained nurses. Every country needs a competent, motivated, well-distributed and supported health workforce as part of the global drive for universal health coverage, and nurses are central to these efforts. Nurses and midwives account for nearly 50% of the global health workforce. However, they also represent 50% of the global shortage of health workers, which is estimated at 4 million. Since in most countries nurses and midwives form the bulk of the clinical health workforce, developing and strengthening human resources for health means recognizing that nursing and midwifery services play a vital role in improving health service delivery. Nursing also represents a significant share of the female workforce; globally, 70% of health and social workers are women. Achieving the goal of health care for all will require huge efforts to reduce the shortage of health workers around the world. WHO response WHO recognizes the vital role that nurses play in primary health care delivery worldwide – including research, disease prevention, treating the injured, palliative care and more – which is represented through several World Health Assembly resolutions. These documents demonstrate the importance WHO Member States attach to nursing and midwifery services as a means of achieving better health for all communities. Nursing and Midwifery at WHO is led by the Chief Nursing Officer (CNO), Dr Amelia Latu Afuhaamango Tuipulotu, from the Kingdom of Tonga. She was appointed to the role in December 2022, taking over from Elizabeth Iro, the first Chief Nursing Officer at WHO, who held the position from 2017-2022. A key role of the Office is to provide leadership to nurses and midwives worldwide. Through the Department of Human Resources for Health (HRH), WHO works on many fronts to promote the role of nurses in health care delivery and expand the global health work force. The Department aims to facilitate the integration of nursing and midwifery services into other WHO programmes and provide evidence-based information on the global health workforce to assist countries and partners in collaborate efforts. WHO also supports technical efforts for capacity building at both the policy level and through in-country programmes, and works to forge networks and effective partnerships to help meet the global need for health care workers.

Kiwon lafiya da Ungozoma Bayyani: Ma'aikatan jinya ya ƙunshi kulawa mai zaman kansa da haɗin gwiwa na da kulawa da mutane na kowani rukunnin shekaru, iyalai, ƙungiyoyi da al'ummomi, marasa lafiya ko masu lafiya acikin kowanne mataki. Ya haɗa da ci gaban kiwon lafiya, rigakafin cututtuka, da kula da marasa lafiya, nakasassu da masu mutuwa. Ma'aikatan jinya suna taka muhimmiyar rawa a cikin kula da lafiya kuma galibi su ne jaruman da ba'a yaba hazakan su a wuraren kula da lafiya da kulawan gaggawa. Sau da yawa su ne na farko da suke gano matsalolin masu illa cikin gaggawa na kiwon lafiya da kuma aiki a kan sahun gaba na rigakafin cututtuka da ba da kulawar kiwon lafiya na farko, ciki har da ingantawa, rigakafi, magani da farfadowa. A ƙasashe da yawa, ma'aikatan jinya sune suka ƙunshi rabin duk wani sashen ƙwararrun kiwon lafiya kuma suna taka muhimmiyar rawa ta yadda ake amfani da kuma tsara ayyukan kiwon lafiya da, duka a matakin gaba da na gudanarwa. Sau da yawa su ne na farko kuma wani lokacin ƙwararren malamain kiwon lafiya ne kawai mai haƙuri zai ga ingancin kima na farko da kulawa yana da mahimmanci ga da samun sakamakon lafiya mai inganci. Tasiri: Duk da muhimmiyar rawar da suke takawa a fannin kiwon lafiya, akwai karancin ma'aikatan jinya a gaba daya duniya wanda kamata yayi ake su yi yawa yayin da yawan jama'a ke karuwa. Shirye-shiryen fadada ayyukan kiwon lafiya, musamman a kasashe masu karamin karfi da matsakaicin tattalin arziki, suna samun nasarar samar da dama ga al'ummomin da ba a yi musu hidima a baya ba, wanda ke kara bukatar horarrun ma'aikatan jinya. Kowace ƙasa tana buƙatar ƙwararrun ma'aikatan kiwon lafiya, masu himma, rarraba su inda ya dace suyi aiki a matsayin wani ɓangare na tsarin samar da lafiya na duniya, kuma ma'aikatan jinya sune jigon waɗannan ƙoƙarin. Ma'aikatan jinya da ungozoma suna wakiltan kusan kashi 50% na ma'aikatan lafiya na duniya. Duk da haka, suna kuma wakiltar kashi 50% na ƙarancin ma'aikatan kiwon lafiya a duniya, wanda aka kiyasta sun kai miliyan 4. Tunda yawancin kasashe ma'aikatan jinya da ungozomanci sune mafi yawan ma'aikatan kiwon lafiya a asibiti, haɓakawa da karfafa tunanin ɗan adam don kiwon lafiya yana nufin cewa an fahimci aikin jinya da ungozomanci suna taka rawa wajen inganta isar da aiki na kiwon lafiya. . Har ila yau, aikin jinya yana wakiltar babban kaso na ma'aikatan a fannin mata; a duniya, 70% na ma'aikatan kiwon lafiya da zamantakewa mata ne. Domin cimma burin kula da lafiyan kowa zai buƙaci gagarumin ƙoƙari don rage ƙarancin ma'aikatan kiwon lafiya a duniya. Amsar WHO WHO ta shaida muhimmiyar rawar da ma'aikatan jinya ke takawa wajen ba da kiwon lafiya a matakin farko a duniya a ciki har da bincike, rigakafin cututtuka, magani ma wadanda suka ji rauni, kula da lafiyar jiki da sauransu "wanda Majalisar Dinkin Duniya take kula da su ta hanyoyi da yawa domin samun mafita. Waɗannan takaddun sun bayyana mahimmancin ƙasashe wanda membobi ne na WHO suna ba da gudumawa na jinya da ungozomanci a matsayin hanyar samun ingantacciyar lafiya ga dukkan al'ummomi. Ma’aikatan jinya da ungozomanci a WHO na karkashin jagorancin babban jami’in jinya (CNO), Dr Amelia Latu Afuhaamango Tuipulotu, daga Masarautar Tonga. An nada ta a matsayin ne a watan Disamba 2022, inda ta karbi mukamin daga wurin Elizabeth Iro, babbar jami'ar jinya ta farko a WHO, wacce ta rike mukamin daga 2017-2022. Muhimmin aikin Ofishin shine samar da jagoranci ga ma'aikatan jinya da ungozomanci a duniya. Ta hanyar Ma'aikatar sashen kula da kiwon lafiya Jama'a (HRH), WHO tana aiki a fannoni da yawa don haɓaka rawar da ma'aikatan jinya ke bayarwa wajen samar i da lafiya da faɗaɗa aikin aikin kiwon lafiya na duniya. Sashen na nufin sauƙaƙewa wajen haɗa ayyukan jinya da ungozomanci cikin sauran shirye-shirye na WHO da kuma samar da bayanai masu tushe kan ma'aikatan kiwon lafiya na duniya don taimakawa ƙasashe da abokan haɗin gwiwa. WHO ta kuma goyi bayan yunƙurin haɓaka fasaha don iya aiki a dukka matakin tsari da kuma ta hanyar shirye-shiryen cikin gida, kuma tana aiki don ƙirƙira hanyoyin sadarwa da ingantaccen haɗin gwiwa don taimakawa wajen biyan bukatun ma'aikatan kiwon lafiya na duniya.

Uuguzi na Ukunga Muhtasari: Uuguzi unajumuisha utunzaji unaojitegemea na shirikishi wa watu binafsi wa rika zote, familia, vikundi na jamii, wagonjwa au wenye afya njema na katika mazingira yote. Inajumuisha kukuza afya, kuzuia magonjwa, na utunzaji wa wagonjwa, walemavu na wanaokufa. Wauguzi wana jukumu muhimu katika huduma za afya na mara nyingi ndio mashujaa wasioimbwa katika vituo vya huduma za afya na majibu ya dharura. Mara nyingi huwa wa kwanza kugundua dharura za kiafya na kufanya kazi katika mstari wa mbele wa kuzuia magonjwa na utoaji wa huduma za afya ya msingi, ikijumuisha kukuza, kuzuia, matibabu na ukarabati. Katika nchi nyingi, wauguzi ni nusu ya wataalamu wote wa afya na wana jukumu muhimu katika jinsi hatua za afya zinavyopangwa na kutumiwa, katika mstari wa mbele na ngazi za usimamizi. Mara nyingi huwa wa kwanza na wakati mwingine ni mtaalamu wa afya pekee ambaye mgonjwa ataona na ubora wa tathmini yao ya awali na utunzaji unaofuata ni muhimu kwa matokeo ya afya yenye nguvu. Athari: Licha ya jukumu muhimu wanalocheza katika huduma za afya, kuna uhaba wa wauguzi ulimwenguni kote ambao unatarajiwa kuongezeka kadiri idadi ya watu inavyoongezeka. Juhudi za kupanua huduma za afya, hasa katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati, zinafaulu katika kutoa ufikiaji kwa jamii ambazo hapo awali zilikuwa hazihudumiwi, jambo ambalo linaongeza hitaji la wauguzi waliofunzwa. Kila nchi inahitaji nguvu kazi ya afya iliyo na uwezo, iliyohamasishwa, iliyosambazwa vyema na inayoungwa mkono kama sehemu ya juhudi za kimataifa kwa ajili ya huduma ya afya kwa wote, na wauguzi ni muhimu katika juhudi hizi. Wauguzi na wakunga wanachangia karibu 50% ya nguvu kazi ya afya duniani. Walakini, pia wanawakilisha 50% ya uhaba wa wafanyikazi wa afya ulimwenguni, ambao unakadiriwa kuwa milioni 4. Kwa kuwa katika nchi nyingi wauguzi na wakunga ndio sehemu kubwa ya wafanyikazi wa afya ya kliniki, kukuza na kuimarisha rasilimali watu kwa afya kunamaanisha kutambua kwamba huduma za uuguzi na ukunga zina jukumu muhimu katika kuboresha utoaji wa huduma za afya. Uuguzi pia unawakilisha sehemu kubwa ya wafanyakazi wa kike; kimataifa, 70% ya wafanyakazi wa afya na kijamii ni wanawake. Kufikia lengo la huduma za afya kwa wote kutahitaji juhudi kubwa ili kupunguza uhaba wa wahudumu wa afya duniani kote. Jibu la WHO WHO inatambua jukumu muhimu ambalo wauguzi wanatekeleza katika utoaji wa huduma za afya ya msingi duniani kote - ikiwa ni pamoja na utafiti, kuzuia magonjwa, kutibu waliojeruhiwa, huduma nyororo na zaidi - ambayo inawakilishwa kupitia maazimio kadhaa ya Baraza la Afya Ulimwenguni. Nyaraka hizi zinaonyesha umuhimu Nchi Wanachama wa WHO kuambatanisha na huduma za uuguzi na ukunga kama njia ya kufikia afya bora kwa jamii zote. Uuguzi na Ukunga katika WHO inaongozwa na Afisa Muuguzi Mkuu (CNO), Dk Amelia Latu Afuhaamango Tuipulotu, kutoka Ufalme wa Tonga. Aliteuliwa kushika wadhifa huo mnamo Desemba 2022, akichukua nafasi kutoka kwa Elizabeth Iro, Afisa Mkuu wa kwanza wa Muuguzi katika WHO, ambaye alishikilia wadhifa huo kutoka 2017-2022. Jukumu muhimu la Ofisi ni kutoa uongozi kwa wauguzi na wakunga duniani kote. Kupitia Idara ya Rasilimali Watu kwa Afya (HRH), WHO inafanya kazi katika nyanja nyingi ili kukuza jukumu la wauguzi katika utoaji wa huduma za afya na kupanua nguvu kazi ya afya duniani. Idara inalenga kuwezesha ujumuishaji wa huduma za uuguzi na ukunga katika programu nyingine za WHO na kutoa taarifa zinazoegemea ushahidi kuhusu wafanyakazi wa afya duniani ili kusaidia nchi na washirika katika juhudi za kushirikiana. WHO pia inaunga mkono juhudi za kiufundi za kujenga uwezo katika ngazi ya sera na kupitia programu za ndani ya nchi, na inafanya kazi kuunda mitandao na ushirikiano madhubuti ili kusaidia kukidhi hitaji la kimataifa la wafanyikazi wa afya.

Iṣẹ́ Nọ́ọ̀sì àti Agbẹ̀bí Ìsọnísókí: Iṣẹ́ Nọ́ọ̀sì ṣe àkóónú ìdádúró àti àjọṣepọ̀ ìtọ́jú àwọn ènìyàn ni gbogbo ọjọ́ orí, ẹbí, ẹgbẹ́ àti àwùjọ, tí wọ́n ń ṣàìsàn tàbí gbádùn ní gbogbo ibùdó. Ara rẹ̀ ní ìpolongo ìlera, ìdènà àìsàn, ìtọ́jú àìsàn, ààbọ̀ ara àti ẹni tí ń kú lọ. Àwọn nọ́ọ̀sì máa ń kópa pàtàkì nínú ìtọ́jú ìlera bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n kì í sáábà gba oríyìn wọn ní àwọn ibùdó ìtọ́jú ìlera àti ìtọ́jú pàjáwìrì. Àwọn ni wọ́n ń sáábà jẹ́ ẹni kìíní láti mọ àwọn pàjáwìrì ìlera bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí asíwájú fún ìdènà àti àgbékalẹ̀ ìtọ́jú ìlera, tí ó fi ọ́ ìgbéga, ìdènà, ìtọ́jú àti ìwòsàn. Ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè, àwọn nọ́ọ̀sì ni wọ́n jẹ́ ìlàjì àwọn alámọ̀já ìtọ́jú ìlera bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ní ipa pàtàkì láti kó nínú bí àwọn iṣẹ́ ìlera ṣe ń jẹ́ gbígbé kalẹ̀, àti níwájú ìtọ́jú àti àwọn ìpele ìṣàkóso. Àwọn ni wọ́n sáábà máa ń jẹ́ ẹni kìíní àti alámọ̀já ìlera kan ṣoṣo tí aláàárẹ̀ yóò máa rí bẹ́ẹ̀ sì ni bí àyẹ̀wò wọn ìsáájú àti àtẹ̀lé bá ṣe dára sí ṣe pàtàkì fún àwọn àbájáde ìlera tí ó lágbára. Ipa: Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ipa pàtàkì ni wọ́n ń kó nínú ìtọ́jú ìlera, àìtó àwọn nọ́ọ̀sì wà káàkiri àgbáyé èyí tí ìrètí wà pé ọ̀wọ́ngógó náà yóò pọ̀ sí i bí iye àwọn ènìyàn ṣe ń pọ̀. Àwọn ọgbọ́n láti ṣe ìmúgbòòrò àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè, ń ṣe àṣeyọrí láti pèsè ààyè fún àwọn àwùjọ tí wọ́n kò ní àǹfààní púpọ̀ tẹ́lẹ̀, èyí tí ó túbọ̀ mú ìtẹ̀síwájú bá ààyè àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ nọ́ọ̀sì. Orílẹ̀ èdè kọ̀ọ̀kan nílò àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí wọ́n dáńgájíá, ní ìwúrí, tí wọ́n pọ̀ tí wọ́n sì ní àtìlẹ́yìn gẹ́gẹ́ bí ara ìpòǹgbẹ àgbáyé fún ìpèsè ìlera káríayé, bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn nọ́ọ̀sì jẹ́ pàtàkì nínú àwọn akitiyan wọ̀nyí. Àwọn nọ́ọ̀sì àti agbẹ̀bí jẹ́ bí 50% àwọn òṣìṣẹ́ ìlera lágbàáyé. Àmọ́ sá, wọ́n tún lè dúró fún ìdá 50% àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí kò tó lágbàáyé, èyí tí ó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ mílíọ̀nù 4. Ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè àwọn nọ́ọ̀sì àti agbẹ̀bí jẹ́ gbòógì nínú àwọn òṣìṣẹ́ ìlera, tí wọ́n ń ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ọgbọ́n ẹ̀dá fún ojútùú ìlera èyí tí iṣẹ́ nọ́ọ̀sì àti ìgbẹ̀bí ń ṣe ojúṣe pàtàkì nínú mímú ìlọsíwájú bá àgbékalẹ̀ àwọn iṣẹ́ ìlera. Ìṣẹ́ nọ́ọ̀sì tún dúró fún ìpín pàtàkì àwọn òṣìṣẹ́ obìnrin; káríayé, 70% àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti àwùjọ jẹ́ obìnrin. Ṣíṣe àṣeyọrí àfojúsùn ìtọ́jú ìlera fún gbogbo ènìyàn yóò gba ọ̀pọ̀lọpọ̀ akitiyan láti mú àdínkù bá àìtó àwọn òṣìṣẹ́ ìlera káàkiri àgbáyé. Èsì WHO WHO ṣe ìdámọ̀ ipa pataki tí àwọn noosi ń sà nínú ìtọ́jú ìlera abẹ́lé káàkiri àgbáyé - tí ó fi mọ́ ìwádìí, ìdènà àìsàn, ìtọ́jú àwọn afarapa, ìtọ́jú ìrànwọ́ àti bẹ́ẹ̀ lọ - èyí tí àfihàn wọn wà nípasẹ̀ onírúurú àwọn ọ̀nà àbáyọ Àpéjọ Ìlera Àgbáyé (WHA). Àwọn ìwé wọ̀nyí ṣàfihàn ojú pàtàkì tí àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO fi wo iṣẹ́ nọ́ọ̀sì ari ìgbẹ̀bí gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà láti ṣe àṣeyọrí ìlera dídára fún gbogbo àwùjọ. Àwọn iṣẹ́ nọ́ọ̀sì àti Ìgbẹ̀bí ní WHO ni Òṣìṣẹ́ Nọ́ọ̀sì Àgbà (CNO), Dr Amelia Latu Afuhaamamgo Tuipulotu, láti Ilẹ̀ Tonga ń darí. Wọ́n yàn án sí ipò yìí ní Oṣù Kejìlá 2022, ó dípò Elizabeth Iro, Òṣìṣẹ́ Nọ́ọ̀sì Àgbà Kìíní ní WHO, ẹni tí ó wà nípò láti 2017-2022. Ọ̀kan pàtàkì nínú ojúṣe ọọ́fíìsì náà ni láti pèsè ìdarí fún àwọn nọ́ọ̀sì àti agbẹ̀bí káríayé. Nípasẹ̀ Ẹ̀ka Abániwáṣẹ́ lẹ́ka Ìlera (HRH), WHO ṣiṣẹ́ ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà láti ṣe àgbéga ipa àwọn nọ́ọ̀sì fún ìpèsè ìtọ́jú ìlera àti láti ṣe ìmúgbòòrò àwọn òṣìṣẹ́ ìlera káríayé. Àfojúsùn Ẹ̀ka náà ni láti ṣe àgbékalẹ̀ àmúlò iṣẹ́ àwọn nọ́ọ̀sì àti agbẹ̀bí sínú àwọn ètò WHO àti láti pèsè àwọn àlàyé adálórí-ẹ̀rí lórí àwọn òṣìṣẹ́ ìlera lágbàáyé láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn orílẹ̀ èdè àti àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ fún àwọn àṣepọ̀ akitiyan. WHO tún ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn akitiyan ìmọ̀ fún ṣíṣẹ̀dá ipá ní ìpele ìlànà à á tẹ̀lé àti nínú àwọn ètò inú orílẹ̀ èdè, bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ṣiṣẹ́ láti ṣe àgbékalẹ̀ ìṣàṣepọ̀ àti ìbánidòwòpọ̀ pípé láti ṣe ìrànlọ́wọ́ láti ṣe àṣeyọrí pẹ̀lú àfojúsùn káríayé fún àwọn òṣìṣẹ́ ìtọ́jú ìlera.

Ubuhlengikazi kanye Nokubelethisa Uhlolojikelele: Ubuhlengikazi buhlanganisa ukunakekelwa okuzimele nokuhlanganyela kwabantu ngabanye babo bonke ubudala, imindeni, amaqembu nemiphakathi, abagulayo noma abaphila kahle nakuzo zonke izilungiselelo. Kuhlanganisa ukugqugquzelwa kwezempilo, ukuvinjelwa kokugula, nokunakekelwa kwabantu abagulayo, abakhubazekile nabafayo. Abahlengikazi badlala indima ebalulekile ekunakekelweni kwezempilo futhi bavame ukuba ngamaqhawe angaziwa ezikhungweni zokunakekelwa kwezempilo kanye nezimo eziphuthumayo. Imvamisa kuba ngabokuqala ukubona izimo eziphuthumayo zezempilo futhi basebenze emgqeni wokuqala wokuvikela izifo kanye nokulethwa kokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo, okuhlanganisa ukukhushulwa, ukuvimbela, ukwelashwa kanye nokubuyisela. Emazweni amaningi, abahlengikazi benza ingxenye yabo bonke ochwepheshe bezempilo futhi banendima ebalulekile endleleni izenzo zezempilo ezihlelwa futhi zisetshenziswe ngayo, kokubili emazingeni aphambili kanye nabaphathi. Imvamisa kuba ngabokuqala futhi ngezinye izikhathi yibo kuphela ochwepheshe bezempilo abazobonwa isiguli futhi ikhwalithi yokuhlolwa kwaso kokuqala nokunakekelwa okulandelayo kubalulekile emiphumeleni yezempilo eqinile. Umthelela: Naphezu kweqhaza elibalulekile abalibambayo ekunakekelweni kwezempilo, kukhona ukushoda kwabahlengikazi emhlabeni wonke okulindeleke ukuthi kunyuke njengoba inani labantu likhula. Imizamo yokwandisa izinsiza zokunakekelwa kwezempilo, ikakhulukazi emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi, iyaphumelela ekuhlinzekeni ukufinyelela emiphakathini ebikade inganakekelwa kahle, okuthuthukisa isidingo sabahlengikazi abaqeqeshiwe. Izwe ngalinye lidinga abasebenzi bezempilo abanekhono, abagqugquzelwayo, abasatshalaliswa kahle futhi abasekelwayo njengengxenye yomkhankaso womhlaba wonke wokuthola usizo lwezempilo emhlabeni wonke, futhi abahlengikazi babalulekile kule mizamo. Abahlengikazi nababelethisi babalelwa cishe ku-50% wabasebenzi bezempilo emhlabeni jikelele. Kodwa ke, baphinde bamele u-50% wokuntuleka kwabasebenzi bezempilo emhlabeni jikelele, okulinganiselwa ezigidini ezine. Njengoba emazweni amaningi abahlengikazi nababelethisi bakha inqwaba yabasebenzi bezempilo basemtholampilo, ukuthuthukisa nokuqinisa izinsiza zabantu kwezempilo kusho ukuqaphela ukuthi izinsizakalo zobuhlengikazi nezombelethisi zidlala indima ebalulekile ekuthuthukiseni ukuhlinzekwa kwezidingo zezempilo. Ubuhlengikazi buphinde bumele ingxenye enkulu yabasebenzi besifazane; emhlabeni jikelele, i-70% yabasebenzi bezempilo nezenhlalakahle ngabesifazane. Ukufeza umgomo wokunakekelwa kwezempilo kubo bonke kuzodinga imizamo emikhulu yokunciphisa ukushoda kwabasebenzi bezempilo emhlabeni wonke. Impendulo yeWHO IWHO iyayibona indima ebalulekile abahlengikazi abayidlalayo ekulethweni kokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo emhlabeni wonke - okuhlanganisa ucwaningo, ukuvimbela izifo, ukwelapha abalimele, ukunakekelwa kwe-palliative nokunye - okumelelwa ngezinqumo ezimbalwa ze-World Health Assembly. Le mibhalo ikhombisa ukubaluleka Amazwe Angamalungu eWHO akunamathisela ezinsizeni zobuhlengikazi nezokubelethisa njengendlela yokuzuza impilo engcono kuyo yonke imiphakathi. Ubuhlengikazi kanye Nokubelethisa eWHO kuholwa yiSikhulu Esiyinhloko Sobuhlengikazi (CNO), uDkt Amelia Latu Afuhaamango Tuipulotu, ovela eMbusweni waseTonga. Uqokwe kulesi sikhundla ngoZibandlela 2022, ethatha izintambo ku-Elizabeth Iro, isikhulu sokuqala sabahlengikazi kuWHO, owabamba lesi sikhundla kusukela ngo-2017-2022. Iqhaza elibalulekile leHhovisi ukuhlinzeka ngobuholi kubahlengikazi nababelethisi emhlabeni wonke. NgoMnyango Wezabasebenzi Wezempilo (HRH), iWHO isebenza ngezindlela eziningi ukukhuthaza indima yabahlengikazi ekulethweni kokunakekelwa kwezempilo kanye nokwandisa amandla ezempilo emhlabeni jikelele. UMnyango uhlose ukwenza lula ukuhlanganiswa kwezinsizakalo zabahlengikazi kanye nokubelethisa kwezinye izinhlelo zeWHO futhi unikeze ulwazi olusekelwe ebufakazini kubasebenzi bezempilo emhlabeni wonke ukuze usize amazwe kanye nozakwethu emizamweni yokusebenzisana. IWHO iphinde isekele imizamo yezobuchwepheshe yokwakhiwa kwamakhono kuzo zombili izinga lenqubomgomo kanye nezinhlelo zangaphakathi kwezwe, futhi isebenza ukwakha amanethiwekhi nobudlelwano obuphumelelayo ukusiza ukuhlangabezana nesidingo somhlaba wonke sabasebenzi bezempilo.

የተመጣጠነ አመጋገብ ስርአት አጠቃላይ እይታ: አመጋገብ የጤና እና የልማት ወሳኝ አካል ነው። የተሻለው አመጋገብ ከተሻለ የሕፃናት፣ የልጆችና የእናቶች ጤንነት፣ ከጠንካራ የበሽታ መከላከያ ሥርዓቶች፣ ደህንነቱ ከተጠበቀ እርግዝና እና ልጅ መውለድ፣ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች( እንደ የስኳር በሽታ እና የልብና የደም ቧንቧ በሽታ) የመያዝ እድል ከመቀነስ እና ከረጅም ዕድሜ ጋር የተያያዘ ነው። ጤነኛ ልጆች በተሻለ ይማራሉ። በቂ አመጋገብ ያላቸው ሰዎች የበለጠ ምርታማ ናቸው እናም የድህነት እና የረሃብ ዑደቶችን ቀስ በቀስ ለማቋረጥ እድሎችን መፍጠር ይችላሉ። ይትኛውም ዓይነት ትክክለኛ ያልሆነ የአመጋገብ ስርአት ለሰው ልጅ ጤና ከፍተኛ ስጋት ይፈጥራል። በዛሬው ጊዜ ዓለም በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው አገሮች የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና ከመጠን በላይ ውፍረት ያካተተ ድርብ ትክክለኛ ያልሆነ የአመጋገብ ስርአት ጫና ይጋፈጣል። የተመጣጠነ ምግብ እጥረት( ምግብ ማባከን ወይም ዕድገቱ መቀነስ)፣ በቂ ያልሆኑ ቫይታሚኖች ወይም ማዕድናት፣ ከመጠን በላይ ክብደት፣ ከመጠን በላይ ውፍረት እና ከአመጋገብ ጋር ተያያዥነት ያላቸውን ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች ጨምሮ በርካታ ትክክለኛ ያልሆነ የአመጋገብ ስርአት ችግሮች አሉ። የዓለም አቀፍ ትክክለኛ ያልሆነ የአመጋገብ ስርአት ጫና በልማት፣ በኢኮኖሚ፣ በማህበራዊ እና በህክምና ላይ የሚያሳድረው ተጽዕኖ በግለሰቦች እና በቤተሰቦቻቸው፣ በማኅበረሰቦች እና በአገሮች ላይ ከባድ እና ዘላቂ ነው። ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደኅንነት እና ስለ COVID-19 ይማሩ። ሸክም:- በጣም የቅርብ ጊዜ ግምቶች እንደሚያሳዩት በዓለም ዙሪያ ከ5 ዓመት በታች የሆኑ 149.2 ሚሊዮን ሕፃናት ዕድገታቸው ቀነወጭረዋል( ለዕድሜያቸው በጣም አጭር ናቸው) እና 45.4 ሚሊዮን ደግሞ ደካማ ናቸው( ለቁመታቸው ዝቅተኛ ክብደት አላቸው)። ከአፍሪካ በስተቀር በሁሉም ክልሎች የጉርምስና ዕድገታቸው የተገታ ሕፃናት ቍጥር እየቀነሰ ነው። በከባድ የሆድ ደካማነት ከሚሰቃዩ ሕፃናት መካከል ከሦስት አራተኛ በላይ የሚሆኑት የሚኖሩት በእስያ ነው። ከአምስት ዓመት በታች ሆነው ከሚሞቱ ሕፃናት መካከል 45 በመቶ የሚሆኑት ከአመጋገብ ጋር የተያያዙ ናቸው። እነዚህ በአብዛኛው የሚከሰቱት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ውስጥ ነው። የደም ማነስ በተለይም ትናንሽ ልጆችን እና ነፍሰ ጡር ሴቶችን የሚጐዳ ከባድ ዓለም አቀፍ የሕዝብ ጤና ችግር ነው። የዓለም ጤና ድርጅት እንደሚገመተው ከአምስት ዓመት በታች ከሆኑ ሕፃናት መካከል 40% የሚሆኑት እና 37% የሚሆኑት ነፍሰ ጡር ሴቶች በዓለም ዙሪያ የደም ማነስ አለባቸው። ለአቅመ-ሄዋን ከደረሱ ሴቶች መካከል 30 በመቶ የሚሆኑት የደም ማነስ በሽታ አለባቸው። በዓለም ዙሪያ 1 ነጥብ 9 ቢሊዮን አዋቂዎች ከመጠን በላይ ክብደት ወይም ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ሲሆኑ ከ5 ዓመት በታች የሆኑ 38 ነጥብ 9 ሚሊዮን ሕፃናት ደግሞ ከመጠን በላይ ክብደት ያላቸው ናቸው። የልጅነት ከልክ ያለፈ ክብደት እና ውፍረት መጠን በተለይም በከፍተኛ ገቢ እና በከፍተኛ መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች እየጨመረ ነው። ምንም እንኳን ጡት ማጥባት ከተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና ከመጠን በላይ ክብደት የሚከላከል ቢሆንም ከ 6 ወር በታች ከሆኑ ሕፃናት መካከል ጡት ብቻ የሚጠቡት 44% ብቻ ናቸው። ከፍተኛ የሶዲየም ፍጆታ( >5 ግራም ጨው/ቀን) ለከፍተኛ የደም ግፊት አስተዋጽኦ የሚያደርግ ከመሆኑም በላይ የልብና የደም ቧንቧ በሽታ የመያዝ ዕድልን ይጨምራል። አብዛኞቹ ሰዎች በቀን በአማካይ 9 እስከ 12 ግራም ወይም ከሚመከረው ከፍተኛ መጠን በእጥፍ የሚበልጥ ጨው ይበላሉ. የ ዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ከ2016 እስከ 2025 ባለው የአመጋገብ ስትራቴጂ መሠረት የዓለም ጤና ድርጅት የአመጋገብ ልማትን በዓለም አቀፍ ደረጃ ለማራመድ ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጒዳዮች እና ፖሊሲዎችን ለማዘጋጀት፣ ለማቀናጀት እና ለመደገፍ የመሰብሰብ ኃይሉን ይጠቀማል፤ ጠንካራ በሆኑ ሳይንሳዊ እና ሥነ ምግባራዊ ማዕቀፎች ላይ በመመርኮዝ በማስረጃ የተደገፈ መመሪያዎችን ያዘጋጃል፤ውጤታማ የምግብ አዘገጃጀት መመሪያዎች እንዲጸድቁ እና ተግባራዊ እንዲሆኑ ይደግፋል፤ እንዲሁም የፖሊሲ እና የፕሮግራም አፈጻጸም እና የምግብ አዘገጃጀት ውጤቶችን ይከታተላል እንዲሁም ይገመግማል። ይህ ሥራ በ2012 በዓለም የጤና ጉባኤ የውሳኔ ሃሳብ አማካኝነት በአባል ሃገራት ተቀባይነት ያገኘውን የእናቶችን፣ ህጻናትንና ታዳጊ ሕፃናትን አመጋገብ አስመልክቶ የተዘጋጀውን አጠቃላይ የአፈጻጸም እቅድ መሠረት ያደረገ ነው። በተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመከላከል እና ለመቈጣጠር ዓለም አቀፍ የድርጊት መርሃ ግብር 2013 - 2020፣ ለሴቶች፣ ለሕፃናት እና ለታዳጊዎች ጤና ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ 2016 - 2030፣ የልጅነት ውፍረትን ማስወገድ( 2016) እና ለዘላቂ ልማት የ2030 አጀንዳ የኮሚሽኑ ሪፖርት ከተመጣጠነ ምግብ ጋር የተዛመዱ ግቦችን ለማሳካት የተመጣጠነ ምግብ ችግርን የማስወገድ እርምጃዎች አስፈላጊ ናቸው። በግንቦት 2018 የጤና ጉባኤው የ 13 ኛውን አጠቃላይ የሥራ መርሃ ግብር( ጂፒደብሊው13) አጸደቀ፣ ይህም በ 2019 - 2023 ውስጥ የአለም ጤና ድርጅትን(ድበሊውኤችኦ) ሥራን ይመራል። የጨው/ሶዲየም ፍጆታን መቀነስ እና በኢንዱስትሪ የሚመረቱ ትራንስ-ቅባቶችን ከምግብ አቅርቦት ማስወገድ ጤናማ ኑሮን ለማረጋገጥ እና በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ላሉት ሁሉ ደኅንነትን ለማጐልበት የዓለም ጤና ድርጅት ቅድሚያ የሚሰጣቸው እርምጃዎች አካል በመሆን በ ጂፒደብሊው13 ተለይተዋል.

Nutrition Overview: Nutrition is a critical part of health and development. Better nutrition is related to improved infant, child and maternal health, stronger immune systems, safer pregnancy and childbirth, lower risk of non-communicable diseases (such as diabetes and cardiovascular disease), and longevity. Healthy children learn better. People with adequate nutrition are more productive and can create opportunities to gradually break the cycles of poverty and hunger. Malnutrition, in every form, presents significant threats to human health. Today the world faces a double burden of malnutrition that includes both undernutrition and overweight, especially in low- and middle-income countries. There are multiple forms of malnutrition, including undernutrition (wasting or stunting), inadequate vitamins or minerals, overweight, obesity, and resulting diet-related noncommunicable diseases. The developmental, economic, social, and medical impacts of the global burden of malnutrition are serious and lasting for individuals and their families, for communities and for countries. Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19 Burden: Most recent estimates show that globally, 149.2 million children under the age of 5 years of age are stunted (too short for their age) and 45.4 million are wasted (underweight for their height). The number of children with stunting is declining in all regions except Africa. Over three-quarters of all children suffering from severe wasting live in Asia. Around 45% of deaths among children under 5 years of age are linked to undernutrition. These mostly occur in low- and middle-income countries. Anaemia is a serious global public health problem that particularly affects young children and pregnant women. WHO estimates that 40% of children less than 5 years of age and 37% of pregnant women worldwide are anaemic. Thirty percent of women of reproductive age have anaemia. Globally, 1.9 billion adults are overweight or obese and 38.9 million children under 5 years of age are overweight. Rates of childhood overweight and obesity are rising, particularly in high-income and upper-middle-income countries. Although breastfeeding protects against undernutrition and overweight, only 44% of infants under 6 months of age are exclusively breastfed. High sodium consumption (>5 g salt/day) contributes to high blood pressure and increases the risk of heart disease and stroke. Most people consume too much salt – on average 9–12 grams per day, or around twice the recommended maximum level of intake. WHO response According to the 2016–2025 nutrition strategy, WHO uses its convening power to help set, align and advocate for priorities and policies that move nutrition forward globally; develops evidence-informed guidance based on robust scientific and ethical frameworks; supports the adoption of guidance and implementation of effective nutrition actions; and monitors and evaluates policy and programme implementation and nutrition outcomes. This work is framed by the Comprehensive implementation plan on maternal, infant, and young child nutrition, adopted by Member States through a World Health Assembly resolution in 2012. Actions to end malnutrition are also vital for achieving the diet-related targets of the Global action plan for the prevention and control of noncommunicable diseases 2013–2020, the Global strategy for women’s, children’s, and adolescent’s health 2016–2030, the report of the Commission on Ending Childhood Obesity (2016), and the 2030 Agenda for sustainable development. In May 2018, the Health Assembly approved the 13th General Programme of Work (GPW13), which guides the work of WHO in 2019–2023. Reduction of salt/sodium intake and elimination of industrially produced trans-fats from the food supply are identified in GPW13 as part of WHO’s priority actions to achieve the aims of ensuring healthy lives and promote well-being for all at all ages.

Abinci mai gina jiki Bayani: Abinci mai gina jiki wani bangare ne mai muhimmnci na lafiya da kuma ci gaba. Kyakkyawan abinci mai gina jiki yana da alaƙa da ingantaccen lafiyar jarirai, yara da mata masu juna biyu, tsarin rigakafi mai ƙarfi, tsaro ga ciki da haihuwa, ƙarancin haɗarin kamuwa da cututtuka marasa yaduwa (kamar ciwon sukari da cututtukan zuciya), da tsawon rai. Yara masu lafiya sunfi koyo da kyau. Mutanen da ke da isasshen abinci mai gina jiki sun fi anfanuwa kuma suna iya samar da damammaki a hankali don karya tsarin talauci da yunwa. Rashin abinci mai gina jiki, a kowane nau'i, yana ba da babbar barazana ga lafiyar ɗan adam. A yau duniya na fuskantar wani nau'i biyu na rashin abinci mai gina jiki wanda ya hada da rashin abinci mai gina jiki da kuma kiba, musamman a kasashe masu karamin karfi da matsakaicin arziki. Akwai nau'o'in rashin abinci mai gina jiki da yawa, ya hada da rashin abinci mai gina jiki (lalatacce ko bacacce), rashin isassun sinadarin bitamin ko ma'adanai, jiki, kiba, da haifar da cututtukan marassa yaduwa da ba su da alaƙa da abinci. Tasiri na ci gaba, tattalin arziki, zamantakewa, da nauyin dake kan likitocin rashin abinci mai gina jiki na duniya yana da tsanani kuma yana dawwama ga daidaikun mutane da iyalansu, ga al'ummomi da kasashe. Koyi game da Abinci da neman tsaftan Abinci da COVID-19 Nauyi: Kwanannan alkaluma sun nuna cewa a duniya, yara miliyan 149.2 ‘yan kasa da shekaru 5 ne ke fama da matsalar kudi ( masu karancin shekaru) yayin da miliyan 45.4 ke almubazzaranci (jiki su baiyi kama da shekaransu ba). Adadin yaran da ke fama da tsangwama yana raguwa a duk yankuna amma banda Afirka. Fiye da kashi uku cikin huɗu na duk yaran da ke fama da cuta saboda matsanancin zubar da datti wanda suke rayuwa a Asiya. Kusan kashi 45 cikin ɗari na mutuwan yara ‘yan ƙasa da shekaru 5 suna da alaƙa da rashin abinci mai gina jiki. Wadannan galibi suna faruwa ne a kasashe masu karamin karfi da matsakaicin kudin shiga. Anemia babbar matsalar lafiyar al'umma ce ta duniya wacce take shafar iya yara kanana ne da mata masu juna biyu. WHO ta kiyasta cewa kashi 40 cikin 100 na yara ‘yan kasa da shekaru 5 da kashi 37% na mata masu juna biyu a duniya suna fama da karancin jini. Kashi talatin cikin dari na matan da suka kai shekarun haihuwa suna fama da anemia. A duniya baki daya, manya mutane biliyan 1.9 suke da jiki sosai ko kiba sannan kuma yara miliyan 38.9 ‘yan kasa da shekaru 5 ne suke da jiki. Adadin yara masu jiki da masu kiba sosai yana ƙaruwa, musamman a ƙasashe masu karfin arziki da masu matsakaicin ƙarfi. Duk da cewa shayarwa na bada kariya daga rashin abinci mai gina jiki da saka kiba, kashi 44% na jarirai ‘yan kasa da watanni 6 ne kawai ake shayar da su. Yawan amfani da sodium (> 5 g gishiri / a rana) yana kawo hawan jini kuma yana kara haɗarin kamuwa da ciwon zuciya da shanyewan barin jiki. Yawancin mutane suna yawan cin - a takaice - giram 12 kowace rana, ko kusan ninki biyu da karshen adadin da ya kamata aci. Amsar da WHO da bayar Dangane da rohoto na dabarun abinci mai gina jiki na 2016-2025, WHO tayi amfani da ikon ta don taimakawa wajen saita, daidaitawa da bayar da shawarwari ga fifiko da manufofin da ke kawo ci gaban abinci mai gina jiki gaba a duniya; yana haɓaka shaida bisa ƙaƙƙarfan tsarin kimiyya da ɗabi'a; yana goyan bayan ɗaukar jagora da aiwatar da ingantaccen ayyukan samar da abinci mai gina jiki; da kuma sa ido da kuma kimanta manufofi da kuma aiwatar da shirye-shirye da sakamakon abinci mai gina jiki zai kawo. Wannan aikin an samar da shi ne ta cikakken tsarin aiwatarwa akan abinci mai gina jiki na mata, jarirai, da yara ƙanana, wanda ƙasashe masu alhaki suka ɗauka ta hanyar ƙudurin Majalisar Lafiya ta Duniya a 2012. Matakan kawo karshen rashin abinci mai gina jiki suma suna da mahimmanci don cimma manufofin na masu alhakin daukan mataki na duniya don rigakafi da sarrafa cututtukan da ba su yaɗuwa a shekarar 2013 zuwa 2020,shirin daukan mataki na duniya, dan kula da kiwon lafiyan mata, yara, da matasa na 2016 zuwa 2030, da kuma rahoto na Hukumar kawo karshen kiban yara (2016), da kuma ajandar 2030 domi ci gaba me dorewa. A cikin Mayu 2018, Majalisar Lafiya ta amince da Babban Shirin Ayyuka na 13 (GPW13), wanda ke jagorantar aikin WHO a 2019 zuwa 2023. Rage cin gishiri/dandano da kuma kawar da kitsen da ake samarwa a masana'antun samar da abinci an gano hakan ne a cikin shirin GPW13 a matsayin wani ɓangare na ayyukan fifiko na WHO don cimma ingantacciyar rayuwa me tabbas da haɓaka jin daɗi rayuwa ga kowa a kowani rukunin shekaru.

Lishe Muhtasari: Lishe ni sehemu muhimu ya afya na maendeleo. Lishe bora inahusiana na kuboreshwa kwa afya ya watoto wachanga, mtoto na mama, kinga imara zaidi, mimba salama na kuzaa mtoto, hatari ndogo ya magonjwa yasiyoambukiza (kama vile kisukari na ugonjwa wa moyo na mishipa), na maisha marefu. Watoto wenye afya bora hujifunza vizuri. Watu walio na lishe ya kutosha wanazalisha zaidi na wanaweza kutengeneza fursa za kuvunja mzunguko wa umaskini na njaa pole pole. Utapiamlo, kwa kila namna, ni tishio kubwa kwa afya ya binadamu. Leo dunia inakabiliwa na mzigo maradufu wa utapiamlo unaojumuisha utapiamlo na uzito uliopitiliza, hasa katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati. Kuna aina nyingi za utapiamlo, ikiwa ni pamoja na utapiamlo (kupoteza au kudumaa), vitamini au madini duni, uzito kupita kiasi, kunenepa kupita kiasi, na magonjwa yasiyoambukiza yanayohusiana na lishe. Athari za kimaendeleo, kiuchumi, kijamii na kimatibabu za mzigo wa utapiamlo duniani ni mbaya na hudumu kwa watu binafsi na familia zao, kwa jamii na kwa nchi. Jifunze kuhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19 Mzigo: Makadirio ya hivi majuzi zaidi yanaonyesha kuwa duniani kote, watoto milioni 149.2 walio chini ya umri wa miaka 5 wamedumaa (wafupi mno kwa umri wao) na milioni 45.4 wamepotezwa (uzito pungufu kwa urefu wao). Idadi ya watoto wenye udumavu inapungua katika kanda zote isipokuwa Afrika. Zaidi ya robo tatu ya watoto wote wanaosumbuliwa na uharibifu mkubwa wanaishi Asia. Takriban 45% ya vifo kati ya watoto chini ya umri wa miaka 5 vinahusishwa na utapiamlo. Haya mara nyingi hutokea katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati. Upungufu wa damu ni tatizo kubwa la afya ya umma duniani ambalo huathiri watoto wadogo na wanawake wajawazito. WHO inakadiria kuwa 40% ya watoto chini ya miaka 5 na 37% ya wanawake wajawazito duniani kote wana upungufu wa damu. Asilimia thelathini ya wanawake walio katika umri wa kuzaa wana upungufu wa damu. Ulimwenguni, watu wazima bilioni 1.9 ni wazito au wanene kupita kiasi na watoto milioni 38.9 walio chini ya umri wa miaka 5 ni wazito kupita kiasi. Viwango vya watoto wanaonenepa kupita kiasi na unene vinaongezeka, haswa katika nchi zenye mapato ya juu na za kati. Ingawa kunyonyesha hulinda dhidi ya utapiamlo na uzito kupita kiasi, ni asilimia 44 tu ya watoto wachanga walio chini ya umri wa miezi 6 ndio wanaonyonyeshwa maziwa ya mama pekee. Ulaji mwingi wa sodiamu (zaidi ya g 5 za chumvi kwa siku) huchangia shinikizo la damu na huongeza hatari ya ugonjwa wa moyo na kiharusi. Watu wengi hutumia chumvi nyingi - wastani wa gramu 9-12 kwa siku, au karibu mara mbili ya kiwango cha juu kilichopendekezwa cha ulaji. Jibu la WHO Kulingana na mkakati wa lishe wa 2016–2025, WHO inatumia uwezo wake wa kuitisha ili kusaidia kuweka, kuoanisha na kutetea vipaumbele na sera zinazosonga mbele lishe duniani; kuendeleza mwongozo wenye taarifa za ushahidi kulingana na mifumo thabiti ya kisayansi na maadili; kuunga mkono kupitishwa kwa mwongozo na utekelezaji wa hatua bora za lishe; na kufuatilia na kutathmini utekelezaji wa sera na programu na matokeo ya lishe. Kazi hii imeandaliwa na Mpango Kamili wa utekelezaji kuhusu lishe ya mama, watoto wachanga na watoto wadogo, uliopitishwa na Nchi Wanachama kupitia azimio la Baraza la Afya Ulimwenguni la mwaka 2012. Hatua za kukomesha utapiamlo pia ni muhimu katika kufikia malengo yanayohusiana na lishe ya Mpango wa Hatua wa Kimataifa wa kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyoambukiza 2013–2020, mkakati wa Kimataifa wa afya ya wanawake, watoto na vijana 2016–2030, ripoti ya maendeleo endelevu. Mnamo Mei 2018, Baraza la Afya liliidhinisha Mpango Mkuu wa 13 wa Kazi (GPW13), ambao unaongoza kazi ya WHO mwaka wa 2019-2023. Kupunguza ulaji wa chumvi/sodiamu na kuondoa mafuta yanayozalishwa viwandani kutoka kwa usambazaji wa chakula kunatambuliwa katika GPW13 kama sehemu ya hatua za kipaumbele za WHO ili kufikia malengo ya kuhakikisha maisha ya afya na kukuza ustawi kwa wote katika umri wote.

Oúnjẹ aṣaralóore Ìsọnísókí: Oúnjẹ aṣaralóore jẹ́ ara pàtàkì nínú ìlera àti ìdàgbàsókè. Ìṣaralóore: Oúnjẹ aṣaralóore dídára ní í ṣe pẹ̀lú ìlọsíwájú ìlera ìkókó, ọmọdé àti ìyálọ́mọ, àwọn ètò àjẹsára tí ó lágbára, ìlóyún àti ìbímọ tí wọ́n láàbò , ewu kékeré láti ara àwọn àìsàn tí kì í ràn (bí àtọ̀gbẹ àti àìsàn ọkàn), àti ẹ̀mí gígùn. Àwọn ọmọ tí wọ́n ní ìlera máa ń kẹ́kọ̀ọ́ dáadáa. Àwọn ènìyàn tí wọ́n jẹ oúnjẹ aṣaralóore tí ó tó máa ń ṣiṣẹ́ dáadáa wọ́n sì lè ṣẹ̀dá àwọn àǹfààní láti borí ẹ̀wọ́n òsì àti ebi wẹ́rẹ́wẹ́rẹ́. Àìjẹunrekánú, ní onírúurú ọ̀nà, ní àwọn ewu fún ìlera ènìyàn. Lónìí ayé ń kojú àjàgà oníbejì àìjẹunrekánú tí ó ní àìjẹunkánú àti ìjẹunjù, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè. Oríṣiríṣi ẹ̀yà àìjẹunkánú ló wà, tí ó fi mọ́ àìjẹunkánú (àrùìbágígadọ́gba tàbí rírán), àìtó àwọn ajira tàbí èròjà aṣaralóore, ìwúwojù, ìsanrajù, àti àwọn àìsàn tí kì í ràn tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú oúnjẹ. Àwọn ipa ìdàgbàsókè, ọrọ̀ ajé, àwùjọ, àti ìṣègùn àjàgà káríayé àìjẹunkánú le gan-an ni ó sì máa ń pẹ́ lára àwọn ènìyàn àti ẹbí, fún àwọn àwùjọ àti orílẹ̀ èdè. Kẹ́kọ̀ọ́ nípa oúnjẹ aṣaralóore àti Ààbò Oúnjẹ àti COVID-19. Ìṣòro: Ìṣirò àìpẹ́ fi hàn pé àwọn ọmọdé mílíọ̀nù 149.2 káàkiri àgbáyé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5 rán (kúrú jù fún ọjọ́ orí wọn) bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn mílíọ̀nù 45.4 ní àrùìbágígadọ́gba (fẹ́lẹ́ fún gíga wọn). Iye àwọn ọmọdé pẹ̀lú rírán ń dín kù káàkiri àwọn ẹkùn ayafi Afíríkà. Ó lé ní ìdá mẹ́ta nínú mẹ́rin gbogbo àwọn ọmọdé tí wọ́n ń jìyà láti ara àrùìbágígadọ́gba líle ń gbé ní Ésíà. Bí 45% àwọn ikú lára àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5 ní í ṣe pẹ̀lú àìjẹunkánú. Púpọ̀ ìwọ̀nyí ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè. Àìlẹ́jẹ̀tó jẹ́ ìṣòro ńlá nínú ìṣòro ìlera àwùjọ lágbàáyé tí ó máa ń ṣe àwọn ọmọdé àti aláboyún. WHO díwọ̀n pé 40% àwọn ọmọdé tí wọ́n kò tó ọdún 5 lọ́jọ́ orí àti 37% àwọn aláboyún káàkiri àgbáyé ní àìsàn àìlẹ́jẹ̀tó. Ìdá ọgbọ̀n nínú ọgọ́rùn-ún àwọn obìnrin tí wọ́n wà lọ́jọ́ orí ìbímọ ní àìlẹ́jẹ̀tó. Káríayé, bílíọ́nù 1.9 àwọn àgbàlagbà ni wọ́n ní ìwúwojù tàbí ìsanrajù àti àwọn ọmọdé mílíọ̀nù 38. 9 lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5 ní wọ́n wúwo jù. Àwọn ìwọ̀n ìwúwojù àti ìsanrajù àwọn ọmọdé ń pọ̀ sí i, pàápàá jùlọ láàárín àwọn orílẹ̀ èdè elérè gọbọi àti èrè abọ́dé-mọ́-gíga. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìfọ́mọlọ́yàn ń dènà àìjẹunkánú àti ìwúwojù, àwọn ìkókó 44% péré lábẹ́ oṣù 6 ọjọ́ orí ní wọ́n ń fún lọ́yàn dáadáa. Jíjẹ àpọ̀jù iyọ̀ (>5g iyọ̀/lójúlọ́) ń dá kún ẹ̀jẹ̀ rírú ó sì ń mú ìgbéga bá ewu níní àìsàn ọkàn àti àìsàn ẹ̀gbà. Ọ̀pọ̀ àwọn ènìyàn tí wọ́n ń jẹ́ àpọ̀jù iyọ̀ - bí gíráàmù 9-12 lójúmọ́, tàbí bí ìlọ́po méjì gbèdéke tí wọ́n dábàá fún jíjẹ. Èsì WHO Gẹ́gẹ́ bí ìlànà 2016 - 2025, WHO ṣàmúlò agbára ìdarí wọn láti ṣe ìrànlọ́wọ́ láti ṣètò, ṣe àṣepọ̀ àti ṣe alágbàwí fún àwọn pàtàkì àti ìlànà à á tẹ̀lé tí ń oúnjẹ aṣaralóore tẹ̀síwájú káàkiri àgbáyé; ìdàgbàsókè ìtọ́nisọ́nà adálórí-ẹ̀rí lórí ẹ̀hun sáyẹ́ńsì àti ìwà ńlá; ṣíṣe àtìlẹ́yìn àmúlò ìtọ́nisọ́nà àti àmúṣiṣẹ́ àwọn iṣẹ́ oúnjẹ aṣaralóore tí wọ́n múnádóko; àti àmójútó àti ìgbéléwọ̀n àmúṣiṣẹ́ ìlànà àti ètò àti àwọn àbájáde oúnjẹ aṣaralóore. Iṣẹ́ yìí ní wọ́n gbé kalẹ̀ nípasẹ̀ ètò àmúṣiṣẹ́ gbígbòòrò lórí oúnjẹ aṣaralóore ìyálọ́mọ, ìkókó, àti ọmọdé, tí àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ nípasẹ̀ ọ̀nà àbáyọ Àpéjọ Ìlera Àgbáyé ní 2012. Àwọn iṣẹ́ láti fòpin sí àìjẹunkánú tún ṣe pàtàkì fún àṣeyọrí àwọn àfojúsùn adálórí-oúnjẹ lórí ètò iṣẹ́ Àgbáyé fún ìdènà àti ìṣàkóso àwọn àìsàn tí kì í ràn 2013-2020, ìlànà àgbáyé fún ìlera àwọn obìnrin, ọmọdé, àti ọ̀dọ́ 2016-2030, ìròyìn Àjọ lórí Ìfòpinsí Ìsanrajù Ọmọdé (2106), àti Ètò 2030 fún ìdàgbàsókè kánrinkése. Ní Oṣù Karùn-ún 2018, Àpérò Ìlera fọwọ́sí Ètò Iṣẹ́ Gbogbogbò ti 13 (GPW13), èyí tí ń ṣe ìtọ́nisọ́nà fún iṣẹ́ WHO ní 2019-2023. Àdínkù jíjẹ iyọ̀/sódíọ́mù àti ìfòpinsí àwọn ọ̀rá tíáńsì tí ilé iṣẹ́ pèsè láti ara àwọn ìpèsè oúnjẹ ní wọ́n dá mọ̀ nínú GPW13 gẹ́gẹ́ bí ara àwọn iṣẹ́ pàtàkì WHO láti ṣe àṣeyọrí lórí àwọn àfojúsùn láti ní ìgbé ayé ìlera àti ìgbéga àlàáfíà fún gbogbo ènìyàn ní gbogbo ọjọ́ orí.

Ukudla okunomsoco Uhlolojikelele: Ukudla okunomsoco kuyingxenye ebalulekile yezempilo nentuthuko. Umsoco ongcono uhlobene nempilo engcono yosana, yengane kanye nomama, amasosha omzimba aqinile, ukukhulelwa okuphephile nokubeletha, ingozi ephansi yezifo ezingathathelani (njengesifo sikashukela nesifo senhliziyo), nokuphila isikhathi eside. Izingane ezinempilo zifunda kangcono. Abantu abanomsoco owanele bakhiqiza kakhulu futhi bangakha amathuba okunqamula kancane kancane umjikelezo wobumpofu nendlala. Ukungondleki, ngayo yonke indlela, kuveza usongo olukhulu empilweni yomuntu. Namuhla umhlaba ubhekene nomthwalo ophindwe kabili wokungondleki ohlanganisa kokubili ukungondleki kahle nokukhuluphala ngokweqile, ikakhulukazi emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi. Kunezinhlobo eziningi zokungondleki, okuhlanganisa ukungondleki kahle (ukumosha noma ukugogeka), ukungondleki kahle kwamavithamini noma amaminerali, ukukhuluphala ngokweqile, ukukhuluphala, kanye nomphumela wezifo ezingathathelwana ezihlobene nokudla. Imithelela yentuthuko, yezomnotho, yenhlalo, kanye neyezokwelapha yomthwalo wembulunga yonke wokungondleki ibucayi futhi ihlala njalo kubantu ngabanye nemindeni yabo, emiphakathini nasemazweni. Funda mayelana Nokudla Okunempilo Nokuphepha Kokudla kanye neCOVID-19 Umthwalo: Izilinganiso zamuva nje zibonisa ukuthi emhlabeni wonke, izingane eziyizigidi ezingu-149.2 ezingaphansi kweminyaka engu-5 ubudala zikhubazekile (zimfushane kakhulu uma ziqhathaniswa neminyaka yazo) futhi eziyizigidi ezingu-45.4 ziyamoshwa (zinesisindo esingaphansi ngenxa yobude bazo). Isibalo sezingane ezikhubazekile siyehla kuzo zonke izifunda ngaphandle kwase-Afrika. Ngaphezu kwezingxenye ezintathu kwezine zazo zonke izingane ezihlushwa ukumoshwa okukhulu zihlala e-Asia. Cishe u-45% wokufa kwezingane ezineminyaka engaphansi kwemi-5 ubudala kuhlobene nokungondleki kahle. Lokhu kwenzeka kakhulu emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi. I-anemia inkinga enkulu yezempilo yomphakathi emhlabeni wonke ethinta ikakhulukazi izingane ezincane nabesifazane abakhulelwe. IWHO ilinganisela ukuthi u-40% wezingane ezingaphansi kweminyaka emihlanu ubudala kanye no-37% wabesifazane abakhulelwe emhlabeni wonke une-anemia. Amaphesenti angu-30 abesifazane abaneminyaka yobudala yokuzala bane-anemia. Emhlabeni jikelele, abantu abadala abayizigidi eziyizinkulungwane ezingu-1.9 bakhuluphele ngokweqile futhi bayizigidi ezingu-38.9 izingane ezingaphansi kweminyaka engu-5 ubudala. Amazinga okukhuluphala ngokweqile kanye nokukhuluphala kwezingane ayenyuka, ikakhulukazi emazweni anemali engenayo ephezulu kanye nanemali engenayo ephezulu. Nakuba ukuncelisa ibele kuvikela ukungondleki kahle kanye nokukhuluphala ngokweqile, zingama-44% kuphela izinsana ezingaphansi kwezinyanga eziyisi-6 ubudala ezinceliswa ibele lodwa. Ukusetshenziswa okuphezulu kwe-sodium (>5 g kasawoti / ngosuku) kunomthelela ekukhuphukeni kwegazi futhi kwandisa ingozi yesifo senhliziyo nesifo sohlangothi. Abantu abaningi badla usawoti omningi kakhulu - ngokwesilinganiso amagremu angu-9-12 ngosuku, noma cishe kabili izinga eliphezulu elinconywayo lokudla. Impendulo yeWHO Ngokwesu lokudla okunomsoco lango-2016–2025, iWHO isebenzisa amandla ayo okuhlanganisa ukusiza ukusetha, ukuvumelanisa kanye nokumela izinto eziza kuqala kanye nezinqubomgomo eziyisa ukondleka phambili emhlabeni jikelele; ithuthukisa isiqondiso esinobufakazi obusekelwe kuzinhlaka eziqinile zesayensi nezimiso zokuziphatha; isekela ukwamukelwa kwesiqondiso kanye nokuqaliswa kwezenzo zokudla okunomsoco; futhi iqaphe futhi ihlole ukuqaliswa kwenqubomgomo nohlelo kanye nemiphumela yokudla. Lo msebenzi wakhiwe wuHlelo Oluphelele lokuqaliswa kokusebenza kokudla komama, izinsana, kanye nengane encane, olwamukelwa Amazwe Angamalungu ngesinqumo soMhlangano Wezempilo Womhlaba wonke ngo-2012. Izenzo zokuqeda ukungondleki zibalulekile futhi ukuze kuzuzwe okuhlosiwe okuhlobene nokudla kweGlobal action plan yokuvimbela nokulawulwa kwezifo ezingathathelwana 2013–2020, iGlobal strategy yezempilo yabesifazane, yezingane, kanye nentsha ka-2016–2030, umbiko we Ikhomishini Yokuqeda Ukukhuluphala Kwezingane (2016), kanye ne-Ajenda ka-2030 yentuthuko esimeme. NgoNhlaba ka-2018, Umhlangano Wezempilo wagunyaza Uhlelo Olujwayelekile Lwe-13 Lomsebenzi (GPW13), oluqondisa umsebenzi weWHO ngo-2019-2023. Ukwehliswa kokusetshenziswa kukasawoti/i-sodium kanye nokuqedwa kwamafutha akhiqizwa yizimboni akhiqizwa embonini yokudla kukhonjiswe ku-GPW13 njengengxenye yezenzo ezibalulekile ze-WHO zokufeza izinhloso zokuqinisekisa izimpilo ezinempilo kanye nokukhuthaza inhlalakahle yabo bonke ubudala kubo bonke ubudala.

አንድ ጤና አጠቃላይ እይታ: አንድ ጤና የሰዎችን፣ የእንስሳትን እና የሥነ ምህዳሮችን ጤንነት በዘላቂነት ሚዛናዊ ለማድረግ እና ለማመቻቸት ያለመ የተቀናጀ፣ አንድ የሚያደርግ አቀራረብ ነው። የሰዎች፣ የቤት እንስሳት እና የዱር እንስሳት፣ እፅዋትና ሰፋ ያለ አካባቢ( ሥነ ምህዳሮችን ጨምሮ) ጤና በቅርበት የተሳሰሩ እና እርስ በእርስ የሚደጋገፉ መሆናቸውን ይገነዘባል። ጤና፣ ምግብ፣ ውኃ፣ ኢነርጂ እና አካባቢ ሁሉም ዘርፍ-ተኮር ጒዳዮችን የሚመለከቱ ሰፋ ያሉ ርዕሰ ጒዳዮች ቢሆኑም በዘርፎች እና ዲሢፕሊኖች መካከል ያለው ትብብር ጤናን ለመጠበቅ፣ እንደ ተላላፊ በሽታዎች መከሰት፣ ፀረ-ተህዋሲያን መቋቋም፣ የምግብ ደኅንነት እና የሥነ-ምህዳራችን ጤና እና ታማኝነትን ማጐልበት ያሉን የጤና ተግዳሮቶችን ለመቅረፍ አስተዋጽኦ ያደርጋል። ሰዎች፣ እንስሳት እና አከባቢን በማገናኘት አንድ ጤና ከበሽታ መከላከል እስከ መመርመር፣ ዝግጁነት፣ ምላሽ እና አያያዝ ድረስ ሙሉውን የበሽታ ቊጥጥር ለመቋቋም ይረዳል እንዲሁም ለዓለም አቀፍ የጤና ደኅንነት አስተዋጽኦ ያደርጋል። ይህ አቀራረብ በማህበረሰብ፣ በክልል፣ በብሔራዊ፣ በክልላዊ እና በዓለም አቀፍ ደረጃ ሊተገበር የሚችል ሲሆን በጋራ እና ውጤታማ አስተዳደር፣ በግንኙነት፣ በትብብር እና በቅንጅት ላይ የተመሰረተ ነው። የአንድ ጤና አቀራረብ መኖሩ ሰዎች የጋራ ጥቅሞችን፣ አደጋዎችን፣ የንግድ ልውውጦችን እና ፍትሃዊ እና አጠቃላይ መፍትሄዎችን ለማራመድ እድሎችን በተሻለ ለመረዳት ቀላል ያደርገዋል። ተጽዕኖ፡- ኮቪድ-19 በሚሊዮኖች የሚቈጠሩ ሰዎችን ሕይወት እና ትሪሊዮን ዶላሮችን ለዓለም ኢኮኖሚ ማጣት ምክንያት ሆኗል፣ ይህ ተጽዕኖ ለወደፊቱ መወገድ አለበት። የ ኤስኤአርኤስ-ኮቭ-2 ቫይረስ ብቅ ማለት አንድ የጤና አቀራረብን ማጠናከር አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥቷል፣ ከአካባቢ ጋር ባሉ ግንኙነቶች ላይ የበለጠ ትኩረት በመስጠት እንዲሁም በ አለም ጤና ድርጅት(ድበሊውኤችኦ) ማኒፌስቶ ውስጥ እንደተገለጸው ከ ኮቪድ-19 ጤናማ ማገገም ይህም ከ ኮቪድ-19 ጤናማ እና ሙሉ ለሙሉ ማገገምን ማስተዋወቅ ነው። የሰብዓዊ ጤንነት የዓለም አቀፍ የጤና ዋስትና ምሰሶ ሲሆን በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ በንጹሕ አየር እና ንጹሕ ውኃ፣ ደህንነቱ በተጠበቀ ምግብ እና ጤናማ ዘላቂ አመጋገብ እንዲሁም በመድኃኒቶች መገኘትና እና ተደራሽነት አማካኝነት ይቀጥላል። ከዚህ አለም አቀፍ ወረርሽኝ በኋላ እንደ ማህበረሰብ ስንሰበሰብ፣ ተሻጋሪ ወገናዊ ትብብርን ለማጠናከር ታይቶ የማይታወቅ እድል አለን፤ ጠንካራ ሳይንሳዊ ማስረጃዎችን ይበልጥ በተቀናጀ መንገድ በመጠቀም የሚደገፍ የፖሊሲ ቅንጅትና ቅንጅት መጨመር፤ እንዲሁም የበሽታ አምጪዎችን ለመከላከል የሚረዱ አንድ ላይ የተዋቀሩ ምልክቶችና ጥበቃዎች እንዲስፋፉ ያበረታታሉ። እነዚህ ጥረቶች ለወደፊቱ ወረርሽኝን ለመከላከል ብቻ ሳይሆን የበለጠ የመቋቋም እና ፍትሃዊ ሥርዓቶችን፣ አካባቢዎችን፣ ኢኮኖሚዎችን እና ማህበረሰቦችን ለመገንባት ይረዳሉ። የ ዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የአባል አገራት አንድ ጤንነት ላይ የሚሠሩ ስራዎችን ለማጠናከር እና አዳዲስ ዞኖሶችን ለመከላከል እና የዓለም ጤና ድርጅት የአስተዳደር አካላት በአንድ ጤንነት ላይ የሚሠሩ ስራዎችን ለማጠናከር ከታደሰው ፍላጐት አንጻር የዓለም ጤና ድርጅት የአንድ ጤና ተነሳሽነት ቡድን የአንድ ጤና ከፍተኛ ደረጃ ባለሙያ ፓነል( ኦኤችኤችኤልኢፒ) ጽሕፈት ቤት ሆኖ ለማገልገል የተቋቋመ ሲሆን የዓለም ጤና ድርጅት ለአንድ ጤና እንቅስቃሴዎች እና ለአራት ወገኖች ትብብር የቅንጅት አሠራር ነው። አንድ ጤና ላይ ኢንቨስት ማድረግ የጤና አጠባበቅን ለማጐልበት፣ ዓለምን ደኅንነት ለመጠበቅ እና ለአደጋ ተጋላጭ የሆኑትን ለማገልገል የዓለም ጤና ድርጅት ራእይ አስተዋጽኦ ያደርጋል። የዓለም ጤና ድርጅት የአንድ ጤና አቀራረብን በዓለም አቀፍ የጤና ትረካ ውስጥ ለማቀናጀት ይሠራል፣ ይህም በጠንካራ የፖለቲካ አመራር፣ በቴክኒካዊ እውቀት እና በአገሮች በሚመራው እና በባለቤትነት በሚመራው ሁሉን አቀፍ ትግበራ ላይ የተመሰረተ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋር ድርጅቶች በሀገር፣ በክልልና በዓለም አቀፍ የጤና ፖሊሲዎች ውስጥ ያለውን የአንድ የጤና አቀራረብ በመካከል የፖለቲካና ስትራቴጂክ አመራር ለማሳደግ እየሰሩ ነው፤ የምርምርና የፖሊሲ ግምገማን ጨምሮ ምላሾችን በሥራ ላይ ማዋልና የሀገሪቱን ድጋፍ ማብዛት፤ የሀገርን አቅም ማጠናከር፤ እንዲሁም በሽታ አምጪ የሆኑ በሽታ አምጪ ሕዋሳትን ቀደም ብሎ ለማወቅና ምላሽ ለመስጠት ዝግጁ መሆንን በመከታተል እየሰሩ ነው። አራቱ ድርጅቶች( FAO፣ OIE፣ UNEP እና WHO) ባደረጉት ጥምረት አጠቃላይ የአንድ ጤና የጋራ የድርጊት መርሃ ግብር እየተዘጋጀ ሲሆን በከፍተኛ ደረጃ ባለሞያዎች ቡድን ድጋፍና ምክር እየተሰጠ ይገኛል። እቅዱ አንድ ጤናን በዓለም አቀፍ፣ በክልላዊ እና በብሔራዊ ደረጃ ለማካተት እና ተግባራዊ ለማድረግ ያለመ ሲሆን፤ አገራት ለድርጊቶች ብሔራዊ ግቦችን እና ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ግቦች እንዲያወጡ እና እንዲያሳኩ ለመርዳት እንዲሁም በክልሎች፣ በአገሮች እና በዘርፎች መካከል ትብብርን፣ መማርን እና መለዋወጥን ለማስቻል ነው።

One health Overview: One Health is an integrated, unifying approach that aims to sustainably balance and optimize the health of people, animals and ecosystems. It recognizes that the health of humans, domestic and wild animals, plants, and the wider environment (including ecosystems) are closely linked and interdependent. While health, food, water, energy and environment are all wider topics with sector-specific concerns, the collaboration across sectors and disciplines contributes to protect health, address health challenges such as the emergence of infectious diseases, antimicrobial resistance, and food safety and promote the health and integrity of our ecosystems. By linking humans, animals and the environment, One Health can help to address the full spectrum of disease control – from prevention to detection, preparedness, response and management – and contribute to global health security. The approach can be applied at the community, subnational, national, regional and global levels, and relies on shared and effective governance, communication, collaboration and coordination. Having the One Health approach in place makes it easier for people to better understand the co-benefits, risks, trade-offs and opportunities to advance equitable and holistic solutions. Impact: COVID-19 has led to the loss of millions of lives and trillions of dollars from the global economy, an impact that needs to be avoided in the future. The emergence of the SARS-CoV-2 virus has underlined the need to strengthen the One Health approach, with a greater emphasis on connections to the environment, as well as promoting a healthy and green recovery from COVID-19, as described in the WHO manifesto for a healthy recovery from COVID-19. Human health is a pillar of global health security that is sustained directly and indirectly through access to clean air and fresh water, safe food and healthy sustainable diets, and the availability of and access to medicines. As we come together as a community in the aftermath of this global pandemic, we have an unprecedented opportunity to strengthen cross-sectoral collaboration; increase policy coordination and coherence supported by a more systematic use of robust scientific evidence; and promote the development of integrated indicators and safeguards to address upstream drivers of disease, with a focus on prevention. These efforts will not only contribute to the prevention of future pandemics but will help to build more resilient and equitable systems, environments, economies and societies. WHO Response In the context of the renewed interest from Member States to strengthen work on One Health and prevention of emerging zoonoses and the work of WHO Governing bodies on One Health, the WHO One Health Initiative team was set up to serve as the Secretariat of One Health High-Level Expert Panel (OHHLEP), WHO coordination mechanism for its One Health activities and the quadripartite collaboration. Investing in One Health contributes to WHO’s vision to promote health, keep the world safe and serve the vulnerable. WHO works to integrate the One Health approach into the global health narrative, grounded in strong political leadership, technical expertise and inclusive implementation led and owned by countries. WHO and partner organizations are working to increase the adoption of the One Health approach in national, regional and international health policies through intersectoral political and strategic leadership; operationalizing responses and scaling up of country support, including research and policy assessment; strengthening country capacities; and monitoring of risks and preparedness for early detection and response to emerging pathogens. Through combined energies of the Quadripartite organizations (FAO, OIE, UNEP and WHO), a comprehensive One Health Joint Plan of Action is in development, supported and advised by the One Health High-Level Expert Panel. The Plan aims to mainstream and operationalize One Health at the global, regional and national levels; support countries in establishing and achieving national targets and priorities for interventions; mobilize investment; promote a whole of society approach; and enable collaboration, learning and exchange across regions, countries and sectors.

Lafiya ɗaya ce Bayyani: Mahangan lafiya ɗaya ce haɗe-haɗe ne da tsarin haɗin kai wanda ke da nufin daidaita daidaito da haɓaka lafiyar mutane, dabbobi da yanayin muhalli. A bayyane yake cewa lafiyar ɗan adam, dabbobi na gida da na daji, shuke-shuke, da faffadan yanayi (ciki har da yanayin muhalli) suna da alaƙa da juna kuma suna dogaro da juna. Duk da yake kiwon lafiya, abinci, ruwa, makamashi da muhalli duk batutuwa ne da suka fi dacewa tare da batutuwa na musamman na sassan, haɗin gwiwa a sassa da fannoni na ba da gudummawa don kare lafiya, magance matsalolin kiwon lafiya kamar bayyanar cututtuka, juriya na rigakafi, da lafiyar abinci da inganta lafiya da mutuncin halittun mu. Ta hanyar haɗa mutane, dabbobi da muhalli, Kiwon lafiya ɗaya zai iya taimakawa wajen magance cikakken tsarin kula da cututtuka - daga rigakafi zuwa magancewa, shirye-shirye, amsawa da gudanarwa da kuma ba da gudummawa ga tsaron lafiya na duniya. Za a iya amfani da tsarin a matakin al'umma, na ƙasa, ƙasa, yanki na duniya, kuma ya dogara ne akan gudanarwa mai kyau da inganci, sadarwa, haɗin gwiwa da haɗin kai. Samun tsarin Kiwon lafiya ɗaya a wuri yana sauƙaƙewa wa mutane don ƙarin fahimtar fa'idodin haɗin gwiwa, kasada, ciniki da dama don ci gaba da samun daidaito da kuma cikakken mafita. Tasiri: COVID-19 ya sabbabar da asarar miliyoyin rayuka da biliyoyin daloli daga tattalin arzikin duniya, lallai ya kamata a kauce wa tasirin irin wannan a nan gaba. Ɓullar ƙwayar cutar ta SARS-CoV-2 ta jadada buƙatar ƙarfafa tsarin kiwon lafiya na farat ɗaya, tare da mai da hankali kan alaƙa da muhalli, da kuma inganta lafiya da kuma murmurewa me ɗorewa daga COVID-19, kamar yadda aka bayyana a cikin manufofin WHO, don samun waraka daga cutar COVID-19. Kiwon lafiyar ɗan Adam wani ginshiƙi ne na tsaron lafiyar duniya wanda ke dawwama kai-tsaye da kuma a kaikaice ta hanyar samun tsaftataccen iska da ruwa mai tsafta, da lafiyayyen kuma ingantaccen abinci mai ɗorewa, da kuma samun magunguna. Yayin da muka taru a matsayinmu na al'umma bayan wannan annoba ta duniya, muna da damar da ba a taɓa ganin irinta ba don karfafa haɗin guiwar ɓangarori daban-daban; ƙara haɗin kai na manufofi da haɗin kai wanda ke goyan bayan tsarin amfani da ingantaccen shaidar kimiyya; da kuma inganta haɓakar haɗe-haɗen alamomi da kariya don magance miyagun cututtuka na sama, tare da mai da hankali kan riga-kafi. Waɗannan yunƙurorin ba wai kawai za su ba da gudummawa ba ne don riga-kafin annobar a nan gaba, amma za su taimaka wajen gina ƙarin juriya da daidaita tsare-tsare, da muhalli, da tattalin arziki da al'ummomi. Martanin WHO A fagen sabunta sha'awar wannan yunƙuri ga ƙasashe (membobin) don ƙarfafa aiki akan Lafiya ta bai-ɗaya da riga-kafin cututtuka masu yaɗuwa da ke tasowa daga ayyukan hukumomin Hukumar WHO akan kiwon lafiyar bai-ɗaya, an kafa ƙungiyar Ƙirƙira ɗaya, Lafiya ɗaya "One Initiative Health Initiative" don yin aiki a matsayin sakatariyar Kiwon Lafiya na Ƙoli . -Panel Expert Panel (OHHLEP), an samar da tsarin daidaitawa na WHO don ayyukanta na Lafiya da haɗin guiwar ƙungiyoyi huɗu. Zuba hannun jari a Kiwon Lafiya na bai-ɗaya zai ba da gudunmawa ga hangen nesa na hukumar WHO don haɓaka lafiya, da kiyaye lafiyar duniya, da kuma hidima ga raunana. WHO tana aiki don haɗa tsarin Kiwon Lafiya na bai-ɗaya cikin wani labari dangane da batun lafiya na duniya, wanda aka kafa bisa ƙaƙƙarfan jagoranci irin na siyasa, da ƙwarewar fasaha da aiwatar da haɗaɗɗiyar jagoranci da ƙasashen ke da alhakin kafawa. WHO da ƙungiyoyin haɗin guiwa suna aiki don ƙara ɗaukar tsarin Kiwon Lafiya na bai-ɗaya a cikin manufofin kiwon lafiya na ƙasa, da na yanki, da na duniya ta hanyar jagoranci na siyasa da dabaru; da kuma aiwatar da martani da haɓaka tallafin ƙasa, gami da bincike da kimanta manufofi; da ƙarfafa ƙarfin kasa; da kuma lura da haɗari da kuma shirye-shiryen ganowa da wuri da amsa ga cututtuka masu tasowa. Ta hanyar haɗa ƙarfi da ƙarfe na ƙungiyoyi 'yan huɗu (FAO, OIE, UNEP da WHO), ana ci gaba da aiwatar da cikakken tsarin haɗin guiwa na aikin Lafiyar bai-ɗaya, wanda Kwamitin Kwararru na Babban Mataki na Kiwon Lafiya ya ba da shawara. Shirin yana nufin ci gaba da aiki da tsarin Lafiyar bai-ɗaya a matakan duniya, da na yanki da na ƙasa; da kuma tallafa wa ƙasashe wajen kafawa da cimma burin ƙasa da abubuwan da suka sa gaba don shiga tsakani; tare da zuba jari; da inganta tsarin al'umma bai-ɗaya; da ba da damar haɗin guiwa, da koyo da musanyawa a cikin yankuna, da ma ƙasashe da sauran sassa.

Afya moja Muhtasari: Afya Moja ni mbinu jumuishi, inayounganisha ambayo inalenga kusawazisha na kuboresha afya ya watu, wanyama na mifumo ikolojia endelevu. Inatambua kwamba afya ya binadamu, wanyama wa nyumbani na wa porini, mimea, na mazingira mapana (ikiwa ni pamoja na mifumo ikolojia) yana uhusiano wa karibu na kutegemeana. Ingawa afya, chakula, maji, nishati na mazingira zote ni mada pana zenye masuala mahususi ya sekta, ushirikiano katika sekta na taaluma huchangia kulinda afya, kushughulikia changamoto za kiafya kama vile kuibuka kwa magonjwa ya kuambukiza, upinzani dhidi ya viini, na usalama wa chakula na kukuza afya na uadilifu wa mifumo ikolojia yetu. Kwa kuunganisha wanadamu, wanyama na mazingira, Afya Moja inaweza kusaidia kushughulikia wigo kamili wa udhibiti wa magonjwa - kutoka kwa kuzuia hadi kugundua, kujiandaa, kukabiliana na usimamizi - na kuchangia usalama wa afya duniani. Mtazamo huo unaweza kutumika katika ngazi za jumuiya, kitaifa, kitaifa, kikanda na kimataifa, na inategemea utawala bora, mawasiliano, ushirikiano na uratibu. Kuwa na mkabala wa Afya Moja hurahisisha zaidi watu kuelewa vyema manufaa ya pamoja, hatari, mabadilishano ya kibiashara na fursa za kuendeleza masuluhisho ya usawa na ya jumla. Athari: UVIKO-19 imesababisha hasara ya mamilioni ya maisha na matrilioni ya dola kutoka kwa uchumi wa dunia, athari ambayo inapaswa kuepukwa katika siku zijazo. Kuibuka kwa virusi vya SARS-CoV-2 kumesisitiza hitaji la kuimarisha mbinu ya Afya Moja, kwa msisitizo mkubwa juu ya uhusiano na mazingira, na pia kukuza uokoaji wa afya na kijani kutoka kwa UVIKO-19, kama ilivyoelezewa katika WHO ilani ya kupona kiafya kutoka kwa UVIKO-19. Afya ya binadamu ni nguzo ya usalama wa afya duniani unaodumishwa moja kwa moja na kwa njia isiyo ya moja kwa moja kupitia upatikanaji wa hewa safi na maji safi, chakula salama na lishe endelevu yenye afya, na upatikanaji na upatikanaji wa dawa. Afya ya binadamu ni nguzo ya usalama wa afya duniani unaodumishwa moja kwa moja na kwa njia isiyo ya moja kwa moja kupitia upatikanaji wa hewa safi na maji safi, chakula salama na lishe endelevu yenye afya, na upatikanaji na upatikanaji wa dawa na ulinzi wa kushughulikia vichochezi vya magonjwa, kwa kuzingatia uzuiaji. Juhudi hizi sio tu zitachangia katika kuzuia magonjwa ya milipuko ya siku zijazo lakini zitasaidia kujenga mifumo, mazingira, uchumi na jamii zenye uthabiti na usawa. Jibu la WHO Katika muktadha wa nia mpya kutoka kwa Nchi Wanachama ya kuimarisha kazi ya Afya Moja na uzuiaji wa zoonoses zinazoibuka na kazi ya miili inayoongoza ya WHO juu ya Afya Moja, timu ya Mpango wa Afya Moja ya WHO iliundwa kuhudumu kama Sekretarieti ya Afya Moja ya Juu, (OHHLEP), utaratibu wa kuratibu wa WHO kwa shughuli zake za Afya Moja na ushirikiano wa quadripartite. Uwekezaji katika Afya Moja huchangia maono ya WHO ya kukuza afya, kuweka ulimwengu salama na kuwahudumia walio hatarini. WHO inafanya kazi kujumuisha mkabala wa Afya Moja katika simulizi la afya duniani, linalokitwa katika uongozi dhabiti wa kisiasa, utaalamu wa kiufundi na utekelezaji jumuishi unaoongozwa na kumilikiwa na nchi. WHO na mashirika washirika wanafanya kazi ili kuongeza upitishwaji wa mbinu ya Afya Moja katika sera za afya za kitaifa; kikanda na kimataifa kupitia uongozi wa kisiasa na wa kimkakati wa kisekta, kutekeleza majibu na kuongeza msaada wa nchi; ikiwa ni pamoja na utafiti na tathmini ya sera, kuimarisha uwezo wa nchi; na ufuatiliaji wa hatari na utayari wa kutambua mapema na kukabiliana na vimelea vinavyojitokeza. Kupitia nguvu za pamoja za mashirika ya Quadripartite (FAO, OIE, UNEP na WHO), Mpango wa Utekelezaji wa Pamoja wa Afya Mmoja unatengenezwa, ukiungwa mkono na kushauriwa na Jopo la Wataalamu wa Ngazi ya Juu ya Afya. Mpango huu unalenga kujumuisha na kutekeleza Afya Moja katika ngazi ya kimataifa, kikanda na kitaifa, kusaidia nchi katika kuanzisha na kufikia malengo ya kitaifa na vipaumbele vya afua, kuhamasisha uwekezaji; kukuza mtazamo mzima wa jamii, na kuwezesha ushirikiano, kujifunza na kubadilishana katika kanda, nchi na sekta.

Ìlera kan Ìsọnísókí: Ìlera kan jẹ́ ìlànà àmúṣiṣẹ́pọ̀, ìsọ̀kan èyí tí ó fojúsun déédéé kánrinkése àti ìlọsíwájú ìlera ènìyàn, ẹranko àti ìhun àwùjọ. Wọ́n ṣe ìdámọ̀ pé ìlera àwọn ènìyàn, ẹran ọ̀sìn àti ẹranko, ewéko, àti àwọn àyíká gbígbòòrò (tí ó fi mọ́ ìhun àwùjọ) farakọ́ra bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n gbáraléra. Nígbà tí ìlera, oúnjẹ, omi, agbára àti àyíká jẹ́ àwọn àkòrí gbígbòòrò pẹ̀lú àwọn ẹ̀ka tí ó kàn, àjọṣepọ̀ káàkiri àwọn ẹ̀ka àti iṣẹ́ nípa lórí ààbò ìlera, wá ojútùú sí àwọn àdojúkọ bí pàjáwìrì àwọn àrùn tí ń ràn ká, àtakò ìgbógunti kòkòrò, àti ààbọ̀ oúnjẹ àti ìgbéga ìlera àti òtítọ́ inú ìhun àwùjọ wa. Nípa síso ènìyàn, ẹranko àti àyíká papọ̀, Ìlera Kan lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti wá ojútùú pípé sí àwọn onírúurú ìṣàkóso àìsàn - láti orí ìdènà dórí àyẹ̀wò, ìgbáradì, èsì àti àkóso - ó sì kópa lórí àkóso ìlera káríayé. Ìlànà náà lè ṣe é lò ní àwọn ìpele àwùjọ, ẹ̀ka orílẹ̀ èdè, orílẹ̀ èdè, agbègbè àti ìpele àgbáyé, bẹ́ẹ̀ wọ́n gbára lé ìjọba, ìbáraẹnisọ̀rọ̀, àjọṣepọ̀ àti àkóso ìpín tí ó sì múnádóko. Níní ètò ìlànà Ìlera Kan jẹ́ kí ó rọrùn fún àwọn ènìyàn láti lóye sí i àwọn àǹfààní, ewu, ìpààrọ̀ àti àǹfààní láti ṣe àgbéga àwọn ojútùú adọ́gba àti ojútùú pípé. Ipa: COVID-19 tí fa àdánù ìgbé ayé ọ̀pọ̀lọpọ̀ mílíọ̀nù àti tírílíọ́nù dọ́là láti ara ọrọ̀ ajé àgbáyé, ipa tí wọ́n nílò láti yàgò fún lọ́jọ́ iwájú. Ìfarahàn fáírọ́ọ̀sì SARS-CoV ti ó di dandan láti ṣe ìrónilágbára fún ìlànà Ìlera Kan, pẹ̀lú ìtẹnumọ́ lórí ìsàsopọ̀ mọ́ àyíká, àti ṣíṣe àgbéga ìlera àti ìgbàpadà ọrọ̀ ajé òun àyíká láti ọwọ́ COVID-19, gẹ́gẹ́ bí àfojúsùn WHO fún ìdápadà ìlera láti ọwọ́ COVID-19. Ìlera ènìyàn je òpómúléró ààbò ìlera káríayé èyí tí ó wà tààrà tàbí lọ́nà àlùmọ̀kọ́rọ́yí nípa àǹfààní sí afẹ́fẹ́ mímọ́ àti omi dídára, oúnjẹ aláàbò àti àwọn oúnjẹ kánrinkése, àti wíwà àti níní àǹfààní sí àwọn òògùn. Bí a ṣe ń parapọ̀ gẹ́gẹ́ bí àwùjọ lẹ́yìn àjàkálẹ̀ àrùn àgbáyé yìí, àǹfààní tí kò ṣẹlẹ̀ rí láti ṣe àtìlẹ́yìn àjọṣepọ̀ àwùjọ sí àwùjọ; ìdàgbàsókè àkóso ìlànà àti ìsọ̀kan tí ètò àmúlò ẹ̀rí sáyẹ́ńsì ńlá ṣe àtìlẹ́yìn fún; àti ìgbéga ìdàgbàsókè àwọn atọ́ka àṣepọ̀ àti ààbò láti kojú wọ́lùkọlù àwọn awakọ̀ àìsàn, pẹ̀lú àfojúsùn lórí ìdènà. Àwọn akitiyan wọ̀nyí kò ní nípa lórí ìdènà àwọn àjàkálẹ̀ àrùn ọjọ́ iwájú ṣùgbọ́n yóò ṣe ìrànlọ́wọ́ láti ní ìfaradà sí i àti àwọn ètò, àyíká, ọrọ̀ ajé àti àwùjọ adọ́gba. Èsì WHO Nínú ọ̀gangan àǹfààní ọ̀tun láti ara àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣe àtìlẹ́yìn iṣẹ́ lórí Ìlera Kan àti ìdènà àwọn kòkòrò àrùn aṣerankoṣènìyàn àti iṣẹ́ àwọn àjọ Ìjọba WHO lórí Ìlera Kan, ikọ̀ Ètò Ìlera Kan WHO ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí Ilé iṣẹ́ One Health High-Level Expert Panel (OHHLEP), ètò àkóso WHO fún àwọn iṣẹ́ Ìlera Kan àti àjọṣepọ̀ oníbẹrin. Ìdókòwò sórí Ìlera Kan nípa lórí àfojúsùn WHO láti ṣe àgbéga ìlera, dáàbò bo ayé kí wọ́n sì pèsè fún àìní. WHO ṣiṣẹ́ láti ṣe àmúlò ìlànà Ìlera Kan wọ inú àgbékalẹ̀ ìlera àgbáyé, fìdí kalẹ̀ nínú ìdarí òṣèlú tí ó lágbára, àmọ́já ìmọ̀ ẹ̀rọ àti ìdarí ìṣàmúlò àjọṣe àti èyí tí àwọn orílẹ̀ èdè dá sílẹ̀. WHO àti àwọn àjọ alábàáṣiṣẹ́pọ̀ wọn ń ṣiṣẹ́ láti mú ìgbòòrò bá àmúlò ìlànà Ìlera Kan àwọn ìlànà ìlera orílẹ̀ èdè, agbègbè àti àgbáyé nípasẹ̀ òṣèlú àjọṣe àti ìdarí aṣàmúlò ọgbọ́n; ṣíṣe àmúlò àwọn èsì àti gbígbòòrò àtìlẹ́yìn orílẹ̀ èdè, tí ó fi mọ́ ìwádìí àti ìgbéléwọ̀n ìlànà; ìrólágbára ipa orílẹ̀ èdè; àti àmójútó àwọn ewu àti ìgbáradì fún àyẹ̀wò àti ìfèsì kánkán fún àwọn kòkòrò ajọ̀fẹ́ tuntun. Nípasẹ̀ àpapọ̀ agbára àwọn àjọ oníbẹrin (FAO, OIE, UNEP, àti WHO), Ètò iṣẹ́ Ìlera Kan tí ó gbòòrò wa ni ṣíṣe, ó ní àtìlẹ́yìn bẹ́ẹ̀ sì ni Àjọ Alámọ̀já onípele gíga Ìlera Kan dábàá rẹ̀. Ètò náà ní àfojúsùn láti bẹ̀rẹ̀ àti láti ṣàmúlò Ìlera Kan ní àwọn ìpele àgbáyé, agbègbè àti orílẹ̀ èdè; ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àgbékalẹ̀ àti àṣeyọrí àwọn àfojúsùn orílẹ̀ èdè àti àwọn ìfẹ́ ìpèsè; ṣe àkójọ ìdókòwò; ṣe àgbéga odidi ìlànà àwùjọ; àti fífi ààyè gba àjọṣepọ̀, ìkẹ́kọ̀ọ́ àti ìpààrọ̀ káàkiri àwọn àgbègbè, orílẹ̀ èdè àti ẹ̀ka.

Impilo eyodwa Uhlolojikelele: I-One Health iyindlela ehlanganisiwe, ehlanganisayo ehlose ukulinganisa ngokuqhubekayo nokwenza impilo yabantu, izilwane kanye nemvelo. Iyaqaphela ukuthi impilo yabantu, izilwane ezifuywayo nezasendle, izitshalo, nendawo ezungezile ebanzi (kuhlanganise ne-ecosystem) kuxhumene kakhulu futhi kuncike kwezinye. Nakuba ezempilo, ukudla, amanzi, amandla kanye nemvelo kuyizihloko ezibanzi ezithinta umkhakha othile, ukubambisana kuyo yonke imikhakha nemikhakha kunomthelela ekuvikeleni impilo, ukubhekana nezinselelo zempilo ezifana nokuvela kwezifo ezithathelwanayo, ukumelana namagciwane, nokuphepha kokudla futhi kukhuthaze. impilo kanye nobuqotho bemvelo yethu. Ngokuxhumanisa abantu, izilwane kanye nemvelo, Impilo Eyodwa ingasiza ekubhekaneni nenani eligcwele lokulawulwa kwezifo - kusukela ekuvimbeleni kuya ekubonweni, ekulungiseleleni, ekuphenduleni nasekulawuleni - futhi kube neqhaza ekuvikelekeni kwezempilo emhlabeni jikelele. Le ndlela ingasetshenziswa emazingeni omphakathi, amazwe angaphansi, ezweni, esifundeni kanye nasemhlabeni jikelele, futhi incike ekubuseni okwabiwe futhi okuphumelelayo, ukuxhumana, ukusebenzisana nokuxhumana. Ukuba nendlela Yezempilo Eyodwa ekhona kwenza kube lula ngabantu ukuqonda kangcono izinzuzo ezihlangene, ubungozi, ukuhwebelana kanye namathuba okuqhubekisela phambili izixazululo ezilinganayo neziphelele. Umthelela: ICOVID-19 iholele ekulahlekelweni kwezigidi zabantu kanye nezigidigidi zamaRandi emnothweni womhlaba, umthelela okufanele ugwenywe esikhathini esizayo. Ukuvela kwegciwane leSARS-CoV-2 kugcizelele isidingo sokuqinisa indlela ye-One Health, ngokugcizelela kakhulu ukuxhumana nemvelo, kanye nokukhuthaza ukululama okunempilo nokuluhlaza ku-COVID-19, njengoba kuchazwe kuWHO imanifesto yokululama okunempilo kuCOVID-19. Impilo yomuntu iyinsika yokuvikeleka kwezempilo emhlabeni wonke okusimamiswa ngokuqondile nangokungaqondile ngokufinyelela emoyeni ohlanzekile namanzi ahlanzekile, ukudla okuphephile nokudla okunempilo okusimeme, kanye nokutholakala kanye nokufinyelela emithini. Njengoba sihlangana njengomphakathi ngemva kwalolu bhubhane lomhlaba wonke, sinethuba elingakaze libonwe lokuqinisa ukusebenzisana kwezinhlaka ezahlukene; ukwandisa ukuxhumana kwenqubomgomo kanye nokuhambisana okusekelwa ukusetshenziswa okuhlelekile kobufakazi besayensi obuqinile; futhi kugqugquzelwe ukuthuthukiswa kwezinkomba ezididiyelwe kanye nezivikelo ukuze kubhekwane nabashayeli bezifo enhla nomfula, kugxilwe ekunqandeni. Le mizamo ngeke nje ibe nomthelela ekuvimbeleni izifo eziwubhadane zesikhathi esizayo kodwa izosiza ekwakheni izinhlelo eziqinile nezilinganayo, izindawo, umnotho kanye nemiphakathi. Impendulo yeWHO Ngokwengqikithi yentshisekelo evuselelwe evela emazweni Angamalungu ukuqinisa umsebenzi Wezempilo Eyodwa kanye nokuvimbela amazoonoses asafufusa kanye nomsebenzi wezigungu ezilawulayo zeWHO ku-One Health, ithimba leWHO One Health Initiative lasungulwa ukuze lisebenze njengeSecretariat of One Health High Level Expert Panel (OHHLEP), iWHO coordination mechanism yemisebenzi yayo ye-One Health kanye nokusebenzisana kwequadripartite. Ukutshala imali ku-One Health kunomthelela embonweni weWHO wokuthuthukisa impilo, ukugcina umhlaba uphephile futhi usize abasengozini. IWHO isebenza ukuhlanganisa indlela ye-One Health endabeni yezempilo yomhlaba wonke, esekelwe ebuholini obuqinile bezombangazwe, ubuchwepheshe bezobuchwepheshe kanye nokuqaliswa okubandakanyayo okuholwa futhi okungokwamazwe. IWHO kanye nezinhlangano zozakwethu basebenzela ukukhulisa ukwamukelwa kwendlela ye-One Health kuzinqubomgomo zezempilo zikazwelonke, zesifunda nezamazwe ngamazwe ngokusebenzisa ubuholi bezombangazwe namasu obuhlukene; ukusebenza kwezimpendulo kanye nokwenyusa ukwesekwa kwezwe, okuhlanganisa ucwaningo nokuhlola inqubomgomo; ukuqinisa amakhono ezwe; kanye nokuqapha ubungozi kanye nokulungela ukuhlonzwa kusenesikhathi kanye nokusabela kumagciwane asafufusa. Ngamandla ahlangene ezinhlangano zeQuadripartite (iFAO, i-OIE, i-UNEP kanye neWHO), uHlelo Lokusebenza Oluhlangene Lwezempilo Oluphelele luyathuthukiswa, lusekelwa futhi lwelulekwa Yiphaneli Yochwepheshe Bezinga Eliphezulu Lezempilo. Lolu hlelo luhlose ukuqondisa kanye nokusebenzisa Impilo Eyodwa ezingeni lomhlaba, lesifunda kanye nakuzwelonke; ukusekela amazwe ekusunguleni nasekufezeni izinhloso zikazwelonke kanye nezinto ezibalulekile zokungenelela; hlanganisa ukutshalwa kwezimali; khuthaza wonke umphakathi indlela yokwenza; futhi unike amandla ukubambisana, ukufunda nokushintshisana kuzo zonke izifunda, amazwe nemikhakha.

የታካሚ ደህንነት አጠቃላይ እይታ፡- የጤና አጠባበቅ አለም አቀፋዊ ገጽታ እየተቀየረ ነው የጤና ስርዓቶች ከጊዜ ወደ ጊዜ ውስብስብ በሆኑ አካባቢዎች ውስጥ እየሰሩ ነው። አዳዲስ ሕክምናዎች፣ ቴክኖሎጂዎች እና የእንክብካቤ ሞዴሎች የሕክምና እምቅ አቅም ቢኖራቸውም፣ ለአስተማማኝ እንክብካቤ አዲስ ሥጋቶችንም ሊያስከትሉ ይችላሉ። የታካሚ ደህንነት መሰረታዊ የጤና አጠባበቅ መርህ ነው እና አሁን እንደ ትልቅ እና እያደገ ያለ የአለም የህዝብ ጤና ተግዳሮት እንደሆነ በመታወቅ ላይ ነው። በአንዳንድ የጤና እንክብካቤ ተቋማት ውስጥ ፈር ቀዳጅ ሥራ ቢኖርም የታካሚዎችን ጕዳት ለመቀነስ የተደረጉ ዓለም አቀፍ ጥረቶች ባለፉት 15 ዓመታት ውስጥ ከፍተኛ ለውጥ አላመጡም። የታካሚ ደህንነት በጤና እንክብካቤ ውስጥ ባህሎችን ፣ሂደቶችን ፣አሰራሮችን ፣ባህሪያትን ፣ቴክኖሎጅዎችን እና አካባቢዎችን የሚፈጥር የተደራጁ ተግባራት ማዕቀፍ ሲሆን ይህም አደጋዎችን ያለማቋረጥ እና በዘላቂነት ይቀንሳል ፣የሚከሰቱ ጉዳቶችን ያቀንሳል ፣ስህተቶችን የመፍጠር እድልን ይቀንሳል እና ሲከሰት ተጽእኖውን የሚቀንስ ነው። በእንክብካቤ አሰጣጥ ሂደት ውስጥ ያለው እያንዳንዱ ነጥብ የተወሰነ ተፈጥሮአዊ ደህንነት ማጣት ይገኝበታል ግልጽ ፖሊሲዎች፣ ድርጅታዊ የአመራር አቅም፣ የደህንነት ማሻሻያዎችን ለመንዳት መረጃ፣ የሰለጠነ የጤና አጠባበቅ ባለሙያዎች እና የታካሚዎችና ቤተሰቦች በእንክብካቤ ሂደት ውስጥ ውጤታማ ተሳትፎ በአጠቃላይ በጤና እንክብካቤ ደህንነት ላይ ዘላቂ እና ጉልህ መሻሻሎችን ለማረጋገጥ ያስፈልጋሉ። ሸክም፡ በጤና እንክብካቤ ውስጥ የታካሚ ደኅንነት አስቸኳይ እና አሳሳቢ ዓለም አቀፍ የሕዝብ ጤና ስጋት ነው። የታካሚ ጉዳት በአለም ዙሪያ በሁሉም የጤና አጠባበቅ ስርዓቶች ላይ በጣም ከፍተኛ ሸክም ነው. በየዓመቱ ብዙ ቍጥር ያላቸው ሕመምተኞች በአደገኛ እና ጥራት በሌለው የጤና እንክብካቤ ምክንያት ጕዳት ይደርስባቸዋል ወይም ይሞታሉ። ከእነዚህ አብዛኛዎቹ ጉዳቶች ሊወገዱ የሚችሉ ናቸው። አስተማማኝ ያልሆነ እንክብካቤ ሸክም በአጠቃላይ የችግሩን መጠን እና ልኬት ያጎላል። በአሉታዊ ክስተቶች ታካሚዎች ላይ የሚደርሰው ጕዳት በዓለም ዙሪያ ለሞት እና ለአካል ጕዳት ምክንያት ከሆኑት 10 ዋና ዋና መንስኤዎች መካከል አንዱ ሊሆን ይችላል። ከእነዚህ ውስጥ አብዛኞቹ ሞት እና የአካል ጉዳት ሊወገዱ የሚችሉ ናቸው። በተለምዶ በሆስፒታል ከሚታከሙ ከ10 ታማሚዎች መካከል አንዱ ጉዳት እንደሚደርስባቸው ሪፖርት ተደርጓል፣ ቢያንስ 50% መከላከል ይቻላል። አስተማማኝ ባልሆነ እንክብካቤ ምክንያት ከሚከሰቱት የጐንዮሽ ጉዳቶች መካከል ሁለት ሦስተኛ የሚሆኑት በአካል ጕዳት እና በሞት ምክንያት ያጡት አመታት የሚከሰቱት በLMICs ውስጥ ይከሰታሉ። የሕይወት መጥፋት ወይም ዘላቂ የአካል ጕዳት ጋር ተያይዞ የሚመጣው የጉዳት ወጪ የተጐዱትን ሕመምተኞች እና ቤተሰቦች አቅም እና ምርታማነት በማሳጣት በየዓመቱ ትሪሊዮን የአሜሪካ ዶላር ይገመታል። በተጨማሪም ለታካሚው እና ለቤተሰቦቻቸው የሚከፈለው የስነልቦና ወጪ( ከሚወዱት ሰው መጥፋት ወይም የአካል ጕዳት ጋር የተቆራኘ)፣ ለመለካት አስቸጋሪ ቢሆንም በእርግጥም ከፍተኛ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በታካሚ ጤና አጠባበቅ ላይ የሚደርሰውን ከፍተኛ ጫና በመገንዘብ፣ 72ኛው የዓለም ጤና ጉባኤ፣ በግንቦት 2019፣ የዓለም የታካሚ ደህንነት ቀን መቋቋሙን የሚደግፍ የውሳኔ ሃሳብ (ድብሊውኤችኤ72.6) “በታካሚ ደህንነት ላይ የሚወሰደው እርምጃ” ላይ ውሳኔ አሳለፈ። በየአመቱ መስከረም 17 ቀን ይከበራል; እና "የታካሚ ደህንነት እንደ ዓለም አቀፍ የጤና ቅድሚያ" እውቅና ሰጥቷል። የውሳኔ ሃሳቡ አባል ሀገራት የታካሚን ደህንነት በጤና ዘርፍ ፖሊሲዎች እና መርሃ ግብሮች ውስጥ እንደ ቁልፍ ቅድሚያ እንዲገነዘቡ ያሳስባል እና የዓለም የጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር የጤና ድርጅቱ በሥራው ውስጥ በተለይም በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን አጀንዳ ውስጥ ለታካሚዎች ደኅንነት ቍልፍ ስልታዊ ቅድሚያ እንዲሰጥ ይጠይቃል። የውሳኔ ሃሳቡ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር "ከአባል ሀገራት፣ ከክልላዊ የኢኮኖሚ ውህደት ድርጅቶች እና ከሚመለከታቸው ባለድርሻ አካላት ጋር በመመካከር ከግል ዘርፍ ጨምሮ" ዓለም አቀፍ የታካሚ ደህንነት የድርጊት መርሃ ግብር እንዲያዘጋጅ ጠይቋል። ይህ እቅድ በፍትሃዊነት፣ በዘላቂነት እና በተጠያቂነት መርሆዎች ላይ የተመሰረተ ይሆናል። የታቀደው የድርጊት መርሃ ግብር በአለም ጤና ድርጅት እና በሌሎች ዓለም አቀፍ የጤና እና የልማት ወኪል ድርጅት ከተዘጋጁት ዓለም አቀፍ የድርጊት መርሃ ግብሮች ጋር ተነሳሽነት እና ትስስር ይፈልጋል። ከዚህ በፊት ታይቶ የማይታወቅ ዓለም አቀፋዊ የሕመምተኛ ደኅንነት እንቅስቃሴን፣ በዚህ አካባቢ በጣም አስቸኳይ እና የተቀናጀ እርምጃ አስፈላጊነት እና ከዘላቂ የልማት ግቦች ጋር በማጣጣም የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ተነሳሽነት "የሕመምተኛ ደኅንነት አስርት ዓመት 2020-2030"ን በየካቲት 2020 ጀምሯል።

Patient safety Overview: The global landscape of health care is changing with health systems operating in increasingly complex environments. While new treatments, technologies and care models can have therapeutic potential, they can also pose new threats to safe care. Patient safety is a fundamental principle of health care and is now being recognized as a large and growing global public health challenge. Global efforts to reduce the burden of patient harm have not achieved substantial change over the past 15 years, despite pioneering work in some health care settings. Patient safety is a framework of organized activities that creates cultures, processes, procedures, behaviours, technologies and environments in health care that consistently and sustainably lower risks, reduce the occurrence of avoidable harm, make error less likely and reduce its impact when it does occur. Every point in the process of care-giving contains a certain degree of inherent unsafety. Clear policies, organizational leadership capacity, data to drive safety improvements, skilled health care professionals and effective involvement of patients and families in the care process, are all needed to ensure sustainable and significant improvements in the safety of health care. Burden: Patient safety in health care is an urgent and serious global public health concern. Patient harm exerts a very high burden on all health care systems across the world. Every year, an inadmissible number of patients suffer injuries or die because of unsafe and poor quality health care. Most of these injuries are avoidable. The burden of unsafe care broadly highlights the magnitude and scale of the problem. Patient harm due to adverse events is likely to be among the 10 leading causes of death and disability worldwide. Most of these deaths and injuries are avoidable. It is commonly reported that around 1 in 10 hospitalized patients experience harm, with at least 50% being preventable. Around two-thirds of all adverse events resulting from unsafe care, and the years lost to disability and death, occur in LMICs. It is estimated that the cost of harm associated with the loss of life or permanent disability, which results in lost capacity and productivity of the affected patients and families, amounts to trillions of US dollars every year. Furthermore, the psychological cost to the patient and their family (associated with the loss or disabling of a loved one), is certainly significant, though more difficult to measure. WHO response Recognizing the huge burden of patient harm in health care, the 72nd World Health Assembly, in May 2019, adopted a resolution (WHA72.6) on “Global action on patient safety”, which endorsed the establishment of World Patient Safety Day, to be observed every year on 17 September; and recognized “patient safety as a global health priority”. The resolution urges Member States to recognize patient safety as a key priority in health sector policies and programmes, and requests the Director-General of WHO to emphasize patient safety as a key strategic priority in WHO’s work, especially within the universal health coverage (UHC) agenda. The resolution also requests WHO’s Director-General “to formulate a global patient safety action plan in consultation with Member States, regional economic integration organizations and all relevant stakeholders, including in the private sector”. This plan will be based on the guiding principles of equity, sustainability and accountability. The proposed action plan will seek inspiration and coherence with existing global action plans developed by WHO and other global health and development agencies. Responding to the unprecedented global patient safety movement, the need for very urgent and concerted action in this area, and aligning with the Sustainable Developmental Goals, WHO’s Director-General launched the WHO Flagship Initiative “A Decade of Patient Safety 2020-2030” in February 2020.

Amincin kan haƙuri Bayyani: Yanayin duniya na kula da lafiya yana canzawa tare da tsarin kiwon lafiya da ke aiki a cikin muhallai masu rikitarwa. Yayin da sabbin jinyoyyi, da fasaha, da ƙirƙirar kulawa ke iya samun damar warkarwa, kuma suna iya haifar da sabbin barazana ga samun amintaccen kulawa. Amincewar marasa lafiya shi ne ainihin ƙa'idar kula da lafiya kuma yanzu ana ganin shi a matsayin babban ƙalubalen lafiyar jama'a na duniya. Ƙoƙarin da duniya ke yi na rage nauyin cutar da majiyyaci ke ji bai samar da wani gagarumin sauyi ba a cikin shekaru 15 da suka gabata, duk da aikin waɗanda suka fara gwadawa a wasu wuraren kiwon lafiya. Haƙuri da samun aminci wani tsari ne na ayyukan da aka tsara wanda ke haifar da al'adu, da matakai, da halaye, da fasaha da muhalli a cikin kiwon lafiya wanda ke ci gaba da rage haɗari mai ɗorewa, da rage abin da ya faru na cutar da za a iya kauce masa, da kuskure, da kuma rage tasirinsa lokacin da ya faru. Kowane batu a cikin tsarin ba da kulawa yana ƙunshe da ƙayyadaddun rashin tsaro na asali. Domin fitar da ingantaccen tsari, ƙwararru a kiwon lafiya sun bayar da bayyanannun manufofi, da ƙarfin jagoranci na ƙungiya, da kiwon lafiya na marasa lafiya da iyalai a cikin tsarin kulawa, duk ana buƙatar su don tabbatar da ci gaba mai ɗorewa da gagarumin ci gaba a cikin amincin lafiyarsu. Nauyi: Amincewar marasa lafiya a cikin kiwon lafiya abu ne na gaggawa kuma mai tsananin tsananin buƙatar nuna damuwar lafiyar jama'a ta duniya. Cutuwa da mara lafiya ke yi, na zama nauyi sosai a kan duk tsarin kula da lafiya a duk faɗin duniya. A kowace shekara, adadin marasa lafiya da ba za su ƙirgu ba, na fama da rauni ko ma su mutu saboda rashin lafiya da rashin ingancin kulawar lafiya. Yawancin waɗannan raunuka ne da za a iya kauce masu. Nauyin rashin tsaro da na kulawar na nuna faɗi da girman matsalar. Lalacewar majiyyaci saboda munanan al'amura na iya kasancewa cikin manyan musabbabin mutuwa da nakasassu guda 10 a duniya. Mafi yawan wadannan mace-mace da raunuka ana iya kauce musu. An fi bayar da rahoton cewa kusan maras 1 cikin 10 da ke asibiti suna fuskantar cutarwa, waɗanda aƙalla kashi 50% ana iya yin rigakafin kamuwa da cutar da ke damun su. Kusan kashi biyu bisa uku na dukkan munanan abubuwan da suka faru sakamakon rashin tsaro ne, da kuma shekarun da suka wuce da ya jawo naƙasa da mutuwa, sun faruwa a cikin ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin hanyoyin shigar kuɗi na LMICs. An yi ƙiyasin cewa tsadar ɓarnar da ke tattare da asarar rai ko nakasa ta dindindin, wanda ke haifar da asarar ƙwazo a aiki, da yawaitar marasa lafiya da iyalai, ya kai dalar Amurka tiriliyon duk shekara. Bugu da ƙari, ƙimar tunani ga majinyaci da a danginsu (wanda ke da alaƙa da wanda aka rasa ko ya samu nakasa kuma ake ƙauna), haƙiƙa yana da mahimmanci, koda yake ya fi wahalar aunawa. Amsar da WHO ta bayar Da yake fahimtar babban nauyin cutar da marasa lafiya a fannin kiwon lafiya, Majalisar Kiwon Lafiya ta Duniya ta 72, a watan Mayun 2019, ta amince da wani ƙuduri (WHA72.6) kan aiki na duniya kan lafiyar marasa lafiya, wanda ya amince da kafa ranar kare lafiyar marasa lafiya ta duniya. a kiyaye kowace shekara a ranar 17 ga Satumba; kuma an fahimci cewa, amintaccen haƙuri ne aka fi ba wa muhimmanci a hukumance. Ƙudirin ya buƙaci ƙasashe (mambobin kungiyar) da su amince da amincin marasa lafiya a matsayin babban fifiko a cikin manufofi da shirye-shirye na sassan kiwon lafiya, kuma ya buƙaci Darakta-Janar na WHO da ya jaddada amincin marasa lafiya a matsayin babban muhimmin fifiko a cikin ayyukan WHO, musamman a cikin tsarin kiwon lafiya na duniya (UHC) tsarin. Ƙudirin ya kuma buƙaci Darakta-Janar na WHO da ya tsara shirin kare lafiyar majinyata a duniya tare da tuntuɓar ƙasashe (membobi) ƙungiyoyin hada-hadar tattalin arziƙin yanki da duk masu ruwa da tsaki, game da kamfanoni masu zaman kansu. Wannan shirin zai ɗoru ne a kan ƙa'idojin jagoranci na daidaito, da ɗorewa da kuma riƙon amana. Shirin aikin da aka gabatar zai nemi ƙarfafar guiwa da daidaito tare da tsare-tsaren ayyuka na duniya da hukumar WHO da sauran hukumomin lafiya da na ci gaban duniya suka ƙirƙira. Da yake mayar da martani ga ƙungiyoyin kare lafiyar majinyatan duniya da ba a taɓa ganin irinsa ba, ya jaddada buƙatar ɗaukar matakan gaggawa da haɗin kai a wannan yanki, tare da daidaitawa da kuma manufofin ci gaba mai ɗorewa, Darakta-Janar na WHO ya ƙaddamar da ɗaga tuta da zai yi aiki cikin Shekara Goma don tabbatar da amincin majinyata, 2020- 2030 tun a Fabrairun 2020.

Usalama wa mgonjwa Muhtasari: Mazingira ya kimataifa ya huduma za afya yanabadilika huku mifumo ya afya inavyofanya kazi katika mazingira magumu yanayozidi kuwa magumu. Ingawa matibabu mapya, teknolojia na miundo ya utunzaji inaweza kuwa na uwezo wa kimatibabu, inaweza pia kuleta vitisho vipya kwa utunzaji salama. Usalama wa mgonjwa ni kanuni ya msingi ya huduma ya afya na sasa inatambuliwa kama changamoto kubwa na inayokua ya afya ya umma duniani. Juhudi za kimataifa za kupunguza mzigo wa madhara ya mgonjwa hazijapata mabadiliko makubwa katika kipindi cha miaka 15 iliyopita, licha ya kazi ya upainia katika baadhi ya mipangilio ya afya. Usalama wa mgonjwa ni mfumo wa shughuli zilizopangwa ambazo huunda tamaduni, michakato, taratibu, tabia, teknolojia na mazingira katika utunzaji wa afya ambayo mara kwa mara na kwa uendelevu hupunguza hatari, kupunguza kutokea kwa madhara yanayoweza kuepukika, kufanya makosa kuwa madogo ya uwezekano na kupunguza athari zake inapotokea. Kila hatua katika mchakato wa kutoa huduma ina kiwango fulani cha ukosefu wa usalama wa asili. Sera zilizo wazi, uwezo wa uongozi wa shirika, data ya kuendeleza uboreshaji wa usalama, wataalamu wa afya wenye ujuzi na ushirikishwaji mzuri wa wagonjwa na familia katika mchakato wa huduma, zote zinahitajika ili kuhakikisha uboreshaji endelevu na muhimu katika usalama wa huduma za afya. Mzigo: Usalama wa mgonjwa katika huduma ya afya ni suala la dharura na kubwa la afya ya umma duniani kote. Madhara ya mgonjwa yana mzigo mkubwa sana kwa mifumo yote ya afya duniani kote. Kila mwaka, idadi isiyokubalika ya wagonjwa hupata majeraha au kufa kwa sababu ya huduma za afya zisizo salama na duni. Mengi ya majeraha haya yanaweza kuepukika. Changamoto ya utunzaji usio salama unaonyesha kwa upana na ukubwa wa tatizo. Madhara ya mgonjwa kutokana na matukio mabaya huenda yakawa miongoni mwa visababishi 10 vinavyoongoza vya vifo na ulemavu duniani kote. Wengi wa vifo na majeraha haya yanaweza kuepukika. Inaripotiwa kwa kawaida kuwa karibu mgonjwa 1 kati ya 10 aliyelazwa hospitalini hupata madhara, na angalau 50% yanazuilika. Takriban theluthi mbili ya matukio yote mabaya yanayotokana na utunzaji usio salama, na miaka iliyopotea kwa ulemavu na kifo, hutokea katika LMICs. Inakadiriwa kuwa gharama ya madhara yanayohusiana na kupoteza maisha au ulemavu wa kudumu, ambayo husababisha kupoteza uwezo na tija ya wagonjwa na familia zilizoathirika, ni sawa na trilioni za dola za Marekani kila mwaka. Zaidi ya hayo, gharama ya kisaikolojia kwa mgonjwa na familia yake (inayohusishwa na kupoteza au kulemazwa kwa mpendwa), hakika ni muhimu, ingawa ni vigumu zaidi kupima. Jibu la WHO Kwa kutambua mzigo mkubwa wa madhara ya mgonjwa katika huduma za afya, Bunge la 72 la Afya Duniani, Mei 2019, lilipitisha azimio (WHA72.6) kuhusu "Hatua ya Kimataifa juu ya usalama wa mgonjwa", ambayo iliidhinisha kuanzishwa kwa Siku ya Usalama wa Wagonjwa Duniani, kuwa kuzingatiwa kila mwaka tarehe 17 Septemba; na kutambuliwa "usalama wa mgonjwa kama kipaumbele cha afya duniani". Azimio hilo linahimiza Nchi Wanachama kutambua usalama wa mgonjwa kama kipaumbele muhimu katika sera na programu za sekta ya afya, na linamwomba Mkurugenzi Mkuu wa WHO kusisitiza usalama wa mgonjwa kama kipaumbele cha kimkakati cha kipaumbele katika kazi ya WHO, hasa ndani ya bima ya afya kwa wote (UHC). Azimio hilo pia linamtaka Mkurugenzi Mkuu wa WHO "kuunda mpango wa utekelezaji wa usalama wa mgonjwa duniani kwa kushauriana na Nchi Wanachama, mashirika ya ujumuishaji wa uchumi wa kikanda na washikadau wote husika, ikiwa ni pamoja na katika sekta ya kibinafsi". Mpango huu utazingatia kanuni elekezi za usawa, uendelevu na uwajibikaji. Mpango wa utekelezaji unaopendekezwa utatafuta msukumo na uwiano na mipango ya utekelezaji iliyopo ya kimataifa iliyoandaliwa na WHO na mashirika mengine ya kimataifa ya afya na maendeleo. Akijibu harakati za kimataifa za usalama wa wagonjwa, hitaji la hatua za haraka na za pamoja katika eneo hili, na kupatana na Malengo Endelevu ya Maendeleo, Mkurugenzi Mkuu wa WHO alizindua Mpango Mkuu wa WHO "Muongo wa Usalama wa Wagonjwa 2020-2030" mnamo Februari 2020.

Ààbò Aláìsàn Ìsọnísókí: Àwùjọ àgbáyé ìtọ́jú ìlera ń yípo pẹ̀lú àwọn ètò ìlera tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ àwọn àgbègbè tí wọ́n fẹjú gbòòrò. Nígbà tí àwọn ìtọ́jú, ìmọ̀ ẹ̀rọ àti àwòṣe ìtọ́jú tuntun ní àfojúsùn ìwòsàn, wọ́n lè mú ewu tuntun wá fún ìtọ́jú aláàbò. Ààbò aláìsàn jẹ́ ìlànà pàtàkì fún ìtọ́jú ìlera bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ti rí i gẹ́gẹ́ bí ìṣòro ńlá ìlera àwùjọ káríayé tí ó ń dàgbà. Àwọn akitiyan káríayé láti mú àdínkù bá àjàgà ewu ìnira aláìsàn kò tíì ṣe àṣeyọrí àyípadà ńlá láàrin ọdún 15 sẹ́yìn, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn iṣẹ́ ìsáájú ti wà ní àwọn ibùdó ìtọ́jú ìlera kan. Ààbò aláìsàn jẹ́ ìhun àwọn iṣẹ́ ètò tí wọ́n ṣẹ̀dá àṣà, ìgbésẹ̀, ètò, ìwà, ìmọ̀ ẹ̀rọ àti àyíká nínú ìtọ́jú ìlera tí ó ń mú àdínkù bá ewu nígbà gbogbo àti kánrinkése, àdínkù níní àwọn ìjàm̀bá tí ó ṣe é yàgò fún, mú kí àṣìṣe dín kù kí ó sì sé àdínkù ipa rẹ̀ nígbà tí ó bá wáyé. Ìpele kọ̀ọ̀kan nínú ìgbésẹ̀ ìtọ́jú aláìsàn ní àbùdá ewu díẹ̀ díẹ̀. Àwọn ìlànà à á tẹ̀lé, ipa ìdarí àjọ, ìwífún-àlàyé láti darí àwọn ìlọsíwájú ààbò, àwọn alámọ̀já ìtọ́jú ìlera onímọ̀-ọ́nṣe àti fífi tó àwọn aláìsàn àti ẹbí létí lásìkò ìgbésẹ̀ ìtọ́jú tí wọ́n yé, ni wọ́n ṣe pàtàkì láti mú ìlọsíwájú kánrinkése pàtàkì wà nínú ààbò ìtọ́jú ìlera. Àjàgà: Ààbò aláìsàn nínú ìtọ́jú ìlera jẹ́ ìṣòro ìlera àwùjọ pàjáwìrì tí ó ṣe pàtàkì. Ìjàm̀bá aláìsàn ń fa àjàgà ńlá gidi sórí gbogbo àwọn ètò ìtọ́jú ìlera káàkiri àgbáyé. Lọ́dọọdún, àìmọye àwọn aláìsàn ní àwọn ìfarapa tàbí kú nítorí ìtọ́jú ìlera tí kò láàbò tí kò sì dára. Púpọ̀ aowm ìfarapa wọ̀nyí ṣe é dènà. Àjàgà ìtọ́jú aláìláàbò ṣe àpẹẹrẹ títóbi àti ìpèsè ìṣòro náà. Ìfarapa aláìsàn nítorí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ líle ṣe é ṣe kí ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn asíwájú okùnfà ikú àti ààbọ̀ ara 10 káàkiri àgbáyé. Púpọ̀ àwọn ikú wọ̀nyí àti ìfarapa ṣe é dènà. Wọ́n sáábà máa ń ròyìn pé bí àwọn aláìsàn 1 nínú 10 ní ìrírí ìfarapa, pẹ̀lú ó kéré jù 50% tí ó ṣe é dènà. Bí ìdá méjì nínú mẹ́ta gbogbo àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ líle náà wá láti ara ìtọ́jú aláìláàbò, àti àwọn ọdún tí wọ́n pàdánù fún ààbọ̀ ara àti ikú, ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè (LMICs). Wọ́n pajú rẹ̀ dé pé iyeó ìfarapa tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àdánù ẹ̀mí tàbí ààbọ̀ ara, èyí tí ó yọrí sí àdánù agbára àti ìpèsè àwọn aláìsàn àti ẹbí, àwọn iyeó ọ̀pọ̀lọpọ̀ tírílíọ́nù dọ́là dọ́là lọ́dọọdún. Síwájú sí i, iye àdánù ìròrí fún aláìsàn àti ẹbí wọn (tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú àdánù àti ààbọ̀ ara ẹni wọn), ṣe pàtàkì púpọ̀, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó ṣòro láti díwọ̀n. Èsì WHO Ṣíṣe ìdámọ̀ àjàgà ńlá ìfarapa aláìsàn nínú ìtọ́jú ìlera, Àpéjọ Ìlera Àgbáyé 72, ní Oṣù karùn-ún 2019, ṣàmúlò ọ̀nà àbáyọ! WHA72. 6) lórí "Iṣẹ́ Àgbáyé lórí ààbò aláìsàn", èyí tí ó fọwọ́ sí ìdásílẹ̀ Ọjọ́ Ààbò Aláìsàn Lágbàáyé, tí wọ́n yóò máa ṣe lọ́dọọdún ní 17 Oṣù Kẹ̀sán-án; àti ìdámọ̀ "ààbò aláìsàn bí pàtàkì ìlera káríayé". Ọ̀nà àbáyọ náà rọ àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣe ìdámọ̀ ààbò aláìsàn bí kókó pàtàkì nínú àwọn ìlànà àti ètò ẹ̀ka ìlera, bẹ́ẹ̀ ni wọ́n rọ Adarí Àgbà WHO láti tẹnumọ́ ààbò aláìsàn bí ọgbọ́n pàtàkì nínú iṣẹ́ WHO, pàápàá jùlọ láàrin ètò ìpèsè ìlera àgbáyé (UHC). Ọ̀nà àbáyọ náà tún rọ Adarí Àgbà WHO "láti ṣe àgbékalẹ̀ ètò iṣẹ́ ààbò aláìsàn káríayé pẹ̀lú àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́, àwọn àjọ aṣàmúlò ọrọ̀ ajé ẹkùn àti gbogbo àwọn èèkàn tí wọ́n ní í ṣe, tí ó fi mọ́ ẹ̀ka aládàáni". Ètò yìí yóò dá lórí àwọn ìlànà ìtọ́nisọ́nà déédéé, kánrinkése àti àkóyawọ́. Ètò iṣẹ́ tí wọ́n dábàá náà yóò wá ìmísí àti ìsọ̀kan pẹ̀lú àwọn ètò iṣẹ́ káríayé tí WHO ṣe àgbékalẹ̀ àti àwọn ìlera àgbáyé àti àjọ ìdàgbàsókè mìíràn. Nígbà tí ó fèsì sí ọ̀rọ̀ ààbò aláìsàn káàkiri àgbáyé tí kò ṣẹlẹ̀ rí, ìpè fún àwọn ìṣe kíákíá àti àjọṣe ní agbègbè yìí, àti àsopọ̀ pẹ̀lú Àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése, Adarí Àgbà WHO ṣe ìfilọ́lẹ̀ WHO Flagship Initiative "Ẹ̀wádún kan Ààbò Aláìsàn 20200-2030" ní Oṣù Kejì 2020.

Ukuphepha kwesiguli Uhlolojikelele: Isimo somhlaba wonke sokunakekelwa kwezempilo siyashintsha ngezinhlelo zezempilo ezisebenza ezindaweni eziyinkimbinkimbi. Nakuba izindlela zokwelapha ezintsha, ubuchwepheshe kanye namamodeli okunakekela zingaba namandla okwelapha, zingase futhi zibe izinsongo ezintsha ekunakekelweni okuphephile. Ukuphepha kwesiguli kuyisimiso esiyisisekelo sokunakekelwa kwezempilo futhi manje sekubhekwa njengenselele enkulu nekhulayo yezempilo yomphakathi emhlabeni jikelele. Imizamo yomhlaba wonke yokunciphisa umthwalo wokulimala kwesiguli ayizange izuze ushintsho olukhulu phakathi neminyaka eyi-15 edlule, naphezu komsebenzi wokuphayona kwezinye izilungiselelo zokunakekelwa kwezempilo. Ukuphepha kwesiguli kuwuhlaka lwemisebenzi ehleliwe edala amasiko, izinqubo, izinqubo, ukuziphatha, ubuchwepheshe kanye nezindawo ekunakekelweni kwezempilo ezinciphisa ngokuqhubekayo nangokuqhubekayo izingozi, ezinciphisa ukwenzeka kokulimala okungagwemeka, okwenza iphutha libe mancane amathuba futhi linciphise umthelela walo uma lenzeka. Iphuzu ngalinye ohlelweni lokunakekela liqukethe izinga elithile lokungavikeleki okungokwemvelo. Izinqubomgomo ezicacile, amandla obuholi benhlangano, idatha yokushayela ukuthuthukiswa kokuphepha, ochwepheshe bezempilo abanamakhono kanye nokubandakanyeka okuphumelelayo kweziguli kanye nemindeni ohlelweni lokunakekelwa, konke kuyadingeka ukuze kuqinisekiswe ukuthuthukiswa okusimeme nokubalulekile ekuphepheni kokunakekelwa kwezempilo. Umthwalo: Ukuphepha kwesiguli ekunakekelweni kwezempilo kuwukukhathazeka okuphuthumayo futhi okubucayi kwezempilo yomphakathi emhlabeni jikelele. Ukulimala kwesiguli kunomthwalo omkhulu kakhulu kuzo zonke izinhlelo zokunakekelwa kwezempilo emhlabeni wonke. Minyaka yonke, inani elingamukeleki leziguli liyalimala noma ziyafa ngenxa yokunakekelwa kwezempilo okungaphephile nokusezingeni eliphansi. Iningi lalokhu kulimala liyagwemeka. Umthwalo wokunakekelwa okungaphephile ugqamisa kabanzi ubukhulu kanye nezinga lenkinga. Ukulimala kwesiguli ngenxa yezehlakalo ezimbi kungenzeka kube phakathi kwezimbangela eziyi-10 ezihamba phambili zokufa nokukhubazeka emhlabeni wonke. Iningi lalokhu kufa nokulimala kuyagwemeka. Kuvame ukubikwa ukuthi cishe isiguli esisodwa kweziyi-10 esilaliswe esibhedlela sithola ukulimala, okungenani okungama-50% angagwemeka. Cishe izingxenye ezimbili kwezintathu zazo zonke izehlakalo ezimbi ezibangelwa ukunakekelwa okungaphephile, kanye neminyaka eyalahleka ngenxa yokukhubazeka nokufa, zenzeka kumaLMIC. Kulinganiselwa ukuthi izindleko zokulimala okuhlobene nokulahlekelwa ukuphila noma ukukhubazeka unomphela, okuholela ekulahlekelweni kwamandla kanye nokukhiqiza kweziguli ezithintekile kanye nemindeni, zifinyelela ezigidini zezigidi zamaRandi aseMelika minyaka yonke. Ngaphezu kwalokho, izindleko ezingokwengqondo esigulini nomndeni waso (ezihambisana nokulahlekelwa noma ukukhubaza othandekayo), zibaluleke kakhulu, nakuba kunzima kakhulu ukuzikala. Impendulo yeWHO Ngokubona umthwalo omkhulu wokulimala kwesiguli ekunakekelweni kwezempilo, iWorld Health Assembly yama-72, ngoMeyi 2019, yamukela isinqumo (WHA72.6) mayelana "Isenzo somhlaba wonke mayelana nokuphepha kwesiguli", esagunyaza ukusungulwa koSuku Lomhlaba Lokuphepha Kweziguli, ukuthi kubhekwe minyaka yonke mhla ziyi-17 kuMandulo; futhi kuqashelwe "ukuphepha kwesiguli njengento ebaluleke kakhulu emhlabeni jikelele". Lesi sinqumo sikhuthaza Amazwe Angamalungu ukuthi abone ukuphepha kwesiguli njengento ebaluleke kakhulu kuzinqubomgomo nezinhlelo zomkhakha wezempilo, futhi sicela uMqondisi-Jikelele weWHO ukuthi agcizelele ukuphepha kwesiguli njengento esemqoka ebaluleke kakhulu emsebenzini weWHO, ikakhulukazi ngaphakathi komkhakha wezempilo jikelele (UHC) uhlelo. Lesi sinqumo siphinde sicele uMqondisi-Jikelele weWHO “ukuba enze uhlelo lokusebenza lokuphepha kwesiguli emhlabeni wonke ngokubonisana namazwe angamaLungu, izinhlangano zesifunda ezihlanganisa umnotho kanye nabo bonke ababambiqhaza abathintekayo, okuhlanganisa nezimboni ezizimele”. Lolu hlelo luzosekelwa phezu kwemigomo eyisiqondiso sokulingana, ukusimama kanye nokuziphendulela. Uhlelo lokusebenza oluhlongozwayo luzofuna ugqozi nokuhambisana nezinhlelo zokusebenza ezikhona emhlabeni jikelele ezithuthukiswe yiWHO kanye nezinye izikhungo zomhlaba wonke zezempilo nentuthuko. Ephendula umnyakazo wokuphepha kwesiguli ongakaze ubonwe emhlabeni wonke, isidingo sesinyathelo esiphuthumayo nesihlangene kule ndawo, kanye nokuhambisana nezinjongo zentuthuko eziqhubekayo, uMqondisi-Jikelele weWHO wethule iWHO Flagship Initiative “Iminyaka Eyishumi Yokuphepha Kweziguli 2020-2030” ngoNhlolanja 2020.

የአካል እንቅስቃሴ አጠቃላይ እይታ: መደበኛ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ እንደ ልብ ሕመም፣ ስትሮክ፣ የስኳር በሽታ እና በርካታ የካንሰር ዓይነቶችን የመሳሰሉ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር እንደሚረዳ ተረጋግጧል። በተጨማሪም የደም ግፊትን ለመከላከል፣ ጤናማ የሰውነት ክብደትን ለመጠበቅ እና የአዕምሮ ጤናን፣ የሕይወት ጥራት እና ደኅንነትን ለማሻሻል ይረዳል። የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ሁሉንም እንቅስቃሴዎች ያመለክታል። ንቁ ለመሆን የታወቁ መንገዶች በእግር መጓዝ፣ ብስክሌት መንዳት፣ መንኰራኵር፣ ስፖርት፣ ንቁ መዝናኛ እና ጨዋታን ይካትታሉ፣ እናም በማንኛውም የችሎታ ደረጃ እና ለሁሉም ሰው ደስታ ሊከናወን ይችላል። ይሁን እንጂ በአሁኑ ጊዜ በዓለም ዙሪያ ከሚገኙ አዋቂዎች መካከል ከአራቱ አንዱ እና 81% የሚሆኑት ወጣቶች በቂ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ እንደማያደርጉ ይገመታል። በተጨማሪም አገሮች በኢኮኖሚ እየጎለበቱ ሲሄዱ የእንቅስቃሴ-አልባነት ደረጃ እየጨመረ እና ወደ 70% ሊደርስ ይችላል, ምክንያቱም የመጓጓዣ ዘይቤዎች በመለወጥ, ለስራ እና ለመዝናኛ የቴክኖሎጂ አጠቃቀም መጨመር, ባህላዊ እሴቶች እና የማያንቀሳቀስ ባህሪያትን መጨመር። የአካል ብቃት እንቅስቃሴ-አልባነት መጨመር በጤና ስርዓት፣ በአካባቢ፣ በኢኮኖሚ ልማት፣ በማህበረሰብ ደህንነት እና በህይወት ጥራት ላይ አሉታዊ ተጽእኖ አለው። የአለም ጤና ድርጅት የአካል ብቃት እንቅስቃሴ እቅድ እ.ኤ.አ.ከ2018–2030፡ የበለጠ ንቁ ሰዎች ለጤናማ አለም፣ በሁሉም ሁኔታዎች ውስጥ የመንግስት አቋራጭ እና ባለብዙ ዘርፍ አጋርነት የአካል ብቃት እንቅስቃሴን ለመደገፍ፣ ለማቆየት እና ለመጨመር የሚረዱ ውጤታማ እና ተግባራዊ የፖሊሲ እርምጃዎችን ያቀርባል። እንደ የተቀናጀ እና ሁሉን አቀፍ ምላሽ. ተፅዕኖ፡ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ በአለም አቀፍ ደረጃ ተላላፊ ላልሆኑ በሽታዎች እና ሞት ከሚያጋልጡ ምክንያቶች አንዱ ነው። ለካንሰር፣ ለልብ ሕመም፣ ለስትሮክ እና ለስኳር በሽታ የመጋለጥ ዕድልን በ20-30% ይጨምራል። የአለም ህዝብ የበለጠ ንቁ ቢሆን በአመት ከአራት እስከ አምስት ሚሊዮን ሞትን መከላከል እንደሚቻል ይገመታል። ከአራት ጎልማሶች አንዱ እና ከአምስት ታዳጊዎች አራቱ በቂ የሆነ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አያደርጉም። ሴቶች እና ልጃገረዶች በአጠቃላይ ከወንዶች እና ከወንድ ልጆች ያነሱ ንቁ ናቸው, ይህም የጤና አለመመጣጠን እያሰፋ ነው። በእድሜ የገፉ ጎልማሶች እና የአካል ጉዳተኞች ንቁ የመሆን እድላቸው አነስተኛ ሲሆን የአካል፣ የአዕምሮ እና የማህበራዊ ጤና ጥቅሞቹንም ያጣሉ። የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ ህብረተሰቡን በድብቅ እና በማደግ ላይ ባለው የህክምና አገልግሎት ወጪ እና ምርታማነትን በማጣት ጫና ያሳድራል። እ.ኤ.አ. በ 2016 የተደረጉ ግምቶች እንደሚያሳዩት የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ የጤና ስርዓቱን 54 ቢሊዮን ዶላር ያስወጣ ሲሆን 14 ቢሊዮን ዶላር ኢኮኖሚያዊ ኪሳራ አስከትሏል ። ከሁለቱም ከፍተኛ ገቢ ያላቸው፣ እንዲሁም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ካላቸው አገሮች (LMICs) የሚገመተው ግምት እንደሚያመለክተው ከ1-3 በመቶ የሚሆነው የብሔራዊ የጤና እንክብካቤ ወጪዎች በአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለመኖር ምክንያት ናቸው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በአለም አቀፍ ደረጃ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ ደረጃዎችን ለመቅረፍ ለሚያስፈልገው አስቸኳይ ፍላጎት ምላሽ የአለም ጤና ድርጅት የአካል ብቃት እንቅስቃሴን እ.ኤ.አ 2018–2030፡የበለጠ ንቁ የሆኑ ሰዎች ለጤናማ ዓለም እንዲሆኑ እና አገራት እና ባለድርሻ አካላት እነዚህን እርምጃዎች በአራቱ ቍልፍ መስኮች እንዲተገብሩ ይደግፋል። በሁሉም ህዝቦች መካከል የአካል ብቃት እንቅስቃሴን ለመጨመር ሀገራት ተገቢ ፖሊሲዎችን፣ የኢንቨስትመንት ጉዳዮችን እና የፋይናንስ ዘዴዎችን እንዲያዘጋጁ ለመርዳት በቅርብ ማስረጃዎች እና መግባባት የተደገፉ የአለም አቀፍ ፖሊሲ እና ደረጃዎች ተዘምነዋል። ዓለም አቀፋዊ መሳሪያዎች እና ግብዓቶች እንደ መራመድ እና ብስክሌት የመሳሰሉ ቁልፍ እንቅስቃሴዎችን ለማስተዋወቅ የሚረዱ መሳሪያዎችን ያካትታሉ; የአካል ብቃት እንቅስቃሴን ወደ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ ማቀናጀት; ባህሪያትን ለመለወጥ የሚረዱ ዲጂታል መድረኮችን በመጠቀም መፍጠር። ከስፖርት፣ ከመጓጓዣ እና ከአካባቢ ጥበቃ ዘርፎች ጋር ቅንጅት እና ትብብር፣ "ስፖርት ለሁሉም" ተነሳሽነት ማጠናከር የከተማ ንድፍ እና የመጓጓዣ ስርዓቶች ለሁሉም ሰው የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ደህንነቱ የተጠበቀ ቦታዎችን እና እድሎችን መስጠቱን ያረጋግጣል። እንደ ዓለም አቀፍ የአካል ብቃት መጠይቅ(ጂፒኤኪው) እና ዓለም አቀፍ የትምህርት ቤት-ተኮር የተማሪ ጤና ጥናት( ጂኤስኤችኤስ) ባሉ መሣሪያዎች አማካይነት ዓለም አቀፍ እድገትን መከታተል አገራት ከአካል ብቃት እንቅስቃሴ ጋር የተዛመዱ የባህሪ አደጋ ምክንያቶችን እንዲገመግሙ ይረዳቸዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ለዓለም የጤና ጉባኤ በ2030 የአካል ብቃት እንቅስቃሴን በ15 በመቶ ለማሳደግ በዓለም አቀፍ ደረጃ የተገኘውን እድገት እና የ2021፣ 2026 እና 2030 የጂኤፒፒኤ ግቦች ሪፖርት አቅርቧል። በአካል ብቃት እንቅስቃሴ ላይ ስላለው ስራ የበለጠ መረጃ ለማግኘት ወደ የዓለም ጤና ድርጅት ቡድኖች ይሂዱ።

Physical activity Overview: Regular physical activity is proven to help prevent and manage noncommunicable diseases (NCDs) such as heart disease, stroke, diabetes and several cancers. It also helps prevent hypertension, maintain healthy body weight and can improve mental health, quality of life and well-being. Physical activity refers to all movement. Popular ways to be active include walking, cycling, wheeling, sports, active recreation and play, and can be done at any level of skill and for enjoyment by everybody. Yet, current global estimates show one in four adults and 81% of adolescents do not do enough physical activity. Furthermore, as countries develop economically, levels of inactivity increase and can be as high as 70%, due to changing transport patterns, increased use of technology for work and recreation, cultural values and increasing sedentary behaviours. Increased levels of physical inactivity have negative impacts on health systems, the environment, economic development, community well-being and quality of life. The WHO Global action plan on physical activity 2018–2030: more active people for a healthier world, provides a framework of effective and feasible policy actions which can help support, retain and increase physical activity through cross-government and multisectoral partnerships across all settings, as a coordinated and comprehensive response. Impact: Physical inactivity is one of the leading risk factors for noncommunicable diseases (NCDs) and death worldwide. It increases the risk of cancer, heart disease, stroke and diabetes by 20–30%. It is estimated that four to five million deaths per year could be averted if the global population was more active. One in four adults – and four out of five adolescents don’t do enough physical activity. Women and girls generally are less active than men and boys, widening health inequalities. Older adults and people living with disabilities are also less likely to be active and miss out on the physical, mental and social health benefits. Physical inactivity burdens society through the hidden and growing cost of medical care and loss of productivity. Estimates from 2016 show that physical inactivity cost the health system US$ 54 billion, and resulted in US$ 14 billion in economic losses. Estimates from both high-income, as well as low- and middle-income countries (LMICs) indicate that between 1–3% of national health care expenditures are attributable to physical inactivity. WHO response In response to the urgent need to address physical inactivity levels worldwide, WHO developed the Global action plan on physical activity 2018–2030 (GAPPA): more active people for a healthier world, and supports countries and stakeholders to implement these actions across the four key areas; Global policy and standards, underpinned by latest evidence and consensus, are updated to help countries develop appropriate policies, investment cases and financing mechanisms to increase levels of physical activity among all populations. Global tools and resources include toolkits to promote key activities, such as walking and cycling; integrating physical activity into primary health care; and innovations using digital platforms to help change behaviours. Coordination and collaboration with the sports, transport and environment sectors, strengthen “sport for all” initiatives and ensure urban design and transport systems provide safe places and opportunities for physical activity for everyone. Monitoring global progress through instruments such as Global physical activity questionnaire (GPAQ) and the Global school-based student health survey (GSHS) help countries assess behavioural risk factors relating to physical activity. WHO reports to the World Health Assembly on the global progress to increase physical activity by 15% by 2030, and GAPPA milestones of 2021, 2026, and 2030. For more information on the work on physical activity go to WHO teams.

Ayyukan motsa jiki Bayani: An tabbatar da cewa, aikin motsa jiki na yau da kullum na taimaka wa rigakafi da hana kamuwa da cututtukan da ba na yaɗuwa ba (NCDs) kamar cututtukan zuciya, da na bugun jini, da na ciwon suga da ma na cututtukan daji da yawa. Haka nan, yana taimaka wa hana kamuwa da hawan jini, da kula da lafiyar jiki kuma yana iya inganta lafiyar ƙwaƙwalwa, da ingancin rayuwa da walwala. Ayyukan motsa jiki na nufin dukkan motsin mutum. Shahararrun hanyoyin samun kuzari sun haɗa da; tafiyar ƙafa, da na keke, ko keken atisayi, ko keken wasanni, da motsa jiki, da nishaɗi, da wasanni, kuma ana iya yin su a kowane mataki da yanayi da jin daɗi gwargwadon mutum. Duk da haka, ƙididdigar duniya na yanzu na nuni da cewa, ɗaya cikin manyan mutane huɗu da kuma kashi 81% na matasa ba sa samun isasshen motsa jiki. Bugu da ƙari kuma, yayin da ƙasashe ke tasowa ta fuskar tattalin arziki, matakan rashin aiki yana ƙaruwa kuma zai iya kaiwa kashi 70 cikin ɗari, saboda canzuwar yanayin sufuri, da ƙaruwar amfani da fasaha don gudanar da ayyuka da nishaɗi, da tasirin al'adu da kuma ƙaruwar halayyar zama guri guda. Ƙaruwar yawaitan matakan rashin motsa jiki na ba da mummunar sakamako a kan tsarin kiwon lafiya, da na muhalli, da ci gaban tattalin arziƙi, da jin daɗin al'umma, da ma ingancin rayuwa. Shirin WHO na Duniya game da motsa jiki na shekarar 2018 "2030: akwai buƙatar ayyukan da ke motsa jiki, sannan ya ba da tsari na ayyukan da za su yi tasiri wajen haɓaka lafiya, da tasiri waɗanda za su iya taimakawa, da riƙewa da haɓaka aikin jiki ta hanyar haɗin guiwar gwamnati da ƙungiyoyi daban-daban a duk yankuna, a matsayin haɗin kai kuma cikakkiyar amsa. Tasiri: Rashin ayyukan motsa jiki na ɗaya daga cikin manyan abubuwan haɗari da ke wanzar da cututtuka marasa yaɗuwa (NCDs) da mutuwa a duk duniya. Yana ƙara haɗarin kamuwa da ciwon daji, ko cututtukan zuciya, da bugun jini, da kuma ciwon suga nan da shekarar 2030. An ƙiyasta cewa za a iya daƙile mace-mace miliyan huɗu zuwa biyar a kowace shekara idan mafi yawan al'ummar duniya na da kuzarin aiki. Ɗaya ne kawai acikin manyan mutane huɗu, da kuma huɗu cikin biyar na samari ba sa samun isasshen motsa jiki. Mata da 'yan mata kwata-kawata da ma ba su da kuzarin aiki da ya kusa da na maza, ana ƙoƙarin cike gurbin rashin daidaiton lafiya. Tsofaffi da nakasassu ma na da ƙarancin yin aiki da ke motsa jiki, hakan ke sa su rasa fa'idojin lafiyar jiki, da na tunani da kuma zamantakewa. Rashin motsa jiki yana dankwafar da al'umma ta hanyar ƙara wa lafiya tsada da hasarar yawan aikace -aikace. Ƙididdiga daga dubu biyu da sha shida 2016 sun nuna cewa ƙimanin dalar Amurka biliyan hamsin da huɗu ne ya tafi a tsarin kiwon lafiya ta dalilin rashin motsa jiki, kuma ya haifar da asarar dala biliyan sha huɗu 14 na tattalin arziki. Ƙididdiga daga duka manyan masu samun kudin shiga, da kuma ƙananan ƙasashe masu matsakaicin kuɗi (LMICs) sun nuna cewa tsakanin kashi 1-3% na kashe kuɗin kula da lafiya na ƙasa ana danganta su da rashin motsa jiki. WHO sun amsa Dangane da buƙatar gaggawa don magance matakan rashin motsa jiki a duk duniya, "WHO" sun samar da tsarin motsa jiki na musamman a matakin duniya dubu biyu da goma sha taƙwas 2018 zuwa dubu biyu da talatin (GAPPA) : ƙarin samun mutane masu kuzari don samar da duniya mafi koshin lafiya, kuma yana tallafawa ƙasashe da masu madafa iƙo domin aiwatar da waɗannan muhimman fannoni huɗu:; Manufofin duniya da ƙa'idodi, waɗanda sabbin shaidu da yarjejeniya suka ƙarfafa, an sabunta su don taimakawa ƙasashe haɓaka manufofin da suka dace, shari'o'in saka hannun jari da hanyoyin ba da kuɗi don haɓaka matakan motsa jiki a tsakanin dukkan jama'a. Kayan aiki na duniya da albarkatu sun haɗa da kayan aiki don haɓaka mahimman ayyuka, kamar tafiya da hawan keke; haɗa ayyukan jiki cikin kulawar lafiya na farko; da sabbin abubuwa ta amfani da dandamali na dijital don taimakawa canza halaye. Haɗin kai da haɗin gwiwa tare da sassan Wasanni, Sufuri da Muhalli, ƙarfafa Wasanni don duk wani shiri da tabbatar da ƙira da tsarin sufuri na birane suna ba da wurare masu aminci da damar motsa jiki ga kowa da kowa. Kula da ci gaban duniya ta hanyar kayan aiki kamar tambayoyin motsa jiki na duniya (GPAQ) da Binciken Kiwon Lafiyar Dalibai na Duniya (GSHs) na taimaka wa ƙasashe tantance abubuwan haɗarin ɗabi'a da suka shafi motsa jiki. WHO ta ba da rahoto ga Majalisar Kiwon Lafiya ta Duniya game da Ci gaban Duniya don haɓaka motsa jiki da kashi 15% nan da 2030, da GAPPA matakan 2021, 2026, da 2030. Domin ƙarin bayani kan aikin motsa jiki je zuwa ƙungiyoyin WHO.

Shughuli ya kimwili Muhtasari: Mazoezi ya kawaida ya mwili yamethibitishwa kusaidia kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyoambukiza (NCDs) kama vile ugonjwa wa moyo, kiharusi, kisukari na saratani kadhaa. Pia husaidia kuzuia shinikizo la damu, kudumisha uzito wa mwili wenye afya na inaweza kuboresha afya ya akili, ubora wa maisha na ustawi. Shughuli ya kimwili zinahusu mihangaiko yote. Njia maarufu za kuwa hai ni pamoja na kutembea, kuendesha baiskeli, kuendesha gari kwa magurudumu, michezo, burudani na uchezaji, na zinaweza kufanywa katika kiwango chochote cha ustadi na kufurahishwa na kila mtu. Hata hivyo, makadirio ya sasa ya kimataifa yanaonyesha mtu mzima mmoja kati ya wanne na 81% ya vijana hawafanyi shughuli za kutosha za kimwili. Zaidi ya hayo, kadiri nchi zinavyoendelea kiuchumi, viwango vya kutofanya kazi huongezeka na vinaweza kuwa vya juu hadi 70%, kutokana na mabadiliko ya mifumo ya usafiri, kuongezeka kwa matumizi ya teknolojia kwa kazi na burudani, maadili ya kitamaduni na kuongezeka kwa tabia za kukaa. Kuongezeka kwa viwango vya kutofanya mazoezi ya mwili kuna athari mbaya kwa mifumo ya afya, mazingira, maendeleo ya kiuchumi, ustawi wa jamii na ubora wa maisha. Mpango wa utekelezaji wa WHO kuhusu shughuli za kimwili 2018-2030: watu wanaofanya kazi zaidi kwa ajili ya ulimwengu wenye afya bora, unatoa mfumo wa hatua madhubuti na zinazowezekana za sera ambazo zinaweza kusaidia, kuhifadhi na kuongeza shughuli za kimwili kupitia ushirikiano wa serikali na sekta mbalimbali katika mazingira yote, kama jibu lililoratibiwa na la kina. Athari: Kutofanya mazoezi ya kimwili ni mojawapo ya sababu kuu za hatari kwa magonjwa yasiyoambukiza (NCDs) na vifo duniani kote. Inaongeza hatari ya saratani, ugonjwa wa moyo, kiharusi na kisukari kwa 20-30%. Inakadiriwa kuwa vifo milioni nne hadi tano kwa mwaka vinaweza kuepukwa ikiwa idadi ya watu ulimwenguni ingekuwa hai zaidi. Mmoja kati ya watu wazima wanne - na vijana wanne kati ya watano hawafanyi shughuli za kutosha za kimwili. Wanawake na wasichana kwa ujumla hawana shughuli nyingi kuliko wanaume na wavulana, na hivyo kuongeza tofauti za kiafya. Wazee na watu wanaoishi na ulemavu pia wana uwezekano mdogo wa kuwa hai na kukosa faida za kiafya, kiakili na kijamii. Kutokuwa na shughuli za kimwili hulemea jamii kupitia gharama iliyofichwa na inayoongezeka ya huduma ya matibabu na kupoteza tija. Makadirio ya mwaka 2016 yanaonyesha kuwa kutofanya mazoezi ya mwili kuligharimu mfumo wa afya dola bilioni 54, na kusababisha hasara ya kiuchumi ya dola bilioni 14. Makadirio kutoka kwa nchi zenye mapato ya juu, pamoja na nchi za kipato cha chini na cha kati (LMICs) yanaonyesha kuwa kati ya 1-3% ya matumizi ya afya ya kitaifa yanatokana na kutokuwa na shughuli za kimwili. Jibu la WHO Ili kukabiliana na hitaji la dharura la kushughulikia viwango vya kutofanya mazoezi ya mwili kote ulimwenguni, WHO ilitengeneza mpango wa utekelezaji wa Global juu ya mazoezi ya mwili 2018-2030 (GAPPA): watu walio hai zaidi kwa ulimwengu wenye afya bora, na kuunga mkono nchi na washikadau kutekeleza vitendo hivi katika mambo makuu manne.; Sera na viwango vya kimataifa, vikiungwa mkono na ushahidi na makubaliano ya hivi punde, vinasasishwa ili kusaidia nchi kutayarisha sera zinazofaa, kesi za uwekezaji na mbinu za ufadhili ili kuongeza viwango vya shughuli za kimwili miongoni mwa makundi yote. Zana na nyenzo za kimataifa ni pamoja na vifaa vya kukuza shughuli muhimu, kama vile kutembea na kuendesha baiskeli; kuunganisha shughuli za kimwili katika huduma ya afya ya msingi; na ubunifu kwa kutumia mifumo ya kidijitali kusaidia kubadilisha mienendo. Uratibu na ushirikiano na sekta za michezo, usafiri na mazingira, huimarisha mipango ya "michezo kwa wote" na kuhakikisha muundo wa mijini na mifumo ya usafiri hutoa maeneo salama na fursa za shughuli za kimwili kwa kila mtu. Kufuatilia maendeleo ya kimataifa kupitia zana kama vile hojaji ya shughuli za kimwili Duniani (GPAQ) na Utafiti wa Afya ya Wanafunzi wa Kimataifa (GSHS) husaidia nchi kutathmini vipengele vya hatari vya kitabia vinavyohusiana na shughuli za kimwili. WHO inaripoti kwa Baraza la Afya Ulimwenguni kuhusu maendeleo ya kimataifa ya kuongeza shughuli za mwili kwa 15% ifikapo 2030, na hatua muhimu za GAPPA za 2021, 2026, na 2030. Kwa habari zaidi juu ya kazi ya mazoezi ya mwili nenda kwa timu za WHO.

Ìfaraṣiṣẹ́ Ìsọnísókí: Ìfaraṣiṣẹ́ òòrèkóòrè ni wọ́n ti jẹ́rìí pé ó ń ṣe ìrànlọ́wọ́ àti àkóso àwọn àìsàn tí kì í ràn (NCDs) bí àìsàn ọkàn, ẹ̀gbà, àtọ̀gbẹ àti onírúurú jẹjẹrẹ. Ó tún ń dènà ẹ̀jẹ̀ ríru, àkóso ìwúwo ara tí ó bá ìlera mu bẹ́ẹ̀ sì ni ó lè ìlọsíwájú bá ìlera orí, iyì ìgbésí ayé àti àlàáfíà. Ìfaraṣiṣẹ́ ni gbogbo ìyanká. Àwọn ọ̀nà tí ó dára láti wà ní ẹnu iṣẹ́ ni rínrìn, wíwa kẹ̀kẹ́, àgbá yígí, àwọn eré ìdárayá, ìnajú aláápọn àti eré, bẹ́ẹ̀ sì ni ó lè jẹ́ ṣíṣe ní èyíkéyìí ìpele ìmọ̀-ọ́nṣe àti fún ìgbádùn láti ọwọ́ gbogbo ènìyàn. Síbẹ̀, iye àìpẹ́ káríayé fi hàn pé ọ̀kan nínú àgbàlagbà mẹ́rin àti 81% àwọn ọ̀dọ́ kì í ṣe ìfaraṣiṣẹ́ tí ó tó. Síwájú sí i, bí àwọn orílẹ̀ èdè tí ń gòkè àgbà nínú ọrọ̀ ajé, àwọn ìpele àìṣáápọn lè pọ̀ tó 70%, nítorí àwọn bátánì ìgbòkègbodò ọkọ̀ tí wọ́n ń yípadà, ìgbòòrò nínú ìlò ìmọ̀ ẹ̀rọ fún iṣẹ́ àti ìnajú, àwọn ohun àṣà àti ìgbòòrò àwọn ìwà ìnajú aláìsáápọn. Ìdàgbàsókè àwọn ìpele àìṣáápọn eré ìdárayá ní àwọn ipa òdì lórí àwọn ètò ìlera, àyíká, ìdàgbàsókè ọrọ̀ ajé, alaadiat àwùjọ àti àbùdá ìgbé ayé. Ètò iṣẹ́ káríayé WHO lórí ìdárayá 2018-2030: àwọn ènìyàn aláápọn fún ayé onílera, ìpèsè ìhun-iṣẹ́ fún àwọn iṣẹ́ ìlànà tí ó múnádóko tí ó sì sé e ṣe èyí tí ó lè ṣe àtìlẹ́yìn, ìlò àti ìlọsíwájú ìfaraṣiṣẹ́ nípasẹ̀ àwọn ìbánidòwòpọ̀ ìjọba sí ìjọba àti ẹgbẹ́ sí ẹgbẹ́ káàkiri gbogbo àwọn ibùdó, gẹ́gẹ́ bí èsì gbòòrò tí ó sì ní ètò. Ipa: Ìfaraṣiṣẹ́ jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn asíwájú ewu fún àwọn àìsàn tí kì í ràn (NCDs) àti ikú káàkiri àgbáyé. Ó máa ń gbòòrò ewu jẹjẹrẹ, àrùn ọkàn, ẹ̀gbà àti àtọ̀gbẹ pẹ̀lú 20-30%. Wọ́n díwọ̀n rẹ̀ pé àwọn ikú bí mílíọ̀nù mẹ́rin sí márùn-ún lọ́dún lè di yíyẹ̀ bí àwọn ènìyàn àgbáyé bá ṣe eré ìdárayá sí i. Ọ̀kan nínú àwọn àgbàlagbà mẹ́rin - àti mẹ́rin nínú àwọn ọ̀dọ́ márùn-ún kì í ṣe ìfaraṣiṣẹ́ ó tó. Àwọn obìnrin àti ọmọbìnrin gbogbo kì í ṣe eré ìdárayá tí àwọn ọkùnrin àti ọmọkùnrin, èyí tí ó ń fi àlàfo sí àìṣedéédé ìlera. Àwọn àgbàlagbà àti àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ààbọ̀ ara ní ó ṣe é ṣe kí wọ́n má fara ṣiṣẹ́ tí wọ́n yóò sì pàdánù àwọn àǹfààní ìlera ara, ìròrí àti àwùjọ. Àìṣe eré ìdárayá ń kó ìṣòro bá àwùjọ nípasẹ̀ ìfarasin àti ìgbòòrò iye ìtọ́jú ìlera ìṣègùn àti àdánù ìpèsè. Ìṣirò láti ọdún 2016 fi hàn pé àìṣe eré ìdárayá ti nà ètò ìlera ní bílíọ́nù 54 US$, tí ó sì yọrí sí bílíọ́nù 14 US$ àwọn àdánù ọrọ̀ ajé. Ìṣirò láti àwọn orílẹ̀ èdè elérè gọbọi àti àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè (LMICs) tọ́ka pé láàrin 1-3% àwọn owónàá ìtọ́jú ìlera orílẹ̀ èdè ni wọ́n fi sọrí ìfaraṣiṣẹ́. Èsì WHO Ní èsì sí ìlò kíákíá láti kojú àìsí ìdárayá ní àwọn ìpele káàkiri àgbáyé, WHO ṣè àgbékalẹ̀ ètò iṣẹ́ káríayé lórí àìsí ìdárayá 2018-2030 (GAPPA): àwọn ènìyàn tí ń ṣe eré ìdárayá sí fún ìlera àgbáyé, àti àtìlẹ́yìn àwọn orílẹ̀ èdè àti èèkàn láti ṣàmúlò àwọn iṣẹ́ wọ̀nyí káàkiri àwọn àgbègbè pàtàkì mẹ́rin.; Àwọn ìlànà àti òṣùwọ̀n àgbáyé, tí ẹ̀rí àti àdéhùn tuntun gbé ró, ti di ìmúdójú-ìwọ̀n láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà, ọ̀ràn ìdókòwò àti àwọn ọgbọ́n ìṣúná láti mú ìtẹ̀síwájú bá àwọn ìpele ìfaraṣiṣẹ́ láàrin gbogbo àwọn ènìyàn. Àwọn irinṣẹ́ àti èròjà káríayé ni irinṣẹ́ láti ṣe ìgbéga àwọn iṣẹ́ pàtàkì, bí rírìn àti wíwà kẹ̀kẹ́; ṣíṣe àmúlò àwọn eré ìdárayá sínú ìtọ́jú ìlera abẹ́lé; àti àwọn àtinúdá ọ̀tun lílo àwọn gbàgede ẹ̀rọ ayélujára láti ṣe ìrànlọ́wọ́ ìyípadà àwọn ìwà. Ìṣàkóso àti àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn ẹ̀ka eré ìdárayá, ìgbòkègbodò ọkọ̀ àti àyíká, ṣe ìrónilágbára ètò "eré ìdárayá fún gbogbogbò" kí wọ́n sì ṣe àgbékalẹ̀ ìgbàlódé àti àwọn ètò ìgbòkègbodò ọkọ̀ pèsè àwọn ibi aláàbò àti àwọn àǹfààní fún eré ìdárayá fún gbogbo ènìyàn. Ṣíṣe àmójútó ìlọsíwájú káríayé nípasẹ̀ àwọn irinṣẹ́ bí iṣẹ́ ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò eré ìdárayá Káríayé (GPAQ) àti ìwádìí ìlera àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ajẹmọ́ ilé ẹ̀kọ́ Káríayé (GSHS) ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àyẹ̀wò ewu ìwà tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú iṣẹ́. WHO jábọ̀ fún Àpéjọ Ìlera Àgbáyé lórí ìlọsíwájú káríayé láti mú ìdàgbàsókè bá ìfaraṣiṣẹ́ pẹ̀lú 15% ní 2030, àti àwọn àṣeyọrí GAPPA "ti 2021, 2026, àti 2030. Fún àlàyé sí i lórí iṣẹ́ lórí ìfaraṣiṣẹ́ lọ sí àwọn ẹgbẹ́ WHO.

Umsebenzi womzimba Uhlolojikelele: Ukuvivinya umzimba njalo kufakazelwa ukusiza ukuvikela nokulawula izifo ezingatheleleki (amaNCD) njengesifo senhliziyo, unhlangothi, isifo sikashukela kanye nomdlavuza eminingana. Kuyasiza futhi ukuvimbela umfutho wegazi ophakeme, ukugcina isisindo somzimba esinempilo futhi kungathuthukisa impilo yengqondo, ikhwalithi yokuphila nokuphila kahle. Umsebenzi womzimba ubhekisela kukho konke ukunyakaza. Izindlela ezidumile zokusebenza zifaka ukuhamba, ukugibela ibhayisikili, ukuhamba ngamasondo, ezemidlalo, ukuzilibazisa okumatasa nokudlala, futhi kungenziwa kunoma yiliphi izinga lekhono nokuthokozelwa yiwo wonke umuntu. Nokho, izilinganiso zamanje zomhlaba jikelele zibonisa umuntu omdala oyedwa kwabane kanti u-81% wentsha akawenzi umsebenzi womzimba owanele. Ngaphezu kwalokho, njengoba amazwe ethuthuka ngokomnotho, amazinga okungasebenzi ayanda futhi angaba phezulu aze afike ku-70%, ngenxa yokushintsha kwendlela yokuthutha, ukwanda kokusetshenziswa kobuchwepheshe emsebenzini nokungcebeleka, izindinganiso zamasiko kanye nokwanda kokuziphatha kokunganyakazi. Ukwenyuka kwamazinga okungasebenzi komzimba kunomthelela omubi ezinhlelweni zezempilo, imvelo, ukuthuthukiswa komnotho, inhlalakahle yomphakathi kanye nezinga lempilo. Uhlelo lokusebenza lweWHO Global mayelana nokuvivinya umzimba 2018–2030: abantu abakhuthele kakhulu emhlabeni onempilo, luhlinzeka ngohlaka lwezenzo zenqubomgomo ezisebenzayo nezinokwenzeka ezingasiza ukusekela, ukugcina nokukhulisa umsebenzi womzimba ngokusebenzisa ukubambisana kukahulumeni kanye nemikhakha eminingi kuzo zonke izilungiselelo, njengempendulo edidiyelwe nephelele. Umthelela: Ukungasebenzi komzimba kungenye yezinto ezihamba phambili engozini yezifo ezingathathelwana (amaNCD) nokufa emhlabeni wonke. Yandisa ingozi yomdlavuza, isifo senhliziyo, unhlangothi kanye nesifo sikashukela ngama-20-30%. Kulinganiselwa ukuthi ukufa kwabantu abayizigidi ezine kuya kwezinhlanu ngonyaka kungagwenywa ukube inani labantu emhlabeni wonke belisebenza kakhulu. Umuntu omdala oyedwa kwabane – kanye nentsha emine kweyisihlanu ayiwenzi umsebenzi womzimba owanele. Abesifazane namantombazane ngokuvamile abakhuthele kakhulu kunabesilisa nabafana, okwandisa ukungalingani kwezempilo. Abantu abadala asebekhulile kanye nabantu abaphila nokukhubazeka nabo mancane amathuba okuba bakhuthale futhi baphuthelwe izinzuzo zempilo yomzimba, yengqondo neyomphakathi. Ukungasebenzi komzimba kuthwalisa umphakathi ngezindleko ezifihliwe nezikhulayo zokunakekelwa kwezempilo kanye nokulahlekelwa umkhiqizo. Izilinganiso zango-2016 zibonisa ukuthi ukungasebenzi komzimba kubiza uhlelo lwezempilo ama-US$54 bhiliyoni, futhi kubangele ukulahlekelwa kwezomnotho kwama-US$ 14 bhiliyoni. Izilinganiso ezivela kuwo womabili amazwe anemali engenayo ephezulu, kanye nalawo anemali engenayo ephansi naphakathi (amaLMIC) abonisa ukuthi phakathi kuka-1–3% wezindleko zokunakekelwa kwezempilo kuzwelonke kudalwe ukungenzi lutho ngokomzimba. Impendulo yeWHO Ukusabela esidingweni esiphuthumayo sokubhekana namazinga okungasebenzi ngokomzimba emhlabeni wonke, iWHO ithuthukise uhlelo lwe-Global action mayelana nomsebenzi womzimba 2018-2030 (GAPPA): abantu abakhuthele kakhulu emhlabeni onempilo, futhi isekela amazwe nababambiqhaza ukuthi basebenzise lezi zenzo kuzo zonke izinkinobho ezine. izindawo; Inqubomgomo namazinga omhlaba, asekelwe ubufakazi bakamuva nokuvumelana, ayabuyekezwa ukuze asize amazwe akhe izinqubomgomo ezifanele, izimo zokutshala izimali kanye nezindlela zezimali zokwandisa amazinga okusebenza ngokomzimba phakathi kwazo zonke izakhamuzi. Amathuluzi nezinsiza zomhlaba wonke ahlanganisa amathuluzi okuthuthukisa imisebenzi ebalulekile, njengokuhamba ngezinyawo nokuhamba ngebhayisikili; ukuhlanganisa umsebenzi womzimba ekunakekelweni kwezempilo okuyisisekelo; kanye nokuqanjwa kabusha kusetshenziswa izinkundla zedijithali ukusiza ukushintsha ukuziphatha. Ukudidiyela nokusebenzisana nemikhakha yezemidlalo, ezokuthutha kanye nemvelo, kuqinisa imizamo “yezemidlalo yawo wonke umuntu” nokuqinisekisa ukuthi ukwakheka kwedolobha kanye nezinhlelo zokuthutha kunikeza izindawo eziphephile namathuba okuzivocavoca kuwo wonke umuntu. Ukwengamela inqubekelaphambili yomhlaba kusetshenziswa amathuluzi afana neGlobal physical exercise questionnaire (GPAQ) kanye neGlobal school-based health yabafundi inhlolovo (GSHS) kusiza amazwe ukuthi ahlole izici zokuziphatha eziyingozi ezihlobene nomsebenzi womzimba. IWHO ibika kuMhlangano Wezempilo Womhlaba mayelana nenqubekelaphambili yomhlaba wonke yokwandisa umsebenzi womzimba ngo-15% ngo-2030, kanye nengqophamlando yeGAPPA ka-2021, 2026, kanye no-2030. Ukuze uthole ulwazi olwengeziwe ngomsebenzi wokuzivocavoca umzimba vakashela amaqembu eWHO.

የእንክብካቤ ጥራት አጠቃላይ እይታ፡ የእንክብካቤ ጥራት ለግለሰቦች እና ህዝቦች የጤና አገልግሎቶች የሚፈለጉትን የጤና ውጤቶች የመጨመር እድልን የሚጨምርበት ደረጃ ነው። በመረጃ መሠረት ሙያዊ እውቀት ላይ የተመሰረተ ሲሆን ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ለማምጣት ወሳኝ ነው። ሃገራት የሁሉንም ሰው ጤንነት ለማስተበቅ ቁርጠኛ እንደመሆናቸው መጠን የጤና እንክብካቤ እና የጤና አገልግሎቶችን ጥራት በጥንቃቄ ማጤን የግድ አስፈላጊ ነው። ጥራት ያለው የጤና እንክብካቤ በብዙ መንገዶች ሊገለጽ ይችላል ነገር ግን ጥራት ያላቸው የጤና አገልግሎቶች መሆን አለባቸው የሚል እውቅና እየጨመረ ነው። ውጤታማ - በማስረጃ ላይ የተመሰረተ የጤና አጠባበቅ አገልግሎት ለሚያስፈልጋቸው ሰዎች መስጠት ደህንነቱ የተጠበቀ - እንክብካቤው የታሰበላቸው ሰዎች ላይ ጉዳት እንዳይደርስ መከላከል; እና ህዝብን ያማከለ - ለግል ምርጫዎች፣ ፍላጎቶች እና እሴቶች ምላሽ የሚሰጥ እንክብካቤ መስጠት። ጥራት ያለው የጤና አጠባበቅ ጥቅማጥቅሞችን ለመገንዘብ፣ የጤና አገልግሎቶች የሚከተሉት መሆን አለባቸው። ወቅታዊ - የጥበቃ ጊዜን እና አንዳንድ ጊዜ ጎጂ መዘግየቶች መቀነስ; ፍትሃዊ - በጾታ፣ በጎሳ፣ በመልክአምድር አቀማመጥ እና በማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ ምክንያት በጥራት የማይለዋወጥ እንክብካቤ መስጠት; የተቀናጀ - በሕይወት ዘመኑ ሁሉ የተሟላ የጤና አገልግሎት እንዲኖር የሚያደርግ እንክብካቤ መስጠት። ቀልጣፋ - ያሉትን ሀብቶች ጥቅም ከፍ ማድረግ እና ብክነትን ማስወገድ። በተግባር፡ የዘላቂ ልማት ግቦች የገንዘብ ስጋት ጥበቃን እና ጥራት ያለው አስፈላጊ የጤና እንክብካቤ አገልግሎቶችን ማግኘትን ጨምሮ ሀገራት ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን (ዩኤችሲ) እንዲያሳኩ ያሳስባል። ይሁን እንጂ በብዙ ቦታዎች ላይ ያለው እውነታ ጥራት ያለው እንክብካቤን መስጠት ትልቅ ፈተና ሆኖ የሚቆይ ሲሆን በቂ ያልሆነ ጥራት ደግሞ ሊወገድ የሚችል ሞትን፣ የሰው ልጅ ስቃይ እና ከፍተኛ ኢኮኖሚያዊ ኪሳራ ያስከትላል። የእንክብካቤ ጥራትን ለማሻሻል ተግዳሮቶች ብዙ ቢሆኑም፣ የተግባር ፍላጎት ግልጽ ነው፣ እና ብዙ አገሮች በጤና ስርዓታቸው ውስጥ ጥራትን ለመገንባት እድገት እያሳዩ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት-የዓለም ባንክ-የኦኤስዲኤፍ ዘገባ - ጥራት ያለው የጤና አገልግሎት መስጠት በሁሉም የጤና ስርዓት ደረጃዎች ውስጥ ባሉ በርካታ ባለድርሻ አካላት ላይ የተግባር አስፈላጊነትን አጉልቶ ያሳያል። ጥራት ያለው አገልግሎት መስጠት መልካም አስተዳደርን; የሚደገፍ እና የሚበረታታ የሰለጠነ እና ብቃት ያለው የጤና ሰራተኛ; ጥራት ያለው እንክብካቤን የሚያነቃቁ እና የሚያበረታቱ የፋይናንስ ዘዴዎች; ያለማቋረጥ የሚቆጣጠሩ እና የተሻለ እንክብካቤን ማስኬድ የሚማሩ የመረጃ ሥርዓቶች; የሚገኙ መድኃኒቶች፣ መሣሪያዎች እና ቴክኖሎጂዎች ደህንነቱ የተጠበቀ እና በአግባቡ ቁጥጥር የሚደረግባቸው፤ እና ተደራሽ እና በሚገባ የታጠቁ የጤና እንክብካቤ ተቋማትን ይጠይቃል። የዓለም ጤና ድርጅት፣ የዓለም ባንክ እና ኦኢሲዲ ከዋና ዋና የምርጫ ክልሎች - መንግስታት፣ የጤና ስርዓቶች፣ ዜጎች እና ታካሚዎች እና የጤና ባለሙያዎች - ግንባር ቀደም የጤና አገልግሎት አሰጣጥን ግብ ለማሳካት በጋራ ሊሰሩ የሚገባቸው ተከታታይ ተግባራትን አቅርበዋል። ቁልፍ መልዕክቶች የጠቅላላ የጤና እንክብካቤ ( ዩ.ኤች.ሲ)ጥንካሬን፣ ግጭትን እና ተጋላጭነትን ጨምሮ በሁሉም አካባቢዎች የእንክብካቤ ጥራት ትኩረት ሳይሰጥ ሊሳካ አይችልም። ጥራት ያላቸው የጤና አገልግሎቶች ውጤታማ፣ ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ በሰዎች ላይ ያተኮሩ፣ ወቅታዊ፣ ፍትሃዊ፣ የተዋሃዱ እና ቀልጣፋ መሆን አለባቸው። የጤና አገልግሎትን ጥራት ለማሻሻል ጠንካራ ሀገራዊ አቅጣጫዎችን ከመንግስታት፣ ከክፍለ-ሀገር አቀፍ ደረጃ ያተኮረ ድጋፍ እና በጤና ተቋም ደረጃ ዕርምጃ መውሰድን ይጠይቃል። በሁሉም ደረጃዎች በጤና ስርዓቱ የሚገለገሉ ማህበረሰቦችን ማሳተፍ እና ማብቃት ያስፈልጋል። የጤና እንክብካቤን ጥራት ለማሻሻል የታለሙ ብሔራዊ ፖሊሲዎች እና ስልቶች በመላው የጤና ሥርዓት ጥራት ለማሻሻል ጠንካራ መሠረት ይሰጣሉ እናም ከአጠቃላይ ብሔራዊ የጤና ፖሊሲ እና እቅድ ጋር በቅርበት መጣጣም አለባቸው። ጥራትን ለማሻሻል ያለማቋረጥ መለካት እና መከታተል ያስፈልጋል፣ ይህም ትክክለኛ፣ ወቅታዊ እና ተግባራዊ በሆኑ መረጃዎች ላይ የተመሰረተ ነው። የጤና አገልግሎቶችን ጥራት ለማሻሻል ለእውቀት ማመንጨትና መማር ትኩረት መስጠት ያስፈልጋል። ጥራት ያለው ክብካቤ አሰጣጥን የሚመለከቱ ትምህርቶች በስልት ተይዘው በሰነድ የተመዘገቡ እና በአገር ውስጥ እና በመካከላቸው መካፈል አለባቸው። እንደ ከፍተኛ ተላላፊ በሽታዎች ወረርሽኝ ያሉ ዋና ዋና የሕዝብ ጤና ቀውሶች ለሀገሮች ቅድሚያ የሚሰጣቸው ናቸው። የጤና ስርዓቶች መቋቋም እንዲችሉ፣ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋን ተከትሎ ከመምጣቱ በፊት የሚቀርቡ፣ የሚጠበቁ እና የተሻሻሉ የጤና አገልግሎቶችን ይፈልጋሉ።

Quality of care Overview: Quality of care is the degree to which health services for individuals and populations increase the likelihood of desired health outcomes. It is based on evidence-based professional knowledge and is critical for achieving universal health coverage. As countries commit to achieving Health for All, it is imperative to carefully consider the quality of care and health services. Quality health care can be defined in many ways but there is growing acknowledgement that quality health services should be: Effective – providing evidence-based healthcare services to those who need them; Safe – avoiding harm to people for whom the care is intended; and People-centred – providing care that responds to individual preferences, needs and values. To realize the benefits of quality health care, health services must be: Timely – reducing waiting times and sometimes harmful delays; Equitable – providing care that does not vary in quality on account of gender, ethnicity, geographic location, and socio-economic status; Integrated – providing care that makes available the full range of health services throughout the life course; Efficient – maximizing the benefit of available resources and avoiding waste. In practice: The Sustainable Development Goals urge countries to achieve Universal Health Coverage (UHC), including financial risk protection and access to quality essential health care services. However, the reality in many settings is that providing quality care remains a significant challenge, and inadequate quality results in avoidable mortality, human suffering and significant economic losses. While challenges to improving the quality of care are substantial, the need for action is clear, and many countries are making progress to build quality into their health systems. The WHO-World Bank-OECD report – Delivering quality health services – highlights the need for action across multiple stakeholders at all health system levels. The provision of quality services requires good governance; a skilled and competent health workforce that is supported and motivated; financing mechanisms that enable and encourage quality care; information systems that continuously monitor and learn to drive better care; medicines, devices and technologies that are available, safe and appropriately regulated; and accessible and well-equipped healthcare facilities. WHO, World Bank and the OECD have proposed a series of actions from key constituencies – governments, health systems, citizens and patients, and health workers – that need to work together to achieve the goal of quality health service delivery at the front line. Key messages UHC cannot be achieved without attention to quality of care in all settings including those experiencing fragility, conflict and vulnerability. Quality health services should be: effective; safe; people-centred; timely; equitable; integrated; and efficient. Improving the quality of health services requires strong national direction from governments, focused sub-national support, and action at the health facility level. Across all levels there is a need for engagement and empowerment of the communities served by the health system. National policies and strategies aimed at improving quality of care provide a strong foundation for improving quality across the health system and need to be closely aligned with broader national health policy and planning. Quality needs to be continually measured and monitored to drive improvement, which relies on accurate, timely and actionable data. Improving the quality of health services requires attention to knowledge generation and learning. Lessons on delivery of quality care should be systematically captured, documented and shared within and between countries. Major public health crises – such as outbreaks of highly infectious diseases – are a priority for countries. For health systems to be resilient, they require quality health services that are delivered prior to, maintained during, and improved upon following a public health emergency.

ingancin kulawa Bayani: Ingancin kulawa shine matakin da hidimar nan na kiwon lafiya ga daidaikun mutane da yawan jama'a ke ƙara yuwuwar sakamakon lafiyar da ake so. Ya dogara ne akan ilimin ƙwararru na tushen shaida kuma yana da mahimmanci don cimma ɗaukar kewaye duniya baki ɗaya. Kamar yadda ƙasashe suka himmatu wajen samar da lafiya ga kowa, ya zama wajibi a yi la'akari da ingancin kulawa da ayyukan kiwon lafiya a hankali. Ana iya bayyana ingantaccen kiwon lafiya ta hanyoyi da yawa amma ana samun ƙarin yarda cewa ingantaccen kiwon lafiya ya kamata su kasance: Mai tasiri - Samar da hidindimu na kiwon lafiya na tushen shaida ga waɗanda ke buƙatar su; Wanda ya dogara da mutane da kulawa ,ke amsa abubuwan da aka zaɓa, buƙatu da ƙima. Wanda ya dogara da mutane - ba da kulawa wanda ke amsa abubuwan da aka zaɓa, buƙatu da ƙima. Don gane fa'idodin ingantaccen kiwon lafiya, sabis na kiwon lafiya dole ne: Lokacin da ya dace - rage lokutan jira kuma wani lokacin jinkiri mai cutarwa; Daidaitacce - ba da kulawar da ba ta bambanta da inganci ba saboda jinsi, ƙabila, wurin yanki, da matsayin zamantakewa da tattalin arziki; Haɗe-haɗe - ba da kulawa wanda ke ba da cikakken sabis na kiwon lafiya a duk tsawon rayuwar rayuwa; Inganci - haɓaka fa'idar albarkatun da ake da su da kuma guje wa ɓarna. A aikace: Manufofin ci gaba mai dorewa sun bukaci ƙasashe su Cimma Tsarin kiwon Lafiya na Duniya (UHC), gami da kariyar haɗarin kuɗi da samun ingantacciyar aiyuka na kula da lafiya. Koyaya, gaskiyar a yawancin saitunan shine samar da ingantaccen kulawa ya kasance babban ƙalubale, kuma rashin isasshen ingancin yana haifar da mace-mace da ba za a iya gujewa ba, wahalar ɗan adam da asarar tattalin arziƙi. Duk da yake ƙalubalen inganta kulawa suna da yawa, buƙatar aiki a bayyane yake, kuma ƙasashe da yawa suna samun ci gaba don haɓaka ingantaccen tsarin kiwon lafiyar su. Rahoton WHO-Bankin Duniya - OECD sun fita da cewa :Ingantattun ayyukan kiwon lafiya - ya nuna bukatar daukar mataki a tsakanin masu ruwa da tsaki da dama a dukkan matakan tsarin kiwon lafiya. Samar da ayyuka masu inganci na bukatar shugabanci nagari; ƙwararrun ma'aikatan kiwon lafiya waɗanda ke samun tallafi da kuzari; hanyoyin ba da kuɗi waɗanda ke taimakawa da ƙarfafa kulawa mai inganci; tsarin bayanai waɗanda ke ci gaba da saka idanu da kuma samar da mafi kyawun kulawa; magunguna, na'urori da fasahohin da ake da su, amintattu kuma an tsara su yadda ya kamata; da isassun kayan aikin kiwon lafiya. WHO, Bankin Duniya da OECD sun ba da shawarar aiwatar da jerin ayyuka daga manyan mazabu - gwamnatoci, tsarin kiwon lafiya, 'yan ƙasa da marasa lafiya, da ma'aikatan kiwon lafiya - waɗanda ke buƙatar yin aiki tare don cimma burin samar da ingantaccen hidindimu na kiwon lafiya a gaba-gaba. Muhimman saƙonni Ba za a iya samun UHC ba tare da kula da ingancin kulawa a duk sassa ciki har da waɗanda ke fuskantar rauni, rikici da rauni. Ingantattun ayyukan kiwon lafiya yakamata su kasance: masu tasiri; aminci; nanu kulaw; akan lokaci; masu adalci; haɗaɗɗe; da inganci. Inganta ayuka na kiwon lafiya yana buƙatar ƙaƙƙarfan jagoranci na ƙasa daga gwamnatoci, mayar da hankali kan tallafi na ƙasa da ƙasa, da aiki a matakin cibiyoyin kiwon lafiya. A duk matakan akwai buƙatar haɗin kai da ƙarfafawa ga al'ummomin da tsarin kiwon lafiya ke aiki. Dokokin ƙasa da dabarun da suka nufi inganta kulawa na zama ƙashin bayan ingantatawa ta kowane tsarin kula da lafiya, sannan kuma a haɗe da dokokin da shirin lafiya na bai-ɗaya. Ana buƙatar ci gaba da auna inganci da saka idanu don haɓaka, wanda ya dogara da ingantattun bayanai, masu dacewa da aiki. Inganta ingancin ayuka na kiwon lafiya yana buƙatar kulawa ga haɓaka ilimi da koyo. Darussa kan isar da ingantaccen kulawa ya kamata a tattara su a cikin tsari, rubuta su kuma a raba su cikin da tsakanin ƙasashe. Manyan rikice-rikicen kiwon lafiya lafiyar jama'a - kamar ɓarkewar cututtuka masu saurin yaɗuwa - su ne fifiko ga ƙasashe. Don tsarin kiwon lafiya ya kasance mai juriya, ana buƙatar ingantattun ayyuka na kiwon lafiya waɗanda ake bayarwa kafin, kiyaye wa yayin, da haɓakawa akan bin gaggawar lafiyar jama'a.

Ubora wa huduma Muhtasari: Ubora wa utunzaji ni kiwango ambacho huduma za afya kwa watu binafsi na idadi ya watu huongeza uwezekano wa matokeo ya afya yanayotarajiwa. Inategemea maarifa ya kitaalamu yenye msingi wa ushahidi na ni muhimu kwa kufikia huduma ya afya kwa wote. Nchi zinapojitolea kufikia Afya kwa Wote, ni muhimu kuzingatia kwa makini ubora wa huduma na huduma za afya. Utunzaji bora wa afya unaweza kufafanuliwa kwa njia nyingi lakini kuna ongezeko la kukiri kwamba huduma bora za afya zinapaswa kuwa: Ufanisi - kutoa huduma za afya kulingana na ushahidi kwa wale wanaohitaji; Usalama - epuka kuwaumiza watu ambao huduma imekusudiwa; na Kuzingatia watu - kutoa huduma inayojibu matakwa ya mtu binafsi, mahitaji na maadili. Ili kufikia faida za huduma bora za afya, huduma za afya lazima ziwe: Kwa wakati - kupunguza kusubiri muda na wakati mwingine uchelewaji wa kupindukia; Usawa - kutoa huduma ambayo haitofautiani katika ubora kwa kuzingatia jinsia, kabila, eneo la kijiografia, na hali ya kijamii na kiuchumi; Imeunganishwa - kutoa huduma ambayo inafanya kupatikana kwa huduma kamili za afya katika kipindi chote cha maisha; Ufanisi - kuongeza manufaa ya rasilimali zilizopo na kuepuka upotevu. Kiutendaji: Malengo ya Maendeleo Endelevu yanahimiza nchi kufikia Huduma ya Afya kwa Wote (UHC), ikijumuisha ulinzi wa hatari za kifedha na upatikanaji wa huduma bora za afya. Hata hivyo, ukweli katika mazingira mengi ni kwamba kutoa huduma bora bado ni changamoto kubwa, na ubora duni husababisha vifo vinavyoepukika, mateso ya binadamu na hasara kubwa za kiuchumi. Ingawa changamoto za kuboresha ubora wa huduma ni kubwa, hitaji la kuchukua hatua liko wazi, na nchi nyingi zinapiga hatua kujenga ubora katika mifumo yao ya afya. Ripoti ya WHO-Benki ya Dunia-OECD - Kutoa huduma bora za afya - inaangazia hitaji la kuchukua hatua kwa washikadau wengi katika viwango vyote vya mfumo wa afya. Utoaji wa huduma bora unahitaji utawala bora; wafanyakazi wenye ujuzi na uwezo wa afya ambao wanasaidiwa na kuhamasishwa; mifumo ya kifedha inayowezesha na kuhimiza huduma bora; mifumo ya habari inayoendelea kufuatilia na kujifunza kuendesha huduma bora; dawa, vifaa na teknolojia zinazopatikana; vituo vya afya vilivyo salama na vilivyodhibitiwa ipasavyo, na vinavyofikika na vyenye vifaa vya kutosha. WHO, Benki ya Dunia na OECD wamependekeza msururu wa hatua kutoka kwa maeneo bunge muhimu - serikali, mifumo ya afya, wananchi na wagonjwa, na wafanyakazi wa afya - ambazo zinahitaji kufanya kazi pamoja ili kufikia lengo la utoaji wa huduma bora za afya katika mstari wa mbele. Ujumbe muhimu UHC haiwezi kufikiwa bila kuzingatia ubora wa huduma katika mazingira yote ikijumuisha yale yanayokabiliwa na udhaifu, migogoro na mazingira magumu. Huduma bora za afya zinapaswa kuwa: bora; salama; zinazozingatia watu; kwa wakati; usawa; kuunganishwa; na ufanisi. Kuboresha ubora wa huduma za afya kunahitaji mwelekeo dhabiti wa kitaifa kutoka kwa serikali, usaidizi wa kitaifa unaolenga, na hatua katika ngazi ya vituo vya afya. Katika ngazi zote kuna haja ya ushirikishwaji na uwezeshaji wa jamii zinazohudumiwa na mfumo wa afya. Sera na mikakati ya kitaifa inayolenga kuboresha ubora wa huduma hutoa msingi thabiti wa kuboresha ubora katika mfumo mzima wa afya na inahitaji kuwiana kwa karibu na sera na mipango ya afya ya kitaifa. Ubora unahitaji kupimwa na kufuatiliwa kila mara ili kuboresha uboreshaji, ambao unategemea data sahihi, kwa wakati unaofaa na inayoweza kutekelezeka. Kuboresha ubora wa huduma za afya kunahitaji umakini katika kuzalisha maarifa na kujifunza. Masomo juu ya utoaji wa huduma bora yanapaswa kurekodiwa kwa utaratibu, kumbukumbu na kushirikiwa ndani na kati ya nchi. Migogoro mikuu ya afya ya umma - kama vile milipuko ya magonjwa ya kuambukiza - ni kipaumbele kwa nchi. Ili mifumo ya afya iwe thabiti, inahitaji huduma bora za afya ambazo hutolewa kabla, kudumishwa wakati, na kuboreshwa baada ya dharura ya afya ya umma.

Ìtọ́jú pípéye Ìsọnísókí: Ìtọ́jú pípéye ni ìpele tí àwọn iṣẹ́ ìlera fún àwọn ẹni kọ̀ọ̀kan àti gbogbo ènìyàn ṣe mú ìlọsíwájú bá ìṣeéṣe àwọn àbájáde ìfẹ́ ìlera. Ó dá lórí ìmọ̀ àmọ́já adálórí-ẹ̀rí bẹ́ẹ̀ sì ni ó ṣe pàtàkì fún àṣeyọrí ìpèsè ìlera káríayé. Bí àwọn orílẹ̀ èdè ṣe ń farajìn fún àṣeyọrí Ìlera fún gbogbo ènìyàn, ó ṣe pàtàkì láti farabalẹ̀ ṣe àgbéyẹ̀wò ìtọ́jú àti àwọn iṣẹ́ ìlera pípéye. A lè ki ìtọ́jú ìlera pípéye ní onírúurú ọ̀nà ṣùgbọ́n ìgbèrú ìfọwọ́sí pé àwọn iṣẹ́ ìlera tí ó dára gbọ́dọ̀ ní: Ìmúnádóko - ìpèsè àwọn iṣẹ́ ìlera adálórí-ẹ̀rí fún àwọn tí wọ́n nílò wọn.; Ààbò - yiyago fún ìpalára sí àwọn ènìyàn tí ìtọ́jú wà fún; àti Adálórí-ènìyàn - ìpèsè ìtọ́jú tí yóò fèsì sí àwọn àlàkalẹ̀, àìní àti ẹ̀tọ́ àwọn ènìyàn. Láti rí àwọn àǹfààní ìtọ́jú ìlera,l dídára, àwọn iṣẹ́ ìlera gbọ́dọ̀: Àsìkò - ṣíṣe àdínkù àsìkò ìdúró àti nígbà mìíràn àwọn ìdádúró tí wọ́n léwu.; Ìṣedéédé - ìpèsè ìtọ́jú tí kì í yàtọ̀ ní dídára lórí àsùnwọ̀n ìjákọ̀jábo, ẹ̀yà, ipò agbègbè, àti ipò ọrọ̀ ajé-àwùjọ.; Àṣepọ̀ - ìpèsè ìtọ́jú tí ó ń pèsè àwọn iṣẹ́ ìlera onírúurú káàkiri gbogbo agbọn ayé.; Ìmúnádóko - àmúlò àǹfààní àwọn irinṣẹ́ tí wọ́n wà àti yíyàgò fún ifiṣòfò. Ní ìṣe: Àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése rọ àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àṣeyọrí Ìpèsè Ìlera Àgbáyé (UHC), dórí ààbò ewu ìṣúná àti àǹfààní sí àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú ìlera dídára pàtàkì. Àmọ́ sá, òtítọ́ ní ọ̀pọ̀ àwọn ibùdó ni pé pípèsè ìtọ́jú pípéye sì jẹ́ ìṣòro pàtàkì, àti àwọn àbájáde tí kò tó lórí àwọn ikú tí wọ́n ṣe é dènà, ìnira ọmọnìyàn àti àwọn àdánù ọrọ̀ ajé pàtàkì. Nígbà tí àwọn ìdojúkọ láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìtọ́jú pípéye ṣe pàtàkì, ó hàn pé ìṣe ṣe pàtàkì, bẹ́ẹ̀ sì ni ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè ń tẹ̀síwájú láti ṣe àgbékalẹ̀ àbùdá pípéye sínú àwọn ètò ìlera wọn. Àbọ̀ WHO-Word Bank-OECD - Ìpèsè àwọn iṣẹ́ ìlera pípéye –sọ nípa pàtàkì ìṣe fún àwọn onírúurú èèkàn káàkiri gbogbo ìpele ètò ìlera. Ìpèsè àwọn iṣẹ́ pípéye pè fún ìjọba rere; àjọ òṣìṣẹ́ onímọ̀-ọ́nṣe tí wọ́n dáńgájíá tí wọ́n ní àtìlẹ́yìn àti ìwúrí; àwọn ọgbọ́n ìṣúná tí ó fààyè gba àti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìtọ́jú pípéye; àwọn ètò ìròyìn tí wọ́n ń tẹ̀síwájú láti mójútó àti kọ́ nípa ìtẹ̀síwájú àgbékalẹ̀ ìtọ́jú pípéye; àwọn òògùn, irinṣẹ́ àti ìmọ̀ ẹ̀rọ tí wọ́n wà ní àrọ́wọ́tó, ní ààbò tí wọn sì ní ètò; àti àwọn èròjà ìtọ́jú ìlera tí wọ́n wà ní àrọ́wọ́tó pẹ̀lú irinṣẹ́ tí ó tó. WHO, World Bank àti OECD ti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn onírúurú abala iṣẹ́ láti àwọn agbègbè pàtàkì – àwọn ìjọba, ètò ìlera, ará ìlú àti aláìsàn, àti àwọn òṣìṣẹ́ ìlera – tí wọ́n nílò láti ṣiṣẹ́ láti ṣe àṣeyọrí ṣíṣe àgbékalẹ̀ àfojúsùn ìlera pípéye ní ibi tí ewu pọ̀ sí. Àwọn ọ̀rọ̀ pàtàkì UHC kò lè jẹ́ àṣeyọrí láìsí àkíyèsí sí ìtọ́jú pípéye ní gbogbo àwọn ibùdó àti àwọn tí wọ́n ń ní ìrírí àìlágbára, ìjà àti ewu. Àwọn iṣẹ́ ìlera pípéye gbọ́dọ̀: múnádóko; ní ààbò; adálórí-ènìyàn; jẹ́ ṣíṣe ní àsìkò; dọ́gba; àṣepọ̀; àti kájúẹ́. Mímú ìlọsíwájú bá àwọn iṣẹ́ ìlera pípéye pè fún ìdarí orílẹ̀ èdè tí ó lágbára láti ọwọ́ ìjọba, àfojúsùn. Káàkiri gbogbo ìpele a nílò Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti àtìlẹ́yìn àwọn àwùjọ tí ètò ìlera ń pèsè fún. Àwọn ìlànà àti ọgbọ́n àgbékalẹ̀ fún ìlọsíwájú ìlera pípéye pèsè ìpìlẹ̀ alágbára fún ìpéye yíká ètò ìlera àti ìdí láti ṣe àjọṣepọ̀ pẹ̀lú ìlànà à á tẹ̀lé ìlera orílẹ̀ èdè àti ètò gbòòrò. Àwọn àìní pípéye gbọ́dọ̀ di wíwọ̀n àti ṣíṣe àmójútó lóorekóòrè láti mú ìlọsíwájú wà, èyí tí ó gbáralé àwọn ìwífun-àlàyé pípé, lójú ọjọ́ àti aṣeéṣe. Mímú ìlọsíwájú bá àwọn iṣẹ́ ìlera pípéye pè fún àkíyèsí sí ìṣẹ̀dá ìmọ̀ àti ẹ̀kọ́ kíkọ̀. Àwọn ẹ̀kọ́ lórí ìpèsè ìtọ́jú pípéye ní láti jẹ́ àfọgbọ́n gbé kalẹ̀, kọ sílẹ̀ àti pín ká láàrin àti nínú àwọn orílẹ̀ èdè. Àwọn ìṣòro ńlá ìlera àwùjọ - bí ìbújáde awon àrùn tí wọ́n máa ń ràn gan-an - jẹ́ pàtàkì fún àwọn orílẹ̀ èdè. Fún àwọn ètò láti ní agbára, wọ́n nílò àwọn iṣẹ́ ìlera pípéye tí wọ́n gbé kalẹ̀ síwájú, ṣe àkóso lásìkò, àti ìlọsíwájú lórí wọn lẹ́yìn pàjáwìrì ìlera àwùjọ kan.

Ikhwalithi yokunakekelwa Uhlolojikelele: Izinga lokunakekelwa izinga izinsizakalo zezempilo zabantu ngabanye kanye nenani labantu ezikhulisa ngalo amathuba okuba nemiphumela yezempilo efiselekayo. Isekelwe olwazini lochwepheshe olusekelwe ebufakazini futhi ibalulekile ekuzuzeni ukuhlinzekwa kwezempilo kwendawo yonke. Njengoba amazwe ezibophezela ekuzuzeni i-Health for All, kubalulekile ukucabangela ngokucophelela ikhwalithi yokunakekelwa kanye nezinsizakalo zezempilo. Ukunakekelwa kwezempilo okuseqophelweni eliphezulu kungachazwa ngezindlela eziningi kodwa kuyakhula ukuvuma ukuthi izinsizakalo zezempilo ezisezingeni kufanele zibe: Okusebenzayo - ukuhlinzeka ngezinsizakalo zokunakekelwa kwezempilo ezisekelwe ebufakazini kulabo abazidingayo; Kuphephile - ukugwema ukulimala kubantu okuhloswe bona ukunakekelwa; futhi Okugxiliswe kubantu - ukuhlinzeka ngokunakekelwa okusabela kulokho okuthandwayo komuntu ngamunye, izidingo kanye namagugu. Ukuze uthole izinzuzo zokunakekelwa kwezempilo okuseqophelweni eliphezulu, izinsiza zezempilo kumele zibe: Ngesikhathi - ukunciphisa izikhathi zokulinda futhi ngezinye izikhathi ukubambezeleka okulimazayo; Kuyalingana - ukuhlinzeka ngokunakekelwa okungahlukani ngekhwalithi ngenxa yobulili, ubuzwe, indawo, kanye nesimo senhlalo-mnotho; Okudidiyelwe - ukuhlinzeka ngokunakekelwa okwenza kutholakale uhla olugcwele lwezinsizakalo zezempilo phakathi nenkambo yokuphila; Isebenza kahle - ukwandisa inzuzo yezinsiza ezikhona kanye nokugwema ukumosha. Empeleni: Imigomo Yentuthuko Esimeme ikhuthaza amazwe ukuthi afinyelele I-Universal Health Coverage (UHC), okuhlanganisa ukuvikelwa kwengozi yezezimali kanye nokufinyelela ezinsizeni zokunakekelwa kwezempilo ezibalulekile. Kodwa ke, iqiniso ezimweni eziningi liwukuthi ukunikeza ukunakekelwa kwekhwalithi kuseyinselele enkulu, futhi ikhwalithi enganele iphumela ekufeni okungagwemeka, ukuhlupheka kwabantu kanye nokulahlekelwa okukhulu kwezomnotho. Nakuba izinselele zokuthuthukisa izinga lokunakekelwa zinkulu, isidingo sokuthatha isinyathelo sicacile, futhi amazwe amaningi enza inqubekelaphambili yokwakha ikhwalithi ezinhlelweni zawo zezempilo. Umbiko weWHO-World Bank-OECD - Ukuletha izinsizakalo zezempilo ezisezingeni eliphezulu - ugqamisa isidingo sokuthatha isinyathelo kubo bonke ababambiqhaza abaningi kuwo wonke amazinga esistimu yezempilo. Ukuhlinzekwa kwezinsizakalo ezisezingeni eliphezulu kudinga ukubusa okuhle; abasebenzi bezempilo abanamakhono nabanekhono abasekelwayo nabagqugquzelwayo; izindlela zokuxhasa ngezimali ezenza futhi zikhuthaze ukunakekelwa kwekhwalithi; amasistimu olwazi ahlala eqapha futhi efunda ukushayela ukunakekelwa okungcono; imithi, izinto ezisetshenziswayo kanye nobuchwepheshe obukhona, obuphephile futhi obulawulwa ngendlela efanele; kanye nezindawo zokunakekelwa kwezempilo ezifinyelelekayo nezinazo zonke izidingo. IWHO, iBhange Lomhlaba kanye ne-OECD bahlongoze uchungechunge lwezinyathelo ezivela ezifundeni ezibalulekile - ohulumeni, izinhlelo zezempilo, izakhamizi neziguli, kanye nabasebenzi bezempilo - okudingeka basebenzisane ukuze kuzuzwe umgomo wokulethwa kwezinsizakalo zezempilo eziseqhulwini. Imilayezo engukhiye I-UHC ayikwazi ukufezwa ngaphandle kokunaka ikhwalithi yokunakekelwa kuzo zonke izilungiselelo ezihlanganisa lezo ezibuthakathaka, ukungqubuzana nokuba sengozini. Izinsizakalo zezempilo ezisezingeni eliphezulu kufanele zibe: zisebenze kahle; iphephile; kugxile kubantu; ngesikhathi; kuyalingana; okuhlanganisiwe; futhi ngempumelelo. Ukuthuthukisa ikhwalithi yezinsizakalo zezempilo kudinga isiqondiso esiqinile sikazwelonke esivela kohulumeni, ukusekelwa okugxilile kuzwelonke, kanye nokwenza okuthile ezingeni lezikhungo zezempilo. Kuwo wonke amazinga kunesidingo sokuxoxisana nokufukulwa kwemiphakathi ehlinzekwa wuhlelo lwezempilo. Izinqubomgomo zikazwelonke namasu okuhloswe ngawo ukwenza ngcono izinga lokunakekelwa ahlinzeka ngesisekelo esiqinile sokwenza ngcono ikhwalithi kulo lonke uhlelo lwezempilo futhi kudingeka ahambisane eduze nenqubomgomo ebanzi yezempilo kazwelonke nokuhlela. Ikhwalithi idinga ukukalwa ngokuqhubekayo futhi iqashwe ukuze kuthuthukiswe ukuthuthukiswa, okuncike kudatha enembile, efika ngesikhathi kanye nengasetshenzwa. Ukuthuthukisa ikhwalithi yezinsizakalo zezempilo kudinga ukunakwa kokukhiqizwa kolwazi nokufunda. Izifundo zokulethwa kokunakekelwa kwekhwalithi kufanele zithwetshulwe ngendlela ehlelekile, zibhalwe phansi futhi kwabelwane ngazo ngaphakathi naphakathi kwamazwe. Izinkinga ezinkulu zezempilo zomphakathi - njengokuqubuka kwezifo ezithathelanayo kakhulu - zibaluleke kakhulu emazweni. Ukuze amasistimu ezempilo akwazi ukuqina, adinga izinsizakalo zezempilo ezisezingeni eliphezulu ezilethwa ngaphambi, zigcinwe ngesikhathi, futhi zithuthukiswe ngemva kokulandela isimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi.

የጨረር ድንገተኛ አደጋዎች አጠቃላይ እይታ፡ የጨረር ድንገተኛ አደጋዎች የሬዲዮ-ኑክሌር አደጋን ወይም በሰው ህይወት፣ ጤና፣ ንብረት ወይም አካባቢ ላይ የሚያስከትሉትን አሉታዊ መዘዞች ለመከላከል አፋጣኝ እርምጃ የሚያስፈልጋቸው መደበኛ ያልሆኑ ሁኔታዎች ወይም ክስተቶች ናቸው። የኑክሌር ድንገተኛ አደጋዎች በኒውክሌር ሰንሰለት ምላሽ ወይም በሰንሰለት ምላሽ ምርቶች መበስበስ (ለምሳሌ የኑክሌር ኃይል ማመንጫ አደጋዎች እንደ ቼርኖቤል እና ፉኩሺማ ያሉ አደጋዎች) የሚመጣውን ኃይል መለቀቅን ያካትታሉ። የሬዲዮሎጂ ድንገተኛ አደጋዎች ከሬዲዮአክቲቭ ምንጭ የሚመጣ የጨረር ተጋላጭነትን የሚያካትቱ ሁኔታዎች ናቸው። የአደጋ ጊዜ ሁኔታው ምንም ይሁን ምን, "የጨረር ድንገተኛ አደጋ" የሚለው ቃል ብዙውን ጊዜ ጥቅም ላይ ይውላል። የጨረር ድንገተኛ አደጋዎች በኢንዱስትሪ ፣ በሕክምና ወይም በምርምር መተግበሪያ ወቅት የራዲዮአክቲቭ ምንጮችን አላግባብ በመጠቀማቸው ፣ ከቁጥጥር ውጭ ለሆኑ (የተተዉ ፣ የጠፉ ወይም የተሰረቁ) የጨረር ምንጮች በአጋጣሚ መጋለጥ ፣ ራዲዮአክቲቭ ቁሶች በሚጓጓዙበት ጊዜ አደጋዎች ፣ ግን ከተለመደው ድንገተኛ አደጋዎች( እሳት ወይም የኬሚካል ንጥረ ነገሮች መለቀቅ)፣ የተፈጥሮ አደጋዎች፣ ወታደራዊ ግጭቶች ወይም የጨረር ምንጮችን የሚያካትቱ ተንኰል አዘል ድርጊቶች ጋር ሊጣመሩ ይችላሉ። ተፅዕኖ፡ የጨረር ድንገተኛ አደጋዎች በሰው ጤና እና አካባቢ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ። እንደ ሁኔታው ፣ የአደጋው መጠን ፣ የጨረር አይነት እና የተጋላጭነት ጊዜ ፣ የተጋላጭነት መንገድ (ውጫዊ ፣ ውስጣዊ ወይም ጥምር) ፣ የመከላከያ እርምጃዎች መገኘት እና ወቅታዊነት ፣ እንዲሁም የግለሰባዊ ባህሪዎች ላይ በመመርኮዝ ተፅእኖው በእጅጉ ይለያያል። እንዲሁም የተጋለጠው ሰው ( ዕድሜ፣ ጾታ፣መሰረታዊ የጤና ሁኔታ)። በዚህ ምክንያት ሰዎች ምንም ዓይነት ክሊኒካዊ መገለጫዎችን የማያስከትሉ በጣም ዝቅተኛ መጠን ያላቸው የጨረር መጠን ጀምሮ እስከ ከፍተኛ መጠን የጨረር ጉዳት (ለምሳሌ “የአካል ክፍል ምላሽ”) ወይም ለሞት ሊዳርጉ ይችላሉ። ከጨረር መጠን ጋር የጤንነት ተፅእኖ ይጨምራል። በኒውክሌር ተከላ ላይ የሚሰሩ ሰራተኞች፣ የመጀመሪያ ምላሽ ሰጪዎች እና የእሳት አደጋ ተከላካዮች ለጨረር ከመጠን በላይ የመጋለጥ እና የጨረር ጉዳቶችን የመቀበል ዕድላቸው ከፍተኛ ነው።ነገር ግን በአብዛኛዎቹ የኑክሌር ድንገተኛ አደጋዎች ለተጎዱ ሰዎች ፣ የጨረር ቀጥተኛ ተጽእኖ ነው። በተጨማሪም፣ ለጨረር ድንገተኛ አደጋ ምላሽ በመስጠት የሚተገበሩ አስቸኳይ የመከላከያ እርምጃዎች፣ ለምሳሌ ከተበከሉ አካባቢዎች መጠለያ፣ መልቀቅ፣ ወይም መልሶ ማቋቋም፣ በአገር ውስጥ የሚመረቱ የምግብ ሸቀጦች ላይ በአጠቃላይ ገደቦች ማድረግ ወዘተ።በአጠቃላይ በተጨማሪም በሰዎች ሕይወት እና በአጠቃላይ በህብረተሰቡ ላይ አሉታዊ ማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ ተጽዕኖ ሊያስከትል ይችላል። መኖሪያ ቤትና ሥራ ማጣት፣ መደበኛ የጤና እንክብካቤ ማግኘት አለመቻል፣ የተፈናቃዮችን ስም ማጥፋት እና ሌሎች መሰናክሎች በሰዎች ጤንነት ላይ በከባድ ውጥረት፣ ጭንቀት፣ ድካም፣ ድብርት እና ሌሎች የአዕምሮ ጤንነት እና ሥነ-ልቦናዊ መዘዞች ላይ ተጨማሪ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ በኑክሌር አደጋ ወይም በራዲዮሎጂካል ድንገተኛ አደጋ ጉዳይ ላይ የእርዳታ ስምምነት ሙሉ አካል እንደመሆኖ፣ የዓለም ጤና ድርጅት በሕዝብ ጤና እርምጃዎች እና በሕክምና ርምጃዎች ላይ የቴክኒክ ድጋፍ እና ምክር የመስጠት ሥልጣን አለው። የ አይኤኢኤ ለኮንቬንሽኑ እና ከ 20 በላይ ዓለም አቀፍ ድርጅቶችን የሚያሰባስበው የሬዲዮሎጂ እና የኑክሌር ድንገተኛ አደጋዎች ወኪል ድርጅት-አቀፍ ኰሚቴ(አይክሬን) ለጨረር ድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነት እና ምላሽ ለመስጠት ሥራቸውን ለማስተባበር ያቀርባል። የአይኤሲርኤንኢ አባል ድርጅቶች ሚናዎች በዓለም አቀፍ ድርጅቶች የጋራ የጨረር ድንገተኛ አደጋ አያያዝ እቅድ ውስጥ ተገልጸዋል። በነዚህ ስምምነቶች ስር የተሰጠውን ተልዕኮ ለመወጣት፣ የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ. በ1987 የጨረር ድንገተኛ ህክምና ዝግጁነት እና እርዳታ መረብ (ራምፓን) ለጨረር ድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነትን ለማሳደግ እና የጤና ባለስልጣኖችን በህክምና እና በህብረተሰብ ጤና ምላሽ ላይ የጨረር ድንገተኛ አደጋ ሲያጋጥም ለመምከር እ.ኤ.አ. በ1987 አቋቋመ። አውታረ መረቡ የአለም ጤና ድርጅት የአቅም ግንባታ ስራዎችን በአባል ሀገራት ተግባራዊ ለማድረግ እና የጨረር ድንገተኛ አደጋዎች ሲያጋጥም ቴክኒካል ድጋፍ ለመስጠት የሚረዳ መሳሪያ ነው። በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት ባዮዶዝ ኔት የተባለ ዓለም አቀፋዊ የሳይቶጄኔቲክ ቤተ ሙከራ መረብ እ.ኤ.አ. በ2008 የተቋቋመ ሲሆን የአባል ሃገራት የተፈጥሮ ሳይንስ ዶዚሜትሪ አቅም በጅምላ ለሚከሰት የጨረር አደጋ ዝግጁነትን ለመደገፍ ነው።

Radiation emergencies Overview: Radiation emergencies are non-routine situations or events that require a prompt action to mitigate a radio-nuclear hazard or its adverse consequences for human life, health, property or the environment. Nuclear emergencies involve release of the energy resulting from a nuclear chain reaction or from the decay of the products of chain reaction (e.g. nuclear power plant accidents such as Chernobyl and Fukushima accidents). Radiological emergencies are situations involving a radiation exposure from a radioactive source. When referring to an emergency situation regardless of its type, “radiation emergency” term is often used. Radiation emergencies may result from misuse of radioactive sources during industrial, medical or research applications, accidental exposure to uncontrolled (abandoned, lost or stolen) radiation sources, accidents during transport of radioactive materials, but also can be combined with conventional emergencies (a fire or a release of chemical substances), natural disasters, military conflicts, or malicious acts involving radiation sources. Impact: Radiation emergencies can greatly impact human health and the environment. The impact will vary considerably, depending on the scenario, scale of the emergency, type of radiation and exposure duration, the pathway of the exposure (external, internal, or combined), availability and timeliness of countermeasures, as well as individual characteristics of the exposed person (age, gender, underlying state of health). As a result, people may be exposed to radiation levels ranging from very low doses not resulting in any clinical manifestations of such exposure, to higher doses which may cause radiation injuries (a.k.a. “tissue reactions”) or even be fatal. The risk of health effects increases with the radiation dose. Workers at nuclear installations, first responders and fire-fighters are at higher risk of being over-exposed to radiation and receiving radiation injures, whereas, for the majority of people affected by the consequences of a nuclear emergency, it will be unlikely to suffer the direct impact of radiation. In addition, urgent protective actions implemented in response to a radiation emergency, such as sheltering, evacuation, or resettling from contaminated areas, restrictions on locally produced foodstuffs etc. may also lead to negative socio-economic impact on the human lives and the society as a whole. Losing homes and jobs, lack of access to a regular health care, stigmatization of evacuees and other hardship may further impact people’s health through severe stress, anxiety, fatigue, depression, and other mental health and psychosocial consequences. WHO Response As a full party to the Convention on Assistance in the Case of a Nuclear Accident or Radiological Emergency, WHO has a mandate to provide technical assistance and advice on public health measures and medical countermeasures. The IAEA provides Secretariat for the Convention and for the Inter-Agency Committee for Radiological and Nuclear Emergencies (IACRNE) that brings together more than 20 international organizations for coordination of their work on preparedness and response to radiation emergencies. The roles of IACRNE member organizations are described in the Joint Radiation Emergency Management Plan of the International Organizations. To fulfill its mandate under these Conventions, WHO established in 1987 the Radiation Emergency Medical Preparedness and Assistance Network (REMPAN) to enhance preparedness for radiation emergencies and to advise health authorities on medical and public health response in the event of a radiation emergency. The Network is WHO’s technical arm for implementing capacity building activities in member states and for providing technical assistance in case of radiation emergencies. In addition, a global network of cytogenetic laboratories WHO BioDoseNet was set up in 2008 to support biological dosimetry capacity of member states readiness for a mass-casualty type of a radiation emergency.

Yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan cutar Taƙaitawa: Yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan iya cutarwa lokuta ne da ba kasafai ake samun su ba da suke buƙatar matakin gaggawa domin rage illar haske na nukiliya a kan rayuwar ɗan'adam da lafiya da dukiya ko kuma muhalli. Yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan iya cutarwa ya ƙunshi fitar makamashin nukiliya ko kuma daga reɓewar gubar makamashin nukiliya(Misali Tashar wuta mai aki da makamashin nukiliya kamar haɗarin Chernobyl da Fukushima). Yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan cutar lokuta ne da ake samun bayyanar tartsatsin haske daga ruɓewar abubuwa. A yayain da ake magana a kan yanayin da ka iya samun haɗura ba tare da la'akari da nau'inta ba, yawanci ana amfani da yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan cutar . Yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan cutar kan iya samuwa a sakamakon rashin amfani da hanyoyin samar da makamashi da ba su dace ba a masana'anta ko wajen samar da magani ko yayin bincike, yuwuwar aukuwar haɗura daga hanyoyin samar da makamashin da ba za a iya juya su ba da haɗari a yayin tafiyar tartsatsin hasken, amma kuma zai iya haɗuwa da yanayin cutarwa na yau da kullum (kamawar wuta da fitar wani sinadari) da annoba ta halicci da faɗan soji. Tasiri:Yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan cutar ka iya yin tasiri a kan lafiyar ɗan'adam sosai. Tasirin ka iya bambanta sosai, ya danganta da yanayin da girman haɗarin da nau'in tartsatsin da kuma tsawon lokacin ya fita da hanyar fitar (ta ciki ko ta waje ko kuma gaba ɗaya) da lokacin da aka ɗauki mataki da kuma yanayin mutum (shekara, jinsi da kuma yanayin lafiya). A sakamakon haka. mutane kan fuskanci matakai daban-daban na tartsatsin haske, wanda ya haɗa da kaɗan da ba ya haifar da wata cuta da kuma mai yawa wanda ka iya haifar da raunukan tartsatsin haske ko ma mummunan rauni. Barazana ga lafiya kan ƙaru bisa ga yawan yadda aka fuskanci tartsatsin hasken. Ma'aikata a wurin da ake ta'ammali da nukilya, masu ta'ammali da shi na farko da masu kashe gobara su ne kan gaba wajen fuskantar tartsatsi fiye da ƙima da kuma samun rauni daga tartsatsin, inda mafi akasarin mutane abin ke biyo baya na barazanar nukiliya kan shafe su, zai yi wuya tartsatsin ya yi tasiri a kansu kai-tsaye. Haka kuma, matakan kariya na gaggawa da aka ɗauka a yayin da aka fuskanci barazanar cutarwa daga tartsatsin harske, kamar samar da wurin zama da kwashe mutane ko sake wurin zama daga wurin da ya gurɓata da rage samar da kayan abincin da ake yi a gida da sauaransu ka iya shawon kan al'amarin. Rasa muhalli da aikin yi da kasa kaiwa ga kulawa da lafiya a-kai-a-kai da aibun da ke tattare da waɗanda aka ceto da sauran wahalhalu ka iya ƙara yin tasiri a kan lafiyar al'umma ta hanyar wahala da tsoro da gajiya da damuwa da sauran matsalolin na tunani da zamantakewa. Matakan Hukumar Lafiya ta Duniya A matsayinta na cikakkiyar mamba a Gangamin Taimako Idan an Samu Hatsarin Nukiliya ko yanaye-yanayen da tartsatsin haske kan cutar, Hukumar Lafiya ta Duniya na da alhakin samar taimako na fasaha da shawara a kan matakan kula da lafiyar al'umma. IAEA ta samar wa Gangami da Gamayyarkwamitin hukumomin kula da yanaye-yanaye da tartsatsin haske kan cutar hedikwata (IACRNE), wadda game kan ƙungiyoyin duniya 20 domin duba ayyukansu a kan shiri da kuma ɗaukar mataki a kan irin cutarwar da tartsatsin wuta ke haifarwa. Rawar da mabobin ƙungiyoyin za su taka an bayyana su a Shirin Kula da Cutarwar na Haɗin gwiwar ƙungiyoyin duniya. Domin sauke nauyinta a wannan gangami, Hukumar Lafiya ta Duniya ta kafa Hukumar Samar da Tallafi da shiri a kan cutarwar tartsatsin haske a 1987, da nufin ƙara shiri a kan kula da irin cutarwar tartsatsin wuta da kuma ba wa hukumomin lafiya shawara a kan magani da kuma matakan kula da lafiya a yayin da aka samu barazanar cutarwa daga tartsatsin wuta. Hukumar ita ce manufar Hukumar Lafiya ta Duniya wajen aiwatar da aikace-aikace a mambobin jihohi domin samar da tallafi na fasaha a yayin da aka samu barazanar cutarwa daga tartsatsin haske. Daɗin daɗawa, an assasa wata haɗakar ɗakunan gwaje-gwajen ƙwayoyin halitta na Hukumar WHO, BioDoseNet, a shekarar 2008 don tallafawa ƙarfin shirin ƙasashe membobinta wajen shawo kan lamarin gaggawa na illar radiation da ya rutsa da mutane da yawa.

Dharura za mionzi Muhtasari: Dharura za mionzi ni hali au matukio yasiyo ya kawaida ambayo yanahitaji hatua ya haraka ili kupunguza hatari ya nyuklia ya redio au matokeo yake mabaya kwa maisha ya binadamu, afya, mali au mazingira. Dharura za nyuklia zinahusisha kutolewa kwa nishati inayotokana na athari ya msururu wa nyuklia au kuoza kwa bidhaa za mmenyuko wa mnyororo (k.m. ajali za mitambo ya nyuklia kama vile ajali za Chernobyl na Fukushima). Dharura za radiolojia ni hali zinazohusisha mfiduo wa mionzi kutoka kwa chanzo cha mionzi. Wakati wa kutaja hali ya dharura bila kujali aina yake, neno "dharura ya mionzi" hutumiwa mara nyingi. Dharura za mionzi zinaweza kutokana na matumizi mabaya ya vyanzo vya mionzi wakati wa maombi ya viwandani, matibabu au utafiti, mfiduo kwa bahati mbaya kwa vyanzo vya mionzi visivyodhibitiwa (vilivyoachwa, vilivyopotea au vilivyoibiwa), ajali wakati wa usafirishaji wa vifaa vya mionzi, lakini pia inaweza kuunganishwa na dharura za kawaida (moto au kutolewa kwa dutu za kemikali), majanga ya asili, migogoro ya kijeshi, au vitendo vibaya vinavyohusisha vyanzo vya mionzi. Athari: Dharura za mionzi zinaweza kuathiri sana afya ya binadamu na mazingira. Athari itatofautiana kwa kiasi kikubwa, kulingana na mazingira, ukubwa wa dharura, aina ya mionzi na muda wa mfiduo, njia ya mfiduo (nje, ndani, au pamoja), upatikanaji na wakati wa hatua za kupinga, pamoja na sifa za mtu binafsi aliye wazi (umri, jinsia, hali ya msingi ya afya). Kwa sababu hiyo, watu wanaweza kukabiliwa na viwango vya mionzi kuanzia kiwango cha chini sana kisichosababisha udhihirisho wowote wa kliniki wa kukaribiana kama hivyo, hadi viwango vya juu zaidi ambavyo vinaweza kusababisha majeraha ya mionzi (a.k.a. "athari za tishu") au hata kusababisha kifo. Hatari ya athari za kiafya huongezeka kwa kipimo cha mionzi. Wafanyikazi katika mitambo ya nyuklia, waokoaji wa kwanza na wazima moto wako katika hatari kubwa ya kuathiriwa na mionzi na kupata majeraha ya mionzi, ambapo, kwa watu wengi walioathiriwa na matokeo ya dharura ya nyuklia, haitawezekana kuteseka athari ya moja kwa moja ya mionzi. Kwa kuongezea, hatua za dharura za ulinzi zinazotekelezwa katika kukabiliana na dharura ya mionzi, kama vile makazi, uhamishaji, au makazi kutoka kwa maeneo yaliyochafuliwa, vizuizi vya vyakula vinavyozalishwa nchini n.k. vinaweza pia kusababisha athari mbaya za kijamii na kiuchumi kwa maisha ya binadamu na jamii kwa ujumla. Kupoteza nyumba na kazi, ukosefu wa huduma za afya za kawaida, unyanyapaa wa waliohamishwa na matatizo mengine yanaweza kuathiri zaidi afya ya watu kupitia dhiki kali, wasiwasi, uchovu, mfadhaiko, na matokeo mengine ya afya ya akili na kisaikolojia. Jibu la WHO Kama mshirika kamili wa Mkataba wa Usaidizi Katika Kesi ya Ajali ya Nyuklia au Dharura ya Radiolojia, WHO ina jukumu la kutoa usaidizi wa kiufundi na ushauri kuhusu hatua za afya ya umma na hatua za kukabiliana na matibabu. IAEA inatoa Sekretarieti ya Mkataba na kwa Kamati ya Mashirika ya Kimataifa ya Dharura za Mionzi na Nyuklia (IACRNE) ambayo huleta pamoja zaidi ya mashirika 20 ya kimataifa kwa ajili ya kuratibu kazi yao ya kujiandaa na kukabiliana na dharura za mionzi. Majukumu ya mashirika wanachama wa IACRNE yamefafanuliwa katika Mpango wa Pamoja wa Kudhibiti Dharura ya Mionzi ya Mashirika ya Kimataifa. Ili kutimiza wajibu wake chini ya Mikataba hii, WHO ilianzisha mwaka wa 1987 Mtandao wa Maandalizi ya Matibabu ya Dharura ya Mionzi na Usaidizi (REMPAN) ili kuimarisha utayari wa dharura za mionzi na kushauri mamlaka za afya kuhusu mwitikio wa matibabu na afya ya umma katika tukio la dharura ya mionzi. Mtandao ni tawi la kiufundi la WHO kwa kutekeleza shughuli za kujenga uwezo katika nchi wanachama na kwa kutoa usaidizi wa kiufundi katika kesi ya dharura ya mionzi. Kwa kuongeza, mtandao wa kimataifa wa maabara za cytogenetic WHO BioDoseNet ilianzishwa mnamo mwaka 2008 ili kusaidia uwezo wa dosimetry ya kibiolojia ya mataifa wanachama utayari wa aina ya majeruhi wa wingi wa dharura ya mionzi.

Àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ Ìsọnísókí: Àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ kì í ṣe kì í ṣe àwọn ipò tàbí ìṣẹ̀lẹ̀ déédéé tí wọ́n nílò ìṣe ayákánkán láti ṣe àdínkù ewu ìfẹ́wẹ́lẹ́ gígùn tàbí àwọn àyọrísí ńlá rẹ̀ fún ìgbésí ayé ènìyàn, ìlera, dúkìá tàbí àyíká. Àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ ní í ṣe pẹ̀lú ìtúsílẹ̀ agbára èyí tí ó wáyé láti ara èsì ẹ̀wọ́n ìfẹ́wẹ́lẹ́ tàbí láti ara jíjẹrà àwọn èròjà èsì ẹ̀wọ́n (f.a. ìjàm̀bá ilé iṣẹ́ agbára aṣẹ́wẹ́lẹ́ bí ìjàm̀bá Kẹ́nóbíìlì àti Fùkùṣímà). Àwọn pàjáwìrì ìfẹ̀rọṣàyẹ̀wò-àìsàn ni àwọn ipò tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú ìfaragbá ìfẹ́wẹ́lẹ́ láti ara èròjà ìfẹ́wẹ́lẹ́. Nígbà tí a bá ń sọ nípa ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì irúfẹ́ èyíkéyìí tí ìbáà jẹ́, "pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́" ni ọ̀rọ̀ tí a sáábà máa ń lò. Àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ lè wáyé láti ara àsìlò àwọn orísun ìfẹ́wẹ́lẹ́ lásìkò ìpèsè ilé iṣẹ́, ìlò ìṣègùn tàbí ìwádìí, ìfaragbá èèsì sí àwọn orísun ìfẹ́wẹ́lẹ́ tí kò ní àkóso (àyẹ̀tì, tí wọ́n sọnù tàbí jí), ìjàm̀bá lásìkò ìgbòkègbodò àwọn èròjà ìfẹ́wẹ́lẹ́, ṣùgbọ́n ó tún lè papọ̀ pẹ̀lú àwọn ìjàm̀bá tí wọ́n wọ́pọ̀ mìíràn (iná tàbí ìtúsílẹ̀ àwọn èròjà kẹ́míkà), àwọn àjálù àìtọọ́dá, ìjà ológun, tàbí iṣẹ́ ibi tí ó ní í ṣe pẹ̀lú orísun ìfẹ́wẹ́lẹ́. Ipa: Àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ lè nípa ńlá lórí ìlera ènìyàn àti àyíká. Ipa náà yóò yàtọ̀ síra, èyí lè dá lórí ìṣẹ̀lẹ̀, ìwọ̀n pàjáwìrì, irú ìfẹ́wẹ́lẹ́ àti àsìkò ìfaragbá, ọ̀nà ìfaragbá (àtità, àtinú, tàbí àpapọ̀), ìwà àti ìṣedéédé òté ìgbógunti, àti àwọn àbùdá ènìyàn tí ó faragbá (ọjọ́ orí, ìjákọ̀jábo, ipò ìlera). Nítorí ìdí èyí, àwọn èèyàn lè faragbá àwọn ìpele ìfẹ́wẹ́lẹ́ láti orí àwọn ìwọ̀n pínnísín tí kò ní yọrí sí àìsàn èyíkéyìí nítorí ìfaragbá bẹ́ẹ̀, dórí àwọn ìwọ̀n ńlá tí wọ́n lè fa ìfarapa ìfẹ́wẹ́lẹ́ (tí a tún mọ̀ sí "ìpalára isan") tàbí kí ó tilẹ̀ léwu. Ewu àwọn ipa ìlera máa ń pọ̀ sí i pẹ̀lú ìwọ̀n ìfẹ́wẹ́lẹ́. Àwọn òṣìṣẹ́ ní ibùdó àgbékalẹ̀ agbára ìfẹ́wẹ́lẹ́ àti àwọn panápaná wà nínú ewu ńlá kí wọ́n ní ìfaragbá púpọ̀ pẹ̀lú ìfẹ́wẹ́lẹ́ àti níní àwọn ìfarapa ìfẹ́wẹ́lẹ́, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn tí wọ́n faragbá nípasẹ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì agbára ìfẹ́wẹ́lẹ́, ó lè má ṣe é ṣe kí wọ́n ní ìmọ̀lára ìfẹ́wẹ́lẹ́ tààrà. Ní àfikún, àgbékalẹ̀ iṣẹ́ ìdáàbòbò ayákánkán fún ìtọ́jú pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́, bí ìpèsè ilé, ìkókúrò, tàbí ìtẹ̀dó sí àgbègbè tuntun kúrò ní àwọn àgbègbè àìmọ́, ìfòfindè àwọn oúnjẹ abẹ́lé abbl. lè yọrí sí ipa òdì lórí ọrọ̀ ajé àwùjọ fún ayé àwọn ènìyàn àti àwùjọ lápapọ̀. Pípàdánù ilé àti iṣẹ́, àìní àǹfààní òòrèkóòrè sí ìtọ́jú ìlera, ìdẹ́yẹsí àwọn ènìyàn tí wọ́n sí nípò àti àwọn ìnira mìíràn lè túbọ̀ ṣe àkóbá fún ìlera àwọn ènìyàn nípasẹ̀ ìnira ńlá, ìpayà, ọ̀rẹ̀rẹ̀, ìbànújẹ́ ọkàn, àti àìlera ọkàn àti ìṣẹ̀lẹ̀ ìwà àwùjọ mìíràn. Èsì WHO Gẹ́gẹ́ bí alábàáṣiṣẹ́pọ̀ Àpérò lórí ìrànlọ́wọ́ lásìkò Ìjàm̀bá Aṣẹ́wẹ́lẹ́ tàbí Pàjáwìrì Ìfẹ́wẹ́lẹ́, WHO ti kàn án nípa láti pèsè àwọn ìrànlọ́wọ́ ìmọ̀ àti ìmọ̀ràn lórí àwọn òté àti ọ̀nà ìgbógunti ìṣègùn ìlera àwùjọ. IAEA ń pèsè Ilé iṣẹ́ fún Àpérò náà àti fún Ikọ̀ Àjọ sí àjọ fún Pàjáwìrì Ìfẹ́wẹ́lẹ́ àti agbára ìfẹ́wẹ́lẹ́ (IACRNE) èyí tí ó ń ṣe àkójọpọ̀ ó lé ní àwọn àjọ àgbáyé 20 fún àkóso àwọn iṣẹ́ wọn lórí ìgbáradì àti ìgbógunti àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́. Àwọn ojúṣe àwọn ẹgbẹ́ àjọ IACRNE ní wọ́n ṣàpèjúwe nínú Ètò Ìṣàkóso Pàjáwìrì Ìfẹ́wẹ́lẹ́ Àjọṣe ti àwọn Àjọ Àgbáyé. Láti mú àṣẹ rẹ̀ wá sí ìmúṣẹ lábẹ́ àwọn Àpérò wọ̀nyí, Àjọ Ètò Ìlera Àgbáyé ṣe ìdásílẹ̀ Ẹgbẹ́ Ìrànlọ́wọ́ àti Ìgbáradì Ìṣègùn Pàjáwìrì Ìfẹ́wẹ́lẹ́ (REMPAN) ní 1987 láti mú ìgbáradì bá pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ àti láti fún àwọn aláṣẹ ìlera ní ìmọ̀ràn lórí ìṣègùn àti èsì ìlera àwùjọ bí pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́ bá wáyé. Ẹgbẹ́ náà jẹ́ ẹ̀ka ìmọ̀ WHO fún àgbékalẹ̀ àwọn iṣẹ́ àgbékalẹ̀ iṣẹ́ ní àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti láti pèsè ìrànlọ́wọ́ ìmọ̀ lásìkò àwọn pàjáwìrì ìfẹ́wẹ́lẹ́. Ní àfikún, ẹgbẹ́ káríayé fún àwọn láàbù ẹ̀kọ́ jíìnì wọn ṣe àgbékalẹ̀ WHO BioDoseNet ní 2008 láti ṣe àtìlẹ́yìn ipa ọ̀nà ìdiwọ̀n ìfẹ́wẹ́lẹ́ káríayé fún ìgbáradì àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ fún oríṣìí ìjàm̀bá ńlá ìfẹ́wẹ́lẹ́ pàjáwìrì.

Izimo eziphuthumayo zokukhishwa kwemisebe Uhlolojikelele: Izimo eziphuthumayo zokukhishwa kwemisebe yizimo ezingezona ezejwayelekile noma izehlakalo ezidinga isinyathelo esisheshayo ukunciphisa ingozi yomsakazo inuclear noma imiphumela yayo emibi empilweni yomuntu, empilweni, empahleni noma endaweni ezungezile. Izimo eziphuthumayo zenuzi zibandakanya ukukhululwa kwamandla okuba ngenxa yokusabela kweketango lenuzi noma ukubola kwemikhiqizo yokusabela kweketango (isb. izingozi zesikhungo samandla enuzi njengezingozi zaseChernobyl naseFukushima). Izimo eziphuthumayo zemisebe yizimo ezibandakanya ukuchayeka emisebeni evela emthonjeni wemisebe. Uma kubhekiselwa esimweni esiphuthumayo kungakhathaliseki ukuthi siluhlobo luni, igama elithi “isimo esiphuthumayo semisebe” livame ukusetshenziswa. Izimo eziphuthumayo zokushisa zingase zibe umphumela wokusetshenziswa kabi kwemithombo ekhipha imisebe phakathi nezinhlelo zemboni, zezokwelapha noma zocwaningo, ukuchayeka ngengozi emithonjeni yemisebe engalawuleki (eshiywe, elahlekile, elahlekile noma eyebiwe), izingozi ngesikhathi sokuthutha izinto ezikhipha imisebe, kodwa futhi zingahlanganiswa nezimo eziphuthumayo ezivamile (umlilo noma ukukhishwa kwezinto zamakhemikhali), izinhlekelele zemvelo, izingxabano zempi, noma izenzo ezinonya ezihlanganisa imithombo yemisebe. Umthelela: Izimo eziphuthumayo zokukhishwa kwemisebe zingaba nomthelela omkhulu empilweni yabantu kanye nemvelo. Umthelela uzohluka kakhulu, kuye ngesimo, isikali sezimo eziphuthumayo, uhlobo lwemisebe kanye nesikhathi sokuchayeka, indlela yokuchayeka (okungaphandle, kwangaphakathi, noma okuhlanganisiwe), ukutholakala kanye nokufaneleka kwezinyathelo zokuphikisa, kanye nezici zomuntu ngamunye umuntu oveziwe (iminyaka yobudala, ubulili, isimo sezempilo esingaphansi). Ngenxa yalokho, abantu bangase bachayeke emazingeni emisebe asukela kumithamo ephansi kakhulu engabangeli noma yikuphi ukubonakaliswa komtholampilo kokuchayeka okunjalo, ukuya kumithamo ephezulu engase ibangele ukulimala kwemisebe (okubizwa ngokuthi “ukusabela kwezicubu”) noma ize ibulale. Ingozi yemiphumela yezempilo iyanda ngomthamo wemisebe. Abasebenzi ezindaweni zokufakwa kwenuclear, abaphenduli bokuqala kanye nabacimi bomlilo basengozini enkulu yokuchayeka ngokweqile emisebeni futhi bathole ukulimala kwemisebe, kanti, kubantu abaningi abathintwe yimiphumela yesimo esiphuthumayo senuzi, ngeke kwenzeke ukuthi bahlupheke umthelela oqondile wemisebe. Ukwengeza, izinyathelo zokuvikela eziphuthumayo ezisetshenziswayo ukubhekana nesimo esiphuthumayo semisebe, njengokukhosela, ukuphuma, noma ukuhlaliswa kabusha ezindaweni ezingcolisiwe, imikhawulo yokudla okukhiqizwa endaweni njll. kungase futhi kuholele kumthelela omubi wezenhlalomnotho ezimpilweni zabantu nasemphakathini ngokuphelele. Ukulahlekelwa amakhaya nemisebenzi, ukungakwazi ukuthola usizo lwezempilo oluvamile, ukucwaswa kwabasuswayo kanye nobunye ubunzima kungase kube nomthelela omkhulu empilweni yabantu ngenxa yokucindezeleka okukhulu, ukukhathazeka, ukukhathala, ukudangala kanye neminye imiphumela yezempilo yengqondo nengokwengqondo. Impendulo yeWHO Njengengxenye egcwele yeNgqungquthela Yosizo Endabeni Yengozi Yenuzi noma Isimo Esiphuthumayo Semisebe, iWHO inegunya lokuhlinzeka ngosizo lwezobuchwepheshe nezeluleko mayelana nezinyathelo zempilo yomphakathi kanye nezinyathelo zokulwa nokwelashwa. I-IAEA ihlinzeka ngoNobhala Womhlangano kanye neKomidi le-Inter-Agency for Radiological and Nuclear Emergency (IACRNE) elihlanganisa ndawonye izinhlangano zamazwe ngamazwe ezingaphezu kuka-20 ukuze zihlanganise umsebenzi wazo wokulungiselela kanye nokubhekana nezimo eziphuthumayo zemisebe. Izindima zezinhlangano ezingamalungu e-IACRNE zichazwe kuHlelo Lokuphathwa Kwezimo Eziphuthumayo Ezihlangene Zezinhlangano Zamazwe Ngamazwe. Ukuze igcwalise igunya layo ngaphansi kwalezi Zivumelwano, iWHO yasungula ngo-1987 iRadiation Emergency Medical Preparedness and Assistance Network (REMPAN) ukuze ithuthukise ukulungela izimo eziphuthumayo zemisebe kanye nokweluleka iziphathimandla zezempilo mayelana nokusabela kwezempilo kanye nezempilo yomphakathi uma kwenzeka isimo esiphuthumayo semisebe. Inethiwekhi iwuphiko lwezobuchwepheshe lweWHO lokuqalisa imisebenzi yokwakha amandla emazweni angamalungu kanye nokuhlinzeka ngosizo lwezobuchwepheshe ezimeni eziphuthumayo zemisebe. Ukwengeza, inethiwekhi yomhlaba wonke yamalabhorethri ecytogenetic iWHO BioDoseNet yasungulwa ngo-2008 ukuze isekele umthamo webiological dosimetry yamazwe angamalungu ukulungela uhlobo lokulimala okukhulu kwesimo esiphuthumayo semisebe.

ማህበራዊ ጤናን የሚወስኑ አጠቃላይ እይታ፡የጤና ማህበራዊ መወሰኛዎች (ኤስዲኤች) በጤና ውጤቶች ላይ ተጽእኖ የሚያሳድሩ ከህክምና ውጪ የሆኑ ነገሮች ናቸው። ሰዎች የተወለዱበት፣ የሚያድጉበት፣ የሚሰሩበት፣ የሚኖሩበት እና የሚያረጁበት ሁኔታ እና የእለት ተእለት ኑሮ ሁኔታዎችን የሚቀርፁት ሰፊው ሃይሎች እና ስርዓቶች ናቸው። እነዚህ ኃይሎች እና ስርዓቶች የኢኮኖሚ ፖሊሲዎች እና ስርዓቶች፣ የልማት አጀንዳዎች፣ ማህበራዊ ደንቦች፣ ማህበራዊ ፖሊሲዎች እና የፖለቲካ ስርዓቶች ያካትታሉ። ኤስዲኤች በጤና እኩልነት ላይ ትልቅ ተጽዕኖ አለው- በሀገሮች ውስጥ እና በሀገሮች መካከል የሚታዩ ፍትሃዊ ያልሆኑ እና ሊወገዱ የሚችሉ የጤና ሁኔታ ልዩነቶች። በሁሉም የገቢ ደረጃዎች ላይ ባሉ ሀገሮች ውስጥ ጤና እና በሽታ ማህበራዊ ደረጃን ይከተላል-ማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ አቋም ዝቅተኛ ከሆነ የጤና ሁኔታው የከፋ ነው። የሚከተለው ዝርዝር በጤና ፍትሃዊነት ላይ በአዎንታዊ እና በአሉታዊ መንገዶች ላይ ተጽእኖ ሊያሳድር የሚችል የጤና ማህበራዊ ተቆጣጣሪዎች ምሳሌዎችን ይሰጣል። ገቢ እና ማህበራዊ ጥበቃ ትምህርት ሥራ አጥነት እና የሥራ ዋስትና ማጣት የሥራ ሕይወት ሁኔታዎች የምግብ ዋስትና ማጣት መኖሪያ ቤት, መሰረታዊ መገልገያዎች እና አካባቢ የቅድመ ልጅነት እድገት ማህበራዊ ማካተት እና አለማዳላት የመዋቅር ግጭት ተመጣጣኝ ጥራት ያለው የጤና አገልግሎት ማግኘት። ጥናቶች እንደሚያሳዩት የጤና እንክብካቤን ወይም የአኗኗር ዘይቤን ከመምረጥ ይልቅ ማህበራዊ መወሰኛዎች በጤና ላይ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ። ለምሳሌ፣ በርካታ ጥናቶች እንደሚያሳዩት ኤስዲኤች ከ30-55% የጤና ውጤቶች እንደሚሸፍን ይጠቁማሉ። በተጨማሪም ከጤና ውጭ ያሉ ዘርፍ ለሕዝብ ጤና ውጤቶች የሚያበረክቱት አስተዋፅዖ ከጤና ዘርፍ ከሚሰጠው አስተዋፅኦ የላቀ መሆኑን ግምቶች ያሳያሉ። የጤና ጥበቃን ለማሻሻል እና የረጅም ጊዜ የጤና እክሎችን ለመቀነስ ኤስዲኤች ን በአግባቡ መቋቋም መሰረታዊ ነው፣ ይህም በሁሉም ዘርፎች እና በሲቪል ማህበረሰብ እርምጃ ይጠይቃል። በተግባር: የጤና እክሎችን ለማስተካከል እርምጃዎችን በመውሰድ የጤና ማህበራዊ ተጽዕኖዎችን ለመቅረፍ ተግዳሮቶች አሉ። የጤና ፍትሃዊነት ማህበራዊ ወሳኙ ውስብስብ እና ዘርፈ ብዙ መስክ ነው። በጤናው ዘርፍ እና በሁሉም የመንግስት እርከኖች ውስጥ ያሉ በርካታ ባለድርሻ አካላትን ያካትታል። በተጨማሪም፣ የጤና መረጃን የሚወስኑ ማህበራዊ ጉዳዮች ለመሰብሰብ እና ለመጋራት አስቸጋሪ ሊሆኑ ይችላሉ። በማህበራዊ ጤና ላይ የተመሰረቱት ማስረጃዎች ባለፉት አስርት አመታት ውስጥ ተጠናክረው ቢቀጥሉም፣ የሚሰራው ነገር ላይ የተመሰረቱት ማስረጃዎች መጠናከር እና መልካም ልምዶችን በብቃት ማሰራጨት አለባቸው። በአለም አቀፉ የማህበረሰብ ጤና ጉዳዮች ኮሚሽን ሪፖርት ላይ የተገለጹት ሶስት ወሳኝ እርምጃዎች በጤና ላይ የሚስተዋሉ ኢፍትሃዊነትን በመዋጋት ረገድ ያላቸውን ጠቀሜታ ያንፀባርቃሉ። እነዚህም የሚከተሉትን ያካትታሉ: የዕለት ተዕለት ኑሮ ሁኔታዎችን ማሻሻል ማለትም ሰዎች የሚወለዱበት፣ የሚያድጉበት፣ የሚኖሩበት፣ የሚሠሩበት እና የሚያረጁበት ሁኔታ፤ የስልጣን፣ የገንዘብ እና የሀብት ፍትሃዊ ያልሆነ ክፍፍልን መቋቋም-የእነዚህ የዕለት ተዕለት ኑሮ ሁኔታዎች መዋቅራዊ አንቀሳቃሾች( ለምሳሌ፣ የማክሮ ኢኮኖሚ እና የከተማ ልማት ፖሊሲዎች እና አስተዳደር)፤ ችግሩን መለካት እና መረዳት እና የድርጊቱን ተጽዕኖ መገምገም-የእውቀት መሠረትን ማስፋት፣ በጤና ማህበራዊ መወሰኛዎች የሰለጠነ የሰው ኃይል ማዳበር እና ስለ ጤና ማህበራዊ መወሰኛዎች የሕዝብን ግንዛቤ ማሳደግ። ሁለንተናዊ የሆነ ነገር ግን በማህበራዊ ደረጃ ላይ ካለው ጉዳቱ ጋር ተመጣጣኝ የሆነ የተጠናከረ እና ስልታዊ እርምጃ ያስፈልጋል። የጤና እክሎችን ለመቅረፍ እና ጤናማ የሆኑ ህዝቦችን ለማስተዋወቅ ይህ አስፈላጊ ነው። የጤና እኩልነት የሕይወት ዕድሜ እና ጤናማ የሕይወት ዕድሜ አድጓል። ግን በእኩልነት አይደለም። በጣም ጥሩ እና በጣም መጥፎ ጤንነት እና ደኅንነት ባላቸው መካከል የማያቋርጥ እና እየሰፋ የሚሄድ ክፍተት አለ። ድሀ የሆኑ ህዝቦች ከሃብታም ህዝቦች በተቃራኒው በተከታታይ የከፋ የጤና ችግር ያጋጥማቸዋል። ለምሳሌ: በከፍተኛ እና ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች መካከል የ 18 ዓመታት የዕድሜ ጣራ ልዩነት አለ። እ.ኤ.አ. በ 2016 ከ 15 ሚሊዮን በላይ የሚሆኑት ተላላፊ ባልሆኑ በሽታዎች (ኤንሲዲስ) ምክንያት ያለጊዜው የሚሞቱት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ነው ። በድሃ እና በበለጸጉ ንዑስ ቡድኖች መካከል እንደ ካንሰር ባሉ በሽታዎች መካከል ያሉ አንጻራዊ ክፍተቶች በዓለም ዙሪያ በሁሉም ክልሎች ጨምረዋል። ከአምስት ዓመት በታች የሟችነት መጠን በአፍሪካ ከአውሮፓ ይልቅ ስምንት እጥፍ ይበልጣል። በአገሮች ውስጥ በጣም ድሀ እና በጣም ሀብታም በሆኑ ንዑስ ቡድኖች መካከል የልጆች ጤና መሻሻል ለድሀ ንዑስ ቡድኖች በዝቅተኛ መሻሻል ተዳክሟል። እንዲህ ዓይነቱ አዝማሚያ በአገር ውስጥም ሆነ በአገሮች መካከል ኢ-ፍትሃዊ፣ ፍትሃዊ ያልሆነና ሊወገድ የሚችል ነው። አብዛኛዎቹ እነዚህ የጤና ልዩነቶች የሚከሰቱት በማህበረሰብ ውስጥ በሁሉም ደረጃዎች በሚገኙ የውሳኔ አሰጣጥ ሂደቶች፣ ፖሊሲዎች፣ ማህበራዊ ደንቦች እና አወቃቀሮች ነው። የጤና እክሎች በማህበራዊ ደረጃ የሚወሰኑ በመሆናቸው ድሀ የሆኑ ህዝቦች በማህበረሰቡ ውስጥ እድገት እንዳያደርጉና እምቅ አቅማቸውን እንዳያሳድጉ ዕንቅፋት ይሆናሉ። የጤና እኩልነትን ማሳካት ማለት ለሁሉም ሰዎች በተቻለ መጠን ከፍተኛውን የጤና ደረጃ ለማግኘት መጣር እና በማህበራዊ ሁኔታዎች ላይ በመመርኮዝ ለጤና ችግር ተጋላጭ ለሆኑ ሰዎች ፍላጐቶች ልዩ ትኩረት መስጠት ማለት ነው። እርምጃ የጤና እንክብካቤን ፍትሃዊ መዳረሻ ብቻ ሳይሆን ሰፋ ያለ ማህበራዊ ደኅንነት እና ልማት ለማስተናገድ ከጤና እንክብካቤ ሥርዓት ውጭ መሥራትንም ይጠይቃል። የጤና እኩልነት ማለት በማህበራዊ፣ በኢኮኖሚያዊ፣ በዲሞግራፊያዊ ወይም በጂኦግራፊያዊ ሁኔታ በተገለፁ የሕዝብ ቡድኖች መካከል ፍትሃዊ ያልሆኑ እና ሊወገዱ ወይም ሊስተካከሉ የሚችሉ የጤና ልዩነቶች አለመኖር ነው።

Social determinants of health Overview: The social determinants of health (SDH) are the non-medical factors that influence health outcomes. They are the conditions in which people are born, grow, work, live, and age, and the wider set of forces and systems shaping the conditions of daily life. These forces and systems include economic policies and systems, development agendas, social norms, social policies and political systems. The SDH have an important influence on health inequities - the unfair and avoidable differences in health status seen within and between countries. In countries at all levels of income, health and illness follow a social gradient: the lower the socioeconomic position, the worse the health. The following list provides examples of the social determinants of health, which can influence health equity in positive and negative ways: Income and social protection Education Unemployment and job insecurity Working life conditions Food insecurity Housing, basic amenities and the environment Early childhood development Social inclusion and non-discrimination Structural conflict Access to affordable health services of decent quality. Research shows that the social determinants can be more important than health care or lifestyle choices in influencing health. For example, numerous studies suggest that SDH account for between 30-55% of health outcomes. In addition, estimates show that the contribution of sectors outside health to population health outcomes exceeds the contribution from the health sector. Addressing SDH appropriately is fundamental for improving health and reducing longstanding inequities in health, which requires action by all sectors and civil society. In practice: There are challenges to overcome in implementing action to address health inequities through the social determinants of health. The social determinants of health equity is a complex and multifaceted field. It involves a wide range of stakeholders within and beyond the health sector and all levels of government. In addition, social determinants of health data can be difficult to collect and share. While the evidence base on the social determinants of health has strengthened during the past decade, the evidence base on what works needs to be strengthened and good practices disseminated effectively. Three areas for critical action identified in the report of the Global Commission on Social Determinants of Health reflect their importance in tackling inequities in health. These include: Improve daily living conditions: The circumstances in which people are born, grow, live, work and age; Tackle the inequitable distribution of power, money and resources: The structural drivers of those conditions of daily life (for example, macroeconomic and urbanization policies and governance); Measure and understand the problem and assess the impact of action: Expand the knowledge base, develop a workforce that is trained in the social determinants of health, and raise public awareness about the social determinants of health. Scaled up and systematic action is required that is universal but proportionate to the disadvantage across the social gradient. This is necessary for effective delivery to addressing inequities in health and promoting healthier populations. Health equity Life expectancy and healthy life expectancy have increased, but unequally. There remain persistent and widening gaps between those with the best and worst health and well-being.Poorer populations systematically experience worse health than richer populations. For example: There is a difference of 18 years of life expectancy between high- and low- income countries; In 2016, the majority of the 15 million premature deaths due to non-communicable diseases (NCDs) occurred in low- and middle-income countries; Relative gaps within countries between poorer and richer subgroups for diseases like cancer have increased in all regions across the world; The under-5 mortality rate is more than eight times higher in Africa than the European region. Within countries, improvements in child health between poorest and richest subgroups have been impaired by slower improvements for poorer subgroups. Such trends within and between countries are unfair, unjust and avoidable. Many of these health differences are caused by the decision-making processes, policies, social norms and structures which exist at all levels in society. Inequities in health are socially determined, preventing poorer populations from moving up in society and making the most of their potential. Pursuing health equity means striving for the highest possible standard of health for all people and giving special attention to the needs of those at greatest risk of poor health, based on social conditions. Action requires not only equitable access to healthcare but also means working outside the healthcare system to address broader social well-being and development. “Health equity is defined as the absence of unfair and avoidable or remediable differences in health among population groups defined socially, economically, demographically or geographically”.

Al'amuran rayuwa da ke tasiri ga lafiya Bayani: Al'amuran rayuwa da ke tasiri ga lafiya (SDH) sune abubuwan da ba su shafi asibiti ba, waɗanda kuma ke da tasiri ga kiwon lafiya. Su ne yanayin da aka haifi mutum, ya girma, yake aiki, yake rayuwa, da imda ya tsufa, da kuma mafi duk wani yanayi tsarin da ke tsara yanayin rayuwarsa ta yau da kullum. Waɗannan sun haɗa da manufofi da tsarin tattalin arziki, manufofin ci gaba, ka'idojin zamantakewa, manufofin zamantakewa da tsarin siyasa. SDH suna da tasiri mai mahimmanci a kan rashin daidaiton lafiya - rashin daidaito da bambance-bambancen da ake iya gujewa a na matakin lafiyar mutane da ake gani a ciki da tsakanin ƙasashe. A ƙasashe, a duk matakan samun kudin shiga na ƙasar, lafiya da rashin lafiya suna bin tsarin zamantakewa: iya ƙanƙantar matsayi tattalin arziki da zamantakewa, iya munin yanayin kiwon lafiya. Waɗannan abubuwan za su ba da misalan al'amuran rayuwa da ke tasiri ga lafiya ta hanyoyi masu kyau da marasa kyau: Hanyoyin samun kuɗi da samun tallafi Ilimi Rashin aiki da rashin garanti a kan aikin da mutum ke yi Yanayin rayuwar aiki Ƙarancin abinci Matsuguni, kayan more rayuwa da kuma muhalli Ƙuruciya Rashin nuna bambanci tsakanin mutane Rashin jituwa tsakani jagororin wasu mutane Samun inda mutum zai samu kulawar lafiya daidai gwargwado. Bincike ya nuna cewa abubuwan da ke tabbatar da zamantakewa na iya zama mafi mahimmanci fiye da kula da lafiya ko zaɓin salon rayuwa wajen tasirin lafiyae mutum. Misali, bincike da yawa sun nuna cewa SDH suna taimakawa wajen aamun lafiya mutum da kaso 30-55%. Bugu da ƙari, alƙaluma sun nuna cewa gudummawar fannonin da ba na kiwon lafiya ba wajen tabbatar da lafiyar jama'a ya zarce gudunmawar ɓangaren kiwon lafiya. Mayar da hankali kan SDH yadda ya kamata yana da mahimmanci don inganta lafiya da rage rashin daidaiton samar da kiwon lafiya tsakanin mutane, wanda ke buƙatar saka hannu daga kowane ɓangare da ƙungiyoyin jama'a. A zahiri: akwai ƙalubalen da ya kamata a shawo kansu wajen aiwatar da ayyuka don magance rashin daidaiton samun kulawar lafiya ta hanyar abubuwan da suke taimakawa wajen samun lafiya. Abubuwan da ke da tasiri wajen samun lafiya wansu abubuwa ne masu sarƙaƙiya kuma masu fa'ida da yawa. Ya ƙunshi ɗimbin masu ruwa da tsaki a ciki da bayan fannin kiwon lafiya da duk matakan gwamnati. Bugu da ƙari, ƙididdiga game da abubuwan da ke tasiri ga lafiyar jama'a na iya zama da wahala a tattara ko a samu. Duk da cewa hujjoji a kan samuwar abubuwan yau da kullum da ke tasiri ga kiwon lafiya sun ƙarfafa a cikin shekaru goma da suka gabata, shaidun sun dogara ne a kan abin da ke buƙatar ƙarfafuwa da kuma aiwatar da kyawawan ayyuka yadda ya kamata. Yankuna uku da ke buƙatar aiwatar da wani muhimmin sa hannu da aka gano a cikin rahoton Hukumar Duniya kan Abubuwan da ke da Tasiri Kan Lafiyar Jama'a na nuna mahimmancinsu wajen magance rashin daidaito a harkar kiwon lafiya. Waɗannan sun haɗa da: Inganta yanayin rayuwa na yau da kullum: ma'ana, yanayin da aka haifi mutum, ya girma, yake rayuwa, yake aiki kuma yake tsufa; Magance rashin adalci wajen ba da madafun iko, kuɗi da albarkatu: tsarin waɗannan yanayi na rayuwar yau da kullun (misali, manufofin tattalin arziki da birane da mulki); Aunawa da fahimtar matsalar tare da gano sakamakon da za a samu in an ɗauki mataki: faɗaɗa tushen ilimi, samar da ma'aikata waɗanda aka horar da su a fannin abubuwan da ke tasiri ga lafiyar jama'a, da wayar da kan jama'a game da abubuwan da ke tasiri ga lafiya. Ana buƙatar wani ƙoƙari da tsari ne na musamman wanda yake gama-gari amma ya yi daidai da waɗanda suka fi buƙatar agajin. Wannan ya zama dole don tabbatar da agajin ya samu kowa don magance rashin daidaito a cikin harkar kiwon lafiya da ƙara adadin jama'a masu koshin lafiya. Samun ƙololuwar kulawar lafiya Tsawon rai da tsawon rayuwa cikin koshin lafiya sun ƙaru, amma ba daidai suke ba. Har yanzu akwai giɓi tsakanin waɗanda ke da mafi kyawun ƙoshin lafiya da mafi muninta da kuma walwala. Talakawa suna samun mafi munin kiwo da ƙoshin lafiya fiye da mafi yawan masu hali. Misali: Akwai bambanci na shekaru 18 na tsawon rai cikin mutane tsakanin ƙasashe manya da ƙanana; A shekarar 2016, yawancin mace-macen wasu mutane miliyan 15 saboda cututtukan da ba masu yaɗuwa ba (NCDs) sun faru a cikin ƙasashe masu ƙarancin tattalin arziki da masu matsakaicin tattalin arziki; Giɓin da ke tsakanin mutane masu talauci da masu arziki idan aka kalli cututtuka kamar ciwon daji, za a ga cewa ya karu a duk yankuna a duk faɗin duniya; Yawan mace-macen kasa da shekaru 5 ya fi yawa a yankin Afirka fiye da yankin Turai sau takwas. An samu koma-baya a fannin kiwon lafiyar yara saboda mutanen da suka fi talauci ba su samu cigaba kamar masu arziki ba. Irin waɗannan abubuwan da ke faruwa a ciki da tsakanin ƙasashe babu adalci a cikinsu, kuma za a iya guje musu. Yawancin waɗannan bambance-bambancen kiwon lafiya suna faruwa ne ta saboda hanyoyin da ake bi wajen yanke shawara, manufofi, ƙa'idodin zamantakewa da tsarin da ke wanzuwa a kowane mataki a cikin al'umma. Rashin daidaito a harkar samun kiwon lafiya abu ne da al'umma ta haddasa, watau yana hana matalauta samun ci gaba a cikin al'umma da yin amfani da mafi kyawun damar su. Neman daidaiton kiwon lafiya tsakanin kowa da kowa yana nufin ƙoƙari don samun mafi girman mataki na kiwon lafiya ga duk mutane tare da ba da kulawa ta musamman ga waɗanda suka fi bukata. Saboda haka ɗaukar mataki yana buƙatar ba kawai daidaitacciyar damar samun kulawar lafiya ba amma yana nufin yin aiki a waje da fannin kiwon lafiya don kawo fa'idar jin daɗin zamantakewa da ci gaba. "An bayyana daidaiton kiwon lafiya a matsayin rashin nuna bambanci irin na rashin adalci tsakanin jama'a ta fuskar zamantakewa, ta fuskar tattalin arziki, ko yanki".

Viashiria vya kijamii vya afya Muhtasari: Viainisho vya kijamii vya afya (SDH) ni vipengele visivyo vya kimatibabu vinavyoathiri matokeo ya afya. Ni hali ambazo watu huzaliwa, kukua, kufanya kazi, kuishi, na umri, na seti pana ya nguvu na mifumo inayounda hali ya maisha ya kila siku. Nguvu na mifumo hii ni pamoja na sera na mifumo ya uchumi, ajenda za maendeleo, kanuni za kijamii, sera za kijamii na mifumo ya kisiasa. SDH ina ushawishi muhimu kwa ukosefu wa usawa wa kiafya - tofauti zisizo za haki na zinazoweza kuepukika katika hali ya afya zinazoonekana ndani na kati ya nchi. Katika nchi katika viwango vyote vya mapato, afya na ugonjwa hufuata mwelekeo wa kijamii: jinsi hali ya kijamii na kiuchumi inavyopungua, ndivyo afya inavyozidi kuwa mbaya. Orodha ifuatayo inatoa mifano ya viambishi vya kijamii vya afya, ambavyo vinaweza kuathiri usawa wa afya kwa njia chanya na hasi: Kipato na ulinzi wa kijamii Elimu Ukosefu wa ajira na usalama wa kazi Hali ya maisha ya kazi Uhaba wa chakula Nyumba, huduma za msingi na mazingira Maendeleo ya utoto mapema Ushirikishwaji wa kijamii na kutobaguliwa Mgogoro wa muundo Upatikanaji wa huduma za afya kwa bei nafuu za ubora unaostahili. Utafiti unaonyesha kuwa viambishi vya kijamii vinaweza kuwa muhimu zaidi kuliko utunzaji wa afya au mtindo wa maisha katika kuathiri afya. Kwa mfano, tafiti nyingi zinaonyesha kuwa SDH inachangia kati ya 30-55% ya matokeo ya afya. Aidha, makadirio yanaonyesha kuwa mchango wa sekta nje ya afya kwa matokeo ya afya ya watu unazidi mchango wa sekta ya afya. Kushughulikia SDH ipasavyo ni muhimu kwa kuboresha afya na kupunguza ukosefu wa usawa wa muda mrefu katika afya, ambao unahitaji hatua za sekta zote na mashirika ya kiraia. Kivitendo: Kuna changamoto za kushinda katika kutekeleza hatua za kushughulikia ukosefu wa usawa wa kiafya kupitia viambishi vya kijamii vya afya. Viamuzi vya kijamii vya usawa wa afya ni uwanja tata na wenye pande nyingi. Inahusisha wadau mbalimbali ndani na nje ya sekta ya afya na ngazi zote za serikali. Kwa kuongeza, viashiria vya kijamii vya data ya afya vinaweza kuwa vigumu kukusanya na kushiriki. Ingawa ushahidi wa msingi wa viambishi vya kijamii vya afya umeimarika katika muongo mmoja uliopita, ushahidi unaotokana na kile kinachofanya kazi kinahitaji kuimarishwa na mazoea mazuri kusambazwa kwa ufanisi. Maeneo matatu ya hatua muhimu yaliyoainishwa katika ripoti ya Tume ya Kimataifa ya Maamuzi ya Kijamii ya Afya yanaonyesha umuhimu wao katika kukabiliana na ukosefu wa usawa katika afya. Hizi ni pamoja na: Kuboresha hali ya maisha ya kila siku: Mazingira ambayo watu huzaliwa, kukua, kuishi, kazi na umri; Kukabiliana na mgawanyo usio sawa wa mamlaka, fedha na rasilimali: Vichochezi vya kimuundo vya hali hizo za maisha ya kila siku (kwa mfano, sera za uchumi mkuu na ukuaji wa miji na utawala); Pima na uelewe tatizo na utathmini athari ya hatua: Panua msingi wa maarifa, tengeneza nguvu kazi ambayo imefunzwa katika viambatisho vya kijamii vya afya, na ongeza ufahamu wa umma kuhusu viambishi vya kijamii vya afya. Hatua iliyoongezwa na ya kimfumo inahitajika ambayo ni ya ulimwengu wote lakini inayolingana na hasara katika mwelekeo wa kijamii. Hii ni muhimu kwa utoaji bora wa kushughulikia ukosefu wa usawa katika afya na kukuza idadi ya watu wenye afya bora. Usawa wa kiafya Matarajio ya maisha na matarajio ya maisha ya afya yameongezeka, lakini bila usawa. Bado kuna mapungufu yanayoendelea na yanayoongezeka kati ya wale walio na afya bora na mbaya zaidi na ustawi.Watu maskini hupata afya mbaya zaidi kuliko idadi ya watu matajiri. Kwa mfano: Kuna tofauti ya miaka 18 ya umri wa kuishi kati ya nchi za kipato cha juu na cha chini; Katika mwaka wa 2016, vifo vingi vya milioni 15 vya mapema vilivyotokana na magonjwa yasiyoambukiza (NCDs) vilitokea katika nchi za kipato cha chini na cha kati; Uhusiano wa mapengo kati ya nchi maskini na makundi tajiri zaidi ya magonjwa kama saratani yameongezeka katika maeneo yote duniani; Kiwango cha vifo vya watoto chini ya miaka mitano ni zaidi ya mara nane barani Afrika kuliko ukanda wa Ulaya. Ndani ya nchi, uboreshaji wa afya ya watoto kati ya vikundi vidogo maskini na tajiri zaidi umeathiriwa na uboreshaji wa polepole kwa vikundi vidogo maskini. Mitindo kama hiyo ndani na kati ya nchi si ya haki, si ya haki na inaweza kuepukika. Nyingi za tofauti hizi za kiafya husababishwa na michakato ya kufanya maamuzi, sera, kanuni za kijamii na miundo ambayo ipo katika ngazi zote katika jamii. Ukosefu wa usawa katika afya huamuliwa kijamii, kuzuia watu maskini zaidi kusonga mbele katika jamii na kutumia uwezo wao kikamilifu. Kufuatia usawa wa afya kunamaanisha kujitahidi kufikia kiwango cha juu zaidi cha afya kwa watu wote na kutilia maanani maalum mahitaji ya wale walio katika hatari kubwa ya afya mbaya, kwa kuzingatia hali za kijamii. Hatua hazihitaji tu ufikiaji sawa wa huduma za afya lakini pia inamaanisha kufanya kazi nje ya mfumo wa huduma ya afya ili kushughulikia ustawi na maendeleo ya kijamii mapana. "Usawa wa kiafya unafafanuliwa kama kutokuwepo kwa tofauti zisizo za haki na zinazoweza kuepukika au zinazoweza kurekebishwa kati ya vikundi vya watu vilivyofafanuliwa kijamii, kiuchumi, idadi ya watu au kijiografia".

Àwọn Aṣokùnfà ìlera láwùjọ Ìsọnísókí: Àwọn aṣokùnfà ìlera láwùjọ ni àwọn okùnfà aláìjẹmọ́ṣègùn tí wọ́n ń nípa lórí àwọn àbájáde ìlera. Wọ́n wà ní àwọn ipò nínú èyí tí wọ́n ti ń bí àwọn ènìyàn, tí wọ́n ti ń dàgbà, ṣíṣe, gbé, àti ọjọ́ orí àti àwọn onírúurú àwọn ipá àti ètò tí wọ́n ń nípa lórí àwọn ipò ìgbésí ayé ojoojúmọ́. Àwọn ipá àti ètò wọ̀nyí ni àwọn ìlànà àti ètò ọrọ̀ ajé, ètò ìdàgbàsókè, àṣà àwùjọ, ìlànà àwùjọ àti ètò òṣèlú. Àwọn aṣokùnfà ìlera àwùjọ nípa pàtàkì lórí àwọn àìṣedéédé ìlera - àwọn ìyàtọ̀ tí kò pé tí ó sì sé e yàgò fún nínú ipò ìlera tí a rí nínú àti láàrin àwọn orílẹ̀ èdè. Ní àwọn orílẹ̀ èdè káàkiri gbogbo ìpele èrè, ìlera àti àìsàn tẹ̀lé ìlọsíwásẹ́yìn àwùjọ kan: bí ipò àwùjọ ọrọ̀ ajé bá ṣe kéré tó, bẹ́ẹ̀ ni ìlera yóò ṣe burú tó. Àwọn àlàkalẹ̀ wọ̀nyí pèsè àwọn àpẹẹrẹ aṣokùnfà ìlera láwùjọ, èyí tí ó lè nípa lórí ìdọ́gba ìlera ní àwọn ọ̀nà dídára àti àìdára.: Ààbò èrè àti àwùjọ Ẹ̀kọ́ Àìníṣẹ́lọ́wọ́ àti àìláàbò iṣẹ́ Àwọn ipò isẹ́ ayé Ìpèsè oúnjẹ Ilé, àwọn ohun amáyédẹrùn àti àyíká Ìdàgbàsókè ọmọdé Ìfisí àwùjọ àti àìṣẹ̀yàmẹyà Ìfigagbága ajẹmẹ́hun Níní àǹfààní sí àwọn iṣẹ́ ìlera tí kò gunpá tí ó dára. Ìwádìí fi hàn pé àwọn aṣokùnfà láwùjọ lè ṣe pàtàkì ju ìtọ́jú ìlera tàbí àwọn àṣàyàn ìgbésí ayé lọ lórí ipa ìlera. Fún àpẹẹrẹ, àwọn ìwádìí onírúurú dábàá pé àwọn aṣokùnfà ìlera láwùjọ ń fa àwọn àbájáde ìlera láàrin 30-55%. Ní àfikún, ìṣirò fi hàn pé ipa àwọn ẹ̀ka níta ìlera dórí àwọn àbájáde ìlera àwọn ènìyàn ju ipa láti ẹ̀ka ìlera lọ. Kíkojú àwọn Aṣokùnfà ìlera láwùjọ dáadáa set pàtàkì fún mímú ìlọsíwájú bá àti mímú àdínkù bá àìṣedéédé ọlọ́jọ́ pípẹ́ nínú ìlera, èyí tí ó pè fún iṣẹ́ láti ọwọ́ gbogbo àwọn ẹ̀ka àti ènìyàn àwùjọ. Ní ìṣe: Àwọn ìṣòro láti borí nínú àmúṣiṣẹ́ iṣẹ́ láti kojú àwọn àìdọ́gba ìlera nípasẹ̀ àwọn aṣokùnfà ìlera láwùjọ. Àwọn aṣokùnfà ìdọ́gba ìlera láwùjọ jẹ́ ẹ̀ka tí ó gbòòrò ó sì ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ojú. Ó ní í ṣe pẹ̀lú onírúurú àwọn èèkàn láàrin àti tayọ ẹ̀ka ìlera àti gbogbo àwọn ìpele ìjọba. Ní àfikún, àwọn ìwífún àlàyé lórí aṣokùnfà ìlera àwùjọ lè sòro láti gbà tàbí pín. Nígbà tí àwọn ẹ̀rí adálórí àwọn aṣokùnfà ìlera láwùjọ ti lágbára sí i ní ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn, ẹ̀rí náà dá lórí àwọn iṣẹ́ wo ni wọ́n gbọ́dọ̀ ṣe ìrólágbára fún àti àwọn ìṣe tí wọ́n gbọ́dọ̀ pín ká dáadáa. Àwọn agbègbè mẹ́ta fún ìgbésẹ̀ pàtàkì tí ìròyìn Àjọ Àgbáyé lórí Àwọn Aṣokùnfà Ìlera láwùjọ ṣe ìdámọ̀ ṣe àfihàn pàtàkì wọn nínú ìgbógunti àwọn àìdọ́gba nínú ìlera. Lára wọn ni: Mímú ìtẹ̀síwájú bá ìgbáyégbádùn: Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó yí bíbí, ìdàgbà, gbígbé, iṣẹ́ àti ọjọ́ orí wọn ká; Gbígbógun ti àìdọ́gba ìpín agbára, owó àti àwọn ọrọ̀: Àwọn adarí ajẹmẹ́hun àwọn ipò ìgbésí ayé ojoojúmọ́ wọ̀nyẹn (fún àpẹẹrẹ, àwọn ìlànà àti ìdarí ọrọ̀ ajé ńlá àti ìsọdìgboro); Ìdíwọ̀n àti ìlóye ìṣòro àti ìgbéléwọ̀n ipa ìṣe: Ìmúgbòòrò ibùdó ìmọ̀, àgbékalẹ̀ àkójọpọ̀ iṣẹ́ tí wọ́n ṣe ìdanilẹ́kọ̀ọ́ fún lórí àwọn aṣokùnfà ìlera láwùjọ, àti ṣíṣe ìpolongo àwùjọ nípa àwọn aṣokùnfà ìlera láwùjọ. Ìṣe ńlá tí ó sì létò ṣe pàtàkì tí ó káríayé ṣùgbọ́n tí ó ṣe déédéé pẹ̀lú àwọn ènìyàn tí wọ́n kò ní àǹfààní káàkiri ìpele àwùjọ. Èyí ṣe pàtàkì fún àgbékalẹ̀ tí ó múnádóko láti kojú àwọn àìdọ́gba nínú ìlera àti ìpolongo ìlera láàrin àwọn ènìyàn. Ìdọ́gba ìlera Àpapọ̀ ẹ̀mí gígùn àti ìlera ìgbésí ayé ti tẹ̀síwájú, ṣùgbọ́n kò dọ́gba. Ó sì ku àwọn àlàfo tí ó ń pọ̀ sí i gbòòrò láàrin àwọn tí wọ́n ní ìlera tí ó dára jùlọ àti ìlera òun àlàáfíà tí kò dára jùlọ. Àwọn olósì ènìyàn ń ní ìrírí ìlera tí kò dára ju àwọn tí wọ́n jẹ́ olówó. Fún àpẹẹrẹ: Ìyàtọ̀ ọdún 18 wà láàrin àpapọ̀ ìwọ̀n ẹ̀mí gígùn láàrin àwọn orílẹ̀ elérè gọbọi àti elérè pínnísín; Ní 2016, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ikú àìtọ́jọ́ mílíọ̀nù 15 nítorí àwọn àìsàn tí wọ́n kì í ràn tí wọ́n wà ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè.; Àwọn ìbátan àlàfo láàrin àwọn orílẹ̀ èdè láàrin ẹ̀ka ọ̀wọ́ olósì àti olówó fún àwọn àìsàn bí jẹjẹrẹ ti pọ̀ sí i ní gbogbo àgbègbè káàkiri àgbáyé.; Ìwọ̀n ikú láàrin àwọn ọmọ ọdún +5 ju ìlọ́po mẹ́jọ lọ ní ẹkùn Áfríkà àti Yúróòpù. Láàárín àwọn orílẹ̀ èdè, àwọn ìlọsíwájú nínú ìlera ọmọdé láàárín àwọn ẹ̀ka ọ̀wọ́ olósì àti olówó ti ní ìdènà láti ọwọ́ ìlọsíwájú tí ó lọ́ra fún àwọn ẹ̀ka ọ̀wọ́ olósì. Àwọn àṣà bẹ́ẹ̀ nínú àti láàrin àwọn orílẹ̀ èdè kò dára, kò tọ́ tàbí ṣe é dènà. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìyàtọ̀ ìlera wọ̀nyí ni àwọn ìgbésẹ̀ ìpinnu, ìlànà, àṣà àwùjọ àti ẹ̀hun tí wọ́n wà ní àwọn ìpele onírúurú láwùjọ ń fà. Àwọn àìdọ́gba nínú ìlera ni àwùjọ ń fà, ìdènà àwọn olósì ènìyàn láti gòkè ní àwùjọ àti ṣíṣe àmúlò ọ̀pọ̀ àwọn àwòmọ́ ọjọ́ iwájú wọn. Ìlépa ìdọ́gba ìlera túmọ̀ sí ìsapá fún ìwọ̀n tí ó ga jùlọ tí ó ṣe é ṣe jùlọ fún gbogbo àwọn ènìyàn àti fífún àwọn tí wọ́n wà nínú ewu ńlá ìlera jùlọ ní àkíyèsí, dá lórí àwọn ipò àwùjọ. Ìṣe kò pè fún àǹfààní adọ́gba sí ìtọ́jú ìlera nìkan ṣùgbọ́n ó tún túmọ̀ sí ṣíṣe iṣẹ́ níta ètò ìtọ́jú ìlera láti kojú àlàáfíà àwùjọ gbòòrò àti ìdàgbàsókè. "Ìdọ́gba ìlera ni àìsí ìyàtọ̀ àìtọ́ àti aṣeéyàgòfún tàbí aṣeétọ́jú nínú ìlera láàárín àwọn ọ̀wọ́ ènìyàn tí wọ́n kì pẹ̀lú àwùjọ, ọrọ̀ ajé, agbègbè tàbí àyíká ayé".

Izinqumo zomphakathi zempilo Uhlolojikelele: isocial determinants of health (SDH) yizici okungezona ezezokwelapha ezithonya imiphumela yezempilo. Izimo abantu abazalelwa kuzo, bakhule, basebenze, baphile, neminyaka yobudala kuzo, kanye nesethi ebanzi yamandla nezinhlelo ezakha izimo zempilo yansuku zonke. Lawa mandla kanye nezinhlelo zihlanganisa izinqubomgomo nezinhlelo zezomnotho, ama-ajenda entuthuko, izinkambiso zomphakathi, izinqubomgomo zezenhlalakahle kanye nezinhlelo zezombusazwe. iSDH inomthelela obalulekile ekungalinganini kwezempilo - umehluko ongalungile nongagwemeka esimweni sezempilo obonakala ngaphakathi naphakathi kwamazwe. Emazweni kuwo wonke amazinga emali engenayo, ezempilo kanye nokugula kulandela izinga lenhlalo: ukwehla kwesimo senhlalo-mnotho, kuba kubi kakhulu kwezempilo. Uhlu olulandelayo lunikeza izibonelo zezinqumo zezenhlalo zempilo, ezingathonya ukulingana kwezempilo ngezindlela ezinhle nezingezinhle: Imali engenayo kanye nokuvikelwa komphakathi Imfundo Ukungasebenzi nokungavikeleki emsebenzini Izimo zokuphila zokusebenza Ukungavikeleki kokudla Ezezindlu, izinsiza eziyisisekelo kanye nemvelo Ukukhula kobuntwana Ukufakwa komphakathi nokungacwasi Ukungqubuzana kwesakhiwo Ukufinyelela ezinsizeni zezempilo ezithengekayo zekhwalithi ehloniphekile. Ucwaningo lubonisa ukuthi izici zomphakathi zingabaluleka kakhulu kunokunakekelwa kwezempilo noma ukukhetha kwendlela yokuphila ekuthonyeni impilo. Isibonelo, ucwaningo oluningi luphakamisa ukuthi iSDH ilandisa phakathi kuka-30-55% wemiphumela yezempilo. Ukwengeza, izilinganiso zibonisa ukuthi umnikelo wemikhakha engaphandle kwezempilo emiphumeleni yezempilo yabantu udlula umnikelo ovela emkhakheni wezempilo. Ukubhekana neSDH ngendlela efanele kubalulekile ekuthuthukiseni impilo kanye nokunciphisa ukungalingani osekunesikhathi eside kwezempilo, okudinga isinyathelo sayo yonke imikhakha kanye nomphakathi. Empeleni: Kunezinselele okufanele zinqotshwe ekuqaliseni isenzo sokubhekana nokungalingani kwezempilo ngezinqumo zezenhlalo zempilo. Izinqumo zezenhlalo zokulingana kwezempilo yinkambu eyinkimbinkimbi futhi enezici eziningi. Ibandakanya inqwaba yababambe iqhaza ngaphakathi nangaphandle komkhakha wezempilo kanye nawo wonke amazinga kahulumeni. Ngaphezu kwalokho, izici zomphakathi zedatha yezempilo zingaba nzima ukuziqoqa nokwabelana ngazo. Nakuba ubufakazi obusekelwe ezinqumweni zezenhlalakahle zezempilo buye baqina phakathi neminyaka eyishumi edlule, ubufakazi busekelwe kulokho okusebenzayo okudingeka kuqiniswe futhi imikhuba emihle isatshalaliswe ngokuphumelelayo. Izindawo ezintathu zesenzo esibucayi esivezwe embikweni weGlobal Commission on Social Determinants of Health zibonisa ukubaluleka kwazo ekubhekaneni nokungalingani kwezempilo. Lokhu kubandakanya: Ukwenza ngcono izimo zokuphila zansuku zonke: Izimo abantu abazalelwa kuzo, abakhula kuzo, abaphila kuzo, abasebenza ngaphansi kwazo kanye neminyaka yobudala; Ukubhekana nokusatshalaliswa okungalingani kwamandla, imali kanye nezinsiza: Izimiso zesakhiwo zalezo zimo zempilo yansuku zonke (isibonelo, izinqubomgomo kanye nokubusa komnotho omkhulu kanye nokufudukela emadolobheni); Linganisa futhi uqonde inkinga futhi uhlole umthelela wesenzo: Nweba isisekelo solwazi, uthuthukise abasebenzi abaqeqeshwe ngezinqumo zezenhlalo zempilo, futhi uqwashise umphakathi mayelana nezinqumo zomphakathi zezempilo. Kudingeka isinyathelo esilinganisiwe nesihlelekile esisebenza emhlabeni wonke kodwa esilingana nokubi kuyo yonke igradient yomphakathi. Lokhu kuyadingeka ukuze kwethulwe ngempumelelo ukubhekana nokungalingani kwezempilo kanye nokuthuthukisa abantu abanempilo. Ukulingana kwezempilo Ubude besikhathi sokuphila kanye neminyaka yokuphila enempilo kwenyukile, kodwa ngokungalingani. Kusekhona igebe eliqhubekayo futhi elikhulayo phakathi kwalabo abanempilo engcono kakhulu nembi kakhulu. Abantu abampofu ngokuhlelekile bahlangabezana nempilo embi kunabantu abacebile. Ngokwesibonelo: Kunomehluko weminyaka eyi-18 yeminyaka yokuphila phakathi kwamazwe anemali engenayo ephezulu nephansi; Ngonyaka wezi-2016, iningi lezigidi eziyi-15 zokufa ngaphambi kwesikhathi ngenxa yezifo ezingathathelaniyo (amaNCD) zenzeka emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi; Amagebe ahlobene phakathi kwamazwe phakathi kwamaqembu ampofu nacebile ezifo ezinjengomdlavuza akhulile kuzo zonke izifunda emhlabeni jikelele; Izinga lokufa kwabantu abaneminyaka engaphansi kwemi-5 lingaphezulu ngokuphindwe kasishiyagalombili e-Afrika kunesifunda sase-Europe. Emazweni, ukuthuthukiswa kwezempilo yezingane phakathi kwamaqembu ampofu kakhulu nacebe kakhulu kuye kwakhinyabezwa ukuthuthukiswa okuhamba kancane kwamaqembu amancane ampofu. Imikhuba enjalo ngaphakathi naphakathi kwamazwe ayilungile, ayinabo ubulungiswa futhi iyagwemeka. Okuningi kwalokhu kwehluka kwezempilo kubangelwa izinqubo zokuthatha izinqumo, izinqubomgomo, izinkambiso zomphakathi nezinhlaka ezikhona kuwo wonke amazinga emphakathini. Ukungalingani kwezempilo kunqunywa emphakathini, kuvimbela abantu abampofu ukuthi baqhubekele phambili emphakathini futhi basebenzise ngokugcwele amandla abo. Ukuphishekela ukulingana kwezempilo kusho ukulwela izinga eliphezulu kakhulu lezempilo kubo bonke abantu kanye nokunaka okukhethekile izidingo zalabo abasengozini enkulu yempilo ebuthaka, ngokusekelwe ezimeni zomphakathi. Isenzo asidingi ukufinyelela ngokulinganayo ekunakekelweni kwezempilo kuphela kodwa siphinde sisho ukusebenza ngaphandle kohlelo lokunakekelwa kwezempilo ukuze kubhekwane nenhlalakahle yomphakathi kanye nentuthuko. “Ukulingana kwezempilo kuchazwa njengokungabibikho komehluko ongalungile nongagwemeka noma ongalungiseka kwezempilo phakathi kwamaqembu abantu okuchazwe ngokwenhlalo, ngokwezomnotho, ngokwezibalo zabantu noma ngokwendawo”.

የሞቃታማ ዐውሎ ነፋሶች የሞቃታማ ዐውሎ ነፋሶች አጠቃላይ እይታ፡- የሞቃታማ አውሎ ነፋሶች፣ እንዲሁም ሀይለኛ አውሎ ነፋስ ወይም አውሎ ነፋሶች በመባል የሚታወቁት በጣም አጥፊ የአየር ሁኔታ ክስተቶች ናቸው። በሞቃታማ ውቅያኖሶች ላይ የሚነሱ ኃይለኛ ክብ አውሎ ነፋሶች ናቸው፣ እና በሰዓት ከ119 ኪሎ ሜትር በላይ የሚዘልቅ የንፋስ ፍጥነት እና ከባድ ዝናብ አላቸው። ነገር ግን በህይወት እና በንብረት ላይ ከፍተኛ ጉዳት የሚደርሰው በነፋስ ሳይሆን በሁለተኛ ደረጃ እንደ አውሎ ንፋስ፣ ጎርፍ፣ የመሬት መንሸራተት እና አውሎ ንፋስ ባሉ ክስተቶች ነው። በሞቃታማ ዐውሎ ነፋሶች መነሻቸው ከየት እንደሆነ በመወሰን በተለያዩ ስሞች ይጠራሉ። አውሎ ነፋሶች በአትላንቲክ ውቅያኖስ እና በምስራቅ ሰሜን ፓሲፊክ ውቅያኖስ ውስጥ ይከሰታሉ. በፓስፊክ ውቅያኖስ ምዕራባዊ አውሎ ንፋስ ይከሰታል። የትሮፒካል አውሎ ነፋሶች በደቡብ ፓስፊክ ውቅያኖስ እና በህንድ ውቅያኖስ ውስጥ ይከሰታሉ። ከ 1998-2017, ሞቃታማ አውሎ ነፋሶችን እና አውሎ ነፋሶችን ጨምሮ አውሎ ነፋሶች, ከመሬት መንቀጥቀጥ ቀጥሎ ሁለተኛ ነበሩ፣ 233 000 ሰዎችን ገድለዋል። በዚህ ወቅት ዐውሎ ነፋሶች በዓለም ዙሪያ በግምት 726 ሚሊዮን ሰዎችን ተጎድተዋል፣ ይህም ማለት በአደጋው የአስቸኳይ ጊዜ ወቅት ተጎድተዋል፣ ቤት አልባ ሆነዋል፣ ተፈናቅለዋል ወይም ተሰደዋል። ተጽዕኖ፡- የትሮፒካል ዐውሎ ነፋሶች በጤና ላይ የሚያሳድሩት ተጽዕኖ የሚወሰነው በዐውሎ ነፋሱ ቀጥተኛ መንገድ ላይ ባሉ ዝቅተኛ የባሕር ዳርቻ አካባቢዎች በሚኖሩ ሰዎች ብዛት፣ የሕንጻ ዲዛይን ጨምሮ በተገነባው አካባቢ እና ለማስጠንቀቂያ እና ለማውጣት በቂ ጊዜ መኖር አለመኖሩ ላይ ነው። የትሮፒካል አውሎ ነፋሶች፣ በቀጥታ እና በተዘዋዋሪ ጤናን በብዙ መንገዶች ሊጎዱ ይችላሉ፣ ለምሳሌ በ፡ የመስጠም እና ሌሎች የአካል ጉዳቶች መጨመር; የውሃ እና የበሽታ ተሸካሚ ወለድ በሽታዎች አደጋዎች መጨመር; ከድንገተኛ ሁኔታዎች ጋር የተዛመዱ የአእምሮ ጤና ተፅእኖዎችን መጨመር; የጤና ስርአቶችን፣ መገልገያዎች እና አገልግሎቶችን ማወክ፣ ማህበረሰቦች በጣም በሚፈልጉበት ጊዜ የጤና እንክብካቤ እንዳያገኙ ማድረግ፣ እንደ ምግብ እና ውሃ አቅርቦት እና አስተማማኝ መጠለያ ያሉ መሰረታዊ መሠረተ ልማቶችን ማበላሸት። ሞቃታማ አውሎ ነፋሶች ጎርፍ እና የባህር ሞገድ ሲፈጥሩ የመስጠም እና የውሃ ወይም የበሽታ ተሸካሚ ወለድ በሽታዎች ይጨምራሉ. በተጨማሪም የጎርፍ ውሃ ቆሻሻን እና ኬሚካሎችን ሊይዝ ይችላል፣ ከብረት ወይም መስታወት እና ኤሌክትሪክ መስመሮች የተሰሩ ሹል ነገሮችን ይደብቃል፣ ወይም አደገኛ እባቦችን ወይም ተሳቢ እንስሳትን ያስተናግዳል፣ ይህም በሽታዎችን፣ ጉዳቶችን፣ በኤሌክትሪክ ኃይል መሞትን እና ንክሻዎችን ያስከትላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት በአስቸኳይ ሁኔታዎች ወቅት የሚያስፈልጉትን ፍላጐቶች እና ተግዳሮቶች አስቀድሞ ለመገመት የሚያስችሉ ተለዋዋጭ እና ንቁ የጤና ሥርዓቶችን ለመገንባት ከአባል አገራት ጋር ይሠራል፣ ስለሆነም አደጋዎችን የመቀነስ እና አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ ውጤታማ ምላሽ የመስጠት ዕድላቸው ሰፊ ነው። እንደ ሞቃታማ አውሎ ነፋሶች ባሉ አደጋዎች ወቅት የዓለም ጤና ድርጅት መሰረታዊ የጤና እንክብካቤ አገልግሎቶችን ወደነበረበት ለመመለስ ይረዳል፣ ይህም ተቋማት ክትባትን፣ ለተለመዱ በሽታዎች መሰረታዊ ህክምናን፣ አጣዳፊ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና የእናቶች እንክብካቤን ጨምሮ አስፈላጊ አገልግሎቶችን መስጠት እንዲችሉ እንዲሁም በኤች አይ ቪ፣ በሳንባ ነቀርሳ ወይም በስኳር ሕመም ለሚሰቃዩ ሰዎች ቀጣይነት ያለው የመድኃኒት አቅርቦት እንዲረጋገጥ ይረዳል። የጤና ክላስተር ለአለምአቀፍ ድንገተኛ ሁኔታዎች መሪ እንደመሆኑ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ለሚከተሉት ጒዳዮች ምላሽ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር ይሠራል። ተገቢውን የምግብ ማሟያ ማረጋገጥ; ተንቀሳቃሽ የጤና ቡድኖችን ማሰባሰብና ማዳረስ፤ የወረርሽኝ ክትትል, ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና ምላሽ ማካሄድ; የጤና ዕርምጃን ለመደገፍ የአደጋ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ ጥሪ ማድርጉ።

Tropical Cyclones Overview: Tropical cyclones, also known as typhoons or hurricanes, are among the most destructive weather phenomena. They are intense circular storms that originate over warm tropical oceans, and have maximum sustained wind speeds exceeding 119 kilometres per hour and heavy rains. However, the greatest damage to life and property is not from the wind, but from secondary events such as storm surges, flooding, landslides and tornadoes. Tropical cyclones are referred to by different names depending on where they originate in the world. Hurricanes occur in the Atlantic Ocean and the eastern north Pacific Ocean. Typhoons occur in the western Pacific Ocean. Tropical cyclones occur in the south Pacific Ocean and Indian Ocean. From 1998-2017, storms, including tropical cyclones and hurricanes, were second only to earthquakes in terms of fatalities, killing 233 000 people. During this time, storms also affected an estimated 726 million people worldwide, meaning they were injured, made homeless, displaced or evacuated during the emergency phase of the disaster. Impact: The health impacts of tropical cyclones depend on the number of people living in low-lying coastal areas in the storm’s direct path, the built environment including building design, and whether there is sufficient time for warning and evacuation. Tropical cyclones, may directly and indirectly affect health in many ways, for example by: increasing cases of drowning and other physical trauma; increasing risks of water- and vector-borne infectious diseases; increasing mental health effects associated with emergency situations; disrupting health systems, facilities and services, leaving communities without access to health care when they are needed most; damaging basic infrastructure, such as food and water supplies and safe shelter. When tropical cyclones cause floods and sea surges, the risk of drowning and water- or vector-borne diseases increase. Additionally, flood waters may contain sewage and chemicals, hide sharp objects made of metal or glass and electrical lines, or host dangerous snakes or reptiles, which can cause diseases, injuries, electrocution and bites. WHO Response: WHO works with Member States to build resilient and proactive health systems that can anticipate the needs and challenges during emergencies so that they are more likely to reduce risks and respond effectively when needed. During disasters, such as tropical cyclones, WHO helps to restore primary care services so that facilities can deliver essential services, including immunization, basic treatment for common illnesses, acute malnutrition and maternal care while ensuring the ongoing supply of medications for people living with HIV, tuberculosis or diabetes. As the health cluster lead for global emergencies, WHO also works with partners to respond to: ensure appropriate food supplementation; assemble mobile health teams and outreach; conduct epidemic surveillance, early warning and response; call for emergency funding to support health action.

Guguwa Taƙaitaccen bayani: Guguwa na wurare masu zafi, wanda aka sani da Talphoons ko guguwa, suna daga cikin mafi munin yanayi mai rusau na yanayi. Suna da tsananin haɗari da suka samo asali ne daga bakin teku mai zafi, kuma suna da saurin iska mai yawa da ke wuce kilomita 119 a kowace sa'a. Duk da haka, mafi girman haɗari ga rayuwa ba daga iska ba ne, amma daga abubuwan da suka faru na na baya kamar yadda guguwa ya tasar da ambaliyar ruwa tsagewar ƙasa da mummunar guguwa. Ana ƙiran guguwa da sunaye daban-daban dangane da inda suka samo asali daga cikin duniya. Guguwar Hurricanes na faruwa a cikin Tekun Atlantika da arewa maso gabashin Tekun Pacific. Guguwar Typhoons suna tasowa ne daga yammacin tekun Pacific. Guguwar Tropical cyclones tana tasowa ne a Kudancin Tekun Pacific da Tekun Indiya. Daga 1998-2017, guguwa, wanda suka haɗa guguwar tropical cyclones da na hurricanes sune na biyu ga girgizar ƙasa a wajen kisa, wanda ya kashe 233 000 mutane. A wannan lokacin, guguwa ma ta illata kimanin mutane miliyan 726 a faɗin duniya, ma'ana an raunata su, an kuma mayar dasu marasa gida, wanda aka tilasta musu gudun hijira ko aka ɗebe su a lokacin tsanani. Tasiri: Tasirin guguwa kan lafiya ya danganta ne da yawan mutanen da ke zaune a cikin ƙasashen kai tsaye, ginannen wurin wanda ya haɗa tsara gidaje, da kuma ko isasshen lokacin da ya isa ga faɗakarwa. Guguwar Tropical cyclones, na iya kai tsaye ko ta wata hanya ya shafi lafiya ta hanyoyi da yawa, alal misali ta: ƙaruwar lamarin nutsewa cikin ruwa da sauran raunukan jiki; ƙaruwar lamarin haɗurran kamuwa da cutar da ake samu a ruwa ko ɓeraye; ƙaruwar illolin lafiyar ƙwaƙwalwa waɗanda ke da alaƙa da munanan yanayi; ruguza tsarin kiwon lafiya da asibitoci da ayyukan kiwon lafiya ta yadda ya hana mutane damar isa ga ayyukan kiwon lafiya da suke buƙata; yana mai lalata ababen more rayuwa kamar su abinci da samar da ruwa da ingantaccen muhalli. Yayin da guguwa tropical cyclones ya farar da ambaliyar ruwa da ɓarkewar kogi, haɗarin nutsewa cikin ruwa da kamuwa da cutukan da ake samu daga ruwa ko ɓeraye na ƙaruwa. Bugu da ƙari, ruwan ambaliyar ruwa na ɗauke da kwata da sunadarai, na ɓoye abubuwa masu kaifi da aka ƙera da baƙin ƙarfe ko gilashi da wayar wutar lantarki, ko kuma yana ɗauke da macijai ko kadodi masu haɗari waɗanda zasu iya sanya cutuka ko su raunata mutum ko suyi wa mutum shokin ko su cije shi. Martanin Hukumar WHO: Hukamar WHO tana aiki da ƙasashe mambobinta don gina ra'ayoyi da kuma mahimman tsarin da za su iya taimakawa buƙatun da kuma ƙalubalanci yayin lokutan tsanani ta yadda zasu rage haɗarurruka da ɗaukan matakin da ya dace a lokacin da ake buƙata. A lokutan ibtila'i, kamar guguwa tropical cyclones, Hukumar WHO ta taimakawa wajen dawo da aikin lafin na matakin farko ta yadda asibitoci zasu bayar da muhimmiyar kulawa wanda ya ƙunshi rigakafi, kulawa ta matakin farko ga cutukan yau da gobe, da ƙarancin abinci da kula da mai juna biyu, a lokaci guda kuma tana tabbatar da an kula da magungunan masu jinyar Ƙanjamau, tarin fuka ko ciwon suga. A matsayin mai jarogarnatar harkokin lafiya a duniya, Hukumar WHO na aiki tare da ƙawaye don martani don: tabbatar da kayan abinci da ya dace; tara kungiyoyin kiwon lafiyar masu yawo; gudanar da sa ido bisa annoba da gargaɗi na gaggawa da mataki; ƙira don tallafin gaggawa don tallafawa aikin kiwon lafiya.

Vimbunga vya Tropiki Muhtasari: Vimbunga vya kitropiki, pia hujulikana kama vimbunga au vimbunga, ni miongoni mwa matukio ya hali ya hewa yenye uharibifu zaidi. Ni dhoruba kali za duara ambazo huanzia juu ya bahari ya joto ya kitropiki, na zina kasi ya juu ya upepo endelevu inayozidi kilomita 119 kwa saa na mvua kubwa. Walakini, uharibifu mkubwa zaidi wa maisha na mali hautokani na upepo, lakini kutoka kwa matukio ya pili kama vile mawimbi ya dhoruba, mafuriko, maporomoko ya ardhi na vimbunga. Vimbunga vya kitropiki vinarejelewa kwa majina tofauti kulingana na mahali vilipotoka ulimwenguni. Vimbunga hutokea katika Bahari ya Atlantiki na Bahari ya Pasifiki ya mashariki ya kaskazini. Vimbunga hutokea magharibi mwa Bahari ya Pasifiki. Vimbunga vya kitropiki hutokea kusini mwa Bahari ya Pasifiki na Bahari ya Hindi. Kuanzia 1998-2017, dhoruba, pamoja na vimbunga vya kitropiki na vimbunga, vilikuwa vya pili baada ya matetemeko ya ardhi katika suala la vifo, na kuua watu 233,000. Wakati huu, dhoruba pia ziliathiri takriban watu milioni 726 kote ulimwenguni, ikimaanisha kuwa walijeruhiwa, kukosa makazi, kuhamishwa au kuhamishwa wakati wa awamu ya dharura ya maafa. Athari: Athari za kiafya za vimbunga vya kitropiki hutegemea idadi ya watu wanaoishi katika maeneo ya ukanda wa chini wa pwani kwenye njia ya moja kwa moja ya dhoruba, mazingira yaliyojengwa ikiwa ni pamoja na muundo wa majengo, na kama kuna muda wa kutosha wa onyo na uokoaji. Vimbunga vya kitropiki, vinaweza kuathiri afya moja kwa moja na isivyo moja kwa moja kwa njia nyingi, kwa mfano kwa: kuongezeka kwa matukio ya kuzama na majeraha mengine ya kimwili; kuongeza hatari ya magonjwa ya kuambukiza ya maji na vector; kuongeza athari za afya ya akili zinazohusiana na hali za dharura; kuvuruga mifumo ya afya, vifaa na huduma, na kuacha jamii bila kupata huduma za afya wakati zinahitajika zaidi; kuharibu miundombinu ya kimsingi, kama vile chakula na maji na makazi salama. Vimbunga vya kitropiki vinaposababisha mafuriko na mawimbi ya bahari, hatari ya kuzama na magonjwa yanayoenezwa na maji au vekta huongezeka. Zaidi ya hayo, maji ya mafuriko yanaweza kuwa na maji taka na kemikali, kuficha vitu vyenye ncha kali vilivyotengenezwa kwa chuma au glasi na nyaya za umeme, au kukaribisha nyoka au wanyama watambaao hatari, ambao wanaweza kusababisha magonjwa, majeraha, kupigwa na umeme na kuumwa. Majibu ya WHO: WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama kujenga mifumo ya afya thabiti na tendaji ambayo inaweza kutarajia mahitaji na changamoto wakati wa dharura ili iwe na uwezekano mkubwa wa kupunguza hatari na kujibu kwa ufanisi inapohitajika. Wakati wa maafa, kama vile vimbunga vya kitropiki, WHO husaidia kurejesha huduma za afya ya msingi ili vituo viweze kutoa huduma muhimu, ikiwa ni pamoja na chanjo, matibabu ya magonjwa ya kawaida, utapiamlo mkali na huduma za uzazi wakati kuhakikisha upatikanaji wa dawa unaoendelea kwa watu wanaoishi na VVU, kifua kikuu au kisukari. Kama nyenzo ya afya inayoongoza kwa dharura za kimataifa, WHO inafanya pia kazi ya kuwajibu washirika: hakikisha uongezaji wa chakula unaofaa; kukusanya timu za afya za rununu na kuwafikia; kufanya ufuatiliaji wa janga, onyo la mapema na majibu; wito wa ufadhili wa dharura kusaidia hatua za afya.

Ẹ̀fúùfù Ìsọnísókí: Ẹ̀fúùfù, tí a tún mọ̀ sí afẹ́fẹ́ tàbí ìjì líle, wà lára oju ọjọ́ apanirun jùlọ. Wọ́n jẹ́ ìjì olóbìrípo líle tí ó maat ń wá láti inú òkun gbígbóná, beet sit ni wọ́n ní ìwọ̀n ìyára afẹ́fẹ́ tí ó tayọ kìlómítà 119 fún wákàtí kan àti àwọn òjò líle. Àmọ́ sá, ìparun tí ó tóbi jùlọ sí ẹ̀mí àti dúkìá kì í ṣe láti ara ìjì náà, ṣùgbọ́n láti ara àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àtẹ̀lé bí ìrúkèrúdò omi, ìkún omi àti ẹ̀fúùfù líle. Wọ́n máa ń pe ẹ̀fúùfù ní onírúurú orúkọ pẹ̀lú ibi tí wọ́n bá ti wá nínú ayé. Hurikéènì máa ń ṣẹlẹ̀ ní Atlantic Ocean àti àti Gúúsù àríwá Pacific Ocean. Typhoons máa ń ràn wáyé ní ìwọ̀ oòrùn Pacific Ocean. Tropical cyclones ń wáyé ní gúúsù Pacific Ocean àti Indian Ocean. Láti 1998-2017, àwọn ìjì, tí ó fi mọ́ tropical cyclones àti hurikéènì, ṣìkejì àwọn ilẹ̀ ríri nìkan ní ti ìparun, ó pa ènìyàn 233 000. Lásìkò yìí, àwọn ìjì tún máa ń nípa lórí ìṣirò ènìyàn mílíọ̀nù 726 káàkiri àgbáyé, túmọ̀ sí pé wọ́n farapa, di aláìnílé, sọ nù tàbí sá kúrò lásìkò ìpele pàjáwìrì àjálù náà. Ipa: Ipa ìlera ẹ̀fúùfù líle dá lórí iye àwọn ènìyàn tí wọ́n ń gbé ní àwọn àyíká omi ní ipa ìjì náà tààrà, lára àwọn àyíká tí wọn gbé kalẹ̀ bí ìhun ilé, àti bóyá àsìkò tí ó tó wà fún ìkìlọ̀ àti ìṣíkúrò. Ẹ̀fúùfù líle, lè nípa lórí ìlera tààrà tàbí lọ́nà àlùmọ̀kọ́rọ́yí ní ọ̀pọ̀ ọ̀nà, fún àpẹẹrẹ nípa: mímú ìdàgbàsókè bá ọ̀ràn rírì sínú omi àti ìpalára mìíràn; mímú ìdàgbàsókè bá ewu àwọn àìsàn àtara-omisẹ̀ àti àwọn ajọ̀fẹ́ inú omi.; mímú ìdàgbàsókè bá àwọn ipa ìlera ìròrí tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì; Dídá àwọn ètò ìlera, irinṣẹ́ àti iṣẹ́ rú, tí ń fi àwọn àwùjọ sílẹ̀ láìsí àǹfààní sí ìtọ́jú ìlera nígbà tí wọ́n bá nílò wọn jùlọ; ìparun àwọn amáyédẹrùn pàtàkì, bí aowm ìpèsè oúnjẹ àti omi àti ilégbèé aláàbò. Nígbà tí ẹ̀fúùfù líle bá fa àwọn ikùn omi àti ìrúkèrúdò òkun, ewu rírí sínú omi àti àwọn àìsàn àtara-omisẹ̀ àti àìsàn ajọ̀fẹ́ omi máa ń pọ̀ sí i. Ní àfikún, àwọn ìkún omi lè ní ìgbẹ́ àti kẹ́míkà, ṣe ìpamọ́ àwọn ohun èlò mímú tí wọ́n fi irin tàbí gíláàsì ṣe àti okùn iná, tàbí kí wọ́n gba àlejò àwọn ejò tàbí afàyafà burúkú, tí wọ́n lè fa àwọn àìsàn, ìfarapa, ìjàm̀bá iná gbígbé àti ìbunijẹ. Èsì Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé: Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ètò ìlera tí wọ́n kájúẹ̀ tí wọ́n lè fojúsun àwọn àìní àti ìṣòro lásìkò àwọn pàjáwìrì kí wọ́n lè mú àdínkù bá àwọn ewu àti èsì pípé nígbà tí wọ́n bá nílò. Lásìkò àwọn àjálù, bí ẹ̀fúùfù líle, Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ṣe ìrànlọ́wọ́ láti mú ìdápadà bá àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú abẹ́lé kí àwọn ibùdó lè máa pèsè àwọn iṣẹ́ pàtàkì, tí ó fi mọ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára, ìtọ́jú abọ́ọ́dé fún àwọn àìsàn tí wọ́n wọ́pọ̀, àìjẹunrekánú líle àti ìtọ́jú ìyálọ́mọ nígbà tí wọ́n ń rí i dájú pé ìpèsè oogun) àwọn òògùn tí ó lọ lọ́wọ́ fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ń gbé pẹ̀lú KASA, ikọ́ọfe tàbí àtọ̀gbẹ. Bí ìṣùpọ̀ ìlera náà ṣe ń síwájú àwọn pàjáwìrì àgbáyé, Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn olùbádòwòpọ̀ láti fèsì sí: rí i dájú pé oúnjẹ ìpèsè oúnjẹ tí ó tọ́ wà.; ṣe àtòjọ àwọn ikọ̀ ìlera alágbèéká àti ìkànsíni; ṣe ìwádìí àjàkálẹ̀ àrùn, àmì ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ àti èsì; kéde owó ìrànwọ́ pàjáwìrì láti ṣe àtìlẹ́yìn fún iṣẹ́ ìlera.

Izivunguvungu zasethrophikhi Uhlolojikelele: Izivunguvungu zasethrophikhi, ezaziwa nangokuthi izishingishane noma iziphepho, ziphakathi kwezimo zezulu ezicekela phansi kakhulu. Ziyiziphepho ezinamandla eziyindilinga ezisuka phezu kolwandle olushisayo olushisayo, futhi zinesivinini esikhulu somoya esiqhubekayo esidlula amakhilomitha ayi-119 ngehora kanye nezimvula ezinamandla. Kodwa ke, umonakalo omkhulu empilweni nempahla awuveli emoyeni, kodwa uvela ezenzakalweni zesibili ezifana neziphepho, izikhukhula, ukudilika komhlaba neziphepho. Izivunguvungu zasethrophikhi zibizwa ngamagama ahlukene kuye ngokuthi ziqhamuka kuphi emhlabeni. Iziphepho zenzeka olwandle i-Atlantic Ocean nasempumalanga enyakatho yePacific Ocean. Izivunguvungu zenzeka entshonalanga yePacific Ocean. Izivunguvungu ezishisayo zenzeka eningizimu yePacific Ocean nase-Indian Ocean. Kusukela ngo-1998-2017, izivunguvungu, okuhlanganisa iziphepho neziphepho zasezindaweni ezishisayo, bezingelesibili ngemva kokuzamazama komhlaba mayelana nokufa kwabantu, kwashona abantu abangu-233 000. Ngalesi sikhathi, izivunguvungu ziphinde zathinta abantu abalinganiselwa ezigidini ezingu-726 emhlabeni wonke, okusho ukuthi balimala, bangenamakhaya, baxoshwa noma baxoshwa ngesikhathi sesigaba esiphuthumayo senhlekelele. Umthelela: Imithelela yezempilo yezishingishane zasezindaweni ezishisayo incike enanini labantu abahlala ezindaweni ezisogwini eziphansi endleleni eqondile yesiphepho, indawo eyakhiwe okuhlanganisa nomklamo wesakhiwo, kanye nokuthi ingabe sikhona yini isikhathi esanele sokuxwayisa nokuphuma. Izivunguvungu zasethrophikhi, zingathinta impilo ngendlela eqondile noma engaqondile ngezindlela eziningi, isibonelo: ukwanda kwezigameko zokuminza nokunye ukuhlukumezeka ngokomzimba; ukwanda kwezingozi zezifo ezithathelwanayo ezithwala amanzi kanye nevector; ukwanda kwemiphumela yezempilo yengqondo ehambisana nezimo eziphuthumayo; ukuphazamisa izinhlelo zezempilo, izinsiza kanye nezinsiza, okushiya imiphakathi ingakwazi ukuthola usizo lwezempilo lapho idingeka kakhulu; ingqalasizinda elimazayo, njengokudla namanzi kanye nendawo yokuhlala ephephile. Lapho izivunguvungu zasezindaweni ezishisayo zibangela izikhukhula nokukhukhula kolwandle, ingozi yokuminza kanye nezifo ezithwalwa ngamanzi noma ezithwalwa yizilwane ziyanda. Ukwengeza, amanzi ezikhukhula angase abe nendle namakhemikhali, afihle izinto ezicijile ezenziwe ngensimbi noma ngengilazi nezintambo zikagesi, noma abambe izinyoka eziyingozi noma izilwane ezihuquzelayo, ezingabangela izifo, ukulimala, ukushaywa ugesi nokulunywa. Impendulo yeWHO: IWHO isebenza namazwe angamaLungu ukuze kwakhiwe izinhlelo zezempilo eziqinile nezisebenzayo ezingalindela izidingo nezinselele ngesikhathi sezimo eziphuthumayo ukuze zikwazi ukunciphisa izingozi futhi ziphendule ngempumelelo lapho kudingeka. Ngesikhathi sezinhlekelele, njengeziphepho zasezindaweni ezishisayo, iWHO isiza ukubuyisela izinsizakalo zokunakekelwa okuyisisekelo ukuze izikhungo zikwazi ukuletha izinsizakalo ezibalulekile, okuhlanganisa ukugoma, ukwelashwa okuyisisekelo kwezifo ezivamile, ukungondleki okunamandla nokunakekelwa komama ngenkathi iqinisekisa ukuhlinzekwa okuqhubekayo kwemithi kubantu abaphila neHIV, isifo sofuba noma isifo sikashukela. Njengomholi weqembu lezempilo ezimeni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO iphinde isebenze nozakwethu ukuphendula kulokhu: qinisekisa ukwesekwa kokudla okufanele; ukuhlanganisa amaqembu ezempilo angomahambanendlwana kanye nokuxhumana; ukwenza ukubhekwa kobhubhane, ukuxwayisa kusenesikhathi kanye nokusabela; cela uxhaso lwezimali oluphuthumayo ukuze kusekelwe isenzo sezempilo.

ሱናሚ አጠቃላይ እይታ፡ ሱናሚ በውቅያኖስ ወይም ትልቅ ሀይቅ ውስጥ በመሬት መንቀጥቀጥ፣ በእሳተ ገሞራ ፍንዳታ፣ በውሃ ውስጥ የመሬት መንሸራተት ወይም በከዋክብት ከፍተኛ መጠን ያለው ውሃ ሲፈናቀል የሚፈጠሩ ግዙፍ ሞገዶች ናቸው። በ 1998-2017 መካከል ሱናሚዎች በዓለም ዙሪያ ከ 250 000 በላይ ሞት አስከትለዋል፣ ከእነዚህም ውስጥ በ2004 በሕንድ ውቅያኖስ ሱናሚ ምክንያት ከ 227 000 በላይ ሰዎች ሞተዋል። ሱናሚስ በሰአት እስከ 800 ኪሎ ሜትር በሚደርስ ፍጥነት በሺዎች የሚቆጠሩ ኪሎ ሜትሮችን ሊጓዝ ይችላል። ወደ ባህር ዳርቻው ከደረሱ በኋላ በህብረተሰቡ ላይ ከፍተኛ ጉዳት ሊያደርሱ ይችላሉ። በተከታታይ የሚከሰቱት ፍንዳታዎች በየ 10 እስከ 45 ደቂቃው ሊደርሱና ለበርካታ ሰዓታት ጥፋት ሊያደርሱ ይችላሉ። ከ700 ሚሊዮን በላይ ሰዎች የሚኖሩት በዝቅተኛ የባሕር ዳርቻ አካባቢዎች እና አነስተኛ ደሴት በማደግ ላይ ባሉ ሀገሮች ውስጥ ሲሆን ሱናሚዎችን ጨምሮ ለከባድ የባሕር ወለል ክስተቶች የተጋለጡ ናቸው። የሚቋቋሙ መሠረተ ልማት፣ የቅድመ ማስጠንቀቂያ ሥርዓቶች እና ትምህርት ሰዎችን ለማዳን እና ለወደፊቱ ከሱናሚ አደጋ ንብረታቸውን ለመጠበቅ ወሳኝ ናቸው። ተፅዕኖ፡ በሱናሚ ምክንያት መስጠም ዋነኛው የሞት ምክንያት ነው። ከአደጋው በኋላ አስቸኳይ የጤና እንክብካቤ ለሚያስፈልጋቸው ብዙ ሰዎች ከፍርስራሹ የሚመጡ ጉዳቶች ተጠያቂ ናቸው። የወደቁ ሕንጻዎች እና የተንጣለሉ ፍርስራሾች የተሞሉ ውኃዎች የመጨፍለቅ ጕዳት፣ ስብራት እና የተለያዩ ክፍት እና የተዘጉ ቁስሎች ሊያስከትሉ ይችላሉ። በተላላፊ በሽታዎች የመያዝ አደጋ በሱናሚ የተፈናቀለው ሕዝብ ብዛት፣ የጤና ሁኔታ እና የኑሮ ሁኔታ ላይ የተመሰረተ ነው። ሕዝቡ በጊዜያዊ መጠለያዎች ውስጥ በመጨናነቁ እና በቂ ያልሆነ ውኃ እና የንጽህና አጠባበቅ እንዲሁም ከአደጋው በፊት ዝቅተኛ የክትባት ሽፋን ካለ በክትባት ሊከላከሉ የሚችሉ በሽታዎች ሊጋለጡ ይችላሉ። ከሱናሚ የተረፉ ሰዎች ቤተሰብ፣ ንብረት፣ ከብቶች ወይም ሰብሎች በመጥፋታቸው ብዙ ጊዜ የአጭር እና የረዥም ጊዜ የአእምሮ ጤና ችግር ይገጥማቸዋል። በተፈጥሮ አደጋ የተረፉትን ከነፍስ አድን በኋላ ያለው አፋጣኝ የጤና ስጋት የመጠጥ ውሃ፣ ምግብ፣ መጠለያ እና ጉዳት ለደረሰባቸው የሕክምና እንክብካቤዎች ናቸው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፡ በቂ የአደጋ ጊዜ መከላከል፣ ዝግጁነት፣ ምላሽ እና የማገገሚያ እርምጃዎች በዘላቂነት እና በጊዜ ከተተገበሩ በሱናሚዎች የሚደርሰውን የአካልና የሰው ወጪ መቀነስ ይቻላል። የዓለም ጤና ድርጅት ከአባላት ሀገራት ጋር በመተባበር በድንገተኛ ጊዜ ፍላጎቶችን እና ተግዳሮቶችን አስቀድሞ ሊተነብዩ የሚችሉ የጤና ስርዓቶችን ለመገንባት እና አደጋዎችን ለመቀነስ እና አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ ውጤታማ ምላሽ ለመስጠት ያስችላል። የጤና ክላስተር ለአለምአቀፍ ድንገተኛ ሁኔታዎች መሪ እንደመሆኑ የዓለም ጤና ድርጅት ከሚከተሉት ጋር ምላሽ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር ይሠራል: ተገቢውን የምግብ ማሟያ ማረጋገጥ; ተገቢውን የምግብ ማሟያ ማረጋገጥ፣እንደ ክትባት፣ የህፃናት እና የእናቶች ጤና እና የአእምሮ ጤና ያሉ የመጀመሪያ ደረጃ እንክብካቤ አገልግሎቶችን ወደነበረበት መመለስ፤ የተንቀሳቃሽ ጤና ቡድኖችን ማሰባሰብ እና ማዳረስ; የወረርሽኝ ክትትል, ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና ምላሽ ማካሄድ; የጤና ዕርምጃን ለመደገፍ የአደጋ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ ጥሪ ማድረግ።

Tsunamis Overview: Tsunamis are giant waves that are produced when a large volume of water is displaced in an ocean or large lake by an earthquake, volcanic eruption, underwater landslide or meteorite. Between 1998-2017, tsunamis caused more than 250 000 deaths globally, including more than 227 000 deaths due to the Indian Ocean tsunami in 2004. Tsunamis can travel thousands of kilometres with speeds up to 800 kilometres per hour. Once they reach the coast, they can have devastating impacts on the community. Successive crests can arrive at intervals of every 10 to 45 minutes and wreak destruction for several hours. More than 700 million people live in low-lying coastal areas and Small Island Developing States exposed to extreme sea-level events including tsunamis. Resilient infrastructure, early warning systems, and education is critical to saving people and protecting their assets against tsunami risk in the future. Impact: Drowning is the most significant cause of death due to tsunamis. Injuries from debris account for many of the health care needs in the immediate aftermath of the disaster. Falling structures and waters full of swirling debris can inflict crush injuries, fractures, and a variety of open and closed wounds. The risk of communicable diseases depends on the size, health status and living conditions of the population displaced by the tsunami. The population could be at risk of water-borne diseases and respiratory diseases due to crowding in temporary shelters and inadequate water and sanitation, as well as vaccine-preventable diseases if there is a low vaccination coverage rate prior to the disaster. Survivors of tsunamis often also face short- and long-term mental health effects due to loss of family, property, livestock or crops. The immediate health concerns after the rescue of survivors following a natural disaster are drinking water, food, shelter and medical care for injuries. WHO Response: The magnitude of the physical and human costs from tsunamis can be reduced if adequate emergency prevention, preparedness, response and recovery measures are implemented in a sustainable and timely manner. WHO works with Member States to build resilient and proactive health systems that can anticipate the needs and challenges during emergencies so that they are more likely to reduce risks and respond effectively when needed. As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with partners to respond to: ensure appropriate food supplementation; restore primary care services, like immunization, child and maternal health, and mental health; assemble mobile health teams and outreach; conduct epidemic surveillance, early warning and response; call for emergency funding to support health action.

Tsunamis Taƙaitaccen bayani: Tsunamis sune manyan girgizar da ke samuwa yayin da ruwa mai yawa ya bar teku ko babban kogi sakamakon girgizar ƙasa ko fitar wuta da dutsen volcano ko tsagewar ƙasa ta ƙasan ruwa ko ko faɗowar dutsen meteorite. Tsakanin 1998-2017, tsunamis ya haifar da mutuwar mutane 250 000 a duniya, gami da mutuwar 227 000 sakamakon tsunami da ya auku a Tekun Indiya a shekarar 2004. Tsunamis na iya yin tafiya dubunnan kilomita tare da saurin har zuwa 800 kilomita a sa'a guda. Da zarar sun kai bakin tekun, za su iya mummunar illa kan al'umma. Guguwa mai zuwa na iya zuwa a tsakanin kowane minti 10 zuwa 45 kuma su lalata ci gaban wargajewar na sa'o'i da yawa. Fiye da mutane miliyan 700 da ke zaune a yankunan bakin teku da ƙananan tsibiri waɗanda suka kamu da matsanancin matakan teku ciki har da tsunamis. Kayayyaki masu ƙarko da tsarin gargaɗi da wuri da kuma ilimi suna da matuƙar muhimmanci ga ceton mutane da kuma kare kadarorinsu daga haɗarin tsunami a nan gaba. Illa: nutsewa cikin ruwa shi ne sanannen sanadiyar mutuwar sanadiyyar tsunamis. Raunuka da ake samu daga tarkace na sanadiyyar yawancin buƙatun kula da lafiya a take bayan ibtila'in. Faɗowar gine-gine da zubowar ruwa da ke ɗauke da tarkace na iya haifar da munanan raunuka da karaya da buɗaɗɗun ciwuka da na ciki. Haɗarin cututtukan masu yaɗuwa sun dogara da girman da matsayin kiwon lafiya da yanayin rayuwa na yawan jama'ar da tsunami yasa hijira. Mutanen na iya zama cikin haɗarin cututtukan ruwa da cututtukan numfashi saboda cunkoso da a matsugunan wucen gadi da ƙarancin ruwa da tsafta da kuma cututtukan da ake yiwa rigakafi idan an samu ƙarancin yin rigakafin kafin afkuwar ibtila'in. Mutanen da suka tsira da rayuwarsu daga tsunamis sau da yawa kuma suna fuskantar matsalar ƙwaƙwalwa na ƙarami da dogon lokaci sakamakon asarar dangi ko dukiya ko dabbobi ko amfanin gona. Abubuwan kiwon lafiya da ake buƙata cikin gaggawan bayan ceton rayuka su ne ruwan shada abinci da matsuguni da kiwon lafiya na raunuka. Martani daga Hukumar Lafiya ta Duniya: Ana iya rage adadin ababen da ake rasawa yayin da ambaliyar tsunami ta auku idan an yi isasshen shirin kiyaye aukuwar buƙatun gaggawa, da shirya ba da agaji kuma aiwaatar da dabarun farfaɗowa a lokacin da ya dace kuma bisa tsari mai ɗorewa. Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki da ƙasashen da ƙarƙashinta don gina tsarin kiwon lafiya mai ƙarfi da zai iya shiryawa buƙatu da ƙalubalen da ke samuwa cikin gaggawa ta yadda zai iya rage haɗari da kuma ba da tallafi yadda ya kamata a lokacin da ake buƙata. A matsayinta na jagorar cibiyoyin samar da agajin gaggawa a faɗin duniya, Hukumar Lafiyar ta Duniya na aiki da abokan hulɗarta don: tabbatar da wadatar abinci; dawo da ayyukan kula da lafiya a matakin farko, kamar rigakafi, kula da lafiyar jariri da uwa, da lafiyar ƙwaƙwalwa; tsara tawagogin lura da lafiya masu tafiya wurare, da shirya wayar da kai; aiwatar da tsarin sa'ido kan yiwuwar aukuwar annoba, gargaɗin wuri da kuma ba da agajin da ake buƙata; neman tallafin kuɗi na gaggawa don talllafawa matakan lafiya da za a ɗauka.

Tsunami Muhtasari: Tsunami ni mawimbi makubwa ambayo hutolewa wakati kiasi kikubwa cha maji kinahamishwa kwenye bahari au ziwa kubwa na tetemeko la ardhi, mlipuko wa volkeno, maporomoko ya ardhi chini ya maji au meteorite. Kati ya 1998-2017, tsunami ilisababisha vifo vya zaidi ya 250,000 duniani kote, ikiwa ni pamoja na vifo zaidi ya 227,000 kutokana na tsunami ya Bahari ya Hindi mwaka 2004. Tsunami inaweza kusafiri maelfu ya kilomita kwa kasi hadi kilomita 800 kwa saa. Mara tu wanapofika pwani, wanaweza kuwa na athari mbaya kwa jamii. Miamba iliyofanikiwa inaweza kufika kwa vipindi vya kila baada ya dakika 10 hadi 45 na kusababisha uharibifu kwa saa kadhaa. Zaidi ya watu milioni 700 wanaishi katika maeneo ya ukanda wa chini wa pwani na Nchi Zinazoendelea za Visiwa Vidogo vinavyokabiliwa na matukio makubwa ya usawa wa bahari ikiwa ni pamoja na tsunami. Miundombinu thabiti, mifumo ya tahadhari ya mapema, na elimu ni muhimu ili kuokoa watu na kulinda mali zao dhidi ya hatari ya tsunami katika siku zijazo. Athari: Kuzama ni sababu kuu ya kifo kutokana na tsunami. Majeraha ya vifusi yanachangia mahitaji mengi ya afya baada ya maafa. Miundo inayoanguka na maji yaliyojaa uchafu yanayozunguka yanaweza kusababisha majeraha ya kuponda, mipasuko, na aina mbalimbali za majeraha ya wazi na kufungwa. Hatari ya magonjwa ya kuambukiza inategemea saizi, hali ya kiafya na hali ya maisha ya watu waliohamishwa na tsunami. Idadi ya watu inaweza kuwa katika hatari ya magonjwa yanayotokana na maji na magonjwa ya kupumua kutokana na msongamano katika makazi ya muda na maji duni na usafi wa mazingira, pamoja na magonjwa yanayoweza kuzuilika ikiwa kuna kiwango cha chini cha chanjo kabla ya maafa. Waathirika wa tsunami mara nyingi pia hukabiliwa na athari za afya ya akili ya muda mfupi na mrefu kutokana na kupoteza familia, mali, mifugo au mazao. Wasiwasi wa kiafya mara moja baada ya kuokolewa kwa manusura kufuatia janga la asili ni kunywa maji, chakula, malazi na huduma za matibabu kwa majeruhi. Jibu la WHO: Ukubwa wa gharama za kimwili na za kibinadamu kutokana na tsunami zinaweza kupunguzwa ikiwa hatua za kutosha za kuzuia dharura, kujiandaa, kukabiliana na kupona zitatekelezwa kwa njia endelevu na kwa wakati. WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama kujenga mifumo ya afya thabiti na tendaji ambayo inaweza kutarajia mahitaji na changamoto wakati wa dharura ili iwe na uwezekano mkubwa wa kupunguza hatari na kujibu kwa ufanisi inapohitajika. Kama nyenzo ya afya inayoongoza kwa dharura za kimataifa, WHO inafanya kazi na kujibu washirika : hakikisha uongezaji wa chakula unaofaa; kurejesha huduma za msingi, kama vile chanjo, afya ya mtoto na uzazi, na afya ya akili; kukusanya timu za afya za rununu na kuwafikia; kufanya ufuatiliaji wa janga, onyo la mapema na majibu; wito wa ufadhili wa dharura kusaidia hatua za afya.

Sùnnámì Ìsọnísókí: Sùnnámì ni àwọn ìgbì ńlá tí wọ́n máa ń wáyé nígbà tí alagbalúgbú omi bá yá kúrò nínú òkun tàbí odò ńlá nípasẹ̀ ilẹ̀ ríri, ìtújáde àpáta gbígbóná, ilẹ̀ yíya abẹ́ omi tàbí òkúta atọ̀runlàwá. Láàárín 1998-2017, sùnnámì ti fà ó lé ní àwọn ikú 250 000 lágbàáyé; tí ó fi mọ́ àwọn ikú tí wọ́n lé ní 227 000 nítorí sùnnámì Indian Ocean ní 2004. Sùnnámì lè rin ìrìnàjò ẹgbẹẹgbẹ̀rún kìlómítà pẹ̀lú ìyára tí ó tó kìlómítà 800 ní wákàtí kan. Ní kété tí wọ́n bá ti dé etíkun, wọ́n máa ń nípa burúkú lórí àwùjọ. Ìkọlù léraléra lè wá láàárín àlàfo ìṣẹ́jú 10 sí 15 tí yóò sì máa ṣọṣẹ́ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ wákàtí. Ó lé ní ènìyàn 700 mílíọ̀nù ni wọ́n ń gbé ní àwọn agbègbè omi àti àwọn Ìlú Ìdàgbàsókè Erékùṣù kékeré ni wọ́n máa ń síjú sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìpele òkun líle tí ó fi mọ́ sùnnámì. Àwọn ohun amáyédẹrùn alágbára, àwọn ètò ìkìlọ̀ ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀, àti ẹ̀kọ́ ṣe pàtàkì láti gba àwọn ènìyàn àti láti dáàbò bo àwọn dúkìá wọn lọ́wọ́ ewu sùnnámì ní ọjọ́ iwájú. Ipa: Ìrìsómi ni okùnfà ikú líle jùlọ nítorí sùnnámì. Ìfarapa láti ara àwọn pàǹtí ni okùnfà ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìpè fún ìtọ́jú ìlera ní kété lẹ́yìn àjálù náà. Àwọn ìhun tí wọ́n ń jábọ́ àti omi tí ó kún fún àwọn pàǹtí ayíbírí lè fa àwọn ìfarapa, ìsánléegun, àti onírúurú àwọn egbò ṣíṣí àti dídè. Ewu àwọn àrùn tí ń ràn dá lórí títóbi, ipò ìlera àti ipò ìgbé ayé àwọn ènìyàn tí wọ́n sí kúrò nílé wọn nítorí sùnnámì. Àwọn ènìyàn lè wà nínú ewu àwọn àìsàn àtara-omisẹ̀ àti àwọn àìsàn ajẹmọ́ òpónà ìmí nítorí ìṣùpọ̀ èrò ní àwọn ilégbèé onígbà díẹ̀ àti àìtó omi àti ìmọ́tótó, àti àwọn àìsàn tí abẹ́rẹ́ àjẹsára lè dènà bí kò bá sí ìpèsè abẹ́rẹ́ àjẹsára tó tó síwájú àjálù náà. Àwọn tí wọ́n ye sùnnámì sáábà máa kojú àwọn àìlera ọpọlọ ọlọ́jọ́ díẹ̀ àti ọlọ́jọ́ pípẹ́ nítorí àdánù ẹbí, dúkìá, ẹran ọ̀sìn tàbí ohun ọ̀gbìn. Ìṣòro ìlera ní kété lẹ́yìn gbígba àwọn tí wọ́n ye sílẹ̀ lẹ́yìn àjálù àìtọọ́dá ni omi mímu, oúnjẹ, ilégbèé àti ìtọ́jú ìṣègùn fún ìfarapa. Èsì Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé: Ìwọ̀n iyeó ojúkojú àti ènìyàn láti ara sùnnámì ṣe é dínkù bí ìdáàbòbò pàjáwìrì tí ó tó, ìgbáradì, àwọn òté ìfèsì àti imúpàdàbọ̀sípò bá di gbígbé kalẹ̀ ní ọ̀nà kánrinkése àti lójú ọjọ́. Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣẹ̀dá àwọn ètò ìlera tí wọ́n lágbára tí wọ́n sì kájúẹ̀ tí wọ́n lè fojúsun àwọn àìní àti ìṣòro lásìkò àwọn pàjáwìrì kí wọ́n lè ṣe àdínkù àwọn ewu kí wọ́n sì fèsì dáadáa nígbà tí ó bá nílò. Bí àwọn asíwájú àjọ àsopọ̀ ìlera fún àwọn pàjáwìrì àgbáyé, Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn olùbádòwòpọ̀ láti fèsì sí: àrídájú ìpèsè oúnjẹ tí ó tọ́; ìdápadà àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú abẹ́lé, bí abẹ́rẹ́ àjẹsára, ìlera ọmọ àti ìyálọ́mọ, àti ikerat ọpọlọ; àkójọ àwọn ikọ̀ ìlera alágbèéká àti ìkànsíni; ṣíṣe àmójútó àjàkálẹ̀ àrùn, àmì ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ àti èsì; ìkéde owó ìrànwọ́ pàjáwìrì láti ṣe àtìlẹ́yìn fún iṣẹ́ ìlera.

Ama-tsunami Uhlolojikelele: Ama-tsunami amagagasi amakhulu akhiqizwa lapho umthamo omkhulu wamanzi ususwa olwandle noma echibini elikhulu ngokuzamazama komhlaba, ukuqhuma kwentabamlilo, ukudilika komhlaba ngaphansi kwamanzi noma imeteorite. Phakathi kuka-1998-2017, ama-sunami abangela ukufa kwabantu abangaphezu kuka-250 000 emhlabeni jikelele, okuhlanganisa ukufa kwabantu abangaphezu kuka-227 000 ngenxa yetsunami yase-Indian Ocean ngo-2004. Amatsunami angahamba izinkulungwane zamakhilomitha ngesivinini esingafika kumakhilomitha angu-800 ngehora. Uma sebefike ogwini, bangaba nomthelela omubi emphakathini. Amacrest alandelanayo angafika ngezikhathi ezithile njalo ngemizuzu eyi-10 kuye kwengama-45 futhi adale umonakalo amahora ambalwa. Abantu abangaphezu kwezigidi ezingu-700 bahlala ezindaweni ezingasogwini eziphansi kanye Namazwe Athuthukile Esiqhingini Esincane abachayeke ezenzakalweni ezidlulele zamazinga olwandle okuhlanganisa namatsunami. Ingqalasizinda eqinile, izinhlelo zokuxwayisa kusenesikhathi, kanye nemfundo kubalulekile ekongeni abantu nokuvikela impahla yabo engcupheni yetsunami esikhathini esizayo. Umthelela: Ukuminza kuyimbangela ebaluleke kakhulu yokufa ngenxa yamatsunami. Ukulimala okuvela kumfucumfucu kubala izidingo eziningi zokunakekelwa kwezempilo ngemuva kwenhlekelele. Izakhiwo eziwayo namanzi agcwele imfucumfucu ejikelezayo angabangela ukulimala, ukuphuka, kanye nezinhlobonhlobo zamanxeba avulekile navaliwe. Ingozi yezifo ezithathelanayo incike kubukhulu, isimo sempilo kanye nezimo zokuphila zabantu abasuswa yitsunami. Abantu bangase babe sengcupheni yezifo ezibangelwa amanzi kanye nezifo zokuphefumula ngenxa yokuminyana ezindaweni zokukhosela zesikhashana kanye nokungabi namanzi anele nokukhucululwa kwendle, kanye nezifo ezivinjelwa ngokugoma uma kunezinga eliphansi lokugoma ngaphambi kwenhlekelele. Abasinde kuma-tsunami bavame ukubhekana nemiphumela yempilo yengqondo yesikhashana neyesikhathi eside ngenxa yokulahlekelwa umndeni, impahla, imfuyo noma izitshalo. Ukukhathazeka kwezempilo ngokushesha ngemva kokuhlengwa kwabasindile ngemva kwenhlekelele yemvelo amanzi okuphuza, ukudla, indawo yokuhlala kanye nokunakekelwa kwezokwelapha ngenxa yokulimala. Impendulo yeWHO: Ubukhulu bezindleko ezingokomzimba nezomuntu ezivela kuma-tsunami bungancishiswa uma ukuvimbela okwanele kwezimo eziphuthumayo, ukulungela, ukusabela kanye nezinyathelo zokuthola kabusha zenziwa ngendlela eqhubekayo nangesikhathi esifanele. IWHO isebenza namazwe angamalungu ukuze kwakhiwe izinhlelo zezempilo eziqinile nezisebenzayo ezingalindela izidingo nezinselele ngesikhathi sezimo eziphuthumayo ukuze zikwazi ukunciphisa izingozi futhi ziphendule ngempumelelo lapho kudingekile. Njengomholi weqembu lezempilo ezimeni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO isebenza nozakwethu ukuphendula kulokhu: qinisekisa ukwesekwa kokudla okufanele; ukubuyisela izinsiza zokunakekelwa okuyisisekelo, njengokugoma, impilo yezingane kanye nomama, kanye nempilo yengqondo; ukuhlanganisa amaqembu ezempilo angomahambanendlwana kanye nokuxhumana; ukwenza ukubhekwa kobhubhane, ukuxwayisa kusenesikhathi kanye nokusabela; cela uxhaso lwezimali oluphuthumayo ukuze kusekelwe isenzo sezempilo.

ታይፎይድ አጠቃላይ እይታ፡ ታይፎይድ ትኩሳት በባክቴሪያ ሳልሞኔላ ኢንቴሪካ ሴሮቫር ታይፊ (በተለምዶ ሳልሞኔላ ታይፊ በመባል የሚታወቀው) ለሕይወት አስጊ የሆነ ሥርዓታዊ ኢንፌክሽን ነው። ታይፎይድ አብዛኛውን ጊዜ የተበከለ ምግብ ወይም ውሃ በመውሰድ ይተላለፋል. ታይፎይድ በአብዛኛው የሚከሰተው ከንጽህና ጉድለት እና ከንፁህ መጠጥ ውሃ እጥረት ጋር ተያይዞ በከተማም ሆነ በገጠር አካባቢዎች ነው። ይሁን እንጂ የከተማ መስፋፋት፣ በተዛመደ በተጨናነቀ ሕዝብ እና በቂ የውኃና የንፅህና አጠባበቅ ሥርዓት እንዲሁም የአየር ንብረት ለውጥ የታይፎይድን ዓለም አቀፍ ጫና የበለጠ የመጨመር አቅም አላቸው። በተጨማሪም የአንቲባዮቲክ መድኃኒቶችን የመቋቋም አቅም መጨመር ታይፎይድ በቀላሉ እንዲስፋፋ እና ለማከም አስቸጋሪ ያደርገዋል. በግምት 9 ሚሊዮን ሰዎች በታይፎይድ ይታመማሉ እና 110,000 ሰዎች በአለም ዙሪያ በየዓመቱ ይሞታሉ (የ2019 አሃዝ)። ደህንነቱ የተጠበቀ የመጠጥ ውኃ እና በቂ የንፅህና አጠባበቅ እጥረት ያለባቸው ሕፃናት እና ህዝቦች ከፍተኛ አደጋ ላይ ናቸው። ተጓዦች በብዙ የታይፎይድ ሥርጭት በተከሰቱ አገሮች በተለይም በእስያ እና ከሰሃራ በታች ባሉ የታይፎይድ ትኩሳት የመጋለጥ እድላቸው ከፍተኛ ነው። በሌሎች ቦታዎች ተጓዦች በአብዛኛው ለአደጋ የሚጋለጡት ለዝቅተኛ የግል ንጽሕና ወይም ለምግብ ንጽሕና እና ለደካማ የውኃ ጥራት ሲጋለጡ ነው። ክትባቱ 100% መከላከያ ስለማይሰጥ የተከተቡ ተጓዦች እንኳን ሊበከሉ የሚችሉ ምግቦችን እና ውሃ እንዳይጠቀሙ መጠንቀቅ አለባቸው። ምልክቶች እና ህክምና ሳልሞኔላ ታይፊ በሰዎች ውስጥ ብቻ ይኖራል. ታይፎይድ ትኩሳት ባለባቸው ሰዎች ባክቴሪያው ወደ አንጀት ውስጥ በመግባት በመጨረሻ ወደ ደም ውስጥ ዘልቆ ይገባል. በዚህ ምክንያት የሚመጣው በሽታ ብዙውን ጊዜ ከሌሎች ትኵሳት በሽታዎች ክሊኒካዊ ልዩነት የለውም። ምልክቶቹ የሚያጠቃልሉት፡ ረዘም ያለ ትኩሳት፣ ድካም፣ ራስ ምታት፣ ማቅለሽለሽ፣ የሆድ ህመም፣ የሆድ ድርቀት ወይም ተቅማጥ፣ ሽፍታ፣ በአንዳንድ ሁኔታዎች። ከባድ ሁኔታዎች ወደ ከባድ ችግሮች አልፎ ተርፎም ሞት ሊያስከትሉ ይችላሉ. የታይፎይድ ትኩሳት በኣንቲባዮቲክ ሊታከም ይችላል። ሆኖም ፍሎሮኪኖሎኖች እና እንደ ሴፋሎሲፎኖች እና አዚትሮሚሲን ያሉ አዳዲስ አንቲባዮቲኮችን ጨምሮ የአንቲባዮቲክ መድኃኒቶችን የመቋቋም አቅም መጨመር እንዲሁም የሳልሞኔላ ታይፊ መድኃኒቶችን የመቋቋም ችሎታ ያላቸው ዝርያዎች መከሰታቸው በጣም በተጎዱ ክልሎች ውስጥ ውስብስብ እና ውድ የሕክምና አማራጮችን ያስከትላል። የበሽታው ምልክቶች ካለፉ በኋላም እንኳ በግምት 2 - 5% የሚሆኑት በሽተኞች ጉዳዮች ሥር የሰደደ ተሸካሚ ይሆናሉ እና ባክቴሪያውን በቆሻሻ በማፍሰስ እና በመበከል ሳያስቡ ታይፎይድ ያሰራጫሉ። ለታይፎይድ ትኵሳት ህክምና ለሚደረግላቸው ሰዎች የሚከተሉትን ማድረግ አስፈላጊ ነው። የታዘዙትን አንቲባዮቲክ መድኃኒቶች ለታዘዘው ሙሉ ኮርስ እንዲወስዱ ማድረግ፤ የመታጠቢያ ቤቱን ከተጠቀሙ በኋላ እጃቸውን በሳሙና እና በውኃ ይታጠቡ፣ እና ኢንፌክሽኑ በሚቀጥልበት ጊዜ ለሌሎች ሰዎች ምግብ ከማዘጋጀት ወይም ከማቅረብ ይቆጠቡ፣ እና በሰውነታቸው ውስጥ የሳልሞኔላ ታይፊ ባክቴሪያ አለመኖሩን ለማረጋገጥ ከአንቲባዮቲክ ኮርስ በኋላ ሐኪማቸው ምርመራ እንዲያደርግላቸው ይጠይቁ። መከላከል እና መቆጣጠር የንፁህ ውሃ አቅርቦት እና በቂ የንፅህና አጠባበቅ ፣የጤና ትምህርት ፣የምግብ አቅራቢዎች ተገቢ ንፅህና አጠባበቅ እና የታይፎይድ ክትባት ሁሉም ታይፎይድን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር ውጤታማ ዘዴዎች ናቸው። ሶስት የሚመከሩ የታይፎይድ ክትባቶች አሉ፡- ታይፎይድ ኮንጁጌት ክትባት, ከ 6 ወር እድሜ በላይ ለሆኑ ህጻናት እና እስከ 65 አመት ለሆኑ አዋቂዎች የሚወጋ ክትባት; ከ 2 ዓመት በላይ ለሆኑ ሰዎች ያልተጣመረ የ የቪአይ ፖሊሳካራይድ ክትባት፣ በመርፌ ክትባት፤ እና ከ 6 ዓመት በላይ ለሆኑ ሰዎች ፣ የቀጥታ የተዳከመ የአፍ ውስጥ ክትባት ተስማሚ ነው ። እ.ኤ.አ ከጥቅምት 2017 ጀምሮ የታይፎይድ ኮንጁጌት ክትባት በልጅነት የክትባት መርሃ ግብሮች ውስጥ በመደበኛነት እንደ አንድ ልክ መጠን እንዲጠቀም ይመከራል። የኋለኞቹ ሁለት ክትባቶች ለበርካታ ዓመታት ለታይፎይድ በሽታ ተጋላጭ በሆኑ ትልልቅ ሕፃናት እና ጎልማሶች ላይ ጥቅም ላይ ውለዋል፣ ተጓÎችን ጨምሮ፤ ለረጅም ጊዜ የሚቆይ በሽታ የመከላከል ችሎታ አይሰጡም እናም ጥበቃን ለማቆየት በርካታ መጠኖችን ይፈልጋሉ። እ.ኤ.አ. ከታህሳስ 2017 ጀምሮ የዓለም ጤና ድርጅት ሁለት የታይፎይድ ኮንጁጌት ክትባቶችን አስቀድሞ ብቁ አድርጓል፣ ይህም ከፍተኛ የታይፎይድ ሸክም ወይም ከፍተኛ የፀረ-ተህዋሲያን የመቋቋም ደረጃ ባላቸው ሀገሮች ውስጥ ለመግባት ቅድሚያ ተሰጥቷቸዋል። ቅድሚያ በሚሰጣቸው አገሮች ውስጥ የተጣመረ ክትባት በስፋት ጥቅም ላይ መዋል ለታይፎይድ ህክምና በተደጋጋሚ አንቲባዮቲክ መጠቀምን ለመቀነስ እና በሳልሞኔላ ታይፊ ውስጥ አንቲባዮቲክ የመቋቋም ችሎታ መጨመሩን ለማዘግየት ይረዳል ተብሎ ይጠበቃል።

Typhoid Overview: Typhoid fever is a life-threatening systemic infection caused by the bacterium Salmonella enterica serovar Typhi (commonly known as Salmonella Typhi). Typhoid is usually spread through the ingestion of contaminated food or water. Typhoid occurs predominantly in association with poor sanitation and lack of clean drinking water, in both urban and rural settings. However, urbanization, with associated overcrowded populations and inadequate water and sanitation systems, as well as climate change have the potential to further increase the global burden of typhoid. In addition, increasing antibiotic resistance is making it easier for typhoid to spread and more difficult to be treated. An estimated 9 million people get sick from typhoid and 110 000 people die from it worldwide every year (2019 figures). Children and populations lacking access to safe drinking water and adequate sanitation are at highest risk. Travellers are at risk of developing typhoid fever in many typhoid endemic countries, particularly in Asia and sub-Saharan Africa. Elsewhere, travellers are usually at risk when exposed to low standards of personal hygiene or food hygiene and poor water quality. Even vaccinated travellers should take care to avoid consumption of potentially contaminated food and water as vaccination does not confer 100% protection. Symptoms and treatment Salmonella Typhi lives only in humans. In persons with typhoid fever the bacteria enter through the intestinal tract and eventually invade the bloodstream. The resulting illness is often clinically non-distinguishable from other febrile illnesses. Symptoms include: prolonged high fever, fatigue, headache, nausea, abdominal pain, constipation or diarrhoea, rash, in some cases. Severe cases may lead to serious complications or even death. Typhoid fever can be treated with antibiotics. However, increased resistance to antibiotics, including fluoroquinolones and newer antibiotics such as cephalosporins and azithromycin, as well as the emergence of extensively drug resistant strains of Salmonella Typhi leads to more complicated and expensive treatment options in the most affected regions. Even after symptoms pass, approximately 2–5% of cases become chronic carriers and inadvertently spread typhoid through ongoing faecal shedding of the bacteria and contamination. It is important for people being treated for typhoid fever to do the following: take prescribed antibiotics for the full prescribed course; wash their hands with soap and water after using the bathroom, and avoid preparing or serving food to other people, whilst the infection persists; and have their doctor test (after the antibiotic course) to ensure that no Salmonella Typhi bacteria remain in their body. Prevention and control Access to safe water and adequate sanitation, health education, appropriate hygiene among food handlers, and typhoid vaccination are all effective strategies for prevention and control of typhoid. There are three recommended typhoid vaccines: typhoid conjugate vaccine, an injectable vaccine for children from 6 months of age and adults up to 65 years; unconjugated Vi polysaccharide vaccine, an injectable vaccine for people over 2 years; and live attenuated oral vaccine, suitable for people over the age of 6 years. Typhoid conjugate vaccine has been recommended for routine use as a single dose in childhood immunization programmes since October 2017. The latter two vaccines have been used for many years in older children and adults at risk of typhoid, including travellers; they do not provide long-lasting immunity and require multiple doses to maintain protection. Since December 2017, WHO has prequalified two typhoid conjugate vaccines, which are prioritized for introduction in endemic countries with high burden of typhoid or high levels of antimicrobial resistance. Widespread use of the conjugate vaccine in priority countries is expected to help reduce the frequent use of antibiotics for typhoid treatment and slow the increase in antibiotic resistance in Salmonella Typhi.

Zazzaɓin Taifot Taƙaitaccen bayani: Zazzaɓin taifot zazzaɓi ne mai hatsari ga rayuwa da ƙwayar cutar da ake Salmonella enterica seravor Typhi (wanda aka fi sani da Salmonella Typhi). Zazzaɓin Taifot na yaɗuwa ne ta hanyar ci ko shan abinci ko ruwa da ke ɗauke da ƙwayar cutar. Yawancin zazzaɓin taifot na da alaƙa da rashin tsafta da kuma rashin tsaftataccen ruwan sha, a birane da ƙauyuka. Duk da haka, faɗaɗar birane, wanda ke da alaƙa da cunkoson mutane da ƙarancin ruwa da tsarin tsaftar muhalli, da kuma sauyin yanayi na da yiwuwar ƙara hatsarin yaɗuwar zazzaɓin taifot a faɗin duniya. Bugu da ƙari, samuwar ƙarin ƙin jin magani yana ta ƙara sauƙaƙa yaɗuwar zazzaɓin taifot da kuma wahalar magancewa. Kimanin mutane miliyan 9 ne ke fama da zazzaɓin taifot kuma mutane 110,000 ke mutuwa daga cutar a duk duniya a kowace shekara (alkalumman 2019). Yara da al'ummar da ba su da tsaftataccen ruwan sha da tsaftar muhalli na cikin hatsari mafi girma na ɓullar cutar. Matafiya na fuskantar hatsarin kamuwa da zazzaɓin taifot a ƙasashe da dama masu fama da cutar taifot, musamman a yankunan Asiya da kudu da Hamadar Afirka. A wasu wuraren kuma, matafiya na fuskantar barazanar haɗuwa da ƙarancin tsaftar jiki, ta abinci ko rashin ruwa mai tsafta. Hatta matafiyan da aka yi wa allurar rigakafi na iya kiyayewa ta hanyar gujewa cin abinci da ruwan da ke da yiwuwar samun ƙwayar cutar domin rigakafi ba ta ba da kariya ɗari bisa ɗari. Alamomin cutar da kuma maganinta Ƙwayar cutar Salmonella Typhi tana rayuwa ne kaɗai a jikin mutane. Ga mutanen da ke fama da zazzaɓin taifot, ƙwayar cutar na shiga ta hanyar hanji daga bisani ta afka magudanar jini. Rashin lafiyar da ke samuwa ba ta cika bambanta da sauran cutukan da ke bayyana da zazzaɓi ba. Alamomin sun haɗa da: zazzabi na lokaci mai tsawo, gajiya, ciwon kai, tashin zuciya, ciwon ciki, cushewar ciki ko gudawa da ƙuraje a wasu lokuta. Yanayin cutar da ya yi tsanani na iya haifar da mummunar illa ko ma mutuwa. Ana iya magance zazzaɓin taifot ta amfanin da magungunan antibiotics. Sai dai, ƙarin rashin jin magani da ƙwayar cutar Salmonella Typhi ke da shi da suka haɗa da magungunan fluoroquinolones da sabbin magunguna kamar cephalosporins da azithromycin, da kuma samuwar sabon samfurin ƙwayar cutar mai matuƙar rashin jin magani ya sa magance cutar ya zama da sarƙaƙiya kuma da tsada a yankunan da cutar ta shafa. Ko bayan gushewar alamomin cutar, kimanin kaso 2-5% na masu kamuwa da cutar na ci gaba da zama ɗauke da ita kuma su ci gaba da yaɗa taifot ta hayar bayan gida. Yana da muhimmanci mutanen da ke karɓar maganin cutar taifot su yi waɗannan abubuwa: su sha magungunan da aka rubuta na tsawon lokacin da aka ayyana; su wanke hannayensu da sabulu da ruwa bayan amfani da banɗaki, da kuma gujewa dafawa ko zuba wa mutane abinci yayin da suke fama da rashin lafiyar; da kuma saka wa likita ya yi musu gwaji (bayan sun kammala shan magani) don tabbatar da cewa babu sauran ƙwayar cutar Salmonella Typhi a jikinsu. Kariya da Kulawa Samun ruwa mai tsafta da wadatacciyar tsaftar muhalli, ilimin kiwon lafiya, tsaftar da ta dace tsakanin masu kula da abinci, da allurar rigakafin taifot na cikin dabarun kariya da magance taifot. Akwai alluran rigakafin taifot uku da aka ba da shawara: allurar typhoid conjugate vaccine, wacce ake yi wa yara daga wata 6 da manya har 'yan shekara 65.; allurar unconjugated Vi polysaccharide vaccine, wacce ake yi wa mutane 'yan sama da shekara 2; da kuma live attenuated oral vaccine da ta dace da mutane 'yan sama da shekara 6. An ba da shawarar amfani da allurar typhoid conjugate vaccine a matsayin allura ɗaya cikin jerin alluran rigakafin yara tun watan Oktoban 2017. Sauran alluran rigakafin biyu kuwa an daɗe ana amfani da su tsawon shekaru ga yaran a suka ɗan girma da kuma manyan da ke fuskantar hatsarin kamuwa da zazzaɓin taifot, wanda ya haɗa da matafiya; ba sa samar da kariyar dindindin kuma ana buƙatar yin su a lokuta da dama don tabbatar da kariya. Tun Disamban 2017, Hukumar Lafiya ta Duniya ta amince da nau'ukan typhoid conjugate vaccine biyu, waɗanda aka fi ba wa muhimmanci wajen ba da taimakon farko a ƙasashen da ke fama da cutar ta taifot ko suke da nau'in cutar da ba ya jin magani. Ana sa ran faɗaɗa amfani da allurar conjugate vaccine a ƙasashen da aka fi ba wa fifiko zai taimaka wajen rage yawan amfani da magungunan antibiotics don magance taifot da kuma rage yawan ƙin jin magani da ƙwayar cutar Salmonella Typhi ke yi.

Homa ya matumbo Muhtasari: Homa ya matumbo ni maambukizi ya kimfumo yanayohatarisha maisha yanayosababishwa na bakteria Salmonella enterica serovar Typhi (inayojulikana sana kama Salmonella Typhi). Homa ya matumbo kawaida huenezwa kwa kumeza chakula au maji yaliyochafuliwa. Homa ya matumbo hutokea kwa kiasi kikubwa kwa kushirikiana na hali duni ya vyoo na ukosefu wa maji safi ya kunywa, mijini na vijijini. Hata hivyo, ukuaji wa miji, pamoja na msongamano wa watu unaohusishwa na mifumo duni ya maji na usafi wa mazingira, pamoja na mabadiliko ya hali ya hewa yana uwezo wa kuongeza zaidi mzigo wa kimataifa wa homa ya matumbo. Kwa kuongeza, kuongezeka kwa upinzani wa antibiotiki kunarahisisha kuenea kwa homa ya matumbo na kuwa vigumu zaidi kutibiwa. Inakadiriwa kuwa watu milioni 9 huugua homa ya matumbo na watu 110,000 hufa kutokana nayo kila mwaka duniani kote (takwimu za 2019). Watoto na idadi ya watu wanaokosa maji safi ya kunywa na usafi wa mazingira wa kutosha wako katika hatari kubwa zaidi. Wasafiri wako katika hatari ya kupata homa ya matumbo katika nchi nyingi zenye ugonjwa wa typhoid, haswa katika Asia na Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara. Kwingineko, wasafiri kwa kawaida huwa hatarini wanapokabiliwa na viwango vya chini vya usafi wa kibinafsi au usafi wa chakula na ubora duni wa maji. Hata wasafiri waliochanjwa wanapaswa kuwa waangalifu ili kuepuka matumizi ya chakula na maji yanayoweza kuwa na vimelea kwani chanjo haitoi ulinzi wa 100%. Dalili na matibabu Salmonella Typhi anaishi tu kwa wanadamu. Kwa watu wenye homa ya matumbo bakteria huingia kupitia njia ya utumbo na hatimaye kuvamia mkondo wa damu. Ugonjwa unaosababishwa mara nyingi kliniki hauwezi kutofautishwa na magonjwa mengine ya homa. Dalili ni pamoja na: homa kali ya muda mrefu, uchovu, maumivu ya kichwa, kichefuchefu, maumivu ya tumbo, kuvimbiwa au kuhara, upele, katika baadhi ya matukio. Kesi kali zinaweza kusababisha shida kubwa au hata kifo. Homa ya matumbo inaweza kutibiwa na antibiotiki. Hata hivyo, kuongezeka kwa upinzani dhidi ya viuavijasumu, ikiwa ni pamoja na fluoroquinolones na viua vijasumu vipya zaidi kama vile cephalosporins na azithromycin, pamoja na kuibuka kwa aina sugu za dawa za Salmonella Typhi husababisha chaguzi ngumu zaidi na za gharama kubwa za matibabu katika maeneo yaliyoathiriwa zaidi. Hata baada ya dalili kupita, takriban 2-5% ya visa vinakuwa vibebaji vya muda mrefu na kueneza homa ya matumbo bila kukusudia kupitia umwagaji wa kinyesi unaoendelea wa bakteria na uchafuzi. Ni muhimu kwa watu wanaotibiwa homa ya matumbo kufanya yafuatayo: kuchukua antibiotiki iliyowekewa ufafanuzi kwa kozi kamili; osha mikono yao kwa sabuni na maji baada ya kutoka bafuni, na epuka kuandaa au kuwapa watu wengine chakula, wakati maambukizi yanaendelea; na wapime kwa daktari wao (baada ya kozi ya antibiotiki) ili kuhakikisha kwamba hakuna bakteria ya Salmonella Typhi iliyobaki katika miili yao. Kuzuia na kudhibiti Upatikanaji wa maji salama na usafi wa mazingira wa kutosha, elimu ya afya, usafi ufaao miongoni mwa washikaji chakula, na chanjo ya typhoid yote ni mikakati madhubuti ya kuzuia na kudhibiti homa ya matumbo. Kuna chanjo tatu zinazopendekezwa za homa ya mstumbo: chanjo ya typhoid conjugate, chanjo ya sindano kwa watoto kutoka umri wa miezi 6 na watu wazima hadi miaka 65; chanjo isiyochanganyika ya Vi polysaccharide, chanjo ya sindano kwa watu zaidi ya miaka 2; na chanjo ya mdomo iliyopunguzwa, inafaa kwa watu wenye umri zaidi ya miaka 6. Chanjo ya typhoid conjugate imependekezwa kwa matumizi ya kawaida kama dozi moja katika mipango ya chanjo ya watoto tangu Oktoba 2017. Chanjo mbili za mwisho zimetumika kwa miaka mingi kwa watoto wakubwa na watu wazima walio katika hatari ya typhoid, ikiwa ni pamoja na wasafiri; hazitoi kinga ya muda mrefu na zinahitaji dozi nyingi ili kudumisha ulinzi. Tangu Desemba 2017, WHO imependekeza chanjo mbili za typhoid conjugate, ambazo zimepewa kipaumbele kwa kuanzishwa katika nchi zilizo na ugonjwa wa typhoid au viwango vya juu vya upinzani wa antimicrobial. Utumizi mkubwa wa chanjo ya conjugate katika nchi zilizopewa kipaumbele unatarajiwa kusaidia kupunguza matumizi ya mara kwa mara ya antibiotiki kwa matibabu ya homa ya matumbo na kupunguza kasi ya kuongezeka kwa upinzani wa viuavijasumu katika Salmonella Typhi.

Ibà jẹ̀funjẹ̀fun Ìsọnísókí: Ibà jẹ̀funjẹ̀fun jẹ́ àrùn tí ó léwu fún ẹ̀mí èyí tí bacterium Salmonella enterica serovar (tí a tún mọ̀ sí Salmonella Tyohi) ń fà. Ibà jẹ̀funjẹ̀fun máa ń sáábà ràn nípa fífi oúnjẹ tàbí omi àìmọ́ sí inú. Ní pàtàkì ibà jẹ̀funjẹ̀fun ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú ìdọ̀tí àti àìsí omi tí ó mọ́, ní àwọn ibùdó ìgboro àti abúlé. Àmọ́ sá, ìsọ̀gbẹ́dìgboro, pẹ̀lú àjọṣepọ̀ àpọ̀jù iye àwọn ènìyàn àti àìtó omi àti àwọn ètò ìmọ́tótó, àti àyípadà ojú ọjọ́ ní ní agbára láti túbọ̀ mú ìlọsíwájú bá àjàgà ibà jẹ̀funjẹ̀fun lágbàáyé. Ní àfikún, mímú ìlọsíwájú bá ìlòdìsí òògùn agbógunti-kòkòrò ń jẹ́ kí ó rọrùn fún ibà jẹ̀funjẹ̀fun láti tàn bẹ́ẹ̀ sì ni ó le sí i láti tọ́jú. Bí mílíọ̀nù 9 ènìyàn ni wọ́n ń ṣàìsàn nítorí ibà jẹ̀funjẹ̀fun bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn ènìyàn 110 000 ń kú láti ara rẹ̀ lágbàáyé lọ́dọọdún (ìṣirò 2019). Àwọn ọmọdé àti àwọn ènìyàn tí wọn kò ní àǹfààní sí omi mímu tí ó mọ́ àti ìmọ́tótó tí ó péye wà nínú ewu ńlá. Àwọn arìnrìn-àjò wà nínú ewu níní ibà jẹ̀funjẹ̀fun ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè alájàkálẹ̀ àrùn ibà jẹ̀funjẹ̀fun, pàápàá jùlọ Ésíà àti agbègbè Sahara Áfríkà. Nígbà mìíràn, àwọn arìnrìn-àjò sáábà máa ń wà nínú ewu nígbà tí wọ́n bá síjú ní ìrírí òṣùwọ̀n ìmọ́tótó ara ẹni kékeré tàbí ìmọ́tótó oúnjẹ àti omi tí kò dára. Kódà àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n ti gba abẹ́rẹ́ àjẹsára gbọ́dọ̀ tọ́jú ara wọn láti yàgò fún fífi oúnjẹ àti omi tí ó ti lùgbàdì sí ẹnu nítorí pé abẹ́rẹ́ àjẹsára kì í pèsè ààbò 100%. Àmì àìsàn àti ìtọ́jú Inú àwọn ẹ̀dá ènìyàn nìkan ni Salmonella Typhi ń gbé. Nínú àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ibà jẹ̀funjẹ̀fun bakitéríà náà máa ń wọlé nípasẹ̀ òpónà ìfun tí yóò sì wọ inú òpó ẹ̀jẹ̀. Àìsàn tí ó máa ń farahàn kì í sáábà yàtọ̀ ní àbùdá sí àwọn àìsàn ibà mìíràn. Lára àwọn àmì àìsàn ni: ibà líle ọlọ́jọ́ pípẹ́, ọ̀rẹ̀rẹ̀, ẹ̀fọ́rí, èébì, inú rírun, àìdà-oúnjẹ́ tàbí ìgbẹ́ gbuuru, kúrúnà, ní àwọn ọ̀ràn kan. Àwọn ọ̀ràn líle lè yọrí sí ìṣòro líle tàbí ikú pẹ̀lú. Ibà jẹ̀funjẹ̀fun lè ṣe é tọ́jú pẹ̀lú òògùn agbógunti-kòkòrò. Àmọ́ sá, ìlọsíwájú ìlòdìsí òògùn agbógunti-kòkòrò, tí ó fi mọ́ fluoroquinolones àti àwọn òògùn agbógunti-kòkòrò tuntun bí àwọn cephalosporin àti azithromycin, àti ìbújáde àwọn oríṣìí Salmonella Typhi alòdìsí-òògùn yọrí sí àwọn àṣàyàn ìtọ́jú líle tí ó sì wọ́n ní àwọn àgbègbè tí wọ́n faragbá jùlọ. Kódà lẹ́yìn tí àwọn àmì àìsàn bá ti kọjá, bí ìwọ̀n 2-5% àwọn ọ̀ràn ti akoto àrùn ńlá tí wọ́n sì maat ń tàn ibà jẹ̀funjẹ̀fun káàkiri nípasẹ̀ ìgbẹ́ tí ó ní bakitéríà àti àrùn. Ó ṣe pàtàkì fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ń gba ìtọ́jú ibà jẹ̀funjẹ̀fun láti ṣe àwọn nǹkan wọ̀nyí: lo àwọn òògùn agbógunti-kòkòrò tí wọ́n kọ fún gbogbo àsìkò tí wọ́n kọ ọ́ fún.; kí wọ́n fọ ọwọ́ wọn pẹ̀lú ọsẹ àti omi lẹ́yìn tí ẹ lo balùwẹ̀, kí wọ́n sì yàgò fún ìpèsè tàbí bíbu oúnjẹ fún àwọn ẹlòmíràn, nígbà àrùn náà sì wà níbẹ̀; àti kí dókítà wọn ṣe àyẹ̀wò fún wọn (lẹ́yìn àgbékalẹ̀ lílo òògùn agbógunti-kòkòrò) láti rí dájú pé kò sí bakitéríà Salmonella Typhi kankan nínú ara wọn mọ́. Ìdènà àti àkóso Níní àǹfààní sí omi dídára àti ìmọ́tótó pípé, ẹ̀kọ́ ìlera, ìmọ́tótó ara ẹni láàrin àwọn olùpèsè oúnjẹ, àti abẹ́rẹ́ àjẹsára ibà jẹ̀funjẹ̀fun gbogbo ni àwọn ọgbọ́n tí wọ́n dára jùlọ láti dènà láti ṣàkóso ibà jẹ̀funjẹ̀fun. Abẹ́rẹ́ àjẹsára ibà jẹ̀funjẹ̀fun mẹ́ta ni wọ́n lù lóǹtẹ̀: abẹ́rẹ́ àjẹsára ibà jẹ̀funjẹ̀fun alákànpọ̀, abẹ́rẹ́ àjẹsára tí wọ́n fi ń gúnni fún àwọn ọmọdé láti ọjọ́ orí oṣù 6 àti àgbàlagbà dórí ọdún 65.; abẹ́rẹ́ àjẹsára polysaccharide ẹlẹ́yọ, abẹ́rẹ́ àjẹsára tí wọ́n fi ń gúnni fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ju ọdún méjì lọ; àti abẹ́rẹ́ àjẹsára àtẹnugbà láti ara ààyè kòkòrò, dára fún aowm ènìyàn tí wọ́n ti ju ọdún 6 lọ. Abẹ́rẹ́ àjẹsára ibà jẹ̀funjẹ̀fun alákànpọ̀ ni wọ́n ti dábàá fún ìlò gẹ́gẹ́ bí ìlò ẹ̀ẹ̀kan lásìkò àwọn ètò abẹ́rẹ́ àjẹsára ìgbà èwe láti Oṣù kẹwàá 2017. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára méjèèjì ni wọ́n ti lò fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún láàárín àwọn ọmọdé tí wọ́n ti dàgbà àti àgbàlagbà tí wọ́n wà nínú ewu ibà jẹ̀funjẹ̀fun, tí ó fi mọ́ àwọn arìnrìn-àjò; wọn kò pèsè àjẹsára ọlọ́jọ́ pípẹ́ bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n nílò ọ̀pọ̀ ìlò láti mú ààbò wà. Láti Oṣù Kejìlá 2017, Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ti fi àṣẹ sí àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára méjì, tí wọ́n jẹ́ pàtàkì fún àgbékalẹ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè tí àrùn náà ti ní ọ̀pọ̀ àjàgà ibà jẹ̀funjẹ̀fun tàbí ìpele ìlòdìsí òògùn agbógunti-kòkòrò púpọ̀. Ìtànkálẹ̀ ìlò abẹ́rẹ́ àjẹsára alákànpọ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè pàtàkì ni ìrètí wà pé yóò ṣe ìrànlọ́wọ́ láti mú àdínkù bá ìlò òògùn agbógunti-kòkòrò lóorekóòrè fún ìtọ́jú ibà jẹ̀funjẹ̀fun kí ó sì mú ìlọ́ra bá ìlọsíwájú ìlòdìsí òògùn agbógunti-kòkòrò fún Salmonella Typhi.

ityphoid Uhlolojikelele: ityphoid fever isifo esisongela ukuphila esibangelwa yibacterium Salmonella enterica serovar Typhi (eyaziwa kakhulu ngokuthi iSalmonella Typhi). Ityphoid ivame ukusakazeka ngokungenisa ukudla noma amanzi angcolile. Ityphoid yenzeke kakhulu ngokuhambisana nokungakhucululwa kwendle kanye nokuntuleka kwamanzi okuphuza ahlanzekile, ezindaweni zasemadolobheni nasezindaweni zasemakhaya. Kodwa ke, ukufudukela kwabantu emadolobheni, okuhambisana nokuminyana kwabantu kanye nezinhlelo zamanzi ezingenele kanye nezinhlelo zokukhucululwa kwendle, kanye nokushintsha kwesimo sezulu kunamandla okuqhubeka nokwandisa umthwalo womhlaba wonke wetyphoid. Ukwengeza, ukwanda kokumelana nama-antibiotic kwenza kube lula ukuthi ityphoid isakazeke futhi kube nzima kakhulu ukwelashwa. Balinganiselwa ezigidini ezingu-9 abantu abaguliswa yityphoid futhi abantu abangu-110 000 babulawa yiyo emhlabeni wonke minyaka yonke (izibalo zika-2019). Izingane nabantu abangenawo amanzi okuphuza aphephile kanye nezindlu zangasese ezanele basengozini enkulu. Abahambi basengozini yokuthola ityphoid fever emazweni amaningi agcwele isifo setyphoid, ikakhulukazi e-Asia naseSub-Saharan Africa. Kwezinye izindawo, abahambi bavame ukuba sengozini lapho bechayeka ezindinganisweni eziphansi zokuhlanzeka komuntu siqu noma inhlanzeko yokudla kanye nekhwalithi yamanzi ephansi. Ngisho nabahambi abagonyiwe kufanele baqikelele ukuthi bagwema ukudla okungase kube ngcolile namanzi njengoba ukugoma kunganikezi ukuvikelwa okungu-100%. Izimpawu nokwelashwa iSalmonella Typhi ihlala kubantu kuphela. Kubantu abanomkhuhlane wetyphoid amagciwane angena ngomgudu wamathumbu agcine engena egazini. Ukugula okuwumphumela ngokuvamile ngokomtholampilo akuhlukaniseki kwezinye izifo zefebrile. Izimpawu zihlanganisa: umkhuhlane ophezulu isikhathi eside, ukukhathala, ikhanda elibuhlungu, isicanucanu, ubuhlungu besisu, ukuqunjelwa noma isifo sohudo, ukuqubuka, kwezinye izimo. Izimo ezimbi kakhulu zingaholela ezinkingeni ezinkulu noma ngisho nokufa. ityphoid fever ingelashwa ngama-antibiotics. Kodwa ke, ukwanda kokumelana nemithi elwa namagciwane, okuhlanganisa ifluoroquinolones kanye nama-antibiotic amasha afana necephalosporins ne-azithromycin, kanye nokuvela kwezinhlobo eziningi zeSalmonella Typhi ezimelana nezidakamizwa kuholela ezinkethweni zokwelashwa eziyinkimbinkimbi nezimba eqolo ezindaweni ezithinteke kakhulu. Ngisho nangemva kokudlula kwezimpawu, cishe u-2-5% wabantu abanesifo esingalapheki futhi basabalalisa ityphoid ngokungaqondile ngokuchitheka okuqhubekayo kwebhaktheriya ngendle kanye nokungcola. Kubalulekile ukuthi abantu abelashelwa ityphoid fever benze lokhu okulandelayo: ukuthatha ama-antibiotic anqunyiwe ukuze uthole inkambo ephelele enqunyiwe; Bageze izandla zabo ngensipho namanzi ngemva kokusebenzisa indlu yokugezela, futhi bagweme ukulungisa noma ukuphakela abanye abantu ukudla, kuyilapho isifo siqhubeka; futhi bayohlolwa udokotela (ngemuva kwenkambo yama-antibiotic) ukuze baqinisekise ukuthi awekho amagciwane eSalmonella Typhi ahlala emizimbeni yawo. Ukuvimbela nokulawula Ukuthola amanzi aphephile kanye nokukhucululwa kwendle okwanele, imfundo yezempilo, inhlanzeko efanele phakathi kwabaphathi bokudla, kanye nokugonywa kwe-typhoid konke kuyizindlela eziphumelelayo zokuvimbela nokulawula ityphoid. Kunemithi emithathu enconywayo yokugoma ityphoid: umjovo wokugomela ityphoid conjugate, umjovo wokujova wezingane ezisukela ezinyangeni eziyisi-6 ubudala kanye nabantu abadala abafinyelela eminyakeni engama-65; umgomo weVi polysaccharide ongahlanganisiwe, umjovo wokugoma wabantu abangaphezu kweminyaka emi-2; futhi umuthi wokugomela ngomlomo, olungele abantu abaneminyaka engaphezu kweyisi-6. Umuthi wokugomela ityphoid conjugate unconyiwe ukuthi usetshenziswe njengethamo elilodwa ezinhlelweni zokugonywa kwezingane kusukela ngoMfumfu 2017. Imithi yokugoma emibili yokugcina isisetshenziswe iminyaka eminingi ezinganeni ezindala nakubantu abadala abasengcupheni ye-typhoid, okuhlanganisa nabahambi; azihlinzeki ngokuzivikela okuhlala isikhathi eside futhi zidinga imithamo eminingi ukuze kugcinwe ukuvikelwa. Kusukela ngoZibandlela wezi-2017, iWHO inqume kusengaphambili imithi emibili yokugomela ityphoid conjugate, ebekwe eqhulwini ukuthi yethulwe emazweni anesifo setyphoid noma amazinga aphezulu okumelana nama-antimicrobial. Ukusetshenziswa kabanzi komuthi wokugomela iconjugate emazweni abalulekile kulindeleke ukuthi kusize ukunciphisa ukusetshenziswa njalo kwama-antibiotics ekwelapheni ityphoid futhi kubambezele ukwanda kokumelana nama-antibiotic kuSalmonella Typhi.

ክትባት እና የበሽታ መከላከያ አጠቃላይ እይታ: ክትባት በየዓመቱ በሚሊዮኖች የሚቈጠሩ ሰዎችን ሕይወት የሚያድን ዓለም አቀፍ የጤና እና የልማት ስኬት ታሪክ ነው። ክትባቶች ከሰውነትዎ ተፈጥሯዊ መከላከያ ጋር በመተባበር በሽታን የመያዝ አደጋን ይቀንሳሉ። ክትባት ስትወስዱ የበሽታ መከላከያ ሥርዓታችሁ ምላሽ ይሰጣል። በአሁኑ ወቅት ከ20 በላይ ለሕይወት አስጊ የሆኑ በሽታዎችን ለመከላከል የሚያስችሉ ክትባቶች አሉን። ይህም በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ሰዎች ረዘም ያለና ጤናማ ሕይወት እንዲመሩ ይረዳል። ክትባት በአሁኑ ወቅት እንደ ዲፍቴሪያ፣ ቴታነስ፣ ኮሮና ቫይረስ፣ ኢንፍሉዌንዛ እና ወባ ባሉ በሽታዎች ምክንያት በየዓመቱ ከ3.5-5 ሚሊዮን የሚሆኑ ሰዎችን ሞት ይከላከላል። ክትባት የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ ቍልፍ አካል እና የማይካድ ሰብዓዊ መብት ነው። በተጨማሪም ገንዘብ ሊገዛው ከሚችለው ምርጥ የጤና ኢንቨስትመንቶች አንዱ ነው። ክትባቶች ተላላፊ በሽታዎችን ለመከላከልና ለመቆጣጠርም ወሳኝ ናቸው። የዓለም አቀፍ የጤና ደኅንነትን የሚደግፉ ሲሆን ፀረ-ተህዋስያንን ለመቋቋም በሚደረገው ውጊያ ውስጥ አስፈላጊ መሣሪያ ይሆናሉ። የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ተጓዳኝ መስተጓጎሎች እና የኮቪድ-19 ክትባት ጥረቶች በ2020 እና በ2021 የጤና ሥርዓቶች ላይ ጫና ፈጥረዋል። ይህም አስገራሚ ውድቀቶችን አስከትሏል። ሆኖም ከዓለም አቀፋዊ እይታ አንጻር ሲታይ ማገገሙ እየቀረበ ነው-። እ.ኤ.አ በ 2022 የዲፍቴሪያ-ፐርቱሲስ-ቴታነስ( ዲቲፒ) የክትባት ሽፋን ምንም እንኳን በአገሮች መካከል ያልተስተካከለ ቢሆንም ወደ 2019 ደረጃዎች አገግሟል ። የኩፍኝ በሽታ በከፍተኛ የመተላለፍ አቅሙ ምክንያት እንደ‹ በድንጋይ ከሰል ውስጥ ካናሪ› ሆኖ በሕዝቡ ውስጥ ያሉትን ማንኛውንም የበሽታ መከላከያ ክፍተቶች በፍጥነት ያጋልጣል።. በ 2019 ከ 19 ሚሊዮን ጋር ሲነጻጸር አሁንም 22 ሚሊዮን ሕፃናት በ 2022 ውስጥ ከተለመደው የኩፍኝ ክትባት የመጀመሪያ መጠን አምልጠዋል-። ተጽዕኖ፡ ክትባቶች የበሽታ መከላከያ ሥርዓትዎን ልክ ለበሽታ ሲጋለጡ እንደሚያደርጉት ፀረ እንግዳ አካላት እንዲፈጥሩ ያሰለጥናሉ። ይሁን እንጂ ክትባቶች እንደ ቫይረሶች ወይም ባክቴሪያዎች ያሉ የተገደሉ ወይም የተዳከሙ ጀርሞችን ብቻ ስለሚይዙ በሽታውን አያመጡም ወይም ለችግሩ ተጋላጭ አያደርጉም። ክትባቶች ከተለያዩ በሽታዎች ይከላከላሉ፡ ከእነዚህም መካከል የማህፀን በር ካንሰር፣ ኮሌራ፣ ኮቪድ-19፣ ዲፍቴሪያ፣ ሄፓታይተስ ቢ፣ ኢንፍሉዌንዛ ጃፓናዊ ኢንሴፋላይተስ፣ ወባ፣ ሜኒንጂቲስ፣ ማምፕስ፣ ኩፍኝ፣ የሳንባ ምች፣ ፖሊዮ፣ ራቢስ፣ ሮታ ቫይረስ፣ ሩቤላ፣ ቴታነስ፣ ታይፎይድ፣ ቫሪሴላ፣ ቢጫ ትኵሳት። ከኢቦላ ወይም ከወባ የሚከላከሉትን ጨምሮ ሌሎች አንዳንድ ክትባቶች በአሁኑ ጊዜ በሙከራ ላይ ናቸው። ነገር ግን በዓለም አቀፍ ደረጃ እስካሁን ድረስ በስፋት አልተገኙም። እነዚህ ሁሉ ክትባቶች በአገርዎ አስፈላጊ ላይሆኑ ይችላሉ። አንዳንዶቹ ሊሰጡ የሚችሉት ከጉዞ በፊት፣ ለአደጋ ተጋላጭ በሆኑ አካባቢዎች ወይም ለአደጋ ተጋላጭ በሆኑ ሙያዎች ውስጥ ላሉ ሰዎች ብቻ ነው። ለእርስዎ እና ለቤተሰብዎ አስፈላጊ የሆኑትን ክትባቶች ለማወቅ ከጤና እንክብካቤ ሰራተኛዎ ጋር ይነጋገሩ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ ነሐሴ 2020 በተደረገው የዓለም የጤና ጉባኤ የተወሰዱትን እነዚህን ተነሳሽነቶች ጨምሮ ዓለም አቀፍ የክትባት ሽፋን ለማሻሻል ከአገሮች እና አጋሮች ጋር እየሰራ ነው። የበሽታ መከላከያ አጀንዳ 2030አይኤ2030 ለ 2021 – 2030 አስር ዓመታት የክትባት እና የበሽታ መከላከያ ዓለም አቀፋዊ ራእይ እና ስትራቴጂን ያስቀምጣል። በዓለም ዙሪያ ካሉ ሀገሮች እና ድርጅቶች በሺዎች ከሚቈጠሩ አስተዋጽኦዎች ጋር በጋራ ተፈጥሯል። ከአለፉት አስርት ዓመታት የተማሩትን ትምህርት በመጠቀም በተላላፊ በሽታዎች( ለምሳሌ ኢቦላ፣ ኮቪድ- 19) የሚከሰቱ ቀጣይ እና አዳዲስ ተግዳሮቶችን እውቅና ይሰጣል። ስትራቴጂው ለእያንዳንዱ ሀገር ፍላጐት ምላሽ ለመስጠት የተቀየሰ ሲሆን ማህበረሰብን፣ ብሔራዊ፣ ክልላዊ እና ዓለም አቀፋዊ ባለድርሻ አካላትን እንቅስቃሴ ለማነሣሣት እና ለማቀናጀት የታሰበ ሲሆን ሁሉም ሰው በየትኛውም ቦታ ለጥሩ ጤንነት እና ደኅንነት ከክትባቶች ሙሉ በሙሉ የሚጠቀምበት ዓለምን ለማሳካት ነው። አይኤ2030 በክልል እና በብሔራዊ ስትራቴጂዎች እና ባለቤትነትን እና ተጠያቂነትን ለማረጋገጥ የሚያስችል አሠራር እንዲሁም የአገሪቱን አፈጻጸም ለመምራት የሚያስችል የክትትል እና ግምገማ ማዕቀፍ ነው። በሸታን የመከላከል አጀንዳ 2030: ማንንም ወደ ኋላ ላለመተው ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ። የ2030 የክትባት አጀንዳን መተግበር፡ የድርጊት ማዕቀፍ።

Vaccines and immunization Overview: Immunization is a global health and development success story, saving millions of lives every year. Vaccines reduce risks of getting a disease by working with your body’s natural defences to build protection. When you get a vaccine, your immune system responds. We now have vaccines to prevent more than 20 life-threatening diseases, helping people of all ages live longer, healthier lives. Immunization currently prevents 3.5-5 million deaths every year from diseases like diphtheria, tetanus, pertussis, influenza and measles. Immunization is a key component of primary health care and an indisputable human right. It’s also one of the best health investments money can buy. Vaccines are also critical to the prevention and control of infectious disease outbreaks. They underpin global health security and will be a vital tool in the battle against antimicrobial resistance. The Covid-19 pandemic, associated disruptions, and Covid-19 vaccination efforts strained health systems in 2020 and 2021, resulting in dramatic setbacks. However, from a global perspective recovery is on the horizon - in 2022 diphtheria-pertussis-tetanus (DTP) immunization coverage, albeit unevenly between countries, has almost recovered to 2019 levels.Measles, because of its high transmissibility, acts as a “canary in the coalmine”, quickly exposing any immunity gaps in the population. Still, 22 million children missed their routine first dose of measles vaccine in 2022, compared to 19 million in 2019. Impact: Vaccines train your immune system to create antibodies, just as it does when it’s exposed to a disease. However, because vaccines contain only killed or weakened forms of germs like viruses or bacteria, they do not cause the disease or put you at risk of its complications. Vaccines protect against many different diseases, including: cervical cancer, cholera, COVID-19, diphtheria, hepatitis B, influenza Japanese encephalitis, malaria, measles, meningitis, mumps, pertussis, pneumonia, polio, rabies, rotavirus, rubella, tetanus, typhoid, varicella, yellow fever. Some other vaccines are currently being piloted, including those that protect against Ebola or malaria, but are not yet widely available globally. Not all these vaccinations may be needed in your country. Some may only be given prior to travel, in areas of risk, or to people in high-risk occupations. Talk to your healthcare worker to find out what vaccinations are needed for you and your family. WHO response: WHO is working with countries and partners to improve global vaccination coverage, including through these initiatives adopted by the World Health Assembly in August 2020. Immunization Agenda 2030IA2030 sets an ambitious, overarching global vision and strategy for vaccines and immunization for the decade 2021–2030. It was co-created with thousands of contributions from countries and organizations around the world. It draws on lessons from the past decade and acknowledges continuing and new challenges posed by infectious diseases (e.g. Ebola, COVID-19). The strategy has been designed to respond to the interests of every country and intends to inspire and align the activities of community, national, regional and global stakeholders towards achieving a world where everyone, everywhere fully benefits from vaccines for good health and well-being. IA2030 is operationalized through regional and national strategies and a mechanism to ensure ownership and accountability and a monitoring and evaluation framework to guide country implementation. Immunization Agenda 2030: A Global Strategy to Leave No One Behind Implementing the Immunization Agenda 2030: A Framework for Action

Alluran rigakafi da rigakafi Taƙaitaccen bayani: Yin rigakafi labarin nasara ne a fannin lafiya da ci gaban duniya, yana ceton miliyoyin rayuka kowace shekara. Alluran rigakafi na rage haɗarin kamuwa da cuta ta hanyar amfani da kariyar da aka halicci jiki da ita wajen samar da kariya. Idan aka yi maka alurar riga kafi, garkuwar jikinka na karɓar ta. Yanzu akwai alluran rigakafi da ke ba da kariya dga cututtuka fiye da 20 masu barazana ga rayuwa, suna taimaka wa mutane masu kowane shekaru su yi rayuwa mai tsawo, cike da ƙoshin lafiya. Yin rigakafi a halin yanzu yana hana mutuwar mutane miliyan 3.5-5 kowace shekara daga cututtuka kamar mashaƙo, tarin shiƙa, mura da kyanda. Rigakafin muhimmin sashi ne na kula da lafiya matakin farko kuma haƙƙin ɗan adam da ba za a iya tantama a kai ba. Haka nan yana ɗaya daga cikin mafi kyawun wuraren saka hannun jari a kiwon lafiya. Har ila yau, alluran rigakafin suna da mahimmanci wajen hanawa da kuma lura da ɓarkewar cututtuka. Suna ƙarfafa tsaron lafiyar duniya kuma za su zama abu mai mahimmanci wajen yaƙi da ƙwayoyin cuta da sa jin magani. Annobar Covid-19, rikice-rikicen da suka biyo baya, da ƙoƙarin yin rigakafin Covid-19 sun kawo cikas ga tsarin kiwon lafiya a cikin 2020 da 2021, wanda ya haifar da mummunan koma baya. Duk da haka, duba da yadda abubuwa ke gudana a duniya, an fara farfaɗowa daga wannan hali - a shekarar 2022 allurar rigakafi ta diphtheria-pertussis-tetanus (DTP), duk da rashin samun daidaito rabon ta a tsakanin ƙasashe, ta kusan kamo adadin da aka samu a 2019. Cutar kyanda, saboda saurin yaɗuwarta, tana zama kamar "matakin gargaɗi na farko", wanda ke fallasa duk wani giɓin rigakafi a al'umma. Duk da haka, yara miliyan 22 ne ba su karɓi allurar farko ta rigakafin kyanda ba a shekarar 2022, idan aka kwatanta da miliyan 19 na shekarar 2019. Tasiri: Allurar rigakafi na horas da garkuwar jikinka ta samar da sinadaran kariya,kamar yadda yake yi idan ya fuskanci wata cuta. Sai dai, da yake alluran rigakafi na ƙunshe da ƙwayoyin cuta da aka kashe ko aka rage wa ƙarfi kamar bairos ko bakteriya, ba sa kawo cutar ko sa ka fuskanci matsalolin da ke tattare da cutar. Rigakafi na ba da kariya daga mabambantan cututtuka masu yawa, waɗanda suka haɗa da: sankarar bakin mahaifa, amai da gudawa, cutar kwarona wato COVID-19, mashaƙo, ciwon hanta na hepatitis B, cutar influenza Japanese encephalitis, zazzaɓin cizon sauro, kyanda, sanƙarau, hangum, tarin shiƙa, limoniya, shan inna, cutar rabies, tatanos, taifot, ƙarambau, cutar shawara. Wasu alluran rigakafin na matakin gwaji, waɗanda suka haɗa da na ba da kariya daga cutar Ebola ko zazzaɓin cizon sauro, amma har yanzu ba sa samuwa a ko'ina a duniya. Ba lallai a buƙaci dukkan waɗannan rigakafin ba a ƙasarka. Wasu kuma ana yi musu ne kawai gabanin su yi tafiya zuwa wuraren da ke da hatsarin kamuwa da cutar, ko wajen mutanen da ke da aikin da ke sanya su cikin hatsari. Ka yi magana da ma'aikacin lafiya don gano rigakafin da kai da iyalinka ke buƙata. Jawabin Hukumar Lafiya ta Duniya: Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki tare da ƙasashe da abokan hulɗa wajen inganta yaɗuwar allurar rigakafi a duniya, wanda ya haɗa da bi ta waɗannan hanyoyi da Majalisar Lafiya ta Duniya ta amince da su a watan Agustan 2020. Ajandar Rigakafi ta 2030 wato IA2030 ta samar da tsari mai cike da hangen nesa game da duniya bakiɗaya da kuma dabarun samar da alluran rigakafi da yin rigakafin cikin shekaru goma wato 2021 -2030. An samar da shi ne ta hanyar tattara dubban gudummawa daga ƙasashe da ƙungiyoyi a faɗin duniya. Ya tattaro darussa daga shekaru goma da suka wuce kuma yana la'akari da ƙalubale da ake ci gaba da fuskanta da kuma sababbi daga cututtuka masu yaɗuwa(misali Ebola, Korona). An tsara dabarun ne don cimma muradun kowace ƙasa da nufin zaburarwa tare da dacewa da ayyukan al'umma, ƙasa, yanki da masu ruwa da tsaki na faɗin duniya don samar da duniyar da kowa da kowa a ko'ina ke cin cikakkiyar gajiyar alluran rigakafi don ingantacciyar lafiya da walwala. Ana gudanar da Ajandar Rigakafi ta 2030 ta hanyar dabaru da tsare-tsaren yanki da ƙasashe wajen tabbatar da mallaka, ɗaukar alhaki da kula da kuma tantance tsarin da zai jagoranci ƙasa wajen aiwatarwa. Ajandar Rigakafi ta 2030: Tsarin Tafiya da Duniya Baki ɗaya ba Tare da An bar Kowa a Baya Ba Aiwatar da Ajandar Rigakafi ta 2030: Tsarin Ayyuka

chanjo na kinga Muhtasari: Utoaji wa chanjo ni hadithi ya mafanikio ya afya na maendeleo duniani, inayookoa maisha ya mamilioni ya watu kila mwaka. Chanjo hupunguza hatari ya kupata ugonjwa kwa kufanya kazi na ulinzi wa asili wa mwili wako kujenga ulinzi. Unapopata chanjo, mfumo wako wa kinga hujibu. Sasa tuna chanjo za kuzuia zaidi ya magonjwa 20 yanayotishia maisha, kusaidia watu wa rika zote kuishi maisha marefu na yenye afya. Chanjo kwa sasa inazuia vifo milioni 3.5-5 kila mwaka kutokana na magonjwa kama diphtheria, tetanasi, pertussis, mafua na surua. Chanjo ni sehemu muhimu ya huduma ya afya ya msingi na haki ya binadamu isiyopingika. Pia ni moja ya uwekezaji bora wa kiafya ambao pesa inaweza kununua. Chanjo pia ni muhimu kwa kuzuia na kudhibiti milipuko ya magonjwa ya kuambukiza. Zinaimarisha usalama wa afya duniani na zitakuwa chombo muhimu katika vita dhidi ya ukinzani wa viua viini. Janga la Uviko-19, usumbufu unaohusiana, na juhudi za chanjo ya Uviko-19 zilidhoofisha mifumo ya afya mnamo 2020 na 2021, na kusababisha shida kubwa. Hata hivyo, kutokana na mtazamo wa kimataifa ahueni iko kwenye upeo wa macho - mwaka wa 2022 chanjo ya diphtheria-pertussis-tetanus (DTP), ingawa kwa usawa kati ya nchi mbalimbali, imekaribia kupona hadi kiwango cha 2019. Surua, kwa sababu ya uambukizaji wake mkubwa, hufanya kazi kama "canary katika coalmine", kwa haraka kufichua mapungufu yoyote ya kinga katika idadi ya watu. Bado, watoto milioni 22 walikosa kipimo chao cha kwanza cha chanjo ya surua mnamo 2022, ikilinganishwa na milioni 19 mnamo 2019. Athari: Chanjo hufunza mfumo wako wa kinga kuunda kingamwili, kama inavyofanya wakati umeathiriwa na ugonjwa. Hata hivyo, kwa sababu chanjo zina aina zilizouawa au dhaifu za vijidudu kama vile virusi au bakteria, hazisababishi ugonjwa au kukuweka katika hatari ya matatizo yake. Chanjo hulinda dhidi ya magonjwa mengi tofauti, ikiwa ni pamoja na: saratani ya shingo ya kizazi, kipindupindu, COVID-19, diphtheria, hepatitis B, mafua ya encephalitis ya Kijapani, malaria, surua, meningitis, mabusha, pertussis, nimonia, polio, kichaa cha mbwa, rotavirus, rubela, pepopunda, typhoid, varisela, homa ya manjano. Baadhi ya chanjo zingine zinajaribiwa kwa sasa, zikiwemo zile zinazokinga Ebola au malaria, lakini bado hazijapatikana kote duniani. Sio chanjo hizi zote zinaweza kuhitajika katika nchi yako. Baadhi zinaweza tu kutolewa kabla ya kusafiri, katika maeneo ya hatari, au kwa watu walio katika kazi hatarishi. Zungumza na mfanyakazi wako wa afya ili kujua ni chanjo gani zinahitajika kwa ajili yako na familia yako. Jibu la WHO: WHO inafanya kazi na nchi na washirika kuboresha utoaji wa chanjo duniani kote, ikiwa ni pamoja na kupitia mipango hii iliyopitishwa na Bunge la Afya Ulimwenguni mnamo Agosti 2020. Ajenda ya Chanjo ya 2030IA2030 inaweka dira na mkakati mkuu wa kimataifa wa chanjo na chanjo kwa muongo wa 2021–2030. Iliundwa kwa pamoja na maelfu ya michango kutoka kwa nchi na mashirika kote ulimwenguni. Inatumia mafunzo kutoka kwa muongo uliopita na inakubali kuendelea na changamoto mpya zinazoletwa na magonjwa ya kuambukiza (k.m. Ebola, UVIKO-19). Mkakati huo umebuniwa ili kujibu maslahi ya kila nchi na unanuia kuhamasisha na kuoanisha shughuli za wadau wa jumuiya, kitaifa, kikanda na kimataifa kuelekea kufikia ulimwengu ambapo kila mtu, kila mahali ananufaika kikamilifu kutokana na chanjo kwa ajili ya afya njema na ustawi. IA2030 inatekelezwa kupitia mikakati ya kikanda na kitaifa na utaratibu wa kuhakikisha umiliki na uwajibikaji na mfumo wa ufuatiliaji na tathmini ili kuongoza utekelezaji wa nchi. Ajenda ya Chanjo 2030: Mkakati wa Kimataifa wa Kutomwacha Mtu Utekelezaji wa Ajenda ya Chanjo 2030: Mfumo wa Utekelezaji

Abẹ́rẹ́ àjẹsára àti àjẹsára. Ìsọnísókí: Àjẹsára jẹ́ ìtàn àṣeyọrí ìlera àgbáyé àti ìdàgbàsókè tí ó ń gba ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀mí là lọ́dọọdún. Abẹ́rẹ́ àjẹsára máa ń ṣe àdínkù ewu níní àìsàn kan nípa ṣíṣe iṣẹ́ pẹ̀lú sọ́jà ara rẹ láti ṣẹ̀dá ààbò. Nígbà tí o bá gba abẹ́rẹ́ àjẹsára, àjẹsára rẹ yóò fèsì. A ní àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára báyìí láti dènà ó lé ní àwọn àìsàn 20 tí wọ́n léwu, èyí sì ń ràn gbogbo ènìyàn ọjọ́ orí èyíkéyìí láti pẹ́ láyé, kí wọ́n sì gbé ìgbéayé ìlera. Àjẹsára ń dènà àwọn ikú mílíọ̀nù 3.5-5 lọ́dọọdún báyìí láti ọwọ́ àwọn àìsàn bí àrùn ọ̀fun dídùn, àrùn ipá, ikọ́ líle, afàáfẹ̀, àti olóde. Àjẹsára jẹ́ ẹ̀yà pàtàkì ìtọ́jú ìlera abẹ́lé àti ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn tí kò ṣe é kojú. Ó tún jé ọkàn nínú àwọn ìdókòwò ìlera tí ó dára jùlọ tí owó lè rà. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára tún ṣe pàtàkì fún ìdènà àti àkóso àwọn ìbújáde àrùn. Wọ́n jẹ́ ọ̀pákùtẹ̀lẹ̀ ààbò ìlera àgbáyé yóò sì jẹ́ irinṣẹ́ pàtàkì ní ìjà tako ìlòdìsí òògùn agbógunti-kòkòrò. Àwọn ìdàrú tí wọ́n jẹ mọ́, àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19, àti akitiyan abẹ́rẹ́ àjẹsára COVID-19 fòòró àwọn ètò ìlera ní 2020 àti 2021, tí wọ́n sì yọrí sí àwọn ìfàsẹ́yìn ńlá. Àmọ́ sá, nínú ojú ìwòye àgbáyé imúpàdàbọ̀sípò ń pọ̀ sí i - nínú àgbékalẹ̀ àjẹsára àrùn ọ̀fun dídùn-ikọ́-líle-àrùn ipá (DTP) 2022, bí kò tilẹ̀ dọ́gba láàrin àwọn orílẹ̀ èdè, ó ti padà sí àwọn ìpele 2019, nítorí agbára ìkóràn rẹ̀ tí ó le, ó ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí "ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ àpẹẹrẹ ewu", tí ó ń yára fojú èyíkéyìí àlàfo àjẹsára hàn láàrin àwọn ènìyàn. Síbẹ̀, àwọn ọmọdé mílíọ̀nù 22 ni wọn kò gba ìlò kìíní abẹ́rẹ́ àjẹsára olóde wọn ní 2022, ní àfiwé pẹ̀lú mílíọ̀nù 19 ní 2019. Ipa: Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára ń kọ́ ètò àjẹsára ara yín láti ṣẹ̀dá àwọn sọ́jà ara, gẹ́gẹ́ bí yóò ṣe ṣe nígbà tí ó bá faragbá àìsàn. Àmọ́ sá, nítorí pé àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára ní àwọn ẹ̀yà kòkòrò bí fáírọ́ọ̀sì tàbí bakitéríà tí wọ́n ti pa tàbí sọ di ọ̀lẹ, wọn kì í fa àìsàn náà tàbí fi yín sínú ewu ìṣòro rẹ̀. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára ń ṣe ìdènà àwọn onírúurú àìsàn, tí ó fi mọ́: jẹjẹrẹ ẹnu ọ̀nà ilé ọmọ, àrùn onígbá méjì, COVID-19, àrùn ọ̀fun dídùn, àrùn jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ B, ọ̀fìnkìn olóde, ìwú ọpọlọ Jàpáànù, maléríà, àrùn olóde, yínrùnyínrùn, segede, ikọ́ àwúle, òtútù àyà, rọmọlápá-rọmọlẹ́sẹ̀, dìgbòlugi, àrùn ìgbẹ́ gbuuru, ìtà, àrùn ipá, ibà jẹ̀funjẹ̀fun, ìgbóná ẹnu ẹyẹ, àti àrùn ibà apọ́njúpọ́ntọ̀. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára mìíràn ni wọ́n ń ṣàyẹ̀wò lọ́wọ́, tí ó fi mọ́ àwọn tí wọ́n ń dènà Ebola àti maléríà, ṣùgbọ́n wọ́n kò tíì wà káàkiri àgbáyé. Kì í ṣe gbogbo àwọn àjẹsára wọ̀nyí ni yóò nílò ni orílẹ̀ èdè yín. Àwọn kan lè jẹ́ fífún síwájú ìrìn àjò, ní àwọn àgbègbè tí wọ́n léwu, tàbí fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ń ṣe àwọn iṣẹ́ tí wọ́n léwu. Ẹ bá òṣìṣẹ́ ìtọ́jú ìlera yín sọ̀rọ̀ láti wádìí àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára tí ẹ̀yin àti ẹbí yín nílò. Èsì Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé: Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti olùbádòwòpọ̀ láti mú ìlọsíwájú bá ìpèsè abẹ́rẹ́ àjẹsára káàkiri àgbáyé, tí ó fi mọ́ àwọn ètò wọ̀nyí tí Àjọ Àpérò Àgbáyé gbà ní Oṣù Kẹjọ 2020. Àgbékalẹ̀ Abẹ́rẹ́ Àjẹsára 2030IA2030 ṣe àgbékalẹ̀ àfojúsùn tí ó lágbára, pípé akáríayé àti ìlànà fún abẹ́rẹ́ àjẹsára àti àjẹsára fún ẹ̀wádún 2021-2030. Wọ́n jùmọ̀ ṣẹ̀dá rẹ̀ nípasẹ̀ ẹgbẹ̀lẹ́gbẹ̀ àwọn ìdásí láti àwọn orílẹ̀ èdè àti àwọn àjọ káàkiri àgbáyé. Ó ń ṣàmúlò àwọn ẹ̀kọ́ láti ẹ̀wádún tí ó kọjá bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń jẹ́rìí ìtẹ̀síwájú atit àwọn ìṣòro tuntun tí àwọn àrùn ń fà (b.a. Àrùn Ebola àti COVID-19). Ìlànà náà ti jẹ́ aṣẹ̀dá láti fèsì sí ìfẹ́ orílẹ̀ èdè kọ̀ọ̀kan bẹ́ẹ̀ sì ni ó pinnu láti ṣe ìwúrí àti ìsọ̀kan pẹ̀lú àwọn iṣẹ́ àwùjọ, iṣẹ́ orílẹ̀ èdè, iṣẹ́ agbègbè àti àwọn abẹ́núgan àgbáyé sí ipa ṣíṣe àṣeyọrí ilé ayé níbi tí gbogbo ènìyàn, káàkiri àgbáyé tí ń jẹ àǹfààní láti ara abẹ́rẹ́ àjẹsára fún ìlera àti àlàáfíà dídára. IA2030 jẹ́ àgbékalẹ̀ iṣẹ́ nípasẹ̀ àwọn ìlànà agbègbè àti orílẹ̀ èdè àti ọgbọ́n láti rí i dájú pé ìdarí àti àkóyawọ́ àti ìhun alákòóso àti ìgbéléwọ̀n láti ṣe ìtọ́nisọ́nà àmúlò orílẹ̀ èdè. Ètò àjẹsára 2030: Ọgbọ́n Káríayé láti má ṣe gbàgbé ẹnikẹ́ni. Ṣíṣe àmúlò Ètò Àjẹsára 2030: Ìhun fún iṣẹ́.

Imithi yokugoma nokugoma Uhlolojikelele: Ukugoma kuyindaba eyimpumelelo yezempilo nentuthuko emhlabeni wonke, esindisa izigidi zezimpilo minyaka yonke. Imithi yokugoma inciphisa izingozi zokuthola isifo ngokusebenza nezivikelo zemvelo zomzimba wakho ukwakha ukuzivikela. Uma uthola umgomo, amasosha akho omzimba ayasabela. Manje sinemithi yokugoma yokuvimbela izifo ezingaphezu kuka-20 ezisongela ukuphila, esiza abantu bayo yonke iminyaka ukuba baphile isikhathi eside, izimpilo ezinempilo. Ukugonywa njengamanje kuvimbela ukufa kwabantu abayizigidi ezi-3.5-5 minyaka yonke ngenxa yezifo ezifana ne-diphtheria, i-tetanus, i-pertussis, umkhuhlane kanye nesimungumungwane. Ukugonywa kuyingxenye ebalulekile yokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo kanye nelungelo elingenakuphikiswa lomuntu. Futhi kungenye yezindlela ezingcono kakhulu zokutshala izimali zezempilo ezingathengwa ngemali. Imithi yokugoma ibalulekile futhi ekuvimbeleni nasekulawuleni ukuqubuka kwezifo ezithathelwanayo. Zisekela ukuphepha kwezempilo emhlabeni wonke futhi zizoba ithuluzi elibalulekile ekulweni nokumelana nama-antimicrobial. Umqedazwe weCovid-19, ukuphazamiseka okuhambisana nakho, kanye nemizamo yokugomela iCovid-19 kwakhahlameza izinhlelo zezempilo ngo-2020 nango-2021, okwaholela ezinkingeni ezinkulu. Kodwa ke, ngokombono womhlaba wonke ukululama kuseduze - ngo-2022 ukugonywa kwe-diphtheria-pertussis-tetanus (DTP), nakuba kungalingani phakathi kwamazwe, sekucishe kwalulama kumazinga ka-2019. emigodini yamalahle”, edalula ngokushesha noma yiziphi izikhala zokugomela emphakathini. Noma kunjalo, izingane eziyizigidi ezingama-22 zaphuthelwa umthamo wazo wokuqala wokugomela isimungumungwane ngo-2022, uma kuqhathaniswa nezigidi eziyi-19 ngo-2019. Umthelela: Imithi yokugoma iqeqesha amasosha akho omzimba ukuthi akhe amasosha omzimba, njengoba enza lapho echayeke esifweni. Kodwa ke, ngenxa yokuthi imithi yokugoma iqukethe izinhlobo ezibulewe kuphela noma ezibuthakathaka zamagciwane njengamagciwane noma amagciwane, ayisibangeli lesi sifo noma ikubeke engcupheni yezinkinga zayo. Imithi yokugoma ivikela ezifweni eziningi ezahlukene, okuhlanganisa: umdlavuza womlomo wesibeletho, ikholera, iCOVID-19, idiphtheria, ihepatitis B, umkhuhlane waseJapan encephalitis, umalaleveva, isimungumungwane, imeningitis, umvukuzane, ipertussis, inyumoniya, uvendle, amarabi, irotavirus, irubella, itetanus, ityphoid , ivaricella, iyellow fever. Eminye imithi yokugoma iyalingwa njengamanje, okuhlanganisa naleyo evikela i-Ebola noma umalaleveva, kodwa ayikatholakali kabanzi emhlabeni jikelele. Akuyona yonke le migomo engadingeka ezweni lakini. Ezinye zinganikezwa kuphela ngaphambi kohambo, ezindaweni ezisengozini, noma kubantu abasemisebenzini eyingozi kakhulu. Khuluma nomsebenzi wezempilo ukuze uthole ukuthi yimiphi imigomo edingekayo kuwe nomndeni wakho. Impendulo yeWHO: IWHO isebenza namazwe kanye nozakwethu ukwenza ngcono ukutholakala kokugoma emhlabeni wonke, okuhlanganisa nalezi zinhlelo ezamukelwa uMhlangano Wezempilo Womhlaba ngoNcwaba 2020. I-Ajenda Yokugoma 2030IA2030 ibeka umbono womhlaba wonke onamandla, obanzi kanye nesu lemithi yokugoma kanye nokugoma eshumini leminyaka lika-2021–2030. Yakhiwe ngokubambisana nezinkulungwane zeminikelo evela emazweni nezinhlangano emhlabeni jikelele. Isebenzisa izifundo zeminyaka eyishumi edlule futhi ivuma ukuqhubeka nezinselele ezintsha ezibangelwa izifo ezithathelwanayo (isb. i-Ebola, iCOVID-19). Lelisu liklanyelwe ukusabela ezithakazelweni zawo wonke amazwe futhi lihlose ukukhuthaza nokuqondisa imisebenzi yomphakathi, izwe lonke, isifunda kanye nembulunga yonke ukuze kuzuzwe umhlaba lapho wonke umuntu, yonke indawo ezuza ngokugcwele emithini yokugoma impilo enhle nenhlalakahle. I-IA2030 isetshenziswa ngamasu esifunda nawezwe lonke kanye nendlela yokuqinisekisa ubunikazi nokuziphendulela kanye nohlaka lokuqapha nokuhlola lokuqondisa ukuqaliswa kwezwe. I-Ajenda Yokugoma 2030: Isu Lomhlaba Lonke Lokungashiyi Umuntu Ngemva Ukusebenzisa I-Ajenda Yokugoma 2030: Uhlaka Lwesenzo

የእሳተ ገሞራ ፍንዳታዎች አጠቃላይ እይታ፦ እሳተ ገሞራ በምድር ቅርፊት ውስጥ የሚገኝ ክፍተት ሲሆን ፍንዳታዎች የሚከሰቱበት ነው። በዓለም ዙሪያ ወደ 1500 የሚጠጉ ንቁ እሳተ ገሞራዎች አሉ። እሳተ ገሞራዎች በሚፈነዱበት ጊዜ ሞቃት, አደገኛ ጋዞች, አመድ, ላቫ እና አለት ሊተፉ ይችላሉ። በተለይም ብዙ ሰዎች በሚኖሩባቸው አካባቢዎች በሰው ህይወት እና ንብረት ላይ ከፍተኛ ጉዳት ሊያደርስ ይችላል። የእሳተ ገሞራ እንቅስቃሴ እና የሰደድ እሳት እ.ኤ.አ. በ1998-2017 መካከል 6.2 ሚሊዮን ሰዎችን ያጠቃ ሲሆን ወደ 2400 የሚጠጉ ሰዎች ደግሞ ሞተዋል። የተለያዩ የእሳተ ገሞራ ፍንዳታ ክስተቶች አሉ። የሚከተሉትን ጨምሮ፡- በፍጥነት የሚንቀሳቀሱ ሙቅ ጋዝ እና የእሳተ ገሞራ ቁሳቁሶች ያሉት ፒሮክላስቲክ ፍንዳታዎች ሙቅ አመድ ይለቀቃል የላቫ ፍሰቶች የጋዝ ልቀቶች ጋዝ እና አመድ ሲለቀቁ የሚያብረቀርቁ የበረዶ መንሸራተት። የእሳተ ገሞራ ፍንዳታ እንደ ጎርፍ፣ የመሬት መንሸራተት እና የጭቃ መንሸራተት የመሳሰሉ ሁለተኛ ክስተቶችን ሊያስከትል ይችላል። አብሮ ዝናብ፣ በረዶ ወይም የሚቀልጥ በረዶ ካለ። ሙቅ አመድ የሰደድ እሳትን ሊያስነሳ ይችላል። የእሳተ ገሞራ ፍንዳታ እንደ ሰልፈር ዳይኦክሳይድ ያሉ የእሳተ ገሞራ ጋዞችን በመልቀቃቸው የአየር ንብረት ለውጥ ላይ ተጽእኖ ሊያሳድር ይችላል፣ ይህም የአለምን ቅዝቃዜ ያስከትላል፣ እና የእሳተ ገሞራ ካርቦን ዳይኦክሳይድ የአለም ሙቀት መጨመርን ሊያበረታታ ይችላል። ተጽዕኖ: የእሳተ ገሞራ ፍንዳታዎች የእሳተ ገሞራው ወደ ማህበረሰቡ ቅርበት እና ምንም ዓይነት ማስጠንቀቂያ መኖር ወይም አለመኖሩ ላይ በመመርኮዝ በርካታ የጤና ስጋቶችን ሊያስከትሉ ይችላሉ። የእሳተ ገሞራ ፍንዳታዎች የሚከተሉትን ሊያስከትሉ ይችላሉ። መታፈን ተላላፊ በሽታዎች ለምሳሌ እንደ የፊንጢጣ በሽታ የሚወድቁ አመዶች ጋዞችን እና ጭስ በመተንፈስ ምክንያት አጣዳፊ እና ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎች። ቃጠሎና የአካል ጕዳት ቁስሎች እንደ ድንጋይ መውደቅ ከመሳሰሉ ነገሮች በአሲድ ዝናብ ምክንያት የዓይን እና የቆዳ መቆጣት። ከፍንዳታው የሚመነጩት አመድ እና ኬሚካሎች የምግብ እና የውሃ መበከል አደጋን ሊፈጥሩ እና እንደ ውሃ፣ መጓጓዣ፣ የመገናኛ እና የጤና አገልግሎቶች ያሉ መሰረታዊ አገልግሎቶችን አደጋ ላይ ሊጥሉ ይችላሉ። በተመሳሳይም በጣሪያ ላይ ያለው አመድ መከማቸት ወዲያውኑም ሆነ ከክስተቱ በኋላ ህንፃዎችን ሊጎዳ ወይም ሊያወድም ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት በአስቸኳይ ሁኔታዎች ወቅት የሚያስፈልጉትን ፍላጐቶች እና ተግዳሮቶችን አስቀድሞ ለመገመት የሚያስችሉ ተለዋዋጭ እና ንቁ የጤና ሥርዓቶችን ለመገንባት ከአባል አገራት ጋር ይሠራል፣ ስለሆነም አደጋዎችን የመቀነስ እና አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ ውጤታማ ምላሽ የመስጠት ዕድላቸው ሰፊ ነው. እሳተ ገሞራዎች ከሚያስከትሉት አካላዊ እና ሰብአዊ ወጪዎችን መጠን መቀነስ የሚቻለው በቂ የአደጋ መከላከል፣ ዝግጁነት፣ ምላሽ እና መልሶ ማግኛ እርምጃዎች በዘላቂነት እና በወቅቱ ከተተገበሩ ነው. ይህ የቅድመ ማስጠንቀቂያ ሥርዓቶች መኖራቸውን ማረጋገጥ፣ የሕዝቡን ግምገማ እና ስለ እሳተ ገሞራ እንቅስቃሴዎች አደጋዎች ግንዛቤን ማሳደግን ያካትታል። ለአለምአቀፍ ድንገተኛ ሁኔታዎች የጤና ክላስተር መሪ እንደመሆኑ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ለሚከተሉት ምላሽ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር ይሠራል። ተገቢውን የምግብ ማሟያ ማረጋገጥ እንደ ክትባት፣ የህጻናትና የእናቶች ጤና እንዲሁም የአዕምሮ ጤንነት የመሳሰሉ የመጀመሪያ ደረጃ እንክብካቤ አገልግሎቶችን መልሶ ማቋቋም ተንቀሳቃሽ የጤና ቡድኖችን ማሰባሰብ እና ማዳረስ የወረርሽኝ ክትትል, ቅድመ ማስጠንቀቂያ እና ምላሽ ማካሄድ የጤና እርምጃን ለመደገፍ የአስቸኳይ ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ ላይ ጥሪ ያድርጉ

Volcanic eruptions Overview: A volcano is a vent in the Earth’s crust from which eruptions occur. There are about 1500 potentially active volcanoes worldwide. When volcanoes erupt they can spew hot, dangerous gases, ash, lava and rock that can cause disastrous loss of life and property, especially in heavily populated areas. Volcanic activities and wildfires affected 6.2 million people and caused nearly 2400 deaths between 1998-2017. There are different types of volcanic eruptive events, including: pyroclastic explosions, with is fast-moving hot gas and volcanic matter hot ash releases lava flows gas emissions glowing avalanches, when gas and ashes release. Volcanic eruptions can also cause secondary events, such as floods, landslides and mudslides, if there are accompanying rain, snow or melting ice. Hot ashes can also start wildfires. Volcanic eruptions can impact climate change through emitting volcanic gases like sulfur dioxide, which causes global cooling, and volcanic carbon dioxide, which has the potential to promote global warming. Impact: Volcanic eruptions can pose multiple health threats depending on the proximity of the volcano to the community and whether there was any warning. Volcanic eruptions can cause: suffocation infectious diseases, such as conjunctivitis acute and chronic respiratory diseases from falling ash and breathing gases and fumes burns and traumatic injuries, such as lacerations from falling rock eye and skin irritations from acid rain. Ash and chemicals from the eruption can also generate risk of food and water contamination, and compromise basic services, like water, transportation, communications and health services. Likewise, the accumulation of ash on roofs can cause damage or collapse of buildings, both immediately and after the event. WHO Response: WHO works with Member States to build resilient and proactive health systems that can anticipate the needs and challenges during emergencies so that they are more likely to reduce risks and respond effectively when needed. The magnitude of the physical and human costs from volcanoes can be reduced if adequate emergency prevention, preparedness, response and recovery measures are implemented in a sustainable and timely manner. This includes, ensuring early warning systems are in place, evaluating the population, and raises awareness about the risks of volcanic activities. As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with partners to respond to: ensure appropriate food supplementation; restore primary care services, like immunization, child and maternal health, and mental health; assemble mobile health teams and outreach; conduct epidemic surveillance, early warning and response; call for emergency funding to support health action.

aman balkano Taƙaitaccen bayani:Balkano na nufin tsagewar ƙasa wanda daga cikin sa ake samun furzowar narkakken dutse da iska mai zafi. Akwai kusan balkanai 1500 a duniya da ke shirin amai. Idan balkanai suka yi amai, sukan furzo zafi, da wata iska mai guba da ɓurɓushi, da narkakken dutse da ƙananun duwarwatsu da ka iya haifar da salwantar rayuwa da ta dukiya, musamman a wuraren da ke da yawan jama’a. Aman balkanai da wutar daji sun shafi rayuwar mutane miliyan 6.2 da kuma jawo asarar rayukan kusan 2400 tsakanin shekarun 1998-2017. Akwai nau’o’i na aman balkanai da suka haɗa da;: Aman balkano mai duwatsu wanda ke ɗauke da iska mai zafi da ke busowa da ƙarfi da ɓurɓushin duwatsu. Ɓurɓushin ruwan duwatsu Zubar narkakken dutse Fitar iska Tartsatsin curarriyar wuta a lokacin da iska da ɓurɓushin duwatsu ke furzowa waje. Aman balkano na iya zama sanadin faruwar balahirai kamar ambaliya ko tunkuɗowar curin datti ko na manyan duwatsu ko tunkuɗowar turɓaya, idan aka samu zubar ruwa ko dutsar ƙanƙara ko narkewar daskararriyar ƙanƙara. Sannan ɓurɓushin duwatsu na iya tayar da wutar daji. Aman balkano na iya shafar sauyin yanayi ta hanayar furzar da iska mai zafi kamar na salfa-dai-oksida wanda ke haifar da sanyi a duniya ko sinadarin balkano na kabon-dai-oksida wanda ka iya haifar da ɗumamar yanayi a duniya. Illa: aman balkano na iya yin barazana ga lafiya ga waɗanda balkanon ke kusa da su da kuma batun samun ɗumamar yanayi. Aman balkano na iya haifar da;: Kuntatar numfashi Cutattuka kamar na kuburin rufin fatan ido. Larurar numfashi masu tsananin saboda ɓurɓushi duwatsu da kuma shaƙar iska da hayaƙi. Ƙonuwa da ciwuka masu gigita mutum kamar ƙonewar sashen jiki saboda duwatsun da ake furzarwa. Ƙaiƙayi ido da na fata saboda ruwan mai sinadarin da ke sa ƙaiƙayi. Ɓurɓushin tokar da wasu kyamikal da ake samu daga aman balkano na iya gurɓata abinci da ruwan sha, da kuma shafar ayyuka na samar da ruwa da sufuri da sadarwa da kuma lafiya. Haka kuma samun ɓurɓushin duwatsu a kan rufin ɗakuna na da haɗari da ka iya haifar da rushewar gidaje ko dai nan take ko bayan balahirar. Matakin Hukumar Lafiya ta Duniya: Hukumar Lafiya ta Duniya na aiki da ƙasashen da suke mambobinta ne wajen inganta tsarin lafiya da ke a shirye domin ba da gudunmowa a lokacin buƙata ta gaggawa ta yadda za su iya rage haɗari da kuma kai ɗauki a lokacin da buƙatar hakan ta taso. Za a iya rage tasirin balkanai idan aka aiwatar da tsarin magance tasirinsu cikin gaggawa da zama cikin shirin kai ɗauki a a kan lokaci a kodayaushe. Wannan ya haɗa da; tabbatar an samar da hanyoyin nusarwa a kan lokaci da tantance yawan al’umma da wayar da kai game da haɗarin aman balkanai. A matsayinta na sha ƙundum a fannin kiwon lafiya, Hukumar Lafiya ta Duniya na haɗa kai da masu tallafawa wajen: Tabbatar da an samar da abinci.; Dawo da ayyukan lafiya a matakin farko kamar na yin rigakafi, lafiyar mata da ƙananan yara da lafiyar ƙwaƙwalwa; Samar da jami’an lafiya na kar-ta-kwana da masu kai agaji; Sa-ido kan ɓarkewar annoba da yin gargaɗi a kan lokaci da kai ɗauki.; Da yin kira na gaggawa wajen samar da kuɗi domin tallafawa da ɗaukar mataki na kiwon lafiya.

Milipuko ya volkano Muhtasari: Volkano ni tundu kwenye ukoko wa Dunia ambapo milipuko hutokea. Kuna takriban volkano 1500 ambazo zinaweza kuwa hai ulimwenguni kote. Volkano inapotokea inaweza kumwaga gesi moto, hatari, majivu, lava na miamba ambayo inaweza kusababisha hasara mbaya ya maisha na mali, haswa katika maeneo yenye watu wengi. Shughuli za volkano na moto wa nyika ziliathiri watu milioni 6.2 na kusababisha karibu vifo 2400 kati ya 1998-2017. Kuna aina tofauti za matukio ya mlipuko wa volkano, ikiwa ni pamoja na: milipuko ya pyroclastic, pamoja na gesi moto na vitu vya volkano vinavyosonga kwa kasi majivu ya moto hutoka lava hupita uzalishaji wa gesi maporomoko ya theluji yanayong'aa, wakati gesi na majivu vinapotokea. Mlipuko wa volkano pia zinaweza kusababisha matukio ya pili, kama vile mafuriko, maporomoko ya ardhi na maporomoko ya matope, ikiwa kuna mvua inayoandamana, theluji au barafu inayoyeyuka. Majivu ya moto yanaweza pia kuanzisha moto wa mwituni. Milipuko ya volkano inaweza kuathiri mabadiliko ya hali ya hewa kupitia kutoa gesi za volkano kama vile dioksidi ya sulfuri, ambayo husababisha baridi duniani, na dioksidi kaboni ya volkeno, ambayo ina uwezo wa kukuza ongezeko la joto duniani. Athari: Milipuko ya volkeno inaweza kusababisha vitisho vingi vya kiafya kulingana na ukaribu wa volkano kwa jamii na kama kulikuwa na onyo lolote. Mlipuko wa volkeno unaweza kusababisha: kukosa hewa magonjwa ya kuambukiza, kama vile conjunctivitis magonjwa ya kupumua kwa papo hapo na sugu kutoka kwa majivu yanayoanguka na gesi za kupumua na mafusho kuungua na majeraha ya kiwewe, kama vile majeraha ya mwamba unaoungua kuwasha kwa macho na ngozi kutokana na mvua ya asidi. Majivu na kemikali zinazotokana na mlipuko huo pia zinaweza kusababisha hatari ya uchafuzi wa chakula na maji, na kuathiri huduma za kimsingi, kama vile maji, usafiri, mawasiliano na huduma za afya. Kadhalika, mkusanyiko wa majivu juu ya paa unaweza kusababisha uharibifu au kuanguka kwa majengo, mara moja na baada ya tukio hilo. Majibu ya WHO: WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama kujenga mifumo ya afya thabiti na tendaji ambayo inaweza kutarajia mahitaji na changamoto wakati wa dharura ili iwe na uwezekano mkubwa wa kupunguza hatari na kujibu kwa ufanisi inapohitajika. Ukubwa wa gharama za uhalisia na za kibinadamu kutoka kwa volkano zinaweza kupunguzwa ikiwa hatua za kutosha za kuzuia dharura, kujiandaa, kukabiliana na kurejesha zitatekelezwa kwa njia endelevu na kwa wakati. Hii ni pamoja na, kuhakikisha mifumo ya tahadhari imewekwa mapema, kutathmini idadi ya watu, na kuongeza ufahamu kuhusu hatari za shughuli za volkeno. Kama nyenzo ya afya inayoongoza kwa dharura za kimataifa, WHO inafanya kazi na kujibu washirika : hakikisha uongezaji wa chakula unaofaa; kurejesha huduma za msingi, kama vile chanjo, afya ya mtoto na uzazi, na afya ya akili; kukusanya timu za afya za rununu na kuwafikia; kufanya ufuatiliaji wa janga, onyo la mapema na majibu; wito wa ufadhili wa dharura kusaidia hatua za afya.

Àwọn ìbújáde ẹ̀yọ́ iná Ìsọnísókí: Ẹ̀yọ́ iná ni ìbújáde ihò nínú èépá Ilẹ̀ nínú èyí tí àwọn ìbújáde ti ń wáyé. Ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó 1500 àwọn ẹ̀yọ́ iná ni wọ́n wà káàkiri àgbáyé. Nígbà tí àwọn ẹ̀yọ́ iná bá bú jáde wọ́n lè tú àwọn gáàsì gbígbóná, gáàsì tí wọ́n léwu, eérú, àpáta gbígbóná sísàn àti àpáta jáde tí wọ́n lè fa àdánù ìjàm̀bá sí ayé àti dúkìá, pàápàá jùlọ ní àwọn agbègbè tí èrò pọ̀ sí. Àwọn iṣẹ́ ẹ̀yọ́ iná àti iná igbó nípa lórí àwọn ènìyàn mílíọ̀nù 6.2 bẹ́ẹ̀ sì ni ó fa ikú tí ó tó 2400 láàárín 1998-2017. Onírúurú ẹ̀yà ìṣẹ̀lẹ̀ ìbújáde ẹ̀yọ́ iná ni ó wà, tí ó fi mọ́: àwọn ìbújáde àpáta gbígbóná àti tútù, pẹ̀lú gáàsì gbígbóná tí ó yára sàn pẹ̀lú èròjà ẹ̀yọ́ iná àwọn ìtújáde eérú gbígbóná ìsànká ẹyọ àpáta àwọn ìtújáde gáàsì eérú-òun-gáàsì títàn, nígbà tí gáàsì àti eérú bá tú jáde. Àwọn ìtújáde ẹ̀yọ́ iná lè fa àwọn àfikún ìṣẹ̀lẹ̀, bí ìkún omi, ilẹ̀ yíya àti ilẹ̀ amọ̀ yíya, bí òjò, yìnyín lẹ́fú tàbí ẹyọ́ yìnyín bá ṣẹlẹ̀ lẹ́yìn náà. Eérú gbígbóná náà tún lè bẹ̀rẹ̀ àwọn iná igbó. Àwọn ìtújáde ẹ̀yọ́ iná lè nípa lórí àyípadà ojú ọjọ́ nípasẹ̀ ìtújáde afẹ́fẹ́ ẹ̀yọ́ iná bí ìmí òru aláfẹ́fẹ́, èyí tí ó ń fa òtútù àgbáyé, àti ìtújáde èédú aláfẹ́fẹ́ ẹ̀yọ́ iná, èyí tí ó ní agbára láti dá kún ìgbóná káríayé. Ipa: Àwọn ìtújáde ẹ̀yọ́ iná lè fa ọ̀pọ̀ ewu ìlera dá lórí ibi tí ẹ̀yọ́ iná náà wà sí ìlú àti bóyá ìkìlọ̀ kankan wà. Àwọn ìtújáde ẹ̀yọ́ iná lè fa: àìlèmí àwọn àrùn tí wọ́n ń ràn, bí àrùn ojú pípọ́n àwọn àìsàn òpónà ìmí òjìji tàbí ọlọ́jọ́ pípẹ́ láti ara eérú tí ó jáde àti mímí afẹ́fẹ́ iná àti èéfín. àwọn àpá iná àti ìfarapa líle, bí àwọn egbò láti ara àpáta tí ń jábọ́ àwọn ìnira ojú àti awọ ara láti ara òjò alásíìdì. Eérú àti àwọn kẹ́míkà láti ara àwọn ìtújáde náà lè ṣẹ̀dá ewu oúnjẹ àti bíbs omi jẹ́, àti kí ó ba awon iṣẹ́ ìpìlẹ̀ jẹ́, bí omi, ìgbòkègbodò ọkọ̀, ìbáraẹnisọ̀rọ̀ àti àwọn iṣẹ́ ìlera. Bákan náà, àkójọpọ̀ eérú lórí àwọn òrùlé lè fa ìbàjẹ́ tàbí kí ó wó àwọn ilé, lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ àti lẹ́yìn ìṣẹ̀lẹ̀ náà. Èsì Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé: Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ láti ṣẹ̀dá àwọn ètò ìlera alágbára tí wọ́n bágbàmu tí wọ́n lè fojúsun àwọn àìní àti ìṣòro lásìkò àwọn pàjáwìrì kí wọ́n lè ṣe àdínkù àwọn ewu àti wíwà ojútùú tí ó múnádóko nígbà tí ó nílò. Títóbi iye ojúkojú àti iyeó ajẹmọ́nìyàn láti ara àwọn ẹ̀yọ́ iná lè ṣe é ṣe àdínkù bí àwọn ìdènà, ìgbáradì, ìfèsì àti òṣùwọ̀n imúpàdàbọ̀sípò pàjáwìrì tí wọ́n tó bá di àmúlò ní ọ̀nà kánrinkése àti lójú ọjọ́. Lára èyí ni, ríri dájú pé àwọn ètò ìkìlọ̀ ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ wà ní ìgbáradì, ìgbéléwọ̀n àwọn ènìyàn, àti ṣíṣe ìpolongo nípa àwọn ewu àwọn iṣẹ́ ẹ̀yọ́ iná. Gẹ́gẹ́ bí ààtò ìlera ṣe ń síwájú àwọn pàjáwìrì àgbáyé, Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn olùbádòwòpọ̀ láti wá ọ̀nà àbáyọ sí: rírí i dájú pé ìpèsè oúnjẹ pípé wà; ìdápadà àwọn iṣẹ́ ìlera abẹ́lé, bí abẹ́rẹ́ àjẹsára, ìlera ọmọ àti ìyálọ́mọ, àti ìlera ọkàn; àkójọ àwọn ikọ̀ ìlera alágbèéká àti ìkànsíni;.; ṣíṣe àgbékalẹ̀ àmójútó àjàkálẹ̀ àrùn, ìkìlọ̀ ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ àti ọ̀nà àbáyọ; ìpè fún owó ìrànwọ́ pàjáwìrì láti ṣe àtìlẹ́yìn fún iṣẹ́ ìlera.

Ukuqhuma kwentabamlilo Uhlolojikelele: Intabamlilo iyisikhala esingaphansi komhlaba okuvela kuso ukuqhuma. Kunezintabamlilo ezingase zibe ngu-1500 emhlabeni wonke. Lapho izintabamlilo ziqhuma zingakhafula amagesi ashisayo, ayingozi, umlotha, udaka lwentabamlilo namatshe okungadala ukulahlekelwa ukuphila nempahla, ikakhulukazi ezindaweni ezinabantu abaningi. Imisebenzi yentabamlilo nemililo yequbula yathinta abantu abayizigidi eziyi-6.2 futhi yabangela ukufa kwabantu abacishe babe ngama-2400 phakathi kuka-1998-2017. Kunezinhlobo ezahlukene zezehlakalo zokuqhuma kwentabamlilo, okuhlanganisa: ukuqhuma kwepyroclastic, okuhambisana negesi eshisayo ehamba ngokushesha kanye nevolcanic matter ukukhishwa komlotha oshisayo ukugeleza kwelava ukukhishwa kwegesi iziwohlo ezikhazimulayo, lapho igesi nomlotha kukhululwa. Ukuqhuma kwentabamlilo kungase futhi kubangele izehlakalo zesibili, njengezikhukhula, ukudilika kwenhlabathi nokudilika kodaka, uma kukhona imvula ehambisanayo, iqhwa noma iqhwa elincibilikayo. Umlotha oshisayo nawo ungaqala imililo yequbula. Ukuqhuma kwentabamlilo kungaba nomthelela ekushintsheni kwesimo sezulu ngokukhipha amagesi entabamlilo njengesulphur dioxide, ebangela ukupholisa komhlaba wonke, kanye ne-volcanic carbon dioxide, enamandla okukhuthaza ukufudumala kwembulunga yonke. Umthelela: Ukuqhuma kwentabamlilo kungase kube izinsongo eziningi zempilo kuye ngokuthi intabamlilo iseduze yini nomphakathi nokuthi kube khona yini isexwayiso. Ukuqhuma kwevolcanic kungabangela: ukufuthelana izifo ezithathelwanayo, njengophenyane iconjunctivitis izifo zokuphefumula ezinzima nezingamahlalakhona ezivela kumlotha owelayo namagesi okuphefumula kanye nentuthu ukusha kanye nokulimala okudabukisayo, okufana nemihuzuko evela edwaleni eliwayo ukucasuka kwamehlo nesikhumba emvuleni ene-asidi. Umlotha namakhemikhali avela kulokhu kuqhuma nakho kungadala ingozi yokungcoliswa kokudla namanzi, futhi kubeke engcupheni izinsizakalo eziyisisekelo, njengamanzi, ezokuthutha, ezokuxhumana kanye nezinsizakalo zezempilo. Ngokunjalo, ukunqwabelana komlotha ophahleni kungadala umonakalo noma ukuwa kwezakhiwo, ngokushesha nangemva komcimbi. Impendulo yeWHO: IWHO isebenza namazwe angamaLungu ukuze kwakhiwe izinhlelo zezempilo eziqinile nezisebenzayo ezingalindela izidingo nezinselele ngesikhathi sezimo eziphuthumayo ukuze zikwazi ukunciphisa izingozi futhi ziphendule ngempumelelo lapho kudingeka. Ubukhulu bezindleko ezingokomzimba nezomuntu ezivela ezintabamlilo zingancishiswa uma ukuvimbela okwanele kwezimo eziphuthumayo, ukulungela, ukusabela kanye nezinyathelo zokubuyisela kabusha zenziwa ngendlela eqhubekayo nangesikhathi esifanele. Lokhu kubandakanya, ukuqinisekisa ukuthi izinhlelo zokuxwayisa kusenesikhathi zikhona, ukuhlola abantu, kanye nokuqwashisa ngezingozi zemisebenzi yentabamlilo. Njengomholi weqembu lezempilo ezimeni eziphuthumayo zomhlaba wonke, iWHO isebenza nozakwethu ukuphendula kulokhu: qinisekisa ukwesekwa kokudla okufanele; ukubuyisela izinsiza zokunakekelwa okuyisisekelo, njengokugoma, impilo yezingane kanye nomama, kanye nempilo yengqondo; ukuhlanganisa amaqembu ezempilo angomahambanendlwana kanye nokuxhumana; ukwenza ukubhekwa kobhubhane, ukuxwayisa kusenesikhathi kanye nokusabela; cela uxhaso lwezimali oluphuthumayo ukuze kusekelwe isenzo sezempilo.

የውሃ፣ የአካባቢ ጽዳትና የግል ንፅህና አጠባበቅ (ዋሽ) አጠቃላይ እይታ፡ ንጹህ የመጠጥ ውሃ፣ የአካባቢ ጽዳትና የግል ንፅህና አጠባበቅ ለሰው ልጅ ጤና እና ደህንነት ወሳኝ ናቸው። ደህንነቱ የተጠበቀ ዋሽ ለጤንነት ቅድመ ሁኔታ ብቻ ሳይሆን ለኑሮ፣ ለትምህርት ቤት መገኘት እና ክብር አስተዋጽኦ ያደርጋል እንዲሁም ጤናማ በሆኑ አካባቢዎች ውስጥ የሚኖሩ ጠንካራ ማህበረሰቦችን ለመፍጠር ይረዳል። ንፁህ ያልሆነ ውሃ መጠጣት እንደ ተቅማጥ ባሉ ህመሞች ጤናን ይጎዳል። እና ያልታከመ ሰገራ ለመጠጥ ውሃ ፣ ለመስኖ ፣ ለመታጠብ እና ለቤት አገልግሎት የሚውለውን የከርሰ ምድር ውሃ እና የገጸ ምድር ውሃ የሚበክል ይሆናል። የውኃ ኬሚካላዊ ብክለት እንደ አርሴኒክ እና ፍሎራይድ ተፈጥሯዊም ይሁን እንደ ናይትሬት ያሉ ሰው ሠራሽ የጤና ሸክም ሆኖ ቀጥሏል። ደህንነቱ የተጠበቀ እና በቂ የሆነ ዋሽ እንደ ትራኮማ፣ በአፈር የሚተላለፉ ሄልሚንቶች እና ስኪስቶሶማሲስ ያሉ በርካታ ኤንቲዲዎችን ለመከላከል ቍልፍ ሚና ይጫወታል። በቂ ባልሆነ የ ዋሽ ምክንያት የሚከሰቱ የተቅማጥ ሞት በሚሊኒየሙ የልማት ግብ(ኤምዲጂ) ወቅት (1990-2015) በግማሽ ቀንሷል። በውኃ እና በንጽህና አጠባበቅ አቅርቦት ላይ ከፍተኛ እድገት በማድረጉ ቍልፍ ሚና ተጫውቷል። ማስረጃዎች እንደሚያመለክቱት ደህንነቱ በተጠበቀ ሁኔታ የሚተዳደር የመጠጥ ውኃ ወይም የንፅህና አጠባበቅ አገልግሎቶችን ማሻሻል ማለትም ቊጥጥር የሚደረግበት የቧንቧ ውኃ ወይም የፍሳሽ ማስወገጃዎችን ወደ ፍሳሽ ማስወገጃዎች ማገናኘት የተቅማጥ በሽታን በመቀነስ ጤናን በእጅጉ ሊያሻሽል ይችላል። ተፅዕኖ፡ ንጹህ የመጠጥ ውሃ አቅርቦት፣ የአካባቢ ጽዳትና የግል ንፅህና አጠባበቅ (ዋሽ) ለሰው ልጅ ጤና እና ደህንነት ወሳኝ ናቸው። ይህ በማኅበረሰቦች ላይ ከባድ ሸክም ይፈጥራል። ደህንነቱ የተጠበቀ እና በቂ የሆነ ዋሽ እንደ ትራኮማ፣ በአፈር የሚተላለፉ ሄልሚንቶች እና ስኪስቶሶማሲስ ያሉ በርካታ ችላ የተባሉ ሞቃታማ ቦታዎች ላይ ያሉ በሽታዎችን (ኤንቲዲ) በመከላከል ረገድ ቍልፍ ሚና ይጫወታል። ይሁን እንጂ ደካማ የ ዋሽ ሁኔታዎች አሁንም በየዓመቱ ከአንድ ሚሊዮን በላይ ለሚሆኑ የተቅማጥ ሞት ምክንያት ናቸው።. እንዲሁም የተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ ኤንቲዲ እና ኮሌራን ጨምሮ ሌሎች በሽታዎችን ውጤታማ መከላከል እና አያያዝን ይገድባሉ።. የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ የዓለም ጤና ድርጅት በጤና ላይ የተመሰረቱ በብሔራዊ ደረጃ ጤና ላይ የተመሰረቱ መመሪያዎችን እና ምርጥ ልምድ መመሪያዎችን ፣ ደንቦችን እና ደረጃዎችን ያዘጋጃል፣ ያዘምናል እንዲሁም ያሰራጫል። በተለይም የመጠጥ ውኃ ደኅንነት፣ ውጤታማ የክትትል አቀራረቦች፣ የመዝናኛ ውኃ ጥራት፣ የንፅህና አጠባበቅ ደኅንነት፣ ደህንነቱ የተጠበቀ የፍሳሽ ውኃ አጠቃቀም፣ በጤና እና በትምህርት ተቋማት ውስጥ ዋሽ እና ዋሽ ክትትል። የዓለም ጤና ድርጅት በብዙ ዘርፍ የቴክኒክ ትብብር፣ ምክር እና የአቅም ግንባታ አማካኝነት አገራት የሕዝብ ጤና ክትትል ሚናቸውን በተመለከተ የጤና እና የ ዋሽ ዘርፍ አቅም ጨምሮ ለመንግሥታት፣ ለባለሙያዎች እና ለባልደረባዎች ኃይል ይሰጣል። ብሔራዊ ፖሊሲዎች እና የቁጥጥር ማዕቀፎች፣ ውጤታማ የውኃ ጥራት እና የበሽታ ክትትል ብሔራዊ ሥርዓቶች፣ የበሽታ ወረርሽኝ ምላሽን ጨምሮ፣ ብሔራዊ የ ዋሽ ክትትል ሥርዓቶች እና ብሔራዊ የ ዋሽ ግብ ማዘጋጀት። የዓለም ጤና ድርጅት የ ዋሽ አደጋ ምክንያቶችን እና የበሽታ ሸክምን ጨምሮ ፖሊሲዎችን እና ፕሮግራሞችን ለማሳወቅ አስተማማኝ እና ተዓማኒነት ያለው የዋሽ መረጃ ይሰጣል። የ ዋሽ ቍልፍ የውጤት አመልካቾች ሁኔታ፣ ከ ዋሽ ጋር የተዛመዱ ተዛማጅ የ ኤስዲጂ ግቦችን ለማሳካት የተደረገው እድገት፣ የ ዋሽ ፋይናንስን ጨምሮ ለ ዋሽ ምቹ ሁኔታ፣ እና የፍሳሽ ውኃ እና የ ኤስዲጂ 6 ግንኙነቶች። የዓለም ጤና ድርጅት ከበርካታ ዘርፍ አጋሮች ጋር ይተባበራል፣ ዓለም አቀፋዊ እና ክልላዊ መድረኮችን ይመራል ወይም ይሳተፋል፣ እና ዋሽ በፖለቲካዊ ፈቃድና ተጽዕኖ ላይ ተጽዕኖ እንዲያሳድር ውጤታማ የ ዋሽ ስትራቴጂዎችን በፖሊሲ መቀበል፣ ውጤታማ በሆኑ የ WASH ደንቦች እና ፖሊሲዎች ላይ ትኩረትን መጨመር እና በብሔራዊ ደረጃ ዘርፈ ብዙ ትብብርን ማስፋት እና ማጠናከርን ይደግፋል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋሽ ከሌሎች የጤና ፕሮግራሞች ለምሳሌ የኮሌራ እና ኤንቲዲስ የበሽታ ፕሮግራሞች፣ የአስቸኳይ ጊዜ ፕሮግራሞች፣ ጥራት ያለው እንክብካቤ እና የኢንፌክሽን መከላከያ ቊጥጥር በተለይም በጤና እንክብካቤ ተቋማት ውስጥ ዋሽ፣ የአመጋገብ ፕሮግራሞች እና የፀረ-ተህዋሲያን የመቋቋም ፕሮግራሞች ጋር እንዲዋሃድ ያበረታታል።

Water, sanitation and hygiene (WASH) Overview: Safe drinking-water, sanitation and hygiene are crucial to human health and well-being. Safe WASH is not only a prerequisite to health, but contributes to livelihoods, school attendance and dignity and helps to create resilient communities living in healthy environments. Drinking unsafe water impairs health through illnesses such as diarrhoea, and untreated excreta contaminates groundwaters and surface waters used for drinking-water, irrigation, bathing and household purposes. Chemical contamination of water continues to pose a health burden, whether natural in origin such as arsenic and fluoride, or anthropogenic such as nitrate. Safe and sufficient WASH plays a key role in preventing numerous NTDs such as trachoma, soil-transmitted helminths and schistosomiasis. Diarrhoeal deaths as a result of inadequate WASH were reduced by half during the Millennium Development Goal (MDG) period (1990–2015), with the significant progress on water and sanitation provision playing a key role. Evidence suggests that improving service levels towards safely managed drinking-water or sanitation such as regulated piped water or connections to sewers with wastewater treatment can dramatically improve health by reducing diarrhoeal disease deaths. Impact: Safe drinking-water, sanitation and hygiene (WASH) are crucial to human health and well-being. This creates a heavy burden on communities. Safe and sufficient WASH plays a key role in preventing numerous neglected tropical diseases (NTDs) such as trachoma, soil-transmitted helminths and schistosomiasis. However, poor WASH conditions still account for more than one million diarrhoeal deaths every year and constrain effective prevention and management of other diseases including malnutrition, NTDs and cholera. WHO response WHO develops, updates and disseminates health-based guidance documents and best practice guides, norms and standards that support standard-setting and regulations at national level, particularly for drinking-water safety, effective surveillance approaches, recreational water quality, sanitation safety, safe wastewater use, WASH in health and educational facilities, and WASH monitoring. WHO empowers countries through multi-sectoral technical cooperation, advice and capacity building to governments, practitioners and partners including on health and WASH sector capacities with respect to their public health oversight roles, national policies and regulatory frameworks, national systems for effective water quality and disease surveillance, including outbreak response, national systems for WASH monitoring, and national WASH target-setting. WHO provides reliable and credible WASH data to inform policies and programmes including on WASH risk factors and burden of disease, the status of key output indicators for WASH, progress towards relevant WASH-related SDG targets, the enabling environment for WASH including WASH finance, and wastewater and SDG 6 interlinkages. WHO coordinates with multi-sectoral partners, leads or engages with global and regional platforms, and advocates for WASH to influence political will and policy uptake of effective WASH strategies, increase focus on effective WASH regulations and policies, and expand and strengthen multi-sectoral collaboration at national level. WHO promotes integration of WASH with other health programmes, for example disease programmes for cholera and NTDs, emergencies programmes, quality care and infection prevention control, especially through WASH in health care facilities, nutrition programmes and antimicrobial resistance programmes.

Ruwan sha da tsabta da kiwon lafiya (WASH) Taƙaitaccen bayani: tsabtataccen ruwan sha, tsabtar muhalli da kiwon lafiya na da muhimmanci ga inganta lafiya da walwalar ɗan'Adam. ba iya fannin lafiya matakan WASH ke taimakawa ba, har da inganta rayuwa da zuwa makaranta da martaba kai da taimakawa wajen samar da al'umma mai cike da ƙoshin lafiya. shan gurɓataccen ruwa na illata lafiya ta hanyar cutattuka kamar gudawa da bayan gari wanda kan gurɓata ruwa da ke ƙarƙashin ƙasa da sarari da ake amfani da shi wajen sha da ban ruwa ga shuka da wanka da ayyukan gida. Kyamikal da ake samu daga a saririn ƙasa na arsenic da na fluoride da ake samu a abinci ko wanda ayyukan mutane ke samar da su kamar na nitrate suna gurɓata ruwa wanda hakan ke cigaba da yin barazana ga lafiya. Bin matakan WASH na taka muhimmiyar rawa wajen magance cututtuka NTDs kamar cutar ido ta tiracoma da cutattuka da tsutsotsi da ke rayuwar a cikin ƙasa ke yaɗa su. Shirin MDG na Majalisar Ɗinkin Duniya ya yi nasarar rage kusan rabin adadin waɗanda ke rasa ransu saboda gudawa sakamakon rashin wadatuwar hanyoyi uku na WASH (1990-2015) ta hanyar samar da ruwa da hanyoyin tsabta da suka taka rawa matuƙa gaya. Sahihan bayanai sun tabbatar da cewa inganta ayyukan samarwa da kula da ruwan sha or tsabta kamar kula da ruwan famfo ko hanyoyin kula da gurɓataccen ruwa na iya taimakawa wajen inganta lafiya da rage yawan masu rasa rai saboda cutattuka da ke sa gudawa. Tasiri: Ingantaccen ruwan sha, tsabta da kiwon lafiya (WASH) na da muhimmanci ga lafiyar al'umma da walwalarsu. wanda hakan ke zama ƙalubale ga al'umma. ingantacce kuma wadataccen ruwan sha da tsabta da kiwon lafiya (WASH) na taka muhimmiyar rawa wajen magance cutattuka da dama (NTDs) kamar cutar ido ta tiracoma da cutattuka da tsutsotsi da ke rayuwar a cikin ƙasa ke yaɗa su. saidai har yanzu rashin ingantaccen ruwan sha da tsabta da kiwon lafiya (WASH) na cigaba da zama sanadin mutuwar miliyoyin mutane ta hanayar gudawa a kowacce shekara da kuma kawo cikas ga magance sauran cutattuka da suka haɗa da ƙarancin abinci ga jiki da NTDs da kwalara. Gudunmowar Hukumar Lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya tana samar da sabuntawa da yaɗa bayanai na wayar da kai kan abin da ya shafi lafiya da hanyoyi mafi dacewa da tsare-tsare da matakai da za su taimaka wajen samar da tsayayyen tsari da dokoki a mataki na ƙasa, musamman game da tabtataccen ruwan sha da hanyoyin sa-ido da inganta tsabtar ruwa da hanyoyin tsabta da hanyoyin amfani da gurɓataccen ruwa da yadda za a inganta amfani da hanyoyi uku na WASH a fannin lafiya da wuraren neman ilimi da bibiyar yadda ake amfani da matakan WASH. hukumar Lafiya ta Duniya tana tallafawa ƙasashe ta hanyar haɗin guiwa a ɓangarori daban-daban da ba da shawara da koyar da sanin makamar aiki ga gwamnatoci da ƙwararru da masu haɗin guiwa game da abin da ya shafi lafiya da kuma ɓangaren WASH ta la'akari da ƙalubalen da suke fuskanta a ɓangaren lafiya da tsare-tsare na ƙasa da tsarin kula da ayyuka da tsarin samar da ruwan sha mai inganci da bibiyar cututtuka da ya haɗa da kai ɗauki a yayin ɓarkewar cuta da tsarin kula da WASH da tsarin cimma manufar WASH. Hukumar Lafiya ta Duniya na samar da sahihan bayanai game da WASH ga shirye-shirye da suka haɗa da abubuwan da ke barazar ga WASH da ƙalubalen cuta da fito da matsayin ma’aunai na WASH da cigaban da ake samu na manufofi SDG da suka shafi WASH da kyakkyawan yanayi ga WASH da ya ƙunshi kuɗaɗen da ake kashewa da gurɓataccen ruwa da sassa 6 na SDG. Hukumar Lafiya ta Duniya na da abokan haɗin guiwa daga ɓangarori daban-daban da kuma ƙungiyoyi na duniya da na sassa da masu rajin tabbatar da matakai uku na WASH domin zama jigo ga gwamnati da samar da tsare-tsaren na aiwatar da WASH da ƙara mai da hankali wajen samar da sahihan dokoki da tsare ga WASH da faɗaɗawa da ƙarfafa haɗin guiwa da ɓangarori daban-daban a mataki na ƙasa. Hukumar Lafiya na taimakawa wajen sanya WASH cikin wasu shirye-shirye na lafiya; ga misali shirye-shirye game da cutar kwalara da NTDs da shirye-shiryen na ayyukan gaggawa da inganta kiwon lafiya da matakan kula da yaƙi da kamuwa da cuta musamman ta cusa WASH a ayyukan lafiya, shirye-shirye na inganta cimaka da na yaƙi da ƙwayoyin halittu masu yaɗa cuta.

Maji, usafi wa mazingira na usafi (WASH) Muhtasari: Maji salama ya kunywa, usafi wa mazingira na usafi ni muhimu kwa afya na ustawi wa binadamu. WASH Salama sio tu hitaji la lazima kwa afya, lakini inachangia maisha, mahudhurio ya shule na utu na husaidia kuunda jamii zinazostahimili kuishi katika mazingira yenye afya. Kunywa maji yasiyo salama hudhoofisha afya kupitia magonjwa kama vile kuhara, na kinyesi kisichotibiwa huchafua maji ya ardhini na juu ya ardhi yanayotumika kwa maji ya kunywa, umwagiliaji, kuoga na matumizi ya nyumbani. Uchafuzi wa kemikali wa maji unaendelea kuleta mzigo wa kiafya, iwe asili ya asili kama vile arseniki na floridi, au anthropogenic kama vile nitrate. WASH salama na ya kutosha ina jukumu muhimu katika kuzuia NTDs nyingi kama vile trakoma, helminths zinazopitishwa kwenye udongo na kichocho. Vifo vya kuhara vilivyotokana na upungufu wa WASH vilipungua kwa nusu wakati wa Malengo ya Maendeleo ya Milenia (MDG) (1990-2015), huku maendeleo makubwa ya utoaji wa maji na usafi wa mazingira yakichukua jukumu muhimu. Ushahidi unapendekeza kwamba uboreshaji wa viwango vya huduma kuelekea maji ya kunywa au usafi wa mazingira unaodhibitiwa kwa usalama kama vile maji ya bomba yaliyodhibitiwa au viunganishi vya mifereji ya maji machafu kwa kusafisha maji machafu kunaweza kuboresha afya kwa kiasi kikubwa kwa kupunguza vifo vya magonjwa ya kuhara.. Athari: Maji salama ya kunywa, usafi wa mazingira na usafi (WASH) ni muhimu kwa afya ya binadamu na ustawi. Hii inaleta mzigo mkubwa kwa jamii. WASH salama na ya kutosha ina jukumu muhimu katika kuzuia magonjwa mengi ya kitropiki ambayo hayapewi kipaumbele (NTDs) kama vile trakoma, helminths zinazopitishwa kwenye udongo na kichocho. Hata hivyo, hali duni ya WASH bado inachangia vifo vya zaidi ya milioni moja vya kuhara kila mwaka na huzuia kwa makini na udhibiti madhubuti wa magonjwa mengine ikiwa ni pamoja na utapiamlo, NTDs na kipindupindu. Jibu la WHO WHO hutengeneza, kusasisha na kusambaza hati za mwongozo wa afya na miongozo bora ya utendaji, kanuni na viwango vinavyounga mkono uwekaji viwango na kanuni katika ngazi ya kitaifa, hasa kwa usalama wa maji ya kunywa, mbinu bora za ufuatiliaji, ubora wa maji ya burudani, usalama wa usafi wa mazingira, utumizi wa maji machafu salama, WASH katika vituo vya afya na elimu, na ufuatiliaji WASH. WHO inaziwezesha nchi kupitia ushirikiano wa sekta mbalimbali wa kiufundi, ushauri na kujenga uwezo kwa serikali, watendaji na washirika ikijumuisha afya na uwezo wa sekta ya WASH kuhusiana na majukumu yao ya usimamizi wa afya ya umma, sera za kitaifa na mifumo ya udhibiti, mifumo ya kitaifa ya ubora wa maji na ufuatiliaji wa magonjwa, ikijumuisha mwitikio wa mlipuko, mifumo ya kitaifa ya ufuatiliaji wa WASH, na kuweka malengo ya kitaifa ya WASH. WHO hutoa data ya kuaminika na ya kuaminika ya WASH kufahamisha sera na programu zikiwemo hatari za WASH na mzigo wa magonjwa, hali ya viashirio muhimu vya matokeo ya WASH, maendeleo kuelekea malengo husika ya SDG yanayohusiana na WASH, mazingira wezeshi ya WASH ikijumuisha fedha za WASH, na maji machafu na miunganisho ya SDG 6. WHO inaratibu na washirika wa sekta nyingi, inaongoza au inajihusisha na majukwaa ya kimataifa na kikanda, na inatetea WASH ili kushawishi utashi wa kisiasa na uchukuaji wa sera wa mikakati madhubuti ya WASH, kuongeza umakini kwenye kanuni na sera za WASH zinazofaa, na kupanua na kuimarisha ushirikiano wa sekta nyingi kiwango cha kitaifa. WHO inakuza ushirikiano wa WASH na programu nyingine za afya, kwa mfano programu za magonjwa kwa kipindupindu na NTDs, programu za dharura, huduma bora na kuzuia maambukizi, hasa kupitia WASH katika vituo vya huduma za afya, programu za lishe na programu za ukinzani wa viua vijidudu.

Omi, ìmọ́tótó àwùjọ àti ìmọ́tótó ara ẹni (OII) Ìsọnísókí: Omi mímu tí ó dára, ìmọ́tótó àwùjọ àti ìmọ́tótó ara ẹni ṣe pàtàkì fún ìlera àti àlàáfíà ẹ̀dá ènìyàn. OII aláàbò kì í ṣe òṣùwọ̀n ìlera nìkan, ṣùgbọ́n ó ń nípa lórí ìgbéayé, ìṣedéédé nílé ẹ̀kọ́ àti iyì bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń ṣe ìrànlọ́wọ́ láti ṣẹ̀dá àwọn ìlú alágbára tí wọ́n ń gbé ní àyíká tí ó ní ìlera. Mímú omi tí kò mọ́ ń kóbá ìlera nípasẹ̀ àwọn àìsàn bí àìsàn onígbá méjì, bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn ìgbẹ́ tí wọn kò bá tọ́jú nt kóbá omi abẹ́ ilẹ̀ àti omi orí ilẹ̀ èyí tí wọ́n ń lò fún mímu, ìbomirin, ìwẹ̀ àti àwọn iṣẹ́ inú ilé. Ìkọlù omi pẹ̀lú kẹ́míkà ń tẹ̀síwájú láti fa àjàgà ìlera, yálà àìtọọ́dá ní orísun bí àsẹ́níìkì àti fúlọ́ráìdì, tàbí antiropojẹ́níìkì bí náítíréètì. OII aláàbò tí ó sì tó ń kópa pàtàkì nínú ìdènà àwọn onírúurú àìsàn agbègbè ipa òòrùn tí kò rí àmójútó bí tirakómà, àwọn aràn tí ilẹ̀ ń tàn ká àti sikisotómíásì. Àwọn ikú ìgbẹ́ gbuuru nítorí àìtó OII dín kù pẹ̀lú ìlàjì lásìkò Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Ẹgbẹ̀rún ọdún (AIẸ) àsìkò (1990-2015), pẹ̀lú ìlọsíwájú pàtàkì lórí ìpèsè omi àti ìmọ́tótó ń kópa pàtàkì. Ẹ̀rí fi hàn pé mímú ìdàgbàsókè bá àwọn ìpele iṣẹ́ sí àmójútó omi mímu ní ọ̀nà tí ó láàbò tàbí ìmọ́tótó bí omi ẹ̀rọ tí tó ní àkóso tàbí àwọn ìsopọ̀ pẹ̀lú ilé ìgbẹ́ pẹ̀lú ìtọ́jú omi tí kò dára lè mú ìlọsíwájú bá ìlera nípa ṣíṣe àdínkù ikú àìsàn ìgbẹ́ gbuuru. Ipa: Omi mímu aláàbò, ìmọ́tótó àwùjọ, ìmọ́tótó ara ẹni (OII) ṣe pàtàkì fún ìlera àti àlàáfíà ẹ̀dá ènìyàn. Èyí ń ṣẹ̀dá àjàgà ńlá lórí àwọn àwùjọ. OII aláàbò tí ó sì tó ń kópa pàtàkì nínú ìdènà àwọn onírúurú àìsàn agbègbè ipa òòrùn tí kò rí àmójútó bí tirakómà, àwọn aràn tí ilẹ̀ ń tàn ká àti sikisotómíásì. Àmọ́ sá, àwọn ipò OII tí kò dára sì ń ṣe okùnfà ó lé ní mílíọ̀nù kan àwọn ikú ìgbẹ́ gbuuru lọ́dọọdún bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń ṣe ìdíwọ́ ìdènà àti àkóso pípé àwọn àìsàn mìíràn tí ó fi mọ́ àìjẹunrekánú, àwọn àìsàn ipa òòrùn tí wọ́n kò rí àmójútó àti àrùn onígbá méjì. Èsì Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ṣe àgbékalẹ̀, ìmúdójú-ìwọ̀n àti àpínká àwọn ìwé ìtọ́nisọ́nà adálórí-ìlera àti àwọn ìtọ́ni fún iṣẹ́, àṣà àti òṣùwọ̀n dídára tí wọ́n ń ṣe àtìlẹ́yìn fún ètò àgbékalẹ̀ òṣùwọ̀n àti òfin ní ìpele orílẹ̀ èdè, pàápàá jùlọ fún omi mímu aláàbò, àwọn ìlànà àmójútó pípéye, dídára àtúnṣẹ̀dá omi, ìmọ́tótó àwùjọ tí ó dára, ìlò omi ẹlẹ́gbin lọ́nà ààbò, OII nínú ìlera àti àwọn ohun amáyédẹrùn ìlera, àti OII òun àmójútó. Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ṣe ati leyin fún àwọn orílẹ̀ èdè nípasẹ̀ àjọṣepọ̀ ìmọ̀ ọ̀pọ̀ ẹ̀ka, ìmọ̀ràn àti ṣíṣẹ̀dá agbára fún ìjọba, àwọn alámọ̀já ìwòsàn àti olùbádòwòpọ̀ tí ó fi dórí àwọn ipá ìlera àti ẹ̀ka OII pẹ̀lú ìbọ̀wọ̀fún àwọn ojúṣe kòkárí ìlera àwùjọ, àwọn ìlànà orílẹ̀ èdè àti ìhun àmójútó wọn, ètò orílẹ̀ èdè fún dídára omi pípéye àti àmójútó àìsàn, tí ó fi mọ́ èsì ìbújáde, àwọn ètò orílẹ̀ èdè fún àmójútó OII, àti àgbékalẹ̀ àfojúsùn OII orílẹ̀ èdè. Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé pèsè ìwífun-àlàyé OII aṣeégbáralé àti aṣeégbẹ́kẹ̀lé láti ṣe àtìlẹ́yìn àwọn ìlànà àti ètò tí ó fi mọ́ lórí àwọn okùnfà ewu OII àti àjàgà àìsàn, ipò àwọn atọ́ka àbájáde pàtàkì funt OII, ìlọsíwájú nípasẹ̀ awkmt Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú OII, àyíká tit ó dára fún OII tí ó fi mọ́ ìṣúná OII, àti ìfarakọ́ra omi ẹ̀gbin àti Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése 6. Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ń ṣàkóso pẹ̀lú àwọn olùbádòwòpọ̀ ní ọ̀pọ̀ ẹ̀ka, wọ́n ń síwájú tàbí ṣe àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn ètò àgbáyé àti ẹkùn, wọ́n ń gbẹnusọ fún OII láti nípa ìfẹ́ òṣèlú àti àmúlò ìlànà fún àwọn ọgbọ́n OII tí wọ́n múnádóko, ìtẹ̀síwájú àfojúsùn lórí àwọn òfin àti ìlànà OII tí ó múnádóko, àti ìmúgbòòrò àti ìrólágbára àjọṣepọ̀ ọ̀pọ̀ ẹ̀ka ní ìpele orílẹ̀ èdè. Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé ṣe ìpolongo àmúlò OII pẹ̀lú àwọn ètò ìlera mìíràn, fún àpẹẹrẹ àwọn ètò àìsàn fún àìsàn onígbá méjì àti àwọn àìsàn ipa ọ̀nà òòrùn tí wọ́n kò ní àmójútó, àwọn ètò pàjáwìrì, ìtọ́jú pípéye àti àkóso ìdènà àrùn, pàápàá jùlọ nípasẹ̀ OII ní àwọn ibùdó ìtọ́jú ìlera, àwọn ètò ìjẹunrekánú àti àwọn ètò ìlòdìsí òògùn agbógunti-kòkòrò.

Amanzi, ukuthuthwa kwendle kanye nenhlanzeko iWater, sanitation and hygiene (WASH) Uhlolojikelele: Amanzi okuphuza aphephile, ukuthuthwa kwendle kanye nenhlanzeko kubalulekile empilweni nasenhlalakahleni yabantu. iSafe WASH ayiyona nje into edingekayo empilweni, kodwa inikela ekuzipheni, ukuya esikoleni kanye nesithunzi futhi isiza ekudaleni imiphakathi eqinile ehlala endaweni enempilo. Ukuphuza amanzi angaphephile konakalisa impilo ngenxa yezifo ezifana nesifo sohudo, kanti indle engalashwa ingcolisa amanzi angaphansi komhlaba kanye namanzi angaphezulu asetshenziselwa ukuphuza, ukuchelela, ukugeza kanye nezinjongo zasekhaya. Ukungcoliswa kwamakhemikhali emanzini kuyaqhubeka nokubeka umthwalo wezempilo, noma ngabe kungokwemvelo ngokwemvelaphi efana ne-arsenic ne-fluoride, noma i-anthropogenic efana ne-nitrate. iWASH ephephile neyanele idlala indima ebalulekile ekuvimbeleni amaNTD amaningi afana netrachoma, ihelminths edluliselwa emhlabathini kanye neschistosomiasis. Ukushona kohudo ngenxa yokunganeli kweWASH kwehliswe ngesigamu ngesikhathi seNhloso Yokuthuthukiswa Kweminyaka Eyinkulungwane (MDG) (1990-2015), kanti inqubekelaphambili ebalulekile ekuhlinzekweni kwamanzi nokuthuthwa kwendle idlala indima ebalulekile. Ubufakazi buphakamisa ukuthi ukuthuthukiswa kwamazinga esevisi emanzini okuphuza alawulwa ngokuphephile noma ukukhucululwa kwendle njengamanzi alawulwayo ahamba ngamapayipi noma ukuxhunywa kwendle ngokuhlanzwa kwamanzi angcolile kungathuthukisa impilo ngokunciphisa ukufa kwezifo zohudo. Umthelela: Amanzi okuphuza aphephile, ukukhucululwa kwendle kanye nenhlanzeko (WASH) kubalulekile empilweni nasenhlalakahleni yabantu. Lokhu kudala umthwalo onzima emiphakathini. IWASH ephephile neyanele idlala indima enkulu ekuvimbeleni izifo eziningi ezinganakiwe (NTDs) ezifana netrachoma, ihelminths edluliselwa emhlabathini kanye neschistosomiasis. Kodwa ke, izimo ezimbi zeWASH zisabangela ukufa kohudo okungaphezu kwesigidi njalo ngonyaka futhi zivimbela ukuvimbela nokulawulwa okuphumelelayo kwezinye izifo ezihlanganisa ukungondleki, amaNTD kanye nesifo sohudo. Impendulo yeWHO IWHO ithuthukisa, ibuyekeze futhi isabalalise imibhalo yeziqondiso ezisekelwe ezempilo kanye nemihlahlandlela yokusebenza engcono kakhulu, izinkambiso nezindinganiso ezisekela ukumiswa okujwayelekile neziqondiso ezingeni likazwelonke, ikakhulukazi ukuphepha kwamanzi okuphuza, izindlela zokugada ezisebenzayo, izinga lamanzi lokuzilibazisa, ukuphepha kwezindlu zangasese, amanzi angcolile aphephile. sebenzisa, WASH ezikhungweni zezempilo nezemfundo, kanye nokuqapha kweWASH. iWHO inika amazwe amandla ngokusebenzisana kwemikhakha ehlukene yobuchwepheshe, izeluleko kanye nokwakhiwa kwamakhono kohulumeni, odokotela kanye nozakwethu okuhlanganisa amakhono omkhakha wezempilo kanye neWASH maqondana neqhaza lawo lokwengamela impilo yomphakathi, izinqubomgomo zikazwelonke nezinhlaka zokulawula, izinhlelo zikazwelonke zekhwalithi yamanzi esebenzayo kanye nezifo. ukubhekwa, okuhlanganisa ukusabela kokuqubuka kwezifo, izinhlelo zikazwelonke zokuqapha iWASH, kanye nokusetha okuhlosiwe kweWASH kazwelonke. iWHO inikeza idatha ethembekile nethembekile yeWASH ukwazisa izinqubomgomo nezinhlelo ezihlanganisa izici zengozi zeWASH kanye nomthwalo wezifo, isimo sezinkomba ezibalulekile zokuphuma kweWASH, inqubekela phambili ekuqondeni okuhloswe kweSDG ehlobene neWASH ehlobene, indawo evumela iWASH kuhlanganise nezezimali zeWASH, kanye amanzi angcolile kanye neSDG 6 interlinks. iWHO ixhumanisa nabalingani bemikhakha eminingi, ihola noma izibandakanya nezinkundla zomhlaba wonke nezesifunda, futhi ikhuthaza iWASH ukuthi ibe nomthelela ekuthandeni kwezombusazwe kanye nokuthathwa kwenqubomgomo yamasu eWASH asebenzayo, ikhulise ukugxila emithethweni nezinqubomgomo zeWASH eziphumelelayo, futhi yandise futhi iqinise ukubambisana kwemikhakha eminingi. ezingeni likazwelonke. iWHO ikhuthaza ukuhlanganiswa kweWASH nezinye izinhlelo zezempilo, isibonelo izinhlelo zezifo zekholera namaNTD, izinhlelo eziphuthumayo, ukunakekelwa kwekhwalithi nokulawulwa kokutheleleka, ikakhulukazi ngeWASH ezikhungweni zokunakekelwa kwezempilo, izinhlelo zokudla okunomsoco kanye nezinhlelo zokulwa namagciwane.

የዚካ ቫይረስ በሽታ አጠቃላይ እይታ: የዚካ ቫይረስ በዋነኝነት የሚተላለፈው በኤዲስ ዝርያ( በዋናነት ኤዲስ ኤጂፕቲ) ከሚባለው ተላላፊ ትንኝ በመነከስ ሲሆን የሚተላለፈው በሞቃታማና በንዑስ ሞቃታማ አካባቢዎች ነው። የአይዴስ ትንኞች በአብዛኛው በቀን ውስጥ የሚነክሱ ሲሆን በጠዋት እና ከሰዓት በኋላ(ምሽት ላይ) ከፍተኛ ደረጃ ላይ ይደርሳሉ.። ይህ ትንኝ ዴንጊ፣ ቺኩንጉንያ እና ቢጫ ትኵሳት የሚያስተላልፍ ተመሳሳይ ትንኝ ነው። የዚካ ቫይረስ በእርግዝና ወቅት ከእናት ወደ ፅንስ በግብረ ሥጋ ግንኙነት፣ በደም እና በደም ተዋጽዖዎች ደም መተላለፍ እና በኦርጋኒክ ትራንስፕላንት በኩል ይተላለፋል። የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ ከየካቲት እስከ ህዳር 2016 ባለው ጊዜ ውስጥ ማይክሮሴፋሊ፣ ሌሎች የነርቭ በሽታዎች እና ዚካ ቫይረስን በተመለከተ ዓለም አቀፍ አሳሳቢ የሆነ የሕዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታ አወጀ። እ.ኤ.አ ከ 2017 ጀምሮ በዓለም አቀፍ ደረጃ የዚካ ቫይረስ በሽታዎች ቀንሰዋል። ይሁን እንጂ የዚካ ቫይረስ ስርጭት በዝቅተኛ ደረጃ በአሜሪካ አህጉር እና በሌሎችም በተስፋፋባቸው አካባቢዎች ይቀጥላል። እስካሁን ድረስ በድምሩ 89 አገሮች እና ግዛቶች በወባ ትንኝ የሚተላለፉ የዚካ ቫይረስ መያዛቸውን ማስረጃዎች ሪፖርት አድርገዋል። ነገር ግን የክትትል መጠኑ በዓለም አቀፍ ደረጃ ውስን ነው። የዚካ ቫይረስ ኢንፌክሽንን ለመከላከል ወይም ለማከም እስካሁን ድረስ ምንም ዓይነት ክትባት አልተገኘም። የዚካ ቫይረስ ታሪክ: የዚካ ክትባት ማዘጋጀት አሁንም በምርምር ላይ ያለ ዘርፍ ነው። ምልክቶች እና ህክምና የዚካ ቫይረስ በሽታ የማቆያ ጊዜ( ለምልክቶች ከተጋለጡበት ጊዜ ጀምሮ ያለው ጊዜ) ከ3-14 ቀናት እንደሆነ ይገመታል። አብዛኛዎቹ በዚካ ቫይረስ የተጠቁ ሰዎች ምንም ዓይነት ምልክት አያሳዩም። ምልክቶቹ በአጠቃላይ ቀለል ያሉ ናቸው። ትኵሳት፣ ብጕር፣ የግንባር በሽታ፣ የጡንቻ እና የመገጣጠሚያ ሕመም፣ የመንፈስ ጭንቀት እና ራስ ምታት ያካትታሉ። እና ብዙውን ጊዜ ከ 2 - 7 ቀናት ይቆያሉ። የዚካ ቫይረስ በሽታ ውስብስብ ችግሮች በእርግዝና ወቅት የዚካ ቫይረስ ኢንፌክሽን በማደግ ላይ ባለው ፅንስ እና አዲስ በተወለደ ሕፃን ላይ ማይክሮሴፋሊ እና ሌሎች የወሊድ መዛባት መንስኤ ነው። በእርግዝና ወቅት የዚካ ኢንፌክሽን እንደ ፅንስ መጥፋት፣ ሞቶ መወለድ እና ያለጊዜው መወለድ ያሉ የእርግዝና ችግሮች ያስከትላል። የዚካ ቫይረስ ኢንፌክሽን በተለይ በአዋቂዎች እና በዕድሜ የገፉ ልጆች ላይ የጊሊን ባሬ ሲንድሮም፣ የነርቭ ሕመም እና ሚዬሊቲስ መንስኤ ነው። የዚካ ቫይረስ ኢንፌክሽን በእርግዝና ውጤቶች ላይ የሚያሳድረውን ተጽዕኖ፣ የመከላከል እና የመቈጣጠር ስልቶች እንዲሁም ኢንፌክሽኑ በልጆች እና በአዋቂዎች ላይ በሌሎች የነርቭ በሽታዎች ላይ የሚያሳድረውን ተጽዕኖ ለመመርመር ምርምር እየተካሄደ ነው። መከላከል እና መቈጣጠር. የዚካ ቫይረስ ኢንፌክሽንን ለመከላከል በቀን እና በማታ ከወባ ትንኝ ንክሻ መከላከል ቁልፍ እርምጃ ነው። ነፍሰ ጡር ሴቶች፣ በወሊድ ዕድሜ ላይ ያሉ ሴቶች እና ትናንሽ ልጆች በወባ ትንኝ እንዳይነክሳቸው ልዩ ጥንቃቄ ማድረግ ያስፈልጋል። የግል መከላከያ እርምጃዎች በተቻለ መጠን አብዛኛውን የሰውነት ክፍልን የሚሸፍን ልብስ (የሚመረጠው ቀለል ያለ ቀለም ያላቸው) መልበስን ያካትታሉ፣ እና አካላዊ መሰናክሎችን እንደ መስኮት ማያ ገጾች እና የተዘጉ በሮች እና መስኮቶች ያሉ በመጠቀም፤ ዲኢኢቲ፣አይአር3535 ወይም አካርዲን የያዘ ንጥረ ነገር በቆዳ ወይም በልብስ ላይ በማስገባት በምርቱ መለያ ላይ በተሰጡት መመሪያዎች መሠረት ተባይ መከላከያ በመጠቀም። በወባ መከላከያ መረብ ሥር መተኛት አለባቸው ትናንሽ ሕፃናት እና ነፍሰ ጡር ሴቶች በቀን ወይም በማታ መተኛት ካለባቸው ። ከላይ የተገለጹትን መሰረታዊ ጥንቃቄዎች በመከተል ራሳቸውን ከትንኝ ንክሻ መጠበቅ አለባቸው ተጓዦችና በበሽታው በተጠቁ አካባቢዎች የሚኖሩ ሰዎች ። የዚካ ቫይረስ ወሲባዊ ስርጭት መከላከል የኤዲስ ትንኞች በቤቶች፣ በትምህርት ቤቶች እና በሥራ ቦታዎች አካባቢ በሚገኙ አነስተኛ የውኃ ክምችቶች ውስጥ ይራባሉ። እነዚህን የትንኝ ማራቢያ ቦታዎች ማስወገድ አስፈላጊ ነው፣ ይህም የሚከተሉትን ያካትታል፡- የውኃ ማጠራቀሚያ መያዣዎችን መሸፈን፣ በአበባ ማሰሮዎች ውስጥ የቆመ ውኃ ማስወገድ እና ቆሻሻን እና ያገለገሉ ጎማዎችን ማጽዳት። የማህበረሰብ ተነሳሽነት አስፈላጊ ነው የአካባቢው መንግሥት እና የሕዝብ ጤና ፕሮግራሞች የትንኝ ማራቢያ ቦታዎችን መቀነስ ለማገዝ ። የጤና ባለሥልጣናት የትንኝ ብዛትን እና የበሽታውን ስርጭት ለመቀነስ ላርቪሳይድ እና ፀረ-ተባይ መድኃኒቶችን እንዲጠቀሙ ሊመክሩ ይችላሉ። የቬክተር ቁጥጥር ክዋኔዎች ማዕቀፍ ለዚካ ቫይረስ

Zika virus disease Overview: Zika virus is primarily transmitted by the bite of an infected mosquito from the Aedes genus, mainly Aedes aegypti, in tropical and subtropical regions. Aedes mosquitoes usually bite during the day, peaking during early morning and late afternoon/evening. This is the same mosquito that transmits dengue, chikungunya and yellow fever. Zika virus is also transmitted from mother to fetus during pregnancy, through sexual contact, transfusion of blood and blood products, and organ transplantation. WHO declared a public health emergency of international concern regarding microcephaly, other neurological disorders and Zika virus from February to November 2016. Cases of Zika virus disease declined from 2017 onwards globally; however, Zika virus transmission persists at low levels in several countries in the Americas and in other endemic regions. To date, a total of 89 countries and territories have reported evidence of mosquito transmitted Zika virus infection, however surveillance remains limited globally. No vaccine is yet available for the prevention or treatment of Zika virus infection. Development of a Zika vaccine remains an active area of researchThe history of Zika virus Symptoms and treatment The incubation period (the time from exposure to symptoms) of Zika virus disease is estimated to be 3–14 days. The majority of people infected with Zika virus do not develop symptoms. Symptoms are generally mild including fever, rash, conjunctivitis, muscle and joint pain, malaise, and headache, and usually last for 2–7 days. Complications of Zika virus disease Zika virus infection during pregnancy is a cause of microcephaly and other congenital abnormalities in the developing fetus and newborn. Zika infection in pregnancy also results in pregnancy complications such as fetal loss, stillbirth, and preterm birth. Zika virus infection is also a trigger of Guillain-Barré syndrome, neuropathy and myelitis, particularly in adults and older children. Research is ongoing to investigate the effects of Zika virus infection on pregnancy outcomes, strategies for prevention and control, and effects of infection on other neurological disorders in children and adults. Prevention and control Protection against mosquito bites during the day and early evening is a key measure to prevent Zika virus infection. Special attention should be given to prevention of mosquito bites among pregnant women, women of reproductive age, and young children. Personal protection measures include wearing clothing (preferably light-coloured) that covers as much of the body as possible; and using physical barriers such as window screens and closed doors and windows; applying insect repellent to skin or clothing that contains DEET, IR3535 or icaridin according to the product label instructions. Young children and pregnant women should sleep under mosquito nets if sleeping during the day or early evening. Travellers and those living in affected areas should take the same basic precautions described above to protect themselves from mosquito bites. Prevention of sexual transmission of Zika virusAedes mosquitoes breed in small collections of water around homes, schools, and work sites. It is important to eliminate these mosquito breeding sites, including: covering water storage containers, removing standing water in flower pots, and cleaning up trash and used tires. Community initiatives are essential to support local government and public health programs to reduce mosquito breeding sites. Health authorities may also advise use of larvicides and insecticides to reduce mosquito populations and disease spread. Vector control operations framework for Zika virus

ƙwayar cutar zika Bayani:ƙwayar cutar zika ana yaɗa ta ne ta hanayar cizon sauro mai ɗauke da cutar daga jinsin Aedes genues, galaibi Aedes aegypti, a yankuna masu zafi da wurare masu zafi. Sauron Aedes yana cizo da rana kuma yana kaiwa ƙololuwa da sassafe da kuma can yamma. Wannan sauron dai shine wanda ke yaɗa zazzaɓi mai sa ciwon gaɓoɓi, cutar chikungunya, da kuma zazzaɓi. Ana kuma kamuwa da da cutar zika daga uwa zuwa jariri a lokacin da ake ɗauke da ciki, ta hanyar jima'i, ƙarin jini da dashen gaɓoɓin jiki Hkumar lafiya ta duniya WHO ta ayyana doka ta da ɓaci ta lafiyar jama'a akan abinda ya shafi ƙasa da ƙasa game da microceohally, sauran cututtukan jijiyoyin jiki da cutar zika da Fabrairu zuwa Nuwamba 2016. matsalolin zika sun ragu daga 2017 zuwa gaba a duniya; duk da haka yaɗuwar cutar zika na cigaba a ƙananan a cika ƙasashe da yawa a cikin Amurka da sauran yankuna masu fama da cutar. Ya zuwa yanzu, jimillar ƙasashe da yankuna 89 sun bada rahoton shaidar kamuwa da cutar zika ta hanyar sauro duk da haka sa ido ya kasance a iyakanace a duniya. Har yanzu ba'a samu allurar rigakafi ko maganin cutar zika ba. Haɓaka rigakafin Zika ya kasance yanki mai aiki na bincikeTarihin ƙwayar cutar Zika alamomi da magani lokacin shiryawa (lokacin daga bayyanar cututtuka) na cutar zika an ƙiyasta ya kai kwanaki 3-14. mafi yawan mutanen da suka kamu da cutar zika basu nuna alamu ba. Alamomi gabaɗaya suna da laushi da suka haɗa da zazzabi, rash, conjunctivis ciwon gaɓoɓin jiki rashin ƙarfi, da ciwon kai, kuma yawanci suna ɗaukar kwanaki 2-7. Matsaloli na cutar ƙwayar zika ƙwayar cutar zika a lokacin ɗaukar ciki shine sanadin microphaly da sauran cututtuka na haihuwa ga tayi da ƙananan jarirai. kamuwa da cutar zika a lokacin ɗaukar ciki yana haifar da matsalolin ciki kamar asarar tayi, hauhuwar matacce da haihuwa da wuri. ƙwayar cutar ta Zika kuma tana haifar da ciwo na Guillain-Barré, neuropathy da myelitis, musamman a cikin manya da yara masu tasowa. Ana ci gaba da gudanar da bincike don bincikar illolin kamuwa da cutar Zika akan sakamakon ciki, dabarun rigakafi da sarrafawa, da tasirin kamuwa da cutar kan sauran cututtukan jijiya a yara da manya. Rigakafi da kuma sarrafawa Kariya daga cizon sauro da rana da kuma farkon maraice mataki ne mai mahimmanci don rigakafin ƙwayar cutar Zika. Yana da kyau a mayar da hankali sosai wajen bayar da kariya daga cizon sauro a tsakanin mata masu juna biyu, da kuma matan da suka kai matakin haihuwa, da kuma ƙananan yara. Ɗaukar matakin kare kai ya haɗa da sanya tufafi (an fi son mai haske) wanda yake rufe da yawa daga jikinka; da kuma Amfani da shinge na zahiri kamar murfin taga da kuma rufe ƙofofi da tagogi; Shafa maganin sauro a jiki ko sanya kaya da suke ɗauke da DEET, IR3535 ko icaridin kamar yadda sunan kayan ya bayyana. Ƙananan yara da mata masu ciki su kwanta a gidan sauro idan za su yi barci da rana ko yammaci. Matafiya da masu zama a wajen da abun ya shafa su ma su ɗauki irin wannan matakin da aka bayyana a sama domin bai wa kansu kariya daga cizon sauro. Kariya daga yaɗa cutar Zika ta hanyar jima’i daga irin sauro mai virusAedes a ƙananan wuraren ruwa da ke zagaye da gidaje, makarantu, da wuraren aiki. Yana da mahimmanci a kawar da waɗannan wuraren da ke samar da irin wannan sauron, wanda ya haɗa da; rufe mazuban da ake adana ruwa, da cire ruwan da ke maƙale a jikin tukunyar fulawa, da kuma kwashe shara da tayoyin da aka gama amfani da su. Himmar al’umma na da mahimmanci wajen tallafawa shirye-shiryen ƙananan hukumomi da kuma kula da lafiyar al’umma wajen rage wuraren ƙyanƙyasar sauraye. Hukumomin lafiya ma za su iya bada shawarar amfani da larvicides da kuma maganin ƙwari don rage yawan sauraye da kuma yaɗuwar cuta. Tsarin ayyukan sarrafa vector don cutar Zika

Ugonjwa wa virusi vya Zika Muhtasari: Virusi vya Zika kimsingi huambukizwa kwa kuumwa na mbu aliyeambukizwa kutoka kwa jenasi ya Aedes, hasa Aedes aegypti, katika maeneo ya tropiki na vitropiki. Kwa kawaida mbu aina ya Aedes huuma wakati wa mchana, huku wakifika kilele asubuhi na alasiri/jioni. Huyu ni mbu yule yule anayesambaza dengue, chikungunya na homa ya manjano. Virusi vya Zika pia hupitishwa kutoka kwa mama hadi kwa kijusi wakati wa ujauzito, kupitia mawasiliano ya ngono, kuongezewa damu na bidhaa za damu, na upandikizaji wa kiungo. WHO ilitangaza dharura ya afya ya umma ya wasiwasi wa kimataifa kuhusu microcephaly, matatizo mengine ya neva na virusi vya Zika kuanzia Februari hadi Novemba 2016. Kesi za ugonjwa wa virusi vya Zika zilipungua kutoka 2017 na kuendelea duniani kote; hata hivyo, maambukizi ya virusi vya Zika yanaendelea katika viwango vya chini katika nchi kadhaa za Amerika na katika maeneo mengine yaliyoenea. Hadi sasa, jumla ya nchi na maeneo 89 yameripoti ushahidi wa maambukizo ya virusi vya Zika, hata hivyo ufuatiliaji bado ni mdogo ulimwenguni. Bado hakuna chanjo inayopatikana kwa ajili ya kuzuia au kutibu maambukizi ya virusi vya Zika. Uundaji wa chanjo ya Zika bado ni eneo linalotumika la utafitiHistoria ya virusi vya Zika Dalili na matibabu Kipindi cha incubation (wakati wa kufichuliwa na dalili) ya ugonjwa wa virusi vya Zika inakadiriwa kuwa siku 3-14. Watu wengi walioambukizwa virusi vya Zika hawana dalili. Dalili kwa ujumla ni ndogo ikiwa ni pamoja na homa, upele, kiwambo cha sikio, maumivu ya misuli na viungo, unyonge na maumivu ya kichwa, na kwa kawaida hudumu kwa siku 2-7. Matatizo ya ugonjwa wa virusi vya Zika Maambukizi ya virusi vya Zika wakati wa ujauzito ni sababu ya microcephaly na matatizo mengine ya kukua kwa kijusi inayoendelea na mtoto mchanga. Maambukizi ya Zika katika ujauzito pia husababisha matatizo ya ujauzito kama vile kupoteza kijusi, kuzaa mtoto aliyekufa, na kuzaliwa kabla ya wakati. Maambukizi ya virusi vya Zika pia ni kichochezi cha ugonjwa wa Guillain-Barré, ugonjwa wa neva na myelitis, haswa kwa watu wazima na watoto wakubwa. Utafiti unaendelea kuchunguza athari za maambukizi ya virusi vya Zika kwenye matokeo ya ujauzito, mikakati ya kuzuia na kudhibiti, na athari za maambukizi kwenye magonjwa mengine ya neva kwa watoto na watu wazima. Kuzuia na kudhibiti Kinga dhidi ya kung'atwa na mbu mchana na usiku ni hatua muhimu ya kuzuia maambukizi ya virusi vya Zika. Tahadhari maalum inapaswa kutolewa kwa kuzuia kung'atwa na mbu kwa wanawake wajawazito, wanawake waliyofikia umri wa uzazi na watoto wadogo. Hatua za ulinzi binafsi ni sawa na kuvaa nguo (ikiwezekana za rangi nyeupe) zinazofinika sehemu kubwa ya mwili iwezekanavyo na Kutumia vizuizi vigumu kama vile madirisha ya vioo na milango iliyofungwa na madilisha; Kupaka dawa ya kuua wadudu kwenye ngozi au nguo iliyo na DEET, IR3535 au icaridin kulingana na maagizo ya lebo bidhaa. Watoto wadogo na wajawazito wanapaswa kulala ndani ya chandarua ikiwa wanalala mchana au usiku. Wasafiri na wale wanaoishi katika maeneo yenye mbu wengi, wanapaswa kuchukua tahadhari za msingi zilizoelezwa hapo juu ili kujikinga na kung'atwa mbu. Mbu wa Aedes wanaosababisha virusi vya Zika wanazaliana kwenye maji yaliyotwama karibu na nyumbani, shule na sehemu za kazi. Ni muhimu kuondokana na maeneo haya yanayosababisha mbu kuzaliana, ikiwa ni pamoja na: kufunika vyombo vinavyohifadhi maji, kuondoa maji yaliyotwama kwenye mitungi ya maua na kusafisha takataka na matairi yaliyotumika. Juhudi za jamii ni muhimu kusaidia serikali za mitaa na programu za afya ya umma ili kupunguza maeneo ya kuzaliana kwa mbu. pia, mamlaka za afya zinaweza kushauri matumizi ya dawa za kuua mbu na kuua wadudu ili kupunguza idadi ya mbu na kuenea kwa ugonjwa. Mfumo wa usimamizi na udhibiti wa Vector wa virusi vya Zika

Àrùn ọlọ́jẹ̀ Zika Ìsọnísókí: Ọlọ́jẹ̀ Zika máa ń ràn láti ara ẹnu ẹ̀fọn tí ó ti lùgbàdì láti ẹ̀yà Aedes, Aedes aegypti ní pàtó, ní àwọn àgbègbè àti agbègbè tí wọ́n sún mọ́ ipa òòrùn. Ẹ̀fọn Aedes máa ń sáábà jẹni ní ojú mọmọ, pàápàá jùlọ ní òwúrọ̀ kùtùkùtù tàbí ọ̀sán/ìrọ̀lẹ́. Èyí náà ni ẹ̀fọn tí ó ń kó ibà oriìke, chikungunya àti ibà pọ́njúpọ́ntọ̀ káàkiri. Ọlọ́jẹ̀ Zika tún máa ń ràn láti ara ìyálọ́mọ sí ọlẹ̀ lásìkò oyún, nípasẹ̀ ìfarakínra ìbálòpọ̀, ẹ̀jẹ̀ gbígba àti àwọn èròjà ẹ̀jẹ̀, àti iṣẹ́ abẹ ìrọ́pò ẹ̀yà ara. Àjọ Elétò Ìlera Àgbáyé kéde pàjáwìrì ìlera àwùjọ tí ìrònú àjọ àgbáyé lórí orí ọmọ kíkéré, àwọn àìdápé ètò ara mìíràn àti ọlọ́jẹ̀ Zika láti Oṣù Kejì sí oṣù Kọkànlá 2016. Àwọn ọ̀ràn àìsàn ọlọ́jẹ̀ Zika dínkù láti 2017 sókè káàkiri àgbáyé; àmọ́ sá, ìkóràn ọlọ́jẹ̀ Zika sì wà ní àwọn ìpele kékeré ní àwọn onírúurú orílẹ̀ èdè ní àwọn ilẹ̀ Amẹ́ríkà àti àwọn agbègbè mìíràn tí àjàkálẹ̀ àrùn yìí pọ̀ sí. Títí di àsìkò yìí, àpapọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè 89 àti agbègbè ti jábọ̀ ẹ̀rí àrùn ọlọ́jẹ̀ Zika tí ẹ̀fọn ṣe ìkóràn, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àmójútó kò tó nǹkan síbẹ̀ lágbàáyé. Kò sí abẹ́rẹ́ àjẹsára kankan báyìí fún ìdènà tàbí ìtọ́jú àrùn ọlọ́jẹ̀ Zika. Ìṣẹ̀dá abẹ́rẹ́ àjẹsára Zika sì jẹ́ ẹ̀ka ìwádìí tí ó ń lọ lọ́wọ́ Ìtàn ọlọ́jẹ̀ Zika. Àmì àìsàn àti ìtọ́jú Àsìkò ìsàba (àsìkò ìfaragbá sí àsìkò àwọn àmì àìsàn) àrùn ọlọ́jẹ̀ Zika tó ọjọ́ 3-14. Púpọ̀ àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ọlọ́jẹ̀ Zika kì í ní àwọn àmì àìsàn. Àwọn àmì àìsàn kì í sáábà lè tí ó fi mọ́ ibà, kúrúnà, ojú pípọ́n, ìrora isan àti oríkèé ara, àárẹ̀, àti ẹ̀fọ́rí, bẹ́ẹ̀ sì ni ó máa ń lò tó ọjọ́ 2-7. Àwọn ìṣòro àìsàn ọlọ́jẹ̀ Zika Àrùn ọlọ́jẹ̀ Zika lásìkò oyún ni okùnfà orí ọmọ tó kéré jù ara lọ àti àwọn abirùn ara mìíràn fún ọlẹ̀ tí ó ń dàgbà àti ọmọ tuntun. Àrùn Zika lásìkò oyún tún máa ń fa àwọn ìṣòro nínú oyún bí oyún bíbàjẹ́, àbíkú, àti ìbímọ láìpé ọjọ́. Àrùn ọlọ́jẹ̀ Zika tún máa ń fa àìsàn Guillian-Barré, ikùrìrì isan àti ọ̀pá ẹ̀yìn wíwú, pàápàá jùlọ ní àárín àwọn àgbàlagbà àti àgbà ọmọdé. Ìwádìí ń lọ lọ́wọ́ láti wádìí àwọn ipa ọlọ́jẹ̀ Zika lórí àwọn àbájáde oyún, àwọn ọgbọ́n fún ìdènà àti àkóso, àti àwọn ipa àrùn náà lórí àwọn abirùn ara mìíràn láàrin àwọn ọmọdé àti àgbàlagbà. Ìdènà àti àkóso Dídààbò bo ara kúrò lẹ́nu ẹ̀fọn lọ́sàn-án àti ní ìyálẹ̀ta jẹ́ ìgbésẹ̀ pàtàkì kan láti dènà ìkóràn kòkòrò Zika. Kí àkíyèsí pàtó wà fún ìdènà kúrò jíjẹ ẹ̀fọn láàárín àwọn aláboyún, àwọn ọ̀ṣọ́ọ́rọ́ ọlọ́mọge, àti àwọn ọmọdé. Lára àwọn ìgbésẹ̀ ààbò àdáṣe ni wíwọ aṣọ (tí àwọ̀ rẹ̀ kò tàn yòò ni ó dára jùlọ) tí yóò bo ara dáadáa; àti ṣíṣe àmúlò àwọn ohun ìdènà àfojúrí bíi ìbòjú fèrèsé àti títi àwọn ìlẹ̀kùn àti àwọn fèrèsé pa; ṣíṣe àmúlò ìpara alékòkòrò àbí aṣọ tí ó ní kẹ́míkà DEET, IR3535 àbí icaridin ní ìbámu pẹ̀lú ìtọ́sọ́nà àmì ohun ìṣàmúlò náà. Àwọn ọmọdé àti àwọn aláboyún gbọdọ̀ sùn sí abẹ́ àwọ̀n adènà-ẹ̀fọn bí wọ́n bá ń sùn ní ọ̀sán àbí ní ìyálẹ̀ta. Kí àwọn arìnrìn-àjò àti àwọn olùgbé àwọn agbègbè tí ọ̀rọ̀ kàn gbé àwọn ìgbésẹ̀ ìdènà ìbẹ̀rẹ̀ tí a ṣàlàyé sí òkè bákan náà láti lè dáàbò bo ara wọn kúrò lẹ́nu ẹ̀fọn. Dídènà ìbálòpọ̀ aṣètànká kòkòrò Zika àwọn ẹ̀fọn Aedes níbi àwọn omi adágún kéékéèké ní àyíká àwọn ilé, àwọn ilé-ìwé, àti àwọn àyè iṣẹ́. Ó ṣe pàtàkì láti dínà àyè ìbísí àwọn ẹ̀fọn wọ̀nyìí, bíi: dídé àwọn àgbá omi, yíyọ́ omi kúrò nínú àwọn kòkò òdòdó, àti ṣíṣe àkójọ àwọn ìdọ̀tí àti àwọn táyà àlòkù. Ìgbésẹ̀ àwọn aládùúgbò ṣe pàtàkì láti ran ìjọba ìbílẹ̀ àti àwọn elétò ìlera ìlú lọ́wọ́ láti lè dín àwọn àyè ìbísí àwọn ẹ̀fọn kù. Àwọn aláṣẹ ìlera sì tún lè ṣe ìyànjú ìlo oògùn apàdinkòkòrò àti apakòkòrò láti mú àdínkù bá àwọn ẹ̀fọn àti ìtànkálẹ̀ àrùn. Ìlànà iṣẹ́ fún ṣíṣe àkóso aṣègbéká kòkòrò Zika

Isifo seZika virus Uhlolojikelele: Igciwane leZika lisakazwa ngokuyinhloko ngokulunywa umiyane onamagciwane ohlobo lwe-Aedes, ikakhulukazi i-Aedes aegypti, ezindaweni ezishisayo nezishisayo. Omiyane be-Aedes bavame ukuluma phakathi nosuku, bakhuphuke kakhulu ekuseni nantambama/kusihlwa. Lona umiyane ofanayo osakaza udenga, ichikungunya kanye neyellow fever. Igciwane leZika nalo lisakazwa lisuka kumama liye ku-fetus ngesikhathi sokukhulelwa, ngokuthintana nocansi, ukumpontshelwa igazi nemikhiqizo yegazi, kanye nokufakelwa izitho zomzimba. iWHO imemezele isimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi esikhathaza amazwe ngamazwe mayelana ne-microcephaly, ezinye izifo zemizwa kanye negciwane leZika kusukela kuNhlolanja kuya kuLwezi 2016. Amacala eZika virus disease ehlile kusukela ngo-2017 kuya phambili emhlabeni jikelele; kodwa ke, ukudluliswa kwegciwane leZika kuyaqhubeka emazingeni aphansi emazweni amaningana eMelika nakwezinye izindawo eziwugwadule. Kuze kube manje, ingqikithi yamazwe angu-89 nezindawo abike ubufakazi bomiyane obutheleleke nge-Zika virus, kodwa ukubhekwa kusalokhu kunomkhawulo emhlabeni jikelele. Awukho umuthi wokugomela okwamanje wokuvinjelwa noma wokwelapha ukutheleleka ngegciwane leZika. Ukwakhiwa komuthi wokugomela iZika kuseyindawo esebenzayo yocwaningoUmlando wegciwane leZika Izimpawu nokwelashwa Isikhathi sokufukamela (isikhathi sokuchayeka ezimpawu) sesifo seZika virus silinganiselwa ezinsukwini ezi-3-14. Iningi labantu abangenwe igciwane leZika alinazo izimpawu. Izimpawu zivame ukuba mnene okuhlanganisa imfiva, ukuqubuka, uphenyane iconjunctivitis, ubuhlungu bemisipha namalunga, ukudangala, kanye nekhanda elibuhlungu, futhi ngokuvamile lihlala izinsuku ezingu-2-7. Izinkinga ngesifo segciwane iZika Ukutheleleka ngegciwane leZika ngesikhathi sokukhulelwa kuyimbangela ye-microcephaly kanye nokunye okungavamile kokuzalwa ku-fetus ekhulayo kanye nosana olusanda kuzalwa. Ukutheleleka ngeZika ekukhulelweni nakho kubangela izinkinga zokukhulelwa ezifana nokulahlekelwa kwe-fetus, ukubeletha, nokuzalwa ngaphambi kwesikhathi. Ukutheleleka ngegciwane leZika nakho kuyimbangela yeGuillain-Barré syndrome, ineuropathy kanye nemyelitis, ikakhulukazi kubantu abadala nasezinganeni ezindala. Ucwaningo lusaqhubeka ukuze kuphenywe imiphumela yokutheleleka ngegciwane leZika emiphumeleni yokukhulelwa, amasu okuvimbela nokulawula, kanye nemiphumela yokutheleleka kwezinye izifo zemizwa ezinganeni nakubantu abadala. Ukuvimbela nokulawula Ukuvikelwa ukulunywa omiyane emini nakusihlwa kuyisinyathelo esibalulekile sokuvimbela ukutheleleka ngegciwane leZika. Kufanele kunakwe ngokukhethekile ukuvimba ukulunywa omiyane phakathi kwabesifazane abakhulelwe, abesifazane asebengazala, kanye nezingane ezincane. Izinyathelo zokuzivikela zibandakanya ukugqoka izingubo (okungcono ezinemibala ekhanyayo) ezimboza umzimba wonke; futhi ukusebenzisa izithiyo ezibonakalayo njengezikrini zamafasitela kanye nezicabha namafasitela avaliwe; ukufaka umuthi oxosha izinambuzane esikhumbeni noma ezingutsheni eziqukethe iDEET, IR3535 noma i-ickaridin ngokuya ngemiyalelo yelebula lomkhiqizo. Izingane ezincane nabesifazane abakhulelwe kufanele balale ngaphansi kwamanethi omiyane uma belele emini noma ebusuku. Abahambi nalabo abahlala ezindaweni ezithintekile kufanele bathathe izinyathelo zokuphepha ezifanayo ezichazwe ngenhla ukuze bazivikele ekulunyweni omiyane. Ukuvimbela ukudluliselwa kwegciwane leZika ngokocansi Omiyane be-Aedes bazalela emaqoqweni amancane amanzi azungeze amakhaya, izikole kanye nezindawo zokusebenza. Kubalulekile ukuqeda lezi zindawo zokuzalanisa omiyane, okuhlanganisa: ukumboza iziqukathi zokugcina amanzi, ukususa amanzi amile ezimbizeni zezimbali, nokuhlanza udoti namathayi asesebenzile. Imizamo eyenziwa umphakathi ibalulekile ukweseka izinhlelo zikahulumeni wasekhaya kanye nezempilo yomphakathi ukunciphisa izindawo ezizalela kuzo omiyane. Iziphathimandla zezempilo zingase futhi zeluleke ukusetshenziswa kwezibulalizinambuzane ukunciphisa inani lomiyane kanye nokusakazeka kwezifo. Uhlaka lwemisebenzi ye-Vector yokulawula igciwane leZika

ደብሊውኤችኦ የካቦ ቬርዴን ከወባ ነፃ መሆኑን አረጋግጧል፣ ወባን ለመከላከል በሚደረገው ትግል ታሪካዊ ክንውን መከሰት በአጠቃላይ 43 ሀገራት እና 1 ግዛቶች ከወባ ነጻ መሆናቸው ተረጋግጧል የዓለም የጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) ካቦ ቬርዴን ከወባ ነፃ አገር አድርጎ በማረጋገጥ በዓለም አቀፍ ጤና ረገድ ትልቅ ስኬት አስመዝግቧል። በዚህ ማስታወቂያ፣ ካቦ ቨርዴ ደብሊውኤችኦ ይህንን የምስክር ወረቀት ከሰጣቸው 43 ሀገራት እና 1 ግዛቶች ጋር ተቀላቅሏል። ካቦ ቨርዴ በ 1973 እና 2019 የተረጋገጡትን ሞሪሸስ እና አልጄሪያን በመቀላቀል በደብሊውኤችኦ የተረጋገጠች ሶስተኛ ሀገር ነች። የወባ ሸክም በአፍሪካ አህጉር ከፍተኛው ሲሆን፣ ይህም በ 2021 በግምት 95% ከሚሆኑት የአለም የወባ ጉዳዮች እና 96% ተዛማጅ ሞትን ይሸፍናል ። የወባ በሽታን ማስወገድ የምስክር ወረቀት ለካቦ ቨርዴ በብዙ ገፅታዎች ላይ አዎንታዊ እድገትን ያመጣል:: ወባን ለማጥፋት የተገነቡ ስርዓቶች እና አወቃቀሮች የጤና ስርዓቱን ያጠናከሩ ሲሆን እንደ ዴንጊ ትኩሳት ያሉ ሌሎች ትንኞች ተላላፊ በሽታዎችን ለመከላከል ጥቅም ላይ ይውላሉ:: የወባ በሽታ ተላላፊ ያልሆኑ አካባቢዎች ተጓዦች አሁን በአከባቢው የወባ በሽታ ኢንፌክሽኖችን እና የመከላከያ ህክምና እርምጃዎች ሊያስከትሉ የሚችሉትን ችግሮች ሳይፈሩ ወደ ካቦ ቨርዴ ደሴቶች መጓዝ ይችላሉ። ይህም ቱሪዝም 25 በመቶውን ጂዲፒ በሚሸፍንበት ሀገር ብዙ ጎብኝዎችን የመሳብ እና ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴዎችን ለማሳደግ አቅም አለው። "የካቦ ቨርዴ መንግስት እና ህዝብ ወባን ለማጥፋት ላደረጉት የማይናወጥ ቁርጠኝነት እና የመቋቋም ችሎታ ሰላምታ አቀርባለሁ" ሲሉ የአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ተናግረዋል። "የደብሊውኤችኦ የምስክር ወረቀት ካቦ ቨርዴ ከወባ ነጻ መሆኗ የስትራቴጂክ የህዝብ ጤና እቅድ፣ ትብብር እና ዘላቂ ጥረት ጤናን ለመጠበቅ እና ለማስፋፋት ያለውን ሃይል የሚያሳይ ነው። የካቦ ቨርዴ ስኬት በዓለም አቀፍ ደረጃ የወባ በሽታን ለመከላከል በተደረገው ትግል ውስጥ የመጨረሻው ነው፣ እና አሁን ባሉት መሳሪያዎች እና አዳዲስ ክትባቶችን ጨምሮ ፣ ከወባ የፀዳ አለምን ለማለም እንደምንችል ተስፋ ይሰጠናል ።" የወባ መጥፋት የምስክር ወረቀት በአንድ ሀገር ከወባ ነጻ መሆኗ በደብሊውኤችኦ ይፋዊ እውቅና ነው። የእውቅና ማረጋገጫው የሚሰጠው፣ አንድ ሀገር - በአኖፌሌስ ትንኞች የሚተላለፈው የወባ ሰንሰለት ቢያንስ ላለፉት ሶስት ተከታታይ አመታት በሀገር አቀፍ ደረጃ መቋረጡን ጠንካራና አስተማማኝ ማስረጃዎችን በማሳየት ነው። አንድ አገር እንደገና ስርጭትን ለመከላከል የሚያስችል አቅም ማሳየት አለባት። ከወባ ነጻ የሆነች ሀገር መሆኗ የምስክር ወረቀቱ ትልቅ ተፅእኖ አለው፣ እና እዚህ ደረጃ ላይ ለመድረስ ረጅም ጊዜ ፈጅቷል። ከአገሪቱ ውጫዊ ገጽታ አንፃር ፣ ይህ ለቱሪዝምም ሆነ ለሌሎች ሁሉ በጣም ጥሩ ነው። ካቦ ቨርዴ በጤና ስርዓቱ ውስጥ ያሸነፈው ፈተና እውቅና እየተሰጠው ነው፣” ሲሉ የካቦ ቨርዴ ጠቅላይ ሚኒስትር፣ ኡሊስ ኮርሪያ ኢ ሲልቫ ተናግረዋል። በማዕከላዊ አትላንቲክ ውቅያኖስ ውስጥ የሚገኙ 10 ደሴቶች ያሉት፣ ካቦ ቨርዴ፣ ከፍተኛ የወባ ተግዳሮቶች አጋጥመውታል። ከ1950ዎቹ በፊት፣ ሁሉም ደሴቶች በወባ ተጠቅተዋል። የታለሙ ጣልቃ ገብነቶች እስኪተገበሩ ድረስ ብዙ ሕዝብ በሚኖርባቸው አካባቢዎች ከባድ ወረርሽኞች በየጊዜው ይከሰቱ ነበር። ሀገሪቱ በፀረ-ተባይ መድሐኒት ርጭት ዒላማው በመጠቀም፣ ሁለት ጊዜ ወባን አስወግዳለች፡ በ1967 እና 1983 ዓ.ም። ይሁን እንጂ በቫይረሱ ተላላፊ ተህዋስያን ላይ ቊጥጥር አለማድረጉ በሽታው እንደገና እንዲከሰት ምክንያት ሆኗል። በ 1980 ዎቹ መገባደጃ ላይ፣ ካለፈው የወባ በሽታ ከፍተኛ መጠን ጀምሮ በካቦ ቨርዴ ውስጥ የወባ በሽታ በሁለት ደሴቶች ብቻ ተወስኖ ቆይቷል-ሳንቲያጎ እና ቦዋ ቪስታ፣ አሁን ሁለቱም ከ 2017 ጀምሮ ከወባ በሽታ ነጻ ሆነዋል. የካቦ ቨርዴ ስኬት ለአፍሪካ ክልል እና ከዚያ ባሻገር የተስፋ ብርሃን ነው። በጠንካራ የፖለቲካ ፍላጎት፣ ውጤታማ ፖሊሲዎች፣ የማህበረሰብ ተሳትፎ እና ዘርፈ ብዙ ትብብር ወባን ማስወገድ ሊሳካ የሚችል ግብ መሆኑን ያሳያል፣ " ሲሉ የደብሊውኤችኦ የአፍሪካ ቀጣና ዳይሬክተር፣ ዶክተር ማትሺዲሶ ሞኢቲ ተናግረዋል። " በካቦ ቨርዴ ይህ አስደናቂ ውጤት መገኘቱ ሌሎች ሃገራትም አበረታች ምሳሌ ነው።" የካቦ ቨርዴ ወባን ለማጥፋት ያደረገው ጉዞ ረጅም ጊዜ ያስቆጠረ እና ይህን አላማ በ2007 በብሄራዊ የጤና ፖሊሲው ውስጥ በማካተት ማበረታቻ አግኝቷል። ከ 2009 እስከ 2013 ያለው ስልታዊ የወባ እቅድ ለስኬት መሰረት ጥሏል፣ይህም በተስፋፋው ምርመራ፣ ቀደምት እና ውጤታማ ህክምና፣ እና ሁሉንም ጉዳዮች ሪፖርት በማድረግ እና በመመርመር ላይ ያተኮረ ነው:: ከዋናው አፍሪካ ወደ ሀገር የሚገቡ ጉዳዮችን ለመግታት ፣ ምርመራ እና ህክምና ለአለም አቀፍ ተጓዦች እና ስደተኞች በነጻ ተሰጥቷል። በ 2017 ሀገሪቱ ወረርሽኝ ወደ ዕድል ቀይራለች። ካቦ ቨርዴ ችግሮችን በመለየት ማሻሻያ አድርጓል፣ ይህም ለሶስት ተከታታይ አመታት ወደ ዜሮ የሚሄድ አገር በቀል ጉዳዮችን አስከትሏል። እየተካሄደ ባለው የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት ሀገሪቱ እድገትን ጠብቃለች፤ የተላላፊ ተህዋስያን ቁጥጥርን እና የወባ ምርመራን ጥራት እና ዘላቂነት ለማሻሻል፣ የወባ ክትትልን ማጠናከር -በተለይ ወደቦች፣ አየር ማረፊያዎች፣ በዋና ከተማው እና ለወባ ዳግም መከሰት ተጋላጭ በሆኑ አካባቢዎች ላይ ያተኮረ ነበር። በጤና ጥበቃ ሚኒስቴር እና በተለያዩ የመንግስት ክፍሎች መካከል በአካባቢ፣ በግብርና፣ በትራንስፖርት፣ በቱሪዝም እና በሌሎችም ላይ ያተኮረ ትብብር ለካቦ ቨርዴ ስኬት ትልቅ ሚና ተጫውቷል። በጠቅላይ ሚኒስትሩ የሚመራው የሚኒስትሮች ተላላፊ ተህዋስያን ቁጥጥር ኮሚሽን የመጥፋት ቁልፍ ነበር። የትብብር ጥረት እና የማህበረሰብ አቀፍ ድርጅቶች እና ኤንጂኦዎች ቁርጠኝነት ለሕዝብ ጤና ሁሉን አቀፍ አቀራረብ አስፈላጊነት ያሳያሉ። ካቦ ቨርዴ ይህን ታላቅ ስኬት ሲያከብር፣ የአለም ማህበረሰብ መሪዎቹን፣ የጤና አጠባበቅ ባለሙያዎችን እና ዜጎቹን ወባን ለማጥፋት እና ለሁሉም ጤናማ የወደፊት ህይወት ለመፍጠር ላደረጉት ቁርጠኝነት ያመሰግናል። ለአርታዒው ማስታወሻ፡ ከ ደብሊውኤችኦ ወባ ነጻ የሆነ የምስክር ወረቀት ከወባ ነፃ የሆነ የምስክር ወረቀት ለመስጠት የመጨረሻው ውሳኔ የሚወሰነው በደብሊውኤችኦ ዋና ዳይሬክተር ነው ፣ ይህም በገለልተኛ የቴክኒክ አማካሪ ቡድን በወባ መወገድ እና ማረጋገጫ ላይ ባቀረበው ሀሳብ መሠረት ነው። ስለ የደብሊውኤችኦ ከወባ-ነጻ የምስክር ወረቀት ሂደት የበለጠ ለማግኘት ይህንን ሊንክ ይጎብኙ። አጋር ጥቅሶች:"ይህ ያልተለመደ ስኬት ነው፣ የአየር ንብረት ለውጥ በአለም አቀፍ የፀረ ወባን ትግል ግስጋሴያችንን ሊያዘገየው በሚችልበት በዚህ ወቅት የተስፋ ብርሃን ነው። አሁን ወሳኙ ነገር ጥበቃችንን ዝቅ አለማድረጋችን፣ እና ኬፕ ቨርዴ ይህንን ስኬት እንዲቀጥል እና የወባ በሽታን እንደገና እንዳይጀምር መርዳት ነው። ይህንን ዓላማ ከግምት ውስጥ በማስገባት፣ የቫይረሱ ተሸካሚዎችን ለመቈጣጠር የሚደረጉ ጣልቃ-ገብ እርምጃዎችን በገንዘብ መደገፋችንን እንቀጥላለን እንዲሁም የጤና ሥርዓቶችን በማጠናከር ጥራት ያለው የጉዳይ አያያዝ እና የበሽታ ቁጥጥርን ለማረጋገጥ ለሦስት ተጨማሪ ዓመታት እንቀጥላለን"- ፒተር ሳንድስ፣ የዓለም አቀፍ ፈንድ ሥራ አስፈጻሚ ዳይሬክተር "ካቦ ቨርዴ በትክክለኛ መሳሪያዎች፣ የተሻሻለ የጉዳይ አያያዝ እና ክትትል፣ የፖለቲካ አመራር፣ ዘርፈ ብዙ ተሳትፎ እና ቀጣይነት ያለው ኢንቨስትመንት፣ የአፍሪካ ሀገራት በወባ ላይ አስደናቂ እድገት ሊያገኙ እንደሚችሉ አረጋግጧል - እና ሙሉ በሙሉ ሊያስወግዱት ይችላሉ። የወባ ማህበረሰብ ይህንን ድል ሲያከብር፣ ወባን ለማጥፋት እና ማንም ዳግም በዚህ በሽታ የማይሰቃይበት አለም ላይ አስቸኳይ፣ ቀጣይነት ያለው ርብርብ እና ትብብር እንዲደረግ የድርጊት ጥሪ እናድርግ። "- ፊሊፕ ዌልክሆፍ፣ ዳይሬክተር፣ ወባ ፕሮግራም፣ ዘ ቢል እና ሜሊንዳ ጌትስ ፋውንዴሽን “የካቦ ቨርዴ ስኬት የህዝቦቿን እና የጤና ስርአቷን ፅናት የሚያሳይ ነው፣ እና በስልታዊ እቅድ፣ በዘላቂ ኢንቨስትመንት፣ በህብረተሰቡ ተሳትፎ እና ሰፊ የመከላከያ እርምጃዎችን በመተግበር የወባ በሽታን ለማጥፋት የተቃረበ መሆኑን ያሳያል። ይህ ምዕራፍ ለካቦ ቨርዴ ድል ብቻ ሳይሆን፣ ወባን በአለም አቀፍ ደረጃ ለማጥፋት በምንጥርበት ወቅት ለአለም ማህበረሰብም ጭምር ነው። ነገር ግን፣ በአሁኑ ጊዜ በዓለም አቀፍ ደረጃ ጉዳዮች ከወረርሽኙ በፊት ከነበረው በ16 ሚሊዮን ከፍ ያለ በመሆኑ፣ ኢንቨስት ለማድረግ፣ ተግባራዊ ለማድረግ እና አዳዲስ ስልቶችን እና መሳሪያዎችን ለመፍጠር ያለንን ቁርጠኝነት መተው የለብንም። "ካቦ ቬርዴ የወባ በሽታን በማስወገድ ረገድ የተሳካ ውጤት ማምጣቱ በርካታ አገሮች በመጥፋት ላይ ላሉበት የእስያ ፓሲፊክ ክልል አነሳሽ ነው። ይህ ስኬት በዛሬው ፈታኝ ሁኔታ ውስጥ እንኳን በሕዝብ ጤና ውስጥ ምን እንደሚቻል የሚያሳይ ሕያው ምሳሌ ነው። በዚህ ወሳኝ ስኬት በማዕከላዊ አትላንቲክ ደሴት ውስጥ ላሉት ጓደኞቻችን ከልብ የመነጨ ምስጋናችንን እናቀርባለን፤ በእስያ ፓስፊክ ውስጥ ያሉ አገራት በቅርብ ጊዜ ውስጥ ከወባ ነጻ በሆነ ሁኔታ ከእነሱ ጋር እንዲቀላቀሉ በጉጉት እንጠብቃለን" ዶ/ ር ሳርታክ ዳስ፣ ዋና ሥራ አስፈጻሚ፣ የእስያ ፓስፊክ መሪዎች የወባ በሽታ ጥምረት።

WHO certifies Cabo Verde as malaria-free, marking a historic milestone in the fight against malaria A total of 43 countries and 1 territory have now been certified as malaria-free The World Health Organization (WHO) has certified Cabo Verde as a malaria-free country, marking a significant achievement in global health. With this announcement, Cabo Verde joins the ranks of 43 countries and 1 territory that WHO has awarded this certification. Cabo Verde is the third country to be certified in the WHO African region, joining Mauritius and Algeria which were certified in 1973 and 2019 respectively. Malaria burden is the highest on the African continent, which accounted for approximately 95% of global malaria cases and 96% of related deaths in 2021. Certification of malaria elimination will drive positive development on many fronts for Cabo Verde. Systems and structures built for malaria elimination have strengthened the health system and will be used to fight other mosquito-borne diseases such as dengue fever. Travellers from non-malaria endemic regions can now travel to the islands of Cabo Verde without fear of local malaria infections and the potential inconvenience of preventive treatment measures. This has the potential to attract more visitors and boost socio-economic activities in a country where tourism accounts for approximately 25 per cent of GDP. “I salute the government and people of Cabo Verde for their unwavering commitment and resilience in their journey to eliminating malaria,” said WHO Director-General Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. “WHO’s certification of Cabo Verde being malaria-free is testament to the power of strategic public health planning, collaboration, and sustained effort to protect and promote health. Cabo Verde's success is the latest in the global fight against malaria, and gives us hope that with existing tools, as well as new ones including vaccines, we can dare to dream of a malaria-free world.” Certification of malaria elimination is the official recognition by WHO of a country’s malaria-free status. The certification is granted when a country has shown – with rigorous, credible evidence – that the chain of indigenous malaria transmission by Anopheles mosquitoes has been interrupted nationwide for at least the past three consecutive years. A country must also demonstrate the capacity to prevent the re-establishment of transmission.“ The certification as a malaria-free country has a huge impact, and it's taken a long time to get to this point. In terms of the country's external image, this is very good, both for tourism and for everyone else. The challenge that Cabo Verde has overcome in the health system is being recognised”, said the Cabo Verde´s Prime Minister, Ulisses Correia e Silva. Cabo Verde, an archipelago of 10 islands in the Central Atlantic Ocean, has faced significant malaria challenges. Before the 1950s, all islands were affected by malaria. Severe epidemics were regular occurrences in the most densely populated areas until targeted interventions were implemented. Through the targeted use of insecticide spraying, the country eliminated malaria twice: in 1967 and 1983. However, subsequent lapses in vector control led to a return of the disease. Since the last peak of malaria cases in the late 1980s, malaria in Cabo Verde has been confined to two islands: Santiago and Boa Vista, which have now both been malaria-free since 2017. “Cabo Verde’s achievement is a beacon of hope for the African Region and beyond. It demonstrates that with strong political will, effective policies, community engagement and multisectoral collaboration, malaria elimination is an achievable goal,” said Dr Matshidiso Moeti, WHO Regional Director for Africa. “The attainment of this milestone by Cabo Verde is an inspiring example for other nations to follow.” Cabo Verde's journey to malaria elimination has been long and received a boost with the inclusion of this objective in its national health policy in 2007. A strategic malaria plan from 2009 to 2013 laid the groundwork for success, focusing on expanded diagnosis, early and effective treatment, and the reporting and investigating all cases. To stem the tide of imported cases from mainland Africa, diagnosis and treatment were provided free of charge to international travellers and migrants. In 2017 the country turned an outbreak into an opportunity. Cabo Verde identified problems and made improvements, leading to zero indigenous cases for three consecutive years. During the ongoing COVID-19 pandemic, the country safeguarded progress; efforts focused on improving the quality and sustainability of vector control and malaria diagnosis, strengthening malaria surveillance - especially at ports, airports, in the capital city and areas with a risk of malaria re-establishment. Collaboration between the Ministry of Health and various government departments focused on the environment, agriculture, transportation, tourism, and more, played a pivotal role in Cabo Verde's success. The inter-ministerial commission for vector control, chaired by the Prime Minister was key to elimination. The collaborative effort and the commitment of community-based organizations and NGOs demonstrate the importance of a holistic approach to public health. As Cabo Verde celebrates this monumental achievement, the global community commends its leaders, healthcare professionals, and citizens for their dedication to eliminating malaria and creating a healthier future for all. Note to the editor: WHO malaria-free certification The final decision on awarding a malaria-free certification rests with the WHO Director-General, based on a recommendation by the independent Technical Advisory Group on Malaria Elimination and Certification. For more on WHO’s malaria-free certification process, visit this link. Partner quotes: “This is an extraordinary accomplishment, a beacon of hope at a time when climate change threatens to slow down our progress in the global fight against malaria. What’s now crucial is that we do not lower our guard, and help Cape Verde sustain this achievement and prevent reintroduction of malaria. With this aim in mind, we will continue to fund vector control interventions and ensure quality case management and disease surveillance through strengthening health systems for yet another three years.”- Peter Sands, Executive Director, Global Fund “Cabo Verde has proven that with the right tools, improved case management and surveillance, political leadership, multisectoral engagement, and sustained investment, countries in Africa can achieve dramatic progress against malaria – and even eliminate it entirely. As the malaria community celebrates this victory, let it also serve as a call to action for urgent, sustained efforts and collaboration in the pursuit of malaria eradication and a world where no one suffers from this disease again.”-Philip Welkhoff, Director, Malaria Program, The Bill & Melinda Gates Foundation “Cabo Verde's achievement is a testament to the perseverance of its people and health systems, and demonstrates that with strategic planning, sustained investment, community engagement, and widescale implementation of preventative measures, the eradication of malaria is within reach. This milestone is not only a victory for Cabo Verde, but also for the global community as we strive to eliminate malaria worldwide. Yet, with global cases now 16 million higher than before the pandemic, we must not waiver in our commitment to invest in, implement, and innovate new strategies and tools.”- Dr Michael Adekunle Charles, CEO, RBM Partnership to End Malaria “Cabo Verde’s success in malaria elimination is an inspiration for the Asia Pacific Region where several countries are also on the cusp of elimination. This achievement is a living example which demonstrates what remains possible in public health, even amidst the challenging landscape of today. Our heartfelt congratulations to our friends in this archipelago of the Central Atlantic for this momentous achievement; we look forward to countries in Asia Pacific joining them in malaria free status in the near future.”- Dr Sarthak Das, CEO, Asia Pacific Leaders Malaria Alliance

WHO ta tabbatar da Cabo-Verde matsayin wadda ba ta da maleriya wanda ya kafa daɗaɗɗen tarihin yaƙi da cutar maleriya Jimillar ƙasashe 43 da kuma yanki ɗaya a yanzu an tabbatar da su a matsayin wanda ba su da cutar maleriya Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya (WHO) ta tabbatar da Cabo-Verde a matsayin ƙasar da ba ta da cutar maleriya, wanda ya tabbatar da babban ci gaba a kiwon lafiya na duniya. A tsakanin wannan sanarwar, Cabo-Verde ta shiga cikin jerin ƙasashe 43 da kuma yanki 1 wanda WHO ta b awa wannan shaidar kyautar. Cabo-Verde ita ce kasa ta uku da WHO ta bai wa wannan shaidar a Yankin Afrika, wadda ta bi bayan Mauritius da Algeriya waɗanda aka bai wa wannan shaidar a 1973 da kuma 2019 a jere. Nauyin maleriya ya fi yawa a nahiyar Afrika, wanda yake da 95% na rashin rayuka da ake samu a duniya wanda yake da alaƙa da cutar maleriya a 2021. Shaidar tabbatar da rashin cutar maleriya a Cabo-Verde zai kawo ci gaba mai kyau a yawancin ɓangarorin Cabo-Verde. Hanya da kuma tsarin da aka gina don kawar da cutar maleriya ya ƙarfafa hanyoyin kiwon lafiya kuma za a yi amfani da shi don yaƙi da sauran cututtukan sauro kamar dengue fever. Matafiya daga yankunan da ba su da annobar cutar cizon sauro a yanzu za su iya tafiya tsibrin Cabo-Verde ba tare da tsoron kamuwa da cutar cizon sauro ba da kuma rashin daɗin maganin rigakafi. Wannan zai janyo hankalin masu ziraya kuma ƙara ayyukan tattalin arzikin al’umma a ƙasar da yawon buɗe ido yake ɗauke da kaso 25 na GDP. An yabawa gwamnati da mutanen ƙasar Cabo-Verde wajen ƙwazonsu da gudummawa mara yankewa a wannan tafiyar ta kawar da maleriya, in ji Darakta Janar na WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. Shaidar tabbatar da Cabo-Verde da WHO ta yi a matsayin wadda ba ta da maleriya shaida ce ta karfin dabarun tsarin kula da lafiya, hadin kai da tabbatar da ƙoƙari wajen karewa da ci gaban lafiya. Nasarar Cabo-Verde ita ce sabuwa a yaƙi da cutar maleriya na duniya, kuma ya ba mu fata cewar da kayan aikin da muke da su, da kuma sababbin wanda suka haɗa da alluran riga kafi, za mu iya yin mafarkin samun duniya da babu cutar cizon sauro a cikinta. Bayar da shaidar kawar da cutar cizon sauro ita ce shaida ta musamman daga WHO izuwa matakin kasancewar ƙasa ba ta da cutar cizon sauro. Ana bada shaidar ne idan ya kasance ƙasa ta nuna shaida cikakkiya cewar hanyoyin yada cutar cizon sauro daga Anopheles mosquitoes sun katse a gaba ɗayan kasa a kalla shekaru uku da suka gabata. Kuma dole ne ƙasar ta tabbatar ta ƙarfin hana sake dawowar hanyoyin yaɗuwar cutar. Shaidar tabbatarwar rashin cutar cizon sauro yana da matukar tasiri, kuma yana ɗaukar lokaci mai tsaho kafin yazo wannan gabar. Abun da ya shafi martabar ƙasar na waje, abu ne mai kyau, ga duk masu yawan buɗe ido da kuma kowa ma. Matsalar da Cabo-Varde suka magance abu ne da aka lura da shi, in ji Fira Ministan Cabo-Vaerde, Ulisses Correia e Silva. Cabo-Verde, mai tsarin gine-gine na tsibarai 10 a Tsakiyar Tekun Altanta, sun fuskanci babbar matsalar cutar cizon sauro. Kafin 1950s, dukkan tsibirai sun fuskanci cutar cizon sauro. Ana yawan samun annobar a wajen da yake da mutane da yawa har sai da aka ɗauki matakai a inda ya kamata. Ta hanyar amfani da maganin feshin ƙwari, ƙasar ta kawar da cutar cizon sauro har sau biyu: a 1967 da kuma 1983. Duk da haka, matsaloli wajen lura macen sauro mai ɗauke da cutar ya janyo sake dawowar cutar. Tun ƙarshen tashin cutar a ƙarshen shekarar 1980, an tsare cutar cizon sauro a a tsibirai guda biyu: Santiago da Bao Vista, wanda ya yanzu sun zamanto ba su da cutar cizon sauro tun 2017. Nasarar Cabo-Verde kyakkyawan fata ne ga nahiyar Afrika da fiye. Ya nuna cewar tare da karfin iyawar siyasa, tsare-tsare masu amfani, da kuma himmar al’umma da hadin guiwar gamayyar hukumomi, za a iya samun nasarar kawar da cutar cizon sauro , in ji Daraktan Yankin Afrika na WHO Dr Matshidiso Moeti. Samun wannan nasarar ta Cabo-Verde misaline dake bawa sauran ƙasashe karfin guiwar su biyo baya. Tafiyar Cabo-Verde na kawar da cutar cizon sauro abu ne da ya jima kuma ya samu cigaba tare da sanya waɗannan manufar a tsarinta na kiwon lafiya na kasa a 2007. Dabarun tsari game da cutar cizon sauro a 2009 da 2013 shine ya samar da tushen nasarar, inda aka maida hankali ga faɗaɗa binciken cutar, bayarda magani mai kyau kuma da wuri, da kuma bayar da rahoto tare da binciken samun cutar. Domin katse shigo da cutar daga mainland Afrika, ana yin gwaji da kuma bada maganin cutar kyauta ga matafiya daga ƙasashen duniya da kuma ‘yan gudun hijira. A 2017 ƙasar ta juyar da annobar izuwa wata dama. Cabo-Verde sun gano matsaloli kuma suka samu cigaba, inda ya kasance babu cutar ko ɗaya a cikin al’ummar har tsawon shekaru uku a jere. A lokacin annonbar COVID-19, ƙasar ta tabbatar da ci gaba; himma wajen ci gaban inganci da kuma tabbatar da kula da sauro mai ɗauke da cutar da kuma binciken cutar cizon sauro, wanda ya ƙarfafa lura da ciwon cizon sauro musamman a wajen wasan motsa jiki, tasahr jirgin sama, a cikin birnin tarayya da kuma wuraren da suke da haɗarin sake samun bullar cutar cizon sauro. Hadin guiwa tsakanin Hukumar Lafiya da kuma wasu ɓangarorin gwamnati da suka mai da hankali ne a kan mahalli, noma, sifiri, buɗe ido, da sauransu, ya taka mahimmiyar rawa ga nasarar Cabo-Verde. Inter ministerial commission domin kula da sauro mai ɗauke da cuta, wanda fira minister yake jagoranta ita ce mafi mahimmanci wajen kawar da cutar. Himmar haɗin guiwar da kuma ƙwazon hukumomin cikin al’umma da kuma NGOs sun nuna mahimmancin haɗin kai wajen ɗaukar mataki mai kyau ga kiwon lafiyar al’umma. A yayin da Cabo Verde suke murnar wannan nasarar, al’umma duniya suna jin jinawa shugabanninsu, ƙwararrun masu bada kiwon lafiya, da kuma al’ummar dangane da sadaukarwar su wajen kawar da cutar cizon sauro da kuma samar da gaba mai cike da lafiya ga kowa. Bayani ga edita: shaidar tabbatarda rashin cutar cizon sauro ta WHO. Hukunci na ƙarshe wajen bayar da shaidar tabbatar da rashin cutar cizon sauro yana wuyan Darakta Janar na WHO, dangane da yabawar independent Technical Advisory Group on Malaria Elimination and Certification. Domi Karin bayani game da hanyar samun shaidar tabbatar da rshin cutar cizon sauro na WHO, ka ziyarci wannan shafin. Abokin hulɗa ya naƙalto: "Wannan wata nasara ce mai girma, fata mai yawa a lokacin da sauyin yanyi yake barazanar dakile cigaban mu a yaƙin da muke da cutar maleriya na duniya . Abin da yake mai wahala a yanzu shine bamu rage tsaronmu ba, da kuma taimakawa Cape Verde su tabbatar da cimma burinsu da kuma hana sake shigowar cutar cizon sauro. Da wannan manufar a zuci, zamu cigaba da tallafawa kula matsalar sauro da tabbatar da lura da afkuwar ciwon da sanya ido game da cutar ta hanyar ƙarfafa hanyar kiwon lafiya a wasu shekaru uku masu zuwa."- Peter Sands, Babban Darakta, Global Fund Cabo Verde sun nuna cewa da kayan aikin da ya kamata, bunƙasa kula da afkuwar ciwon, sanya ido game da cutar, jagorancin siyasa, aiki tare da ɓangarori, da kuma tabbatar da sanya hannun jari, ƙasashe a Afrika za su iya samun gagarumar nasara akan cutar cizon sauro kuma su kawar da ita baki ɗaya. A yayin da al’ummar masu cutar cizon sauro suke murnar wannan nasarar, ya kamata ya zama wani kira don ɗaukar matakin gaggawa, tabbatar da himma da kuma hadin guiwa wajen yaƙin kawar da cutar cizon sauro da kuma samar da duniyar da babu wanda zai sake kamuwa da wannan ciwon.Philip Welkhoff, Darakta, na Shirin Cutar Cizon sauro, Gidauniyar Bill da Melinda Nasarar Cbo Verde shaida ce ta juriyar mutanenta da kuma hanyoyin kiwon lafiayar su, wanda suka nuna hakan da tsari mai hikima, tabbatar da sanya hannun jari, sanya hannun al’umma, da kuma sanya matakai masu girma na kariya, kawar da cutar cizon sauro abune da yake kusa. Wannan cigaban ba wai nasarar Cabo Verde ba ne kadai, har ma da al’ummar duniya baki ɗaya yayin da muke ƙoƙarin kawar da cutar cizon sauro a dunyi baki ɗaya. Kuma, da samun afkuwar cutar a duniya miliyan 16 fiye da lokacin annobar, kada muyi sake wajen himmarmu don sanya hannun jari, aiwatarwa, da kirkirar sababbin dabaru da kayan aiki. Dr Michael Adekunle Charles, CEO, RBM hadin guiwa domin kawo ƙarshen cutar cizon sauro. Nasarar Cabo Verde wajen kawar da cutar cizon sauro abun dubawa ne ga yankin Pacific Asia inda ƙasashe da dama suke kan gabar kawarwa. Nasarar misaline mai zaman kansa wanda yake nuni da cewa abin da ya zamto mai yiwuwa a kiwon lafiyar al’umma, duk da tsananin yanayin mahalli na wannan lokacin. Muna mika sakon murnar mu ga abokanmu dake wannan bangare na central Atlantic bisa wannan gagarumar nasarar; muna jiran ƙasashe dake Asia Pacific domin subi bayansu wajen kawar da cutar cizon sauro a nan gaba. Dr Sarthak Das, CEO, Asia Pacific Leaders Malaria Alliance.

WHO ilihidhinisha kuwa Cabo Verde haina malaria, na hivyo kuashiria tukio muhimu la kihistoria katika vita dhidi ya malaria Jumla ya nchi 43 na mpaka 1 zimeshathibitisha kuwa kwa sasa hazina malaria Shirika la Afya Duniani (WHO) limehidhinisha kuwa Cabo Verde haina malaria na hivyo kuashiria mafanikio makubwa katika afya ya dunia. Kwa tangazo hili, Cabo Vere inajiunga na safu ya nchi 43 na mpaka 1 ambalo WHO waliwapa hiki cheti. Cabo Verde ni nchi ya tatu kuthibitishwa katika kanda ya Afrika ya WHO, ikiungana na Mauritius na Algeria ambazo ziliidhinishwa mwaka 1973 na 2019 mtawalia. Hatari ya malaria ni kubwa zaidi katika bara la Afrika, ambalo lilichangia takribani 95% ya vifo vilivyosababishwa na malaria mwaka 2021. Uthibitisho wa kutokomeza malaria utachochea maendeleo chanya katia nyanja nyingi za Cabo verde. Mifumo na miundo iliyojengwa kwa ajiri ya kutokomeza malaria imeimarisha mfumo wa afya na itatumika kupambana na magonjwa mengine yanayoenezwa na mbu kama vile homa ya dengue. Wasafiri kutoka maeneo yasiyo na malaria, sasa wanaweza kusafiri hadi visiwa vya Cabo Verde bila hofu ya maambukizi ya malaria ya ndani na usumbufu wa hatua za kuzuia maambukizi na kupata matibabu. Hii inaweza kuvutia wageni zaidi na kukuza shughuli za kijamii na uchumi katika nchi ambayo utalii unachukua takribani 20% ya pato la taifa. Ninaipongeza serikali na watu wa Cabo Verde kwa ustahimilivu na kujitolea bila kuyumba katika safari yao ya kutokomeza ugonjwa wa malaria", alisema Mkurugenzi mkuu wa WHO, DK. Tedros Adhanom Ghebreyesus. Uthibitisho wa WHO kuwa Cabo Verde haina malaria, unathibitisha uwezo wa kupanga mikakati ya afya ya umma, ushirikiano na juhudi endelevu za kulinda na kukuza afya. Mafanikio ya Cabo Vere ni ya hivi karibuni katika vita vya kimataifa dhidi ya malaria na yanaleta matumaini ya kutumia vifaa vilivyopo pamoja na vipya, zikiwemo chanjo, tunaweza kuthubutu kuwa na malengo ya kujenga dunia isiyo na malaria Uthibitisho wa kutokomeza malaria ni utambuzi rasimi wa WHO wa hali ya nchi kutokuwa na malaria. Uthibitisho huo unatolewa wakati ambapo nchi inapoonyesha ushahidi thabiti wa kuaminika kuwa mololongo wa maambukizi ya malaria unaosababisha na mbu wa aina ya Anophelesi umezuiliwa nchini kote kwa angalau miaka mitatu. Nchi lazima ionyeshe uwezo wa kuzuia uanzishaji mpya wa maambukizi Uidhinishaji wa nchi kutokuwa na maambukizi ya malaria una athari kubwa, na umechukua muda mrefu kufikia hatua hii. Kwa upande wa sura ya nje ya nchi, hii ni nzuri sana, kwa utalii na kwa kila mtu mwingine. Changamoto ambayo Cabo Verde wameishinda katika mfumo wa afya inatambuliwa", alisema waziri mkuu wa afya wa Cabo Verde, Ulisses Carreia e Silva. Cabo Verde ni nchi yenye muunganiko wa visiwa 10 katika bahari ya Atlantiki ya kati, nchi hiyo ilikabiliwa na changamoto kubwa ya maambukizi ya malaria. Kabla ya miaka ya 1950, visiwa vyote viliathiriwa na malaria. Milipuko mikali ilikuwa ikitokea mara kwa mara katika maeneo yenye watu wengi zaidi hadi hatua zilizolengwa zilipotekelezwa. Kupitia matumizi yaliyolengwa ya kunyunyuzia dawa, nchi iliondoa malaria mara mbili: mwaka 1967 na 1983. Lakini, upungufu wa uthibiti wa Vekta ulipotokea ulisababisha kurudi kwa ugonjwa huo. Tangu kilele cha mwisho cha matukio ya malaria mwishoni mwa miaka ya 1980, malaria ilikuwa katika visiwa viwili pekee huko Cabo Vere: Santiago na Boa Vista, ambavyo kwa sasa havina malaria tangu 2017. Mafanikio ya Cabo Verde ni mwanga wa matumaini kwa kanda ya Afrika na kwingineko. "Inaonyesha kuwa kwa nia thabiti ya kisiasa, sera bora, ushirikishwaji wa jamii na ushirikiano wa sekta mbalimbali katika kutokomeza malaria ni lengo linaloweza kufikiwa", alisema Dk. Matshidisa Moeti, Mkurugenzi wa WHO kanda ya Afrika. kwa Cabo Verde kufikia hatua hii muhimu, ni mfano wa kuigwa na mataifa mengine Safari ya Cabo Verde kutokomeza malaria ilikuwa ndefu na yenye misukosuko katika kujumuisha lengo hili kwenye sera yake ya afya ya kitaifa mwaka 2007. Mpango mkakati wa malaria kutoka mwaka 2009 hadi 2013 uliweka msingi wa mafanikio, ulilenga utambuzi mpana, matibabu ya mapema na madhubuti, kutoa taaria na kuchunguza visa vyote. ili kukomesha wimbi la kesi zilitumwa kutoka barani Afrika, uchunguzi na matibabu yalitolewa bila malipo kwa wasafiri wa kimataifa na wahamiaji. Mwaka 2017, nchi iligeuza mlipuko kuwa mkubwa. Cabo Verde iligundua matatizo na kufanya maboresho yaliyosababisha visa vya malaria kupotea kwa miaka mitatu mfululizo. Wakati wa janga la COVID-19 linaloendelea, nchi ililinda maendeleo; juhudi ziliongezeka katika kuboresha udhibiti bora na endelevu wa vijidudu na utambuzi wa malaria, kuimarisha ufuatiliaji wa malaria-hasa katika bandari na viwanja vya ndege katika mji mkuu na maeneo yenye hatari ya kuanzisha malaria kwa wakati mwingine. Ushirikiano kati ya wizara ya afya na idara mbalimbali za serikali ulizingatia mazingira, kilimo, uchukuzi, utalii mengineyo; ushirikiano huo ulichukua nafasi muhimu katika mafanikio ya Cabo Verde. Tume ya wizara ya kudhibiti vekta, iliyoongozwa na Waziri Mkuu ilifanya kazi muhimu ya kuondoa. Juhudi za ushirikiano na kujitolea kwa mashirika ya kijamii na NGOs zilionyesha umuhimu wa mtazamo kamili wa afya ya umma. Wakati Cabo Verde inaposheherekea mafanikio haya makubwa, jumuiya ya kimataifa inawapongeza viongozi wake, wataalamu wa afya na wananchi kwa kujitolea kwao kutokomeza malaria na kujenga maisha bora ya baadaye kwa wote. Wahariri kumbukeni: WHO wamethibitisha kuwa hakuna malaria Uamuzi wa mwisho wa kutoa cheti cha uthibitisho kuwa hakuna malaria ni wa mkurugenzi wa WHO, kulingana na pendekezo la kikundi huru cha ushauri wa kiufundi kuhusu uthibitisho wa kutokomeza malaria. Mchakato zaidi wa WHO juu ya uthibitisho wa kutokomezwa kwa malaria, tembelea kiungo (link). Nukuu ya mshirika: haya ni mafanikio ya ajabu na mwanga wa matumaini wakati ambapo mabadiliko ya hali ya hewa yanatishia kupunguza kasi ya maendeleo yetu katika mapambano ya kimataifa dhidi ya malaria. Kitu cha muhimu kwa sasa ni kutopunguza ulinzi wetu na kusaidia Cabo Verde kuendeleza mafanikio haya na kuzuia kurudi kwa malaria. Tukiweka lengo hili akilini, tutaendelea kufadhili hatua za udhibiti wa vijidudu na kuhakikisha usimamizi bora wa kesi na ufuatiliaji wa magonjwa kupitia kuimarisha mifumo ya afya kwa miaka mingine mitatu", alisema Peter Sanda, Mkurugenzi mtendaji wa Global Fund Cabe Verde imethibitisha kuwa, kutumia vifaa vinavyofaa, usimamizi wa na ufuatiliaji wa kesi uliyoboreshwa, uongozi wa kisiasa, ushirikishwaji wa sekta mbalimbali, na uwekezaji endelevu, nchi za Afrika zinaweza kufikia maendeleo makubwa katika kutokomeza malaria. "Wakati jumuiya ya Afrika inaposherehekea ushindi huu, pia, iwe wito wa kuongeza juhudi za endelevu na ushirikiano katika harakati za kutokomeza malaria duniani, ambapo hapatakuwa na mtu atakayeugua ugonjwa huu tena", alisema Philip Welkhoff, Mkurugenzi wa mpango wa malaria, The Bill & Melinda Gates Foundation Mafanikio ya Cabo Verde ni uthibitisho wa usitahimilivu wa watu wake na mifumo ya afya, na inadhihirisha kuwa mipango mkakati, uwekezaji endelevu, ushirikishwaji wa jamii, na utekelezaji mpana wa hatua za kuzuia na kutokomeza malaria kunawezekana. Hatua hii siyo ushindi wa Cabo Verde pekee, lakini pia, kwa jumuiya ya kimataifa tunapojitahidi kutokomeza malaria duniani. Hata hivyo, kwa kuwa kesi za kimataifa zimefikia milioni 16 kabla ya janga hili, hatupaswi kuacha ahadi yetu ya kuwekeza, kutekeleza na kuvumbua mikakati na vifaa vipya", alisema Dk. Michael Adekunle Charles, Mkurugenzi mtendaji, ubia wa RBM wa kutokomeza malaria Mafanikio ya Cabo Verde katika kutokomeza malaria ni msukumo kwa kanda ya Pasifiki ya Asia ambapo nchi kadhaa pia ziko mbioni kutokomeza malaria. Mafanikio haya ni mfano hai ambao unaonyesha kile ambacho bado kinawezekana katika afya ya umma, hata katika mazingira magumu ya leo. Pongezi zetu za dhati kwa marafiki zetu katika visiwa hivi vya Atlantiki ya kati kwa mafanikio haya makubwa: tunatazamia kuungana na nchi za pasifiki ya Asia katika hali ya kutokuwa na malaria siku za usoni", alisema Dr. Sarthak Das, Mkurugenzi Mtendaji wa Asia Pacific Leaders Alliance

Àjọ WHO ṣe ìwé ẹ̀rí pé Cabo Verde ti kúrò lọ́wọ́ ibà, èyí tí ó ń ṣe àmì àṣeyọrí onípa nínú ìjà tako ibà Àpapọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè 43 àti agbègbè 1 ni wọ́n ti ṣe ẹ̀rí pé wọn ò ní ibà mọ́. Àjọ Elétò Ìlera ní Àgbáyé (WHO) ti ṣe ẹ̀rí pé Cabo Verde ti di orílẹ̀-èdè tí kò ní àrùn ibà mọ́, èyí tí ó ń ṣe àmì àṣeyọrí pàtàkì ní ètò ìlera ní àgbáyé. Pẹ̀lú ìkéde yìí, Cabo Verde ti darapọ̀ mọ́ ààtò àwọn orílẹ̀-èdè 43 àti agbègbè 1 tí WHO ti fi ìwé ẹ̀rí yìí dá lọ́lá. Cabo Verde jẹ́ orílẹ̀-èdè kẹta tí ẹkùn WHO ní ilẹ̀ Africa yóò ṣe ẹ̀rí bẹ́ẹ̀ fún, ní ìdàpọ̀ pẹ̀lú Mauritius àti Angola tí wọ́n ti gba ẹ̀rí náà ní ọdún 1973 àti ọdún 2019 ní àtẹ̀léra. Ọrùn ilẹ̀ Adúláwọ̀ ni ọ̀ràn ibà ti pọ̀ sí jùlọ, tí ó fẹ́rẹ̀ tó ìdá 95% àwọn ọ̀ràn ibà ní àgbáyé ti ń wá láti ibẹ̀ tí ìdá 96% àwọn ikú tí ó jẹmọ́ ibà sì wá láti ibẹ̀ bákan náà ní ọdún 2021. Ìwé ẹ̀rí ìmúkúrò àrùn ibà yóò ṣe ìgbélárugẹ ìdàgbàsókè dáadáa fún ọ̀pọ̀ àwọn nǹkan fún Cabo Verde. Àwọn ètò àti àgbékalẹ̀ tí wọ́n ṣẹ̀dá fún ìmúkúrò àrùn ibà ti ṣe ìrólágbára fún ètò ìlera tí yóò sì jẹ́ lílò láti kojú àwọn àìsàn tí ẹ̀fọn ń ṣe ìtànká wọn bíi ibà wóogunwóogun. Àwọn arìnrìn-àjò láti àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti ja àjàbọ́ kúrò lọ́wọ́ àrùn ibà lè máa rin ìrìn-àjò lọ sí àwọn erékùṣù Cabo Verde báyìí láì sí ìbẹ̀rù àwọn àkóràn ibà ìbílẹ̀ àti ìnira tí ó lè jẹyọ látààrí àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú ìdènà àkóràn. Èyí ní agbára láti fa àwọn àlejò mọ́ra síi tí yóò sì ṣe ìgbélárugẹ fún àwọn ìṣe àwùjọ ajẹmọ́rọ̀-ajé ní orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ pé ìgbàlejò àwọn aláfẹ́ ti ń mú ìdá 25 nínú ọgọ́ọ̀rún GDP wọlé fún wọn. "Mo kí ìjọba àti àwọn èèyàn Cabo Verde fún ìfarajìn àti ìdúró ṣinṣin láì yẹsẹ̀ nínú ìrìn-àjò wọn láti paná àrùn ibà," Olùdarí Àgbà fún WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus sọ̀rọ̀. "Ìṣẹ̀rí Cabo Verde ti WHO ṣe pé ó ti di ìlú tí kò ní àrùn ibà mọ́ jẹ́ ẹ̀rí sí agbára ìṣètò ìlera gbogboogbò pẹ̀lú ọgbọ́n, ìfọwọ́sowọ́pọ̀, àti akitiyan alálòpẹ́ láti dáàbò bo àti láti ṣe ìgbélárugẹ ìlera. Àṣeyọrí Cabo Verde jẹ tuntun nínú ìjà láti kojú àrùn ibà ní àgbáyé, tí ó sì ń fún wa ní ìrètí pé pẹ̀lú àwọn irinṣẹ́ tí wọ́n wà nílẹ̀, àti àwọn tuntun pẹ̀lú àwọn àjẹsára, a lè fọwọ́ sọ̀yà àlá ayé tí kò sí àrùn ibà." Ìjẹ́rìísí ìmúkúrò àrùn ibà jẹ́ ìdámọ̀ aláṣẹ ti WHO pé orílẹ̀-èdè kan ti bọ́ lọ́wọ́ àrùn ibà. Wọ́n ń fún wọn ní ìwé ẹ̀rí náà nígbà tí orílẹ̀-èdè kan bá ti ṣe àfihàn – pẹ̀lú ẹ̀rí tí ó múná dóko, tí ó sì ṣe é gbàgbọ́ – pé ìṣàn ìkóràn àrùn ibà ìbílẹ̀ tí àwọn ẹ̀fọn Ànófílì ń ṣe ti di dídí lọ́wọ́ jákèjádò orílẹ̀-èdè náà fún ó kéré jùlọ àtẹ̀léra ọdún mẹ́ta tí ó kọjá sẹ́yìn. Orílẹ̀-èdè náà tún gbọdọ̀ ṣe àfihàn ìkápá láti dènà de àtúnkọ́ ọ̀nà ìkóràn." Ìwé ẹ̀rí fún jíjẹ́ orílẹ̀-èdè tí kò ní àrùn ibà mọ́ ní ipa ńlá, tí ó sì ti lo ìgbà pípẹ́ kí ó tó dé ọ̀gangan yìí. Fún ìwòye orílẹ̀-èdè láti ìta, èyí dára lọ́pọ̀lọpọ̀, àti fún ìgbàlejò aláfẹ́ àti fún àwọn èèyàn mìíràn. Ìpènijà tí Cabo Verde ti borí ní ètò ìlera ni wọ́n ń ṣàfihàn," Olórí Orílẹ̀-èdè Cabo Verde, Ulisses Correia e Silva fèsì. Cabo Verde, àgbájọ àwọn erékùsù 10 ní Central Atlantic Ocean, ti kojú àwọn ìpènijà àrùn ibà ńlá. Ṣáájú àwọn ọdún 1950, gbogbo àwọn erékùsù náà ni àrùn ibà pa lára. Àwọn àjàkálẹ̀ tí wọ́n rorò jẹ́ ìṣẹ̀lẹ̀ tí wọ́n ń ṣẹ̀ lemọ́lemọ́ ní àwọn agbègbè tí ọ̀pọ̀ àwọn èèyàn wà àfi ìgbà tí àwọn ìdásí aláfojúsùn ń jẹ́ ṣíṣe. Látààrí fínfín apakòkòrò sí àwọn àyè àfojúsùn, orílẹ̀-èdè náà paná àrùn ibà lẹ́ẹ̀mejì ; ní ọdún 1967 àti ọdún 1983. Sùgbọ́n, àwọn ìfàsẹ́yìn tí wọ́n padà ṣẹlẹ̀ lẹ́yìnwá nínú ètò ìṣàkóso àwọn aṣàkóran ni ó mú kí àrùn náà padà wá. Láti ìgbà tí ọ̀ràn àrùn ibà ti dé góńgó ní ìparí àwọn ọdún 1980, àwọn erékùsù méjì ni àrùn ibà há sí: Santiago àti Boa Vista, tí àwọn náà sì ti bọ́ lọ́wọ́ àrùn ibà láti ọdún 2017. "Àṣeyọrí Cabo Verde jẹ́ ìtànsán ìrètí fún Ẹkùn ilẹ̀ Africa àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Ó ń ṣàfihàn pé pẹ̀lú ìfẹ́ ìṣèlú tí ó nípọn, àwọn òfin tí wọ́n múná dóko, ìkópa àwùjọ àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ọ̀pọ̀ ẹ̀ka, àti paná àrùn ibà jẹ́ àfojúsùn tí ó ṣeéṣe," Dr Matshidiso Moeti, Olùdarí WHO fún Ẹkùn ilẹ̀ Africa. "Ìmúṣẹ àṣeyọrí tí Cabo Verde ṣe yìí jẹ́ àpẹẹrẹ oníkóríyá fún àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn láti tẹ̀lé." Ìrìn-àjò Cabo Verde láti paná àrùn ibà ti gùn gan tí ó sì ti gba ìgbélárugẹ pẹ̀lú ìmúbọnú ibi afẹ́dé yìí nínú òfin ìlera ní orílẹ̀ rẹ̀ ní ọdún 2007. Ètò onílànà láti ọdún 2009 sí ọdún 2013 ti fi ìpìlẹ̀ sílẹ̀ fún àṣeyọrí, pẹ̀lú àfojúsùn lórí ìdámọ̀ àìsàn fífẹjú, ìtọ́jú ní kùtùkùtù tí ó sì múná dóko, àti ìjábọ̀ pẹ̀lú ìṣèwádìí gbogbo ọ̀ràn. Láti dáwọ́ àwọn ọ̀ràn àgbéwọlé láti àdúgbò òkè odò ilẹ̀ Africa lọ́wọ́ kọ́, wọ́n pèsè ìdámọ̀ àti ìtọ́jú ní ọ̀fẹ́ fún àwọn arìnrìn-àjò láti orílẹ̀ mìíràn àti àwọn olùṣípò. Ní ọdún 2017 orílẹ̀-èdè náà sọ àjàkálẹ̀ di àǹfààní. Cabo Verde ṣe ìdámọ̀ àwọn ìṣọ̀ro tí ó sì ṣe àwọn àtúnṣe, tí ó já sí ọ̀ràn ìbílẹ̀ òdo fún àtẹ̀léra ọdún mẹ́ta. Ní àkókò tí àjàkálẹ̀ COVID-19 ń lọ lọ́wọ́, orílẹ̀-èdè náà ṣe ààbò fún ìtẹ̀síwájú, àwọn akitiyan tí wọ́n gbájú mọ́ mímú àtúnṣe bá ìwọ̀n ìdára àti ìlálòpẹ́ ìṣàkóso àwọn ohun aṣàkóran àti ìdámọ̀ àrùn ibà, tí ó ń ṣe ìrólágbára fún ìwádìí àrùn ibà - pàápàá jùlọ ní àwọn èbúté, àwọn pápákọ̀ òfurufú, ní àwọn olú-ìlú àti àwọn agbègbè tí wọ́n ní ewu àtúndásílẹ̀ àrùn ibà. Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú Ilé-iṣẹ́ ìjọba fún Ìlera àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ẹ̀ka iṣẹ́ ìjọba gbájú mọ́ agbègbè, ètò ọ̀gbìn, ètò ìrìnnà, ìgbàlejò aláfẹ́, àti bẹ́ẹ̀bẹ́ẹ̀, kó ipa pàtàkì nínú àṣeyọrí Cabo Verde. Àjọ ọlọ́pọ̀ mínísítà fún ìṣàkóso àwọn ohun aṣàkóràn, tí Olórí Orílẹ̀-èdè jẹ́ alága rẹ̀ jẹ́ kókó fún ìmúkúrò náà. Àpapọ̀ akitiyan àti ìfarajìn àwọn àjọ aláwùjọ àti àwọn NGO ṣe àfihàn pàtàkì ọ̀nà elétò sí ìlera gbogboogbò. Bí Cabo Verde ṣe ń ṣe àjọyọ̀ àṣeyọrí ńlá yìí, àwùjọ àgbáyé lu àwọn olórí rẹ̀, àwọn onímọ̀ọ́ṣe elétò ìlera, àti àwọn ará ìlú ní ọ̀gọ ẹnu fún ìfarajìn wọn láti paná àrùn ibà àti ṣíṣẹ̀dá ọjọ́ iwájú tí ìlera rẹ̀ dára síi fún gbogbo èèyàn. Àkíyèsí sí olóòtú: ìwé ẹ̀rí WHO fún ìbọ́lọ́wọ́ àrùn ibà Ìpinnu ìkẹhìn lórí fífúnni ní ìwé ẹ̀rí ìbọ́lọ́wọ́ àrùn ibà dá lé Olùdarí Àgbà fún WHO lórí, látààrí ìyànjú tí Ìgbìmọ̀ Onímọ̀-ẹ̀rọ adáwà Afúnnilámọ̀ràn lórí Ìjẹ́rìísí àti Ìmúkúrò Àrùn Ibà. Fún àlàyé síwájú síi lórí ètò ìjẹ́rìí WHO, kàn sí ìtọka yìí. Alábàáṣe ṣe àwílé yìí: "Àṣeyọrí aláràgbàyídá ni èyí jẹ́, ìtànsán ìrètí ní àsìkò tí àyípadà ojú ọjọ́ ń dúnkokò láti fa ìtẹ̀síwájú wa nínú ìjà wa tako àrùn ibà sẹ́yìn. Ohun tí ó ṣe pàtàkì báyìí ni pé kí á má ṣe dáwọ́ rọ̀, kí á sì ran Cape Verde lọ́wọ́ láti mú kí àṣeyọrí jẹ́ alálòpẹ́ kí á sì dènà àtúnmúwọlé àrùn ibà. Pẹ̀lú àfojúsùn yìí lọ́kàn, a túbọ̀ máa tẹ̀síwájú láti ṣe ìrànwọ́ owó fún ìdásí ìṣàkóso àwọn aṣàkóran tí a yóò sì ṣe àrídájú ìṣàkóso ìwọ̀n ìdára ọ̀ràn àti ìwádìí àìsàn láti ṣe ìrólágbára àwọn ètò ìlera fún ọdún mẹ́ta mìíràn."-Peter Sands, Olùdarí Aláṣẹ, Global Fund "Cabo Verde ti ṣẹ̀rí pé pẹ̀lú àwọn irinṣẹ́ tí ó tọ́, ìwádìí àti ìṣàkóso ọ̀ràn tí ó dára síi, ìdarí òṣèlú, ìkópa ẹlẹ́kajẹ̀ka, àti ìdókòwò alálòpẹ́, àwọn orílẹ̀-èdè ní ilẹ̀ Africa lè ṣe àṣeyọrí onípa ní ìtakò àrùn ibà – àti láti tún paná rẹ̀ tán pátápátá. Bí àwùjọ àrùn ibà ṣe ti ń ṣe àjọyọ̀ àṣeyọrí yìí, ẹ jẹ́ kí ó tún jẹ́ aago ìpè sí iṣẹ́ fún akitiyan àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ alálòpẹ́ oníkíákíá ní ìlépa ìparun àrùn ibà àti ayé níbi tí ẹnìkankan kò ní ní láti lùgbàdì àìsàn yìí mọ́."-Philip Welkhoff, Olùdarí, Ètò Àrùn Ibà, The Bill & Melinda Gates Foundation "Àṣeyọrí Cabo Verde jẹ́ ẹ̀rí sí ìfaradà àwọn èèyàn rẹ̀ àti àwọn ètò ìlera, tí ó sì ń ṣe àfihàn pé pẹ̀lú ìgbésẹ̀ elétò, ìdókòwò alálòpẹ́, ìkópa àwùjọ, àti àmúlò àwọn ìgbésẹ̀ ìdènà jákèjádò, ìparun àrùn ibà ti wà ní àrọ́wọ́tó. Àṣeyọrí yìí kìí ṣe àjàbọ́ fún Cabo Verde nìkan, sùgbọ́n fún àwùjọ àgbáyé náà pẹ̀lú bí a ṣe ń tiraka láti paná àrùn ibà ní àgbáyé. Síbẹ̀, pẹ̀lú àwọn ọ̀ràn ní àgbáyé tí ó ti fi mílíọ̀nù 16 pọ̀ ju tẹ́lẹ̀ lọ ṣáájú àjàkálẹ̀ náà, a ò gbọdọ̀ yẹsẹ̀ nínú ìfarajìn wa láti dókòwò nínú, ṣe àmúlò, kí á sì ṣẹ̀dá ọ̀nà fún àwọn ìgbésẹ̀ àti àwọn irinṣẹ́ tuntun."-Dr Michael Adekunle Charles, Aláṣẹ àti Olùdarí, RBM Partnership to End Malaria "Àṣeyọrí Cabo Verde lórí ìpaná àrùn ibà jẹ́ móríyá fún Ẹkùn Asia Pacific níbi tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè náà ti wà ní góńgó ìpaná rẹ̀. Àṣeyọrí yìí jẹ́ àpẹẹrẹ aṣeétọ́kasí tí ó ń ṣàfihàn ohun tí ó sì jẹ́ aṣeéṣe ní ìlera gbogboogbò, kódà nínú ọ̀ràn ìpènijà àlà-ilẹ̀ tí ó wà lónìí. Pẹ̀lú ìdùnnú ni a fi ń kí àwọn ọ̀rẹ́ wa ní àgbájọ àwọn erékùsù Central Atlantic yìí fún àṣeyọrí ńlá yìí; a tún ń fojú sọ́nà fún àwọn orílẹ̀-èdè ní Asia Pacific láti darapọ̀ mọ́ wọn kí àwọn náà ó lè ní ipò ìbọ́lọ́wọ́ àrùn ibà ní àìp."-Dr Sarthak Das, Aláṣẹ àti Olùdarí, Asia Pacific Leaders Malaria Alliance

I-WHO iqinisekisa iCabo Verde njengengenawo engenawo umalaleveva, okuyingqophamlando ekulweni nomalaleveva Amazwe angama-43 kanye nendawo eyodwa manje sekugunyazwe ukuthi azinawo umalaleveva Inhlangano Yezempilo Yomhlaba (WHO) iqinisekise iCabo Verde njengezwe elingenawo umalaleveva, okuphawula impumelelo ebalulekile kwezempilo yomhlaba wonke. Ngalesi simemezelo, iCabo Verde ijoyina amazwe angama-43 kanye nendawo eyodwa iWHO enikeze lesi sitifiketi. I-Cabo Verde iyizwe lesithathu ukuthi linikezwe isitifiketi esifundeni seWHO sase-Afrika, lijoyine iMauritius ne-Algeria ezigunyazwe ngo-1973 nangowezi-2019 ngokulandelana kwazo. Umthwalo kamalaleveva uphakeme kakhulu ezwenikazi lase-Afrika, elilinganiselwe cishe ku-95% wabantu abanesifo sikamalaleveva emhlabeni wonke kanye nama-96% okufa okuhlobene nalokhu ngowezi-2021. Ukuqinisekiswa kokuqedwa kukamalaleveva kuzothuthukisa intuthuko enhle emikhakheni eminingi yeCabo Verde. Izinhlelo nezakhiwo ezakhelwe ukuqeda umalaleveva ziqinise uhlelo lwezempilo futhi zizosetshenziselwa ukulwa nezinye izifo ezithwalwa omiyane njengomkhuhlane wodenga. Abahambi abavela ezindaweni ezingenazo umalaleveva sebengakwazi ukuya eziqhingini zaseCabo Verde ngaphandle kokwesaba izifo zasendaweni zikamalaleveva kanye nokuphazamiseka okungenzeka kwezinyathelo zokwelapha zokuvimbela. Lokhu kunamandla okuheha izivakashi eziningi kanye nokuthuthukisa imisebenzi yezenhlalo-mnotho ezweni lapho ezokuvakasha zenza cishe amaphesenti angama-25 eGDP. "Ngithulela isigqoko uhulumeni nabantu baseCabo Verde ngokuzibophezela kwabo okungantengantengi kanye nokuqina ohambweni lwabo lokuqeda umalaleveva," kusho uMqondisi-Jikelele weWHO uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus. “Isitifiketi seWHO sokuthi iCabo Verde ayinawo umalaleveva kuwubufakazi bamandla okuhlela ezempilo yomphakathi, ukubambisana, kanye nomzamo oqhubekayo wokuvikela nokukhuthaza impilo. Impumelelo yeCabo Verde ingeyakamuva empini yomhlaba wonke yokulwa nomalaleveva, futhi isinika ithemba lokuthi ngamathuluzi akhona, kanye namasha okuhlanganisa nemithi yokugoma, singalokotha siphuphe umhlaba ongenamalaleveva.” Ukuqinisekiswa kokuqedwa kukamalaleveva kuwukuqashelwa okusemthethweni yiWHO kwesimo sezwe sokungabi nawo umalaleveva. Lesi sitifiketi sinikezwa lapho izwe selibonise - ngobufakazi obuqinile, obuthembekile - ukuthi uchungechunge lokusakazeka kukamalaleveva omiyane be-Anopheles luphazamisekile ezweni lonke okungenani iminyaka emithathu ilandelana. Izwe kumele futhi likhombise amandla okuvimbela ukusungulwa kabusha kokutheleleka. " Ukunikezwa isitifiketi njengezwe elingenawo umalaleveva kunomthelela omkhulu, futhi kuthathe isikhathi eside ukufika kuleli qophelo. Ngokwesithombe sangaphandle sezwe, lokhu kuhle kakhulu, kwezokuvakasha kanye nakuwo wonke umuntu. Inselelo enqotshwe yiCabo Verde ohlelweni lwezempilo iyabonakala,” kusho uNdunankulu waseCabo Verde, u-Ulisses Correia e Silva. I-Cabo Verde, iqoqo leziqhingi ezingu-10 eCentral Atlantic Ocean, ibhekane nezinselele ezinkulu zikamalaleveva. Ngaphambi kwawo-1950, zonke iziqhingi zazihlaselwe umalaleveva. Izifo eziwumshayabhuqe ezinzima zazivame ukwenzeka ezindaweni eziminyene kakhulu kwaze kwaqaliswa ukungenelela okuhlosiwe. Ukufuthwa kwezibulalizinambuzane ngokuhlosiwe, izwe lawuqeda kabili umalaleveva: ngo-1967 nango-1983. Kodwa-ke, ukwehluleka okwalandela ekulawuleni ama-vector kwaholela ekubuyeni kwesifo. Selokhu kwaba nenani eliphakeme lokugcina lezigameko zikamalaleveva ngasekupheleni kweminyaka yawo-1980, umalaleveva eCabo Verde uvalelwe eziqhingini ezimbili: iSantiago neBoa Vista, manje zombili ezingenamalaleveva kusukela ngo-2017. “Impumelelo yeCabo Verde iyisibani sethemba esiFundeni sase-Afrika nangale kwayo. Kukhombisa ukuthi ngentando yezepolitiki enamandla, izinqubomgomo ezisebenzayo, ukusebenzelana komphakathi nokusebenzisana kwezinhlaka eziningi, ukuqedwa kukamalaleveva kuwumgomo ongafezwa,” kusho uDkt Matshidiso Moeti, uMqondisi we-WHO esifundeni sase-Afrika. "Ukuzuzwa kwalesi siqephu esiyingqophamlando yiCabo Verde kuyisibonelo esikhuthazayo okufanele silandelwe ezinye izizwe." Uhambo lweCabo Verde lokuqeda umalaleveva selulude futhi lwathola umfutho ngokufakwa kwale nhloso kunqubomgomo kazwelonke yezempilo ngowezi-2007. Isu elihle likamalaleveva kusukela ngowezi-2009 kuya ku-2013 labeka isisekelo sempumelelo, ligxile ekuxilongweni okwandisiwe, ukwelashwa kusenesikhathi nangempumelelo, kanye nokubika nokuphenya zonke izimo. Ukunqanda amacala angenisiwe evela ezwenikazi lase-Afrika, ukuxilonga nokwelashwa kwanikezwa mahhala kubahambi bamazwe ngamazwe nabafuduki. Ngowezi-2017 izwe lashintsha ukuqubuka kwaba yithuba. I-Cabo Verde ihlonze izinkinga futhi yenza intuthuko, okuholele ekutheni kungabi namacala abomdabu iminyaka emithathu ilandelana. Ngesikhathi sobhubhane oluqhubekayo lweCOVID-19, izwe livikele inqubekelaphambili; imizamo egxile ekuthuthukiseni ikhwalithi nokusimama kokulawulwa kwe-vector kanye nokuxilongwa kwe-malaria, ukuqinisa ukubhekwa kukamalaleveva - ikakhulukazi emachwebeni, ezikhumulweni zezindiza, kunhlokodolobha nasezindaweni ezinengcuphe yokusungulwa kabusha kamalaleveva. Ukusebenzisana phakathi koMnyango Wezempilo kanye neminyango ehlukene kahulumeni okugxile kwezemvelo, ezolimo, ezokuthutha, ezokuvakasha, nokunye, kube neqhaza elikhulu empumelelweni yeCabo Verde. Ikhomishana yongqongqoshe yokulawulwa kwe-vector, uebiholwa uNdunankulu yayibalulekile ekuqedeni lokhu. Umzamo wokubambisana nokuzibophezela kwezinhlangano ezisekelwe emiphakathini kanye nama-NGO kubonisa ukubaluleka kwendlela ehlangene yezempilo yomphakathi. Njengoba iCabo Verde ibungaza le mpumelelo enkulu, umphakathi womhlaba uncoma abaholi bawo, ochwepheshe bezempilo, kanye nezakhamizi ngokuzinikela kwabo ekuqedeni umalaleveva nokudala ikusasa elinempilo kubo bonke. Umbhalo oya kumhleli: Isitifiketi se-WHO esingenayo umalaleveva Isinqumo sokugcina sokunikeza isitifiketi esingenamalaleveva silele kuMqondisi-Jikelele weWHO, ngokusekelwe esincomweni seQembu Elizimele Lokweluleka Ngobuchwepheshe Ngokuqedwa Nokugunyazwa KwaMalaleveva. Ukuze uthole okwengeziwe ngenqubo yesitifiketi samahhala seWHO, vakashela lesi sixhumanisi. Uzakwethu ucaphuna: “Lokhu ukufeza okumangalisayo, ukukhanya kwethemba ngesikhathi lapho ukuguquka kwesimo sezulu kusongela ukwehlisa inqubekelaphambili yethu ekulweni nomalaleveva emhlabeni jikelele. Okubalulekile manje ukuthi singakwehlisi ukuqapha kwethu, futhi sisize iCape Verde igcine le mpumelelo futhi ivimbele ukungeniswa kabusha kukamalaleveva. Sinale nhloso engqondweni, sizoqhubeka nokuxhasa ngezimali ukungenelela kokulawula ama-vector futhi siqinisekise ukulawulwa kwekhwalithi yecala kanye nokubhekwa kwezifo ngokuqinisa izinhlelo zezempilo eminye iminyaka emithathu.”- U-Peter Sands, uMqondisi Omkhulu, iGlobal Fund “I-Cabo Verde ikufakazele ukuthi ngamathuluzi afanele, ukuphathwa kwamacala okuthuthukisiwe kanye nokubhekwa, ubuholi bezepolitiki, ukusebenzelana kwezinhlaka eziningi, kanye nokutshalwa kwezimali okuqhubekayo, amazwe ase-Afrika angafinyelela inqubekelaphambili emangalisayo ngokumelene nomalaleveva - futhi aze awuqede nya. Njengoba umphakathi kamalaleveva ubungaza lokhu kunqoba, mawuphinde usebenze njengekhwelo lokuthatha isinyathelo ngemizamo ephuthumayo, eqhubekayo kanye nokubambisana ekuphokopheleni ukuqeda umalaleveva kanye nomhlaba lapho kungasekho muntu ophinde aphathwe yilesi sifo.”—UPhilip Welkhoff, uMqondisi, woHlelo lukaMalaleveva. I-Bill & Melinda Gates Foundation “Impumelelo yeCabo Verde iwubufakazi bokubekezela kwabantu bayo nezinhlelo zezempilo, futhi ikhombisa ukuthi ngokuhlela amasu, ukutshalwa kwezimali okuqhubekayo, ukusebenzelana nomphakathi, kanye nokuqaliswa okubanzi kwezinyathelo zokuvimbela, ukuqedwa kukamalaleveva kufinyeleleka. Lesi senzakalo esiyingqophamlando akukona nje ukunqoba kweCabo Verde, kodwa nomphakathi womhlaba wonke njengoba silwela ukuqeda umalaleveva emhlabeni wonke. Kodwa-ke, njengoba amacala omhlaba manje esengaphezu kwezigidi eziyi-16 kunangaphambi kwalolu bhubhane, akumele siyeke ukuzibophezela kwethu ekutshaleni imali, ukusebenzisa, kanye nokusungula amasu namathuluzi amasha." - UDkt Michael Adekunle Charles, oyiCEO, iRBM Partnership to End Malaria. “Iyakhuthaza impumelelo yeCabo Verde ekuqedeni umalaleveva esiFundeni sase-Asia Pacific lapho amazwe amaningana esezoqedwa. Le mpumelelo iyisibonelo esiphilayo esibonisa lokho okusengenzeka kwezempilo yomphakathi, ngisho naphakathi kwezinselele zanamuhla. Sihalalisela abangane bethu kuleli qoqo leziqhingi lase-Central Atlantic ngale mpumelelo eyisimangaliso; sibheke ngabomvu ukuthi amazwe ase-Asia Pacific ahlanganyele nawo esimweni samahhala sikamalaleveva maduze nje.”- UDkt Sarthak Das, oyiCEO, i-Asia Pacific Leaders Malaria Alliance

የ አይኤችአር የፖሊዮ አስቸኳይ ኰሚቴ ሠላሳ ሰባተኛ ስብሰባን ተከትሎ የተሰጠ መግለጫ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር በፖሊዮ ቫይረስ ዓለም አቀፍ ስርጭት ላይ በዓለም አቀፍ የጤና ደንብ( 2005)( አይኤችአር) መሠረት የአስቸኳይ ጊዜ ኰሚቴ ሠላሳ ሰባተኛው ስብሰባ በታህሳስ 12 ቀን 2023 ከኮሚቴ አባላት እና አማካሪዎች ጋር ፊት ለፊት በመገናኘት እና በተጎዱ አገራት በቪዲዮ ኮንፈረንስ በኩል ተሰብስቧል። የዓለም ጤና ድርጅት ጽሕፈት ቤት ድጋፍ አግኝተዋል። የአደጋ ጊዜ ኮሚቴው ስለ ዱር ፖሊዮቫይረስ (ደብሊዉፒቪ1) እና ከተሰራጩት ፖሊዮቫይረስ (ሲቪዲፒቪ) የተገኙ ክትባቶችን በተመለከተ በዓለም አቀፍ ደረጃ የደብሊዉፒቪ1ን ማጥፋት እና የሲቪዲፒቪ2 ወረርሽኞችን የማስወገድ ዓላማ ዙሪያ ያለውን መረጃ ገምግሟል። በሚከተሉት አገሮች ውስጥ ስላለው ሁኔታ ቴክኒካዊ ዝመናዎች ተቀብለዋል-አፍጋኒስታን ፣ ግብፅ ፣ ጊኒ ፣ ሞሪታኒያ ፣ ናይጄሪያ ፣ ፓኪስታን ፣ እና ዚምባብዌ:: የዱር ፖሊዮ ቫይረስ፡ ከመጨረሻው ስብሰባ ጀምሮ በፓኪስታን አራት አዳዲስ የ ደብሊዉፒቪ1 ጉዳዮች ታይተዋል፣ ይህም በ2023 በድምሩ 6 ደርሷል። በተጨማሪም ፣ ከመስከረም እስከ ህዳር፣ ባሉት ሶስት ወራት ውስጥ 60 አዎንታዊ ናሙናዎች የተገኙ ሲሆን ፣ በ2023 አጠቃላይ ውጤቱን ወደ 82 በማድረስ ከፍተኛ የሆነ የአካባቢ ምርመራ ታይቷል። ከተወሰነ ጊዜ በኋላ፣ አዲስ ስርጭት በባሎቺስታን፣ ካራቺ በ ሲንድ፣ እና ኢስላማባድ/ራዋልፒንዲ በፔሻዋር በከይበር ፓክቱንክዋ (ኬፒ) ግዛት ውስጥ አዲስ ስርጭት እየተከሰተ ነው። ምንም እንኳን በደቡብ ኬፒ የፖሊዮ የድርጊት መርሃ ግብር መተግበሩ 160,000 ተጨማሪ ህጻናት እንዲከተቡ ቢያደርግም፣ ሁኔታው አሁንም ፈታኝ ነው:: የፖለቲካ አለመረጋጋት፣ በአንዳንድ አካባቢዎች ያለው የፀጥታ ችግር፣ የፖሊስ ጥበቃ እንዲደረግላቸው የሚጠይቍ የፊት መስመር ሠራተኞች፣ እንዲሁም የፖሊዮ ክትባት እንዲኖር ለማድረግ ሲሉ ማኅበረሰቦች ሌሎች አገልግሎቶችን የሚጠይቁባቸውን ቦታዎች ክትባት አይቀበልም። ይህ ፕሮግራም በፓኪስታን የሚገኙ በርካታ ሕፃናትን ማጣቱን ቀጥሏል ። ካለፈው ስብሰባ ጀምሮ፣ ከአፍጋኒስታን የተዘገበ አዲስ ደብሊዉፒቪ1 ጉዳዮች የሉም፣ አጠቃላይ የቫይረሱ ተጠቂዎች ቁጥር 6፣ ሁሉም ከናንጋርሃር ግዛት ነው። ነገር ግን፣ በ2023 እስከ ዛሬ 46 ደብሊዉፒቪ1 አዎንታዊ የአካባቢ ናሙናዎች ነበሩ፣ ይህም በአብዛኛው በምስራቅ ክልል (ናንጋርሃር እና ኩናር አውራጃዎች)፣ ነገር ግን በቅርቡ ደግሞ ከካቡል፣ ካንዳሃር፣ ዛቡል እና ባልክ አውራጃዎች የአካባቢ ጥበቃ ናሙናዎች አሉ። ይህ የሚያሳየው የደብሊውፒቪ1 ስርጭት ከአፍጋኒስታን (ምስራቅ ክልል) እና ፓኪስታን (ደቡብ ኬፒ) ዞኖች መስፋፋት ሲሆን የቅርብ ጊዜውን እድገት መቀልበስ ነው። መርሃግብሩ ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን ዘመቻዎች በመተግበር እና ከመቼውም ጊዜ በበለጠ ብዙ ልጆችን እየደረሰ ነው፣ነገር ግን ጥራቱ የበለጠ መጨመር እና ዘላቂ መሆን አለበት. በአፍጋኒስታን ውስጥ ያለው ማንኛውም መሰናክል በከፍተኛ የህዝብ እንቅስቃሴ ምክንያት በፓኪስታን ውስጥ ለፕሮግራሙ አደጋ አለው:: አፍጋኒስታን በከፍተኛ ደረጃ የዘመቻ መርሃ ግብር መተግበሩን ቀጥላለች፣ ይህም በተስፋፋው ዞን ጥራትን ለማሻሻል እና ለ ደብሊዉፒቪ1 ግኝቶች ወቅታዊ ምላሽ በመስጠት ላይ ያተኩራል። በምስራቅ ክልል ከተደረጉት የጥራት ማሻሻያ እርምጃዎች መካከል የማይክሮፕላን ማረጋገጫ፣ የሴት ክትባቶችን ተሳትፎ ማሳደግ፣ የማህበራዊ ንቅናቄ ፈጣሪዎች እና ተቆጣጣሪዎች፣ የፖሊዮ ጤና ባለሙያዎች የተጠናከረ እና ጥሩ ክትትል የሚደረግባቸው ስልጠናዎች፣ የተጠናከረ ክትትል፣ የፖሊዮ ዘመቻ ማይክሮፕላኖችን በመጠቀም መደበኛ ክትባቱን ማፋጠን እና ዘመቻውን ማስፋፋት- ከ2021 በፊት ተደራሽ ባልሆኑ አካባቢዎች እስከ 10 ዓመት የሚደርስ የታለመው የዕድሜ ቡድን። በ2023 በምስራቅ ክልል የዘመቻው ጥራት እየተሻሻለ ቢመጣም፣ በደቡብ ክልል ወደ 200,000 የሚጠጉ ህጻናት በዘመቻው ሳይደርሱ የሚቀሩበት እና በሎት ጥራት ማረጋገጫ ናሙና (ኤልኪውኤኤስ) እንደተመለከተው ጥራታቸው ዝቅተኛ የሆነባቸው ፈተናዎች ቀጥለዋል። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ከፓኪስታን የተመለሱ የአፍጋኒስታን ስደተኞች ቁጥር ከፍተኛ ጭማሪ በአፍጋኒስታን ያለውን ሰብዓዊ ፈተና አባብሶታል። ሀገሪቱ ከመስከረም አጋማሽ እስከ ህዳር አጋማሽ ድረስ ወደ 0.3 ሚሊዮን የሚጠጉ አፍጋኒስታን ተመላሾችን ተቀብላ የነበረች ሲሆን የሚጠበቀው አጠቃላይ ተመላሾች ቁጥር 1.7 ሚሊዮን ነው። ይህ ከፍተኛ የህዝብ እንቅስቃሴ ድንበር ተሻጋሪ የሆነ የፖሊዮቫይረስ ስርጭት እና በሁለቱ ሀገራት ውስጥ የመዛመት አደጋን በእጅጉ ከፍ ያደርገዋል። በአፍጋኒስታን ያለው የፖሊዮ መርሃ ግብር የድንገተኛ አደጋ እቅድን በማንቀሳቀስ ተጨማሪ ቡድኖችን እና ተቆጣጣሪዎችን በወሳኝ ቦታዎች እና መንገዶች በማሰማራት በተመላሽ ህዝብ ውስጥ ህጻናትን እንዲከተቡ አድርጓል። ከዩኤንኤችአር እና ከአይኦኤም ጋር በማዕከሎቻቸው እንዲከተቡ እና ለመረጃ መጋራት የቅርብ ቅንጅት እየተካሄደ ነው። ከፍተኛ ቁጥር ያለው የተመላሾች ቁጥር ያላቸው ወረዳዎች በሚቀጥለው የፖሊዮ ክትባት ዘመቻዎች ውስጥ ይካተታሉ። ደብሊዉፒቪ1 በደቡብ ምሥራቅ አፍሪካ ከተገኘ አሁን ከ 15 ወራት በላይ ሆኖታል፣ የመጨረሻው ጒዳይ በሞዛምቢክ ነሐሴ 10 ቀን 2022 ሽባነትን የጀመረ ሲሆን ብቸኛው ጒዳይ በማላዊ ከተገኘ ሁለት ዓመት ሆኖታል:: ኮሚቴው ጂፒኢኤል በሞዛምቢክ እና በማላዊ በህዳር 2023 ገለልተኛ የወረርሽኝ ምላሽ ግምገማዎችን (ኦቢአርኤ'ስ) ማድረጉን ገልጿል። በሞዛምቢክ ውስጥ፣ በሞዛምቢክ ከውጭ የመጣው ደብሊዉፒቪ1 ስርጭት መቆሙን የሚያሳዩ ተስፋ ሰጪ ምልክቶች አሉ:: ይሁን እንጂ ለ12 ወራት የተጠናቀቁ የክትትል መረጃዎች ገና አልተገኙም። በማላዊ የኦቢአርኤ ቡድን በማላዊ የ ደብሊዉፒቪ1 ስርጭት መቆሙ አይቀርም የሚል ድምዳሜ ላይ ደርሷል። ሆኖም፣ የደብሊዉፒቪ1 ወረርሽኝ የተጠናቀቀ ተደርጐ የሚወሰደው በሞዛምቢክ ተመሳሳይ መደምደሚያ ላይ ከደረሰ በኋላ ብቻ ነው። ወረርሽኙን በይፋ የሚዘጋው ደብሊውኤችኦ የክልል ጽሕፈት ቤት የክልል ማረጋገጫ ኰሚሽን ካፀደቀ በኋላ ነው። በክትባት የተገኘ የፖሊዮ ቫይረስ( ሲቪዲፒቪ): የ ሲቪዲፒቪ2 ጒዳዮች ቍጥር እየቀነሰ ሲሆን የጂኦግራፊያዊው ትኩረት የበለጠ ትኩረት የተሰጠው ሲሆን በበሽታው የተጠቁ አውራጃዎች እና ወረዳዎች ቍጥር መጠነኛ ቅናሽ ተደርጓል:: በ 2023 እስከ ዛሬ 374 በ ሲቪዲፒቪ የተረጋገጡ ጉዳዮች አሉ ፣ ከነዚህም 265 ሲቪዲፒቪ2 እና 109 ሲቪዲፒቪ1 ናቸው። ከእነዚህ 374 ጉዳዮች ውስጥ፣ 191 (51%) በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ የተከሰቱ ናቸው። በአለም አቀፍ ደረጃ 72 % የሚሆኑ ጉዳዮች በአራቱ በጣም አስፈላጊ በሆኑት ጂኦግራፊዎች (ምስራቅ ዲሞክራቲክ ኮንጎ፣ ሰሜናዊ ናይጄሪያ፣ ሰሜናዊ የመን እና ሶማሊያ) ናቸው። በተጨማሪም ቍጥራቸው እየቀነሰ የሚሄድ አዳዲስ እና የሚዘዋወሩ ብቅ ማለት ላይ ያሉ ቡድኖች አሉ። ምንም እንኳን የ ሲቪዲፒቪ2 ጒዳዮች ቍጥር እና የሚዘዋወሩ የዘር ሐረጎች ቍጥር እየቀነሰ ቢመጣም፣ የ ሲቪዲፒቪ2 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ አሁንም ከፍተኛ ነው:: ለዚህም ማስረጃው በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ ከፍተኛ ስርጭት ሲቪዲቪዲ ወደ ታንዛኒያ በቅርቡ የተስፋፋ ሲሆን በዚምባብዌ እና ግብፅ አዳዲስ ክስተቶች እና ጊኒ እና ሞሪታኒያ እንደገና መበከልን ያጠቃልላል። ዚምባብዌ ራሷ ክትባቱን ተጠቅማ አታውቅም፤ ስለዚህ ምርመራው ፒቪ2 ካልታወቀ ምንጭ መግባቱን ያሳያል። ኰሚቴው አዲሱ ኦፒቪ2ን ብቻ በሚጠቀምበት በአፍሪካ ክልል ፤በአጠቃላይ 10 አዳዲስ የ ሲቪዲፒቪ2 በሽታዎች በአዲሱ ኦፒቪ2 አጠቃቀም ምክንያት የተገኙ ሲሆን፤ በምሥራቅ ሜዲትራኒያን ክልል በግብፅ ውስጥ አንድ እንደዚህ ያለ ብቅ ብቅ ብሏል:: የ ኤንኦፒቪ2 የተገኘ የ ቪዲፒቪ2 ዘሮች መመርመር ከ ኤንኦፒቪ2 አጠቃቀም መጨመር ጋር የሚጠበቅ ግኝት ነው። የ ኤንኦፒቪ2 ክትባት ከሳቢን ኦፒቪ 2 ጋር ሲነጻጸር በከፍተኛ ሁኔታ ከፍ ያለ የስነባህርይ መረጋጋት እና ወደ ኒውሮቪሩለንስ የመመለስ ዕድሉ በጣም ዝቅተኛ መሆኑን ያሳያል። በመጋቢት2021 ለመጀመሪያ ጊዜ ጥቅም ላይ ከዋለበት ጊዜ አንስቶ፣ በአፍሪካ ክልል ወደ 821 ሚሊዮን የሚጠጉ ኦፒቪ 2 መጠኖች ተሰጥተዋል። የ nOPV2 ክትባት ከሳቢን ኦፒቪ 2 ጋር ሲነጻጸር በከፍተኛ ሁኔታ ከፍ ያለ የስነባህርይ መረጋጋት እና ወደ ኒውሮቪሩለንስ የመመለስ ዕድሉ በጣም ዝቅተኛ መሆኑን ያሳያል። በአጠቃላይ፣ አነስተኛ ግን ትልቅ ዘመቻዎች ላይ አዝማሚያ ታይቷል። የኦፒቪ አቅርቦት መቋረጥ በ2023 የመጀመሪያ ሩብ አመት የዘመቻ እንቅስቃሴን ለመቀነስ አስተዋፅዖ አድርጓል ነገርግን አቅርቦት አሁን በቂ ነው። የምላሽ ወቅታዊነት ፈታኝ ነው፤ ባለፉት 18 ወራት ውስጥ 29% የሚሆኑት ዘመቻዎች ወረርሽኙ ከተረጋገጠ በ 28 ቀናት ውስጥ የመጀመሪያውን ዘመቻ የመተግበር ግብ ላይ ደርሰዋል:: በማዳጋስካር፣ ዲሞክራቲክ ኮንጎ እና ሞዛምቢክ ያለው የ ሲቪዲፒ1 መከሰት እና ሥርጭት አሳሳቢ ነው ምክንያቱም በክፍለ-ግዛቱ ውስጥ ደብሊውፒቪ1 ን ጨምሮ 1 ፖሊዮ ቫይረስን ለመከላከል በሕዝብ ብዛት ላይ ክፍተቶችን ያሳያል። በ 2023 በሲቪዲቪፒ ምክንያት ሽባነት ሪፖርት ከተደረጉ 426 ልጆች መካከል ከአንድ አራተኛ በላይ የሚሆኑት በ 1 ዓይነት ምክንያት የተረጋገጡ ናቸው። በተጨማሪም፣ይህ በሕዝብ በሽታ የመከላከል አቅም ላይ ያለው ክፍተት ደብሊውፒቪ1 ወደ አገር ውስጥ ለማስገባት እና የበለጠ ለመስፋፋት ትልቅ አደጋን ይፈጥራል፣ ይህም ዓለም አቀፋዊውን የማጥፋት ግብ አደጋ ላይ ይጥላል:: ኮሚቴው አብዛኛው የሲቪዲፒቪ ወረርሽኝ ስጋት ከተደራሽነት ማጣት፣ ከደህንነት ማጣት፣ ከፍተኛ መጠን ያለው ዜሮ መጠን ያለው ህፃናት እና የህዝብ መፈናቀል ጋር ሊገናኝ እንደሚችል ጠቁሟል። እነዚህ ምክንያቶች በሰሜናዊ የመን፣ በሰሜን ናይጄሪያ፣ በደቡብ መካከለኛው ሶማሊያ እና በኮንጎ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ምስራቃዊ፣ በሰሜናዊ ሞዛምቢክ፣ ቡርኪኖ ፋሶ እና ማሊ ውስጥም በግልጽ ይታያሉ። በተለይ በምዕራብ አፍሪካ እና በሳህል አካባቢ ያለው አለመረጋጋት በተለይ በኒጀር፣ የፖሊዮ ፕሮግራም የመቋረጥ አደጋ ከፍተኛ በመሆኑ በተለይ አሳሳቢ ነበር። ማጠቃለያ፡፡- ኰሚቴው ዓለም አቀፍ የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ስጋት አሁንም ዓለም አቀፍ አሳሳቢ የሆነ የሕዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታ( ፒኤችኢአይሲ) ሆኖ እንደሚቀጥል በአንድ ድምፅ ተስማምቶ የፖሊዮ ቫይረስን እና ጊዜያዊ የውሳኔ ሃሳቦችን ለሌላ ሦስት ወራት ለማራዘም ይመክራል። ኰሚቴው ይህንን መደምደሚያ ላይ ለመድረስ የሚከተሉትን ምክንያቶች ከግምት ውስጥ አስገብቷል:፟- ቀጣይነት ያለው የደብሊውፒቪ1 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ፡- በሚከተሉት ምክንያቶች ላይ በመመርኮዝ የ የደብሊውፒቪ1 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ ይቀራል:- ኤፒዲሚዮሎጂያዊ ወሳኝ አካባቢዎችን እንደገና መበከል እና እንደ ካራቺ እና የፓኪስታን ኩዌታ ብሎክ እና አፍጋኒስታን ውስጥ ካንዳሃር ያሉ ታሪካዊ የውሃ ማጠራቀሚያዎች ባለፉት 18 ወራት ውስጥ ለተገኙት ጥቅሞች ትልቅ አደጋን ይወክላል ። በ2022 በአፍጋኒስታን በብዛት የሚታየው የየደብሊውፒቪ1 የዘር ሐረጎች ስርጭት አሁን በፓኪስታን በ2023 ተገኝቷል። በፓኪስታን ውስጥ ከፍተኛ ተጋላጭነት ያላቸው ተንቀሳቃሽ ህዝቦች በተለይም ወደ አፍጋኒስታን ዓለም አቀፍ ስርጭት ልዩ አደጋን ያስከትላሉ፣ይህም ከፓኪስታን ወደ ተለያዩ የአፍጋኒስታን ክፍሎች የተመለሱት ብዛት ይጨምራል። በደቡባዊ አፍጋኒስታን ብዙ ቍጥር ያላቸው ክትባት ያልተሰጣቸው" ዜሮ ዶዝ" ሕፃናት ከፍተኛ ስጋት ይፈጥራሉ። የአፍጋኒስታን አንዳንድ አካባቢዎች አሁንም ድረስ ከቤት ወደ ቤት ከሚደረገው አሠራር ያነሰ ውጤታማ ሆኖ የተገኘውን የጣቢያ-ለጣቢያ ወይም ከመስጊድ ወደ መስጊድ ክትባት ምላሽ ብቻ ይፈቅዳሉ፤ ምንም እንኳን የደብሊውፒቪ1 ስርጭት በማላዊ እና ሞዛምቢክ የተቋረጠ ቢሆንም፣ ከፓኪስታን ወደ አፍሪካ ያለው መንገድ እስካሁን አልታወቀም። በተቀሩት የተለመዱ የመተላለፊያ ዞኖች ውስጥ የደኅንነት ጒድለት። ቀጣይነት ያለው የ ሲቪዲፒ ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ፡- በሚከተሉት ምክንያቶች ላይ በመመርኮዝ ፣ የ ሲቪዲፒ2 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ ከፍተኛ ሆኖ ይቈያል: በኮንጎ ምሥራቃዊ ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ እና ሲቪዲፒ2 በሰሜን-ምእራብ ናይጄሪያ ውስጥ ያለው የ ሲቪዲፒ1 ወረርሽኝ እና ከፍተኛ ስርጭት ወደ ጎረቤት ሀገሮች ዓለም አቀፍ ስርጭትን ያስከተለ፤ እንደ ዚምባብዌ ያሉ አዲስ በበሽታው የተያዙ አገሮችን ጨምሮ ቀጣይነት ያለው ድንበር ተሻጋሪ ስርጭት እና በአከባቢው ብቅ ያለ የግብፅን እንደገና መበከል እና ሞሪታኒያ እና ጊኒ ከውጭ በማስመጣት፤ በእስራኤል፣ በዩናይትድ ኪንግደም እና በአሜሪካ መካከል በ ሲቪዲፒ2 የአየር ጕዞ የረጅም ርቀት ስርጭት፤ በ 2016 የ ኦፒቪ2 ከተወገደበት ጊዜ አንሥቶ በትናንሽ ሕፃናት ላይ የሕዝብ አንጀት ሽፋን በሽታ የመከላከል ችሎታ ውስጥ እየሰፋ የሚሄድ ክፍተት እና በዚህም ምክንያት በተወሰኑ አካባቢዎች ውስጥ ከፍተኛ መጠን ያለው ዜሮ መጠን ያላቸው ልጆች፤ የሲቪዲፒቪ ስርጭት ምንጭ በሆኑ አካባቢዎች ያለው የፀጥታ ችግር። አስተዋጽዖ ምክንያቶች የሚከተሉትን ያካትታሉ: ደካማ መደበኛ ክትባት፡- ብዙ አገሮች ግጭቶችን እና ውስብስብ ድንገተኛ አደጋዎችን ጨምሮ በሰብአዊ ድንገተኛ አደጋዎች የበለጠ ሊጎዱ የሚችሉ ደካማ የክትባት ስርዓቶች አሏቸው። ይህ ስጋት እየጨመረ በመምጣቱ፣ በእነዚህ ደካማ ግዛቶች ውስጥ ያሉ ህዝቦች ለፖሊዮ ወረርሽኝ ተጋላጭ እንዲሆኑ ያደርጋል። ተደራሽነት እጦት፡ ተደራሽ አለመሆን ትልቅ አደጋ ሆኖ ቀጥሏል፣ በተለይም በሰሜናዊ የመን እና ሶማሊያ ውስጥ ብዙ ቁጥር ያላቸው እና ከአንድ አመት በላይ ለረጅም ጊዜ የፖሊዮ ክትባት ያልተገኘላቸው። የስጋት ምድቦች ኮሚቴው የ ደብሊውፒቪ1 እና ሲቪዲፒ የአለም አቀፍ ስርጭት ስጋትን በመቀነስ ላይ ያተኮረውን የአደጋ ስልተ ቀመር በሚከተለው መልኩ ለዋና ዳይሬክተር የሚከተለውን ምክር ሰጥቷል። በደብሊውፒቪ1፣ ሲቪዲፒቪ1 ወይምሲቪዲፒቪ3 የተጠቁ ክልሎች። በ ሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ ክልሎች፣ የአካባቢ መተላለፍ ማስረጃ ያላቸው ወይም የሌላቸው። ባለፉት 24 ወራት ውስጥ ከዚህ ቀደም በበደብሊውፒቪ1፣ ወይም በሲቪዲፒቪ የተያዙ ክልሎች። ከአሁን በኋላ በደብሊውፒቪ1፣ ወይም በበሲቪዲፒቪ ያልተበከሉ እንደመሆናቸው የመገምገምያ መስፈርቶች፡- የፖሊዮ ቫይረስ ጉዳይ፡- በጣም የቅርብ ጊዜው ጒዳይ ከተከሰተበት ቀን በኋላ 12 ወራት ፕላስ አንድ ወር ለጉዳይ ማወቂያ፣ ለምርመራ፣ ለላቦራቶሪ ምርመራ እና ለሪፖርት ጊዜ ወይም ካለፈው ጒዳይ በ 12 ወራት ውስጥ የተከሰቱ ሁሉም ሪፖርት የተደረጉ የ ኤኤፍፒ ጒዳዮች ለፖሊዮ ምርመራ ሲደረጉ እና ለ በደብሊውፒቪ1 ወይም ለ ሲቪዲፒቪ ሲገለሉ.ባለፉት 12 ወራት ውስጥ የተሰበሰቡ የአካባቢ እና ሌሎች ናሙናዎችም አሉታዊ ውጤት አሳይተዋል፣ የትኛውም ረዘም ያለ ነው። የአካባቢ ወይም ሌላ የደብሊውፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ ማግለል (ምንም የፖሊዮ ቫይረስ ጉዳይ የለም)፡ በጣም የቅርብ ጊዜ አዎንታዊ የአካባቢ ወይም ሌላ ናሙና (ለምሳሌ ከጤናማ ልጅ) ከተሰበሰበ ከ12 ወራት በኋላ ፕላስ ለአንድ ወር የላብራቶሪ ምርመራ እና የሪፖርት ማቅረቢያ ጊዜ። የክትትል ክፍተቶችን በማገናዘብ የበለጠ ጥብቅ ግምገማ በሚያስፈልግባቸው ሥር የሰደዱ አገሮች፣ እነዚህ መመዘኛዎች የተለያዩ ሊሆኑ ይችላሉ። አንድ አገር እነዚህን መስፈርቶች ካሟላ በኋላ በበሽታው መያዝ አቁሟል፣ አገሪቱ ለተጨማሪ 12 ወራት በተጠናከረ የክትትል ጊዜ ውስጥ" የመከታተያ ዝርዝር" ላይ ትቆያለች። ከዚህ ጊዜ በኋላ ፣ ሀገሪቱ ለጊዜያዊ ምክሮች ተገዢ አትሆንም። ጊዜያዊ ምክሮች በ በደብሊውፒቪ1፣ ሲቪዲፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ3 የተጠቁ ሀገራት በአለም አቀፍ የመስፋፋት እድል አላቸው እነዚህ አገሮች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው: የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት መቋረጥ ብሄራዊ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ መሆኑን እና የፖሊዮ መጥፋትን ለመደገፍ ሁሉንም አስፈላጊ እርምጃዎችን ተግባራዊ ለማድረግ በርዕሰ መስተዳድር ወይም በመንግስት ደረጃ ካልተደረገ ፣ ካልተሰራ ፣ ይህ ድንገተኛ ሁኔታ በይፋ አስታውቋል ። ምላሹ እስካልፈለገ ድረስ ሁኔታው ሊቀጥል ይገባል. ከአለም አቀፍ ጉዞ ከአራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ባለው ጊዜ ውስጥ ሁሉም ነዋሪዎች እና የረጅም ጊዜ ጎብኚዎች (> አራት ሳምንታት) በሁሉም እድሜ ያሉ የሁለትዮሽ የአፍ ውስጥ የፖሊዮቫይረስ ክትባት (ቢኦፒቪ) ወይም ያልተነቃነቀ የፖሊዮ ቫይረስ ክትባት (አይፒቪ) መጠን መቀበላቸውን ያረጋግጡ። አስቸኳይ ጉዞ የሚያደርጉ (በአራት ሳምንታት ውስጥ)፣ ባለፉት አራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ውስጥ የቢኦፒቪ ወይም አይፒቪ መጠን ያልተቀበሉ፣ ቢያንስ በሚወጡበት ጊዜ የፖሊዮ ክትባት መጠን መቀበላቸውን ያረጋግጡ ምክንያቱም ይህ አሁንም ጥቅማጥቅሞችን ይሰጣል። በተለይ ለተደጋጋሚ ተጓዦች። እንደዚህ አይነት ተጓዦች የፖሊዮ ክትባታቸውን ለመመዝገብ እና የክትባት ማረጋገጫ ሆነው እንዲያገለግሉ በ አይኤችአር አባሪ 6 ላይ በተገለፀው መልኩ አለም አቀፍ የክትባት የምስክር ወረቀት ወይም ፕሮፊላክሲስ መሰጠቱን ያረጋግጡ። ተገቢው የፖሊዮ ክትባት ሰነድ ከሌለው ማንኛውም ነዋሪ በሚነሳበት ጊዜ የአለም አቀፍ ጉዞን ይገድቡ እነዚህ ምክሮች የማጓጓዣ መንገዶች (መንገድ፣ አየር እና/ወይም ባህር) ምንም ቢሆኑም በሁሉም የመነሻ ቦታዎች ለአለም አቀፍ ተጓዦች ተፈጻሚ ይሆናሉ። ድንበር ተሻግረው በሚጓዙ ተጓዦች እና ከፍተኛ ተጋላጭነት ባላቸው ድንበር ተሻጋሪ ህዝቦች ላይ የክትባት ሽፋን በከፍተኛ ሁኔታ ለማሳደግ በብሔራዊ፣ በክልላዊ እና በአከባቢ ደረጃዎች ማስተባበርን በእጅጉ በማሻሻል ድንበር ተሻጋሪ ጥረቶችን የበለጠ ማጠናከር። ድንበር ተሻጋሪ ጥረቶችን ማሻሻል በድንበር መተላለፊያ ቦታዎች የክትባት ጥራት ጥብቅ ቊጥጥር እና ክትትል እንዲሁም ድንበሩን ከተሻገሩ በኋላ ያልተከተቡ ተጓዦችን መጠን መከታተልን ያካትታል ። ከፍተኛ የክትባት ሽፋን የፖሊዮ ማጥፋት ስልት ወሳኝ አካል በመሆኑ፣ ዓለም ወደ ማጥፋት እየተቃረበ ባለበት ወቅት፣ የክትባት ሽፋን መረጃን ማካፈልን ጨምሮ የክትባት ሽፋንን ለማሳደግ ጥረቶችን የበለጠ ማጠናከር። እስካሁን አይፒቪ2 ን ወደ መርሃ ግብራቸው ያላስገቡ አገሮች ይህንን በአስቸኳይ ተግባራዊ ማድረግ አለባቸው። አንዴ ከተገኘ፣ ሀገራት አሁን በጋቪ የፀደቀውን ሄክሳቫልንት ክትባቱን ለማስተዋወቅ ማሰብ አለባቸው። የሚከተሉት መመዘኛዎች እስኪሟሉ ድረስ እነዚህን እርምጃዎች ያቆዩ: (ሀ) ቢያንስ ስድስት ወራት ያለ አዲስ ኢንፌክሽኖች አልፈዋል እና (ለ) በሁሉም በበሽታው በተያዙ እና ከፍተኛ አደጋ ባላቸው አካባቢዎች ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የማጥፋት ተግባራት ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ ስለመሆኑ ሰነድ አለ፤ እንደዚህ ዓይነት ሰነድ ከሌለ ግዛቱ ከዚህ በኋላ በበሽታው ላለመያዝ ከላይ የተጠቀሱትን የመገምገሚያ መስፈርቶች እስኪያሟላ ድረስ እነዚህ እርምጃዎች መቀጠል አለባቸው:: በአለም አቀፍ ጉዞ ላይ በጊዜያዊ ምክሮች አፈፃፀም ላይ ለዋና ዳይሬክተር መደበኛ ሪፖርት ያቅርቡ:: በ ሲቪዲፒቪ2 የተበከሉ፣ የአካባቢ መተላለፍ ማስረጃ ያላቸው ወይም የሌላቸው፡ ሲቪዲፒቪ2 ከውጪ የገቡ ነገር ግን የአካባቢያዊ ስርጭት ማስረጃ የሌላቸው ግዛቶች፡- የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው:. የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭትን መከላከል ወይም ማቋረጥ ብሔራዊ የሕዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታ መሆኑን በመንግሥት ወይም በመንግሥት መሪዎች ደረጃ በይፋ ማወጅ። ከውጪ የመጣው ሲቪዲፒቪ2 በአገር ውስጥ መተላለፉን ለማወቅ አስቸኳይ እና ጥልቅ ምርመራዎችን ያድርጉ። ለ 2 ኛ ዓይነት ፖሊዮ ቫይረስ ኢንፌክሽኖች ምላሽ ለመስጠት የተለየ ዘዴ መኖሩን በመገንዘብ ፣ ከዓለም አቀፍ አዲስ ኦፒቪ2 ክምችት ክትባቶችን ለመጠየቅ ፣ ከዓለም አቀፍ አዲስ 2 ክምችት ክትባቶችን ለመጠየቅ ያስቡበት። ከፍተኛ የክትባት ሽፋን የፖሊዮ ማጥፋት ስልት ወሳኝ አካል በመሆኑ፣ ዓለም ወደ ማጥፋት እየተቃረበ ባለበት ወቅት የክትባት ሽፋን መረጃን ማካፈልን ጨምሮ፣ የክትባት ሽፋንን ለማሳደግ ጥረቶችን የበለጠ ማጠናከር። እስካሁን አይፒቪ2 ን ወደ መርሃ ግብራቸው ያላስገቡ አገሮች ይህንን በአስቸኳይ ተግባራዊ ማድረግ አለባቸው። አንዴ ከተገኘ፣ ሀገራት አሁን በጋቪ የፀደቀውን ሄክሳቫልንት ክትባት ማስተዋወቅ አለባቸው የፖሊዮ ቫይረስን በአፋጣኝ ለመለየት የሚደረገውን ክትትል ለማጠናከር የሀገር አቀፍ እና የአለም አቀፍ ክትትል ክልላዊ ትብብር እና ድንበር ተሻጋሪ ቅንጅቶችን ማጠናከር። በአለም አቀፍ ደረጃ የ ሲቪዲፒቪ2 ስርጭት ያለባቸው ሀገራት ከላይ ከተጠቀሱት እርምጃዎች በተጨማሪ የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው: ከአለም አቀፍ ጉዞ ከአራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት በፊት ነዋሪዎችን እና የረዥም ጊዜ ጎብኚዎችን የአይፒቪ መጠን እንዲወስዱ ማበረታታት። እንደዚህ አይነት ክትባት የሚወስዱ ተጓዦች የፖሊዮ ክትባቱን ሁኔታ ለመመዝገብ ተገቢውን ሰነድ ማግኘታቸውን ያረጋግጡ። የፖሊዮ ቫይረስን በአፋጣኝ ለመለየት የሚደረገውን ክትትል ለማጠናከር እና ስደተኞችን፣ ተጓዦችን እና ድንበር ተሻጋሪ ህዝቦችን ለመከተብ የክልል ትብብር እና ድንበር ተሻጋሪ ቅንጅቶችን ማጠናከር። ለሁለቱም ንዑስ ምድቦች፡- የሚከተሉት መመዘኛዎች እስኪሟሉ ድረስ እነዚህን እርምጃዎች ያቆዩ: (ሀ) በሀገሪቱ ውስጥ የቪዲፒቪ 2 ስርጭት ከየትኛውም ምንጭ ሳይገኝ ቢያንስ ስድስት ወራት አለፉ፣ እና (ለ) በሁሉም የተበከሉ እና ከፍተኛ ተጋላጭነት ባላቸው አካባቢዎች ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የማጥፋት ተግባራት ሙሉ በሙሉ የሚተገበሩ ሰነዶች አሉ ፣ እንደዚህ ያሉ ሰነዶች ከሌሉ እነዚህ እርምጃዎች ግዛቱ 'ከእንግዲህ ወዲያ የማይበከል' መመዘኛዎችን እስኪያሟላ ድረስ መጠበቅ አለባቸው። የማስተላለፍ ማስረጃ ሳይኖር 12 ወራት ሲያልቅ፣ ጊዜያዊ ምክሮችን ለመተግበር የተወሰዱ እርምጃዎችን በተመለከተ ለዋና ዳይሬክተር ሪፖርት ያቅርቡ። ባለፉት 24 ወራት ውስጥ ከዚህ ቀደም በበደብሊውፒቪ1፣ ወይም በሲቪዲፒቪ የተያዙ ክልሎች እነዚህ አገሮች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው: የህብረተሰቡን በሽታ የመከላከል አቅም ለማሳደግ መደበኛ ክትባትን በአስቸኳይ ማጠናከር። በተለይም ከፍተኛ ተጋላጭነት ባላቸው ተንቀሳቃሽ እና ተጋላጭ በሆኑ ህዝቦች መካከል ያልተገኘ የ ደብሊውፒቪ1፣ እና ሲቪዲፒቪ ስርጭት አደጋን ለመቀነስ የአካባቢ ጥበቃን የመሳሰሉ ተጨማሪ ዘዴዎችን በማስተዋወቅ ወይም በማስፋት የክትትል ጥራትን ማሻሻል። ተንቀሳቃሽና ድንበር ተሻጋሪ ህዝቦችን፣ በሀገር ውስጥ ተፈናቃዮችን፣ ስደተኞችንና ሌሎች ተጋላጭ ቡድኖችን ክትባት ለመስጠት የተደረጉ ጥረቶችን ማጠናከር። የ ደብሊውፒቪ1፣ እና ሲቪዲፒቪን በፍጥነት ለመለየት እና ለአደጋ ተጋላጭ የሆኑ የሕዝብ ቡድኖችን ክትባት ለማረጋገጥ የክልል ትብብርን እና ድንበር ተሻጋሪ ቅንጅትን ማጠናከር። ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የክትትልና የክትባት እንቅስቃሴዎችን ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ በማድረግ እነዚህን እርምጃዎች ማስቀጠል። ተጨማሪ ግምት ኮሚቴው የፖሊዮ ፒኤችኢአይሲ ረጅም ጊዜ የሚቆይበትን ጊዜ እና አማራጭ እርምጃዎችን የመመርመርን አስፈላጊነት፣ የፖሊዮ አይኤችአር ገምጋሚ ኮሚቴን በመጥራት የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ቋሚ ምክሮችን ሊሰጥ በሚችልበት ሁኔታ ላይ ምክር ይሰጣል። ኮሚቴው በአሁኑ ወቅት እየተካሄደ ያለውን የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን መገምገም እና የደንቦቹ ማሻሻያ በ2024 ሊሆን እንደሚችል ጠቁሟል። ሁለቱም ደብሊውፒቪ እና ሲቪዲፒቪን ወደ ውጭ የመላክ አደጋ አሁንም ከፍተኛ በመሆኑ እና ፒኤችኢአይሲ መወገድ በዚህ በፖሊዮ ማጥፋት ወሳኝ ወቅት የተሳሳተ መልእክት ሊልክ ስለሚችል ኮሚቴው ፒኤችኢአይሲን ለማቋረጥ በጣም ገና እንደሆነ ተሰምቶታል። ኮሚቴው የአፍጋኒስታን ባለስልጣናት ለአለም አቀፍ የፖሊዮ ማጥፋት ግብ ያላቸውን ቁርጠኝነት ያደንቃል፣ እና እነዚህ ዘመቻዎች የዜሮ መጠን እና ያልተከተቡ ህጻናትን የመለየት እና ሽፋን ስለሚያሳድጉ የቤት ለቤት ዘመቻዎች በሁሉም ቦታ እንዲተገበሩ በጥብቅ ያበረታታል። ኮሚቴው የሴቶችን የክትባት አገልግሎት በመስጠት፣ የቤተሰብን ተደራሽነት በማሳደግ፣ በግንባር ቀደምት የጤና ባለሙያዎች የሴቶች ተሳትፎ እየጨመረ መምጣቱን ጠቁሟል። ከፓኪስታን የተመለሱት ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ከፍተኛ ስጋትን የሚያመለክት ሲሆን፣ የሀገሪቱ መርሃ ግብር የአደጋ መከላከያ እርምጃዎችን መተግበር እና በተቻለ መጠን ወደ ሀገር የሚመለሱ ሰዎችን ክትባት ማረጋገጥ አለበት። ኮሚቴው ከፍተኛ ጥራት ያለው የክትባት ምላሽ በአፍጋኒስታን ደቡባዊ ክልል እንዲካሄድ አሳስቧል፣ ይህም ትልቅ የፖሊዮ ወረርሽኝ ስጋትን ለመከላከል። ኰሚቴው እንደ ካራቺ እና ኩዌታ ብሎክ ባሉ አካባቢዎች በፓኪስታን ውስጥ አዲስ የደብሊውፒቪ1፣ ስርጭትን በቁም ነገር ተመልክቷል፣ እናም በመጪው ዝቅተኛ ስርጭት ወቅት ወረርሽኙን አጥብቆ ምላሽ እንዲሰጥ ጥሪ አቅርቧል፣ በተቻለ መጠን በሁለቱ የተለመዱ አገራት መካከል ምላሽ በማመሳሰል። ኮሚቴው በፓኪስታን ውስጥ ውጤታማ የፕሮግራም ባለቤትነት በማሳየታቸው የብሔራዊ እና የክልል መንግስታትን አመስግኗል። ይህ በመጪው ጊዜ ሊካሄድ በታቀደው ጠቅላላ ምርጫ መቀጠል አለበት፣ እናም የክልል ዋና ፀሃፊዎች፣ የወረዳ ኮሚሽነሮች እና ምክትል ኮሚሽነሮች ውጤታማ ሚናን መጠበቅ ወሳኝ ነው። ኮሚቴው ግብፅ በሰሜን ሲና ለተከሰተው የ ሲቪዲፒቪ2 ወረርሽኝ ውጤታማ ምላሽ እየሰጠች መሆኑን ጠቅሶ ግብፅን በጋዛ ውስጥ ያለው ጦርነት በሕዝብ ጤና ሀብቶች ላይ ጫና ሊፈጥር ቢችልም ይህ እንዲቀጥል አሳስቧል ። ኰሚቴው በሞሪታኒያ ውስጥ የ ሲቪዲፒቪ2 ምርመራ ወቅታዊነት ያሳስበዋል፣ እናም ሞሪታኒያ፣ ጊኒ እና ማሊ እንቅስቃሴዎችን እንዲያስተባብሩ እና እንዲመሳሰሉ ያሳስባል። የሚቻል ከሆነ ዚምባብዌ የአካባቢ ጥበቃን ከዋና ከተማዋ ሃራሬ ውጭ ተግባራዊ ለማድረግ ማሰብ አለባት። ከናይጄሪያ የመጣው ሲቪዲፒቪ2 ወደ ሌሎች የአፍሪካ ሀገራት፣ በመስፋፋቱ ናይጄሪያ በአፍሪካ ክልል ወረርሽኙን ለማስቆም ማዕከላዊ ሆና ቆይታለች። በናይጄሪያ ውስጥ፣ ከ2021 ጀምሮ የፕሮግራም ጥራት ጉዳዮች በተለይም በሰሜናዊ ምዕራብ የአገሪቱ ክፍል ቀጥለዋል። በናይጄሪያ የ ሲቪዲፒቪ ወረርሽኞችን ማቆም በአፍሪካ ክልል እና በአለም አቀፍ ደረጃ ወሳኝ ስኬት ይሆናል። ኮሚቴው በአገሪቱ ውስጥ ባለው አዲሱ የጤና አመራር ቁርጠኝነት የተበረታታ ሲሆን በናይጄሪያ ውስጥ በሁሉም ደረጃዎች ያሉ የፖለቲካ አመራሮች ሥር የሰደደ ችግሮችን ለመፍታት እና የፕሮግራሙን ምላሽ ጥራት ለማሻሻል መጣጣም አለባቸው:: ከቦርኖ ልምድ የተማሩት ትምህርቶች በሰሜናዊ ምዕራብ ግዛቶች ውስጥ መተግበር አለባቸው። ኮሚቴው የፖሊዮ መርሃ ግብሩ ሁሉንም የክትትል ዘርፎች ማጠናከር እንዳለበት አሳስቧል፣ በብዙ የተጐዱ ሀገሮች ውስጥ ከፍተኛ ክፍተቶች መኖራቸውን በመጥቀስ እና ለፖሊዮ ቫይረሶች ምርመራ የሚጓጓዙ ናሙናዎችን መዘግየትን በመቅረፍ የናሙና ጥራት ላይ ችግር እየፈጠሩ መሆኑን ጠቁሟል። የፖሊዮ ክትትልን ተግዳሮቶች በመጥቀስ በተለይም የክትትል ወቅታዊነት መርሃግብሩ ተጠናክሮ እንዲቀጥል፣ እና ቀጥተኛ የመለየት ዘዴዎችን በማስተዋወቅ ወቅታዊነትን ማሻሻል እንዲቀጥል ኮሚቴው ይመክራል። ደብሊውፒቪ1፣ እና ሲቪዲፒቪ ን በተመለከተ ካለው ወቅታዊ ሁኔታ እና ከተጎዱት ሀገራት የቀረቡትን ሪፖርቶች መሰረት በማድረግ፣ዋና ዳይሬክተሩ የኮሚቴውን ግምገማ ተቀብለው በታህሳስ 21 ቀን 2023 የፖሊዮ ቫይረስ ሁኔታ ደብሊውፒቪ1፣ እና ሲቪዲፒቪን በተመለከተ ፒኤችኢአይሲ ሆኖ እንደሚቀጥል ወስኗል። ዋና ዳይሬክተሩ ደብሊዩፒቪ1 ፣ ሲቪዲፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ3 የተለከፉ መንግስታት ለአለም አቀፍ ስርጭት ስጋት'፣ 'በ ሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ መንግስታት ለአለም አቀፍ መስፋፋት አደጋ' እና 'ቀደም ሲል በቫይረሱ ​​የተያዙ መንግስታት' እና 'ቀደም ሲል በቫይረሱ ​​የተያዙ መንግስታት' የሚለውን ትርጉም ለሚያሟሉ ሀገራት የኮሚቴውን ምክሮች አጽድቀዋል። ደብሊዩፒቪ1 ወይ ሲቪዲፒቪ ባለፉት 24 ወራት ውስጥ እና በአለም አቀፍ የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ስጋትን ለመቀነስ በ አይኤችአር ስር የተሰጡ ጊዜያዊ ምክሮችን ከታህሳስ 21 ቀን 2023 ጀምሮ አራዝሟል። ሲቪዲፒቪ1 ወይ ሲቪዲፒቪ3 የተለከፉ መንግስታት ለአለም አቀፍ ስርጭት ስጋት'፣ ሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ መንግስታት ለአለም አቀፍ መስፋፋት አደጋ' እና 'ቀደም ሲል በቫይረሱ ​​የተያዙ መንግስታት' እና 'ቀደም ሲል በቫይረሱ ​​የተያዙ መንግስታት' የሚለውን ትርጉም ለሚያሟሉ ሀገራት የኮሚቴውን ምክሮች አጽድቀዋል።ደብልዩፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ ባለፉት 24 ወራት ውስጥ እና በአለም አቀፍ የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ስጋትን ለመቀነስ በ አይኤችአር ስር የተሰጡ ጊዜያዊ ምክሮችን ከታህሳስ 21 ቀን 2023 ጀምሮ አራዝሟል።

Statement following the Thirty-seventh Meeting of the IHR Emergency Committee for Polio The thirty-seventh meeting of the Emergency Committee under the International Health Regulations (2005) (IHR) on the international spread of poliovirus was convened by the WHO Director-General on 12 December 2023 with Committee members and advisers meeting face to face, and via video conference with affected countries, supported by the WHO Secretariat. The Emergency Committee reviewed the data on wild poliovirus (WPV1) and circulating vaccine derived polioviruses (cVDPV) in the context of the global target of eradication of WPV and cessation of outbreaks of cVDPV2. Technical updates were received about the situation in the following countries: Afghanistan, Egypt, Guinea, Mauritania, Nigeria, Pakistan and Zimbabwe. Wild poliovirus: There have been four new cases of WPV1 in Pakistan since the last meeting, bringing the total to six in 2023. Furthermore, there has been a large increase in environmental detections, with 60 positive samples found in the three months from September to November, bringing the total in 2023 to 82. After a period of non-detection, new transmission is occurring in the Quetta Block in Balochistan, in Karachi in Sindh, Islamabad / Rawalpindi and in Peshawar in Khyber Pakhtunkhwa (KP) province. Although implementation of a polio action plan in southern KP has resulted in 160,000 more children being vaccinated, the context remains challenging: political instability, insecurity in some areas, with front line workers requiring police patrols to accompany them, and vaccination boycotts where communities make demands for other services in exchange for allowing polio vaccination. The programme continues to miss a significant number of children in Pakistan. Since the last meeting, there have been no new WPV1 cases reported from Afghanistan, where the total number of cases remains six, all from Nangarhar province. However, there have been 46 WPV1 positive environmental samples to date in 2023, mostly from the endemic East Region (Nangarhar and Kunar provinces), but recently also in environmental samples from Kabul, Kandahar, Zabul and Balkh provinces. This indicates spread of WPV1 from the endemic zones of Afghanistan (East Region) and Pakistan (South KP) and is a reversal of recent progress. The programme is implementing high quality campaigns and reaching more children than ever before, but the quality will have to be increased further and sustained. Any setback in Afghanistan poses a risk to the programme in Pakistan due to high population movement. Afghanistan continues to implement an intense campaign schedule, focusing on improving quality in the endemic zone and timely response to WPV1 detections elsewhere in the country. Quality improvement interventions in the East Region include microplan validation, enhancing engagement of female vaccinators, social mobilizers and monitors, intensified and well-supervised trainings of the polio health workers, intensified monitoring, using polio campaign microplans to accelerate routine immunization and expanding the campaign-target age group up to 10 years in the areas that were inaccessible prior to 2021. While the campaign-quality in the East Region has improved in 2023, there are continued challenges in the South Region where almost 200,000 children remain unreached during the campaigns and quality is sub-optimal as indicated by the lot quality assurance sampling (LQAS). The recent major increase in the number of Afghan returnees from Pakistan has compounded the humanitarian challenges in Afghanistan. The country received close to 0.3 million Afghan returnees from mid-September to mid-November and the expected total number of returnees is 1.7 million. This massive population movement significantly increases the risk of cross-border poliovirus spread as well as spread within the two countries. The polio programme in Afghanistan has activated a contingency plan and deployed additional teams and supervisors in critical areas and routes to vaccinate the children in the returnee populations. Close coordination is being maintained with UNHCR and IOM for vaccination at their centres and for information sharing. Districts with significant influx of returnees will be included in the upcoming polio vaccination campaigns. It has now been more than 15 months since the WPV1 detection in south-eastern Africa, with the last case having onset of paralysis on 10 August 2022 in Mozambique, and it has been two years since the single case was detected in Malawi. The Committee noted that the GPEI carried out independent outbreak response assessments (OBRA’s) in Mozambique and Malawi in November 2023. In Mozambique, there are promising signs that the transmission of imported WPV1 in Mozambique has stopped. However, a full 12 months of finalized surveillance data was not yet available. In Malawi, the OBRA team concluded that the WPV1 transmission in Malawi has most likely stopped. However, the WPV1 outbreak will only be considered as closed once a similar conclusion is reached for Mozambique. Formal closure of the outbreak will be by the WHO Regional office following endorsement of the Regional Certification Commission. Circulating vaccine derived poliovirus (cVDPV): The number of cVDPV2 cases is declining and the geographic concentration is more focused, with a modest reduction in the number of infected provinces and districts. In 2023 to date, there have been 374 cases confirmed with cVDPV, of which 265 are cVDPV2 and 109 are cVDPV1. Of these 374 cases, 191 (51%) have occurred in the DR Congo. Globally 72% of cases are in the four most consequential geographies (eastern DR Congo, northern Nigeria, northern Yemen and Somalia). There are also decreasing numbers of new and circulating emergence groups. Despite the ongoing decline in the number of cVDPV2 cases and the number of lineages circulating, the risk of international spread of cVDPV2 remains high. Evidence of this includes the high transmission in DR Congo with recent spread of cVDPV2 to Tanzania, and new emergences in Zimbabwe and Egypt, and re-infection of Guinea and Mauritania. Zimbabwe itself has never used the vaccine, so the detection indicates an importation of PV2 from an unknown source. The Committee noted that in the African Region, which now uses novel OPV2 exclusively, there have been a total of 10 new cVDPV2 emergences detected that have emerged from novel OPV2 use, while there has been one such emergence identified in Egypt in the Eastern Mediterranean Region. The detection of nOPV2-derived VDPV2 strains is an expected finding with increased nOPV2 use. The vaccine nOPV2 continues to demonstrate significantly higher genetic stability and substantially lower likelihood of reversion to neurovirulence relative to Sabin OPV2. Since first use in March 2021, approximately 821 million doses of nOPV2 have been administered in the African Region. It is estimated that the 10 emergences from AFR represent an 82% lower risk of emergence by nOPV2 than Sabin OPV2 in the African Region. Overall, there has been a trend toward fewer but bigger campaigns. An OPV supply disruption contributed to reduction in campaign activity in the first quarter of 2023 but supply is now sufficient. Timeliness of response is a challenge; over the past 18 months, only 29% of campaigns met the target of implementing the first campaign within 28 days of outbreak confirmation. The emergence and ongoing transmission of cVDPV1 in Madagascar, DR Congo and Mozambique is of concern as it highlights gaps in population immunity to type 1 polioviruses including WPV1 in the sub-region. Of the 426 children reported in 2023 with paralysis due to cVDPV, over a quarter are confirmed due to type 1. Furthermore, this gap in population immunity poses a major risk for WPV1 importation and further spread, putting the global eradication target at risk. The Committee noted that much of the risk for cVDPV outbreaks can be linked to a combination of inaccessibility, insecurity, a high concentration of zero dose children and population displacement. These factors are most evident in northern Yemen, northern Nigeria, south central Somalia and eastern Democratic Republic of the Congo, but also in northern Mozambique, Burkino Faso and Mali. The instability in West Africa and the Sahel region, most recently in Niger was especially concerning, as the risk of polio program disruption was particularly high. Conclusion: The Committee unanimously agreed that the risk of international spread of poliovirus still remains a Public Health Emergency of International Concern (PHEIC) and recommended its extension and that of the Temporary Recommendations for a further three months. The Committee considered the following factors in reaching this conclusion: Ongoing risk of WPV1 international spread: Based on the following factors, the risk of international spread of WPV1 remains: re-infection of epidemiologically critical areas and historical reservoirs like Karachi and the Quetta Block in Pakistan and Kandahar in Afghanistan represents a significant risk to the gains made during the last 18 months; the actual spread of WPV1 lineages seen predominantly in Afghanistan in 2022 now being detected in Pakistan in 2023; high-risk mobile populations in Pakistan represent a specific risk of international spread to Afghanistan in particular, compounded by the large number of returnees from Pakistan into various parts of Afghanistan; the large pool of unvaccinated ‘zero dose’ children in southern Afghanistan constitutes a major risk; some areas of Afghanistan still only allow site to site or mosque to mosque immunization response, which has been shown to be less effective than the house to house modality; although it is likely transmission of WPV1 has been interrupted in Malawi and Mozambique, the route from Pakistan to Africa remains unknown; pockets of insecurity in the remaining endemic transmission zones. Ongoing risk of cVDPV international spread: Based on the following factors, the risk of international spread of cVDPV2 appears to remain high: the outbreak of cVDPV1 in and ongoing high transmission of cVDPV2 in eastern Democratic Republic of the Congo and cVDPV2 in north-western Nigeria, which have caused international spread to neighboring countries; ongoing cross border spread including into newly infected countries such as Zimbabwe, and re-infection of Egypt due to local emergence and Mauritania and Guinea by importation; the long distance spread by air travel of cVDPV2 between Israel, the United Kingdom and the USA; the ever-widening gap in population intestinal mucosal immunity in young children since the withdrawal of OPV2 in 2016 and consequently high concentration of zero dose children in certain areas; insecurity in those areas that are the source of cVDPV transmission. Contributing factors include: Weak routine immunization: Many countries have weak immunization systems that can be further impacted by humanitarian emergencies including conflict and protracted complex emergencies. This poses a growing risk, leaving populations in these fragile states vulnerable to polio outbreaks. Lack of access: Inaccessibility continues to be a major risk, particularly in northern Yemen and Somalia which have sizable populations that have been unreached with polio vaccine for extended periods of more than a year. Risk categories The Committee provided the Director-General with the following advice aimed at reducing the risk of international spread of WPV1 and cVDPVs, based on the risk stratification as follows: States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3. States infected with cVDPV2, with or without evidence of local transmission. States previously infected by WPV1 or cVDPV within the last 24 months. Criteria to assess States as no longer infected by WPV1 or cVDPV: Poliovirus Case: 12 months after the onset date of the most recent case PLUS one month to account for case detection, investigation, laboratory testing and reporting period OR when all reported AFP cases with onset within 12 months of last case have been tested for polio and excluded for WPV1 or cVDPV, and environmental or other samples collected within 12 months of the last case have also tested negative, whichever is the longer. Environmental or other isolation of WPV1 or cVDPV (no poliovirus case): 12 months after collection of the most recent positive environmental or other sample (such as from a healthy child) PLUS one month to account for the laboratory testing and reporting period. These criteria may be varied for the endemic countries, where more rigorous assessment is needed in reference to surveillance gaps. Once a country meets these criteria as no longer infected, the country will be remain on a ‘watch list’ for a further 12 months for a period of heightened monitoring. After this period, the country will no longer be subject to Temporary Recommendations. TEMPORARY RECOMMENDATIONS States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3 with potential risk of international spread These countries should: Officially declare, if not already done, at the level of head of state or government, that the interruption of poliovirus transmission is a national public health emergency and implement all required measures to support polio eradication; where such declaration has already been made, this emergency status should be maintained as long as the response is required. Ensure that all residents and long­term visitors (> four weeks) of all ages, receive a dose of bivalent oral poliovirus vaccine (bOPV) or inactivated poliovirus vaccine (IPV) between four weeks and 12 months prior to international travel. Ensure that those undertaking urgent travel (within four weeks), who have not received a dose of bOPV or IPV in the previous four weeks to 12 months, receive a dose of polio vaccine at least by the time of departure as this will still provide benefit, particularly for frequent travelers. Ensure that such travelers are provided with an International Certificate of Vaccination or Prophylaxis in the form specified in Annex 6 of the IHR to record their polio vaccination and serve as proof of vaccination. Restrict at the point of departure the international travel of any resident lacking documentation of appropriate polio vaccination These recommendations apply to international travelers from all points of departure, irrespective of the means of conveyance (road, air and / or sea). Further intensify cross­border efforts by significantly improving coordination at the national, regional and local levels to substantially increase vaccination coverage of travelers crossing the border and of high risk cross­border populations. Improved coordination of cross­border efforts should include closer supervision and monitoring of the quality of vaccination at border transit points, as well as tracking of the proportion of travelers that are identified as unvaccinated after they have crossed the border. Further intensify efforts to increase routine immunization coverage, including sharing coverage data, as high routine immunization coverage is an essential element of the polio eradication strategy, particularly as the world moves closer to eradication. Countries which have not yet introduced IPV2 into their schedules should urgently implement this. Once available, countries should also consider introducing the hexavalent vaccine now approved by Gavi. Maintain these measures until the following criteria have been met: (i) at least six months have passed without new infections and (ii) there is documentation of full application of high quality eradication activities in all infected and high risk areas; in the absence of such documentation these measures should be maintained until the state meets the above assessment criteria for being no longer infected. Provide to the Director-General a regular report on the implementation of the Temporary Recommendations on international travel. States infected with cVDPV2, with or without evidence of local transmission: States that have had an importation of cVDPV2 but without evidence of local transmission should: Officially declare, if not already done, at the level of head of state or government, that the prevention or interruption of poliovirus transmission is a national public health emergency Undertake urgent and intensive investigations to determine if there has been local transmission of the imported cVDPV2 Noting the existence of a separate mechanism for responding to type 2 poliovirus infections, consider requesting vaccines from the global novel OPV2 stockpile. Further intensify efforts to increase routine immunization coverage, including sharing coverage data, as high routine immunization coverage is an essential element of the polio eradication strategy, particularly as the world moves closer to eradication. Countries which have not yet introduced IPV2 into their schedules should urgently implement this. Once available, countries should also consider introducing the hexavalent vaccine now approved by Gavi Intensify national and international surveillance regional cooperation and cross­border coordination to enhance surveillance for prompt detection of poliovirus. States with local transmission of cVDPV2, with risk of international spread should in addition to the above measures should: Encourage residents and long­term visitors to receive a dose of IPV four weeks to 12 months prior to international travel. Ensure that travelers who receive such vaccination have access to an appropriate document to record their polio vaccination status. Intensify regional cooperation and cross­border coordination to enhance surveillance for prompt detection of poliovirus, and vaccinate refugees, travelers and cross­border populations. For both sub-categories: Maintain these measures until the following criteria have been met: (i) at least six months have passed without the detection of circulation of VDPV2 in the country from any source, and (ii) there is documentation of full application of high quality eradication activities in all infected and high risk areas; in the absence of such documentation these measures should be maintained until the state meets the criteria of a ‘state no longer infected’. At the end of 12 months without evidence of transmission, provide a report to the Director-General on measures taken to implement the Temporary Recommendations. States previously infected by WPV1 or cVDPV within the last 24 months These countries should: Urgently strengthen routine immunization to boost population immunity. Enhance surveillance quality, including considering introducing or expanding supplementary methods such as environmental surveillance, to reduce the risk of undetected WPV1 and cVDPV transmission, particularly among high-risk mobile and vulnerable populations. Intensify efforts to ensure vaccination of mobile and cross­border populations, Internally Displaced Persons, refugees and other vulnerable groups. Enhance regional cooperation and cross border coordination to ensure prompt detection of WPV1 and cVDPV, and vaccination of high-risk population groups. Maintain these measures with documentation of full application of high-quality surveillance and vaccination activities. Additional considerations The Committee recognizes the concerns regarding the lengthy duration of the polio PHEIC and the importance of exploring alternative measures, including convening a polio IHR Review Committee to advise the WHO Director-General on the possible issuance of standing recommendations. The Committee noted the current review of the International Health Regulations taking place and that amendments to the Regulations were possible in 2024. The Committee felt it was still too early to discontinue the PHEIC as the risk of exportation of both WPV and cVDPVs remains significant and the removal of the PHEIC may send the wrong message at this critical juncture in polio eradication. The Committee appreciates the commitment of the Afghan authorities to the global goal of polio eradication, and strongly encourages house to house campaigns be implemented wherever feasible as these campaigns enhance identification and coverage of zero dose and under-immunized children. The Committee noted and strongly supported the ongoing use of female vaccinators, enhancing access to households, with female participation as front line health workers increasing. The large number of returnees from Pakistan represents a significant risk of poliovirus spread, and the country programme needs to put in place risk mitigation measures and ensure vaccination of returning populations to the best possible extent. The committee urges a high-quality vaccination response take place immediately in the Southern Region of Afghanistan, to mitigate the risk of a large polio outbreak. The Committee noted with concern the new transmission of WPV1 in Pakistan in areas such as Karachi and the Quetta Block, and calls for an aggressive outbreak response in the coming low transmission season, with a response synchronized between the two endemic countries to the maximum extent possible. The Committee commended the national and provincial governments for demonstrating effective programme ownership in Pakistan. This must continue in the upcoming time of planned general elections, and maintenance of the effective roles of provincial chief secretaries, district commissioners and deputy commissioners is critical. The Committee noted that Egypt is responding effectively to the cVDPV2 outbreak in North Sinai and urges Egypt to ensure this is maintained despite the effect of the war in Gaza which could put pressure on public health resources. The Committee is concerned about the timeliness of detection of cVDPV2 in Mauritania, and urges Mauritania, Guinea and Mali to coordinate and synchronize activities. Zimbabwe should consider implementing environmental surveillance outside of the capital city Harare if feasible. Nigeria remains central to stopping outbreaks in the African Region, as cVDPV2 from Nigeria has spread to many other African countries. Within Nigeria, programme quality issues have persisted since 2021, especially in the north-western part of the country. Stopping cVDPV outbreaks in Nigeria will be critical to success in the African Region and globally. The Committee is encouraged by the commitment of the new health leadership in the country and noted that political leadership at all levels in Nigeria must be aligned to address the chronic issues and improve the programme response quality. Lessons learnt from the Borno experience should be applied in the north-western states. The Committee urged the polio program to strengthen all aspects of surveillance, noting that significant gaps remain in many affected countries, and to continue to address delays in specimens being transported for testing for polioviruses, leading to problems with specimen quality. Noting the challenges of polio surveillance particularly the timeliness of detection, the Committee recommends that the programme continues to strengthen and improve timeliness including by introducing direct detection methods. Based on the current situation regarding WPV1 and cVDPVs, and the reports provided by affected countries, the Director-General accepted the Committee’s assessment and on 21 December 2023 determined that the poliovirus situation continues to constitute a PHEIC with respect to WPV1 and cVDPV. The Director-General endorsed the Committee’s recommendations for countries meeting the definition for ‘States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3 with potential risk for international spread’, ‘States infected with cVDPV2 with potential risk for international spread’ and for ‘States previously infected by WPV1 or cVDPV within the last 24 months’ and extended the Temporary Recommendations under the IHR to reduce the risk of the international spread of poliovirus, effective 21 December 2023.

Bayanan da suka biyo bayan ganawa ta talatin da bakwai na kwamitin agajin gaggawa game da Polio na IHR Ganawar ta talatin da bakwai na kwamitin agajin gaggawa karkashin dokokin kiwon lafiya na duniya (2005) (IHR) dangane da yaɗuwar cutar polio a duniya ya samu gabatarwa daga Babban Daraktan WHO a 12 ga watan Disamba 2023 tare da ‘yan kwamitin da kuma masu bayar da shawara inda suka gana fuska da fuska, kuma ta hanyar taron bidiyo da ƙasashen da suka samu cutar, wanda ya samu tallafin sakateriyar WHO. Kwamitin agajin gaggawar yayi bitar bayanai game da kwayar cutar polio (WPV1) da kuma rarraba maganin riga kafin kwayar cutar (cVDPV) a tsarin shirin kawar da WPV da kuma karewar annobar cVDPV2. An samu bayanan yanayin fasaha daga waɗannan ƙasashen: Afganistan, Egypt, Guinea, Mauritania, Nigeria, Pakistan da kuma Zimbabwe. Kwayar cutar polio Wild: Ansamu sabuwar barkewar cutar WPV1 har sau hudu a Pakistan tun a wancan taron, wanda jimillar ta kasance shida a 2023. Har iyau, an samu Kari sosai a binciken mahalli, wanda aka samu cutar sau 60 da cikin watanni uku daga Satumba zuwa Nuwamba, wanda jimillar ta zamo 82 a 2023. Bayan wani lokaci da babu binciken, an samu sabuwar bullar cutar a Quetta Block a Balochistan, a Karachi dake Sind, Islamabad/Rawalpindi da Peshawar dake Khyber Pakhtunkhwa dake yankin (KP). Duk da cewa aiwatar da tsarin ɗaukar mataki akan polio a kudancin KP ya haifar da sakamakon yiwa yara 160,000 da fiye riga kafi, tsarin dai ya cigaba da samun ƙalubale: rashin daidaiton siyasa, rashin tsaro a wasu wuraren, da kuma ma’aikata da suke buƙatar jami’an tsaro suyi musu rakiya, da kuma bijirewa rigakafin inda al’umma suke buƙatarsai anyi musa wani abu kafin su bari ayi rigakafin polio. Shirin ya cigaba da rasa da yawan yara a Pakistan. Tun wancan taron na ƙarshe, ba’a sake samun rahoton WPV1 ba daga Afganistan, inda gaba ɗaya yawan cutar ya kasance guda shida, duk daga yankin Nangarhar. Duk da haka, da akwai samfirin WPV1 guda 46 da aka samu a mahallin izuwa yau 2023, yawanci daga yankin Gabas na annobar(yankin Nangarhar da Kunar), amma a kwanannan daga samfirin mahallin daga yankin Kabul, Kandahar, Zabul da Balk. Wannan ya nuna yaɗuwar WPV1 daga wuraren annoba na Afganistan (Yankinn Gabas) da Pakistan (Kudancin KP) kuma shi ne dawowar cigaba. Shirin yana aiwatar da yaƙi mai inganci da kuma isa ga yara da yawa fiye da da, amma za’a kara ingancin sannan a tabbatar da shi. Ko yaya aka samu matsala a Afganistan zata janyo haɗari ga shirin a Pakistan saboda yawan mutane. Afganistan ta cigaba da aiwatar da tsarin yaƙin, inda suka maida hankali ga inganta mahallin da suke da annobar da kuma ɗaukar mataki lokaci zuwa lokaci akan gano WPV1 a wani wajen daban a ƙasar. Matakin bunƙasa ingancin a yanking abas ya haɗa da sahalle karamin shiri, bunƙasa sanya mata masu bada riga kafin, masu tafiyarwa da lura da al’umma, kara yawan bayar da horo ga ma’aikatan bayar da riga kafin, kara lura, amfani da karamin tsarin yaƙin polio domin bunƙasa aikin bayar da riga kafi da kuma faɗaɗa mutanen da akewa yaƙin har izuwa ‘yan shekaru 10 a wuraren da ba’a iya zuwa a shekarar 2021. Yayin da ingancin yaƙin ya karu a yankin gabas din a 2023, an cigaba da samun ƙalubale a yankin kudu inda kusan yara 200,000 suka gaza samuwa yayin yaƙin da ingancin a sub-optimal kamar yadda lost quality assurance (LQAS) suka bayyana. Babban ƙarin da aka samu nan kusa na mutanen Afgan da suka dawo daga Pakistan ya dada ƙalubale ga masu kai agaji a Afganistan. Ƙasar ta karbi mutane masu dawowa daga Afghankusan miliyan 0.3 daga tsakiyar Satumba zuwa tsakiyar Nuwamba kuma mutanen da suka dawo din ana zaton za su kai miliyan 1.7. Wannan yawan mutanen da suke tafiya ya haddasa Karin haɗarin yaɗuwar poliovirus tsakanin ƙasashe tare kuma da tsakanin ƙasashen biyu. Shirin polio a Afganistan ya samar da tsari mai kyau kuma ya aika da Karin ƙungiyoyi da masu dubawa a wajen da cutar tafi tsanani da kuma hanyoyin yiwa yara riga kafi wajen mutanen da suke dawowa. Ana tabbatar da tsarawa tare da UNHCR da kuma IOM domin yin riga kafi a santocinsu don kuma bayar da bayanai. Za’a sanya Kananan hukumomi da suke da cikar masu dawowa a cikin shirin yaƙin riga kafi mai zuwa. Ankai fiye da watanni 15 tun da aka fara gano WPV1 a kudu maso gabashin Afrika, tare da cutar ta karon ƙarshe dake da mutuwar barin jiki a 10 ga Agusta 2022 a Mozambique, sannan yafi shekara biyu da aka gano cutar guda ɗaya a Malawi. Kwamitin sun gano cewar GPEI sunyi wani gwajin sa kai na ɗaukar matakin gaggawa ta annoba (OBRA) a Mozambique da Malawi a Nuwamba 2023. A Mozambique, da akwai wasu alamomi dake nun cewa yaɗuwar WPV1 a Mozambique ya tsaya. Duk da haka, babu cikakken binciken bayanai na watanni 12. A Malawi, ƙungiyar OBRA sun tabbatar da cewa yaɗuwar WPV1 a Malawi ta tsaya. Duk da haka, za’a iya ɗaukar barkewar cutar WPV1 tazo ƙarshe ne kadai da zarar an samu irin wannan hukuncin a Mozambique. Matakin rufewar na ƙarshen zai kasance daga ofishin yanki na WHO bayan samun takardar shaidar tabbatarwa . Rarraba maganin riga kafi na poliovirus (Cvdpv):Yawan cutar Cvdpv2 yana raguwa kuma anfi mayar da hankali akan yankin kasa, inda aka samu raguwa a yawan unguwanni da kananan hukmomi da suka kamu da cutar. A 2023 zuwa yau, an samu tabbatar cutar cvdpv guda 374, inda guda 265 suka kasance cvdpv2 sannan 109 suka zamo cvdpv1. A cikin waɗannan cutar 374, 191(51%) ta faru ne a DR Congo. A duniya baki ɗaya 72% sun kasance a yankunan (gabashin DR Congo, arewacin Najeriya, arewacin Yemen da kuma Somaliya). Sannan an samu raguwar ƙungiyoyin kai agajin gaggawa sababbi da masu tasowa. Duk da raguwar da ake samu ta yawan cutar cvdpv2 da kuma yawan gadon da yake zagayawa, haɗarin yaɗuwar cutar cvdpv2 yana da yawa. Shaida akan wannan ya ƙunshi yawan yaɗuwa a DR Congo da kuma sabuwar yaɗuwar da aka samu nan kusa na cvdpv2 zuwa Tanzania, da kuma wanda aka samu na gaggawa a Zimbabwe da Egypt, da kuma sake samun cutar a Guinea da Mauritania. Zimbabwe ma ba su taba amfani da maganin riga kafin ba, don haka angano shigowar cutar PV2 daga wani guri da ba’a sani ba. Kwamitin sun lura da cewa a yankin Afrika, wanda a yanzu suke amfani da novel OPV2 gaba ɗaya, an sami sabuwar bullar cutar cVDPV2 har guda 10 na gaggawa da aka gano wanda aka samu daga amfani da novel OPV2, yayin da aka samu ciwon sau ɗaya a Egypt a yankin East Mediterranean. Gano nOPV2-da aka samo VDPV2 strains bayanai ne da ake zato ne da Karin amfanin nOPV2. Allurar riga kafin nOPV2 na cigaba da da nuna significantly higher genetic stability da kuma ƙarancin yiwuwar dawowar neurovirulence relative to Sabin OPV2. Tun amfani da shi na farko a Mayu 2021, kusan nopv2 guda miliyan 821 aka yi amfani da shi a Afrika. Anyi ƙiyasin cewa samun cutar sau 10 daga AFR yana wakiltar 82% na ƙarancin haɗarin cutar daga nOPV2 fiye da sabin OPV2 a Yankin Afirka. Gaba ɗaya, da akwai yayi game gangami kadan amma masu girma. Samarwa da rarraba OPV na taimakawa wajen rage ayyukan gangami a farkon kwata na 2023 amma yanzu samarwar ta wadatar. Ɗaukar mataki akan lokaci abune mai ƙalubale; fiye da watanni 18, 29% na gangamin ne kawai suka isa wauraren da ake so da za’a aiwatar da gangami na farko a cikin kwana 28 na tabbatar da barkewar cutar. Ɓarkewa tare da yaɗuwar cVDPV1 a Madagaskar, DR Congo da Mozambique abun damuwa ne saboda tana kawo raguwar garjuwar jikin mutane zuwa ga kwayar cutar polio iri na 1 wanda ya haɗa da WPV1 a wani ɓangare na yankin. Daga cikin yara 426 da aka bada rahoto sun samun mutuwar barin jiki dalilin cvdpv a 2023, fiye da kwata an tabbar da cewa dalilin iri 1 na. Kari akan haka, wannan tazarar a garkuwar jikin mutane tana samar da babban haɗarin shigo da WPV1 da cigaba da yada ta, da sanya kawar da cutar a duniya cikin rudani. Kwamitin sun bayyana cewar yawancin haɗarin barkewar cvdpv yana da alaƙa ne da haɗakar rashin samu, rashin tsaro, da kuma yawan mutane da yara da ba su da magani sam. Waɗannan dalilan sun fi yawa a arewacin Yemen,arewacin Nijeriya, south central Somaliya da eastern DR of Congo, sannan kuma da arewacin Mozambique, Burkina Faso da Mali. Rashin daidaito a yammacin Afrika da yankin Sahel, kamar kwanannan a Nijar abun damuwa ne, yayin da haɗarin lalacewar gangamin polio yake kara yawa. Ƙarshe: Kwamitin gaba ɗaya sun amince cewar haɗarin yaɗuwar kwayar cutar polio a duniya har yanzu yana cigaba da zama kiwon lafiya na gaggawa abun damuwa a duniya (PHEIC) kuma sun bada shawarar faɗaɗa shi da kuma shawarar wucin gadi na Karin wata uku . Kwamitin sun zauki waɗannan dalilan wajen isa ga ƙarshen: Haɗarin da yake faruwa na yaɗuwar WPV1 a duniya: Dangane da wannan dalilan, yaɗuwar WPV1 a duniya ta cigaba: Sake yaɗuwar wuraren annobar mafi girma da kuma ma’adanar tarihi kamar Karachi da Quetta Block a Pakistan da Kandahar dake Afghanistan suna wakiltar mafi yawan haɗari wajen ribar da aka samu a watanni 18 da suka wauce.; An samu Watsuwar cutar WPV1 yawanci a Afghanistan a 2022 wanda yanzu aka samu a Pakistan a 2023.; Yawan haɗarin mutanen da suke yawo a Pakistan suna wakiltar wani ɓangare na haɗarin yaɗuwar cutar tsakanin ƙasashe zuwa Afghanistan musamman, wanda ya haɗa da yawa daga masu dawowa daga Pakistan zuwa ɓangarori da dama na Afghanistan.; Yawan yaran da ba’ayi musu riga kafi da magani ko ɗaya bas a kudancin Afghanistan suna tare da mafi yawan haɗarin; Wasu wuraren a Afghanistan har yanzu suna barin rigakafinne kadai a tsakanin bangar zuwa ɓangare ko masallaci zuwa masallaci, wanda amfaninsa ya zamto kadan akan zuwa gida gida.; Duk da cewar an samu dakile yaɗuwar cutar WPV1 a Malawi da Mozambique, har yanzu ba’a san hanyar Afrika zuwa Pakistan ba; Rashin tsaro a ragowar yankunan da ake da yaɗuwar annaobar. Cigaba da haɗarin yaɗuwar cvdpv a duniya: Dangane da waɗannan dalilan, yaɗuwar cvdpv2 ta cigaba da yaɗuwa aduniya: Barkewar cutar cvdpv1 a ciki da kuma cigaba da yaɗuwar cvdpv2 a gabashin Democratic Republic of Congo da cvdpv2 a arewa maso yammacin Najeriya, wanda ya janyo yaɗuwar cutar a duniya da kuma ƙasashen da suke makwabtaka da su; Cigaba da samun yaɗuwar a tsakanin ƙasashe ya haɗa da sababbin ƙasashen da suke makotaka ne kawai kamar Zimbabwe, da sake samun cutar a Egypt saboda sake barkewar a cikin gida da Mauritaniya da Guinea ta hanyar shigo da ita; Da kuma yaɗuwar daga guri mai nisa ta sifirin svdpv2 ta jirgin sama tsakanin Isra’ila, Ingila da USA; Tazara mafi girma ta garkuwar jikin yara na majinar hanji tun lakocin da aka janye OPV2 a 2016 da kuma wasu wuraren da yara basa samun riga kafi sam; Rashin tsaro da ya zama sanadin yaɗuwar cvdpv. Dalilan da suka taimaka sun ƙunshi: Raunin yin riga kafi : ƙasashe da dama suna da raunin hanyoyin yin riga kafi wanda zai iya yin tasiri ga agajin gaggawa na kai tallafi wanda da ya haɗa da agajin yaƙi da kuma sauran abubuwa na gaggawa masu wuya. Wannan yana kara yawan haɗarin, wanda yake sanya mutanen dake yanayin gazawa cikin haɗarin kamuwa da cutar polio. Rashin samun isa: rashin samun isa yana cigaba da zama babban haɗari, musamman a arewacin Yemen da Somalia wanda suke da yawan mutane madaidaici da aka kasa isa garesu da maganin riga kafi a tsahon lokaci fiye da shekara ɗaya. Raben raben haɗarin Kwamitin ya bawa Babban Daraktan waɗannan shawarwari don rage haɗarin yaɗuwar cutar WPV1 da cvdpv a duniya, dangane da tsarin haɗarin kamar haka: Jahohin da suka kamu da WPV1, CVDPV1 ko CVDPV3. Jahohin da suka kamu da CVDPV2, tare da ko batare da shaidar yaɗuwa ta cikin gida ba. Jahohin da suka kamu da WPV1 ko CVDPV a baya a cikin watanni 24 da suka gabata. Sharuɗɗan don tattance jahohi wanda ba su da cutar WPV1 ko CVDPV: Cutar polio: watanni 12 bayan ranar faruwar yawancin bullar cutar hadi da wata ɗaya da tabbatar da samun cutar, bincike, gwaji a dakin gwaje gwaje da kuma lokacin sanarwa KO lokacin da dukkan cutar ta AFP da ta faru a tsakanin watanni 12 daga samun cutar ƙarshe suka sami gwajin cutar polio sannan aka ware su don WPV1 DA CVDPV, da mahalli ko sauran samfirin a tsakanin watanni 12 na samuwar cutar ƙarshe suka sami gwajin ya nuna babu cutar, wanda dai duk yafi dadewa. Mahalli ko sauran kangewar WPV1 ko CVDPV(ba kwayar cutar polio): watanni 12 bayan karɓar samfiri na kurkusa na mahalli ko wasu daban(kamar daga lafiyayyen yaro) hadi da wata ɗaya don shigar da bayanan gwajin dakin gwaje gwaje da kuma lokacin kawo bayanan. Wannan tsarin zai iya canjawa ga ƙasashen dake da annobar, inda ake da buƙatar gwaji da dama domin binciken tazara. Da zarar kasa ta shiga cikin wannan tsarin na rashin cutar kwata kwata, za’a sanya ƙasar a jerin sanya ido na Karin watanni 12 na tsayin lokacin lura. Bayan wannan lokacin, ƙasar zata fita daga matakin bayar da shawara na wucin gadi. BAYAR DA SHAWARA NA WUCIN GADI Jahohin da suka kamu da WPV1, CVDPV1 ko CDVPV3 da suke da haɗarin yadawa a duniya Waɗannan ƙasashen ya kamata suyi: Su bayyana musamman, idan ba su riga sunyi ba, a matakin shugaban jiha ko gwamnati, cewar kutse ga yada cutar polio kiwon lafiyar al’umma ne na gaggawa da kuma sanya dukkan matakan da suka dace domin taimkawa wajen kawar da cutar polio a inda aka riga aka bayyana, wannan matsayin gaggawar za’a cigaba da tabbatar da shi ne matukar ana da buƙatar matakin. A tabbatar da cewa dukkan mazauna garin da kuma baki masu dogon zango(sati hudu) masu kowanne irin shekaru, sun karbi maganin riga kafin cutar poilio na digawa a baki (BOPV) ko inactivated poliovirus vaccine(IPV) tsakanin satika hudu da kuma watanni 12 kafin ayi tafiya wata ƙasar. A tabbatar da cewa waɗanda suke da tafiya ta gaggawa(a tsakanin satika hudu), wanda ba su karbi BOPV ko IPV a satika hudu zuwa zuwa watanni 12 da suka wuce ba, da su karbi riga kafin polio a kalla a lokacin da za su tafi saboda hakan dai zai yi amfani, musamman ga masu yawan yin tafiye tafiye. A tabbatar da cewa waɗannan matafiyan suna da takardar shaidar riga kafi ta duniya ko Prophylaxis a takardar ya nuna Annex 6 na IHR don adana bayanan riga kafin poilio da kuma zama shaida na yin riga kafin. A hana yayin tafiya duk wani mazaunin ƙasar da bashi da takardar shaida ta yin riga kafin polio zuwa wata ƙasar. Waɗannan shawarwari sun shafi duk wani matafiyi da zaije wata kasa daga dukkan wurin tafiyarsa, kuma ko da wacce zaiyi tafiyar(titi, jirgin sama da /ko ta cikin ruwa). A kara himma game da iyakar kasa da ksa ta hanyar bunƙasa tsare-tsare a matakan kasa, yanki da kuma cikin gida domin kara yawan isarda riga kafin matafiya da suke tsallaka iyakokin kasa da kuma wanda suke iyakar ƙasar da take da haɗari mai yawa na mutane. Bunƙasa himmar tsare-tsaren iyakokin zai haɗa da bincike da lura da ingancin riga kafin a wuraren yada zango na iyakar kasa, har da bibiyar yawan matafiyan da aka bayyanasu a matsayin wanda ba suyi riga kafi ba bayan sun tsallake iyakar ƙasar. kawar da cutar polio, musamman yayin da duniya take gab da kawar da A kara bunƙasa himmar don kara yawan zagayen aikin bada riga kafi, wanda ya haɗa da rarraba bayanan inda aka isa, domin yawan zagayen bayarda riga kafin abune mai mahimmanci a dabarun cutar. yanzu Ƙasashen da har ba su gabatar da IPV2 cikin tsare-tsarensu suyi gaggawar aiwatar da hakan. Da zarar an samar, ƙasashen suyi tunanin gabatar damaganin riga kafi na hexavalent wanda a yanzu Gavi ta sahalle shi. A cigaba da tabbatar da wannan matakin har sai an cimma waɗannan tsare-tsaren: (i) a kalla watanni shida sun shude batare da ansamu sabuwar bullar cutar ba kuma (ii) kuma an adana bayanan aiwatarwa cikakkiya na ayyukan kawar da cutar masu inganci a dukkan wuraren da cutar ta shafa da wuraren da suke cikin cikin haɗari sosai,idan aka saka adana waɗannan bayanai sai a cigaba da tabbatar da waɗannan matakan har sai jihohin sun samu waɗannan tsare-tsaren binciken dake sama na kasancewa babu cutar. A samarwa Babban Daraktan rahoto akai-akai na aiwatar da shawarwarin wucin gadi game da tafiye-tafiye zuwa ƙasashe. Ƙasashen da suke da cutar CVDPV2, tare ko ba tare da shaidar yaɗuwa a cikin gida ba: Jahohin da aka shigo musu da CVDPV2 amma babu shaidar yaɗuwa a cikin gida suyi: Su bayyana musamman, idan ba su riga sunyi ba, a matakin shugaban jiha ko gwamnati, cewar kutse ko hana yada cutar polio kiwon lafiyar al’umma ne na gaggawa da kuma sanya dukkan matakan da suka dace domin taimkawa wajen kawar da cutar polio a inda aka riga aka bayyana, wannan matsayin gaggawar za’a cigaba da tabbatar da shi ne matukar ana da buƙatar matakin. A gudanar da bincike mai yawa kuma na gaggawa domin gano ko an sami yaɗuwar cutar CVDPV2 da aka shigo da ita a cikin gida Lura da hanyar martani da ake da shi na yaɗuwar kwayar cutar polio iri na 2, ayi tunanin neman maganin riga kafi daga ma’ajiyar global novel OPV2 . kawar da cutar polio, musamman yayin da duniya take gab da kawar da A kara bunƙasa himmar don kara yawan zagayen aikin bada riga kafi, wanda ya haɗa da rarraba bayanan inda aka isa, domin yawan zagayen bayarda riga kafin abune mai mahimmanci a dabarun cutar. yanzu Ƙasashen da har ba su gabatar da IPV2 cikin tsare-tsarensu suyi gaggawar aiwatar da hakan. Da zarar an samar, ƙasashe suyi tunanin gabatar da maganin riga kafi na hexavalent wanda Gabi ta sahhale a yanzu A kara sanya ido a cikin kasa da wajen kasa hadin kan yankuna da tsara iyaka da iykar kasa don ta bunƙasa tsaro domin gano cutar polio akai akai. Jahohi da suke da yaɗuwar cutar CVDPV2 na cikin gida, da kuma haɗarin yaɗuwarta a ƙasashe bayan waɗannan matakan na sama suyi: Su karfafi mazauna wajen da kuma baki masu dogon zango da su karbi maganin IPV na sati hudu zuwa watanni 12 kafin suyi tafiya zuwa ƙasashen waje. A tabbar da cewa matafiya da sukayi wannan riga kafin suna da takardar shaidar matsayin bayanansu na riga kafin. A ƙarfafa hadin kan yankuna da iyakar kasa da kasa domin bunƙasa tsaro don gano cutar polio, da yiwa ‘yan gudun hijira , matafiya da mutanen dake iyakar kasa da kasa riga kafi. Domin dukkan wasu-rabe raben: A tabbatar da waɗannan matakan har sai an cimma wannan tsarin: (i) a kalla watanni shida sun shude batare da ansamu sabuwar bullar cutar ba kuma (ii) kuma an adana bayanan aiwatarwa cikakkiya na ayyukan kawar da cutar masu inganci a dukkan wuraren da cutar ta shafa da wuraren da suke cikin cikin haɗari sosai,idan aka saka adana waɗannan bayanai sai a cigaba da tabbatar da waɗannan matakan har sai jihohin sun samu waɗannan tsare-tsaren binciken dake sama na kasancewa babu cutar. Bayan watanni 12 batare da shaidar yaɗuwar cutar ba, a samarwa Babban Darakta bayanai game da matakan da aka ɗauka wajen aiwatar shawarwarin wucin gadi. Jahohin da a baya suka kamu da cutar WPV1 ko CVDPV a tsakanin watanni 24 da suka gabata Waɗannan ƙasashen suyi: Karfara zagayen yin riga kafi cikin gaggawa domin ƙarfafa garkuwar jikin mutane. A bunƙasa ingancin tsaro, wanda ya haɗa da duba gabatar da ko faɗaɗa Karin hanyoyi kamar tsaron mahalli, domin rage haɗarin rashin gano yaɗuwar WPV1 da CVDPV, musamman a wuraren da suka da yawan masu tafiya da kuma mutanen da za su iya saurin kamuwa da cutar. A kara himma don tabbatar da yin riga kafi a wurin mutane na kusa da kuma mutanen dake iyakar kasa da kasa,da kuma mutanen da suka rasa muhallansu, ‘yan gudun hijira da sauran ƙungiyoyi masu rauni. A bunƙasa hadin kan yankuna da tsara iyakar kasa da kasa don tabbatar da gano cutar WPV1 da CVDPV akai akai, da kuma yin riga kafi ga ƙungiyoyi mutane dake cikin haɗari sosai. A tabbatar da waɗannan Matakan tare da adana bayanai cikakku na tsaro mai yawa da kuma ayyukan riga kafi. Karin abubuwan da za’a lura da su Kwamitin ta lura da damuwa dangane da tsahon lokacin riga kafi na polio PHEIC da kuma amfanin duba wasu matakan daban, wanda ya haɗa da ɗaukan kwamitin duba polio IHR domin bawa Babban Daraktan WHO shawara dangane da yiwuwar bayar da tsayayyun shawarwari. Kwamitin ya lura da sabuwar bitar dokokin lafiya na duniya da yake gudana da kuma gyaran da aka yiwa dokokin sun tabbata a 2024. Kwamitin yana ganin cewa yayi wuri a daina yin PHEIC saboda har yanzu akwai haɗarin shigowa da WPV da CVDPV sannan cire PHEIC zai iya tura sako ba daidai ba a wannan gabar mai haɗari ta kawar da cutar polio. Kwamitin sun yaba ƙoƙarin mahukuntan Afghanistan game da manufar duniya ta kawar da cutar polio, kuma sun ƙarfafa guiwar aiwatar da gangamin yin riga kafi a gida gida duk sanda ya dace saboda waɗannan gangamin yana bunƙasa ganowa da kuma isa ga wanda ba su da magani da yaran da ba’a yiwa riga kafi ba. Kwamitin sun lura kuma sun goyin bayan amfani da mata masu bayar da riga kafi, wanda zai bunƙasa isa izuwa gidaje, tare da yawaitar mata masu aikin lafiya. Yawan mutanen da suka dawo daga Pakistan suna wakiltar babban haɗarin yaɗuwar kwayar cutar polio, a cikin shirin ƙasar ya kamata a sanya matakai na rage haɗari sannan a tabbatar anyiwa wanda suka dawo cikin ƙasar riga kafi kwarai da gaske. Kwamitin ya bada shawarar matakin yin riga kafi mai yawa cikin gaggawa a yankin kudancin Afghanistan, domin rage haɗarin barkewar cutar polio mai yawa. Kwamitin cikin damuwa sun gano sabuwar yaɗuwar WPV1 a Pakistan a wurare kamar Karachi da kuma Quetta Block, sanna sunyi kira da a ɗauki matakin gaggawa a yanayin dake gabatowa na ƙarancin yaɗuwa, tare da ɗaukar mataki a tare tsakanin ƙasashe biyun da suke fama da annoba zuwa babban matakin ɗaya dace. Kwamitin sun yabawa gwamnatin kasa data yankin wajen nuna mallakar shiri mai matukar amfani a Pakistan. Hakan dole ya cigaba da kasancewa a lokacin shiryayyen zaben dake gabatowa, haka kuma tabbatar da matsayi mai amfani na babban sakatarorin yankin, kwamashinoni karamar hukuma da mataimakan kwamashinonin abune mai wahala. Kwamitin ya lura cewa Egypt ta ɗauki matakin da ya dace ga barkewar cutar CVDPV2 a arewacin Sinai kuma sun bawa Egypt shawara da su cigaba da tabbatar da hakan duk da tasirin yaƙi a Gaza wanda zai iya sanya tsanani ga kayan amfanin kiwon lafiyar al’umma. Kwamitin damu da lokacin da aka ɗauka wajen gano CVDPV2 a Mauritania, sannan ya shawarci Mauritania, Gunea da Mali su tsara tare da yin ayyuka a tare. Ya kamata Zimbabwe suyi tunanin sanya tsaron mahalli a wajen babban birnin Harare idan zai yiwu. Najeriya ta cigaba da kasancewa a tsakiya wajen hana yaɗuwar cuta Afrika, domin CVDPV2 daga Najeriya ta yadu izuwa ƙasashen Afrika da dama. A cikin Najeriya, matsalolin ingancin shirye shirye sun cigaba da ƙaruwa tun 2021, musamman a arewa maso yammacin ƙasar. Hana yaɗuwar CVDPV a Najeriya abune mai wahala wajen samun nasara a yankin Afrika da duniya baki ɗaya. Kwamitin ta samu karfin guiwa daga himmar sabon shugabancin lafiya a ƙasar kuma sun gano cewar shugabancin siyasa a kowanne mataki na Najeriya dole su hadu domin ɗaukar mataki akan matsanancin halin kuma ya bunƙasa ingancin matakin shirin. Ya kamata ayi amfani da darussan da aka ɗauka daga abin da ya faru a Borno dake jihohin arewa maso yammaci. Kwamitin sun shawarci shirin poilio din da su ƙarfafa dukkan abin da ya shafi tsaro, tare da duba cewa akwai tazara sosai a yawancin ƙasashen da abun ya shafa , kuma su cigaba da ɗaukar mataki akan jinkiri a samfuran da ake tafiya da su domin gwajin kwayar cutar polio, wanda yake janyo matsala a ingancin samfuran. Lura da ƙalubalen tsaro na polio musamman gano cutar akan lokaci, kwamitin sun shawarci a cigaba da yin shirin don ƙarfafa da bunƙasa gudanarwa akan lokaci tare da hanyoyin gano cutar kai tsaye. Dangane da yanayin da ake ciki yanzu game da WPV1 da CVDPV, da kuma rahotannin da aka samu daga ƙasashen da abun ya shafa, Babban Daraktan ya karbi binciken kwamitin sannan a 21 ga Disamba 2023 ya bayyana cewa yanayin cutar polio yana cigaba samar da PHEIC gwargwadon WPV1 da CVDPV. Babban Daraktan ya tabbatar da shawarwarin Kwamitin ga ƙasashen da suka cika bayanan ƙasashe da suke fama da WPV1,CVDPV1 ko CVDPV2 wanda kuma suke da haɗarin yadawa a duniya, jahohin da suke da cutar CVDPV2 kuma da haɗarin yaɗawa a duniya da kuma jahohin da a baya suke da cutar WPV1 ko CVDPV a tsakanin watanni 24 da suka gabata sannan suka wuce shawarar wucin gadi dake ƙarƙashin IHR don rage haɗarin yaɗa ƙwayar cutar polio a duniya, ya fara aiki 21 ga Disamba 2023.

Taarifa kutokana na mkutano wa thelathini na saba wa kamati ya dharura ya IHR ya Polio Mkutano wa thelathini na saba wa kamati ya dharura chini ya kanuni za afya za kimataifa (2005) kuhusu kuenea kwa virusi vya polio kimataifa uliitishwa na mkurugenzi mkuu wa WHO tarehe 12 Desemba 2023 na wajumbe wa kamati na washauri kukutana ana kwa ana, na kupitia mkutano wa video na nchi zilizoathirika, ukikubaliwa na sekretarieti ya WHO. Kamati ya dharura ilipitisha takwimu kuhusu virusi vya polio mwitu (WPV1) na chanjo iliyoenea kutokana na virusi vya polio (Cvdpv) katika mkutadha wa lengo la kimataifa la kutokomeza WPV na kukomesha milipuko ya Cvdpv. Taarifa za ufundi zilizopokelewa kuhusu hali hiyo katika nchi zifuatazo: Afghanistan, Misiri, Guinea, Mauritania, Nigeria, Pakistani na Zimbabwe Virusi vya polio mwitu: kuna visa vinne vipya vya WPV1 nchini Paksitani, tangu mkutano wa mwisho, na kufanya kufika visa sita kwa mwaka 2023. Zaidi ya hayo, kuna ongezeko kubwa la ugunduzi wa mazingira, sampuli 60 zilipatikana ndani ya miezi mitatu kuanzia Septemba hadi Novemba, na kufanya vifike visa 82 kwa mwaka 2023. Baada ya kutogunduliwa kwa muda mrefu, maambukizi mapya yanatokea kwenye kitalu cha Quetta huko Balochistan, Karachi, Sindh, Islamabad/Rawalpindi na Peshawer katika kanda ya Khyber Pakhtunkhwa (KP). Ingawa utekelezaji wa mpango wa utekelezaji wa polio kusini mwa KP umesaidia watoto 160,000 kupewa chanjo, mazingira yanabaki kuwa changamoto: ukosefu wa utulivu wa kisiasa, ukosefu wa usalama kwa baadhi ya maeneo, huku wafanyakazi wa mstari wa mbele wakihitaji doria za polisi kuambatana nao na kususia chanjo ambapo jamii zinahitaji huduma nyingine baada ya kususia chanjo ya polio. Mpango huu unaendelea kukosa idadi kubwa ya watoto nchini Pakstani. Taarifa zilizotolewa Afghanistani zinasema, tangu mkutano uliyopita, hakuna kesi mpya iliyojitokeza za WPV1, ambapo kesi bado ni sita, zote kutoka kanda ya Nangarhar. Hata hivyo, kumekuwa na sampuli 46 za mazingira chanya ya WPV1 kufikia mwaka 2023, nyingi zikitokea ukanda wa mashariki uliyokithiri (kanda ya Nangarhar na Kunar), lakini pia, katika sampuli za mazingira za hivi karibuni kutoka kanda ya Kabul, Kandahar, Zabul na Balkh. Hii inaonyesha kuenea kwa WPV1 kutoka maeneo ya Afghanistan (Mkoa wa Mashariki) na Pakistani (KP Kusini) na ni mabadiliko ya maendeleo ya hivi karibuni. Huu mpango unatekeleza kampeni za ubora wa juu na kuwafikia watoto wengi zaidi kuliko hapo awali, lakini ubora utalazimika kuongezwa zaidi na kudumishwa. Kikwazo chochote nchini Afghanistani kitaleta hatari kwenye programu ya nchini Pakstani kutokana na harakati kubwa za watu. Afghanistani inaendelea kutekeleza ratiba kali ya kampeni, inayolenga kuboresha ubora kwenye eneo lenye janga na kukabiliana na ugunduzi wa WPV1 kwa wakati katika maeneo mengine ya nchi. Hatua za uboreshaji wa ubora katika kanda ya mashariki ni pamoja na uthibitishaji wa mipango midogo midogo, kuimarisha ushiriki wa wanawake kwenye uchanjaji, wahamasishaji wa kijamii na wachunguzi, mafunzo yaliyoimarishwa na yaliyosimamiwa vyema ya wahudumu wa afya ya polio, ufuatiliaji uliyoimarishwa, kutumia mipango midogo ya kampeni ya polio ili kuharakisha chanjo ya kawaida na kupanua kampeni-kundi lengwa ni umri kuanzia 0 hadi 10 katika maeneo ambayo hayakuweza kufikiwa kabla ya 2021. wakati ambapo ubora wa kampeni uliimarika mwaka 2013, kuna changamoto zinazoendelea katika kanda ya kusini ambapo takribani watoto 200,000 hawakufikiwa wakati wa kampeni na ubora ni mdogo kama sampuli za uthibitisho wa ubora wa kura (LQAS) zinavyoonyesha. Ongezeko kubwa la hivi karibuni la idadi ya waliyorejea Afghanistani kutoka Pakstani limeongeza changamoto za kibinadamu nchini Afghanistani. Nchi ilipokea watu takribani milioni 0.3 waliyorejea Afghanistani kuanzia katikati ya Septemba hadi katikati ya Novemba na jumla ya idadi ya watu wanaorejea inatarajia kufika milioni 1.7. Hii harakati kubwa ya kuongezeka kwa idadi ya watu kwa kiasi kikubwa ni hatari ya kuenea kwa virusi vya polio kuvuka mpaka na pia kuenea ndani ya nchi hizo mbili. Mpango wa polio nchini Afghanistani umewezesha mpango wa dharura na kupeleka timu na wasimamizi wa ziada katika maeneo muhimu na njia za kuwachanja watoto katika idadi ya watu wanaorejea. Uratibu wa karibu unadumishwa na UNHRC na IOM kwa kupitia chanjo kwenye vituo vyao na kwa kusambaza taarifa. Wilaya ambazo zina watu wengi waliyorejea, zitajumuishwa katika kampeni zijazo za chanjo ya polio. Sasa imepita zaidi ya miezi 15 tangu kugunduliwa kwa WPV1 kusini-mashariki mwa Afrika, huku kisa cha mwisho kikiwa na ugonjwa wa kupoza mnamo tarehe 10 Agosti 2022 nchini Msumbiji, na imepita miaka miwili tangu kisa kimoja kugunduliwa nchini Malawi. Kamati ilibaini kuwa GPEI ilifanya tathimini huru za kukabiliana na mlipuko (OBRA) nchini Msumbiji na Malawi mnamo Novemba 2023. Nchini Msumbiji, kuna ishara zinazoleta matumaini kuwa usambazaji wa WPV1 iliyoingizwa nchini Msumbiji umeisha. Hata hivyo, miezi 12 ya takwimu iliyokamilishwa ya ufuatiliaji ilikuwa bado haijapatikana. Nchini Malawi, timu ya OBRA ilihitimisha kuwa usambazaji wa WPV1 nchini Malawi kuna uwezekano mkubwa umesimama. Hata hivyo, mlipuko wa WPV1 utahesabika kuwa umeisha mara baada ya uamuzi kama huo utakapofikiwa nchini Msumbiji. Kufungwa rasmi kwa mlipuko huo kutafanywa na ofsi ya Kanda ya WHO kufuatia uidhinishaji wa Tume ya udhibiti wa kikanda. Chanjo iliyopo kwa sasa inayotokana na virusi vya polio (cVDPV): idadi ya kesi za cVDPV2 inapungua na mkusanyiko wa kijiografia unazingatiwa zaidi, na kupungua kwa kiasi cha idadi ya majimbo na wilaya zinazoambukizwa. Mwaka 2023, hadi sasa, tuna kesi 374 zilizothibitishwa na cVDPV, ambapo 265 ni cVDPV2 na 109 ni cVDPV1. Kati ya kesi hizi 374, 191 (51%) zimetoka katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo. 72% ya kesi zote duniani ziko katika jiografia nne zenye matokeo zaidi (Mashariki mwa DR Congo, kaskazini mwa Nigeria, Kasikazini mwa Yemen na Somalia). Pia, kuna kupungua kwa idadi ya makundi mapya na yanayozunguka. Licha ya kupungua kwa idadi ya kesi za cVDPV2 na idadi ya nasaba zilizopo kwa sasa, hatari ya kuenea kwa cVDPV2 kimataifa bado ni kubwa. Ushahidi wa hili ni pamoja na maambukizi makubwa ya nchini Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na kuenea kwa cVDPV2 hivi karibuni hadi nchi Tanzania, na kuibuka upya nchini Zimbabwe na Misiri, na kuambukizwa tena kwa Guinea na Mauritania. Zimbabwe yenyewe haijawahi kutumia chanjo hiyo, kwa hiyo ugunduzi unaonyesha kuwa PV2 inaingizwa kutoka kwenye chanzo kisichojulikana. Kamati ilibaini kuwa katika ukanda wa Afrika ambao kwa sasa unatumia janga la OPV2 pekee, kumekuwepo na jumla ya visa 10 vipya vya cVDPV2 ambavyo vimegunduliwa kutokana na matumizi ya janga la OPV2, huku kukiwa na moja ya dharura ya namna hiyo iliyogunduliwa nchini Misiri katika ukanda wa mashariki ya mediterania. Ugunduzi wa aina ya VDPV2 unaotokana na nOPV2 ni matokeo yanayotarajiwa kwa kuongezeka kwa matumizi ya nOPV2. Chanjo ya nOPV2 inaendelea kuonyesha uthabiti wa juu zaidi zaidi wa kijenetiki na uwezekano mdogo sana wa kurejea kwenye mfumo wa neva unaoendana na Sabin OPV2. Tangu kutumika kwa mara ya kwanza Machi 2021, takribani dozi milioni 82 za nOPV2 zimetolewa katika kanda ya Afrika. Inakadiriwa kuwa matukio 10 kutoka AFR yanawakilisha hatari ya chini ya 82% ya kuibuka kwa nOPV2 kuliko Sabin OPV2 katika kanda ya Afrika. Kwa ujumla, kumekuwa na hamasa katika kuelekea kwenye kampeni chache lakini kubwa zaidi. Usumbufu wa usambazaji wa OPV ulichangia kupunguzwa kwa shughuli za kampeni katika robo ya kwanza ya 2023 lakini usambazaji wa sasa unatosha. Kujibiwa kwa wakati ni changamoto; katika kipindi cha miezi 18 iliyopita, ni 29% pekee ya kampeni zilifikia lengo la kutekeleza kampeni ya kwanza ndani ya siku 28 za uthibitisho wa kuzuka. Kuibuka na kuendelea kwa maambukizi ya cVDPV1 nchini Madagaska, DR Congo, na Msumbiji kunaleta wasiwasi kwani kunaangazia mapungufu katika kinga ya watu dhidi ya virusi vya polio vya aina ya 1 ikiwa ni pamoja na WPV1 katika kanda hiyo. Kati ya watoto 426 waliyoripotiwa mwaka 2023 waliyopooza kutokana na cVDPV, zaidi ya robo wamethibitishwa kutokana na aina ya 1. Zaidi ya hayo, pengo hili lililopo kati ya kinga na idadi ya watu linaleta hatari kubwa katika uagizaji wa WPV1 na kuenea zaidi, na kuweka lengo la kutokomeza hatari iliyopo duniani. Kamati ilibaini kuwa hatari kubwa ya mlipuko ya cVDPV inaweza kuhusishwa na mchanganyiko ambao hauwezi kufikiwa, ukosefu wa usalama, mkusanyiko mkubwa wa watoto ambao hawajachanjwa na mkusanyiko wa watu wanaohamishwa. Mambo hayo yanaonekana zaidi kasikazini mwa Yemen, kasikazini mwa Nigeria, kusini ya kati ya Somalia na mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasi ya Kongo, lakini pia kasikazini mwa Msumbiji, Burkino Faso na Mali. Kukosekana kwa utulivu katika Afrika Magharibu na eneo la Sahel, hivi karibuni nchini Niger kulisababishwa na hatari ya kukatishwa kwa programu za polio ilikuwa kubwa sana. Hitimisho: kamati ilikubaliana kwa kauli moja kuwa hatari ya kuenea kwa virusi vya polio kimataifa bado inabakia kuwa dharura ya Afya ya Umma ya wasiwasi wa kimataifa (PHEIC) na ilipendekeza kuongezwa kwake na ile ya mapendekezo ya muda kwa miezi mitatu zaidi. Kamati ilizingatia mambo yafuatayo katika kufikia hitimisho hili: Hatari inayoendelea ya kuenea kwa WPV1 kimataifa: Kwa kuzingatia mambo yafuatayo, hatari ya kuenea kwa WPV1 kimataifa iliendelea: Kuambukizwa tena kwa janga hilo katika maeneo muhimu na hifadhi za kihistoria kama vile Karachi na Quetta Block nchini Pakstani na Kandhahar nchini Afghanistani kunawakilisha hatari kubwa ya mafanikio yaliyopatikana katika kipindi cha miezi 18 iliyopita; Kuenea kwa vimelea vya WPV1 moja kwa moja kulionekana hasa Afghanistani mwaka 2022, lakini mwaka 2023 hasi sasa umesambaa Pakstani; Watu waliyo katika hatari kubwa ya kuhamahama nchini Pakstani wanawakilisha hatari maalum ya kuenea kimataifa hasa Afghanistani, inayochangiwa na idadi kubwa ya watu wanaotoka Pakstani kuelekea sehemu mbalimbali za Afghanistani; Kundi kubwa la watoto ambao hawajachanjwa, waliyopo kusini mwa Afghanistani wako katika hatari kubwa; Baadhi ya maeneo ya Afghanistani bado yanaruhusu kinga inayotolewa eneo kwa eneo au msikiti kwa msikiti ambapo huo mtindo inaonekana kuwa na ufanisi mdogo kuliko mtindo wa nyumba kwa nyumba; Ingawa kuna uwezekano kuwa ueneaji wa WPV1 umepungua nchini Malawi na Msumbiji, njia ya kutoka Pakstani hadi Afrika bado haijulikani; Mifuko ya ukosefu wa usalama katika maeneo yaliyobaki ya maambukizi. Hatari inayoendelea ya kuenea kwa cVDPV kimataifa: Kwa kuzingatia mambo yafuatayo, hatari ya kuenea kwa cVDPV2 kimataifa inaonekana kuendelea: Kuzuka kwa cVDPV ndani na kuenea kwa maambukizi makubwa ya cVDPV2 mashariki mwa Jamhuri Kidemokrasia ya Kongo na cVDPV2 kasikazini -magharibi mwa Nigeria, ambayo yamesababisha kuenea kimataifa kwa nchi jirani; Kuenea kwa mpaka unaoendelea ikiwa ni pamoja na katika nchi mpya zilizoambukizwa kama vile Zimbwabwe, na kuambukizwa tena kwa Misiri kutokana na kuibuka kwa ndani Mauritania na Guinea kwa kuagiza; Maambukizi ya mbali ya cVDPV2 yaliyoenezwa kupitia usafiri wa anga kati ya Israel na Marekani; Pengo linalozidi kupanuka katika idadi ya watu kinga ya utando wa matumbo kwa watoto wadogo tangu kuondolewa kwa OPV2 mwaka 2016 na hivyo basi ukolezi mkubwa wa watoto wa dozi sifuri katika maeneo fulani; Ukosefu wa usalama katika maeneo ambayo ni chanzo cha maambukizi ya cVDPV. Mambo yanayochangia ni pamoja na: Chanjo dhaifu ya kila siku: Nchi nyingi zina mifumo dhaifu ya chanjo ambayo inaweza kuathiriwa zaidi na dharura za kibinadamu kibinadamu ikiwa ni pamoja na migogoro na dharura za muda mrefu. Hii inaleta hatari inayoongezeka, na kuacha idadi ya watu waliyopo katika majimbo haya yaliyo katika hatari ya kuzuka kwa polio. Ukosefu wa ufikiaji: kutoweza kufikiwa kunaendelea kusababisha hatari kubwa, haswa kasikazini mwa Yemeni na Somalia ambayo ina idadi kubwa ya watu ambao hawajafikiwa na chanjo ya polio kwa muda mrefu wa zaidi ya mwaka mmoja. Kategoria za hatari Kamati ilimpatia Mkurugenzi Mkuu ushauri ufuatao unaolenga kupunguza hatari ya kuenea kwa WPV1 na cVDPV kimataifa, kwa kuzingatia matabaka ya hatari kama ifuatavyo: Nchi zilizoambukizwa na WPV1, cVDPV1 au cVDPV3. Mataifa yaliyoambukizwa na cVDPV2, pamoja na au bila ushahidi wa maambukizi ya ndani. Nchi zilizoambukizwa hapo awali na WPV1 au cVDPV ndani ya miezi 24 iliyopita. Vigezo vya kutathimini mataifa kama hayajaambukizwa tena na WPV1 au cVDPV: Kesi ya Virusi vya Polio: Miezi 12 baada ya tarehe ya kuanza kwa kesi ya hivi karibuni zaidi PLUS mwezi mmoja kutoa hesabu ya ugunduzi wa kesi, uchunguzi, upimaji wa kimaabara na kipindi cha kuripoti AU wakati kesi zote za AFP zilizoanza ndani ya miezi 12 ya kesi ya mwisho ya polio na hazijajumuishwa kwa WPV2 au cVDPV, na sampuli za kimazingira au zingine zilizokusanywa ndani ya miezi 12 ya kesi ya mwisho pia zimethibitishwa kuwa hasi, yoyote ni ndefu zaidi. Kutengwa kwa WPV1 au cVDPV kimazingira au kwingine (hakuna kisa cha polio): miezi 12 baada ya kukusanywa kwa sampuli chanya za hivi hivi majuzi zaidi za kimazingira au nyinginezo (kama vile kutoka kwa mtoto mwenye afya njema) PLUS mwezi mmoja kuwajibika kwa kipindi cha upimaji wa kimaabara na kuripoti. Vigezo hivi vinaweza kutofautishwa katika nchi zilizoathirika, ambapo tathimini ya kina zaidi inahitajika kwa kuzingatia mapungufu ya ufuatiliaji. Mara baada ya nchi kukidhi vigezo hivi, kwa kuwa haijaambikizwa tena, nchi itabaki kwenye orodha ya saa kwa miezi 12 zaidi kwa kipindi cha ufuatiliaji wa juu zaidi. Baada ya kipindi hiki, nchi haitakuwa chini ya mapendekezo ya muda tena. MAPENDEKEZO YA MUDA Nchi zilizoambukizwa WPV1, cVDPV1 na cVDPV3 zenye hatari ya kuenea kimataifa Nchi hizi zinapaswa: Tangazo rasmi, ikiwa bado haijafanyika, katika ngazi ya mkuu wa nchi au serikali, kuwa kutokomezwa kwa maambukizi ya virusi vya polio ni dharura ya kitaifa ya afya ya umma na kutekeleza hatua zote zinazohitajika kusaidia kutokomeza polio ambapo tamko kama hilo tayari limetolewa, hali hii ya dharura inapaswa inapaswa kudumishwa kwa sababu majibu yanahitajika. Hakikisha kuwa wakazi wote na wageni wa muda mrefu (> majuma manne) wa umri wote, wanapokea kipimo cha chanjo ya virusi vya polio ya mdomo ya bivalent (bOPB) au chanjo ya virusi vya polio ambayo haijawashwa (IPV) kati ya majuma manne hadi miezi 12 kabla ya kusafiri safari za kimataifa. Hakikisha kuwa wale wanaofanya safari za haraka (ndani ya majuma manne), ambao hawajapata kipimo cha bOPV au IPV katika majuma manne yaliyopita hadi miezi 12, wanapata kipimo cha chanjo ya polio angalau wakati wa kuondoka kwa sababu hii bado itatoa faida, hasa kwa wasafiri wa mara kwa mara. Hakikisha kuwa wasafiri kama hao wamepewa Cheti cha kimataifa cha chanjo au kinga katika fomu iliyobainishwa katika kiambatanisho cha 6 cha IHR ili kutunza kumbukumbu za chanjo ya polio na kuweka udhibitisho wa chanjo. Zuia safari ya mkazi yeyote anayesafiri kimataifa bila kuwa na nyaraka za chanjo ya polio Mapendekezo haya yanatumika kwa wasafiri wa kimataifa kutoka maeneo yote ya kusafiria, bila kujali njia za usafiri (barabara, anga na/au maji). Imarisha zaidi juhudi za kuvuka mipaka kwa kuboresha kwa kiasi kikubwa uratibu katika ngazi ya kitaifa, kikanda na mitaa ili kuongeza kwa kiasi kikubwa chanjo ya wasafiri wanaovuka mipaka na hatari kubwa ya watu kuvuka mipaka. Utaratibu uliyoboreshwa wa juhudi za kuvuka mipaka zinapaswa kujumuisha usimamizi wa karibu na ufuatiliaji wa ubora wa chanjo katika maeneo ya mpakani, pamoja na ufuatiliaji wa idadi ya wasafiri ambao wametambuliwa kuwa hawajachanjwa baada ya kuvuka mpaka. Kuimarisha zaidi juhudi za kuongeza chanjo ya kila siku, ikiwa ni pamoja na kushiriki takwimu za chanjo, kwa sababu chanjo ya juu ya kila siku ni kipengele muhimu cha mkakati wa kutokomeza polio, hasa duniania inapoelekea kutokomeza ugonjwa huo. Nchi ambazo hazijaanzisha IPV2 katika ratiba zao zinatakiwa kutekeleza jambo hili kwa haraka. Ikipatikana, pia nchi zinapaswa kuzingatia uanzishaji wa chanjo ya hexavalent ambayo kwa sasa imeidhinishwa na Gavi. Dumisha hizi hatua hadi vigezo vifuatavyo vitakapofikiwa: (i) angalau miezi sita imepita bila maambukizi mapya na (ii) Kuna hati za utumiaji kamili wa shughuli za uondoaji wa ubora wa juu katika maeneo yote yaliyoambukizwa na yenye hatari kubwa kwa kukosekana kwa hati kama hizo, hatua hizi zinapaswa kudumishwa hadi serikali ifikie vigezo vya tathimini vilivyoainishwa hapo juu vya kuzuia kabisa maambukizi. Toa taarifa ya mara kwa mara kwa Mkurugenzi Mkuu inayohusu utekelezaji wa Mapendekezo ya muda yanayohusu safari za kimataifa. Mataifa yaliyoambukizwa cVDPV2, ikiwa na au bila ushahidi wa maambukizi ya ndani: Mataifa ambayo yamekuwa na uingizaji wa cVDPV2 lakini bila ushahidi wa maambukizi ya ndani yanatakiwa: Tangazo rasimi, ikiwa bado haijafanyika, katika ngazi ya mkuu wa nchi au serikali, kuwa kuzuia au kutokomeza maambukizi ya virusi vya polio ni dharura ya kitaifa ya afya ya umma Fanya uchunguzi wa haraka na wa kina ili kubaini kama kulikuwa na usambazaji wa ndani wa cVDPV2 iliyoingizwa kutoka nje ya nchi Kwa kuzingatia kuwepo na utaratibu tofauti wa kukabiliana na maambukizi ya virusi vya polio ya aina ya 2, fikiria kuomba chanjo kutoka kwenye hifadhi ya janga la kimataifa la OPV2. Kuimarisha zaidi juhudu za kuongeza chanjo ya kila siku, ikiwa ni pamoja na kushiriki takwimu ya chanjo, kwa sababu kiwango cha juu cha chanjo ya kila siku ni kipengele muhimu cha mkakati wa kutokomeza polio, hasa dunia inapokaribia kutokomeza ugonjwa huo Nchi ambazo hazijaanzisha IPV2 katika ratiba zao zinatakiwa kutekeleza jambo hili kwa haraka. Ikipatikana, pia nchi zinapaswa kuzingatia uanzishaji wa chanjo ya hexavalent ambayo kwa sasa imeidhinishwa na Gavi Imarisha ushirikiano wa kikanda wa ufuatiliaji wa kitaifa na kimataifa na uratibu wa kuvuka mipaka ili kuimarisha ufuatiliaji wa ugunduzi wa haraka wa virusi vya polio. Mataifa yaliyo na maambukizi ya ndani ya cVDPV2, pamoja na hatari ya kuenea kimataifa kwa kuongezea, lazima yafuate hatua zilizoorozeshwa hapo juu: Wahimize wakazi na wageni wa muda mrefu kupata dozi ya IPV ndani ya majuma manne hadi miezi 12 kabla ya safari ya kimataifa. Hakikisha kuwa wasafiri wanaopewa hiyo chanjo wanapata hati inayofaa ili kutunza kumbukumbu za hali yao ya chanjo ya polio. Imarisha ushirikiano wa kikanda na uratibu wa mipaka ili kuimarisha ufuatiliaji kwa ajiri ya ugunduzi wa haraka wa virusi vya polio, na kuwachanja wakimbizi, wasafiri na watu wanaovuka mipaka. Kwa kategoria ndogo zote mbili: Dumisha hizi hatua hadi vigezo vifuatavyo vitakapofikiwa: (i) angalau miezi sita imepita bila kugundulika kwa maambukizi ya cVDPV2 nchini kutoka chanzo chochote na (ii) Kuna hati za utumiaji kamili wa shughuli za uondoaji wa ubora wa juu katika maeneo yote yaliyoambukizwa na yenye hatari kubwa kwa kukosekana kwa hati kama hizo, hatua hizi zinapaswa kudumishwa hadi serikali ifikie vigezo vya tathimini vilivyoainishwa. Baada ya miezi 12 kupita bila ushahidi wa maambukizi, toa taarifa kwa Mkurugenzi Mkuu kuhusu hatua zilizochukuliwa katika kutekeleza mapendekezo ya muda. Nchi zilizoambukizwa hapo awali na WPV1 au cVDPV ndani ya miezi 24 iliyopita Nchi hizi zinatakiwa: Imarisha chanjo ya mara kwa mara ili kuongeza kinga ya watu. Kuimarisha ubora wa ufuatiliaji, ikiwa ni pamoja na kuzingatia kuanzisha au kupanua mbinu za ziada kama vile ufuatiliaji wa mazingira, ili kupunguza hatari ya maambukizi ya WPV1 na cVDPV ambayo hayajatambuliwa, hasa miongoni mwa watu waliyo katika hatari kubwa ya simu na waliyo katika mazingira duni. Kuimarisha juhudi za kuhakikisha chanjo ya watu wanaosafiri na wanaovuka mipaka, wakimbizi wa ndani, wakimbizi na na makundi mengine yaliyo hatarini. Imarisha ushirikiano wa kikanda na uratibu wa mipaka ili kuhakikisha ugunduzi wa haraka wa WPV1 na cVDPV, na chanjo ya vikundi vya watu waliyo katika hatari kubwa. Dumisha hatua hizi kwa uhifadhi wa nyaraka za utumiaji kamili wa shughuli za ufuatiliaji wa hali ya juu na chanjo. vitu vya ziada vya kuzingatia Kamati inatambua wasiwasi iliyopo ya muda mrefu ya polio PHEIC na umuhimu wa kuchunguza hatua mbadala, ikiwa ni pamoja na kuitisha kamati ya mapitio ya IHR ya polio ili kumshauri Mkurugenzi Mkuu wa WHO kuhusu uwezekano wa kutolewa kwa mapendekezo ya kudumu Kamati ilibaini mapitio ya sasa ya kanuni za afya za kimataifa zinazofanyika na kuwa marekebisho ya kanuni hizo yatafanikiwa mwaka 2024. Kamati iliazimia kuwa bado ni mapema kusitisha PHEIC kwa sababu hatari ya usambazaji wa WPV na cVDPVs itaendelea kuwa kubwa na kusitishwa kwa PHEIC kunaweza kufikisha ujumbe usiyo sahihi katika wakati huu muhimu wa kutokomeza polio. Kamati inathamini kujitolea kwa mamlaka ya Afghanistani kwa lengo la kimataifa la kutokomeza polio, na inahimiza sana kampeni za nyumba kwa nyumba kutekelezwa popote inapowezekana ili kampeni hizi ziboreshe utambuzi wa na ufikiaji wa watoto ambao hawajachanjwa na ambao hawakupata dozi kamili Kamati ilibaini na kukubaliana kwa dhati utumiaji unaoendelea wa chanjo za wanawake, kuongeza ufikiaji wa kaya, na ushiriki wa wanawake kama ambavyo wafanyakazi wa afya waliyojitolea wanavyoongezeka Idadi kubwa ya watu wanaotoka Pakstani inaonyesha hatari kubwa ya kuenea kwa virusi vya polio, na mpango wa nchi unahitaji kuweka hatua za kupunguza hatari na kuhakikisha kiwango cha ubora wa chanjo ya watu wanaorejea Kamati inahimiza mwitikio wa ubora wa juu wa chanjo ufanyike mara moja katika mikoa ya kusini mwa Afghanistani, ili kupunguza hatari ya mlipuko mkubwa wa polio Kamati ilibaini kwa wasiwasi ueneaji mpya wa WPV1 nchini Pakstani katika maeneo kama vile Karachi na Quetta Block, na inataka mwitikio mkali wa milipuko katika msimu ujao wa usambazaji wa chini, na mwitikio sawa kati ya nchi hizo mbili zenye ugonjwa kwa kiwango cha juu iwezekanavyo. Kamati iliipongeza serikali ya taifa na mikoa kwa kuonyesha uendeshaji bora wa programu nchini Pakstani. Hili lazima liendelee katika wakati ujao wa uchaguzi mkuu uliyopangwa, na udumishaji wa majukumu madhubuti ya makatibu wakuu wa mikoa, wakuu wa wilaya na manaibu wakuu ni muhimu. Kamati ilibainisha kuwa Misiri inakabiliana vilivyo na mlipuko wa cVDPV2 huko Sinai kasikazini na inaitaka Misiri kuhakikisha kuwa hii itadumishwa licha ya athari za vita ya Gaza ambavyo vinaweza kuweka shinikizo kwa rasilimali za afya ya umma. Kamati ina wasiwasi kuhusu muda wa utambuzi wa cVDPV2 nchini Mauritania na inazitaka Mauritania, Guinea na Mali kuratibu na kusimamia shughuli hizo Zimbabw inatakiwa kuzingatia utekelezaji wa mazingira na ufuatiliaji nje ya mji wa Harare kama itawezekana. Nigeria itaendelea kuwa kitovu cha kukomesha mlipuko katika kanda ya Afrika kwa sababu cVDPV2 kutoka Nigeria imeenea katika nchi nyingine nyingi za Afrika Nchini Nigeria, masuala ya uboreshaji wa programu yanaendelea tangu 2021, hasa katika sehemu ya kaskazini-magharibi mwa nchi. Kukomesha milipuko ya cVDPV nchini Nigeria itakuwa muhimu kwa ajiri ya mafanikio katika kanda ya Afrika na kimataifa. Kamati inavutiwa na kujitolea kwa uongozi mpya wa afya nchini na ilibainisha kuwa uongozi wa kisiasa katika ngazi zote nchini Nigeria lazima ulinganishwe ili kushughulikia masuala sugu na kuboresha mwitikio wa programu. Mafunzo tuliyojifunza kutokana na uzoefu wa Borno yanapaswa kutumika katika majimbo ya kasikazini-magharibi. Kamati ilihimiza mpango wa polio kuimarisha nyanja zote za ufuatiliaji, ikibainisha kuwa mapungufu makubwa yaliyobakia katika nchi zilizoathiriwa na kuendelea kushughulikia ucheleweshaji wa vielelezo kusafirishwa kwa virusi vya polio vinavyopaswa kuchunguzwa na hivyo kusababisha upungufu wa ubora wa sampuli Kwa kuzingatia changamoto za ufuatiliaji wa polio hususani muda wa utambuzi, kamati inapendekeza kuwa programu iendelee kuimarisha na kuboresha muda ikiwa ni pamoja na kuanzisha mbinu za kugundua moja kwa moja. Kulingana na hali ya sasa kuhusu WPV1 na cVDPVs, na taarifa zilizotolewa na nchi zilizoathiriwa, Mkurugenzi Mkuu alikubali tathimini ya kamati na tarehe 12 Desemba 2023 alibainisha kuwa hali ya virusi vya polio inaendelea kujumuisha PHEIC kulingana na WPV1 na cVDPV Mkurugenzi Mkuu aliidhinisha mapendekezo ya kamati kwa nchi zinazokidhi ufafanuzi wa nchi zilizoambukizwa WPV1,cVDPV1 au cVDV3 zenye hatari ya kuenea kimataifa, nchi zilizoambukizwa na cVDPV2 zenye hatari ya kuenea kimataifa na zile zilizoambukizwa hapo awali na WPV1 au cVDPV ndani ya miezi 24 iliyopita na kuongeza mapendekezo ya muda ya IHR nchini ili kupunguza hatari ya kuenea kwa virusi vya polio kimataifa, kuanzia tarehe 21 Desemba 2023.

Ọ̀rọ̀ tí ó jẹ jáde níbi Ìpàdé Ẹlẹ́ẹ̀kẹtàdínlógójì ti Ìgbìmọ̀ Onípàjáwìrì IHR fún àrùn Rọpárọsẹ̀ Ìpàdé ẹlẹ́ẹ̀kẹtàdínlógójì tí Ìgbìmọ̀ Pàjáwìrì lábẹ́ẹ Ìlànà Ìlera Òkèèrè (2005) (IHR) lórí ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ ní orílẹ̀-sí-orílẹ̀ jẹ́ pípèjọ nípasẹ̀ Olùdarí-Àgbà ti WHO ní 12 oṣù Kejìlá ọdún 2023 pẹ̀lú ìfojúrinjú àwọn ọmọ Ìgbìmọ̀ àti àwọn olùdámọ̀ràn, àti nípasẹ̀ ìpè fídíò alápèjọ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tí ó kàn, pẹ̀lú àtìlẹ́yìn ọ́fíìsì Olùdarí-Àgbà ti WHO. Ìgbìmọ̀ Pàjáwìrì náà ṣàtúnyẹ̀wò dátà lórí kòkòrò rọpárọsẹ̀ ẹhànnà (WPV1) àti àwọn àrùn kòkòrò rọpárọsẹ̀ tí wọ́n ń tàn ká tí wọ́n sùyọ lára àwọn àjẹsára (cVDPV) ní ìbámu pẹ̀lú ìfojúsùn àgbáyé lórí ìparun WPV àti ìfòpinsí ìtànkálẹ̀ àrùn cVDPV2. Wọ́n gba àwọn ìmúdójúùwọ̀n tí ó jẹmọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ nípa ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí: Afghanistan, Egypt, Guinea, Mauritania, Nigeria, Pakistan, àti Zimbabwe. Kòkòrò rọpárọsẹ̀ ẹhànnà: Àwọn ọ̀ràn mẹ́rin titun WPV1 ti wà ní orílẹ̀-èdè Pakistan láti ìpàdé tí ó kẹ́yìn, èyí tí ó ń mú àpapọ̀ rẹ̀ wá sí mẹ́fà ní ọdún 2023. Pẹ̀lúpẹ̀lú, ìlọsókè ńlá ti wà nípa àwọn ìṣàwárí àyíká, pẹ̀lú rírí àwọn àpẹẹrẹ 60 tí ó dájú láàárín oṣù mẹ́ta láti oṣù Kẹ̀sán títí di oṣù Kọkànlá, èyí tí ó ń mú àpapọ̀ rẹ̀ wá sí 82 ní ọdún 2023. Lẹ́hìn àkókò kàn tí kò sí àwárí kankan, àwọn gbígbé àrùn ká tuntun ń ṣẹlẹ̀ ní Quetta Block ní Balochistan, ní Karachi ní Sindh, Islamabad/Rawalpindi àti ní Peshawar ní ìgbèríko Khyber Pakhtunkhwa (KP). Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìmúṣẹ ètò ìgbésẹ̀ rọpárọsẹ̀ kan ní gúúsù KP ti yọrí sí fífún àwọn ọmọ 160,000 síi ni àjẹsára, àkóónú náà sì ní ìpèníjà síbẹ̀síbẹ̀: àìṣedéédé òsèlú, àìsí ààbò ní àwọn agbègbè kan, pẹ̀lú íbèèrè fún àwọn ọlọ́pàá tí wọ́n máa ń pààrà tí àwọn tí wọ́n ń síwájú iṣẹ́ nínú ìṣẹ̀lẹ̀ náà ń bèèrè fún láti máa tẹ̀lé wọn, àti àwọn ìdẹ́yẹsí àjẹsára níbi tí àwọn agbègbè tí ń bèèrè fún àwọn iṣẹ́ mìíràn láti fi pààrọ̀ ìfàyègbà àjẹsára rọpárọsẹ̀. Ètò náà ń túbọ̀ tà sè ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn ọmọdé ní orílẹ̀-èdè Pakistan. Láti ìpàdé tí ó kẹ́yìn, kò tíì sì àwọn ìròyìn WPV1 tuntun tí ó wà láti orílẹ̀-èdè Afghanistan, níbi tí àpapọ̀ gbogbo àwọn ọ̀ràn náà ti kú mẹ́fà, èyí tí gbogbo rẹ̀ wá láti ìgbèríko Nangarhar. Síbẹ̀síbẹ̀, àwọn àpẹẹrẹ rere ajẹmọ́ àyíká ti WPV1 46 wà títí di òní ní ọdún 2023, púpọ̀ wọn ni ó wá láti Agbègbè Ìlà-Oòrùn tí àjàkálẹ̀ àrùn ń bá fínra (àwọn ìgbèríko Nangarhar àti Kunar), ṣùgbọ́n ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí ni àwọn àpẹẹrẹ ajẹmọ́ àyíká wá láti àwọn ìgbèríko Kabul, Kandahar, Zabul àti Balkh. Èyí ń tọ́ka sí ìtànkálẹ̀ àrùn WPV1 láti àwọn agbègbè tí àrùn náà ń bá fínra ni orílẹ̀-èdè Afghanistan (Agbègbè Ìlà-Oòrùn) àti (Gúúsù KP) àti wípé ó jẹ́ ìyípadà àwọn ìlọsíwájú kòpẹ́kòpẹ́ yìí. Ètò náà ń ṣe àmúlò àwọn ìpolongo tí ó fìdí múlẹ̀ dáradára tí ó sì ń dé ọ̀dọ̀ àwọn ọmọdé síi jú tí àtẹ̀yìnwá lọ, ṣùgbọ́n dídára náà yóò ní láti pọ̀ síwájú síi kí ó sì dúrósinsin. Èyíkéyìí ìfàsẹ́yìn ni orílẹ̀-èdè Afghanistan jẹ́ ewu sì ètò náà ní orílẹ̀-èdè Pakistan nítorí àpọ̀jù lílọbíbọ̀ àwọn èèyàn. Orílẹ̀-èdè Afghanistan ń túbọ̀ ṣe àmúlò ìṣètò ìpolongo tí ó lágbára, pẹ̀lú ìfojúsí sísọ ètò náà di dídára síi ní agbègbè tí àrùn náà ń bá fínra àti ìdáhùnsí lásìkò sí àwọn ìṣàwárí WPV1 ní ibòmíràn ní orílẹ̀-èdè náà. Àwọn ìlọ́wọ́sí ìtẹ̀síwájú ìwọ̀n ìdárasí tí ó dára ní Agbègbè Ìlà-Oòrùn ṣe àkóónú ìṣètò ìfọwọ́sí kéékèèké, tí ń ṣe ìgbélárugẹ ìlọ́wọ́sí àwọn obìnrin afúnni-ní-àjẹsára, àwọn olùsekóríyá àwùjọ àti àwọn alábòójútó, àwọn ìkẹ́kọ̀ọ́ àwọn òṣìṣẹ́ ìlera rọpárọsẹ̀ tí ó lágbára tí ó sì ní àbójútó tí ó gbọnngbọ́n, àbójútó tí ó lágbára, lílo àwọn ètò ìpolongo rọpárọsẹ̀ kéékèèké láti jẹ́ kí àjẹsára ìgbàdégbà túbọ̀ yàrá síi àti fiífẹjú ìfojúsùn-ìpolongo àwọn tí wọ́n jẹ́ ọjọ́ orí kannáà títí dé ọmọọdún 10 ní àwọn agbègbè tó ṣòro láti wọ̀ kí ó tó di ọdún 2021. Nígbà tí ìwọ̀n ìdára-ìpolongo ni Agbègbè Ìlà-Oòrùn ti dára sí i ní ọdún 2023, àwọn ìpèníjà túbọ̀ ń ṣùyọ ní Agbègbè Gúúsù níbi tí ó fèrẹ́ tó 200,000 àwọn ọmọ tí wọ́n kò kàn sí lásìkò àwọn ìpolongo tí ìwọ̀n ìdárasí kò sì pé ojú òṣùwọ̀n gẹ́gẹ́ bí àpẹẹrẹ ìjẹ́rìsíí ìwọ̀n ìdárasí lot (LQAS) ṣe ṣàfihàn. Ìlékún pàtàkì ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí tí ó wà nínú òǹkà àwọn olùpadà ilẹ̀ Afghan láti orílẹ̀-èdè Pakistan tí ṣe dákún àwọn ìpèníjà ìjẹ́mọnìyàn ní orílẹ̀ èdè Afghanistan. Ó sún mọ́ 0.3 mílíọ̀nù àwọn olùpadà ilẹ̀ Afghan tí orílẹ̀-èdè náà gbà láti àárín-oṣù Kẹ̀sán títí di àárín-oṣù Kọkànlá nígbàtí àpapọ̀ òǹkà àwọn olùpadà tí wọn ń retí jẹ́ 1.7 mílíọ̀nù. Ìsípòpadà ńlá tí àwọn olùgbé yìí mú àlékún pàtàkì bá ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ aláàlà-dé-ààlà àti ìtànkálẹ̀ láàárín àwọn orílẹ̀-èdè méjéèjì náà. Ètò rọpárọsẹ̀ ní orílẹ̀-èdè Afghanistan tí ṣe àgbédìde ètò àìròtẹ́lẹ̀ ó sì fi àwọn ẹgbẹ́ tí ó jẹ́ àfikún àti àwọn alábòójútó ráńṣẹ́ sí àwọn agbègbè àti àwọn ọ̀nà tí ó léwu láti lọ fún àwọn ọmọdé àárín àwọn olùpadà ní àjẹsára. Wọ́n ń ṣe àmójútó tààrà nípa ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú UNHCR àti IOM fún ìfúnni ní àjẹsára ni àwọn ibùdó wọn àti fún pínpín àlàyé ká. Àwọn àgbègbè tí ó ní ìrọ́tìkẹ̀ àwọn apadàbọ̀ yóò wà nínú àwọn ìpolongo àjẹsára rọpárọsẹ̀ tí ó ń bọ̀. Ó ti ju oṣù 15 lọ báyìí tí wọ́n ti ṣàwárí WPV1 ní gúúsù ìlà-oòrùn Africa, tí ọ̀ràn tí ó gbẹ̀yìn bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú àrùn ẹ̀gbá ní ọjọ́ 10 oṣù Kẹjọ ọdún 2022 ni orílẹ̀-èdè Mozambique, tí ó sì jẹ́ pé ó ti tó ọdún méjì sẹ́yìn tí wọ́n ti rí irúfẹ́ ọ̀ràn bẹ́ẹ̀ ní orílẹ̀-èdè Malawi. Ìgbìmọ̀ náà wòye pé kí GPEI náà ṣe àwọn ìgbéléwọ̀n olómìnira ìṣèdáhùn ìbẹ́sílẹ̀ (OBRA's) ní Mozambique àti Malawi ní oṣù Kọkànlá ọdún 2023. Ní orílẹ̀-èdè Mozambique, àwọn àmì tí ó ń fini lọkan balẹ̀ ti wà pé kíkó àrùn WPV1 tí wọ́n kó wọlé rán ẹlòmíràn tí dúró ní orílẹ̀-èdè Mozambique. Síbẹ̀síbẹ̀, kò tíì sí dátà odidi oṣù 12 tí ó fi òpin sí ìwòkáàkiri. Ní Malawi, àwọn ẹgbẹ́ OBRA ti pinnu pé ìkóràn àrùn WPV1 seése kí ó ti dópin. Síbẹ̀síbẹ̀, wọn yóò pinnu pé ìtànkálẹ̀ àrùn WPV1 ti dé òpin níwọ̀n ìgbà tí irúfẹ́ ìpinnu bẹ́ẹ̀ bá wáyé ní orílẹ̀-èdè Mozambique. Fífi òpin sí pẹ̀lú ètò ti ìtànkálẹ̀ náà yóò wá láti Ẹkún ọ́fíìsì WHO ní ìtẹ̀lé ìfọwọ́sí ti Ìgbìmọ̀ Ìjẹ́rìsíí Ẹkùn. Àwọn kòkòrò rọpárọsẹ̀ alátànká ajẹmọ́ àjẹsára (cVDPV): Òǹkà àwọn ọ̀ràn cVDPV2 ń dínkù àti pé wọ́n dojúkọ ìsùpọ̀ sí àwọn agbègbè kan, pẹ̀lú dídínkù ní iwọntún-wọnsì níye òǹkà àwọn ìgbèríko àti àwọn agbègbè tí wọ́n ti lùgbàdì àrùn náà. Ní ọdún 2023 títí di òní, wọ́n ti jẹ́rìí sí ìlùgbàdì kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV 374, èyí tí 265 jẹ́ cVDPV2 nígbàtí 109 sí jẹ́ cVDPV1. Nínú àwọn ìlùgbàdì 374 yìí, 191 (51%) ti ṣẹlẹ̀ ní orílẹ̀-èdè DR Congo. Lágbàáyé 72% àwọn ìlùgbàdì ló wà ní àwọn agbègbè mẹ́rin tí ó ṣe pàtàkì jùlọ (ìlà oòrùn DR Congo, àríwá Nigeria, àríwá Yemen àti Somalia). Àwọn ìdínkù tún wà nínú iye àwọn ẹgbẹ́ pàjáwìrì fún titun àti alátànká. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àdínkù ń lọ lọ́wọ́ lórí òǹkà ìlùgbàdì kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 àti iye òǹkà pínpínká, ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 ní orílẹ̀ - sí-orílẹ̀ sì ga. Ara ẹ̀rí eléyìí ni ọ̀pọ̀ ìkóràn ní orílẹ̀-èdè DR Congo pẹ̀lú àwọn ìtànkálẹ̀ cVDPV2 sí orílẹ̀-èdè Tanzania ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí, àti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì tuntun ní orílẹ̀-èdè Zimbabwe àti orílẹ̀-èdè Egypt, àti ìtúnkọlù ti orílẹ̀-èdè Guinea àti orílẹ̀-èdè Mauritania. Orílẹ̀-èdè Zimbabwe fúnra rẹ̀ kò tíì lo àjẹsára náà rí, nítorí náà ìṣàwárí náà ń tọ́ka gbígbé PV2 wọlé láti àwọn orísun tí wọn kò mọ̀. Ìgbìmọ̀ náà fi lélẹ̀ pé ní Agbègbè ilẹ̀ Africa, èyí tí ó ń sàmúlò OPV2 àràmàdà ní ọ̀nà ìyàtọ̀ báyìí, àpapọ̀ ìṣàwárí pàjáwìrì cVDPV2 tuntun mẹ́wàá ni o tí wá tí wọ́n jẹyọ láti ara ìlò OPV2 àràmàdà, nígbà tí irúfẹ́ ìṣàwárí pàjáwìrì kan bẹ́ẹ̀ jẹ́ rírí ní orílẹ̀-èdè Egypt ní Ìlà-Oòrùn Agbègbè Mediterranean. Ìṣàwárí nOPV2 tí ó ṣùyọ lára àwọn ìran VDPV2 - jẹ́ èyí tí ìrètí ti wà fún rírí rẹ̀ pẹ̀lú àlékún ìlò nOPV2. Àjẹsára ti nOPV2 ń túbọ̀ ṣe àfihàn ìdúró-sinsin jíìnì tí ó lágbára àti ìkéré jọjọ pé ìyípadà yóò wà sí ìdààmú-ajẹmọ́pọlọ oníbatan Sabin OPV2. Láti ìgbà ti àkọ́kọ́ lò ní oṣù Kẹta 2021, ó tó 821 mílíọ̀nù ìlò nOPV2 tí wọ́n ti lò ní Agbègbè ilẹ̀ Africa. Wọ́n ti ṣe ìṣirò pé àwọn ìṣàwárí pàjáwìrì mẹ́wàá náà láti AFR ń ṣojú 82% ìṣàwárí pàjáwìrì nípasẹ̀ nOPV2 èyí tí ó ju ti Sabin OPV2 ní Ẹkún ilẹ̀ Africa lọ. Lápapọ̀, àṣà tí wà lójúnà àwọn ìpolongo tí ó kéré níye ṣùgbọ́n tí ó tóbi síi. Ìdálọ́wọ́dúró ìpèsè OPV ṣalábàápín sí àdínkù nínú ètò ìpolongo ní ìpín àkọ́kọ́ nínú ìdámẹ́rin ọdún 2023 ṣùgbọ́n ìpèsè rẹ̀ ti tó báyìí. Àìtètè fèsì lásìkò jẹ́ ìpèníjà: láti bíi oṣù 18 sẹ́yìn, àwọn ìpolongo 28% péré ní ó bá ìfojúsùn ìsàmúlò ìpolongo àkọ́kọ́ láàárín ọjọ́ 28 tí wọ́n jẹ́rìísí ìbẹ́sílẹ̀ àrùn náà. Ìkóranraẹni pàjáwìrì cVDPV1 tí ó ń lọ lọ́wọ́ ní orílẹ̀-èdè Madagascar, orílẹ̀-èdè DR Congo àti orílẹ̀-èdè Mozambique jẹ́ ohun ìbànújẹ́ nípasẹ̀ bí ó ti ń sàmì àwọn kùdìẹ̀kudiẹ àjẹsára àwọn olùgbé sí irú kòkòrò rọpárọsẹ̀ 1 pẹ̀lú WPV1 ní àwọn agbègbè kéékèèké. Nínú àwọn ọmọ 426 tí ìjábọ̀ sọ pé wọ́n ní àrùn ẹ̀gbà láti ara cVDPV, wọ́n ti jẹ́rìí ìyè tí ó ju ìdá kan nínú ìdá mẹ́rin lọ látàrí irúfẹ́ oríṣi 1. Síwájú síi, kùdìẹ̀kudiẹ yìí tí ó wà nínú àjẹsára àwọn olùgbé jẹ́ ewu pàtàkì fún gbígbé wọlé WPV1 àti ìtànkálẹ̀ rẹ̀ síwájú síi, èyí tí ó ń fi àfojúsùn gbogbo àgbáyé nípa ìparun ìtànkálẹ̀ náà sínú ewu. Ìgbìmọ̀ náà fi lélẹ̀ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ewu fún ìbẹ́sílẹ̀ cVDPV ni ó seé sopọ̀ pẹ̀lú àpapọ̀ àìní àǹfààní, àìláàbò, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọmọdé tí wọ́n kó ní àjẹsára rárá àti ìṣípò àwọn olùgbé. Àwọn okùnfà yìí fojú hàn dáadáa ní àríwá orílẹ̀-èdè Yemen, àríwá orílẹ̀-èdè Nigeria, àárín gbùngbùn gúúsù orílẹ̀-èdè Somalia àti ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè Democratic Republic of the Congo, àti ní àríwá orílẹ̀-èdè Mozambique, orílẹ̀-èdè Burkina Faso àti orílẹ̀-èdè Mali. Àìdúródéédéé tí ó wà ní Ìwọ̀-Oòrùn ilẹ̀ Africa àti agbegbe Sahel, pàápàá ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí ní Niger bani lọ́kàn jẹ́, nípasẹ̀ pé ewu Ìdálọ́wọ́dúró eto rọpárọsẹ̀ ní agbára gan-an. Ìkádìí:Ìgbìmọ̀ náà fohùnsọ̀kan pé ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ láti orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì jẹ́ Ìpè Pàjáwìrì Ìlera Gbogbogbò Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (PHEIC) wọ́n sì gbàá níyànjú pé kí wọn ó ṣe ìfàgùn rẹ àti ti Ìgbàníyànjú Onígbàdíẹ̀ fún oṣù mẹ́ta síwájú síi. Ìgbìmọ̀ náà gbé àwọn nǹkan wọ̀nyí yẹ̀wò láti dé ìparí èrò yìí: Ewu ìtànkálẹ̀ WPV1 tí ó ń lọ lọ́wọ́ ní orílẹ̀-sí-orílẹ̀: Látààrí àwọn okùnfà àtẹ̀lé yìí, ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti WPV1 túbọ̀ jẹ́: Ìtúnkọlù ti àwọn agbègbè tí wọ́n ní ewu àjàkálẹ̀ àrùn fínra àti àwọn ààyè ìfomipamọ́ tí ó jẹ́ ìsẹ̀ǹbáyé bíi Karachi àti Quetta Block ní orílẹ̀-èdè Pakistan àti Kandahar ní orílẹ̀-èdè Afghanistan dúró fún èwù pàtàkì tí ó wà fún àwọn ère tí wọ́n rí ní oṣù 18 sẹ́yìn; Ìtànkálẹ̀ ìbátan WPV1 gangan tí wọ́n rí dáadáa ní orílẹ̀-èdè Afghanistan ń ní ọdún 2022 ni wọ́n ti rí ní orílẹ̀-èdè Pakistan ní ọdún 2023; Àwọn olùgbé tí wọ́n jẹ́ alárìnká pẹ̀lú ewu tí ó ga lórí ní orílẹ̀-èdè Pakistan dúró gẹ́gẹ́ bíi èwù kan pàtó tí ó jẹmọ́ ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ pàápàá sí orílẹ̀-èdè Afghanistan, èyí tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn olùpadà láti orílẹ̀-èdè Pakistan sí onírúurú àwọn àyè ní orílẹ̀-èdè Afghanistan sì dá kún-un; Àkójọ ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn ọmọdé tí wọn kò gba àjẹsára rárá ní gúúsù orílẹ̀-èdè Afghanistan jẹ́ ewu ti o lágbára; Àwọn àgbègbè kan ní orílẹ̀-èdè Afghanistan sì ń fi ààyè gba ìfèsì ìfúnni ní àjẹsára ní ààyè sí ààyè tàbí ní mọ́sálásí sí mọ́sálásí nìkan , èyí tí ó ń fi akùdé hàn ju ti ìlànà ojúlé sí ojúlé lọ; Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó seése kí o jẹ́ pé ìdílọ́wọ́ ti bá ìkóràn WPV1 ní orílẹ̀-èdè Malawi àti orílẹ̀-èdè Mozambique, ọ̀nà tí ó ń gbà láti orílẹ̀-èdè Pakistan dé ilẹ̀ Africa jẹ́ ohùn àìmọ̀; Àwọn àpapọ̀ àìsáàbò ní àwọn agbègbè ìkórànraẹni àjàkálẹ̀ tí ó kù. Ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti cVDPV tí ó ń lọ lọ́wọ́;: Látààrí àwọn okùnfà àtẹ̀lé yìí, ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti cVDPV2 dàbí wípé ó sì lágbára: Ìbẹ́sílẹ̀ cVDPV1 ní ìkórànraẹni tí ó lágbára tí ó sì ń lọ lọ́wọ́ ti cVDPV2 ní ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè Democratic Republic of the Congo àti cVDPV2 ní àríwá - ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nigeria, èyí tí ó ti dá ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ó fi ẹgbẹ́kẹ̀gbẹ́ sílẹ̀; Ìtànkálẹ̀ aláàlà-dé-ààlà tí ó ń lọ lọ́wọ́ èyí tí ó tún kó àwọn orílẹ̀-èdè tuntun tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ lùgbàdì sínú gẹ́gẹ́ bíi orílẹ̀-èdè Zimbabwe, àti ìtúnkọlù ti orílẹ̀-èdè Egypt látàrí ìpè pàjáwìrì abẹ́lé àti orílẹ̀-èdè Mauritania pẹ̀lú orílẹ̀-èdè Guinea nípasẹ̀ gbígbéwọle; Ìtànkálẹ̀ ọlọ̀nà jíjìn nípasẹ̀ ìrìnàjò orí afẹ́fẹ́ ti cVDPV2 láàárín orílẹ̀-èdè Isreal, orílẹ̀-èdè the United Kingdom àti orílẹ̀-èdè USA; Fífẹ̀si aláìlópin ní àlàfo àjẹsára ikun inú ìfun àwọn olùgbé tí wọ́n jẹ́ ọmọdé láti ìgbà ìmú OPV2 kúrò ní ọdún 2016 àti àṣẹ̀yìnwá-àṣẹ̀yìnbọ̀ ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn ọmọdé tí wọn kò gba àjẹsára rárá ní àwọn agbègbè kan; Àìláàbò ní àwọn agbègbè tí wọ́n jẹ́ orísun ìkórànraẹni cVDPV. Lára àwọn okùnfà tí wọ́n lọ́wọ́ níbẹ̀ ni ìwọ̀nyí: Ètò ìfúnnilájẹsára tí ó mẹ́hẹ: ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ni wọ́n ní àwọn ètò ìfúnnilájẹsára tí ó mẹ́hẹ tí àwọn ìpè pàjáwìrì ìjẹ́mọnìyàn le nípa lé lórí pẹ̀lú àwọn rògbòdìyàn àti ìfàgùn àwọn ìpè pàjáwìrì tí ó díjú. Èyí jẹ́ ewu tí ó ń dàgbà, tí ó ń fi àwọn olùgbé sílẹ̀ sínú àwọn ipò ẹlẹgẹ́ wọ̀nyí tí wọ́n sì lẹ sí ìbẹ́sílẹ̀ rọpárọsẹ̀. Àìní ìgbàláàyè : àìní ìgbàláàyè túbọ̀ ń jẹ́ ewu tí ó ṣe pàtàkì jùlọ, pàápàá jùlọ ní àríwá orílẹ̀-èdè Yemen àti orílẹ̀-èdè Somalia èyí tí ó ní àwọn olùgbé tí wọ́n mọ níwọ̀n tí àjẹsára rọpárọsẹ̀ kò dé ọ̀dọ̀ wọn fún àwọn ìgbà pípé tí ó ju ọdún kan lọ. Àwọn ẹ̀ka ewu Ìgbìmọ̀ náà pèsè àwọn ìmọ̀ràn àtẹ̀lé wọ̀nyí fún Olùdarí-Àgbà pẹ̀lú àfojúsùn dídínkù ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti WPV1 àti cVDPVs, tí ó dá lórí àtòjọ ewu gẹ́gẹ́ bí àtẹ̀lé wọ̀nyí: Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV3. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2, pẹ̀lú ẹ̀rí tàbí láìsí ẹ̀rí ìkóràn abẹ́lé. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ti lùgbàdì WPV1 tàbí cVDPV tẹ́lẹ̀ láàárín oṣù 24 sẹ́yìn. Àwọn àbùdá láti ṣàyẹ̀wò àwọn ìpínlẹ̀ tí wọn kò lùgbàdì WPV1 tàbí cVDPV mọ́: Àwọn ọ̀ràn kòkòrò rọpárọsẹ̀: oṣù 12 lẹ́yìn ọjọ́ ìbẹ̀rẹ̀ ọ̀ràn kòpẹ́kòpẹ́ PẸ̀LÚ oṣù kan láti ṣe àkọsílẹ̀ fún ọ̀ràn tí wọ́n ṣàwárí, ìtopinpin, ìṣàyẹ̀wò ní yàrá ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àkókò ìjábọ̀ TÀBÍ nígbàtí gbogbo ìjábọ̀ àwọn ọ̀ràn AFP tí wọ́n bẹ̀rẹ̀ láàárín oṣù 12 tí wọ́n ti ṣàyẹ̀wò ọ̀ràn rọpárọsẹ̀ tí ó gbẹ̀yìn tí wọ́n sì yà wọ́n sọ́tọ̀ fún WPV1 tàbí cVDPV, àti àwọn àpẹẹrẹ ajẹmọ́ àyíká tàbí àwọn àpẹẹrẹ míràn tí wọ́n gbà láàárín oṣù 12 tí wọ́n ti ṣàyẹ̀wò bẹ́ẹ̀kọ́ ọ̀ràn tí ó gbẹ̀yìn, èyíkéyìí tí ó bá pẹ́ jù. Ìyàsọ́tọ̀ ajẹmọ́ àyíká tàbí àwọn ìyàsọ́tọ̀ míràn ti WPV1 tàbí cVDPV (kò sì ọ̀ràn kòkòrò rọpárọsẹ̀ kankan): oṣù 12 lẹ́yìn gbígbà àwọn àpẹẹrẹ ajẹmọ́ àyíká tàbí àwọn àpẹẹrẹ míràn kòpẹ́kòpẹ́ yìí tí ó ń fi ìdí bẹ́ẹ̀ni múlẹ̀ (gẹ́gẹ́ bíi èyí tí wọ́n gbà lára ọmọdé tí ó ní ìlera) PẸ̀LÚ oṣù kan láti ṣe àkọsílẹ̀ fún àyẹ̀wò yàrá ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àkókò ìṣèròyìn. Àwọn àbùdá yìí le yàtọ̀ sí ara wọn fún àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti lùgbàdì, níbi tí wọ́n ti nílò àyẹ̀wò tí ó kún ojú òṣùwọ̀n láti tọ́ka sí àwọn ìyàtọ̀ ìwò káàkiri. Níwọ̀n ìgbà tí orílẹ̀-èdè kan bá ti ní àwọn àbùdá yìí pé wọn kò ní ilùgbàdì mọ́, orílẹ̀-èdè náà sì máa wà lọ́wọ́ ' àtòjọ àyẹ̀wò' fún oṣù 12 síi fún ìbojúwò ọlọ́jọ́ pípẹ́. Lẹ́yìn àsìkò yìí, orílẹ̀-èdè náà máa kúrò lórí ìfilé oní Ìgbà Díẹ̀. ÀWỌN ÍYÀNJÚ ÒNÍGBÀ DÍẸ̀ Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV3 pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti o ṣeé ṣe Àwọn orílẹ̀-èdè yìí ní láti: Ṣe ìkéde olófin, bí wọ́n kò bá tíì ṣeé, ní ìpele ti olórí orílẹ̀-èdè tàbí ìjọba, pé ìdílọ́wọ́ ìkórànraẹni kòkòrò rọpárọsẹ̀ jẹ́ ìpèníjà pàjáwìrì fún ètò ìlera gbogbogbò àti pé wọ́n ní láti sàmúlò gbogbo àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ láti gbárùkù ti rọpárọsẹ̀ píparun; ní àwọn ibi tí wọ́n ti ṣe irúfẹ́ ìkéde bẹ́ẹ̀, wọ́n ní láti dúrósinsin lórí ìpèníjà pàjáwìrì yìí níwọ̀n ìgbà tí wọ́n sì ń bèèrè fún ìfèsìsí. Rí i dájú pé gbogbo àwọn olùgbé àti àwọn àlejò ọlọ́jọ́ pípẹ́ (>ọ̀sẹ̀ mẹ́rin), gba àjẹsára alàgbàsẹ́nu alákànpọ̀ agbára fún kòkòrò rọpárọsẹ̀ (bOPV) tàbí àjẹsára rọpárọsẹ̀ aláìlágbára (IPV) láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin àti oṣù 12 ṣáájú ìrìnàjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀. Rí i dájú pé àwọn tí wọ́n ń ṣe ìrìnàjò pàjáwìrì (láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin), tí wọn kò tíì gba bOPV tàbí IPV láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin sí oṣù 12 sẹ́yìn, gba àjẹsára rọpárọsẹ̀ ní ókéré tan ní àkókò tí wọ́n ń gbéra nítorí pé èyí yóò sì fún wọn ní àǹfààní, pàápàá fún àwọn arìnrìn-àjò olóòrèkóòrè. Ríi dájú pé wọ́n fún irúfẹ́ àwọn arìnrìn-àjò bẹ́ẹ̀ ní ìwé Ìjẹ́rìsíí ìfúnnilájẹsára Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ tàbí Ìmúdánilójú káríayé nínú fọ́ọ̀mù tí wọ́n ṣe ní pàtó nínú Annex 6 ti IHR láti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìfúnnilájẹsára rọpárọsẹ̀ wọn kí ò sì jẹ́ ẹ̀rí ìfúnnilàjẹsára. Ṣé ìdádúró ní pápákọ̀ ígbéra ìrìnàjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀ fún olùgbékólùgbé tí kò ní ìwé-àṣẹ ìfúnnilájẹsára rọpárọsẹ̀ tí ó tọ́. Àwọn ìyànjú yìí wà fún àwọn arìnrìn-àjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀ láti gbogbo ibùdó, láì fi ti irúfẹ́ ohun ìrìnàjò ṣe (títì, òfurufú àti /tàbí òkun). Túbọ̀ ṣe àfikún kíkankíkan fún àwọn ipá aláààlà-dé-ààlà nípa ṣíṣe ìmúdára ìsọdọ̀kan ni orílẹ̀, agbègbè àti ìbílẹ̀ láti ṣe àfikún ìfúnni ní àjẹsára tí ó pọ̀ fún àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n ń kọjá ní ààlà àti àwọn èrò olùkọjá ní ààlà tí wọ́n ní ewu ìlùgbàdì. Ìsọdọ̀kan tí ó dára ti àwọn akitiyan aláàlà-dé-ààlà ní láti ṣe àkóónú àbójútó fínnífínní àti ìbojúwò dídára àjẹsára tí ó dára ní ibùdó tí ó wà ní ibodè, àti ṣíṣe ìtẹ̀lé iye àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n kò tíì gba àjẹsára lẹ́yìn tí wọ́n ti kọjá ibodè. Túbọ̀ ṣe àfikún àwọn akitiyan ìwọ̀n ibi tí ìfúnnilàjẹsá olóòrèkóòrè dé, èyí tí ó ní àkóónú pínpín dátà ìwọ̀n ibi tí ó dé, nítorí pé ìfúnnilájẹsára olóòrèkóòrè tí ó pọ̀ jẹ́ ọ̀kan pàtàkì nínú ètò ìfòpinsí rọpárọsẹ̀, ní pàápàá pẹ̀lú bí òpin ṣe ń dé bá rọpárọsẹ̀ ní àgbáyé. Àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n kò tíì ṣe àfihàn IPV2 nínú àwọn ètò wọn ní láti ṣe èyí ní kíákíá. Tí ó bá ti wà, àwọn orílẹ̀-èdè ní láti ronú sí ṣíṣe àmúlò àjẹsára olóríṣi-mẹ́fà ti Gavi ti buwọ́lù báyìí. Ṣé àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí wọn yóò fi sàmúlò àwọn àbùdá wọ̀nyí: (i) ó kéré tán oṣù mẹ́fà ti kọjá láìsí àwọn ìkọlù tuntun àti pé (ii) àwọn àkọsílẹ̀ wà fún ìṣàmúlò kíkún àwọn ètò ìfòpinsí tí ó ní ìwọ̀n-ìdárasí tí ó ga ní gbogbo àwọn agbègbè ìkọlù àti àwọn agbègbè tí ewu ìkọlù wọn ga; tí kò bá sì irúfẹ́ àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ wọ́n ni láti ṣe àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí ìpínlẹ̀ náà fi máa wà ní ìbámu pẹ̀lú àwọn òṣùwọ̀n àyẹ̀wò òkè wọ̀nyí pé kò ní ìkọlù kankan mọ́. Pèsè ìjábọ̀ onígbàdégbà fún Olùdarí - Gbogbogbò nípa ìsàmúlò Ìtọ́kasí oní Ìgbà Díẹ̀ nípa ìrìnàjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní ìkọlù kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2, pẹ̀lú tàbí láìsí ẹ̀rí ìkóràn abẹ́lé: Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ti ní ìkówọle kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 ṣùgbọ́n tí kò sí ẹ̀rí ìkóràn abẹ́lé ní láti: Ṣé ìpaláṣẹ ìfọwọ́sí, tí wọn kò bá tíì ṣeé, ní ìpele olórí orílẹ̀-èdè tàbí ìjọba, pé ìdènà tàbí ìdílọ́wọ́ ìkórànraẹni kòkòrò rọpárọsẹ̀ jẹ́ ìpèníjà pàjáwìrì gbogbogboo Ṣé àwọn ìwádìí pàjáwìrì tí ó sì nípa láti mọ̀ bóyá ìkórànraẹni abẹ́lé cVDPV2 alákówọle ti wà Fífi lélẹ̀ bíbẹ ètò ìyàtọ̀ fún ìdáhùnsí àwọn ìkọlù kòkòrò rọpárọsẹ̀ oríṣi 2, rònú sí bíbéèrè fún àwọn àjẹsára láti inú àwọn ọjà àràmàdà káríayé OPV2. Túbọ̀ ṣe àtẹ̀mọ́ àwọn akitiyan ibi tí ìfúnnilájẹsára olóòrèkóòrè kárí, èyí tí ó ní àkóónú pínpín dátà ibi tí ó dé, níwọ̀nba ìgbà tí ìfúnnilájẹsára olóòrèkóòrè tí ó pọ̀ jẹ́ ọ̀kan pàtàkì nínú ètò ìfòpinsí rọpárọsẹ̀, ní pàápàá pẹ̀lú bí òpin ṣe ń dé bá rọpárọsẹ̀ ní àgbáyé. Àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n kò tíì ṣe àfihàn IPV2 nínú àwọn ètò wọn ní láti ṣe èyí ní kíákíá. Tí ó bá ti wà, àwọn orílẹ̀-èdè ní láti ronú sí ṣíṣe àmúlò àjẹsára olóríṣi-mẹ́fà ti Gavi ti buwọ́lù báyìí. Ṣé àfikún kíkankíkan ìṣàyẹ̀wò káàkiri ìsọdọ̀kan agbègbè oní orílẹ̀ àti orílẹ̀-sí-orílẹ̀ àti ìṣàkóso aláààlà-dé-ààlà láti ṣe ìmúdára ìṣàyẹ̀wò káàkiri fún ìṣàwárí kòkòrò rọpárọsẹ̀ lásìkò. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní ìkórànraẹni abẹ́lé ti cVDPV2, tí ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì wà lórí wọn láfikún àwọn ìgbésẹ̀ òkè wọ̀nyí ní láti: Gba àwọn olùgbé àti àwọn àlejò ọlọ́jọ́ pípẹ́ níyànjú láti gba ìlò IPV kan láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin sí oṣù 12 síwájú ìrìn àjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀. Rí i dájú pé àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n gba irúfẹ́ ìfúnnilájẹsára bẹ́ẹ̀ ni àǹfààní sí àkọsílẹ̀ tí ó bójú mu láti ṣe àkọsílẹ̀ ipò ìfúnnilájẹsára rọpárọsẹ̀ wọn. Ṣé àfikún kíkankíkan lórí ìsọdọ̀kan ajẹmọ́ agbègbè àti ìṣàkóso aláààlà-dé-ààlà láti ṣe ìmúdára ìṣàyẹ̀wò káàkiri fún ìṣàwárí kòkòrò rọpárọsẹ̀ lásìkò, àti fífún àwọn asáàsálà ni àjẹsára, àwọn arìnrìn-àjò àti àwọn èrò aláààlà-dé-ààlà. Fún ìpín àwọn ẹ̀ka méjèèjì: Ṣé àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí wọn yóò fi sàmúlò àwọn àbùdá wọ̀nyí: (i) ó kéré tán oṣù mẹ́fà ti kọjá láìsí ìṣàwárí pínpínká VDPV2 ní orílẹ̀-èdè náà láti orísun kankan, àti wípé (ii) àwọn àkọsílẹ̀ wà fún ìsàmúlò kíkún fún àwọn ètò ìfòpinsí tí ó ní ìwọ̀n ìdárasí tí ó ga ní gbogbo àwọn agbègbè ìkọlù àti àwọn agbègbè tí ewu ìkọlù wọn ga; tí kò bá sì irúfẹ́ àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ wọ́n ni láti ṣe àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí ìpínlẹ̀ náà fi máa wà ní ìbámu pẹ̀lú òṣùwọ̀n pé 'ìpínlè bẹ́ẹ̀ kò ní ìkọlù mọ́'. Ni ìparí oṣù 12 tí kò sí ẹ̀rí ìkórànraẹni, ṣe ìjábọ̀ fún Olùdarí-Gbogbogbò nípa àwọn ìgbésẹ̀ tí wọ́n lò láti sàmúlò àwọn Ìtọ́kasí oní Ìgbà Díẹ̀. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ti lùgbàdì WPV1 tàbí cVDPV tẹ́lẹ̀ láàárín oṣù 24 sẹ́yìn Àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyí ní láti: Ṣé ìrónilágbára ifunnilájẹsára olóòrèkóòrè ní kíákíá láti jẹ́ kí iye àjẹsára àwọn ènìyàn pọ̀ si. Ṣé ìmúdára ìwọ̀n ìdárasí ìṣàyẹ̀wò káàkiri, ní àpapọ̀ pẹ̀lú ríronú sí ìsàmúlò tàbí fífẹ àwọn ọ̀nà ìsàfikún gẹ́gẹ́ bíi ìṣàyẹ̀wò káàkiri ajẹmọ́ àyíká, láti mú àdínkù bá ewu ìkórànraẹni WPV1 àti cVDPV tí wọn kò rí, pàápàá láàárín àwọn ènìyàn orí ìrìn wọ́n ní ewu ìlùgbàdì àti àwọn tí wọ́n lẹ. Ṣé àfikún kíkankíkan lórí àwọn akitiyan láti rí i dájú pé ìfúnnilájẹsára àwọn alárìnká ti àwọn arin-ààlà-dé-ààlà, Àwọn Afipáṣínípò, àwọn asáàsálà àti àkójọpọ̀ àwọn èèyàn aláìlágbára yòókù. Ṣé àfikún ìmúdára ìsọdọ̀kan agbègbè àti ìṣàkóso aláààlà-dé-ààlà láti rí i dájú pé WPV1 àti cVDPV jẹ́ rírí lásìkò, àti ìfúnnilájẹsára ti àkójọpọ̀ àwọn tí wọ́n ní ewu ìlùgbàdì. Ṣé àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí pẹ̀lú àkọsílẹ̀ kíkún lórí lílo ìṣàyẹ̀wò káàkiri oní ìwọ̀n ìdárasí tí ó ga àti àwọn ètò ìfúnnilájẹsára. Àfikún àwọn ìrònúsí Ìgbìmọ̀ náà mọ àwọn ẹ̀dùn ọkàn tí ó níí ṣe pẹ̀lú ìfàgùn àkókò rọpárọsẹ̀ PHEIC àti pàtàkì ṣíṣe àmúlò àwọn ìgbésẹ̀ mìíràn, ní àpapọ̀ pẹ̀lú pípe ìpàdé Ìgbìmọ̀ Aṣàyẹ̀wò rọpárọsẹ̀ IHR láti fún Olùdarí-Àgbà WHO ní ìmọ̀ràn lórí bí ó ti seése kí wọ́n ó fi àwọn ìmọ̀ràn àátẹ̀lé aláìṣe dandan ráńṣẹ́. Ìgbìmọ̀ náà ṣe àkíyèsí àtúnyẹ̀wò Ìlànà Ìlera Káríayé tí ó ń lọ lọ́wọ́ àti pé àtúnṣe sí àwọn ìlànà náà seése ní ọdún 2024. Ìgbìmọ̀ náà ní ìmọ̀sílára pé ó sì ti yá jù láti fi òpin sí PHEIC nítorí pé ewu ìkójáde WPV àti cVDPV sì ṣe pàtàkì àti pé yíyọ PHEIC kúrò lé e jẹ́ ohùn tí kò bójú mu ni àkókò ẹlẹgẹ́ fífi òpin sí rọpárọsẹ̀ yìí. Ìgbìmọ̀ náà mọ rírì ìfọkànsìn àwọn aláṣẹ Afghan sì ìfojúsùn àgbáyé nípa ìfòpinsí rọpárọsẹ̀, wọ́n sì gbà wọ́n níyànjú gidi gan-an pé kí wọ́n ó sàmúlò ìpolongo ilé - sí-ilé níbikíbi tí ó bá ti seése nítorí pé àwọn ìpolongo yìí ń jẹ́ kí wọ́n ó dá àwọn ibí tí wọ́n kò fún ní àjẹsára rárá àti àwọn ibi tí wọ́n ti fún àwọn ọmọdé ní àjẹsára tí kò tó nǹkan mọ̀. Ìgbìmọ̀ náà fi lélẹ̀ wọ́n sì gbárùkù ti lílo àwọn afúnni-ní-àjẹsára obìnrin, ìmúdára nípa níní àǹfààní sì àwọn agboolé, pẹ̀lú kíkópa àwọn obìnrin gẹ́gẹ́ bíi olùsáájú àwọn òṣìṣẹ́ ìlera ṣe ń pọ̀ si. Pípọ̀ òǹkà àwọn olùpadà láti orílẹ̀-èdè Pakistan túmọ̀ sí ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ tí ó ṣe pàtàkì, àwọn ètò orílẹ̀-èdè sì ní láti ṣe eto àwọn ìgbésẹ̀ ìdí-ewu-kù àti láti rí i dájú pé ìfúnnilájẹsára àwọn olùpadà ń wáyé bó ti tọ́ àti bó ti yẹ. Ìgbìmọ̀ náà bẹ̀bẹ̀ fún ṣíṣe àmúlò ìdáhùnsí ìfúnni ní àjẹsára tí ó ga jù ní kíákíá ní Agbègbè Gúúsù orílẹ̀-èdè Afghanistan, láti mú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ rọpárọsẹ̀ tí ó tóbi. Ìgbìmọ̀ náà fi lélẹ̀ pẹ̀lú ẹ̀dùn ọkàn nípa ìkórànraẹni tuntun WPV1 ní orílẹ̀-èdè Pakistan ní àwọn agbègbè bíi Karachi àti Quetta Block, pẹ̀lú àwọn ìpè fún ìdáhùnsí sì ìbẹ́sílẹ̀ tí ó lágbára ní àkókò ìkórànraẹni kékeré tí ó ń bọ̀, pẹ̀lú ìdáhùnsí ọ̀kan-ún láàárín àwọn orílẹ̀-èdè méjèèjì tí àrùn náà tí ń jà gẹ́gẹ́ bí agbára wọn bá ṣe tó. Ìgbìmọ̀ náà gbé oríyìn fún àwọn ìjọba orílẹ̀-èdè àti àwọn ìjọba agbègbè nípa ṣíṣe àfihàn níni ètò ní orílẹ̀-èdè Pakistan. Èyí ní láti túbọ̀ tẹ̀síwájú ní àkókò àwọn ìdìbò gbogbogbò tí ó ń bọ̀, àti pé ìsàmójútó ojúṣe tí ó múnádóko àwọn akọ̀wé olóyè agbègbè, àwọn aláṣẹ agbegbe àti àwọn igbá-kejì aláṣẹ ṣe pàtàkì. Ìgbìmọ̀ náà ṣàkíyèsí pé orílè-èdè Egypt ń fèsì tó péye sí ìbẹ́sílẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 ní Àríwá Sinai wọ́n sì rọ orílẹ̀-èdè Egypt láti rí i dájú pé wọ́n kò yẹ̀ kúrò lórí èyí bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ogun tí ó ń lọ lọ́wọ́ ní Gaza ní ipa tí ó ń kó lórí àwọn ohun èlò ìlera gbogbogbò. Ìgbìmọ̀ náà ń kọminu nípa bíbọ́ si àsìkò tí ìṣàwárí kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 bọ́ sí ní orílẹ̀-èdè Mauritania, wọ́n sì rọ orílẹ̀-èdè Mauritania, orílẹ̀-èdè Guinea àti orílẹ̀-èdè Mali láti dọ̀kan kí wọn ó sì jẹ́ ọ̀kan-ùn nípa àwọn ètò wọn. Orílẹ̀-èdè Zimbabwe ní láti rísí lílo ìṣàyẹ̀wò káàkiri àyíká ní ìta olú-ìlú ni Harare tí ó bá seése. Orílẹ̀-èdè Nigeria túbọ̀ jẹ́ àárín gbùngbùn láti dáwọ́ ìbẹ́sílẹ̀ dúró ní Agbègbè Africa, nítorí pé kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 ti tàn ká sí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ìyókù ní Africa láti orílẹ̀-èdè Nigeria. Ní orílẹ̀-èdè Nigeria, àwọn ìpèníjà dídára ètò sì ń lọ lọ́wọ́ láti ọdún 2021, pàápàá ní àríwá Ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè náà. Fífi òpin sí àwọn ìbẹ́sílẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV ní orílẹ̀-èdè Nigeria máa kó ipa pàtàkì níbi àṣeyọrí ìfòpinsí náà ní Agbègbè Africa àti àgbáyé. Ìfọkànsìn ìgbìmọ̀ olórí ìlera titun jẹ́ ìwúrí fún ìgbìmọ̀ náà ni orílẹ̀-èdè Nigeria wọ́n sì ṣe àkíyèsí pé olórí òsèlú ní gbogbo ìpele ní orílẹ̀-èdè Nigeria gbọ́dọ̀ pawọ́pọ̀ láti mójútó àwọn ìpèníjà àti láti ṣe àtúnṣe dídára ètò ìdáhùnsí. Wọ́n ní láti ṣe àmúlò àwọn ẹ̀kọ́ tí wọ́n kọ́ láti ibi ìrírí ìpínlẹ̀ Borno ní àwọn ìpínlẹ̀ ìwọ̀ oòrùn-àríwá. Ìgbìmọ̀ náà rọ ètò rọpárọsẹ̀ náà láti ṣe ìrónilágbára fún gbogbo àwọn abala ìṣàyẹ̀wò káàkiri, tí wọ́n sì fi ń lélẹ̀ pé àwọn àlàfo tí ó ṣe pàtàkì sì kù ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n lùgbàdì, àti láti túbọ̀ máa mójútó àwọn ìdádúró tí ó ń wà níbi gbígbé àwọn àwòṣe-àpẹẹrẹ fún àyẹ̀wò fún kòkòrò rọpárọsẹ̀, èyí tí ń yọrí sí àwọn ìṣòro nípa dídára àwòṣe-àpẹẹrẹ Ṣíṣe àkíyèsí àwọn ìpèníjà ìṣàyẹ̀wò káàkiri rọpárọsẹ̀ pàápàá ìbọ́ sí àsìkò ti ìṣàwárí, ìgbìmọ̀ náà gbàá níyànjú wípé kí ètò náà túbọ̀ máa tẹ̀síwájú láti ṣe ìrónilágbára àti ìlọsíwájú fún bíbọ́ sí àsìkò ni àpapọ̀ pẹ̀lú ṣíṣe àmúlò àwọn ọ̀nà ìṣàwárí tààrà. Ní ìbámu pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ń lọ lọ́wọ́ lórí WPV1 àti cVDPVs, àti àwọn ìròyìn tí àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n lùgbàdì fi sílẹ̀, Olùdarí-Àgbà gba àtúnyẹ̀wò ìgbìmọ̀ náà wọlé ní wọ́n sì pinu ní ọjọ́ 21 oṣù Kejìlá ọdún 2023 pé ọ̀rọ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ ń túbọ̀ dá kún PHEIC ní ìbámu pẹ̀lú WPV1 àti kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV. Olùdarí-Àgbà fi òǹtẹ̀ lu àwọn ìmọ̀ràn ìgbìmọ̀ náà fún àwọn orílẹ̀-èdè tí kó sínú ìtumọ̀ 'àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV3 pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì' àti fún 'àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ti lùgbàdì WPV1 tàbí cVDPV láàárín oṣù 24 sẹ́yìn' wọ́n sì fẹ Ìmọ̀ràn òní Igbà Díè lójú lábẹ́ IHR láti mú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ láti orílẹ̀-sí-orílẹ̀, èyí tí yóò bẹ̀rẹ̀ sí ní ṣisẹ́ láti ọjọ́ 21,oṣù Kejìlá ọdún 2023.

Isitatimende esilandela Umhlangano Wamashumi Amathathu Nesikhombisa weKomidi Lezimo Eziphuthumayo le-IHR Lovendle Umhlangano wamashumi amathathu nesikhombisa weKomidi Lezimo Eziphuthumayo ngaphansi kweMithetho Yezempilo Yamazwe Ngamazwe (2005) (IHR) mayelana nokusabalala kwe-poliovirus emhlabeni wonke wabizwa nguMqondisi-Jikelele weWHO mhla ziyi-12 kuZibandlela wezi-2023 lapho amalungu eKomidi kanye nabeluleki behlangana ubuso nobuso, kanye nangokusebenzisa ubuchwepheshe benkomfa ngevidiyo namazwe athintekile, isekelwa uNobhala weWHO. IKomidi Lezimo Eziphuthumayo libuyekeze imininingo ngegciwane i-polioviruses yasendle (WPV1) kanye nomgomo wokugoma osuselwe kuma-polioviruses (cVDPV) kumongo wenhloso yomhlaba wonke yokuqedwa kwe-WPV kanye nokuqedwa kokuqubuka kwe-cVDPV2. Kwamukelwe izibuyekezo zobuchwepheshe mayelana nesimo emazweni alandelayo: i-Afghanistan, i-Egypt, iGuinea, iMauritania, iNigeria, iPakistan kanye neZimbabwe. I-Wild poliovirus: Kube nezigameko ezine ezintsha zeWPV1 ePakistan kusukela emhlanganweni wokugcina, okwenza ingqikithi yaba kwabayisithupha ngowezi-2023. Ngaphezu kwalokho, kube nokwanda okukhulu kokutholwa kwemvelo, ngamasampula amahle angama-60 atholakala ezinyangeni ezintathu kusukela kuMandulo kuya kuLwezi, okulethe isamba ngowezi-2023 safinyelela kuma-82. Ngemuva kwesikhathi sokungatholakali, ukudluliselwa okusha kuyenzeka eQuetta Block eBalochistan, eKarachi eSindh, e-Islamabad / Rawalpindi nase-Peshawar esifundazweni sase-Khyber Pakhtunkhwa (KP). Nakuba ukuqaliswa kohlelo lwesenzo sovendle eningizimu ne-KP kuholele ekugonyweni kwezingane eziyi-160,000 ezengeziwe, umongo usalokhu uyinselele: ukungazinzi kwezombusazwe, ukungavikeleki kwezinye izindawo, abasebenzi abaphambili abadinga ukugada kwamaphoyisa ukuze kuhambisane nabo, kanye nokuduba ukugoma lapho imiphakathi yenza izimfuno. kwezinye izinsiza ngokushintshana ngokuvumela ukugonyelwa uvendle. Uhlelo lusaqhubeka nokugeja inani elibalulekile lezingane ePakistan. Kusukela emhlanganweni wokugcina, awekho amacala amasha eWPV1 abikiwe avela e-Afghanistan, lapho isibalo samacala sihlala siyisithupha, wonke avela esifundazweni saseNangarhar. Kodwa-ke, kube namasampula emvelo angama-46 eWPV1 kuze kube manje ngowezi-2023, iningi lawo elivela esifundeni esiseMpumalanga (izifundazwe zaseNangarhar naseKunar), kodwa muva nje futhi kumasampula emvelo avela ezifundazweni zaseKabul, eKandahar, eZabul naseBalkh. Lokhu kukhombisa ukusabalala kwe-WPV1 kusuka ezindaweni eziwugwadule e-Afghanistan (Isifunda Esisempumalanga) nasePakistan (iKP yaseNingizimu) futhi kuwukubuyisela emuva inqubekelaphambili yakamuva. Lolu hlelo lusebenzisa imikhankaso yezinga eliphezulu futhi lufinyelela kuzingane eziningi kunangaphambili, kodwa izinga kuzomele likhushulwe ngokuqhubekayo futhi liqhubeke. Noma yikuphi ukuhlehla e-Afghanistan kubeka engcupheni uhlelo ePakistan ngenxa yokunyakaza kwabantu abaningi. I-Afghanistan iyaqhubeka nokusebenzisa ishejuli yomkhankaso eqinile, egxile ekuthuthukiseni ikhwalithi endaweni ewugwadule kanye nokusabela ngesikhathi ekutholweni kweWPV1 kwenye indawo ezweni. Ukungenelela kokuthuthukiswa kwekhwalithi esiFundeni saseMpumalanga kuhlanganisa ukuqinisekiswa kwezinhlelo ezincane, ukuthuthukiswa kokubandakanyeka kwabagomi besifazane, abagqugquzeli bezenhlalakahle kanye nabaqaphi, ukuqeqeshwa okuqinisiwe nokugadwa kahle kwabasebenzi bezempilo uvendle, ukuqapha okuqinisiwe, ukusebenzisa amapulani amancane omkhankaso wepoliyo ukusheshisa ukugonywa okujwayelekile nokwandisa umkhankaso- iqembu leminyaka yobudala eliqondiwe kuze kufike eminyakeni eyi-10 ezindaweni ebezingafinyeleleki ngaphambi kowezi-2021. Nakuba izinga lomkhankaso esiFundeni esiseMpumalanga liye laba ngcono ngowezi-2023, kunezinselelo eziqhubekayo esiFundeni esiseNingizimu lapho cishe izingane ezingu-200,000 zihlala zingafinyelelwanga ngesikhathi semikhankaso futhi ikhwalithi isezingeni eliphansi njengoba kukhonjiswe amasampula okuqinisekisa izinga lendawo (LQAS). Ukwenyuka okukhulu kwakamuva kwenani labantu base-Afghan ababuya e-Pakistan kuye kwahlanganisa nezinselelo zokusiza e-Afghanistan. Izwe lithole abantu abacishe babe yizigidi ezi-0.3 ababuyile e-Afghan kusukela maphakathi noMandulo kuya maphakathi noLwezi kanti isibalo esilindelekile sababuyile siyizigidi eziyi-1.7. Lokhu kunyakaza okukhulu kwenani labantu kwandisa kakhulu ingozi yokusabalala kwe-poliovirus emngceleni kanye nokusabalala phakathi kwamazwe amabili. Uhlelo lwevendle e-Afghanistan seluvuse uhlelo lwezimo eziphuthumayo futhi lwatshala amathimba nabaphathi abengeziwe ezindaweni ezibucayi nezindlela zokugoma izingane kubantu ababuyayo. Ukuxhumana kuyagcinwa ne-UNHCR kanye ne-IOM ukuze bagonywe ezikhungweni zabo kanye nokwabelana ngolwazi. Izifunda ezinobuningi babantu ababuyayo zizofakwa emikhankasweni ezayo yokugomela uvendle. Manje sekuphele izinyanga ezingaphezu kweziyi-15 kwatholakala iWPV1 eningizimu-mpumalanga ye-Afrika, kanti icala lokugcina liqale ngokukhubazeka mhla ziyi-10 kuNcwaba wezi-2022 eMozambique, futhi sekuphele iminyaka emibili kwatholakala icala elilodwa eMalawi. IKomidi liphawule ukuthi i-GPEI yenze ukuhlola okuzimele kokuqubuka kwezifo (ama-OBRA) eMozambique naseMalawi ngoLwezi wezi-2023. E-Mozambique, kunezimpawu ezithembisayo zokuthi kumisiwe ukudluliswa kwe-WPV1 ethunyelwa ngaphandle eMozambique. Nokho, izinyanga eziyi-12 ezigcwele zemininingo yokugada ephothuliwe yayingakatholakali. E-Malawi, ithimba le-OBRA liphethe ngokuthi ukuhanjiswa kweWPV1 eMalawi cishe sekumile. Kodwa-ke, ukuqubuka kweWPV1 kuzothathwa njengevaliwe kuphela uma sekufinyelelwe esiphethweni esifanayo eMozambique. Ukuvalwa ngokusemthethweni kokuqubuka kwalesi sifo kuzokwenziwa yihhovisi lesiFunda leWHO kulandela ukugunyazwa kweKhomishini Yezitifiketi Yesifunda. Umuthi wokugoma osuselwe ku-poliovirus (cVDPV): Inani lamacala e-cVDPV2 liyehla futhi sekunezindawo okugxilwe kakhulu kuzo, kunokuncipha okuncane kwenani lezifundazwe nezifunda ezinegciwane. Ngowezi-2023 kuze kube manje, kube namacala angu-374 aqinisekisiwe nge-cVDPV, kuwo angama-265 yi-cVDPV2 kanti angu-109 yi-cVDPV1. Kulawa macala angama-374, angama-191 (51%) enzeka eDR Congo. Emhlabeni jikelele ama-72% wamacala asezindaweni ezine ezibaluleke kakhulu (empumalanga ye-DR Congo, enyakatho yeNigeria, enyakatho yeYemen naseSomalia). Kukhona nezinombolo ezinciphayo zamaqembu avelayo amasha najikelezayo. Ngaphezu kokwehla okuqhubekayo kwenani lamacala e-cVDPV2 kanye nenani lemigqa ezungezayo, ubungozi bokusabalala kwe-cVDPV2 emhlabeni wonke busephezulu. Ubufakazi balokhu buhlanganisa ukusulelana okuphezulu eDR Congo nokusabalala kwakamuva kwe-cVDPV2 eTanzania, nokuvela okusha eZimbabwe nase-Egypt, kanye nokutheleleka kabusha kweGuinea neMauritania. IZimbabwe ngokwayo ayikaze iwusebenzise umgomo, ngakho ukutholakala kukhombisa ukungeniswa kwePV2 emthonjeni ongaziwa. IKomidi liphawule ukuthi esiFundeni sase-Afrika, manje esisebenzisa inoveli i-OPV2 kuphela, sekuvele okusha kwe-cVDPV2 okuyi-10 okutholwe ekusetshenzisweni kwenoveli i-OPV2, kanti kube nokuqubuka okukodwa okunjalo okukhonjwe e-Egypt esiFundeni saseMedithera esisempumalanga. . Ukutholwa kwezinhlobo ze-VDPV2 ezitholakala ku-nOPV2 kuwukutholwa okulindelekile ngokusetshenziswa okungeziwe kwe-nOPV2. Umuthi wokugoma i-nOPV2 uyaqhubeka nokubonisa ukuzinza kwezakhi zofuzo eziphakeme kakhulu kanye namathuba aphansi kakhulu okubuyela ku-neurovirulence uma kuqhathaniswa ne-Sabin OPV2. Kusukela isetshenziswa okokuqala ngoNdasa wezi-2021, cishe imithamo eyizigidi ezingama-821 ye-nOPV2 inikezwe esiFundeni sase-Afrika. Kulinganiselwa ukuthi izimo eziphuthumayo eziyi-10 ezivela ku-AFR zimele ama-82% ezimo ezinobungozi eziphuthumayo ezisezingeni eliphansi nge-nOPV2 kune-Sabin OPV2 esiFundeni sase-Afrika. Sekukonke, kube khona ukuthambekela emikhankasweni embalwa kodwa emikhulu. Ukuphazamiseka kokuhlinzekwa kwe-OPV kube nomthelela ekwehliseni umsebenzi womkhankaso kwikota yokuqala yowezi-2023 kodwa ukuhlinzeka manje sekwanele. Ukufika ngesikhathi kuyinselelo; kulezi zinyanga eziyi-18 ezedlule, ama-29% kuphela emikhankaso afinyelele kumgomo wokuqalisa umkhankaso wokuqala zingakapheli izinsuku ezingama-28 zokuqinisekisa ukuqubuka. Ukuvela nokusatshalaliswa okuqhubekayo kwe-cVDPV1 eMadagascar, eDR Congo naseMozambique kuyakhathaza njengoba kugqamisa amagebe ekuvikelekeni kwesibalo sohlobo loku-1 lwe-poliovirus okuhlanganisa ne-WPV1 endaweni engaphansi. Ezinganeni ezingama-426 ezabikwa ngowezi-2023 ezinokukhubazeka ngenxa ye-cVDPV, zingaphezu kwekota eziqinisekisiwe ngenxa yohlobo loku-1. Ngaphezu kwalokho, leli gebe ekuvikelekeni kwenani labantu libeka engcupheni enkulu ukuthengwa kwe-WPV1 kwamanye amazwe kanye nokuqhubeka ukusabalala, okubeka umgomo wokuqeda umhlaba wonke engcupheni. IKomidi liphawule ukuthi ubungozi obuningi bokuqubuka kwe-cVDPV bungaxhunyaniswa nenhlanganisela yokungafinyeleleki, ukungavikeleki, ukugcwala okuphezulu kwethamo lezingane kanye nokufuduka kwabantu. Lezi zici zibonakala kakhulu enyakatho yeYemen, enyakatho yeNigeria, eningizimu emaphakathi neSomalia nasempumalanga yeDemocratic Republic of the Congo, kodwa nasenyakatho yeMozambique, eBurkino Faso naseMali. Ukungazinzi eNtshonalanga Afrika nasesifundeni saseSahel, muva nje eNiger kwakukhathaza kakhulu, njengoba ingozi yokuphazamiseka kohlelo lwepoliyo yayiphezulu kakhulu. Isiphetho: IKomidi livumelene ngazwi linye ukuthi ubungozi bokusabalala kwegciwane lengculazi emhlabeni wonke kusalokhu kuyisimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi sokukhathazeka kwamazwe ngamazwe ngesingisi iPublic Health Emergency of International Concern (PHEIC) futhi lancoma ukwelulwa kwayo kanye nalokho Kwezincomo Zesikhashana kwezinye izinyanga ezintathu. IKomidi licubungule izici ezilandelayo ukuze lifinyelele kulesi siphetho: Ingozi eqhubekayo yokusabalala kweWPV1 emhlabeni jikelele: Ngokusekelwe yilezi zinto ezilandelayo, ingozi yokusabalala kweWPV1 emhlabeni wonke isasele: ukutheleleka kabusha kwezindawo ezibucayi ezithinta izifo kanye namadamu omlando afana neKarachi kanye neQuetta Block ePakistan naseKandahar e-Afghanistan kumelela ingozi enkulu enzuzweni eyenziwe phakathi nezinyanga eziyi-18 ezedlule; ukusabalala kwangempela kwemigqa yeWPV1 ebonwe kakhulu e-Afghanistan ngowezi-2022 manje kutholwa ePakistan ngowezi-2023; abantu abahambahambayo abasengozini enkulu ePakistan bamele ingozi ethile yokusabalala kwamanye amazwe baye e-Afghanistan ikakhulukazi, ehlanganiswe nenani elikhulu lababuya ePakistan baye ezindaweni ezihlukahlukene zase-Afghanistan; iphuli enkulu yezingane ezingagonyiwe ‘zero dose’ eningizimu ye-Afghanistan zisengozini enkulu; ezinye izindawo zase-Afghanistan zisavumela ukugoma ngokwezindawo noma i-mosque nge-mosque, ebonise ukungasebenzi kahle uma iqhathaniswa ngendlela yendlu ngendlu; nakuba kungenzeka ukuthi ukudluliswa kweWPV1 kuphazamisekile eMalawi naseMozambique, umzila osuka ePakistan uye e-Afrika awukaziwa; ukungavikeleki ezindaweni ezisasele. Ingozi eqhubekayo yokusabalala kwe-cVDPV emhlabeni jikelele: Ngokusekelwe yiezi zici ezilandelayo, ubungozi bokusabalala kwe-cVDPV2 emhlabeni wonke bubonakala busaphezulu: ukuqubuka kwe-cVDPV1 kanye nokusatshalaliswa okuphezulu okuqhubekayo kwe-cVDPV2 empumalanga yeDemocratic Republic of the Congo kanye ne-cVDPV2 enyakatho-ntshonalanga yeNigeria, okubangele ukusabalala kwamanye amazwe emazweni angomakhelwane; ukusabalala kwabantu abawela imingcele okubandakanya amazwe asanda kutheleleka njengeZimbabwe, kanye nokutheleleka kabusha kwe-Egypt ngenxa yokuvela kwendawo kanye neMauritania neGuinea ngokungeniswa kwamanye amazwe; ukutheleleka kwebanga elide ngokomoya kwe-cVDPV2 phakathi kwe-Israel, i-United Kingdom ne-USA; igebe elihlala likhula ekuvikelekeni kwe-mucosal yamathumbu ezinganeni ezincane kulokhu kwahoxiswa i-OPV2 ngowezi-2016 futhi ngenxa yalokho ukugcwala okuphezulu kwethamo lezingane ezindaweni ezithile; ukungavikeleki kulezo zindawo eziwumthombo wokudluliselwa kwe-cVDPV. Izici ezinomthelela zihlanganisa: Ukugoma okubuthakathaka okujwayelekile: Amazwe amaningi anezinhlelo zokugoma ezibuthaka ezingase zibe nomthelela omubi ngenxa yezimo eziphuthumayo ezihlanganisa ukungqubuzana nezimo eziphuthumayo ezithatha isikhathi eside. Lokhu kudala ubungozi obukhulayo, okushiya abantu kulezi zifundazwe ezintekenteke besengozini yokuqubuka kovendle. Ukuntuleka kokufinyelela: Ukungafinyeleleki kusaqhubeka nokuba yingozi enkulu, ikakhulukazi enyakatho yeYemen naseSomalia okunabantu abaningi abangakafinyelelwanga ngomuthi wokugomela uvendle isikhathi esingaphezu konyaka. Izigaba zobungozi IKomidi linikeze uMqondisi-Jikelele ngezeluleko ezilandelayo okuhloswe ngazo ukunciphisa ubungozi bokusakazeka kwamazwe ngamazwe kweWPV1 kanye nama-cVDPV, ngokusekelwe ekuhlukaniseni ubungozi ngale ndlela elandelayo: Amazwe atheleleke nge-WPV1, cVDPV1 noma cVDPV3. Amazwe atheleleke nge-cVDPV2, kunobufakazi noma ngaphandle kobufakazi kokudluliselwa kwasendaweni. Amazwe angenwe ngaphambilini yi-WPV1 noma i-cVDPV phakathi nezinyanga ezingama-24 ezedlule. Imibandela yokuhlola amazwe ukuthi awasangenwa yi-WPV1 noma i-cVDPV: Icala le-Poliovirus: Ezinyangeni eziyi-12 ngemuva kosuku lokuqala lecala lakamuva PLUS inyanga eyodwa ukulandisa ngokutholwa kwegciwane, uphenyo, ukuhlolwa kwaselabhorethri kanye nesikhathi sokubika NOMA lapho wonke amacala e-AFP abikiwe aqale phakathi nezinyanga eziyi-12 zecala lokugcina ehlolelwe uvendle futhi okungabandakanyi i-WPV1 noma i-cVDPV, futhi amasampula emvelo noma amanye aqoqwe phakathi nezinyanga eziyi-12 esimweni sokugcina nawo ahlolwe ukuthi akanayo, kuye ngokuthi yiliphi elide. Ezemvelo noma ukuhlukaniswa kwe-WPV1 noma i-cVDPV (ayikho i-poliovirus): izinyanga eziyi-12 ngemva kokuqoqwa kwesampula yakamuva enhle yezemvelo noma elinye (elivela enganeni ephile saka) KANYE nenyanga eyodwa ukuze kulandelwe ukuhlolwa kwaselabhorethri nesikhathi sokubika. Lezi zindlela zokunquma zingahluka emazweni atholakala kuphela, lapho kudingeka khona ukuhlolwa okuqinile mayelana nezikhala zokugada. Uma izwe selihlangabezana nalezi zindlela njengoba lingasatheleleki, izwe lizohlala 'ohlwini lokubuka' ezinye izinyanga eziyi-12 isikhathi sokuqapha okuphakeme. Emva kwalesi sikhathi, izwe angeke lisabangaphansi Kwezincomo Zesikhashana. IZINCOMO ZESIKHASHANA Amazwe atheleleke nge-WPV1, cVDPV1 noma i-cVDPV3 enobungozi bokusabalala kwamanye amazwe Lawa mazwe kufanele: Memezela ngokusemthethweni, uma kungenziwanga kakade, ezingeni lenhloko yezwe noma likahulumeni, ukuthi ukuphazamiseka kokudluliswa kwe-poliovirus kuyisimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi futhi sisebenzise zonke izinyathelo ezidingekayo zokusekela ukuqedwa kovendle; lapho isimemezelo sesivele senziwe, lesi simo esiphuthumayo. isimo kufanele sigcinwe inqobo nje uma impendulo idingeka. Ukuqinisekisa ukuthi zonke izakhamuzi nezivakashi ezivakashe isikhathi eside (> amaviki amane) zayo yonke iminyaka yobudala, zithola umthamo womuthi wokugomela i-bivalent oral poliovirus (bOPV) noma umuthi wokugomela i-poliovirus (IPV) ongasebenzi phakathi kwamasonto amane nezinyanga eziyi-12 ngaphambi kohambo lwamazwe ngamazwe. Ukuqinisekisa ukuthi labo abanohambo oluphuthumayo (phakathi kwamasonto amane), abangazange bathole umthamo we-boPV noma i-IPV emasontweni amane edlule kuya ezinyangeni eziyi-12, bathola umthamo womuthi wokugomela uvendle okungenani ngesikhathi sokuhamba njengoba lokhu kusazonikeza inzuzo. , ikakhulukazi kubahambi abavamile. Qinisekisa ukuthi abahambi abanjalo banikezwa Isitifiketi Samazwe Ngamazwe Sokugoma noma I-Prophylaxis ngendlela echazwe kuSijobelelo 6 se-IHR ukuze kubhalwe ukugomela kwabo uvendle futhi sisebenze njengobufakazi bokugoma. Kunomkhawulo lapho usuhamba uhambo lwamazwe ngamazwe lwanoma yimuphi umhlali ongenazo izincwadi zokugonyelwa uvendle ezifanele Lezi zincomo zisebenza kubahambi bamazwe ngamazwe abavela kuzo zonke izindawo, kungakhathaliseki ukuthi yiziphi izindlela zokuthutha (umgwaqo, umoya kanye / noma ulwandle). Ukuqinisa ngokwengeziwe imizamo yokuwela imingcele ngokuthuthukisa kakhulu ukusebenzisana ezingeni likazwelonke, lesifunda nelendawo ukuze kukhuliswe kakhulu ukutholakala kokugoma kwabahambi abawela umngcele kanye nenani labantu abasengozini enkulu ewela imingcele. Ukuxhumana okuthuthukisiwe kwemizamo yokuwela imingcele kufanele kubandakanye ukugadwa okuseduze nokuqapha ikhwalithi yokugoma ezindaweni zokuthutha emngceleni, kanye nokulandelelwa kwengxenye yabahambi abahlonzwa njengabangagonyiwe ngemva kokuba bewelile umngcele. Ukuqinisa ngokwengeziwe imizamo yokwandisa ukugoma okujwayelekile, okuhlanganisa ukwabelana ngemininingo yendawo, njengoba ukugonywa okuphezulu kuyisici esibalulekile sesu lokuqeda uvendle, ikakhulukazi njengoba umhlaba usondela esiphethweni. Amazwe angakethuli i-IPV2 ezinhlelweni zawo kufanele asebenzise lokhu ngokushesha. Uma usutholakala, amazwe kufanele futhi acabangele ukwethula umuthi wokugoma one-hexavalent manje ogunyazwe uGavi. Gcina lezi zinyathelo kuze kube kuhlangatshezwana nalezi zindlela zokunquma: (i) sekudlule okungenani izinyanga eziyisithupha ngaphandle kokutheleleka okusha futhi (ii) kukhona amaphepha abhaliwe okusetshenziswa okugcwele kwemisebenzi yezinga eliphezulu yokuqeda kuzo zonke izindawo ezithelelekile nezinobungozi obukhulu, uma ingekho leyo mibhalo lezi zinyathelo kufanele zigcinwe kuze kube yilapho umbuso uhlangabezana nalezi zindlela zokuhlola ezingenhla zokuthi ungabe usatheleleka. Nikeza kuMqondisi-Jikelele umbiko ojwayelekile mayelana nokusetshenziswa Kwezincomo Zesikhashana mayelana nohambo lwamazwe ngamazwe. Amazwe atheleleke nge-cVDPV2, enobufakazi noma ngaphandle kokudluliselwa kwasendaweni: Imibuso eye yangeniswa kwamanye amazwe i-cVDPV2 kodwa engenabo ubufakazi bokudluliselwa kwendawo kufanele: Memezela ngokusemthethweni, uma kungakenziwa kakade, ezingeni lenhloko yezwe noma uhulumeni, ukuthi ukuvinjelwa noma ukuphazamiseka kokudluliswa kwe-poliovirus kuyisimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi. Yenza uphenyo oluphuthumayo nolunzulu ukuze kutholakale ukuthi ngabe kube khona yini ukudluliswa kwe-cVDPV2 evela kwamanye amazwe. Ngokuqaphela ukuba khona kwendlela ehlukile yokubhekana nokutheleleka nge-poliovirus yohlobo 2, cabanga ngokucela imithi yokugoma esitokweni senoveli yomhlaba wonke i-OPV2. Ukuqinisa ngokwengeziwe imizamo yokwandisa ukufakwa kokugoma okujwayelekile, okuhlanganisa ukwabelana ngemininingo yendawo, njengoba ukugonywa okuphezulu kuyisici esibalulekile sesu lokuqeda uvendle, ikakhulukazi njengoba umhlaba usondela ekuqothulweni. Amazwe angakethuli i-IPV2 ezinhlelweni zawo kufanele asebenzise lokhu ngokushesha. Uma usutholakala, amazwe kufanele futhi acabangele ukwethula umuthi wokugoma one-hexavalent manje ogunyazwe uGavi Qinisa ukubambisana kwesifunda sokugada kuzwelonke nakwamanye amazwe kanye nokuxhumana kwemingcele ukuze kuthuthukiswe ukubhekwa ukuze kutholakale ngokushesha igciwane lovendle. Amazwe anokudluliselwa kwendawo kwe-cVDPV2, asengozini yokusabalala kwamanye amazwe kufanele ngaphezu kwalezi zinyathelo ezingenhla kufanele: Khuthaza izakhamuzi kanye nezivakashi ezivakashe isikhathi eside ukuthi zithole umthamo we-IPV emasontweni amane kuya ezinyangeni eziyi-12 ngaphambi kohambo lwamazwe ngamazwe. Qinisekisa ukuthi abahambi abathola ukugonywa okunjalo bayakwazi ukuthola amaphepha afanele ukuze babhalise isimo sabo sokugonyelwa uvendle. Ukuqinisa ukubambisana kwesifunda kanye nokuxhumana kwemingcele ukuze kuthuthukiswe ukubhekwa ukuze kutholakale ngokushesha igciwane lovendle, futhi kugome ababaleki, abahambi kanye nenani labantu abawela imingcele. Kuzo zombili izigaba ezingaphansi: Gcina lezi zinyathelo kuze kube kuhlangatshezwana nalezi zindlela zokunquma: (i) sekudlule okungenani izinyanga eziyisithupha ngaphandle kokutholakala kweVDPV2 ezweni kunoma yimuphi umthombo, futhi (ii) kukhona imibhalo yokusetshenziswa okugcwele kwemisebenzi yezinga eliphezulu yokuqeda kuzo zonke izindawo ezithelelekile nezinobungozi obukhulu; uma ingekho leyo mibhalo lezi zinyathelo kufanele zigcinwe kuze kube yilapho umbuso uhlangabezana nemibandela ‘yombuso ongasatheleleki’. Ekupheleni kwezinyanga eziyi-12 ngaphandle kobufakazi bokudluliswa kwegciwane, hlinzeka umbiko kuMqondisi-Jikelele mayelana nezinyathelo ezithathiwe ukufeza Izincomo Zesikhashana. Amazwe angenwe ngaphambilini yi-WPV1 noma i-cVDPV phakathi nezinyanga ezingama-24 ezedlule Lawa mazwe kufanele: Qinisa ngokushesha ukugoma okujwayelekile ukuze kunyuswe izinga lokugoma kwabantu. Thuthukisa izinga lokugada, okuhlanganisa ukucabangela ukwethula noma ukwandisa izindlela zokwenezela ezifana nokugada indawo ezungezile, ukuze kuncishiswe ingozi yokungatholakali kwe-WPV1 kanye nokudluliselwa kwe-cVDPV, ikakhulukazi phakathi kwabantu abangomahamba nendlwana abasengozini enkulu. Ukuqinisa imizamo yokuqinisekisa ukugonywa kwabantu abahambahambayo nabawela imingcele, Abantu Abafuduka Ngaphakathi, ababaleki namanye amaqembu asengozini. Ukuthuthukisa ukubambisana kwesifunda kanye nokuxhumana okunqamula imingcele ukuze kuqinisekiswe ukutholwa ngokushesha kwe-WPV1 ne-cVDPV, kanye nokugonywa kwamaqembu abantu abasengozini enkulu. Gcina lezi zinyathelo ngemibhalo yokusetshenziswa okugcwele kwemisebenzi yokugada kanye nokugoma kwezinga eliphezulu. Ukucatshangelwa okwengeziwe IKomidi liyakubona ukukhathazeka mayelana nesikhathi eside sovendle iPHEIC kanye nokubaluleka kokuhlola ezinye izindlela, okuhlanganisa ukubiza iKomidi Lokubuyekeza I-IHR uvendle ukuze leluleke uMqondisi-Jikelele weWHO mayelana nokukhishwa okungenzeka kwezincomo ezimile. IKomidi liphawule ukubuyekezwa kwamanje kweMithethonqubo Yezempilo Yamazwe Ngamazwe okwenzekayo nokuthi izichibiyelo zeMithethonqubo zazingenzeka ngowezi-2024. IKomidi libone kusesekuseni kakhulu ukuthi liyeke i-PHEIC njengoba ubungozi bokuthunyelwa kwamanye amazwe kokubili iWPV kanye ne-cVDPV isabalulekile futhi ukususwa kwePHEIC kungase kuthumele umlayezo ongalungile kulesi sikhathi esibucayi sokuqedwa kovendle. IKomidi liyakwazisa ukuzibophezela kweziphathimandla zase-Afghan emgomeni womhlaba wonke wokuqeda uvendle, futhi likhuthaza ngokuqinile ukuthi imikhankaso yendlu ngendlu iqaliswe lapho kungenzeka khona njengoba le mikhankaso ithuthukisa ukuhlonzwa kanye nokuhlinzekwa komthamo ongekho kanye nezingane ezingagonywanga ngokwanele. IKomidi likuqaphele futhi lakweseka kakhulu ukusetshenziswa okuqhubekayo kwabagomi besifazane, okuthuthukisa ukufinyelela emakhaya, nokubamba iqhaza kwabesifazane njengoba abasebenzi bezempilo abaphambili bekhula. Inani elikhulu lababuyayo abavela ePakistan limele ingozi enkulu yokusabalala kwegciwane lengculazi, futhi uhlelo lwezwe ludinga ukubeka izinyathelo zokunciphisa ubungozi futhi luqinisekise ukugonywa kwabantu ababuyayo ngokwezinga elingcono kakhulu. Ikomidi linxusa ukuthi impendulo yokugoma yezinga ephezulu yenzeke ngokushesha esiFundeni esiseNingizimu ye-Afghanistan, ukuze kuncishiswe ubungozi bokuqubuka kwesifo esikhulu sovendle. IKomidi likuqaphele ngokukhathazeka ukuhanjiswa okusha kweWPV1 ePakistan ezindaweni ezifana neKarachi kanye neQuetta Block, futhi licela ukuthi kuliwe nokuqubuka kwezifo ngesizini ezayo yokutheleleka okuphansi, nempendulo evumelaniswe phakathi kwala mazwe amabili anobhubhane ngokwezinga eliphezulu . IKomidi lincome uhulumeni kazwelonke nowezifundazwe ngokubonisa ubunikazi bohlelo obusebenzayo ePakistan. Lokhu kumele kuqhubeke esikhathini esizayo sokhetho lukazwelonke oluhleliwe, futhi nokugcinwa ngempumelelo kwendima yonobhala abakhulu bezifundazwe, okhomishana bezifunda kanye namaphini okhomishana kubalulekile. IKomidi liqaphele ukuthi i-Egypt isabela ngokuphumelelayo ekuqubukeni kwe-cVDPV2 eNyakatho yeSinayi futhi inxusa i-Egypt ukuthi iqinisekise ukuthi lokhu kuyagcinwa naphezu komphumela wempi yaseGaza engafaka ingcindezi emithonjeni yezempilo yomphakathi. IKomidi likhathazekile ngesikhathi sokutholwa kwe-cVDPV2 e-Mauritania, futhi linxusa iMauritania, iGuinea neMali ukuthi ixhumanise futhi ivumelanise imisebenzi. IZimbabwe kufanele icabange ukusebenzisa ukubhekwa kwemvelo ngaphandle kwenhlokodolobha iHarare uma kungenzeka. I-Nigeria isalokhu iphakathi ekunqandeni ukuqubuka kwezifo esiFundeni sase-Afrika, njengoba i-cVDPV2 evela eNigeria isisabalele nakwamanye amazwe amaningi ase-Afrika. ENigeria, izindaba zezinga lohlelo zisalokhu ziqhubeka kusukela ngowezi-2021, ikakhulukazi engxenyeni esenyakatho-ntshonalanga yezwe. Ukumisa ukuqubuka kwe-cVDPV eNigeria kuzoba semqoka kakhulu empumelelweni esiFundeni sase-Afrika nasemhlabeni jikelele. IKomidi likhuthazwa ukuzibophezela kobuholi obusha bezempilo ezweni futhi laphawula ukuthi ubuholi bezombangazwe kuwo wonke amazinga eNigeria kumele buhambisane nokubhekana nezinkinga ezingapheli futhi kuthuthukiswe izinga lokuphendula uhlelo. Izifundo ezitholwe kulokho okwenzeka e-Borno kufanele zisetshenziswe ezifundazweni ezisenyakatho-ntshonalanga. IKomidi linxuse uhlelo lovendle ukuthi luqinise zonke izici zokuqapha, liphawula ukuthi kunezikhala ezinkulu ezisasele emazweni amaningi athintekile, futhi ukuqhubeka nokubhekana nokulibaziseka kwezibonelo ezithuthwa ukuze zihlolwe ama-polioviruses, okuholela ezinkingeni zezinga le-specimen. Liqaphela izinselele zokubhekwa uvendle ikakhulukazi ukufika ngesikhathi kokutholwa, iKomidi lincoma ukuthi lolu hlelo luqhubeke nokuqinisa nokuthuthukisa ukuhambisana nesikhathi okuhlanganisa nokwethula izindlela zokuthola ngokuqondile. Ngokusekelwe esimweni samanje mayelana neWPV1 nama-cVDPV, kanye nemibiko ehlinzekwe ngamazwe athintekile, uMqondisi-Jikelele wamukele ukuhlolwa kweKomidi futhi ngomhla zingama-21 kuZibandlela wezi-2023 wanquma ukuthi isimo segciwane lovendle siyaqhubeka sihlanganisa iPHEIC mayelana neWPV1 ne-cVDPV. UMqondisi-Jikelele ugunyaze izincomo zeKomidi lamazwe ahlangabezana nencazelo 'yezifundazwe ezitheleleke ngeWPV1, cVDPV1 noma i-cVDPV3 ezinengcuphe engaba khona yokusabalala emhlabeni jikelele', 'Izifunda ezine-cVDPV2 ezisengozini yokusakazeka emhlabeni jikelele' kanye 'Nezifundazwe ezingenwe yigciwane ngaphambilini. I-WPV1 noma i-cVDPV phakathi nezinyanga ezidlule ezingama-24' futhi yelula Izincomo Zesikhashana ngaphansi kwe-IHR ukuze kuncishiswe ubungozi bokusabalala kwegciwane uvendle, kusukela zingama-21 kuZibandlela wezi-2023.

ኮቫክስ ወደ ማብቂያ ሲቃረብ የ ኮቪድ-19 ክትባቶች ወደ መደበኛ ክትባት ይሸጋገራሉ ኮቫክስ ወደ 2 ቢሊዮን የሚጠጉ ክትባቶችን ለ 146 ኢኮኖሚዎች በማድረስ እና በኤኤምሲ ዝቅተኛ ገቢ ላላቸው ተሳታፊ ኢኮኖሚዎች በግምት 2.7 ሚሊዮን ሞት በማስቀረት ታህሳስ 31 ቀን 2023 ይዘጋል። የኮቫክስ መጨረሻ-ወደ-መጨረሻ ጥረቶች ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ኢኮኖሚዎች ከዓለም አቀፍ አማካይ 67 በመቶ ጋር ሲነፃፀሩ የ 57%፣ የሁለት መጠን ሽፋን እንዲያገኙ ረድተዋል። ዝቅተኛ እና አነስተኛ መካከለኛ ኢኮኖሚዎች በ 2024 እና በ 2025 ከጋቪ ፣ ከክትባት አሊያንስ በ 2024 እና 2025 ከ 58 ኢኮኖሚዎች 83 ሚሊዮን ዶዝ በመጠየቅ የ ኮቪድ-19 ክትባቶችን እና የማድረስ ድጋፍን ይቀበላሉ ። በ2020 የተጀመረው የኮቪድ-19 ክትባቶች ፍትሃዊ የሆነ ዓለም አቀፍ ተደራሽነት የባለብዙ ወገን ዘዴ የኮቫክስ በታህሳስ 31 ይጠናቀቃል። ኮቫክስ በኮሊሽን ለወረርሽኝ ዝግጁነት ፈጠራዎች( ሲኢፒአይ)፣ በጋቪ፣ በክትባት ጥምረት( ጋቪ)፣ በዩኒሴፍ እና በዓለም ጤና ድርጅት( ደብልዩኤችዖ) በጋራ በመመራት እስካሁን ድረስ ወደ 2 ቢሊዮን የሚጠጉ የኮቪድ- 19 ክትባት መጠን እና ደህንነቱ የተጠበቀ መርፌ መሣሪያዎችን ለ 146 ኢኮኖሚዎች አቅርቧል. ጥረቱ በትንሹ 2.7 ሚሊዮን ሰዎች በ ኮቫክስ አድቫይስ ማርኬት ኮሚቴ (ኤኤምሲ) ዝቅተኛ እና ዝቅተኛ መካከለኛ ገቢ ያላቸው ተሳታፊ ኢኮኖሚዎች (ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ኢኮኖሚዎች) ከሞላ ጎደል ጎን ለጎን ለሞት መዳረጋቸውን ተገምቷል። ክትባቶችን ወደ ክትባቶች ለመቀየር 2 ቢሊዮን ዶላር ወሳኝ ድጋፍ። የጋቪ ኮቫክስ ቅድመ የገበያ ቃል ኪዳን (ኮቫክስ ኤኤምሲ) በሚል ስያሜ ከሚታወቀው የገንዘብ አሠራር ድጋፍ ጋር በዚህ ፕሮግራም ለመሳተፍ ብቃት ያላቸው እነዚህ 92 ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ኢኮኖሚዎች በጋቪ መደበኛ ፕሮግራሞች አማካኝነት የ የኮቪድ-19 የክትባት መጠን እና የማድረስ ድጋፍ የማግኘት አማራጭ ይኖራቸዋል. እስካሁን ድረስ 58 ዝቅተኛ ኢኮኖሚዎች በ 2024 በድምሩ 83 ሚሊዮን ዶዝ ጠይቀዋል ፣እቅዶቹም የጤና አጠባበቅ ሰራተኞችን ፣የማህበረሰብ ሰራተኞችን እና አዛውንቶችን ጨምሮ ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ቡድኖች ጥበቃ ላይ ለማተኮር አቅደዋል። ከዚህ በፊት ታይቶ የማይታወቅ የአደጋ ጊዜ ምላሽ ከኤች 1ኤን 1 ወረርሽኝ ትምህርት በመነሳት፣ አብዛኛው ሀገራት ክትባቶች ባጡበት ወቅት፣ የ ኮቫክስ አጋሮች ከ ኮቪድ-19 የድንገተኛ አደጋ የመጀመሪያ ደረጃዎች ጀምሮ “ሁሉም ሰው እስካልተጠበቀ ድረስ ማንም ደህንነቱ የተጠበቀ አይደለም” ሲሉ ዓለም አቀፍ ክትባት እንዲሰጥ አጥብቀው አሳስበዋል። በዓለም አቀፉ ምላሽ እምብርት ላይ ያለው ፍትሃዊነት እና እያንዳንዱ ሀገር በጣም የተጋለጡትን ለመጠበቅ ቢያንስ በቂ መጠን እንዲኖረው ጥሪ ያቀርባል። በ 2020 መገባደጃ ላይ 190 የሁሉም የገቢ ደረጃዎች ኢኮኖሚዎች በ ኮቫክስ ውስጥ ለመሳተፍ ስምምነቶችን ተፈራርመዋል ፣ ይህም በ 21 ኛው ክፍለ ዘመን በጣም ጉልህ ከሆኑ የባለብዙ ወገን አጋርነት አንዱ ያደርገዋል። በህዳር 2020 ለክትባት ግዥ 2 ቢሊዮን ዶላር እና በጥር 2021 ፣ ከፍተኛ ገቢ ባለበት ሀገር ውስጥ የመጀመሪያው የክትባት አስተዳደር ከተጀመረ ከ39 ቀናት በኋላ ፣የመጀመሪያዎቹ ኮቫክስ የሚቀርቡት መጠኖች ዝቅተኛ ገቢ ባለበት ሀገር ተሰጥተዋል። ኮቫክስ የተነደፈው አር&ዲ እና ማምረትን፣ የፖሊሲ መመሪያን፣ የክትባት ፖርትፎሊዮ ልማትን፣ የቁጥጥር ስርዓቶችን፣ የአቅርቦት ድልድል እና የሀገር ዝግጁነት ግምገማዎችን፣ የትራንስፖርት ሎጂስቲክስን፣ የክትባት ማከማቻ እና አስተዳደርን እና የሀገርን ሽፋን እና የመጠጣት መጠንን የሚቆጣጠር ከጫፍ እስከ ጫፍ የማስተባበር ዘዴ ነው። ሆኖም፣ ወረርሽኙ በተከሰተበት ወቅት አስቸኳይ መፍትሄ እንደጀመረ፣ ኮቫክስ ብዙ ፈተናዎችን አጋጥሞታል። ምንም አይነት የገንዘብ ክምችት ሳይኖር በመጀመሪያ ከአምራቾች ጋር ቀደምት ኮንትራቶችን የመፈረም አቅሙ የተገደበ ሲሆን በአለም አቀፍ ደረጃ በስድስት ሳምንታት ውስጥ መጠኑን ወደ 100 ኢኮኖሚዎች መላክ ሲችል ፣ ወደ ውጭ መላክ እገዳዎች እና ሌሎች ምክንያቶች ማለት ነው ። ትልቅ መጠን ያለው መላኪያ የተቀበለው በ2021 ሶስተኛ ሩብ ውስጥ ብቻ ነው። ኮቫክስ የአለም አቀፉን ምላሽ የሚያመለክት አሳዛኝ የክትባት ኢፍትሃዊነትን ሙሉ በሙሉ ማሸነፍ ባይችልም፣ በግሎባል ደቡብ በኮቪድ-19 የተከሰተውን ስቃይ ለመቅረፍ ትልቅ አስተዋፅዖ አድርጓል። ዛሬ፣ ወረርሽኙ በተከሰተበት ወቅት ጅምሩ ዝቅተኛ ገቢ ላላቸው አገሮች (ኤልአይሲዎች) ከሚቀርቡት የ ኮቪድ-19 የክትባት መጠኖች 74% አቅርቧል። እና በአጠቃላይ፣ ከ92 ኤኤምሲ-ብቁ ኢኮኖሚዎች ውስጥ 52 ቱ በኮቪድ-19 ክትባት አቅርቦታቸው ከግማሽ በላይ በ ኮቫክስ ላይ ጥገኛ ነበሩ። ለብሔራዊ መንግስታት ፣ለጤና እና ግንባር ቀደም ሰራተኞች ፣ሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች እና ለሌሎች ያላሰለሰ ጥረት ምስጋና ይግባውና እነዚያ መጠኖች ከክፍያ ነፃ የቀረቡ እና ወደ ዩስ$2 ቢሊዮን ዶላር የሚጠጋ የአቅርቦት ድጋፍ ጋር ተዳምረው በ 92 AMC ብቁ መካከል የመጀመሪያ ደረጃ ሽፋንን ከፍ ለማድረግ ረድተዋል ። ኢኮኖሚ ወደ 57% ፣ ከአለም አቀፍ አማካይ 67% ጋር ሲነፃፀር። ህይወትን ለማዳን እና የጤና ስርአቶችን ለማስኬድ በጣም ወሳኝ የሆኑት የጤና አጠባበቅ ሰራተኞች ፣የሁለት-መጠን ሽፋን ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ኢኮኖሚዎች ውስጥ 84% ነው ። ኮቫክስ በሰብአዊነት እና በግጭት ሁኔታዎች ውስጥ በጣም ተጋላጭ የሆኑትን ለመጠበቅ 2.5 ሚሊዮን ዶዝዎችን በማሰማራት ከአለም አቀፍ የሰብአዊ ድርጅቶች ጋር በመተባበር በአይነቱ የመጀመሪያ በሆነው ዘዴ “ሂዩማንተሪአል በፈር” በተባለው ዘዴ እና ለችግረኞች ለመድረስ እንደ የመጨረሻ አማራጭ አዘጋጀ። በመንግስት ፕሮግራሞች በቀላሉ የማይደረስ። አዳዲስ ምርቶችን መንግሥታዊ ባልሆኑ ቻናሎች ለማድረስ የተደረገው ሙከራ በሚያስደንቅ ሁኔታ አስቸጋሪ ሆኖ ታይቷል፣ነገር ግን ጥረቱ በዓለም አቀፉ የአደጋ ጊዜ ሁኔታ እየተባባሰ የመጣውን የስርአት መሰናክሎች ጥልቅ ግንዛቤን ሰጥቷል። መንግስታት፣ የሰብአዊ ተቋማት፣ የአለም የጤና ድርጅቶች እና ሌሎችም እነዚህን ትምህርቶች በመካሄድ ላይ ባሉ መርሃ ግብሮች ላይ ተግባራዊ ለማድረግ እየሰሩ ይገኛሉ፣ እና ለወደፊቱ ወረርሽኝ በጣም ተጋላጭ የሆኑትን ህዝቦች እንዴት በተሻለ ሁኔታ መጠበቅ እንደምንችል በመምከር ላይ ናቸው። ለወደፊት ምላሽ በተማሩት ትምህርቶች ላይ ኢንቨስት ማድረግ ኢፍትሃዊነትን ለማሸነፍ በሚደረገው ጥረት የ ኮቫክስ ስኬቶች እና ተግዳሮቶች በሚቀጥለው ጊዜ ወረርሽኙ ሊከሰት የሚችል የቫይረስ ስጋት በሚፈጠርበት ጊዜ ዓለም በተሻለ ሁኔታ መዘጋጀት እንዳለበት ግልፅ ፍላጎት አሳይተዋል። ከኮቫክስ ልዩ ጥረት የተማሩት የተትረፈረፈ ትምህርት ለወደፊቱ የአለም አቀፍ ወረርሽኝ ዝግጁነት እና ምላሽ አርክ ቴክቸር መታሰብ አለበት። ከእነዚህም መካከል ፍትሃዊ ተጠቃሚነትን ለማረጋገጥ ከጫፍ እስከ ጫፍ መፍትሄ በመንደፍ፣ በመዋዕለ ንዋይ በማፍሰስ እና በመተግበር ላይ ያለውን አቅም ማጠናከር፣ ይህም በጣም ተጋላጭ የሆኑትን ወገኖች ፍላጎት ላይ ያማከለ፤ የክትባት ብሔርተኝነት በወደፊት ወረርሽኞች እንደሚቀጥል በመገንዘብ እና ለመከላከል የሚያስችሉ ዘዴዎችን በመዘርጋት - ሁሉም ክልሎች አቅርቦት እንዲኖራቸው የክትባት ማምረትን ጨምሮ; እና በሕክምና ፣ በግዥ እና በሕክምና መከላከያ እርምጃዎች ላይ ሊያስከትሉ የሚችሉ ገዳይ መዘግየቶችን ለማስወገድ የገንዘብ አደጋዎችን የመውሰድ አስፈላጊነትን መቀበል ። ከአምራቾች ጋር በመተባበር ሁሉም የ ኮቫክስ የቅድሚያ ግዢ አቅርቦት ስምምነቶች በ 2023 መጨረሻ ይጠናቀቃሉ ወይም ይቋረጣሉ ፣ ከአንዱ በስተቀር ፣ መጠነኛ የአቅርቦት መጠን እስከ 2024 የመጀመሪያ አጋማሽ ድረስ አዲሱን ኮቪድ-19 ለመደገፍ መደበኛ የክትባት ፕሮግራም ይቀጥላል። በአቅርቦት ኮንትራቶች በተሳካ ሁኔታ እንደገና በመደራደር የተገኘው ቁጠባ በብዙ ምስጋና ይግባውና አንዳንድ የኮቫክስ ኤኤምሲ ገንዘቦች የወረርሽኝ መከላከያ ገንዳ ተብሎ በሚታወቀው የድንገተኛ አደጋ ዘዴ ውስጥ ይቀራሉ እና እነዚህ አሁን ከ ኮቫክስ ፋሲሊቲ የሚገኘውን ትምህርት ወደ ተጨባጭ ተግባራት ለመተርጎም እንደገና መዋዕለ ንዋይ ማፍሰስ ይችላሉ። ይህ የአፍሪካ የክትባት ማምረቻ ማፋጠኛ( ኤቪኤምኤ) ማቋቋምን ያካትታል፣ ይህም አፍሪካ በአቅርቦት ገደቦች ተጋላጭ ሆና ከቆየችበት ወረርሽኝ የተማርነው ውጤት ነው። በኤቪኤምኤ ውስጥ የሚደረገው ኢንቨስትመንት በአፍሪካ አህጉር የክትባት ማምረቻን ለመደገፍ እስከ 1 ቢሊዮን የአሜሪካ ዶላር ያወጣል። በተጨማሪም ለወደፊቱ ወረርሽኝ በሚከሰትበት ጊዜ ለክትባት ምላሽ የሚሆን ፋይናንስ ወዲያውኑ እንዲገኝ ለማድረግ የመጀመሪያ ምላሽ ፈንድ ይቋቋማል። ይህም በአሁኑ ጊዜ በመላው ዓለም በክትባት ሊከላከሉ የሚችሉ በሽታዎች እንዲስፋፉ እና የክትባት አጀንዳ 2030 ግቦችን ለማሳካት አደጋ ላይ የሚጥሉትን በወረርሽኙ ምክንያት የተፈጠሩትን የበሽታ መከላከያ ክፍተቶች ለመሙላት የተነደፈውን‹ ታላቁን መከታተል› ጥረትን ያካትታል። ኮቫክስ ባይኖር ኖሮ እዚህ ላይ ባልደረሱ በሚሊዮኖች የሚቈጠሩ ሰዎች ዛሬ በሕይወት አሉ። እነዚህ ሞት መከላከል ማለት እናቶች ልጆቻቸውን መንከባከባቸውን መቀጠል ይችላሉ፣ እና አያቶች የወደፊት ትውልዶች ሲያብቡ በማየት መደሰት ይችላሉ" ብለዋል የ ሲኢፒአይ የቦርድ ሊቀመንበር ጄን ሃልተን። "ኮቫክስ ከመጀመሪያው የተገነባና በገንዘብ የተደገፈ ቢሆንም፣ ዓለም ከዘመናት ወዲህ ባየችው እጅግ አስከፊ ወረርሽኝ ወቅት፣ የኮቫክስ ሕይወት አድን ስኬቶች ከፍተኛ ነበሩ።. በታሪክ ውስጥ የራሱን ቦታ ሊይዝ እና ባከናወነው ነገር ሊኮራ ይገባል ነገር ግን በሚቀጥለው ጊዜ የተሻለ ማድረግ የምንችለውን እና ማድረግ ያለብንን ሁሉ እንድናስታውስ ያደርገናል” ብሏል። የጋቪ የክትባት ህብረት የቦርድ ሰብሳቢ ሆሴ ማኑዌል ባሮሶ “ኮቪድ-19 የዘመናችን ትልቁ የጤና ተግዳሮት ነበር፣ እና በተመሳሳይ ታይቶ በማይታወቅ መልኩ ፈጠራ እና አጋርነት ገጥሞታል። "የኮቫክስ ተፅእኖ ታሪካዊ ነበር፣እንዲሁም የፈጠረው ግንዛቤዎች፣በተጨባጭ፣አለም በሚቀጥለው ጊዜ እንዴት የተሻለ መስራት እንደምትችል። ኮቪድ-19ን ወደ ጋቪ መደበኛ ፕሮግራም ስንሸጋገር፣ በዓለም ዙሪያ ላሉ ብዙ ሰዎች ያሳዩት ፍቅር፣ ትጋት እና መስዋዕትነት ለሶስት ዓመታት ያህል ሳይታክቱ ለታገሉት እና የበለጠ ፍትሃዊ ዓለም ለመፍጠር - እና በማያወላውል ቁርጠኝነት እናደርገዋለን። ትምህርትን ወደ ተጨባጭ ተግባር በመቀየር ለማሻሻል። የዩኒሴፍ ዋና ዳይሬክተር ካትሪን ራስል “ለወረርሽኙ ፍትሃዊ ምላሽ ለመስጠት የሁሉም አጋሮች የጋራ ጥረት በሚሊዮን የሚቆጠሩ ህጻናትን ተጋላጭ በሆኑ ማህበረሰቦች የወደፊት እጣ ፈንታ ለመጠበቅ ረድቷል” ብለዋል። “ይህ ግዙፍ እና ታሪካዊ ተግባር በጋራ የምንኮራበት እና የምንገነባበት ነው። ዩኒሴፍ ሁሉንም መከላከል የሚችሉ በሽታዎችን ስርጭት ለመግታት እና ለወደፊቱ ጠንካራ የጤና ስርዓቶችን ለመገንባት ለዓለም ታዳጊዎች ክትባቶችን መስጠቱን ይቀጥላል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ "የገበያ ሃይሎች ብቻውን ፍትሃዊ የሆነ የክትባት እና ሌሎች መሳሪያዎች አቅርቦት እንደማይሰጡ እናውቅ ነበር" ብለዋል። "የ ኤሲቲ-ኤ እና ኮቫክስ መፈጠር በዓለም ዙሪያ በሚሊዮኖች ለሚቈጠሩ ሰዎች ክትባቶችን፣ ምርመራዎችን፣ ህክምናዎችን እና ሌሎች መሣሪያዎችን እንዲያገኙ አስችሏቸዋል። ኮቫክስ ለወደፊቱ ወረርሽኞች እና ወረርሽኞች በተሻለ ሁኔታ ለመዘጋጀት የሚረዱ ጠቃሚ ትምህርቶችን አስተምሮናል ። ማስታወሻዎች ለአርታዒዎች ቁልፍ ትምህርቶች - ስለ ኮቫክስ ቁልፍ ትምህርቶች እና ለወደፊቱ ወረርሽኝ ዝግጁነት እና ምላሽ ምክሮች ዝርዝር አጠቃላይ እይታ ይህንን ነጭ ወረቀት ያንብቡ :ኤችቲቲፒኤስ፡//ደብሊውደብሊውደብሊው.ጂኤቪ.ኦርግ/ኒውስ-ሪሶርስ/ኖውሌጅ-ፕሮዳክት/ኮቫክስ-ኪ/ለርኒንግ-ፊውቸር- የወረርሽኝ-ዝግጅት-እና-ምላሽ “ማድረስ” - በክሪኤቲቭ ኮመንስ ፈቃድ ለሁሉም የሚዲያ ድርጅቶች የሚገኘውን የኮቪድ-19 ማቅረቢያ ጥረትን ወደሚገልጹ ታሪኮች እና መረጃዎች ልዩ በይነተገናኝ ጥልቅ መረጃ ለማግኘት እባኮትን የሚዲያ እውቂያዎችን ያግኙ። ስለ ኮቫክስ የኮቪድ-19 መሣሪያዎች (ኤሲቲ) አፋጣኝ የክትባት ምሰሶ የሆነው ኮቫክስ፣ በጥምረት ለወረርሽኝ ዝግጁነት ፈጠራዎች (ሲኢፒአይ)፣ ጋቪ፣ የክትባት አሊያንስ (ጋቪ)፣ ዩኒሴፍ እና የዓለም ጤና ድርጅት (ደብልዩኤችዖ) በጋራ ተሰብስቧል። ) - ከአገሮች፣ ከለጋሾች፣ ከበለጸጉ እና በማደግ ላይ ያሉ ሀገር የክትባት አምራቾች፣ የዓለም ባንክ እና ሌሎችም ጋር በመተባበር መስራት። የገቢ ደረጃው ምንም ይሁን ምን ፣ ሁሉም ሀገራት የኮቪድ-19 ክትባቶችን ማግኘት እንደሚችሉ በማረጋገጥ ላይ ያተኮረ ነው።

COVID-19 vaccinations shift to regular immunization as COVAX draws to a close COVAX will close 31 December 2023 having delivered nearly 2 billion doses of vaccines to 146 economies, and averted an estimated 2.7 million deaths in AMC lower-income participating economies. COVAX’s end-to-end efforts helped lower-income economies achieve two-dose coverage of 57%, compared to the global average of 67%. Low- and lower middle-income economies will continue to receive COVID-19 vaccines and delivery support from Gavi, the Vaccine Alliance in 2024 and 2025, with 83 million doses so far requested for 2024 from 58 economies. COVAX, the multilateral mechanism for equitable global access to COVID-19 vaccines launched in 2020, will draw to a close on 31 December. Jointly led by the Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), Gavi, the Vaccine Alliance (Gavi), UNICEF and the World Health Organization (WHO), COVAX has so far supplied nearly 2 billion COVID-19 vaccine doses and safe injection devices to 146 economies. Its efforts are estimated to have helped avert the deaths of at least 2.7 million people in the COVAX Advance Market Commitment (AMC) low- and lower middle-income participating economies (lower-income economies) that received free doses through the mechanism, alongside nearly US$ 2 billion in critical support to turn vaccines into vaccinations. These 92 lower-income economies that were eligible to participate in the programme with support from the financing mechanism known as the Gavi COVAX Advance Market Commitment (COVAX AMC) will continue to have the option to receive COVID-19 vaccine doses and delivery support through Gavi’s regular programmes. So far, 58 lower-income economies have requested a total of 83 million doses in 2024, with plans to focus on the continued protection of priority groups, including health care workers, community workers and older adults. Unprecedented emergency response Drawing on the lessons of the H1N1 pandemic, when the majority of countries missed out on vaccines, COVAX partners advocated from the earliest stages of the COVID-19 emergency that “no one is safe until everyone is safe” – urging the world to place vaccine equity at the heart of the global response, and calling for every country to have at least enough doses to protect those most at risk. By the end of 2020, 190 economies of all income levels had signed agreements to participate in COVAX, making it one of the most significant multilateral partnerships of the 21st century. By November 2020, it had raised US$ 2 billion towards vaccine procurement; and in January 2021, 39 days after the first vaccine administration in a high-income country, the first COVAX-supplied doses were administered in a lower-income country. COVAX was designed as an end-to-end coordination mechanism encompassing R&D and manufacturing, policy guidance, vaccine portfolio development, regulatory systems, supply allocation and country readiness assessments, transport logistics, vaccine storage and administration, and monitoring country coverage and absorption rates. However, as an emergency solution launched in the midst of the pandemic, COVAX faced many challenges. Without having any cash reserves up front, it was initially limited in its ability to sign early contracts with manufacturers, and while it was able to ship doses to 100 economies in the first six weeks of global roll-out, export bans and other factors meant that large-volume deliveries were only received in the third quarter of 2021. While COVAX was unable to completely overcome the tragic vaccine inequity that characterized the global response, it made a significant contribution to alleviating the suffering caused by COVID-19 in the Global South. Today, the initiative has supplied 74% of all COVID-19 vaccine doses supplied to low-income countries (LICs) during the pandemic; and in total, 52 of the 92 AMC-eligible economies relied on COVAX for more than half of their COVID-19 vaccine supply. Thanks to the tireless efforts of national governments, health and frontline workers, civil society organisations and others, those doses, delivered free of charge and combined with nearly US$2 billion in delivery support, helped to lift primary series coverage among the 92 AMC-eligible economies to 57%, compared to a global average of 67%. Two-dose coverage of health care workers, those most critical to saving lives and keeping health systems running, stands at 84% in lower-income economies. COVAX also deployed 2.5 million doses to protect the most vulnerable in humanitarian and conflict settings through a first-of-its kind mechanism called the Humanitarian Buffer, co-designed with international humanitarian organisations, and set up as a last resort to reach those who are not easily reached through government programmes. Attempting to deliver novel products through non-governmental channels proved to be incredibly difficult, but the effort provided deep insight into the systemic barriers that are exacerbated by a global emergency situation. Governments, humanitarian institutions, global health organisations and others are now working to apply these lessons towards ongoing programmes, and advocating for how we can better protect the most vulnerable populations in a future pandemic. Investing in lessons learnt for a future response COVAX’s successes and challenges in the bid to overcome inequity have underscored the clear need for the world to be better prepared the next time a viral threat with pandemic potential emerges. The plethora of learnings from COVAX’s unique effort must be considered in the development of future global pandemic preparedness and response architecture. These include strengthening existing capacity by designing, investing in and implementing an end-to-end solution to equitable access ahead of time, one that centres on the needs of the most vulnerable; recognising that vaccine nationalism will persist in future pandemics and putting in place mechanisms to mitigate it – including by diversifying vaccine manufacturing so all regions have access to supply; and accepting the need to take financial risks to avoid potentially deadly delays to the development, procurement and delivery of medical countermeasures. With collaboration from manufacturers, all of COVAX’s advance purchase supply agreements will have been completed or terminated by the end of 2023, with the exception of one, where a modest volume of supply will continue into the first half of 2024 in support of the new COVID-19 routine immunization programme. Thanks in large part due to the savings gained through the successful renegotiation of supply contracts, some COVAX AMC funds remain in the contingency mechanism known as the Pandemic Vaccine Pool, and these can now be reinvested into translating the lessons from COVAX Facility into concrete actions. This includes the establishing of an African Vaccine Manufacturing Accelerator (AVMA), a result of our learnings from the pandemic where Africa was left vulnerable to supply restrictions. Investment in AVMA will make up to US$ 1 billion available to support vaccine manufacturing on the African continent. In addition, a First Response Fund will be established to ensure financing for a vaccine response is immediately available in the event of a future pandemic. It also includes funding “The Big Catch-up” effort designed to fill the gaps in immunization resulting from the pandemic which are now causing outbreaks of vaccine-preventable diseases around the world and threatening the achievement of Immunization Agenda 2030 goals. “Millions of people are alive today who would not have been here without COVAX. Those averted deaths mean mothers can continue to nurture their children, and grandparents can enjoy watching future generations flourish,” said Jane Halton, Chair of the Board of CEPI. “Despite being built and funded from scratch amid the deadliest pandemic the world has seen in more than a century, COVAX’s life-saving accomplishments were considerable. It should take its place in history and be proud of what it was able to accomplish but also serve as a reminder to us all that we can and must do better next time.” “COVID-19 has been the greatest health challenge of our time, and it was met with innovation and partnership on an equally unprecedented scale,” said José Manuel Barroso, Chair of the Board of Gavi, the Vaccine Alliance. “COVAX’s impact has been historic, as are the insights it has generated on how, concretely, the world can do better next time. As we transition COVID-19 into Gavi’s routine programming, we do so with deep gratitude for the passion, dedication and sacrifice of so many around the globe who fought tirelessly for three years to try and create a more equitable world – and with an unwavering commitment to improve by transforming learnings into tangible action.” “The joint efforts of all partners to ensure an equitable response to the pandemic helped protect the futures of millions of children in vulnerable communities,” said UNICEF Executive Director Catherine Russell. “This huge and historic undertaking is something we can be collectively proud of and build on. UNICEF will continue to deliver vaccines to the world's youngest to stop the spread of all preventable diseases and build strong health systems for the future.” "We knew that market forces alone would not deliver equitable access to vaccines and other tools," said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. "The creation of ACT-A and COVAX gave millions of people around the world access to vaccines, tests, treatments and other tools who would otherwise have missed out. COVAX has taught us valuable lessons that will help us to be better prepared for future epidemics and pandemics." Notes to editors Key Learnings – For a detailed overview on COVAX key learnings and recommendations for future pandemic preparedness and response, read this white paper: https://www.gavi.org/news-resources/knowledge-products/covax-key-learnings-future-pandemic-preparedness-and-response “ The Delivery” – For access to a unique interactive deep dive into the stories and data that defined the COVID-19 delivery effort, available to all media organisations under Creative Commons license, please reach out to the media contacts below. About COVAX COVAX, the vaccines pillar of the Access to COVID-19 Tools (ACT) Accelerator, was co-convened by the Coalition for Epidemic Preparedness Innovations ( CEPI), Gavi, the Vaccine Alliance ( Gavi), UNICEF and the World Health Organization ( WHO) – working in partnership with countries, donors, developed and developing country vaccine manufacturers, the World Bank, and others. Its efforts focused on ensuring all countries could access COVID-19 vaccines, regardless of income level.

Allurar rigakafin COVID-19 tana isa ga guraren rigakafi yayin da COVAX tazo ƙarshe Za a gama COVAX a 31 ga Disamba 2023 bayan an gabatar da maganin riga kafin kusan guda biliyan biyu ga ƙasashe 146, kuma an dakatar da mace-mace kusan miliyan 2.7 a ƙasashen dake damawa masu ƙaramin karfi na AMC. Jajircewar COVAX daga farko zuwa ƙarshe ya taimakawa ƙasashe masu ƙaramin karfi wajen cimma isa da magungunan na kwana biyu na 57%, idan aka haɗa da matsakaici 67% na duniya . Ƙasashe masu matsakaicin karfi da wanda suke kasa da su a arziki za su ci gaba da karɓar riga kafin covid-19 da kuma kayan tallafi na agaji daga Gavi, hadin guiwar maganin riga kafin a 2024 da 2025, inda aka bukaci alluran guda miliyan 83 zuwa yanzu domin ƙasashe 58 a 2024. COVAX, hanyoyi mabanbanta domin samun maganin rigakafin covid-19 a duniya da aka ƙaddamar a 2020, zai zo ƙarshe a Disamba 31. Wanda ya samu jagoranci tare da hadin guiwar Coalition for Epidemic Preparedness Innovation (CEPI), Gavi, the Vaccine Alliance(Gavi), UNICEF da World Health Organization (WHO), zuwa yanzu COVAX sun samar da alluran riga kafin covid-19 guda kusan biliyan 2 da kuma kayan yin allurer masu aminci zuwa ga ƙasashe 146. An yi ƙiyasin cewa himmar su ta taimka wajen dakatar da mace-mace mutane kusan miliyan 2.7 a COVAX Advanced Market Commitment(AMC) ƙasashen da suke da matsakaicin karfi da na kasa da su(ƙasashe masu ƙaramin karfi) da suka samu alluaran kyauta ta hanyar wannan tsarin, tare da $ biliyan 2 a tallafi mai tsanani domin mayarda alluran zuwan yin rigakafin. Waɗannan ƙasashe masu ƙaramin karfin da suka cancanta wajen shiga cikin shirin tare da tallafi daga hanyar bayarda kuɗi da aka fi sani da Gavi COVAX Advance Market Commitment (COVAX AMC) za su ci gaba da samun zabi na samun allurar riga kafin covid-19 da kuma tallafin kai kayan amfani ta hanyar shirye shiryen yau da kullum na Gavi. Izuwa yanzu, ƙasashe masu ƙaramin karfi sun bukaci jimillar allurar riga kafi guda miliyan 83 a 2024, tare da shirin ci gaba da kariya ga ƙungiyoyin da suka fi mahimmanci, wanda ya haɗa da ma’aikatan kiwon lafiya, ma’aikatan cikin al’umma da manya tsofaffi. Matakin agajin gaggawa da ba’a saba gani ba Jan hankali game da darussan annobar H1N1, yayin da yawancin ƙasashe suka rasa allurar riga kafi, abokan hulɗar COVAX sun bada goyon baya tun daga matakin farko na gaggawar covdi-19 inda babu wanda ya samu aminci har sai kowa ya samu aminci tare da shawarartar duniya da sanya daidaiton allurar riga kafin a daidai lokacin ɗaukar matakin duniya, tare da kira ga kowacce kasa da samun a kalla wadatacciyar allurar riga kafin domin bada kariya ga waɗanda suka kasance a mafi yawan haɗari. A ƙarshen 2020, ƙasashe 190 masu kowanne mataki na arziki sun sanya hannu a yarjejeniya domin shiga cikin COVAX, wanda yasa ta kasance ɗaya daga cikin mahimman gamayyar hadin guiwa na karni 21. Zuwa Nuwamba 2020, sun samar da $ biliyan 2 wajen samar da allurar riga kafi; kuma a Janairu 2021, kwanaki 39 bayan anyi allurar riga kafin farko a ƙasashe masu babban karfi, allurorin farko da COVAX ta aika anyisu ne a ƙasashe masu ƙaramin karfi. An tsara COVAX ne domin hanyar tsarawa daga farko zuwa ƙarshe wanda ya haɗa da R&D da kuma kerawa, lura da dokoki, hanyoyin doka, samar da kayan amfani da gwada shirin kasa , dabarun sufuri, adana alluran riga kafi da kuma yinsu, da lura da isar da alluaran a cikin kasa da kuma yanayin karɓar su. Duk da haka, don zama mafita ga agajin gaggawa da aka gaddamar a tsakiyar annobar, COVAX ya fuskanci kalu bale da yawa. Batare da samun wani ajiyayyen kuɗi daga sama ba, da farko an takaita damar ta na sanya hannu a kontaragi da wuri tare da masu kerawa, kuma yayin da take iya aika magunguna zuwa ga ƙasashe 100 a sati shidan farko na ƙaddamarwa a duniya, dakatarwar fita da kaya da sauran dalilai yana nufin an karbi kaya da yawa ne kadai a kwata ta uku na 2021. Yayin da COVAX suka kasa magance matsalar rashin daidaiton allurar riga kafin da yake bayyana matakin duniya, sun samar da gudummawa mai yawa wajen kawar da cutarwar da COVID-19 take haifarwa a kudancin duniya. A yau ƙoƙarinsu ya samar da 75% na dukkan allurar riga kafin COVID-19 wanda aka kai ƙasashe masu ƙaramin karfi(LICs) a lokacin annobar; sannan gaba ɗaya, 52 daga 92 na AMC-ƙasashen dake da arziki sun dogara ne ga COVAX a samun fiye da rabin yawan allurar riga kafinsu ta COVID-19. Yabo ga himmar gwamnatin tarayya, ma’aikatan lafiya da ma’aikata na musamman,ƙungiyoyin aikin al’umma da sauransu, waɗannan magungunan, ana aikasu ne kyauta tare da tallafin kaiwa kusan biliyan US$2, yana taimakawa wajen isarda yawan abin da yake na farko daga ciki 92 AMC-na ƙasashe masu karfin arziki zuwa 57%, idan aka haɗa da matsakaici na 67% a duniya. Isar da magani sau biyu na ma’aikatan lafiya, mafi wahala wajen kare rayuka da kuma tabbatar da ci gaban aikin hanyoyin kiwon lafiya, ya kasance a 84% a ƙasashe masu ƙaramin karfi. Kuma COVAX sun aika da allurar guda miliyan 2.5 domin kariya ga mafi rauni a tsarin kai agaji da rikici ta hanyar tsarinsu wanda shi ne irinsa na farko wanda ake kira da Humanitarian Buffer, wanda aka tsara shi tare da kuniyoyin bayar da agaji na duniya, sannan aka sanya shi matsayin mataki na ƙarshe wajen isa ga waɗanda ba’a iya isa garesu cikin sauki cikin shirye shiryen gwamnati. Ƙoƙarin aikawa da kayayyaƙi masu kayu ta hanyar ƙungiyoyi masu zaman kansu ya zamto mai wahala, amma ƙoƙarin ya samar da hange mai zurfi cikin jerin matsalolin da yanayin agajin gaggawa na duniya yake ƙara ta’azzarawa. Gwamnatoci, hukumomin bayarda agaji, ƙungiyoyin kiwon lafiya na duniya da sauransu a yanzu suna aiki domin sanya waɗannan darussa a shirye shiryen da akeyi, da kuma taimakawa wajen yadda zamu kare mutanen da suke da rauni sosai a annobar da zata zo nan gaba. Mayar da hankali game da darussan da aka koya domin ɗaukan mataki nan gaba Nasarori da ƙalubalen COVAX a ƙoƙarin magance rashin daidaito ya nuni sosai da cewa duniya ta shirya kwarai idan nan gaba wata annobar ta bayyana. Darussa masu tarin yawa da aka koya daga himmar COVAX ta musamman abune da ya kamata a duba wajen ci gaban shiri domin annoba da zata iya zuwa a nan gaba da kuma tsare-tsaren ɗaukar mataki. Waɗannan sun haɗa da ƙarfafa yawan da ake da shi ta hanyar zanawa, sanya hannu da kuma aiwatar da mafita daga farko zuwa ƙarshe na samar da daidaito kafin lokacin, wanda yafi maida himma ga mafi raunin mutane. Fahimtar cewa bayar da allurar rigakafi a fadin ƙasa zai ci gaba a annobar da zata zo nan gaba tare da samar da hanyoyin sauƙaƙa shi wanda ya haɗa da rarraba masana’antar yin allurar rigakafin yadda kowanne yanki zai za su samu; da kuma Yarda da buƙatar samun haɗarin kuɗi don kaucewa tsaiko wajen ci gaba, samarwa da kuma aikawa da matakan kawar da matsala a kiwon lafiya. Tare da hadin guiwa daga masu kerawa, dukkan yarjejeniyar siyayyar kayan amfanin COVAX za su iya karewa ko rufewa zuwa ƙarshen 2023, banda guda ɗaya, inda Za a ci gaba da kai kayan amfani mai madaidaicin yawa a farkon rabin 2024 don goyon bayan sabon shirin zagayen allurar riga kafin COVID-19. Godiya da dama saboda kuɗin da aka samu ta nasarar yarjejeniyar kwantaragin kai kayan amfani, wasu kudaden COVAX AMC ya ci gaba da kasancewa a ma’ajiyar tallafi ta banki wanda aka sani da Pandemic Vaccine Pool, kuma Za a iya sanya hannu wajen fassara darussan da aka samu daga COVAX Facility zuwa aiwatarwa ta sosai. Wannan ya haɗa da samar da masana’antar kera allurar riga kafi ta Afrika(AVMA), sakamakon abin da muka koya daga annobar inda aka bar Afrika ta zamto cikin raunin rashin samun kayan amfani. Sanya hannun jari a AVMA zai kai har $biliyan 1 don tallafawa kera allurar riga kafin a nahiyar Afrika. Kari akan haka, matakin tallafin kuɗi na farkozai kasance ne domin tallafawa samar da allurar riga kafi nan take ta zamo ta wadata ko da annobar zata faru nan gaba. Ya kuma ƙunshi tallafin kuɗi ga himmar Big Catch-up da aka kera don cike gurbin maganin riga kafi da yake samuwa daga annobar wanda ayanzu suke haifar da barkewar cutukan da allurar riga kafin zata iya hanawa a fadin duniya kuma suke barazana ga nasarar manufar alluarar riga kafi 2030. Miliyoyin mutane suna raye a yanzu wand aba don COVAX ba da ba su kasance a yanzu ba. Waɗannan mace-macen da aka kawar yana nufin cewa iyaye mata za su iya ci gaba da kula da yaransu, kuma kakanni za su ci gaba da ganin manyan gobe suna ci gaba da girma , Jane Halton ya fada, jagoran majalisar CEPI. Duk da kasancewar angina kuma an samar tun daga farko a tsakiyar muguwar annobar wanda duniya bata taba gani ba a fiye da karni, nasarar samun amfanin rayuwa na COVAX ya kasance abun dubawa. Ya kamata ta samu mahallinta a tarihi sannan tayi alfahari da abin da ta samu dammar cimma amma ta kasance tunatarwa a garemu baki ɗaya cewar zamu iya kuma dole mu iya yin fiye da haka nan gaba. COVID-19 ta kasance mafi girman ƙalubale na lokacinmu, sannan ta samu ƙirƙira da hulɗa a ma’auni madaidaici da ba a taɓa gani ba, in ji Josa Manuel Barroso, jagoran majalisar Gavi, haɗin guiwar alluar riga kafi. Tasirin COVAX ya shiga tarihi, tare da hangen nesa data samar na yadda duniya za ta yi abin da abin da ya dace sosai. A yayin da muka mayar da COVID-19 zuwa ga zagayen shirin Gavi, muna yin hakan tare da godiya sosai ta kauna, himma, da sadaukarwa na abubuwa da yawa a duniya baki ɗaya da aka dinga yakarsu har tsahon shekaru uku batare da gajiyawa ba don ƙoƙarin samar da duniya mai daidaito sosai tare da hidima don ingantawa wajen mayar da abun da aka koya zuwa mataki mai amfani. Haɗin guiwar dukkan abokan hulɗa wajen tabbatar da martani madaidaici ga annobar ya taimakawa tsare rayuwar miliyoyin yara a al’ummar da suke da rauni, in ji Babban Daraktan UNICEF Catherine Russel. Wannan babbar nasarar mai tarihi abune da zamu iya haduwa muyi alfahari da shi kuma mu ci gaba da gina shi. UNICEF zata ci gaba da aikawa da alluran riga kafi ga mafi ƙarancin shekaru a duniya don dakatar da yaɗuwar dukkan cutukan da Za a iya kare faruwar su sannan a gina hanyoyin kiwon lafiya masu karfi saboda gaba. “munsan cewa kasuwanni kadai ba za su samar da madaidatan allurorin riga kafi da sauran kayan amfani ba,” in ji Tedros Adhanom Ghebreyesus, Babban Daraktan WHO. “Samar da ACT-A da COVAX ya bawa miliyoyin mutane a duniya damar samun allurar riga kafi, gwaje gwaje, magunguna da sauran kayan amfani wanda za su iya rasawa. COVAX ta koyar damu darussa masu amfani da za su taimaka mana wajen yin shiri sosai idan an sake samun annoba a nan gaba. Bayani ga masu editoci Abubuwa masu mahimmanci da aka koya “domin duba abin da aka koya mai mahimmanci da kuma shawarwari a COVAX don shiryawa annobar da ɗaukan mataki nan gaba ka ƙaranta wannan farar takardar: https://www.gavi.org/news-resources/knowledge-products/covax-key-learnings-future-pandemic-preparedness-and-response Aikawa da saƙon” domin samun damar ganawar musamman sosai cikin labaruka da bayanai da suke bayyana himmar aika sakon kayan COVID-19, wanda ya kasance samamme ga dukkan ƙungiyoyin yada labarai wanda suke karkashin Creative Common License, ku isa ga layukan kan ta kwana dake kasa. Game da COVAX COVAX, ginshikin allurar riga kafi ta samar da kayan amfanin COVID-19(ACT), ta samu isa ne daga Coilition for Epidemic Innovations(CEPI), Gavi, the Vaccine Alliance (Gavi), UNICEF da Workd Health Organization(WHO) a aikin hadin guiwa da ƙasashe, masu bada tallafi, masu ƙera allurar riga kafi na ƙasashen dake tasowa da wanda suka ci gaba, bankin duniya, da sauransu. Himmarsu ta bada mahimmanci ne wajen tabbatar da cewa dukkan ƙasashe za su iya samun allurar riga kafin COVID-19, ba tare da la’akkari da matakin kuɗinsu ba.

Chanjo za UVIKO-19 hubadilika hadi chanjo ya kawaida kama vile ambavyo COVAX inakaribia kuisha COVAX itafungwa tarehe 31 Desemba 2023 ikiwa imetoa takribani dozi bilioni 2 za chanjo kwa nchi 146, na kuepusha vifo vinavyokadiriwa kufikia milioni 2.7 kwenye nchi zenye uchumi wa chini zinazoshiriki kwenye AMC. Juhudi kubwa za COVAX zilisaidia nchi zenye uchumi wa kipato cha chini kufikia kiwango cha 57% cha dozi mbili, ikilinganishwa na wastani wa kimataifa wa 67%. Nchi zenye uchumi wa kipato cha chini na zenye kipato cha kati zitaenndelea kupokea chanjo za UVIKO-19 na usaidizi wa utoaji kutoka kwa Gavi, Muungano wa chanjo wa mwaka 2024 na 2025 na dozi milioni 83 hadi sasa zimeshaombwa kwa mwaka 2024 kutoka kwenye nchi 58 za uchumi wa chini. COVAX, utaratibu wa kimataifa wa upatikanaji wa chanjo za UVIKO-19 kwa usawa duniani kote uliyozinduliwa mwaka wa 2020, utafikia tamati tarehe 31 Desemba. Wakiongozwa kwa pamoja na Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), Gavi, Muungano wa chanjo (Gavi), UNICEF na shirika la Afya Duniani (WHO), COVAX hadi sasa imetoa karibu dozi bilioni 2 za chanjo ya UVIKO-19 na vifaa salama vya sindano kwa nchi 146 zenye uchumi wa kipato cha chini. Juhudi zake zinakadiriwa kusaidia kuepusha vifo vya watu angalau milioni 2.7, katika Jumuiya ya COVAX Advanced Market Commitment (AMC) yenye uchumi wa chini na wa kati (uchumi wa kipato cha chini) ambayo ilipokea dozi za bure kupitia utaratibu huo, pamoja na takribani $2 bilioni katika usaidizi muhimu wa kugeuza chanjo kuwa chanjo. Nchi hizi 92 za uchumi wa kipato cha chini ambazo zilistahiki kushiriki katika mpango huu kwa msaada wa utaratibu wa uhifadhi unaojulikana kama Gavi COVAX Advanced Market Commitment (COVAX AMC) zitaendelea kuwa na chaguo la kupokea dozi za chanjo ya UVIKO-19 na msaada wa kupokea kupitia Gavi. programu za kawaida za. Hadi sasa, nchi 58 zenye kipato cha chini zimeomba jumla ya dozi milioni 83 kwa mwaka 2024, na mipango ya kuzingatia ulinzi unaoendelea wa vikundi vya kipaumbele, wakiwemo wafanyakazi wa afya, wafanyakazi wa jamii na wazee. Mwitikio wa kushangaza ambao haujawahi kutokea Kwa kuzingatia mafunzo ya janga la H1N1, wakati ambao nchi zingine zilikosa chanjo, washirika wa COVAX walitetea tangu hatua za awali za dharura ya UVIKO-19 kuwa "Hakuna aliye salama hadi kila mtu awe salama " wakihimiza dunia kuweka usawa wa chanjo katika kiini cha mwitikio wa kimataifa, na kutoa wito kwa kila nchi kuwa na angalau dozi za kutosha kulinda waliyo katika hatari zaidi. Kufikia mwishoni mwa 2020, nchi 190 za viwango vyote vya mapato zilikuwa zimeweka saini makubaliano ya kushiriki katika COVAX, na kuifanya kuwa moja ya ubia muhimu wa kimataifa wa karne ya 21. Kufikia Novemba 2020, ilikuwa imeongeza US$ bilioni 2 kwa ununuzi wa chanjo: na Januari 2021, siku 39 baada ya usimamizi wa kwanza wa chanjo katika nchi zenye kipato cha juu, dozi za kwanza zilizotolewa na COVAX zilipelekwa katika nchi zenye kipato cha chini. COVAX iliundwa kama msimamizi wa pamoja wa mfumo unaojumuisha R&D na utengenezaji, mwongozo wa sera, ukuzaji wa jarada la chanjo, mifumo ya udhibiti, ugavi na usambazaji na tathimini za utayari wa nchi, vifaa vya usafirishaji uhifadhi na usimamizi wa chanjo, na ufuatiliaji wa chanjo na viwango vya matumizi ya nchi. Walakini, kama suluhisho la dharura lililozinduliwa katikati ya janga hili, COVAX ilikabiliwa na chanjo nyingi. Bila ya kuwa na akiba yoyote ya fedha hapo awali, ilikuwa na uwezo mdogo wa kusaini mikataba ya mapema na watengenezaji, na wakati iliweza kusafirisha dozi kwa uchumi 100 katika majuma sita ya kwanza ya usambazaji wa kimataifa, marufuku ya kuzuia safari za nje na mambo mengine yaliyokusudiwa. kwamba usafirishaji wa kiasi kikubwa ulipokelewa katika robo ya tatu ya 2021. Ingawa COVAX haikuweza kushinda kabisa kuondoa tatizo la kukosekana kwa usawa wa chanjo ambayo ilidhihirisha mwitikio wa kimataifa, ilitoa mchango mkubwa katika kupunguza mateso yanayosababishwa na UVIKO-19 katika Global South. Leo, mpango huo umetoa 74% ya dozi zote za chanjo ya UVIKO-19 zinazotolewa kwa nchi zenye kipato cha chini (LICs) wakati wa janga hili; na kwa ujumla, nchi 52 kati ya 92 zinazositahiki AMC zilitegemea COVAX kwa zaidi ya nusu ya usambazaji wao wa chanjo ya UVIKO-19. Shukrani kwa jitihada kubwa za serikali za kitaifa, wafanyakazi wa afya waliyojitoa, mashirika ya kiraia na wengine, dozi hizo zilizotolewa bila malipo na kuunganishwa na US$ takribani bilioni 2 za usaidizi wa utoaji, zilizosaidia kukuza chanjo ya msingi kati ya nchi 92 sawa na 57% zilizositahiki AMC, ikilinganishwa na wastani wa kimataifa wa 67%. Utoaji wa dozi mbili za wahudumu wa afya, ambao ni muhimu zaidi katika kuokoa maisha na kuifanya mifumo ya afya ikiendelea, unasimama katika 84% katika uchumi wa kipato cha chini. pia, COVAX ilituma dozi milioni 2.5 ili kulinda waliyo hatarini zaidi katika mazingira ya kibinadamu na mizozo kupitia utaratibu wa kwanza wa aina yake unaoitwa Humanitarian Buffer, iliyoundwa pamoja na mashirika ya kimataifa ya kibinadamu na kuwekwa kama suluhisho la mwisho la kuwafikia wale ambao hawafikiwi kirahisi kupitia programu za serikali. Jaribio la kuwasilisha bidhaa za janga kupitia njia zisizo za kiserikali lilionekana kuwa gumu sana, lakini juhudi zilitoa ufahamu wa kina juu ya vizuizi vya kimfumo ambavyo vinazidishwa na hali ya dharura ya duniani. Serikali, taasisi za kibinadamu, mashirika ya afya ya kimataifa na wengine, kwa sasa wanafanya kazi ya kuelekeza programu zinazoendelea kwa kutumia mafunzo hayo, na kutetea jinsi tunavyoweza kuwalinda vyema watu waliyo katika hatari zaidi ya janga hilo kwa siku zijazo. Wekeza katika mafunzo uliyojifunza kwa mwitikio wa badaaye Mafanikio na changamoto za COVAX katika jitihada za kuondoa ukosefu wa usawa zimesisitiza hitaji la wazi la dunia kujiandaa vyema wakati mwingine wa tishio la virusi lenye uwezekano wa janga linapobidi. Wingi wa mafunzo kutoka kwenye juhudi za kipekee za COVAX lazima uzingatiwe katika ukuzaji wa utayari wa siku zijazo za janga la dunia na usanifu wa kukabiliana. Hizi ni pamoja na kuimarisha uwezo uliyopo kwa kubuni, kuwekeza na kutekeleza suluhisho la mwisho la upatikanaji wa usawa kabla ya wakati, ambalo linazingatia mahitaji ya waliyo katika hatari kubwa Kwa kutambua kuwa utaifa wa chanjo utaendelea katika magonjwa ya milipuko ya siku zijazo na kuweka mbinu za kukabiliana nayo ikiwa ni pamoja na kutengeneza chanjo za mseto ili kanda zote zipate usambazaji; na kukubali hitaji la kubeba hatari za kifedha ili kuepuka ucheleweshaji unaoweza kusababisha kifo kwa maendeleo, ununuzi na utoaji wa hatua za matibabu. Kwa ushirikiano kutoka kwa watengenezaji, mikataba yote ya usambazaji wa mapema ya COVAX itakuwa imekamilishwa au kukomeshwa mwishoni mwa 2023, isipokuwa moja, ambapo kiasi kidogo cha usambazaji kitaendelea hadi nusu ya kwanza ya mwaka 2024 ili kusaidia mpango mpya wa chanjo ya mara kwa mara ya UVIKO-19. Shukrani kwa sehemu kubwa kutokana na akiba iliyopatiakana kupitia mazungumzo ya mafanikio ya kandarasi za ugavi, baadhi ya fedha za COVAX AMC zimesaidia katika utaratibu wa dharura unaojulikana kama Pandemic Vaccine Pool, na hizi zinaweza kuwekezwa tena katika kutafsiri mafunzo kutoka kwenye kituo cha COVAX kuwa vitendo madhubuti. Hii ni pamoja na kuanzishwa kwa Kiharakisha cha Utengenezaji Chanjo cha Kiafrika (AVMA), matokeo ya mafunzo yetu kutokana na janga hili ambapo Afrika iliachwa katika hatari ya kuwekewa vikwazo vya usambazaji. Uwekezaji uliyopo kwenye AVMA utatengeneza US$ bilioni 1 zinazopatikana katika kusaidia utengenezaji wa chanjo katika bara la Afrika. Kwa kuongezea, First Response Fund itaanzishwa ili kuhakikisha kuwa ufadhili wa mwitikio wa chanjo unapatikana mara moja katika tukio la janga la siku zijazo. Pia, inajumuisha ufadhili wa juhudi kubwa za kuziba pengo lililopo kwenye chanjo kutokana na janga hilo ambalo hadi sasa linasababisha milipuko ya magonjwa yanayozuilika kwa chanjo duniani kote na kutishia kufikiwa kwa malengo ya Ajenda (Mada) ya chanjo ya 2030. Kuna mamilioni ya watu leo wako hai, kwa sababu ya kuwepo kwa COVAX. Vifo hivyo vinavyoepukika vinamaanisha kuwa akina mama wanaweza kulea watoto wao, na wazee wanaweza kufurahia kuona vizazi vijavyo vikistawi, alisema Jane Halton, Mwenyekiti wa Bodi ya CEPI. Licha ya kujengwa na kufadhiliwa kutoka mwanzo huku kukiwa na janga la hatari zaidi ambalo dunia imekumbana nalo kwa zaidi ya karne moja, mafanikio ya COVAX ya kuokoa maisha yalikuwa makubwa. Ingawa kuchukua nafasi yake katika historia na kujivunia yale ambayo iliweza kutimiza lakini pia kuwa ukumbusho kwetu sote kuwa tunaweza na lazima tufanye vyema zaidi wakati ujao UVIKO-19 imekuwa changamoto kubwa zaidi ya kiafya katika kipindi chetu, na ilikabiliwa na ushirikiano kwa kiwango kikubwa ambacho hakijawahi kushuhudiwa, alisema Josa Manuel Barroso, Mwenyekiti wa Bodi ya Gavi, Muungano wa chanjo. "Athari za COVAX" zimekuwa za kihistoria, kama vile maarifa ambayo imetoa kuhusu namna, kwa hakika, dunia inaweza kufanya vyema zaidi kwa wakati ujao. Tunapobadilisha UVIKO-19 kuwa programu ya kawaida ya Gavi, tunafanya hivyo kwa shukrani nyingi, shauku na kujitolea kwa nguvu zote kwa miaka mitatu katika kujaribu kutengeneza dunia yenye usawa zaidi na kwa dhamira isiyoyumba ya kuboresha kwa kubadilisha mafunzo kuwa vitendo vinavyoonekana Juhudi za pamoja za washirika wote kuhakikisha jibu la usawa kwa janga hili litasaidia kulinda mustakabali wa mamilioni ya watoto katika jamii zilizo hatarini, alisema Mkurugenzi Mtendaji wa UNICEF, Catherine Russell. Hii ahadi kubwa na ya kihistoria ni jambo ambalo kwa pamoja tunaweza kujivunia na kuliendeleza. UNICEF itaendelea kupeleka chanjo kwa vijana zaidi duniani ili kukomesha kuenea kwa magonjwa yote yanayoweza kuzuilika na kujenga mifumo imara ya afya kwa siku zijazo "Tulijua kuwa nguvu za soko peke yake zisingeweza kuleta ufikiaji wenye usawa wa chanjo na zana zingine" alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. "Kuundwa kwa ACT-A na COVAX kuliwapa mamilioni ya watu duniani kote fursa ya kupata chanjo, vipimo, matibabu na zana zingine ambazo vingenevyo wasingeweza kuzipata. COVAX imetufundisha mafunzo muhimu ambayo yatatusaidia kujiandaa vyema kwa magonjwa ya mlipuko na milipuko ya siku zijazo" Vidokezo kwa wahariri Mafunzo Muhimu "Kwa muhtasari wa kina juu ya mafunzo muhimu ya COVAX na mapendekezo ya kujiandaa na jibu la janga la siku zijazo, soma hii karatasi nyeupe: https//www.gavi.org/news-resources/knowledge-products/covax-key-learnings-future-pandemic-preparedness-and-response "Uwasilishaji" Ili kupata ufikiaji wa kipekee wa mwingiliano wa kina katika hadithi na takwimu zilizofafanua juhudi za uwasilishaji wa UVIKO-19, zinazopatikana kwenye mashirika yote ya vyombo vya habari chini ya leseni ya Creative Commons, tafadhali wasiliana na vyombo vya habari kupitia mawasiliano yaliyoko hapa chini. Kuhusu COVAX COVAX, nguzo ya ufikiaji na urahisishaji wa chanjo na vifaa vya UVIKO-19 (ACT), iliitishwa kwa pamoja na Coalition For Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), Gavi, Muungano wa chanjo (Gavi), UNICEF na shirika la Afya Duniani (WHO) kufanya kazi kwa ushirikiano na nchi, wafadhili, watengenezaji wa chanjo wa nchi zilizoendelea na zinazoendelea, Benki Kuu ya Dunia na wengine. Juhudi zake zililenga katika kuhakikisha kuwa nchi zote zinaweza kupata chanjo za UVIKO-19 bila kujali kiwango cha mapato.

Àwọn ìfúnnilájẹsára COVID-19 ti ń yí padà sí ìfúnnilájẹsára déédéé bí COVAX ṣe ń sún mọ́ òpin COVAX máa wá sópin ní ọjọ́ 31 oṣù Kejìlá ọdún 2023 lẹ́yìn tí ó ti pèsè ó fèrẹ́ tó 2 bílíọ̀nù àwọn ìlò àjẹsára ti jẹ́ pínpínká sí àwọn ibi ètò ọrọ̀ ajé 146, tí ó sì dẹkùn ikú àwọn èèyàn tí àfojúdá wọn tó 2.7 mílíọ̀nù ní àwọn ibi tí ọrọ̀ ajé kò ti rú gọ́gọ́ ní AMC. Àwọn akitiyan COVAX ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn ibi tí ètò ọrọ̀ ajé kò ti rú gọ́gọ́ láti rí ìlò ẹlẹ́ẹ̀mejì tí ó tó 57%, èyí tí ó yàtọ̀ sí 67% ti àgbáyé. Àwọn ibí ìrẹlẹ̀ ọrọ̀ ajé àti àwọn ibi tí ọrọ̀ ajé wọn gbé sókè díẹ̀ yóò túbọ̀ tẹ̀síwájú láti máa gba àwọn àjẹsára COVID-19 wọn yóò sì pèsè àtìlẹ́yìn fún ìfúnnilọ́ja láti ọ̀dọ̀ Gavi, olùbátan àjẹsára ní ọdún 2024 àti ọdún 2025, ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlò 83 mílíọ̀nù tí wọ́n ti bèèrè fún fún ọdún 2024 láti àwọn ibi ètò ọrọ̀ ajé 58. COVAX, tí í ṣe ètò onípele-ìpele fún ìfúnni láàyè káríayé sí àwọn àjẹsára COVID-19 tí wọ́n fi lọ́lẹ̀ ní ọdún 2020, máa wá sópin ní ọjọ́ 31 oṣù Kejìlá. Èyí tí Àpapọ̀ Àwọn Ìdásílẹ̀ Ìgbáradì fún Àjàkálẹ̀ Àrùn (CEPI) pawọ́pọ̀ darí, Gavi, olùbátan àjẹsára (Gavi), UNICEF àti Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé (WHO), COVAX ti pèsè ó fèrẹ́ tó 2 bílíọ̀nù àwọn ìlò àjẹsára àti àwọn ohun ìfúnnilábẹ́rẹ́ sí àwọn ibi ètò ọrọ̀ ajé 146. Àwọn akitiyan rẹ̀ ni àfojúdá wọn ti dẹ́kun ókéré tán 2.7 mílíọ̀nù ikú àwọn èèyàn láti ara Ìfaradà Ọjà Onílọsíwájú COVAX (AMC) ní àwọn ibi ìrẹlẹ̀ ọrọ̀ ajé àti àwọn ibi tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò gbé sókè púpọ̀ (àwọn ibi tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kéré gan-an) tí wọ́n gbà ìlò ọ̀fẹ́ láti ara ètò náà, pẹ̀lú ó tó US$2 bílíọ̀nù ní àwọn àkókò àtìlẹ́yìn tí ó ṣe pàtàkì láti sọ àwọn àjẹsára di ìfúnnilàjẹsára. Àwọn ibí 92 tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́ wọ̀nyí tí wọ́n kógojá láti kópa nínú ètò náà pẹ̀lú àtìlẹ́yìn láti ọ̀dọ̀ ètò owó tí a mọ̀ sí Ìfaradà Ọjà Onílọsíwájú COVAX tí Gavi (COVAX AMC) yóò túbọ̀ tẹ̀síwájú láti ní àṣàyàn fún gbígba àwọn ìlò àjẹsára COVID-19 àti àtìlẹ́yìn fún ìfúnnilọ́ja nípasẹ̀ àwọn ètò onídéédéé ti Gavi. Títí di àsìkò yìí, àwọn ibi tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́ 58 ti bèèrè fún àpapọ̀ àwọn ìlò 83 mílíọ̀nù ní ọdún 2024, pẹ̀lú àwọn ètò láti túbọ̀ ní àfojúsùn lórí ìdáàbòbò àwọn ẹgbẹ́ tí ó ṣe pàtàkì, tí àwọn òṣìṣẹ́ ìlera wà nínú wọn, àwọn òṣìṣẹ́ agbègbè àti àwọn àgbàlagbà. Ìdáhùn pàjáwìrì tí kò ṣẹlẹ̀ rí Mímú lárá àwọn ẹ̀kọ́ tí ó jáde lára àjàkálẹ̀ H1N1, nígbà tí ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè kò ti rí àwọn àjẹsára, àwọn alábàáṣepọ̀ COVAX fi ìmọ̀ràn síta láti àwọn ìpele ìbẹ̀rẹ̀ pàjáwìrì COVID-19 pé "kò sí ẹni tí kò sí nínú ewu àyàfi tí kò bá sí ẹnìkankan mọ́ nínú ewu" - tí wọn ń pàrọwà fún gbogbo ayé láti mú ìfèsìsí ìṣedéédéé àjẹsára ní òkúnkúndùn, wọ́n sì ń pèpè sí oníkálukú orílẹ̀-èdè láti ní ókéré tan àwọn ìlò tí ó tó láti dáàbòbo àwọn tí wọ́n wà nínú ewu. Títí ìparí 2020, àwọn ibi ètò ọrọ̀ ajé 190 tí owó tí ń wọlé ni wọ́n ti buwọ́lù àwọn àdéhùn láti kópa nínú COVAX, èyí tí ó mú u di ọkàn pàtàkì nínú àwọn ìbáraẹniṣepọ̀ onírúurú ìpele ti ọ̀rúndún 21st. Ní ìgbà tí yóò fidi oṣù Kọkànlá ọdún 2020, ó ti rí US$2 bílíọ̀nù fún ìpèsè àjẹsára;ní oṣù Kìíní ọdún 2021,ọjọ́ 39 lẹ́yìn lílo àjẹsára àkọ́kọ́ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ní owó, àwọn ìlò COVAX tí wọ́n ti pèsè jẹ́ lílo ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọn kò ní owó púpọ̀. Wọ́n ṣe COVAX láti jẹ́ ètò ìṣàkóso akárí-gbogbo-igun tí ó kó R&D àti ìṣelọ́pọ̀ sínú, ìtọ́sọ́nà òfin, ìdàgbàsókè àkóónú àjẹsára, àwọn ètò ìmúṣedéédéé, ìfúnninípèsè àti ìgbáradì orílẹ̀-èdè fún àwọn àyẹ̀wò, àwọn ètò ìrìnàjò, fífi àjẹsára pamọ́ àti ìṣàkóso, àti ìsàmójútó ibi tí ó ká ní orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan àti ìyè tí wọ́n le lò. Síbẹ̀síbẹ̀, gẹ́gẹ́ bí wọ́n ṣe ṣe ìfilọ́lẹ̀ ọ̀nà àbáyọ pàjáwìrì lákòókò tí àjàkálẹ̀ àrùn ń lọ lọ́wọ́, COVAX dójú kọ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìpèníjà. Láìní owó kankan ní ìpamọ́ tẹ́lẹ̀, àdínkù dé bá a láti ìbẹ̀rẹ̀ níbi ipa rẹ̀ láti buwọ́lù àwọn àdéhùn ìfiọkọ̀gbéká àwọn ìlò pẹ̀lú àwọn olùṣelọ́pọ̀, nígbà tí ó sì lè kó àwọn ìlò lọ sí àwọn ibi ètò ọrọ̀ ajé 100 ní ọ̀sẹ̀ mẹ́fà àkọ́kọ́ ìpèsè káríayé, àwọn ìfòfìnde ìkówọle àti àwọn okùnfà mìíràn túmọ̀ sí pé wọ́n gba àwọn ìpèsè ọlọ́pọ̀ ní ìdá kẹta nínú ìdá mẹ́rin ọdún 2021. Ní ìgbà tí COVAX kò lè borí ìbànújẹ́ àìṣedéédé àjẹsára tí í ṣe àbùdá ìdáhùnsí káríayé pátápátá, ó ṣe ìlọ́wọ́sí pàtàkì kan láti mú ìjìyà tí COVID-19 dásílẹ̀ ní Gúúsù Àgbáyé kúrò. Ní òní, ìpilẹ̀ṣẹ̀ náà ti pèsè 74% gbogbo àwọn ìlò àjẹsára COVID-19 tí wọ́n pèsè fún àwọn orílẹ̀-èdè tí kò lówó (LICs) lásìkò àjàkálẹ̀ àrùn naa; àti pé ní àpapọ̀, 52 nínú 92 àwọn ibi ètò ọrọ̀ ajé tí wọ́n yẹ ni wọ́n gbára lé COVAX fún ó lé ní ìdajì àkókò ìpèsè àjẹsára COVID-19 wọn. Ọpẹ́lọpẹ́ẹ akitiyan kíkan àwọn ìjọba orílẹ̀, àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti àwọn tí wọ́n ń ṣisẹ́ ní àárín gbùngbùn ìṣẹ̀lẹ̀, àwọn ilé iṣẹ́ àwùjọ ará ìlú àti àwọn bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ, àwọn ìlò wọ̀nyẹn, tí wọ́n pèsè ní ọ̀fẹ̀ẹ́ pẹ̀lú ó fèrẹ́ tó US$2 bílíọ̀nù gẹ́gẹ́ bíi ìrànlọ́wọ́ ìpèsè, ó ràn wọ́n lọ́wọ́ láti gbé àwọn àtẹ̀léra ìlò àkọ́kọ́ láàárín àwọn 92 tí wọ́n wá láti ibi ètò ọrọ̀ ajé to yẹ fún AMC sí 57%. Ìlò ẹlẹ́ẹ̀mejì tí ó kárí àwọn òṣìṣẹ́ ìlera, àwọn tí wọ́n ṣe pàtàkì láti dóòlà àwọn ẹ̀mí tí wọ́n sì ń jẹ́ kí àwọn ètò ìlera kí ó máa tẹ̀síwájú, kò kọjá 84% ní àwọn ibi tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò ti rú gọ́gọ́. COVAX tún fi àwọn ìlò 2.5 mílíọ̀nù ráńṣẹ́ láti dáàbòbo àwọn ibi tí wọ́n lẹ nínú ètò ọmọnìyàn àti àwọn ibi tí aáwọ̀ wà nípasẹ̀ ètò àkọ́kọ́ irúfẹ́ kan tí wọ́n pè ní Ìṣáájú Ìjẹ́mọnìyàn, tí wọ́n pawọ́pọ̀ ṣe pẹ̀lú àwọn ilé iṣẹ́ ìjẹ́mọnìyàn orílẹ̀-sí-orílẹ̀, tí wọ́n sì ṣe ní ìlògbẹ̀yìn tí yóò dé ọ̀dọ̀ àwọn tí àwọn ètò ìjọba kìí sábà dé ọ̀dọ̀ wọn. Gbígbìyànju láti pèsè àwọn ọjà àràmàdà nípasẹ̀ àwọn ìkànnì tí kìí ṣe ti ìjọba jẹ́ ìṣòro fún wọn gidi gan-an, ṣùgbọ́n ìgbìyànjú náà fún wọn ní òye ìjìnlẹ̀ láti mọ àwọn ìdènà elétò ètò tí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì káríayé dákún. Àwọn ìjọba, àwọn àgbékalẹ̀ ìjẹ́mọnìyàn, àwọn ilé iṣẹ́ ìlera káríayé àti àwọn bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ ń ṣisẹ́ báyìí láti lo àwọn ẹ̀kọ́ wọ̀nyí níbi àwọn ètò tí wọ́n lọ lọ́wọ́ yìí, wọ́n sì ń pèpè fún bí a ṣe lè dáàbòbo àwọn olùgbé tí ń kò lágbára rárá lọ́wọ́ àjàkálẹ̀ àrùn ọjọ́ iwájú. Lílo àwọn ọ́gbọ́n tí wọ́n kọ́ fún ìdáhùnsí ọjọ́ iwájú Àwọn àṣeyọrí COVAX àti àwọn ìpèníjà rẹ̀ ní ọ̀nà áti borí àìṣedéédé ti fi hàn gbogbo àgbáyé kedere pé gbogbo ayé ní láti gbáradì fún ìdúnkokò àjàkálẹ̀ àrùn tí ó tún lè ṣẹlẹ̀. Wọ́n gbọ́dọ̀ ro àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀kọ́ tí wọ́n kọ́ láti ará akitiyan COVAX níbi ìgbáradì fún àjàkálẹ̀ àrùn ọjọ́ iwájú àti ìyàwòrán ìdáhùnsí. Lára èyí ní fífún ètò tí ó ti wà nìlẹ̀ ní agbára si, ìsàmúlò ọ̀nà àbáyọ onígun-sígun sí ìláǹfàànísì ṣáájú àkókò ìbẹ́sílẹ̀, èyí tí àfojúsùn rẹ̀ jẹ́ àwọn ohun èlò fún àwọn tí wọ́n lẹ. Mímọ pé ìjẹ́tiorílẹ̀ àjẹsára máa pọ̀ níbi àwọn àjàkálẹ̀ àrùn ọjọ́ iwájú àti mímáa ṣe àwọn ètò tó yẹ láti dín-in kù Fifi ara mọ́ pé wọ́n nílò láti gbé ìgbésẹ̀ lórí àwọn ewu ìnáwó láti dènà àwọn ìdáraẹnidúró níbi ìdàgbàsókè tí ó le la ti ikú lọ, ìṣàwárí àti ìpèsè àwọn ìdiwọ̀n ajẹmọ́ ìṣègùn. Pẹ̀lú ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn aṣelọ́pọ̀, gbogbo àwọn àdéhùn ríra ọjà sílẹ̀ tí COVAX ṣe síwájú seése kí o ti tán tàbí kí wọn ó ti dá wọn dúró títí i ìparí ọdún 2023, pẹ̀lú yíyọ èyọ̀kan sílẹ̀, níbi tí iye ìpèsè ọjà tí ó bójú mu máa tẹ̀síwájú di ìdá àkọ́kọ́ nínú ìdáméjì ọdún 2024 láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìfúnnilájẹsára titun olóòrèkóòrè ti COVID-19. Ọpẹ́lọpẹ́ẹ àwọn owó tí wọ́n rí pamọ́ nípasẹ̀ ìdúnàádúrà àwọn àdéhùn ìpèsè ọjà, àwọn owó COVAX AMC mìíràn wà nínú ètò ọjọ́ iwájú aláìròtẹ́lẹ̀ tí a mọ̀ sí Ìfipamọ́ Àjẹsára Àjàkálẹ̀, wọ́n wá le lo eléyìí láti fi sàmúlò àwọn ẹ̀kọ́ tí wọ́n kọ́ láti ara Èlò COVAX. Ní ara èyí ni dídá Ohun-a-mú Ìṣelọ́pọ̀ Àjẹsára ní Africa Yá (AVMA), èyí tí í ṣe àbájáde àwọn ẹ̀kọ́ tí a kọ́ lára àjàkálẹ̀ àrùn níbi tí wọ́n ti fi Africa sílẹ̀ sínú àìrí ìpèsè àjẹsára. Dídókoòwò pẹ̀lú AVMA máa mú owó tí ó tó US$1 bílíọ̀nù wá èyí tí yóò wà nìlẹ̀ láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún ìṣelọ́pọ̀ àjẹsára ní Ilẹ̀ Africa. Láfikún, wọ́n máa ṣe Owó Ìfèsìsí Àkọ́kọ́ kan láti ríi pé ìnáwó ìfèsìsí àjẹsára wá lárọ̀ọ́wọ́tó ní kíákíá tí àjàkálẹ̀ àrùn bá bẹ́sílẹ̀ ní ọjọ́ iwájú. Lára rẹ̀ tún ní níná owó sí akitiyan ''Ìdáhùnsí Ńlá Naa'' tí wọ́n ṣe láti dí àwọn àlàfo tí ó wà nínú ìfúnnilájẹsára tí í ṣe àbájáde àjàkálẹ̀ àrùn èyí tí ó ń dá àwọn àìsàn tí àjẹsára le dènà káàkiri àgbáyé sílẹ̀ èyí tí ó ń dúnkookò mọ́ àṣeyọrí àwọn àfojúsùn Àwòṣe- Ètò ìfúnnilájẹsára ọdún 2023. " Ọ̀pọ̀lọpọ̀ mílíọ̀nù àwọn èèyàn wà láyé lónìí ní àwọn tí wọ́n kò bá ti kú bí kìí bá ṣe COVAX. Àwọn ikú tí wọ́n dènà yẹn túmọ̀ sí pé àwọn ìyá yóò túbọ̀ máa tọ́ àwọn ọmọ wọn lọ, àti pé àwọn òbí òbí á le jẹ̀gbádùn rírí àwọn ògo ọlá tí wọ́n ń gbilẹ̀,"Jane Halton sọ bẹ́ẹ̀, Alága Ìgbìmọ̀ of CEPI. "Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé kíkọ́ àti ìnáwó rẹ̀ láti ìpilẹ̀ṣẹ̀ ní àkókò àjàkálẹ̀ àrùn tí gbogbo ayé kò rírí láti bíi ó lé ní ọgọ́rùn-ún ọdún sẹ́yìn, àwọn àṣeyọrí adóòlàẹ̀mí COVAX jẹ́ ìfiyẹ́sí. Ó ní láti gba ipò rẹ̀ nínú ìtàn kí ó sì ní ìwúrí nípa àwọn àṣeyọrí rẹ̀ ṣùgbọ́n ó gbọ́dọ̀ jẹ́ ìrántí fún gbogbo wa pé a lè ṣe a sì tún gbọ́dọ̀ ṣe jù bẹ́ẹ̀ lọ ní ìgbà mìíràn. "COVID-19 jẹ́ ìpèníjà ìlera tí ó lágbára jù ní àkókò fún wa, ṣùgbọ́n a pàdé rẹ̀ pẹ̀lú àdádáálẹ̀ àti ìbáraẹniṣepọ̀ tí kò lẹ́gbẹ́," José Manuel Barroso ló sọ bẹ́ẹ̀, ẹni tí ṣe alága Ìgbìmọ̀ fún Gavi, tí í ṣe Alájọṣepọ̀ Àjẹsára. "Ipa COVAX ti di ìtàn, gẹ́gẹ́ bíi àwọn òye tí ó jáde láti inú rẹ̀ lórí bí, pẹ̀lú àfojúrí, gbogbo ayé le se jù bẹ́ẹ̀ lọ nígbà mìíràn. Bí a ṣe ń ṣe ìyípadà COVID-19 sínú ìlànà ètò Gavi, a ṣe é pẹ̀lú ìfẹ́ tí ó jinlẹ̀, pẹ̀lú ìfarajìn àti ìmójúkúrò ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn èèyàn lágbàáyé tí wọ́n jà kárakára fún ọdún mẹ́ta láti gbìyànjú mú ayé dọ́gba fún tẹrútọmọ - pẹ̀lú ìfaradà aláìníyèméjì láti tẹ̀síwájú nípa síse àmúlò àwọn ẹ̀kọ́ tí wọ́n ti kọ́." "Àpapọ̀ àwọn akitiyan àwọn alájọṣepọ̀ láti ríi pé ìdáhùnsí tí ó dọ́gba wà sí àjàkálẹ̀ àrùn náà ṣe ìrànwọ́ nípa dídáàbò bo ọjọ́ iwájú ọ̀pọ̀ mílíọ̀nù àwọn ọmọdé ní àwọn agbègbè tí wọ́n lẹ," Aláṣẹ Olùdarí UNICEF Catherine Russell ló sọ bẹ́ẹ̀. "Ìgbìyànjú ńlá tí ó tún fi ìtàn balẹ̀ yìí jẹ́ nǹkan ìwúrí fún gbogbo wa ti a sì lè ṣe àtúnṣe lé lórí. UNICEF máa túbọ̀ fi àwọn àjẹsára ráńṣẹ́ sí àwọn tí wọ́n kéré jùlọ lágbàáyé láti dẹ́kun ìtànkálẹ̀ gbogbo àwọn àrùn tí wọ́n ṣe é dènà àti láti ṣètò ìlera tí ó múnádóko fún ọjọ́ ọ̀la." "A mọ̀ pé àwọn ètò káràkátà nìkan kò leè mú dídọ́gba bá ìláǹfààní sí àwọn àjẹsára àti àwọn ohun èlò yókù," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus ni ó sọ bẹ́ẹ̀, ẹni tí í ṣe Olùdarí Gbogbogbò fún WHO. "Ìsẹ̀dá ACT-A àti COVAX fún àìmọye mílíọ̀nù àwọn èèyàn ní àgbáyé ní ìláǹfààní sí àwọn àjẹsára, àwọn àyẹ̀wò, ìtọ́jú àti àwọn ohun èlò mìíràn ní àwọn tí wọn kì bá tíí ní irúfẹ́ àǹfààní bẹ́ẹ̀. COVAX ti kọ́ wa ní àwọn ẹ̀kọ́ iyebíye tí yóò ràn wá lọ́wọ́ láti gbáradì dáadáa fún àwọn àjàkálẹ̀ àrùn ní ọjọ́ iwájú." Àwọn Ìtọ́kasí fún àwọn olóòtú Àwọn Ẹ̀kọ́ tí wọ́n Ṣe Kókó - Fún ìsọnísókí tí ó kún lórí àwọn ẹ̀kọ́ àti àwọn ìtọ́nisọ́nà láti ara COVAX fún àwọn ìgbáradì àti ìdáhùnsí ọjọ́ iwájú fún àwọn àjàkálẹ̀ àrùn, ka ìwé àkọsílẹ̀ yìí: https://www.gavi.org/news-resources/knowledge-products/covax-key-learnings-future-pandemic-preparedness-and-response "Ìfiráńṣẹ́" - Fún ìláǹfààní sí ìbáraẹniṣọ̀rọ̀ tí kò lẹ́gbẹ́ nípa àwọn ìtàn àti dátà tí wọ́n ṣe àlàyé lórí àwọn akitiyan àwọn ìfiráńṣẹ́ COVID-19, tí ó wà ní àwọn ilé iṣẹ́ ìgbéròhìnjáde lábẹ́ ìwé àṣẹ Creative Commons, jọ̀wọ́ kàn sí àwọn ìkànnì ìbáraẹniṣọ̀rọ̀ ìsàlẹ̀ yí. Nípa COVAX COVAX, tí í ṣe òpómúléró àwọn àjẹsára ti Ìláǹfààní sí Amúṣẹ́yá àwọn ohun Èlò COVID-19, ni Àpapọ̀ àwọn Ìdásílẹ̀ Ìgbáradì fún Àjàkálẹ̀ Àrùn (CEPI), Gavi, (Gavi) tíí ṣe Alájọṣepọ̀ Àjẹsára, UNICEF àti Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé (WHO) - tí wọ́n ń ṣisẹ́ pọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè, àwọn olùrànlọ́wọ́, àwọn olùsọ-àjẹsára-di-púpọ̀ láti àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti dàgbà sókè àti àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń dàgbà sókè, Báǹkì Àgbáyé, àti àwọn ìyókù jọ ṣe papọ. Akitiyan rẹ̀ dá lórí rírí wípé gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè ni wọ́n ní àǹfààní sí àwọn àjẹsára, láì fi ti iye tí ó ń wọlé fún oníkálukú ṣe.

Ukugomela iCOVID-19 kushintsela esimweni esijwayelekile njengoba iCOVAX isiyophela I-COVAX izovala mhla zingama-31 kuZibandlela wezi-2023 njengoba ilethe imithamo ecishe ibe yizigidi eziyizinkulungwane ezimbili yemithi yokugoma emikhakheni eyi-146 yezomnotho, futhi igweme ukufa okulinganiselwa ezigidini ezingu-2.7 eminothweni ebamba iqhaza ephansi ye-AMC. Imizamo yokuphela konyaka yeCOVAX isize iminotho ehola kancane ukuthi ifinyelele ukufakwa kwemithamo emibili engu-57%, uma kuqhathaniswa nesilinganiso somhlaba wonke esingu-67%. Iminotho eneholo eliphansi nelimaphakathi izoqhubeka nokuthola imigomo yeCOVID-19 kanye nokusekelwa kokulethwa kweGavi, iVaccine Alliance ngowezi-2024 nangowezi-2025, imithamo eyizigidi ezingama-83 kuze kube manje ecelwe ngowezi-2024 kwezomnotho ezingama-58. I-COVAX, iyenye yezindlela eziningi zasemazweni amaningi yokufinyelela ngokulinganayo emhlabeni jikelele emithini yokugomela iCOVID-19 eyethulwe ngowezi-2020, izophela mhla zingama-31 kuZibandlela. Iholwa ngokuhlanganyela yiCoalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), iGavi, iVaccine Alliance (Gavi), i-UNICEF kanye neWorld Health Organization (WHO), iCOVAX kuze kube manje isinikeze imithamo yokugomela iCOVID-19 ecishe ibe yizigidi eziyizinkulungwane ezimbili kanye nemishini ephephile yokujova kuminotho eyi-146. Imizamo yayo kulinganiselwa ukuthi isize ekugwemeni ukufa kwabantu okungenani abayizigidi ezi-2.7 ku-COVAX Advance Market Commitment (AMC) ezomnotho ezibamba iqhaza ezineholo eliphansi nelimaphakathi (iminotho ehola kancane) ethole imithamo yamahhala ngokusebenzisa le nqubo, eduze necishe. US$ 2 bhiliyoni ekusekeleni okubalulekile ukushintsha imigomo ibe imigomo. Le minotho engama-92 ehola kancane ebifaneleka ukubamba iqhaza kulolu hlelo ngokusekelwa kwendlela yokuxhasa ngezimali eyaziwa ngokuthi iGavi COVAX Advance Market Commitment (COVAX AMC) izoqhubeka nokuba nokukhetha ukuthola imithamo yokugomela iCOVID-19 nokusekelwa kokulethwa kweGavi's. izinhlelo ezijwayelekile. Kuze kube manje, iminotho ehola kancane engama-58 icele isamba semithamo eyizigidi ezingama-83 ngowezi-2024, ngezinhlelo zokugxila ekuvikeleni okuqhubekayo kwamaqembu abalulekile, okubandakanya abasebenzi bezempilo, abasebenzi bomphakathi kanye nabantu abadala. Impendulo ephuthumayo engakaze ibonwe Ithathela ezifundweni zobhubhane lweH1N1, lapho iningi lamazwe liphuthelwa yimithi yokugoma, ozakwethu beCOVAX bakhuthaza kusukela ezinyathelweni zokuqala zesimo esiphuthumayo seCOVID-19 ukuthi "akekho ophephile kuze kube yilapho wonke umuntu ephephile" - benxusa umhlaba ukuthi ukutholwa koumuthi wokugoma ngokulinganayo kube yimpendulo emhlabeni wonke, futhi icela izwe ngalinye ukuthi okungenani libe nemithamo eyanele ukuvikela labo abasengozini enkulu. Ekupheleni kowezi-2020, iminotho eyi-190 yawo wonke amazinga emali engenayo yayisisayine izivumelwano zokubamba iqhaza kuCOVAX, okuyenza ibe olunye lobambiswano olubaluleke kakhulu lwezizwe eziningi ekhulwini lama-21. NgoLwezi wezi-2020, yase inyuse amaRandi ayizigidi eziyizinkulungwane ezimbili ekuthengeni umuthi wokugoma; futhi ngoMasingana wezi-2021, ezinsukwini ezingama-39 ngemuva kokuphathwa kokugoma kokuqala ezweni elinemali ephezulu, imithamo yokuqala ehlinzekwe yiCOVAX yasetshenziswa emazweni anabantu abahola imali encane. I-COVAX yakhelwe njengendlela yokugcina yokuxhumana ehlanganisa i-R&D kanye nokukhiqiza, isiqondiso senqubomgomo, ukuthuthukiswa kwephothifoliyo yokugoma, izinhlelo zokulawula, ukwabiwa kwempahla kanye nokuhlola ukulungela izwe, izinto zokuthutha, ukugcinwa komgomo nokuphatha, nokuqapha ukukhava kwezwe kanye namazinga okumuncwa. Kodwa-ke, njengesixazululo esiphuthumayo esethulwe phakathi nalolu bhubhane, iCOVAX ibhekane nezinselelo eziningi. Ngaphandle kokuba nemali egciniwe zisuka nje, ekuqaleni yayilinganiselwe ekuthini kusayinwe izinkontileka zangaphambi kwesikhathi nabakhiqizi, futhi ngenkathi ikwazi ukuthumela imithamo emazweni ayi-100 emasontweni okuqala ayisithupha okukhishwa komhlaba wonke, ukuvinjelwa kokuthunyelwa kwempahla kwamanye amazwe nezinye izici ezazihlosiwe. ukuthi ukulethwa kwevolumu enkulu kwatholwa kuphela engxenyeni yesithathu yowezi-2021. Ngenkathi iCOVAX ingazange ikwazi ukunqoba ngokuphelele ukungalingani okudabukisayo kokugoma okwakubonisa impendulo yomhlaba wonke, ibe negalelo elikhulu ekudambiseni ukuhlupheka okudalwe yi-COVID-19 eGlobal South. Namuhla, lolu hlelo luhlinzeke ngamaphesenti angama-74 ayo yonke imithamo yokugomela iCOVID-19 ehlinzekwa emazweni anemali engenayo ephansi (ama-LIC) phakathi nalolu bhubhane; futhi sezizonke, iminotho engama-52 kwezingu-92 efaneleke i-AMC ithembele kuCOVAX isikhathi esingaphezu kwesigamu sokunikezwa kwemijovo yokugomela iCOVID-19. Ngenxa yemizamo engakhathali yohulumeni kazwelonke, abasebenzi bezempilo nabaphambili, izinhlangano zomphakathi kanye nabanye, leyo mithamo, elethwa mahhala futhi ihlanganiswe cishe nezigidigidi ezimbili zamaRandi aseMelika ekusekeleni ukulethwa, yasiza ukuphakamisa uchungechunge lokuqala phakathi kwama-92 afaneleka i-AMC. iminotho iye kuma-57%, uma kuqhathaniswa nesilinganiso somhlaba esingama-67%. Ukufakwa kwemithamo emibili yabasebenzi bezokunakekelwa kwempilo, lezo ezibaluleke kakhulu ekusindiseni izimpilo kanye nokugcina izinhlelo zezempilo zisebenza, kumi ku-84% kwezomnotho ehola kancane. I-COVAX iphinde yafaka imithamo eyizigidi ezingu-2.5 ukuze kuvikelwe abasengozini enkulu yezenhlalakahle nezingxabano ngokusebenzisa indlela yokuqala yohlobo lwayo ebizwa ngokuthi i-Humanitarian Buffer, eklanywe ngokubambisana nezinhlangano zamazwe ngamazwe ezisiza abantu, futhi yasungulwa njengendlela yokugcina yokufinyelela kulabo abakhubazekile. akufinyeleleki kalula ngezinhlelo zikahulumeni. Ukuzama ukuletha imikhiqizo yamanoveli ngemigudu okungeyona ekahulumeni kube nzima kakhulu, kodwa umzamo unikeze ukuqonda okujulile ngezithiyo zendlelakusebenza ezibhebhethekiswa isimo esiphuthumayo emhlabeni wonke. Ohulumeni, izikhungo zokusiza abantu, izinhlangano zezempilo emhlabeni wonke kanye nabanye manje basebenzela ukusebenzisa lezi zifundo ezinhlelweni eziqhubekayo, futhi balwela ukuthi singabavikela kanjani kangcono abantu abasengozini enkulu kubhubhane oluzayo. Ukutshala imali la usufunde khona isifundo ukuze uthole impendulo yesikhathi esizayo Impumelelo nezinselelo zeCOVAX emkhankasweni wokunqoba ukungalingani kugcizelele isidingo esicacile sokuthi umhlaba ulungiswe kangcono ngesikhathi esizayo lapho kuvela usongo lwegciwane olunamandla obhubhane. Izifundo eziningi eziyingqayizivele zeCOVAX kumele zithuthikise ukulungela ubhubhane lomhlaba wonke kanye nezakhiwo zokusabela. Lokhu kubandakanya ukuqinisa amandla akhona ngokuklama, ukutshala izimali kanye nokusebenzisa isixazululo sokugcina sokufinyelela esiphethweni sokufinyelela ngokulinganayo kusenesikhathi, esigxile ezidingweni zabasengozini kakhulu; ngokubona ukuthi ukutholakala kwemigomo ezweni kuzoqhubeka ngobhubhane oluzayo kanye nokubeka izindlela zokuwunciphisa - okuhlanganisa nokukhiqiza imithi ehlukahlukene ukuze zonke izifunda zikwazi ukuthola ukuhlinzekwa; futhi ukwamukela isidingo sokubeka engcupheni yezezimali ukuze kugwenywe ukubambezeleka okungase kube yingozi ekuthuthukisweni, ekuthengeni nasekulethweni kwezinyathelo zokwelashwa. Ngokubambisana okuvela kubakhiqizi, zonke izivumelwano zokuthenga kusengaphambili zeCOVAX zizobe seziqediwe noma ziqedwe ekupheleni kowezi-2023, ngaphandle kweyodwa, lapho umthamo omncane wokuhlinzeka uzoqhubeka engxenyeni yokuqala yowezi-2024 ukweseka uhlelo olusha lwe-COVID-19 lokugoma olujwayelekile. Sibonga kakhulu ngokonga okwenzeke ngenxa yokuxoxisana ngempumelelo kwezinkontileka zokuhlinzeka, ezinye izimali zeCOVAX AMC zisasele endleleni yezimo eziphuthumayo eyaziwa ngokuthi i-Pandemic Vaccine Pool, futhi lezi manje zingatshalwa kabusha ekuhumusheni izifundo ezivela esikhungweni seCOVAX zibe izenzo ezibonakalayo. Lokhu kubandakanya ukusungulwa kwe-African Vaccine Manufacturing Accelerator (AVMA), okuwumphumela wokufunda kwethu ngobhubhane lapho i-Afrika yashiywa engcupheni yokuvinjelwa kokuhlinzekwa kwempahla. Ukutshalwa kwezimali ku-AVMA kuzokwenza imali efinyelela kwesigidigidi esi-US$ 1 etholakalayo ukusekela kwenziwa imithi yokugoma ezwenikazi lase-Afrika. Ngaphezu kwalokho, kuzosungulwa Isikhwama Sokusabela Kokuqala ukuze kuqinisekiswe ukuthi izimali zomgomo zitholakala ngokushesha uma kwenzeka kuba nobhubhane oluzayo. Kuhlanganisa futhi uxhaso lwezimali "I-Big Catch-up" umzamo oklanyelwe ukugcwalisa izikhala zokugoma ngenxa yalolu bhubhane manje oselubanga ukuqubuka kwezifo ezivinjelwa ngokugoma emhlabeni wonke futhi olusabisa ukufezwa kwezinjongo ze-Agenda 2030 Zokugoma. “Izigidi zabantu ziyaphila namuhla abebengeke babe lapha ngaphandle kweCOVAX. Lokho kufa okugwenyiwe kusho ukuthi omama bangaqhubeka nokukhulisa izingane zabo, futhi ogogo nomkhulu bangajabulela ukubuka izizukulwane ezizayo zichuma,” kusho uJane Halton, uSihlalo weBhodi leCEPI. "Naphezu kokwakhiwa nokuxhaswa ngezimali kusukela ekuqaleni phakathi nobhubhane olubulala kakhulu emhlabeni oseluke lwabonwa esikhathini esingaphezu kwekhulu leminyaka, impumelelo yeCOVAX esindisa impilo ibe mikhulu. Kufanele ithathe indawo yayo emlandweni futhi iziqhenye ngalokho ekwazile ukukufeza kodwa futhi ibe yisikhumbuzo kithina ngakho konke esingakwenza nalokho okufanele sikwenze kangcono ngokuzayo.” "I-COVID-19 ibe yinselelo enkulu yezempilo yesikhathi sethu, futhi yahlangatshezwana nezinto ezintsha kanye nokubambisana ngezinga elingakaze libonwe ngaphambili," kusho uJosé Manuel Barroso, uSihlalo weBhodi likaGavi, iVaccine Alliance. "Umthelela weCOVAX ube ngumlando, kanye nokuqonda, ngokusobala, ukuthi umhlaba ungenza kangcono ngokuzayo. Njengoba sishintshela iCOVID-19 ohlelweni lukaGavi, sikwenza lokho ngokubonga okukhulu nangentshiseko, ukuzinikela kwabaningi emhlabeni wonke abalwe ngokungapheli iminyaka emithathu bezama ukwakha isimo sokulingana emhlabeni- nangokuzinikela okungantengantengi. ukuthuthukisa ngokuguqula okufundiwe kube yisenzo esibambekayo.” "Imizamo ehlanganyelwe yabo bonke ababambisene nokuqinisekisa ukusabela ngokulinganayo kulo bhubhane isize ukuvikela ikusasa lezigidi zezingane emiphakathini esengozini," kusho uMqondisi Omkhulu we-UNICEF uCatherine Russell. “Lo msebenzi omkhulukazi noyingqophamlando yinto esingaziqhenya ngayo uma sesihlangene futhi sakhele phezu kwayo. I-UNICEF izoqhubeka nokuletha imigomo kwabancane kakhulu emhlabeni ukuze kunqandwe ukusabalala kwazo zonke izifo ezingagwemeka futhi kwakhiwe izinhlelo eziqinile zezempilo esikhathini esizayo.” "Besazi ukuthi amandla emakethe eyodwa ngeke alethe ukufinyelela emithini yokugoma namanye amathulizi ngokulinganayo," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWHO. "Ukwakhiwa kwe-ACT-A neCOVAX kwenze izigidi zabantu emhlabeni wonke bakwazi ukufinyelela emithini yokugoma, ukuhlolwa, ukwelashwa nakwamanye amathuluzi obekungeke kwenzeke. I-COVAX isifundise izifundo ezibalulekile ezizosisiza ukuthi sizilungiselele kangcono izifo eziwumshayabhuqe nezifo eziwubhadane ezizayo. " Amanothi kubahleli Izifundo Ezimqoka - Ukuze uthole ukuhlaziya okubanzi okubalulekile kweCOVAX kanye nezincomo zokulungela ubhubhane oluzayo kanye nezimpendulo, funda leli phepha elimhlophe: https://www.gavi.org/news-resources/knowledge-products/covax-key-learnings-future-ukulungela-nokusabela-nobhubhane "Ukulethwa" - Ukuze uthole izingxoxo ezijulile nezekhethelo ezindabeni nemininingo echaza umzamo wokulethwa kweCOVID-19, otholakala kuzo zonke izinhlangano zabezindaba ngaphansi kwelayisensi ye-Creative Commons, sicela uthinte abezindaba ngezansi. Mayelana neCOVAX I-COVAX, insika yokugoma ye-Access to COVID-19 Tools (ACT) Accelerator, ibizwe ngokubambisana yiCoalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), iGavi, iVaccine Alliance (Gavi), i-UNICEF kanye neWorld Health Organization (WHO). ) - ukusebenza ngokubambisana namazwe, abaxhasi, abakhiqizi bemithi yokugoma emazweni asathuthuka, iBhange Lomhlaba, nabanye. Imizamo yayo igxile ekuqinisekiseni ukuthi wonke amazwe angakwazi ukuthola imigomo yeCOVID-19, kungakhathaliseki izinga lemali engenayo.

በኮቪድ-19 ክትባቶች አንቲጂን ስብጥር ላይ መግለጫ ቁልፍ ነጥቦች፡ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 አስፈላጊ በሆነ የስፔክ ፕሮቲን ዘረመል እና አንቲጂኒክ ዝግመተ ለውጥ መሰራጨቱን እና መሻሻልን ይቀጥላል። ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ኮቪድ-19 በተለያዩ መድረኮች ላይ የሚደረጉ ክትባቶች በተዘዋዋሪ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶች ላይ ሰፊ ምላሽ ሰጪ ፀረ እንግዳ አካላት ምላሽ ያስገኛሉ። የአሁኑን ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 የዝግመተ ለውጥ መጠን እና በሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ክትባቶች ከሚዘዋወሩ ልዩነቶች ላይ የሚታየውን የበሽታ መቋቋም ምላሽ ስፋት ከግምት ውስጥ በማስገባት ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ. የአሁኑን የኮቪድ-19 ክትባት አንቲጂን ስብጥርን ማለትም ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ .1.5 እንዲቆይ ይመክራል ልክ እንደ የኮቪድ-19 ክትባት አንቲጂን። በኮቪድ-19 የክትባት ጥንቅር (ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ) ላይ ያለው የዓለም ጤና ድርጅት ቴክኒካል አማካሪ ቡድን ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ዝግመተ ለውጥ በኮቪድ-19 ክትባት አንቲጂን ስብጥር ላይ ያለውን አንድምታ ለመገምገም እና ለውጦች አስፈላጊ መሆን አለመሆናቸውን ለ ደብልዩኤችዖ ምክር ለመስጠት በየጊዜው መገናኘቱን ቀጥሏል። የወደፊቱ የኮቪድ-19 ክትባቶች አንቲጂን ስብጥር። በሜይ 2023፣ ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ. እንደ ኤክስቢቢ.1.5 ያለ ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1 የዘር ሐረግ እንደ ክትባቱ አንቲጂን እንዲጠቀሙ ሐሳብ አቅርቧል። በርካታ አምራቾች (ኤምአርኤን እና ፕሮቲን ላይ የተመሰረቱ እና የቫይራል ቬክተር ክትባት መድረኮችን በመጠቀም) የኮቪድ-19 ክትባት አንቲጂን ስብጥርን ወደ ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ቀመሮችን አዘምነዋል ይህም በአስተዳደር ባለስልጣናት ጥቅም ላይ ሊውል ይችላል። የ ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ የ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ዘረመል እና አንቲጂኒክ ዝግመተ ለውጥ፣ በአሁኑ ጊዜ የጸደቁ የኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶችን ለመከላከል የክትባት አፈጻጸምን እና በኮቪድ-19 ክትባት ላይ ያለውን ተፅእኖ ለመገምገም ታኅሣሥ 4-5 2023 ተሰበሰበ። አንቲጂን ቅንብር. በ ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ በዓመት ሁለት ጊዜ የሚካሄደው የማስረጃ ግምገማ የ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ዝግመተ ለውጥን እና በክትባት የተገኘ የበሽታ መከላከልን ቀጣይ ክትትል አስፈላጊነት ላይ የተመሠረተ ነው። ማስረጃው ተገምግሟል በቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ የተገመገመው የታተመው እና ያልታተመ ማስረጃ የሚከተሉትን ያጠቃልላል: (1) ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ዝግመተ ለውጥ፣ ቀደምት እና የአሁኑ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶች ጄኔቲክ እና አንቲጂኒክ ባህሪያትን ጨምሮ፣ እና ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ዝግመተ ለውጥ በክትባት እና/ወይም ኢንፌክሽንን ተከትሎ በሚደረገው ገለልተኛነት እና መከላከያ ላይ የሚያሳድረው ተጽዕኖ። ; (2) በአሁኑ ጊዜ ተቀባይነት ያላቸው ክትባቶች የክትባት ውጤታማነት (ቪኢ) በ ኤክስቢቢ የዘር መስመር ዝውውሮች ወቅት; (3) የ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶችን ከክትባት እና/ወይም ከበሽታው በኋላ የሰው ሴራ በመጠቀም የ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶችን አንቲጂኒክ ግንኙነቶችን የሚመረምር አንቲጂኒክ ካርቶግራፊ: (4) የእንስሳት እና የሰው ኤስኢአርኤ በመጠቀም እየተዘዋወረ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ተለዋጮች ላይ በአሁኑ የጸደቁ ክትባቶች አፈጻጸም ላይ የመጀመሪያ ኢሚኒዩጄነሲቲ ውሂብ; እና (5) ሴሉላር (ቲ እና ቢ ሴል) ከክትባት እና/ወይም ከኢንፌክሽን በኋላ የመከላከያ ምላሾች። በቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ የተገመገመው በይፋ የሚገኝ መረጃ ላይ ተጨማሪ ዝርዝሮች በሚከተለው የውሂብ አባሪ ውስጥ ይገኛሉ። የሚገኙ ማስረጃዎች ማጠቃለያ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 መሰራጨቱን እና መሻሻልን ይቀጥላል። በቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ ያልተገመገመ እና/ወይም ሚስጥራዊ መረጃ አይታይም። ባሉት ቅደም ተከተሎች ላይ በመመስረት፣ በ ደብልዩኤችዖ ክልሎች ውስጥ የተለያዩ ተለዋጮች እየተዘዋወሩ ይገኛሉ። የ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 የስፓይክ ፕሮቲን ጠቃሚ የዘረመል እና አንቲጂኒክ ዝግመተ ለውጥ መኖሩ ቀጥሏል።ከታህሳስ 2 ቀን 2023 ጀምሮ ኤክስቢቢ.1.5፣ ኤክስቢቢ.1.16፣ ኢጂ.5፣ ኤችቪ.3 እና ኤችቪ.1ን ጨምሮ የ ኤክስቢቢ የዘር ሐረጎች ተቆጥረዋል። ለ 73% የጄኔቲክ ቅደም ተከተሎች በ ጂአይኤስኤአይዲ ውስጥ ይገኛሉ, እና ይህ መጠን ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ቀንሷል. ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 የፍላጎት ልዩነት ቢኤ.2.86፣ በጁላይ 2023 ከተሰበሰበው የመጀመሪያ ናሙና ጋር፣ ከኤክስቢቢ.1.5 አንፃር 36 የአሚኖ አሲድ ምትክ አለው፣ በ ኤስኣይፒኬኢ ፕሮቲን ውስጥ ባሉ ቁልፍ አንቲጂኖች ውስጥ። ጄኤን.1 ን ጨምሮ (ከ ቢኤ.2.86 (ኤል455ኤስ) ጋር ሲነጻጸር አንድ ተጨማሪ ምትክ ያለው የ ቢኤ.2.86 እና የዘር ሐረጋቸው) ያለማቋረጥ እየጨመረ ነው። ከዲሴምበር 2 2023 ጀምሮ፣ ቢኤ.2.86 እና የዘር ሐረጋቸው፣ ጄኤን.1 ን ጨምሮ፣ በጂአይኤስኤአይዲ ውስጥ ከሚገኙት ቅደም ተከተሎች 17% ይይዛሉ፣ ከእነዚህ ውስጥ ከግማሽ በላይ የሚሆኑት ጄኤን.1 ናቸው። ከእነዚህ በርካታ ኤክስቢቢ- እና ቢኤ 2.86 የተገኙ ተለዋጮች (ለምሳሌ፡ ኢጂ.5፣ ኤችቪ.1፣ ኤችኬ.3፣ ጄኤን.1) በአሚኖ አሲድ ቅሪቶች 455 እና በገለልተኛ ፀረ እንግዳ አካል ላይ በ ስፓይኪ ፕሮቲን ላይ ራሳቸውን የቻሉ ለውጦች አሏቸው። /ወይም 456. ይህ በዚህ ኤፒቶፕ ላይ ያለውን ወቅታዊ የመከላከያ ግፊት ያሳያል። በንፁህ እንስሳት ውስጥ፣ ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ክትባቶች ከኤክስቢቢ የዘር ሐረግ ጋር ጥሩ ምላሽ የሚሰጡ ፀረ እንግዳ አካላትን ፈጥረዋል (ለምሳሌ፡ ኢጂ.5፣ ኤችቪ.1፣ ኤችኬ.3)። ይሁን እንጂ ቢኤ.2.86 እና ጄኤን.1 በደንብ ገለልተኛ አልነበሩም፤ይህም ቢኤ.2.86 እና ጄኤን.1 በዚህ ሞዴል ከ ኤክስቢቢ.1.5 አንቲጂኒካዊ ልዩነት እንዳላቸው ያመለክታል። በተቃራኒው፣ ሴራ ከሰዎች በኤክስቢሞኖቫለንት ክትባቶች፣ በቅርብ ጊዜ ቀደም ያለ ኢንፌክሽን ያለው ወይም ያለተከተበ፣ ኢጂ.5፣ ኤችኬ.3፣ ኤችቪ.1፣ እንዲሁም ቢኤ.2.86 እና ጄኤን.1ን ጨምሮ ገለልተኛ የ ኤክስቢቢ የዘር ሐረጎች። ነገር ግን፣ የጄኤን.1 ተሻጋሪ ገለልተኛነት ላይ የተገደበ መረጃ ብቻ አለ። በሰው ልጆች ውስጥ ለ ቢኤ.2.86 እና ጄኤን.1 ተሻጋሪ ምላሽ መስጠት ላይ የተስተዋሉት ልዩነቶች ከሰው ሴራ ጋር ሲነፃፀሩ በሰዎች ህዝብ ውስጥ ለ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 የተጠራቀመ ኢንፌክሽን እና በክትባት የተገኙ የበሽታ መከላከያ ምላሾችን ያንፀባርቃሉ። በክትባት ውጤታማነት ጥናቶች በቢቫለንት (ኢንዴክስ ቫይረስ እና ቢኤ.1- ወይም ቢኤ.4/5) ኤምአርኤንኤ ክትባቶች እና በኤክስቢቢ የዘር መስመር ዝውውሮች ወቅት በቤታ ላይ የተመሰረተ የፕሮቲን ክትባት የሚሰጠው ጥበቃ ከፍተኛ ነው። የበሽታ ምልክት ምልክቶች እና ኢንፌክሽኖች መከላከያው ዝቅተኛ እና በበርካታ ወራት ውስጥ በፍጥነት እየቀነሰ ይሄዳል። ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ክትባቶች በቅርብ ጊዜ ገብተዋል፣ ስለዚህ የ ቪኢ ግምቶች የዚህ ጥንቅር ያላቸው ክትባቶች አሁንም በጣም ውስን ናቸው። ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ 1.5 ክትባቶች ቅድመ ክሊኒካዊ እና ክሊኒካዊ የበሽታ መከላከያ መረጃዎች እንደሚያመለክቱት ከፍ ያለ የፀረ-ሰው ቲትሮችን ከ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ተለዋጮች ስርጭት ላይ ከኮቪድ-19 ክትባቶች ኢንዴክስ ቫይረስ-ተኮር ወይም ቢቫለንት ጋር ሲነፃፀር ከከፍተኛ የ ቪኢ ግምቶች ጋር ይዛመዳል ተብሎ ይጠበቃል። ቢኤ.1- ወይም ቢኤ.4/5-የያዘ) የክትባት አንቲጂን ቅንብር። ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ. ያለውን ውሂብ በርካታ ገደቦችን ይቀበላል፡- በአለም አቀፍ ደረጃ በ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ዘረመል/ጂኖሚክ ክትትል ላይ ቀጣይነት ያለው እና እየጨመረ የሚሄድ ክፍተቶች አሉ፣ አነስተኛ ቁጥር ያላቸው ተከታታይ ናሙናዎች እና የተገደበ የጂኦግራፊያዊ ልዩነትን ጨምሮ። ጊዜ፣ ልዩ ሚውቴሽን እና ተያያዥ አንቲጂኒካዊ ባህሪያት፣ እና የወደፊት ተለዋጮች ሊኖሩ የሚችሉ የህዝብ ጤና አደጋዎች አይታወቁም። ምንም እንኳን ፀረ እንግዳ አካላትን ገለልተኛ ማድረግ ከ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ኢንፌክሽን እና የክትባት ውጤታማነት ግምቶች ጠቃሚ ቁርኝቶች መሆናቸው ቢታወቅም በኢንፌክሽን እና/ወይም በክትባት የሚመጡ ብዙ የበሽታ መከላከያ አካላት አሉ። ከኤክስቢቢ የዘር ኢንፌክሽን ወይም ኤክስቢቢ.1.5 ክትባት በኋላ የበሽታ መከላከያ ምላሾች መረጃ በአብዛኛው ፀረ እንግዳ አካላትን ለማስወገድ የተገደበ ሲሆን ሴሉላር በሽታ የመከላከል አቅምን ጨምሮ ሌሎች የበሽታ መከላከያ ምላሾች መረጃ ውስን ነው። የ ቪኢ ግምቶች በአሁኑ ጊዜ እየተዘዋወሩ ካሉ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶች፣ ኤክስቢቢ የዘር ሐረግን ጨምሮ፣ በጥናቶች ብዛት፣ በጂኦግራፊያዊ ልዩነት፣ በተገመገሙ የክትባት መድረኮች፣ በተገመገመ የህዝብ ብዛት፣ የክትትል ቆይታ እና የንጽጽር ግሞኖቫለንት ኤክስቢቢ። 1.5 ክትባቶች ከሌሎች ቀመሮች ጋር. ለኮቪድ-19 ክትባት አንቲጂን ስብጥር ምክሮች የአሁኑን ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 የዝግመተ ለውጥ መጠን እና በ ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ክትባቶች ከሚዘዋወሩ ልዩነቶች ላይ የሚታየውን የበሽታ መቋቋም ምላሽ ስፋት ከግምት ውስጥ በማስገባት ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ. የአሁኑን የኮቪድ-19 ክትባት አንቲጂን ስብጥርን ማለትም ሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 እንዲቆይ ይመክራል። ለምሳሌ፡- hሲኦቪ-19/ዩኤስኤ/አርአአይ-ሲዲሲ-2-6647173/2022፣ ጂኢኤንቢኤኤንክ: Oኪው054680.1፣ ጂአይኤስኤአይዲ: ኢፒአይ-አይኤስኤል_16134259 ወይም ደብልዩኤችዖ ቢአይኦኤችዩቢ: 2023-ደብልዩኤችዖ-ኤልኤስ-01፣ ጂኢኤንቢኤኤንክ: ኦኪው983አይዲ-2640 19 የክትባት አንቲጂን ። ኤክስቢቢ- እና ቢኤ.2.86 የዘር ሐረጎችን ጨምሮ በአሁኑ ጊዜ እየተዘዋወሩ ካሉ ልዩነቶች ላይ ጠንካራ ፀረ እንግዳ አካላትን የሚከላከሉ ምላሾችን የሚያገኙ ሌሎች ቀመሮች እና/ወይም መድረኮች እንዲሁ ሊታሰቡ ይችላሉ። በደብልዩኤችዖ ኤስኤጂኢ ፖሊሲ መሰረት፣ የክትባት ፕሮግራሞች ማንኛዉንም የአለም ጤና ድርጅት የአደጋ ጊዜ አጠቃቀምን የተዘረዘሩ ወይም ቅድመ ብቃት ያላቸውን የኮቪድ-19 ክትባቶች መጠቀማቸውን መቀጠል ይችላሉ። ተጨማሪ የውሂብ መስፈርቶች እና ግምት ከዚህ በላይ ያሉት ምክሮች የተገኙባቸው የማስረጃ ውሱንነቶች እና የሚጠበቀው የቫይረሱ ዝግመተ ለውጥ፣ ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ.የሚከተሉትን መረጃዎች እንዲፈጥር አጥብቆ ያበረታታል። የበሽታ ተከላካይ ምላሾች እና ክሊኒካዊ የመጨረሻ ነጥቦች (ማለትም ቪኢ) በኮቪድ-19 ክትባቶች በሞኖቫለንት ኤክስቢቢ.1.5 ክትባት አንቲጂን ስብጥር በሚቀበሉ የተለያዩ የሰው ልጆች ውስጥ፣ እንዲሁም በተለያዩ የክትባት መድረኮች ላይ እንዲሁም በአሁን ጊዜ የጸደቁ የኮቪድ-19 ክትባቶች አፈጻጸም ላይ ተጨማሪ መረጃ ብቅ ካሉ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ልዩነቶች ጋር። በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች (2005) መሰረት ለኮቪድ-19 በቋሚ ምክሮች መሰረት የተጠናከረ ኤፒዲሚዮሎጂካል እና ቫይሮሎጂካል ክትትል፣ ብቅ ያሉ ልዩነቶች አንቲጂኒካዊ ልዩነት ያላቸው እና የሚዘዋወሩ ልዩነቶችን ማፈናቀል ይችሉ እንደሆነ ለመወሰን። የአዲሱ የክትባት አንቲጂኖች ክሊኒካዊ ግምገማ፣ በተለይም ከኤክስቢቢ እና ቢኤ.2.86 የዘር ሐረግ የሚወጡ። ቀደም ሲል እንደተገለፀው ቲኤጂ-ሲኦ-ቪኤሲ. ከኢንፌክሽን መከላከልን የሚያሻሽሉ እና የ ኤስኤአር-ሲኦቪ-2 ስርጭትን የሚቀንሱ ተጨማሪ ክትባቶችን ማበረታቱን ቀጥሏል።

Statement on the antigen composition of COVID-19 vaccines Key points: SARS-CoV-2 continues to circulate and evolve with important genetic and antigenic evolution of the spike protein. Monovalent XBB.1.5 COVID-19 vaccines across different platforms elicit broadly cross-reactive neutralizing antibody responses against circulating SARS-CoV-2 variants. Given the current SARS-CoV-2 evolution and the breadth in immune responses demonstrated by monovalent XBB.1.5 vaccines against circulating variants, the TAG-CO-VAC advises retaining the current COVID-19 vaccine antigen composition, i.e. a monovalent XBB.1.5 as the COVID-19 vaccine antigen. The WHO Technical Advisory Group on COVID-19 Vaccine Composition (TAG-CO-VAC) continues to meet regularly to assess the implications of SARS-CoV-2 evolution for COVID-19 vaccine antigen composition and advise WHO on whether changes are needed to the antigen composition of future COVID-19 vaccines. In May 2023, the TAG-CO-VAC recommended the use of a monovalent XBB.1 descendent lineage, such as XBB.1.5, as the vaccine antigen. Several manufacturers (using mRNA and protein-based and viral vector vaccine platforms) have updated COVID-19 vaccine antigen composition to monovalent XBB.1.5 formulations which have been approved for use by regulatory authorities. The TAG-CO-VAC reconvened on 4-5 December 2023 to review the genetic and antigenic evolution of SARS-CoV-2, the performance of currently approved vaccines against circulating SARS-CoV-2 variants, and the implications for COVID-19 vaccine antigen composition. The twice-yearly evidence review by the TAG-CO-VAC is based on the need for continued monitoring of the evolution of SARS-CoV-2 and the kinetics of vaccine-derived immunity. Evidence reviewed The published and unpublished evidence reviewed by the TAG-CO-VAC included: (1) SARS-CoV-2 evolution, including genetic and antigenic characteristics of earlier and current SARS-CoV-2 variants, and the impact of SARS-CoV-2 evolution on cross-neutralization and cross-protection following vaccination and/or infection; (2) Vaccine effectiveness (VE) of currently approved vaccines during periods of XBB descendent lineage circulation; (3) Antigenic cartography analyzing antigenic relationships of SARS-CoV-2 variants using naïve animal sera and human sera following vaccination and/or infection; (4) Preliminary immunogenicity data on the performance of currently approved vaccines against circulating SARS-CoV-2 variants using animal and human sera; and (5) Cellular (T and B cell) immune responses following vaccination and/or infection. Further details on the publicly available data reviewed by the TAG-CO-VAC can be found in the accompanying data annex. Summary of available evidence SARS-CoV-2 continues to circulate and evolve. Unpublished and/or confidential data reviewed by the TAG-CO-VAC are not shown. Based on available sequences, there is heterogeneity in circulating variants across WHO regions. There continues to be important genetic and antigenic evolution of the spike protein of SARS-CoV-2.As of 2 December 2023, XBB descendent lineages including XBB.1.5, XBB.1.16, EG.5, HK.3 and HV.1 accounted for 73% of genetic sequences available in GISAID, and this proportion has declined since then. SARS-CoV-2 variant of interest BA.2.86, with the earliest sample collected in July 2023, has 36 amino acid substitutions relative to XBB.1.5, including in key antigenic sites in the spike protein. The proportion of BA.2.86 and its descendent lineages, including JN.1 (which has one additional substitution in the spike protein as compared to BA.2.86 (L455S)), has been increasing steadily. As of 2 December 2023, BA.2.86 and its descendent lineages, including JN.1, accounted for 17% of sequences available in GISAID, more than half of which were JN.1. Several of these XBB- and BA.2.86 derived variants (e.g., EG.5, HV.1, HK.3, JN.1) have independently-evolved changes in the spike protein at a neutralizing antibody epitope involving amino acid residues 455 and/or 456. This highlights the current immune pressure on this epitope. In naïve animals, monovalent XBB.1.5 vaccines elicited neutralizing antibodies that cross-reacted well with XBB descendent lineages (e.g., EG.5, HV.1, HK.3). However, BA.2.86 and JN.1 were not neutralized well, indicating that BA.2.86 and JN.1 are antigenically distinguishable from XBB.1.5 in this model. In contrast, sera from humans vaccinated with XBB.1.5 monovalent vaccines, with or without recent prior infection, neutralized XBB descendent lineages including EG.5, HK.3, HV.1, as well as BA.2.86 and JN.1. However, there are only limited data on cross neutralization of JN.1. The differences observed in cross-reactivity to BA.2.86 and JN.1 in naïve animals, as compared to human sera, likely reflect the cumulative infection- and vaccine-derived immune responses to SARS-CoV-2 in the human population. In vaccine effectiveness studies, protection conferred by bivalent (index virus and BA.1- or BA.4/5) mRNA vaccines and a Beta-based protein vaccine against severe disease during periods of XBB descendent lineage circulation remains high. Protection against symptomatic disease and infection is lower and wanes more rapidly over several months. Monovalent XBB.1.5 vaccines were only recently introduced, so VE estimates for vaccines with this composition are still very limited. Preclinical and clinical immunogenicity data of monovalent XBB.1.5 vaccines indicate that higher neutralizing antibody titres against circulating SARS-CoV-2 variants are expected to be associated with higher VE estimates as compared to COVID-19 vaccines with an index virus-based or bivalent (BA.1- or BA.4/5- containing) vaccine antigen composition. The TAG-CO-VAC acknowledges several limitations of the available data: There are persistent and increasing gaps in genetic/genomic surveillance of SARS-CoV-2 globally, including low numbers of samples sequenced and limited geographic diversity. The timing, specific mutations and associated antigenic characteristics, and the potential public health risks of future variants remain unknown. Although neutralizing antibody titres have been shown to be important correlates of protection from SARS-CoV-2 infection and of estimates of vaccine effectiveness, there are multiple components of immune protection elicited by infection and/or vaccination. Data on the immune responses following XBB descendent lineage infection or XBB.1.5 vaccination are largely restricted to neutralizing antibodies and data on other aspects of the immune response, including cellular immunity, are limited. Estimates of VE against currently circulating SARS-CoV-2 variants, including XBB descendent lineages, are limited in terms of the number of studies, geographic diversity, vaccine platforms evaluated, populations assessed, duration of follow-up and comparative estimates for monovalent XBB.1.5 vaccines versus other formulations. Recommendations for COVID-19 vaccine antigen composition Given the current SARS-CoV-2 evolution and the breadth in immune responses demonstrated by monovalent XBB.1.5 vaccines against circulating variants, the TAG-CO-VAC advises retaining the current COVID-19 vaccine antigen composition, i.e. a monovalent XBB.1.5 (e.g., hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 or WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) as the COVID-19 vaccine antigen. Other formulations and/or platforms that achieve robust neutralizing antibody responses against currently circulating variants, including XBB- and BA.2.86 descendent lineages, can also be considered. In accordance with WHO SAGE policy, vaccination programmes can continue to use any of the WHO emergency-use listed or prequalified COVID-19 vaccines. Further data requirements and considerations Given the limitations of the evidence upon which the recommendations above are derived and the anticipated continued evolution of the virus, the TAG-CO-VAC strongly encourages generation of the following data: Immune responses and clinical endpoints (i.e. VE) in varied human populations who receive COVID-19 vaccines with a monovalent XBB.1.5 vaccine antigen composition, across different vaccine platforms, as well as further data on the performance of all currently approved COVID-19 vaccines against emerging SARS-CoV-2 variants. Strengthened epidemiological and virological surveillance, as per the Standing Recommendations for COVID-19 in accordance with the International Health Regulations (2005), to determine if emerging variants are antigenically distinct and able to displace circulating variants. Clinical evaluation of new vaccine antigens, particularly those emerging from XBB and BA.2.86 descendent lineages. As previously stated, the TAG-CO-VAC continues to encourage the further development of vaccines that may improve protection against infection and reduce transmission of SARS-CoV-2.

Bayani game da sinadarin garkuwar jiki na rigakafin cutar COVID-19 Mahimman abubuwa: Ƙwayar cutar SARS-CoV-2 na ci gaba da yaɗuwa kuma tana haɓaka tare da mahimman ƙwayoyin halitta da sauyin sinadarin garkuwar jiki na abinci masu gina jiki da ke ƙaruwa. Allurar rigakafin cutar COVID-19 Monovalent XBB.1.5 COVID-19 a dandali daban-daban na haifar da ɓangarorin keɓance martanin sinadarin garkuwar jiki akan yaɗuwar bambance-bambancen ƙwayar cutar SARS-CoV-2. Lura da yanayin sauye-sauyen ƙwayar cutar SARS-CoV-2 na yanzu da girman martanin rigakafin da aka nuna ta hanyar alluran monovalent XBB.1.5 akan bambance-bambancen da ke yawo, ƙungiyar TAG-CO-VAC ta ba da shawarar riƙe abun da ke tattare da rigakafin cutar COVID-19 na yanzu, watau monovalent XBB.1.5 a matsayin rigakafin cutar COVID-19. Ƙungiyar Ba da Shawarwari ta Fasaha ta WHO game da Haɗin rigakafin COVID-19 (ƙungiyar TAG-CO-VAC) na ci gaba da yin taro akai-akai don tantance abubuwan da juyin halittar SARS-CoV-2 ke yi game da abun da ke tattare da rigakafin rigakafin cutar COVID-19 tare da ba da shawara ga WHO kan ko ana buƙatar canje-canje ga Tsarin antigen na rigakafin COVID-19 na gaba. A watan Mayun 2023, ƙungiyar TAG-CO-VAC ta ba da shawarar yin amfani da zuriyar monovalent XBB.1, kamar XBB.1.5, a matsayin sinadairn garkuwar jiki na rigakafin. Masana'antun da yawa (ta amfani da mRNA da tushen furotin da dandali na rigakafin ƙwayoyin cuta) sun sabunta abubuwan rigakafin cutar COVID-19 zuwa ƙirar monovalent XBB.1.5 waɗanda hukumomin da kula da lamarin suka amince da su. Ƙungiyar TAG-CO-VAC ta sake zama a ranar 4-5 ga watan Disambar 2023 don sake nazarin halittar ƙwayoyin halitta da juyin halitta na ƙwayar cutar SARS-CoV-2 da aikin rigakafin da aka amince da shi a halin yanzu game da bambance-bambancen SARS-CoV-2 da kuma abubuwan da ke haifar da rigakafin cutar COVID-19 abun da ke ciki na sinadarin garkuwar jiki. Bitar shaidar sau biyu a shekara da ƙungiyar TAG-CO-VAC ta yi ya dogara ne akan buƙatar ci gaba da sa ido kan sauye-sauyen ƙwayar cutar SARS-CoV-2 da haɓakar garkuwar jiki ta rigakafi. Bitar shaida da aka yi Shaidar da ƙungiyar TAG-CO-VAC da aka buga da kuma ba a buga ba sun haɗa da: (1) Saye-sauyen ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2, gami da ɗabi'un ƙwayoyin halitta da halayen antigenic na banbance-banbancen SARS-CoV-2 na baya da na yanzu, da tasirin sauye-sauyen ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2 akan tsaka-tsaki da kariyar tsallakawae bayan allurar rigakafi da/ko kamuwa da cuta. ; (2) Tasirin rigakafin (VE) na alluran rigakafin da aka amince da su a halin yanzu yayin lokutan dangin zuriyar XBB; (3) Tauraron hoto na Antigenic yana nazarin alakar antigenic na bambance-bambancen ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2 ta amfani da sera dabba da sera na ɗan Adam bayan allurar rigakafi da/ko kamuwa da cuta; (4) Bayanan rigakafi na farko game da aikin rigakafin da aka amince da su a halin yanzu game da nau'in ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2 ta amfani da sera na dabba da ɗan Adam; kuma (5) Ƙwayoyin salula (T da B cell) martanin rigakafi bayan allurar rigakafi da/ko kamuwa da cuta. Ana iya samun ƙarin cikakkun bayanai game da bayanan da aka samu a bainar jama'a da ƙungiyar TAG-CO-VAC ke dubawa a cikin bayanan da ke rakiyar. Takaitacciyar shaidar da ake da ita Ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2 na ci gaba da yaɗuwa da haɓaka. Ba a nuna bayanan da ba a buga ba da/ko bayanan sirri da ƙungiyar TAG-CO-VAC suka sake dubawa. Dangane da jerin abubuwan da ake da su, akwai bambancin ra'ayi a cikin bambance-bambancen yaɗuwa a cikin yankuna na WHO. Ana ci gaba da samun muhimmin sauye-sauyen sinadarin garkuwar jiki na halitta na furotin da ke ƙaruwa na ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2. Tun daga ranar biyu ga watan Disamban 2023, zuriyar XBB da suka hada da XBB.1.5, XBB.1.16, EG.5, HK.3 da HV.1 sun lissafta. don kashi 73% na jerin kwayoyin halitta da ake samu a cikin GISAID, kuma wannan rabo ya ragu tun lokacin. Nau'in ƙwayar cuta ta SARS-CoV-2 BA.2.86 na ra'ayi tare da samfurin farko da aka tattara a watan Yulin shekarar 2023, yana da maye gurbin amino acid talatin da shida dangane da XBB.1.5, gami da mahimman wuraren sinadarin garkuwar jiki a ƙaruwar furotin. Matsakaicin BA.2.86 da zuriyarsa, gami da JN.1 (wanda ke da ƙarin canji guda ɗaya a cikin furotin mai ƙaru idan aka kwatanta da BA.2.86 (L455S)), yana ƙaruwa akai-akai. Tun daga biyu ga watan Disamba shekarar 2023, BA.2.86 da zuriyarsa, gami da JN.1, sun ɗauki kashi 17% na jerin abubuwan da ake samu a cikin GISAID, fiye da rabin su JN.1 ne. Da yawa daga cikin waɗannan variant XBB- da BA.2.86 da aka samo (misali, EG.5, HV.1, HK.3, JN.1) sun sami sauye-sauye da kansu a cikin furotin mai ƙaru a wani epitope na antibody wanda ya ƙunshi ragowar amino acid ɗari huɗu da hamsin da biyar da/ko ɗari huɗu da hamsin da shida. Wannan yana nuna matsi na rigakafi na yanzu akan wannan nau'i. A cikin dabbobin butulci, maganin alurar riga kafi na XBB.1.5 na monovalent sun haifar da ƙwayoyin rigakafi waɗanda ke yin tasiri da kyau tare da zuriyar XBB (misali, EG.5, HV.1, HK.3). Duk da haka, BA.2.86 da JN.1 ba a cire su da kyau ba, yana nuna cewa BA.2.86 da JN.1 sun bambanta daga XBB.1.5 a cikin wannan samfurin. Sabanin haka, sera daga mutane an yi musu alurar riga kafi ta XBB.1.5 monovalent, tare da ko ba tare da kamuwa da cuta ta baya-bayan nan ba, tsattsauran zuriyar XBB da suka haɗa da EG.5, HK.3, HV.1, da BA.2.86 da JN.1. Koyaya, akwai iyakataccen bayanai akan shafewa mai tsallakawa na JN.1. Banbance-banbancen da aka lura a cikin reactivity masu tsallakawa zuwa BA.2.86 da JN.1 a cikin dabbobin butulci, idan aka kwatanta da sera na ɗan adam, wataƙila suna nuna tarin kamuwa da cuta- da martanin rigakafin da aka samu ga SARS-CoV-2 a cikin yawan ɗan adam. A cikin nazarin tasirin maganin alurar riga kafi, kariya daga bivalent (virus index da BA.1- ko BA.4/5) rigakafin mRNA da maganin furotin na tushen Beta daga cututtuka masu tsanani a lokacin zuriyar XBB ya kasance mai girma. Kariya daga cututtuka masu nuna alama da kamuwa da cuta ya yi ƙasa kuma yana raguwa da sauri cikin watanni da yawa. Monovalent XBB.1.5 alluran rigakafi an gabatar da su kwanan nan, don haka ƙididdigar VE na allurar rigakafi tare da wannan abun har yanzu yana da iyaka. Bayanan preclinical da na asibiti na rigakafi na monovalent XBB.1.5 sun nuna cewa shafe ababen da ke adawa da jiki mafi girma yana tasiri a kan zagayawar SARS-CoV-2 variant, ana sa ran za a haɗe tare da mafi girma VE kididdigar idan aka kwatanta da COVID-19 alluran rigakafin kamuwa da cuta na tushen ko bivalent. BA.1- ko BA.4/5- ɗauke da) maganin antigen abun da ke ciki. TAG-CO-VAC ta yarda da iyakoki da yawa na bayanan da ake samu: Akwai ci gaba da haɓaka giɓi a cikin sa ido kan ƙwayoyin halitta / kwayoyin halitta na SARS-CoV-2 a duk duniya, gami da ƙarancin adadin samfuran da aka jera da iyakance bambance-bambancen yanki. Lokaci, takamaiman maye gurbi da halayen antigenic masu alaƙa, da yuwuwar haɗarin lafiyar jama'a na bambance-bambancen na gaba har yanzu ba a san su ba. Ko da yake an nuna neutralizing antibody titres a matsayin muhimmin ma'auni na kariya daga kamuwa da cuta ta SARS-CoV-2 da kuma kimanta tasirin rigakafin, akwai abubuwa da yawa na kariya ta rigakafi da ke haifar da kamuwa da cuta da/ko rigakafin. Bayanai game da martanin rigakafin da ke biyo bayan kamuwa da zuriyar XBB ko rigakafin XBB.1.5 an iyakance su ne don kawar da ƙwayoyin rigakafi da bayanai kan wasu ɓangarori na martanin rigakafi, gami da rigakafi na salula, yana iyakance. Ƙididdiga na VE akan bambance-bambancen SARS-CoV-2 da ke yawo a halin yanzu, gami da zuriyar zuriyar XBB, an iyakance su dangane da adadin karatu, bambance-bambancen yanki, dandamalin rigakafin da aka kimanta, ƙididdigar yawan jama'a, tsawon bi-biyu da ƙididdigar kwatance don XBB monovalent.1.5 alluran rigakafi tare da sauran hanyoyin. Shawarwari don abun da ke ciki na rigakafin cutar COVID-19 Idan aka ba da juyin halittar SARS-CoV-2 na yanzu da faɗin martanin rigakafin da aka nuna ta hanyar alluran XBB.1.5 na monovalent akan bambance-bambancen da ke yawo, TAG-CO-VAC yana ba da shawarar riƙe abun da ke tattare da rigakafin rigakafin COVID-19 na yanzu, watau monovalent XBB.1.5 ( misali, hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 ko WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940 da 19 maganin rigakafi. Haƙanan ana iya la'akari da wasu ƙayyadaddun tsari da/ko dandamali waɗanda ke cimma ƙwaƙƙwaran kawar da martani game da bambance-bambancen da ke yawo a halin yanzu, gami da XBB- da BA.2.86 zuriyar zuriyarsu. Dangane da manufar WHO SAGE, shirye-shiryen rigakafin za su iya ci gaba da amfani da kowane ɗayan gwajin gaggawa na WHO da aka jera ko ingantaccen rigakafin COVID-19. Ƙarin buƙatun bayanai da la'akari Ganin iyakantattun shaidun da aka samo shawarwarin da ke sama da kuma ci gaban da ake sa ran kamuwa da cutar, TAG-CO-VAC tana ƙarfafa ƙirƙira bayanai masu zuwa: Amsoshi na rigakafi da wuraren ƙarshe na asibiti (watau VE) a cikin ɗimbin al'ummomin ɗan adam waɗanda ke karɓar rigakafin COVID-19 tare da ƙirar antigen na XBB.1.5 monovalent, a cikin dandamali daban-daban na rigakafi, da ƙarin bayanai kan ayyukan duk allurar rigakafin COVID-19 da aka amince da su a halin yanzu. a kan bambance-bambancen SARS-CoV-2 masu tasowa. Ƙarfafa sa ido kan yaɗuwar cututtuka da ƙwayoyin cuta, kamar yadda Shawarwari Tsaye don COVID-19 daidai da ƙa’idodin Kiwon Lafiya ta Duniya (2005), don tantance ko bambance-bambancen da ke fitowa sun bambanta ta antigen kuma suna iya maye gurbin bambance-bambancen kewayawa. Ƙimar asibiti na sababbin antigens na rigakafi, musamman waɗanda ke fitowa daga XBB da BA.2.86 dangin zuriya. Kamar yadda aka faɗa a baya, ƙungiyar TAG-CO-VAC na ci gaba da karfafa ci gaban ci gaban rigakafin da zai iya inganta kariya daga kamuwa da cuta da rage yaɗawa SARS-CoV-2.

Taarifa kuhusu muundo wa antijeni ya chanjo za UVIKO-19 Hoja muhimu: SARS-CoV-2 inaendelea kuzunguka na kubadilika, na mabadiliko muhimu ya kijenetiki na antijeni ya protini ya spike. Chanjo ya Monovalent XBB.1.5 ya UVIKO-19 katika mifumo mbalimbali huleta majibu ya kingamwili yanayobadilishana kwa upana dhidi ya vibadala vya SARS-Cov-2 vinavyozunguka. Kwa kuzingatia mabadiliko ya sasa ya SARS-CoV-2 na upana wa mwitikio wa kinga ya mwili unaoonyeshwa na chanjo ya kali ya Monovalent XBB.1.5 dhidi ya aina za TAG-CO-VAC zilizoenea, inashauri kubaki na muundo wa sasa wa antijeni na chanjo ya UVIKO-19, yaani, Monovalent XBB.1.5 kama antijeni bora ya chanjo ya UVIKO-19. Kikundi cha ushauri wa kiufundi cha WHO kuhusu muundo wa chanjo ya UVIKO-19 (TAG-CO-VAC) kinaendelea kukutana mara kwa mara ili kutathimini athari za mabadiliko ya SARS-CoV-2 kwa utengenezaji wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19 na kushauri WHO kama mabadiliko yanahitajika kwenye muundo wa antijeni wa chanjo za baadaye za UVIKO-19. Mnamo Mei 2023, TAG-CO-VAC ilipendekeza matumizi ya toleo moja la monovalent XBB.1, kama vile XBB.1.5 kama antijeni ya chanjo. Watengenezaji kadhaa (wanaotumia mRNA na majukwaa ya chanjo ya vekta yenye protini na virusi) wamesasisha utungaji wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19 hadi uundaji wa monovalent XBB.1.5 ambao umeidhinishwa kutumiwa na mamlaka za udhibiti. TAG-CO-VAC ilikutana tena tarehe 4 - 5 Desemba 2023 ili kukagua mabadiliko ya kijenetiki na antijeni ya SARS-CoV-2, utendaji wa chanjo zilizoidhinishwa kwa sasa dhidi ya aina zilizoenea za SARS-CoV-2, na athari za muundo wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19. Uhakika wa Ushahidi wa kila mwaka wa TAG-CO-VAC unatokana na hitaji la kuendelea kufuatilia mabadiliko ya SARS-CoV-2 na nguvu ya kinga inayotokana na chanjo. Ushahidi uliyokaguliwa Ushahidi uliyochapishwa na ambao haujachapishwa uliyokaguliwa na TAG-COVAC ni pamoja na: (1) Mabadiliko ya SARS-CoV-2, ikiwa ni pamoja na sifa za kijenetiki za aina za SARS-CoV-2 za mwanzo na za sasa, na athari za mabadiliko ya SARS-CoV-2 kutoegemea upande wowote na ulinzi mkubwa kutokana na chanjo za/au maambukizi (2) Ufanisi wa chanjo (VE) ya chanjo zinazoidhinishwa kwa sasa wakati wa kuenea kwa aina ya matoleo ya XBB; (3) Katuni ya antijeni inayochanganua uhusiano wa aina za antijeni ya SARS-CoV-2 kwa kutumia sera ya wanyama na sera ya binadamu kutokana na chanjo ya/au maambukizi; (4) Takwimu ya awali ya kinga dhidi ya utendakazi wa chanjo zilizoidhinishwa kwa sasa dhidi ya aina zilizoenea za SARS-COV-2 kwa kutumia sera ya wanyama na binadamu; na (5) Mwitikio wa kinga ya seli (seli T na B) kutokana na chanjo ya/au maambukizi. Maelezo zaidi kuhusu takwimu zinazopatikana kwa umma iliyokaguliwa na TAG-CO-VAC yanaweza kupatikana katika kiambatisho cha takwimu kinachoambatana. Muhtasari wa ushahidi unaopatikana SARS-CoV-2 inaendelea kusambaa na kubadilika. Takwimu ambazo hazijachapishwa na/au za siri zilizokaguliwa na TAG-CO-VAC hazionyeshi. Kulingana na mtiririko unaopatikana, kuna tofauti katika kusambaa kwa aina hizo katika kanda zote za WHO. Kunaendelea kuwa na mabadiliko muhimu ya kijenetiki na antijeni ya protini ya miiba ya SARS-CoV-2, kuanzia tarehe 2 Desemba 2023, matoleo ya aina za XBB ikiwemo XBB.1.5, XBB.1.16, EG.5, HK.3 na HV.1 ilihesabiwa kwa 73% ya mpangilio wa kijenetiki unaopatikana kwenye GISAID, na idadi hii imepungua tangu wakati huo. Kibadala cha SARS-CoV-2 cha riba BA.2.86, pamoja na sampuli ya mapema zaidi iliyokusanywa Julai 2023, ina vibadala 36 vya asidi ya amino vinavyohusiana na XBB.1.5, ikijumuisha maeneo muhimu ya antijeni katika protini ya spike. Uwiano wa BA.2.86 na aina za matoleo yake, ikijumuisha JN.1 (ambayo ina aina moja ya ziada katika protini ya miiba ikilinganishwa na BA.2.86 (L455S)), imekuwa ikiongezeka kwa kasi. Kufikia tarehe 2 Desemba 2023, BA.2.86 na aina ya matoleo yake, ikijumuisha JN.1, ilichangia 17% ya mtiririko uliyopatikana katika GISAID, zaidi ya nusu yake ikiwa JN.1. Baadhi ya vibadala hivi vinavyotokana na XBB- na BA.2.86 (k.m EG.5, HV.1, HK.3, JN.1) vimebadilika kivyake katika protini ya mwiba katika epitopu ya kingamwili ya isiyo na nguvu inayohusisha mabaki ya asidi ya amino 455 na/au 456. Hii inaangazia shinikizo la sasa la kinga kwenye epitope hii. Katika wanyama, chanjo za monovalent XBB.1.5 zilitoa kinga ya mwili ambayo iliathiri vyema aina za matoleo ya XBB (k.m EG.5, HV.1 na HK.3). Hata hivyo, BA.2.86 na JN.1 hazikubadilishwa vizuri, hii ilionyesha kuwa BA,2.86 na JN.1 zinaweza kutofautishwa kupitia muundo wa antijeni ya XBB.1.5. Kinyume chake, sera kutoka kwa binadamu iliyochanjwa chanjo ya monovalent XBB.1.5, ikiwa na au bila maambukizi ya awali ya hivi karibuni, ilipunguza nasaba za ukoo wa XBB ikiwa ni pamoja na EG.5, HK.3, HV.1, pamoja na BA.2.86 na JN.1. Hata hivyo, kuna takwimu chache pekee juu ya utofautishaji mtambuka wa JN.1. Tofauti zinazoonekana katika utendakazi mtambuka wa BA.2.86 na JN.1 katika wanyama na, ikilinganishwa na sera ya binadamu, huenda zikaakisi maambukizo-jumla ya mwitikio wa kinga unaotokana na chanjo kwa SARS-CoV-2 katika idadi ya watu. Katika tafiti za ufanisi wa chanjo, ulinzi unaotolewa na chanjo za bivalent (index virus na BA.1- au BA.4/5) mRNA na chanjo ya protini inayotokana na Beta dhidi ya ugonjwa mbaya wakati wa mzunguko wa ukoo wa kizazi cha XBB kubaki juu. Kinga dhidi ya dalili za ugonjwa na maambukizi ni ya chini na inapungua kwa kasi zaidi kwa miezi kadhaa. Chanjo za monovalent XBB.1.5 zilianzishwa hivi karibuni, kwa hiyo makadirio ya VE ya chanjo zilizo na muundo huu bado ni machache sana. Takwimu za awali za kimatibabu za kingamwili ya chanjo ya monovalent XBB.1.5 zinaonyesha kuwa chembechembe za kigamwili zinazopunguza kiwango cha juu dhidi ya lahaja zinazozunguka za SARS-CoV-2 zinatarajiwa kuhusishwa katika makadirio ya juu ya VE ikilinganishwa na chanjo za UVIKO-19 zenye fahirisi ya virusi au bivalent (BA.1- au BA.4/5- iliyo na) muundo wa antijeni ya chanjo. TAG-CO-VAC inakubali vikwazo kadhaa vya takwimu zinazopatikana: Kuna mapengo yanayoendelea yanayoongezeka katika ufuatiliaji wa kijenetiki/jenomiki wa SARS-CoV-2 kimataifa, ikijumuisha idadi ndogo ya sampuli zilizopangwa na tofauti ndogo ya kijiografia. Muda, mabadiliko mahususi na sifa zinazohusiana na antijeni, na hatari zinazoweza kutokea katika afya ya umma za aina hizo katika siku zijazo bado hazijulikani. Ingawa chembechembe za kingamwili za kudhoofisha zimeonyeshwa kuwa viunganishi muhimu vya ulinzi dhidi ya maambukizi ya SARS-CoV-2 na makadirio ya ufanisi wa chanjo, kuna vipengele vingi vya ulinzi wa kinga vinavyotokana na maambukizi na/au chanjo. Takwimu kuhusu majibu ya kinga baada ya maambukizo ya ukoo wa kizazi cha XBB au chanjo ya XBB.1.5 imezuiliwa kwa kiasi kikubwa kupunguza kinga ya mwili na takwimu kuhusu vipengele vingine vya mwitikio wa kinga, ikiwa ni pamoja na kinga ya seli, ni mdogo. Makadiro ya VE dhidi ya lahaja zinazozunguka za SARS-CoV-2, ikijumuisha nasaba za kizazi cha XBB, ni madogo kulingana na idadi ya tafiti, utofauti wa kijiografia, majukwaa ya chanjo yaliyotathiminiwa, idadi ya watu iliyotathiminiwa, muda wa ufuatiliaji na makadirio linganishi ya chanjo ya monovalent XBB.1.5 dhidi ya uundaji mwingine. Mapendekezo ya muundo wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19 Kwa kuzingatia mabadiliko ya sasa ya SARS-CoV-2 na upana wa mwitikio wa kingamwili unaoonyeshwa na chanjo kali za XBB.1.5 dhidi ya anuwai zinazozunguka, TAG-CO-VAC inashauri kudumisha muundo wa sasa wa chanjo ya UVIKO-19, yaani, XBB.1.5 (k.m hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 au WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ64680.19 chanjo ya antijeni. Miundo mingine na/au majukwaa yanayofikia majibu thabiti ya ya kingamwili ya kugeuza dhidi ya vibadala vinavyozunguka kwa sasa, ikiwa ni pamoja na nasaba za ukoo wa XBB- na BA.2.86, pia vinaweza kuzingatiwa. Kwa mujibu wa sera ya SAGE ya WHO, programu za chanjo zinaweza kuendelea kutumia chanjo zozote za dharura za WHO zilizoorodheshwa au zilizohitimu kabla ya UVIKO-19. Mahitaji muhimu ya takwimu na vitu vya kuzingatia Kwa kuzingatia mapungufu ya ushahidi ambao mapendekezo ya hapo juu yalitoa na kuendelea kwa virusi vinavyotarajiwa, TAG-CO-VAC inahimiza sana utoaji wa takwimu zifuatazo: Majibu ya kinga na miisho ya kimatibabu (yaani VE) katika makundi mbalimbali ya binadamu wanaopokea chanjo za UVIKO-19 zenye muundo wa antijeni wa chanjo ya monovalent XBB.1.5, katika mifumo tofauti ya chanjo, pamoja na takwimu zaidi kuhusu utendaji wa chanjo zote zilizoidhinishwa za UVIKO-19 kwa sasa, dhidi ya aina za SARS-CoV-2 zilizoibuka. Ufuatiliaji uliyoimarishwa wa magonjwa na virusi, kulingana na Mapendekezo ya Kudumu ya UVIKO-19 kwa mujibu wa kanuni za Afya za Kimataifa (2005), ili kubaini ikiwa lahaja zinazojitokeza ni tofauti kimaumbile na zinaweza kuondoa lahaja zinazozunguka. Tathimini ya kimatibabu ya antijeni mpya za chanjo, hasa zile zinazotoka kwenye aina za matoleo ya XBB na BA.2.86. Kama ilivyoelezwa hapo awali, TAG-CO-VAC inaendelea kuhimiza maendeleo zaidi ya chanjo ambazo zinaweza kuboresha ulinzi dhidi ya maambukizi na kupunguza maambukizi ya SARS-CoV-2.

Ọ̀rọ̀ lórí àkóónú àwọn àjèjì adáralóró inú àwọn àjẹsára COVID-19 Àwọn àkíyèsí pàtàkì: SARS-CoV-2 túbọ̀ ń tàn kálẹ̀ tí ó sì ń dàgbà pẹ̀lú àyídà ajẹmọ́ran àti ajẹmájèjì adálóró pàtàkì fún purotéènì aṣàsopọ̀. Àwọn àjẹsára XBB 1.5 COVID-19 aṣààbòtako kòkòrò kan káàkiri onírúurú àwọn ìkànnì ni ó ń ṣe àfihàn àbápàdé ìsọdọ̀lẹ sójà ara lèyí tí ó ń tako àwọn ẹ̀yà SARS - CoV - 2 tí ó ń tàn káàkiri. Látààrí ìdàgbàsókè SARS-COV-2 tí ó ń lọ lọ́wọ́ àti ìwọ̀n àwọn ìdáhùnsí àjẹsára tí àwọn àjẹsára XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan ṣe àfihàn wọn ní ìlòdì sí àwọn ẹ̀yà tí wọ́n ń lò káàkiri, TAG-CO-VAC dá àmọ̀ràn láti túbọ̀ máa sàmúlò àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19, ìyẹn, XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan gẹ́gẹ́ bíi àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19. Ẹgbẹ́ Afúnnilámọ̀ràn Onímọ̀-ẹ̀rọ lórí Àkóónú Àjẹsára COVID-19 ti WHO (TAG-CO-VAC) tẹ̀síwájú láti máa pàdé lóòrèkóòrè láti ṣe àyẹ̀wò àwọn ipa àyípadà SARS-CoV-2 fún àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19 àti láti ṣe àmọ̀ràn fún WHO lórí bóyá wọ́n nílò àwọn àyípadà náà fún àkóónú àjèjì adáralóró àwọn àjẹsára COVID-19 ọjọ́ iwájú. Ní oṣù Karùn-ún ọdùn 2023, TAG-CO-VAC ṣe ìyànjú ìlò ọmọ ìran XBB.1 alátọ́ọ̀mù kan, bíi XBB.1.5, gẹ́gẹ́ bíi àjèjì adáralóró fún àjẹsára náà. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aṣèlọ́po (tí wọ́n ń lo mRNA àti àwọn ìkànnì àjẹsára alákòóràn ọlọ́jẹ̀ àti onípìlẹ̀-purotéènì) ti ṣe ìmúdójúìwọ̀n àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára sí àwọn ìpèsè XBB.1.5 alátọ́ọ̀mù kan tí àwọn aláṣẹ ìṣàkóso buwọ́ lù fún ìlò. TAG-CO-VAC tún pàdé ní 4-5 oṣù Kejìlá ọdún 2023 láti ṣe àyẹ̀wò àyípadà ajẹmọ́ran àti ajẹmájèjì adáralóró SARS-CoV-2, iṣẹ́ àwọn àjẹsára tí wọ́n buwọ́ lu lọ́wọ́lọ́wọ́ tí wọ́n lò kiri tako àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2, àti àwọn àbájáde fún àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19. Àyẹ̀wò ẹ̀rí ẹlẹ́ẹ̀mejì-lọ́dún tí TAG-CO-VAC ṣe dá lé ìnílò láti túbọ̀ máa ṣe àmójútó àyípadà SARS-CoV-2 àti ìyíkiri àjẹsára atara-òògùn-àjẹsára-jáde. Ẹ̀rí tí a yẹ̀wò Ẹ̀rí tí TAG-CO-VAC ṣe àyẹ̀wò tí wọ́n tẹ̀ jáde àti èyí tí wọ́n kò tẹ̀ jáde ní ìwọ̀nyìí: (1) Àyípadà SARS-CoV-2, pẹ̀lú àwọn àbùdá ajẹmọ́ran àti ajẹmájèjì adáralóró àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 ti tẹ́lẹ̀ àti ti ìsinyìí, àti ipa àyípadà SARS-CoV-2 lórí ìpaṣẹ́-lápapọ̀ àti ìdáàbòbò-lápapọ̀ lẹ́yìn ìgbabẹ́rẹ́ àjẹsára àti/tàbí ìkóràn; (2) Ìṣiṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára (VE) àwọn àjẹsára tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ buwọ́ lù ní àwọn àkókò ìtànká ọmọ ìran XBB; (3) Àlàyé aláwòrán ajẹmọ́ran tí ó ń ṣe àtúpalẹ̀ ìbáṣepọ̀ ajẹmọ́ran àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 nípa lílo àwọn omi ẹ̀jẹ̀ ẹranko àti àwọn omi ẹ̀jẹ̀ èèyàn aláìgbàjẹsára tẹ́lẹ̀ lẹ́yìn gbígba àjẹsára àti/tàbí ìkóràn; (4) Dátà lórí àjèjì adáralóró aṣètají alákọ̀ọ́kọ́ lórí iṣẹ́ àwọn àjẹsára tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ buwọ́ lù ní ìtakò àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 tí wọ́n tàn kiri nípa lílo àwọn omi ẹ̀jẹ̀ ẹranko àti èèyàn; àti (5) Àwọn ìdáhùn àjẹsára oníhóró (hóró T àti B) lẹ́yìn gbígba àjẹsára àti/tàbí ìkóràn. O lè rí àlàyé síwájú síi lórí àyẹ̀wò àwọn dátà tí TAG-CO-VAC ṣe àyẹ̀wò wọn, èyí tí wọ́n wà fún gbogbo èèyàn láti wò nínú àtẹ̀lé àfikún dátà. Ìsọníṣókí ẹ̀rí tí ó wà nílẹ̀ SARS-CoV-2 túbọ̀ ń tàn kálẹ̀ tí ó sì ń yí padà. Wọn ò ṣe àfihàn àwọn dátà àsírí àti/tàbí aláìtẹ̀jáde tí TAG-CO-VAC ṣe àyẹ̀wò wọn. Ní ìdálé àwọn ààtò tí wọ́n wà nílẹ̀, onírúurú àwọn ẹ̀yà ni wọ́n ń tàn kálẹ̀ káàkiri àwọn ẹkùn WHO. Àyípadà sì túbọ̀ ń bá purotéènì aṣàsopọ̀ SARS-CoV-2 ajẹmọ́ran àti ajẹmájèjì adáralóró.Títí di ọjọ́ 2 oṣù Kejìlá ọdún 2023, àwọn ọmọ ìran XBB pẹ̀lú XBB 1.5, XBB.1.16, EG.5, HK.3 àti HV.1 ni wọ́n ṣe ìdáhùn fún ìdá 73% àwọn ààtò ajẹmọ́ran tí wọ́n wà ní GISAID, tí ìwọ̀n yìí sì ń dínkù láti ìgbà náà. BA.2.86 tí ó jẹ́ ẹ̀yà SARS-CoV-2 ìwòye, pẹ̀lú ìṣàpẹẹrẹ àkọ́kọ́ pátápátá tí wọ́n gbà ní oṣù Keje ọdún 2023, ní àwọn arọ́pò hóró pẹ́pútáìdì 36 tí wọ́n jẹmọ́ XBB.1.5, pẹ̀lú inú àwọn àyè ajẹmájèjì adáralóró pàtàkì nínú purotéènì aṣàsopọ̀ náà. Ìwọ̀n BA.2.86 àti àwọn ọmọ ìran rẹ, pẹ̀lú JN.1 (tí ó ní àfikún arọ́pò kan nínú purotéènì aṣàsopọ̀ náà yàtọ̀ sí BA.2.86 (L455S)), ti ń pọ̀ léraléra. Títí ọjọ́ 2 oṣù Kejìlá ọdún 2023, BA.2.86 àti àwọn ọmọ ìran rẹ̀, pẹ̀lú JN.1, dáhùn fún ìdá 17% àwọn ààtò tí wọ́n wà nílẹ̀ ní GISAID, èyí tí ó ju ààbọ̀ lọ ni JN.1. Ọ̀pọ̀ àwọn ẹ̀yà ìpọ̀rí XBB- àti BA.2.86 (b.a., EG.5, HV.1, HK.3, JN.1) ní àwọn àyípadà adádàgbàsókè inú purotéènì aṣàsopọ̀ nínú àfojúsùn èsì àjẹsára apasójà ara tí ó ní àwọn ìṣíkù hóró pẹ́pútáìdì 455 àti/tàbí 456. Èyí ń ṣàfihàn ẹ̀ẹ̀fún àjẹsára tí ó wà lórí àfojúsùn èsì àjẹsára yìí lọ́wọ́lọ́wọ́. Nínú àwọn ẹranko aláìgbàjẹsára tẹ́lẹ̀, àwọn àjẹsára XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan ṣe àhújáde àwọn sójà ará apaṣẹ́ tí wọ́n sì jọ ṣiṣẹ́-fèsì dáadáa pẹ̀lú àwọn ọmọ ìran XBB (b.a., EG.5, HV.1, HK.3). Ṣùgbọ́n, BA.2.86 àti JN.1 kò pa iṣẹ́ dáadáa, tí ó ń ṣàfihàn pé BA.2.86 àti JN.1 ṣe é dámọ̀ ní ti àjèjì adáralóró yàtọ̀ sí XBB.1.5 nínú àwòṣe yìí. Ní ìfiwéra, àwọn omi ẹ̀jẹ̀ láti ara àwọn èèyàn tí wọ́n ti gba abẹ́rẹ́ àjẹsára XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan, tí wọ́n ti ní tàbí tí wọn kò ní àkóràn láìpẹ́ tẹ́lẹ̀, àwọn ọmọ ìran XBB apaṣẹ́ tí EG.5, HK.3, HV.1, pẹ̀lú BA.2.86 àti JN.1 wà nínú wọn. Ṣùgbọ́n, ìwọ̀nba dátà náà ni ó wà lórí ìpaṣẹ́-lápapọ̀ JN.1. Àwọn ìyàtọ̀ tí wọ́n kíyèsí nínú àjọṣiṣẹ́-fèsì nínú àwọn ẹranko aláìgbàjẹsára tẹ́lẹ̀ sí BA.2.86 àti JN.1, ní ìfiwéra pẹ̀lú àwọn omi ẹ̀jẹ̀ èèyàn, ṣàfihàn ìkóràn lápapọ̀- àti àwọn èsì àbájáde àjẹsára sí SARS-CoV-2 nínú àwọn èèyàn. Nínú ìkẹ́kọ̀ọ́ ìṣiṣẹ́ àjẹsára, ààbò tí àwọn àjẹsára mRNA aṣààbòtako kòkòrò méjì (àkóràn kòkòrò àkọ́kọ́ àti BA.1 àbí BA.4/5) àti àjẹsára onípìlẹ̀ purotéènì bẹ́tà ní ní ìtakò àìsàn tí ó rorò ní àwọn àkókò ìtànká ọmọ ìran XBB sì wà lókè. Ààbò tako àìsàn àti ìkóràn aláàmì ti lọ sílẹ̀ tí ó sì ń dínkù ní kíákíá láti ọ̀pọ̀ oṣù. Wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ fi àwọn àjẹsára XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan síta ni, nítorí àwọn ìṣirò VE fún àwọn àjẹsára tí wọ́n ní àkóónú yìí kò tí ì fi bẹ́ẹ̀ pọ̀. Dátà àjèjì adáralóró aṣètají ajẹmọ́tọ̀ọ́jú àti ṣáájú ìtọ́jú fún àwọn àjẹsára XBB.1.5 ṣàfihàn pé àwọn òṣùwọ̀n sójà ara apaṣẹ́ tí wọ́n pọ̀ pẹ̀lú àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 tí wọ́n ń tàn kálẹ̀ yẹ kí wọ́n ṣiṣẹ́ pọ̀ pẹ̀lú àwọn ìṣirò VE tí ó pọ̀ ní àfiwé sí àwọn àjẹsára COVID-19 pẹ̀lú àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára onípìlẹ̀ kòkòrò àkọ́kọ́ àbí aṣààbòtako kòkòrò méjì (tí wọ́n ní BA.1- àbí BA.4/5-). TAG-CO-VAC gbà pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdíwọ́ ni wọ́n wà nínú dátà tí ó wà nílẹ̀: Àwọn àlàfo àìdúró tí wọ́n ń lékún síi nínú ìwádìí ajẹmọ́ran/ajẹmápò ẹyọ-ìran SARS-CoV-2 ní àgbáyé, pẹ̀lú àwọn òǹkà àwọn ìṣàpẹẹrẹ tí ó kéré tí wọ́n ṣààtò tí wọ́n mọ ní onírúurú agbègbè. Àkókò, àwọn àbùdá ajẹmájèjì adáralóró alábàáṣe àti àwọn àyípadà DNA onípàtó, àti àwọn ewu ajẹmọ́lera gbogboogbò tí ó lè wáyé fún àwọn ẹ̀yà ọjọ́ iwájú kò tíì di mímọ̀. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ìwọ̀n sójà ará apaṣẹ́ ti ṣàfihàn láti jẹ́ ìbátan pàtàkì fún ààbò kúrò lọ́wọ́ ìkóràn SARS-CoV-2 àti fún ìṣirò ìṣiṣẹ́ àjẹsára, ọ̀pọ̀ àwọn ẹ̀yà ààbò ajes*tí ìkóràn àti/tàbí àjẹsára ṣe òkùnfà. Dátà lórí àwọn ìdáhùn àjẹsára lẹ́yìn ìkóràn ọmọ ìran XBB àbí àjẹsára XBB.1.5 wà lórí àwọn sójà ara nìkan àti dátà lórí àwọn àgbàlá ìdáhùn sí àjẹsára mìíràn, pẹ̀lú àjẹsára oníhóró, kò wọ́pọ̀. Àwọn ìṣirò VE tako àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 tí wọ́n ń tàn ká lọ́wọ́lọ́wọ́, pẹ̀lú àwọn ọmọ ìran XBB, kò wọ́pọ̀ ní ti òǹkà àwọn ẹ̀kọ́, ìyapa agbègbè, àwọn ìkànnì àjẹsára tí wọ́n yẹ̀wò, iye àwọn èèyàn tí wọ́n yẹ̀wò, àkókò ìṣètẹ̀lé àti ìṣirò onífiwéra fún àwọn àjẹsára XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan tako àwọn àpòpọ̀ mìíràn. Àwọn ìyànjú fún àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19 Pẹ̀lú ìdàgbàsókè SARS-CoV-2 àti ìwọ̀n àwọn ìdáhùn àjẹsára tí àwọn àjẹsára XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan ń ṣàfihàn tako àwọn ẹ̀yà tí wọ́n ń tàn kálẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́, TAG-CO-VAC dámọ̀ràn ṣíṣe ìmúdúró àkóónú àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19 tí ó wà nísìnyìí, ìyẹn, XBB.1.5 aṣààbòtako kòkòrò kan (b.a., hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 àbí WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) gẹ́gẹ́ bíi àjèjì adáralóró inú àjẹsára COVID-19 náà. Àwọn àpòpọ̀ àti/tàbí àwọn ìkànnì tí wọ́n bá ṣe àṣeyọrí àwọ̀n ìdáhùn sójà ará apaṣẹ́ tí ó pọ̀ jùlọ tako àwọn ẹ̀yà tí wọ́n ń tàn kálẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ náà tún lè jẹ́ mímúlò, pẹ̀lú àwọn ọmọ ìran XBB-àti BA.2.86. Ní ìbámu pẹ̀lú ìlànà SAGE WHO, àwọn ètò afúnnilájẹsára lè máa tẹ̀síwájú láti máa lo èyíkéyìí nínú àwọn àjẹsára onílò-pàjáwìrì tí WHO ṣààtò àbí àwọn àjẹsára COVID-19 oníjẹ̀ẹ́rísí ṣáájú. Àwọn ìnílò àti àwọn àmọ̀ràn dátà síwájú síi Pẹ̀lú bí ó ṣe jẹ́ pé wọ́n gba àwọn ìdínà ẹ̀rí lórí àwọn ìyànjú òkè yìí ni tí ìrètí lórí ìtẹ̀síwájú ìdàgbàsókè kòkòrò náà, TAG-CO-VAC ṣe ìyànjú ìṣẹ̀dá àwọn dátà wọ̀nyìí gidigidi: Àwọn ìdáhùn àjẹsára àti àwọn àkókò ìṣèwádìí ìtọ́jú (ìyẹn, VE) nínú onírúurú àwọn èèyàn tí wọ́n gba àwọn àjẹsára COVID-19 XBB.1.5 pẹ̀lú àkóónú àjèjì adáralóró aṣààbòtako kòkòrò kan, káàkiri àwọn ìkànnì àjẹsára ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, pẹ̀lú dátà síwájú síi lórí iṣẹ́ gbogbo àwọn àjẹsára COVID-19 tí wọ́n ti buwọ́ lù lọ́wọ́lọ́wọ́ ní ìtakò àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ ń jẹyọ. Ìwádìí ẹ̀kọ́ nípa kòkòrò àti nípa àjàkálẹ̀ àrùn, gẹ́gẹ́ bíi àwọn Ìyànjú Onídùúró fún COVID-19 ní ìbámu pẹ̀lú Òfin Ìlera Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (2005), láti mọ̀ bóyá àwọn ẹ̀yà tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ ń jẹyọ dá yàtọ̀ ní ti àjèjì adáralóró àti bí wọ́n bá lè rọ́pò àwọn ẹ̀yà tí wọ́n ń tàn kálẹ̀. Àyẹ̀wò ìtọ́jú àwọn àjèjì adáralóró inú àjẹsára tuntun, pàápàá àwọn tí wọ́n ń jẹyọ láti àwọn ọmọ ìran XBB àti BA.2.86. Bí wọ́n ṣe sọ tẹ́lẹ̀, TAG-CO-VAC yóò tẹ̀síwájú láti ṣe ìyànjú ìṣẹ̀dá àwọn àjẹsára síi, tí ó lè mú ààbò tako ìkóràn tí yóò sì dín ìtànkálẹ̀ SARS-CoV-2 kù.

Isitatimende sokwakheka kwe-antigen yemithi yokugomela i-COVID-19 Amaphuzu abalulekile: I-SARS-CoV-2 iyaqhubeka nokujikeleza futhi iguquke ngokuvela kwezakhi zofuzo ezibalulekile kanye ne-antigenic yephrotheni ye-spike. Imithi yokugomela i-Monovalent XBB.1.5 yeCOVID-19 kuzo zonke izinkundla ezihlukene idinga ukusabela okubanzi kwe-antibody okuqeda amandla ngokumelene nokusakazwa kwezinhlobonhlobo zeSARS-CoV-2. Uma kubhekwa ukuziphendukela kwamanje kweSARS-CoV-2 kanye nobubanzi bezimpendulo zokuzivikela ezifweni eziboniswa yimithi yokugomela i-XBB.1.5 eqinile ngokumelene nezinhlobonhlobo ezijikelezayo, iTAG-CO-VAC yeluleka ngokugcinwa kwe-antigen yomuthi wokugomela iCOVID-19, okungukuthi iXBB.1.5 entsha njenge i-antigen yokugomela iCOVID-19. I-WHO Technical Advisory Group on COVID-19 Vaccine Composition (TAG-CO-VAC) iyaqhubeka nokuhlangana njalo ukuze ihlole umphumela wokuvela kweSARS-CoV-2 ekwakhekeni kwe-antigen yomgomo weCOVID-19 futhi yeluleke iWHO ngokuthi ziyadingeka yini izinguquko ukwakheka kwe-antigen yemithi yokugomela yeCOVID-19 yesikhathi esizayo. NgoNhlaba wezi-2023, iTAG-CO-VAC yancoma ukusetshenziswa kohlu lozalo lweXBB.1 oluguquguqukayo, olufana neXBB.1.5, njenge-antigen yokugoma. Abakhiqizi abaningana (abasebenzisa i-mRNA kanye nezinkundla zokugomela ama-vector asekelwe kumaprotheni kanye ne-viral) babuyekeze ukwakheka kwe-antigen yomgomo weCOVID-19 ukuze kube ukwakheka okunamandla kwe-XBB.1.5 okugunyazwe ukusetshenziswa yiziphathimandla ezilawulayo. I-TAG-CO-VAC iphinde yahlangana zi-4-5 kuZibandlela wezi-2023 ukuze ibuyekeze ukuvela kofuzo kanye ne-antigenic yeSARS-CoV-2, ukusebenza kwemithi yokugoma egunyazwe njengamanje ngokumelene nokusakazwa kwezinhlobonhlobo zeSARS-CoV-2, kanye nomthelela womgomo weCOVID-19. ukwakheka kwe-antigen. Ukubuyekezwa kobufakazi okwenziwa kabili ngonyaka okwenziwa yiTAG-CO-VAC kusekelwe ekutheni kunesidingo sokuqhubeka nokuqapha ukuvela kweSARS-CoV-2 kanye ne-kinetics yokugomela okutholakala emuthini. Ubufakazi obubuyekeziwe Ubufakazi obushicilelwe nobungashicilelwe obubuyekezwe yiTAG-CO-VAC buhlanganisa: (1) Ukuvela kweSARS-CoV-2, okuhlanganisa izici zofuzo kanye ne-antigenic yezinhlobo zangaphambili nezamanje zeSARS-CoV-2, kanye nomthelela wokuvela kweSARS-CoV-2 ekuhlukaniseni phakathi nendawo nasekuvikelekeni okulandelanayo kulandela ukugoma kanye/noma ukutheleleka. ; (2) Ukusebenza ngempumelelo yomgomo ngesingisi okubizwa iVaccine Effectiveness (VE) wemithi yokugoma egunyazwe njengamanje phakathi nezikhathi zokusakazwa kozalo lweXBB; (3) I-antigenic cartography ehlaziya ubudlelwano be-antigenic bokwehluka kweSARS-CoV-2 kusetshenziswa i-naïve animal sera kanye nesera yomuntu kulandela ukugoma kanye/noma ukutheleleka; (4) Imininingo yokuqala yokuzivikela komzimba ekusebenzeni kwemithi yokugoma evunyelwe njengamanje ngokumelene nezinhlobonhlobo zeSARS-CoV-2 ezisatshalaliswa kusetshenziswa isera lezilwane nelomuntu; futhi (5) Izimpendulo zamasosha omzimba zeselula (T no-B cell) kulandela ukugonywa kanye/noma ukutheleleka. Eminye imininingwane ngemininingo etholakala esidlangalaleni ebuyekezwe yiTAG-CO-VAC ingatholakala kusijobelelo semininingo esihambisana nalesi sihloko. Isifinyezo sobufakazi obutholakalayo I-SARS-CoV-2 iyaqhubeka nokujikeleza nokuvela. Imininingo engashicilelwe kanye/noma eyimfihlo ebuyekezwe yiTAG-CO-VAC ayiboniswa. Ngokusekelwe ekulandeleni okutholakalayo, kune-heterogeneity ekujikelezeni okuhlukile kuzo zonke izifunda zeWHO. Kuyaqhubeka nokuba khona kwenguquko ebalulekile yezakhi zofuzo kanye ne-antigenic ye-spike protein yeSARS-CoV-2.Kusukela ngomhla zi-2 kuZibandlela wezi- 2023, izigaba zozalo zeXBB ezihlanganisa iXBB.1.5, XBB.1.16, EG.5, HK.3 neHV.1 zibaliwe ngo-73% wokulandelana kofuzo okutholakala ku-GISAID, futhi le ngxenye yehlile kusukela lapho. Okuhlukile kwe-SARS-CoV-2 okuthakaselayo iBA.2.86, enesampula yakudala eqoqwe ngoNtulikazi wezi-2023, inokushintshwa kwe-amino acid engama-36 ngokuhlobene neXBB.1.5, okuhlanganisa nezindawo ezibalulekile ze-antigenic kuphrotheni ye-spike. Ingxenye yeBA.2.86 nemigqa yozalo yayo, okuhlanganisa iJN.1 (enengxenye eyodwa eyengeziwe esikhundleni seprotheni ye-spike uma iqhathaniswa neBA.2.86 (L455S)), ibilokhu ikhula kancane kancane. Kusukela ngomhla zi-2 kuZibandlela wezi- 2023, iBA.2.86 nezinhlu zozalo lwayo, okuhlanganisa iJN.1, yenza u-17% wokulandelana okutholakala ku-GISAID, ngaphezu kwengxenye yakho okwakuyiJN.1. Okuningana kwalokhu okutholakala ku-XBB- ne-BA.2.86 (isb., EG.5, HV.1, HK.3, JN.1) kuye kwashintsha ngokuzimela izinguquko kuphrotheni ye-spike ku-epitope ye-antibody engathathi hlangothi ehlanganisa izinsalela ze-amino acid 455 kanye /noma 456. Lokhu kugqamisa ingcindezi yamanje yokuzivikela komzimba kule epitope. Ezilwaneni ezingenalwazi, imigomo yeXBB.1.5 eguquguqukayo yakhipha amasosha omzimba asebenza kahle ahlangana kahle nemigqa yozalo ye-XBB (isb., EG.5, HV.1, HK.3). Kodwa-ke, iBA.2.86 neJN.1 azizange zilungiswe kahle, okubonisa ukuthi iBA.2.86 neJN.1 zihlukaniswa ngokwe-antigenically neXBB.1.5 kulo modeli. Ngokuphambene, i-sera evela kubantu igonywe ngemithi yokugoma i-XBB.1.5, enokutheleleka kwakamuva noma ngaphandle kwayo, yenza imigqa yenzalo ye-XBB ingabi namandla okuhlanganisa i-EG.5, HK.3, HV.1, kanye neBA.2.86 neJN.1. Kodwa-ke, kunemininingo ekhawulelwe kuphela yokungakhethi hlangothi kweJN.1. Umehluko obonwe ekuphenduleni okuphambene kuBA.2.86 neJN.1 ezilwaneni ezingenalwazi, uma kuqhathaniswa ne-sera yabantu, cishe kubonisa ukutheleleka okunqwabelanayo- kanye nezimpendulo zokuzivikela ezitholakala egomeni kuSARS-CoV-2 kubantu. Ocwaningweni olusebenzayo lomuthi wokugoma, isivikelo esinikezwa yi-bivalent (index virus kanye neBA.1- noma iBA.4/5) ye-mRNA imigomo kanye nomgomo we-Beta-based protein wokugomela izifo ezinzima phakathi nezikhathi zokujikeleza kozalo lwe-XBB kuhlala kuphezulu. Ukuvikelwa ezifweni eziyizimpawu kanye nokutheleleka kuphansi futhi kuncipha ngokushesha kakhulu ezinyangeni ezimbalwa. Imithi yokugoma iMonovalent XBB.1.5 isanda kwethulwa, ngakho izilinganiso zeVE zemithi yokugoma enalokhu kwakheka zisalinganiselwe kakhulu. Imininingo ye-preclinical kanye ne-clinical immunogenicity yemithi yokugomela iXBB.1.5 ye-monovalent ikhombisa ukuthi i-antibody titre ephakeme ekwazi ukumelana neSARS-CoV-2 ehlukahlukene kulindeleke ukuthi ihlotshaniswe nezilinganiso eziphezulu zeVE uma kuqhathaniswa nemithi yokugomela i-COVID-19 enenkomba esekelwe kugciwane noma i-bivalent (iBA.1- noma iBA.4/5- equkethe) ukwakheka kwe-antigen yomgomo. I-TAG-CO-VAC ivuma imikhawulo embalwa yemininingo etholakalayo: Kunamagebe aphikelelayo futhi andayo ekuhlolweni kofuzo/kwe-genomic kweSARS-CoV-2 emhlabeni jikelele, okuhlanganisa nezinombolo eziphansi zamasampuli alandelanayo kanye nokuhlukahluka kwezindawo okulinganiselwe. Isikhathi, ukuguqulwa okuthile nezici ze-antigenic ezihlotshaniswayo, kanye nezingozi zezempilo zomphakathi ezingaba khona zokuhlukahluka okuzayo kuhlala kungaziwa. Yize ama-antibody titres anciphisayo kuboniswe ukuthi ahlobene uma kuza ekuvikelekeni nasekuthelelekeni kweSARS-CoV-2 kanye nezilinganiso zokusebenza komgomo, kunezingxenye eziningi zokuvikela amasosha omzimba ezibangelwa ukutheleleka kanye/noma ukugoma. Imininingo yezimpendulo zokuzivikela ezifweni ezilandela ukutheleleka kozalo lweXBB noma ukugonywa kweXBB.1.5 ikhawulelwe kakhulu ekunciphiseni amasosha omzimba kanye nedatha kwezinye izici zokusabela komzimba, okuhlanganisa ukungatheleleki kwamaselula, kukhawulelwe. Izilinganiso zeVE ngokumelene nezinhlobonhlobo ezisatshalaliswayo zakwaSARS-CoV-2 njengamanje, okuhlanganisa izinhlu zozalo zeXBB, zikhawulelwe ngokwenani lezifundo, ukuhlukahluka kwendawo, izinkundla zokugoma ezihloliwe, inani labantu elihloliwe, ubude besikhathi sokulandelela kanye nezilinganiso zokuqhathanisa zeXBB entsha. 1.5 imithi yokugoma iqhathaniswa nezinye izithako. Izincomo zokwakhiwa kwe-antigen yomgomo weCOVID-19 Uma kubhekwa ukuvela kwamanje kweSARS-CoV-2 kanye nobubanzi bezimpendulo zokuzivikela ezifweni eziboniswa yimithi yokugomela entsha yeXBB.1.5 ngokumelene nezinhlobonhlobo ezijikelezayo, iTAG-CO-VAC yeluleka ngokuthi kugcinwe ukwakheka kwamanje komuthi wokugomela iCOVID-19, okungukuthi iXBB.1.5 (monovalent XBB.1.5) ( isb., hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 noma WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ9I680, GISAID: EPI_ISL_16134259 19 umuthi wokugomela i-antigen. Okunye ukwakheka kanye/noma izinkundla ezizuza izimpendulo eziqinile zamasosha omzimba ngokumelene nezinhlobonhlobo ezijikelezayo njengamanje, okuhlanganisa iXBB- kanye neBA.2.86 izalo zozalo, nazo zingacatshangelwa. Ngokuvumelana nenqubomgomo yeWHO SAGE, izinhlelo zokugoma zingaqhubeka nokusebenzisa noma yimiphi imigomo yeWHO esetshenziswa ezimeni eziphuthumayo esohlwini noma efanelekile yokugomela iCOVID-19. Izidingo zemininingo eyengeziwe nokucatshangelwa Uma kubhekwa imikhawulo yobufakazi lapho izincomo ezingenhla zitholakala khona kanye nokuvela okuqhubekayo kwegciwane okulindelekile, iTAG-CO-VAC ikhuthaza ngokuqinile ukwenziwa kwale mininingo elandelayo: Izimpendulo zamasosha omzimba kanye neziphetho zomtholampilo (okungukuthi iVE) kubantu abahlukahlukene abathola imigomo yeCOVID-19 eneXBB.1.5 yomuthi wokugomela i-antigen, kuzo zonke izinkundla zokugoma ezihlukene, kanye nedatha eyengeziwe mayelana nokusebenza kwayo yonke imigomo egunyazwe iCOVID-19 njengamanje. ngokumelene nezinhlobonhlobo ezivelayo zeSARS-CoV-2. Ukubhekwa okuqinisiwe kwezifo eziwumshayabhuqe kanye negciwane, ngokweZincomo Ezimile zeCOVID-19 ngokuhambisana neMithethonqubo Yezempilo Yamazwe Ngamazwe (2005), ukuze kutholwe ukuthi ingabe okuhlukile okuvelayo kuhluke ngokwedlule futhi kuyakwazi ukususa okuhlukile okujikelezayo. Ukuhlolwa komtholampilo kwama-antigen omuthi wokugoma amasha, ikakhulukazi lawo avela kuXBB kanye neBA.2.86 izalo zozalo. Njengoba kushiwo ngaphambili, iTAG-CO-VAC iyaqhubeka nokukhuthaza ukuthuthukiswa okuqhubekayo kwemithi yokugoma engase ithuthukise ukuvikeleka ekuthelelekeni futhi yehlise ukudluliswa kweSARS-CoV-2.

በደብሊውኤችኦ የሚመራው የተባበሩት መንግስታት እና የቀይ ጨረቃ ጥምር ተልእኮ 31 ጨቅላ ህፃናትን ከጋዛ አልሺፋ ሆስፒታል አስወጣ ሁለተኛው ደብሊውኤችኦ የሚመራ የጋራ የተመድ ተልዕኮ ከፍልስጤም ቀይ ጨረቃ ማኅበር ጋር በመተባበር 31 ሕፃናትን በሰሜን ጋዛ አል ሺፋ ሆስፒታል ደቡባዊ ጋዛ ወደሚገኝ ሆስፒታል ዛሬ ወስዷል። በጠና የታመሙት ህጻናት በፍልስጤም ቀይ ጨረቃ ታጅበው በ6 አምቡላንሶች ተጓጉዘዋል። ሌሎች የተልእኮ አባላት የዩኤን ሜን አክሽን ፣ ዩኒሴፍ እና ዩኤንአርደብሊውኤ ይገኙበታል። በሆስፒታሉ አቅራቢያ በሚካሄደው ንቁ ውጊያ ምክንያት ተልእኮው እንደገና እንደ ከፍተኛ አደጋ ተገምግሟል። እነዚህ ያለጊዜው የተወለዱ እና ክብደታቸው ዝቅተኛ የሆኑ ጨቅላ ሕጻናት ቀደም ሲል በአል-ሺፋ ከሚገኘው የአራስ ሕፃናት ክፍል ወደ ሆስፒታሉ ደህንነቱ የተጠበቀ ቦታ ተወስደዋል ፣ምክንያቱም የሕይወታቸውን ድጋፍ ለማስኬድ በኤሌክትሪክ እጥረት እና በሆስፒታሉ ውስጥ ባሉ የፀጥታ አደጋዎች ። ትላንትና ባለፈውማታ ሁለት ህጻናት የማፈናቀሉ ስራ ከመጀመሩ በፊት ሞተዋል። (ማስታወሻ፣ ትናንት 33 ሕፃናት በእንክብካቤ ላይ እንደነበሩ የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር መረጃ አመልክቷል።) ህፃናቱ በተሳካ ሁኔታ በደቡባዊ ጋዛ በሚገኘው አል-ሄላል አል-ኤማራቲ የእናቶች ሆስፒታል ወደሚገኝ የአራስ ሕፃን የፅኑ እንክብካቤ ክፍል ተወስደዋል፣ በዚያም እየተገመገሙ እና ተረጋግተዋል። እዚያ ያሉ ዶክተሮች እንደሚናገሩት ሁሉም ህጻናት በመድሃኒት አቅርቦት እጥረት እና በአል-ሺፋ ሆስፒታል ውስጥ የኢንፌክሽን መቆጣጠሪያ እርምጃዎችን መቀጠል ባለመቻሉ ሁሉም ህጻናት ለከባድ ኢንፌክሽኖች እየተዋጉ ነው ብለዋል ። አስራ አንድ በአስጊ ሁኔታ ላይ ናቸው። በሚያሳዝን ሁኔታ፣ ከጨቅላ ህጻናት መካከል አንዳቸውም ከቤተሰብ አባላት ጋር አልነበሩም፣ ምክንያቱም የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር መረጃው ውስን ስለሆነ እና በአሁኑ ጊዜ የቅርብ የቤተሰብ አባላትን ማግኘት አልቻለም። በሆስፒታሉ ተጠልለው የነበሩ 6 የጤና ባለሙያዎች እና 10 የቤተሰብ አባሎቻቸውም ተፈናቅለዋል። በትላንትናው እለት በተካሄደው የጋራ ተልዕኮ በጤና ባለሙያዎችና ህሙማን የተጠየቀው የመልቀቅ ጥያቄ የአል ሽፋ ሆስፒታል የንፁህ ውሃ፣የነዳጅ፣የህክምና ቁሳቁስ፣የምግብ፣የመሳሰሉት አስፈላጊ ነገሮች እና ኃይለኛ ግጭቶች። በአል-ሺፋ ሆስፒታል የሚቆዩት ለታካሚዎች እና የጤና ሰራተኞች ደህንነት እና የጤና ፍላጎቶች እና በሰሜን ውስጥ ባሉ ጥቂት በከፊል አገልግሎት የሚሰጡ ሆስፒታሎች በቅርብ ጊዜ ውስጥ መዝጋት ስላጋጠማቸው ደብሊውኤችኦ በጥልቅ ያሳስባል። ቀደም ሲል በጋዛ ውስጥ ትልቁ እና እጅግ የላቀ ሪፈራል ሆስፒታል የሆነው አል-ሺፋ ሆስፒታል ከሌሎች ሆስፒታሎች ጋር በመሆን በጋዛ አስቸኳይ አስፈላጊ የጤና አገልግሎቶችን ለመስጠት ሙሉ በሙሉ መታደስ አለበት። የዛሬው ተልእኮ የተመራው በከፍተኛ የአለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች፣በህክምና ስፔሻሊስት እና ዶክተር፣ እና ከላይ እንደተገለፀው የዩኒሴፍ፣ ዮኤን እና ዮኤንአርደብሊውኤ ተወካዮች ናቸው። የፍልስጤም ቀይ ጨረቃ ማህበር የህክምና ባለሙያዎችን ከአምቡላንስ ጋር አካቷል። ደብሊውኤችኦ ለትብብራቸው እና ለተቀረው የተባበሩት መንግስታት ድርጅት እንደ አንድ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ድጋፍ ምስጋና አቅርቧል። በነቃ የግጭት ቀጠና ውስጥ የተከሰተው ውስብስብ እና ከፍተኛ ስጋት ያለው ቀዶ ጥገና ትናንት ህዳር 18 ቀን የህዝብ ጤና ባለሙያዎችን፣ የሎጂስቲክስ ስፔሻሊስቶችን እና የ ኦሲኤችኤ፣ ዩኤንዲኤስኤስ፣ ዩኤንኤምኤኤስ/ዩኤንኦፒኤስ፣ ዩኤንአርደብሊውኤ እና ብሊውኤችኦ የደህንነት ሰራተኞችን ያካተተ የግምገማ ተልዕኮን ተከትሎ ነው። የዛሬው ተልእኮ ከእስራኤላውያን መከላከያ ሰራዊት እና ከጥፋት ባለስልጣናት ጋር ግጭት ተፈጠረ። በአል-ሺፋ ከ250 በላይ ታማሚዎች እና 20 የጤና ባለሙያዎች አሉ ሁሉም አፋጣኝ የመልቀቂያ ጥያቄ ያነሱ። ቀሪ ታካሚዎችን፣ ቤተሰቦቻቸውን እና የጤና አጠባበቅ ሰራተኞችን ለማስወጣት እቅድ ማውጣቱ ቀጥሏል። ከተወሳሰቡ የደህንነት እና የሎጂስቲክስ ገደቦች አንጻር እነዚህ መፈናቀሎች ለማጠናቀቅ ብዙ ቀናትን ይወስዳሉ። 22ቱ የዲያሌሲስ ታማሚዎች እና 50 የአከርካሪ ጉዳት ላለባቸው ታካሚዎች ቅድሚያ ይሰጣል። ደብሊውኤችኦ በማይታሰብ አስቸጋሪ ሁኔታ ታካሚዎቻቸውን መንከባከብን ለቀጠሉት የጤና ሰራተኞች ትጋት፣ ሙያዊ ብቃት፣ ሰብአዊነት እና ድፍረት ያለውን ክብር በድጋሚ ያረጋግጣል። ደብሊውኤችኦ በጋዛ ያለውን ጦርነት እና ሰብአዊ እልቂት ለማስቆም የጋራ ጥረት እንዲደረግ በድጋሚ ተማጽኗል። አፋጣኝ የተኩስ አቁም፣ የሰብዓዊ ዕርዳታ ቀጣይነት ባለው መጠን እንዲቀጥል፣ ለተቸገሩት ሁሉ ያለ ሰብዓዊ አገልግሎት ተደራሽነት፣ የታጋቾችን ሁሉ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ እንዲፈቱ—አብዛኞቹ ከባድ የሕክምና ፍላጎት ያላቸው—እና በጤና እንክብካቤ ላይ የሚደርሱ ጥቃቶች እንዲቆሙ ሌሎች አስፈላጊ መሠረተ ልማት እንጠይቃለን።

WHO-led joint UN and Red Crescent mission evacuates 31 infants from Al-Shifa Hospital in Gaza A second WHO-led joint UN mission, working in collaboration with the Palestine Red Crescent Society, earlier today evacuated 31 babies from Al-Shifa Hospital in northern Gaza, to a hospital in southern Gaza. The severely ill babies were transported in 6 ambulances supplied and staffed by the Palestine Red Crescent. Other mission members included UN Mine Action, UNICEF and UNRWA. The mission was once again assessed as high-risk, due to the active combat taking place in close proximity to the hospital. These premature and low birthweight babies had earlier been moved from the neonatal unit in Al-Shifa to a safer area in the hospital, due to lack of electricity to run their life support, and security risks in the hospital. Yesterday and last night, two babies died before the evacuation could take place. (Note, there were 33 babies under care yesterday, according to a Ministry of Health update.) The babies were successfully transported to the neonatal intensive care unit at Al-Helal Al-Emarati Maternity Hospital in southern Gaza, where they are being assessed and stabilized. Doctors there say all the babies are fighting serious infections due to lack of medical supplies and impossibility to continue infection control measures in Al-Shifa Hospital. Eleven are in critical condition. Sadly, none of the infants were accompanied by family members, as the Ministry of Health has only limited information, and is not currently able to find close family members. Six health workers and 10 of their family members, who had been sheltering at the hospital, were also evacuated. The evacuation, which was requested by health workers and patients during the joint mission yesterday, became necessary as Al-Shifa Hospital is no longer able to function due to a lack of clean water, fuel, medical supplies, food, other essential items and the intense hostilities. WHO remains deeply concerned about the safety and health needs of patients and health workers who remain at Al-Shifa Hospital, and in the few partially functional hospitals in the north that face imminent closure. Al-Shifa Hospital, previously the largest and most advanced referral hospital in Gaza, together with other hospitals, must be fully restored to provide urgently needed health services in Gaza. Today’s mission was led by senior WHO staff, including a medical specialist and a doctor, and representatives from UNICEF, UNMAS and UNRWA as noted above. It included medical staff from the Palestine Red Crescent Society, along with their ambulances. WHO is grateful for their partnership, and the support of the rest of the UN, working together as One UN. The complex and high-risk operation, occurring in an active conflict zone, follows an assessment mission yesterday, 18 November, which included public health experts, logistics specialists, and security staff from OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA and WHO. Today’s mission was deconflicted with the Israel Defense Forces and with the defacto authorities. There remain over 250 patients and 20 health workers at Al-Shifa, who all request immediate evacuation. Planning is ongoing to evacuate the remaining patients, their families and the health-care workers. Given the complex security and logistics constraints, these evacuations will take several days to complete. Priority will be given to the 22 dialysis patients and 50 patients with spinal injuries. WHO reaffirms its respect for the dedication, professionalism, humanity and courage of the health staff who have continued to care for their patients under unimaginably difficult conditions. WHO reiterates its plea for collective efforts to bring an end to the hostilities and humanitarian catastrophe in Gaza. We call for an immediate ceasefire, the sustained flow of humanitarian assistance at scale, unhindered humanitarian access to all of those in need, the unconditional release of all hostages—many of whom have serious medical needs—and the cessation of attacks on health care and other vital infrastructure.

Ƙungiyar Lafiya ta Duniya ta jagoranci zaman haɗin guiwa da Majalisar Ɗinkin Duniya da kuma Ƙungiyar Red Crescent inda suka ceto ƙananan yara 31 daga asibitin Al-shifa a birnin Gaza Zama na biyu da Ƙungiyar Lafiya ta Duniya ta jagoranta haɗin guiwa da ƙudurorin Majalisar Ɗinkin Duniya, suna aiki a tare da ƙungiyar Red Crescent ta ƙasar Falasɗinu da safiyar yau sun kuɓutar da jarirai 31 daga asibitin Al-shifa da ke arewacin Gaza, zuwa wani asibiti a kudancin Gaza. Yaran da ke cikin mawuyacin hali na rashin lafiya an ɗauke su ne a cikin motocin ɗaukar marasa lafiya guda 6 da ma'aikatan jinya n'saga ƙungiyar Red Crescent. Sauran ƙungiyoyin da ake son cimma wannan ƙuduri tare da su, sun haɗa da Majalisar Ɗinkin Duniya (shirin matakin kaina) da Asusun Tallafa wa Ƙananan Yara ta Duniya da kuma Hukumar Majalisar Ɗinkin Duniya ta Ayyukan Agaji ga 'Yan Gudun Hijira Falasɗinawa a Yankin Gabas (UNRWA). Wannan ƙuduri an ƙara ƙiyasta shi a matsayin mai matuƙar haɗari, kasancewar ayyukan yaƙe-yaken da ke ci gaba da wakana a kusa da asibitin. Wannan jarirai da aka haifa kafin lokacin haihuwarsu kuma marassa nauyi an riga an ɗauke su zuwa daga sashen ajiye jarirai zuwa wani wuri killatacce a cikin asibitin, sakamakon rashin wutar lantarki don tafiyar da injinan da suke tallafa wa rayuwarsu, da rashin tabbacin tsaro a cikin asibitin. Juya da daren jiya, yara biyu sun mutu kafin a kai ga kwashe su. (kar a manta akwai jarirai 33 da ake kula da su jiya, kamar yadda ma'aikatar lafiya ta sanar.) An yi nasarar kwashe jariran zuwa sashen kula da jarirai na Al-Helal Al-Emarati da ke kudancin Gaza, a nan ne aka yi masu gwaje-gwaje da daidaita su. Likitoci sun ce dukkan jariran sun kamu da manyan cutuka a sanadiyar ƙarancin kayan kula da lafiya da rashin tabbacin shawo kan waɗannan cutuka a asibitin Al-shifa. Goma sha ɗaya daga cikinsu suna cikin mawuyacin hali. Abun baƙin ciki, babu ko ɗaya daga cikin jariran da wani ɗan uwansa ke tare da shi, kamar yadda ma'aikatar lafiya ke da ƙarancin bayani kuma ba ta da damar gano danginsu. Ma'aikatan lafiya guda 6 da mutane 10 daga cikin danginsu , waɗanda suke fakewa a cikin asibiti, su ma an tseratar da su. Ma'aikatan lafiya da marasa lafiyar ne suka roƙi a tseratar da su lokacin aikin ayyukan jin ƙai jiya, ya zamo dole saboda asibitin Al-shifa ba zai iya ci gaba da aiki ba sakamakon rashin tsabtataccen ruwa da mai da kayan kula da marasa lafiya da abinci da sauran muhimman kayayyaki da matsananciyar adawa. Ƙungiyar Lafiya ta Duniya ta ci gaba da zama cikin damuwa kan tsaro da buƙatun marasa lafiya da kuma ma'aikatan lafiya da suka rage a asibitin Al-shifa, da wasu 'yan asibitoci da ke aiki sama-sama da ke yankin Arewa da ke fuskantar barazanar rufewa ba da jimawa ba. Asibitin Al-shifa a da yana ya kasance babban asibiti kuma mafi shahara da ake tura marasa lafiya zuwa can daga wasu asibitoci a cikin Gaza, tare da wasu sauran asibitoci, ya zama dole a maido da darajarsu domin su riƙa bayar da ayyukan kula da lafiya na gaugawa a cikin Gaza. Babban jami'in Ƙungiyar Lafiya ta Duniya ya jagoranci tsare-tsaren da aka sa gaba a yau, da suka ƙunshi ƙwararrun likitoci da likita da wakilan Asusun Ƙasa da Ƙasa na Tallafa wa Ƙananan Yara da Hukumar UNMAS da kuma UNRWA kamar yadda aka ambata a baya. Ta ƙunshi ma'aikatan lafiya daga ƙungiyar Falasɗinawa ta Red Crescent tare da motocinsu na ɗaukar marasa lafiya. Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya ta yaba da haɗin guiwa da su, da kuma gudunmawar sauran hukumomin Majalisar Ɗinkin Duniya da suka yi aiki tare a matsayin Majalisar Ɗinkin Duniya guda ɗaya. Aiki mai sarƙaƙiya da babban haɗari, da ke wakana a wani yanki da ke fama da tashin hankali, da ya biyo bayan gwajin tsare-tsare a jiya wanda ya ƙunshi ƙwararrun jami'an kula da lafiyar al'umma da ƙwararrun masana dabarun aiki da jami'an tsaro daga Ƙungiyoyin OCHA da UNDSS da UNMAS/UNOPS da UNRWA da kuma WHO. Tsare-tsaren yau sun samu rashin jituwa da Hukumomin tsaro na kasar Isra'ila da kuma hukumomin ƙawance. Akwai sauran fiye da marassa lafiya 250 da ma'aikatan lafiya guda 20 a asibitin Al-shifa, waɗanda suka suka roƙi a tseratar da su cikin gaggawa. Shirye-shirye na tafiya domin tseratar da sauran marasa lafiya, iyalansu da ma'aikatan kula da lafiya. Bayar da haɗaɗɗen tsaro da dabarun ƙuntatawa, wannan ayyuka na tseratar da mutane zai ɗauki kwanaki kafin ya kammala. Za a bada muhimmanci a kan majinyata 22 da ake wa wankin ƙoda da majinyata 50 masu fama da matsalar lakka. Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya ta jaddada jinjinawarta ga sadaukarwa da ƙwarewa da mutuntawa da kuma ƙwarin guiwa da take samu daga ma'aikatan lafiya waɗanda suke ci gaba da kula da marasa lafiya a cikin wannan yanayin takura da ba a tsammani ba. Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya ta ƙara jaddada roƙonta na gaugawa a kan aiki a tare domin ganin an kawo ƙarshen tashe-tashen hankali da ayyukan jin ƙai ga waɗanda bala'i ya shafa a Gaza. Mun yi kira da a gaggauta tsagaita wuta, don ci gaba da kwararo ayyukan jin ƙai ga waɗanda abun ya shafa, tsarin ayyukan jin ƙai da babu takura a ciki da sakin waɗanda aka yi garkuwa da su, waɗanda da yawa daga cikinsu suna buƙatar a duba lafiyarsu da gaugawa da kuma dakatar da hare-hare a kan cibiyoyin kiwon lafiya da sauran muhimman wurare.

Harakati za pamoja za Umoja wa Mataifa na Hilali Nyekundu zinazoongozwa na WHO zimesaidia kuhamisha watoto wachanga 31 kutoka hospitali ya Al-Shifa huko Gaza Harakati ya pili ya pamoja ya Umoja wa Mataifa na WHO, inayofanya kazi kwa kushirikiana na Jumuiya ya Hilali Nyekundu ya Palestina, leo mapema sana imewahamisha watoto 31 kutoka hospitali ya Al-Shifa kaskazini mwa Gaza, na kuwapeleka katika hospitali iliyoko kusini mwa Gaza. Watoto hao waliyokuwa wanaumwa sana, walisafirishwa kwa kutumia magari 6 ya wagonjwa yaliyotolewa na kuhudumiwa na Shirika la Hilali Nyekundu la Palestina. Wajumbe wengine wa harakati hizo ni pamoja na UN Mine Action, UNICEF na UNRWA. Harakati hizo kwa mara nyingine zilitathiminiwa kuwa na hatari kubwa, kwa sababu ya mapigano makali yaliyokuwa yakiendelea karibu na hospitali hiyo. Watoto hawa waliyozaliwa kabla ya wakati na wenye uzito wa chini, walikuwa wamehamishwa kutoka kwenye kitengo cha watoto wachanga huko Al-Shifa hadi eneo salama zaidi katika hospitali hiyo, kutokana na ukosefu wa umeme wa kulinda maisha yao, na hatari za usalama katika hospitali hiyo. Jana mchana na usiku, watoto wawili walikufa kabla ya uokoaji kufanyika. (Kumbuka, kulikuwa jana kulikuwa na watoto 33 waliyokuwa chini ya uangalizi maalum, kulingana na sasisho la Wizara ya Afya) Watoto hao walifikishwa salama katika chumba cha wagonjwa mahututi cha watoto wachanga katika hospitali ya Wazazi ya Al-Helali Al-Emarati kusini mwa Gaza, ambapo wanafanyiwa uchunguzi na kuimarishwa. Madaktari wa huko wanasema, watoto wote wanakabiliwa na maambukizi makubwa kutokana na ukosefu wa vifaa vya matibabu na kutowezekana kuendelea na hatua za kudhibiti maambukizi katika hospitali ya Al-Shifa. Kumi na moja wako katika hali mbaya. Cha kusikitisha ni kuwa, hakuna mtoto hata mmoja aliyeandamana na wanafamilia, kwa sababu Wizara ya Afya ina taarifa chache, na kwa sasa haiwezi kupata wanafamilia wa karibu. Wahudumu sita wa afya na wanafamilia 10, ambao walikuwa wamehifadhiwa kwenye hospitali hiyo, pia walihamishwa. Uhamisho huo uliombwa na wahudumu wa afya na wagonjwa katika harakati hizo za pamoja zilizofanyika jana, umekuwa wa lazima kwa sababu hospitali ya Al-shifa haiwezi kufanya kazi tena kutokana na ukosefu wa maji safi, mafuta, vifaa tiba, chakula, vitu vingine muhimu pamoja na mapigano makali. WHO ina wasiwasi kubwa juu ya mahitaji ya usalama na afya ya wagonjwa na wafanyakazi wa afya ambao wamebaki katika hospitali ya Al-Shifa, na katika hospitali chache za kaskazini ambazo hazifanyi kazi vizuri ambazo zinakaribia kufungwa kabisa. Hospitali ya Al-Shifa, ambayo hapo awali ilikuwa hospitali kubwa na ya juu zaidi ya rufaa huko Gaza, pamoja na hospitali zingine, lazima zirejeshwe kikamilifu ili kutoa huduma za afya zinazohitajika haraka huko Gaza. Harakati za leo zilizoongozwa na wafanyakazi wakuu wa WHO, akiwemo mtaalamu wa matibabu na daktari, na wawakilishi kutoka UNICEF, UNMAS na UNRWA kama ilivyoonyeshwa hapo juu. ilijumuisha wafanyakazi wa matibabu kutoka Jumuiya ya Hilali Nyekundu ya Palestina, pamoja na magari yao ya wagonjwa. WHO inashukru kwa ushirikiano wao, na msaada wa wengine waliyobakia wa UN, wanaofanya kazi pamoja kama UN Moja. Operesheni hiyo ya hatari na yenye changamoto kubwa, inayofanyika katika eneo lenye migogoro, inayotokana na harakati ya tathimini ya jana tarehe 18 Novemba, ambayo ilijumuisha wataalamu wa afya na wafanyakazi wa usalama kutoka OCHA, UNDSS, UNMAS/NOPS, UNRWA na WHO. Jukumu la leo liliondolewa na Jeshi la Ulinzi la Israeli na mamlaka ya defacto. Kuna zaidi ya wagonjwa 250 na wahudumu 20 wa afya katika hospitali ya Al-Shifa, ambao wote wanaomba kuhamishwa mara moja. Mipango ya kuhamisha wagonjwa waliyobakia inaendelea, familia zao na wahudumu wa afya. Kwa kuzingatia vikwazo vigumu vya usalama na vifaa, uhamishaji huu utachukua siku kadhaa kukamilika. Kipaumbele kitatolewa kwa wagonjwa 22 wa dialysis na wagonjwa 50 wenye majeraha ya uti wa mgongo. WHO inasisitiza heshima yake kwa kujitolea, taaluma, ubinadamu na ujasiri wa wafanyakazi wa afya ambao wameendelea kuwahudumia wagonjwa wa chini ya hali ngumu isiyofikiria. WHO inasisitiza ombi lake la Juhudi za pamoja za kukomesha uhasama na maafa ya kibinadamu huko Gaza. Tunatoa wito wa kusitisha mapigano haraka, mtirirko endelevu wa usaidizi wa kibinadamu kwa kiwango cha juu, ufikiaji usiyozuiliwa wa kibinadamu kwa wale wote wanaohitaji, kuachiliwa bila masharti kwa mateka wote-wengi wao wanamahitaji makubwa ya matibabu-na kusitishwa kwa mashambulizi dhidi ya afya. huduma na miundombinu mingine muhimu.

Iṣẹ́ àyànṣe àjọṣe UN àti Red Cresent tí WHO darí gbé àwọn ìkókó 31 kúrò ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa ní Gaza Iṣẹ́ àyànṣe àjọṣe UN tí WHO darí kejì, tí ó ń ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú Palestine Red Cresent Society, ní kùtùkùtù òní gbé àwọn ìkókó 31 kúrò ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa ní àríwá Gaza, lọ sí ilé-ìwòsàn kan ní gúúsù Gaza. Wọ́n gbé àwọn ìkókó tí ara wọn kò yá gidi gan kúrò nínú àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn 6 tí Palestine Red Cresent Society pèsè tí ó sì fa àwọn òṣìṣẹ́ kalẹ̀ fún. Àwọn ọmọ ẹgbẹ́ iṣẹ́ àyànṣe náà mìíràn ni UN Mine Action, UNICEF àti UNRWA. Iṣẹ́ àyànṣe náà tún kojú ewu ńlá lẹ́ẹ̀kan síi, látààrí ìjà ńlá tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní ìtòsí ilé-ìwòsàn náà. Wọ́n ti kọ́kọ́ gbé àwọn ìkókó tí wọn kò gbó tí wọ́n sì ní ìwọ̀n-ìbí tí ó kéré wọ̀nyìí kúrò ní ẹ̀ka ajẹmọ́-ìkókó ní Al-Shifa lọ sí agbègbè tí ó ní ààbò síi nínú ilé-ìwòsàn náà, látààrí iná mọ̀nàmọ́ná tí kò sí láti tan aṣèrànwọ́ ẹ̀mí wọn, àti àwọn ewu ààbò nínú ilé-ìwòsàn náà. Ọ̀sán àti alẹ́ àná, àwọn ìkókó méjì ṣe aláìsí kí ìgbékúrò náà tó wáyé. (Àkíyèsí, pẹ̀lú bí ìròyìn bóṣeńlọ Ọ́fíìsì Ìjọba fún Ìlera ṣe sọ, àwọn ìkókó 33 ni wọ́n wà ní abẹ́ ìtọ́jú ní àná.) Wọ́n rí àwọn ìkókó náà gbé láyọ̀ àti àlàáfíà dé ẹ̀ka ìṣàmójútó ìtọ́jú ajẹmọ́-ìkókó ní Ilé-ìwòsàn Alábiamọ Al-Helal Al-Emarati ní gúúsù Gaza, níbi tí wọ́n ti ń ṣe àyẹ̀wò fún wọn tí wọ́n sì mú ara wọn dúró. Àwọn dókítà ní ibẹ̀ wí pé gbogbo àwọn ìkókó náà ni wọ́n ń bá àwọn ìkóràn ńlá fínra látààrí àìsí àwọn èlò ìṣègùn àti àìṣeéṣe láti ṣàmúlò àwọn ìlànà ìṣàkóso ìkóràn ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa. Àwọn mọ́kànlá wà ní ipò tí ó lágbára. Ó ṣeni láàánú, kò sí ọ̀kankan nínú àwọn ìkókó náà tí àwọn mọ̀lẹ́bí tẹ̀lé wá, bí Ọ́fíìsì Ìjọba fún Ìlera kò ní ìwífún tí ó tó, tí kò sì ní lè wá àwọn mọ̀lẹ́bí tí wọ́n wà ní ìtòsí lọ́wọ́lọ́wọ́. Wọ́n gbé àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera mẹ́fà àti 10 nínú àwọn mọ̀lẹ́bí wọn, tí wọ́n ti ń gbé ilé-ìwòsàn náà kúrò níbẹ̀. Ìgbékúrò náà, tí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti àwọn aláìsàn bèèrè fún ní àsìkò iṣẹ́ àyànṣe alájọṣe náà, di dandan nígbà tí ilé-ìwòsàn Al-Shifa kò lè ṣiṣẹ́ mọ́ látààrí àìsí omi mímọ́, epo, àwọn èlò ìṣègùn, oúnjẹ, àwọn èlò pàtàkì mìíràn àti ìkọlù léraléra. Ààbò àti àwọn ìnílò ajẹmọ́lera àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí wọ́n sì wà ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa sì jẹ WHO lógún gidi gan, àti ní àwọn ilé-ìwòsàn tí wọ́n ń fi apákan ṣiṣẹ́ ní àríwá tí wọ́n lè kojú títìpa ní kòpẹ́. Wọ́n gbọdọ̀ mú ilé-ìwòsàn Al-Shifa, tí ó jẹ́ ilé-ìwòsàn ìtọ́kasí tí ó tóbi jùlọ tí ó sì ní ìmọ̀ ẹ̀rọ jùlọ tẹ́lẹ̀ ní Gaza, papọ̀ pẹ̀lú àwọn ilé-ìwòsàn mìíràn, padà bọ̀sípò ní kíkún láti pèsè àwọn ètò ìlera tí wọ́n nílò ní kíákíá ní Gaza. Àwọn òṣìṣẹ́ àgbà ní WHO, pẹ̀lú onímọ̀ ìṣègùn kan àti dókítà kan, àti àwọn. aṣojú láti UNICEF, UNMAS àti UNRWA ni wọ́n darí iṣẹ́ àyànṣe ti òní, gẹ́gẹ́ bí a ṣe kíyèsí ní òkè. Àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera láti Palestine Red Cresent Society náà wà níbẹ̀, pẹ̀lú àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn wọn. WHO dúpẹ́ fún ìbáṣepọ̀ wọn, àti àtìlẹ́yìn àwọn yòókù ní UN, tí wọ́n jọ ń ṣiṣẹ́ papọ̀ gẹ́gẹ́ bíi UN Kan. Iṣẹ́ àgbéṣe tí ó le tí ó sì ní ewu ńlá náà, tí ó ṣẹlẹ̀ ní agbègbè tí ìjà gidi ti ń ṣẹlẹ̀, tẹ̀lé iṣẹ́ àyànṣe aṣàgbéyẹ̀wò kan lánàá, ọjọ́ 18 oṣù Kọkànlá, tí àwọn onímọ̀ọ́ṣe ètò ìlera gbogboogbò, àwọn akọ́sẹ́mọṣẹ́ ètò ìgbéká, àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ààbò láti OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA àti WHO wà nínú wọn. Wọ́n yẹ̀nà ìkọlù iṣẹ́ àyànṣe òní pẹ̀lú Ikọ̀ Aṣààbò Isreal tòun pẹ̀lú àwọn aláṣẹ tí wọ́n wà nílẹ̀. Àwọn aláìsàn tí wọ́n lè ní 250 àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera 20 ni wọ́n ṣì ṣẹ́kù ní Al-Shifa, tí gbogbo wọn sì ń bèèrè fún ìgbékúrò ní kíákíá. Ètò ń lọ lọ́wọ́ láti gbé àwọn aláìsàn tí wọ́n kù, àwọn mọ̀lẹ́bí wọn àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera náà. Pẹ̀lú bí ààbò ti ṣe mẹ́hẹ gidi gan àti àwọn ìdínà ajẹmọ́gbèéká, àwọn ìgbékúrò wọ̀nyìí yóò tó ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọjọ́ kí ó tó parí. Wọ́n máa mú àwọn aláìsàn tí wọ́n ń gba ìtọ́jú ìsẹ̀jẹ̀dọ̀tun 22 àti àwọn aláìsàn 50 tí wọ́n ní ìpalára eegun ọ̀pá ẹ̀yìn ní pàtàkì jùlọ. WHO tún ṣe àrídájú ìbọ̀wọ̀ rẹ̀ fún ìfarajìn, ìfìmọ̀ọ́ṣeṣe, ìfọmọnìyànṣe àti ìgboyà àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí wọ́n túbọ̀ ń ṣe ìtọ́jú fún àwọn aláìsàn lábẹ́ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ búburú àìlérò. WHO ṣe ìtẹnumọ́ ẹ̀bẹ̀ rẹ̀ fún akitiyan lápapọ̀ láti mú òpin bá àwọn ìkọlù àti wàhálà ìfọmọnìyànṣe náà ní Gaza. A pè fún ìdáwọ́-ìkọlùdúró ní kíákíá, ìṣàn ìrànwọ́ ìfọmọnìyànṣe alálòpẹ́ ní yanturu, ìráàyè sí ìfọmọnìyànṣe aláìsí ìdíwọ́ fún gbogbo àwọn tí wọ́n nílò, ìdásílẹ̀ àwọn èèyàn tí wọ́n fi dógò láì sí tàbí-ṣùgbọ́n— tí ọ̀pọ̀ wọ́n nílò ìtọ́jú gidi—àti ìdáwọ́ àwọn ìkọlù lórí ìtọ́jú ìlera àti àwọn àyè amáyédẹrùn pàtàkì mìíràn.

Inhlangano ehlangene eholwa yiWHO ye-UN kanye neRed Crescent ikhiphe izinsana ezingama-31 esibhedlela i-Al-Shifa eGaza Ithimba lesibili le-UN eliholwa yiWHO, elisebenzisana ne-Palestine Red Crescent Society, namuhla likhiphe izingane ezingama-31 esibhedlela i-Al-Shifa enyakatho yeGaza, esibhedlela esiseningizimu yeGaza. Izingane ezigula kakhulu zihanjiswe ngama-ambulensi ayi-6 ahlinzekwe futhi aqashwe yi-Palestine Red Crescent. Amanye amalunga enhlanganiso ye-UN Mine Action, UNICEF kanye le UNRWA. Imishini iphinde yahlolwa njengeyingozi enkulu, ngenxa yempi eqhubekayo eyenzeka eduze nesibhedlela. Lezi zingane ezizalwe ngaphambi kwesikhathi nezinesisindo esiphansi phambilini zazisuswe ophikweni lwezingane ezisanda kuzalwa e-Al-Shifa zayiswa endaweni ephephile esibhedlela, ngenxa yokuntuleka kukagesi wokuqhuba impilo yazo, kanye nobungozi bezokuphepha esibhedlela. Izolo nayizolo ebusuku, kushone izingane ezimbili ngaphambi kokuthi zikhishwe. (Qaphela, bekunezingane ezingama-33 ezinakekelwa izolo, ngokusho kwesibuyekezo soMnyango Wezempilo.) Izingane zithuthwe ngempumelelo zayiswa egunjini labagula kakhulu esibhedlela i-Al-Helal Al-Emarati Maternity Hospital eningizimu yeGaza, lapho ziyohlolwa futhi ziqiniswe khona. Odokotela bakhona bathi zonke izingane zilwa nezifo ezimbi ngenxa yokushoda kwezinsiza zokwelapha kanye nokungakwazi ukuqhubeka nezinyathelo zokulawula ukutheleleka esibhedlela i-Al-Shifa. Abayishumi nanye basesimweni esibucayi. Ngokudabukisayo, azikho izinsana ebeziphelezelwa amalungu omndeni, njengoba uMnyango Wezempilo unolwazi olulinganiselwe, futhi okwamanje awukwazi ukuthola amalungu omndeni aseduze. Abasebenzi bezempilo abayisithupha namalungu omndeni wabo angu-10, abebekhoseliswe esibhedlela, nabo bakhishiwe. Lokhu kukhishwa, okucelwe ngabasebenzi bezempilo kanye neziguli ngesikhathi behlangene izolo, kube yimfuneko njengoba isibhedlela i-Al-Shifa singasakwazi ukusebenza ngenxa yokushoda kwamanzi ahlanzekile, uphethiloli, izinsiza zokwelapha, ukudla, ezinye izinto ezibalulekile kanye nezimo eziphuthumayo. ubutha obukhulu. I-WHO isakhathazeke kakhulu ngezidingo zokuphepha nezempilo zeziguli nabasebenzi bezempilo abasasele esibhedlela i-Al-Shifa, kanye nasezibhedlela ezimbalwa ezisebenza kancane enyakatho ezibhekene nokuvalwa okuseduze. Isibhedlela i-Al-Shifa, phambilini esasiyisibhedlela esikhulu kunazo zonke nesithuthuke kakhulu eGaza, kanye nezinye izibhedlela, kumele sibuyiselwe ngokugcwele ukuze sihlinzeke ngezinsizakalo zezempilo ezidingeka ngokushesha eGaza. Umsebenzi wanamuhla ubuholwa ngabasebenzi abaphezulu beWHO, okuhlanganisa uchwepheshe wezokwelapha kanye nodokotela, nabameleli be-UNICEF, UNMAS kanye ne-UNRWA njengoba kuphawuliwe ngenhla. Bekuhlanganisa abasebenzi bezokwelapha abavela ePalestine Red Crescent Society, kanye nama-ambulensi abo. I-WHO ibonga kakhulu ngokubambisana kwabo, kanye nokwesekwa yi-UN yonke, isebenza ndawonye njenge-UN Eyodwa. Umsebenzi oyinkimbinkimbi futhi onobungozi obukhulu, owenzeka endaweni yezingxabano esebenzayo, ulandela umsebenzi wokuhlola izolo, 18 kuLwezi, owawuhlanganisa ochwepheshe bezempilo yomphakathi, ochwepheshe bezokuthutha, kanye nabasebenzi bezokuphepha abavela ku-OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA kanye neWHO. Umsebenzi wanamuhla omisiwe ne-Israel Defence Forces kanye neziphathimandla ze-defacto. Kusele iziguli ezingaphezu kwama-250 nabasebenzi bezempilo abangama-20 e-Al-Shifa, bonke abacela ukukhishwa ngokushesha. Ukuhlela kuyaqhubeka ukuze kukhishwe iziguli ezisele, imindeni yazo kanye nabasebenzi bezempilo. Uma kubhekwa izingqinamba eziyinkimbinkimbi zokuphepha nezokusebenza, lokhu kukhishwa kuzothatha izinsuku ezimbalwa ukuqeda. Okuza kuqala kuzonikezwa iziguli ze-dialysis ezingama-22 kanye neziguli ezingama-50 ezinokulimala komgogodla. I-WHO iqinisekisa ukuhlonipha ukuzinikela, ubungcweti, ubuntu kanye nesibindi sabasebenzi bezempilo abaqhubekile nokunakekela iziguli zabo ngaphansi kwezimo ezinzima ngendlela engacabangeki. I-WHO iphinda isicelo sayo semizamo ehlangene yokuqeda ubutha kanye nenhlekelele yobuntu eGaza. Sicela ukuthi kumiswe ukudubulana ngokushesha, ukugeleza okuqhubekayo kosizo lwesintu ngezinga elikhulu, ukufinyelela kosizo okungavinjelwa kubo bonke labo abadinga usizo, ukukhululwa okungenamibandela kwabo bonke abathunjwa—abaningi babo abanezidingo zempilo ezibucayi—kanye nokuyekwa kokuhlaselwa kokunakekelwa kwezempilo kanye nokwelashwa. enye ingqalasizinda ebalulekile.

የዓለም ጤና ድርጅት በጋዛ ውስጥ ወደሚገኘው አል-ሺፋ ሆስፒታል በጣም አደገኛ የሆነ የጋራ ሰብአዊ ተልዕኮን ይመራል ዛሬ ቀደም፣ ብሎ በተባበሩት መንግስታት ድርጅት የጋራ የሰብአዊነት ግምገማ ቡድን በሰሜን ጋዛ የሚገኘውን አል-ሺፋ ሆስፒታል በመድረስ በመሬት ላይ ያለውን ሁኔታ ለመገምገም፣ ፈጣን ሁኔታዊ ትንተና ለማካሄድ፣ የህክምና ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጉዳዮች ለመገምገም እና ለቀጣይ ተልእኮዎች የሎጂስቲክስ አማራጮችን በማዘጋጀት ላይ ይገኛል። ቡድኑ የህዝብ ጤና ባለሙያዎችን፣ የሎጂስቲክስ ኦፊሰሮችን እና የደህንነት ሰራተኞችን ከ ኦሲኤችኤ፣ ዩኤንዲኤስኤስ፣ ዩኤንኤምኤኤስ/ዩኤንኦፒኤስ፣ ዩኤንአርደብልዩኤ እና ደብልዩኤችዖ አካትቷል። በተስማማው መስመር ላይ ደህንነቱ የተጠበቀ መንገድ እንዲያልፍ ለማድረግ ተልዕኮው ከእስራኤል መከላከያ ሰራዊት ጋር ግጭት ተፈጠረ። ነገር ግን፣ ይህ የበዛ ግጭት ቀጠና ከፍተኛ ስጋት ያለበት ቀዶ ጥገና ሲሆን ከሆስፒታሉ አቅራቢያ ከፍተኛ ውጊያ እየተካሄደ ነው። ቀደም ብሎ፣ በሆስፒታሉ ቅጥር ግቢ ውስጥ ተጠልለው ለነበሩት 2500 ተፈናቃዮች የመከላከያ ሃይሉ ከመኖሪያ ቀያቸው እንዲወጡ ትዕዛዝ ሰጥቷል። እነሱ፣ ከበርካታ የሞባይል ታካሚዎች እና የሆስፒታል ሰራተኞች ጋር፣ ቡድኑ በመጣበት ጊዜ ተቋሙን ለቀው ወጥተዋል። ከፀጥታ ሁኔታ ጋር በተገናኘ በጊዜ ገደብ ምክንያት ቡድኑ በሆስፒታሉ ውስጥ አንድ ሰአት ብቻ ለማሳለፍ የቻለው “የሞት ቀጠና” እንደሆነ እና ሁኔታው ​​“ተስፋ አስቆራጭ” ነው ሲሉ ገልፀውታል። የድብደባ እና የጠመንጃ ተኩስ ምልክቶች ታይተዋል። ቡድኑ በሆስፒታሉ ደጃፍ ላይ የጅምላ መቃብር አይቶ ከ80 በላይ ሰዎች መቀበራቸው ተነግሯል። ባለፉት 6 ሳምንታት የንፁህ ውሃ፣ የነዳጅ፣ የመድሃኒት፣ የምግብ እና ሌሎች አስፈላጊ ዕርዳታ እጦት አል-ሺፋ ሆስፒታል - በአንድ ወቅት ትልቁ፣ እጅግ የላቀ እና ጥሩ የታጠቀ ሪፈራል ሆስፒታል በጋዛ - እንደ የህክምና ተቋም መስራቱን እንዲያቆም አድርጓል። ቡድኑ በፀጥታ ሁኔታ ምክንያት ሰራተኞቹ በሆስፒታሉ ውስጥ ውጤታማ የቆሻሻ አወጋገድ ስራዎችን ለማከናወን የማይቻል መሆኑን ተመልክቷል። ኮሪደሮች እና የሆስፒታሉ ግቢዎች በህክምና እና በደረቅ ቆሻሻ ተሞልተዋል ይህም የኢንፌክሽን አደጋን ይጨምራል። ያነጋገሩዋቸው ታካሚዎች እና የጤና ሰራተኞች ለደህንነታቸው እና ለጤንነታቸው ፈርተው እንዲወጡ ተማጽነዋል። አል-ሺፋ ሆስፒታል ከዚህ በኋላ ታካሚዎችን ማቀበል አይችልም፣ የተጎዱ እና የታመሙ ሰዎች አሁን በጠና ወደ ተጨናነቀ እና እምብዛም ወደማይሰራው የኢንዶኔዥያ ሆስፒታል እየተመሩ ይገኛሉ። በአልሺፋ 25 የጤና ባለሙያዎች እና 291 ታማሚዎች የቀሩ ሲሆን ባለፉት 2 እና 3 ቀናት የህክምና አገልግሎት በመቋረጡ የበርካታ ታማሚዎች ህይወት አልፏል። ህሙማኑ 32 ህጻናት እጅግ በጣም አሳሳቢ በሆነ ሁኔታ ላይ የሚገኙ፣ 2 ሰዎች ያለ አየር ማናፈሻ በፅኑ ህክምና ላይ የሚገኙ እና 22 የእጥበት እጥበት ህሙማን ህይወት አድን ህክምና የማግኘት እድል ከፍተኛ ችግር ላይ ወድቋል። አብዛኛዎቹ ታካሚዎች የጦርነት ጉዳት ሰለባዎች ሲሆኑ ከእነዚህም ውስጥ ብዙዎቹ ውስብስብ ስብራት እና የተቆረጡ፣ የጭንቅላት ጉዳት፣ የቃጠሎ፣ የደረት እና የሆድ ህመም እና 29 ከባድ የአከርካሪ ጉዳት ያለባቸው ታካሚዎች ያለ ህክምና እርዳታ መንቀሳቀስ የማይችሉ ናቸው። በሆስፒታል ውስጥ የኢንፌክሽን መቆጣጠሪያ እርምጃዎችን ባለማግኘታቸው እና አንቲባዮቲኮች ባለመኖራቸው ምክንያት ብዙ የአሰቃቂ ህመምተኞች ቁስሎችን በከፍተኛ ሁኔታ ያዙ። ሆስፒታሉ አሁን ካለበት ሁኔታ አንፃር አገልግሎት መስጠት ባለመቻሉም ሆነ አዳዲስ ታማሚዎችን መቀበል ባለመቻሉ ቡድኑ የጤና ባለሙያዎችን እና ህሙማንን ወደ ሌሎች ተቋማት እንዲያወጣ ተጠይቋል። የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ በቀሪዎቹ ታካሚዎች፣ ሰራተኞቻቸው እና ቤተሰቦቻቸው ላይ በአፋጣኝ ለመልቀቅ እቅድ በማውጣት ላይ ናቸው። በሚቀጥሉት 24-72 ሰአታት ውስጥ በግጭቱ ውስጥ ያሉ ወገኖች ደህንነቱ የተጠበቀ መተላለፊያ ዋስትናዎች በመጠባበቅ ላይ ተጨማሪ ተልእኮዎች ህሙማንን ከአል-ሺፋ ወደ ናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ እና በጋዛ ደቡብ በሚገኘው የአውሮፓ ጋዛ ሆስፒታል በአስቸኳይ ለማጓጓዝ ተልእኮዎች እየተዘጋጁ ነው። ነገር ግን እነዚህ ሆስፒታሎች ከአቅም በላይ እየሰሩ ሲሆን ከአልሺፋ ሆስፒታል የሚመጡ አዳዲስ ሪፈራሎች ተጨማሪ ሸክም ያለባቸውን የጤና ባለሙያዎችን እና ግብአቶችን ይጎዳሉ። በሰሜን በሚገኙት በነዳጅ፣ በውሃ፣ በመድሃኒት አቅርቦትና በመድሃኒት እጥረት ምክንያት የመዘጋት ስጋት ስላጋጠማቸው በሰሜን በሚገኙ ቀሪ በከፊል አገልግሎት የሚሰጡ ሆስፒታሎች ተጠልለው የሚገኙ ታካሚዎች፣ የጤና ባለሙያዎች እና ተፈናቃዮች ደህንነት እና የጤና ፍላጎት በእጅጉ ያሳስበዋል። በጋዛ አፋጣኝ አስፈላጊ የሆኑ የጤና አገልግሎቶችን ለመስጠት የአል-ሺፋ እና ሌሎች ሆስፒታሎች ሁሉ ተግባራትን ወደ ነበሩበት ለመመለስ አፋጣኝ ጥረት መደረግ አለበት። የዓለም ጤና ድርጅት በጋዛ ያለውን ጦርነት እና ሰብአዊ እልቂት ለማስቆም የጋራ ጥረት እንዲደረግ በድጋሚ ተማጽኗል። አፋጣኝ የተኩስ አቁም፣ የሰብዓዊ ዕርዳታ ቀጣይነት ባለው መጠን እንዲቀጥል፣ ለተቸገሩት ሁሉ ያለ ሰብዓዊ አገልግሎት ተደራሽነት፣ ታጋቾችን በሙሉ ያለምንም ቅድመ ሁኔታ እንዲፈቱ፣ በጤና አጠባበቅና በሌሎች አስፈላጊ መሠረተ ልማቶች ላይ የሚደርሱ ጥቃቶች እንዲቆሙ እንጠይቃለን። በጋዛ ህዝብ ላይ እየደረሰ ያለው ከፍተኛ ስቃይ አፋጣኝ እና ተጨባጭ በሆነ መልኩ በሰብአዊነት እና በርህራሄ እንድንመልስ ይጠይቃል።

WHO leads very high-risk joint humanitarian mission to Al-Shifa Hospital in Gaza Earlier today, a joint UN humanitarian assessment team led by WHO accessed Al-Shifa Hospital in northern Gaza to assess the situation on the ground, conduct a rapid situational analysis, assess medical priorities and establish logistics options for further missions. The team included public health experts, logistics officers and security staff from OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA and WHO. The mission was deconflicted with the Israel Defense Forces (IDF) to ensure safe passage along the agreed route. However, this was a high-risk operation in an active conflict zone, with heavy fighting ongoing in close proximity to the hospital. Earlier in the day, the IDF had issued evacuation orders to the remaining 2500 internally displaced people who had been seeking refuge on the hospital grounds. They, along with a number of mobile patients and hospital staff, had already vacated the facility by the time of the team's arrival. Due to time limits associated with the security situation, the team was able to spend only one hour inside the hospital, which they described as a “death zone,” and the situation as “desperate.” Signs of shelling and gunfire were evident. The team saw a mass grave at the entrance of the hospital and was told more than 80 people were buried there. Lack of clean water, fuel, medicines, food and other essential aid over the last 6 weeks have caused Al-Shifa Hospital – once the largest, most advanced and best equipped referral hospital in Gaza – to essentially stop functioning as a medical facility. The team observed that due to the security situation, it has been impossible for the staff to carry out effective waste management in the hospital. Corridors and the hospital grounds were filled with medical and solid waste, increasing the risk of infection. Patients and health staff with whom they spoke were terrified for their safety and health, and pleaded for evacuation. Al-Shifa Hospital can no longer admit patients, with the injured and sick now being directed to the seriously overwhelmed and barely functioning Indonesian Hospital. There are 25 health workers and 291 patients remaining in Al-Shifa, with several patient deaths having occurred over the previous 2 to 3 days due to the shutting down of medical services. Patients include 32 babies in extremely critical condition, 2 people in intensive care without ventilation, and 22 dialysis patients whose access to life-saving treatment has been severely compromised. The vast majority of patients are victims of war trauma, including many with complex fractures and amputations, head injuries, burns, chest and abdominal trauma, and 29 patients with serious spinal injuries who are unable to move without medical assistance. Many trauma patients have severely infected wounds due to lack of infection control measures in the hospital and unavailability of antibiotics. Given the current state of the hospital, which is no longer operational or admitting new patients, the team was requested to evacuate health workers and patients to other facilities. WHO and partners are urgently developing plans for the immediate evacuation of the remaining patients, staff and their families. Over the next 24–72 hours, pending guarantees of safe passage by parties to the conflict, additional missions are being arranged to urgently transport patients from Al-Shifa to Nasser Medical Complex and European Gaza Hospital in the south of Gaza. However, these hospitals are already working beyond capacity, and new referrals from Al-Shifa Hospital will further strain overburdened health staff and resources. WHO is deeply concerned about the safety and health needs of patients, health workers and internally displaced people sheltering at the few remaining partially functional hospitals in the north, which are facing the risk of closure due to a lack of fuel, water, medical supplies and food, and the intense hostilities. Immediate efforts must be made to restore the functionality of Al-Shifa and all other hospitals to provide urgently needed health services in Gaza. WHO reiterates its plea for collective efforts to bring an end to the hostilities and humanitarian catastrophe in Gaza. We call for an immediate ceasefire, the sustained flow of humanitarian assistance at scale, unhindered humanitarian access to all of those in need, the unconditional release of all hostages, and the cessation of attacks on health care and other vital infrastructure. The extreme suffering of the people of Gaza demands that we respond immediately and concretely with humanity and compassion.

Wanda ya jagoranci aikin jin ƙai zuwa asibitin Al-shifa da ke Gaza Da sanyin safiyar yau, tawagar haɗin guiwa ta tantance ayyukan jin kai daga Majalisar Ɗinkina Duniya da Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya take jagoranta sun isa asibitin Al-shifa domin sun tantance yanayin da ake ciki da kuma gabatar da rahoton halin da ake ciki da gaugawa da duba magungunan da aka fi buƙata cikin sauri da samar da dabarun da za a iya amfani da su don cin nasarar wani aikin da za a yi gaba. Tawagar ta ƙunshi ƙwararrun jami'an kula da lafiyar al'umma da masu samar da dabarun aiki da jami'an tsaro daga waɗannan ƙungiyoyi: OCHA da UNDSS da UNMAS/UNOPS da UNRWA da kuma WHO. Aikin ya ci karo da rashin jituwa daga jami'an tsaron ƙasar Isra'ila ta yadda za a tabbatar da wucewa cikin aminci a bisa hanyar. Duk da haka, wannan ya kasance aiki mafi hatsari a yankin da ke cikin tashin hankali da matsananci faɗace-faɗace da ke faruwa a halin yanzu a wurare da ke kusa da asibiti. Da sanyin safiyar yau, Ƙungiyar tsaron Isra'ila (IDF) ta bada damar tseratar da sauran mutane2500 da suka rasa muhallansu, waɗanda suka daɗe suna gudun hijira a ƙasa cikin harabar asibitin. Su, tare da wani adadi na marasa lafiya da za a iya tafiya da su da kuma ma'aikatan asibitin, sun riga sun bar harabar asibitin a daidai lokacin da tawagar ta iso. Saboda ƙarancin lokaci da ake da alaƙa da yanayin tsaro, tawagar ta samu damar yin awa ɗaya kacal a cikin harabar asibitin, wanda aka siffanta da 'yankin mutuwa' da yanayi na matsananciyar damuwa. Alamun harsasai da harbin bindiga sun zamo hujja. Tawagar ta ga kaburbura da yawa a kofar shiga asibitin kuma an faɗa musu cewa fiye da mutane 80 ne aka binne a wurin. Rashin tsabtataccen ruwan sha da mai da magani da abinci da sauran kayan taimako na tilas fiye da sati 6 da suka wuce sun sa asibitin Al-shifa wanda a da shi ne mafi girma da ɗaukaka kuma ma fi kayan aiki da ake tura mutane zuwa can daga ƙananan asibitocin Gaza, da ya kasance ya daina aiki a matsayin cibiyar kiwon lafiya. Tawagar ta lura da cewa, sakamakon halin rashin tsaro da ake ciki, bai yiyuwa ma'aikatan su iya kawar da sharar da ke cikin asibitin. Bisa hanyoyi da bisa filin ƙasan asibitin cike yake da sharar kayan asibiti da ta daskare, da ke ƙara haɗarin kamuwa da cutuka. Marasa lafiya da ma'aikatan lafiya da aka zanta da su suna cikin firgice a kan yadda za su tsira da kuma lafiyarsu da kuma roƙon a tseratar da su. Asibitin Al-shifa yanzu ba zai iya kwantar da marasa lafiya ba, da masu raunuka da kuma marasa lafiya ba a halin yanzu ana tura su ne zuwa asibiti mai inganci da aka mamaye na ƙasar Indonesiya. Akwai ma'aikatan lafiya 25 da majinyata 291 da suka rage a asibitin Al-shifa, da gawawwakin marasa lafiya da dama da suka rasu kwanaki 2 zuwa 3 da suka wuce sakamakon durƙusar da ayyukan asibitin. Majinyatan sun haɗa da jarirai guda 32 da suke cikin mawuyacin hali, da mutane 2 da ke halin mutu-kwakwai rai-kwakwai da kuma majinyata da ake yi wa gashin hanta waɗanda aka tsaida wa injinan da ke taimaka masu su rayu. Kaso mafi yawa daga cikin majinyatan na daga cikin waɗanda yaƙi ya rutsa da su, a cikinsu akwai waɗanda suka samu mummunar karaya da waɗanda aka yanke wa wasu gaɓɓai na jikinsu don su rayu da masu raunuka a saman kai da masu ƙuna da masu ciwon kirji da ciwon ciki da kuma majinyata 29 masu matsananciyar matsalar lakka da ba su iya ko motsi ba tare da taimakon ma'aikatan lafiya ba. Majinyata masu fama da matsalar damuwa sun samu raunuka a sanadiyar rashin shawo kan cutar a asibitin da rashin magungunan hana wa ƙwayoyin cutar bakteriya tasiri a asibitin. Bayar da bayanin halin da asibitin yake ciki a yanzu, da ya nuna cewa ba ya aiki ko iya kwantar da sabon majinyaci, tawagar ta nemi a kwashe da ma'aikatan lafiya da sauran majinyata zuwa wasu asibitocin. Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya da abokan haɗin guiwarta na shirya tsare-tsaren gaugawa na kwashe sauran majinyata da suka rage da ma'aikatan lafiya da iyalansu. Fiye da sa'ani 24-72 masu zuwa, ana jiran tsammanin tabbacin shirin bada damar wucewa da sauran majinyata daga asibitin Al-shifa zuwa asibitin Nasser da asibitin European Gaza a kudancin Gaza. Duk da haka, waɗannan asibitoci na aiki ƙasa da yadda ya kamata, da kuma majinyatar da aka kawo daga asibitin Al-shifa sun ƙara wa ma'aikatansu yawan aiki da kayan aiki. Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya ta damu matuƙa a kan kulawa da buƙatun majinyata da suka shafi lafiyarsu da na ma'aikatan lafiya da kuma na waɗanda suka rasa matsugunansu da suke rayuwa a wasu 'yan sauran ɓangarorin asibitin da ke aiki a ɓangaren arewa, da ke fuskantar barazanar rufewa saboda rashin mai da ruwa da kayan kula da lafiya da abinci da matsananciyar gaba. Dole ne a yi wata huɓɓasa da gaugawa domin dawo da ayyukan asibitin Al-shifa da sauran asibitoci domin biyan buƙatun marasa lafiya a Gaza. Ƙungiyar Kula da Lafiya ta Duniya ta ƙara jaddada roƙonta na gaugawa a kan aiki a tare domin ganin an kawo ƙarshen tashe-tashen hankali da ayyukan jin ƙai ga waɗanda bala'i ya shafa a Gaza. Mun yi kira da a gaggauta tsagaita wuta, don ci gaba da kwararo ayyukan jin ƙai ga waɗanda abun ya shafa, tsarin ayyukan jin ƙai da babu takura a ciki da sakin waɗanda aka yi garkuwa da su, waɗanda da yawa daga cikinsu suna buƙatar a duba lafiyarsu da gaugawa da kuma dakatar da hare-hare a kan cibiyoyin kiwon lafiya da sauran muhimman wurare. Matsananciyar wahalar da mutanen Gaza ke ciki ta sa muka amsa kira cikin gaugawa kuma da ƙarfi ta hanyar kawo ayyukan agaji da nuna alhininmu da jajantawa.

WHO inaongoza harakati za hatari sana za pamoja za kibinadamu katika hospitali ya Al-Shifa huko Gaza Mapema leo, timu ya pamoja ya Umoja wa Mataifa ya kuthamini misaada ya kibinadamu ikiongozwa na WHO ilifikia Hospitali ya Al-Shifa kaskazini mwa Gaza ili kuthamini hali halisi, kufanya uchambuzi wa haraka wa hali, kutathmini vipaumbele vya matibabu na kuanzisha chaguzi wa vifaa kwa harakati zaidi. Timu hiyo ilijumuisha wataalamu wa afya ya umma, maafisa wa vifaa na wafanyakazi wa usalama kutoka OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA na WHO. Harakati ilisitishwa na jeshi la Israeli (IDF) ili kuhakikisha kupita kwa usalama katika njia iliyokubaliwa. Hata hivyo, hii ilikuwa operesheni hatari katika eneo lenye migogoro, huku mapigano makali yakiendelea karibu na hospitali. Mapema siku hiyo, IDF ilikuwa imetoa maagizo ya kuwahamisha wakimbizi wa ndani 2500 waliyobakia ambao walikuwa wakitafuta hifadhi kwenye uwanja wa hospitali. Wao, pamoja na idadi ya wagonjwa wanaotembea na wafanyakazi wa hospitali, walikuwa tayari wamehama kituo hicho wakati timu hiyo ilipowasili. Kutokana na ukomo wa muda unaohusishwa na hali ya usalama, timu hiyo iliweza kutumia saa moja pekee ndani ya hospitali hiyo, ambayo waliitaja kuwa ni eneo la kifo, na hali hiyo kuwa ya kukata tamaa. Dalili za kurusha makombora na risasi zilionekana. Timu hiyo iliona kaburi la pamoja kwenye lango la hospitali hiyo na ikaambiwa zaidi ya watu 80 walizikwa hapo. Ukosefu wa maji safi, mafuta, dawa, chakula na misaada mingine muhimu kwa muda wa majuma 6 yaliyopita umesababisha hospitali ya Al-Shifa "hospitali kubwa zaidi ya rufaa, ya hali ya juu na yenye vifaa bora zaidi huko Gaza" kuacha kufanya kazi kama hospitali au kituo cha matibabu. Timu hiyo ilibaini kuwa kutokana na hali ya usalama, imeshindikana kwa wafanyakazi hao kufanya usimamizi mzuri wa taka hapo hospitalini. Korido na viwanja vya hospitali vilijaa taka za matibabu na ngumu, na kuongeza hatari ya kuambukizwa. Wagonjwa na wahudumu wa afya ambao walizungumza nao walikuwa na hofu kwa ajili ya usalama na afya zao, na wakaomba kuhamishwa. Hospitali ya Al-Shifa haiwezi tena kulaza wagonjwa, huku majeruhi na wagonjwa sasa wakielezwa katika hospitali ya Indonesia iliyozidiwa na inafanya kazi kwa shida. Kuna wahudumu wa afya 25 na wagonjwa 291 waliyobakia katika Al-Shifa, na vifo vya wagonjwa kadhaa vimetokea kwa siku 2 hadi 3 zilizopita kutoka na kuzimwa kwa huduma za matibabu. Wagonjwa ni pamoja na watoto 32 waliyo katika hali mbaya sana, watu 2 katika uangalizi maalum bila uingizaji wa hewa, na wagonjwa 22 wa dialysis ambao upatikanaji wao wa matibabu ya kuokoa maisha umetatizwa sana. Idadi kubwa ya wagonjwa ni wahasiriwa wa majeraha ya vita, ikiwa ni pamoja na wengi waliyo na fractures tata na kukatwa viungo, majeraha ya kichwa,kuchomwa moto,kifua na majeraha ya tumbo, na wagonjwa 29 wenye majeraha makubwa ya uti wa mgongo ambao hawawezi kusonga bila msaada wa matibabu. Wagonjwa wengi wa majeraha wameambukizwa sana vidonda kwa sababu ya ukosefu wa hatua za kudhibiti maambukizi hospitalini na kutopatikana kwa viuaji vya sumu. Kwa kuzingatia hali ya sasa ya hospitali hiyo ambayo haifanyi kazi tena wala kulaza wagonjwa wapya, timu hiyo iliombwa kuwahamisha wahudumu wa afya na wagonjwa na kuwapeleka katika vituo vingine. WHO na washirika wanaoandaa mipango ya haraka ya kuwahamisha wagonjwa waliyobakia pamoja na wafanyakazi na familia zao. Katika muda wa saa 24 hadi 72 zijazo, zikisubiri hakikisho la kupitishwa kwa usalama kwa wahusika kwenye mzozo, inapangwa kusafirisha wagonjwa kwa haraka kutoka Al-Shifa hadi Nasser Medical Complex na Hospitali ya Gaza ya Ulaya kusini mwa Gaza. Hata hivyo, hospitali hizi tayari zinafanya kazi kupitia uwezo wake, na rufaa mpya kutoka kwenye hospitali ya Al-Shifa zitazidi kuwasumbua wahudumu wa afya waliyoelemewa na rasilimali. WHO ina wasiwasi mkubwa kuhusu mahitaji ya usalama na afya ya wakimbizi wa ndani waliyojihifadhi kwenye hospitali chache zilizobakia ambazo hazifanyi kazi kwa sehemu kasikazini mwa nchi, ambazo zinakabiliwa na hatari ya kufungwa kwa sababu ya ukosefu wa mafuta, maji, vifaa vya matibabu na chakula na uhasama mkali. Juhudi za haraka lazima zifanyike kwa kurejesha utendaji kazi wa Al-Shifa na hospitali nyingine zote ili kutoa huduma za afya zinazohitajika haraka huko Gaza. WHO inasisitiza ombi lake la juhudi za pamoja za kukomesha uhasama na maafa ya kibinadamu huko Gaza. Tunatoa wito wa kusitishwa kwa mapigano mara moja, mtiririko endelevu wa usaidizi wa kibinadamu kwa kiwango kikubwa, mafanikio ya kibinadamu yasiyozuilika kwa wale wote wanaohitaji, kuachiliwa bila masharti kwa mateka wote, na kusitishwa kwa kwa mashambulizi dhidi ya huduma za afya na miundombinu mingine muhimu. Mateso makubwa kwa watu wa Gaza yanadaiwa kuwa na mwitikio wa moja kwa moja na uthabiti wa kibinadamu na huruma.

WHO darí iṣẹ́ àyànṣe ìfọmọnìyànṣe alájọṣe eléwu-ńlá lọ sí ilé-ìwòsàn Al-Shifa ní Gaza Ní kùtùkùtù òní, ìgbìmọ̀ alájọṣe aṣàyẹ̀wò ìfọmọnìyànṣe UN kan tí WHO darí lọ sí ilé-ìwòsàn Al-Shifa ní àríwá Gaza láti ṣe àyẹ̀wò ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ń lọ níbẹ̀, ṣe àtúpalẹ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ oníkíákíá, ṣe àgbéyẹ̀wò àwọn ìnílò ìṣègùn tí wọ́n ṣe pàtàkì àti láti fìdí àwọn àṣàyàn ìgbéká múlẹ̀ fún àwọn iṣẹ́ àyànṣe mìíràn. Àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera gbogboogbò, àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìgbéká àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ààbò láti OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA àti WHO ni wọ́n wà nínú gbìmọ̀ náà. Wọ́n ti yẹ̀nà ìkọlù iṣẹ́ àyànṣe náà pẹ̀lú Ikọ̀ Aṣààbò Isreal (IDF) láti lè ṣe àrídájú ìrìnnà tí ó ní ààbò lójú ọ̀nà tí wọ́n fẹnu kò lé lórí. Ṣùgbọ́n, èyí jẹ́ iṣẹ́ àgbéṣe tí ó léwu ńlá ní agbègbè tí rògbòdìyàn ti ń lọ lọ́wọ́, pẹ̀lú ìjà tí ó ń lọ lọ́wọ́ ní ìtòsí ilé-ìwòsàn náà. Ṣáájú àkókò náà, IDF ti pàṣẹ ìkókúrò fún àwọn èèyàn 2500 tí wọ́n kúrò ní ibùgbé wọn tí wọ́n sì ń wá ìṣọ́ ní àwọn àyè inú ilé-ìwòsàn náà. Àwọn, pẹ̀lú ọ̀pọ̀ àwọn aláìsàn alágbèéká àti àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn, ni wọ́n ti kúrò ní ilé-ìwòsàn náà nígbà tí ìgbìmọ̀ náà yóò fi dé. Látààrí ìwọ̀n àkókò ní ìbámu pẹ̀lú ètò ààbò, ìgbìmọ̀ náà lo wákàtí kan péré nínú ilé-ìwòsàn náà, ti wọ́n sì ṣe àpèjúwe rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí "ojú ikú", tí ìṣẹ̀lẹ̀ ibẹ̀ sí "jẹ́ aláìnírètí". Àwọn àmì àpò ọta ìbọn àti ìbọn yínyìn hàn níbẹ̀. Ìgbìmọ̀ náà rí sàárè ọlọ́pọ̀-èrò ní enu ọ̀nà ilé-ìwòsàn náà tí wọ́n sì sọ fún wọn pé ó lé ní àwọn èèyàn 80 ni wọ́n sin sí ibẹ̀. Àìsí omi mímọ́, epo, àwọn èlò òògùn, oúnjẹ àti àwọn ohun ìṣàmúlò pàtàkì mìíràn láti ọ̀sẹ̀ 6 kọjá ti mú kí Ilé-ìwòsàn Al-Shifa – tí ó ti fi ìgbà kan jẹ́ ilé ìwòsan ìtọ́kasí tí ó ní àwọn ẹ̀rọ ìgbàlódé jùlọ, tí ó sì tóbi jùlọ ní Gaza – láti dáwọ́ iṣẹ́ dúró gẹ́gẹ́ bíi gbọ̀ngán ìtọ́jú-ìlera. Ìgbìmọ̀ náà ṣe àkíyèsí pé látààrí bí ètò àbò ṣe ti rí, ó nira fún àwọn òṣìṣẹ́ láti ṣètò ilẹ̀ dídànù bí ó ti ṣe yẹ ní ilé-ìwòsàn náà. Àwọn ọ̀dẹ̀dẹ̀ àti àyíká ilé-ìwòsàn náà kún fún àwọn pàǹtí odidi àti ti ìṣègùn, èyí tí ó ń ṣe àlékún ewu ìkóràn. Àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí wọ́n bá sọ̀rọ̀ ń bẹ̀rù fún ààbò àti ìlera wọn, tí wọ́n sì bẹ̀bẹ̀ kí wọ́n gbé àwọn kúrò. Ilé-ìwòsàn Al-Shifa kò le gba àwọn aláìsàn mọ́, pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń darí àwọn olùfarapa àti aláìsàn lọ sí ilé-ìwòsàn Indonesia tí ó ti kún fọ́fọ́ tí ó sì ń ṣiṣẹ́ ní ìwọ̀nba. Àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera 25 àti àwọn aláìsàn 291 ni wọ́n ṣẹ́kù ní Ilé-ìwòsàn Al-Shifa, tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aláìsàn sì ti filẹ̀ ṣe aṣọ bora ní ọjọ́ 2 sí 3 ṣáájú látààrí ìdádúró àwọn iṣẹ́ ìṣègùn. Àwọn ìkókó 32 tí wọ́n wà ní ipò ẹlẹgẹ́, àwọn èèyàn 2 ní ẹ̀ka ìtọ́jú aládàńlá tí kò ní ìfẹ́-afẹ́fẹ́, àti àwọn aláìsàn ìṣẹ̀jẹ̀dọ̀tun 22 tí ìráàyè sí ìtọ́jú adóòlà-ẹ̀mí tí jẹ́ gígé kúrú náà wà nínú àwọn aláìsàn náà. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aláìsàn náà jẹ́ afaragbọgbẹ́ nínú ogun, pẹ̀lú bí ọ̀pọ̀ ṣe ní eegun dídá àti ẹ̀yà ara tí ó gé, ìforípa, ẹ̀jó, egbò àyà àti ikùn, àti àwọn aláìsàn 29 tí wọ́n ní ìpalára eegun ẹ̀yìn tí wọn ò lè yíká láì sí ìrànwọ́ ìṣègùn. Ọ̀pọ̀ àwọn aláìsàn tí wọ́n ní egbò ní ojú egbò náà ti ní kòkòrò látààrí àwọn ìgbésẹ̀ ìṣàkóso ìkóràn tí kò sì nínú ilé-ìwòsàn náà àti àìsí òògùn apakòkòrò batéríà. Pẹ̀lú bí nǹkan ṣe rí ní ilé-ìwòsàn náà báyìí, tí kò tilẹ̀ ṣiṣẹ́ mọ́ rárá tàbí gba àwọn aláìsàn tuntun mọ́, wọ́n bẹ ìgbìmọ̀ náà láti gbé àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti àwọn aláìsàn lọ sí àwọn gbọ̀ngán mìíràn. WHO àti àwọn alábàáṣe ti ń ṣètò fún ìgbékúrò àwọn aláìsàn, àwọn òṣìṣẹ́ àti àwọn mọ̀lẹ́bí wọn kúrò ní kíákíá. Fún wákàtí 24–72 tí ó ń bọ̀, títí ìgbà tí àwọn oníjà bá ṣè ẹ̀rí ààbò ìkọjá, wọ́n sì ń ṣètò àwọn iṣẹ́ àyànṣe síi láti sáré gbé àwọn aláìsàn láti Al-Shifa lọ sí Nasser Medical Complex àti European Gaza Hospital ní gúúsù Gaza. Ṣùgbọ́n, àwọn ilé-ìwòsàn wọ̀nyìí ti ń ṣiṣẹ́ kọjá ipa wọn tẹ́lẹ̀, tí àwọn ìgbàwọlé tuntun láti Ilé-ìwòsàn Al-Shifa yóò sì túbọ̀ di ẹrù ru àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti àwọn ohun èlò tí kò tó. Ààbò àti àwọn ìnílò ajẹmọ́lera àwọn aláìsàn, àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti àwọn tí wọ́n kúrò ní ilé wọn tí wọ́n ń forí pamọ́ sí àwọn ilé-ìwòsàn tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní ìwọ̀nba ní àríwá jẹ WHO lógún gidi gan, àwọn ilé-ìwòsàn náà ti wọ́n kojú ewu títìpa látààrí àìsí epo, omi, àwọn èlò ìṣègùn àti oúnjẹ, àti àwọn ìkọlù léraléra náà. Akitiyan ní kíákíá gbọdọ̀ wà láti mú Al-Shifa àti gbogbo àwọn ilé-ìwòsàn yòókù ṣiṣẹ́ padà láti lè pèsè àwọn ètò ìlera tí wọ́n nílò ní kíákíá ní Gaza. WHO ṣe ìtẹnumọ́ ẹ̀bẹ̀ rẹ̀ fún akitiyan lápapọ̀ láti mú òpin bá àwọn ìkọlù àti wàhálà ìfọmọnìyànṣe náà ní Gaza. A pè fún ìdáwọ́-ìkọlùdúró ní kíákíá, ìṣàn ìrànwọ́ ìfọmọnìyànṣe alálòpẹ́ ní yanturu, ìráàyè sí ìfọmọnìyànṣe aláìsí ìdíwọ́ fún gbogbo àwọn tí wọ́n nílò, ìdásílẹ̀ àwọn èèyàn tí wọ́n fi dógò láì sí tàbí-ṣùgbọ́n àti ìdáwọ́ àwọn ìkọlù lórí ìtọ́jú ìlera àti àwọn àyè amáyédẹrùn pàtàkì mìíràn. Ìyà ńlá tí àwọn èèyàn ilẹ̀ Gaza ń jẹ yìí bèèrè fún kí a dáhùn kíákíá pẹ̀lú ohun àrídìmú pẹ̀lú ìfọmọnìyànṣe àti àánú.

I-WHO ihola umkhankaso wokusiza abantu onobungozi obukhulu kakhulu esibhedlela i-Al-Shifa eGaza Phambilini namuhla, ithimba elihlanganyelwe le-UN elihlola usizo lobuntu eliholwa yiWHO lifinyelele esibhedlela i-Al-Shifa enyakatho yeGaza ukuze lihlole isimo phansi, lihlole ngokushesha isimo, lihlole izinto eziza kuqala kwezokwelapha futhi lisungule izinketho zezokuthutha ukuze ziqhubeke nomsebenzi. Ithimba lalihlanganisa ochwepheshe bezempilo yomphakathi, izikhulu zezokuthutha kanye nabasebenzi bezokuphepha abavela e-OCHA, UNDSS, UNMAS/UNOPS, UNRWA kanye neWHO. Lo mkhankaso unqanyulwe ne-Israel Defence Forces (IDF) ukuze kuqinisekiswe ukuthi kudlula ngendlela ephephile ngendlela okuvunyelwene ngayo. Kodwa-ke, lokhu bekuwumsebenzi oyingozi kakhulu endaweni enezingxabano, nezimpi ezinzima eziqhubekayo eduze nesibhedlela. Ngasekuqaleni kosuku, i-IDF yayikhiphe imiyalo yokuphuma kubantu abasele abangama-2500 ababebalekela emagcekeni esibhedlela. Bona, kanye nedlanzana leziguli ezingomahamba nendlwana nezisebenzi zasesibhedlela, base bephumile kulesi sikhungo ngesikhathi leli thimba lifika. Ngenxa yemikhawulo yesikhathi ehambisana nesimo sezokuphepha, ithimba likwazile ukuchitha ihora elilodwa kuphela esibhedlela, elisichaze “njengendawo yokufa,” nesimo “njengesinzima kakhulu.” Izimpawu zokuqhunyiswa kwezibhamu nokudubula bezibonakala. Ithimba libone ithuna elikhulu emnyango wesibhedlela latshelwa ukuthi bangaphezu kwama-80 abantu abangcwatshwe khona. Ukuntuleka kwamanzi ahlanzekile, uphethiloli, imithi, ukudla kanye nolunye usizo olubalulekile emasontweni ayi-6 edlule kubangele isibhedlela i-Al-Shifa - esake saba yisibhedlela esikhulu kunazo zonke, esithuthuke kakhulu futhi esihlomele kahle kakhulu eGaza - ukuthi siyeke ukusebenza njengesikhungo sezokwelapha. Ithimba libone ukuthi ngenxa yesimo sezokuphepha, akwenzeki ukuthi abasebenzi bakwazi ukuphatha kahle imfucuza esibhedlela. Amaphasishi kanye negceke lesibhedlela kwakugcwele imfucuza yezokwelapha neqinile, okwandisa ingozi yokutheleleka. Iziguli nabasebenzi bezempilo abebekhuluma nabo bebethukile ngenxa yokuphepha nokusabela impilo yabo, base becela ukukhishwa. Isibhedlela i-Al-Shifa asisakwazi ukwamukela iziguli, njengoba abalimele nabagulayo manje sebehanjiswe eSibhedlela sase-Indonesia esikhungatheke kakhulu futhi esingasebenzi kahle. Kunabasebenzi bezempilo abangama-25 kanye neziguli ezingama-291 ezisele e-Al-Shifa, kanti iziguli eziningi zishonile ezinsukwini ezimbili kuya kwezingu-3 ezedlule ngenxa yokuvalwa kwezinsiza zezempilo. Iziguli zihlanganisa izingane ezingu-32 ezisesimweni esibucayi kakhulu, abantu abangu-2 abasesimweni esibucayi ngaphandle kokushaywa umoya, kanye neziguli ezingama-22 ze-dialysis ezifinyeleleke kakhulu ekutholeni ukwelashwa okusindisa ukuphila. Iningi leziguli liyizisulu zokuhlukumezeka kwempi, okuhlanganisa abaningi abanezinkinga eziyinkimbinkimbi zokuphuka nokunqunywa, ukulimala kwekhanda, ukushiswa, isifuba kanye nokulimala kwesisu, kanye neziguli ze-29 ezinokulimala okunzima komgogodla ezingakwazi ukuhamba ngaphandle kosizo lwezokwelapha. Iziguli eziningi ezihlukumezekile zinezilonda ezimbi kakhulu ngenxa yokuntuleka kwezinyathelo zokulawula ukutheleleka esibhedlela nokungatholakali kwemithi elwa namagciwane. Ngenxa yesimo esikhona kulesi sibhedlela, esingasasebenzi noma singasamukeli iziguli ezintsha, kucelwe ithimba ukuthi likhiphe abasebenzi bezempilo neziguli liyiswe kwezinye izikhungo. I-WHO kanye nozakwethu benza izinhlelo eziphuthumayo zokukhishwa ngokushesha kweziguli ezisele, abasebenzi kanye nemindeni yabo. Emahoreni alandelayo angama-24-72, kusalindelwe iziqinisekiso zokuthi amaqembu abambene adlule ngendlela ephephile, kuhlelwa izinhlelo ezengeziwe zokuthutha iziguli ngokushesha zisuka e-Al-Shifa ziye e-Nasser Medical Complex naseSibhedlela i-European Gaza eningizimu yeGaza. Kodwa-ke, lezi zibhedlela sezivele zisebenza ngaphezu kwamandla, futhi ukudluliselwa okusha okuvela esibhedlela i-Al-Shifa kuzophinde kucindezele abasebenzi bezempilo abasindwayo kanye nezinsiza. I-WHO ikhathazeke kakhulu ngezidingo zokuphepha kanye nempilo yeziguli, abasebenzi bezempilo kanye nabantu abafudukisiwe ngaphakathi abahlala ezibhedlela ezimbalwa ezisasebenza kancane enyakatho, ezibhekene nengozi yokuvalwa ngenxa yokuntuleka kukaphethiloli, amanzi, izinsiza zokwelapha nokudla, kanye nobutha obukhulu. Kumele kwenziwe imizamo esheshayo yokubuyisela ukusebenza kwe-Al-Shifa kanye nazo zonke ezinye izibhedlela ukuze kuhlinzekwe ngezinsizakalo zezempilo ezidingeka ngokushesha eGaza. I-WHO iphinda isicelo sayo semizamo ehlangene yokuqeda ubutha kanye nenhlekelele yobuntu eGaza. Sicela ukuthi kumiswe ukudubulana ngokushesha, ukugeleza okuqhubekayo kosizo lobuntu ngezinga eliphansi, ukufinyelela kosizo okungavinjelwa kubo bonke abadinga usizo, ukukhululwa okungenamibandela kwabo bonke abathunjwa, kanye nokuyekwa kokuhlaselwa kokunakekelwa kwezempilo nezinye izingqalasizinda ezibalulekile. Ukuhlupheka okukhulu kwabantu baseGaza kudinga ukuthi siphendule ngokushesha nangokuqondile ngobuntu nozwelo.

የሳንባ ነቀርሳ ምላሽ ከወረርሽኙ እያገገመ ነገር ግን አዳዲስ ኢላማዎችን ለማሳካት የተፋጠነ ጥረቶች ያስፈልጉ ነበር የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) 2023 ዓለም አቀፍ የሳንባ ነቀርሳ (ቲቢ) ሪፖርት በ 2022 የቲቢ ምርመራ እና የሕክምና አገልግሎቶችን ለማሳደግ ትልቅ ዓለም አቀፍ ማገገሙን አጽንኦት ሰጥቷል። የኮቪድ-19 መስተጓጎል በቲቢ አገልግሎቶች ላይ የሚያስከትለውን ጎጂ ውጤት ለመቀልበስ መጀመሩን የሚያበረታታ አዝማሚያ ያሳያል። ከ192 ሀገራት እና አከባቢዎች የተውጣጡ መረጃዎችን ያቀረበው ዘገባው እ.ኤ.አ. በ2022 7.5 ሚሊዮን ሰዎች በቲቢ በሽታ መያዛቸውን ያመላከተ ሲሆን ይህም ደብሊውኤችኦ:: ጭማሪው በብዙ አገሮች የጤና አገልግሎት ተደራሽነት እና አቅርቦት ጥሩ ማገገሚያ በመኖሩ ነው ተብሏል። በ 2020 እና 2021 በቲቢ የተያዙ ሰዎችን ቁጥር ከ60% በላይ የያዙት ህንድ ፣ ኢንዶኔዥያ እና ፊሊፒንስ ፣ ሁሉም በ 2022 ከ 2019 ደረጃዎች በላይ አገግመዋል ። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ “ለሺህ ዓመታት ያህል አባቶቻችን ምን እንደሆነ፣ መንስኤው ምን እንደሆነ እና እንዴት ማስቆም እንዳለባቸው ሳያውቁ በሳንባ ነቀርሳ ሲሰቃዩ እና ሲማቅቁቁ ሞቱ። “ዛሬ፣ እነሱ ሊያልሙት የሚችሉት እውቀት እና መሳሪያዎች አሉን። የፖለቲካ ቁርጠኝነት አለን እናም በሰው ልጅ ታሪክ ውስጥ የትኛውም ትውልድ ያላገኘው እድል አለን - የቲቢ ታሪክን የመጨረሻውን ምዕራፍ የመፃፍ እድል አለን። በአለም አቀፍ ደረጃ በ2022 ወደ 10.6 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች በቲቢ ታመዋል፣ ይህም በ2021 ከነበረው 10.3 ሚሊዮን ነበር። በጂኦግራፊያዊ ሁኔታ፣ በ2022፣ በቲቢ የተያዙት አብዛኛዎቹ ሰዎች የዓለም ጤና ድርጅት ደቡብ-ምስራቅ እስያ (46%)፣ አፍሪካ (23%) እና ምዕራባዊ ፓስፊክ (18%)፣ በምስራቅ ሜዲትራኒያን (8.1%) አነስተኛ መጠን ያላቸው ናቸው። ፣ አሜሪካ (3.1%) እና አውሮፓ (2.2%)። በ2022 አጠቃላይ ከቲቢ ጋር የተዛመዱ የሟቾች ቁጥር 1.3 ሚሊዮን ነበር ፣ በ2021 ከነበረው 1.4 ሚሊዮን። ነገር ግን፣ በ2020-2022 ጊዜ፣ የኮቪድ-19 መስተጓጎል በቲቢ ወደ ግማሽ ሚሊዮን የሚጠጋ ተጨማሪ ሞት አስከትሏል። ቲቢ በኤች አይ ቪ ከተያዙ ሰዎች ግንባር ቀደም ገዳይ ሆኖ ቀጥሏል። ብዙ መድሃኒት የሚቋቋም ቲቢ (ኤምዲአር-ቲቢ) የህዝብ ጤና ቀውስ ሆኖ ቆይቷል። በ2022 ወደ 410 000 የሚገመቱ ሰዎች መልቲ መድሃኒትን የሚቋቋም ወይም ሪፋምፒሲንን የሚቋቋም ቲቢ (ኤምዲአር/አርአር-ቲቢ) ያጋጠማቸው ቢሆንም፣ ከአምስት ሰዎች ውስጥ ሁለቱ ብቻ ሕክምና አግኝተዋል። አዲስ የቲቢ ምርመራ፣ መድሐኒት እና ክትባቶች በማደግ ላይ የተወሰነ መሻሻል አለ። ይሁን እንጂ ፣ ይህ በነዚህ አካባቢዎች ባለው አጠቃላይ የኢንቨስትመንት ደረጃ የተገደበ ነው። አዳዲስ ግቦች ላይ ለመድረስ እርምጃ እና ኢንቨስትመንትን ማፋጠን ደብሊውኤችኦ ቲቢን ለመከላከል በተደረገው ጥረት ከ2000 ጀምሮ ከ75 ሚሊዮን በላይ ሰዎችን መታደግ መቻሉን ዘግቧል። ነገር ግን፣ ቲቢ በ2022 በዓለም ሁለተኛው ግንባር ቀደም ተላላፊ ገዳይ ሆኖ በመቆየቱ ተጨማሪ ጥረቶች ያስፈልጋሉ። በ 2022 ጉልህ የሆነ ማገገም ቢኖርም ፣ በ 2018 የተቀመጡትን ዓለም አቀፍ የቲቢ ግቦችን ለማሳካት መሻሻል በቂ አልነበረም ፣ እና ወረርሽኙ በተከሰቱት ችግሮች እና በመካሄድ ላይ ያሉ ግጭቶች ዋና ዋና አስተዋፅዖዎች ናቸው። ከ2015 እስከ 2022 በቲቢ ጋር በተያያዙ የሞት ቅነሳዎች 19 በመቶ ነበር ፣ ይህም በ 2025 በ 75% ቅናሽ የዓለም ጤና ድርጅት የቲቢ ስትራቴጂ የመጨረሻ ምዕራፍ በጣም ያነሰ ነው ። ከ 2015 እስከ 2022 የቲቢ ክስተት አጠቃላይ ቅነሳ 8.7% ነበር ፣ ይህም ከ ደብሊውኤች የመጨረሻ የቲቢ ስትራቴጂ በ 2025 50% ቅናሽ ። 50% ያህሉ የቲቢ ሕሙማን እና ቤተሰባቸው አጠቃላይ ወጭዎች ያጋጥማቸዋል (ቀጥታ የህክምና ወጪዎች፣ የህክምና ወጪዎች እና ቀጥተኛ ያልሆኑ ወጪዎች ለምሳሌ የገቢ ኪሳራ ከጠቅላላ የቤተሰብ ገቢ ከ20% በላይ)። ከ ደብሊውኤችኦ የዜሮ ቲቢ ስትራቴጂ ዒላማ የራቀ; በ2018-2022 የተቀመጡት ኢላማዎች በቲቢ ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ በተካሄደው የተባበሩት መንግስታት ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ላይ በተደረገው የፖለቲካ መግለጫ ውስጥ አልተሟሉም ፣ ለቲቢ ሕክምና ከታቀዱት 40 ሚሊዮን ሰዎች ውስጥ 84% ብቻ ተደርሰዋል ። እና ለቲቢ መከላከያ ሕክምና ከታቀዱት 30 ሚሊዮን ሰዎች ውስጥ 52% ብቻ ያገኙታል። እና ለቲቢ አገልግሎት አሰጣጥና ምርምር ከታቀደው የገንዘብ ድጋፍ ከግማሽ በታች የተሰበሰበ ነው። የ2023 የተባበሩት መንግስታት ጠቅላላ ጉባኤ ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ በቲቢ ላይ የ2018 ቃል ኪዳኖችን እና ግቦችን በማጠናከር ለ2023-2027 አዳዲስ ኢላማዎችን አስቀምጧል። አዲሶቹ ኢላማዎች 90% የሚሆኑት የቲቢ መከላከያ እና እንክብካቤ አገልግሎት እርዳታ ያስፈልጋቸዋል፣ በ ደብሊውኤችኦ የሚመከር ፈጣን ምርመራ እንደ የመጀመሪያው የቲቢ ምርመራ ዘዴ በመጠቀም፣ የቲቢ በሽታ ላለባቸው ሰዎች ሁሉ የጤና እና የማህበራዊ ጥቅም ፓኬጅ መስጠት፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ የሆነ ቢያንስ አንድ አዲስ የቲቢ ክትባት መገኘቱን ማረጋገጥ፣ እና በ2027 ለቲቢ ትግበራ እና ምርምር የገንዘብ ድጋፍ ክፍተቶችን መዝጋት። የዓለም ጤና ድርጅት የአለም አቀፍ የቲቢ ፕሮግራም ዳይሬክተር የሆኑት ዶ/ር ቴሬዛ ካሳቫ “ሁለተኛው የተባበሩት መንግስታት የከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ በቲቢ ላይ በተደረገው የፖለቲካ መግለጫ ላይ ጠንካራ ቁርጠኝነት አለን። . "ይህ ሪፖርት በቲቢ ወረርሽኝ ሁኔታ ላይ ቁልፍ መረጃዎችን እና ማስረጃዎችን እና የሂደቶችን ግምገማ ያቀርባል፣ ይህም በአገሮች ውስጥ እነዚህን ዒላማዎች እና ቁርጠኝነት መተርጎምን ለማሳወቅ ያገለግላል:: ቲቢን የማስቆም ራዕዩን እውን ለማድረግ የሁሉንም ክንዶች እንፈልጋለን። ሪፖርቱ በተጨማሪም በጤና እና በሌሎች ዘርፎች የቲቢን ማህበራዊ፣አካባቢያዊ እና ኢኮኖሚያዊ መመዘኛዎች እና ያለመተግበር መዘዞችን ለመፍታት የተቀናጀ ተግባር አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥቷል። ደብሊውኤችኦ በባለብዙ ዘርፍ ተጠያቂነት ማዕቀፍ በቲቢ ምላሽ ላይ የሌሎችን ዘርፎች ተሳትፎ መደገፉን ቀጥሏል። በ 2022 ፣ከጤና ሴክተር ውጭ ትምህርት በቲቢ ጥብቅና እና መረጃን በማካፈል ላይ የተሰማራው ዘርፍ ሲሆን በመቀጠል የመከላከያ ሴክተር እና ፍትህ ሴክተር ለቲቢ መከላከል እና እንክብካቤ አገልግሎት እና የማህበራዊ ልማት ዘርፍ ለታካሚ ድጋፍ አቅርቦትን ጨምሮ ። ኢኮኖሚያዊ, ማህበራዊ እና የአመጋገብ ጥቅሞች። ሪፖርቱ ዓለም አቀፉን የቲቢ ወረርሽኝ ለማስቆም በ2023 በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ከፍተኛ ደረጃ በቲቢ ላይ የገቡትን ቃል ወደ ተግባር መተርጎም፣ በማህበረሰቦች ውስጥ ያለውን ህይወት እና መተዳደሪያ መቀየር እንደሚያስፈልግ አፅንዖት ሰጥቷል። ለአርታዒው፡ የ2023 እትም የአለም ጤና ድርጅት የቲቢ ሪፖርት በዋናነት የአለም ጤና ጥበቃ ሚኒስቴር በየአመቱ በሚደረገው የመረጃ አሰባሰብ መረጃ ላይ የተመሰረተ ነው። በ 2023 ፣ 192 አገሮች እና አካባቢዎች (ከ 215) ከ99% በላይ የዓለም ህዝብ እና የቲቢ ሸክም ያሉባቸው ፣ መረጃዎችን ሪፖርት አድርገዋል። ሪፖርቱ የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወረርሽኝ ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ የተሰበሰቡትን ወርሃዊ ወይም ሩብ ወሩ ሀገር አቀፍ የቲቢ ጉዳይ ማሳወቂያ መረጃ እና በሌሎች የተባበሩት መንግስታት ኤጀንሲዎች እና በአለም ባንክ የተያዙ የመረጃ ቋቶችን ይስባል። ሪፖርቱ ሦስት ዋና ዋና ክፍሎች አሉት:: በቁልፍ ግኝቶች እና መልዕክቶች ላይ የሚያተኩር አጭር ዋና ዘገባ አለ; ብዙ በይነተገናኝ ግራፊክስን ጨምሮ የበለጠ ዝርዝር እና ዲጂታል መረጃን የሚያቀርቡ ድረ-ገጾች; እና አገር፣ ክልላዊ እና ዓለም አቀፋዊ መገለጫዎችን እንዲሁም ሁለት ስላይድ ስብስቦችን የያዘ መተግበሪያ። ሁሉም ክፍሎች ከ ደብሊውኤችኦ ድር ጣቢያ ሊገኙ ይችላሉ, እና ሁሉም መረጃዎች ከ ደብሊውኤችኦ የመስመር ላይ ዓለም አቀፍ የቲቢ ዳታቤዝ ሊወርዱ ይችላሉ::

Tuberculosis response recovering from pandemic but accelerated efforts needed to meet new targets The World Health Organization (WHO) 2023 Global tuberculosis (TB) report underscores a significant worldwide recovery in the scale-up of TB diagnosis and treatment services in 2022. It shows an encouraging trend starting to reverse the detrimental effects of COVID- 19 disruptions on TB services. Featuring data from 192 countries and areas, the report shows that 7.5 million people were diagnosed with TB in 2022, making it the highest figure recorded since WHO began global TB monitoring in 1995. The increase is attributed to good recovery in access to and provision of health services in many countries. India, Indonesia and the Philippines, which together accounted for over 60% of the global reductions in the number of people newly diagnosed with TB in 2020 and 2021, all recovered to beyond 2019 levels in 2022. “For millennia, our ancestors suffered and died with tuberculosis, without knowing what it was, what caused it, or how to stop it,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “Today, we have knowledge and tools they could only have dreamed of. We have political commitment, and we have an opportunity that no generation in the history of humanity has had: the opportunity to write the final chapter in the story of TB.” Globally, an estimated 10.6 million people fell ill with TB in 2022, up from 10.3 million in 2021. Geographically, in 2022, most people who developed TB were in the WHO Regions of South-East Asia (46%), Africa (23%) and the Western Pacific (18%), with smaller proportions in the Eastern Mediterranean (8.1%), the Americas (3.1%) and Europe (2.2%). The total number of TB-related deaths (including those among people with HIV) was 1.3 million in 2022, down from 1.4 million in 2021. However, during the 2020-2022 period, COVID-19 disruptions resulted in nearly half a million more deaths from TB. TB continues to be the leading killer among people with HIV. Multidrug-resistant TB (MDR-TB) remains a public health crisis. While an estimated 410 000 people developed multidrug-resistant or rifampicin-resistant TB (MDR/RR-TB) in 2022, only about two in five people accessed treatment. There is some progress in the development of new TB diagnostics, drugs and vaccines. However, this is constrained by the overall level of investment in these areas. Accelerating action and investment to reach new targets WHO reports that global efforts to combat TB have saved over 75 million lives since the year 2000. However, even more efforts are needed as TB remained the world’s second leading infectious killer in 2022. Despite significant recovery in 2022, progress was insufficient to meet global TB targets set in 2018 with disruptions caused by the pandemic and ongoing conflicts being major contributing factors: the net decrease in TB-related deaths from 2015 to 2022 was 19%, falling far short of the WHO End TB Strategy milestone of a 75% reduction by 2025; the cumulative reduction in the TB incidence rate from 2015 to 2022 was 8.7%, far from the WHO End TB Strategy milestone of a 50% reduction by 2025; about 50% of TB patients and their households face total costs that are catastrophic (direct medical expenditures, non-medical expenditures and indirect costs such as income losses that amount to more than 20% of total household income), far from the WHO End TB Strategy target of zero; the targets set for 2018-2022 in the political declaration of the first UN High-Level Meeting on TB were not met, with only 84% of the 40 million people targeted for TB treatment reached; and only 52% of the 30 million people targeted for TB preventive treatment accessing it; and less than half of the funding targeted for TB service delivery and research was mobilized. The 2023 UN General Assembly High-Level Meeting on TB reinforced the 2018 commitments and targets, setting out new targets for the period of 2023-2027. The new targets include reaching 90% of people in need with TB prevention and care services; using a WHO-recommended rapid test as the first method of diagnosing TB; providing a health and social benefit package to all people with TB; ensuring the availability of at least one new TB vaccine that is safe and effective; and closing funding gaps for TB implementation and research by 2027. “We have strong commitments with concrete targets made by world leaders in the political declaration of the second UN High-Level Meeting on TB, that provides a strong impetus to accelerate the TB response,” said Dr Tereza Kasaeva, Director of WHO’s Global TB Programme. “This report provides key data and evidence on the status of the TB epidemic and a review of progress, that serves to inform the translation of these targets and commitments into action in countries. We need all hands on deck to make the vision of ending TB a reality.” The report additionally stresses the importance of concerted action across the health and other sectors to address the social, environmental and economic determinants of TB and consequences of inaction. WHO continues to support the engagement of other sectors in the TB response, through its Multisectoral Accountability Framework. In 2022, outside of the health sector, education was the most engaged sector in TB advocacy and information-sharing, followed by the defence sector and justice sector, for TB prevention and care services, and the social development sector for patient support, including provision of economic, social and nutritional benefits. The report emphasizes that ending the global TB epidemic requires translating the commitments made at the 2023 UN High-Level meeting on TB into real action, changing the lives and livelihoods in communities. Note to the editor: The 2023 edition of WHO's Global TB Report is based primarily on data gathered by WHO from national Ministries of Health in annual rounds of data collection. In 2023, 192 countries and areas (out of 215) with more than 99% of the world’s population and TB burden, reported data. The report also draws on monthly or quarterly national TB case notification data, which have been collected since the start of the COVID-19 pandemic, and databases maintained by other UN agencies and the World Bank. The report has three main components. There is a short main report that focuses on key findings and messages; webpages that provide more detailed and digitized information, including many interactive graphics; and an app that contains country, regional and global profiles as well as two slidesets. All components can be accessed from the WHO website, and all data can be downloaded from WHO’s online global TB database.

Mataki kan cutar tarin fuka bayan na farfaɗowa bayan annoba, amma akwai buƙatar ƙara ƙoƙari don cimma sabin manufofi. Rahoton Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) na shekarar 2023 na cutar tarin fuka (TB) ya jaddada gagarumar farfaɗowar da aka samu a duk duniya wajen haɓaka aikin gano cutar tarin fuka da kuma ayyukan jinya a shekarar 2022. Yana nuna wani yanayi mai ƙarfafawa wanda ya fara juyar da illar ɓarnar cutar COVID-19 akan ayyukan tarin fuka. Rahoton da aka fitar daga kasashe da yankuna 192, ya nuna cewa mutane miliyan 7.5 ne aka tabbatar da kamuwa da cutar tarin fuka a shekarar 2022, wanda ya sa ya zama adadi mafi girma da aka samu tun bayan da Hukumar Lafiya ta Duniya ta fara sa ido kan tarin fuka a duniya a shekarar 1995. Ana danganta karuwar da samun murmurewa mai kyau wajen samun dama da kuma samar da ayyukan kiwon lafiya a kasashe da dama. A kasashen Indiya, Indonesiya da Philippines, waɗanda tare suka kai sama da kashi 60% na raguwar adadin mutanen da aka tabbatar da cutar ta tarin fuka a cikin shekarun 2020 da 2021, duk sun murmure sama da matakan shekarun 2019 a 2022. Tsawon shekaru dubunnai, kakanninmu sun sha wahala kuma sun mutu da tarin fuka, ba tare da sanin mece ce ita ba, ko me ya jawo ta, ko yadda za a dakatar da ita, in ji Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na Hukumar Lafiya ta Duniya. “A yau, muna da ilimi da kayan aikin da kawai za su yi mafarkin su. Muna da sadaukarwar siyasa, kuma muna da damar da babu wani tsararraki a tarihin ɗan adam da ya samu: damar rubuta babi na ƙarshe a cikin labarin tarin fuka. A duk duniya, kimanin mutane miliyan 10.6 ne suka kamu da cutar tarin fuka a shekarar 2022, sama da miliyan 10.3 a shekarar 2021. A bisa ilimin sanin yanayin kasa, a cikin shekakar 2022, yawancin mutanen da suka kamu da tarin fuka sun kasance a cikin Yankunan Hukumar Lafiya ta Duniya na Kudu maso Gabashin Asiya (46%), Afirka (23%) da Yammacin Pacific (18%), tare da ƙananan kaso a Gabashin Bahar Rum (8.1%). , Amurka (3.1%) da Turai (2.2%). Adadin wadanda suka mutu da suka shafi tarin fuka (ciki har da wadanda ke dauke da kwayar cuta me karya garkuwar jiki) ya kai miliyan 1.3 a shekarar 2022, kasa daga miliyan 1.4 a shekarar 2021. Duk da haka, a cikin lokacin a shekarar 2020-2022, rushewar lissafin sakamakon cutar COVID-19 ya haifar da ƙarin mutuwar kusan rabin miliyan daga tarin fuka. TB na ci gaba da zama kan gaba wajen kashe mutane da ke dauke da kwayar cuta me karya garkuwar jiki. TB mai jure wa magunguna da yawa (MDR-TB) ta kasance rikicin lafiyar jama'a. Yayin da aka kiyasta mutane 410 000 sun sami TB mai jurewa magunguna ko rifampicin (MDR/RR-TB) a cikin shekarar 2022, kusan biyu cikin mutane biyar ne kawai ke samun magani. Akwai ɗan ci gaba a cikin haɓaka sabbin hanyoyin gano tarin fuka, magunguna da alluran rigakafi. Duk da haka, wannan yana da nasaba da yawan saka hannun jari a waɗannan fannoni. Haɓaka ayyuka da saka hannun jari don cimma sabbin manufofi. Hukumar lafiya ta duniya WHO ta ce kokarin da ake yi na yaki da cutar tarin fuka ya ceci rayuka sama da miliyan 75 tun daga shekara ta 2000. Duk da haka, ana buƙatar ƙarin ƙoƙari sosai yayin da cutar tarin fuka ta kasance ta biyu a duniya kan gaba a cututtuka masu kisa da saurin kamuwa da a cikin shekakar 2022. Duk da gagarumin murmurewa a cikin shekarar 2022, ci gaban bai isa ba don cimma burin duniya na yaki da tarin fuka da aka tsara a cikin 2018 tare da rushewar tsarin da faruwar annoba ta haifar da rikice-rikicen da ke gudana sune manyan abubuwan da ke ba da gudummawa: raguwar adadin mace-macen da ke da nasaba da cutar tarin fuka daga shekarar 2015 zuwa 2022 ya kai kashi 19%, wanda ya yi kasa da matakin da Hukumar Lafiya ta Duniya ta dauka na kawar da tarin fuka da raguwar kashi 75% nan da shekarar 2025; raguwar adadin masu kamuwa da cutar tarin fuka daga shekarar 2015 zuwa 2022 ya kai kashi 8.7%, nesa ba kusa ba daga matakin da Hukumar Lafiya ta Duniya ta kawo na karshen cutar tarin fuka na raguwar kashi 50% nan da 2025; kusan kashi 50% na masu fama da tarin fuka da gidajensu suna fuskantar jimillar tsadar abubuwa masu bala'i (kashe kuɗaɗen magani kai tsaye, kashe kuɗin da ba na magani ba da kuma tsadar kai tsaye kamar asarar kuɗin shiga wanda ya kai sama da kashi 20% na jimlar kuɗin shiga na gidan baki daya), nesa ba kusa da Dabarun manufa na kurewar karshe da Hukumar Lafiya ta Duniya na kawo na karshen cutar tarin fuka gaba daya.; Makasudin da aka sanya a cikin shekarar 2018-2022 a cikin sanarwar siyasa na taron farko na Majalisar Dinkin Duniya kan tarin fuka da ba a cimma ba, inda kashi 84% na mutane miliyan 40 da aka yi niyya don maganin tarin fuka ya kai; kashi 52 cikin 100 na mutane miliyan 30 da aka yi niyya don rigakafin cutar tarin fuka ne kawai ke samun sa; kuma kasa da rabin kudaden da aka yi niyya don isar da aikace-aikacen na yaki da tarin fuka da bincike aka tattara. Babban taron Majalisar Dinkin Duniya na shekarar 2023 kan tarin fuka ya karfafa alkawurran shekarar 2018 da maƙasudi, tare da fitar da sabbin manufofi na tsawon lokacin shekarun 2023 zuwa 2027. Sabbin makasudin sun hada da kai kashi 90% na mutanen da ke bukata tare da ayyukan rigakafi da kulawa da tarin fuka; yin amfani da gwajin gaggawar da Hukumar Lafiya ta Duniya ta ba da shawarar a matsayin hanyar farko ta gano tarin fuka; samar da kunshin kiwon lafiya da zamantakewa ga duk masu fama da tarin fuka; tabbatar da samun aƙalla sabon maganin tarin fuka guda ɗaya wanda ke da aminci da inganci; da kuma rufe gibin kudade don aiwatar da aikace-aikacen yaki da tarin fuka da bincike nan da shekarar 2027. Dr Tereza Kasaeva, Darektan shirin yaki da cutar tarin fuka na Duniya na Hukumar Lafiya ta Duniya ya ce "Muna da kwakkwaran alkawura tare da takamaimai manufa da shugabannin duniya suka yi a cikin sanarwar siyasa na taron koli na Majalisar Dinkin Duniya kan tarin fuka karo na biyu, wanda ke ba da kwarin gwiwa don hanzarta magance tarin fuka". Wannan rahoton ya ba da mahimman bayanai da shaida kan matsayin annobar cutar tarin fuka da kuma nazarin ci gaba, wanda ke ba da sanarwar fassarar waɗannan maƙasudi da alkawuran zuwa aiki a cikin ƙasashe. Muna bukatar hada hannaye don tabbatar da ganin an kawo karshen cutar tarin fuka a duniya baki daya. Rahoton ya kuma jaddada mahimmancin aiki tare a duk faɗin bangarorin kiwon lafiya da sauran sassa don magance matsalolin zamantakewa, muhalli da tattalin arziki na tarin fuka da sakamakon rashin aikata hakan. WHO ta ci gaba da tallafa wa ayyukan wasu sassa a cikin martanin tarin fuka, ta hanyar tsarin fayyace komai a sassa daban-daban. A cikin shekarar 2022, a waje da fannin kiwon lafiya, ilimi shine bangaren da ya fi tsunduma cikin bayar da shawarwari da raba bayanai game da cutar tarin fuka, sannan bangaren tsaro da kuma bangaren shari'a, don ayyukan rigakafin cutar tarin fuka da kula da cutar, da kuma bangaren ci gaban zamantakewa don tallafawa marasa lafiya, gami da samarwa. na fa'idodin tattalin arziki, zamantakewa da abinci mai gina jiki. Rahoton ya jaddada cewa kawo karshen cutar tarin fuka a duniya na bukatar fassara alkawuran da aka yi a taron koli na Majalisar Dinkin Duniya kan tarin fuka a shekarar 2023 zuwa aiki na gaske, da sauya rayuwa da rayuwar al'umma. Bayanan kula ga edita: Rahoton shekarar 2023 na Rahoton Hukumar Lafiya ta Duniya na Duniya ya dogara ne akan bayanan da Hukumar Lafiya ta Duniya ta tattara daga ma'aikatun lafiya na kasa a zagayen tattara bayanai na shekara-shekara. A cikin shekarar 2023, ƙasashe da yankuna 192 (daga cikin 215) tare da fiye da kashi 99 cikin dari na yawan mutanen duniya da nauyin cutar tarin tarin fuka, an ruwaito bayanai. Rahoton ya kuma zayyana bayanan sanar da cutar tarin fuka na wata-wata ko kwata, wadanda aka tattara tun farkon barkewar annobar cutar ta COVID-19, da kuma bayanan da wasu hukumomin Majalisar Dinkin Duniya da Bankin Duniya ke kula da su. Rahoton yana da manyan bangarori guda uku. Akwai wani ɗan gajeren babban rahoto wanda ke mayar da hankali kan mahimman bayanai da saƙonni; shafukan yanar gizo waɗanda ke ba da ƙarin cikakkun bayanai da ƙididdiga, gami da zane-zane masu yawa da yawa; da manhaja da ke ƙunshe da bayanan ƙasa, yanki da na duniya da kuma nunin faifai guda biyu. Ana iya samun dukan bayanan ɓangarorin daga shafin yanar gizo na Hukumar Lafiya ta Duniya, kuma ana iya sauke duk bayanai daga matattarar bayanan Hukumar Lafiya ta Duniya na yanar gizo kan cutar tarin fuka na duniya.

Mwitikio wa kupona kifua kikuu kutokana na maambukizi upo,lakini juhudi kubwa zinahitajika katika kufikia malengo mapya Ripoti ya Shirika la Afya Duniani (WHO) ya 2023 ya Kifua Kikuu Dunia (TB) inasisitiza ahueni kubwa duniani kote katika upanuzi wa huduma za uchunguzi na matibabu ya kifua kikuu mwaka 2022. inaonyesha mwelekeo wa kutia moyo unaoanza kubadilisha athari mbaya za kukatizwa kwa UVIKO-19 kwenye huduma za TB. Ikijumuisha takwimu kutoka nchi na maeneo 192, taarifa hiyo inaonyesha kuwa watu milioni 7.5 waligunduliwa na TB mnamo 2022, na kuifanya kuwa idadi kubwa zaidi kurekodiwa tangu WHO ilipoanza ufuatiliaji wa TB duniani mnamo 1995. Ongezeko hilo linachangiwa na ahueni nzuri katika upatikanaji na utoaji wa huduma za afya katika nchi nyingi. India, Indonesia na Ufilipino, ambazo kwa pamoja zilichangia zaidi ya 60% ya punguzo la kimataifa la idadi ya watu waliyogunduliwa kuwa na TB hivi karibuni mnamo 2020 na 2021, wote walipona kwa zaidi ya viwango vya mwaka 2019 na 2022. Kwa milenia, babu zetu waliteseka na kufa na ugonjwa wa kifua kikuu, bila kujua ni nini, ulisababishwa na nini au jinsi ya kuzuia, alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. Leo, tuna maarifa na zana ambazo wangeweza kuziota tu. Tuna dhamira ya kisiasa, na tuna fursa ambayo hakuna kizazi chochote katika historia ya ubinadamu kilichopata: fursa ya kuandika sura ya mwisho katika hadithi ya TB. Duniani kote, inakadiliwa watu milioni 10.6 waliugua TB mnamo 2022, kutoka milioni 10.3 mwaka 2021. Kijiografia, mwaka 2022, watu wengi waliyopata TB walikuwa kwenye kanda za WHO ambapo kanda ya kusini-mashariki mwa Asia (46%), Afrika (23%) na Pasifiki ya Magharibi (18%) na idadi ndogo katika Mediterania ya Mashariki (8.1%), Amerika (3.1%) na Ulaya (2.2%). Jumla ya vifo vinavyotokana na TB (ikiwa ni pamoja na wale waliyo na UKIMWI) ilikuwa milioni 1.3 kwa mwaka 2022, kutoka milioni 1.4 mwaka 2021. Lakini, katika kipindi cha 2020 - 2022, mlipuko wa UVIKO-19 ulisababisha vifo takribani nusu milioni ya wagonjwa waliyokufa kutokana na TB. TB inaendelea kuwa muuaji mkuu kwa watu wanaoishi na UKIMWI. Kifua kikuu kinachostahimili dawa nyingi (MDR-TB) bado ni tatizo la afya ya umma. Wakati wasitani wa watu 410,000 walipata TB sugu ya dawa nyingi au rifampicin (MDR/RB-TB) mnamo 2022, ni takribani watu wawili pekee kati ya watano waliyopata matibabu. Kuna maendeleo fulani katika uundaji wa uchunguzi mpya wa TB, dawa na chanjo. Hata hivyo, hii inauzuiwa na kiwango cha jumla cha uwekezaji katika maeneo haya. Katika kuongeza hatua za haraka na uwekezaji ili kufikia malengo mapya WHO imetoa taarifa kuwa jitihada za kimataifa za kukabiliana na TB zimeokoa maisha ya watu zaidi ya milioni 75 tangu mwaka 2000. Lakini, juhudi zaidi zinahitajika kwa sababu TB ilibaki kuwa muuaji wa pili wa kuambukiza Duniani mwaka 2022. Licha ya ahueni kubwa mwaka 2022, maendeleo hayakutosha kufikia malengo ya TB ya kimataifa yaliyowekwa mwaka 2018 na usumbufu unaosababishwa na janga hili na migogoro inayoendelea kuwa sababu kuu zinazochangia: Punguzo la kiwango cha matukio y TB kutoka 2015 hadi 2022 ilikuwa 8.7%, mbali na hatua ya mkakati wa kukomesha kifua kikuu wa WHO wa kupunguza 50% ifikapo 2025; Punguzo la kiwango cha matukio y TB kutoka 2015 hadi 2022 ilikuwa 8.7%, mbali na hatua ya mkakati wa kukomesha kifua kikuu wa WHO wa kupunguza 50% ifikapo 2025; Takribani 50% ya wagonjwa wa TB na kaya zao wanakabiliwa na jumla ya gharama ambazo ni janga (matumizi ya moja kwa moja ya matibabu, matumizi yasiyo ya matibabu na gharama zisizo za moja kwa moja kama vile upotevu wa mapato ambayo ni zaidi ya 20% ya jumla ya mapato ya kaya), mbali na WHO End TB. Lengo la mkakati la sifuri; Malengo yaliyowekwa kwa mwaka 2018-2022 katika tamko la kisiasa la Mkutano wa kwanza wa ngazi ya juu ya Umoja wa Mataifa kuhusu TB hayakufikiwa, ambapo ni 84% pekee ya watu milioni 40 waliyolengwa kwa matibabu ya TB waliyofikiwa; na ni 52% pekee ya watu milioni 30 waliyolengwa kwa matibabu ya kuzuia TB wanaopata matibabu haya: na Chini ya nusu ya fedha zilizolengwa kwa utoaji wa huduma za TB na utafiti ulihamishwa. Mkutano wa Ngazi ya juu wa Baraza kuu la Umoja wa Mataifa wa 2023 kuhusu TB uliimarisha ahadi na shabaha za 2018, kuweka malengo mapya ya kipindi cha 2023-2027. Malengo mapya ni pamoja na kufikia 90% ya watu wanaohitaji huduma za kinga na matunzo ya TB, kwa kutumia kipimo cha haraka kilichopendekezwa na WHO kama njia ya kwanza ya kutambua TB; kutoa kifurushi cha manufaa ya kiafya na kijamii kwa watu wote wenye TB; kuhakikisha uwepo wa angalau chanjo moja mpya ya TB ambayo ni salama na yenye ufanisi; na kuziba mapengo ya ufadhili wa utekelezaji na utafiti wa TB ifikapo 2027. Tuna ahadi thabiti zenye malengo madhubuti yaliyotolewa na viongozi wa dunia katika tamko la kisiasa la mkutano wa pili wa ngazi ya juu wa Umoja wa Mataifa kuhusu TB, ambao unatoa msukumo mkubwa wa kuhakikisha mwitikio wa TB, alisema DK. Tereza Kasaeva, Mkurugenzi wa WHO, Mpango wa TB. Hii taarifa inatoa takwimu muhimu na ushahidi juu ya hali ya janga la TB na mapitio ya maendeleo, ambayo yanasaidia kutoa taarifa ya tafsiri ya shabaha na ahadi za hatua zilizochukuliwa na nchi. Tunahitaji juhudi kubwa ili kufanikisha maono ya kukomesha TB yanatimia Hiyo taarifa pia inasisitiza umuhimu wa kuchukua hatua za pamoja katika sekta zote za afya na sekta nyingine ili kushughulikia viashiria vya kijamii, kimazingira na kiuchumi vya TB na matokeo ya kutochukua hatua. WHO inaendelea kusaidia ushirikishwaji wa sekta zingine katika kukabiliana na TB, kupitia mfumo wake wa uwajibikaji wa sekta mbalimbali. Mwaka 2022, mbali na sekta ya afya, sekta ya elimu ilihusika zaidi katika utetezi na ufikishaji wa habari za TB, ikifuatiwa na sekta ya ulinzi na sekta ya sheria, kwa kutoa huduma za kuzuia na matunzo ya TB, na sekta ya maendeleo ya jamii ilitoa msaada kwa wagonjwa, ikiwa ni pamoja na utoaji wa faida za kiuchumi, kijamii na lishe. Taarifa hiyo inasisitiza kuwa kukomesha janga la TB duniani kunahitaji kutafsiri ahadi zilizotolewa katika mkutano wa ngazi ya juu wa Umoja wa Mataifa wa 2023 kuwa hatua halisi na kubadilisha maisha katika jamii. Wahariri zingatieni: Toleo la 2023 la taarifa ya Kifua Kikuu ya WHO imejikita zaidi katika takwimu iliyokusanywa na WHO kutoka Wizara ya Afya za kitaifa katika duru za kila mwaka za ukusanyaji wa takwimu. Mwaka 2023, nchi na maeneo 192 (kati ya 215) yenye zaidi ya 99% ya idadi ya watu duniani na hatari ya TB, iliripoti takwimu. Taarifa hiyo pia inategemea takwimu ya kila mwezi au robo mwaka ya taarifa ya kesi ya kitaifa ya TB, ambayo imekusanywa tangu kuanza kwa janga la UVIKO-19 na hifadhi ya takwimu zinazodumishwa na mashirika mengine ya UN na Benki ya Dunia. Taarifa ina vipengele vitatu vikuu. Kuna taarifa kuu fupi ambayo inazingatia matokeo muhimu na ujumbe; kurasa za wavuti ambazo zinatoa habari ya kina zaidi za kidijitali, ikijumuisha michoro mingi inayoingiliana; na programu ambayo ina wasifu wa nchi, kikanda na kimataifa pamoja na seti mbili za slaidi. Vipengele vyote vinaweza kufikiwa kupitia tovuti za WHO na takwimu zote zinaweza kupakuliwa kutoka katika hifadhi ya takwimu ya WHO ya mtandaoni ya TB ya kimataifa.

Ìfèsìsí àìsàn ikọ́-ife tí a rí láti ara àjàkálẹ̀ àrùn ṣùgbọ́n a nílò ojútùú pàjáwìrì láti rí ojútùú tí ó tó iye tí a fẹ́. Àbájáde àbọ̀ ìwádìí ajọ eléto ìlerà-àgbáyé lórí Ikọ́-Ife tí a gbà káàkiri àgbáyé lórí òsùwọ̀n àyẹ̀wò IKỌ́-IFE àti ìtọ́jú rẹ̀ ní ọdún 2022. Ó ń ṣe àfihàn tí ó wúni lórí ohun tí ó jà káàkiri láti le wá ojútùú sí ipa burúkú tí àìsàn COVID-19 ń kó ní orí àwọn iṣẹ́-ṣíṣe IKỌ́-IFE. Tí a bá ṣe àfìwe dátà láti àgbègbè orílẹ̀-èdè 192, àbájáde àbọ̀ ìwádìí ṣe àfihàn àwọn ènìyàn tí iye wọn jẹ́ iye àwọn ènìyàn tí ó jẹ́ mílíọ́nù 7.5 tí ó ní àìsàn IKỌ́-IFE ní ọdún 2022, eléyìí sì jẹ́ kí ó jẹ́ àkọsílẹ̀ IKỌ́-IFE tí àjọ elétò ìlera-lágbàáyé ṣe káàkiri àgbáyé láti ìgbà tí wọ́n ti ń ṣe ìtọpinpin rẹ̀ láti ọdún 1995. Pípọ̀ sí i rẹ̀ ni a lè so mọ́ rírí gbà àwọn ohun èlo tí ó dára àti pípèsè ètò ìlera ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè. Orílẹ̀-èdè India, Indonesia àti Philippines, tí ó kó ìdá 60% nínú àpapọ̀ àdínkù iye àwọn ènìyàn tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe àyẹ̀wò wọn pẹ̀lú IKỌ́-IFE ní ọdún 2020 àti 2021, ara gbogbo wọn yá ju ti iye ipo ọdún 2019 lọ ní ọdún 2022. Dókítà Tedros Adhanom Olùṣàkóso Àgbà fún àjọ WHO sọ pé 'Fún ẹgbẹ̀rún ọdún kan" àwọn babańlá wa ti jìyà tí wọ́n sì tún ń kú látààrí àìsàn ikọ́-ife, láì mọ̀ pé òhun ni, wọn ò mọ ohun tí ó ṣe okùnfà rẹ̀, tàbí àti dáa dúró. "Lónìí, a ní ìmọ̀ àti àwọn èròjà tí a ò tilẹ̀ lérò nípa rẹ̀. A ni ètò ìfara-ẹnijìn ti òṣèlú, àti pé a tún ní àǹfààní tí àwọn ìran kankan ò tí i ní rí nínú ìwé ìtàn ìjẹ́-ọmọnìyàn, àti àǹfààni láti kọ àkọsílẹ̀ tí ó gbẹ̀yìn nínú ìwé ìtàn IKỌ́-IFE." Àwọn ènìyàn tó tó mílíọ́nù 10.6 ni àìsàn IKỌ-IFE ṣe ní ọdún 2022, àìsàn yìí pọ̀ sí i láti mílíọ́nù 10.3 ní ọdún 2021 ní àgbáyé. Ní gbogbo àgbègbgbè lágbàáyé, ní ọdún 2022, ọ̀pọ̀lọpọ̀ nínú àwọn ènìyàn tí àìsàn IKỌ́-IFE kọlù ní agbègbè WHO ní Gúúsù-Ìwọ̀ oòrun ilẹ̀ Asia ni ó tó (ìdá 46%), ní ilẹ̀ Afíríkà (ìdá 23%) àti ní apá ìwọ̀ oorùn Pacific (ìdá 18%), pẹ̀lú ìpín tí ó kéré ní Ìlà oorùn Mediterrenean (8.1%), ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà (ìdá 3.1%) àti ní ilẹ̀ Europe (ìdá 2.2%). Àpapọ̀ iye àwọn ikú tí ó rọ̀mọ́ IKỌ́-IFE (eleyìí tí ó níṣe pẹ̀lú àwọn ènìyàn tí ó ń gbé pẹ̀lú àìsàn kòkòrò kògbóógùn jẹ́ mílíọ́nù 1.3 ní ọdún 2022, iye rẹ̀ já wálẹ̀ láti mílíọ́nù 1.4 ní ọdún 2021. Síbẹ̀síbẹ̀, ní ààrin ọdún 2020 sí 2022, ní ìgbà tí COVID-19 ṣe ìdíwọ́ eléyìí tí ó yọrí sí ikú àwọn ènìyàn tí ó tó ìlàjì mílíọ́nù kan tí IKỌ́-IFE ṣe okùnfà rẹ̀. IKỌ-IFE jẹ́ àrùn tí ó ń ṣíwájú tí ó burú jùlọ tí ó ń pa àwọn ènìyàn tí ó ń gbé pẹ̀lú kòkòrò àrùn kòóógùn. IKỌ́-IFE agbógunti gbogbo-òògùn (MDR-TB) jẹ́ wàhálà tí ó ń dojú kọ ìlera gbogbogbò. Nígbà tí àpapọ̀ iye àwọn ènìyàn tí ó farakó ààrùn Ògùn IKỌ́-IFE-Onítọ̀ọ́jú àrùn kògbóógùn tàbí òògùn rifampisíínì-onítọ̀ọ́jú àrùn kògbóógùn (MDR/RR-TB) ní ọdún 2022 jẹ́ 410 000, ìdá méjì nínú márùn-ún àwọn ènìyàn náà ni ó ní àǹfààní sí ìtọ́jú náà. Ìtẹ̀síwájú ti ń bá ìdàgbàsókè ìsàwárí òògùn. IKỌ́-IFE tuntun, àwọn òògùn àti àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára. Síbẹ̀síbẹ̀, eléyìí jẹ́ ìdíwọ́ tí ó lágbára jùlọ nínú ìdáwọ́lé àwọn agbègbè yìí. Imúṣiṣẹ́ ní kíákía àti ìdáwọ́lé láti lè dé ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn tuntun tí a fojú sùn. Àjọ WHO jábọ̀ pé ìgbìyànjú láti dojúkọ àrùn IKỌ́-IFE ti gba ẹ̀mí àwọn ènìyàn tí ó tó àrùndínlọ́gọ́rin láti ọdún 2000. Ṣíbẹ̀ṣíbẹ̀, kódà ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbìyànjú ni a nílò gẹ́gẹ́ bí IKỌ́-IFE ṣe wà ní ipò kejì nínú àwọn àrùn oníkúpani tí ó le jùlọ ní àgbáyé ní ọdún 2022. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé a rí ìmúbọ̀sípò pàtàkì ṣe ní ọdún 2022, ìtẹ̀síwájú kò tó fún iye àwọn tí a sètò fún ní ọdún 2018 pẹ̀lú ìdíwọ́ tí àjàkálẹ̀ àrùn àti àwọn aáwọ̀ tí ó jẹ́ ògúnnà gbòòrò ń dá sílẹ̀: Ìpele tí ó rọ̀mọ́ ìdínkù ikú ajẹmọ́ IKỌ́-IFE dínkù láàrin ọdún 2015 sí ọdún 2022 níwọ̀n 19%, eléyìí tí ó mú àdínkù 75% bá ní ọdún 2025 eléyìí tí ó jìnnà sí Òpin Ìparí Ìlànà Ètò Pàtàkì àjọ WHO.; àpapọ̀ àdínkù tí ó bá òsùwọ̀n ìṣẹ̀lẹ̀ IKỌ-IFE láti ọdún 2015 sí ọdún 2022 jẹ́ 8.7%, eléyìí tí ó mú àdínkù bá 50% ní ọdún 2025 tí ó jìnnà sí Òpin Ìparí ètò mìlẹ́sítóónù Àjọ Elétò-ìlera Lágbàáyé.; bi 50% àwọn aláìsàn tí ó ní àìsàn IKỌ-IFE àti ilé wọn ni ó ń dojúkọ àpapọ̀ ọ̀wọ́ngógó owó tí ó burú (owó ìlera níná lọ́nà tààra, àwọn owó aláìjẹmọ́-ìlera àti owó níná tí kì í ṣe ní ọ̀nà tààrà bí i pípádànú owó ìpawọlé tí ó ju 20% lọ ní àpapọ̀ ilé), eléyìí tí ó jìnnà sí ète Òpin Ìparí tí kò ní àfojúsùn kankan.; Àwọn àfojúsùn fún ọdún 2018-2022 nínú ìkéde òṣèlù àkọ́kọ́ ti àjọ Àgbáyé Onípò-Gígajù lórí àrùn IKỌ́-IFE ni a kò se tó iye rẹ̀, tí ó ní ìdá 28% nínú àwọn èèyàn tí ó tó mílíọ́nù 40 tí a fojúsùn láti tọ́jú àìsàn IKỌ́-IFE; àti pé ìdá 52% nínú àwọn ènìyàn tí ó tó 30 mílíọ́nù tí a fojúsùn fún ìdènà àìsàn IKỌ́-IFE láti rí; àti pé kò tó ìlàjì owó tí a fojúsùn fún láti pèsè ohun èlò fún IKỌ́-IFE fún àti iṣẹ́ ìwádìí tí a kójọ. Ìpàdé Gbogbogboò àjọ Àgbáyé tí ó Gaju-Lọ ní orí ìmúlágbára àrùn IKỌ-IFE ní ọdún 2018 ni a ṣe tí a sì fojú sùn, síṣètò àwọn ìfojúsùn tuntun láàrin ọdún 2023-2027. Àwọn tuntun mìíràn tí a fojúsùn ni ó máa ń dé ọ̀dọ̀ àwọn ìènìyàn tí ó tó ìdá 90% tí ó nílò ìdènà IKỌ́-IFE àti àwọn iṣẹ́ ṣíṣẹ; tí a bá lo ìlànà ìsàyẹ̀wò àlàkalẹ̀-WHO àkọ́kọ́ fún IKỌ́-IFE; a ń pèsè ìlera àti àǹfààní ajẹmọ́ àwùjọ fún gbogbo àwọn ènìyàn tí ó ní IKỌ́-IFE; rírí i dájú pé ó kéré tán abẹ́rẹ́ àjẹsára tí kò léwu wà fún gbogbo ènìyàn tí ó ní àrùn IKỌ́-IFE; àti píparí owó ìṣèwádìí fún ifìdímúlẹ̀ iṣẹ́ ìwádìí tí ó bá di ọdún 2027. Dókítà Tere za Kasaeva, Adarí ètò fún àjọ Elétò-ìlera Lágbàáyé sọ pé "A ni ìfàrajìn pẹ̀lú àfojúsùn tí ó fìdí múlẹ̀ tí a ṣe láti ọwọ́ àwọn adarí ní àgbáyé nínú ìkéde ètò òṣèlú ti ẹlẹ́ẹ̀kejì ti ìpàdé ti Ipo-Gíga UN ní orí àrùn IKỌ́-IFE, eléyìí tí ó ń pèsè okun tí ó ní agbára láti fèsì sí àbáyọrí àrùn IKỌ́-IFE;'. Àbájáde yìí pèsè kókó ọ̀rọ̀ àti ẹ̀rí lórií ipò tí àjàkálẹ̀ àrùn IKỌ́-IFE wà àti àyẹ̀wò ìtẹ̀síwájú, tí ó dúró fún àti ṣe àtúmọ̀ àwọn tí a fojúsùn àti ìfarajìn iṣẹ́ ṣíṣe ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ iṣẹ́. A nilò ìfọwọ́sowọ́pọ̀ gbogbo ènìyàn láti mú ìran wa lórí fífòpin sí àrùn IKỌ́-IFE ṣe." Àbájáde náà ṣe àfikún-ún pàtàkì ìsọwọ́ ṣiṣẹ́ àpapọ̀ káàkiri gbogbo ètò ìlera àti àwọn ẹ̀ka mìíràn láti yanjú ohun tí ó jẹmọ́ àwùjọ̀, agbègbè àti àwọn olùṣèpinnu ètò ọrọ̀ ajé tí ó dá ní orí IKỌ́-IFE àti àbáyọrí àìgbé ìgbésẹ̀ kan. Àjọ Elétò-ìlera Lágbàáyé tẹ̀ síwájú láti máa kópa nípa ṣíṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn ẹ̀ka yòókù nínú àbájáde èsì sí àrùn IKỌ-IFE, láti ara ètò Iṣẹ́-ṣíṣe Alákòóyawọ́ Ẹlẹ́kajẹ̀ka. Ní ọdún 2020, yàtọ̀ sí ti ètò ìlera, ètò ẹ̀kọ́ ni ó jẹ́ ẹ̀ka eléyìí tí a lò jùlọ láti ṣe ìpolongo fún àìsàn IKỌ́-IFE àti síṣe-ìpolongo ìròyìn, ẹ̀ka ìdáàbòbò ni ó tún tẹ̀lé, fún dídènà àìsàn IKỌ́-IFE àti àwọn iṣẹ́ ṣíṣe mìíràn, àti ẹ̀ka tí ó rọ̀mọ́ ìdàgbàsókè fún ṣíṣe ìrànwọ́ fún àwọn aláìsàn, eléyìí tí ó ní pípèsè ètò ọrọ̀ ajé nínú, àti ọrọ̀ àwùjọ àti àwọn àǹfààní mìíràn. Àbájáde iṣẹ́ ìwádìí náà tẹnumọ́-ọn pé ohun tí a lè fi fòpin sí àjàkálẹ̀ lẹ̀ àrùn IKỌ́-IFE ni kí á ṣe àmúlò ìfara-ẹnijìn ti Ìpàdé - Àwọn Aláṣẹ lórí àìsàn IKỌ́-IFE wá sí ìmúṣẹ, yíyí ayé àti ìgbé ayé àwọn ènìyàn tí ó ń gbé ìgbèríko padà. Àkọsílẹ̀ fún olóòtú: Abala ìpàdé àpapọ̀ ti àbájáde èsì àjọ Elétò-ìlera Lágbàáyé ti àgbáyé ti ọdún 2023 jẹ́ eléyìí tí ó dá lórí àwọn dátà tí a gbà láti ọwọ́ àjọ Elétò-ìlera Lágbàáyé láti ọ̀dọ̀ Ẹ̀ka Ètò ìlera Àpapọ nínú dátà tí wọ́n gbà yípo ọdún. Ní ọdún 2023 dátà ṣọ pé àwọn orílẹ̀-èdè àti àwọn agbègbè tí ó tó 192 (nínú 215) ni wàhálà àìsàn IKỌ́-IFE ti wọ̀ lọ́rùn eléyìí tí ó ju ìdá 99% iye àwọn ènìyàn tí ó ń gbé orílẹ̀ ayé lọ. Àbájáde èsì ìwádìí náà ṣe àfihàn ìkéde dátà tí ó jẹ mọ́ IKỌ́-IFE, tí a ti gbà láti ìgbà tí àjàkálẹ̀ àrùn kòróná fíirọ́ọ́sì ti bẹ̀rẹ̀, àti àwọn àkọsílẹ̀ tí àwọn àjọ Àpapọ̀ Àgbáyé àti Báńkì Àgbáyé ń mójútó. Èsì àbájáde náà ní ẹka mẹ́ta gbòógì. Àbájáde méjì tí ó ní kékeré kan wà tí ó dá ní orí ìwádìí pàtàkì àti àwọn iṣẹ́ pàtàkì; àti àwọn ojú-òpó ayélujára tí tí ó ń pèsè ìlànilọ́yẹ̀ ti ìgbàlódé, eléyìí tí ó ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àwòrán, èlò ìmúṣẹ́ṣe tí ó ní àwọn orílẹ̀-èdè nínú, agbegbè àti púrófáálì àti síláídì ìfàwòrán-sọ̀rọ̀ onígun méjì. Gbogbo ẹ̀ka yìí ni a lè yẹ̀wò ní orí ayélujára àjọ WHO, àti pé gbogbo dátà ni a lè ní àǹfààní sí láti orí ayélujára àjọ WHO ní abala tí ó wà fún ìkó nǹkan pamọ́ sí nípa àrùn IKỌ́-IFE.

Ukusabela kwesifo sofuba kuyalulama kubhubhane kodwa imizamo esheshayo edingekayo ukuze kuhlangatshezwane nezinhloso ezintsha Umbiko we-World Health Organization (WHO) 2023 Global tuberculosis (TB) ugcizelela ukwelulama okuphawulekayo emhlabeni wonke ekukhulisweni kwezinsizakalo zokuxilongwa kwe-TB kanye nokwelashwa ngo-2022. Ibonisa inkambiso ekhuthazayo eqala ukuhlehlisa imiphumela elimazayo yokuphazamiseka kweCOVID-19 ezinsizeni zeTB. Ngemininingwane evela emazweni nasezindaweni eziyi-192, lo mbiko ukhombisa ukuthi abantu abayizigidi eziyisi-7.5 kwatholakala ukuthi baneTB ngo-2022, okwenza kube yisibalo esiphezulu kakhulu esirekhodiwe kusukela i-WHO yaqala ukuqapha i-TB emhlabeni wonke ngo-1995. Ukwenyuka kubangelwe ukululama okuhle ekufinyeleleni nasekuhlinzekweni kwezinsizakalo zezempilo emazweni amaningi. I-India, i-Indonesia kanye nePhilippines, ehlangene yaba ngaphezu kwamaphesenti angama-60 okuncipha komhlaba wonke kwenani labantu abasanda kutholakala beneTB ngo-2020 nango-2021, bonke balulama baze badlula emazingeni ka-2019 ngo-2022. "Izinkulungwane zeminyaka, okhokho bethu bahlupheka futhi babulawa isifo sofuba, bengazi ukuthi sasiyini, sibangelwa yini, noma singasinqanda kanjani," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWHO. “Namuhla, sinolwazi namathuluzi abebengaphupha ngawo. Sizibophezele kwezombusazwe, futhi sinethuba isizukulwane esingakaze sibe nalo emlandweni wesintu: ithuba lokubhala isahluko sokugcina endabeni yeTB.” Emhlabeni jikelele, balinganiselwa ezigidini eziyi-10.6 abantu abahlaselwe yiTB ngo-2022, besuka ezigidini eziyi-10.3 ngo-2021. Ngokwendawo, ngo-2022, abantu abaningi abahlaselwe yiTB babesezifundeni zeWHO zaseNingizimu-mpumalanga ye-Asia (46%), e-Afrika (23%) naseWestern Pacific (18%), ngezilinganiso ezincane eMpumalanga Mediterranean (8.1%), amazwe aseMelika (3.1%) kanye neYurophu (2.2%). Isibalo sokufa okuhlobene neTB (kuhlanganise nalabo abaphila neHIV) sasiyizigidi eziyi-1.3 ngo-2022, sehle sisuka ezigidini eziyi-1.4 ngo-2021. Kodwa-ke, ngesikhathi sika-2020-2022, ukuphazamiseka kweCOVID-19 kuholele ekufeni kwabantu abacishe babe ingxenye yesigidi ngenxa yeTB. I-TB isaqhubeka nokuba ngumbulali ohamba phambili kubantu abane-HIV. I-TB engazweli emithini eminingi (MDR-TB) iseyinkinga yezempilo yomphakathi. Nakuba abantu abalinganiselwa ku-410 000 baba neTB engazweli emishanguzweni eminingi noma i-rifampicin-resistant (MDR/RR-TB) ngo-2022, cishe abantu ababili kwabahlanu kuphela abathola ukwelashwa. Kukhona inqubekelaphambili ethile ekuthuthukisweni kokuxilongwa okusha kweTB, imithi kanye nemithi yokugoma. Kodwa-ke, lokhu kuvinjelwa yizinga eliphelele lokutshalwa kwezimali kulezi zindawo. Ukusheshisa isenzo nokutshalwa kwezimali ukuze kufinyelelwe okuhlosiwe okusha I-WHO ibika ukuthi imizamo yomhlaba wonke yokulwa nesifo sofuba iye yasindisa ukuphila kwabantu abangaphezu kwezigidi ezingu-75 kusukela ngonyaka ka-2000. Kodwa-ke, kudingeka imizamo eyengeziwe njengoba iTB yahlala ingumbulali wesibili ohamba phambili emhlabeni wonke ngo-2022. Naphezu kokululama okuphawulekayo ngo-2022, inqubekelaphambili ibingenele ukuhlangabezana nemigomo yeTB yomhlaba wonke ebekwe ngo-2018 nokuphazamiseka okudalwe ubhubhane kanye nezingxabano eziqhubekayo kuba yizici ezinkulu ezinomthelela: ukwehla okuphelele kokushona okuhlobene neTB kusukela ngowezi-2015 kuya kowezi-2022 bekungama-19%, okusilela kakhulu kwingqophamlando Yesu Lokuqeda I-TB yeWHO yokunciphisa ngama-75% ngowezi-2025; ukwehliswa okunqwabelanayo kwezinga lokutholakala kwe-TB kusukela ngowezi-2015 kuya kowezi-2022 bekungama-8.7%, kude nengqophamlando Yesu Lokuqeda Isifo Sofuba seWHO sokunciphisa ngama-50% ngowezi-2025; cishe u-50% weziguli zeTB nemizi yazo ibhekana nezindleko eziphelele eziyinhlekelele (izindleko zokwelashwa eziqondile, izindleko ezingezona ezokwelashwa kanye nezindleko ezingaqondile njengokulahlekelwa kwemali engenayo efinyelela ngaphezu kuka-20% wesamba semali engenayo yasekhaya), kude neWHO End TB. Inhloso yesu likaziro; okuhlosiwe okubekelwe unyaka wezi-2018-2022 esimemezelweni sezombusazwe soMhlangano wokuqala Wezinga Eliphakeme we-UN mayelana neTB akuzange kufezwe, njengoba kwafinyelelwa kuma-84% wabantu abayizigidi ezingama-40 ababehloselwe ukwelashwa kweTB; kanye nama-52% kuphela kubantu abayizigidi ezingama-30 abahloselwe ukwelashwa kokuvimbela i-TB abakutholayo; futhi ngaphansi kwengxenye yezimali ezihloselwe ukulethwa kwezinsiza zeTB kanye nocwaningo lwahlanganiswa. Umhlangano Wezinga Eliphezulu LoMkhandlu Kazwelonke We-UN wezi-2023 weTB uqinise izibopho nezinjongo zowezi-2018, wabeka izinhloso ezintsha zenkathi yowezi-2023-2027. Izinhloso ezintsha ezihlosiwe zihlanganisa ukufinyelela kuma-90% abantu abadinga usizo lokuvimbela nokunakekela iTB; ngokusebenzisa ukuhlola okusheshayo okunconywe yiWHO njengendlela yokuqala yokuhlonza iTB; ukuhlinzeka ngephakethe lemihlomulo yezempilo nezenhlalakahle kubo bonke abantu abaneTB; ukuqinisekisa ukutholakala okungenani komuthi omusha wokugomela iTB ophephile futhi osebenzayo; kanye nokuvala izikhala zezimali zokuqaliswa nokucwaninga kweTB ngo-2027. “Sinezibophezelo eziqinile nezinhloso ezibambekayo ezenziwa abaholi bomhlaba esimemezelweni sezepolitiki soMhlangano Wesibili Wezinga Eliphakeme we-UN mayelana neTB, ohlinzeka umfutho onamandla wokusheshisa ukusabela kweTB,” kusho uDkt Tereza Kasaeva, uMqondisi woHlelo LweGlobal TB lweWHO. “Lo mbiko uhlinzeka ngemininingwane ebalulekile kanye nobufakazi mayelana nesimo sobhubhane lwe-TB kanye nokubuyekezwa kwenqubekelaphambili, okusiza ukwazisa ukuhunyushwa kwalezi zinhloso kanye nokuzibophezela ekusebenzeni emazweni. Sidinga zonke izandla ukuze senze umbono wokuqeda iTB ube ngokoqobo.” Umbiko uphinde ugcizelele ukubaluleka kwesenzo esihlangene kuyo yonke imikhakha yezempilo kanye neminye ukuze kubhekwane nezinqumo zeTB zezenhlalo, ezemvelo nezomnotho kanye nemiphumela yokungenzi lutho. I-WHO iyaqhubeka nokweseka ukuzibandakanya kweminye imikhakha ekuphenduleni iTB, ngoHlaka lwayo Lokuphendula Ngemikhakha Ehlukahlukene. Ngo-2022, ngaphandle komkhakha wezempilo, imfundo yayiwumkhakha obambe iqhaza kakhulu ekumelaneni neTB kanye nokwabelana ngolwazi, ilandelwa umkhakha wezokuvikela kanye nomkhakha wezobulungiswa, ekuvimbeleni nasekunakekelweni kweTB, kanye nomkhakha wokuthuthukiswa komphakathi wokwesekwa kweziguli, okuhlanganisa nokuhlinzeka. yezinzuzo zezomnotho, zezenhlalakahle nezokudla okunempilo. Umbiko ugcizelela ukuthi ukuqeda ubhubhane lweTB emhlabeni wonke kudinga ukuhumusha izibopho ezenziwa emhlanganweni Wezinga Eliphezulu we-UN wezi-2023 zibe yisenzo sangempela, kuguqule izimpilo nendlela yokuziphilisa emiphakathini. Inothi eya kumhleli: Uhlelo lwango-2023 lweGlobal TB Report lweWHO lusekelwe ngokuyinhloko kudatha eqoqwe yiWHO evela kuNgqongqoshe kazwelonke Wezempilo emizuliswaneni yaminyaka yonke yokuqoqwa kwedatha. Ngo-2023, amazwe angu-192 nezindawo (kwama-215) anenani elingaphezu kwama-99% labantu emhlabeni kanye nomthwalo weTB, idatha ebikiwe. Lo mbiko uphinde udonse imininingwane yenyanga noma ngekota yesaziso secala leTB likazwelonke, eliqoqwe kusukela kwaqala umqedazwe we-COVID-19, kanye nemininingwane yolwazi egcinwe ezinye izinhlangano ze-UN kanye neBhange Lomhlaba. Umbiko unezingxenye ezintathu ezibalulekile. Kunombiko omfushane oyinhloko ogxile ekutholweni okubalulekile nemilayezo; amakhasi ewebhu ahlinzeka ngolwazi oluningiliziwe nolwazi olufakwe kwidijithali, okuhlanganisa nezithombe eziningi ezisebenzisanayo; kanye nohlelo lokusebenza oluqukethe amaphrofayili ezwe, esifunda nawomhlaba jikelele kanye nama-slideset amabili. Zonke izingxenye zingatholakala kuwebhusayithi yeWHO, futhi yonke imininingwane ingalandwa kusizindalwazi seWHO seTB se-inthanethi somhlaba wonke.

መንግስታት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች (2005) ማሻሻያዎችን ለመስማማት እድገት ያደርጋሉ በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች 2005 (አያኤችአር) ላይ ከ300 በላይ በቀረቡት ማሻሻያዎች ላይ በዚህ ሳምንት መሻሻል ታይቷል። በዚህ አምስተኛው ዙር የተጠናከረ ውይይት በ አይኤችአር ማሻሻያ የስራ ቡድን (ደብሊውጂአይኤችአር) ስር እየተካሄደ ያለው - 196 የ አይኤችአር አባል ሀገራት ፓርቲዎች፣ የአውሮፓ ህብረት እና የፍልስጤም ታዛቢ ልዑካን - ተሳታፊዎች በቀረቡት ማሻሻያዎች ላይ ተወያይተዋል። በሚከተሉት ዘርፎች ውስጥ ያሉትን ጨምሮ የመግቢያ ነጥቦች የህዝብ ጤና እርምጃዎች የጤና ሰነዶች አጠቃላይ ድንጋጌዎች የመጨረሻ ድንጋጌዎች ትርጓሜዎች፣ ዓላማ እና ወሰን፣ መርሆዎች እና ኃላፊነት ያላቸው ባለስልጣናት የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ የክስተቶች ግምገማ እና ማስታወቂያ የውሳኔ መሣሪያ። የስራ ቡድኑ በአንቀጽ 13 ሀ ፍትሃዊ የጤና ምርቶች፣ቴክኖሎጂ እና እውቀት እንዴት ለህብረተሰብ ጤና አጠባበቅ ተደራሽነት ላይ ማሻሻያዎችን በተመለከተ በደጋፊዎቹ ሀገራት ወገኖች የቀረበ የተጠናከረ ሀሳብ እንዲሁም በአንቀጽ 8 ምክክር ላይ ተወያይቷል። ጥረቶቹ በመካከላቸው ባለው ጊዜ (በታህሳስ ወር ከሚካሄደው ቀጣዩ የደብሊውጂአይኤችአር ስብሰባ በፊት) እንዲቀጥሉ ስምምነት ላይ ተደርሷል። የረቂቅ ቡድኑን ግምት ውስጥ በማስገባት ማንኛውንም ውጤት ለማቅረብ በማሰብ በተለያዩ ማሻሻያዎች ደጋፊዎች መካከል የሚደረግ ውይይት; በዚህ እና በቀድሞው የደብሊውጂአይኤችአር ስብሰባዎች ላይ የተወያዩትን አንቀጾች፣ አባሪ እና ርዕሰ ጉዳዮችን የሚዳስሱ የእርስ በርስ ገለጻዎች እና የቃለ ምልልሶች ምክክርን አመቻችቷል። ይህ ለሕዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋዎች እና ለአይኤችአር ትግበራ የገንዘብ ድጋፍን እና የህዝብ ጤና ማስጠንቀቂያ - ፒኤችኢአይሲ - ወረርሽኙን ቀጣይነት ፣ ትርጓሜዎችን ፣ መስፈርቶችን እና እያንዳንዱን የመወሰን ሂደትን ያካትታል። የተመቻቹ የመሃል ምክክር ውጤቶች የተስማሙ ፅሁፎችን አይሆኑም እና በሚቀጥለው የደብሊውጂአይኤችአር ስብሰባ በታህሳስ 2023 ይቀርባሉ ። እና እንደ አስፈላጊነቱ በቢሮው በጽህፈት ቤቱ እገዛ፣ እስካሁን በተደረገው ውይይት ላይ የተመሰረተ ረቂቅ የፅሁፍ ፕሮፖዛል፣ በስድስተኛው ስብሰባ የስራ ቡድን እንዲታይ። "ከደብሊውጂአይኤችአር6 በፊት በተለያዩ ጉዳዮች ላይ በተለያዩ ጉዳዮች ላይ መስራታችንን እንቀጥላለን እንዲሁም በ2024 መጀመሪያ ላይ። በ77ኛው የዓለም ጤና ጉባኤ የተሰጠንን ተልእኮ ለመወጣት እንደምንችል እርግጠኞች ነን። ኑዛዜው እዚያ ነው” ሲሉ የሳውዲ አረቢያ ደብሊውጂአይኤችአር ተባባሪ ሊቀመንበር ዶ/ር አብዱላህ አሲሪ ተናግረዋል። "ለአይኤችአር የታለሙ ማሻሻያዎችን ለማቅረብ እና ፍትሃዊነት በ አይኤችአር ውስጥ እንዲንፀባረቅ በተሰጠን ትእዛዝ ላይ በጣም ጠንካራ የጋራ ትኩረት አለን። አይኤችአርን ማባባስ ቀላል ይሆናል። እነሱን የተሻለ ለማድረግ አስቸጋሪ ይሆናል:: በከባድ ሥራው ላይ እናተኩራለን፣ የተሻሉ እንዲሆኑ እናደርጋለን” ሲሉ የደብሊውጂአይኤችአር ተባባሪ ሊቀመንበር ዶ/ር አሽሊ ብሉፊልድ የኒውዚላንድ ተናገሩ። ከውሳኔው ደብሊውኤችኤ75(9) ጋር በተያያዘ፣ የማሻሻያ ጥቅሉ በጃንዋሪ 2024 ዝግጁ ይሆናል ተብሎ የማይታሰብ መሆኑን የጋራ ወንበሮቹ አስታውቀዋል። በዚህ ረገድ የስራ ቡድኑ ከጥር እስከ ሜይ 2024 ባለው ጊዜ ውስጥ ስራውን ለመቀጠል ተስማምቷል። ዋና ዳይሬክተሩ በስራ ቡድኑ የተስማማውን የማሻሻያ ፓኬጅ ለ77ኛው የጤና ጉባኤ ያቀርባል። የመጀመሪያዎቹ አለም አቀፍ የንፅህና አጠባበቅ ህጎች በአለም አቀፍ የጤና ድርጅት {ደብሊውኤችኦ) ህገ መንግስት መሰረት በ1951 የፀደቀው ሀገራት ለበሽታ ወረርሽኝ እና ለአለም አቀፍ መስፋፋት አደጋ ተጋላጭ ለሆኑ ጉዳዮች እንዲዘጋጁ እና ምላሽ እንዲሰጡ የተስማሙባቸውን አቀራረቦች እና ግዴታዎች ለማውጣት ነው። የመጀመሪያዎቹ ዓለም አቀፍ የንፅህና አጠባበቅ ደንቦች በ 1969 (ዓለም አቀፍ የጤና ደንቦች ሲሆኑ) በ 1981 እና በ 2005 ተሻሽለዋል:: አይኤችአር 194 የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራትን ጨምሮ በ196 የመንግስት ፓርቲዎች ላይ በህጋዊ መንገድ የሚታሰር የአለም አቀፍ ህግ መሳሪያ ነው። በ2005 በፀደቀው አይኤችአር፣ ሁለት ጊዜ ተሻሽለዋል - በ2014 እና 2022 (የቅርብ ጊዜ ማሻሻያዎች በግንቦት 2024 ተግባራዊ ይሆናሉ)። አዲሱ የቀረቡት ማሻሻያዎች በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ለተከሰቱት ተግዳሮቶች ምላሽ ይሰጣሉ። (1) ሊችተንስታይን እና ቅድስት መንበር የ አይኤችአር፣ የመንግስት አካላት ናቸው ግን የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት አይደሉም።

Governments make progress towards agreeing amendments to the International Health Regulations (2005) Progress was made this week on many of the over-300 proposed amendments to the International Health Regulations 2005 (IHR). In this fifth round of intensive discussions, taking place under the aegis of the Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR) – which includes the 196 States Parties to the IHR, the European Union and the Observer Delegation of Palestine – participants discussed proposed amendments including those in the areas of: Points Of Entry Public Health Measures Health Documents General Provisions Final Provisions Definitions, Purpose and Scope, Principles and Responsible Authorities The Emergency Committee Decision Instrument for The Assessment and Notification of Events. The Working Group also discussed a consolidated proposal by the proponent States Parties of proposed amendments to Article 13A Equitable Access to Health Products, Technologies and Know-How for Public Health Response, as well as Article 8 Consultation. It was agreed that efforts should continue during the intersessional period (before the next meeting of the WGIHR in December), including: discussions between proponents of various proposed amendments, with a view to presentation of any outcomes for the consideration of the drafting group; intersessional briefings and facilitated intersessional consultations covering Articles, Annexes and topics discussed during this and previous meetings of the WGIHR, including those that have been the subject of intersessional work. This includes also work on financing for public health emergencies and IHR implementation, and the Public Health Alert – PHEIC – pandemic continuum, including definitions, criteria and the process for determining each. The outcomes of facilitated intersessional consultations will not constitute agreed text and will be made available in advance of the next WGIHR meeting in December 2023; and preparation, as relevant, by the Bureau with the assistance of the Secretariat, of draft text proposals based on the discussions so far, for consideration by the Working Group at the Sixth Meeting. "We will continue work on a range of issues in the intersessional period before WGIHR6, as well as in early 2024. We are confident that we will be able to deliver on our mandate by the 77th World Health Assembly. The will is there,” said WGIHR Co-Chair Dr Abdullah Assiri of Saudi Arabia. “We have a very strong shared focus on our mandate to deliver a package of targeted amendments to the IHR and ensure that equity is reflected in the IHR. It would be easy to make the IHR worse. It will be hard to make them better. We will focus on the hard task, making them better,” said WGIHR Co-Chair Dr Ashley Bloomfield of New Zealand. The Co-Chairs noted that, in reference to Decision WHA75(9), it appeared unlikely that the package of amendments would be ready by January 2024. In this regard, the Working Group agreed to continue its work between January and May 2024. The Director-General will submit to the 77th Health Assembly the package of amendments agreed by the Working Group. The original International Sanitary Regulations were adopted in 1951 under the WHO Constitution to set out agreed approaches and obligations for countries to prepare for, and respond to, disease outbreaks and other acute public health events with risk of international spread. The original International Sanitary Regulations were revised three times – in 1969 (when they became International Health Regulations), in 1981, and in 2005. The IHR are an instrument of international law that is legally-binding on 196 State Parties, including the 194 WHO Member States. The IHR, in their version adopted in 2005, have been amended twice – in 2014 and 2022 (the most-recent amendments will come into force in May 2024). The newest proposed amendments come in response to the challenges posed by the COVID-19 pandemic. (1) Liechtenstein and the Holy See are State Parties to the IHR but not Member States of WHO.

Gwamnatoci na cigaba da yarda da yin gyare-gyare ga Ƙa'idojin Kula da Lafiya na Duniya na Ƙasa-da-ƙasa (2005) Cigaba ya samu a wannan sati akan sama da gyare-gyare 300 ga Ƙa'idojin Kula da Lafiya na Ƙasa-da-ƙasa na Duniya (IHR). A wannan karo na biyar na doguwar tattaunawa, wadda ta faru a ƙarƙashin tsofin tawagar ma'aikata kan gyare-gyaren ƙa'idojin IHR (WGIHR) - wanda ya haɗa da ƙasashe 196 mambobin IHR, Ƙungiyar Tarayyar Turai da kuma Wakilan Ƙasar Falasɗinu - inda suka tattauna, gyare-gyaren ya haɗa da ɓangarorin da suka haɗar da: Hujjojin Shiga Matakan Kula da Lafiyar Al'umma Takardun Lafiya Gamammun Sharuɗɗa Sharuɗɗa na Ƙarshe Bayanai, Manufofi, Dalilai, Ƙa'idoji da kuma Hukumomin da Nauyi Ke Kansu Kwamitin Gaggawa Dokokin Yanke Shawara na Kula da Sanar da Lamura. Sannan Tawagar Aikin ta tattauna kan gamammun shawarwari da ƙasashen da ke goyon bayan abin suka gabatar na gyare-gyaren da ake son yi ga Doka ta 13A Samun Kayayyaki da Fasaha da Makamar Aiki na Kiwon Lafiya ga Kowa don Aikin Kula da Lafiyar Al'umma, da kuma Maƙalar ta 8 ta Ayyukan ba da Shawara. An yarda cewa za'a cigaba da ƙokartawa yayin tattaunawar zango-zango ( kafin taro na gaba na tawagar aikin gyare-gyaren dokokin IHR a watan Disamba) wanda ya haɗar da: Tattaunawa tsakanin masu kawo shawarar gyare-gyare daban-daban, kowa zai bayyana ra'ayin sa sai kuma a miƙawa tawagar tantancewa domin su duba "Taron ganin na zango-zango wanda ya haɗa da maƙaloli, ɓangarori da darussan da aka tattauna yayin wannan taron da wanda ya gabata na WGIHR, ciki har da tattaunawa akan abubuwan da suka shafi ayyukan Zango-zango. Wannan kuma ya haɗa da aiki akan lamarin bayar da kuɗaɗen kula da lafiyar al'umma na gaggawa, da tsare-tsaren IHR, da kuma sanarwar matsalar lafiyar al'umma -PHEIC- warware matsalolin annobar cutuka, wanda ya haɗar da bayani, hanyoyin yaɗuwa da kuma hanyoyin banbance kowanne. Sakamakon tattaunawar Zango-zango da ke cigaba da gudana ba zai haɗa da kundin da kowa zai yarda da shi ba, sannan zai zama a wadace domin inganta taron WGIHR na gaba a watan Disamba na 2023; da kuma Shirye-shirye kamar yadda ya shafi ofishin mataimakin sakataren adana kundin bayanain tattaunawa da shawarari, don buƙatar dubawar tawagar aikin a taro na shida. Za mu cigaba da aiki akan matsaloli daban-daban yayin tattaunawar Zango-zango kafin taro WGIHR6, har da farkon shekarar 2024. Muna da ƙwarin guiwar cewa za mu gabatar da abin da muka alƙawarta a taron lafiya na duniya na 77. "Wannan shine Burin" Ɗaya daga cikin shugabannin tawagar aikin WGIhR Dr Abdullahi Assiri na Saudi Arabia ya faɗi. " Muna da ƙaƙƙarfan haɗuwar tunani don samar da ƙunshin gyare-gyaren da ake buƙata, tare da tabbatar da cewa an samar da daidaito ga ƙa'idojin IHR. Abu ne mai sauƙi mu sanya ƙa'idojin IHR su yi taɓarɓare. Abu ne mai wahala mu sanya ƙa'idojin IHR su yi kyau. "Za mu mayar da hankali kan abubuwa masu wahala, don mu sanya ta yi kyau" ɗaya daga cikin shugabannin tawagar aikin WGIhR DR. Ashley Bloomfield na New Zealand ya faɗi. Kafatanin shugabannin sun sanar da cewa, bisa la'akari da Abin da aka yanke na WHA75(9), ta bayyana cewa bai zama lallai ƙunshin gyare-gyaren ya kammala ba zuwa nan da watan Janairu na shekarar 2024. A wannan hali, tawagar aikin ta amince da cigaba da aiki tsakanin watan Janairu zuwa Mayu na shekarar 2024. Darakta janar zai miƙa ƙunshin gyare-gyaren dokokin da tawagar aikin ta yarda da su a taron majalisar lafiya na 77. Ƙa'idojin tsaftar muhalli na ƙasa da ƙasa na asali an samar da su ne a shekarar 1951, a ƙarƙashin dokokin hukumar WHO domin samar da wani yunƙuri da kowa ya amince da shi da abinda ya zama tilas kan ƙasashe domin shiryawa da tunkarar ɓarkewar yaɗuwar cututtuka, da kuma sauran muhimman al'amuran lafiya domin kiyaye haɗarin yaɗuwar su a faɗin duniya. Ƙa'idojin tsaftar muhalli na ƙasa da ƙasa na asali an yi musu gyara sau uku - A shekarar 1969 lokacin da suka zama ƙa'idojin lafiya na ƙasa da ƙasa IHR), sai a shekarun 1981 da kuma 2005. IHR wani yanki ne na dokokin duniya wanda aka samar a Shari'ance da ya ƙunshi ƙasashe 196, wanda ya haɗa da mambobin hukumar lafiya ta duniya WHO guda 194. IHR, a daftarin da ta samar a 2005, an yi gyare-gyare sa biyu -a 2014 da kuma 2022- (gyare-gyare na gaba zasu zo nan kusa cikin watan Mayun 2024). Sabbin gyare-gyaren sun faru ne domin tunkarar ƙalubalen da annobar COVID-19 ta haifar. Liechtenstein da Holy See sune mambobin IHR da ba sa cikin mambobin hukumar WHO.

Serikali zinapiga hatua kuelekea kukubaliana kwa marekebisho ya kanuni za Afya za Kimataifa (2005) Maendeleo yalifanywa ndani ya jumaa hili kuhusu marekebisho mengi kati ya zaidi ya 300 yaliyopendekezwa kwenye kanuni za afya za kimataifa za 2005 (IHR). Katika awamu hii ya tano ya majadiliano ya kina yanayofanyika chini ya uangalizi wa kikundi kazi cha Marekebisho ya HR (WGIHR) ambacho kinajumuisha Nchi 196 Wanachama wa IHR, Umoja wa Ulaya na Ujumbe wa waangalizi wa Palestina, washiriki walijadili mapendekezo ya marekebisho yakiwemo yale ya maeneo ya: Sababu Za Kuingia Hatua za Afya ya Umma Nyaraka za Afya Masharti ya jumla Masharti na Mwisho Ufafanuzi, Madhumuni na Mawanda, kanuni na mamlaka zinazowajibika Kamati ya Dharura Chombo cha Uamuzi cha Tathimini na Arifa ya Matukio. Kikundi Kazi pia kilijadili pendekezo lililounganishwa na Nchi Wanachama la marekebisho yanayopendekezwa kwa Kifungu cha 13A Ufikiaji Sawa wa Bidhaa za Afya, Teknolojia na Maarifa ya Mwitikio wa Afya ya Umma, pamoja na Ushauri wa kifungu cha 8. ilikubaliwa kuwa juhudi zinapaswa kuendelea katika kipindi cha kati (kabla ya mkutano ujao wa WGIHR mnamo Desemba), kijumuisha: Majadiliano kati ya watetezi wa marekebisho mbalimbali yaliyopendekezwa, kwa nia ya kuwasilisha matokeo yoyote kwa kuzingatia kikundi cha kuandaa; Muhtasari wa vipindi na mashauriano yaliyowezeshwa yanayohusu Makala, Viambatanisho na mada zilizojadiliwa wakati wa mkutano huu na uliyopita wa WGIHR, ikijumuisha zile ambazo zimekuwa mada ya kazi za ndani ya muda. Hii inajumuishapia kazi ya kufadhili dharura za afya ya umma na utekelezaji wa IHR, na Tahadhari ya Afya ya Umma na PHEIC, mwendelezo wa janga, ikijumuisha ufafanuzi, vigezo na mchakato wa kubaini kila moja. Matokeo ya mashauriano ya ndani ya muda yaliyowezeshwa hayatajumuisha maandishi yaliyokubaliwa na yatatolewa kabla ya mkutano ujao, wa WGIHR mnamo Desemba 2023; na Maandalizi, kama inafaa, na Ofisi kwa usaidizi wa Seketarieti, ya rasimu ya mapendekezo ya maandishi kulingana na majadiliano hadi sasa, ili kuzingatiwa na Kikundi Kazi katika Mkutano wa Sita. "Tutaendelea kushughulikia viwango vya masuala kadhaa katika kipindi cha kabla ya WGIHR6, na vile vile mapema 2024. Tuna imani kuwa tutaweza kutimiza wajibu wetu kwa Mkutano wa 77 wa Afya Duniani. Wosio upo, alisema Mwenyekiti Mwenza wa WGIHR Dk. Abdullah Assir wa Saudi Arabia. Tuna mwelekeo thabiti wa pamoja katika jukumu letu la kuwasilisha kifurushi cha marekebisho yanayolengwa kwa IHR na kuhakikisha kuwa usawa unaonyeshwa kupitia IHR. Itakuwa rahisi kufanya IHR kuwa mbaya zaidi. Itakuwa ngumu kuwafanya kuwa bora. Tutazingatia kazi ngumu, kuifanya kuwa bora zaidi, alisema Mwenyekiti Mwenza wa WGIHR Dk. Ashley Bloomfield wa New Zealand. Wenyeviti Wenza walibaini kuwa, kwa kurejelea Uamuzi WHA75(9), ilionekana kuwa haiwezekani kuwa kifurushi cha marekebisho kingekuwa tayari kufikia Januari 2024. Katika suala hili, kikundi kazi kilikubali kuendelea na kazi yake kati ya Januari na Mei 2024. Mkurugenzi Mkuu atawasilisha kwa Mkutano wa 77 wa Afya wa mpango wa marekebisho yaliyokubaliwa na kikundi kazi. Kanuni za awali za kimataifa za Usafi zilipitishwa mwaka 1951 chini ya katiba ya WHO ili kuweka mbinu na majukumu yaliyokubaliwa na nchi katika kujiandaa na kukabiliana na milipuko ya magonjwa na matukio mengine ya hatari ya afya ya Umma yanayoweza kuenea kimataifa. Kanuni za awali za kimataifa za usafi zilirekebishwa mara tatu mwaka 1969 (zilipokuwa kanuni za afya za Kimataifa), mwaka 198 na mwaka 2005. IHR ni chombo cha sheria ya kimataifa ambacho kinawabana kisheria Nchi Wanachama 196, ikijumuisha nchi 194 Wanachama wa WHO. IHR, kwenye toleo lao lililopitishwa mwaka 2005, imerekebisha mara mbili; mwaka 2014 na 2022 (marekebisho ya hivi karibuni yataanza kutumika zaidi Mei 2024). Marekebisho mapya zaidi yaliyopendekezwa yanakuja kujibu changamoto zinazoletwa na janga la UVIKO-19. (1) Liechtenstein na Holy See ni Nchi Wanachama wa IHR lakini siyo Nchi Wanachama wa WHO.

Àwọn ìjọba ń ṣe ìtẹ̀síwájú lórí gbígba àwọn àtúnṣe sí àwọn Òfin Ìlera ní Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (2005) Ìtẹ̀síwájú ti wà ní ọ̀sẹ̀ yìí lórí ọ̀pọ̀ nínú àwọn àmọ̀ran ìṣàtúnṣe tí wọ́n lé ní 300 sí Òfin Ìlera Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ 2005 (IHR). Ní ìyípo ìtàkúrọ̀sọ oníkìmí karùn-ún yìí, tí ó wáyé lábẹ́ àkóso Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ lórí àwọn Àtúnṣe sí IHR (WGIHR) – èyí tí ó kó àwọn Ìlú Ẹ̀gbẹ́ IHR 196 sínú, ajọ European Union àti Asojú Ìṣàkíyèsí ti Palestine – àwọn olùkópa sọ̀rọ̀ nípa àmọ̀ràn àwọn àtúnṣe àti lórí àwọn kòkò wọ̀nyìí: Àwọn Ọ̀nà Àbáwọlé Àwọn Ìgbésẹ̀ Ìlera Gbogboogbò Àwọn Àkópamọ́ lórí Ìlera Àwọn Ìpèsè Gbogboogbò Àwọn Ìpèsè Ìkẹyìn Àwọn Ìtumọ̀, Erédìí àti Ọwọ́jà, àwọn Ìlànà àti àwọn Aláṣẹ tí Ọ̀rọ̀ kàn Ìgbìmọ̀ Onípàjáwìrì Irinṣẹ́ Ìṣèpinnu fún Àgbéyẹ̀wò àti Ìkéde àwọn Ìṣẹ̀lẹ̀. Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ náà tún sọ̀rọ̀ lórí àmọ̀ràn alákànpọ̀ tí àwọn Ìlú Ẹgbẹ́ aṣagbátẹrù àwọn àtúnṣe tí wọ́n ń gbèrò sí Átíkù 13A Ìmúdọ́gba Ìráàyèsí àwọn Èlò Ìlera, àwọn Ìmọ̀-ẹ̀rọ àti Ìmọ̀ọ́ṣe fún Ìdásí Ìlera Gbogboogbò, pẹ̀lú Ìfilọ̀ Átíkù 8. Wọ́n fi ẹnu kò pé akitiyan gbọdọ̀ túbọ̀ tẹ̀síwájú ní àkókò ìjókòó-sí-ìjókòó (ṣáájú ìpàdé WGIHR tí ó ń bọ̀ ní oṣù Kejìlá), pẹ̀lú: àwọn ìjíròrò láàárín àwọn aṣagbátẹrù onírúurú àmọ̀ràn, pẹ̀lú ìwòye láti ṣe àgbékalẹ̀ àbájáde kankan fún àgbéyẹ̀wò ìgbìmọ̀ aṣàkọsílẹ̀; àwọn ìsọníṣókí onípàdé-sí-ìpàdé àti àwọn ìfọ̀rọ̀wérọ̀ elétò tí wọ́n dá lé àwọn Átíkù, àwọn Àfikún àti àwọn kókó-ọ̀rọ̀ tí wọ́n sọ nípa wọn ní ìpàdé WGIHR yìí àti èyí tí ó ṣáájú, pẹ̀lú àwọn tí wọ́n ti jẹ́ àkòrí iṣẹ́ onípàdé-sí-ìpàdé. Èyí kó iṣẹ́ lórí ìṣúná fún àwọn pàjáwìrì ìlera gbogboogbò sínú àti ìmúṣiṣẹ́ IHR, àti Ìkéde Ìlera Gbogboogbò – PHEIC – ààtò àjàkálẹ̀, pẹ̀lú àwọn ìtumọ̀, àwọn òṣùwọ̀n àti ìlànà ìṣèpinnu ọ̀kọ̀ọ̀kan. Àwọn àbájáde àwọn ìfọ̀rọ̀wérọ̀ elétò onípàdé-sí-ìpàdé náà kò ní kó àwọn àkọsílẹ̀ tí ẹnu kò lórí wọn sinú tí yóò sì wà nílẹ̀ ṣáájú ìpàdé WGIHR tí ó ń bọ̀ ní oṣù Kejìlá ọdún 2023; àti ìgbáradì, bí ó ti yẹ, tí Àjọ aláṣẹ pẹ̀lú ìrànlọ́wọ́ Ọ́fíìsì Ìjọba, fún àjákọ àkọsílẹ̀ àwọn àmọ̀ràn tí wọ́n dá lé àwọn ìjíròrò tí wọ́n ti wáyé, fún èrò Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ náà ní Ìpàdé Kẹfà. "A máa tẹ̀síwájú pẹ̀lú iṣẹ́ lórí ọ̀pọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ ní àkókò ìpàdé-sí-ìpàdé ṣáájú WGIHR6, àti ní ìbẹ̀rẹ̀ ọdún 2024. Ó dá wa lójú pé a máa lè jẹ́ iṣẹ́ tí wọ́n rán wa nígbà tí yóò bá fi di Àpéjọ Ìlera Ìkẹtàdínlọ́gọ́rin ní Àgbáyé. Ipa láti ṣe ti wà níbẹ̀," Dr Abdullah Assiri láti Saudi Arabia, Alájọjálága fún WGIHR fèsì. "A jọ ní àfojúsùn tí ó nípọn lórí ojúṣe wa láti fi ààtò àwọn àtúnṣe aláfojúsùn jíṣẹ́ fún IHE àti láti ṣe àrídájú pé déédéé hàn nínú IHR náà. Ó máa rọrùn láti jẹ́ kí IHR burú jù bẹ́ẹ̀ lọ. Ó máa nira láti jẹ́ kí wọ́n dára síi. A máa gbájú mọ́ iṣẹ́ tí ó le náà, kí á mú wọn dára," Dr Ashley Bloomfield láti New Zealand tí ó jẹ́ Alájọjálága WGIHR fèsì. Àwọn Alájọjálága pe àkíyèsí pé, ní ìbámu pẹ̀lú Ìpinnu WHA75(9), kò fẹ́rẹ̀ jọ pé àkójọ àwọn àtúnṣe náà yóò délẹ̀ títí oṣù Kínní ọdún 2024. Lábẹ́ bẹ́ẹ̀, Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ náà ti gbà láti tẹ̀síwájú pẹ̀lú iṣẹ́ rẹ̀ láàárín oṣù Kínní àti oṣù Karùn-ún ọdùn 2024. Olùdarí Àgbà yóò fi àkójọ àwọn àtúnṣe náà ṣọwọ́ sí Àpèjọ Ìlera Ìkẹtàdínlọ́gọ́rin gẹ́gẹ́ bí Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ bá ti ṣe fẹnu kò lé lórí. Wọ́n ṣe àmúlò àwọn Òfin Ìmọ́tótó Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ àtilẹ̀bá ní ọdún 1951 lábẹ́ Ìwé-òfin WHO láti mú àwọn ìlànà àti ojúṣe tí wọ́n fẹnu kò lé lórí fún àwọn orílẹ̀-èdè láti gbáradì fún, àti dáhùn sí, àjàkálẹ̀ àrùn àti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera gbogboogbò pàtàkì mìíràn tí wọ́n ní ìléujà fún ìtànká orílẹ̀-sí-orílẹ̀. Àwọn Òfin Ìmọ́tótó Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ àtilẹ̀bá ti di títúnṣe ní ẹ̀ẹ̀mẹta – ní ọdún 1969 (nígbà tí wọ́n di àwọn Òfin Ìlera Orílẹ̀-sí-orílẹ̀), ní ọdún 1981, àti ní ọdún 2005. IHR jẹ́ irinṣẹ́ òfin orílẹ̀-sí-orílẹ̀ tí ó ń so àwọn Ìlú Ẹ̀gbẹ́ 196 papọ̀ ní ti òfin, pẹ̀lú àwọn Orílẹ̀-èdè 194 tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ WHO. IHR, nínú ẹ̀yà tí wọ́n múlò ní ọdún 2005, ti jẹ́ títúnṣe ní ẹ̀ẹ̀mejì – ní ọdún 2014 àti ọdún 2022 (àwọn àtúnṣe tuntun yóò bẹ̀rẹ̀ sí ní jẹ́ mímúlò ní oṣù Karùn-ún ọdùn 2024). Àwọn àtúnṣe tí wọ́n tuntun jùlọ wá ní ìdáhùn sí àwọn ìpènijà tí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 fẹ́ gbéyọ. (1) Liechtenstein àti Holy See jẹ́ Ilú Ẹgbẹ́ sí IHR sùgbọ́n wọn kìí ṣe Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ sí WHO.

Ohulumeni benza inqubekelaphambili ekuvumeni izichibiyelo zeMithethonqubo Yezempilo Yamazwe Ngamazwe (2005) Inqubekelaphambili yenziwe kuleli sonto kweziningi zezichibiyelo ezihlongozwayo ezingaphezu kuka-300 zeMithethonqubo Yezempilo Yamazwe Ngamazwe ka-2005 (IHR). Kulo mzuliswano wesihlanu wezingxoxo ezijulile, ezenzeka ngaphansi kwe-Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR) - ehlanganisa amazwe angu-196 ayingxenye ye-IHR, i-European Union kanye ne-Observer Delegation of Palestine - ababambiqhaza baxoxisane ngezichibiyelo ezihlongozwayo. kuhlanganisa nalezo ezisezindaweni ze: Amaphuzu Okungena Izinyathelo Zezempilo Zomphakathi Imibhalo Yezempilo Izimiso Ezijwayelekile Izinhlinzeko Zokugcina Izincazelo, Inhloso kanye Nobubanzi, Izimiso kanye Neziphathimandla Ezizibophezele Ikomidi Lezimo Eziphuthumayo Ithuluzi Lesinqumo Lokuhlola Nezaziso Zemicimbi. IQembu Elisebenzayo liphinde laxoxisana ngesiphakamiso esihlanganisiwe sezizwe ezisekelayo sezichibiyelo ezihlongozwayo ze-Article 13A Equitable Access to Health Products, Technologies and Know-How for Public Health Response, kanye ne-Article 8 Consultation. Kwavunyelwana ngokuthi imizamo kufanele iqhubeke phakathi nesikhathi sokuhlangana (ngaphambi komhlangano olandelayo weWGIHR ngoDisemba), okuhlanganisa: izingxoxo phakathi kwabasekeli bezichibiyelo ezihlukahlukene ezihlongozwayo, ngenhloso yokwethulwa kwanoma yimiphi imiphumela ukuze kucutshungulwe iqembu elibhalayo; izithangami ezihlanganayo kanye nokuxoxisana okuthuthukisiwe okuhlanganisa Izindatshana, Izithasiselo nezihloko okuxoxwe ngazo kulo mhlangano kanye nangaphambilini weWGIHR, okuhlanganisa naleyo obekuyisihloko somsebenzi we-intersessional. Lokhu kuhlanganisa nomsebenzi wokuxhasa ngezimali izimo eziphuthumayo zezempilo yomphakathi kanye nokuqaliswa kwe-IHR, kanye nePublic Health Alert - PHEIC - ukuqhubeka kobhubhane, okuhlanganisa izincazelo, imibandela kanye nenqubo yokunquma ngakunye. Imiphumela yokubonisana okugqugquzelwayo ngeke ihlanganise umbhalo okuvunyelwene ngawo futhi izotholakala ngaphambi komhlangano olandelayo we-WGIHR ngoDisemba 2023; futhi ukulungiswa, njengoba kufanele, yiBureau ngosizo lwe-Secretariat, kweziphakamiso zombhalo osalungiswa ezisekelwe ezingxoxweni kuze kube manje, ukuze zicutshungulwe yiQembu Elisebenzayo eMhlanganweni Wesithupha. "Sizoqhubeka nokusebenza ezinkingeni eziningi esikhathini sokuhlangana ngaphambi kweWGIHR6, kanye nasekuqaleni kuka-2024. Siyaqiniseka ukuthi sizokwazi ukufeza umsebenzi wethu ngoMhlangano Wezempilo Womhlaba wama-77. Intando ikhona,” kusho u-Co-Chair we-WGIHR uDkt Abdullah Assiri waseSaudi Arabia. “Sigxile kakhulu ekuhlanganyeleni kwethu egunyeni lethu lokuletha izichibiyelo ezihlosiwe ku-IHR futhi siqinisekise ukuthi ukulingana kubonakala ku-IHR. Kungaba lula ukwenza i-IHR ibe yimbi kakhulu. Kuzoba nzima ukubenza babe ngcono. Sizogxila emsebenzini onzima, sibenze babe ngcono,” kusho uCo-Chair weWGIHR uDkt Ashley Bloomfield waseNew Zealand. I-Co-Chairs yaphawula ukuthi, ngokubhekiselwa kuSinqumo WHA75(9), kubonakala kungenakwenzeka ukuthi iphakheji yezichibiyelo izobe isilungile ngoJanuwari 2024. Mayelana nalokhu, iQembu Elisebenzayo lavuma ukuqhubeka nomsebenzi walo phakathi kukaJanuwari noMeyi 2024. UMqondisi-Jikelele uzohambisa kuMhlangano Wezempilo wama-77 iphakethe lezichibiyelo okuvunyelenwe ngazo yiQembu Lokusebenza. IMithetho Yokuqala Yenhlanzeko Yamazwe Ngamazwe yamukelwa ngo-1951 ngaphansi koMthethosisekelo we-WHO ukuze ibeke izindlela okuvunyelwene ngazo kanye nezibopho ukuze amazwe alungiselele, futhi aphendule, ukuqubuka kwezifo kanye neminye imicimbi yezempilo yomphakathi eyingozi engcupheni yokusabalala kwamanye amazwe. IMithetho Yokuqala Yenhlanzeko Yamazwe Ngamazwe yabuyekezwa kathathu - ngo-1969 (lapho iba yiMithetho Yezempilo Yamazwe Ngamazwe), ngo-1981, nango-2005. I-IHR iyithuluzi lomthetho wamazwe ngamazwe elibophezela ngokomthetho emaQembu Ezifundazwe ayi-196, okuhlanganisa namazwe angamalungu e-WHO ayi-194. I-IHR, enguqulweni yayo eyamukelwa ngo-2005, isichitshiyelwe kabili - ngo-2014 nango-2022 (izichibiyelo zakamuva zizoqala ukusebenza ngoNhlaba 2024). Izichibiyelo ezintsha ezihlongozwayo ziza ngenxa yezinselelo ezilethwe wubhubhane lweCOVID-19. (1) I-Liechtenstein kanye neHoly See zingamaQembu Ombuso ku-IHR kodwa hhayi Amazwe Angamalungu e-WHO.

የዓለም መሪዎች ቲቢን ለማጥፋት አዳዲስ ኢላማዎችን ለማድረግ ቃል ገብተዋል በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ጠቅላላ ጉባኤ በሳንባ ነቀርሳ ላይ በተካሄደው ከፍተኛ ስብሰባ ላይ የተሳተፉት የዓለም መሪዎች የቲቢ ወረርሽኝን ለማስቆም ዓለም አቀፍ ጥረቶችን ለማራመድ ለሚቀጥሉት አምስት ዓመታት አዳዲስ ኢላማዎችን የያዘ የፖለቲካ መግለጫ አጽድቀዋል። ዒላማዎቹ የቲቢ በሽታን የመከላከል እና የእንክብካቤ አገልግሎት ካላቸው ሰዎች 90 በመቶውን መድረስን ያጠቃልላል። የቲቢ ችግር ላለባቸው ሰዎች ሁሉ የማህበራዊ ጥቅም ፓኬጆችን መስጠት፤ ቢያንስ አንድ አዲስ የቲቢ ክትባት ፍቃድ መስጠት፤ እና በ2027 ለቲቢ ትግበራ እና ምርምር የገንዘብ ድጋፍ ክፍተቶችን መዝጋት። ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ "ለሺህ አመታት አባቶቻችን ምን እንደሆነ፣ ምን እንደተፈጠረ እና እንዴት ማቆም እንዳለብን ሳያውቁ በሳንባ ነቀርሳ ሲሰቃዩ እና ሲሞቱ ኖረዋል። “ዛሬ፣ እነሱ ሊያልሙት የሚችሉት እውቀት እና መሳሪያዎች አሉን። ዛሬ የጸደቁት የፖለቲካ መግለጫ ሀገሮች እና ያቀዷቸው ኢላማዎች እነዚህን መሳሪያዎች ለመጠቀም እና አዳዲሶችን ለማዳበር የቲቢ ታሪክ የመጨረሻውን ምዕራፍ ለመጻፍ ቁርጠኝነት ናቸው:: በ 2018 ግቦች ላይ የተደረገ እድገት በ 2018 ለአምስት ዓመታት የታቀዱትን ግስጋሴዎች በመገምገም ፣ ከ 2000 ጀምሮ ቲቢን ለመዋጋት ዓለም አቀፍ ጥረቶች ከ 75 ሚሊዮን በላይ ሰዎችን መታደግ መቻሉን ዘግቧል ፣ በተለይም በከባድ መቋረጥ ምክንያት ኢላማዎች ላይ መድረስ አልቻሉም ። በኮቪድ-19 ወረርሽኝ እና በመካሄድ ላይ ባሉ ግጭቶች ምክንያት የሚመጡ የቲቢ አገልግሎቶች። ከ2018 እስከ 2022 ባለው ጊዜ ውስጥ ከታሰቡት 40 ሚሊዮን ሰዎች ውስጥ 34 ሚሊዮን ሰዎች ብቻ በቲቢ ታክመዋል። ለቲቢ መከላከያ ሕክምና፣ ሁኔታው ይበልጥ አስከፊ ነበር፣ ከ30 ሚሊዮን ሰዎች መካከል 15.5 ሚሊዮን ብቻ የመከላከል ሕክምና ማግኘት ችለዋል። በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ለቲቢ አገልግሎት የሚሰጠው የገንዘብ ድጋፍ እ.ኤ.አ. በ2018 ከ6.4 ቢሊዮን የአሜሪካን ዶላር በ2022 ወደ 5.8 ቢሊዮን ዶላር ዝቅ ብሏል፣ ይህም የሚፈለጉትን የቲቢ ፕሮግራሞችን በመተግበር የ50% የፋይናንስ ክፍተትን ያሳያል። በ2018 እና 2022 መካከል ለቲቢ ምርምር አመታዊ የገንዘብ ድጋፍ ከዮS$ 0.9 ቢሊዮን እስከ 1.0 ቢሊዮን ዶላር ደርሷል፣ ይህም በ2018 ከታቀደው ግማሽ ነው። ይህ በተጎዱት ላይ በተለይም በጣም ተጋላጭ በሆኑት ላይ የበለጠ ከባድ ሸክም አድርጓል። ዛሬ፣ ቲቢ በዓለም ላይ ካሉ ተላላፊ ገዳይ ገዳዮች አንዱ ሆኖ ቀጥሏል፡ በአመት ከ10 ሚሊዮን በላይ ሰዎች ይታመማሉ፣ እና ከ1 ሚሊዮን በላይ የሚሆኑት በዚህ መከላከል በሚቻል እና ሊድን በሚችል በሽታ ህይወታቸውን ያጣሉ። መድሀኒት የሚቋቋም ቲቢ በየአመቱ ወደ ግማሽ ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች መድሀኒት የሚቋቋም ቲቢ በመያዝ ለፀረ-ተህዋሲያን ትልቅ አስተዋፅዖ አድራጊ ሆኖ ቀጥሏል። "በአለም መሪዎች በቲቢ ምላሽ ዙሪያ አንድ መሆን ለሁለተኛ ጊዜ እርምጃን ለማፋጠን እና የቲቢ ወረርሽኙን መፍታት ብቻ ሳይሆን የህብረተሰቡን ሰፊ ጤና እና ደህንነት ለመጠበቅ ፣የወረርሽኙን ዝግጁነት ለማጠናከር የሚያስችል ዕድል ይሰጣል ። እና በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት የተማሩትን ትምህርቶች በማዳበር” የዓለም ጤና ድርጅት ግሎባል ቲቢ ፕሮግራም ዳይሬክተር የሆኑት ዶ/ር ቴሬዛ ካሳቫ ተናግረዋል። "ከቲቢ ጋር የተያያዘ የገንዘብ ችግርን ማስቀረት እና በተጋላጭ ቡድኖች ውስጥ የበሽታውን እድገት መከላከል በአገሮች ውስጥ እና በመካከላቸው ያለውን ኢፍትሃዊነት በመቀነስ ለዘላቂ ልማት ግቦች መሳካት አስተዋጽኦ ያደርጋል።" በ2020 እና 2021 መካከል የቲቢ በሽታ እና ሞት ጨምሯል ነገር ግን በአገሮች፣ የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮች የተቀናጁ ጥረቶች አስፈላጊ አገልግሎቶችን እንዲያገግሙ አድርጓል። የቲቢ ክትባቱን አፋጣኝ ምክር ቤት ተጀመረ ከዚህ ታሪካዊ ስብሰባ ቀደም ብሎ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ የቲቢ ክትባት አፋጣኝ ምክር ቤት አዳዲስ የቲቢ ክትባቶችን የማዘጋጀት ፣የፍቃድ አሰጣጥ እና አጠቃቀምን ለማሳለጥ በይፋ ጀመሩ። በአለም ጤና ድርጅት ፅህፈት ቤት የሚደገፈው ምክር ቤቱ በሚኒስትሮች ቦርድ የሚመራ ሲሆን ዘጠኝ አባላትን ያቀፈ ሲሆን በተለዋዋጭነት የሚያገለግሉ ሲሆን ለሁለት አመታትም የሚቆይ ይሆናል። ምክር ቤቱ የግሉ ሴክተርን፣ ሳይንቲስቶችን፣ በጎ አድራጊዎችን እና የሲቪል ማህበረሰብን ጨምሮ ከተለያዩ ሴክተሮች እና ባለድርሻ አካላት ጋር ያለውን ግንኙነት እና መስተጋብር የሚደግፉ ንዑስ አካላት ይኖሩታል። ቢሲጂ በአሁኑ ጊዜ ብቸኛው ፍቃድ ያለው የቲቢ ክትባት ነው። በጨቅላ ሕፃናት እና በትናንሽ ሕፃናት ላይ ከባድ የቲቢ ዓይነቶችን ለመከላከል መጠነኛ ቅልጥፍናን ቢሰጥም፣ በዓለም አቀፍ ደረጃ አብላጫውን (>90%) የቲቢ ስርጭት የሚይዙትን ታዳጊዎችን እና ጎልማሶችን በበቂ ሁኔታ አይከላከልም። ምክር ቤቱ በመንግስት፣ በግል እና በጎ አድራጎት ዘርፎች አዳዲስ ዘላቂ ፋይናንስ፣ የገበያ መፍትሄዎች እና ሽርክናዎችን ለመለየት ያለመ ነው። እንደ አፍሪካ ህብረት ፣ የደቡብ ምስራቅ እስያ መንግስታት ማህበር (ኤኤስኢኤኤን) ፣ ብሪክስ አገሮች (ብራዚል ፣ ሩሲያ ፌዴሬሽን ፣ ህንድ ፣ ቻይና እና ደቡብ አፍሪካ) ፣ ጂ20 ፣ ጂ7 እና ሌሎችም ለአዲሱ የቲቢ ክትባት ልማት ቁርጠኝነት እና መዳረሻ እርምጃዎችን ያጠናክራል ።

World leaders commit to new targets to end TB World leaders at the United Nations General Assembly’s High-Level Meeting on Tuberculosis have approved a Political Declaration with ambitious new targets for the next five years to advance the global efforts towards ending the TB epidemic. The targets include reaching 90% of people with TB prevention and care services, using a WHO-recommended rapid test as the first method of diagnosing TB; providing social benefit packages to all people with TB; licensing at least one new TB vaccine; and closing funding gaps for TB implementation and research by 2027. “For millennia, our ancestors have suffered and died with tuberculosis, without knowing what it was, what caused it, or how to stop it,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. “Today, we have knowledge and tools they could only have dreamed of. The political declaration countries approved today, and the targets they have set, are a commitment to use those tools, and develop new ones, to write the final chapter in the story of TB.” Progress made towards 2018 targets Taking stock of progress towards targets set in 2018 for a five-year period, WHO reported that while global efforts to combat TB have saved over 75 million lives since the year 2000, they fell short of reaching the targets, mainly due to severe disruptions to TB services caused by the COVID-19 pandemic and ongoing conflicts. Only 34 million people of the intended 40 million people with TB were reached with treatment between 2018 and 2022. For TB preventive treatment, the situation was even more grim, with only 15.5 million of the 30 million people targeted to be reached with preventive treatment accessing it. Funding for TB services in low- and middle-income countries fell from US$ 6.4 billion in 2018 to US$ 5.8 billion in in 2022, representing a 50% financing gap in implementing the required TB programmes. Annual funding for TB research ranged from US$ 0.9 billion to US$ 1.0 billion between 2018 and 2022, which is just half of the target set in 2018. This has placed an even heavier burden on those affected, especially the most vulnerable. Today, TB remains one of the world’s top infectious killers: annually more than 10 million people fall sick, and over 1 million lose their lives to this preventable and curable disease. Drug-resistant TB continues to be a major contributor to antimicrobial resistance with close to half a million people developing drug-resistant TB every year. “Uniting around the TB response by world leaders, for a second time, provides an opportunity to accelerate action and strengthen health systems capable of not only addressing the TB epidemic, but also protecting the broader health and well‑being of communities, strengthening pandemic preparedness and building on lessons learnt during the COVID-19 pandemic,” said Dr Tereza Kasaeva, Director of the WHO Global TB Programme. “Averting TB-related financial hardship and preventing the development of the disease in vulnerable groups will help diminish inequities within and between countries, contributing to the achievement of the Sustainable Development Goals.” TB incidence and deaths have risen between 2020 and 2021 but coordinated efforts by countries, WHO and partners are resulting in a recovery of essential services. Launch of the TB vaccine accelerator councilIn the lead-up to this historic meeting, WHO Director-General, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, officially launched the TB vaccine accelerator council to facilitate the development, licensing and use of new TB vaccines. The Council, supported by the WHO secretariat, will be led by a ministerial board, consisting of nine members who will serve on a rotating basis, for a term of two years. The Council will also have subsidiary bodies to support its interaction and engagement with different sectors and stakeholders broadly, including the private sector, scientists, philanthropy, and civil society. BCG is currently the only licensed TB vaccine. While it provides moderate efficacy in preventing severe forms of TB in infants and young children, it does not adequately protect adolescents and adults, who account for the majority (>90%) of TB transmission globally. The Council aims to identify innovative sustainable financing, market solutions and partnerships across public, private, and philanthropic sectors. It will leverage platforms like the African Union, Association of Southeast Asian Nations (ASEAN), BRICS countries (Brazil, Russian Federation, India, China and South Africa), G20, G7 and others to strengthen commitment and actions for novel TB vaccine development and access.

Shuwagabannin duniya sun yi alƙawarin samar da sabbin dabarun kawo ƙarshen tarin fuka. Shuwagabannin ƙasashen duniya a babban taron Majalisar Ɗinkin Duniya kan cutar tarin fuka sun amince da sanarwar siyasa tare da sabbin buƙatu na shekaru biyar masu zuwa don ciyar da ƙoƙarin duniya na kawo ƙarshen annobar tarin fuka gaba. Maƙasudan sun haɗa da isa ga ƙashi casa'in cikin ɗari na mutanen dake ayyukan rigakafin cutar tarin fuka da kulawa, ta yin amfani da gwajin gaggawar da WHO ta ba da shawara a matsayin hanyar farko ta gano tarin fuka; samar da fakitin amfanin zamantakewa ga duk masu fama da tarin fuka; ba da lasisi ga aƙalla sabon maganin tarin fuka guda ɗaya; da kuma cike giɓin kuɗaɗe don ɗabbaƙawa da yin bincike nan da shekarar 2027. Dakta Tedros Adhanom Ghebreyesus ya ce Tsawon miliyoyin shekaru, kakanninmu sun sha wahala kuma sun mutu da tarin fuka, ba tare da sanin mece ce ita ba, ko me ya jawo ta, ko kuma yadda za a dakatar da ita.". A yau, muna da ilimi da kayan aikin da kawai suka yi mafarki. Ƙasashen da suka amince da ƙudirin siyasar a yau, da kuma manufofin da suke hari, alƙawari ne yin amfani da waɗannan kayan aikin, da ƙera sababbi, don rubuta babi na ƙarshe a cikin labarin tarin fuka." Ci gaban da aka samu zuwa manufofin da ake son cimmawa a shekarar 2018 Dangane da ci gaban da aka sanya a gaba a shekarar 2018 na tsawon sheƙaru biyar, WHO ta bayyana cewa yayin da ƙoƙarin duniya na yaki da cutar tarin fuka ya ceci rayuka sama da miliyan saba'in da biyar tun daga shekarar 2000, sun ƙasa cimma burin da aka yi niyya, musamman saboda tsaikon da aka samu a yaƙi da tarin fuka da cutar ta COVID-19 ta haifar, da rikice-rikice da ake ci gaba da yi. Mutane miliyan 34 ne kaɗai daga cikin miliyan 40 da aka hara da suke ɗauke da cutar tarin fuka aka samu isa gare su da magani, a tsakanin shekarun 2018 zuwa 2022. Game da maganin rigakafin tarin fuka, lamarin ya fi yin muni, inda miliyan goma sha biyar da rabi ne kawai daga cikin mutane miliyan talatin da aka yi niyyar kai musu maganin rigakafi. Kuɗaɗe don ayyukan magance tarin fuka a ƙasashe masu ƙaramin ƙarfi da matsakaita ya ragu daga dalar Amurka biliyan shida da ɗigo huɗu a shekarar 2018 zuwa dala biliyan biyar da ɗigo takwas a shekarar 2022, wanda ke wakiltar giɓin kuɗi na ƙashi hamsin cikin ɗari wajen aiwatar da shirye-shiryen magance TARIN FUKA da ake buƙata. Kuɗaɗen shekara-shekara don bincike kan tarin fuka ya tashi daga dalar Amurka biliyan 0.9 zuwa dalar Amurka biliyan 1.0 tsakanin 2018 da shekarar 2022, wanda shine rabin abin da aka tsara a shekarar 2018. Hakan ya kara dora nauyi a kan waɗanda abin ya shafa, musamman waɗanda suka fi rauni. A yau, tarin fuka ya ƙasance ɗaya daga cikin manyan cutuka masu ƙashe mutane a duniya: fiye da mutane miliyan 10 suna kamuwa da rashin lafiya a kowacce shekara, kuma sama da miliyan 1 ke rasa rayukansu ta sanadiyyar wannan cuta da za a iya magance ta. Tarin fuka mai jure wa miyagun ƙwayoyi yana ci gaba da zama babban mai ba da gudummawa ga juriya na ƙwayoyin cuta tare da kusan rabin miliyan mutane suna kamuwa da tarin fuka mai jure wa magani kowace shekara. "Haɗin kai game da ɗaukar mataki kan cutar tarin fuka da shugabannin duniya suka yi a karo na biyu, yana ba da damar haɓaka aiki da ƙarfafa tsarin kiwon lafiya, waɗanda ba wai kawai magance cutar ta TARIN FUKA suke ba, har ma da kare lafiya da walwala ta al'ummomi, ƙarfafa shirye-shiryen bala'i da ginawa kan darussan da aka koya a lokacin cutar COVID-19, in ji Dokta Tereza ƙasaeva, Darakta na Shirin Duniya na WHO. "Kawar da matsalar kuɗi da ke da alaka da tarin fuka da kuma hana ci gaban cutar a tsakanin mutane masu rauni zai taimaka wajen rage rashin daidaito dake cikin ko a tsakanin ƙasashe, da taimakawa wajen cimma burin ci gaba mai ɗorewa." Cutar ta TARIN FUKA da mace-mace sun ƙaru tsakanin shekarar 2020 zuwa shekarar 2021 amma ƙoƙarin da ƙasashe, WHO da abokan hulda suka yi na haifar da farfaɗowar muhimman ayyuka. Ƙaddamar da kwamitin gaggawa na rigakafin cutar tarin fuka A ci gaban wannan taro mai cike da tarihi, babban daraktan hukumar lafiya ta duniya WHO, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, ya ƙaddamar da kwamitin gaggawa na rigakafin cutar tarin fuka a hukumance domin sauƙaƙa bunƙasawa, da ba da lasisi da kuma amfani da sabbin rigakafin tarin fuka. Kwamitin da ke samun goyon bayan sakatariyar WHO, za ta ƙasance ƙarƙashin kwamitin ministoci, wanda ya ƙunshi mambobi tara waɗanda za su yi aiki bisa ga ƙa’ida, na tsawon sheƙaru biyu. Kwamitin zai kuma sami ƙungiyoyin rassan da za su goyi bayan mu'amalarsa da sassa daban-daban da masu ruwa da tsaki, gami da kamfanoni masu zaman kansu, masana kimiyya, masu ba da agaji, da ƙungiyoyin jama'a. BCG a halin yanzu ita ce kawai rigakafin tarin fuka mai lasisi. Duk da yake yana ba da matsakaicin inganci wajen hana nau'ikan tarin fuka mai tsanani ga jarirai da yara ƙanana, ba ta da cikakkiyar kariya ga matasa da manya, waɗanda ke da mafi yawan (ƙasa da ƙashi casa’in cikin ɗari) na watsa tarin fuka a duniya. Kwamitin yana da nufin gano sabbin hanyoyin samar da kuɗaɗe mai ɗorewa, mafita na ƙasuwa da kuma haɗin gwiwa a sassan jama'a, masu zaman kansu, da na agaji. Zai yi amfani da dandamali kamar ƙungiyar Tarayyar Afirka, Ƙungiyar Ƙasashen Kudu maso Gabashin Asiya (ASEAN), ƙasashen BRICS (Brazil, Tarayyar Rasha, Indiya, Sin da Afirka ta Kudu), G20, G7 da sauran su don ƙarfafa himma da ayyuka don bunƙasa rigakafin cutar tarin fuka shiga.

Viongozi wa dunia wanajitolea kufikia malengo mapya ya kukomesha TB Viongozi wa dunia katika Mkutano wa Ngazi ya Juu wa Kifua Kikuu wa Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa wameidhinisha Azamio la Kisiasa lenye malengo mapya kabambe kwa miaka mitano ijayo ili kuendeleza juhudi za kimataifa za kukomesha janga la TB. Malengo hayo ni pamoja na kufikia 90% ya watu waliyo na huduma za kinga na matunzo ya TB, kwa kutumia kipimo cha haraka kilichopendekezwa na WHO kama njia ya kwanza ya kutambua TB; kutoa vifurushi vya manufaa ya kijamii kwa watu wote wenye TB; kutoa leseni ya chanjo mpya angalau moja ya TB; na kuziba mianya ya ufadhili wa utekelezaji na utafiti wa TB kwa mwaka 2027. Kwa milenia, babu zetu waliteseka na kufa kwa ugonjwa wa kifua kikuu bila kujua ni nini, ulisababishwa na nini, au jinsi ya kuzuia, alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus. Leo, tuna maarifa na zana ambazo wangeweza wasingeweza kuzifikia kabisa. Nchi za tamko la kisiasa zilizoidhinishwa leo, na malengo waliyoweka, ni dhamira ya kutumia zana hizo, na kuendeleza mpya, kuandika sura ya mwisho katika hadithi ya TB. Maendeleo yaliyopatikana kuelekea malengo ya 2018 Ikitathimini maendeleo ya malengo yaliyowekwa mwaka 2018 kwa kipindi cha miaka mitano, WHO ilitoa taarifa kuwa ingawa juhudi za kimataifa za kupambana na TB zimeokoa maisha zaidi ya watu milioni 75 tangu mwaka 2000, hazifikii malengo, haswa kutokana na usumbufu mkubwa. Huduma za TB zinazosababishwa na janga la UVIKO-19 na migogoro inaendelea. N watu milioni 34 pekee kati ya watu milioni 40 waliyohisiwa kuwa na TB waliyopata matibabu kuanzia 2918 hadi 2022. Kwa matibabu ya kuzuia TB, hali ilikuwa mbaya zaidi, huku watu milioni 15.5 pekee kati ya milioni 30 waliyolengwa kufikiwa kwa ajili ya matibabu ya kinga. Ufadhili wa huduma za TB katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati ulishuka kutoka US$ bilioni 6.4 kwa mwaka 2018 hadi US$ bilioni 5.8 kwa mwaka 2022, ikiwa ni pengo la 50% la ufadhili katika kutekeleza programu zinazohitajika za TB. Ufadhili wa kila mwaka wa utafiti wa TB ulianzia US$ bilioni 0.9 hadi US$ 1.0 kati ya mwaka 2013 hadi 2022, ambayo ni nusu ya lengo lililowekwa kwa mwaka 2018 Hii imesababisha hatari kubwa zaidi kwa wale waliyoathiriwa, hasa waliyo hatarini zaidi. Leo, TB inabakia kuwa moja wapo ya wauaji wakuu kwa kuambukiza dunia: kila mwaka zaidi ya watu milioni 10 wanaugua, na zaidi ya milioni 1 wanapoteza maisha kwa ugonjwa huu unaoweza kuzuilika na unaotibika. Kifua kikuu sugu kwa dawa kinaendelea kuwa mchangiaji mkubwa wa ukosefu wa antimicrobial (viua viini) huku takribani watu nusu milioni wakiugua TB sugu kila mwaka. Kuungana kwa viongozi kwenye mwitikio wa TB duniani kwa mara ya pili, kunatoa fursa ya kuharakisha hatua na kuimarisha mifumo ya afya yenye uwezo wa kukabiliana na janga la TB, pia kulinda afya na ustawi wa jamii kwa mapana zaidi, kuimarisha maandalizi dhidi ya janga na kuendeleza mafunzo tuliyojifunza wakati wa janga la UVIKO-19, alisema Dk. Tereza Kasaeva, Mkurugenzi wa Mpango wa WHO wa Kifua Kikuu Duniani. Kuepusha ukosefu wa fedha kwenye programu za TB na kuzuia maendeleo ya ugonjwa huo katika makundi hatarishi kutasaidia kupunguza ukosefu wa usawa ndani na kati ya nchi na hivyo kuchangia kufikiwa kwa Malengo ya Maendeleo endelevu Matukio na vifo vya TB vimeongezeka kati ya 2020 na 2021 lakini juhudi zilizoratibiwa na nchi, WHO na washirika zinaleta unafuu wa huduma muhimu. Uzinduzi wa baraza la kuongeza kasi ya chanjo ya TB katika kuelekea mkutano huu wa kihistoria, Mkurugenzi Mkuu wa WHO, Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, alizindua rasimi baraza la kuongeza kasi ya chanjo ya TB ili kuwezesha maendeleo, utoaji leseni na matumizi ya chanjo mpya za TB. Baraza hilo liliungwa mkono na sekretarieti ya WHO, litaongozwa na bodi ya mawaziri, yenye wajumbe tisa ambao watahudumu kwa zamu, kwa kipindi cha miaka miwili. Baraza pia litakuwa na vyombo tanzu vya kusaidia mwingiliano na udhirikiano wake na sekta tofauti na washikadau kwa upana, ikiwa ni pamoja na sekta binafsi, wanasayansi, hisani na mashirika ya kiraia. BCG kwa sasa ndiyo chanjo pekee ya TB iliyoidhinishwa. Ingawa inatoa ufanisi wa wastani katika kuzuia aina za hatari za TB kwa watoto wachanga na watoto, vijana na watu wazima pia wanahitaji ulinzi mkubwa, ambao wanahesabiwa kuwa wahanga wakubwa (>90%) ya maambukizi duniani kote. Baraza linalenga kutambua ufadhili endelevu wa kibunifu, suluhu za soko na ushirikiano katika sekta za umma, binafsi na za hisani. Itaboresha majukwaa kama vile Umoja wa Afrika, Jumuiya ya Mataifa ya Kusini-Mashariki mwa Asia (ASEAN), nchi za BRICS (Brazil, Shirikisho la Urusi, India, China na Afrika Kusini), G20, G7 na zingine ili kuimarisha kujitolea na kuchukua hatua kwa maendeleo ufikiaji wa taarifa ya chanjo ya TB.

Àwọn adarí lágbàáyé ti ní àfojùn ọ̀tun láti mú ópin bá àìsàn IKỌ́-IFE. Nínú ìpàdé àwọn adarí agbàyé ní ibi Ìpàdé Onípò-Gíga ti àjọ United Nations Assembly tí wọ́n ṣe ní orí àìsàn IKỌ́-IFe wọ́n buwọ́lu Ìkéde Olóṣèlú pẹ̀lú èròǹgbà àti àkitiyan wọn láti mú òpin débá à àjàkálẹ̀ àrun àti IKỌ́-IFE láàrin ọdún márùn-ún tí ó ń bọ̀. A ní àfojúsùn láti dé ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn tí ó tó ìdá àádọ́rùn-ún tí ó ń gbé pẹ̀lú ìdènà IKỌ́-IFE àti ìtọ́jú iṣẹ́ ṣíṣe, bí a bá lo àlàkalẹ̀ àjọ WHO fún àyẹ̀wò ìdàgbà sókè kíákíá gẹ́gẹ́ bí i ọ̀nà àkọ́kọ́ fún ṣísàyẹ̀wò IKỌ́-IFE; tí a sì pèsè ìgbáyé-gbádùn fún gbogbo àwọn ènìyàn tí ó ń gbé pẹ̀lú IKỌ́-IFE; tí ìbuwọ́lù sì wà fún ó kéré tán abẹ́rẹ́ IKỌ́-IFE kan; àti pìparí pẹ̀lú owó Ìfilọ́lẹ̀ IKỌ́-IFE àti ìwádìí ní ọdún 2027. Dókítá Tedros Adhanom Ghebreyesus sọ pé; "Àwọn babańlá wa ti jìyà tí wọ́n sì ti kú látààrí àìsàn ikọ́-ife fún ẹgbẹgbẹ̀rún ọdún, láì mọ irúfẹ́ ohun tí ó jẹ́, ohun tí ó ṣe okùnfà rẹ̀, tàbí ọ̀nà láti mú òpin dé bá a". "Lónìí, a ní ìmọ̀ àti irinṣẹ́ eléyìí tí wọ́n le lá àlá rẹ̀. Àwọn orílẹ̀-èdè tí a ṣe ìkéde ìbuwọ́lù ti òṣèlú fún lónìí, àti àwọn àfojúsùn tí wọ́n ti là kalẹ̀ jẹ́ ọ̀nà ìfarajìn láti lo àwọn irinṣẹ́, àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn tuntun mìíràn, kí á le kọ abala tí ó gbẹ̀yìn nínú ìtàn àìsàn IKỌ́-IFE." Àṣeyọrí tí a ṣe tọ àwọn àfojúsùn wa ti ọdún 2018 Bí a bá gba àkójọ àfojúsùn wa tí a là kalẹ̀ ní ọdún 2018 fùn ọdún márùn-ún, àjọ WHO ṣe àkọsílẹ̀ pé nígbà tí akitiyan gbogbo àgbáyé láti ṣẹ́gun àìsàn IKỌ́-IFE ti gba ẹ̀mí àwọn ènìyàn tí ó lé ní 75 mílíọ́nù là láti ọdún 2000, wọ́n sì kùnà láti dé ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n fojúsùn, eléyìí wáyé látààrí oríṣìíríṣìí ìdíwọ́ iṣẹ́-ṣíṣe ti àìsàn IKỌ́-IFE àti ti àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 ìàti àwọn aáwọ̀ tí ó ń lọ lọ́wọ́ fà. Ìtọ́jú dé ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn mílíọ́nù mẹ́rìnlélọ́gbọ̀n ninú àwọn ènìyàn ogójì mílíọ́nù tí wọ́n ní àfojúsùn fún nínú àwọn tí ó ní àìsàn IKỌ́-IFE láàrin ọdún 2018 sí ọdún 2022. Ipò náà burú gidi fún ìdènà ìtọ́jú àìsàn IKỌ́-IFE, pẹ̀lú bí 15.5 mìlíọ́nù ènìyàn nínú àwọn énìyàn30 n mílíọ́nù tí wọ́n ní àfojúsùn láti dé ọ̀dọ̀ wọn pẹ̀lú ìtọ́jú fún ìdènà rẹ̀ àti wíwà lárọ́wọ́tó rẹ̀. Owó ìdóólà fún àìsàn IKỌ́-IFE já lọ sílẹ̀ láàrin àwọn orílẹ̀-èdè tí owó ìpawọlé wọn kéré àti àwọn tí owó-ìpawọlé wọn gbé pẹ́ẹ́lì díẹ̀ láti bílíọ́nù mẹ́fà àti mẹ́rin dọ́là ní ọdún 2018 sí bílíọ́nù márùn-ún àti mẹ́jọ ní ọdún 2022, eléyìí tí ó dúró fún àlàfo ètò ìsúná ìdá àádọ́ta nínú ṣíṣe ètò ìfilọ́lẹ̀ àwọn ètò àìsàn IKỌ́-IFE tí a nílò. Owó ìṣèrànwọ́ ọlọ́dọọdún fún ìṣèwádìí nípa àìsàn IKỌ́-IFE láàrin ọdún 2018 sí ọdún 2022 wà láàrin US$ 0.9 billion sí US$ 1.0 bílíọ́nù, eléyìí sì jẹ́ ìlàjì ohun tí a piyamọ kalẹ̀ ní ọdún 2018. Eléyìí ti di ẹrù wílo lé àwọn tí ó faragbá nínú ìṣẹ̀lẹ̀ náà, pàápàá àwọn tí ó kàn jùlọ. Lónìí, àìsàn IKỌ́-IFE jẹ́ ọ̀kan lára àwọn àwọn àìsàn aṣekúpani tí ó ga jùlọ ní àgbáyé: àwọn ènìyàn tí ó ju 10 mílíọ́nù lọ ni ó máa ń ṣe àìsàn, àwọn ènìyàn tí ó ju 1 mílíọ́nù lọ ló máa ń sọ ẹ̀mí wọn nù nítiorí àìsàn tí ó ṣe é dènà tí ìtọ́jú sì wà fún yìí. Àisan IKỌ́-IFE aláìníkàápá-òògùn jẹ́ ọ̀kan gbòógì tí ó máa ń dá kún àìlágbáratako batéríà-onípalára tí ó sì jẹ́ pé àwọn ènìyàn tí ó fẹ́rẹ̀ tó ìlàjì mílíọ́nù ni ó máa ń ní àìsàn IKỌ́-IFE aláìníkàápá-òògùn ní ọdọọdún. Dókítà Tereza Kasaeva, Adarí Àjọ Elétò Ìlera-Lágbàáyé WHO Fún Àwọn Ètòtí ó níṣe pẹ̀lú àìsàn IKỌ́-IFE sọ pé, "fíwọwọ́sowọ́pọ̀ àwọn adarí lágbàáyé káàkiri lórí àbájáde àìsàn IKỌ́-IFE, fún ìgbà kejì pèsè àǹfààní iṣẹ́-ṣíṣe fún ìyákánkán àti ìfúnlágbára àwọn ètò ìlera kò ní agbára lórí síṣàyẹ̀wọ̀ àjàkálẹ̀ àrùn IKỌ́-IFE nìkan, ṣùgbgbọ́n ó tún ń pèsè ààbò ètò ìlera lọ́nà gbòòrò àti ètò ìgbáyé-gbádùn àwọn agbègbè, ó sì tún ń fún ìgbáradì ṣaájú àjákálẹ̀ àrùn àti kíkọ́ ẹ̀kọ́ tí a rí kọ́ ní àsìkò àjákálẹ̀ àrùn COVID-19 ní agbára. "Dídarí ìnira tì ó jẹmọ́ àìsàn IKỌ́-IFE àti ìdènà ìgbàgbàsókè àwọn àrùn ní ààrin àwọn tí ó lùgbàdì rẹ̀ yóò ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àdínkù àìdọ́gba láàrin àwọn orílẹ̀-èdè láti ṣe àṣeyọrí ní orí àwọn ètò Ìdàgbàsókè Agbègbè àti Àyíká." Ìṣẹ̀lẹ̀ ikú àti àìsàn IKỌ́-IFE ti pọ̀ sí i láàrin ọdún 2020 sí ọdún 2021, ṣùgbọ́n iṣẹ́ àjumọ̀ṣe papọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè, àti àjọ WHO pẹ̀lú àwọn alábàásiṣẹ́pọ̀ wọn ti yọrí sí ìmúbọ̀sípò àwọn iṣẹ́ àkànṣe. Ìfilọ́lẹ̀ ìgbìmọ̀ olùgbaninímọ̀ràn fún ìmúyákánkán abẹ́rẹ́ àjẹsára àìsàn IKỌ́-IFE yọrí sí ìpàdé àjẹmọ́ ìtàn yìí. Dókítà Tedros Adhanom Ghebreyesus, ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìgbìmọ̀ olùgbaninímọ̀ràn fún ìmúyákánkán abẹ́rẹ́ àjẹsára àìsàn IKỌ́-IFE láti mú ìdàgbàsókè, àti ìwé-àṣẹ àti ìlò abẹ́rẹ́ àìsàn IKỌ́-IFE tuntun wá ní kíakíá. Ìgbìmọ̀ náà, eléyìí tí akọ̀wé àjọ WHO ń ṣe ìrànlọ́wọ́ fún, ìgbìmọ̀ àjọ olùdarí eléyìí tí ó ní ènìyàn mẹ́sàn-án nínú yóò ṣiṣẹ́ sìn nípa yíyí ipò adarí fún táámù kan, ọlọ́dún méjì. Ìgbìmọ̀ náà yóò tún ní ìgbìmọ̀ mìíràn ni\ abẹ́ wọn tí yóò máa ṣe ìrànlọ́wọ́ fún ìbáṣe àti ìbáṣiṣẹ́pọ̀ rẹ̀ pẹ̀lú oriṣìíríṣìí àwọn ẹ̀ka àti àwọn òpómúléró, eléyìí tí ó ní àwọn ẹ̀ka aládàáni, àwọn onímọ̀-ṣáyẹ́ńsì, àwọn olójú-àánú, àti àwọn àjọ tí ó ń rí sí ọ̀rọ̀ ọmọnìyàn. Lọ́wọ́lọ́wọ́ yìí BGC nìkan ni ìwé-àṣẹ tí ó wà fún àìsàn IKỌ́-IFE. Nígbà tí ó ń ṣe ìpèsè ìsọwọ́-ṣiṣẹ́ tí ó kún ojú òsùnwọ̀n nínú dídènà àwọn ìkórajọpọ̀ àìsàn IKỌ́-IFE alágbára ní ara àwọn ìkókó àti àwọn ọmọdé, kò máa dá ààbò bo àwọn màjèsín àti àwọn ọ̀dọ́ tí wọ́n kó ìdá tí ó pọ̀jù, ìyẹn (>90%) àwọn tí ó máa ń farakó àìsàn IKỌ́-IFE lágbàáyé. Ìgbìmọ̀ náà ní èrò àti ṣe ìdámọ̀ èrò-ọ̀tun tí yóò gbé owó-níná dúró, yóò sì tún wá ojútùú sí ọ̀rọ̀ ọjà títà àti ìbáṣepọ̀ láàrin àwọn ẹ̀ka ìjọba, aládàáni, àti ẹ̀ka àwọn olójú-àánú. Yóò lo àwọn ìkannì bí i the Ẹgbẹ́ Àpapọ̀ ilẹ̀ Áfíríkà, Ẹgbẹ́ Àpapọ̀ àwọn Ọmọ apá Gúúsù Ìlà Oòrun Asia (ASEAN), àti àwọn orílẹ̀-èdè BRICS bí i (Brazil, Ilẹ̀ Olómìnira Russia, India, China àti orílẹ̀-èdè South Africa), G20, G7 àti àwọn mìíràn láti fún wọn ní agbára àti ìfarajìn ọ̀nà àti ṣiṣẹ́ fún àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára tuntun ti àìsàn IKỌ́-IFE àti láti mú-un dàgbàsókè àti láti wà ní àrọ́wọ́tó.

Abaholi bomhlaba bazibophezela emigomeni emisha yokuqeda iTB Abaholi bomhlaba eMhlanganweni Wezinga Eliphezulu WeSifo Sofuba weNhlangano Yezizwe Ezihlangene bagunyaze Isimemezelo Sezombangazwe esinezinhloso ezintsha ezihlosiwe zeminyaka emihlanu ezayo ukuze kuthuthukiswe imizamo yomhlaba wonke yokuqeda ubhubhane lweTB. Okuhlosiwe kubandakanya ukufinyelela kumaphesenti angama-90 abantu abanezinsizakalo zokuvimbela nokunakekela iTB, kusetshenziswa ukuhlolwa okusheshayo okunconywe yiWHO njengendlela yokuqala yokuhlonza iTB; ukuhlinzeka ngamaphakheji ezinzuzo zomphakathi kubo bonke abantu abane-TB; ukugunyaza okungenani umuthi wokugomela iTB owodwa omusha; kanye nokuvala izikhala zezimali zokuqaliswa nokucwaninga kweTB ngo-2027. “Sekuphele izinkulungwane zeminyaka okhokho bethu behlupheka futhi babulawa isifo sofuba, bengazi ukuthi sasiyini, sibangelwa yini, noma singasinqanda kanjani,” kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus. “Namuhla, sinolwazi namathuluzi abebengaphupha ngawo. Izimemezelo zezombusazwe zamazwe zivunyiwe namuhla, kanye nemigomo abazibekile, ukuzibophezela ekusebenziseni lawo mathuluzi, nokuthuthukisa amasha, ukubhala isahluko sokugcina endabeni yeTB.” Inqubekelaphambili eyenziwe maqondana nezinhloso zika-2018 Uma sibheka inqubekelaphambili ebheke emigomeni ebekwe ngo-2018 isikhathi esiyiminyaka emihlanu, iWHO ibike ukuthi nakuba imizamo yomhlaba wonke yokulwa nesifo sofuba isisindise ukuphila kwabantu abangaphezu kwezigidi ezingu-75 kusukela ngonyaka wezi-2000, yehlulekile ukufinyelela imigomo, ikakhulukazi ngenxa yokuphazamiseka okukhulu Izinsizakalo zeTB ezibangelwa ubhubhane lweCOVID-19 nezingxabano eziqhubekayo. Bayizigidi ezingama-34 kuphela kubantu ababehlosiwe abayizigidi ezingama-40 abaneTB abafinyelelwe ngokwelashwa phakathi kuka-2018 no-2022. Ekwelashweni kokuvikela iTB, isimo sasibi nakakhulu, njengoba izigidi ezingu-15.5 kuphela kubantu abayizigidi ezingu-30 okwakuhloswe ukuthi bafinyelelwe kuzo ngokwelashwa kokuvimbela abakutholayo. Ukuxhaswa ngezimali kwezinsizakalo zeTB emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi kwehle kusuka kwizigidigid ezingu-US$ 6.4 ngo-2018 kuya kwizigidigidi ezingu-US $ 5.8 ngo-2022, okumelela igebe lezezimali elingama-50% ekuqaliseni izinhlelo zeTB ezidingekayo. Izimali zonyaka zocwaningo lwe-TB zisuka kwizigidigidi ezingu-$0.9 zaya kwisigidigidi esi-US$1.0 phakathi kuka-2018 no-2022, okuyingxenye nje yalokho okuhlosiwe okubekwe ngo-2018 Lokhu kubeke umthwalo onzima nakakhulu kulabo abathintekile, ikakhulukazi abasengozini kakhulu. Namuhla, iTB isengomunye wababulali abahamba phambili emhlabeni wonke: minyaka yonke abantu abangaphezu kwezigidi eziyi-10 bayagula, futhi abangaphezu kwesigidi balahlekelwa izimpilo zabo ngenxa yalesi sifo esigwemeka nesingelapheka. I-TB engazweli emishanguzweni isaqhubeka nokuba negalelo elikhulu ekumelaneni nama-antimicrobial njengoba abantu abacishe babe ingxenye yesigidi baba neTB engazweli emishanguzweni minyaka yonke. “Ukuhlanganisa impendulo yeTB ngabaholi bomhlaba, okwesibili, kunikeza ithuba lokusheshisa isenzo nokuqinisa izinhlelo zezempilo ezingagcini nje ngokubhekana nobhubhane lweTB, kodwa futhi nokuvikela impilo ebanzi nempilo yemiphakathi, ukuqinisa ukulungela ubhubhane. nokwakhela phezu kwezifundo ezifundwe ngesikhathi sodlame lweCOVID-19,” kusho uDkt Tereza Kasaeva, uMqondisi weWHO Global TB Programme. “Ukugwema ubunzima bezezimali obuhlobene neTB kanye nokuvimbela ukukhula kwalesi sifo emaqenjini asengozini kuzosiza ukunciphisa ukungalingani ngaphakathi naphakathi kwamazwe, kube neqhaza ekufezweni Kwezinjongo Zentuthuko Eqhubekayo.” Izigameko nokufa kwabantu beTB kunyukile phakathi kuka-2020 no-2021 kodwa imizamo edidiyelwe yamazwe, iWHO kanye nozakwethu iholela ekululameni kwezinsizakalo ezibalulekile. Ukwethulwa komkhandlu wokusheshisa umgomo we-TBEkusondeleni kwalo mhlangano oyingqopha-mlando, uMqondisi-Jikelele weWHO, uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, wethule ngokusemthethweni umkhandlu wokusheshisa umgomo weTB ukuze kube lula ukuthuthukiswa, ukugunyazwa kanye nokusetshenziswa kwemithi emisha yokugomela iTB. UMkhandlu, osekelwa ihhovisi likanobhala weWHO, uzoholwa ibhodi longqongqoshe, elinamalungu ayisishiyagalolunye azosebenza ngokushintshana, isikhathi esiyiminyaka emibili. UMkhandlu uzophinde ube nezinhlaka ezingaphansi ezizokweseka ukusebenzisana kwawo kanye nokuxoxisana nemikhakha eyahlukene kanye nababambiqhaza ngobubanzi, okuhlanganisa imboni ezimele, ososayensi, abasiza abantulayo kanye nezinhlangano zomphakathi. I-BCG kuphela eneliyisensi yokunikeza umgomo we-TB. Ngenkathi inikeza ukusebenza okulinganiselayo ekuvimbeleni izinhlobo ezinzima ze-TB ebantwaneni nasezinganeni ezincane, ayivikeli ngokwanele abasakhulayo nabantu abadala, ababalelwa iningi (>90%) lokudluliselwa kweTB emhlabeni jikelele. UMkhandlu uhlose ukuhlonza uxhaso lwezimali olusimeme olusha, izixazululo zemakethe kanye nobudlelwano kuyo yonke imikhakha yomphakathi, ezimele, kanye neyokusiza umphakathi. Izothuthukisa izinkundla ezifana ne-African Union, i-Association of Southeast Asian Nations (ASEAN), amazwe eBRICS (Brazil, Russian Federation, India, China kanye neNingizimu Afrika), G20, G7 kanye namanye ukuze kuqiniswe ukuzibophezela kanye nezinyathelo zokuthuthukiswa komgomo weTB noveli. ukufinyelela.

የፖሊዮ አይኤችአር የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ሠላሳ ስድስተኛው ስብሰባ መግለጫ በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች (2005) (አይኤችአር) መሰረት የአደጋ ጊዜ ኮሚቴው ሠላሳ ስድስተኛው ስብሰባ በአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር እ.ኤ.አ. ነሐሴ 16 ቀን 2023 በቪዲዮ ኮንፈረንስ ከተሳተፉት የኮሚቴ አባላት እና የዓለም ጤና ድርጅት ሴክሬታሪያት አማካሪዎች ጋር ጠርቷል። የአደጋ ጊዜ ኮሚቴው በዱር ፖሊዮ ቫይረስ (ደብልዩፒቪ1) እና በፖሊዮ ቫይረስ የሚመነጩ ክትባቶች (ሲቪዲፒቪ) ላይ ያለውን መረጃ በአለም አቀፍ ደረጃ ደብልዩፒቪን ለማጥፋት እና የ ሲቪዲፒቪ2 ወረርሽኝን በ2023 መገባደጃ ላይ በማስቆም ላይ ያለውን መረጃ ገምግሟል። በአፍጋኒስታን፣ በአልጄሪያ፣ በቡርኪናፋሶ፣ በኬንያ፣ በማዳጋስካር፣ በፓኪስታን፣ በተባበሩት ታንዛኒያ ሪፐብሊክ እና ዛምቢያ ስላለው ሁኔታ የሚከተሉት ቴክኒካል ማሻሻያዎች ደርሰዋል። የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ኮሚቴው በፓኪስታን ካለፈው ስብሰባ በኋላ አንድ አዲስ የ ደብልዩፒቪ1 ጉዳይ እንዳለ ገልጿል፣ ይህም በ2023 አጠቃላይ ድምርን ሁለት አድርሶታል። ሁለቱም ጉዳዮች የተከሰቱት በባኑ ወረዳ በከይበር ፓክቱንክዋ (ኬፒ) ግዛት ውስጥ ነው። በ2023 15 የአካባቢ ጥበቃ አወንታዊ ናሙናዎች ነበሩ። ሁለቱም ጉዳዮች የተከሰቱት በባኑ ወረዳ በከይበር ፓክቱንክዋ (ኬፒ) ግዛት ውስጥ ነው። በ2023 15 የአካባቢ ጥበቃ አወንታዊ ናሙናዎች ነበሩ። በደቡባዊ ኬፒ በተካሄደው የድርጊት መርሃ ግብር ለ160,000 ተጨማሪ ህጻናት እንዲከተቡ ቢያደርግም ጉዳዩ አሁንም ፈታኝ ሆኖ ቀጥሏል፣ የፖለቲካ አለመረጋጋት፣ በአንዳንድ አካባቢዎች የጸጥታ ችግር፣ የግንባር ቀደም ሰራተኞች የፖሊስ ጥበቃ እንዲደረግላቸው የሚጠይቁ እና ማህበረሰቦች የሌሎችን ጥያቄ በሚያቀርቡበት ወቅት የክትባት ማቋረጥን ጨምሮ። ፕሮግራሙ ብዙ ቁጥር ያላቸውን ልጆች ማጣት ቀጥሏል። ከደቡብ ኬፒ በስተቀር፣ በፓኪስታን ውስጥ ያሉት ታሪካዊ የውሃ ማጠራቀሚያዎች አሁን ተስፋፍተዋል፣ ነገር ግን በቅርብ ጊዜ በፔሻዋር እና ካራቺ የተገኙ አዎንታዊ የአካባቢ ናሙናዎች የበሽታው ስጋት እንደቀጠለ ያሳያሉ። በአፍጋኒስታን ካለፈው ስብሰባ ጀምሮ፣ አምስት አዳዲስ ደብልዩፒቪ1 ጉዳዮች ሪፖርት ተደርጓል፣ ሁሉም ከናንጋርሃር ግዛት። ጉዳዮቹ በአምስት የተለያዩ ወረዳዎች የተከሰቱ ሲሆን የተጀመሩት ከኤፕሪል 12 እስከ ሜይ 18 ቀን 2023 ነው። ይሁን እንጂ ፣በ2023 እስካሁን ድረስ 32 አዎንታዊ የአካባቢ ናሙናዎች አሉ፣ ሁሉም በምስራቃዊ ክልል፣ በደቡብ ክልል ካንዳሃር ከሚገኝ አንድ ቦታ እና በሰሜን ካለው ከባልክ ከአንድ ቦታ በስተቀር። ምንም እንኳን እ.ኤ.አ. በ 2023 በአፍጋኒስታን ውስጥ አዎንታዊ ናሙናዎች ከ 2022 ጋር ሲነፃፀር ጨምሯል ፣ ይህ የሆነበት ምክንያት በሀገሪቱ ውስጥ የበለጠ የተጠናከረ ክትትል በመኖሩ እና ብዙ ጣቢያዎች ናሙና በመወሰድ እና የፈተና ድግግሞሽ በመጨመር ነው። ያመለጡ ህጻናት ቁጥር ከጊዜ ወደ ጊዜ እየቀነሰ እና የህዝብ የበሽታ መከላከያ እየተሻሻለ ነው። ፕሮግራሙ ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን ዘመቻዎች በመተግበር ላይ ነው ነገር ግን የጥራት ደረጃው የበለጠ መጨመር እና ቀጣይነት ያለው መሆን አለበት። በደቡብ ክልል በካንዳሃር በቅርቡ የተደረገ የአካባቢ ጥበቃ የህብረተሰብ ጤና ድንገተኛ አደጋ ከፍተኛ የሆነ ወረርሽኝ የመከሰቱ አጋጣሚ ነው ምክንያቱም በደቡብ ውስጥ ከቤት ወደ ቤት የሚደረጉ ዘመቻዎች አልተፈቀዱም። በአፍጋኒስታን ውስጥ ያለው ማንኛውም መሰናክል በከፍተኛ የህዝብ እንቅስቃሴ ምክንያት በፓኪስታን ውስጥ ለፕሮግራሙ አደጋ አለው። ደብልዩፒቪ1 በየካቲት 2022 በአፍሪካ ከተገኘበት ጊዜ አንሥቶ በማላዊ፣ በሞዛምቢክ፣ በታንዛኒያ፣ በዛምቢያ እና በዚምባብዌ ውጤታማ የተቀናጀ ምላሽ ተግባራዊ ተደርጓል። በዚህ ብሎክ ውስጥ ሃያ አንድ ዙር ዘመቻዎች ተካሂደዋል፣ እና ምላሹ የዘመቻ ጥራት መሻሻልን ቀጥሏል። በሞዛምቢክ የመጨረሻው ጉዳይ በነሐሴ 10 ቀን 2022 ከተገኘ አሁን 12 ወራት አልፈዋል። ሆኖም እ.ኤ.አ. በጥቅምት 2022 በማላዊ እና በህዳር 2022 በሞዛምቢክ የተደረገው የጂፒአይ ወረርሽኝ ምላሽ ግምገማ እድገቱን ለመገምገም በፖሊዮ ክትትል ላይ ባሉ ክፍተቶች እና በዝቅተኛ ሽፋን ምክንያት በሁለቱም ሀገራት ሊወገድ እንደማይችል ኮሚቴው ገልጿል። በሎጥ የጥራት ማረጋገጫ ናሙና ላይ በመመስረት የዘመቻው ጥራት በማላዊ፣ ሞዛምቢክ፣ ዛምቢያ እና ዚምባብዌ ከታቀደው 90 በመቶ ያነሰ ነበር። በ2023፣ በ2022 ሶስት እና በ2021 አምስት ከነበሩት ጋር ሲነፃፀሩ ሁለት የ ደብልዩፒቪ1 የዘረመል ስብስቦች ብቻ ተለይተዋል። ነገር ግን፣ በእነዚህ ሁለት የዘረመል ስብስቦች ውስጥ በርካታ የመተላለፊያ ሰንሰለቶች ነበሩ፣ በዋነኛነት በምስራቅ አፍጋኒስታን እና በፓኪስታን ደቡብ ኬፒ ዞኖች ውስጥ የተገኙ፣ እጅግ በጣም ወላጅ አልባ ቫይረስን ጨምሮ፣ ይህም በክትትል ላይ አንዳንድ ክፍተቶችን ያሳያል። የግሎባል ፖሊዮ ላብራቶሪ ኔትወርክ በ2023 መጨረሻ የዘረመል ባህሪያትን እና የደብልዩፒቪ1 ምደባን በጥልቀት ለመገምገም አቅዷል እና ግኝቶቹ ሲገኙ ለአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ይጋራል። ከፖሊዮ ቫይረስ የተገኘ ክትባት (ሲቪዲፒቪ) የ ሲቪዲፒቪ2 ጉዳዮች ቁጥር እያሽቆለቆለ ነው እና የጂኦግራፊያዊ ትኩረትን የበለጠ ያተኮረ ነው ፣ በክፍለ-ግዛቶች እና ወረዳዎች ውስጥ መጠነኛ ቅነሳ። በአለም አቀፍ ደረጃ 72 በመቶ የሚሆኑ ጉዳዮች በአራቱ በጣም አስፈላጊ በሆኑት ጂኦግራፊዎች (ምስራቅ ዲሞክራቲክ ኮንጎ፣ ሰሜናዊ ናይጄሪያ፣ ሰሜናዊ የመን እና ሶማሊያ) ናቸው። እንዲሁም አዳዲስ እና እየተዘዋወሩ የሚመጡ ክስተቶች እየቀነሱ ይገኛሉ። የ ሲቪዲፒቪ2 ጉዳዮች ቁጥር እየቀነሰ ቢመጣም እና እየተዘዋወረ ያለው የዘር ሐረግ ቁጥር፣ የ ሲቪዲፒቪ2 ዓለም አቀፍ ስርጭት ስጋት አሁንም ከፍተኛ ነው። ለዚህም ማስረጃው በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ ከፍተኛ ስርጭት በቅርቡ ሲቪዲፒቪ2 ወደ ታንዛኒያ ተዛምቷል። ኮሚቴው በአሁኑ ጊዜ ልብ ወለድ ኦፒቪ2ን ብቻ በሚጠቀመው የአፍሪካ ክልል በአጠቃላይ ስምንት አዳዲስ የ ሲቪዲፒቪ2 ክስተቶች ከአዲሱ ኦፒቪ2 አጠቃቀም የተገኙ መሆናቸውን ጠቁሟል። ነገር ግን፣ ልብ ወለድ ኦፒቪ2 ከሳቢን ኦፒቪ2 ጋር ሲነፃፀር የተሻሻለውን የዘረመል እርጋታውን እየጠበቀ ነው፣ አብዛኛዎቹ የተነጠሉት በሙሉ በጂኖም ቅደም ተከተል ሲተነተኑ በልብ ወለድ ኦፒቪ2 የዘረመል አወቃቀር ላይ ምንም አይነት ወይም አነስተኛ ለውጦችን ያሳያሉ። እስካሁን ከተገለጹት ገለልተኝነቶች ውስጥ 2 % ብቻ በዳግም ውህደት ምክንያት ኒውሮቫይረሪንስን የሚቀንሱ ቁልፍ የጄኔቲክ ማሻሻያዎችን የማጣታቸውን ማስረጃ አሳይተዋል ይህም ለ ኤስኤቢአይኤን ኦፒቪ2 ከሚጠበቀው 75 በመቶ ጋር ሲነጻጸር። በአጠቃላይ፣ ባነሱ ግን ትልቅ ዘመቻዎች ላይ አዝማሚያ ታይቷል። የ ኦፒቪ አቅርቦት መቋረጥ በ2023 የመጀመሪያ ሩብ አመት የዘመቻ እንቅስቃሴን ለመቀነስ አስተዋፅዖ አድርጓል ነገር ግን አቅርቦት በቀሪው አመት ይጨምራል ተብሎ ይጠበቃል። ወቅታዊ ምላሽ ፈታኝ ነው; ባለፉት 18 ወራት ወረርሽኙ በተረጋገጠ በ28 ቀናት ውስጥ የመጀመሪያውን ዘመቻ የመተግበር ዒላማውን ያሟሉት 29% ዘመቻዎች ብቻ ናቸው። በማዳጋስካር፣ ዲሞክራቲክ ኮንጎ እና ሞዛምቢክ ውስጥ ያለው የ ሲቪዲፒቪ1 ስርጭት እና ስርጭት በደቡብ አፍሪካ የ ደብልዩፒቪ1 ወረርሽኝ አውድ አሳሳቢ ነው ፣ ምክንያቱም ደብልዩፒቪ1 ን ጨምሮ የህዝብ ቁጥር 1 ፖሊዮ ቫይረስን የመከላከል ክፍተቶችን ያሳያል። ኮሚቴው አብዛኛው የ ሲቪዲፒቪ ወረርሽኝ ስጋት ከተደራሽነት ማጣት፣ ከደህንነት ማጣት፣ ከፍተኛ መጠን ያለው ዜሮ መጠን ያለው ህፃናት እና የህዝብ መፈናቀል ጋር ሊገናኝ እንደሚችል ጠቁሟል። እነዚህ ምክንያቶች በሰሜናዊ የመን፣ በሰሜን ናይጄሪያ፣ በደቡብ ማእከላዊ ሶማሊያ እና በምስራቅ ዲሞክራቲክ ኮንጎ፣ ነገር ግን በሰሜናዊ ሞዛምቢክ፣ ቡርኪኖ ፋሶ እና ማሊ ውስጥ በግልጽ ይታያሉ። በተለይ በምዕራብ አፍሪካ እና በሳህል አካባቢ ያለው አለመረጋጋት በተለይ በኒጀር የፖሊዮ መርሃ ግብር የመቋረጥ አደጋ ከፍተኛ በመሆኑ አሳሳቢ ነበር። ማጠቃለያ፡ በሪፖርቱ ሂደት የተበረታታ ቢሆንም ኮሚቴው በአለም አቀፍ ደረጃ የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ስጋት አሁንም የህዝብ ጤና ድንገተኛ የአለም አቀፍ ስጋት (ፒኤችኢአይሲ) ሆኖ እንደሚቀጥል በአንድ ድምፅ ተስማምቶ ጊዜያዊ ምክሮችን ለተጨማሪ ሶስት ወራት እንዲራዘም መክሯል። ኮሚቴው እዚህ መደምደሚያ ላይ ለመድረስ የሚከተሉትን ምክንያቶች ተመልክቷል: ቀጣይነት ያለው የደብልዩፒቪ1 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ፡- በሚከተሉት ምክንያቶች ላይ በመመስረት፣ የ ደብልዩፒቪ1 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ ይቀራል። በምስራቅ አፍጋኒስታን ከድንበር አቋራጭ ጋር እየተካሄደ ያለው ስርጭት ወደ ፓኪስታን ተሰራጭቷል; በደቡባዊ አፍጋኒስታን ውስጥ ያለው ትልቅ ገንዳ ያልተከተቡ 'ዜሮ ዶዝ' ልጆች ወደ ደቡብ ክልል ደብልዩፒቪ1 እንደገና የመግባት አደጋ ቀጣይነት ያለው ነው። ከፓኪስታን ወደ ማላዊ እና ሞዛምቢክ ደብልዩፒቪ1 መግባቱ የቫይረሱ ትክክለኛ መንገድ የማይታወቅ መሆኑን በመጥቀስ; በደቡብ ምሥራቅ አፍሪካ፣ በማላዊ፣ ሞዛምቢክ፣ ዛምቢያ እና ዚምባብዌ በዘመቻ ወቅት የተገኘው ከንዑስ-ምርጥ የክትባት ሽፋን፣ ይህ ማለት ሥርጭትን ለመግታት በቂ የሕዝብ መከላከያ ሊኖር ይችላል፤ ምንም እንኳን ክትትሉ የተሻሻለ ቢሆንም ፣ በወረርሽኙ ምላሽ ዞን ውስጥ ያሉ አንዳንድ ክፍተቶች እንዲህ ዓይነቱ ስርጭት ሊታለፍ ይችላል ማለት ነው ። በቀሪዎቹ የኢንጂነሪንግ ማስተላለፊያ ዞኖች ውስጥ ያለመተማመን እና ተደራሽነት ኪሶች። ቀጣይነት ያለው የ ሲቪዲፒቪ ዓለም አቀፍ ስርጭት ስጋት፡- በሚከተሉት ምክንያቶች ላይ በመመስረት፣ የ ሲቪዲፒቪ2 ዓለም አቀፍ ስርጭት አደጋ ከፍተኛ ሆኖ ይታያል። በኮንጎ ምሥራቃዊ ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ሪፐብሊክ የ ሲቪዲፒቪ1 እና ሲቪዲፒቪ2 ወረርሽኞች ዓለም አቀፍ ወደ ጎረቤት አገሮች እንዲስፋፋ አድርጓል። በተለይም በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ እና ማዳጋስካር ከፍተኛ የ ሲቪዲፒቪ1 ወረርሽኝ እና እስካሁን ድረስ የቢኦፒቪ ክትባት ምላሽ ዘመቻዎች በቂ ያልሆነ ቁጥር እና ጥራት አለመኖራቸው; በእስራኤል፣ ዩናይትድ ኪንግደም፣ አሜሪካ እና ካናዳ መካከል በ ሲቪዲፒቪ2 የአየር ጉዞ የተዘረጋው ረጅም ርቀት፣ እ.ኤ.አ. በ 2016 ኦፒቪ2 ከተወገደ በኋላ በብዙ አገሮች ውስጥ በትናንሽ ሕፃናት ውስጥ በአለም አቀፍ የህዝብ ብዛት የአንጀት ኤምዩሲኦኤስኤኤል በሽታ የመከላከል አቅም ላይ ያለው ልዩነት; የ ሲቪዲፒቪ2 ስርጭት ዋና ምንጮች በሆኑት አካባቢዎች ላይ አለመተማመን እና ተደራሽ አለመሆን። ሌሎች ምክንያቶች ያካትታሉ ደካማ መደበኛ ክትባት፡- ብዙ አገሮች በኮቪድ-19 ወረርሽኝ የበለጠ የተጎዱ ነገር ግን ቀስ በቀስ እያገገሙ ያሉ ደካማ የክትባት ስርዓቶች አሏቸው። እነዚህ አገልግሎቶች ግጭትን ጨምሮ በሰብአዊ ድንገተኛ አደጋዎች የበለጠ ሊጎዱ ይችላሉ እና የተራዘሙ ውስብስብ ድንገተኛ አደጋዎች ቀጣይ አደጋን ይፈጥራሉ, በነዚህ ደካማ አካባቢዎች የሚኖሩ ህዝቦች ለፖሊዮ ወረርሽኝ ተጋላጭ ይሆናሉ። ተደራሽነት እጦት፡ ተደራሽ አለመሆን ስጋት ሆኖ ቀጥሏል፣በተለይ በሰሜናዊ የመን እና በደቡብ መካከለኛው ሶማሊያ፣ ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው የህዝብ ብዛት ያላቸው እና ከአንድ አመት በላይ የፖሊዮ ክትባት ያልተገኘላቸው፣ ነገር ግን ብጥብጥ በበርካታ የዘመቻ ሰራተኞች ጉዳይ ሆኖ ቀጥሏል። ፓኪስታን ውስጥ ጨምሮ አካባቢዎች። የአደጋ ምድቦች ኮሚቴው የ ደብልዩፒቪ1 እና ሲቪዲፒቪኤስ የአለም አቀፍ ስርጭት ስጋትን በመቀነስ ላይ ያተኮረ የሚከተለውን የአደጋ ዝርዝር ሁኔታን መሰረት በማድረግ ለዋና ዳይሬክተር የሚከተለውን ምክር ሰጥቷል። በደብልዩፒቪ1፣ ሲቪዲፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ3 የተያዙ 1 ግዛቶች። 2 በሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ፣ የአካባቢ መተላለፍ ማስረጃ ያላቸው ወይም ያለሱ፡ 3 ግዛቶች ከአሁን በኋላ በደብልዩፒቪ1 ወይም በሲቪዲፒቪ አልተያዙም፣ ነገር ግን በደብልዩፒቪ ወይም በ ሲቪዲፒቪ እንደገና ለመበከል የተጋለጡ ናቸው። ለመገምገም መስፈርቶች በደብሊውፒቪ1 ወይም በሲቪዲፒቪ ያልተያዙ ክልሎች፡- የፖሊዮ ቫይረስ ጉዳይ፡- በጣም የቅርብ ጊዜ ጉዳይ ከጀመረ ከ12 ወራት በኋላ ፕላስ ለጉዳይ ማወቂያ፣ምርመራ፣የላብራቶሪ ምርመራ እና የሪፖርት ጊዜ ከአንድ ወር በኋላ ወይም ያለፈው በ12 ወራት ውስጥ የተዘገበው የ ኤኤፍፒ ጉዳዮች በፖሊዮ ተመርምረው ከ ደብሊውፒቪ1 ውጭ ሲሆኑ ወይም ሲቪዲፒቪ፣ እና የአካባቢ ወይም ሌሎች ናሙናዎች በመጨረሻው ጉዳይ በ12 ወራት ውስጥ የተሰበሰቡ ናሙናዎችም አሉታዊ ተረጋግጠዋል፣ የትኛውም ረዘም ያለ ነው። የአካባቢ ወይም ሌላ የደብሊውፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ ማግለል (የፖሊዮ ቫይረስ ጉዳይ የለም) የላብራቶሪ ምርመራ እና የሪፖርት ማቅረቢያ ጊዜን ለማካካስ ከአንድ ወር በኋላ በጣም የቅርብ ጊዜውን አዎንታዊ የአካባቢ ወይም ሌላ ናሙና (ለምሳሌ ከጤናማ ልጅ) ከተሰበሰበ ከ12 ወራት በኋላ። የክትትል ክፍተቶችን በማገናዘብ የበለጠ ጥብቅ ግምገማ በሚያስፈልግባቸው ሥር የሰደዱ አገሮች እነዚህ መመዘኛዎች የተለያዩ ሊሆኑ ይችላሉ። አንድ አገር እነዚህን መመዘኛዎች ካሟላ በኋላ በቫይረሱ የተያዙ በመሆናቸው ሀገሪቱ ለተጨማሪ 12 ወራት ለጥቃት የተጋለጠች ትሆናለች። ከዚህ ጊዜ በኋላ ኮሚቴው በመጨረሻው ሪፖርት ላይ ተመሥርቶ ስጋቶች ከሌለው በስተቀር አገሪቱ ለጊዜያዊ ምክሮች ተገዢ አትሆንም። ጊዜያዊ ምክሮች በደብሊውፒቪ1፣ ሲቪዲፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ3 የተለከፉ ሀገራት በአለም አቀፍ የመስፋፋት እድል አላቸው። እነዚህ አገሮች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው: የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት መቋረጥ ሀገራዊ የህብረተሰብ ጤና ድንገተኛ አደጋ መሆኑን እና የፖሊዮ መጥፋትን ለመደገፍ ሁሉንም አስፈላጊ እርምጃዎች መተግበር፣ እስካሁን ካልተደረገ፣ በርዕሰ መስተዳድር ወይም በመንግስት ደረጃ፣ በይፋ ማወጅ፣ እንደዚህ ዓይነት መግለጫ አስቀድሞ በተሰጠበት ጊዜ፣ ምላሹ እስካልፈለገ ድረስ ይህ የአደጋ ጊዜ ሁኔታ መቆየት አለበት። ከአለም አቀፍ ጉዞ ከአራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ባለው ጊዜ ውስጥ ሁሉም ነዋሪዎች እና የረዥም ጊዜ ጎብኚዎች (> አራት ሳምንታት) በሁሉም እድሜ ያሉ የሁለትዮሽ የአፍ ውስጥ የፖሊዮ ቫይረስ ክትባት (bOPV) ወይም ያልተነቃነቀ የፖሊዮ ቫይረስ ክትባት (IPV) መጠን መቀበላቸውን ያረጋግጡ። አስቸኳይ ጉዞ የሚያደርጉ (በአራት ሳምንታት ውስጥ)፣ ባለፉት አራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ውስጥ የቢኦፒቪ ወይም አይፒቪ መጠን ያልተቀበሉ፣ ቢያንስ በሚወጡበት ጊዜ የፖሊዮ ክትባት መጠን መቀበላቸውን ያረጋግጡ ምክንያቱም ይህ አሁንም ጥቅማጥቅሞችን ይሰጣል። በተለይ ለተደጋጋሚ ተጓዦች። እንደዚህ አይነት ተጓዦች የፖሊዮ ክትባታቸውን ለመመዝገብ እና የክትባት ማረጋገጫ ሆነው እንዲያገለግሉ በ አይኤችአር አባሪ 6 ላይ በተገለጸው መልኩ አለም አቀፍ የክትባት የምስክር ወረቀት ወይም ፕሮፊላክሲስ መሰጠቱን ያረጋግጡ። በመነሻ ቦታ ላይ ተገቢውን የፖሊዮ ክትባት ሰነድ ከሌለው ነዋሪ አለም አቀፍ ጉዞን ይገድቡ። እነዚህ ምክሮች የማጓጓዣ መንገዶች (መንገድ፣ አየር እና/ወይም ባህር) ምንም ቢሆኑም በሁሉም የመነሻ ቦታዎች ለአለም አቀፍ ተጓዦች ተፈጻሚ ይሆናሉ። ድንበር አቋርጠው ለሚሄዱ መንገደኞች እና ለከፍተኛ አደጋ ድንበር ተሻጋሪ ህዝቦች የክትባት ሽፋንን በከፍተኛ ደረጃ ለማሳደግ በሀገር፣ በክልል እና በአካባቢ ደረጃ ያለውን ቅንጅት በማሻሻል የድንበር ተሻጋሪ ጥረቶችን አጠናክር። የተሻሻለ የድንበር ተሻጋሪ ጥረቶች ቅንጅት በቅርበት ክትትል እና በድንበር ማመላለሻ ቦታዎች ላይ የክትባት ጥራትን መከታተል እንዲሁም ድንበሩን ካቋረጡ በኋላ ያልተከተቡ ተጓዦችን መጠን መከታተልን ያካትታል. ከፍተኛ መደበኛ የክትባት ሽፋን የፖሊዮ ማጥፋት ስትራቴጂ አስፈላጊ አካል ስለሆነ በተለይም ዓለም ወደ ማጥፋት እየተቃረበ ሲመጣ የመደበኛ የክትባት ሽፋንን ለመጨመር የሽፋን መረጃን መጋራትን ጨምሮ ጥረቶችን አጠናክሩ። የሚከተሉት መመዘኛዎች እስኪሟሉ ድረስ እነዚህን እርምጃዎች ያቆዩ። (i) ቢያንስ ስድስት ወራት ያለ አዲስ ኢንፌክሽን እና (ii) በሁሉም የተበከሉ እና ከፍተኛ አደጋ ቦታዎች ላይ ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የማጥፋት ተግባራት ሙሉ በሙሉ የሚያመለክቱ ሰነዶች አሉ; እንደዚህ ዓይነት ሰነዶች በሌሉበት ጊዜ እነዚህ እርምጃዎች ግዛቱ ከዚህ በላይ የተገለጹትን የግምገማ መስፈርቶች እስኪያሟሉ ድረስ ሊቆዩ ይገባል ። በአለም አቀፍ ጉዞ ላይ በጊዜያዊ ምክሮች አፈፃፀም ላይ ለዋና ዳይሬክተር መደበኛ ሪፖርት ያቅርቡ:: ሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ ግዛቶች፣ የአካባቢ መተላለፍ ማስረጃ ያላቸው ወይም ያለሱ፡1:: ሲቪዲፒቪ2 ከውጪ የገቡ ነገር ግን የአካባቢያዊ ስርጭት ማስረጃ የሌላቸው ግዛቶች፡- የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭትን መከላከል ወይም መቆራረጥ ብሄራዊ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ መሆኑን በርዕሰ መስተዳድር ወይም በመንግስት ደረጃ ፣ ካልተሰራ ፣ በይፋ አስታውቋል ። ከውጪ የመጣው ሲቪዲፒቪ2 በአገር ውስጥ መተላለፉን ለመወሰን አስቸኳይ እና ጥልቅ ምርመራዎችን ያድርጉ። ለ 2 ኛ ዓይነት የፖሊዮ ቫይረስ ኢንፌክሽኖች ምላሽ ለመስጠት የተለየ ዘዴ መኖሩን በመጥቀስ፣ ከዓለም አቀፍ ልብ ወለድ ኦፒቪ2 ክምችት ክትባቶችን ለመጠየቅ ያስቡበት። የሽፋን መረጃን መጋራትን ጨምሮ የአይፒቪ ክትባት ሽፋንን ለመጨመር ጥረቶችን አጠናክር። የፖሊዮ ቫይረስን በአፋጣኝ ለመለየት የሚደረገውን ክትትል ለማጠናከር የሀገር አቀፍ እና የአለም አቀፍ ክትትል ክልላዊ ትብብር እና ድንበር ተሻጋሪ ቅንጅቶችን ማጠናከር። በአለም አቀፍ ደረጃ የ ሲቪዲፒቪ2 ስርጭት ያለባቸው ሀገራት ከላይ ከተጠቀሱት እርምጃዎች በተጨማሪ የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው: ከአለም አቀፍ ጉዞ ከአራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት በፊት ነዋሪዎችን እና የረዥም ጊዜ ጎብኚዎችን የአይፒቪ መጠን እንዲወስዱ ማበረታታት። እንደዚህ አይነት ክትባት የሚወስዱ ተጓዦች የፖሊዮ ክትባቱን ሁኔታ ለመመዝገብ ተገቢውን ሰነድ ማግኘታቸውን ያረጋግጡ። የፖሊዮ ቫይረስን በአፋጣኝ ለመለየት የሚደረገውን ክትትል ለማጎልበት የክልል ትብብር እና ድንበር ተሻጋሪ ቅንጅቶችን ማጠናከር እና ስደተኞችን፣ ተጓዦችን እና ድንበር ተሻጋሪ ህዝቦችን መከተብ። ለሁለቱም ንዑስ ምድቦች፡- የሚከተሉት መመዘኛዎች እስኪሟሉ ድረስ እነዚህን እርምጃዎች ያቆዩ። (i) በሀገሪቱ ውስጥ የ ቪዲፒቪ2 ስርጭት ከየትኛውም ምንጭ ሳይገኝ ቢያንስ ስድስት ወራት አለፉ እና (ii) በሁሉም የተበከሉ እና ከፍተኛ አደጋ ቦታዎች ላይ ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የማጥፋት ተግባራት ሙሉ በሙሉ የሚያመለክቱ ሰነዶች አሉ; እንደዚህ ዓይነት ሰነዶች ከሌሉ እነዚህ እርምጃዎች ግዛቱ 'ከእንግዲህ ወዲያ የማይበከል' መመዘኛዎችን እስኪያሟላ ድረስ መጠበቅ አለባቸው:: የማስተላለፍ ማስረጃ ሳይኖር 12 ወራት ሲያልቅ፣ ጊዜያዊ ምክሮችን ተግባራዊ ለማድረግ የተወሰዱ እርምጃዎችን በተመለከተ ለዋና ዳይሬክተር ሪፖርት ያቅርቡ። ከአሁን በኋላ በደብሊውፒቪ1 ወይም በሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ ክልሎች ግን በWPV ወይም ሲቪዲፒቪ እንደገና ለመበከል የተጋለጡ ናቸው:: እነዚህ አገሮች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው: የህዝብን በሽታ የመከላከል አቅም ለመጨመር መደበኛ ክትባቶችን በአስቸኳይ አጠናክር። ያልታወቀ ደብሊውፒቪ1 እና ሲቪዲፒቪ2 ስርጭት አደጋን ለመቀነስ በተለይም ከፍተኛ ተጋላጭነት ባለው የሞባይል እና ተጋላጭ ህዝቦች መካከል ያለውን ስጋት ለመቀነስ እንደ አካባቢ ጥበቃ ያሉ ተጨማሪ ዘዴዎችን ማስተዋወቅን ጨምሮ የክትትል ጥራትን ያሳድጉ። የሞባይል እና ድንበር ተሻጋሪ ህዝቦች፣ የውስጥ ተፈናቃዮች፣ ስደተኞች እና ሌሎች ተጋላጭ ቡድኖች ክትባቱን ለማረጋገጥ የሚደረገውን ጥረት አጠናክር። የደብሊውፒቪ1 እና ሲቪዲፒቪ2 በፍጥነት መገኘቱን እና ከፍተኛ ተጋላጭ የሆኑ የህዝብ ቡድኖችን መከተብ ለማረጋገጥ የክልል ትብብርን እና የድንበር አቋራጭ ማስተባበርን ያሻሽሉ። ከፍተኛ ጥራት ያለው የክትትል እና የክትባት ተግባራትን ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ ለማድረግ እነዚህን እርምጃዎች ያቆዩ። በ 12 ወራት መጨረሻ ላይ ደብሊውፒቪ1 እንደገና መጀመሩን ወይም አዲስ የ ሲቪዲፒቪ መከሰት እና ስርጭትን የሚያሳይ ማስረጃ ሳይኖር, ጊዜያዊ ምክሮችን ለመተግበር የተወሰዱ እርምጃዎችን ለዋና ዳይሬክተር ሪፖርት ያቅርቡ:: ተጨማሪ ግምት ኮሚቴው የፖሊዮ ፒኤችኢአይሲ ረጅም ጊዜ የሚቆይበትን ጊዜ እና አማራጭ እርምጃዎችን የመመርመርን አስፈላጊነትን የተገነዘበ ሲሆን ይህም የፖሊዮ አይኤችአር ገምጋሚ ኮሚቴን በመጥራት የአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ቋሚ ምክሮችን ሊሰጥ በሚችልበት ሁኔታ ላይ ምክር ይሰጣል እና በእነዚህ አማራጮች ላይ ተጨማሪ ውይይትን ያበረታታል. . ቢሆንም፣ ኮሚቴው ፒኤችኢአይሲን ለማቋረጥ በጣም ገና እንደሆነ ተሰምቶት ነበር ምክንያቱም ሁለቱም WPV እና cVDPVs ወደ ውጭ የመላክ አደጋ አሁንም ከፍተኛ በመሆኑ እና PHEIC መወገድ በዚህ ወሳኝ ወቅት ፖሊዮን ለማጥፋት የተሳሳተ መልእክት ሊልክ ይችላል። በአፍጋኒስታን አሁንም እየተከሰቱ ያሉትን አሳሳቢ የሰብአዊ ቀውሶች በመጥቀስ ኮሚቴው እነዚህ ዘመቻዎች የዜሮ መጠን እና ያልተከተቡ ህጻናትን መለየት እና ሽፋንን ስለሚያሳድጉ የቤት ለቤት ዘመቻዎች በሁሉም ቦታ እንዲተገበሩ አጥብቆ አሳስቧል። ኮሚቴው የሴቶችን የክትባት አገልግሎት በመስጠት፣ የቤተሰብን ተደራሽነት በማሳደግ፣ በግንባር ቀደምትነት የሚሠሩ የጤና ባለሙያዎች ቁጥር እየጨመረ በመምጣቱ የሴቶችን ተሳትፎ በፅኑ ደግፏል። በሱዳን እና በምዕራብ አፍሪካ የተከሰቱት አዳዲስ የግጭት አካባቢዎች የጤና አገልግሎትን እያስተጓጎሉ እና በጎረቤት ሀገራት አዲስ የስደተኞች ቀውስ እየፈጠሩ መሆናቸውን ኮሚቴው አሳስቧል። ይህ ሁኔታ በቅርበት ክትትል ሊደረግበት ይገባል፣ ምክንያቱም ብዙ ጎረቤት ሀገራት በዝቅተኛ አስፈላጊ የክትባት ሽፋን ምክንያት የ ሲቪዲፒቪ ወረርሽኝ ስላላቸው። በአጠቃላይ፣ የኮቪድ-19 ወረርሽኝ በብዙ የፖሊዮ በሽታ በተጠቁ ሀገራት በአስፈላጊ የክትባት ሽፋን ላይ ያሳደረውን አሉታዊ ተፅእኖ በመጥቀስ፣ ኮሚቴው አስፈላጊ የሆነውን የክትባት ሽፋን ወደነበረበት መመለስ አስፈላጊ መሆኑን አሳስቧል። በአንዳንድ የተጎዱ የአፍሪካ ሀገራት የድንበር ክትባቱ በጣም ደካማ በሆኑ ድንበሮች ላይ ተግባራዊ ሊሆን እንደማይችል ኮሚቴው ተገንዝቦ፣ ነገር ግን በአፍሪካ ያለው ቅንጅት እና የድንበር አቋራጭ ቅንጅት አለመኖሩ አሳስቦታል። ኮሚቴው በበሽታው በተያዙት ሀገራት ውስጥ ግጭቶች እና አለመረጋጋት ያሳስበዋል እንደዚህ አይነት ሁኔታዎች የፖሊዮ ቫይረሶች እንደ የመን፣ ናይጄሪያ፣ ዶር ኮንጎ፣ ሞዛምቢክ እና ሱዳን ባሉ ሀገራት ከቁጥጥር ውጪ እንዲሆኑ ስለሚያስችላቸው ነው። የአደጋ ጊዜ ኮሚቴው ማዳጋስካር የፖሊዮ ወረርሽኙን እንደ ብሄራዊ የህዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታ እስካሁን አላወጀችም ብሏል። የክትባት ምላሹ የፖሊዮ ወረርሽኙን ለማስቆም የሚያስፈልገው የጥራት ደረጃ ላይ እንዳልደረሰ ያሳያል። በአጠቃላይ፣ ኮሚቴው በ ደብሊውፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ ወረርሽኞች የተጠቁ አብዛኛዎቹ አባል ሀገራት ዝቅተኛ አጠቃላይ ሽፋን ወይም ዝቅተኛ ብሄራዊ ሽፋን እንዳላቸው በድጋሚ ተመልክቷል። በማዳጋስካር የረዥም ጊዜ ወረርሽኝ እና ወቅታዊ እና ጥራት ያለው ምላሽ ባለመስጠቱ ኮሚቴው በጣም አሳስቦት ነበር። ኮሚቴው የፖሊዮ መርሃ ግብሩ ሁሉንም የክትትል ስራዎች እንዲያጠናክር አሳስቧል፣ በብዙ የተጎዱ ሀገራት ላይ ከፍተኛ ክፍተቶች እንዳሉ እና የፖሊዮ ቫይረስን ለመመርመር የሚጓጓዙ ናሙናዎች መጓተትን በማስተካከል በናሙና ጥራት ላይ ችግር እየፈጠሩ መሆናቸውን ጠቁሟል። በ ደብሊውፒቪ1 እና ሲቪዲፒቪ ላይ ባለው ወቅታዊ ሁኔታ እና በተጠቁ ሀገራት በቀረቡት ሪፖርቶች ዋና ዳይሬክተሩ የኮሚቴውን ግምገማ ተቀብለው እ.ኤ.አ. ነሐሴ 23 ቀን 2023 የፖሊዮ ቫይረስ ሁኔታ WPV1 እና cVDPVን በተመለከተ ፒኤችኢአይሲ ሆኖ መቀጠሉን ወስኗል። ዋና ዳይሬክተሩ የኮሚቴውን የውሳኔ ሃሳብ ለሚያሟሉ ሀገራት አጽድቀዋል ደብሊውፒቪ1፣ ሲቪዲፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ3 የተለከፉ መንግስታት ለአለም አቀፍ ስርጭት ስጋት'፣ በ ሲቪዲፒቪ2 የተለከፉ መንግስታት ለአለም አቀፍ ስርጭት ስጋት' እና ለ ስቴቶች ከአሁን በኋላ ደብሊውፒቪ1 ወይም ሲቪዲፒቪ2 አልተያዙም፣ ነገር ግን በደብሊውፒቪ ወይም ሲቪዲፒቪ እንደገና ለመበከል የተጋለጡ' እና ከነሃሴ 23 ቀን 2023 ጀምሮ በአለም አቀፍ የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ስጋትን ለመቀነስ በ IHR ስር ያሉትን ጊዜያዊ ምክሮች አራዝሟል።

Statement of the Thirty-sixth Meeting of the Polio IHR Emergency Committee The thirty-sixth meeting of the Emergency Committee under the International Health Regulations (2005) (IHR) on the international spread of poliovirus was convened by the WHO Director-General on 16 August 2023 with committee members and advisers attending via video conference, supported by the WHO Secretariat. The Emergency Committee reviewed the data on wild poliovirus (WPV1) and circulating vaccine derived polioviruses (cVDPV) in the context of global target of eradication of WPV and cessation of outbreaks of cVDPV2 by the end of 2023. Technical updates were received about the situation in the following countries: Afghanistan, Algeria, Burkino Faso, Kenya, Madagascar, Pakistan, United Republic of Tanzania and Zambia. Wild poliovirus The committee noted that there has been one new case of WPV1 in Pakistan since the last meeting, bringing the total to two in 2023. Both cases occurred in Bannu district in Khyber Pakhtunkhwa (KP) province. There have been 15 environmental surveillance positive samples in 2023. Although the action plan in southern KP has resulted in 160,000 more children being vaccinated, the context remains challenging, including political instability, insecurity in some areas, with front line workers requiring police patrols to accompany them, and vaccination boycotts where communities make demands for other services in exchange for allowing polio vaccination. The programme continues to miss a large number of children. Except for south KP, the historic reservoirs in Pakistan are no longer endemic, but recent positive environmental samples in Peshawar and Karachi underline that the risk of an outbreak continue. In Afghanistan since the last meeting, there have been five new WPV1 cases reported, all from Nangarhar province. The cases occurred in five different districts and had onsets between 12 April – 18 May 2023. However, there have been 32 positive environmental samples to date in 2023, all in the eastern region, except for one site in Kandahar in the southern region and one from Balkh in the north. Although the number of positive samples in Afghanistan has increased in 2023 compared to the year 2022, this was in part due to more intensive surveillance in the country, with more sites being sampled and increased frequency of testing. The numbers of missed children are steadily decreasing and population immunity is improving. The programme is implementing high quality campaigns but the quality threshold will have to be increased further and sustained. A recent environmental detection in Kandahar in the South region is a public health emergency with a significant risk of a large outbreak because house-to-house campaigns in the South have not been authorized. Any setback in Afghanistan poses a risk to the programme in Pakistan due to high population movement. Since the detection of WPV1 in Africa in February 2022, an effective coordinated response across Malawi, Mozambique, Tanzania, Zambia and Zimbabwe has been implemented. Twenty-one rounds of campaigns have been conducted across this block, and the response has seen campaign quality continue to improve. It is now 12 months since the last case was detected in Mozambique on 10 August 2022. However, the committee noted that GPEI outbreak response assessments which were conducted in October 2022 in Malawi and in November 2022 in Mozambique to review progress concluded that ongoing transmission could not be ruled out in either country, due to gaps in polio surveillance and suboptimal coverage in immunization campaigns. Based on Lot Quality Assurance Sampling, campaign quality was less than the target 90% in Malawi, Mozambique, Zambia and Zimbabwe in the most recent rounds.In 2023, there are only two genetic clusters of WPV1 identified, compared to three in 2022 and five in 2021. However, there have been multiple chains of transmission within these two genetic clusters, detected primarily in the endemic zones of Eastern Afghanistan and South KP of Pakistan, including an extreme orphan virus, indicating some gaps in surveillance. The Global Polio Laboratory Network plans to perform a thorough review of genetic characteristics and classification of WPV-1 by the end of 2023 and its findings will be shared with the Emergency Committee, when available. Circulating vaccine derived poliovirus (cVDPV) The number of cVDPV2 cases is declining and the geographic concentration is more focused, with modest reduction in the number of provinces and districts . Globally 72% of cases are in the four most consequential geographies (eastern DR Congo, northern Nigeria, northern Yemen and Somalia). There are also decreasing numbers of new and circulating emergences. Despite the ongoing decline in the number of cVDPV2 cases and the number of lineages circulating, the risk of international spread of cVDPV2 remains high. Evidence of this includes the high transmission in DR Congo with recent spread of cVDPV2 to Tanzania. The committee noted that in the African Region, which now uses novel OPV2 exclusively, there have been a total of eight new cVDPV2 emergences detected that have emerged from novel OPV2 use. However, novel OPV2 is retaining its enhanced genetic stability compared to Sabin OPV2, with most isolates analyzed through whole genome sequencing indicating no or minimal changes in genetic structure of novel OPV2. Only 2% of all isolates reported so far have shown evidence of losing key genetic modifications that reduce neurovirulence due to recombination, versus the expected 75% for Sabin OPV2. Overall, there has been a trend toward fewer but bigger campaigns. An OPV supply disruption contributed to reduction in campaign activity in the first quarter of 2023 but supply is expected to increase for the rest of the year. Timeliness of response is a challenge; over the past 18 months, only 29% of campaigns met the target of implementing the first campaign within 28 days of outbreak confirmation. The emergence and ongoing transmission of cVDPV1 in Madagascar, DR Congo and Mozambique is of concern in the context of the WPV1 outbreak in southern Africa, as it highlights gaps in population immunity to type 1 polioviruses including WPV1. The committee noted that much of the risk for cVDPV outbreaks can be linked to a combination of inaccessibility, insecurity, a high concentration of zero dose children and population displacement. These factors are most evident in northern Yemen, northern Nigeria, south central Somalia and eastern DR Congo, but also in northern Mozambique, Burkino Faso and Mali. The instability in West Africa and the Sahel region, most recently in Niger was especially concerning, as the risk of polio program disruption was particularly high. Conclusion: Although encouraged by the reported progress, the Committee unanimously agreed that the risk of international spread of poliovirus still remains a Public Health Emergency of International Concern (PHEIC) and recommended the extension of Temporary Recommendations for a further three months. The Committee considered the following factors in reaching this conclusion: Ongoing risk of WPV1 international spread: Based on the following factors, the risk of international spread of WPV1 remains: the ongoing transmission in eastern Afghanistan with cross border spread into Pakistan; the large pool of unvaccinated ‘zero dose’ children in southern Afghanistan constitutes an ongoing risk of WPV1 re-introduction into the southern region; the importation of WPV1 from Pakistan into Malawi and Mozambique, noting that the exact route of the virus remains unknown; sub-optimal immunization coverage achieved during campaigns in southeastern Africa, in Malawi, Mozambique, Zambia and Zimbabwe, meaning there may be insufficient population immunity to halt transmission; although surveillance has improved, some gaps in the outbreak response zone means that such transmission may be missed; pockets of insecurity and inaccessibility in the remaining endemic transmission zones. Ongoing risk of cVDPV international spread: Based on the following factors, the risk of international spread of cVDPV2 appears to remain high: the ongoing outbreaks of cVDPV1 and cVDPV2 in eastern Democratic Republic of the Congo, which has caused international spread to neighbouring countries; the large outbreaks of cVDPV1 particularly in DR Congo and Madagascar and the insufficient number and quality of bOPV immunization response campaigns to date; the long distance spread by air travel of cVDPV2 between Israel, the United Kingdom, the USA, and Canada; the ever-widening gap in global population intestinal mucosal immunity in young children in many countries since the withdrawal of OPV2 in 2016; insecurity and inaccessibility in those areas that are the primary sources of cVDPV transmission. Other factors include Weak routine immunization: Many countries have weak immunization systems that were further impacted by the COVID-19 pandemic but are gradually recovering. These services can be further affected by humanitarian emergencies including conflict, and protracted complex emergencies pose a continued risk, leaving populations in these fragile areas vulnerable to polio outbreaks. Lack of access: Inaccessibility continues to be a risk, particularly in northern Yemen and south central Somalia, which have sizable populations that have been unreached with polio vaccine for extended periods of more than a year, but violence remains an issue for campaign workers in several areas, including in Pakistan. Risk categories The Committee provided the Director-General with the following advice aimed at reducing the risk of international spread of WPV1 and cVDPVs, based on the risk stratification as follows: 1 States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3. 2 States infected with cVDPV2, with or without evidence of local transmission: 3 States no longer infected by WPV1 or cVDPV, but which remain vulnerable to re-infection by WPV or cVDPV. Criteria to assess States as no longer infected by WPV1 or cVDPV: Poliovirus Case: 12 months after the onset date of the most recent case PLUS one month to account for case detection, investigation, laboratory testing and reporting period OR when all reported AFP cases with onset within 12 months of last case have been tested for polio and excluded for WPV1 or cVDPV, and environmental or other samples collected within 12 months of the last case have also tested negative, whichever is the longer. Environmental or other isolation of WPV1 or cVDPV (no poliovirus case): 12 months after collection of the most recent positive environmental or other sample (such as from a healthy child) PLUS one month to account for the laboratory testing and reporting period These criteria may be varied for the endemic countries, where more rigorous assessment is needed in reference to surveillance gaps. Once a country meets these criteria as no longer infected, the country will be considered vulnerable for a further 12 months. After this period, the country will no longer be subject to Temporary Recommendations, unless the Committee has concerns based on the final report. TEMPORARY RECOMMENDATIONS States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3 with potential risk of international spread These countries should: Officially declare, if not already done, at the level of head of state or government, that the interruption of poliovirus transmission is a national public health emergency and implement all required measures to support polio eradication; where such declaration has already been made, this emergency status should be maintained as long as the response is required. Ensure that all residents and long­term visitors (> four weeks) of all ages, receive a dose of bivalent oral poliovirus vaccine (bOPV) or inactivated poliovirus vaccine (IPV) between four weeks and 12 months prior to international travel. Ensure that those undertaking urgent travel (within four weeks), who have not received a dose of bOPV or IPV in the previous four weeks to 12 months, receive a dose of polio vaccine at least by the time of departure as this will still provide benefit, particularly for frequent travelers. Ensure that such travelers are provided with an International Certificate of Vaccination or Prophylaxis in the form specified in Annex 6 of the IHR to record their polio vaccination and serve as proof of vaccination. Restrict at the point of departure the international travel of any resident lacking documentation of appropriate polio vaccination. These recommendations apply to international travelers from all points of departure, irrespective of the means of conveyance (road, air and / or sea). Further intensify cross­border efforts by significantly improving coordination at the national, regional and local levels to substantially increase vaccination coverage of travelers crossing the border and of high risk cross­border populations. Improved coordination of cross­border efforts should include closer supervision and monitoring of the quality of vaccination at border transit points, as well as tracking of the proportion of travelers that are identified as unvaccinated after they have crossed the border. Further intensify efforts to increase routine immunization coverage, including sharing coverage data, as high routine immunization coverage is an essential element of the polio eradication strategy, particularly as the world moves closer to eradication. Maintain these measures until the following criteria have been met: (i) at least six months have passed without new infections and (ii) there is documentation of full application of high quality eradication activities in all infected and high risk areas; in the absence of such documentation these measures should be maintained until the state meets the above assessment criteria for being no longer infected. Provide to the Director-General a regular report on the implementation of the Temporary Recommendations on international travel. States infected with cVDPV2, with or without evidence of local transmission:1. States that have had an importation of cVDPV2 but without evidence of local transmission should: Officially declare, if not already done, at the level of head of state or government, that the prevention or interruption of poliovirus transmission is a national public health emergency Undertake urgent and intensive investigations to determine if there has been local transmission of the imported cVDPV2 Noting the existence of a separate mechanism for responding to type 2 poliovirus infections, consider requesting vaccines from the global novel OPV2 stockpile. Further intensify efforts to increase IPV immunization coverage, including sharing coverage data. Intensify national and international surveillance regional cooperation and cross­border coordination to enhance surveillance for prompt detection of poliovirus. States with local transmission of cVDPV2, with risk of international spread should in addition to the above measures should: Encourage residents and long­term visitors to receive a dose of IPV four weeks to 12 months prior to international travel. Ensure that travelers who receive such vaccination have access to an appropriate document to record their polio vaccination status. Intensify regional cooperation and cross­border coordination to enhance surveillance for prompt detection of poliovirus, and vaccinate refugees, travelers and cross­border populations. For both sub-categories: Maintain these measures until the following criteria have been met: (i) at least six months have passed without the detection of circulation of VDPV2 in the country from any source, and (ii) there is documentation of full application of high quality eradication activities in all infected and high risk areas; in the absence of such documentation these measures should be maintained until the state meets the criteria of a ‘state no longer infected’. At the end of 12 months without evidence of transmission, provide a report to the Director-General on measures taken to implement the Temporary Recommendations. States no longer infected by WPV1 or cVDPV but which remain vulnerable to re-infection by WPV or cVDPV These countries should: Urgently strengthen routine immunization to boost population immunity. Enhance surveillance quality, including considering introducing supplementary methods such as environmental surveillance, to reduce the risk of undetected WPV1 and cVDPV transmission, particularly among high-risk mobile and vulnerable populations. Intensify efforts to ensure vaccination of mobile and cross­border populations, Internally Displaced Persons, refugees and other vulnerable groups. Enhance regional cooperation and cross border coordination to ensure prompt detection of WPV1 and cVDPV, and vaccination of high-risk population groups. Maintain these measures with documentation of full application of high-quality surveillance and vaccination activities. At the end of 12 months without evidence of reintroduction of WPV1 or new emergence and circulation of cVDPV, provide a report to the Director-General on measures taken to implement the Temporary Recommendations. Additional considerations The Committee recognizes the concerns regarding the lengthy duration of the polio PHEIC and the importance of exploring alternative measures, including convening a polio IHR Review Committee to advise the WHO Director-General on the possible issuance of standing recommendations, and encourages further discussion regarding these alternatives. Nevertheless, the Committee felt it was still too early to discontinue the PHEIC as the risk of exportation of both WPV and cVDPVs remains significant and the removal of the PHEIC may send the wrong message at this critical juncture in polio eradication. Noting the acute humanitarian crises still unfolding in Afghanistan, the committee strongly encouraged house to house campaigns be implemented wherever feasible as these campaigns enhance identification and coverage of zero dose and under-immunized children. The committee noted and strongly supported the ongoing use of female vaccinators, enhancing access to households, with female participation as front line health workers increasing. The Committee noted with concern the new conflict areas in Sudan and West Africa that are disrupting health services and creating a new refugee crisis in neighboring countries. This situation must be closely monitored, as many of the neighboring countries already have cVDPV outbreaks resulting from low essential immunization coverage. More generally, noting the negative impact that the COVID-19 pandemic has had on essential immunization coverage in many of the polio affected countries, the committee stressed the importance of restoring essential immunization coverage. The committee recognized that border vaccination may not be feasible at very porous borders between some affected African countries but was concerned by the lack of synchronization and cross border coordination in Africa. The committee is concerned by conflicts and insecurity in many of the infected countries as such circumstances allows the polioviruses to elude control in countries such as Yemen, Nigeria, Dr Congo, Mozambique and Sudan. The emergency committee noted that Madagascar has not yet declared the polio outbreak as a national public health emergency. There is continued cVDPV1 transmission in the country for several years, indicating that the vaccination response did not achieve the quality required to stop the polio outbreak. Overall, the committee once again noted that many of the members states affected by WPV1 or cVDPV outbreaks hove either low overall coverage or low subnational coverage. The committee was gravely concerned by the lengthy outbreak in Madagascar, and the lack of timely and high-quality response. The committee urged the polio program to strengthen all aspects of surveillance, noting that significant gaps remain in many affected countries, and to continue to address delays in specimens being transported for testing for polioviruses, leading to problems with specimen quality. Based on the current situation regarding WPV1 and cVDPVs, and the reports provided by affected countries, the Director-General accepted the Committee’s assessment and on 23 August 2023 determined that the poliovirus situation continues to constitute a PHEIC with respect to WPV1 and cVDPV. The Director-General endorsed the Committee’s recommendations for countries meeting the definition for ‘States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3 with potential risk for international spread’, ‘States infected with cVDPV2 with potential risk for international spread’ and for ‘States no longer infected by WPV1 or cVDPV, but which remain vulnerable to re-infection by WPV or cVDPV’ and extended the Temporary Recommendations under the IHR to reduce the risk of the international spread of poliovirus, effective 23 August 2023.

Bayanin taro na Talatin da Shida na Kwamitin Gaggawa na Cutar Polio IHR Babban daraktan hukumar ta WHO ya kira taron na talatin da shida na kwamitin gaggawa a ƙarƙashin dokokin kiwon lafiya na ƙasa da ƙasa ( na shekarar 2005) (IHR), kan yaɗuwar cutar shan inna a duniya a ranar 16 ga watan Agustan 2023, tare da mambobin kwamitin da masu ba da shawara da suka halarta ta hanyar taron bidiyo wanda ke samun goyan bayan Sakatariyar WHO. Kwamitin Gaggawar ya sake nazarin bayanai kan cutar shan inna na (WPV1), da kuma yaɗa allurar rigakafin cutar shan inna (cVDPV) don kawar da yaɗuwar WPV da kuma dakatar da ɓarkewar cVDPV2 nan da ƙarshen shekarar2023. An samu sabbin bayanai na fasaha game da halin da ake ciki a ƙasashe masu zuwa: Afghanistan, Algeria, Burkino Faso, Kenya, Madagascar, Pakistan, Haɗaɗɗiyar Tarayyar Tanzania da kumaZambia. Cutar poliovirus Kwamitin ya lura cewa an sami sabon kamuwa da WPV1 a Pakistan tun daga taron da ya gabata, wanda ya kawo jimillar zuwa biyu a cikin shekarar 2023. Dukkan kamuwar biyu sun faru ne a gundumar Bannu, a lardin Khyber Pakhtunkhwa (KP). An sami samfuran sa ido na muhalli guda 15 a cikin shekarar2023. Duk da cewa shirin da aka yi a kudancin KP ya sa an yiwa wasu yara 160,000 allurar rigakafi, lamarin na ci gaba da fuskantar ƙalubale, ciki har da taɓarɓarewar siyasa, rashin tsaro a wasu yankuna, da ma'aikatan dake bakin aiki da ke buƙatar rakiyar 'yan sanda, da ƙauracewa rigakafin inda al'ummomin ke neman wasu ayyuka a matsayin musaya don su bada izinin rigakafin cutar shan inna. Shirin ya ci gaba da rasa adadi mai yawa na yara. Ban da KP ta kudu, tafkuna masu cike da tarihi a Pakistan ba su da matsalar cutar, amma samfuran muhalli na baya-bayan nan a Peshawar da Karachi sun jaddada cewa ana ci gaba da kamuwa da cutar. A Afganistan tun taron da ya gabata, an sami sabbin ɓullar cutar ta WPV1 guda biyar, duk daga lardin Nangarhar. Kamuwar cutar ya faru ne a gundumomi daban-daban guda biyar kuma sun fara a tsakanin 12 ga Afrilu zuwa 18 ga Mayu 2023. Koyaya, an sami samfuran muhalli guda 32 masu kyau zuwa yau a cikin shekarar 2023, duk a yankin gabashi, sai dai wuri ɗaya a Kandahar a yankin kudanci da kuma ɗaya daga Balkh a arewaci. Ko da yake yawan samfurori masu tabbatar da cutar a Afghanistan ya ƙaru a cikin shekarar 2023, idan aka kwatanta da shekara ta 2022, wannan ya kasance a wani ɓangare saboda ƙarin sa ido sosai a cikin ƙasar, tare da ƙarin wuraren da aka gwada da kuma ƙara yawan gwaji. Adadin yaran da ake rasawa na raguwa a hankali kuma garkuwar jiki na jama'a na inganta. Shirin yana aiwatar da gangami masu inganci, amma dole ne a ƙara faɗaɗa yawan wurare da ɗorewa. Binciken muhalli na baya-bayan nan a Kandahar da ke yankin Kudu lamari ne na gaggawa na lafiyar al'umma tare da babban haɗarin ɓarkewar cutar saboda ba a ba da izinin kamfen gida-gida a yankin Kudu ba. Duk wani koma baya a Afganistan na haifar da haɗari ga shirin a Pakistan, saboda yawan balaguron jama'a. Tun lokacin da aka gano WPV1 a Afirka a cikin watan Fabrairun 2022, an aiwatar da ingantaccen ɗaukar matakan haɗin gwiwa a cikin ƙasashen Malawi, Mozambique, Tanzania, Zambia da kuma Zimbabwe. An gudanar da zagaye 21 na wayar da kai a faɗin wannan rukunin, kuma gangamin wayar da kan ya samu cigaba a inganci. Yanzu watanni 12 ke nan tun da aka gano cutar ta ƙarshe a Mozambique, a ranar 10 ga Agusta 2022. Duk da haka, kwamitin ya nuna cewa, gwajin cutar ta GPEI da aka gudanar a watan Oktoban 2022 a Malawi da kuma a watan Nuwambar 2022 a Mozambique don nazarin ci gaban da aka samu, ya tabbatar da cewa ba za a iya kawar da yaɗuwar cutar a kowace ƙasa ba, saboda giɓin da ake samu wajen sa ido kan cutar shan inna da kuma yadda aka gaza a gangamin rigakafin. Dangane da Samfurin Tabbatar da Ingancin aikin, ingancin gangamin bai kai kashi 90 cikin ɗari ba a Malawi, Mozambique, Zambia da kuma Zimbabwe a zagayen baya bayan nan a shekarar 2021. Bayan haka, an sami matakai da yawa na yaɗawa a cikin waɗannan rukuni na ƙwayoyin halitta guda biyu, waɗanda aka gano da farko a yankunan Gabashin Afghanistan da KP ta Kudu na Pakistan, gami da ƙwayar cutar orpgan virus wanda ke nuna wasu giɓi a cikin sa ido. Cibiyar ɗakunan gwaje-gwajen cutar shan inna ta Duniya tana shirin yin cikakken nazari game da yanayin ƙwayoyin halitta da rarraba WPV-1 nan da ƙarshen 2023, kuma zai yaɗa sakamakon bincikensa ga Kwamitin Gaggawa, idan ya kammalu. Rarraba rigakafin cutar poliovirus (cVDPV) da aka samu. Adadin kamuwa da cVDPV2 yana raguwa kuma an fi mayar da hankali kan yanayin waje tare da ragi mai inganci a cikin adadin larduna da gundumomi. A duk duniya kashi 72% na waɗanda suka kamu da cutar suna cikin yankuna huɗu mafi muni (gabashin DR Congo da arewacin Najeriya, arewacin Yemen da Somaliya). Hakanan ana samun raguwar yawan adadi na sabbi da tsoffin masu ɗauke da cutar. Duk da ci gaba da raguwa a cikin adadin cVDPV2 da kuma adadin yaɗuwar, haɗarin yaɗuwar cVDPV2 na duniya ya ci gaba da ƙaruwa. Shaidar hakan ta haɗa da yawaitar yaɗuwa a DR Congo tare da yaɗuwar cVDPV2 zuwa Tanzaniya. Kwamitin ya lura cewa a yankin Afirka, wanda a yanzu ke amfani da OPV2 na musamman, an sami jimillar sabbin ɓullar cutar cVDPV2 guda takwas da aka gano, waɗanda suka fito daga amfani da sabon Novel OPV2. Duk da haka, sabon Novel OPV2 yana riƙe da ingantaccen daidaitonsa na ƙwayoyin halitta, idan aka kwatanta da Sabon OPV2, tare da mafi yawan keɓancewa da aka bincika ta hanyar jerin ƙwayoyin halitta waɗanda ke nuna canje-canje ɗan kaɗan a tsarin halittar Novel OPV2. Kashi 2 cikin ɗari ne kawai na duk killacewar da aka ruwaito ya zuwa yanzu suka nuna shaidar rasa muhimman canje-canje na ƙwayoyin halitta waɗanda ke rage ƙwayoyin cuta saboda sake haɗewa, idan aka haɗa da kashi 75 cikin ɗari da ake tsammani don Sabin OPV2. Gabaɗaya, an sami ci gaba wajen gangami marasa yawa, amma kuma manya. Rushewar samar da OPV ya ba da gudummawa ga raguwar ayyukan wayar da kai a farkon kwata ta shekarar 2023, amma ana sa ran samarwar zata ƙaru a sauran wannan shekara. Lokacin ɗaukar mataki ƙalubale ne; A cikin watanni 18 da suka gabata, kashi 29% na gangamin ne kawai suka cimma burin aiwatar da wayar da kai na farko a cikin kwanaki 28 na tabbatar da ɓullar cutar. Ɓullowar cVDPV1 da ci gaba da yaɗuwa a Madagascar da DR Congo da Mozambique abin damuwa ne game da ɓarkewar WPV1 a kudancin Afirka, yayin da ake nuna giɓin rigakafin yawan jama'a don nau'in cutar shan inna guda 1, ciki har da WPV1. Kwamitin ya lura cewa yawancin haɗarin da ke haifar da ɓarkewar cVDPV na iya dangantuwa da haɗuwa da rashin isa da rashin tsaro da yawan ƙananan yara wanda ba a taɓa musu rigakafi ba da kuma sauyin muhalli. Waɗannan abubuwa sun fi bayyana a arewacin Yemen da arewacin Najeriya da kudu maso tsakiyar Somalia da gabashin Jamhuriyar Demokraɗiyyar Kongo, hakanan ma a arewacin Mozambique, Burkino Faso da Mali. Rashin zaman lafiya a yammacin Afirka da yankin Sahel, na baya-bayan nan a Nijar ya fi ɗaukar hankali, saboda haɗarin da ke tattare da daƙile shirin cutar shan inna ya yi yawa. Kammalawa: Ko da yake ci gaban da aka samu ya ƙarfafe shi, kwamitin ya amince gaba ɗaya cewa haɗarin yaɗuwar cutar shan inna a duniya har yanzu ya kasance a matsayin Kiwon Lafiyar Jama'a na Gaggawa na Duniya (PHEIC), kuma ya bada shawarar tsawaita Shawarwari na wucin gadi da ƙarin watanni uku. Kwamitin ya yi la'akari da abubuwa masu zuwa wajen cimma wannan matsaya: Haɗarin ci gaba da yaɗuwar WPV1 na ƙasa da ƙasa: Dangane da abubuwa masu zuwa, haɗarin yaɗuwar WPV1 na duniya ya kasance: Ya'duwar dake gudana a gabashin Afghanistan ta ƙetara iyaka ta bazu zuwa Pakistan; Tarin yaran da ba a taɓa musu rigakafi ba a kudancin Afganistan ya sanya akwai yiwuwar haɗarin sake dawowar WPV1 zuwa yankin kudanci; Shigo da WPV1 daga Pakistan zuwa Malawi da Mozambique da kuma lura da cewa har yanzu ba a san ainihin hanyar cutar ta biyo ba; Ingantaccen tsarin rigakafi da aka samu a lokacin gangamin a kudu maso gabashin Afirka a Malawi, Mozambique, Zambia da Zimbabwe, na nufin za a iya samun 'karancin rigakafin yawan jama'a da zai dakatar da yaɗuwar.; Ko da yake an inganta sa ido, wasu giɓi a yankin da ake fama da ɓarkewar cutar na nufin za a iya rasa irin wannan yaɗuwa; Saboda rashin tsaro da rashin samun damar shiga a sauran yankunan da yaɗuwar ke da muni. Haɗarin ci gaba da yaɗuwar cVDPV a duniya gaba ɗaya: Dangane da dalilai masu zuwa, haɗarin yaɗuwar cVDPV2 na duniya ya bayyana cewa zai ci gaba da 'karuwa.: ɓarkewar annobar cVDPV1 da cVDPV2 a gabashin Jamhuriyar Dimokaraɗiyyar Kwango ya haifar da yaɗuwarta a tsakanin ƙasashen duniya zuwa ƙasashen dake maƙwabtaka da su; Babbar ɓarkewar cVDPV1 musamman a DR Congo da Madagascar, da rashin isassun adadi da inganci wajen 'daukar matakin rigakafin BOPV ya zuwa yau; Yaɗuwa mai nisa ta hanyar balaguron iska na cVDPV2 tsakanin Isra'ila da Burtaniya da Amurka da Kanada; Giɓin da ke ci gaba da faɗaɗuwa a cikin Intestinal Mucosal Immunity na yawan jama'a a cikin yara ƙanana a ƙasashe da yawa tun lokacin da aka janye OPV2 a Shekarar 2016; Rashin tsaro da rashin iya shiga waɗancan wuraren da su ne tushen farko na yaɗuwar cVDPV. Sauran abubuwan sun haɗa da: Raunin rigakafi na yau da kullun: Ƙasashe da yawa suna da raunin tsarin rigakafi, waɗanda cutar ta COVID-19 ta yi tasiri akansu amma a hankali suna murmurewa. Waɗannan ayyuka na iya ƙara shafar ayyukan gaggawa na jin ƙai da suka haɗa da rikice-rikice da kuma tsawaita matsalolin gaggawa na haifar da haɗari mai ci gaba, da sanya al'umma a waɗannan yankuna masu rauni cikin ha'darin ɓarkewar cutar shan inna. Rashin samun shiga: Rashin samun isa ya ci gaba da zama haɗari, musamman a arewacin Yemen da kuma kudancin tsakiyar Somaliya, waɗanda ke da yawan jama'a waɗanda ba a kai ga yi musu rigakafin cutar shan inna ba na tsawon fiye da shekara guda, amma tashin hankali ya kasance matsala ga ma'aikatan gangamin a yankuna masu yawa ciki har da Pakistan. Rukunin haɗari Kwamitin ya baiwa Darakta Janar shawarwari masu zuwa da nufin rage haɗarin yaɗuwar WPV1 da cVDPVs a duniya, bisa la'akari da waɗannan da aka waro: 1 'Kasashen su kamu da WPV1, cVDPV1 ko cVDPV3. 2 'Kasashen su kamu da cVDPV2, tare da ko ba tare da shaidar yaɗuwar ta a cikin gida ba: 3 'Kasashen da ba suka warke daga cutar ta WPV1 ko cVDPV ba, amma suna cikin haɗari wajen sake kamuwa da cutar ta WPV ko cVDPV. Ma'auni don tantancewa Kasashen da ba sa kamuwa da WPV1 ko cVDPV: Cutar Poliovirus: Watanni 12 bayan ranar farko na kamuwa da cutar da 'karin wata guda don lissafin gano lamarin da bincike a gwajin ɗakin gwaje-gwaje, da lokacin rahoto KO lokacin da duk rahoton AFP da aka ruwaito tare ya fara a cikin watanni 12 na kamuwa da cutar ta ƙarshe , an yi gwajin cutar polio kuma an ware su don WPV1 ko cVDPV, muhalli ko wasu samfuran da aka tattara a cikin watanni 12 na kamuwar ƙarshe suma sun nuna ba cutar, duk ma wanda ya fi tsayi. Muhalli ko wata keɓewa ta WPV1 ko cVDPV (babu cutar poliovirus): Watanni 12 bayan tattara mafi kyawun muhalli na kwanan nan ko wani samfurin (kamar daga yaro mai lafiya), tare da 'karin wata ɗaya don bayanin gwajin ɗakin gwaje-gwaje da lokacin rahoton. Waɗannan sharuɗɗan na iya bambanta ga ƙasashen da ke fama da cutar, inda ake buƙatar ƙarin tantancewa dangane da gi'bin sa ido. Da zarar ƙasa ta cika waɗannan sharuɗɗan na kasancewa ba ta 'dauke da cutar, za a ɗauki ƙasar a matsayin mai fama da cutar na tsawon 'karin watanni 12. Bayan wannan lokacin, ƙasar ba za ta ƙara zama ƙarƙashin Shawarwari na wucin gadi ba, sai dai idan kwamitin yana da damuwa dangane da rahoton ƙarshe. SHAWARWARI NA WUCIN GADI Kasashen da suka kamu da WPV1 da cVDPV1 ko cVDPV3 tare da barazanar yaɗawa ƙasashen duniya Waɗannan 'kasashe zasu: A hukumance a sanar, idan ba a riga an yi ba, a matakin shugaban ƙasa ko na gwamnati, cewa katsewar yaɗuwar cutar shan inna lamari ne na gaggawa na lafiyar jama'a na ƙasa, tare da aiwatar da duk matakan da ake buƙata don tallafawa wajen kawar da cutar ta polio; Inda aka riga aka yi irin wannan sanarwar, ya kamata a kiyaye wannan halin gaggawa muddin ana buƙatar ɗaukar mataki. Tabbatar da cewa duk mazauna da baƙi na dogon lokaci (sama da makonni huɗu) na kowane shekara, sun sami kaso na maganin rigakafin cutar shan inna na baka (bOPV), ko rigakafin cutar shan inna (IPV) tsakanin makonni huɗu da watanni 12 kafin balaguron ƙasa da ƙasa. Tabbatar cewa waɗanda ke yin tafiye-tafiye na gaggawa (a cikin makonni huɗu), waɗanda ba su karɓi maganin BOPV ko IPV a cikin makonni huɗu da suka gabata zuwa watanni 12 ba, sun sami wani kaso na maganin polio aƙalla lokacin tafiya, saboda wannan har yanzu zai ba da fa'ida musamman ga masu tafiye-tafiye akai-akai. Tabbatar da cewa an ba wa irin waɗannan matafiya takardar shaidar allurar rigakafi ko kariya ta ƙasa a cikin nau'i da aka ƙayyade a cikin Annex 6 na IHR don yin rikodin 'din allurar rigakafin cutar shan inna kuma ya zama hujjar samun yin rigakafin. Hana tafiya a wuraren tafiya na ƙasa da ƙasa ga duk wani mazaunin ƙasa da bai mallaki takardan da zai tabbatar da cewa an masa allurar rigakafin cutar shan inna ba. Waɗannan shawarwarin sun shafi matafiya na ƙasa da ƙasa daga duk wuraren tafiye-tafiye ba tare da la'akari da hanyoyin tafiye-tafiye (hanyar ƙasa da sararin samaniya da / ko teku) ba. Ƙarfafa ƙoƙarce-ƙoƙarce a kan iyaka ta hanyar inganta haɗin kai sosai a matakin ƙasa, yanki, da na gida don ƙara yawan masu yin allurar rigakafin matafiya da ke tsallaka kan iyaka da yawan haɗarin ƙetare iyaka. Ingantacciyar hanyar haɗin kai na ƙoƙarin kan iyaka ya kamata ya ƙunshi kulawa sosai da sa ido kan ingancin rigakafin a wuraren shiga na kan iyaka, da kuma bin diddigin adadin matafiya da aka gano a matsayin waɗanda ba a yi musu alluran rigakafi ba bayan sun tsallaka kan iyaka. Ƙarfafa ƙoƙarin ƙara ɗaukar matakan rigakafi na yau da kullun, wanda ya haɗa da yaɗa bayanan wajen da aka riga aka yi, saboda yawan waɗanda aka yiwa rigakafin yau da kullun muhimmin abu ne a dabarun kawar da cutar shan inna, musamman yayin da duniya ke matsawa kusa da kawar da ita dindin. Ci gaba da waɗannan matakan har sai an cika waɗannan sharuɗɗa: (i) aƙalla watanni shida sun shuɗe ba tare da sabbin cututtuka ba, kuma (ii) akwai takardun cikakkun ingantattun ayyukan kawar da cutar a duk wuraren da suka kamu da cutar; idan babu irin waɗannan taƙaddun ya kamata a kiyaye waɗannan matakan har sai jihar ta cika sharuɗɗan ƙima na sama don daina kamuwa da cutar. Bawa Babban Darakta Janar rahoto akai-akai kan aiwatar da Shawarwari na wucin gadi kan balaguro daga wata ƙasa zuwa wata. Kasashen da suka kamu da cVDPV2, tare da ko ba tare da shaidar yaɗuwar cikin gida ba:1. Kasashen da suka sami shigo da cVDPV2 amma ba tare da shaidar rarrabawa a cikin gida ba ya kamata: A hukumance a sanar, idan ba a riga an yi ba, a matakin shugaban ƙasa ko na gwamnati, cewa katsewar yaɗuwar cutar shan inna lamari ne na gaggawa na lafiyar jama'a na ƙasa. Gudanar da bincike na gaggawa kuma ƙaƙƙarfan don sanin ko an sami ya'duwa a cikin gida na cVDPV2 da aka shigo da ita. Lura da wanzuwar wata hanya daban don 'daukar mataki ga nau'in cututtukan poliovirus na 2, la'akari da bu'katar alluran rigakafi daga tarin OPV2 na duniya. Ƙarfafa ƙoƙari don ƙara yin rigakafin IPV, gami da ya'da bayanan aikin rigakafin. Ƙarfafa haɗin gwiwar sa ido na ƙasa da ƙasa, haɗin gwiwar yanki, da haɗin kai don haɓaka sa ido don gano cutar ta shan inna cikin gaggawa. Kasashe da ke yaɗa cutar cVDPV2 a cikin gida, tare da haɗarin yaɗawa a matakin ƙasa da ƙasa ya kamata bayan ƙari da matakan da ke sama su ƙara da: Ƙarfafa mazauna da baƙi na dogon lokaci don karɓar magani na IPV makonni huɗu zuwa watanni 12 kafin balaguron ƙasa da ƙasa. Tabbatar da cewa matafiya da suka karɓi irin wannan rigakafin sun sami damar samun taƙaddun da ya dace don yin rikodin matsayinsu game da rigakafin cutar shan inna. Ƙaddamar da haɗin gwiwar yanki da haɗin kai na kan iyakoki don haɓaka sa ido don gano cutar ta polio da sauri, da kuma yiwa 'yan gudun hijira rigakafi, matafiya da al'ummomin 'kasashe. Domin duka rukunoni biyun: Ci gaba da waɗannan matakan har sai an cika waɗannan sharuɗɗa: (i) a'kalla watanni shida sun shu'de ba tare da gano ya'duwar VDPV2 a cikin ƙasar daga kowane tushe ba, kuma (ii) akwai takaddun cikakken aikace-aikacen ayyukan kawar da cutar a duk wuraren da suka kamu da cutar; idan babu irin waɗannan taƙaddun ya kamata a kiyaye waɗannan matakan har sai 'kasar ta cika 'ka'idojin 'kasar ba ta da cutar'. A ƙarshen watanni 12 ba tare da shaidar ya'dawa ba, ba da rahoto ga Darakta Janar kan matakan da aka ɗauka don aiwatar da Shawarwari na wucin gadi. Kasashe da basu cutar ta WPV1 ko cVDPV amma keda yiyuwar sake kamuwa da cutar ta WPV ko cVDPV Waɗannan ƙasashe zasu: Gaggauta ƙarfafa rigakafi don 'kara yawan kariyar jama'a. Haɓaka ingancin sa ido, gami da la'akari da gabatar da ƙarin hanyoyi, kamar sa ido kan muhalli, don rage haɗarin yaɗa WPV1 da cVDPV da ba a gano ba, musamman a tsakanin manyan masu haɗarin tafiye-tafiye da jama'a marasa ƙarfi.. Ƙarfafa ƙoƙarin tabbatar da alurar rigakafi na jama'a masu tafiye-tafiye da masu tsallka iyakoki, da mutanen da aka raba da muhallansu da 'yan gudun hijira da sauran rukunin mutane masu rauni. Haɓaka haɗin gwiwar yanki da haɗin kai tsakanin kan iyakoki don tabbatar da saurin gano WPV1 da cVDPV, da allurar rigakafin rukunin al'umma dake da ha'darin kamuwa. Kula da waɗannan matakan tare da takaddun cikakkun aikace-aikacen sa ido da ayyukan rigakafi masu inganci. A ƙarshen watanni 12 ba tare da shaidar sake dawowar WPV1 ko sabuwar fitowa da yaɗuwar cVDPV ba, samar da rahoto ga Darakta-Janar kan matakan da aka ɗauka don aiwatar da Shawarwari na wucin gadi. Ƙarin abubuwan la'akari Kwamitin ya nuna damuwa game da tsawon lokacin cutar shan inna ta PHEIC, da kuma mahimmancin nazarin wasu matakai, ciki har da kiran kwamitin nazarin cutar shan inna don ba da shawara ga Darakta-Janar na WHO game da yiwuwar ba da shawarwari na din-din-din da kuma ƙarfafa ci gaba da tattaunawa game da waɗannan hanyoyin. . Duk da haka, kwamitin ya ga cewa har yanzu ya yi wuri cewa a dakatar da PHEIC, saboda haɗarin fitar da WPV da cVDPVs na da yawa, kuma cire PHEIC na iya aika saƙon da ba daidai ba a wannan muhimmin lokaci na kawar da cutar shan inna. Da yake nuna munanan rikice-rikicen jin ƙai da ke faruwa a Afganistan, kwamitin ya ba da ƙwarin gwiwar aiwatar da wayr da kai na gida-gida a duk inda ya dace, yayin da waɗannan wayr da kan ke inganta gano yaran da ba a taɓa musu rigakafi ko kammala yi musu ba. Kwamitin ya nuna kuma ya bayar da goyon baya mai ƙarfi kan yadda ake ci gaba da amfani da allurar rigakafin mata, tare da inganta hanyoyin shiga gidaje tare da halartar mata, yayin da ma'aikatan kiwon lafiya dake bakin aiki ke ƙaruwa. Kwamitin ya nuna damuwa ga sabbin yankunan da ake fama da rikici a Sudan da yammacin Afirka, da ke kawo cikas ga ayyukan kiwon lafiya da haifar da sabon rikicin 'yan gudun hijira a ƙasashen dake maƙwabtaka da su. Dole ne a sanya ido sosai kan wannan yanayin saboda da yawa daga cikin ƙasashen da ke maƙwabtaka da su sun riga sun sami ɓarkewar cVDPV sakamakon ƙarancin ɗaukar nauyin rigakafi. Baki ɗaya dai, lura da mummunan tasirin da cutar COVID-19 ta yi kan muhimman alluran rigakafi a yawancin ƙasashen da cutar shan inna ta shafa, kwamitin ya jaddada mahimmancin maido da muhimman tsarukan yin rigakafi na bai ɗaya. Kwamitin ya fahimci cewa ba za a iya yin allurar rigakafin a kan iyakoki ba, a kan iyakoki marasa tsaro da ke tsakanin wasu ƙasashen Afirka da abin ya shafa ba, amma ya damu da rashin aiki tare da ƙasar ƙetare a Afirka. Kwamitin ya damu da rikice-rikice da rashin tsaro a yawancin ƙasashen da suka kamu da cutar saboda irin wannan yanayi ya ba da dama wajen kasa shawo kan cutar shan inna a ƙasashe irin su Yemen, Najeriya, Jamhuriyar Dimukra'diyyar Kwango Mozambique da Sudan. Kwamitin gaggawar ya lura cewa har yanzu Madagaska ba ta ayyana ɓullar cutar shan inna a matsayin Cuta dake buƙatar gaggawar lafiyar al'umma ba. Ana ci gaba da yaɗa cVDPV1 a cikin ƙasar tsawon shekaru da yawa wanda ke nuni da cewa allurar rigakafin ba ta cimma matakin da ake buƙata don dakatar da ɓarkewar cutar ta shan inna ba. Gabaɗaya, kwamitin ya sake lura cewa da yawa daga cikin ƙasashe membobi da ke fama da ɓarkewar WPV1 ko cVDPV suna da ƙarancin isar da rigakafin cikin ko wani lungu gabaɗaya ko ƙarancin ɗaukar isar da rigakafin na ƙasa. Kwamitin ya damu matuƙa game da ɓarkewar cutar da ya ɗau dogon lokaci a Madagascar, da kuma rashin ɗaukar mataki mai inganci a kan lokaci. Kwamitin ya buƙaci shirin na cutar shan inna da ya ƙarfafa dukkan ɓangarorin sa ido, yana mai cewa akwai giɓi mai yawa a ƙasashe da dama da abin ya shafa, da kuma ci gaba da magance tsaikon da ake samu wajen jigilar kayayyakin da ake yi domin yin gwajin cutar ta Polio, lamarin da ke haifar da matsaloli na ingancin samfurin. Dangane da halin da ake ciki a halin yanzu game da WPV1 da cVDPVs, da rahotannin da ƙasashen da abin ya shafa suka bayar, Darakta Janar ɗin ya yarda da tantancewarkwamitin, kuma a ranar 23 ga Agustan 2023 ya ƙaddara cewa yanayin cutar shan inna ya ci gaba da zama PHEIC dangane da WPV1 da cVDPV. Babban Darakta ya amince da shawarwarin kwamitin ga ƙasashen da suka cika ma'anar Ƙasashen da suka kamu da WPV1, cVDPV1 ko cVDPV3 tare da haɗarin yuwuwar yaɗawa duniya', Ƙasashen dake ɗauke da cVDP kuma suke da haɗarin yiyuwar yawaɗawa duniya. Ƙasashen da basu ɗauke da WPV1 ko cVDPV, amma suke da haɗarin yiyuwar sake kamuwa da WPV ko cVDPV', kuma Ci gaba da aiki da Shawarwari na wucin gadi a ƙarƙashin IHR, don rage haɗarin yaɗuwar cutar shan inna a duniya, wanda zai fara aiki daga 23 ga Agusta 2023.

Taarifa ya mkutano wa Thelathini na Sita wa Kamati ya Dharura ya Polio IHR Mkutano wa thelathini na sita wa Kamati ya Dharura chini ya Kanuni za Afya za Kimataifa (2005) (IHR) kuhusu kuenea kwa virusi vya Polio kimataifa uliitishwa na Mkurugenzi Mkuu wa WHO mnamo tarehe 16 Agosti 2023 na wajumbe wa kamati na washauri waliyohudhuria kupitia mkutano wa video, wakisaidiwa na Serikali ya WHO. Kamati ya Dharura ilipitia takwimu kuhusu virusi vya polio mwitu (cVDPV1) na chanjo inayozunguka inayotokana na virusi vya polio (cVDPV) katika muktadha wa lengo la kimataifa la kutokomeza WPV na kukomesha milipuko ya cVDPV2 hadi mwisho wa mwaka 2023. Taarifa za kiufundi zilipokelewa kuhusu hali hiyo katika nchi zifuatavyo: Afghanistan, Algeria, Burkina Faso, Kenya, Madagascar, Pakstani, Jamhuri wa Muungano wa Tanzania na Zambia. Virusi vya Polio mwitu Kamati ilibaini kuwa kumekuwa na kesi moja mpya ya WPV1 nchini Pakistan tangu mkutano wa mwisho, na kufanya jumla kuwa mbili kwa mwaka 2023. Kesi zote mbili zilitokea katika wilaya ya Bannu katika mkoa wa Khyber Pakhtunkhwa (KP). Kumekuwa na sampuli 15 chanya za uchunguzi wa mazingira mnamo 2023. Ingawa mpango kazi wa kusini mwa KP umesababisha watoto 160,000 zaidi kupewa chanjo, muktadha unaendelea kuwa changamoto, ikiwa ni pamoja na kukosekana kwa utulivu wa kisiasa, ukosefu wa usalama katika baadhi ya maeneo, huku wafanyakazi wa msatari wa mbele wakihitaji doria za polisi kuandamana nao, na kususia chanjo ambapo jamii zinadai mahitaji mengine, huduma badala ya kuruhusu chanjo ya polio. Huo mpango unaendelea kukosa idadi kubwa ya watoto. Isipokuwa kwa KP kusini, hifadhi za historia nchini Pakstani hazihusiani na janga tena, lakini sampuli chanya za mazingira za hivi karibuni huko Peshawar na Karachi zinasisitiza kuwa hatari ya mlipuko bado ipo. Nchini Afghanistan tangu mkutano wa mwisho, kuna kesi tano mpya za WPV1 zilizoripotiwa, zote zilitokea katika jimbo la Nangarhar. Kesi hizo zilitokea katika wilaya tano tofauti na zilianza kati ya 12 Aprili hadi Mei 2023. Hata hivyo kuna sampuli chanya 32 za kimazingira kuanzia sasa hadi mwaka 2023, zote zipo katika ukanda wa mashariki, isipokuwa katika eneo moja la Kandahar katika Kanda ya kusini na moja kutoka Balkh Kaskazini. Ingawa idadi ya sampuli chanya nchini Afganistan imeongezeka kwa mwaka 2023 ikilinganishwa na mwaka 2022, hii ilitokana na ufuatiliaji mkubwa uliyokuwepa katika sehemu kubwa ya nchi pamoja na maeneo mengi yenye sampuli na kuongezeka kwa upimaji wa mara kwa mara. Idadi ya watoto ambao hawakufikiwa inazidi kupungua na idadi ya watu waliyopata kinga inazidi kuongezeka. Huu mpango unatekeleza kampeni za ubora wa juu lakini kiwango cha ubora kitalazimika kuongezwa zaidi na kudumishwa. Ugunduzi wa hivi karibuni wa mazingira huko Kandahar katika Kanda ya Kusini ni dharura ya afya ya umma yenye hatari kubwa ya mlipuko mkubwa kwa sababu kampeni za nyumba kwa nyumba huko Kusini hazijaidhinishwa. Kikwazo chochote nchini Afghanistani kinaleta hatari kwa programu nchini Pakstan kutokana na harakati kubwa ya watu. Tangu kugunduliwa kwa WPV1 barani Afrika mnamo Februari 2022, mwitikio mzuri uliyoratibiwa kote nchini Malawi, Msumbiji, Tanzania, Zambia na Zimbabwe umetekelezwa. Kampeni 21 zimeendeshwa katika eneo hili na mwitikio uliyoonekana unaonyesha kuwa kampeni zinaendelea kuboreshwa. Sasa ni mwezi wa 12 tangu kisa cha mwisho kilipogunduliwa tarehe 10 Agosti 2022 nchini Msumbiji. Hata hivyo, kamati ilibaini kuwa mwitikio wa tathimini ya mlipuko wa GPEL ambayo ilifanyika Oktoba 2022 nchini Malawi na Novemba 2022 nchini Msumbiji ili kukagua maendeleo ilihitimisha kuwa maambukizi yanayoendelea hayawezi kuondolewa katika nchi zote mbili, kutokana na mapungufu katika ufuatiliaji wa Polio na chanjo ndogo katika kampeni za chanjo. Kulingana na Sampuli za Uhakikisho wa Ubora wa Mengi, ubora wa kampeni ulikuwa chini ya lengo la 90% nchini Malawi, Msumbiji, Zambia na Zimbabwe katika awamu za hivi karibuni. Mnamo mwaka 2023, kuna makundi mawili pekee ya kijeni ya WPV1 yaliyotambuliwa, ikilinganishwa na matatu mwaka 2022 na matano mwaka 2021. Hata hivyo, kumekuwa na misururu mingi ya maambukizi ndani ya makundi haya mawili ya jenetiki zilizogunduliwa hasa katika maeneo ya Afghanistani Mashariki na KP ya Kusini ya Pakstani, ikionyesha baadhi ya mapungufu katika ufuatiliaji. Mtandao wa maabara ya Kimataifa ya Polio unapanga kufanya uhakiki wa kina wa sifa za jenetiki na uainishaji wa WPV-1 kufikia mwishoni mwa 2023 na matokeo yake yatashikiriwa na Kamati ya Dharura yanapopatikana. Chanjo inayozunguka inayotokana na virusi vya Polio (cVDPV) Idadi ya kesi za cVDPV2 inapungua na mkusanyiko wa kijiografia unazingatiwa zaidi, na kupungua kwa idadi ya majimbo na wilaya. 72% ya kesi Duniani ziko katika jiografia nne zenye matokeo zaidi (Mashariki mwa DR Congo, Kaskazini mwa Nigeria, Kaskazini mwa Yemen na Samalia). Pia kuna kupungua kwa idadi ya matukio mapya na dharura zilizopo. Licha ya kupungua kwa idadi ya kesi za cVDPV2 na idadi ya nasaba zilizopo, hatari ya kuenea kwa cVDPV2 kimataifa bado ni kubwa. Ushahidi wa hili ni pamoja na maambukizi makubwa nchini DR. Congo na kuenea kwa hivi karibuni kwa cVDPV2 hadi Tanzania. Kamati ilibaini kuwa katika kanda ya Afrika, ambayo kwa sasa inapambana na janga la OPV2 pekee, kumekuwa na jumla ya maambukizi nane mapya ya cVDPV2 yaliyogunduliwa ambayo yametokana na kusambaa kwa OPV2. Hata hivyo, janga la OPV2 inadumisha uthabiti wake wa kinasaba chake uliyoimarishwa ikilinganishwa na Sabin OPV2, huku sehemu nyingine zilizotengwa vikichanganuliwa kupitia mpangilio mzima wa jenomu ikionyesha hakuna au mabadiliko madogo katika muundo wa kinasaba cha OPV2. Ni 2% pekee ya maeneo yaliyotengwa yaliyoripotiwa kufikia sasa ambayo yameonyesha ushahidi wa kupoteza marekebisho muhimu ya kijeni ambayo hupunguza ugonjwa wa neva kutokana na kuunganishwa tena, dhidi ya 75% zinazotarajiwa kwa Sabin OPV2. Kwa ujumla, kumekuwa na muamko katika kuelekea kampeni chache lakini kubwa zaidi. Usumbufu wa usambazaji wa OPV ulichangia kupungua kwa shughuli za kampeni katika robo ya kwanza ya 2023 lakini usambazaji unatarajiwa kuongezeka kwa mwaka mwaka uliyobakia. Kujibu kwa wakati ni changamoto; katika kipindi cha miezi 18 iliyopita, ni 29% pekee ya kampeni zilifikia lengo la kutekeleza kampeni ya kwanza ndani ya siku 28 za uthibisho wa kuzuka. Kuibuka na kuendelea kwa maambukizi ya cVDPV1 nchini Magaska, DR, Congo na Msumbiji kunaleta wasiwasi katika mkutadha wa mlipuko wa WPV1 kusini mwa Afrika, kwani inaangazia mapungufu katika kinga ya idadi ya watu kwa virusi vya Polio ya aina 1 ikiwa ni pamoja na WPV1. Kamati ilibainisha kuwa hatari kubwa ya milipuko ya cVDPV inaweza kuhusishwa na mchanganyiko wa kutoweza kufikiwa, ukosefu wa usalama, mkusanyiko mkubwa wa watoto wasiyo na chanjo na kuhama kwa watu. Haya mambo yanaonekana zaidi kasikazini mwa Yemen, kasikazini mwa Nigeria, Kusini ya kati ya Somalia na Mashariki mwa DR. Congo, lakini pia kasikazini mwa Msumbiji, Burkina Faso na Mali. Kukosekana kwa utulivu Afrika Magharibi na ukanda wa Sahel, nchini Nigeria hivi karibuni kulihusisha hasa na hatari ya kukatizwa kwa programu ya Polio iliyokuwa kubwa sana. Hitimisho: Ingawa iliwezeshwa na maendeleo yaliyowasilishwa, kamati ilikubali kwa kauli mojo kuwa hatari ya kuenea kwa virusi vya Polio kimataifa bado itaendelea kuwa Dharura ya Afya ya Umma inayoongeza wasiwasi ya kimataifa (PHEIC) na ilipendekeza kuongezwa kwa Mapendekezo ya Muda kwa miezi mitatu zaidi. Kamati ilizingatia mambo yafuatayo katika kufikia hitimisho hili: Hatari inayoendelea ya kuenea kwa WPV1 kimataifa: Kwa kuzingatia mambo yafuatayo, hatari ya kuenea kwa WPV1 kimataifa inaendelea: Ueneaji unaoendelea huko Mashariki mwa Afghanistani na usambazaji uliyoenea hadi Pakistani; Kundi kubwa la watoto ambao hawajapata chanjo kusini mwa Afghanistani wanasababisha hatari kubwa inayoendelea ya kurudi kwa mara nyingine kwa WPV1 katika eneo la kusini; Uingizwaji wa WPV1 kutoka Pakstani hadi Malawi na Msumbiji, ikizingatiwa kuwa njia thabiti ya kuingia kwa virusi bado haijulikani; Chanjo ya kiwango cha chini iliyofikiwa wakati wa kampeni kusini mashariki mwa Afrika, nchini Malawi, Msumbiji, Zimbia na Zimbabwe, ikimaanisha kuwa kuna uwezekano wa kuwa na kinga isiyotosheleza idadi ya watu katika kukomesha maambukizi; ingawa ufuatiliaji umeboreshwa, baadhi ya mapungufu katika eneo la kukabiliana na mlipuko ina maana kuwa maambukizi haya yanaweza kuzuilika; Mifuko ya ukosefu wa usalama na kutoweza kufikiwa katika maeneo yaliyobaki ya maambukizi. Hatari inayoendelea ya kuenea kwa cVDPV kimataifa: Kwa kuzingatia maambukizi yafuatayo, hatari ya kuenea kwa cVDPV2 kimataifa bado inaonekana ni kubwa: Milipuko inayoendelea ya cVDPV1 na cVDPV2 mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, ambayo imesababisha kuenea kimataifa kwa nchi zilizopo jirani; Milipuko mikubwa ya cVDPV1 hasa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na Madagaska na kupungua kwa idadi na ubora wa kampeni za kukabiliana na chanjo ya BOPV hadi sasa; Uenezaji wa cVDPV2 wa umbali mrefu unaosababishwa na usafiri wa anga kati ya Israeli, Uingereza, Marekani na Kanada; Pengo linalozidi kuongezeka la idadi ya watu duniani kote; kinga ya utando wa tumbo kwa watoto wadogo katika nchi nyingi tangu kuondolewa kwa OPV2 mwaka 2016; Ukosefu wa usalama na kutofikika katika maeneo ambayo ni vyanzo vya msingi vya maambukizi ya cVDPV. Sababu zingine ni pamoja na Chanjo dhaifu ya mara kwa mara: Nchi nyingi zina mifumo dhaifu ya chanjo ambayo iliathiriwa zaidi na janga la UVIKO-19 lakini inapona taratibu. Huduma hizi zinaweza kuathiriwa zaidi na dharura za kibinadamu ikiwa ni pamoja na migogoro na dharura tata za muda mrefu ambazo zinasababisha hatari inayoendelea na kuacha idadi kubwa ya watu katika hatariya mlipuko wa polio katika haya maeneo yenye hatari kubwa. Ukosefu wa ufikiaji: Kutoweza kufikiwa kunaendelea kuwa hatari, hasa kasikazini mwa Yemen na Kusini mwa kati mwa Somalia, ambayo ina idadi kubwa ya watu ambao hawajafikiwa na chanjo ya Polio kwa muda mrefu wa zaidi ya mwaka mmoja, lakini ghasia bado ni suala la wafanyakazi wa kampeni kadhaa, ikiwa ni pamoja na Pakistani. Aina za hatari Kamati ilimpatia Mkurugenzi Mkuu ushauri ufuatao, unaolenga kupunguza hatari ya kuenea kwa WPV1 na cVDPV kimataifa, kwa kuzingatia matabaka ya hatari kama ifuatavyo: Nchi 1 iliyoambukizwa WPV1, cVDPV1 au cVDPV3. Mataifa 2 yaliyoambukizwa na cVDPV2, ikiwa na au bila ushahidi wa maambukizi ya ndani: Mataifa 3 hayajaambukizwa tena WPV1 au cVDPV, lakini ambayo bado yanaendelea kuwa katika hatari ya kuambukizwa tena na WPV au cVDPV. Vigezo vya kutathimini Mataifa ambayo hayajaambukizwa tena WPV1 au cVDPV: Kesi ya virusi vya Polio: Miezi 12 baada ya tarehe ya kuanza kwa kesi nyingi zaidi hivi karibuni PLUS mwezi mmoja ili kuhesabu ugunduzi wa kesi, uchunguzi, upimaji wa kimahabara na kipindi cha kuripoti AU wakati wa kesi zote za AFP zilizoripotiwa na kuanza ndani ya miezi 12 ya kesi ya mwisho zimejaribiwa kwa polio na kutengwa kwa WPV1. au cVDPV, na sampuli za kimazingira au zingine zilizokusanywa ndani ya miezi 12 ya kesi ya mwisho; pia zimethibitishwa kuwa hasi, yoyote ni ndefu zaidi. Kutengwa kwa mazingira au kwa namna nyingine kwa WPV1 au cVDPV (hakuna kesi ya virusi vya Polio): Hivi vigezo vinaweza kutofautishwa kwa nchi zilizoathirika, ambapo tathimini ya kina zaidi inahitajika kwa kuzingatia mapungufu ya ufuatiliaji Pindi ambapo nchi itakidhi hivi vigezo, kama haijaambukizwa tena, nchi itahesabiwa kuwa hatarini kwa miezi 12 zaidi. Pindi ambapo nchi itakidhi hivi vigezo, kama haijaambukizwa tena, nchi itahesabiwa kuwa hatarini kwa miezi 12 zaidi. Baada ya hiki kipindi, nchi haitakuwa chini ya mapendekezo ya muda tena, isipokuwa kama kamati ina mashaka yake kulingana na taarifa ya mwisho. MAPENDEKEZO YA MUDA Nchi zilizoambukizwa WPV1, cVDV1 au cVDPV3 zinazoweza kueneza kimataifa Hizi nchi zinatakiwa: Tangazo rasmi, ikiwa bado haijafanyika, katika ngazi ya mkuu wa nchi au serikali, kuwa kukatizwa kwa maambukizi ya virusi vya Polio ni dharura ya kitaifa ya afya ya umma na kutekeleza hatua zote zinazohitajika katika kusaidia kutokomeza Polio ambapo tamko kama hilo tayari limetolewa, hali hii ya dharura inapaswa kudumishwa kwa vile mwitikio unahitajika. Hakikisha kuwa wakazi wote na wageni wote wa muda mrefu (>majuma manne) wa umri wote, wanapokea kipimo cha chanjo ya virusi vya Polio ya mdomo ya bivalent (Bopv) au chanjo ya virusi vya Polio ambayo imeisha (IPV) kati ya majuma manne hadi miezi 12 kabla ya safari ya kimataifa. Hakikisha kuwa wale wote wanaosafiri safari za haraka (ndani ya majuma manne), ambao hawajapokea kipimo cha bOPV au IPV katika majuma manne yaliyopita hadi miezi 12, wanapata kipimo cha chanjo ya polio angalau wakati wa kuondoka kwa sababu hii itatoa faida, hasa kwa wasafiri wa mara kwa mara. Hakikisha kuwa wasafiri kama hao wana cheti Cheti cha Kimataifa cha Chanjo au Kinga katika fomu iliyobainishwa katika kiambatisho cha 6 cha IHR ili kuhifadhi chanjo yao ya polio na kuwa uthibitisho wa chanjo. Wakati wa kusafiri safari ya kiamataifa, zuia mkazi yeyote asiye na nyaraka za chanjo inayofaa ya polio. Haya Mapendekezo yatatumika kwa wasafiri wa kimataifa kutoka katika vituo vyote vya kusafiria bila kujali njia za safari (barabara, anga na/au maji). Imarisha zaidi juhudi za kuvuka mpaka kwa kuboresha kwa kiasi kikubwa uratibu katika ngazi ya kitaifa, kikanda na na mtaa ili kuongeza chanjo kwa kiasi kikubwa kwa wasafiri wanaovuka mipaka na hatari kubwa ya watu kuvuka mipaka Uratibu uliyoboreshwa wa juhudi za kuvuka mipaka unapaswa kujumuisha usimamizi wa karibu na ufuatiliaji wa ubora wa chanjo katika maeneo ya mpakani, pamoja na ufuatiliaji wa idadi ya wasafiri ambao wametambuliwa kuwa hawajachanjwa baada ya kuvuka mpaka. Kuimarisha zaidi juhudi za kuongeza chanjo ya kawaida, ikiwa ni pamoja na kushiriki takwimu ya chanjo, kama chanjo bora ya mara kwa mara ni kipengele muhimu cha mkakati wa kutokomeza Polio, hasa duniani inapokaribia kutokomeza. Dumisha hizi hatua hadi vigezo vifuatavyo vitakapokuwa vimefikiwa: (i) angalau miezi sita imepita bila maambukizi mapya na (ii) kuna nyarka za matumizi kamili ya shughuli za uondoaji wa ubora wa juu katika maeneo yote yaliyoambukizwa na hatari kubwa Kwa kukosekana kwa nyaraka hizo hatua hizi zinapaswa kudumishwa hadi serikali ifikie vigezo vya tathimini hapo juu vya kutoambukizwa tena. Kutoa kwa Mkurugenzi Mkuu ripoti ya mara kwa mara kuhusu utekelezaji wa Mapendekezo ya Muda kuhusu safari za kimataifa. Mataifa ambayo yana maambukizi ya cVDPV2 inayotoka kwenye mataifa mengine lakini hayana ushahidi wa maambukizi ya ndani yanatakiwa:. Tangazo rasmi, ikiwa bado haijafanyika, katika ngazi ya mkuu wa nchi au serikali, kuwa kuzuia au kutokomezwa kwa maambukizi ya virusi vya Polio ni dharura ya kitaifa ya afya ya umma: Fanya uchunguzi wa haraka na wa kina ili kubaini kama kumekuwa na usambazaji wa ndani wa cVDPV2 iliyoingizwa kutoka nje Kwa kuzingatia kuwepo kwa utaratibu tofauti wa kukabiliana na maambukizi ya virusi vya Polio aina ya 2, fikria kuomba chanjo kutoka katika hifadhi ya janga la kimataifa la OPV2 Kwa kuzingatia kuwepo kwa utaratibu tofauti wa kukabiliana na maambukizi ya virusi vya Polio ya aina ya 2, fikria kuomba chanjo kutoka kwa hifadhi ya riwaya ya kimataifa ya OPV2. Kuimarisha zaidi juhudi za kuongeza chanjo ya IPV, ikiwa ni pamoja na kushiriki takwimu za chanjo. Imarisha ushirikiano wa kikanda wa ufuatiliaji wa kitaifa na kimataifa na uratibu wa kuvuka mipaka ili kuimarisha ufuatiliaji wa ugunduzi wa haraka wa virusi vya Polio. Mataifa yaliyo na maambukizi ya ndani ya cVDPV2, yaliyo na hatari ya kuenea kimataifa lazima yaongezeke kulingana na hatua zilizotajwa hapo juu zinapaswa: Wahimize wakazi na wageni wa muda mrefu katika kupata dozi ya IPV ndani ya majuma manne hadi miezi 12 kabla ya safari za kimataifa. Hakikisha kuwa wasafiri wanaopata hiyo chanjo wanapata hati inayofaa ili kuhifadhi hali yao ya chanjo ya Polio. Imarisha ushirikiano wa kikanda na uratibu wa mipaka ili kuimarisha ufuatiliaji kwa ajili ya kugundua virusi vya Polio kwa haraka, na kuwachanja wakimbizi, wasafiri na watu wanaovuka mipaka. Kwa kategoria ndogo zote mbili: Dumisha hizi hatua hadi vigezo vifuatavyo vitakapokuwa vimefikiwa: (i) angalau miezi sita ipite bila kugundulika kwa maambukizi ya VDPV2 nchini kutoka katika chanzo chochote, na (ii) kuna nyaraka za matumizi kamili ya shughuli za uondoaji wa ubora wa juu katika maeneo yote yaliyoambukizwa na yenye hatari kubwa Kwa kukosekana kwa nyaraka kama hizo hatua hizi zinapaswa kudumishwa hadi serikali ifikie vigezo vya nchi ambayo haina maambukizi yaliyojirudia. Mwishoni mwa miezi 12 bila ushahidi wa maambukizi, toa taarifa kwa Mkurugenzi Mkuu kuhusu hatua zilizochukuliwa katika kutekeleza Mapendekezo ya Muda. Mataifa ambayo hayajaambukizwa tena na WPV1 au cVDPV lakini ambayo yanasalia kuwa katika hatari ya kuambukizwa tena na WPV au cVDPV Hizi nchi zinatakiwa: Imarisha chanjo ya mara kwa mara ili kuongeza kinga ya watu. Imarisha ubora wa ufuatiliaji, ikiwa ni pamoja na kuzingatia kuanzishwa kwa mbinu za ziada kama vile ufuatiliaji wa mazingira ili kupunguza hatari ya maambukizi ya WPV1 na cVDPV ambayo hayajagunduliwa, hasa miongoni mwa watu waliyo katika hatari kubwa ya simu na waliyo katika mazingira magumu. Kuimarisha juhudi za kuhakikisha chanjo ya watu wanaotembea na wanaovuka mipaka, wanaohama, wakimbizi na makundi mengine yaliyo hatarini. Imarisha ushirikiano wa kanda na uratibu wa mipaka ili kuhakikisha ugunduzi wa haraka wa WPV1 na chanjo ya vikundi vya watu waliyo katika hatari kubwa. Dumisha hatua hizi kwa uhifadhi wa nyaraka za utumiaji kamili wa shughuli za ufuatiliaji wa hali ya juu na chanjo. Baada ya miezi 12 kupita bila ushahidi wa maambukizi ya WPV1 au kuibuka upya na maambukizi ya cVDPV, toa taarifa kwa Mkurugenzi Mkuu kuhusu hatua zilizochukuliwa katika kutekeleza Mapendekezo ya Muda. Vmambo ya ziada ya kuzingatia Kamati inatambua wasiwasi kuhusu muda mrefu wa Polio PHEIC na umuhimu wa kuchunguza hatua mbadala, ikiwa ni pamoja na kuitisha Kamati ya Mapitio ya IHR ya Polio ili kumshauri Mkurugenzi Mkuu wa WHO juu ya uwezekano wa utoaji Mapendekezo ya kudumu, na kuhimiza majadiliano zaidi kuhusu hizi njia mbalimbali. Hata hivyo, Kamati iliona bado ni mapema sana kusitisha PHEIC kwa sababu hatari ya usambazaji wa WPV na cVDPVs kimataifa bado ni kubwa na kuondolewa kwa PHEIC kunaweza kuongeza hatari kubwa zaidi katika hiki kipindi muhimu cha kutokomeza Polio. Ikibainisha majanga makubwa ya kibinadamu ambayo bado yanaendelea nchini Afghanistani, kamati ilihimiza sana kampeni za nyumba kwa nyumba kutekelezwa popote inapowezekana kwa sababu kampeni hizi zinaboresha utambuzi na ufikiaji kwa watoto ambao hawajachanjwa kabisa Kamati ilibaini na kuunga mkono kwa dhati matumizi ya dozi yanayoendelea kwa wanawake, kuongeza ufikiaji wa kaya, huku ushiriki wa wanawake kama wafanyakazi wa afya ukiwa mkubwa sana. Kamati ilibainisha kwa wasiwasi maeneo mapya yenye migogoro nchini Sudan na Afrika Magharibi ambayo yanatatiza huduma za afya na kusababisha hatari nyingine kwa wakimbizi kutoka nchi jirani. Hii hali lazima ifuatiliwe kwa ukaribu, kwa sababu nchi nyingi za jirani tayari zina milipuko ya cVDPV inayotokana na upatikanaji wa chanjo muhimu ya chini Kwa ujumla zaidi, ikigundua athari mbaya ambazo janga la UVIKO-19 limekuwa nayo katika chanjo muhimu katika nchi nyingi zilizoathiriwa na Polio, kamati ilisisitiza umuhimu wa kurejesha chanjo muhimu Kamati ilitambua kuwa chanjo haitawezekana mipakani kwa sababu baadhi ya nchi za Afrika zina njia za chocho kwenye mipaka yao, lakini ilikuwa na wasiwasi juu ya mwingiliano na uratibu wa mipaka barani Afrika. Kamati ina wasiwasi na migogoro na ukosefu wa usalama katika nchi nyingi zilizoambukizwa kwa sababu hali kama hiyo inaruhusu virusi vya Polio kupenya katika nchi kama Yemen, Nigeria, DR. Kongo, Msumbiji na Sudani. Kamati ya dharura ilibaini kuwa Madagaska bado haijatangaza mlipuko wa Polio kama dharura ya kitaifa ya afya ya umma. Kuna kuendelea kwa maambukizi ya cVDPV1 nchini kwa miaka kadhaa, ikionyesha kuwa mwitikio wa chanjo haukufikia ubora unaohitajika katika kukomesha mlipuko wa Polio. Kwa ujumla, kamati kwa mara nyingine ilibaini kuwa nchi nyingi wanachama zilizoathiriwa na WPV1 au milipuko ya cVDPV zina uhaba wa chanjo au chanjo ya chini ya kimataifa Kamati ilisikitishwa sana na mlipuko wa muda mrefu Nchini Madagaska na ukosefu wa wakati unaofaa na wa hali ya juu. Kamati hiyo ilihimiza mpango wa Polio katika kuimarisha nyanja zote za ufuatiliaji, ikibainisha kuwa mapungufu makubwa bado yapo katika nchi nyingi zilizoathiriwa na kuendelea kushughulikia ucheleweshaji wa sampuli zilizosafirishwa kwa ajili ya uchunguzi wa virusi vya Polio na kusababisha matatizo ya ubora wa sampuli. Kulingana na hali ya sasa kuhusu WPV1 na cVDPVs na taarifa zilizotolewa na nchi zilizoathiriwa, Mkurugenzi Mkuu alikubali tathimini ya Kamati na tarehe 23 Agosti 2023 alibainisha kuwa hali ya virusi vya Polio inaendelea kujumuisha PHEIC kuhusiana na WPV1 na cVDPV. Mkurugenzi Mkuu aliidhinisha Mapendekezo ya Kamati kwa nchi zinazofikia ufafanuzi wa Nchi zilizoambukizwa WPV1,cVDPV1 au cVDPV3 zenye hatari ya kuenea kimataifa Nchi zilizoambukizwa na cVDPV2 zenye hatari ya kuenea kwa kimataifa na kwa Nchi ambazo hazijaambukiwa WPV1 au cVDPV lakini ambazo bado ziko katika hatari ya kuambukizwa tena WPV au cVDPV iliongeza Mapendekezo ya Muda chini ya IHR ili kupunguza hatari ya kuenea kwa virusi vya Polio kimataifa kuanzia tarehe 23 Agosti 2023.

Ọ̀rọ̀ tí ó tẹ̀lé Ìpàdé Ẹlẹ́ẹ̀kẹrìndínlógójì ti Ìgbìmọ̀ Onípàjáwìrì IHR fún àrùn Rọpárọsẹ̀ Olùdarí-Àgbà fún WHO ni ó pe ìpàdé ẹlẹ́ẹ̀kẹrìndínlógójì tí Ìgbìmọ̀ Onípàjáwìrì lábẹ́ẹ Òfin Ìlera Òkèèrè (2005) (IHR) ṣe lórí ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ ní orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ní 16 oṣù Kẹjọ ọdún 2023 tí àwọn ọmọ ẹgbẹ́ Ìgbìmọ̀ àti àwọn olùdámọ̀ràn pèsè ní ìpàdé ìfojúrinjú orí ẹ̀rọ náà, tí ọ́fíìsì Olùdarí-Àgbà ti WHO sí ṣe àtìlẹ́yìn rẹ̀. Ìgbìmọ̀ Onípàjáwìrì náà ṣàtúnyẹ̀wò dátà lórí kòkòrò rọpárọsẹ̀ ẹhànnà (WPV1) àti àwọn àrùn kòkòrò rọpárọsẹ̀ tí wọ́n ń tàn ká látààrí àjẹsára (cVDPV) ní ìbámu pẹ̀lú àfojúsùn àgbáyé lórí ìparun WPV àti ìfòpinsí ìtànkálẹ̀ àrùn cVDPV2 títí ìparí ọdún 2023. Wọ́n gba àwọn ìmúdójúùwọ̀n tí ó jẹmọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ nípa ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí: Afghanistan, Egypt, Guinea, Mauritania, Nigeria, Pakistan, àti Zimbabwe. Kòkòrò rọpárọsẹ̀ ẹhànnà Ìgbìmọ̀ náà ṣe àkíyèsí pé ọ̀ràn tuntun WPV1 kan ti ṣẹlẹ̀ ní Pakistan láti ìpàdé tí ó wáyé sẹ́yìn, èyí tí ó jẹ́ kí ó jẹ́ méjì ní àpapọ̀ ní ọdún 2023. Àwọn ọ̀ràn méjéèjì ṣẹlẹ̀ ní agbègbè Bannu ní ẹkùn Khyber Pakhtunkhwa (KP). Àwọn ìṣàpẹrẹ àwòfín ní agbègbè 15 tí ó dájú ni ó ti wà. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìmúṣẹ ètò ìgbésẹ̀ náà ní gúúsù KP ti yọrí sí fífún àwọn ọmọ 160,000 síi ni àjẹsára, ọ̀rọ̀ náà sì ń dojú ìjà kọni, tí àìṣedéédé òṣèlú, àìsí ààbò ní àwọn agbègbè kan, tí íbèèrè àwọn òṣìṣẹ́ tí wọ́n ń ṣíṣe nínú ìṣẹ̀lẹ̀ náà ń pé kí àwọn ọlọ́pàá máa tẹ̀lé àwọn, àti àwọn ìdẹ́yẹsí àjẹsára níbi tí àwọn agbègbè tí ń bèèrè fún àwọn iṣẹ́ mìíràn ní pàsípààrọ̀ ìfàyègbà àjẹsára rọpárọsẹ̀ náà wà nínú wọn. Ètò náà túbọ̀ ń tàsé ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn ọmọdé. Yàtọ̀ fún gúúsù KP, àwọn àgbá ìfomipamọ́ àtijọ́ ní Pakistan kò wọ́pọ̀ mọ́, sùgbọ́n àwọn ìṣàpẹẹrẹ àwòfín agbègbè ní àìpẹ́ tí wọ́n rí bẹ́ẹ̀ ní Peshawar àti Karachi ń tọ́ka sí pé ewu ìtànkálẹ̀ sì wà. Ní Afghanistan láti ìgbà ìpàdé tí ó kẹ́yìn, ìròyìn ọ̀ràn WPV1 tuntun márùn-ún ni wọ́n ti jábọ̀, tí gbogbo wọn wá láti ìgbèríko Nangarhar. Àwọn ọ̀ràn náà ṣẹlẹ̀ ní àwọn ẹkùn márùn-ún ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí wọ́n sì bẹ̀rẹ̀ láàárín 12 oṣù Kẹrin – 18 oṣù Karùn-ún ọdùn 2023. Síbẹ̀síbẹ̀, àwọn ìṣàpẹẹrẹ agbègbè 32 tí wọ́n dájú ni wọ́n ti wà títí di ìsinyìí ní 2023, tí gbogbo wọn wà ní ẹkùn ìlà oòrùn, àyàfi àyè kan ní Kandahar ní ẹkùn gúúsù àti ọ̀kan láti Baikh ní àríwá. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé iye àwọn ìṣàpẹẹrẹ tí wọ́n dájú ní Afghanistan ti lékún ní ọdún 2023 yàtọ̀ sí ọdún 2022, èyí fẹ́ jẹ́ bẹ́ẹ̀ látààrí àwòfín ìjìnlẹ̀ ní orílẹ̀-èdè náà, pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń ṣe àpẹẹrẹ àwọn àyè sí i tí ìṣèdánwò sì tún di lemọ́lemọ́. Iye àwọn ọmọdé tí wọ́n tàsé ti ń dínkù dáadáa tí iye àwọn tí wọ́n ní àjẹsára sì ń pọ̀ si. Ètò náà ń ṣàmúlò àwọn ètò ìpolongo tí wọ́n jọjú gidi gan sùgbọ́n ìwọ̀n ìdárasí yóò túbọ̀ máa lékún sí i ni tí yóò sì dúró ṣinṣin. Ìṣàwárí tuntun ní agbègbè Kandahar ní ẹkùn Gúúsù jẹ́ pàjáwìrì sí ètò ìlera gbogboogbò pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ ńlá nítorí wọn ò tíì fi àṣẹ sí àwọn ìpolongo ilé-sí-ilé ní Gúúsù. Irú ìfàsẹ́yìn kankan ní Afghanistan ń ṣe àkóbá fún ètò náà ní Pakistan látààrí ìlọkiri àwọn èèyàn tí ó pọ̀. Láti àkókò ìṣàwárí WPV1 ní ilẹ̀ Africa ní oṣù Kejì ọdún 2022, ìgbésẹ̀ ìdáhùn alákòóso tí ó múná dóko káàkiri Malawi, Mozambique, Tanzania, Zambia àti Zimbabwe ti ń jẹ́ mímúlò. Wọ́n ti ṣe ìyípo ìpolongo kọkànlélógún káàkiri agbègbè yìí, tí èsì ìwọ̀n ìdára ìpolongo náà sì túbọ̀ ń dára sí i. Ó ti di oṣù 12 báyìí láti ìgbà tí wọ́n kẹ́fín ọ̀ràn tí ó kẹ́yìn ní Mozambique ní ọjọ́ 10, oṣù Kẹjọ ọdún 2022. Síbẹ̀síbẹ̀, ìgbìmọ̀ náà kíyèsí pé èsì àyẹ̀wò ìtànkálẹ̀ GPEI tí wọ́n ṣe ní oṣù Kẹwàá ọdún 2022 ní Malawi àti ní oṣù Kọkànlá ọdún 2022 ní Mozambique láti ṣe àyẹ̀wò ìtẹ̀síwájú ni ó ti sọ pé ìkóràn tí ó ń lọ lọ́wọ́ kò ṣe é fojú parẹ́ ní èyíkèyí orílẹ̀-èdè méjéèjì, látààrí àwọn àfo tí wọ́n wà nínú àwófín àrùn rọpárọsẹ̀ àti ọwọ́jà àwọn ètò ìpolongo àjẹsára tí kò kún rárá. Látààrí Ìṣàpẹẹrẹ Ìjẹ́rìí Ìwọ̀n ìdárasí Lot, ìwọ̀n ìdára ìpolongo kò tó àfojúsùn 90% ní Malawi, Mozambique, Zambia àti Zimbabwe nínú ọ̀pọ̀ àwọn ìyípo tuntun.Ní 2023, ìṣù ajẹmọ́ran WPV1 méjì péré ni wọ́n ṣàfihàn, yàtọ̀ sí mẹ́ta tí wọ́n rí ní 2022 àti márùn-ún ní 2021. Ṣùgbọ́n, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà ìkóràn ni ó wà láàárín àwọn ìṣù ajẹmọ́ran méjì wọ̀nyìí, èyí tí wọ́n ṣàwárí ní àwọn agbègbè alùgbàdì Ìlà-oòrùn Afghanistan àti Gúúsù KP ní Pakistan, pẹ̀lú kòkòrò búburú aláìníbàátan-mọ́-àrùn kan, èyí tí ó ń ṣàfihàn àwọn àfo nínú àwòfín. Ìtakùn Yàrá-ìṣàyẹ̀wò àrùn Rọpárọsẹ̀ ní Àgbáyé ń gbèrò láti ṣe àyẹ̀wò fínnífínní lórí àwọn àbùdá ajẹmọ́ran àti ìsọ̀rì WPV-1 títí òpin ọdún 2023 tí wọ́n yóò sì fi àbọ̀ ìwádìí ṣọwọ́ sí Ìgbìmọ̀ Onípàjáwìrì, nígbà tí ó bá ti wà nílẹ̀. Àrùn kòkòrò rọpárọsẹ̀ tí ó tànká látààrí àjẹsára (cVDPV) Òǹka ọ̀ràn cVDPV2 ti ń já wálẹ̀ tí ó sì ti ń ṣùjọ sí ojú kan, pẹ̀lú ìdínkù ìwọ̀nba nínú iye àwọn agbègbè àti ẹkùn. Ní àgbáyé, ìdá 72% àwọn ọ̀ràn náà ni wọ́n wà ní àwọn àyè tí wọ́n tẹ̀léra jùlọ (ìlà-oòrùn DR Congo, àríwá Nigeria, àríwá Yemen àti Somalia). Iye pàjáwìrì tí ó ń ṣẹlẹ̀ àti àwọn tuntun náà ti ń dínkù. Bí àdínjù ṣe ń bá iye àwọn ọ̀ràn cVDPV2 àti iye àwọn ìran tí wọ́n ń tàn ká yìí, ewu ìtànkálẹ̀ cVDPV2 ní orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì ga. Ẹ̀rí èyí ni ìkóràn ńlá ní DR Congo pẹ̀lú ìtànkálẹ̀ cVDPV2 ní àìpẹ́ lọ sí Tanzania. Ìgbìmọ̀ náà pe àkíyèsí pé ní Ẹkùn Africa, tí ó ń dá lo OPV2 tuntun, wọ́n ti ṣe àwárí pàjáwìrì cVDPV2 tuntun mẹ́jọ ní àpapọ̀ tí wọ́n jẹyọ látààrí ìlò OPV2 tuntun. Ṣùgbọ́n, OPV2 tuntun ṣì ní irú ìmúdúró ajẹmọ́ran dáadáa rẹ̀ yàtọ̀ sí Sabin OPV2, pẹ̀lú ọ̀pọ̀ àwọn ìyàsọ́tọ̀ tí wọ́n ṣe àyẹ̀wò wọn nípasẹ̀ ààtò apó ẹ̀yọ́-ìran ní àpapọ̀ tí ó sì ń ṣe àfihàn àyípadà kékeré tàbí kò sí àyípadà kankan nínú ààtò ajẹmọ́ran OPV2 tuntun. Ìdá 2% péré nínú àwọn ìyàsọ́tọ̀ tí wọ́n ti jábọ̀ wọn títí di ìsinyìí ni wọ́n ti fi ẹ̀rí sísọ àwọn ayípadà ajẹmọ́ran pàtàkì nù tí ó ń dín ipa ìṣèjàm̀bá ajẹmétò-ìmọ̀lára kù látààrí ìṣàtúnmúbọnú, yàtọ̀ sí ìdá 75% tí wọ́n ń retí fún Sabin OPV2. Ní àpapọ̀, àṣà ti ń yí tọ àwọn ìpolongo kéékéèké sùgbọ́n tí wọ́n fẹjú. Ìdàrú ìpèsè OPV dá kún àdínkù tí ó bá àwọn ètò iṣẹ́ ìpolongo ní ìdámẹ́rin àkọ́kọ́ ọdún 2023 sùgbọ́n ìrètí wà fún ìpèsè láti lékún fún ìyókù ọdún náà. Títètè rí ìdáhùn jẹ́ ìpènijà; láti oṣù 18 sẹ́yìn, ìdá 29% àwọn ìpolongo ni wọ́n bá àfojúsùn ìṣàmúlò ìpolongo àkọ́kọ́ láàárín ọjọ́ 28 tí wọ́n jẹ́rìí àjàkálẹ̀. Jíjẹyọ àti ìkóràn cVDPV1 tí ó ń lọ lọ́wọ́ ní Madagascar, DR Congo àti Mozambique jẹ́ ohun ẹ̀dùn nínú ọ̀ràn àjàkálẹ̀ WPV1 ní gúúsù ilẹ̀ Africa,tíbí ó ti ṣe ṣàfihàn àfo nínú iye àwọn tí wọ́n ní àjẹsára fún ìdènà ẹ̀yà 1 àwọn àrùn rọpárọsẹ̀ tí WPV1 náà wà nínú wọn. Ìgbìmọ̀ náà ṣe àkíyèsí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ewu fún ìbẹ́sílẹ̀ cVDPV ni wọ́n àsopọ̀ pẹ̀lú àpapọ̀ àìní àǹfààní, àìláàbò, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọmọdé tí wọ́n kó lo àjẹsára àti ìṣípò àwọn olùgbé. Àwọn okùnfà yìí fojú hàn dáadáa ní àríwá orílẹ̀-èdè Yemen, àríwá orílẹ̀-èdè Nigeria, àárín gbùngbùn gúúsù orílẹ̀-èdè Somalia àti ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè Democratic Republic of the Congo, àti ní àríwá orílẹ̀-èdè Mozambique, orílẹ̀-èdè Burkina Faso àti orílẹ̀-èdè Mali. Àìdúródéédéé tí ó wà ní Ìwọ̀-Oòrùn ilẹ̀ Africa àti agbegbe Sahel, pàápàá ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí ní Niger bani lọ́kàn jẹ́, nípasẹ̀ pé ewu Ìdálọ́wọ́dúró eto rọpárọsẹ̀ ní agbára gan-an. Ìparí: Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àbọ̀ ìtẹ̀síwájú náà fún wọn ní móríyá, Ìgbìmọ̀ náà fohùnsọ̀kan pé ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ láti orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì jẹ́ èyí tí ó Kan Ètò Ìlera Pàjáwìrì Gbogbogbò Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (PHEIC) wọ́n sì gbàá níyànjú pé kí wọn ó ṣe ìfàgùn rẹ àti ti Ìgbàníyànjú Onígbà Díẹ̀ fún oṣù mẹ́ta síwájú síi. Ìgbìmọ̀ náà gbé àwọn nǹkan wọ̀nyí yẹ̀wò láti dé ìparí èrò yìí: Ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti WPV1 tí ó ń lọ lọ́wọ́: Látààrí àwọn okùnfà wọ̀nyìí, ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti WPV1 ṣì wà: ìkóràn tí ó ń lọ lọ́wọ́ ní ìlà-oòrùn Afghanistan pẹ̀lú ìtànkálẹ̀ tí ó kọjà ibodè wọ inú Pakistan; ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn ọmọdé tí wọn kò gba àjẹsára 'ìwọ̀n òdo' ní gúúsù Afghanistan ni wọ́n jẹ́ ewu ìtúntànkálẹ̀ WPV1 sí ẹkùn gúúsù náà; ìgbéwọlé WPV1 láti Pakistan wọ Malawi àti Mozambique, pàtó ọ̀nà ìgbàwọlé kòkòrò náà kò tíì di mímọ̀ di ìsinyìí; ọwọ́jà ìpolongo ètò àjẹsára tí wọ́n ṣe ní gúúsù ìlà-oòrùn Africa, ní Malawi, Mozambique, Zambia àti Zimbabwe tí kò kún ojú òṣùwọ̀n rárá, tí ó ń túmọ̀ sí pé iye àwọn èèyàn tí ní àjẹsára kò lè tó láti dá ìkóràn dúró; bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwòfín ti dáa síi, àwọn àfo kan ní agbègbè ìfèsì sí àjàkálẹ̀ náà túmọ̀ sí pé wọ́n lè tàsé irú ìkóran bẹ́ẹ̀.; àwọn àpò àìṣí ààbò àti àìsí ìráàyèsí àwọn agbègbè ìlùgbàdì ìkóràn tí wọ́n kù. Ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV tí ó ń lọ lọ́wọ́;: Látààrí àwọn okùnfà wọ̀nyìí, ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 dàbí pé ó sì lágbára: àwọn ìbẹ́sílẹ̀ cVDPV1 àti cVDPV2 ní ìlà oòrùn Democratic Republic of Congo, èyí tí ó ti fa àkóràn orílẹ̀-sí-orílẹ̀ lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jọ fẹ̀gbẹ́kẹ̀gbẹ́; àwọn ìkóràn cVDPV1 ńlá tí ó ń lọ lọ́wọ́ pàápàá jùlọ ní DR Congo àti Madagascar àti àìtó iye àti ìwọ̀n ìmúdára àwọn ìpolongo èsì àjẹsára bOPV títí di òní; ìtànká ọlọ́nà jínjìn cVDPV2 nípasẹ̀ ìrìn-àjò òfurufú láàárín Isreal, United Kingdom, USA, àti Canada; àfo afìgbàgbogbo-gbòòrò-síi tí ó wà ní iye àwọn tí wọ́n ní àjẹsára awọ inú ìfun àwọn ọmọ kéékéèké ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè láti ìgbà tí wọ́n ti yọ OPV2 kúrò ní 2016; àìsí ààbò àti àìráyèsí àwọn agbègbè tí wọ́n jẹ́ orísun ìkóràn cVDPV. Àwọn okùnfà mìíràn ni Ètò ìfúnni ní àjẹsára tí ó mẹ́hẹ: ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ni wọ́n ní àwọn ètò ìfúnnilájẹsára tí ó mẹ́hẹ tí àjàkálẹ̀ COVID-19 náà tún dá kún un sùgbọ́n wọ́n ti ń bọ̀ sípò padà díẹ̀díẹ̀. Àwọn ìṣàánú pàjáwìrì lè túbọ̀ pa àwọn ètò iṣẹ́ wọ̀nyìí lára tí ìjà, àti àwọn pàjáwìrì onípọ̀nńna ńlá wà nínú wọn, èyí tí yóò sọ àwọn èèyàn tí wọ́n ń gbé àwọn agbègbè ẹlẹgẹ́ wọ̀nyìí sínú ewu ìtànkálẹ̀ àrùn rọpárọsẹ̀. Àìráyèsí: àìráyèsí túbọ̀ ń jẹ́ ewu, pàápàá ní àríwá Yemen àti gúúsù ààrin gbùngbùn Somalia, tí àwọn èèyàn tí ó níye wà níbẹ̀ tí ọwọ́jà àjẹsára àrùn rọpárọsẹ̀ kò tíì dé fún ìgbà tí ó lé ní ọdún kan, sùgbọ́n ìpáǹle sì jẹ́ ọ̀ran ńlá fún àwọn òṣìṣẹ́ ìpolongo ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn agbègbè, tí inú Pakistan náà pẹ̀lú. Àwọn ìsọ̀rí ewu Ìgbìmọ̀ náà pèsè àwọn ìmọ̀ràn àátẹ̀lé fún Olùdarí-Àgbà ní èyí tí ó máa mú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ WPV1 àti àwọn cVDPV ní orílẹ̀-sí-orílẹ̀, ní èyí tí ó dá lórí ìsọ̀rí ewu wọ̀nyí: 1 Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV3. 2 Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì cVDPV2, pẹ̀lú ẹ̀rí tàbí láìsí ẹ̀rí ìkóran abẹ́lé: 3 Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọn kò ní ìlùgbàdì WPV1 tàbí cVDPV2 mọ́, sùgbọ́n tí wọ́n sì wà ní ewu ìtúnlùgbàdì WPV àbí cVDPV. Àbùdá láti ṣàyẹ̀wò Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọn kò lùgbàdì WPV1 tàb cVDPV mọ́: Ọ̀ràn kòkòrò rọpárọsẹ̀: Oṣù 12 lẹ́yìn ọjọ́ tí ọ̀ràn kòpẹ́kòpẹ́ yìí bẹ̀rẹ̀ PẸ̀LÚ oṣù kan láti ṣe àkọsílẹ̀ fún ọ̀ràn tí wọ́n ṣàwárí, ìtopinpin, ìṣàyẹ̀wò ní yàrá ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àkókò ìṣèròyìn TÀBÍ nígbà tí wọ́n ti ròyìn gbogbo àwọn ọ̀ràn AFP tí wọ́n bẹ̀rẹ̀ láàárín oṣù 12 tí wọ́n ti ṣàyẹ̀wò ọ̀ràn rọpárọsẹ̀ tí ó gbẹ̀yìn tí wọ́n sì yà wọ́n sọ́tọ̀ fún WPV1 tàbí kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV, àti àwọn àpẹẹrẹ ajẹmọ́ àyíká tàbí àwọn àpẹẹrẹ míràn tí wọ́n gbà láàárín oṣù 12 tí wọ́n ti ṣàyẹ̀wò bẹ́ẹ̀kọ́ ọ̀ràn tí ó gbẹ̀yìn, èyíkéyìí tí ó bá pẹ́ jù. Ìyàsọ́tọ̀ ajẹmọ́ àyíká tàbí àwọn ìyàsọ́tọ̀ míràn ti WPV1 tàbí kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV (kò sì ọ̀ràn kòkòrò rọpárọsẹ̀ kankan): Oṣù 12 lẹ́yìn gbígbà àwọn àpẹẹrẹ ajẹmọ́ àyíká tàbí àwọn àpẹẹrẹ míràn kòpẹ́kòpẹ́ yìí tí ó ń fi ìdí bẹ́ẹ̀ni múlẹ̀ (gẹ́gẹ́ bíi èyí tí wọ́n gbà lára ọmọdé tí ó ní àlàáfíà) PẸ̀LÚ oṣù kan láti ṣe àkọsílẹ̀ fún àyẹ̀wò yàrá ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àkókò ìṣèròyìn. Àwọn àbùdá yìí le yàtọ̀ sí ara wọn fún àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti lùgbàdì, níbi tí wọ́n ti nílò àyẹ̀wò tí ó kún ojú òṣùwọ̀n láti tọ́ka sí àwọn ìyàtọ̀ ìwò káàkiri. Níwọ̀n ìgbà tí orílẹ̀-èdè kan bá ti ní àbùdá pé wọn kò lùgbàdì, orílẹ̀-èdè náà máa lórí 'àyẹ̀wò' fún oṣù 12 síi fún ìbojúwò ọlọ́jọ́ pípẹ́. Lẹ́yìn àsìkò yìí, orílẹ̀-èdè náà máa kúrò lórí ìfilé oní Ìgbà Díẹ̀, àyàfi tí Ìgbìmọ̀ bá ní ẹ̀dùn lórí àbọ̀ ìkẹyìn náà. ÀWỌN ÌGBANINÍYÀNJÚ ÒNÍGBÀ DÍẸ̀ Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV3 tí ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì wà lórí wọn Àwọn orílẹ̀-èdè yìí ní láti: Ṣe ìkéde olófin, bí wọ́n kò bá tíì ṣeé, ní ìpele ti olórí orílẹ̀-èdè tàbí ìjọba, pé ìdílọ́wọ́ ìkóràn kòkòrò rọpárọsẹ̀ jẹ́ ìpèníjà pàjáwìrì fún ètò ìlera gbogbogbò àti pé wọ́n ní láti sàmúlò gbogbo àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ láti gbárùkù ti píparun rọpárọsẹ̀; ní àwọn ibi tí wọ́n ti ṣe irúfẹ́ ìkéde bẹ́ẹ̀, wọ́n ní láti dúrósinsin lórí ìpèníjà pàjáwìrì yìí níwọ̀n ìgbà tí wọ́n sì nílò èsì. Kí wọn ó rí i dájú pé gbogbo tọmọdé-tàgbà àwọn olùgbé àti àwọn àlejò ọlọ́jọ́ pípẹ́ (<ọ̀sẹ̀ mẹ́rin), gba àjẹsára alàgbàsẹ́nu alákànpọ̀ agbára fún kòkòrò rọpárọsẹ̀ (bOPV) tàbí àjẹsára rọpárọsẹ̀ aláìlágbára (IPV) láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin àti oṣù 12 ṣáájú ìrìnàjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀. rí i dájú pé àwọn tí wọ́n ń ṣe ìrìnàjò pàjáwìrì (láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin), tí wọn kò tíì gba bOPV tàbí IPV láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin sí oṣù 12 sẹ́yìn, gba àjẹsára rọpárọsẹ̀ ní ókéré tan ní àkókò tí wọ́n ń lọ nítorí pé èyí yóò sì fún wọn ní àǹfààní, pàápàá fún àwọn arìnrìn-àjò olóòrèkóòrè. Ríi pé wọ́n fún irúfẹ́ àwọn arìnrìn-àjò bẹ́ẹ̀ ní ìwé Ìjẹ́rìsíí àjẹsára tàbí ìmúdánilójú káríayé nínú fọ́ọ̀mù tí wọ́n ṣe ní pàtó nínú Annex 6 ti IHR láti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn àjẹsára rọpárọsẹ̀ wọn kí ò sì jẹ́ ẹ̀rí àjẹsára. Ṣé ìdádúró orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ẹnikẹ́ni tí kò ní ìwé-àṣẹ àjẹsára rọpárọsẹ̀ tí ó tọ́ ní ibùdó. Àwọn ìtọ́kasí yìí wà fún àwọn arìnrìn-àjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀ láti gbogbo ibùdó, láì fi ti irúfẹ́ ohun ìrìnàjò ṣe (títì, òfurufú àti /tàbí òkun). Tí ó ń túbọ̀ ṣe àfikún àwọn ipá aláààlà-dé-ààlà nípa ṣíṣe ìmúdára ìsọdọ̀kan ni ìpele orílẹ̀-èdè, agbègbè àti ìbílẹ̀ láti ṣe àfikún ìfúnni ní àjẹsára tí ó pọ̀ fún àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n ń kọjá ní ààlà àti àwọn èrò olùkọjá ní ààlà tí wọ́n ní ewu ìlùgbàdì. Ìsọdọ̀kan tí ó dára tí akitiyan aláàlà-dé-ààlà ní láti ṣe àkóónú àbójútó àti ìbojúwò dídára àjẹsára tí ó dára ní ibùdó tí ó wà ní ibodè, àti ṣíṣe ìtẹ̀lé iye àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n kò tíì gba àjẹsára lẹ́yìn tí wọ́n ti kọjá ibodè. Túbọ̀ ṣe àfikún àwọn akitiyan ìfúnnilájẹsára olóòrèkóòrè, èyí tí ó ní àkóónú pínpín dátà, nítorí pé ìfúnnilájẹsára olóòrèkóòrè tí ó pọ̀ jẹ́ ọ̀kan pàtàkì nínú ètò ìfòpinsí rọpárọsẹ̀, ní pàápàá pẹ̀lú bí òpin ṣe ń dé bá rọpárọsẹ̀ ní àgbáyé. Ṣé àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí wọn yóò fi ṣàmúlò àwọn àbùdá wọ̀nyí: (i) ó kéré tán oṣù mẹ́fà ti kọjá láìsí àwọn àkọlù titun. (ii) àwọn àkọsílẹ̀ wà fún ṣíṣe àmúlò àwọn ètò ìfòpinsí tí ó lágbára gan-an ní gbogbo àwọn agbègbè ìkọlù àti àwọn agbègbè tí ewu ìkọlù wọn ga; tí kò bá sì irúfẹ́ àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ àwọn wọ́n ni láti ṣe àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí ìpínlẹ̀ náà fi máa wà ní ìbámu pẹ̀lú àwọn òṣùwọ̀n àyẹ̀wò òkè wọ̀nyí pé kò ní ìkọlù kankan mọ́. Fún Olùdarí-Àgbà ní ìròyìn déédéé nípa ṣíṣe àmúlò Ìtọ́kasí oní Ìgbà Díẹ̀ nípa ìrìnàjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní ìkọlù kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2, pẹ̀lú tàbí láìsí ẹ̀rí ìkóràn abẹ́lé:. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ti ní ìkówọle kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2 ṣùgbọ́n tí kò sí ẹ̀rí ìkóran abẹ́lé ní láti: Pàṣẹ olófin, bí wọn kò bá tíì ṣe bẹ́ẹ̀, ní ìpele olórí ìpínlẹ̀ tàbí ìjọba, pé ìdènà tàbí ìdílọ́wọ́ ìkóràn kòkòrò rọpárọsẹ̀ jẹ́ pàjáwìrì sí ètò ìlera gbogboogbò ní orílẹ̀. Ṣé àwọn ìwádìí pàjáwìrì tí ó sì lágbára láti mọ̀ bóyá ìkóràn abẹ́lé cVDPV2 alákówọle ti wà Ṣíṣe àkọsílẹ̀ bíbẹ ètò ọ̀tọ̀ fún ìdáhùnsí àwọn ìkọlù kòkòrò rọpárọsẹ̀ oríṣi 2, ṣe ìrònú nípa bíbéèrè fún àwọn àjẹsára láti inú àwọn ọjà àràmàdà káríayé OPV2. Túbọ̀ ṣe àfikún àwọn akitiyan ìfúnnilájẹsára olóòrèkóòrè, èyí tí ó ní àkóónú pínpín dátà. Ṣé àfikún ìṣàyẹ̀wò káàkiri orílẹ̀-èdè àti orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti ìsọdọ̀kan agbègbè àti ìsọdọ̀kan aláààlà-dé-ààlà láti ṣe ìmúdára ìṣàyẹ̀wò káàkiri fún ìṣàwárí kòkòrò rọpárọsẹ̀ lásìkò. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní ìkóràn abẹ́lé ti kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV2, tí ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ sì wà lórí wọn láfikún àwọn ìgbésẹ̀ òkè wọ̀nyí ní láti: Gba àwọn olùgbé àti àwọn àlejò ọlọ́jọ́ pípẹ́ níyànjú láti gba ìlò IPV kan láàárín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin sí oṣù 12 síwájú kí wọ́n tó rin ìrìn àjò orílẹ̀-sí-orílẹ̀. Rí i dájú pé àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n gba àjẹsára ni àǹfààní sí àkọsílẹ̀ tí ó bójú mu láti ṣe àkọsílẹ̀ ipò àjẹsára rọpárọsẹ̀ wọn. Ṣé àfikún ìsọdọ̀kan agbègbè àti ìsọdọ̀kan aláààlà-dé-ààlà láti ṣe ìmúdára ìṣàyẹ̀wò káàkiri fún ìṣàwárí kòkòrò rọpárọsẹ̀ lásìkò, àti fífún àwọn asáàsálà ni àjẹsára, àwọn arìnrìn-àjò àti àwọn èrò aláààlà-dé-ààlà. Fún ìpín àwọn ẹ̀ka méjèèjì: Ṣé àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí wọn yóò fi sàmúlò àwọn àbùdá wọ̀nyí: (i) ó kéré tán oṣù mẹ́fà ti kọjá láìsí ìṣàwárí pínpín VDPV2 ká ní orílẹ̀-èdè kankan, àti wípé (ii) àwọn àkọsílẹ̀ wà fún ṣíṣe àmúlò àwọn ètò ìfòpinsí tí ó lágbára gan-an ní gbogbo àwọn agbègbè ìkọlù àti àwọn agbègbè tí ewu ìkọlù wọn ga; tí kò bá sì irúfẹ́ àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ wọ́n ní láti ṣe àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí títí tí ìpínlẹ̀ náà fi máa wà ní ìbámu pẹ̀lú òṣùwọ̀n pé 'ìpínlẹ̀ bẹ́ẹ̀ kò ní ìkọlù mọ́'. Ni ìparí oṣù 12 tí kò sí ẹ̀rí ìkóràn, wọ́n ní láti fún Olùdarí-Àgbà ní ìròyìn nípa àwọn ìgbésẹ̀ tí wọ́n lò láti sàmúlò àwọn Ìtọ́kasí oní Ìgbà Díẹ̀. Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọn kò ní ìlùgbàdì WPV1 tàbí cVDPV2 mọ́, sùgbọ́n tí wọ́n sì wà ní ewu ìtúnlùgbàdì WPV àbí cVDPV. Àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyí ní láti: Ṣé ìrónilágbára fún ìfúnni ní àjẹsára olóòrèkóòrè ní kíákíá láti jẹ́ kí iye àjẹsára àwọn ènìyàn pọ̀ si. Ṣé ìmúdára ìṣàyẹ̀wò káàkiri gidi, ní àpapọ̀ pẹ̀lú ṣíṣe àfiyèsí àfihàn tàbí fífẹ ìlànà ìsàfikún gẹ́gẹ́ bíi ìṣàyẹ̀wò káàkiri àyíká, láti mú àdínkù bá ewu ìkóràn WPV1 àti kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV tí wọn kò rí, pàápàá láàárín àwọn ènìyàn orí ìrìn wọ́n ní ewu ìlùgbàdì àti àwọn tí wọ́n lẹ. Ṣé àfikún àwọn akitiyan láti rí i dájú pé ìfúnni ní àjẹsára àwọn ènìyàn orí ìrìn àti àwọn arin-ààlà-dé-ààlà, àwọn tí wọ́n fi ipá sí nípò, àwọn asáàsálà àti àkójọpọ̀ àwọn ènìyàn aṣeépalára yókù. Ṣé ìmúdára ìsọdọ̀kan agbègbè àti ìsọdọ̀kan aláààlà-dé-ààlà láti rí i dájú pé WPV1 àti kòkòrò rọpárọsẹ̀ cVDPV jẹ́ rírí lásìkò, àti ìfúnni ní àjẹsára ti àkójọpọ̀ àwọn tí wọ́n ní ewu ìlùgbàdì. Ṣé àmójútó àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí pẹ̀lú àkọsílẹ̀ lílo ìṣàyẹ̀wò káàkiri tí ó dára gan-an ní kíkún àti àwọn ètò ìfúnni ní àjẹsára. Ni ìparí oṣù 12 tí kò sí ẹ̀rí àtúnkóràn WPV1 àbí ìjẹyọ àti ìtànkálẹ̀ tuntun fún cVDPV, wọ́n ní láti fún Olùdarí-Àgbà ní ìròyìn nípa àwọn ìgbésẹ̀ tí wọ́n lò láti sàmúlò àwọn Ìtọ́kasí oní Ìgbà Díẹ̀. Àwọn ìmọ̀ràn àfikún Ìgbìmọ̀ náà mọ àwọn ẹ̀dùn ọkàn nípa rọpárọsẹ̀ PHEIC ọlọ́jọ́ pípẹ́ àti pàtàkì ṣíṣe àmúlò àwọn ìgbésẹ̀ mìíràn, pẹ̀lú pípe ìpàdé Ìgbìmọ̀ Aṣàyẹ̀wò rọpárọsẹ̀ IHR láti fún Olùdarí-Àgbà WHO ní ìmọ̀ràn lórí bí ó ti seése kí wọ́n ó fi àwọn ìmọ̀ràn àátẹ̀lé aláìṣe dandan ráńṣẹ́, kí wọ́n sì tún ṣe ìyànjú ọ̀pọ̀ ọ̀rọ̀ síi lórí àwọn ọ̀nà mìíràn wọ̀nyìí. Síbẹ̀síbẹ̀, Ìgbìmọ̀ náà wòye pé ó ti yá jù láti má ṣe àmúlò PHEIC mọ́ bí ewu ìgbéjáde àti WPV àti àwọn cVDPV sì gbalẹ̀ kan àti pé ìyọkúrò PHIEC tún lè ní ìtumọ̀ mìíràn nínú àsìkò ẹlẹgẹ́ nínú ìpaná àrùn rọpárọsẹ̀ yìí. Nígbà tí wọ́n ń kíyèsí àwọn rògbòdìyàn ìfọmọnìyànṣe alágbára tí ó sì ń ṣẹlẹ̀ ní Afghanistan, ìgbìmọ̀ náà fi gbogbo ara ṣèyànjú pé kí ètò ìpolongo ilé-sí-ilé jẹ́ mímúlò níbi tí ó bá ti ṣeéṣe nítorí àwọn ìpolongo wọ̀nyìí ń mú ìdánimọ̀ yá tí ọwọ́jà rẹ̀ sì ń dé ọ̀dọ̀ àwọn ọmọdé tí wọn kò ní àjẹsára tí ó tó àti àwọn tí ìwọ̀n ìlò wọn jẹ́ òdo. Ìgbìmọ̀ náà kíyèsí tí ó sì fi taratara ṣe àtìlẹ́yìn fún ìlò àwọn afúnnilájẹsára obìnrin, èyí tí ó ń jẹ́ kí wọ́n lè ráyè sí àwọn ilé, pẹ̀lú bí ìkópa obìnrin gẹ́gẹ́ bíi aṣáájú nínú àwọn elétò ìlera ṣe ń pọ̀ sí i. Ìgbìmọ̀ náà ṣe àkíyèsí pẹ̀lú ẹ̀dùn lórí àwọn agbègbè ìjà tuntun ní Sudan àti West Africa tí wọ́n ń dá ètò ìlera rú tí wọ́n sì ń dá wàhálà ìsásàálà tuntun sílẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè ìtòsí. Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí gbọdọ̀ jẹ́ mímójútó dáadáa, nítorí ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ìtòsí ni wọ́n ti ní àjàkálẹ̀ cVDPV látààrí ọwọ́jà àjẹsára pàtàkì tí kò pọ̀. Ní àpapọ̀ gan, ṣíṣe àkíyèsí ipa búburú tí àjàkálẹ̀ COVID-19 ní lórí ọwọ́jà àjẹsára pàtàkì ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti lùgbàdì àrùn rọpárọsẹ̀, ìgbìmọ̀ náà ṣe ìtẹnumọ́ pàtàkì mímú ọwọ́jà àjẹsára pàtàkì bọ́ sípò. Ìgbìmọ̀ náà mọ̀ pé àjẹsára ní ibodè lè má ṣeéṣe ní àwọn ibodè tí wọ́n ní ìgbàláàyè ìwọlé tí kò le láàárín àwọn orílẹ̀-èdè ilẹ̀ Africa tí wọ́n ti lùgbàdì sùgbọ́n tí àìníbàárẹ́ àti àìlákòóso ibodè síra wọn ń dá láàmú ní Africa. Ìjà àti àìsí ààbò ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti lùgbàdì jẹ́ ohun ẹ̀dùn fún ìgbìmọ̀ náà nítorí irú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ bẹ́ẹ̀ ti jẹ́ kí àwọn kòkòrò àrùn rọpárọsẹ̀ gbalẹ̀ kọjá àkóso ní àwọn orílẹ̀-èdè bíi Yemen, Nigeria, Dr Congo, Mozambique àti Sudan. Ìgbìmọ̀ onípàjáwìrì ṣe àkíyèsí pé Madagascar kò tíì kéde ìtànkálẹ̀ àrùn rọpárọsẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi pàjáwìrì sí ìlera gbogboogbò ní orílẹ̀. Ìkóràn cVDPV1 sì ń tẹ̀síwájú ní orílẹ̀-èdè náà fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún, èyí tí ó ń tọ́ka sí pé ìdáhùn àjẹsára kò bá ìwọ̀n ìdára tí ó nílò láti dá ìtànkálẹ̀ àrùn rọpárọsẹ̀ dúró. Ní àkótán, ìgbìmọ̀ tún ṣe àkíyèsí lẹ́ẹ̀kan sí i pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ tí wọ́n ní ìkọlù ìtànkálẹ̀ WPV1 àbí cVDPV ní àpapọ̀ ọwọ́jà tí ó kéré àbí ọwọ́jà inú orílẹ̀ tí kò tó nǹkan. Ìwọ̀n gbọọrọ tí ìtànkálẹ̀ náà bá wọ Madagascar jẹ́ ohun ẹ̀dùn ńlá fún ìgbìmọ̀ náà, àti àìtètè rí ìdáhùn tí ó péye tí ó sì bọ́ sí àsìkò. Ìgbìmọ̀ náà rọ ètò àrùn rọpárọsẹ̀ láti sán ṣòkòtò àwòfín kí ó le, tí wọ́n sì ń kíyèsí pé àwọn àfo ńlá sì wà ní ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti lùgbàdì, tí yóò sì túbọ̀ máa fa ìdíwọ́ fún ìgbékiri àwọn àwòṣàpẹẹrẹ fún àyẹ̀wò àwọn kòkòrò rọpárọsẹ̀, tí yóò sì fa wàhálà pẹ̀lú ìwọ̀n ìdára àwòṣàpẹẹrẹ. Pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí wọ́n ń lọ lọ́wọ́ lórí WPV1 àti àwọn cVDPV, àti àwọn ìròyìn tí àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n lùgbàdì fi sílẹ̀, Olùdarí-Àgbà gba àtúnyẹ̀wò ìgbìmọ̀ náà wọlé ní wọ́n sì pinnu ní ọjọ́ 23 oṣù Kẹjọ ọdún 2023 pé ọ̀rọ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ ń túbọ̀ dá kún PHEIC ní ìbámu pẹ̀lú WPV1 àti cVDPV. Olùdarí-Àgbà fi òǹtẹ̀ lu àwọn ìmọ̀ràn ìgbìmọ̀ náà fún àwọn orílẹ̀-èdè tí kó sínú ìtumọ̀ Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n lùgbàdì WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV3 pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀', Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ti lùgbàdì cVDPV2 pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ orílẹ̀-sí-orílẹ̀' àti fún Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n kò ní àkóràn WPV1 tàbí cVDPV mọ́, sùgbọ́n tí wọ́n sì wà nínú ewu àtúnkóràn WPV àbí cVDPV' tí wọ́n sì fẹ Ìmọ̀ràn Onígbà Díẹ̀ lójú lábẹ́ IHR láti mú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ kòkòrò rọpárọsẹ̀ láti orílẹ̀-sí-orílẹ̀, èyí tí yóò bẹ̀rẹ̀ sí ní ṣisẹ́ láti ọjọ́ 23,oṣù Kẹjọ ọdún 2023.

Isitatimende Somhlangano Wamashumi Amathathu Nesithupha Wekomidi Lezimo Eziphuthumayo iPolio IHR Umhlangano wamashumi amathathu nesithupha weKomidi Lezimo Eziphuthumayo ngaphansi kwe-International Health Regulations (2005) (IHR) mayelana nokusabalala kwe-poliovirus emhlabeni wonke ubizwe nguMqondisi-Jikelele weWHO ngomhla ziyi-16 kuNcwaba wezi 2023 namalungu ekomidi kanye nabeluleki ababethamele nge-video conference, besekelwa uNobhala we-WHO. IKomidi Lezimo Eziphuthumayo libuyekeze idatha ngegciwane lepoliyo lasendle (WPV1) kanye nomgomo wokugoma osuselwe kuma-polioviruses (cVDPV) kumongo wenhloso yomhlaba wonke yokuqeda i-WPV kanye nokuqedwa kokuqubuka kwe-cVDPV2 ekupheleni kuka-2023. Kwamukelwe izibuyekezo zobuchwepheshe mayelana nesimo emazweni alandelayo: i-Afghanistan, i-Algeria, iBurkino Faso, iKenya, iMadagascar, iPakistan, i-United Republic of Tanzania kanye neZambia. I-poliovirus yasendle Ikomidi liphawule ukuthi sekube necala elilodwa elisha leWPV1 ePakistan kusukela emhlanganweni wokugcina, okwenza ingqikithi yaba kabili ngo-2023. Womabili amacala enzeke esifundeni sase-Bannu esifundazweni sase-Khyber Pakhtunkhwa (KP). Kube namasampula amahle wokubhekwa kwemvelo ayi-15 ngowezi-2023. Nakuba uhlelo lokusebenza eningizimu ye-KP luholele ekutheni izingane ezingaphezulu kwezi-160,000 zigonywe, umongo usalokhu uyinselelo, okuhlanganisa ukungazinzi kwezombusazwe, ukungavikeleki kwezinye izindawo, abasebenzi abaphambili abafuna ukugadwa kwamaphoyisa ukuze bahambe nabo, kanye nokuduba ukugoma lapho imiphakathi yenza izimfuno zabanye. amasevisi esikhundleni sokuvumela ukugonyelwa uvendle. Lolu hlelo lusaqhubeka nokukhumbula inqwaba yezingane. Ngaphandle kweKP eseningizimu, amachibi omlando asePakistan awasekho, kodwa amasampula akamuva amahle emvelo ePeshawar naseKarachi agcizelela ukuthi ubungozi bokuqubuka kwesifo buyaqhubeka. E-Afghanistan kusukela emhlanganweni wokugcina, kube namacala amahlanu amasha eWPV1 abikiwe, wonke avela esifundazweni saseNangarhar. Amacala enzeka ezifundeni ezinhlanu ezahlukene futhi aqale phakathi zi-12 kuMbasa - 18 kuNhlaba wezi-2023. Kodwa-ke, kube namasampula amahle emvelo angama-32 kuze kube manje ngowezi-2023, wonke asendaweni esempumalanga, ngaphandle kwesiza esisodwa e-Kandahar esifundeni esiseningizimu nesisodwa esivela e-Balkh enyakatho. Yize isibalo samasampula amahle e-Afghanistan senyuke ngowezi-2023 uma kuqhathaniswa nonyaka wezi-2022, lokhu ngokwengxenye bekungenxa yokubhekwa kakhulu ezweni, njengoba kuthathwe amasayithi amaningi kanye nokwanda kokuhlolwa. Izibalo zezingane okungafinyelelwanga kuzo ziyancipha kancane kancane futhi ukuvikeleka kwabantu kuyathuthuka. Lolu hlelo lusebenzisa imikhankaso yekhwalithi ephezulu kodwa umkhawulo wekhwalithi kuzodingeka ukhuliswe futhi usimame. Ukutholwa kwemvelo kwakamuva eKandahar esifundeni esiseNingizimu kuyisimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi esisengozini enkulu yokuqubuka kwesifo esikhulu ngenxa yokuthi imikhankaso yendlu ngendlu eNingizimu ayizange igunyazwe. Noma yikuphi ukuhlehla e-Afghanistan kubeka engcupheni uhlelo ePakistan ngenxa yokunyakaza kwabantu abaningi. Kusukela kutholwe iWPV1 e-Afrika ngoNhlolanja wezi-2022, impendulo edidiyelwe ngempumelelo kulo lonke elaseMalawi, eMozambique, eTanzania, eZambia naseZimbabwe seyenziwe. Imijikelezo engu-21 yemikhankaso yenziwe kulo lonke leli bhulokhi, futhi impendulo ibone ikhwalithi yomkhankaso iqhubeka nokuba ngcono. Manje sekuyizinyanga eziyi-12 kwatholakala icala lokugcina eMozambique ngomhlaka-10 kuNcwaba wezi-2022. Kodwa-ke, ikomidi liphawule ukuthi ukuhlolwa kokuqubuka kwe-GPEI okwenziwa ngo-Mfumfu wezi-2022 eMalawi nangoLwezi wezi-2022 eMozambique ukuze kubuyekezwe inqubekelaphambili yaphetha ngokuthi ukusakazeka okuqhubekayo ngeke kukhishwe kunoma yiliphi izwe, ngenxa yegebe ekuqashweni kovendle kanye nokutholakala okuncane kakhulu imikhankaso yokugoma. Ngokusekelwe kuLot Quality Assurance Sampling, ikhwalithi yomkhankaso ibingaphansi kokuhlosiwe okungu-90% eMalawi, eMozambique, eZambia naseZimbabwe emizuliswaneni yakamuva kakhulu.Ngowezi-2023, kukhona amaqoqo ofuzo amabili kuphela e-WPV1 ahlonziwe, uma kuqhathaniswa namathathu ngowezi-2022 kanye namahlanu ngowezi-2021. Kodwa-ke, kube nezihibe eziningi zokudluliselwa phakathi kwala maqoqo amabili ofuzo, atholwe ikakhulukazi ezindaweni eziwumshoshaphansi e-Eastern Afghanistan kanye neNingizimu KP yasePakistan, okuhlanganisa negciwane eliyingozi lezintandane, okubonisa izikhala ezithile ekugadweni. I-Global Polio Laboratory Network ihlela ukwenza ukubuyekezwa okuphelele kwezici zofuzo kanye nokuhlukaniswa kweWPV-1 ekupheleni kuka-2023 futhi okutholakele kuzokwabiwa neKomidi Lezimo Eziphuthumayo, lapho kutholakala. Umuthi wokugoma osuselwa ku-poliovirus (cVDPV) Inani lamacala e-cVDPV2 liyehla futhi ukugxilwa kwezwe kugxilwe kakhulu, ngokuncipha kancane kwenani lezifundazwe nezifunda . Emhlabeni jikelele u-72% wamacala asezindaweni ezine ezibaluleke kakhulu (empumalanga yeDR Congo, enyakatho yeNigeria, enyakatho yeYemen naseSomalia). Kukhona nezinombolo ezinciphayo zokuvela okusha nokujikelezayo. Naphezu kokwehla okuqhubekayo kwenani lamacala e-cVDPV2 kanye nenani lemigqa ezungezayo, ubungozi bokusabalala kwe-cVDPV2 emhlabeni wonke busephezulu. Ubufakazi balokhu buhlanganisa ukusakazeka okuphezulu e-DR Congo nokusabalala kwakamuva kwe-cVDPV2 eTanzania. Ikomidi liphawule ukuthi esiFundeni sase-Afrika, manje esesisebenzisa inoveli i-OPV2 kuphela, sekube nesamba sokuvela okusha kwe-cVDPV2 eyisishiyagalombili okutholakele okuvele ekusetshenzisweni kwenoveli i-OPV2. Kodwa-ke, inoveli i-OPV2 igcina ukuqina kwayo kwezakhi zofuzo okuthuthukisiwe uma kuqhathaniswa ne-Sabin OPV2, enezindawo eziningi zodwa ezihlaziywa ngokulandelana kwazo zonke izinhlobo zofuzo ezibonisa ukuthi akukho noma okuncane okushintsha ukwakheka kofuzo lwenoveli i-OPV2. Amaphesenti angu-2 kuphela azo zonke izindawo ezingazodwa okubikiwe kuze kube manje abonise ubufakazi bokulahlekelwa izinguquko ezibalulekile zofuzo ezinciphisa i-neurovirus ngenxa yokuhlanganiswa kabusha, uma kuqhathaniswa no-75% olindelwe we-Sabin OPV2. Sekukonke, kube khona ukuthambekela emikhankasweni embalwa kodwa emikhulu. Ukuphazamiseka kokuhlinzekwa kwe-OPV kube nomthelela ekwehliseni umsebenzi womkhankaso kwikota yokuqala ka-2023 kodwa ukunikezwa kulindeleke ukuthi kukhule unyaka wonke. Ukufika ngesikhathi kuyinselele; kulezi zinyanga eziyi-18 ezedlule, ama-29% kuphela emikhankaso afinyelele umgomo wokuqalisa umkhankaso wokuqala zingakapheli izinsuku ezingama-28 zokuqinisekisa ukuqubuka. Ukuvela nokusatshalaliswa okuqhubekayo kwe-cVDPV1 e-Madagascar, eDR Congo nase-Mozambique kuyakhathaza endabeni yokuqubuka kwe-WPV1 eningizimu ye-Afrika, njengoba kugqamisa izikhala zokugonywa kwenani labantu ukuze kuthayiphe i-poliovirus yoku-1 kuhlanganise ne-WPV1. Ikomidi liphawule ukuthi ubungozi obuningi bokuqubuka kwe-cVDPV bungaxhunyaniswa nenhlanganisela yokungafinyeleleki, ukungavikeleki, ukugcwala okuphezulu kwethamo lezingane zero kanye nokufuduka kwabantu. Lezi zici zibonakala kakhulu enyakatho yeYemen, enyakatho yeNigeria, eningizimu emaphakathi neSomalia nasempumalanga yeDR Congo, kodwa nasenyakatho yeMozambique, eBurkino Faso naseMali. Ukungazinzi eNtshonalanga Afrika nasesifundeni saseSahel, muva nje eNiger kwakukhathaza kakhulu, njengoba ingozi yokuphazamiseka kohlelo lwepoliyo yayiphezulu kakhulu. Isiphetho: Nakuba ligqugquzelwa inqubekelaphambili ebikiwe, iKomidi livumelene ngazwi linye ukuthi ubungozi bokusabalala kwe-poliovirus emhlabeni wonke kusalokhu kuyisimo esiphuthumayo sePublic Health of International Concern (PHEIC) futhi lancoma ukwelulwa Kwezincomo Zesikhashana kwezinye izinyanga ezintathu. IKomidi licubungule izici ezilandelayo ukuze lifinyelele lesi siphetho: Ingozi eqhubekayo yokusabalala kweWPV1 emhlabeni jikelele: Ngokusekelwe kulezi zici ezilandelayo, ubungozi bokusabalala kweWPV1 emhlabeni wonke busala: ukudluliselwa okuqhubekayo empumalanga ye-Afghanistan ngemingcele enqamulayo isakazekela ePakistan; iphuli enkulu yezingane ezingagonyiwe ‘zero dose’ eningizimu ye-Afghanistan zenza ingozi eqhubekayo yokwethulwa kabusha kweWPV1 esifundeni esiseningizimu; ukungeniswa kwe-WPV1 isuka ePakistan iye eMalawi naseMozambique, kuphawulwe ukuthi umzila oqondile wegciwane awukaziwa; ukuvikeleka kokugoma okutholwe ngesikhathi semikhankaso eningizimu-mpumalanga ye-Africa, eMalawi, eMozambique, eZambia naseZimbabwe, okusho ukuthi kungase kube khona ukugonywa okwanele kwabantu ukuze kumiswe ukusakazeka; nakuba ukubhekwa sekuthuthukile, ezinye izikhala endaweni yokubhekana nokuqubuka kwezifo zisho ukuthi lokho kudluliselwa kungase kugejwe; amaphakethe wokungavikeleki kanye nokungafinyeleleki ezindaweni ezisele eziwumphetho. Ingozi eqhubekayo yokusabalala kwe-cVDPV emhlabeni jikelele: Ngokusekelwe kulezi zici ezilandelayo, ubungozi bokusabalala kwe-cVDPV2 emhlabeni wonke bubonakala busaphezulu: ukubhebhetheka okuqhubekayo kwe-cVDPV1 kanye ne-cVDPV2 empumalanga yeDemocratic Republic of the Congo, osekudale ukusabalala kwamanye amazwe emazweni angomakhelwane; ukuqubuka okukhulu kwe-cVDPV1 ikakhulukazi eDR Congo nase-Madagascar kanye nenani elinganele kanye nekhwalithi yemikhankaso yokusabela kokugonywa kwe-boPV kuze kube manje; ibanga elide elisakazwa ukuhamba ngendiza kwe-cVDPV2 phakathi kwe-Israel, i-United Kingdom, i-USA, neCanada; igebe elilokhu likhula njalo emhlabeni jikelele wokuzivikela komzimba wamathumbu emathunjini ezinganeni ezincane emazweni amaningi kusukela ekuhoxisweni kwe-OPV2 ngowezi-2016; ukungavikeleki nokungafinyeleleki kulezo zindawo eziyimithombo eyinhloko yokudluliselwa kwe-cVDPV. Ezinye izici zihlanganisa Ukugoma okubuthakathaka okujwayelekile: Amazwe amaningi anezinhlelo zokugoma ezibuthakathaka eziphinde zaba nomthelela omubi ngenxa yobhubhane lweCOVID-19 kodwa kancane kancane ziyalulama. Lezi zinsizakalo zingaphinde zithinteke ngenxa yezimo eziphuthumayo zosizo oluhlanganisa ukungqubuzana, futhi izimo eziphuthumayo ezithatha isikhathi eside zibeka engcupheni eqhubekayo, okushiya abantu kulezi zindawo ezibuthakathaka besengozini yokuqubuka kovendle. Ukuntuleka kokufinyelela: Ukungafinyeleleki kuyaqhubeka nokuba yingozi, ikakhulukazi enyakatho yeYemen naseningizimu emaphakathi neSomalia, okunabantu abaningi abangakafinyelelwanga ngomuthi wokugomela uvendle isikhathi esingaphezu konyaka, kodwa udlame luseyinkinga kubasebenzi bomkhankaso ezindaweni eziningana. izindawo, kuhlanganise ePakistan. Izigaba zobungozi IKomidi linikeze uMqondisi-Jikelele ngezeluleko ezilandelayo okuhloswe ngazo ukunciphisa ubungozi bokusakazeka kwamazwe ngamazwe kwe-WPV1 kanye nama-cVDPV, ngokusekelwe ekuhlukaniseni ubungozi ngale ndlela elandelayo: 1 Amazwe atheleleke nge-WPV1, cVDPV1 noma i-cVDPV3. 2 Amazwe atheleleke nge-cVDPV2, ezinobufakazi noma ezingenabo ubufakazi kokudluliselwa kwasendaweni: 3 Amazwe angasathelelekile nge-WPV1 noma i-cVDPV, kodwa ahlala esengozini yokuphinda atheleleke ngeWPV noma i-cVDPV. Imibandela okufanele ihlolwe Izifunda njengoba zingasangenwa yi-WPV1 noma i-cVDPV: Icala lePoliovirus: Izinyanga eziyi-12 ngemuva kosuku lokuqala kwecala lakamuva PLUS inyanga eyodwa ukuze kulandelwe ukutholwa kwamacala, uphenyo, ukuhlolwa kwaselabhorethri kanye nesikhathi sokubika NOMA lapho wonke amacala e-AFP abikiwe aqale phakathi nezinyanga eziyi-12 zecala lokugcina ahlolelwe uvendle futhi angafakwanga iWPV1. noma i-cVDPV, kanye namasampula emvelo noma amanye aqoqwe phakathi nezinyanga eziyi-12 esimweni sokugcina nawo ahlolwe ukuthi akanayo, kuye ngokuthi yiliphi elide. Imvelo noma okunye ukuhlukaniswa kweWPV1 noma i-cVDPV (akukho cala le-poliovirus): Ezinyangeni eziyi-12 ngemuva kokuqoqwa kwesampula yakamuva yemvelo enhle noma elinye isampula (elivela enganeni enempilo) PLUS inyanga eyodwa ukuze kulandiswe ngokuhlolwa kwaselabhorethri nesikhathi sokubika Lezi zindlela zokunquma zingahluka emazweni atholakala kuphela, lapho kudingeka khona ukuhlolwa okuqinile mayelana nezikhala zokugada. Uma izwe selihlangabezana nalezi zindlela njengoba lingasatheleleki, izwe lizobhekwa njengengozini ezinye izinyanga eziyi-12. Ngemva kwalesi sikhathi, izwe ngeke lisangaphansi Kwezincomo Zesikhashana, ngaphandle uma iKomidi linokukhathazeka okusekelwe embikweni wokugcina. IZINCOMO ZESIKHASHANA Amazwe atheleleke ngeWPV1, cVDPV1 noma i-cVDPV3 enengozi engaba khona yokusabalala kwamanye amazwe Lawa mazwe kufanele: Memezela ngokusemthethweni, uma kungenziwanga kakade, ezingeni lenhloko yezwe noma likahulumeni, ukuthi ukuphazamiseka kokudluliswa kwepoliovirus kuyisimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi futhi sisebenzise zonke izinyathelo ezidingekayo zokusekela ukuqedwa kovendle; lapho leso simemezelo sesivele senziwe, lesi simo esiphuthumayo kufanele sigcinwe inqobo nje uma impendulo idingeka. Ukuqinisekisa ukuthi zonke izakhamuzi nezivakashi zesikhathi eside (> amaviki amane) ayo yonke iminyaka yobudala, zithola umthamo womuthi wokugomela i-bivalent oral poliovirus (bOPV) noma umuthi wokugomela i-poliovirus (IPV) ongasebenzi phakathi kwamasonto amane nezinyanga eziyi-12 ngaphambi kohambo lwamazwe ngamazwe. Ukuqinisekisa ukuthi labo abenza uhambo oluphuthumayo (phakathi kwamasonto amane), abangazange bathole umthamo we-boPV noma i-IPV emasontweni amane edlule kuya ezinyangeni eziyi-12, bathola umthamo womuthi wokugomela uvendle okungenani ngesikhathi sokuhamba njengoba lokhu kusazonikeza inzuzo. , ikakhulukazi kubahambi abavamile. Qinisekisa ukuthi abahambi abanjalo banikezwa Isitifiketi Samazwe Ngamazwe Sokugoma noma iProphylaxis ngendlela echazwe kuSijobelelo 6 se-IHR ukuze barekhode ukugonywa kwabo uvendle futhi sisebenze njengobufakazi bokugoma. yIBA nomkhawulo lapho usuhamba uhambo lwamazwe ngamazwe lwanoma yimuphi umhlali ongenazo izincwadi zokugonyelwa uvendle ezifanele. Lezi zincomo zisebenza kubahambi bamazwe ngamazwe abavela kuzo zonke izindawo zokusuka, kungakhathaliseki ukuthi yiziphi izindlela zokuthutha (umgwaqo, umoya kanye / noma ulwandle). Ukuqinisa ngokwengeziwe imizamo yokuwela imingcele ngokuthuthukisa kakhulu ukusebenzisana ezingeni likazwelonke, lesifunda nelendawo ukuze kukhuliswe kakhulu ukutholakala kokugoma kwabahambi abawela umngcele kanye nenani labantu abasengozini enkulu ewela imingcele. Ukuxhumana okuthuthukisiwe kwemizamo yokuwela imingcele kufanele kubandakanye ukugadwa okuseduze nokuqapha ikhwalithi yokugoma ezindaweni zokuthutha emngceleni, kanye nokulandelelwa kwengxenye yabahambi abahlonzwa njengabangagonyiwe ngemva kokuba beqe umngcele. Ukuqinisa ngokwengeziwe imizamo yokwandisa ukufakwa kokugoma okujwayelekile, okuhlanganisa ukwabelana ngedatha ekhaviwe, njengoba ukugonywa okuphezulu kuyisici esibalulekile sesu lokuqeda uvendle, ikakhulukazi njengoba umhlaba usondela ekuqothulweni. Gcina lezi zinyathelo kuze kuhlangatshezwane nalezi zindlela zokunquma: (i) sekudlule okungenani izinyanga eziyisithupha ngaphandle kokutheleleka okusha futhi (ii) kukhona imibhalo yokusetshenziswa okugcwele kwemisebenzi esezingeni eliphezulu yokuqeda kuzo zonke izindawo ezinegciwane kanye nezingozi ezinkulu; uma ingekho imibhalo enjalo lezi zinyathelo kufanele zigcinwe kuze kube yilapho umbuso uhlangabezana nemibandela yokuhlola engenhla yokuthi ungabe usatheleleka. Nikeza kuMqondisi-Jikelele umbiko ojwayelekile mayelana nokusetshenziswa Kwezincomo Zesikhashana mayelana nohambo lwamazwe ngamazwe. Izifundazwe ezitheleleke nge-cVDPV2, ezinobufakazi noma ngaphandle kokutheleleka kwendawo:1. Imibuso eye yangeniswa kwamanye amazwe i-cVDPV2 kodwa engenabo ubufakazi bokudluliselwa kwendawo kufanele: Memezela ngokusemthethweni, uma kungakenziwa kakade, ezingeni lenhloko yezwe noma uhulumeni, ukuthi ukuvinjelwa noma ukuphazamiseka kokudluliswa kwe-poliovirus kuyisimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi. Yenza uphenyo oluphuthumayo nolunzulu ukuze kutholakale ukuthi ngabe kube khona yini ukudluliswa kwe-cVDPV2 evela kwamanye amazwe. Ngokuqaphela ukuba khona kwendlela ehlukile yokubhekana nokutheleleka nge-poliovirus yohlobo 2, cabanga ngokucela imithi yokugoma esitokweni senoveli yomhlaba wonke i-OPV2. Ukuqinisa ngokwengeziwe imizamo yokwandisa ukufakwa kokugoma kwe-IPV, okuhlanganisa nokwabelana ngedatha yokukhava. Qinisa ukubambisana kwesifunda sokugada kuzwelonke nakwamanye amazwe kanye nokuxhumana kwemingcele ukuze kuthuthukiswe ukubhekwa ukuze kutholakale ngokushesha igciwane uvendle. Amazwe anokudluliselwa kwasendaweni kwe-cVDPV2, asengozini yokusabalala kwamanye amazwe kufanele ngaphezu kwalezi zinyathelo ezingenhla kufanele: Khuthaza izakhamuzi kanye nezivakashi zesikhathi eside ukuthi zithole umthamo we-IPV emasontweni amane kuya ezinyangeni eziyi-12 ngaphambi kohambo lwamazwe ngamazwe. Qinisekisa ukuthi abahambi abathola ukugoma okunjalo banokufinyelela idokhumenti efanele ukuze barekhode isimo sabo sokugonyelwa uvendle. Ukuqinisa ukubambisana kwesifunda kanye nokuxhumana kwemingcele ukuze kuthuthukiswe ukubhekwa ukuze kutholakale ngokushesha igciwane uvendle, futhi gome ababaleki, abahambi kanye nenani labantu abawela imingcele. Kuzo zombili izigaba ezingaphansi: Gcina lezi zinyathelo kuze kuhlangatshezwane nalezi zindlela zokunquma: (i) sekudlule okungenani izinyanga eziyisithupha ngaphandle kokutholakala kwe-VDPV2 ezweni kunoma yimuphi umthombo, futhi (ii) kukhona imibhalo yokusetshenziswa okugcwele kwemisebenzi esezingeni eliphezulu yokuqeda kuzo zonke izindawo ezinegciwane kanye nezingozi ezinkulu; uma ingekho imibhalo enjalo lezi zinyathelo kufanele zigcinwe kuze kube yilapho umbuso uhlangabezana nemibandela ‘yombuso ongasatheleleki’. Ekupheleni kwezinyanga eziyi-12 ngaphandle kobufakazi bokudluliswa kwegciwane, hlinzeka umbiko kuMqondisi-Jikelele mayelana nezinyathelo ezithathiwe ukufeza Izincomo Zesikhashana. Amazwe angasatheleleki ngeWPV1 noma i-cVDPV kodwa ahlala esengozini yokutheleleka kabusha ngeWPV noma i-cVDPV Lawa mazwe kufanele: Qinisa ngokushesha ukugoma okujwayelekile ukuze kukhuphule izinga lokugoma kwabantu. Thuthukisa ikhwalithi yokugada, okuhlanganisa nokucabangela ukwethula izindlela zokwengeza ezifana nokugadwa kwemvelo, ukunciphisa ubungozi bokungatholakali kwe-WPV1 kanye nokudluliselwa kwe-cVDPV, ikakhulukazi phakathi kwabantu abangomahamba nendlwana abasengozini enkulu. Ukuqinisa imizamo yokuqinisekisa ukugonywa kwabantu abahambahambayo nabawela imingcele, Abantu Abafuduka Ngaphakathi, ababaleki namanye amaqembu asengozini. Ukuthuthukisa ukubambisana kwesifunda kanye nokuxhumana okunqamula imingcele ukuze kuqinisekiswe ukutholwa ngokushesha kweWPV1 ne-cVDPV, kanye nokugonywa kwamaqembu abantu abasengozini enkulu. Gcina lezi zinyathelo ngemibhalo yokusetshenziswa okugcwele kwemisebenzi yokugada kanye nokugoma kwekhwalithi ephezulu. Ekupheleni kwezinyanga eziyi-12 ngaphandle kobufakazi bokwethulwa kabusha kwe-WPV1 noma ukuvela okusha kanye nokusatshalaliswa kwe-cVDPV, hlinzeka umbiko kuMqondisi-Jikelele mayelana nezinyathelo ezithathiwe ukuqaliswa kweZincomo Zesikhashana. Ukucatshangelwa okwengeziwe IKomidi liyakubona ukukhathazeka mayelana nesikhathi eside sovendle iPHEIC kanye nokubaluleka kokuhlola ezinye izindlela, okuhlanganisa ukubiza iKomidi Lokubuyekeza I-IHR uvendle ukuze leluleke uMqondisi-Jikelele weWHO mayelana nokukhishwa okungenzeka kwezincomo ezimile, futhi likhuthaze ingxoxo eyengeziwe mayelana nalezi zindlela ezihlukile. . Noma kunjalo, iKomidi libone ukuthi kusesekuseni kakhulu ukuthi liyeke iPHEIC njengoba ubungozi bokuthunyelwa kwamanye amazwe kokubili iWPV kanye ne-cVDPV isabalulekile futhi ukususwa kwePHEIC kungase kuthumele umlayezo ongalungile kulesi sikhathi esibucayi sokuqedwa kovendle. Ngokuqaphela izinkinga zobuntu ezisalokhu zenzeka e-Afghanistan, ikomidi likhuthaze kakhulu ukuthi imikhankaso yendlu ngendlu yenziwe noma kuphi lapho kungenzeka khona njengoba le mikhankaso ithuthukisa ukuhlonzwa kanye nokuhlinzekwa komthamo onguziro kanye nezingane ezingagonywanga ngokwanele. Ikomidi likuqaphele futhi lakweseka kakhulu ukusetshenziswa okuqhubekayo kwabagomi besifazane, okuthuthukisa ukufinyelela emakhaya, nokubamba iqhaza kwabesifazane njengoba kwanda abasebenzi bezempilo abaphambili. IKomidi liphawule ngokukhathazeka izindawo ezintsha zezingxabano eSudan naseNtshonalanga Afrika eziphazamisa izinsizakalo zezempilo futhi zidale inkinga entsha yababaleki emazweni angomakhelwane. Lesi simo kumele siqashwe ngeso lokhozi, njengoba amazwe amaningi angomakhelwane asenayo kakade imihuzuko ye-cVDPV ebangelwa ukugonywa okubalulekile okuphansi. Ngokuvamile, ngokuqaphela umthelela omubi ubhubhane lweCOVID-19 olube nawo ekugomeni okubalulekile emazweni amaningi athinteke uvendle, ikomidi ligcizelele ukubaluleka kokubuyisela ukuvikeleka okubalulekile kokugoma. Ikomidi libone ukuthi ukugoma emngceleni kungase kungenzeki emingceleni evulekile kakhulu phakathi kwamazwe athile ase-Afrika athintekile kodwa lalikhathazwa ukuntuleka kokuvumelanisa kanye nokuxhumana kwemingcele e-Afrika. Ikomidi likhathazekile ngezingxabano nokungavikeleki emazweni amaningi angenwe yilesi sifo njengoba izimo ezinjalo zivumela i-poliovirus ukuthi ingalawuleki emazweni afana neYemen, eNigeria, eDr Congo, eMozambique kanye naseSudan. Ikomidi lezimo eziphuthumayo liqaphele ukuthi iMadagascar ayikakumemezeli ukuqubuka kovendle njengesimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi. Kunokudluliselwa kwe-cVDPV1 okuqhubekayo ezweni iminyaka eminingana, okubonisa ukuthi impendulo yokugoma ayizange ifinyelele izinga elidingekayo ukuze kunqandwe ukuqubuka kovendle. Sekukonke, ikomidi liphinde laphawula ukuthi amazwe amaningi angamalungu athintwe yiWPV1 noma i-cVDPV ukuqubuka kwezifo anokumbozwa okuphansi noma ukukhava okuphansi kwamanye amazwe. Ikomidi belikhathazeke kakhulu ngokugqashuka okuthathe isikhathi eside eMadagascar, kanye nokushoda kwempendulo efike ngesikhathi nesezingeni eliphezulu. Ikomiti linxuse uhlelo lovendle ukuthi luqinise zonke izici zokuqapha, liphawula ukuthi kunezikhala ezinkulu ezisasele emazweni amaningi athintekile, futhi ukuqhubeka nokubhekana nokulibaziseka kwezibonelo ezithuthwa ukuze zihlolwe ama-poliovirus, okuholela ezinkingeni zekhwalithi yesampula. Ngokusekelwe esimweni samanje esiphathelene ne-WPV1 nama-cVDPV, kanye nemibiko ehlinzekwe ngamazwe athintekile, uMqondisi-Jikelele wamukele ukuhlolwa kweKomidi futhi ngomhla wama-23 kuLwezi wezi-2023 wanquma ukuthi isimo se-poliovirus siyaqhubeka senza i-PHEIC mayelana ne-WPV1 ne-cVDPV. UMqondisi-Jikelele ugunyaze izincomo zeKomidi zamazwe ahlangabezana nencazelo ‘Izifundazwe ezitheleleke ngeWPV1, cVDPV1 noma i-cVDPV3 ezinobungozi obungaba khona bokusabalala emhlabeni jikelele’, 'Izifunda ezingenwe i-cVDPV2 enobungozi obungaba khona bokusabalala kwamanye amazwe' kanye ne ‘Izifundazwe azisangenwa yiWPV1 noma i-cVDPV, kodwa ezihlala zisengozini yokutheleleka kabusha nge-WPV noma i-cVDPV’ futhi yandisa Izincomo Zesikhashana ngaphansi kwe-IHR ukuze kwehliswe ingcuphe yokusabalala kwegciwane uvendle, kusukela zingama-23 kuNcwaba wezi-2023.

በማስረጃ የተመሰረቱ ፣ ለሁሉም ሰው ጤና ጥበቃን ለማፋጠን የሚያስችሉ እድሎችን ለመመርመር በማሰብ፣የዓለም ጤና ድርጅት በባሕላዊ ሕክምና ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ ከፍተኛ ደረጃ ያለው ዓለም አቀፍ ስብሰባ አዘጋጅቷል። የዓለም ጤና ድርጅት (WHO) እ.ኤ.አ በ17 እና 18 ነሐሴ 2023 በጋንዲናጋር፣ ጉጃራት፣ ሕንድ ውስጥ የባሕላዊው የሕክምና ዓለም አቀፍ ስብሰባን እያሰናዳ ነው። በህንድ መንግስት ተባባሪነት የሚስተናገደው የመሪዎች ጉባዔ አጣዳፊ የሆኑ የጤና ችግሮችን በመፍታት እና በአለም አቀፍ ጤና ጥበቃን እና ዘላቂ የልማት እድገት በማገዝ ረገድ ባህላዊ፣ ከዘመናዊ ህክምና ጋር የተጓዳኝ(Complementary) እና አንድ ላይ የተዋሃዱ የህክምና ዘዴዎች የሚጫወቱትን ሚና ይመረምራል። ከፍተኛ ደረጃ ያላቸው ተሳታፊዎችም፣ የአለም የጤና ድርጅት(WHO) አጠቃላይ -ዳይሬክተርን እና የክልል ዳይሬክተሮች፣ የጂ20(G20) የጤና ሚኒስትሮችን እና በአለም የጤና ድርጅት(WHO) ስድስቱ ክልሎች ውስጥ ከሚገኙ ሀገራት የተውጣጡ የከፍተኛ-ደረጃ ተጋባዦችን ያካትታሉ። በተጨማሪም የሳይንስ ሊቃውንት፣ የባህላዊ ሕክምና ባለሙያዎች፣ የጤና ጥበቃ ሠራተኞችና የሲቪል ኅብረተሰብ ድርጅቶች አባላት በዚህ ዝግጅት ላይ ይሳተፋሉ። ለሁሉም ሰው የጤና ጥበቃን ማድረስ ላይ የተነሳሳ የመሪዎቹ ጉባኤ ሳይንሳዊ እድገቶችን ማሳደግ ላይ እና በዓለም ዙሪያ ለሰዎች ጤንነት እና ደህንነት፣ ባሕላዊ መድኃኒቶችን በመጠቀም ረገድ በማስረጃ ላይ የተመሠረተ እውቀት መያዝ ሊኖረው የሚችለውን አቅም የመገንዘብ መንገዶችን ይመረምራል። የሳይንስ ሊቃውንትና ሌሎች ባለሙያዎች በምርምርና ጥናት ላይ፣ በማስረጃ ላይና በትምህት ላይ የሙያዊ ውይይቶችን ይመራሉ፤ ፖሊሲ፣ መረጃና መመሪያ፤ ፈጠራ እና የዲጂታል ጤና; እና የብዝሃ ሕይወት, እኩልነት እና የአገሬው ተወላጆች ዕውቀት። የዓለም የጤና ድርጅት ዋና ዲሬክተር የሆኑት ዶክተር ቴዎድሮስ አድሃኖም ጌብሬሰስ " እና በኮቪድ-19 (COVID-19) ወረርሽኝ ምክንያት ከተፈጠረው መስመር አሳች ችግር በፊትም እንኳ መንገዱን ስቶ ከነበረው፣ ከጤና ጋር የተያያዙ ግቦችን በማሟላት ረገድ፣ የባሕላዊ ሕክምና ዓለም አቀፋዊ የጤና ሽፋን ግብ ላይ ለመድረስ ጠቃሚና አፋጣኝ ሚናን ሊጫወት ይችላል" ብለዋል። «ባህላዊ ሕክምናን ወደ ዋናዉ የጤና ጥበቃ መስክ - በተገቢዉ መልክ፣ በውጤታማ መልክ እና ከሁሉም በላይ ደግሞ በቅርብ በቀረቡ የሳይንሳዊ ማስረጃዎች ላይ በተመሰረተ ዉጤት አስደግፎ - ማምጣት በዓለም ዙሪያ ለሚገኙ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች የሚፈጠሩትን የተደራሽነት ክፍተት ድልድይ በመሆን ይረዳል። ይህ ደግሞ፣ የሰዎች ጤንነትንና ደህንነትን በተመለከተ፣ በሰዎች ላይ ያተኮረ ና ሁሉን አቀፍ አመለካከት ለመያዝ የሚያስችል ወሳኝ እርምጃ ነው።" እ.ኤ.አ. በ2019 በ ዓለም አቀፍ የጤና ሽፋን ላይ በተደረገው የተ.መ.ድ ከፍተኛ ስብሰባ ላይ የመንግስትና የክልል ኃላፊዎች በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ባህላዊ እና ከዘመናዊ ህክምና ጋር የተጓዳኝ (Complementary) የሚሰጥ የሕክምና አገልግሎት ማካተት አስፈላጊ መሆኑን አምነዋል በተለይም በአንደኛ ደረጃ ጤና እንክብካቤ ውስጥ፤ የጤና ስርዓቶች የማዕዘን ድንጋይ፣ ለሁሉም ሰው የጤና ጥበቃን ማድረስ ላይ ነው። ዛሬ ባህላዊና ከዘመናዊ ህክምና ጋር የተጓዳኝ (Complementary) ህክምና በብዙ የአለማችን ክፍሎች በደንብ ተቋቁሞ ይገኛል፤ በዚህም የብዙ ማህበረሰብ ባህል፣ ጤናና ደህንነት ላይ ከፍተኛ ሚናን እየተጫወተ ይገኛል። በአንዳንድ አገሮችም የጤናውን ዘርፍ ከፍተኛ የኢኮኖሚ ክፍል የሚወክል ሲሆን፣ በዓለም ዙሪያ ለሚገኙ በሚሊዮን ለሚቆጠሩ ሰዎች ብቸኛው የጤና እንክብካቤ ምንጭም ይህ ብቻ ነው። ሳይንስን ባህላዊ ህክምና ጋር ማራመድ ባሕላዊው ሕክምና በሕክምናው መስክ ከፍተኛ እመርታ እንዲገኝ አስተዋጽኦ ያደረገ ከመሆኑም በላይ ትልቅ ተስፋ መስጠቱን ቀጥሏል ። እንደ ስነ-ጎሳዊና ባህላዊ -መድሀኒት (ethnopharmacology) እና የተገላቢጦሽ ስነ-መድሀኒት(reverse pharmacology) የመሳሰሉ የምርምር ዘዴዎች አዳዲስ፣ አስተማማኝና በክሊኒካዊ ሁኔታ ተፈትሸው ውጤታማ የሆኑ መድኃኒቶችን ለይቶ ለማወቅ ሊረዱ ይችላሉ፤ ለምሳሌም እንደ ስነ-ዘረመል (genomics)፣ አዳዲስ የምርመራ ቴክኖሎጂዎችና ሰው ሠራሽ አሳቢ(AI) ያሉ አዳዲስ የቴክኖሎጂ ውጤቶች ደግሞ በባሕላዊ ሕክምና ላይ አዳዲስ የዕውቀት ወሰንን ሊከፍቱ ይችላሉ። በዓለም ዙሪያ ባሕላዊ ህክምናን መጠቀም እየተስፋፋ ባለበት በዚህ ዘመን፣ የባሕላዊ መድሀኒት ምርቶች እና ቅደም ተከተልን የጠበቁ ህክምናዎች ደህንነታቸው በተረጋገጠ፣ውጤታማ እና ጥራታቸውን መጠበቅ አሁንም የጤና ባለ ሥልጣናትም ሆነ የሕዝቡ ቅድሚያ የሚሰጡት ጉዳይ ነው። ተፈጥሯዊ ሆነ ማለት ሁልጊዜ አስተማማኝ ነው ማለት አይደለም፣ እናም ለብዙ መቶ ዘመናት ጥቅም ላይ ማዋልም ለውጤታማነት ዋስትና አይሆንም፤ ስለዚህም፣ በ አለም የጤና ድርጅት(WHO) መመሪያዎች ውስጥ የባህላዊ መድሃኒቶች ለታካሚዎች እንዲመከሩ ፣ ሳይንሳዊ ዘዴ እና ሂደት በመከተል አስፈላጊውን ጥብቅ ማስረጃ ሸማቅረብ መተግበር አለበት «ሳይንስን በባህላዊ ህክምና ጋር ማራመድ በሌሎች የጤና መስኮች ዉስጥ በነዚህ ጥብቅ መስፈርቶች ጋር ሊከተል ይገባል። በቂ መደምደሚያ የሚሆኑ እና ለፓሊሲ ማውጫ መንደርደሪያ የሚሆኑ ፤ ሁሉን አቀፋዊ፣ ማህበረሰባዊ አቀራረብን እና መረጃን ለማቅረብ፣ ይህ እነዚህን ችግሮች ለመፍታት የሚያስችሉ ዘዴዎችን በተመለከተ አዲስ አስተሳሰብ ሊጠይቅ ይችላል" በማለት የዓለም የጤና ድርጅት(WHO) በሞቃታማ አካባቢዎች የሚከሰቱ በሽታዎች ላይ ምርምርና ሥልጠና የሚሰጥ የልዩ መርሀግብር ዳይሬክተርና የጤና ምርምር ዳይሬክተር የሆኑት ዶክተር ጆን ሪደር ገልፀዋል። የመሪዎቹ ጉባኤ ባህላዊ ሕክምና ላይ ያሉ ጥናትና ምርምሮችን እና ግምገማዎችን ያብራራል ፣ይህም ዓለም አቀፋዊ የጥናት ምርምር ዋና ርዕሰን እና ቅድሚያ የሚሰጣቸውን የባህላዊ ሕክምናዎች ለመገንባት የሚሆኑ ዘዴዎችን ያካትታል ፤እንዲሁም በባህላዊ ሕክምና ውስጥ በተደረገው የ25 ዓመታት ጥናት እና ምርምር ላይ የተመሰረቱ ፈተናዎች እና ብሩህ አጋጣሚዎችም ይተነትናል። በባህላዊ ህክምናና ጤና ጥበቃን በተመለከተ ከቀረቡ ስልታዊ ግምገማዎች የተገኙ ውጤቶች፣ የህክምናው ውጤታማነት ማረጋገጫ ካርታዎችን እንዲሁም ባህላዊ ህክምናን አስመልክቶ ከሰው ሰራሽ አሳቢ (AI) አለም አቀፍ የጥናትና ምርምር ካርታ የተገኙ ውጤቶች ይቀርባሉ። ጠንካራ የማስረጃ መሰረት ቋት፣ ሀገራት በሀገራቸው ይዘትና ፍላጎት መሰረት ያረገ፣ የባህላዊ ህክምና ልምዶችን፣ሀኪሞችን እና ምርቶችን ለመከታተል፣ ጥራታቸውን ለማስጠበቅ እና ቁጥጥር ለማድረግ ፣ ተገቢ የሆኑ አሰራሮችና የፖሊሲ መመሪያዎች እንዲያዳብሩ ያስችላቸዋል። የአለም የጤና ድርጅት(WHO) በባህላዊ ሕክምና ላይ ያደረገው ዓለም አቀፋዊ ጥናት ,የአለም አቀፍ የበሽታዎች ምደባ 11 ኛ እትም ( ICD-11) እና ሌሎች መረጃዎች በጉባዔው ላይ፣ የዓለም ጤና ድርጅት በባህላዊ ህክምና ላይ ከሦስተኛው ዓለም አቀፋዊ ጥናት የተገኙ ግኝቶችን ያቀርባል፣ ይህም ለመጀመሪያ ጊዜ፣ ባህላዊ እና ከዘመናዊ ህክምና ጋር የተጓዳኝ (Complementary) ህክምና፣ የብሄረሰቦች ጤና፣ የጥራት ማረጋገጫ፣ የባህላዊ ህክምና ዕውቀት፣ የብዝሃ ሕይወት፣ ንግድ፣ ውህደት፣ የታካሚ ደህንነት፣ እና ሌሎችም ላይ የገንዘብ ምደባ ጥያቄዎችን ያካትታል። በአመቱ መገባደጃ ላይ የሚወጣው የተሟላ ጥናት፣ በመጀመሪያ በኢንተርኔት ዜና ሰሌዳ ላይ ከዚያም ደግሞ እንደ ዘገባ ይለቀቃል፣ እ.ኤ.አ በግንቦት 2023 የዓለም የጤና ጉባኤ ባቀረበው ጥያቄ መሠረት ደግሞ የዓለም ጤና ድርጅት ያወጣውን የተሻሻለ እ.ኤ.አ የ2025-2034 የባህላዊ የሕክምና ስልት እድገት ያሳውቃል። የባህላዊ የህክምና ሁኔታን በሰነድ እና በመደበኛ የለት ከለት የጤና መረጃ ስርዓት ውስጥ ማካተት፣ በጤና አጠባበቅ ስርዓቶች ውስጥ የባህላዊ መድሃኒቶችን ውጤታማ በሆነ መንገድ ለማስተዳደር እና ለመከታተል ቅድመ ሁኔታ ነው። ይህም ከባሕላዊ ሕክምና ጤና ጥበቃ ጋር ተያይዘው የሚመጡ ቅጾችን፣ የህምናውን የድግግሞሽ መጠንንና ውጤቶችን መመርመር ማካተትን ይጨምራል። ጉባዔው የአገሮችን ተሞክሮ ለማሳየት፣ በየአካባቢው የሚደረጉ የህክምና መንገዶችን ለመመርመር እና ምርጥ ልምዶቹ ጋር ለመወያየት እድል ይሆናል፣ በቅርቡ በሚወጣው የዓለም አቀፍ የበሽታዎች መደብ 11ኛ እትም ( ICD-11) ውስጥ ባህላዊ የሕክምና ምእራፍ መካተትን ጨምሮ ለመወያየት እድል ይሰጣል። በጉባዔው ተሳታፊዎችም ስለ ፖሊሲው፣ ህጋዊ እና አስተዳደራዊ መልክዓ ምድሮች ዓለም አቀፋዊነት አጠቃላይ ይዘት ይመረመራሉ፤ መረጃዎችን ለመሰብሰብ መደበኛ መዋቅሮችን እና ፖሊሲዎች ማዘጋጀት ላይ እና ለኢመደበኛ አስተዳደሮች ስርዓቶችን መዘርጋት ላይ፤ የባህላዊ መድሃኒት የሰራተኞች ሀይል እድገት ላይ የትምህርትና ስልጠና መርሀግብሮች ግምገማ፤ እንዲሁም፣ የታካሚውን ደህንነት በእጅጉ ሊጠብቅ እና በ ባሕላዊ የሕክምና አገልግሎት በሚሰጥ ወቅት የታካሚዎችን ጉዳት በእጅጉ ሊቀንሱ የሚችሉ፣ ለባህላዊ የህክምና ባለሞያዎች የሚሰጡ ስልጠናዎችን፣ እውቅናና መመሪያ በተመለከተ ያሉ ተሞክሮዎችእና ምርጥ ልምዶች። የብዝሃ ሕይወት እና የአገሬው ተወላጆች ዕውቀት የብዝሃ ሕይወትና የአገሬው ተወላጆች ዕውቀት፣ በባህላዊ መድሃኒት፣ ጤናና ደህንነት ዘንድ መሰረታዊ ምሰሶዎች ናቸው፤ በተለይም ደግሞ ለአገሬው ተወላጆች፤ 80 በመቶ የሚሆነው የቀረው የዓለማችን የብዝሃ ሕይወት በአገሬው ተወላጆች ክልሎች ወይም አገሮች የሚገኝ ሲሆን፣ የብዝሃ ሕይወት ጥበቃ ደግሞ ባህላዊ መድሃኒቶችን በዘላቂነት ከመጠቀም ጋር የተያያዘ ቁልፍ ጉዳይ ነው። ጉባዔው ሲዘጋጅ፣ የብዝሃ ሕይወት፣ የአገሬው ተወላጆች ዕውቀት፣ ጤና እና ደህንነት ላይ የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) ዓለም አቀፍ መስሪያ ቤት በብራዚል ከ ሐምሌ 25 እስከ 28 ተካሂዷል ፤ ይህም በብዝሃ ህይወት፣ በባህላዊ ዕውቀት እና በሰው ልጅ ጤና መካከል ያለውን ጠቃሚ ግንኙነት በተሻለ ሁኔታ ለመረዳት ነው። የስብሰባው ውጤቶች፣ በምክረ ሐሳብ መልክ፣ በጉባኤው ላይ ይቀርባል፣ እና ለብዝሃ ህይወት እና ለ አንድ የጤና ስራዎች አስተዋፅኦ ያደርጋል። ጉባኤው በአየር ንብረት ቀውስ ወቅት በዘላቂነት የብዝሃ ህይወት አያያዝ ላይ ትኩረት ማድረጉ በሀገሮች ባህላዊ ዕውቀት፣ ፈጠራ እና አግባብነት ያለው ተጠቃሚነት ና ፍትሃዊ ተጠቃሚነትን ለመጠበቅ የተሻሉ ተግባራትን፣ ተነሳሽነትን እና የህግ ማዕቀፎችን ለይቶ ለማወቅና ለማጋራት ያመራል። በጉባዔው ላይ የሚደረገው ውይይት ከባህላዊ ህክምና፣ ከሀገር ውስጥ በእውቀት ላይ የተመሰረቱ አዳዲስ የጤና አጠባበቅ ፈጠራዎች፣ የአዕምሮ ንብረት ህጎችእና ደንቦች መተግበር፣ እንዲሁም የህብረተሰቡን ጤና ለመደገፍ በሀገሪቱ እና በቅድመ አያቶቹ መድሃኒት አጠቃቀምና ማስፋፋት ላይ ያተኩራል። ለአዘጋጁ ማስታወሻዎች ስለ ጉባዔው: እ.ኤ.አ የ 2023 የዓለም አቀፍ ባህላዊ መድሃኒት ዓለም አቀፍ ጉባዔ በ ዓለም ጤና ድርጅት (WHO) ዓለም አቀፍ ባህላዊ የህክምና ማዕከል የተደራጀ ሲሆን እ.ኤ.አ በ2023 "አንድ ምድር፣ አንድ ቤተሰብ፣ አንድ የወደፊት" በሚል ጭብጥ የ ጂ20 (G20) ፕሬዚደንት በሚገኝበት የህንድ መንግስት ጋር በጋራ የሚዘጋጅ ነው። ይህ በዓለም አቀፍ ደረጃ ባህላዊ ህክምናን አስመልክቶ በተከታታይ በሚካሄዱት የአለም አቀፍ ጉባዔዎች ውስጥ የመጀመሪያው ይሆናል፤ በዓለም አቀፍ ደረጃ በተለያዩ የዓለም ክፍሎች በየዓመቱም ይካሄዳል። ለምን አሁን? ለዘመናት የባህላዊ፣ የብሄረሰባዊ እና የ ቅድመ አያቶች ዕውቀት በቤት ውስጥና በማህበረሰብ ለጤና ጥበቃ ወሳኝ ምንጭ ሆኖ ቆይቷል፤ አሁንም በብዙ አካባቢዎች የጤና ጥበቃ አገልግሎት ጉልህ አካል ሆኖ ቀጥሏል። ከ194ቱ የዓለም ጤና ድርጅት (WHO) አባል አገራት 170ቱ የእጽዋት መድሃኒቶች፣ የአኩፓንቸር፣ የዮጋ፣ የሀገር ውስጥ ህክምና እና ሌሎች የባህላዊ መድሃኒቶች እንደሚጠቀሙ ዘገባ አድርገዋል፤ ብዙዎች ባሕላዊ ሕክምና ለጤና አገልግሎት ጠቃሚ ምንጭ እንደሆነ አድርገው የሚገነዘቡ ከመሆኑም በላይ የባህላዊ ህክምና ልማዶችን ፣ ምርቶችንና ሐኪሞችን በብሔራዊ ሥርዓታቸው ውስጥ ለማዋሃድ አንዳንድ እርምጃዎችንም ወስደዋል ። ዛሬ ባህላዊ መድሃኒት አለም አቀፍ ክስተት ሆኗል፤ ለጤናቸውና ለደኅንነታቸው የበለጠ ወኪልና ባለቤትነት በሚፈልጉ እንዲሁም የበለጠ አስተማማኝና ግላዊ የሆነ የጤና እንክብካቤ በሚፈልጉ ታካሚዎች ምክኒያት ፤ ተፈላጊነቱም እየጨመረ ነው ። በተለይም በሩቅ አካባቢዎች በሚገኙና ገጠራማ በሆኑ አካባቢዎች የሚኖሩ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች በባሕል ረገድ ተቀባይነት ያለው፣ በቀላሉ የሚገኝና ብዙ ወጪ የማይጠይቁ የጤና እንክብካቤ የሚያገኙበት የመጀመሪያው የጤናና የደኅንነት የመስመር ጥሪ ሆኖም ቀጥሏል። በባህላዊ መድሀኒቶች ላይ የዓለም ጤና ድርጅት (WHO) ስራ እ.ኤ.አ በ1976 የዓለም ጤና ድርጅት (WHO) ባህላዊ የህክምና መርሀ ግብር ሲጀመር፤ በአሁን ጊዜም ፣ የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) በባህላዊ ፣ ከዘመናዊ ህክምና ጋር በተጓዳኝ በሚደረግ እና በተዋሀደ የህክምና ክፍል በኩል ፣ ከሀገራት ጋር በመተባበር የተለያዩ የባህላዊ የሕክምና ስርዓቶች ስልጠና እና የተግባር ልምምድ ላይ ፣ እና በዓለም አቀፍ የበሽታ መደብ (ICD) ውስጥ በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ውህደት እንዲደረግ መስፈርቶች እና መመዘኛዎች በማሳደግ ላይ እየሰራ ነው። እ.ኤ.አ በጥር 1 ቀን 2022 ዓ.ም. በሥራ ላይ የዋለው የዓለም አቀፍ የበሽታ መደብ 11ኛ ማሻሻያ (ICD-11)፣ ከጥንታዊ የቻይና ሕክምና (በአሁኑ ጊዜ በቻይና፣ በጃፓን፣ በኮሪያ ሪፐብሊክና በሌሎችም የዓለም አካባቢዎች በተለምዶ ጥቅም ላይ ይውላል) በተገኘ ባህላዊ መድሃኒት ላይ የተመሰረተ ድርብና አማራጭ ኮድ የሚሆንን ባህላዊ መድሃኒት በምዕራፉ አካቷል። የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) ቀጣዩን የትምህርት መዝገብ በባህላዊ ህክምና ምዕራፍ ውስጥ በማዳበር ላይ ነው፤ ይህም አዩርቬዳ (Ayurveda)፣ ኡናኒ(Unani) እና ሲዳ(Siddha) የተሰኙ የሕክምና ዘዴዎች የምርመራ ቃላትንም ይጨምራል። የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) ሁለተኛውን ባህላዊ የህክምና ስትራቴጂውን እ.ኤ.አ. ከ2014–2023 በመተግበር ላይ ይገኛል፤ የአባል ሀገራት አስተማማኝ፣ ብቁ እና ውጤታማ ባህላዊ እና ከዘመናዊ ህክምና ጋር በተጓዳኝ የሚደረጉ የህክምና አገልግሎቶችን በማቅረብ ረገድ ድጋፍ ለመስጠት አስተማማኝ መረጃና ማስረጃ ላይ የተመሰረተ ደንቦችን፣ መስፈርቶችን እና ሙያዊ ሰነዶችን በማዘጋጀት ላይ ያተኮረ ነው፤ እንዲሁም በጤና ስርዓቶች ውስጥ ተገቢውን ውህደት እንዲያገኝ ይሰራል ። እ.ኤ.አ. ለ2025-2034 ጊዜ የተሻሻለ ስልታዊ አቋም እንዲዳብር የአባላቱ አገሮች እ.ኤ.አ. በግንቦት 2023 በተደረገው የዓለም የጤና ስብሰባ ላይ ጥያቄ አቅርበው ነበር። እ.ኤ.አ በ2022 በህንድ መንግስት ድጋፍ፣ የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) በፍላጎት ና በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ባህላዊ ህክምና ፍላጎት እየጨመረ በመምጣቱ የዓለም አቀፉ የልማታዊ ህክምና ማዕከል ን አቋቁሟል ። ለባህላዊ ህክምና የተወሰነ የመጀመሪያው እና ብቸኛው የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) የዓለም አቀፍ ማዕከል ነው። ይህ የዕውቀት ማዕከል ባህላዊ ህክምና ለአለም አቀፍ ጤና፣ ለአለም አቀፍ የጤና ሽፋንና ለዘላቂ ልማት የሚያበረክተውን አስተዋጽኦ ለማጎልበት በጋራ፣ በማስረጃ፣ በመረጃ፣ በብዝሃ ህይወትና ፈጠራ ላይ ያተኮረ ሲሆን ለአካባቢ ቅርሶች፣ ሀብቶችና መብቶች መከበር ምሪትም ይመራል። ሦስተኛው ዓለም አቀፍ የባህል ሕክምና ጥናት ባህላዊ እና ከዘመናዊ ህክምና ጋር በተጓዳኝ በሚደረግ ህክምና ስርዓቶች አፈጻጸም ላይ ያለውን እድገት ለመከታተል፣ በአገሮች የጤና ስርዓቶች ውስጥ ያላቸውን ሚና፣ ተግባር እና ተፅዕኖ በተሻለ ሁኔታ ለመረዳት እና ከዓለም ጤና ድርጅት እና ከዓለም አቀፍ ክትትል ማዕቀፍ ጋር እንዲጣጣም ታስቦ የተዘጋጀ ነው። ውጤቱም እ.ኤ.አ. የ2025-2034 አዲሱ የባህላዊ ህክምና ስልታዊ አቋም እንዲዳብር ያግዛል። ጥናቱ እ.ኤ.አ. ከ2016 እስከ 2018 ባሉት አመታት ውስጥ እ.ኤ.አ. በ2001 እና በ2012 ከተደረጉት የቀድሞ ዓለም አቀፍ ጥናቶች ላይ በመገንባት ላይ ነው። ውጤቱ እ.ኤ.አ. በ2019 የዓለም አቀፉ የጤና ድርጅት(WHO) ባህላዊ እና ከዘመናዊ ህክምና ጋር በተጓዳኝ የሚደረግ ህክምናን አስመልክቶ ባወጣው ዘገባ ላይም ታትሟል። በዓለም አቀፍ ደረጃ 100 ዋና የጤና ጠቋሚዎች (እና ከጤና ጋር የተያያዙ ዘላቂ ልማት ግቦች) ውስጥ ሁለት የ ቲ እና ሲ.ኤም (T&CM) ጠቋሚዎች ተካተዋል። ለጋዜጠኞች ማስታወሻዎች የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) የባሕላዊ ሕክምና ዓለም አቀፍ ስብሰባ ፣ በተባበሩት መንግሥታት መንግሥታዊ ቋንቋዎችና በህንደኛ ቋንቋ በቀጥታ ድረ ገጽ ይሰራጫል። ወደ ጉባዔው መግባት በአካባቢው እና በህንድ በተመሰረቱ የመገናኛ ብዙሀን ብቻ የተወሰነ ነው። ባለሙያዎች ለቃለ መጠይቅ ክፍት ናቸው፣ እባክዎ ያነጋግሩ [email protected] ስለ የዓለም ጤና ድርጅት(WHO) የዓለም የጤና ድርጅት ለሁሉም ሰዎች ደህንነት የሚታትር እና በሳይንስ የሚመራ ሲሆን ሁሉም ሰው አስተማማኝና ጤናማ ሕይወት እንዲኖረው በሁሉም ቦታ እኩል ዕድል ለመስጠት በዓለም ዙሪያ የሚደረገውን ጥረት ይመራል እንዲሁም ይደነግጋል። እኛ በዓለም ላይ ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች ምላሽ በመስጠት፣ በሽታን በመከላከል፣ የጤና ችግሮች ዋነኛ መንስኤዎችን በመፍታት እና የመድሃኒት እና የጤና እንክብካቤ የማግኘት እድሉን በማስፋት- በ 150 በላይ ቦታዎች አገሮችን ፣ አጋሮችን እና በአደጋ ግንባር ላይ ያሉ ሰዎችን የሚያገናኝ፣ የተ.መ.ድ የጤና ድርጅት ነን ። ተልእኳችን ጤንነትን ማስፋፋት፣ አለምን ከአደጋ መጠበቅ እና ለአደጋ የተጋለጡትን ማገልገል ነው።

WHO convenes first high-level global summit on traditional medicine to explore evidence base, opportunities to accelerate health for all The World Health Organization (WHO) is convening the Traditional Medicine Global Summit on 17 and 18 August 2023​ in Gandhinagar, Gujarat, India. Co-hosted by the Government of India, the Summit will explore the role of traditional, complementary, and integrative medicine in addressing pressing health challenges and driving progress in global health and sustainable development. High-level participants will include the WHO Director-General and Regional Directors, G20 health ministers and high-level invitees from countries across WHO’s six regions. Scientists, practitioners of traditional medicine, health workers and members of the civil society organizations will also take part. In pursuit of health for all The Summit will explore ways to scale up scientific advances and realize the potential of evidence-based knowledge in the use of traditional medicine for people’s health and well-being around the world. Scientists and other experts will lead technical discussions on research, evidence and learning; policy, data and regulation; innovation and digital health; and biodiversity, equity and Indigenous knowledge. “Traditional medicine can play an important and catalytic role in achieving the goal of universal health coverage and meeting global health-related targets that were off-track even before the disruption caused by the COVID-19 pandemic,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “Bringing traditional medicine into the mainstream of health care -- appropriately, effectively, and above all, safely based on the latest scientific evidence -- can help bridge access gaps for millions of people around the world. It would be an important step toward people-centered and holistic approaches to health and well-being.” Heads of State and government at the 2019 UN high-level meeting on universal health coverage acknowledged the need to include evidence-based traditional and complementary medicine services particularly in primary health care, a cornerstone of health systems, in pursuit of health for all. Today, traditional and complementary medicine is well established in many parts of the world, where it plays an important role in the culture, health and well-being of many communities. In some countries, it represents a significant part of the health sector’s economy, and for millions of people around the world it is the only available source of health care. Advancing science on traditional medicine Traditional medicine has contributed to breakthrough medical discoveries and continues to hold out great promise. Research methods such as ethnopharmacology and reverse pharmacology could help identify new, safe and clinically effective drugs, while the application of new technologies in health and medicine -- for example genomics, new diagnostic technologies, and artificial intelligence -- could open new frontiers of knowledge on traditional medicine. Amid an expansion in the use of traditional medicine worldwide, safety, efficacy and quality control of traditional products and procedure-based therapies remain important priorities for health authorities and the public. Natural doesn’t always mean safe, and centuries of use are not a guarantee of efficacy; therefore, scientific method and process must be applied to provide the rigorous evidence required for the recommendation of traditional medicines in WHO guidelines. “Advancing science on traditional medicine should be held to the same rigorous standards as in other fields of health. This may require new thinking on the methodologies to address these more holistic, contextual approaches and provide evidence that is sufficiently conclusive and robust to lead to policy recommendations,” said Dr John Reeder, WHO Director of Special Programme for Research and Training in Tropical Diseases and Director of the Department of Research for Health. The Summit will explore research and evaluation of traditional medicine, including methodologies that can be used to develop a global research agenda and priorities in traditional medicine, as well as challenges and opportunities based on 25 years of research in traditional medicine. Findings from the systematic reviews of traditional medicine and health, evidence maps of clinical effectiveness, and an artificial intelligence global research map on traditional medicine will be presented. A stronger evidence base will enable countries to develop appropriate mechanisms and policy guidance for regulating, ensuring quality control and monitoring traditional medicine practices, practitioners and products, according to national contexts and needs. WHO global survey on traditional medicine, ICD-11 and other data At the Summit, WHO will present emerging findings from the third global survey on traditional medicine, which, for the first time, includes questions on financing of traditional and complementary medicine, health of Indigenous Peoples, quality assurance, traditional medicine knowledge, biodiversity, trade, integration, patient safety, and more. The complete survey, which will be released later in the year, first on an interactive online dashboard and then as a report, will inform the development of WHO’s updated traditional medicine strategy 2025-2034 as requested by the World Health Assembly in May 2023. Standardization of traditional medicine condition documentation and coding in routine health information system is a pre-requisite for effective management and regulation of traditional medicine in healthcare systems. This includes consideration of forms, incidence rates, and outcomes associated with traditional medicine healthcare. The Summit will be an opportunity to showcase countries’ experiences, explore regional trends and discuss best practices, including in the implementation of the traditional medicine chapter in the latest International Classification of Diseases, the ICD-11. Participants in the Summit will examine a global overview of policy, legal and regulatory landscapes; formal structures and policies to collect data and establish systems for information management; an assessment of educational and training programmes for the development of traditional medicine workforce; and experiences and best practices on training, accreditation and regulation of traditional medicine practitioners, which can substantially advance patient safety and minimize patient harm in the provision of traditional medicine services. Biodiversity and indigenous knowledge Biodiversity and indigenous knowledge are foundational pillars of traditional medicine and health and well-being, especially for Indigenous Peoples; 80 per cent of the world’s remaining biodiversity is in Indigenous territories or lands, while conservation of biodiversity is a key issue related to the sustainable use of traditional medicines. In preparation for the Summit, a WHO global workshop on biodiversity, indigenous knowledge, health, and well-being was held in Brazil from 25 to 28 July, to better understand the invaluable connection between biodiversity, traditional knowledge, and human health. Meeting outcomes, in the form of recommendations, will be presented at the Summit, and will contribute to the biodiversity and One Health workstream. The Summit’s focus on sustainable biodiversity management in the face of the climate crisis will drive the identification and sharing of best practices, initiatives, and legislative frameworks on the protection of traditional knowledge, innovation, and access and equitable benefit-sharing by countries. The discussions at the Summit will focus on the rising prospect of global economic activities related to traditional medicine, Indigenous knowledge-based innovations in health care, application of intellectual property laws and regulations, and the use and promotion of indigenous and ancestral medicine through intercultural dialogues to support community health. Notes to the editor About the Summit: The 2023 WHO Traditional Medicine Global Summit is organized by the WHO Global Traditional Medicine Centre, and is co-hosted by the Government of India, which holds the G20 presidency in 2023 under the theme “One Earth, One Family, One Future”. This will be the first in a series of WHO global summits on traditional medicine, which will be held every other year in different WHO regions. Why now For centuries, traditional, indigenous and ancestral knowledge has been an integral resource for health in households and communities, and it continues to form a significant part of healthcare in many regions: 170 of the WHO’s 194 Member States have reported on the use of herbal medicines, acupuncture, yoga, indigenous therapies and other forms of traditional medicines; many recognize traditional medicine as a valuable source of healthcare and have taken steps to integrate practices, products and practitioners into their national systems. Today, traditional medicine has become a global phenomenon: demand is growing, with patients seeking greater agency and ownership of their health and well-being and seeking more compassionate and personalized health care. For millions, especially those living in remote and rural areas, it continues to be the first port of call for health and well-being, offering care that is culturally acceptable, available and affordable. WHO work on traditional medicine WHO traditional medicine programme started in 1976; today, through its Traditional, Complementary and Integrative medicine Unit, WHO is working with countries on developing standards and benchmarks for the training and practice of different systems of traditional medicine, and for their evidence-based integration in the International Classification of diseases (ICD). The 11th revision of ICD (ICD-11), which came into effect on 1 January 2022, includes a chapter on traditional medicine for dual and optional coding, which is based on traditional medicine originated in ancient Chinese Medicine (now commonly used in China, Japan, Republic of Korea and elsewhere around the world). WHO is developing the next module in traditional medicine chapter, which will include diagnostic terms of Ayurveda, Unani and Siddha systems of medicine. WHO is implementing its second Traditional Medicine Strategy 2014–2023, focused on developing norms, standards and technical documents based on reliable information and data to support Member States in providing safe, qualified and effective traditional and complementary medicine services, and their appropriate integration into health systems. The development of an updated strategy for 2025-2034 period was requested by the Member States at the World Health Assembly in May 2023. In 2022, with the support of the Government of India, WHO set up the WHO Global Traditional Medicine Centre in response to the increased global interest and demand for evidence-based traditional medicine. It is the first and only WHO global centre dedicated to traditional medicine. This knowledge hub focuses on partnership, evidence, data, biodiversity, and innovation to optimise the contribution of traditional medicine to global health, universal health coverage, and sustainable development, and is guided by respect for local heritages, resources, and rights. The third global survey on traditional medicine is designed to monitor the progress in the performance of traditional and complementary systems, to better understand their role, function and impact in countries’ health systems and to align with WHO and global monitoring frameworks. The results will support the development of new traditional medicine strategy 2025-2034. The survey is building on the previous global surveys conducted in 2001 and 2012, with follow-up data collected between 2016 and 2018. The results were published in the 2019 WHO Global report on traditional and complementary medicine. Two T&CM indicators were included in the Global reference list of 100 core health Indicators (and the health-related Sustainable Development Goals). Notes to journalist WHO Traditional Medicine Global Summit will be webcast live in official languages of the United Nations, and Hindi. Access to the Summit is limited to local and Indian-based media outlets. Experts are available for interviews, please contact [email protected] About WHO Dedicated to the well-being of all people and guided by science, the World Health Organization leads and champions global efforts to give everyone, everywhere an equal chance at a safe and healthy life. We are the UN agency for health that connects nations, partners and people on the front lines in 150+ locations – leading the world’s response to health emergencies, preventing disease, addressing the root causes of health issues and expanding access to medicines and health care. Our mission is to promote health, keep the world safe and serve the vulnerable.

Hukumar Lafiya ta Duniya ta kira babban taron ƙoli karo na farko kan magungunan gargajiya domin gano hujjoji daga tushe da damamakin da za su taimaka wajen bunƙasa kiwon lafiya ga kowa-da-kowa. Hukumar Lafiya ta Duniya za ta gudanar da majalisar ƙoli na duniya kan magungunan gargajiya a ranakun 17 da 18 ga watan Agustan shekarar 2023 a yankin Gandinagar na Jihar Gujrat, ƙasar Indiya. Taron da Gwamnatin Ƙasar Indiya ta ɗauki nauyin shiryawa zai ƙara bankaɗo irin rawar da magungunan gargajiya suke takawa wajen magance matsalolin lafiya da kuma cigaban da suke kawowa a harkar lafiyar duniya tare da kawo cigaba mai ɗorewa. Manyan mahalarta taron da za su haɗa da babban darakta na Hukumar Lafiya ta Duniya da Daraktocin Yanki da Ministocin Lafiya na ƙungiyar ƙasashe mafiya ƙarfin tattalin arziƙi na G20 da manyan baƙi daga ƙasashe na yankunan Hukumar Lafiya ta Duniya guda shida. Masana kimiya da ƙwararrun masu maganin garajiya da ma’aikatan lafiya da mambobin ƙungiyoyoyin fararen hula suma za su halarta. Domin nema wa kowa lafiya Taron zai binciko hanyoyin bunƙasa cigaban kimiyya da kuma gano hujjojin amfani da magugunan gargajiya ga lafiyar ɗan adam da kuma jin daɗin jama’a bakiɗaya. Masana kimiyya da sauran ƙwararru za su jagoranci tattaunawa kan bincike da koyo.; Manufofin da bayanai da tsari Ƙirƙira da hanyoyin lafiya na zamani Da kuma rabe-rabe da daidaito da kuma ilimai na asali. A cewar Babban daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya Dr. Tedros. Adhanom Ghebreyesus, magungunan gargajiya kan iya taka muhimmiyar rawa wajen cimma samar da kiwon lafiya na baiɗaya na duniya tare kuma da dabarun kiwon lafiya waɗanda sukakauce hanya tin gabanin ɓullar cutar Korona. Shigo da ingantattun magungunan gargajiya waɗaanda binciken masana na baya-bayan nan ya tabbatar da ba sa cutarwa cikin tsarin kiwon lafiya yadda ya kamata ka iya taimakawa wajen cike giɓi ga miliyoyin mutane a duniya. Zai iya kasancewa wani muhimmin mataki wajen hanyoyin kiyon lafiya da walwalar jama’a. A taron Majalisar Ɗinkin Duniya na 2019 kan kiwon lafiya na matakin duniya, Shugabannin ƙasashen duniya sun yaba wa buƙatar shigar da ingantattun magungunan gargajiya da hujjoji suka tabbatar da kuma ayyukan taimaka wa kiwon lafiya musamman a matakin farko, wanda shi ne ginshiƙin tsarin kiwon lafiya, wajen neman lafiya ga kowa. A yau, magungunan gargajiya da sauran magunguna masu taimakawa sun samu kafuwa a sassan duniya da dama, a inda suke taka rawa a al’adu da lafiya dawalwalar al’ummomi da dama. A wasu ƙasashe, sna wakiltar wani muhimmin ɓangare na tattalin arziƙin sashen kiwon lafiya kuma shi ne kaɗai hanyar kiwon lafiya ga miliyoyin mutane a faɗin duniya. Cigaban kimiyya a kan magungunan gargajiya Magungunan gargajiya sun ba da gudummawa ga cigaban binciken likitanci kuma suna cigaba da taka muhimmiyar rawa. Hanyoyin bincike irin su ethnopharmacology da reverse pharmacology ka iya taimakawa wajen gano sababbin magunguna masu ƙara lafiya da inganci, a lokacin da amfani da sabbin fasahohi a ayyukan kiwon lafiya da samar da magunguna, misali irin su kwayoyin halitta da sabbin fasahohin bincike fasahar AI ka iya buɗo sabbin hanyoyin ilimai dangane da magungunan gargajiya. Domin faɗaɗa amfani da magungunan gargajiya a faɗin duniya, kariya da lura da ingancin kayayyakin da ake samarwa na gargajiya da kuma dabarun kariya sun kasance abubuwan da aka fi bai wa fifiko wajen hukumomin kiwon lafiya. Ba koyaushe ne magunguna na asali kan kasance lafiya ba, kuma shafe ƙarnai ana amfani da sub a shi ke tabbatar da ingancinsu ba. Saboda haka, wajibi ne a bi hanyoyi da ƙa’idojin kimiyya domin samar da tabbatacciyar shaidar da ake buƙata domin ba da shawarar yin amfani da magungunan gargajiya a jadawalin Hukumar Lafiya ta Duniya. Ya kamata a lura da cigaban kimiyya a kan magungunan gargajiya cikin tsauraran matakai kamar sauran fannonin kiwon lafiya. Wannan ka iya buƙatuwa zuwa ga sabon tunani kan hanyoyin magance waɗannan ƙarin bayanai, da dabarun da suka dace domin samar da wadatattun hujjoji waɗanda za su kai ga shawarwari. A cewar Dr. John Reeder, Daraktan Shirin na Musamman na Hukumar Lafiya ta Duniya kan Bincike da Horarwa game da Cututtuka, kuma Daraktan Sashen Binciken Lafiya. Taron zai yi nazari kan bincike da tantance magungunan gargajiya da suka haɗa da hanyoyin da za a iya amfani wajen samar da jadawalin binciken lafiya na duniya da kuma abubuwan da za a fi bai wa fifiko fannin magungunan gargajiya, tare kuma da ƙalubale da dama da aka shafe shekaru 25 ana bincike a kai a fannin magungunan gargajiya. Za a gabatar da sakamakon binciken da aka samu dangane da bitar magangun gargajiya da kiwon lafiya da taswirar muhimmancin lafiya da fasahar AI da taswirar bincike na duniya game da magungunan gargajiya. Ƙwararan hujjoji za su bai wa ƙasashe damar su samar da hanyoyin da suka dace tare da manufofin da za su taimaka wajen tsarawa tare da tabbatar da kula da ingancin ayyukan magungunan gargajiya da masu sarrafasu da abubuwan da ake samarwa bisa yanayin buƙatu. Binciken Hukumar Lafiya ta Duniya kan magungunan gargajiya da ICD-11 da sauran bayanai A wajen taron ƙolin, na Hukumar Lafiya ta Duniya za ta gabatar da sakamakon binciken da aka samu daga binciken da aka gabatar a duniya karo na uku kan magungunan gargajiya wanda a karon farko suka haɗar da tambayoyi kan tallafa wa magungunan gargajiya da na ƙarin kuzari da kuɗaɗe da lafiyar ‘yan asalin waje/ƙasa da tabbatar da inganci da ilimin magungunan gargajiya da mabambanta halittu da ciniki da haɗin kai da kare marasa lafiya da sauransu. Cikakken binciken wanda za a sake shi daga baya a cikin wannan shekara, da farko a kan dandalin yanar gizo sannan kuma daga baya a matsayin rahoto, zai ƙara bayyana ire-iren cigaban Hukumar Lafiya ta Duniya kan dabarun magungunan gargajiya daga 2025 zuwa 2034 kamar yadda Majalisar Lafiya ta Duniya ta nema a watan Mayun shekarar 2023. Daidaita bayanan yanayin magungunan gargajiya da kuma shigar da bayanai ta na’ura mai ƙwaƙwalwa bisa tsarin bayanan kiwon lafiy ne abin da ake buƙata domin ba da kulawa mai muhimmanci ga magungunan gargajiya a tsarin kiwon lafiya. ​​Wannan ya haɗar da la'akari da yanayi da adadin abubuwan da suka faru da kuma sakamakon da ke tattare da magungunan gargajiya. Taron zai zama ba da damar baje kolin abubuwan da ƙasashen duniya ke fuskanta tare da gano yanayin yankuna da kuma tattauna mafi kyawun ayyuka da suka haɗar da aiwatar da fannin magungunan gargajiya a cikin sabon kasha-kashen cututtuka na duniya, da ICD-11. Mahalarta taron ƙolin za su yi nazarin bayanai na duniya game da manufofi da dokoki da yanayin shimfidar ƙasa.; tsare-tsare da manufofi na yau da kullum don tattara bayanai da kafa tsarin sarrafa bayanai; tantance shirye-shiryen ilimi da horarwa don haɓaka ma'aikatan likitanci na gargajiya; da gogewa da mafiya kyawun ayyuka a kan horarwa, tantancewa da sa ido a kan masu aikin likitanci na gargajiya, waɗanda za su iya inganta amincin mara lafiya da rage cutuwar mara lafiya a cikin ayyukan magungunan gargajiya. Mabamabantan halittu da kuma ilimin gida Bambance-bambancen halittu da ilimin asali sune ginshiƙan ginshiƙan magungunan gargajiya da lafiya da walwala, musamman ga ƴan asalin ƙasar; Kashi 80 cikin 100 na sauran halittun da suka rage a duniya na cikin yankuna ne ko kuma }asashe na }asa, yayin da kiyaye nau'o'in halittu ya kasance wani muhimmin al'amari da ya shafi ci gaba da amfani da magungunan gargajiya. A shirye-shiryen Taron kolin, an gudanar da wani taron bita na Hukumar Lafita ta Duniya kan nau'ikan halittu, ilimin 'yan asalin kasar, kiwon lafiya, da walwala a ƙasar Brazil daga ranar 25 zuwa 28 ga Yuli, don ƙara fahimtar alaƙa mai ƙima a tsakanin halittu, ilimin gargajiya, da lafiyar bil'adama. Abubuwan da aka samu sakamakon taron, ta hanyar shawarwari, za a gabatar da su a Taron ƙolin, sannan za su ba da gudummawa ga ɗimbin halittu da aikin kiwon lafiya na bai ɗaya. Babban taron ƙoli kan kula da mabambantan halittu masu ɗorewa a yayin da ke fuskantar matsalar sauyin yanayi zai kawo ganewa da raba mafi kyawun ayyuka, tsare-tsare, da tsarin dokoki kan kariyar ilimin gargajiya, ƙirkire-ƙirkire, da samun dama tare da raba alfanun da ya dace daga ƙasashe. Tattaunawar da za a yi a taron ƙolin za ta mayar da hankali ne kan bunƙasar harkokin tattalin arziƙin duniya da ke da nasaba da magungunan gargajiya, sababbin fasahohin da suka dogara da ilimin 'yan asalin ƙasar a fannin kiwon lafiya, da aiwatar da dokoki da ƙa'idojin mallakar fasaha, da amfani da inganta magungunan 'yan asalin da magabata ta hanyar tattaunawa tsakanin al'adu domin tallafa wa kiwon lafiyar al'umma. Bayanai zuwa ga edita Game da Taron: Taron Cibiyar Magungunan Gargajiya ta Duniya wanda Hukumar Lafiya ta Duniya ta shirya, kuma Gwamnatin Indiya ce ta tallafa wajen ɗaukar nauyin gudanarwa, wacce ke riƙe da shugabancin G20 a 2023 ƙarƙashin taken "Duniya Ɗaya, Iyali Ɗaya, Gobe guda Ɗaya". Wannan dai shi ne karo na farko a jerin tarurrukan da Hukumar Lafiya ta Duniya za ta yi kan magungunan gargajiya, wanda za a yi duk shekara a yankuna daban-daban na Hukumar Lafiya ta Duniya. Me ya sa yanzu Shekaru aru-aru, ilimin gargajiya, da ilimin asali da na kakanni ya kasance tushen kiwon lafiya mai muhimmanci a cikin gidaje da al'ummomi, kuma yana ci gaba da samar da wani muhimmiyar gudunmawa ta kiwon lafiya a yankuna da yawa: Ƙasashe 170 daga cikin Ƙasashe 194 na Hukumar Lafiya ta Duniya sun bayar da rahoton yadda ake amfani da magungunan gargajiya, hujin fuska, yoga, magungunan gargajiya da sauran nau'ikan magungunan gargajiya; da yawa suna fahimtar maganin gargajiya a matsayin hanya mai inganci ta kulawa da lafiya kuma sun ɗauki matakan haɗe ayyukan, kayayyaki da masana magungun zuwa cikin tsare-tsarensu. A yau, magungunan gargajiya sun zama al’amarin duniya: buƙata na ƙaruwa tare da marasa lafiya da ke neman ƙarin hukuma da kuma mallakar lafiyarsu da walwala tare da neman tausayi da kulawar lafiya keɓantacciya. Ga miliyoyi, musamman masu zama a bayan gari da ƙauyuka, yana cigaba da zama hanyar neman lafiya da walwala ta farko, inda yake samar da kulawar da al’ada ta yarda da ita, yana samuwa kuma da rahusa. Aikin Hukumar Lafiya ta Duniya a kan magungunan gargajiya Shirin magungunan gargajiya na Hukumar Lafiya ta Duniya ya fara ne a 1976; a yanzu, ta Cibiyar magungunanta na Gargajiya, Haɗaka da Haɗin gwiwa, Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki da ƙasashe wurin inganta matsayi da matakai na horarwa da aiki na mabambantan tsaruka na magungunan gargajiya, da kuma don ƙaddamar da waɗanda aka yarda da ingancinsu a Kashe-kashen Cutuka na Ƙasa da ƙasa (ICD). Bita ta 11 na ICD (ICD-11), wacce ta fara aiki a ranar 11 ga Janairun 2022, ya haɗa da babi a kan magungunan gargajiya wanda ya samo asalin daga Magungunan Sin (yanzu ana amfani dashi sosai a Sin, Japan, Jamhuriyar Koriya da wasu wurare a faɗin duniya). Hukumar Lafiya ta Duniya tana haɗa littafi na gaba a kan babin magungunan gargajiya, wanda ya haɗa da batutuwan bincike na Ayurveda, Unani da tsarukan Siddha na magunguna. Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiwatar da Dabarunta na biyu a kan Magungunan Gargajiya 2014-2023, wanda ya mayar da hankali kan ƙa’idoji, matakai da daftarori na fasaha wanda ya danganta da sahihan batutuwa da bayanai don goyon bayan Ƙasashen da ke Ƙarƙashin a wurin samar da amintattu, ingantattun ayyukan lafiya na gargajiya kuma haɗaɗɗu, da kuma saka su yadda ya dace a tsarukan lafiya. Ƙasashen da ke Ƙarƙashi ne suka buƙaci cigaban da aka samu wata dabara ce da aka sabunta ta 2025-2034 a Majalisar Lafiya ta Duniya a Mayun 2023. A 2022, da taimakon Gwamnatin Indiya, Hukumar Lafiya ta Duniya ta haɗa Cibiyar Magungunan Gargajiya ta Duniya a matsayin martani ga yadda duniya ke nuna ra'ayi da buƙatar magungunan gargajiya da aka tabbatar da ingancinsu. Ita ce cibiyar Hukumar Lafiya ta Duniya ta farko kuma kaɗai da aka sadaukar don maganin gargajiya. Cibiyar ilimin ta mayar da hankali ne kan haɗin gwiwa, shaida, bayanai, bambancin halittu da kuma ƙirƙira wurin tabbatar da taimakon maganin gargajiya a fannin lafiya na duniya, tsarin kiwon lafiya na duniya da cigaba mai ɗorewa, kuma yana samun jagoranci ta hanyar girmama al’adu, albarkatu da haƙƙoƙi. An tsara bincike na uku a duniya don kulawa da cigaba a aiki tsarukan gargajiya da na haɗaka, don su fi fahimtar rawar da zasu taka, aiki da tasirinsu a tsarukan lafiya na ƙasashe da kuma dacewa da Hukumar Lafiya ta Duniya da kuma tsarin aikin kula na duniya. Sakamakon zai taimaka wurin kawo cigaba a tsarin sabbin magungunan gargajiya na 2025-2034. Binciken yana cigaba ne a kan binciken duniya na baya da aka yi 2001 da 2012, sai kuma bayanan da aka tattaro daga baya tsakanin 2016 da 2018. An wallafa sakamakon rahoton Hukumar Lafiya ta Duniya na 2019 a kan magungunan gargajiya da haɗe-haɗe. An saka alamu biyu na T&CM a jerin alamomi 100 na manyan alamun duniya madogarar duniya (Ƙudirin Cigaba mai Ɗorewa masu alaƙa da lafiya). Abubuwan da ya kamata menema labarai su lura dasu Za a gabatar da Taron Magungunan Gargajiya na Hukumar Lafiya ta Duniya kai-tsaye da harsunan da aka yarda dasu na Majalisar Ɗinkin Duniya da kuma Hindi. An taƙaita taron zuwa kafafen labarai na cikin Indiya da waɗanda ke cikin Indiya. Masana za su kasance suna nan don a tattauna dasu, daure ka tuntuɓi [an sakaya adireshin imel] Dangane da Hukumar Lafiya ta Duniya An sadaukar zuwa walwalar gabaɗaya mutane sannan kimiyya ce ta yi jagora, Majalisar Lafiya ta Duniya ke jagoranta sannan kuma ƙoƙarin masu nasara na duniya na ba kowa , a ko ina daidaitacciyar dama don kasancewa cikin rayuwa ta aminci da lafiya. Mu ne hukumar Ɗinkin Duniya ta lafiya da ke haɗa ƙasashe, abokan hulɗa da jama’a a kan kasancewa gaba-gaba a wurare 150+ inda muke jagorantar amsar duniya a kan abubuwan gaggawa na lafiya, kiyaye cututtuka, magance tushen matsalolin lafiya da kuma faɗaɗa damar samun magunguna da kulawar lafiya. Ƙudirinmu shi ne kawo cigaba a fannin lafiya, amincin duniya da yi wa marasa ƙarfi aiki.

WHO huitisha mkutano wa kwanza wa ngazi ya juu wa kimataifa wa dawa za asili ili kuchunguza msingi wa ushahidi, fursa za kuharakisha afya kwa wote. Shirika la afya Duniani (WHO) linaitisha mkutano wa kimataifa wa dawa za asili tarehe 17 na 18 Agosti 2023 huko Gandhinagar Gujarat, India. Kwa ushirikiano wa serikali ya India, mkutano huo utachunguza dhima ya tiba asilia, wasilianifu na shirikishi katika kushughulikia changamoto kubwa za kiafya na kuendeleza maendelevu katika afya ya kimataifa na maendeleo endelevu. Washiriki wa ngazi ya juu watajumuisha mkurugenzi mkuu na wakurugenzi wa kikanda wa WHO, mawaziri wa afya wa G20 na waalikwa wa ngazi ya juu kutoka nchi katika kanda sita za WHO. Wanasayansi, waganga wa tiba asilia, wahudumu wa afya na wanachama wa asasi za kiraia pia watashiriki. Katika kutafuta afya kwa wote Mkutano huo utachunguza njia za kuongeza maendeleo ya kisayansi na kutambua uwezo wa maarifa yanayotokana na ushahidi katika matumizi ya dawa asilia kwa afya na ustawi wa watu Duniani kote. Wanasayansi na wataalamu wengine wataongoza majadiliano ya kiufundi juu ya utafiti, ushahidi na kujifunza; Sera, Data na udhibiti; Ubunifu na afya ya kidijitali; na Bayoanuwai, usawa na maarifa asilia. "Tiba asilia inaweza kuchukua jukumu muhimu na la chachu katika kufikia lengo la huduma ya afya kwa wote na kufikia malengo yanayohusiana na afya ya kimataifa ambayo hayakutekelezwa hata kabla ya usumbufu unaosababishwa na janga la UVIKO-19", alisema Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus, mkurugenzi mkuu wa WHO. "Kuleta dawa za jadi katika mfumo mkuu wa huduma za afya-- ipasavyo, kwa ufanisi, na juu ya yote, kwa usalama kulingana na ushahidi wa hivi punde wa kisayansi-- kunaweza kusaidia kuziba mapengo ya ufikiaji kwa mamilioni ya watu Duniani kote. Itakuwa hatua muhimu kuelekea mbinu zinazozingatia watu na kiujumla kwa afya na ustawi". Wakuu wa nchi na serikali katika mkutano wa ngazi ya juu wa umoja wa mataifa wa 2019 kuhusu huduma ya afya kwa wote walikubali hitaji la kujumuisha huduma za tiba asilia zenye msingi wa ushahidi hasa katika afya ya msigi, msingi wa mifumo ya kiafya, katika kutafuta afya kwa wote. Leo, dawa za asili na za ziada zimeainishwa vyema katika sehemu nyingi Duniani, ambapo zina jukumu muhimu katika utamaduni, afya na ustawi wa jamii nyingi. Katika baadhi ya nchi, inawakilisha sehemu kubwa ya uchumi wa sekta ya afya, na kwa mamilioni ya watu Duniani kote ndiyo chanzo pekee kinachopatikana cha huduma ya afya. Kundeleza sayansi ya dawa za asili. Tiba asilia imechangia mafanikio katika uvumbuzi wa kimatibabu na inaendelea kushikilia ahadi kubwa . Mbinu za utafiti kama vile Ethnofamakolojia na Rivezfamakolojia zinaweza kusaidia kutambua dawa mpya, salama na zinazofaa kiafya, wakati utumiaji wa teknolojia mpya katika afya na dawa-- kwa mfano Jenomiki, teknolojia mpya ya uchunguzi, na akili bandia-- ingeweza kufungua mipaka mipya ya maarifa juu ya dawa za asili. Huku kukiwa na ongezeko la matumizi ya dawa za asili Duniani kote, usalama, ufanisi na udhibiti wa ubora wa bidhaa asilia na tiba zinazozingatia taratibu zimesalia kuwa vipaumbele muhimu kwa mamlaka za afya na umma. Asili haimaanishi salama kila wakati, na karne za matumizi sio dhamira ya ufanisi; kwa hiyo, mbinu na mchakato wa kisayansi lazima utumike ili kutoa ushahidi wa kina unaohitajika kwa mapendekezo ya dawa za asili katika miongozo ya WHO. "Kuendeleza sayansi juu ya dawa za asili inapaswa kuzingatiwa kwa viwango sawa na katika nyanja nyingine za afya. Hii inaweza kuhitaji fikra mpya juu ya mbinu za kushughulikia mikabala hii ya kiujumla zaidi, ya kimuktadha na kutoa ushahidi ambao ni wa kuhitimisha vya kutosha na thabiti ili kutoa mapendekezo ya sera", alisema Dk John Reeder, mkurugenzi wa mpango maalumu wa WHO wa utafiti na mafunzo katika magonjwa ya kitropiki na mkurugenzi wa idara ya utafiti wa afya. Mkutano huo utachunguza utafiti na tathmini ya tiba asilia, ikijumuisha mbinu zinazoweza kutumika kutengeneza ajenda ya utafiti wa kimataifa na vipaumbele vya tiba asilia, vilevile changamoto na fursa zinazotokana na miaka 25 ya utafiti wa tiba asilia. Matokeo kutoka katika ukaguzi wa kimfumo wa dawa za asili na afya, muongozo wa ushahidi wa kiufanisi wa kimatibabu, na muongozo wa utafiti wa kimataifa ya akili bandia kuhusu tiba asilia itawasilishwa. Msingi wa ushahidi wenye nguvu utaziwezesha nchi kubuni mbinu zinazofaa za muongozo wa sera kwa ajili ya kudhibiti, kuhakikisha udhibiti wa ubora na ufuatiliaji wa matumizi ya dawa za asili, waganga na bidhaa, kulingana na mazingira na mahitaji ya kitaifa. Utafiti wa kimataifa wa WHO juu ya dawa za asili, ICD-11 na takwimu nyingine. Katika mkutano huo, WHO itawasilisha matokeo yaliyoibuka kutoka kwa uchunguzi wa tatu wa kimataifa wa tiba asilia, ambao kwa mara ya kwanza, unajumuisha maswali kuhusu ufadhili wa dawa asilia na nyongeza, afya ya watu wa kiasili, uhakikisho wa ubora, maarifa ya dawa asilia, Bayoanuwai, biashara, ushirikiano, usalama wa mgonjwa, na mengineyo. Utafiti kamili, ambao utatolewa baadae mwakani, kwanza kwenye dashibodi shirikishi ya mtandaoni na kisha kama ripoti, utafahamishwa maendeleo ya mkakati wa WHO wa dawa za asili uliosasishwa 2025-2034 kama ilivyoombwa na mkutano wa Baraza la afya Ulimwenguni mnamo Mei 2023. Usanifishaji wa uwekaji kumbukumbu wa hali ya dawa asilia na usimbaji katika mfumo wa kawaida wa taarifa za afya ni sharti la awali kwa ajili ya usimamizi madhubuti na udhibiti wa dawa za asili katika mifumo ya afya. Hii ni pamoja na kuzingatia fomu, viwango vya matukio, na matokeo yanayohusiana na huduma ya afya ya dawa asilia. Mkutano huo utakuwa fursa ya kuonyesha uzoefu wa nchi, kuchunguza mienendo ya kikanda na kujadili mbinu bora, ikiwa ni pamoja na utekelezaji wa sura ya dawa za asili katika ainisho la hivi karibuni la kimataifa la magonjwa, ICD-11. Washiriki katika mkutano huo watachunguza muhtasari wa kimataifa wa mandhari ya sera, sheria na udhibiti; Miundo na sera rasmi za kukusanya Data na kuanzisha mifumo ya usimamizi wa taarifa; Tathmini ya programu za elimu na mafunzo kwa maendeleo ya nguvu kazi ya dawa za jadi; Na uzoefu na mbinu bora za mafunzo, ithibati na udhibiti wa waganga wa tiba asilia, ambayo inaweza kwa kiasi kikubwa kuendeleza usalama wa magonjwa na kupunguza madhara ya magonjwa katika utoaji wa huduma za tiba asilia. Bayoanuwai na maarifa asilia Bayoanuwai na maarifa asilia ni nguzo za msingi za tiba asilia na afya ya ustawi, hasa kwa wenyeji; Asilimia 80 ya Bayoanuwai iliyobaki Duniani, ipo katika maeneo au ardhi za wenyeji, huku uhifadhi wa Bayoanuwai ni suala muhimu linalohusiana na matumizi endelevu ya dawa za asili. Katika maandalizi ya mkutano huo, warsha ya kimataifa ya WHO kuhusu Bayoanuwai, maarifa asilia, afya, na ustawi ilifanyika nchini Brazili tarehe 25 hadi 28 Julai, kuelewa vyema uhusiano muhimu kati ya viumbe hai, maarifa ya jadi, na afya ya Binadamu. Matokeoa ya mkutano, kwa njia ya mapendekezo, yatawasilishwa kwenye mkutano huo, na yatachangia katika bioanuwai na mkondo kazi wa afya moja. Mkazo wa mkutano huo juu ya usimamizi endelevu wa Bayoanuwai katika kukabiliana na janga la hali ya hewa utaendesha utambuzi na ushirikiwaji wa mbinu bora, mipango, na mifumo ya kisheria juu ya ulinzi na maarifa ya jadi, uvumbuzi, na ufikiaji na ugawaji wa faida sawa na nchi. Majadiliano katika mkutano huo yatazingatia kuongezeka kwa matarajio ya shughuli za kiuchumi za kimataifa zinazohusiana na tiba asilia, ubunifu unaotegemea maarifa asilia katika huduma ya afya, matumizi ya sheria na kanuni za mali miliki, na matumizi na uendelezaji wa dawa za asili na mababu kupitia mazungumzo ya kitamaduni ili kusaidia afya ya jamii. Maelezo kwa mhariri Kuhusu mkutano huo: Mkutano wa kimataifa wa dawa za asili wa WHO wa 2023 umeandaliwa na kituo cha tiba asilia cha WHO, na unasimamiwa kwa pamoja na serikali ya India, ambayo inashikilia Urais wa G20 mwaka 2023 chini ya mada "Dunia moja, Familia moja, wakati ujao mmoja". Hii itakuwa mara ya kwanza katika mfululizo wa mikutano ya kimataifa ya WHO kuhusu tiba asilia, ambayo itafanyika kila baada ya mwaka katika kanda tofauti za WHO. Kwa nini sasa Kwa karne nyingi, maarifa ya kimapokeo, ya kiasili na ya mababu yamekuwa nyenzo muhimu kwa afya katika kaya na jamii, na yanaendelea kuwa sehemu muhimu ya huduma ya afya katika maeneo mengi: Nchi 170 kati ya 194 wanachama wa WHO zimeripoti kuhusu matumizi ya dawa za asili, acupuncture, yoga, tiba asilia na aina nyinginezo za dawa za kienyeji; Wengi wanatambua dawa za asili kama chanzo muhimu cha huduma ya afya na wamechukua hatua za kuunganisha mazoea,bidhaa na watendaji katika mifumo yao ya kitaifa. Leo, dawa za jadi zimekuwa jambo la kimataifa: Mahitaji yanaongezeka, na wagonjwa wanatafuta wakala mkubwa na umiliki wa afya na ustawi wao na kutafuta huduma za afya za huruma zaidi na za kibinafsi. Kwa mamilioni, hususani wale wanaoishi katika maeneo ya mbali na vijijini, inaendelea kuwa bandari ya kwanza ya wito wa afya na ustawi, kutoa huduma ambayo inakubalika kitamaduni, inapatikana na kwa gharama nafuu. WHO inafanya kazi kwenye tiba asilia. Mpango wa tiba asilia wa WHO ulianza mwaka 1976; Leo kupitia kitengo chake cha dawa za asili, ziada na shirikishi, WHO inafanya kazi na nchi katika kuendeleza viwango na vigezo vya mafunzo na utendaji wa mifumo tofauti ya tiba asilia, na kwa ushirikiano wao unaotegemea ushahidi katika ainisho la kimataifa la magonjwa (ICD). Marekebisho ya 11 ya ICD (ICD-11), ambayo yalianza kutumika tarehe 1 Januari 2022, yanajumuisha sura ya dawa za jadi kwa usimbaji wa aina mbili na wa hiari, ambao unatokana na dawa asilia iliyotoka katika dawa ya kale ya kichina (ambayo sasa inatumika sana nchini China, Japani, Jamhuri ya Korea na kwingineko Duniani). WHO inatayarisha moduli inayofuata katika sura ya tiba asilia, ambayo itajumuisha masharti ya uchunguzi wa mifumo ya dawa ya Ayuvedas, Unani na Siddha. WHO inatekeleza mkakati wake wa pili wa tiba asilia 2014-2023, unaolenga kuendeleza mila ,viwango na hati za kiufundi kulingana na taarifa za Data za kuaminika ili kuzisaidia nchi wanachama katika kutoa huduma salama, zilizoidhinishwa na zinazofaa za matibabu ya jadi na ya ziada, na ushirikiano wao unaofaa katika mifumo ya afya. Uundaji wa mkakati uliosasishwa wa kipindi cha 2025-2034 uliombwa na nchi wanachama kwenye mkutano wa Baraza la afya Duniani mnamo Mei 2023. Mwaka 2022, kwa msaada wa serikali ya India, WHO ilianzisha kituo cha dawa za asili cha kimataifa cha WHO ili kukabiliana na ongezeko la maslahi ya dawa za jadi kulingana na ushahidi. Ndicho kituo cha kwanza na cha pekee cha WHO Duniani kote kinachojishughulisha na tiba asilia. Kitovu hiki cha maarifa kinaangazia ushirikiano,ushahidi, Data, Bayoanuwai, na uvumbuzi ili kuboresha mchango wa dawa asilia kwa afya ya kimataifa, huduma ya afya kwa wote, na maendeleo endelevu, na inaongozwa na heshima kwa turathi za ndani, rasilimali na haki. Utafiti wa tatu wa kimataifa kuhusu tiba asilia umeundwa, kufuatilia maendeleo katika utendaji wa mifumo ya jadi na inayosaidiana, kwa kuelewa vyema wajibu wao, kazi na athari katika mifumo ya afya ya nchi na kupatana na WHO na mifumo ya ufuatiliaji wa kimataifa. Matokeo yatasaidia maendeleo ya mkakati mpya wa dawa asilia 2025-2034. Utafiti huo unatokana na tafiti za awali za kimataifa zilizofanywa mwaka 2001 na 2012, na kufuatiwa na Data zilizokusanywa kati ya 2016 na 2018. Matokeo yalichapishwa katika ripoti ya kimataifa ya WHO ya 2019 kuhusu dawa za asili na ziada. Viashiria viwili vya T na CM vilijumuishwa katika orodha ya marejeleo ya kimataifa ya viashirio 100 vya msingi vya afya (na malengo ya maendeleo endelevu yanayohusiana na afya). Maelezo kwa mwandishi wa habari Mkutano wa kimataifa wa tiba asilia wa WHO utaonyeshwa mbashara kwenye mtandao katika lugha rasmi za Umoja wa mataifa, na kihindi. Ufikiaji wa mkutano huo ni mdogo kwa vyombo vya habari vya ndani vya India. Wataalamu wanapatikana kwa mahojiano, tafadhali wasiliana na [barua pepe imehifadhiwa] Kuhusu WHO Kwa kujitolea kwa ustawi wa watu wote na kuongozwa na Sayansi, shirika la afya ulimwenguni linaongoza na kutetea juhudi za kimataifa za kumpa kila mtu, kila mahali nafasi sawa katika maisha salama na yenye afya. Sisi ni Shirika la umoja wa mataifa la afya linalounganisha mataifa, washirika na watu waliomstari wa mbele katika maeneo 150 linaloongoza muitikio wa Dunia kwa dharura za afya, kuzuia magonjwa, kushughulikia sababu za msingi za masuala ya afya na kupanua upatikanaji wa dawa na huduma za afya. Dhamira yetu ni kukuza afya, kuweka ulimwengu salama na kuwahudumia waliohatarini.

WHO pe ìpàdé àgbáyé onípele-gíga àkọ́kọ́ lórí ìṣẹ̀gùn ìbílẹ̀ láti ṣàmúlò adálórí ẹ̀rí, àwọn ànfààní láti mú kí ètò ìlera fún gbogbo ènìyàn ó yá Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé (WHO) ń pèpè fún Ìpàdé Àgbáyé Ìṣègùn Ìbílẹ̀ ní 17 àti 18 Ògún ọdún 2023 ní Gandhinagar, Gujarat, India. Eléyìí tí wọ́n jọ gbàlejò rẹ̀ pẹ̀lú Ìjọba India, Ìpàdé náà máa ṣàmúlò ipa ìṣègùn ìbílẹ̀, ìbádọ́gba, àti ìfibọ̀ nínú kíkojú àwọn ìpèníjà ètò ìlera pàtàkì àti dídarí ìlọsíwájú nínú ètò ìlera àgbayé àti ìdàgbàsókè alálòpẹ́. Nínú àwọn akópa onípele-gíga ni a ti rí Olùdarí-Àpapọ̀ WHO àti Àwọn Olùdarí Ẹkùn Agbègbè, àwọn mínísítà fún ètò ìlera G20 àti àwọn àlejò onípele-gíga láti àwọn orílẹ̀-èdè káàkiri àwọn ẹkùn agbègbè WHO mẹ́fa. Àwọn onímọ̀ sáyẹnsì, àwọn òṣìṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀, àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti àwọn ọmọ ẹgbẹ́ àwọn àjọ ajàfẹ́tọ ọmọnìyàn náà máa tún kópa. Ní ìṣiṣẹ́ tọ ètò ìlera fún gbogbo ènìyàn Ìpàdé náà yóò ṣàmúlò àwọn ọ̀nà láti ṣe ìgbéléwọ̀n àwọn ìtẹ̀síwájú ìmọ̀ sáyẹ́nsì àti láti mọ agbára ìmọ̀ adálórí-ẹ̀rí nínú lílo ìṣègùn ìbílẹ̀ fún ìlera àwọn ènìyàn àti ìgbáyé-gbádùn ọmọnìyàn káàkiri àgbáyé. Àwọn onímọ̀ sáyẹnsì àti àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ mìíràn máa darí ìfọ̀rọ̀wérò onímọ̀ ẹ̀rọ lórí ìwádìí, ẹ̀rí àti ìkẹ́kọ̀ọ́; òfin, dátà àti ìlànà; ìmọ̀-ọ̀tunàti ètò ìlera àkósódù; àti oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀, ìdọ́gba àti ìmọ̀ ìbílẹ̀. Ìṣègùn Ìbílẹ̀ lè kó ipa pàtàkì àti iṣẹ́ nínú ṣíṣe àṣeyọrí èròngbà ìkárí ìlera lágbàyé àti ìbádọ́gba àwọn àfojúsùn ajẹmọ́-ìlera lágbàyé tí wọ́n ti yẹ̀ kúrò lójú-ọ̀nà ṣíwájú ìdíwọ́ tí COVID-19 fà," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùdarí-Àpapọ̀ fún WHO ló sọ bẹ́ẹ̀. "Mímú ìṣègùn ìbílẹ̀ wọ inú ìṣesí ètò ìlera -- bó ṣe yẹ, dáadáa, borí gbogbo rẹ̀, àìsí ewu tó dá lórí àwọn ẹ̀rí ajẹmọ́ sáyẹnsì tuntun -- lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti dí àlàfo ànfààní fún mílíọ̀nù àwọn ènìyàn káàkiri àgbáyé. Ó máa jẹ́ ìgbésẹ̀ pàtàkì súnmọ́ adálórí-àwọn ènìyàn àti àwọn ìlànà lápapọ̀ sí ètò ìlera àti ìgbáyé-gbádùn ọmọnìyàn." Àwọn Olórí Orílẹ̀-èdè àti ìjọba níbi ìpàdé onípele-gíga UN lọ́dún 2019 lórí ìkárí ìlera lágbàyé gba ìnílò láti ṣe àfikún iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ adálórí-ẹ̀rí àti ìbádọ́gba pàápàá jùlọ ètò ìlera alábọ́dé, òpómúléró àwọn ètò ìlera, ní ìṣiṣẹ́ tọ ètò ìlera fún gbogbo ènìyàn. Lónì, ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba ti fi ẹsẹ̀múlẹ̀ dáadáa ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ agbègbè ní àgbáyé, níbi tí ó ti ń kó ipa pàtàkì nínú àṣà, ìlera àti ìgbáyé-gbádùn ọmọnìyàn ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwùjọ. Ní àwọn orílẹ̀-èdè kan, ó dúró fún ẹ̀ka pàtàkì nínú ọrọ̀-ajéẹ̀ka ètò ìlera, bẹ́ẹ̀ fún mílíọ̀nù àwọn ènìyàn káàkiri àgbáyé òun nìkan ni orísun ètò ìlera kan ṣoṣo tó wà. Ìdàgbàsókè ìmọ̀ sáyẹ́nsì lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ Ìṣègùn Ìbílẹ̀ ti ṣe àfikún sí ọ̀nà àbáyọ àwọn àwárí ìṣègùn ó sì ń tẹ̀síwájú láti pèsè ìlérí alágbára. Àwọn ìlànà ìwádìí bíi ẹ̀kọ́ nípa àwọn ohun èlò ìṣègùn ajẹmọ́ àṣà àti ẹ̀kọ́ nípa ìṣègùn aláyẹ̀wò lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti mọ àwọn oògùn tuntun, aláìléwu tó sì ṣiṣẹ́ fún ìlera àti ìṣègùn -- fún àpẹẹrẹ apó ẹ̀yọ́-ìran, àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ àyẹ̀wò tuntun, àti ìmọ̀ àtọwọ́dá -- lè ṣínà àwọn abẹ́nà ìmọ̀ tuntun lórí ìṣègùn ìbílẹ̀. Láàrín ìfẹ̀lójú nínú lílo ìṣègùn ìbílẹ̀ káàkiri àgbáyé, àìléwu, àyọrísí rere àti dídarí ìjẹ́ ojúlówó àwọn ohun èlò ìbílẹ̀ àti àwọn ìtọ́jú ìlera ajẹmọ́-ìlànà sì jẹ́ ààyò pàtàkì fún àwọn aláṣẹ ètò ìlera àti àwọn ará ìlú. Jíjẹ́ àdáyébá ò sọ wí pé kò léwu ní gbogbo ìgbà, pé wọ́n ń lò fún àìmọye ọdún kìí ṣe ìdánilójú fún àyọrísí rere; nítorí náà, ìgbésẹ̀ sáyẹ́nsì àti ìlànà rẹ̀ gbọ́dọ̀ di lílò láti pèsè àwọn ẹ̀rí alágbára tí a nílò fún dídábàá ìṣègùn ìbílẹ̀ nínú ìlànà-iṣẹ́ WHO. "Ìtẹ̀síwájú sáyẹ́nsì lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ gbọ́dọ̀ di gbígbà pẹ̀lú irúfẹ́ ojúlówó alágbára kan náà gẹ́gẹ́ bí àwọn ẹ̀ka ètò ìlera tókù. Èyí lè bèrè fún ìrònú tuntun lórí àwọn ìgbésẹ̀ láti kojú àwọn wọnyí ní àpapọ̀ dáadáa, àwọn ìgbésẹ̀ ajẹmọ́ ọ̀gangan ipò àti ìpèsè ẹ̀rí tó ti parí dáadáa tó sì pọ̀ láti léwájú àwọn àbá òfin," Dr John Reeder, Olùdarí Ètò Àkànṣe fún Ìwádìí àti Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ nínú Àwọn Ààrùn Ìgbóná àti Olùdarí Ẹ̀ka Ìwádìí fún Ètò Ìlera WHO. Ìpàdé náà máa ṣàmúlò ìwádìí àti ìgbéléwọ̀n ìṣègùn ìbílẹ̀, tó fi mọ́ àwọn ìgbésẹ̀ tí ó ṣe é lò láti ṣe àgbékalẹ̀ ètò ìwádìí àgbáyé àti pàtàkì nínú ìṣègùn ìbílẹ̀, bákan náà ni àwọn ìpèníjà àti àwọn ànfààní pẹ̀lú ìwádìí 25 ọdún nínú ìṣègùn ìbílẹ̀. Àwọn àwárí látara àtúnyẹwò ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìlera, àwọn ẹ̀rí àwòrán nípa ìwúlò ajẹmọ́-ìtọ́jú, àti àwòrán ìwádìí àgbáyé ìmọ̀ àtọwọ́dá lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ yóò di gbígbé jáde. Ajẹmọ́-ẹ̀rí tó lágbára máa fún àwọn orílẹ̀-èdè ní ànfààní láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ètò tó yẹ àti òfin ìlànà-iṣẹ́ fún dídarí, ṣíṣe àrídájú ìdarí ìjẹ́ ojúlówó àti àmójútó àwọn ìṣesí ìṣègùn ìbílẹ̀, àwọn oníṣègùn ìbílẹ̀ àti àwọn ohun èlò, gẹ́gẹ́ bí ọ̀gangan ipò orílẹ̀-èdè àti ìlò. Ìwádìí àgbáyé WHO lórí ìṣègùn ìbílẹ̀, ICD-11 àti àwọn dátà míràn Lẹ́yìn Ìpàdé náà, WHO máa ṣe àgbékalẹ̀ àwọn àwárí tó ṣúyọ látara ìwádìí àgbáyé kẹ́ta lórí ìṣègùn ìbílẹ̀, tó ṣe wí pé, fún ìgbà àkọ́kọ́, ní àwọn ìbéèrè lórí owó ìrànwọ́ fún ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba, ìlera àwọn ènìyàn ìlú, ìjẹ́rìsí ìjẹ́ ojúlówó, ìmọ̀ ìṣègùn ìbílẹ̀, oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀, káràkátà, ìgbaniwọlé, ààbò aláìsàn, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Àṣeparí ìwádìí náà, tí wọn yóò gbé jáde lọ́jọ́ iwájú nínú ọdún yìí, ní àkọ́kọ́ lórí agbàwòrán ìfọ̀rọ̀wérọ̀ orí ẹ̀rọ ayélujára àti gẹ́gẹ́ bí ìjábọ̀ lẹ́yìn náà, máa ṣe àkójọ fún ìdàgbàsókè ìsọdọ̀tun ìlànà-iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ WHO 2025-2034 gẹ́gẹ́ bí Àpérò Àwọn Elétò Ìlera Lágbàyé ṣe béèrè fun ní oṣù Èbìbí ọdún 2023. Ìsọdojúlówó àkọsílẹ ipò ìṣègùn ìbílẹ̀ àti àkósódù nínú ìlànà-iṣẹ́ ètò ìròyìn ìlera jẹ́ kàn-án-pá fún àmójútó tó dára àti àkóso ìṣègùn ìbílẹ̀ nínú àwọn ètò ìlera. Lára èyí la ti rí èrò nípa àwọn ìrísí, àwọn òdiwọn ìṣẹ̀lẹ̀, àti àbájáde tó tan mọ́ ìlera ìṣègùn ìbílẹ̀. Ìpàdé náà máa jẹ́ ànfààní láti ṣe àfihàn àwọn ìrírí àwọn orílẹ̀-èdè, ṣàmúlò àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àwùjọ àti ìjírórò nípa àwọn ìṣesí tó dára jùlọ, tó fi mọ́ nínú ìṣàmúlò abala ìṣègùn ìbílẹ̀ nínú Ìpínsísọ̀rí Àwọn Ààrùn Ilẹ̀ òkèèrè tuntun, ICD-11. Àwọn akópa nínú Ìpàdé náà máa ṣe àyẹ̀wò ìwòye àgbáyé nípa àwùjọ ètò, òfin àti ìlànà; àwọn àgbékalẹ̀ àti ìlànà tó tọ́ láti gba dátà àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ètò fún àmójútó ìròyìn; àyẹ̀wò ẹ̀kọ́ àti àwọn ètò Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ fún ìdàgbàsókè àwọn òṣìṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀; àti àwọn ìrírí àti ìṣesí tó dára jùlọ lórí ìdánilẹ́kọ̀ọ́, gbígbàwé àṣẹ àti ìṣàkóso àwọn tó ń ṣiṣẹ́ ìṣègun ìbílẹ̀, tí ó lè ṣe àyípadà ààbò àwọn aláìsàn dáadáa tí ó sì lè mú àdínkù bá ewu aláìsàn nínú ìpèsè àwọn iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀. Oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀ àti ìmọ̀ ìbílẹ̀ Oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀ àti ìmọ̀ ìbílẹ̀ jẹ́ òpómúléró fún ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìlera àti ìgbáyégbádùn, pàápàá jùlọ fún àwọn Ènìyàn Ìlú; ìdá 80 gbogbo oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀ lágbàyé ló wà ní àwọn agbègbè ìlú tàbí àwọn ilẹ̀, nígbà tí títọ́jú àwọn oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀ jẹ́ kókó ọ̀rọ̀ pàtàkì tó tan mọ́ lílo ìṣègùn ìbílẹ̀ ní àlòpẹ́. Ní ìmúrasílẹ̀ fún Ìpàdé náà, àpérò àgbáyé WHO kan lórí oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀, ìmọ̀ ìbílẹ̀, ìlera, àti ìgbáyé-gbádùn ni ó wáyé ní Brazil láti 25 sí 28 oṣù Agẹmọ, láti túnbọ̀ ní òye àjọṣepọ̀ aláìlẹ́gbẹ́ láàrín oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀, ìmọ̀ ìbílẹ̀, àti ìlera ọmọnìyàn. Àbájáde àwọn ìpàdé, ní ìrísí àwọn àbá, ni wọ́n máa ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ níbi Ìpàdé náà, yóò sì ṣe àfikún sí oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀ àti àwọn iṣẹ́ Ìlera Kan. Àfojúsùn Ìpàdé náà lórí àmójútó oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀ alálòpẹ́ ní ojú àwọn rògbòdìyàn ojú ọjọ́ máa ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdánimọ̀ àti pínpín àwọn ìṣesí tó dára jùlọ, àwọn ìpilẹ̀ṣẹ̀, àti àwọn àgbékalẹ̀ òfin lórí ìdáàbòbò ìmọ̀ ìbílẹ̀, ìmọ̀ ọ̀tun, àti ànfààní àti ìdọ́gba pínpín ànfààní láti ọ̀dọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè. Àwọn ìfọ̀rọ̀wérọ̀ níbi Ìpàdé náà máa gbájúmọ́ ìdàgbàsókè aṣeéṣe fún àwọn ìṣesí ọrọ̀-ajélágbàyé tó tan mọ́ ìṣègùn ìbílẹ̀, àwọn ìmọ̀-ọ̀tunadálórí-ìmọ̀ ìbílẹ̀ nínú ètò ìlera, ṣíṣe àmúlò àwọn òfin ohun ìní ọlọgbọ́n àti ìlànà, àti lílò àti ṣíṣe ìgbélárugẹ fún ìṣègùn ìbílẹ̀ àti bàbá ńlá ẹni nípasẹ̀ ìbáraẹnisọ̀rọ̀ oríṣiríṣi àṣà láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera àwujọ. Àwọn kókó ọ̀rọ̀ sí olóòtú Nípa Ìpàdé náà: Ìpàdé Ìṣègùn Ìbílẹ̀ Lágbàyé WHO fún ọdún 2023 tí Ààyè fún Ìṣègùn Ìbílẹ̀ Lágbàyé WHO ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀, tí Ìjọba orílẹ̀-ède India jọ gbàlejò rẹ̀, tí ó gbàlejò ilé-iṣẹ́ ààrẹ G20 ní 2023 lábẹ́ àkòrí "One Earth, One Family, One Future". Èyí yóò jẹ́ àkọ́kọ́ nínú àṣetẹ̀léra ìpàdé àgbáyé WHO lórí ìṣègùn ìbílẹ̀, tí wọn yóò máa ṣe lọ́dọọdún ní àwọn ẹkùn agbègbè WHO ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀. Ó ṣe jẹ́ àkókò yìí Fún àìmọye ọdún, ìmọ̀ ìbílẹ̀, ti ìlú àti ti bàbá ńlá ẹni ti jẹ́ ohun èlò pàtàkì fún ìlera ní agboolé àti àwùjọ, ó sì tún tẹ̀síwájú láti jẹ́ ẹ̀yà pàtàkì nínú ètò ìlera ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ agbègbè. 170 nínú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ 194 WHO ti jábọ̀ lórí lílo oògùn egbòogi, gígúnni lábẹ́rẹ́, yógà, àwọn ìtọ́jú ìlera ìbílẹ̀ àti àwọn irúfẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ míràn; ọ̀pọ̀lọpọ̀ lo mọ ìṣègùn ìbílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí orísun ìlera oníyebíye tí wọ́n sì ti gbé ìgbésẹ̀ láti ṣàmúlò àwọn ìṣesí rẹ̀, ohun èlò rẹ̀ àti àwọn tó ń ṣe é sínú àwọn ètò orílẹ̀-ède wọn. Lónì, ìṣègùn ìbílẹ̀ ti di nǹkan àgbáyé: tó ń bèèrè fún ìdàgbàsókè, pẹ̀lú àwọn aláìsàn tí wọ́n ń wá aṣojú tó lágbára àti àdáni ìlera àti ìgbáyé-gbádùn wọn tí wọ́n sì ń wá ètò ìlera tó láànú tó sì jẹ́ àdáni. Fún mílíọ̀nù, pàápàá jùlọ àwọn tó ń gbé ní ọ̀nà jíjìn àti àwọn agbègbè ìgbèríko, ó ń tẹ̀síwájú láti jẹ́ ibùdó àkọ́kọ́ tí wọn yóò pè fún ìlera àti ìgbáyégbádùn, tí wọ́n ń pèsè ìtọ́jú tí àṣà fi owó sí, tí ó wà tí ó sì rọjú. WHO ń ṣiṣẹ́ lórí ìṣẹ̀gùn ìbílẹ̀ Ètò ìṣègùn ìbílẹ̀ WHO bẹ̀rẹ̀ ní 1976; lónì, nípasẹ̀ Ẹ̀ka Ìṣègùn Ìbílẹ̀, àti Ìbádọ́gba àti Ìṣàmúlò, WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè lórí mímú ìdàgbàsókè bá ojúlówó àti gbèdéke fún Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti ìṣesí oríṣiríṣi àwọn ètò ìṣègùn ìbílẹ̀, àti fún ìṣàmúlò adálórí-ẹ̀rí nínú Ìpínsísọ̀rí àwọn ààrùn ti Ilẹ̀ òkèèrè (ICD). Àtúnyẹwò 11 ti ICD (ICD-11) tí ó di lílò ní 1 oṣù Ṣẹẹrẹ ọdún 2022, tó fi mọ́ abala kan lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ fún àkósódù méjì àti wọ̀fún, tó dá lórí orírun ìṣègùn ìbílẹ̀ nínú ìṣègùn Chinese àtijọ́ (tí wọ́n ń lò dáadáa báyìí ní China, Japan, Republic of Korea àti ibòmíràn Káàkiri àgbàyé). WHO ń ṣe àgbékalẹ̀ abala tó kàn nínú abala ìṣègùn ìbílẹ̀, lára rẹ̀ ni a ó ti rí àwọn ọ̀rọ̀ àyẹ̀wò ètò ìṣègùn Ayurveda, Unani àti Siddha. WHO ń ṣe àmúlò ìlànà-iṣẹ́ Ìṣègùn Ìbílẹ̀ rẹ̀ kejì 2014-2023, tó gbájúmọ́ ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà, àkọsílẹ̀ tó jẹ́ ojúlówó tó sì jẹ́ ti iṣẹ́ ọnà tó dá lórí ìròyìn àti dátà aṣeégbáralé láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ nínú ìpèsè iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba tí ò léwu, tó kẹ́sẹjárí tó sì ń ṣiṣẹ́, àti ìṣàmúlò wọn bó ṣe tọ́ sínú ètò ìlera. Àgbékalẹ̀ ìlànà-iṣẹ́ tí wọ́n sọ dọ̀tun fún àkókò 2025-2034 ni àwọn Orílẹ̀-èdè tó jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ bèèrè fún níbi Àpérò Ìlera Àgbáyé ní Èbìbí ọdún 2023. Ní 2022, pẹ̀lú àtìlẹyìn Ìjọba orílẹ̀-ède India, WHO ṣe àgbékalẹ̀ Ààyè fún Ìṣègùn Ìbílẹ̀ Lágbàyé WHO ní ìdáhùn sí àlékún ìfẹ́ ní àgbáyé àti ìbéèrè fún ìṣègùn ìbílẹ̀ adálórí-ẹ̀rí. Ó jẹ́ ààyè àgbáyé WHO àkọ́kọ́ àti ọ̀kan ṣoṣo tí wọ́n forí ẹ̀ sọ ìṣègùn ìbílẹ̀. Ibùdó ìmọ̀ yìí gbájúmọ́ àjọṣepọ̀, ẹ̀rí, dátà, oríṣi ìṣẹ̀mí orí ilẹ̀, àti ìmọ̀-ọ̀tunláti ṣàmúlò àfikún ìṣègùn ìbílẹ̀ sí ìṣègun ìbílẹ̀ sí ìlera àgbáyé, ìkárí ìlera lágbàyé, àti ìdàgbàsókè alálòpẹ́, tí ìbọ̀wọ̀ fún fún ohun ìní ìbílẹ̀, àwọn ohun èlò, àti àwọn ẹ̀tọ́ ń darí rẹ̀. Ìwádìí àgbáyé kẹ́ta lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ ni wọ́n ṣe lọ́jọ̀ láti mójútó ìtẹ̀síwájú nínú ìṣesí àwọn ètò ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba, ojúṣe àti ipa lórí àwọn ètò ìlera àwọn orílẹ̀-èdè àti láti darapọ̀ mọ́ àwòṣe WHO àti àmójútó lágbàyé. Àwọn àbájáde náà máa ṣe àtìlẹ́yìn fún àgbékalẹ̀ ìlànà-iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ tuntun 2025-2034. Ìwádìí náà ń gùn lé àwọn ìwádìí àgbáyé àtẹ̀yìnwá tí wọ́n ṣe ní 2001 àti 2012, tí ó jẹ́ dátà ìtẹ̀lé tí wọ́n gbà láàrín 2016 àti 2018. Wọ́n ṣe àtẹ̀jade àwọn àbájáde náà nínú ìjábọ̀ 2019 WHO Àgbáyé lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba. Àwọn ìsàmì T&CM méjì ni wọ́n fi kún àtòjọ ìtọ́kasí Àgbáyé àwọn ìsàmì ìlera tòótọ́ 100 (àti àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ ajẹmọ́-ìlera). Àwọn kókó ọ̀rọ̀ fún àwọn akọ̀ròyìn Ìpàdé Ìṣègùn Ìbílẹ̀ Lágbàyé WHO ni yóò gbé sórí ayélujára bóṣe ń ṣẹlẹ̀ nínú àwọn èdè ìjọba ti Àjọ Ìṣọ̀kan àwọn Orílẹ̀-èdè Àgbáyé, àti Hindi. ànfààní sí Ìpàdé náà wà fún àwọn ilé-iṣẹ́ akọ̀ròyìn ìbílẹ̀ àti àwọn tí wọ́n wà ní orílẹ̀-èdè India. Àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ wà nílẹ̀ fún ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò, jọ̀wọ́ kàn sí [wọ́n dáàbò bo ímeèlì náà] Nípa WHO Ní ìfọkànsìn fún ìgbáyé-gbádùn gbogbo ènìyàn tí sáyẹ́nsì sì ń darí rẹ̀, Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé ń darí ó sì ń léwájú ìgbìyànjú àgbáyé láti fún gbogbo ènìyàn, níbi gbogbo ní ànfààní tó dọ́gba fún ìgbésí ayé tí ò léwu àti ìlera. Àwa ni àjọ UN fún ìlera tí ó so àwọn orílẹ̀-èdè pọ̀, àwọn alájọṣepọ̀ àti àwọn ènìyàn tí wọ́n ń léwájú nínú àwọn ààyè 150+ - líléwájú ìdáhùn àgbáyé sí àwọn ìṣẹ̀lẹ pàjáwírì ìlera, dídénà ààrùn, kíkojú ìpilẹ̀ṣẹ̀ okùnfà àwọn ìṣòro ìlera àti ìfẹ̀lójú ànfààní sí oògùn àti ìtọ́jú ìlera. Àfojúsùn wa ni láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera, sọ àgbáyé di aláìléwu kí á sì sin àwọn akángun séwu.

I-WHO ibambe umhlangano wezinga eliphezulu lokuqala lwesamithi yomhlaba kwezokulapha ngesintu nokuhlola okuzinze ngobufakazi,amathuba nokubungaza ezempilo kuwona wonke umuntu. Inhlangano yeZempilo yoMhlaba (WHO) ibambe umhlangano kuTraditional Medicine Global Summit ngomhlaka 17-18 kuNcwaba ngo 2023 eGandhinagar, eGujarat, e-India. Ukubambisana ngohulumeni waseIndia, iSummit kuzobhekwa indima yesintu, ukulekelela nokwelapha okuhlangene ekubhekeni kuzingqinamba zempilo eziphuthumayo nokuqhubeka kokuhamba kwezempilo yomhlaba namandla entuthuko. Ababambi qhaza abasezingeni eliphezulu kuzobandakanya uMqondisi oMkhulu nabaQondisi beZindawo beWHO, G20 ongqongqoshe bezempilo nezimenywa ezisezingeni eliphezulu eziqhamuka emazweni akuzona zonke lezindawo eziyisithupha zeWHO. Ososayennsi,abasebenzisi bezokwelapha ngesintu,abasebenzi bezempilo namalungu ezinhlangano zomphakathi nabo bazoba yingxenye. ukubhekana nezempilo kuwona wonke umuntu Isamithi izobheka izindlela zokunyusa ukuthuthuka kwezesayensi nokubona amandla olwazi oluncike kubufakazi ekusetshenzisweni kwezokulapha zesintu nokuphila emhlabeni. Ososayensi kanye nongoti bazohola izingxoxo ezibalulekile kwezocwaningo,ubufakazi nokufunda.; inqubomgomo,imininingo nokulawula ukwenza kabusha nezempilo zedijithali ukwahlukana, ukulingana nolwazi lomdabu. "Ukwelapha ngesintu ingadlala indima yokusiza okubalulekile ekuzuzeni ezempilo yomhlaba nokukhavwa kwezempilo nomhlangano wokuqondwe okuxhumene nezempilo yomhlaba okuphume esandleni ngisho ngaphambi kokuphazamiseka okudalwe ubhubhane lweCOVID-19," kusho uDkt Tedros Adhamon Ghebreyesus, UMqondisi-Jikelele weWHO. "Ukuletha ukwelapha ngesintu ekunakekeleni kwezempilo kumkhakha omkhulu -- ngendlela ekahle enamandla, futhi ngaphezu kwakho konke, okuncike ekuphepheni kubufakazi bakamuva besayensi -- kungasiza ukudlula kumagebe okungena kuzigidi zabantu emhlabeni wonke. Kuzoba yigxathu elibalulekile eliya phambili okuya kubantu nokuphelela kwezindlela zempilo nokuphila." Izinhloko zeState nohulumeni ku-2019 kumhlangano wabaphezulu be-UN ekukhavweni kwezempilo yomhlaba ukwazisa isidingo sokufaka okuncike kubufakazi kwezesintu nemisebenzi yokulapha ngokulekelela ikakhulukazi ezempilo zokuqala, insika yezinhlelo zempilo ukubhekana nezempilo yawo wonke umuntu. Namhlanje, ukwelapha okulekelelayo nokwesintu kwakheke kahle ezingxenyeni eziningi zomhlaba lapho kudlala indima ealuleke kakhulu kwezosiko,ezempilo nokuphila kwemiphakathi eminingi. Kwamanye amazwe, kumele ingxenye ebalulekile yomkhakha wezomnotho wezempilo, futhi zigidi zabantu emhlabeni wonke kuwumthombo okhona kuphela wezokunakekelwa kwezempilo. Ukuthuthukisa isayensi kwezokwelapha ngesintu Ukwelapha ngesintu sekubenomthelela ekutholakaleni kwezokwelapha nokuqhubeka ukuveza isethembiso esikhulu. Izindlela zokucwaninga njenge-ethnopharphacology nekubuyela emuva kwefamakholoji kungasiza ukuhlonza okusha, okuphephile kanye nezidakamizwa ezinamandla zokulapha, ngesikhathi kusetshenziswa ubuchwepheshe obusha kwezempilo nokwelapha -- isibonelo ezomnotho ubuchwepheshe bokuxilonga obusha nokukhuthala mbumbulu -- kungavula okusha kulwazi lokwelapha ngesintu. Phakathi kokdwanda ekusetshenzisweni kwesintu emhlabeni wonke, ukuphepha,amandla ukulungisa imikhiqizo yesintu nokwelapha okuncike kundlela yokwenza okuhleli kuhamba phambili ngokubaluleka kwabanamagunya ezempilo nasemphakathini. Imvelo ayihlezi isho ukuphepha, neminyaka yokusebenza ayisona isiqiniseko samandla, ngakho ke indlela yesayensi nohlelo makusetshenziswe ukunikeza ubufakazi obahlukene kuziphakamiso zokulashwa ngesintu kumiyalelo yeWHO. "Ukuthuthuka kwesayensi kwezokulapha ngesintu kumele kubanjwe ngamazinga amandla afanayo njengakweminye imikhakha yezempilo. Lokhu kungadinga ukucabanga okusha kuzindlela zokubhekana nolukhu ngokuphelele, izindlela zokuqukethwe nokunikeza ubufakazi obanele namandla okuhola iziphakamiso zenqubomgomo," kusho kuDkt John Reeder, uMqondisi weZinhlelo ezikhethekile weWHO woCwaningo nokuqeqeshwa kuZifo eZivamile noMqondisi woMnyango weZocwaningo kwezeMpilo. Isummit izobheka ucwaningo nokubhekisiswa kokwelapha ngesintu, okufaka izindlela ezingasetshenziswa ukudevelopha uhleoo locwaningo lomhlaba nokuhamba phambili kukwelapha kwesintu kanye nengqinamba namathuba eminyakeni engu-25 yokucwaninga kukwelapha kwesintu. Imiphumela yokubuka ngokwezinhlelo zokulapha ngesintu nezempilo, ubufakazi bebalazwe kokusebenza kahle kokwelapha nokukhuthala mbumbulu kubalazwe locwaningo lomhlaba kwezokwelapha ngesintu kuzokwethulwa. Okuncike kubufakazi obuqinile kuzokwenza ukuthi amzwe akwazi ukudevelopha kahle izindlela nemiyalelo yenqubomgomo ukuqinisekisa ukulawulwa kahle nokubhekwa kokusebenza kwezokulapha kwesintu, abaseenzisi nemikhiqizo ngokwengqikithi yesizwe nezidingo. Isaveyi yomhlaba yeWHO kwezokulapha ngesintu ICD-11 kanye neminye imininingo. KwiSummit, iWHO izokwethula imiphumela evelile kusaveyi yomhlaba yesithathu ekwelapheni kwezesintu, okokuqala, kufaka imibuzo ekukhokheni kwezesintu nokwelapha okulekelelayo ezempilo zabantu bomdabu ukubhekisisa ulwazi lokwelapha ngesintu ibhayodaveyisithi, ukuhweba, ukuhlangana, ukuphepha kweziguli nokunye okuningi. Isaveyi ephelele, izokhishwa makhathaleni kulonyaka,kuqala ekungeneni kudeshibhodi ye-inthanethi bese kuba njengombiko,sizokwazisa intuthuko yeWHO ukubuyekezwa kwesu lezokwelapha ngesintu 2025-2034 njengesicelo seWorld Health Assembly ngoNhlaba 2023. Ukuqinisekiswa kwesimo sokulapha ngesintu nemadokhumenti nokukhoda endleleni yohlelo lolwazi lwezempilo, njengesidingongqangi yokuphatha ngamandla nokulawula kokulapha kwesintu kwezempilo kuzinhlelo zezempilo. Lokhu kufaka ukucabanga ngamafomu,amazinga okwenzeka kanye nemiphumela ehambelana nokulapha ngesintu kwezempilo. Isummit kuzoba yithuba lokukhombisa isipiliyoni samazwe, ukubheka okudumile kusifunda nemisebenzi yokuxoxa kahle, okufaka ukwenza kwesahluko sokwelapha kwesintu kamuva ku-International Classification of Disease, i-ICD-11. Ababambe iqhaza kuSamithi bazohlola ukubuka komhlaba kwenqubomgomo ezomthetho nezindawo zokulawulwa; Izakhiwo ezisemthethweni nezinqubomgomo ukukoleka imininingo nokuqala izinhlelo zokuphathwa kolwazi; ukuhlolwa kwezemfundo nezinhlelo zokuqeqesha kwentuthuko yamandla okusebenza kokwelapha ngesintu; isipiliyoni nokwenza kahle ekuqeqesheni ukuhlonishwa nemigomo yabasebenzisi bokulapha ngesintu, okungamandla okuphepha kweziguli nokwehlisa ukulimala kweziguli ekunikezweni imisebenzi yokulapha ngesintu. Ukwahlukana nolwazi lomdabu ibhayodayivesithi nolwazi lomdabu yizinsika zesisekelo sokwelapha ngesintu nezempilo nokuphila, ikakhulukazi kuBantu Bomdabu, amaphesenti angu-80 webhiyodayivesithi esele yomhlaba usezindaweni zemdabu noma imihlaba ngesikhathi ukulondolozwa kwebhiyodayivesithi kuyinkinga ebalulekile ehlobene nokugcineka kokusebenzisa ukwelashwa ngesintu. Ukulungiselela iSummit, umhlangano womhlaba weWHO kubhayodayivesithi, ulwazi lomdabu, ezempilo, ukuphila wawubanjwe eBrazil kusuka ngomhlaka-25-28 kuNtulikazi, ukuze uqonde kangcono ukuxhumana okubalulekile phakathi kwebhiyodayivesithi, ulwazi lwesintu nezempilo yabantu. Imiphumela yomhlangano,ngokweziphakamiso,izokwethulwa kuSummit futhi izoba nomthelela ekwehlukaneni nasemkhakheni wokusebenza we-One Health. Ukugxila kweSummit ukuphathwa kwamandla ebhayodayivesithi ebusweni bezinkinga zesimo sezulu kuzohambisa ukuhlonza nokwabelana nokwenza okuhle,okuqalwayo imihlahlandlela yezomthetho ekuvikeleni ulwazi lwesintu, ukwenza kabusha,ukungena ngokulingana ekwabelaneni kwenzuzo ngamazwe. Izingxoxo kuSummit zizogxila ekukhuleni kokuhlwaya kwemisebenzi yezomnotho womhlaba, ukwenza kabusha okuncike kulwazi lomdabu kwezempilo nokusetshenziswa kolwazi lwakho nemigomo, kanye nokusebenzisa nokugqugquzela ukwelapha ngedlozi nangomdabu ngezingxoxo zamasiko onke ukweseka impilo yomphakathi. Amanothi aya kumhleli NgeSummit: ngo-2023 WHO Traditional Medicine Global Summit, ehlelwe yiWHO Traditional Medicine Centre,iphinde yabanjwa nguHulumeni wase-India, ebamba ubuholi G20 ngaphansi kwengqikithi, Umhlaba Owodwa, uMndeni Owodwa,iKusasa Elilodwa. Lokhu kuzoba ngokokuqala kokulandelanayo kwamasamithi omhlaba eWHO kwezokulapha ngesintu, okuzobanjwa njalo ngonyaka ezindaweni ezahlukene zeWHO. Kungani manje Iminyaka okwesintu, ezomdabu kanye nolwazi lwabaphansi sekube insizakusebenza ebalulekile kwezempilo emakhaya nasemphakathini, futhi iyaqhubeka ukwakha ingxenye ebalulekile kwezempilo ezindaweni eziningi: U-170 wamaMember State angu-190 eWHO abike ukusebenzisa amakhambi ukulapha, ukulapha ngokugwaza, iyoga, nokwelapha ngomdabu kanye nezinye izindlela zokulapha ngokwesintu; abaningi babona ukulapha ngokwesintu njengomthombo obalulekile kwezempilo futhi sebethathe izinyathelo zokwenza okubalulekile,imikhiqizo nabasebenzisi ezinhlelweni zabo zezwe. Namhlanje, ukwelapha ngokwesintu sekuyinto yomhlaba: ukufuneka kuyakhula, neziguli esifuna ukuphuthuma okukhulu nobunikazi bezimpilo zabo nokuphila nokufuna uzwelo oluningi nokunakekelwa kwempilo yakho. Kuzigidi, ikakhulukazi kulabo abahlala kude nasezindaweni zasemakhaya, kuyaqhubeka kuba yindawo yokuqala ukufonela ezempilo nokuphila komuntu, ngokunikela ngokunakekela okwamukelekile ngokwesiko, okukhona futhi okukhonekayo. I-WHO isebenza ngokulapha ngesintu Uhlelo lokwelapha ngesintu lweWHO lwaqala ngo-1976, namhlanje ngeSintu, Ukulekelela nokuhlanganisa ngeyunithi yokwelapha, iWHO isebenza namazwe kumazinga okudevelopha neziqhathaniso ekuqeqesheni nokwenza izinhlelo ezihlukene ekulapheni kwesintu nokuncike kubufakazi ukuhlangana kwamazwe angaphandle. Ekushlukanisweni kwezifo (ICD). Ukubuyekezwa kwesi-11 kwe-ICD (ICD-11) okuqale ukusebenza kusuka ngomhlaka-1 kuMasingana 2022, okufaka isahluko sokwelapha ngesintu kukhona kokubili ukukhetha ukukhoda okuncike ekulapheni ngesintu okususelwe kwezokulapha kwakudala kwaseChinese (manje osekujwayele ukusetshenziswa eChina, eJapan, eRepublic of Korea nakwezinye izindawo emhlabeni). I-WHO idevelopha imojuli elandelayo kusahluko sokulapha ngomdabu,okuzofaka imigomo yokuxilonga ye-Ayuverda,Unani nezinhlelo zeSiddha zokwelapha. I-WHO yenza iTraditional Medicine Strategy yesibili ngo2014-2023, igxile ekudevelopheni izindlela, amazinga kanye namadokhumenti ezobuchwepheshe okuncike ekuthembekeni kolwazi nedatha ukweseka iMember States ekunikezeleni ukuphepha ukufanela namandla okusebenza kwesintu nemisebenzi yezokwelapha elekelelayo nokuhlangana okufanele ezinhlelweni zempilo. Ukuthuthuka kwesu elibuyekeziwe lesikhathi sika-2025 kuya ku-2034 sacelwa yiMemberStates kuWorld Health Assembly ngoNhlaba ku-2023. Ngo-2022 ngokwesekwa nguHulumeni wase-India, iWHO yahlela iWHO Global Traditional Medicine Centre ekuphenduleni ukunyuka kwenzuzo yomhlaba nokufuneka kwezokulapha ngokomdabu okuncike kubufakazi. Kungokokuqala yikona kuphela isizinda somhlaba seWHO esizinikele kwezokwelapha ngomdabu. Lehabhu yolwazi igxile ekubambisaneni, idatha ,ibhayodayivesithi, ukwenza kabusha ukunika ithemba ekunikeleni ekwelapheni ngesintu kwezempilo yomhlaba, ukukhavwa kwezempilo emhlabeni amandla entuthuko futhi ilawulwa inhlonipho yezamasiko endawo, izinsizakusebenza namalungelo. Isaveyi yomhlaba yesithathu ekulapheni kwezesintu yakhele ukubheka ukuqhubeka ekwenzeni kwezinhlelo ezilekelelayo nesintu, ukuqonda kangcono indima yabo,umsebenzi nomthelela emazweni, izinhlelo zempilo nokuhambisana neWHO nemihlahlandlela yokubheka okomhlaba kuWHO. Imiphumela izokweseka intuthuko yesu lokwelapha ngomdabu okusha kwango-2025-2034. Ukuhlola kwakha ukuhlola komhlaba okwedlule okwenziwa ngo-2001 no-2012, nokulandelela ngemininingo eyakolekwa phakathi kuka-2016 no-2018. Imiphumela yashicilelwa embikweni wa-2019 Who Global ekulapheni ngokwesinto nokulekelelayo. Izinkomba ezimbili zeT&CM bezifakiwe kuhla lwemithombo Yomhlaba yezinkomba zempilo ezingumgomgodla (kanye Izinjongo zeNtuthuko yaMandla ezihlobene nezempilo). Amanothi aya entatheli I-WHO Traditional Medicine Global Summit izosakazwa ngezilimi ezisemthethweni zaseUnited Nations neHindi. Ngena kuSamithi kunomkhawulo kwabendawo nokuphumayo okuncike ezindabeni kwase-India. Ongoti bakhona ukwenza izingxoxo,sicela uxhumane ne (imeyili ivikelekile) NgeWHO Okunikelwe ekuphileni kwabantu okwelulekwa yisayensi, iWorld Health Organisation ihola imizamo yomhlaba ukunikeza wonke umuntu, noma yikuphi lapho kukhona ithuba elilinganayo nempilo nokuphepha. Siyi ejensi ye-UN kwezempilo ezixhumanisa amazwe, ukubambisana nabantu kolayini abaphambili nezindawo ezingu-150+ - ukuhola ukuphendula komhlaba ukuphuthuma kwezempilo, ukuvikela isifo, ukubhekana nomsuka wezimbangela nezinkinga zempilo nokungena kokwanda kukwelapha nokunakekelwa kwezempilo. Injongo yethu ukugqugquzela ezempilo,sigcine umhlaba uphephile sinake nabahlukumezekile.

መንግሥታት በዓለም አቀፍ የጤና ደንብ (አይ ኤች አር) ማሻሻያ ላይ አራተኛ ዙር ውይይት አደረጉ:: መንግሥታቱ ባለፈው ሳምንት የዓለም የጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የጤና ደንብ 2005 እ.ኤ.አ (IHR) ላይ የቀረቡትን ከ300 የሚበልጡ ማሻሻያዎች በዝርዝር መመርመራቸውን ቀጥለዋል ። ይህ አራተኛው ዙር የዓለም አቀፍ የጤና ደንብ ማሻሻያዎች ውይይት በሰራተኛው ቡድን በመታገዝ ተካሂዷል። 196 የአይ ኤች አር የመንግስት ፓርቲዎች ከነዚህም መካከል 194 የአለም ጤና ድርጅት (WHO) አባል ሀገራት የሚከተሉትን ርዕሰ ጉዳዮች በሚመለከት በቀረቡት ማሻሻያዎች ላይ ተወያይተዋል ። የሚመለከታቸው አካላት- አንቀጽ 4 ማሳወቂያ፣ ማረጋገጫና የመረጃ ዝግጅት - አንቀጽ 5 (አንቀጽ 4 እና አዲስ አንቀጽ 5) ። አንቀፆች 6-11, Annex 2 እና አዲስ ቅኝት 2 የህብረተሰብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታዎችን፡ ዓለም አቀፍ አሳሳቢነት መወሰን - አንቀጽ 12 የአስቸኳይ ጊዜ ኮሚቴ - አንቀፅ 48፣ 49 ጊዜያዊ እና ቋሚ ምክሮች - አንቀጽ 15, 16, 17, 18 የሥራ ቡድኑ በሚከተለው መሰረት ጥረቱ መቀጠል እንዳለበት ተስማምቷል ፦ የተገኙ ውጤቶችን ለምልመላ ለማቅረብ፡ የተለያዩ ማሻሻያዎች ላይ ውይይት ማድረግ እና፡ በበይነ መረብ እና በአካል ለሁሉም የቡድኑ አባላት ክፍት የሆኑ ገለጻዎችን እና መደበኛ ያልሆኑ ስብሰባዎችን በማካሄድ እንዲሁም በተወሰኑ ቀንና ሰዓታት የመንግስታቱ ድርጅት ተደራዳሪ አካል ጋር አብሮ በመስራት፤ በአለም አቀፉ የጤና ደንቦች ማሻሻያ ላይ የሚሰራው ቡድን አራተኛ ስብሰባ ላይ መጣጥፎችና አባሪዎች ላይ በማተኮር ውይይት ማድረግ። መደበኛ ያልሆነ ውይይት ከተደረገ በሆላ ያለው ዉጤት ግን ተቀባይነት ያለው ስላልሆነ በጥቅምት 2023 እ.ኤ.አ ከሚካሄደው ቀጣዩ የአይ ኤች አር ስብሰባ በፊት ተተርጉሞ ይቀርባል። አይ ኤች አር በመጀመሪያ የተጀመረው ሃገራት ለበሽታ ወረርሽኝና በዓለም አቀፍ ደረጃ ሊዛመቱ የሚችሉ ሌሎች ከባድ የጤና እክሎች ሲኖሩ ለመዘጋጀት እንዲሁም ምላሽ ለመስጠት የጋር አቀራረቦችንና ግዴታዎችን ለማውጣት ተቀባይነት አግኝቶ ነበር። የመጀመሪያው ዓለም አቀፍ የንጽሕና አጠባበቅ ደንብ ሦስት ጊዜ ተሻሽሎል – እ.ኤ.አ በ1969 (ዓለም አቀፍ የጤና ደንብ ሲሆን) በ1981 እና በ2005 ዓ.ም. ተሻሽሎ ነበር። እ.ኤ.አ. በ2005 የፀደቀው ዓለም አቀፉ የጤና ደንብ ሁለት ጊዜ ተሻሽሏል፤ እ.ኤ.አ. በ2014 እና እንደገና በ2022 ። ( እ.ኤ.አ. በ2022 የተደረጉት ማሻሻያዎች ገና ጥቅም ላይ መዋል አልጀመሩም። አዲስ የቀረቡት ማሻሻያዎች የኮቪድ 19 (COVID-19) ወረርሽኝ ለሚያስከትላቸው አስቸጋሪ ሁኔታዎች ምላሽ ለመስጠት ነው። የቀድሞው የጤና፣ የኒው ዚላንድ እና የአይ ኤች አር የሥራ ቡድን ተባባሪ ዳይሬክተር የሆኑት ዶክተር አሽሊ ብሎምፊልድ "የዩናይትድ ስቴትስ ፓርቲዎች ከኮቪድ-19 ጋር በተያያዘ ማሻሻያ ለማድረግ ቁልፍ መስኮች እንደሆኑ የገለጹትን አስፈላጊና ጠቃሚ መስኮች በተመለከተ በዚህ ሳምንት ግሩም እድገት አድርገናል" ብለዋል። «ኮቪድ-19 ሁላችንም ምን ያህል ለአደጋ የተጋለጥን መሆናችንን እና በአለም አቀፉ የህዝብ ጤና ሁኔታ ላይ ምን ማስተካከያ ማድረግ እንደሚያስፈልግ ለዓለም አሳይቶል። ለቀጣዩ ትልቅ ክንውን የተሻለ ዝግጅት ለማድረግ ባለፈው ሳምንት ስብሰባ የውይይቱ ቃና ሁሉም ሰው ይህ ሂደት ስኬታማ እንዲሆን እንደሚፈለግ በግልጽ ያሳያል።» ሐምሌ ከ24-28 ባለው የ5 ቀን ስብሰባ ላይ በ አይ ኤች አር አፈጻጸም ረገድ ወሳኝ የሆኑ ክፍተቶችን ለመሙላት የቀረቡ ማሻሻያዎችን በሚገባ ማጤን አስፈላጊ መሆኑን ጠበቅ አድርጎ የገለጸ ሲሆን፤ በሌላ በኩል ደግሞ የእኩልነት፣ የሉዓላዊነትና የአንድነት መርሆችን አስፈላጊነት አስታውሷል። የአይ ኤች አር የሥራ ቡድን ተባባሪ ሊቀመንበር ዶክተር አብዱል መ. አሲሪ፣ የሳዑዲ ዓረቢያ መንግሥት ምክትል የጤና ጥበቃ ሚኒስትር መንግሥታት ለሁሉም አገርና ለሁሉም ዜጋ ጥቅም ሲሉ አይ ኤች አርን ለማጠናከር ቁርጠኛ መሆናቸውን ገልጸዋል። «ሃገራት ለዚሁ ሂደት በአሽከርካሪነት ቦታ ላይ ይገኛሉ። ይህም አስፈላጊ የሆኑ ማሻሻያዎችን ለአይ ኤች አር ሃሳብ በማቅረብ በህዝብ ጤና ላይ የሚፈፀሙ ስጋቶችን ለማስወገድ አስፈላጊዉን ዉሳኔ ስለሚያስተላልፉ ነው። በዚህ ሳምንት የሃገራት አዎንታዊ አመለካከትና ውጤታማ ሥራ ከፍተኛ እድገት ለማምጣት እንዳስቻለን አይተናል ። "ከአሁን እስከ የሥራ ቡድን ስብሰባ የሚካሄድበት ጥቅምት ወር መካከል ከፍተኛ ትጋትና ጥረት ያስፈልጋል" ሲሉ ዶ/ር አሰሪ ጨምረው ገልጸዋል። ከአይ ኤች አር ማሻሻያ ሂደት ጋር በተያያዘም መንግሥታት ወረርሽኝን ለመከላከል፣ ዝግጁ ለመሆንና ምላሽ ለመስጠት የሚያስችል የአለም መሳሪያ በማዘጋጀት ላይ ናቸው። ይህም "የወረርሽኝ ስምምነት" ተብሎ ይጠራል። የመንግስታት ተደራዳሪ አካል (አይ ኤን ቢ) እና አይ ኤች አር በጋራ ሂደቶች እና መሳሪያዎች መካከል ያለውን ግንኙነት እና ለሁለቱም ሂደቶች የጋራ ፍላጎት ያላቸው ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ለመወያየት በሐምሌ 21 እና 24 ላይ የጋራ ስብሰባ አካሂደዋል:: የዓለም ጤና ድርጅት አባል አገራት እ.ኤ.አ በ1951 ዓለም አቀፍ የንጽሕና ሕጎችን ያወጡ ሲሆን ይህ ደንብ እ.ኤ.አ በ2005 ለአይ ኤች አር መነሻ ሆኗል ። አይ ኤች አር 194 የዓለም አቀፉ ድርጅት አባል አገራትን ጨምሮ በ196 የመንግሥት ፓርቲዎች ላይ በሕግ የሚታዘዝ ዓለም አቀፍ ሕግ መሣሪያ ነው። ለይችቴንስቴይን እና ሆሊ ሲ ሃገራት የአይ ኤች አር የመንግስት ፓርቲዎች ናቸው እንጂ የዐለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት አይደሉም።

Governments hold fourth round of discussions on proposed amendments to International Health Regulations (2005) Governments last week continued their detailed examination of a significant number of the over 300 proposed amendments to the WHO International Health Regulations 2005 (IHR). In this fourth round of intensive discussions, taking place under the aegis of the Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR), the 196 State Parties to the IHR – which include WHO’s 194 Member States(1) - discussed proposed amendments related to the following topics: Responsible authorities - Article 4 Notification, verification, and provision of information - Article 5 (paragraph 4 and new paragraphs 5). Articles 6-11, Annex 2 and new Annex 2 Determination of public health emergency of international concern - Article 12 The Emergency Committee - Articles 48, 49 Temporary and standing recommendations - Articles 15, 16, 17, 18 The Working Group agreed that efforts should continue during the intersessional period as follows: discussions between proponents of various proposed amendments, with a view to presenting any outcomes to the drafting group for consideration; and intersessional briefings and facilitated informal consultations, in a hybrid format, open to all drafting group members, as well as joint intersessional work with the INB at dates and times to be announced, covering Articles and Annexes discussed during the fourth meeting of the WGIHR, including those that have been the subject of intersessional work. The outcomes of facilitated informal consultations are understood not to constitute agreed text, and will be translated and made available in advance of the next WGIHR meeting in October 2023. The IHR were originally adopted to set out agreed approaches and obligations for countries to prepare for, and respond to, disease outbreaks and other acute public health events with risk of international spread. The original International Sanitary Regulations were revised three times – in 1969 (when they became International Health Regulations), in 1981, and in 2005. The IHR, in their version adopted in2005, have been amended twice – in 2014 and 2022 (the most-recent amendments have not yet come into force). The newest proposed amendments come in response to the challenges posed by the COVID-19 pandemic. “We made excellent progress this week on important and substantive areas of the IHR which the States Parties had identified as key areas for revision in the wake of the experience with COVID-19,” said Dr Ashley Bloomfield, former Director-General of Health, New Zealand and Co-Chair of the IHR Working Group. “COVID showed the world how vulnerable we all are and what needed fixing in the global public health architecture if we are to be better prepared for the next big event and the tone of the discussions during last week’s meeting clearly shows that everyone wants to ensure that this process is successful.” Throughout the 5-day meeting from 24-28 July, the WGIHR stressed the importance of thoroughly considering the proposed amendments on their merits of filling critical gaps in the implementation of the IHR, while being mindful of the importance of the principles of equity, sovereignty, and solidarity. Fellow IHR Working Group Co-Chair, Dr Abdullah M. Assiri, Deputy Minister of Health, Kingdom of Saudi Arabia, said governments were committed to strengthening the IHR for the benefit of every country and every citizen. “Countries are in the driver's position for this process, as they propose essential amendments to the IHR and make decisions necessary to address threats to public health. This week, we have witnessed how their positive attitude and efficient work have enabled us to make substantial progress. Between now and the Working Group's upcoming meeting in October, a great deal of diligence and effort will be required,” added Dr Assiri. In parallel with the IHR amendments process, governments are also negotiating the drafting of a WHO instrument on pandemic prevention, preparedness and response, also referred to as a pandemic accord. The INB and WGIHR held a joint Plenary meeting on 21 and 24 July to discuss the relationship between the processes and instruments of the INB and WGIHR and topics of common interest to both processes. WHO Member States issued the International Sanitary Regulations in 1951, the precursor to the IHR, which came into being in 2005. The IHR are an instrument of international law that is legally-binding on 196 State Parties, including the 194 WHO Member States. (1) Liechtenstein and the Holy See are State Parties to the IHR but not Member States of WHO.

Gwamnati ta shirya tattaunawa karo na huɗu kan tattaunawa kan gyare-gyaren da ake neman yi Dokokin Lafiya na Ƙasa-ƙasa (2005) A makon da ya gabata gwamnati ta cigaba da kulawarta mai zurfi a kan dayawa daga cikin gyare-gyaren da aka nemi a yi guda 300 a kan Dokokin Lafiya na Duniya na 2005 (IHR). A wannan tattauna mai zurfi a kan, wacce ke aukuwa ƙarƙashin tallafin Ƙungiyar Aikin Gyare-gyare na IHR (WGIHR), Ƙungiyoyin Jih 196 na IHR - wanda ya haɗa da Mamban Jiha(1) na 194 WHO - sun tattauna a kan gyare-gyare masu alaƙa da batutuwa masu biyowa: Hukumomin da ke da alhaki - Maƙala ta 4 Sanarwa, tantancewa da samar da bayanai - Maƙala ta 5 (sakin layi na 4 da sabbin sakin layi na 5). Maƙala ta 6-11, Ƙari na 5 da sabon Ƙari na 2 Gano matsalolin al’umma na lafiya na gaggawa waɗanda suka shafi ƙasashen waje - Maƙala ta 12 Kwamitin al’amuran Gaggawa - Maƙala ta 48,49 Shawarwari na wucin-gadi da matsaya - Maƙaloli na 15,16,17,18 Ƙungiyar da ke Aiki ta amince cewa a cigaba da ƙoƙari yayin lokutan tattaunawa kamar haka: tattaunawa tsakanin yankuna na gyare-gyare da dama cikin waɗanda aka nema, tare da dubawa wurin gabatar da kowanne sakamako zuwa ƙungiyar da ke samarwa don a duba; kuma da INB a bayani bayan tattaunawa da tuntuɓar da aka aiwatar a bayan fage, a bayyanannen yanayi, a buɗe ga duk mambobi masu kawo shawarwari, tare da aikin haɗaka kwanakin wata da lokutan da za a sanar, a yayin taro da huɗu da WGIHR, za a tattauna a kan Maƙaloli da Ƙare-ƙaren da aka yi amfani dasu, har da waɗanda za a duba yayin aikin lokuta daban-daban. Sakamakon tuntuɓe-tuntuɓen da aka yi a bayan fage an fahimci ba su ƙunshi rubutun da aka yarda dasu ba, kuma za a fassara su kuma a samar dasu kafin taron WGIHR na gaba a Oktoban 2023. Asali an samar da IHR ne don saka amintattun hanyoyi da ayyuka don ƙasashe su shirya wa, sannan su magance, ɓarkewar cuta da wasu al’amura na lafiyar al’umma masu hatsarin yaɗuwa tsakanin ƙasashe. An yi bitar Ainihin Dokar Kuma da Ƙasa da ƙasa sau uku - a 1969 (lokacin da suka zama Dokokin Lafiya na Ƙasa da ƙasa), a 1981, da kuma a 2005. IHR, a sabon samfurin da aka fara amfani da shi a 2005, sun gyara shi sau biyu a 2014 da 2022 (ba a kai ga samun sabbin gyare-gyaren ba tukunna). Mafi sabunta na gyare-gyaren da ake neman yi ya zo ne a matsayin martani ga ƙalubalen da annobar COVID-19 ta janyo. "Mun samu nasarar cigaba mai kyau a wannan makon a kan wurare masu muhimmanci da ma’ana na IHR wanda Ƙungiyoyin cikin Ƙasar suke kallo a matsayin manyan wuraren yin bita don tuna annobar COVID-19,"_x009d_ ya ce Dr Ashley Bloomfield, tsohon Darekta Janar na Lafiya, New Zealand da Shugaban Ƙungiyar Aiki ta IHR a tsarin lafiyar duniya. "COVID ya nuna wa duniya yadda dukkanmu muke da rauni da kuma abin da ya kamata a gyara a tsarin lafiyar jama’a na duniya idan muka shirya wa babban al’amari mai zuwa a gaba da kuma yanayin tattaunawar da aka yi a taron na makon da ya gabata inda kowa ke son a tabbatar cewa an yi wannan tsarin cikin nasara." A gabaɗaya taron kwana 5 da aka yi daga 24-28 ga Yuli, WGIHR ta jaddada muhimmancin duban gyare-gyaren da aka nema dakyau a kan alfanon cike giɓin aiwatarwar IHR, sannan yana lura da tsarin daidaito, iko da haɗin kai. Ɗayan shugaban Ƙungiyar Aiki na IHR, Dr Abdullah M. Assiri, Mataimakin Ministan Lafiya, Masarautar Saudi Arabia, ya ce gwamnati ta jajirce wurin ƙarfafa IHR don amfanin kowacce ƙasa da kowanne ɗan ƙasa. "Ƙasashen su ne masu jagorantar da hanyar, ga wannan aikin, yayin da suke neman yin muhimman gyare-gyare ga IHR da kuma ɗaukar matakin da ya dace don magance barazana ga lafiyar jama’a. A wannan makon, mun shaida yadda halinsu na ƙwarai da isasshen aiki ya ba mu damar samun nasaramai yawa. Tsakanin yanzu da taro mai zuwa na Ƙungiyar Aiki a Oktoba, za a buƙaci dagiya da ƙoƙari, kamar yadda Dr Assiri ya bayyana. Tare da hanyar gyare-gyaren IHR, kuma gwamnati tana tattauna yadda za a haɗa kayan aikin Hukumar Lafiya ta Duniya a kan kariya, shiri da kuma martani, wanda kuma ake kira da tsarin annoba. INB da WGIHR sun haɗa taro a ranar 21da 24 na Yuli don tattaunawa alaƙa tsakanin hanyoyi da kuma kayan aikin INB da WGIHR da batutuwan da za su amfani duka hanyoyin guda biyu. Jihohon da ke Ƙarƙashin Hukumar Lafiya ta Duniya suka gabatar da Dokokin Tsafta na Ƙasa da ƙasa a 1951, wanda ke nan kafin IHR, wanda ya fara aiki a 2005. IHR kayan aikin dokar ƙasa da ƙasa ne wanda a doka yake haɗe Ƙasashen da ke Ƙasashen WHO guda 194. (1) Liechtenstein da Holy See Ƙungiyoyi ne na Ƙasa ga IHR amma ba Jihohin da ke Ƙarƙashin Hukumar Lafiya ta Duniya.

Serikali zinafanya Duru ya nne ya majadiliano juu ya mapendekezo ya marekebisho ya kanuni za afya ya kimataifa (2005). Serikali wiki iliyopita ziliendelea na uchunguzi wao wa kina wa idadi kubwa ya zaidi ya mapendekezo 300 ya kanuni za Afya za kimataifa za WHO 2005 (IHR). Katika Duru hii ya nne ya majadiliano ya kina, yanayofanyika chini ya uangalizi wa kikundi kazi cha marekebisho ya IHR (WGIHR), nchi 196 wanchama wa IHR- ambayo hujumuisha nchi wanachama 194(1) wa WHO- walijadili mapendekezo ya marekebisho yanayohusiana na mada zifuatazo: Mamlaka zinazohusika - kifungu cha 4 Arifa, uthibitishaji, na utoaji wa taarifa - kifungu cha 5 (aya ya 4 na aya mpya ya 5). Vifungu 6-11, kiambatisho 2 na kiambatisho 2 kipya Uamuzi wa dharura ya afya ya umma ya wasiwasi wa kimataifa - kifungu cha 12 Kamati ya dharura - vifungu vya 48, 49. Mapendekezo ya mada na ya kudumu - vifungu vya 15, 16, 17, 18. Kikundi kazi kilikubali kwamba juhudi zinapaswa kuendelea katika kipindi cha kati kama ifuatavyo: Majadiliano kati ya watetezi wa marekebisho mbalimbali yaliyopendekezwa, kwa nia ya kuwasilisha matokeo yoyote kwa kikundi cha kuandaa ili kuzingatiwa; na Muhtasari wa vipindi na, mashauriano yasiyo rasmi yaliyowezeshwa, katika muundo wa mseto, yaliyo wazi kwa wanakikundi wote wanaoandika rasimu, vilevile kazi ya pamoja ya kikao na INB katika tarehe na nyakati zitakazotangazwa, ikijumuisha vifungu na viambatisho vilivyojadiliwa wakati wa mkutano wa nne wa WGIHR, ikijumuisha wale ambao wamekuwa somo la kazi intersessional. Matokeo ya mashauriano yasiyo rasmi yaliyowezeshwa yanaeleweka kuwa hayajumuishi nakala iliyokubaliwa, na yatatafsiriwa na kupatikana kabla ya mkutano ujao wa WGIHR mwezi Oktoba 2023. IHR ilikubaliwa awali ili kuweka mbinu na majukumu yaliyokubaliwa kwa nchi kujiandaa, na kukabiliana na, milipuko ya magonjwa na matukio mengine papo hapo ya afya ya umma yenye hatari ya kuenea kimataifa. Kanuni za awali za usafi za kimataifa zilirekebishwa mara tatu - mwaka 1969 (wakati zilipokuwa kanuni za afya za kimataifa), mwaka 1981, na mwaka 2005. IHR, katika toleo lao lililopitishwa mwaka 2005, imerekebishwa mara mbili - mwaka 2014 na 2022 (marekebisho ya hivi karibuni bado hayajaanza kutumika). Marekebisho mapya zaidi yaliyopendekezwa yanakuja kujibu changamoto zilizoletwa na janga la UVIKO-19. "Tulifanya maendeleo mazuri wiki hii kwenye maeneo muhimu na sahihi ya IHR ambayo nchi wanachama ziliainisha kama maeneo muhimu ya kusahihishwa baada ya uzoefu na UVIKO-19", alisema Dkt Ashley Bloomfield, mkurugenzi mkuu wa zamani wa afya, New Zealand na mwenyekiti mwenza wa kikundi kazi cha IHR. "UVIKO iliuonyesha ulimwengu jinsi sisi sote tupo hatarini na ni nini kinachohitajika kurekebishwa katika usanifu wa afya ya umma ulimwenguni kama tunataka kujiandaa vyema kwa hafla kubwa ijayo na sauti ya majadiliano wakati wa mkutano wa wiki iliyopita inaonyesha wazi kuwa kila mtu anataka kuhakikisha kuwa mchakato huu unafanikiwa". Katika kipindi chote cha mkutano wa siku 5 kuanzia tarehe 24-28 Julai, WGIHR ilisisitiza umuhimu wa kuzingatia kwa kina marekebisho yaliyopendekezwa juu ya sifa zao za kuziba mapengo muhimu katika utekelezaji wa IHR, huku ikizingatia umuhimu wa kanuni za usawa, uhuru, na mshikamano. Mwenyekiti mwenza wa kikundi kazi cha IHR, Dk Abdullah M. Assiri, Naibu waziri wa afya, Ufalme wa Saudi Arabia, alisema serikali zimejitolea kuimarisha IHR kwa manufaa ya kila nchi na kila raia. Nchi zipo katika nafasi ya usukani kwa mchakato huu, kwani zinapendekeza marekebisho muhimu kwa IHR na kufanya maamuzi muhimu kushughulikia vitisho kwa afya ya umma. Wiki hii, tumeshuhudia jinsi mtazamo wao chanya na kazi yao nzuri imetuwezesha kufanya maendeleo makubwa. Kati ya sasa na mkutano ujao wa kikundi kazi mwezi Oktoba, bidii na juhudi kubwa zitahitajika", aliongezea Dkt Assiri. Sambamba na mchakato wa marekebisho ya IHR, Serikali pia zinajadiliana kutayarisha chombo cha WHO kuhusu kuzuia, kujiandaa, na kukabiliana na janga, pia inajulikana kama makubaliano ya janga. INB na WGIHR zilifanya mkutano wa pamoja wa mjadala tarehe 21 na 24 Julai ili kujadili uhusiano kati ya michakato na vyombo vya INB na WGIHR na mada zenye maslahi kwa michakato yote miwili. Nchi wanachama za WHO zilitoa kanuni za kimataifa za usafi mwaka 1951, mtangulizi wa IHR, ambayo ilianzishwa mnamo 2005. IHR ni chombo cha sheria ya kimataifa ambacho kinawabana kisheria nchi wanachama 196, ikijumuisha nchi 194 wanachama wa WHO. (1) Liechtestein na Holy See ni nchi wanachama wa IHR lakini si nchi wanachama wa WHO.

Àwọn ìjọba ṣe ìpele kẹrin ìfọ̀rọ̀wérò lórí àtúnṣe àbá fún Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ òkèèrè (2005) Ìjọba ní ọ̀sẹ̀ tó kọjá tẹ̀síwájú àyẹ̀wò fínífíní nípa ònkà pàtàkì fún 300 lé àwọn àbá àtúnṣe sí Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ òkèèrè WHO 2015 (IHR). Ní ìpele kẹrin ìfọ̀rọ̀wérò alágbára yìí, tí ó ń wáyé lábẹ́ ìṣàkóso Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ lórí Àwọn Àtúnṣe sí IHR (WGIHR), àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ 196 sí IHR - tó fi mọ́ Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO 194(1) - jírórò àwọn àbá àtúnṣe tó tan mọ́ àwọn àkòrí wọ̀nyìí: Ojúṣe àwọn aláṣẹ - Abala òfin 4 Ìfitóni, ìṣàmúdájú, àti ìpèsè ìròyìn - Abala òfin 5 (ìpínrọ̀ 4 àti ìpínrọ̀ 5 tuntun). Abala òfin 6-11, Àfikún òfin 2 àti Àfikún òfin 2 tuntun Ìpinnu àwọn ìṣẹ̀lẹ pàjáwírì ìlera gbogboogbò tó kan ilẹ̀ òkèèrè - Abala òfin 12 Ìgbìmọ̀ Ìṣẹ̀lẹ̀ Pàjáwírì - Abala òfin 48, 58 Àwọn àbá onígbà díẹ̀ ati alálòpẹ́ - Abala òfin 15, 16, 17, 18 Àwọn ẹgbẹ́ òṣìṣẹ́ gbà pé wọ́n gbọ́dọ̀ tẹ̀síwájú ìgbìyànjú ní àkókò ìjókòó àwọn aṣòfin gẹ́gẹ́ bó ṣe wà nísàlẹ̀ yìí: ìfọ̀rọ̀wérò láàrín àwọn alátìlẹyìn fún oríṣiríṣi àbá àtúnṣe, pẹ̀lú àfojúsùn láti ṣe àgbékalẹ̀ èyíkéyìí àwọn àbájáde fún àwọn ẹgbẹ́ tó ń ṣe àkọsílẹ̀ fún àpérò; àti ìsọníṣókí ìjókòó àwọn aṣòfin àti ìkànsíraẹni gbẹ̀fẹ́ nírọ́rùn, ní àgbékalẹ̀ aláfibọ̀, tí ó ṣí sílẹ̀ fún gbogbo àwọn ọmọ ẹgbẹ́ tó ń ṣe àkọsílẹ̀, bákan náà ni iṣẹ́ ìjókòó àwọn aṣòfin àjọṣe pẹ̀lú INB ní ọjọ́ àti àkókò tí wọn yóò kéde, kárí àwọn Abala òfin àti Àfikún òfin tí wọ́n jíròrò lásìkò ìpàdé kẹrin WGIHR, tó fi mọ́ àwọn tí wọ́n ti jẹ́ kókó ọ̀rọ̀ iṣẹ́ ìjókòó àwọn aṣòfin. Àbájáde àwọn ìkànsíraẹni gbẹ̀fẹ́ nírọ́rùn ni a mọ̀ wí pé wọn ò ní àtẹ̀jíṣẹ́ ìfẹnukò, wọn ó sì ṣe ìtumọ̀ rẹ̀ tí yóò sì wà ṣíwájú ìpàdé WGIHR tó ń bọ̀ ní oṣù Ọ̀wàrà ọdún 2023. IHR ni wọ́n gbà wọlé ní àkọ́ṣe láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà àti àwọn ètò tí wọ́n fẹnu kò lé lórí fún àwọn orílẹ̀-èdè láti múra sílẹ̀ fún, àti láti dáhùn sí, àjàkálẹ̀ ààrùn àti àwọn ìṣẹ̀lẹ ìlera gbogboogbò tó lágbára pẹ̀lú ewu títàn lọ sí ilẹ̀ òkèrè. Àwọn òfin Ìmọ́tótó Ilẹ̀ òkèèrè àkọ́ṣe ni wọ́n ṣe àtúnṣe wọn ní ìgbà mẹ́ta - ní 1969 ( nígbà tí wọ́n di Òfin Ìlera Ilẹ̀ Òkèrè), ní 1981, àti ní 2005. IHR, nínú ẹ̀dà tiwọn tí wọ́n gbà wọlé ní 2005, ni wọ́n ti ṣe àtúnṣe rẹ̀ ní ìgbà méjì - ní 2014 ati 2022 (àwọn àtúnṣe ní àìpẹ́-yìí ò tíì bẹ̀rẹ̀ sí ní ṣiṣẹ́). Àwọn àbá àtúnṣe tuntun wáyé ní ìdáhùn sí àwọn ìpèníjà tí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 mú dání. "A ní ìlọsíwájú tó dára lọ́sẹ̀ yìí lórí àwọn ààyè pàtàkì àti ìwúlò IHR tí àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ti tọ́ka sí gẹ́gẹ́ bíi àwọn ààyè tó ṣe kókó fún àtúnṣe lẹ́yìn ìrírí pẹ̀lú COVID-19," Dr Ashley Bloomfield, Olùdarí-Àpapọ̀ Ìlera tẹ́lẹ̀ rí, New Zealand àti Alága-àjọjẹ fún Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ IHR ló sọ bẹ́ẹ̀. COVID fi han gbogbo ayé bí gbogbo wa ṣe kángun séwu tó àti àwọn nǹkan tó nílò àtúnṣe nínú àgbékalẹ̀ ìlera gbogboogbò lágbàyé tí a bá fẹ́ múra sílẹ̀ dáadáa fún ìṣẹ̀lẹ̀ alágbára tó kàn bẹ́ẹ̀ ohùn ìfọ̀rọ̀wérò ní ìpàdé ọ̀sẹ̀ tó kọjá fi hàn gbángba pé gbogbo ènìyàn ni wọ́n fẹ́ rí i dájú pé ìlànà yìí jẹ́ àṣeyọrí." Ní gbogbo ọjọ́-5 ìpàdé náà láti 24-28 oṣù Agẹmọ, WGIHR tẹnu mọ́ pàtàkì àròjinlẹ̀ àwọn àbá àtúnṣe lórí ànfààní wọn láti dí àwọn àlàfo pàtàkì nínú ìṣàmúlò IHR náà, nígbà tí wọn ó sì tún fọkàn sí pàtàkì àwọn ìpìlẹ̀-òye ìbádọ́gba, òmìnira, àti ìṣọ̀kan. Akẹgbẹ́ Alága-àjọjẹ Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ IHR, Dr Abdullah M. Assiri, Igbákejì Mínísítà fún Ètò Ìlera, Ìjọba Saudi Arabia, sọ wí pé ìjọba ní àfọkànsìn láti ró IHR lágbára fún ànfààní gbogbo orílẹ̀-èdè àti gbogbo ará ìlú. "Àwọn Orílẹ̀-èdè ni wọ́n wà nípò adarí fún ìlànà yìí, pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń dábàá àwọn àtúnṣe pàtàkì sí IHR tí wọ́n sì ń ṣe àwọn ìpinnu tó ṣe pàtàkì láti kojú àwọn idúkokò sí ìlera gbogboogbò. Ní ọ̀sẹ̀ yìí, a ti rí bí ìwà rere àti iṣẹ́ tó dára ti fún wa ní ànfààní láti ní ìlọsíwájú alágbára. Láàrín àkókò yìí àti ìpàdé Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ tó ń bọ̀ ní oṣù Ọ̀wàrà, àìṣe ìmẹ́lẹ́ tó pọ̀ àti ìgbìyànjú máa ṣe pàtàkì," Dr Assiri fi kún-un. Ní àfiwé pẹ̀lú ìlànà àtúnṣe IHR, àwọn ìjọba náà tún dúnàdúrà àkọsílẹ̀ irinṣẹ́ WHO lórí ìdènà àjàkálẹ̀ ààrùn, ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn, tí wọ́n tún pè ní ìṣọ̀kan àjàkálẹ̀ ààrùn. INB àti WGIHR ṣe ìpàdé ìjókòó ilé àjọṣe ní 21 àti 24 oṣù Agẹmọ láti jíròrò lórí àjọṣepọ̀ láàrín àwọn ìlànà àti irinṣẹ́ INB àti WGIHR àti àwọn àkòrí àfojúsùn kan náà sí àwọn ìlànà méjèèjì. Àwọn Orílẹ̀-èdè tó jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO gbé Òfin Ìmọ́tótó Ilẹ̀ òkèèrè jáde ní 1951, aṣáájú fún IHR, tí ó wáyé ní 2005. IHR jẹ́ irinṣẹ́ òfin ilẹ̀ òkèèrè tí ó jẹ́ òfin lórí Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ 196, tó fi mọ́ Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO 194. (1) Liechtenstein àti Holy See ni Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ sí IHR náà ṣùgbọ́n wọn kìí ṣe Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO.

Ohulumeni bayaqhubeka nokubamba izingxoxo nezichibiyelo eziphakamisiwe ku-Internationa Health Regulations (2005) Oholumeni ngesonto eledlule baqhubekile nokuhlola okunzulu kwezinto ezibalulekile kwezichibiyelo eziphakamisiwe ezingaphezu kuka-300 kuWHO Internationa Health Regulations 2005 (IHR). Kumzuliswano wesine wezingxoxo ezijulile,obuwenzeka ngaphansi kweWorking Group kuzichibiyelo ku-IHR (WGIHR) 196 State Parties eIHR-okufaka 194 Member State-izichibiyelo eziphakanyisiwe ezixoxiwe ezihlobene nalezi zihloko ezilandelayo.: Umsebenzi wabasemagunyeni - Iphepha 4 Izaziso, ukuqinisekisa nokunikezwa kolwazi-iphepha 5 isigaba 4 nezigaba ezintsha ezingu 5. Amaphepha 6-11, isiJobelelo 2 nesiJobelelo esisha 2. Ukuzimisela kokuphuthumayo kwezempilo yomphakathi wokukhathazeka ngamazwe angaphandle -Iphepha 12. Ikomidi lokuphuthumayo - Amaphepha 48, 49 Okwesikhashana neziphakamiso ezimile - Amaphepha 15, 16, 17, 18 Iworking Group ivumile ukuthi kumele imizamo iqhubeke ngezikhathi zokwehlukana kwamaseshini ngezikhathi ezilandelayo: izingxoxo phakathi kwephoponenti yezichibiyelo eziphakamyisiwe ngokubuka kokwethulwa noma yimiphi imiphumela eqhamuka kwiqoqo elibhala imizamo ukuze izobhekwa: futhi izincazelo ezimfishane phakathi kwamaseshini nokusiza ukuxhumana okungekho emthethweni ngokwakheka okuyinhlanganisela, kuvuleleke kuwona wonke amalunga eqoqo elibhala umzamo, kanye nomsebenzi ohlanganyele waphakathi kwamaseshini ne-INB izikhathi nezinsuku zizomenyezelwa, kukhavwa amaphepha nezijobelelo okuxoxwe ngazo ngesikhathi somhlangano wesine weWGIHR okufaka nalokho okube yizihloko zomsebenzi waphakathi kwamaseshini. Imiphumela yokusiza ukuxhumana okungekho emthethweni kuyaqondwa ukuthi kungathathwa njengombhalo okuvunyelwene ngawo, futhi uzohunyushwa usheshe wenziwe ukuthi ubekhona emhlanganweni olandelayo weWHIHR ngoMfumfu 2023. I-IHR yathatha kuqala ukuthi ibheke izindlela okwavunyelwana ngazo nemigomo yamazwe ukuthi azilungiselele yona,nokuthi iphendule kuyo ukubheduka kwesifo kanye neminye imicimbi yezempilo yomphakathi nobungcuphe bamazwe angaphandle. Umsuka weSanitary Regulations yamazwe angaphandle yabuyekezwa izikhathi ezintathu ngo-1969 (ngesikhathi kuba Imigomo yeZempilo yaMazwe angaphandle), ngo-1981 nango-2005. I-IHR ohlobweni lakhe olathathwa ngo-2005 oseluchitshiyelwe kabili ngo-2014 no-2022 (izichibiyelo ezisanda kwenzeka azikafiki emandleni). Izichibiyelo eziphakanyisiwe ezintsha ziza nezimpendulo ukunezingqinamba ezilethwa iphandemikhi ye-COVID-19. "Senze inqubekela phambili enhle kulelisonto kokubalulekile nasezindaweni ze-IHR lapho iState Parties ihlonze izindawo ezibalulekile ukuthi zibuyekezwe ukuvusa isipiliyoni neCOVID 19,"kusho uDkt Ashley Bloomshield,owayenguMqondisi jikelele weZempilo, eNew Zealand noMbambisani Sihlalo we-IHR Working Group. "I-COVID yakhombisa umhlaba ukuthi sibuthaka kangakanani nokuthi sidingani ukuze silungise ezokwakha ezempilo yomphakathi womhlaba,uma singazilungiselela umcimbi omkhulu olandelayo kanye nethoni yezingxoxo ngesikhathi somhlangano wangesonto eledlule kuveza ngokusobala ukuthi wonke umuntu ufuna ukuqinisekisa ukuthi loluhlelo luba yimpumelelo." Ngesikhathi sonke somhlangano wezinsuku ezinhlanu kusuka mhlaka 24-28 kuNtulikazi,iWGIHR igcizelele ukubaluleka kokucabangisisa izichibiyelo eziphakanyisiwe ukubaluleka kwazo ukugcwalisa izikhala ezibucayi ekwenziweni kweIHR,ngesikhathi becabanga ukubaluleka kwemigomo yokulingana,ubukhosi nokwabelana. Abalingani beIHR Working Group,umbambi Sihlalo, uDkt Abdullah M Assiri, Usekela Ngqongqoshe weZempilo, eKingdom of Saudi Arabia,uthe uhulumeni uzimisele ukuqinisa i-IHR ukuze kuzuze wonke amazwe nazo zonke izakhamuzi. "Amazwe asesikhundleni sabashayeli baloluhlelo,njengoba bephakamisa ukuchibiyela okubalulekile ku-IHR futhi benze izinqubo ezibalulekile zokubhekana okusabisayo kwezempilo yomphakathi. Kuleli sonto, sesibonile ukuthi okuhle nomsebenzi owenziwa kahle ususivumele ukwenza inqubekela phambili enamandla. Phakathi kwamanje nomhlangano ozayo weQoqo elisebenzayo ngoMfumfu,okuhle kwenkuthalo nomzamo uzodingeka," kwengeza uDkt Assiri. Nokuhambisana nezinhlelo zokuchibiyela ze-IHR uhulumeni uphinde enze izingxoxo ukubhala umzamo wento yeWHO ekuvikelweni kobhubhane,ukuzilungiselela nempendulo kuphinde kubizwe ngokwesivumelwano sobhubhane. I-INB neWGIHR ebambe umhlangano wokuHlela ndawonye ngomhlaka-21 no-24 kuNtulikazi ukuxoxa ngobudlelwano phakathi kwezinhlelo nezinto zeINB neWGIHR nezihloko zokuzuza okufanayo kuzona zombili izinhlelo. I-WHO Member States ikhiphe International Sanitary Regulations ngo 1951 ijaji ku-IHR okwabanguye ngo-2005. I-IHR izinto zomthetho wamazwe angaphandle oyisibophezelo sezomthetho ku-196 State Parties, okufaka i-194 WHO Member States. (1) Uliechtenstein neHoly See yiState Parties kuIHR kodwa ayi iMembers States yeWHO.

የሁለገብ ልማት ባንኮች (Multilateral Development banks ) እና የዓለም ጤና ድርጅት የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎትን ለማጠናከር አዲስ የኢንቨስትመንት መድረክ ጀመሩ። በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት አስፈላጊ፣ የአየር ንብረት እና ቀውስን የሚቋቋም የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት ላይ ኢንቨስት ለማድረግ እና ለማጠናከር የዓለም ጤና ድርጅት የጀመረውን አዲሱን የጤና ተፅእኖ ኢንቨስትመንት መድረክ ለመደገፍ ሶስት ሁለገብ ልማት ባንኮች ተቀላቅለዋል። በፓሪስ እየተካሄደ ባለው አዲስ ዓለም አቀፍ የገንዘብ ስምምነት ስብሰባ ላይ የተጀመረው መድረክ 1.5 ቢሊዮን ዩሮ ለዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ላላቸው ሀገራት፤ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎቶቻቸውን ተደራሽነት ለማስፋት በተለይም ተጋላጭ ህዝቦች ተደራሽ ያደርጋል። የአፍሪካ ልማት ባንክ (African Development Bank AfDB), የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ ( European Investment Bank EIB), እስላማዊ ልማት ባንክ ( Islamic Development Bank IsDB) እና የዓለም ጤና ድርጅት (WHO) መስራች አባላት ናቸው። ይህ ዓለም አቀፋዊ ፈተና በመሆኑ የአሜሪካን ልማት ባንክ (Inter-American Development Bank IDB) ይህን ተነሳሽነት በላቲን አሜሪካ እና በካሪቢያን አካባቢ ለማራዘም አጋርነቱን ለመቀላቀል እያሰበ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት የፋይናንስ ውሳኔዎችን በሀገር አቀፍ የጤና ቅድሚያ ከሚሰጣቸው ጉዳዮች እና ስትራቴጂዎች ጋር መጣጣምን በማረጋገጥ የመድረኩ ፖሊሲ አስተባባሪ ሆኖ ይሰራል። የመድረኩ ሴክሬታሪያት መንግስታት ብሔራዊ ጤናን እንዲያዳብሩ እና የ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት ኢንቨስትመንት እቅዶችን ቅድሚያ እንዲሰጡ ይደግፋሉ። መድረኩ የመንግስት የጤና ስትራቴጂዎችን ለመደገፍ ሰፊ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት ኢንቨስትመንቶችን ለማበረታታት ያለመ ነው። ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር፣ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት አካሄድ ጤናን እና ደህንነትን ለማሻሻል በጣም ውጤታማ መንገዶችን ይሰጣል፣ ይህም ሁሉንም አስፈላጊ የጤና አገልግሎቶችን ለሁሉም ሰው ማቅረብን ይጨምራል። ከተባበሩት መንግስታት የዘላቂ ልማት ግቦች ( Sustainable Development Goals SDGs) አንዱ የሆነው ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን መሪ ነው። የአለም መሪዎች እ.ኤ.አ. በ2015 አስፈላጊ የጤና-አጠባበቅ አገልግሎቶችን እና ተመጣጣኝ፤ አስፈላጊ መድሃኒቶችን እና ክትባቶችን እ.ኤ.አ. በ2030 ለሁሉም ሰዎች ለመድረስ ቃል ገብተዋል። "ወደ 90% የሚጠጉ አስፈላጊ የጤና አገልግሎቶች፤ በመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት - በተጨባጭ ፣ በማህበረሰብ ውስጥ ፣ በጤና ባለሙያዎች እነዚህም በዶክተሮች እና በነርሶች ፣ በቅርብ አከባቢ ክሊኒኮች ሊሰጡ ይችላሉ ። የመጀመሪያ ደረጃ የጤና ተቋማት ( ጤና ኬላ እና ጤና ጣቢያ) የሚሰጡት ሰፊ አገልግሎት ጤናን ለማስፋፋትና በሽታን ለመከላከል፣ ከፍተኛ ወጪ ከሚጠይቁ የሁለተኛ ደረጃ እና ከፍተኛ ጤና ተቋማት አገልግሎቶችን አስፈላጊነትን በማስወገድ እና በማዘግየት እንዲሁም የመልሶ ማቋቋም ስራን ለመፍጠር ይጠቅማል ብለዋል ዶ/ር ቴድሮስ። "የመጀመሪያ ደረጃ የጤና ተቋማት እንደ ሀገር የጤና ስርዓት 'አይኖች እና ጆሮዎች' ሆኖ ያገለግላሉ፤ ይህም ሰዎች ወደሚኖሩበት ቦታ በመድረሳቸው ነው። አዲሱ የጤና ተፅእኖ የኢንቨስትመንት መድረክ የእነዚህን አገልግሎቶች ልማት ያጠናክራል፤ ዛሬም ሆነ ወደፊት በሕዝቦች ጤና ላይ በዋጋ ሊተመን የማይችል ኢንቨስትመንት ሆኖ ያገለግላል።" የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ ፕሬዝዳንት ቨርነር ሆየር እንደተናገሩት የአጋር ልማት ባንኮች ሀገራት የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎቶቻቸውን እንዲያጠናክሩ ፣የህብረተሰባቸውን ጤና ለማሳደግ እና ለወደፊቱ የጤና ድንገተኛ አደጋዎች ከሚያደርሱት ጉዳት ለመከላከል ቁርጠኛ መሆናቸውን ተናግረዋል ። "ኮቪድ-19 በአስፈላጊ የጤና አገልግሎቶች ላይ ኢንቨስት ማድረግ ካልቻልን ሊደርስ የሚችለውን ታላቅ የሰው እና የኢኮኖሚ ስቃይ አሳይቷል" ብለዋል ዶክተር ሆየር። "የሁለገብ ልማት ባንኮች በአዲሱ የጤና ተፅእኖ ኢንቨስትመንት መድረክ በኩል መተባበር መስራታቸው፤ አገሮች የወደፊት የጤና ቀውሶችን አሉታዊ ውጤት ለመቋቋም የሚያስችል ጠንካራ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አጠባበቅ አገልግሎቶችን በተሻለ ሁኔታ እንዲገነቡ እና ማህበረሰብንና እና ኢኮኖሚን ለወደፊቱ ለመጠበቅ ያስችላል። ይህንንም ቀደም ሲል ከዓለም ጤና ድርጅትጋር በመተባበር አረጋግጠናል። መድረኩ በጣም ተጋላጭ ለሆኑ ህዝቦች ወሳኝ ዓለም አቀፋዊ ፋይናንስ እንዲያገኙ ያመቻቻል። ከደቡቡ የአለማችን ክፍል ጋር ዓለም አቀፍ የገንዘብ ትብብርን ለማሳደግ የፕሬዚዳንት ማክሮን ጥሪ አስፈላጊ ነበር። ከኮቪድ-19 ወረርሽኝ በፊት፣ የዓለም ጤና ድርጅት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ከጤና ጋር የተያያዙ ዘላቂ ልማት ግቦች (Sustainable Development Goals (SDGs)) ላይ ለመድረስ፣ የጤና ወጪያቸውን በከፍተኛ ሁኔታ ማሳደግ እንዳለባቸው እናም እ.ኤ.አ. በ2030 ተጨማሪ 371 ቢሊዮን ዶላር እንደሚያስፈልግ ገምቷል። ይህ የገንዘብ ድጋፍ ህዝቦች የጤና አገልግሎቶችን እንዲያገኙ፤ አዳዲስ መገልገያዎችን በመገንባት እናዲሁም የጤና ባለሙያዎችን በማሰልጠን እና በሚፈለጉበት ቦታ ላይ ለማስቀመጥ አስተዋፅኦ ያደርጋል። ለወደፊት ወረርሽኞች ለመዘጋጀት በዓመት 31.1 ቢሊዮን ዶላር ኢንቨስትመንት እንደሚያስፈልግ ተገምቷል። ከጠቅላላው ገንዘብ አንድ ሦስተኛው ገደማ የሚሆነው ከዓለም አቀፍ ፋይናንሲንግ መምጣት አለበት። የጤና ተፅእኖ ኢንቨስትመንት መድረክ የገንዘብ አቅርቦትም በብሔራዊ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና ተቋማት የኢንቨስትመንት ዕቅዶች ሰፊ የፋይናንስ ፍሰቶችን ማሰባሰብ እና ማስተባበርን ለማበረታታት የተነደፈ ነው። አዲሱ መድረክ በአገሮች፣ ባለብዙ ዘርፍ ድርጅቶች እና በልማት ባንኮች መካከል በተደረገው ትብብር በተገኘው ልምድ ላይ የተገነባ ነው፤ ወረርሽኙ በተከሰተበት ወቅትም ፍሬያማ ሆኗል። ለምሳሌ የአለም ጤና ድርጅት፣ የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ እና የአውሮፓ ኮሚሽን ከአንጎላ፣ ኢትዮጵያ እና ሩዋንዳ ጋር የጤና ስርዓታቸውን ለማጠናከር በቅርበት ሰርተዋል። በመጀመሪያ እንደ ገለልተኛ ፕሮግራሞች ወይም እንደ ሀገሮች ለኮቪድ-19 የሰጡት ምላሽ አካል እነዚህ ጣልቃ ገብነቶች የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤን ለመገንባት ቴክኒካዊ ድጋፍን፣ እርዳታዎችን እና ኢንቨስትመንቶችን አንቀሳቅሰዋል። የእስልምና ልማት ባንክ ሊቀመንበር ሙሐመድ አል ጃስር “ እ.ኤ.አ. በ2030 ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማሳካት የልማት ፋይናንሺያል ተቋማት (Development Financial Institutions (DFI)) እና አገሮች በጤና ላይ የበለጠ ኢንቨስት ማድረግን ቅድሚያ መስጠት አለባቸው። ኢስላሚክ ልማት ባንክ በትብብር ለመስራት ቁርጠኛ ሲሆን ተፅዕኖ ያለው ውጤት ለማምጣት እና ጥራት ያለው እና ተመጣጣኝ የሆነ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት ተደራሽነትን ለማረጋገጥ ነው። "የእኛ ትብብር የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤን እና አጠቃላይ የጤና ስርዓቶቻቸውን ለማጠናከር፣ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማሳደግ እና ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች ቅድመ ዝግጅት፣ መከላከል እና ምላሽ ለመስጠት በብሔራዊ መንግስታት ኢንቨስትመንቶችን ለመምራት ይረዳል። ከሀገሮች ጋር በተናጥል በአገር አቀፍ የጤና ሥርዓት ውስጥ ያሉ ክፍተቶችን በመለየት፣ የጣልቃ ገብነት እና የኢንቨስትመንት ስልቶችን ለመንደፍ፣ የገንዘብ ድጋፍ ለማግኘት፣ ፕሮጀክቶችን ተግባራዊ ለማድረግ እና ተጽኖአቸውን ለመከታተል እንሰራለን ሲሉ የአፍሪካ ልማት ባንክ ቡድን ፕሬዝዳንት ዶ/ር አኪንዉሚ አ.አዴሲና ተናግረዋል። የአሜሪካ ልማት ባንክ ፕሬዝዳንት ኢላን ጎልድፋጅን እንዳሉት ጥሩ ጤና እና ደህንነት አለምን አንድ ላይ የሚያስተሳስሩ የጋራ ግቦች ናቸው። እነዚህን ግቦች ለማሳካት አገሮች እና ተቋማት መተባበር አለባቸው። በሀገሮች መካከል ብቻ ሳይሆን በመንግሥታት እና በግሉ ዘርፍ መካከልም ትብብር - ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማግኘት ወሳኝ መሆኑን እርግጠኞች ነን። የዚህን የኢንቨስትመንት መድረክ አለም አቀፋዊ ባህሪ በመገንዘብ እነዚህን ጥረቶች በላቲን አሜሪካ እና በካሪቢያን ለማስፋፋት ከሌሎች ባለድርሻ አካላት ጋር እየተወያየን ነው። አጋሮቻችን ወደዚህ አለምአቀፍ የኢንቨስትመንት መድረክ እንዲቀላቀሉ ግልጽ ግብዣ እናቀርባለን። ማስታወሻ ለአዘጋጆች፡ ስለ አፍሪካ ልማት ባንክ ቡድን የአፍሪካ ልማት ባንክ ቡድን የአፍሪካ ቀዳሚ የልማት ፋይናንስ ተቋም ነው። ሶስት የተለያዩ አካላትን ያቀፈ ነው፡- የአፍሪካ ልማት ባንክ (African Development Bank (AfDB))፣ የአፍሪካ ልማት ፈንድ (African Development Fund (ADF)) እና የናይጄሪያ ትረስት ፈንድ (Nigeria Trust Fund (NTF))። በተጨባጭ በጃፓን የውጭ ቢሮ ላላቸው 37 የአፍሪካ ሀገራት ፤ የአፍሪካ ልማት ባንክ ለ 54 ክልላዊ አባል ሀገራት ኢኮኖሚያዊ እድገት እና ማህበራዊ እድገት አስተዋፅኦ ያደርጋል። ስለ አውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ፤ በአባል አገራቱ ባለቤትነት የተያዘ የአውሮፓ ህብረት የረጅም ጊዜ የብድር ተቋም ነው. ለአውሮፓ ህብረት ፖሊሲ ግቦች አስተዋፅዖ ጥሩ ኢንቨስትመንትን በገንዘብ ይደግፋል። የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ ተግባራት በሚከተሉት ቅድሚያ በሚሰጣቸው ዘርፎች ላይ ያተኩራሉ፡- የአየር ንብረት እና አካባቢ፣ ልማት፣ ፈጠራ እና ክህሎት፣ አነስተኛ እና መካከለኛ የንግድ ተቋማት፣ መሠረተ ልማት እና ትስስር። የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ ከሌሎች ተቋማት ጋር በቅርበት ይሰራል እናም እ.ኤ.አ. በ1997 በዘርፉ ኢንቨስት ማድረግ ከጀመረበት ጊዜ ጀምሮ በአለም ዙሪያ ላሉ የጤና አጠባበቅ ፕሮጀክቶች ከ42 ቢሊዮን ዩሮ በላይ የገንዘብ ድጋፍ አድርጓል። ስለ ኢንተር አሜሪካን ልማት ባንክ (Inter-American Development Bank) የኢንተር-አሜሪካን ልማት ባንክ የሰዎችን ህይወት ማሻሻል ላይ ያተኮረ ነው። እ.ኤ.አ. በ1959 የተቋቋመው የኢንተር-አሜሪካን ልማት ባንክ፤ በላቲን አሜሪካ እና በካሪቢያን ለኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ተቋማዊ ልማት የረጅም ጊዜ የገንዘብ ድጋፍ ምንጭ ነው። የኢንተር-አሜሪካን ልማት ባንክ እጅግ በጣም ጥሩ ምርምርን ያካሂዳል፤ እናም የፖሊሲ ምክሮችን፣ ቴክኒካል ድጋፍን እና በክልሉ ውስጥ ላሉ የመንግስት እና የግሉ ዘርፍ ስልጠና ይሰጣል። የእኛን በኮምፒዩተር የሚሰጥ ጉብኝት ይውሰዱ። ስለ ኢስላሚክ ልማት ባንክ ቡድን በዋና ደረጃ አሰጣጥ ኤጀንሲዎች AAA ደረጃ የተሰጠው ኢስላሚክ ልማት ባንክ ሁለገብ ልማት ባንክ ሲሆን ከ49 ዓመታት በላይ በመስራት የሚያገለግለውን ማህበረሰቦችን ኑሮ ለማሻሻል እየሰራ ነው። ባንኩ 57 አባል ሀገራትን በአራት አህጉራት ያሰባስባል፤ ይህም ከአለም ህዝብ ከ አምስት የአንድን ሰው ህይወትን ይነካል። ተልእኮው ሰዎች የራሳቸውን ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ እድገት እንዲያስኬዱ ማስታጠቅ እና መሰረተ ልማቶችን በመዘርጋት አቅማቸውን እንዲያሟሉ ማድረግ ነው። ዋና መሥሪያ ቤቱን በጅዳ፣ የሳውዲ አረቢያ መንግሥት ያረገው ኢስላሚክ ልማት ባንክ ፣ በ11 አባል አገሮች ውስጥ የክልል ማዕከሎች እና የልህቀት ማዕከሎች አሉት። ባለፉት ዓመታት ባንኩ ከአንድ አካል ወደ አምስት ቡድን ተለውጧል። ኢስላሚክ ልማት ባንክ፣ ኢስላሚክ ልማት ባንክ ተቋም በምርምርና በሥልጠና ኃላፊነት የተሰጠው፣ ኢስላሚክ ኢንቨስትመንት፣ ኢንሹራንስ እና ብድር ኮርፖሬሽን(Islamic Corporation for the Insurance of Investment, and Export Credit (ICIEC)) ፣ የግሉ ዘርፍ ልማት ኢስላሚክ ኮርፖሬሽን ( Islamic Corporation for the Development of the Private Sector (ICD))፣ እና የአለም አቀፍ እስላማዊ ንግድ ፋይናንስ ኮርፖሬሽን ( International Islamic Trade Finance Corporation (ITFC)) ስለ ዓለም ጤና ድርጅት ለሁሉም ሰዎች ደህንነት የሚተጋ እና በሳይንስ በመመራት የአለም ጤና ድርጅት ለሁሉም ሰው ደህንነቱ የተጠበቀ እና ጤናማ ህይወት እኩል እድል ለመስጠት ዓለም አቀፍ ጥረቶችን ይመራል እና ያበረታታል። እኛ የተባበሩት መንግስታት የጤና ኤጀንሲ ነን ከፊት መስመር ሆነን ሀገራትን፣ አጋሮችን እና ሰዎችን ከ150 በላይ አካባቢዎችን እያገናኘን፤ አለምን ለጤና ድንገተኛ ምላሽ እየመራን ፣በሽታን መከላከል ፣የጤና ችግሮችን ዋና መንስኤዎችን ለመፍታት እና የመድሃኒት እና የጤና ተደራሽነትን ለማስፋት እንሰራለን። የእኛ ተልእኮ ጤናን ማሳደግ፣አለምን መጠበቅ እና የተጎዱትን ማገልገል ነው።

Multilateral development banks and WHO launch new investment platform to strengthen primary health care services In a landmark development aimed at investing in and strengthening essential, climate and crisis-resilient primary health care (PHC) services in low- and low-and-middle income countries (LICs and LMICs), three multilateral development banks have joined with WHO to launch the new Health Impact Investment Platform. The Platform, launched during the Summit for a New Global Financing Pact being held in Paris, will make an initial €1.5 billion available to LICs and LMICs in concessional loans and grants to expand the reach and scope of their PHC services, especially for the most vulnerable and underserved populations and communities. The African Development Bank (AfDB), European Investment Bank (EIB), Islamic Development Bank (IsDB) and WHO are the Platform’s founding members. As this is a global challenge, the Inter-American Development Bank (IDB) is also considering joining this partnership in view to extending this initiative to the Latin America and the Caribbean region. WHO will act as the Platform’s policy coordinator, responsible for ensuring alignment of financing decisions with national health priorities and strategies. The Platform’s secretariat will support governments to develop national health and prioritize PHC investment plans. The Platform will also aim to catalyse wider PHC investments in support of government health strategies. Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General, said a PHC approach offers the most effective means to improve health and well-being, including through the delivery of essential health services to all people. It is a driver of universal health coverage, one of the United Nations Sustainable Development Goals (SDGs). World leaders committed in 2015 to achieve access to essential health-care services and affordable essential medicines and vaccines for all people by 2030. “Around 90% of essential health services can be delivered through PHC - on the ground, in communities, via health professionals, doctors and nurses, in local clinics. The broad spectrum of services that PHC provides can promote health and prevent disease, avoid and delay the need for more costly secondary and tertiary services, and deliver rehabilitation,” said Dr Tedros. “PHC serves as the ‘eyes and ears’ of a country’s health system, reaching to the very communities where people live. The new Health Impact Investment Platform will strengthen the development of such services, serving as an invaluable investment in the health of populations today and in the future.” EIB President Werner Hoyer said the partner development banks were committed to supporting countries to strengthen their primary health care services, to both promote the health of their communities and protect against the impacts of future health emergencies. “COVID-19 demonstrated the great human and economic suffering that can occur when we fail to invest in essential health services,” said Dr Hoyer. “Cooperation among multilateral development banks through the new Health Impact Investment Platform will ensure countries in need are better able to build resilient primary health care services that can withstand the shocks of future health crises, and safeguard communities and economies for the future. We already proved that in earlier collaborations with the WHO. The platform will facilitate access to crucial international financing for the most vulnerable. It is a concrete deliverable of President Macron’s call to increase international financial solidarity with the Global South.” Before the COVID-19 pandemic, WHO estimated that to reach the health-related Sustainable Development Goals (SDGs), LICs and LMICs needed to increase their health spending significantly, and require an additional US$371 billion annually combined by 2030. This funding would allow populations to access health services, contribute to building new facilities and train and place health workers where they need to be. It has also been estimated that preparing for future pandemics will require investment in the order of US$ 31.1 billion annually. Approximately one third of that total would have to come from international financing. The Health Impact Investment Platform’s catalytic financing is also designed to promote the mobilization and coordination of broader financing flows through national PHC investment plans. The new Platform builds on experience gained through cooperation between countries, multilateral organizations and development banks proved fruitful during the pandemic. For example, WHO, the EIB and the European Commission worked closely with Angola, Ethiopia and Rwanda to strengthen their health systems. Initially launched as stand-alone programs or as part of the countries’ response to COVID-19, these interventions mobilized technical assistance, grants and investments with advantageous terms to build up primary health care. Muhammad Al Jasser, chairman of the Islamic Development Bank, said: “To achieve universal health coverage by 2030, Development Financial Institutions (DFIs) and nations must prioritize investing more in health. The Islamic Development Bank (IsDB) is committed to working collaboratively to generate impactful results and ensure access to quality and affordable primary healthcare for all. "“Our cooperation will help guide investments by national governments to strengthen primary health care and their overall health systems, increase universal health coverage and improve their ability to prepare for, prevent and respond to health emergencies. We will work with countries individually to identify gaps in national health systems, design interventions and investment strategies, find funding, implement projects and monitor their impact,” said African Development Bank Group President Dr Akinwumi A. Adesina. Ilan Goldfajn, President of the Inter-American Development Bank, said: "Good health and well-being are common goals that bind the world together. To achieve these goals, countries and institutions must collaborate. We are convinced that cooperation – not only between nations but also between governments and the private sector – is critical to achieving universal health coverage. Recognizing the global nature of this investment platform, we are already in discussions with other stakeholders to expand these efforts across Latin America and the Caribbean. We extend an open invitation to our partners to join this global investment platform." Note to editors: About the African Development Bank Group The African Development Bank Group (AfDB) is Africa’s premier development finance institution. It comprises three distinct entities: the African Development Bank (AfDB), the African Development Fund (ADF) and the Nigeria Trust Fund (NTF). On the ground in 37 African countries with an external office in Japan, the AfDB contributes to the economic development and the social progress of its 54 regional member states. About the European Investment Bank The European Investment Bank (EIB) is the long-term lending institution of the European Union owned by its Member States. It finances sound investment contributing to EU policy goals. The EIB's activities focus on the following priority areas: climate and environment, development, innovation and skills, small and medium-sized businesses, infrastructure, and cohesion. The EIB works closely with other institutions and has provided total financing of more than €42 billion for healthcare-related projects around the world since it started investing in the sector in 1997. About the Inter-American Development Bank The Inter-American Development Bank is devoted to improving lives. Established in 1959, the IDB is a leading source of long-term financing for economic, social and institutional development in Latin America and the Caribbean. The IDB also conducts cutting-edge research and provides policy advice, technical assistance and training to public and private sector clients throughout the region. Take our virtual tour. About the Islamic Development Bank Group Rated AAA by the major rating agencies, the Islamic Development Bank (IsDB) is a multilateral development bank that has been working for over 49 years to improve the lives of the communities it serves by delivering impact at scale. The Bank brings together 57-Member Countries across four continents, touching the lives of 1 in 5 of the world population. Its mission is to equip people to drive their own economic and social progress at scale, putting the infrastructure in place enabling them to fulfill their potential. Headquartered in Jeddah, Kingdom of Saudi Arabia, IsDB has regional hubs and centers of excellence in 11 of its Member Countries. Over the years, the Bank has evolved from a single entity into a group comprising five entities: Islamic Development Bank (IsDB), the Islamic Development Bank Institute (IsDBI) tasked with research and training, the Islamic Corporation for the Insurance of Investment, and Export Credit (ICIEC), the Islamic Corporation for the Development of the Private Sector (ICD), and the International Islamic Trade Finance Corporation (ITFC). About the World Health Organization Dedicated to the well-being of all people and guided by science, the World Health Organization leads and champions global efforts to give everyone, everywhere an equal chance at a safe and healthy life. We are the UN agency for health that connects nations, partners and people on the front lines in 150+ locations – leading the world’s response to health emergencies, preventing disease, addressing the root causes of health issues and expanding access to medicines and health care. Our mission is to promote health, keep the world safe and serve the vulnerable.

Gamayyar bankunan cigaba da Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) sun ƙaddamar da sabon dandalin zuba jari domin bunƙasa ayyukan kula da lafiya a matakin farko A cikin ci gaba mai mahimmanci da nufin saka hannun jari da ƙarfafa mahimmancin, yanayi da hana rikicin kula da ayyukan lafiya a matakin farko (PHC) a ƙasashe masu ƙarancin kuɗi (LICs da LMICs), gammayar bankunan cigaba guda uku sun haɗe da WHO don ƙaddamar da sabon Tasirin Dandalin Zuba Hannun Jarin Kiwon Lafiya. Wata cibiya da aka ƙaddamar a yayin taron ƙoli na Sabuwar Yarjejeniyar Tallafin Kuɗi ta Duniya da ake gudanarwa a birnin Paris, za ta samar da tallafin 1.5 biliyan ga LICs da LMICs a matsayin rance da tallafi me ɗauke da rangwame don faɗaɗa ayyukansu na PHC, musamman saboda mutane mafiya rauni da marasa galihu. Bankin Cigaba na Afirka (AfDB), Bankin Zuba Jari na Turai (EIB), Bankin Cigaba na Musulunci (IsDB) da Hukumar Lafiya ta Duniya su ne membobin da suka kafa cibiyar. Da yake wannan ƙalubale ne na duniya, Inter-American Development Bank (IDB) shi ma yana tunanin shiga wannan ƙawancen domin faɗaɗa wannan shiri zuwa ƙasashen Latin Amurka da yankin Caribbean. Hukumar Lafiya ta Duniya za ta yi aiki a matsayin mai tsara manufofin cibiyar, wanda ke da alhakin tabbatar da tsara shawarwarin bayar da kuɗi tare da fifita dabarun kiwon lafiyar ƙasa. Sakatariyar cibiyar za ta tallafa wa gwamnatoci don haɓaka kiwon lafiyar ƙasa da ba da fifikon tsare-tsaren saka hannun jari na PHC. Cibiyar ta ƙuduri niyyar yadda za a samarwa PHC agaji me girman gaske don tallafawa shirin gwamnati na hanyoyin kula da lafiya. Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na Hukumar Lafiya ta Duniya, ya ce tsarin PHC yana ba da ingantattun hanyoyin inganta lafiya da walwala, gami da isar da muhimman ayyukan kiwon lafiya ga kowa da kowa. Kula da kiwon lafiya na duniya na ɗaya daga cikin manufofin Cigaba Maiɗorewa na Majalisar Ɗinkin Duniya (SDGs). Tun shekarar 2015, shugabannin ƙasashen duniya suka duƙufa don samarwa mutane damar samun mahimman ayyukan kula da lafiya da magunguna masu araha da alluran rigakafi har zuwa 2030. Kusan kashi 90% na mahimman ayyukan kula da lafiya ana iya isar da su ta hannun PHC – zuwa ga jama’a, ta amfani da ƙwararrun kiwon lafiya, likitoci da ma'aikatan jinya da suke asibitocin gida. Mafiya girman ayyukan da PHC ke bayarwa na iya haɓaka kiwon lafiya da magance cututtuka, za su kuma gujewa jinkirin gyara abubuwan da suka lalace da buƙatar ƙarin manyan ayyukan da ke da wahala ko tsada, in ji Dr Tedros. PHC tana aiki a matsayin me sa ido da kunnuwa na tsarin kiwon lafiyar ƙasa, wanda ke kaiwa ga duk yankunan da mutane ke rayuwa. Shirin Sanya Hannun Jari a Harkar Lafiya zai ƙarfafa ci gaban irin waɗannan ayyuka, wanda zai zama babban jari mai ƙima ga lafiyar al'umma a yau da kuma nan gaba. Shugaban EIB, Werner Hoyer, ya ce bankunan cigaban abokan hulɗa sun himmatu wajen tallafawa kasashen da suke muamala da su don ƙarfafa ayyukan kiwon lafiyar al’umma, inganta lafiyar al'ummominsu da kuma kariya daga matsalolin lafiya da ke buƙatar agaji na gaggawa a nan gaba. Annobar COVID-19 ta nuna irin matsalolin da za su samu ɗan Adam da tattalin arziki idan muka ƙi inganta muhimman ayyukan kiwon lafiya, in ji Dr Hoyer. Haɗin kai tsakanin bankunan ci gaban ƙasashe da yawa ta hanyar Shirin Sanya Hannun Jari a Harkar Lafiya zai tabbatar da cewa ƙasashen da ke da buƙatu za su iya samar da ingantattun cibiyoyin kiwon lafiyar al’umma wanda zai iya magance matsalolin da harkokin lafiya ka iya fuskanta nan gaba, da kuma kare al'ummomi da harkokin tattalin arziƙi. Tuntuni muka tabbatar da hakan a haɗin gwiwar da muka yi a baya da Hukumar Lafiya ta Duniya. Cibiyar za ta taimakawa mutane masu rauni sauƙin samun damar tallafi daga cibiyoyin ƙasashen ƙetare. Shugaba Macron na da kishin ganin an samu ƙaruwar tallafin kuɗaɗe daga cibiyoyin ƙasashen ƙetare da gudunmawar Global South. Kafin cutar ta COVID-19, Hukumar Lafiya ta Duniya ta ƙiyasta cewa don cimma burin ci gaba mai ɗorewa da ke da alaƙa da lafiya (SDGs), LICs da LMICs suna buƙatar haɓaka kashe kuɗin kiwon lafiyarsu sosai, kuma a kowace shekara suna buƙatar ƙarin dalar Amurka biliyan 371 har zuwa 2030. Wannan tallafin zai baiwa al'umma damar samun ayyukan kiwon lafiya, da bayar da gudummawar gina sababbin wurare da horar da ma'aikatan kiwon lafiya a inda ya kamata. An kuma yi ƙiyasin cewa don shiryawa faruwar wata annoba nan gaba, a kowace shekara akwai buƙatar samar da dalar Amurka biliyan 31.1. Anyi ƙiyasin cewa kusan kashi ɗaya bisa uku na wannan jimillar (dala biliyan 31.1) zai fito ne daga tallafin kuɗi na ƙasashen ƙetare. Shirin Sanya Hannun Jari a Harkar Lafiya ya samar da tsari don a taimaka a faɗaɗa hanyoyin shigowar kuɗaɗe ta hanyar tsare-tsaren da PHC ta shirya. Sabon dandalin da aka gina akan gogewa da aka samu ta hanyar haɗin gwiwa tsakanin ƙasashe, haɗakar ƙungiyoyin kasashe da kuma bankunan cigaba sun yi amfani sosai a lokacin annobar. Misali, WHO, EIB da Ƙungiyar Tarayyar Turai sun yi aiki kafaɗa da kafaɗa da ƙasar Angola, Habasha da Rwanda don inganta harkokin kiwon lafiyarsu. Shirye-shiryen da aka ƙaddamar da su a matsayin masu zaman kansu, ko kuma a matsayin wani ɓangare na tanadin da ƙasashe suka yi game da COVID-19, waɗannan agajin sun samar da tallafin fasaha, kuɗaɗe da zuba jari don haɓaka ayyukan cibiyar kiwon lafiyar al’umma. Muhammad Al Jasser, Shugaban Bankin Cigaba na Musulunci ya ce: “Domin cimma nasarar samar da kiwon lafiya na duniya nan da shekarar 2030, dole ne ƙasashe da cibiyoyin hada-hadar kuɗi (Development Financial Institutions) (DFIs) da ƙasashe su ba da fifiko wajen haɓaka ayyukan kiwon lafiya na al’umma.”. Bankin Cigaba na Musulunci (IsDB) ya himmatu wajen yin aiki tare don samar da sakamako mai tasiri da kuma tabbatar da samun ingantacciyar hanyar kiwon lafiya na al’umma ga kowa.”. "Haɗin gwiwarmu zai taimaka wajen jagorantar samar da tallafi daga gwamnatocin ƙasashen ƙetare don inganta tsarin ayyukan kiwon lafiya na al’umma da gamammen kiwon lafiyarsu, da haɓaka tsarin kiwon lafiya na duniya da faɗaɗa damarsu ta yin kintsi, da samar da kariya don magance matsalolin lafiya da kan bijiro babu tsammani.”. “Za mu yi aiki tare da ƙasashe daban-daban don gano giɓin da ke tattare da tsarin kiwon lafiyarsu, tsara hanyoyin samar da agaji da dabarun zuba jari, samar da tallafin kuɗaɗe, aiwatar da ayyuka da kuma lura da tasirinsu”, in ji Shugaban Bankin Cigaba na Afirka, Dr Akinwumi A. Adesina. Ilan Goldfajn, Shugaban Inter-American Development Bank, ya ce: “Ingantacciyar lafiya da walwalar sune gamammen burin da ya haɗe gamayyar mutanen duniya gabaɗaya. Don cimma waɗannan manufofin, dole ne ƙasashe da cibiyoyi su haɗa kai. Muna da yaƙinin cewa haɗin gwiwa “ba wai tsakanin ƙasashe kaɗai ba har ma tsakanin gwamnatoci da kamfanoni masu zaman kansu na da matƙkar muhimmanci wajen cimma tsarin kiwon lafiya na duniya bakiɗaya.”. Sanin yanayin duniya game da wannan dandali na saka hannun jari, mun riga mun tattauna da sauran masu ruwa da tsaki don faɗaɗa waɗannan yunƙurin a yankunan Latin Amurka da Caribbean. Muna miƙa goron gayyata ga abokan hulɗarmu na duniya don shiga wannan dandalin na saka hannun jari." Tsokaci ga masu gyara: Game da Rukunin Bankin Cigaba na Afirka Rukunin Bankin Cigaba na Afirka (AfDB) shi ne ce cibiyar hada-hadar kuɗi ta farko ta Afirka. Bankin ya ƙunshi sassa daban-daban guda uku: African Development Bank (AfDB), African Development Fund (ADF) da Nigeria Trust Fund (NTF). A cikin ƙasashe 37 na Afirka tare da ofishin da ke Japan, AfDB na ba da gudummawa ga ci gaban tattalin arziki da ci gaban zamantakewar ƙasashe da suke membobinta su 54. Game da Bankin Zuba Jari na Turai Bankin Zuba Jari na Turai (EIB) shi ne cibiyar ba da lamuni na tsawon lokaci na Tarayyar Turai mallakar ƙasashe membobinta. Bankin yana ba da gudunmawar kuɗi ga duk wani shiri mai kyau da zai tallafawa manufofin EU. Ayyukan EIB sun fi mayar da hankali kan waɗannan abubuwan: yanayi da muhalli, cigaba, ƙirƙira da ƙwarewa, ƙananan kasuwanci da matsakaita, kayayyakin more rayuwa, da haɗin kai. EIB yana aiki kafaɗa da kafaɗa da wasu cibiyoyi kuma ya samar da jimillar kuɗi sama da biliyan 42 don ayyukan da suka shafi kiwon lafiya a faɗin duniya tun lokacin da ya fara saka hannun jari a fannin a shekarar 1997. Game da Inter-American Development Bank Bankin Inter-American Development ya himmatu wajen inganta rayuwar mutanen da ke ƙarƙashinsa. An kafa bankin a 1959, IDB shi ne babban bankin da ke samar da lamunin kuɗaɗe na dogon lokaci don ci gaban tattalin arziki, zamantakewa da ci gaban ƙasashen Latin Amurka da Caribbean. Har ila yau, IDB ya na gudanar da bincike mai zurfi kuma ya na ba da shawarwari na akan ƙudiri, taimakon fasaha da horarwa ga abokan ciniki na gwamnati da masu zaman kansu a yankunan da yake. Yi zagaye duniyarmu ta Intanat. Game da Gamayyar Bankin Cigaba na Musulunci Bayan samun yabo daga cibiyoyin yabo da yawa na duniya, Bankin Cigaba na Musulunci (IsDB) ya kasance bankin haɗakar ci gaban ƙasashen Musulunci wanda ya share shekaru 49 yana aiki tuƙuru don inganta rayuwar mutanen da ya ke hidimtawa ta hanyar nuna da tasiri a fili. Bankin na da ƙasashe 57 a matsayin membobi daga nahiyoyi huɗu, ci gaban da bankin ya kawo ya taɓa rayuwar mutane kaso ɗaya daga cikin kaso biyar na mutanen duniya. Babbar manufar bankin ita ce ya taimakawa mutane su haɓaka tattalin arziƙinsu da kansu da inganta zamantakewarsu, da kuma sanya abubuwan more rayuwa a inda suka dace da ba su damar nuna tasirinsu. IsDB wanda ke da hedikwata a Jiddah, Masarautar Saudi Arabiya, yana da cibiyoyi a larduna da kuma cibiyoyi a ƙasashe 11 na membobinsa. Bayan shuɗewar shekaru da yawa Bankin ya bunƙasa daga banki ɗaya tal zuwa banki me rukunai guda biyar: Bankin Raya Musulunci (IsDB), Cibiyar Bankin Raya Musulunci (IsDBI) da ke da alhakin gudanar da bincike da horarwa, Kamfanin Musulunci na Inshorar Zuba Jari, da Lamunin Fitarwa (ICIEC), Islamic Corporation for Development of Private Sector (ICD). , da kuma International Islamic Trade Finance Corporation (ITFC). Game da Hukumar Lafiya ta Duniya An sadaukar da Hukumar Lafiya ta Duniya don kulawa da lafiyar mutanen duniya ta hanyar amfani da ilimin kimiyya, hukumar ta yi fice a duniya wajen samun nasarar baiwa kowa da kowa, a ko'ina dama bai daya don rayuwa cikin aminci da ƙoshin lafiya. Mu (Hukumar Lafiya ta Duniya) wani yanki ne me alhakin kula da lafiya na Majalisar Dinkin Duniya da ke ƙulla alaƙa tsakanin ƙasashe, abokanan hulɗa da mutane a kan gaba a wurare sama da 150. Mun yi nasara wajen samar da agajin lafiya na gaggawa, samar da rigakafin cututtuka, magance sababin da ya haifar da matsalolin harkokin lafiya da faɗaɗa damar samun magunguna da kiwon lafiya. Manufarmu ita ce inganta lafiya, kare duniya daga harin cututtuka da kuma taimakawa marasa galihu.

Benki za maendeleo za pande nyingi na WHO zinazindua jukwaa jipya la uwekezaji ili kuimarisha huduma za afya ya msingi. Katika maendeleo ya kihistoria yanayolenga kuwekeza na kuimarisha huduma muhimu za afya ya msingi, zinazohimili hali ya hewa na mgogoro katika nchi za kipato cha chini na cha kati (LICs na LMICs), benki tatu za maendeleo za kimataifa na WHO kuzindua jukwaa jipya la uwekezaji wa athari kwa afya. Jukwaa, limezinduliwa wakati wa mkutano wa mkataba mpya wa ufadhili wa kimataifa unaofanyika Paris, litafanya mapema Paundi Bilioni 1.5 kupatikana kwa LICs na LMICs katika mikopo ya masharti nafuu na misaada ili kupanua ufikiaji na wigo wa huduma za PHC, hasa kwa idadi ya watu wengi na jamii zilizo hatarini na ambazo hazija hudumiwa. Benki ya maendeleo ya Afrika (AfDB), Benki ya uwekezaji ya Ulaya (EIB), Benki ya maendeleo ya Kiislamu (IsDB) na WHO ni wanachama waanzilishi wa jukwaa. Kwa vile hii ni changamoto ya kimataifa, Benki ya maendeleo ya kimataifa ya Amerika (IDB) pia inafikiria kujiunga na ushirikiano huu kwa lengo la kupanua mpango huu kwa Amerika ya Kusini na eneo la Karibiani. WHO itafanya kazi kama mratibu wa sera wa jukwaa, mwenye jukumu la kuhakikisha upatanishi wa maamuzi ya ufadhili na vipaumbele na mikakati ya afya ya kitaifa. Sekretarieti ya jukwaa itazisaidia serikali kuendeleza afya ya kitaifa na kuipa kipaumbele mipango ya uwekezaji wa PHC. Pia jukwaa litalenga kuchochoea uwekezaji mpana wa PHC katika kuunga mkono mikakati ya serikali ya afya. DK Tedros Adhanom Ghebreyesus, mkurungenzi mkuu wa WHO, alisema mbinu ya PHC inatoa njia bora zaidi ya kuboresha afya na ustawi, ikiwa ni pamoja na utoaji wa huduma muhimu za afya kwa watu wote. Ni kichocheo cha huduma ya afya kwa wote, moja wapo ya malengo ya maendeleo endelevu ya Umoja wa mataifa (SDGs). Vingozi wa Dunia walijitolea mwaka 2015 kufikia huduma muhimu za afya na dawa muhimu na chanjo za bei nafuu kwa watu wote ifikapo 2030. "Takribani 90% ya huduma muhimu za afya zinaweza kutolewa kupitia PHC- mashinani, katika jamii, kupitia wataalamu wa afya, madaktari na wauguzi, katika kliniki za ndani. Wigo mpana wa huduma ambazo PHC hutoa zinaweza kukuza afya na kuzuia magonjwa, kuepuka na kuchelewesha hitaji la huduma za gharama kubwa zaidi za msingi na za kati, na kutoa urekebishaji", alisema DKt Tedros. "PHC hutumika kama 'macho na masikio' ya mfumo wa afya wa nchi, unaofikia jamii, ambazo watu wanaishi. Jukwaa jipya la uwekezaji wa athari za afya litaimarisha maendeleo ya huduma kama hizo, zikitumika kama uwekezaji wa thamani sana katika afya ya watu leo na katika siku zijazo". Rais wa EIB Werner Hoyer alisema benki za maendeleo za washirika zimejitolea kusaidia nchi kuimarisha huduma zao za afya ya msingi, ili kukuza afya ya jumuia zao na kuzilinda dhidi ya athari za dharura za afya za baadae. "UVIKO-19 ilionyesha mateso makubwa ya kibinadamu na kiuchumi ambayo yanaweza kutokea tunaposhindwa kuwekeza katika huduma muhimu za afya" alisema Dk. Hoyer. "Ushirikiano kati nya Benki za maendeleo za kimataifa kupitia jukwaa jipya la uwekezaji wa athari za afya utahakikisha nchi zinazohitaji zina uwezo bora wa kujenga huduma za afya ya msingi ambazo zinaweza kustahimili majanga ya kiafya ya siku zijazo, na kulinda jamii na uchumi kwa siku zijazo. Tayari tumethibituisha hilo katika ushirikiano wa awali na WHO. Jukwaa litawezesha upatikanaji wa ufadhili muhimu wa kimataifa kwa walio hatarini zaidi. Ni wito thabiti wa Rais Macron wa kuongeza mshikamano wa kimataifa wa kifedha na Global South". Kabla ya janga la UVIKO-19, WHO ilikadiria kuwa kufikia malengo ya maendeleo endelevu yanayohusiana na afya (SDGs) LICs na LMICs zinahitajika kuongeza matumizi yao ya afya kwa kiasi kikubwa, na kuhitaji ziada ya Dola za kimarekani Bilioni 371 kila mwaka zikijumuishwa ifikapo 2030. Ufadhili huu ungeruhusu watu kupata huduma za afya, kuchangia katika ujenzi wa vituo vipya na kuwafunza na kuwaweka wahudumu wa afya pale wanapohitajika kuwepo. Pia imekadiriwa kuwa kujitayarisha kwa magonjwa ya milipuko ya siku zijazo kutahitaji uwekezaji wa Dola za kimarekani Bilioni 31.1 kila mwaka. Takribani theluthi moja ya jumla hiyo ingepaswa kutoka kwa ufadhili wa kimataifa. Pia ufadhili wa kichocheo wa jukwaa la uwekezaji wa athari kwa afya umeundwa ili kukuza uhamasishaji na uratibu wa mtiririko mpana wa ufadhili kupitia mipango ya kitaifa ya uwekezaji wa PHC. Jukwaa jipya linajengwa juu ya uzoefu uliopatikana kupitia ushirikiano kati ya nchi, mashirika ya kimataifa na benki za maendeleo zilionekana kuzaa matunda wakati wa janga hili. Kwa mfano, WHO, EIB na Tume ya Ulaya zilifanya kazi kwa karibu na Angola, Ethiopia na Rwanda kuimarisha mifumo yao ya afya. Ambayo ilizinduliwa mwanzoni kama programu za kujitegemea au kama sehemu ya jibu la nchi kwa UVIKO-19, afua hizi zimehamasisha usaidizi wa kiufundiu, ruzuku, na uwekezaji kwa masharti ya manufaa ili kuimarisha huduma ya afya ya msingi. Muhammad Al Jasser, mwenyekiti wa Benki ya maendeleo ya kiislamu, alisema: "Ili kufikia huduma ya afya kwa wote ifikapo mwaka 2030, Taasisi za maendeleo za kifedha (DFIs) na mataifa lazima yaweke kipaumbele cha kuwekeza zaidi katika afya. Benki ya maendeleo ya Kiislamu (IsDB) imejitolea kufanya kazi kwa ushirikiano ili kutoa matokeo yenye athari na kuhakikisha upartikanaji wa huduma za msingi za afya bora na nafuu kwa wote. "Ushirikiano wetu utasaidia kuelekeza uwekezaji wa serikali za kitaifa ili kuimarisha huduma za afya ya msingi na mifumo yao ya afya, kwa ujumla, kuongeza sehemu ya afya kwa wote na kuboresha uwezo wao wa kujiandaa, kuzuia na kukabiliana na dharura za kiafya. Tutashirikiana na nchi moja moja kubaini upungufu katika mifumo ya afya ya kitaifa, kubuni afua na mikakati ya uwekezaji, kutafuta ufadhili, kutekeleza miradi na kufuatilia matokeo yake", alisema Rais wa kundi la Benki za maendeleo ya Afrika Dkt Akinwumi A. Adesina. Ilan Goldfajn, Rais wa Benki ya maendeleo ya nchi za Amerika, alisema: "Afya njema na ustawi ni malengo ya kawaida ambayo yanaiunganisha ulimwengu pamoja. Ili kufikia malengo haya, nchi na taasisi lazima zishirikiane. Tunauhakika kwamba ushirikiano - sio tu kati ya mataifa lakini pia kati ya serikali na sekta binafsi- ni muhimu ili kufikia huduma ya afya kwa wote. Kwa kutambua hali ya kimataifa ya jukwaa hili la uwekezaji, tayari tupo kwenye majadiliano na washikadau wengine ili kupanua juhudi hizi kote Amerika Kusini na Karibiani. Tunatoa mualiko wa wazi kwa washirika wetu kujiunga na jukwaa hili la kimataifa la uwekezaji". Maelezo kwa wahariri: kuhusu kundila Benki za mendeleo ya Afrika. Kundi la Benki za maendeleo ya Afrika (AfDB) ni taasisi kuu ya maendeleo ya Afrika. Inajumuisha vyombo vitatu: Benki ya maendeleo ya Afrika (AfDB), mfuko wa maendeleo ya Afrika (ADF) na mfuko wa dhamana wa Nigeria (NTF). Katika nchi 67 za kiafrika zenye ofisi ya nje nchi Japani, AfDB imechangia maendeleo ya kiuchumi na maendeleo ya kijamii ya nchi zake 54 za kikanda. Kuhusu Benki ya uwekezaji ya Ulaya Benki ya uwekezaji ya Ulaya (EIB) ni taasisi ya mikopo ya muda mrefu ya umoja wa ulaya inayomilikiwa na nchi wanachama. Inafadhili uwekezaji mzuri unaochangia malengo ya sera ya umoja wa ulaya. Shughuli za EIB zinazingatia maeneo ya kipaumbele yafuatayo: Hali ya hewa na mazingira,maendeleo, uvumbuzi na ujuzi, biashara ndogo na za kati, miundombinu na uwiano. EIB inafanya kazi kwa karibu na taasisi nyingine na imetoa jumla ya ufadhili wa zaidi ya paundi Bilini 42 kwa miradi inayohusiana na huduma ya afya ulimwenguni kote tangu ilipoanza kuwekeza katika sekta hiyo mnamo 1997 Kuhusu Benki ya maendeleo ya nchi za Amerika Benki ya maendeleo ya nchi za Amerika imejitolea kuboresha maisha. Ilianzishwa mwaka 1959, IDB ni chanzo kikuu cha ufadhili wa muda mrefu kwa maendeleo ya kiuchumi, kijamii na taasisi huko Amerika kusini na Karibiani. Pia IDB hufanya utafiti wa hali ya juu na kutoa ushauri wa kisera, usaidizi wa kiufundi na mafunzo kwa wateja wa sekta ya umma na binafsi katika eneo lote. Tumia ziara yetu ya mtandaoni. Kuhusu kundi la Benki ya maendeleo ya Kiislamu Iliyokadiriwa AAA na mashirika makubwa ya ukadiriaji, Benki ya maendeleo ya Kiislamu (IsDB) ni Benki ya maeneleo ya kimataifa ambayo imekuwa ikifanya kazi kwa zaidi ya miaka 49 kuboresha maisha ya jamii inayohudumia kwa kuleta athari kwa kiwango. Benki inazileta pamoja nchi wanachama 57 katika mabara manne, na kugusa maisha ya 1 kati ya 5 idadi ya watu Duniani. Dhamira yake ni kuandaa watu kuendesha maendeleo yao ya kiuchumi na kijamii kwa kiwango, kuweka miundombinu ili kuwewezesha kutimiza uwezo wao. Yenye makao yake makuu huko Jidda, ufalme wa Saudi Arabia, IsDB inavyo vituo vya kikanda na vituo vya ubora katika nchi 11 wanachama wake. Kwa miaka mingi, Benki imebadilika kutoka shirika moja hadi kundi linalojumuisha taasisi tano: Benki ya maendeleo ya Kiislamu (IsDB), Taasisi ya Benki ya maendeleo ya kiislamu (IsDBI) iliyopewa jukumu la utafiti na mafunzo, Shirika la kiislamu la Bima ya Uwekezaji, na mikopo ya mauzo ya nje (ICES), Shirika la kiislamu la maendeleo ya sekta binafsi (ICD), na Shirika la Biashara ya kiislamu (ITFC). Kuhusu shirika la afya Duniani Kwa kujitolea kwa ustawi wa watu wote na kuongozwa na sayansi, shirika la afya ulimwenguni linaongoza na kutetea juhudi za kimataifa za kumpa kila mtu, kila mahali nafasi sawa katika maisha salama na yenye afya. Sisi ni shirika la umoja wa mataifa la Afya linalounganisha mataifa, washirika na watu waliomstari wa mbele katika maeneo 150 -inayoongoza muitikio wa Dunia wa dharura za afya, kuzuia magonjwa, kushughulikia sababu za msingi za masuala ya afya na kupanua upatikanaji wa dawa na huduma za afya. Dhamira yetu ni kukuza afya, kuweka ulimwengu salama na kuwahudumia walio hatarini.

Àwọn ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè lóriṣiríṣi ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìkànnì ìdókówò tuntun láti ró ìpèsè iṣẹ́ ètò ìlera alábọ́dé lágbára Nínú ìdàgbàsókè aláìlẹ́gbẹ́ kan tí wọ́n gbèrò fún ìdókówò nínú àti ìrólágbára àwọn ìpèsè iṣẹ́ pàtàkì, ojú ọjọ́ àti ìfarada-rògbòdìyàn ètò ìlera alábọ́dé (PHC) ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré àti agbede-méjì (LICs àti LMICs), àwọn ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè lóriṣiríṣi mẹ́ta ti darapọ̀ pẹ̀lú WHO láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ Ìkànnì Ìdókówò Ipa Ìlera tuntun. Ìkànnì náà, tí wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ lásìkò Àpérò fún Àdéhùn Ìṣúná Àgbáyé Tuntun tó wáyé ní Paris, máa jẹ́ kí €1.5 bílíọ̀nù àkọ́kọ́ wà nílẹ̀ fún LICs àti LMICs ní ẹ̀yáwó àti owó ìrànwọ́ láti fẹ ìkànsíraẹni àti ìwọn ìpèsè iṣẹ́ PHC wọn lójú, pàápàá jùlọ fún àwọn ènìyàn tí wọ́n kángun séwu àti àwọn tí wọn ò rí ìtọ́jú púpọ̀ àti àwọn àwùjọ. ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè ilẹ̀ Adúláwọ̀ (AfDB), ilé-ìfowópamọ́ Ìdókówò Ilẹ̀ Yúróópù (EIB), ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam (IsDB) àti WHO ni àwọn ọmọ ẹgbẹ́ olùdásílẹ̀ Ìkànnì náà. Pẹ̀lu bí èyí ṣe jẹ́ ìpèníjà àgbáyé, ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Àárín-Amẹ́ríkà (IDB) náà ń gbèrò láti darapọ̀ mọ́ àjọṣepọ̀ yìí ní ìrètí láti fẹ ìmọ̀-ọ̀tunyìí lójú sí Latin America àti ẹkùn Caribbean. WHO máa ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi adarí òfin Ìkànnì náà, tí yóò dúró fún ṣíṣe àrídájú ìtẹ̀lé àwọn ìpinnu ìṣúná pẹ̀lú àwọn ohun pàtàkì ìlera orílẹ̀-èdè àti àwọn ìlànà-iṣẹ́. Ilé-iṣẹ́ Ìkànnì náà máa ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ìjọba láti ṣe àgbékalẹ̀ ìlera orílẹ̀-èdè àti láti mú àwọn ètò ìdókówò PHC lọ́kùkúdùn. Ìkànnì náà máa tún gbèrò láti ṣe ìdókówò PHC tó kẹnú ní àtìlẹyìn fún àwọn ìlànà-iṣẹ́ ìlera ìjọba. Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO, sọ wí pé ìgbésẹ PHC pèsè ọ̀nà tó ń ṣiṣẹ́ jùlọ láti mú àyípadà bá ìlera àti ìgbáyégbádùn, tó fi mọ́ nípasẹ̀ àgbékalẹ̀ ìpèsè iṣẹ́ ìlera pàtàkì fún gbogbo ènìyàn. Ó jẹ́ atukọ̀ ìkárí ìlera lágbàyé, ọ̀kan lára Ìpinnu Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé (SDGs). Àwọn olórí lágbàyé ní àfọkànsìn ní ọdún 2015 láti ṣe àṣeyọrí ànfààní sí ìpèsè iṣẹ́ ìlera pàtàkì àti àwọn oògùn pàtàkì tó rọjú àti àwọn àjẹsára fún gbogbo ènìyàn ní ọdún 2030. "Bíi 90% àwọn ìpèsè iṣẹ́ ìlera pàtàkì ni ó lè di ṣíṣe nípasẹ̀ PHC - tó bá wà nílẹ̀, ní àwọn àwùjọ, nípasẹ̀ àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ìlera, àwọn dókítà àti nọ́ọ́sì, ní àwọn ilé-ìwòsàn agbègbè. Iṣẹ́ oògùn apa kòkòro batéríà tí PHC ń pèsè lè ṣe onígbọ̀wọ ìlera kó sì tún dènà ààrùn, yàgò fún kí ó sì tún dá ìnílò àwọn ìpèsè iṣẹ́ onípele kejì àti onípele kẹ́ta tó gaju ara lọ dúró, kí ó sì tún ṣe àgbékalẹ̀ ìtúnirọ," Dr Tedros ló sọ bẹ́ẹ̀. "PHC ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí 'ojú àti etí' ètò ìlera orílẹ̀-èdè, tí ó ń dé àwùjọ pàtó tí àwọn ènìyàn ń gbé. Ìkànnì Ìdókówò Ipa Ìlera tuntun máa ró ìdàgbàsókè irú ìpèsè iṣẹ́ bẹ́ẹ̀ lágbára, tí yóò ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi ìdókówò oníyebíye nínú ìlera àwọn ènìyàn lónì àti ní ọjọ́ iwájú." Ààrẹ EIB Werner Hoyer sọ wí pé ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè tí wọ́n jẹ́ alájọṣepọ̀ náà ní àfọkànsìn láti ran àwọn orílẹ̀-èdè lọ́wọ́ láti ró ìpèsè iṣẹ́ ètò ìlera alábọ́dé lágbára, láti ṣe àtìlẹ́yìn àpapọ̀ ìlera àwọn àwùjọ wọn àti láti dáàbò bò wọ́n lọ́wọ́ ipa àwọn pàjáwírì ìlera lọ́jọ́ iwájú. "COVID-19 ṣàpèjúwe ìyà ńlá àwọn ènìyàn àti ọrọ̀-ajétí ó lè wáyé nígbà tí a bá kùnà láti náwó sí àwọn ìpèsè iṣẹ́ ìlera pàtàkì," Dr Hoyer ló sọ bẹ́ẹ̀. "Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láàrín àwọn ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè lóriṣiríṣi nípasẹ̀ Ìkànnì Ìdókówò Ipa Ìlera tuntun máa rí i dájú pé àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ní ìpèníjà owó lè ṣe àgbékalẹ̀ ìpèsè iṣẹ́ ètò ìlera alábọ́dé tó ní ìfaradà tí ó lè kojú ìpayà àwọn rògbòdìyàn ìlera lọ́jọ́ iwájú, tí yóò sì dáàbò bo àwọn àwùjọ àti ọrọ̀-ajéfún ọjọ́ iwájú. A ti mú ẹ̀rí ìyẹn wá nínú àwọn àjọṣepọ̀ àtẹ̀yìnwá pẹ̀lú WHO. Ìkànnì náà máa pèsè ànfààní sí owó ilẹ̀ òkèèrè tó ṣe pàtàkì fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn akángun séwu. Ó jẹ́ àgbékalẹ̀ arídìmú fún ìpè Ààrẹ Macron láti mú àlékún bá ìṣọ̀kan owó ilẹ̀ òkèèrè pẹ̀lú Gúúsù Àgbáyé." Ṣíwájú àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19, WHO ṣírò pé láti ní Ìpinnu Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ ajẹmọ́-ìlera (SDGs), LICs àti LMICs nílò láti lékún ìnáwó ìlera wọn ní pàtàkì jùlọ, ó sì bèèrè fún àfikún US$371 bílíọ̀nù lọ́dọọdún lápapọ̀ ní ọdún 2030. Ìpèsè owó yìí máa fún àwọn ènìyàn láàyè láti ní ànfààní sí ìpèsè iṣẹ́ ìlera, dásí kíkọ́ àwọn ilé-ìwòsàn tuntun àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti gbígbé àwọn elétò ìlera sí ibi tí ó yẹ kí wọ́n wà. Wọ́n tún ti ṣírò rẹ̀ pé ní ìmúrasílẹ̀ fún àjàkálẹ̀ ààrùn ọjọ́ iwájú máa nílò ìdókówò tí ó tó US$ 31.1 bílíọ̀nù lọ́dọọdún. Àpapọ̀ ìdá kan nínú ìdá mẹ́ta nínú àpapọ̀ ìyẹn ní láti wá láti inú owó ilẹ̀ òkèrè. Owó ayáṣẹ́ Ìkànnì Ìdókówò Ipa Ìlera ni wọ́n tún gbékalẹ̀ láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àkójọ àti ìdarí ìpèsè owó tó fẹjú nípasẹ̀ àwọn ètò ìdókòwò PHC orílẹ̀-èdè. Ìkànnì tuntun náà ló gùn lé ìrírí tí wọ́n kójọ látara ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láàrín àwọn orílẹ̀-èdè, ilé-iṣẹ́ lóríṣiríṣi àti àwọn ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè so èso rere lásìkò àjàkálẹ̀ ààrùn náà. Fún àpẹẹrẹ, WHO, EIB àti Ìgbìmọ Ilẹ̀ Yúróópù ń ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú orílẹ̀-èdè Angola, Ethiopia àti Rwanda láti ró ètò ìlera wọn lágbára. Wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ lakọ̀kọ́ gẹ́gẹ́ bíi àwọn ètò adádúró tàbí gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan lára ìdáhùn àwọn orílẹ̀-èdè sí COVID-19, àwọn ìdásí wọ̀nyìí ṣe àkójọ aṣèrànwọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ, owó ìrànwọ́ àti ìdókówò pẹ̀lú àwọn àdéhùn ànfààní láti ṣe àgbékalẹ̀ ètò ìlera alábọ́dé. Muhammad Al Jasser, alága ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam, sọ wí pé: "Láti ṣe àṣeyọrí ìkárí ìlera lágbàyé ní ọdún 2030, Àwọn ilé-iṣẹ́ Ìpèsè Owó Ìdàgbàsókè (DFIs) àti àwọn orílẹ̀-èdè gbọ́dọ̀ mú ìdókówò lọ́pọ̀ nínú ìlera ní ọ̀kùkúdùn. ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam (IsDB) ní àfọkànsìn láti ṣiṣẹ́ papọ̀ láti ní àbájáde tó nípa àti láti ṣe àrídájú ànfààní sí ètò ìlera alábọ́dé tó jẹ́ ojúlówó tí kò sì gunpá fún gbogbo ènìyàn. ""Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wa máa ṣe ìrànwọ́ láti darí ìdókówò tí àwọn ìjọba orílẹ̀-èdè ṣe láti ró ètò ìlera alábọ́dé lágbára àti ètò ìlera wọn lápapọ̀, ṣe àfikún sí ìkárí ìlera lágbàyé àti àyípadà sí ìkápá wọn láti múra sílẹ̀ fún, dènà àti dáhùn sí àwọn pàjáwírì ìlera. A máa ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè lọ́kọ̀ọ̀kan láti ṣàwárí àwọn àlàfo nínú ètò ìlera orílẹ̀-èdè, ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìdásí àti ìlànà ìdókòwò, wá owó ìrànwọ́, ṣàmúlò àwọn iṣẹ́ àkànṣe àti àmójútó àwọn ipa wọn," Ààrẹ Ẹgbẹ́ ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ilẹ̀ Adúláwọ̀ Dr Akinwunmi A. Adesina ló sọ bẹ́ẹ̀. llan Goldfajn, Ààrẹ ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Àárín-Amẹ́ríkà, sọ wí pé: "Ìlera tó dára àti ìgbáyé-gbádùn jẹ́ èròngbà àjọni tí ó so gbogbo àgbáyé pọ̀. Láti ní àṣeyọrí lórí àwọn èròngbà wọ̀nyìí, àwọn orílẹ̀-èdè àti àwọn ilé-iṣẹ́ gbọ́dọ̀ fọwọ́sowọ́pọ̀. A ní ìdánilójú pé ìfọwọ́sowọ́pọ̀ - tí kìí ṣe láàrín àwọn orílẹ̀-èdè nìkan ṣùgbọ́n láàrín àwọn ìjọba àti ẹ̀ka aládàni - ṣe pàtàkì láti ṣe àṣeyọrí ìkárí ìlera àgbáyé. Pẹ̀lú ìdánimọ̀ àbùdá àgbáyé ti ìkànnì ìdókówò, a ti bẹ̀rẹ̀ sí jíròrò pẹ̀lú àwọn alẹ́nulọ́rọ̀ tókù láti fẹ àwọn ìgbìyànjú wọ̀nyìí lójú síi sí Latin America àti Caribbean. À ń fi ìwé pe gbogbo àwọn alájọṣepọ̀ wa láti darapọ̀ mọ́ ìkànnì ìdókówò àgbáyé yìí." Kókó ọ̀rọ̀ fún àwọn olóòtú: Nípa Ẹgbẹ́ ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹgbẹ́ ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ilẹ̀ Adúláwọ̀ (AfDB) jẹ́ ilé-iṣẹ́ ìṣúná onídágbàsókè àkọ́kọ́ Ilẹ̀ Adúláwọ̀. Ó jẹ́ àpapọ̀ àwọn nǹkan mẹ́ta ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀: ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ilẹ̀ Adúláwọ̀ (AfDB), Owó Ìrànwọ́ Ìdàgbàsókè Ilẹ̀ Adúláwọ̀ (ADF) àti Owó Ìrànwọ́ Ilẹ̀ Nàìjíríà (NTF). Ó wà ní orílẹ̀-èdè 37 nílẹ̀ Adúláwọ̀ pẹ̀lú ọ́fíísì ìta ní orílẹ̀-èdè Japan, AfDB ń dá sí ìdagbàsókè ọrọ̀-ajéàti ìtẹ̀síwájú Àwọn Orílẹ̀-èdè 54 Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ rẹ̀. Nípa ilé-ìfowópamọ́ Ìdókówò Ilẹ̀ Yúróópù Ìfowópamọ́ Ìdókówò Ilẹ̀ Yúróópù (EIB) jẹ́ ilé-iṣẹ́ ayánilówó ọlọ́jọ́-pípẹ́ ti Àjọ Ìṣọ̀kan Ilẹ̀ Yúróópù tí ó jẹ́ ti àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ rẹ̀. Ó ń pèsè owó fún ìdókówò gidi tó ń dásí àwọn èròngbà òfin EU. Àwọn iṣẹ́ EIB gbájúmọ́ àwọn nǹkan pàtàkì wọ̀nyìí: ojú ọjọ́ àti àyíká, ìdàgbàsókè, ìmọ̀-ọ̀tunàti ìmọ̀ọ́ṣe, àwọn oníṣòwò kékeré àti alábọ́dé, ohun amáyédẹrùn, àti ìṣọ̀kan. EIB ń ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú àwọn ilé-iṣẹ́ mìíràn ó sì ti pèsè àpapọ̀ owó ìrànwọ́ tó lé ní €42 bílíọ̀nù fún àwọn iṣẹ́ àkànṣe ajẹmọ́-ìlera káàkiri àgbáyé láti ìgbà tó ti bẹ̀rẹ̀ sí dókówò ní ẹ̀ka náà ní ọdún 1997. Nípa ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Àárín-Amẹ́ríkà ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Àárín-Amẹ́ríkà ni wọ́n dásílẹ̀ fún àyípadà ìgbáyégbádùn. Wọ́n dá a sílẹ̀ ní ọdún 1969, IDB jẹ́ orísun fún ìpèsè owó tó ń léwájú fún ọrọ̀-ajéonígbà pípẹ́, ìdàgbàsókè àwùjọ àti ilé-iṣẹ́ ní Latin America àti Caribbean. IDB tún ṣe ìwádìí alágbára ó sì tún pèsè ìmọràn òfin, ìrànwọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ fún àwọn oníbàárà àwùjọ àti aládàni jákèjádò ẹkùn agbègbè náà. Rin ìrìnàjò orí ẹ̀rọ ayélujára wa. Nípa Ẹgbẹ́ ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam Èyí tí àwọn ilé-iṣẹ́ onígbèléwọ̀n àgbà fún ní AAA, ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam (IsDB) jẹ́ ilé-ìfowópamọ́ onídágbàsókè lóriṣiríṣi tí ó ti ń ṣiṣẹ́ fún ọdún 49 lé láti mú àyípadà bá ìgbésí ayé àwọn àwùjọ tó ń ṣiṣẹ́ fún pẹ̀lú ìpèsè ipa tó gbéwọ̀n. ilé-ìfowópamọ́ náà ń ń kó 57-Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ jákèjádò ẹkùn agbègbè mẹ́rin, tó ń mú àyípadà bá ìgbésí ayé 1 nínú 5 àwọn ènìyàn lágbàyé. Iṣẹ́ wọn ni láti ró àwọn ènìyàn lágbára láti sún ọrọ̀-ajéàti ìtẹ̀síwájú àwùjọ wọn lórí ìgbéléwọ̀n, pípésè àwọn ohun amáyédẹrùn láti lè mú kí wọ́n lè ṣiṣẹ́ tí orí rán wọn. Olú ilé-iṣẹ́ rẹ̀ wà ní Jeddah, Ìlú Ọba ti Saudi Arabia, IsDB ní àwọn ibùdó ẹkùn agbègbè àti àwọn ààyè fún àṣeyọrí ní Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ rẹ̀ 11. Láti bí àìmọye ọdún, ilé-ìfowópamọ́ náà ti yípadà láti nǹkan kan ṣoṣo sí ẹgbẹ́ tí ó ní nǹkan márùn-ún: ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam (IsDB), ilé-iṣẹ́ Ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Ẹlẹ́sìn Islam (IsDBI) tí wọ́n fún ní iṣẹ́ ìwádìí àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́, ilé-iṣẹ́ Ẹlẹ́sìn Islam fún Ìdójútòfò Ìdókówò, àti Ẹ̀yáwó Ilẹ̀ òkèèrè (ICIEC), ilé-iṣẹ́ Ẹlẹ́sìn Islam fún Ìdàgbàsókè Ẹ̀ka Aládàni (ICD), àti ilé-iṣẹ́ Owó Ìdókówò Ẹlẹ́sin Islam Ilẹ̀ òkèèrè (ITFC). Nípa Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé Ní ìfọkànsìn fún ìgbáyé-gbádùn gbogbo ènìyàn tí sáyẹ́nsì sì ń darí rẹ̀, Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé ń darí ó sì ń léwájú ìgbìyànjú àgbáyé láti fún gbogbo ènìyàn, níbi gbogbo ní ànfààní tó dọ́gba fún ìgbésí ayé tí ò léwu àti ìlera. Àwa ni àjọ UN fún ìlera tí ó so àwọn orílẹ̀-èdè pọ̀, àwọn alájọṣepọ̀ àti àwọn ènìyàn tí wọ́n ń léwájú nínú àwọn ààyè 150+ - líléwájú ìdáhùn àgbáyé sí àwọn ìṣẹ̀lẹ pàjáwírì ìlera, dídénà ààrùn, kíkojú ìpilẹ̀ṣẹ̀ okùnfà àwọn ìṣòro ìlera àti ìfẹ̀lójú ànfààní sí oògùn àti ìtọ́jú ìlera. Àfojúsùn wa ni láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera, sọ àgbáyé di aláìléwu kí á sì sin àwọn akángun séwu.

Amabhenki entuthuko amaningi neWHO kwethula inkundla yotshalomali olusha ukuqinisa imisebenzi yokunakekelwa kwezempilo lokuqala. Kusikhonkwane sentuthuko esihlose ukutshala nokuqinisa okubalulekile, isimo sezulu nezinkinga zokunakekela ezempilo yokuqala (PHC) imisebenzi kumazwe anemali engenayo encane kuya kwephakathi nendawo (amaLCI namaLMIC), okuthathu okuningi intuthuko yamabhange isijoyine iWHO ukwethula iHealth Impact Investment Platform entsha. Iplatform yethulwa ngesikhathi seSummit yeNew Global Financing Pact eyayibanjelwe eParis izokwenza isiqalo sika-€1.5 wezigidigidi esikhona kumaLICs namaLMICs kuzikweletu zemvume nezibonelelo zokwandisa ukufinyelela nokumele kwenziwe emisebenzini yePHC, ikakhulukazi kwabahluphekile nabathola okuncane esibalweni sabantu nomphakathi. I-African Development Bank (AFDB), i-European Investment Bank (EIB) i-Islamic Development Bank (IsDB) neWHO yizinkundla zamalunga abasunguli. Njengoba lokhu kuyingqinamba yomhlaba, Inter-American Development Bank (IDB) icabanga ukujoyina ukubambisana nokubheka ukwandisa umzamo kuLatin America kanye nesifunda seCaribbean. I-WHO izosebenza njengomxhumanisi wenqubomgomo yePlatform, ibhekene nokuqinisekisa ukuhambisana kwezinqumo zezimali nokuhamba phambili kwezempilo zezwe kanye namasu. Unobhala wePlatform uzoseka ohulumeni ukudevelopha ezempilo zesizwe nokuqhakambisa izinhlelo zotshalomali lwePHC. I-Platform iphinde ihlose ukusiza kakhulu utshalomali lwePHC ukweseka amasu ezempilo kahulumeni. UDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi Jikelele weWHO, uthe indlela yePHC inikela ngezindlela ezisebenzayo okusho ukuthi kungenza ngcono ezempilo nokuphila kahle, okubandakanya ngokuletha imisebenzi yezempilo ebalulekile kubona bonke abantu. Ngumshayeli wokukhavwa kwezempilo zomhlaba, enye yeUnited Nations Sustainable Development Goals (SDGS). Abaholi boMhlaba bazibophezela ngo-2015 ukuthola ukungena emisebenzini yokunakekelwa kwezempilo okubalulekile,phansi, emiphakathini ngongoti bezempilo, odokotela, abahlengikazi nasemitholampilo yendawo. "Kungafinyelela ku-90% imisebenzi yezempilo ebalulekile engahanjiswa ngePHC, phansi, emphakathini ngongoti bezempilo, odokotela kanye nabahlengikazi emtholampilo yendawo. Ukwahlukana okukhulu kwemisebenzi eyenziwa yiPHC kungagqugquzela futhi kuvike izifo, kugweme nokubambezeleka kwesidingo sokubiza kwesibili kanye nemisebenzi ephakeme nokuletha ukuvuselela isimilo," kusho uDkt Tedros. "I-PHC isebenza njengamehlo nezindlebe zohlelo lwezempilo kwezwe,ukufinyelela kuyona yonke imiphakathi lapho kuhlala khona abantu. Health Impact Investment Platform entsha izoqinisa ukuthuthuka kwemisebenzi enjalo,ukusebenza njengotshalomali olubalulekile kwezempilo yesibalo sabantu namhlanje nangesikhathi esizayo." Umongameli we-EIB uWerner Hoyer uthe ukubambisana nentuthuko yamabhange kwabophezelwa ukweseka amazwe ukuze aqinise imisebenzi yaow yokunakekelwa kwezempilo yokuqala, ukuqguqguzela kokubili komphakathi wabo nokubavikela kumithelela yeziphuthumayo zezempilo kwekusasa. "I-COVID-19 ikhombise ukuhlupheka okukhulu kubantu nezomnotho okungenzeka umasihluleka ukutshala kumisebenzi yezempilo ebalulekile," kusho uDkt Hoyer. "Ukusebenzisana ezintuthukweni eziningi zamabhange ngeHealth Impact Investment Platform entsha kuzoqinisekisa amazwe adingayo kungcono azokwazi ukwakha imisebenzi yokunakekelwa kwezempilo kokuqala ezomelana nokwethusayo kwezinkinga zempilo zekusasa, nokugcina imiphakathi nezomnotho kwekusasa. Sesikuqinisekisile ukuthi ukubambisana neWHO. Inkundla izosiza ukungena kwezezimali zamazwe angaphandle okubucayi kwabahluphekile. Kungukuletha okuzwakalayo kwaMongameli Macron ukuthi anyuse ukubambisana kwezezimali kumazwe angaphandle neGlobal South." Ngaphambi kobhubhane iCovid-19, iWHO yalinganisela ukuthi izofinyelela kokuhlobene nezempilo neSustainable Development Goals, amaLIC namaLMIC okudingeka ukuthi kunyuse ukubaluleka kokusebenzisa imali kwezempilo yabo, futhi kudingeka izigidigidi engeziwe angu-$371 ngonyaka kuhlangene ngo-2030. Lolu xhasomali luzovumela isibalo sabantu ukuthola imisebenzi yezempilo, ukungenelela ukwakha izindawo ezintsha nokuqeqesha nokubeka abasebenzi bezempilo ezindaweni okumele babekuzona. Kuphinde kube nesilinganiso sokulungiselela ubhubhane lwekusasa kuzodinga utshalomali oludingekayo kwi-oda lweminyaka yonke lwezigidigi ezingu-US$31.1. Kungabalelwa kumakota amathathu esamba bekuzophuma kwezezimali zamazwe angaphandle. I-Health Impact Investment Platform isiza ekukhokheni futhi yakhelwe ukugqugquzela ukuhlanganisa nokuxhumanisa ezezimali ezinkulu ukuhamba ngezinhlelo zzotshalomali lwezwe lePHC. I-Platform entsha yakha kusipiliyoni esitholakele ngokubambisana phakathi kwamazwe,izinhlangano eziningi namabhenki entuthuko kwaqinisekisa impumelelo kubhubhane. Isibonelo, iWHO, i-EIB kanye neEuropean Commission basebenza ngokubambisana neAngola, Ethopia neRwanda ukuqinisa nezinhlelo zezempilo zabo. Kuqale kwethulwa njengohlelo olulodwa noma njengengxenye yokuphendula kwamazwe kuCOVID-19 lokhu kungenelela okuhlanganisa ukusiza kwezobuchwepheshe, izibonelelo kanye nokutshalwa kwezimali nemigomo emihle ukwakha ukunakekelwa kwezempilo zokuqala. UMuhammad Al Jasser, usihlalo we-Islamic Development Bank, uthi: "Ukuthola ukukhavwa kwezempilo yomhlaba ngo-2030, iDevelopment Financial Institutions (amaDFI) kanye nezizwe kumele bahambise phambili ukutshala imali kwezempilo. I-Islamic Development Bank (IsDB) izibophezele ukusebenza ngokubambisana ukwenza imiphumela enomthelela nokuqinisekisa ukungena kokufanele nokunakekelwa kwezempilo kokuqala okukhonekayo kuwona wonke umuntu. "Ukusebenzisana kwethu kuzosiza ukulawula utshalomali ngohulumeni bezwe ukuqinisa ukunekekelwa kwezempilo okokuqala kanye nezinhlelo zonke zezempilo, ukunyusa ukukhavwa kwezempilo zomhlaba nokuthuthukisa ukukwazi kwabo ukuthi balungiselele, bavikele futhi baphendule izimo eziphuthumayo zezempilo. Sizosebenza namazwe ngawodwa ukuhlonza izikhala kuzinhlelo zempilo yezwe, ukwenza ukungenelela kanye namasu otshalomali, ukuthola uxhasomali, ukwenza amaphrojekthi nokubheka umthelela wawo," kusho uMongameli we-African Development Bank Group, uDkt Akinwumi A Adesina. U-Ilan Goldfajn, Umongameli we-Inter-American Development Bank, uthe: "impilo enhle nokuphila kahle kuyizinhloso ezifanayo ezihlanganisa umhlaba ndawonye. Ukufeza lezizinhloso, amazwe kanye nezikhungo kumele kubambisane. Siyazi ukuthi ukusebenzisana- hhayi phakathi kwamazwe kuphela kodwa naphakathi kohulumeni kanye nemikhakha ezimele-kubucayi ukuthola ukukhavwa kwezempilo okusebenza umhlaba wonke. Ukubona imvelo yomhlaba yalolutshalomali lwenkundla,sesivele sisezingxoxweni kanye nabanye ababambisani ukwandisa lemizamo kuyona yonke iLatin America neCaribbean. Sidlulisa isimemo esivulelekile kubabambisani bethu ukuthi bajoyine inkundla yotshalomali lomhlaba." Inothi kubahleli: Nge-African Development Bank Group. I-African Development Bank Group (AfDB) iyisikhungo sokuthuthukiswa kwezimali okubalulekile eAfrika. Kunezinto ezihlukene kathathu: African Development Bank (AfDB), i-African Development Fund ADF kanye neNigeria Trust Fund (NTF). Kwenye indawo emazweni angu-37 anehhovisi langaphandle eJapan, i-AfDB inikela ekuthuthukisweni kwezomnotho kanye nokuqhubeka kwenhlalakahle kuzifunda zamalungu ezizwe angu-54. Nge-European Investment Bank I-European Investment Bank (EIB) isikhungo sokutsheleka isikhathi eside seNyunyana yaseEurope esiphethwe yiMember States. Izimali zotshalomali ezizwakalayo okufaka kuzinhloso zenqubomgomo ye-EU. Imisebenzi ye-EIB igxile kulezizinto ezilandelayo ezihamba phambili: isimo sezulu kanye nendawo, intuthuko, ukwenzakabusha kanye namakhono, amabhizinisi amancane naphakathi nendawo,ingqalasizinda kanye nokuzwana. I-EIB isebenzisana kanye nezinye izikhungo sesinikeze isamba sezimali esingaphezu kuka-42 bhiliyoni wamaphrojekithi ahlobene nokunakekelwa kwezempilo emhlabeni kusukela kuqalwe ukutshalwa izimali kulomkhakha ngo-1997. Nge-Inter-American Development Bank I-Inter-American Bank izinikele ukwenza ngcono izimpilo. Yasungulwa ngo-1959, i-IDB iwumthombo oholayo wesikhathi eside sezimali zezomnotho, inhlalakahle nentuthuko yezikhungo eLatin America kanye neCaribbean. I-IDB iphinde yenze ucwaningo olubucayi nokunikeza izeluleko zenqubomgomo,ukusiza ngokwezamakhompuyutha nokuqeqesha umphakathi kanye nomkhakha ozimele kusifunda sonke. Thatha uhambo lwethu olubukwayo. Nge-Islamic Development Bank Group Isilinganiso se-AAA ngama ejensi okulinganisa okukhulu, i-Islamic Development Bank (IsDB) ibhange lokuthuthuka okuningi ebelisebenza ngaphezu kweminyaka engu 49 ukuthuthukisa izimpilo zomphakathi kusebenza ngokuhambisa umthelela ngesikalo. Ibhange lihlanganisa ndawonye amalungu amazwe angu-57 kumazwekazi amane, ezithinta ukuphila komuntu oyedwa kwabahlanu kubantu bomhlaba. Impokophelo yayo ukufundisa abantu ukuzenzela ezomnotho kwabo nokuqhubeka kwenhlalakahle ngesikali, ukubeka ingqalasizinda endaweni ezokwazi ukubavumela ukuthi bagcine ukufezekisa okungangamandla abo. Ikomkhulu eliseJeddah, Kingdom of Saudi Arabia, i-IsDB inamahabhu ezifunda kanye nezizinda ezenza kahle kumaLungu Amazwe angu-11. Eminyakeni edlule, iBhange selingcono kusuka kokukodwa kuya kuqoqo lezinto ezinhlanu: I-Islamic Development Bank (IsDB), i-Islamic Development Bank Institute (IsDBI) esebenza ngokucwaninga nokuqeqesha, Ukopeletsheni we-Islamic noMshwalense wezokutshalimali nokuthutha isikweletu (ICIEC), i-Islamic Corporation for the Development of the Private Sector (ICD), kanye ne-International Islamic Trade Finance Corporation (ITFC). NgeNhlangano yeZempilo yoMhlaba Ukuzinikela ekuphileni kwabobonke abantu nokulawulwa yisayensi, iNhlangano yeZempilo yoMhlaba iyahola nokuhambisa phambili imizamo yomhlaba ukunikeza wonke umuntu,kuyona yonke into ngethuba elilinganayo ngokuphepha nempilo elungile. Siyi ejensi ye-UN yezempilo exhumanisa amazwe,ababambisani kanye nabantu abaphambili emalokishini angu-150 - ukuhola impendulo yomhlaba kweziphuthumayo zezempilo, ukuvikela izifo ukubhekana nomsuka wezinkinga, ezinkingeni zezempilo ukwandisa ukungena kwezokulapha kanye nokunakekelwa kwezempilo. Impokophelo yethu ukugqugquzela ezempilo ukugcina umhlaba uphephile nokusiza abahluphekile.

የዓለም ጤና ድርጅት እና ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) ጤናን ለማስተዋወቅ፣ ፍትሃዊነትን ለማረጋገጥ እና ከጤና ጋር የተያያዙ የአየር ንብረት ለውጥ አደጋዎችን ለመፍታት አጋርነታቸውን ተፈራረሙ። የዓለም ጤና ድርጅት እና አለምአቀፉ ተሟጋች ድርጅት ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) በሚቀጥሉት ሶስት አመታት ውስጥ ለሁሉም ህዝቦች ጤናን ለማስተዋወቅ እና ለመጠበቅ ያለመ በጋራ አለም አቀፍ የጥብቅና ስራዎች ላይ ለመተባበር የመግባቢያ ስምምነት ተፈራርመዋል። የትብብሩ ዋና ዓላማዎች በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች የጤና አገልግሎትን እንዲያገኙ እና ከፍተኛ የአካል እና የአእምሮ ጤና ደረጃ ላይ እንዲደርሱ የሚያጋጥሟቸውን ኢፍትሃዊነት ለማሸነፍ እና የአየር ንብረት ለውጥ ከጤና ጋር የተያያዙ ተግዳሮቶችን ለመቅረፍ የሚደረገውን ጥረት ለመደገፍ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት፣ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ልዩ የጤና ኤጀንሲ እና ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) አስከፊ ድህነትን ለማስወገድ የሚሰራው አለም አቀፍ ተሟጋች ድርጅት በፓሪስ የሦስት ዓመት የመግባቢያ ስምምነት በ‹Power Our Planet: Live in Paris event› የተፈራረሙ ሲሆን ይህም የተካሄደው በአዲስ ዓለም አቀፍ የፋይናንስ ስምምነት ስብሰባ ወቅት ነው። የዓለም ጤና ድርጅት እና ግሎባል ዜጋ (Global Citizen) ከዚህ ቀደም በተለያዩ ተግባራት ላይ የአለም አቀፍ ልዩ ስርጭት ፣አንድ አለም (One World)ን ጨምሮ አብረው ሰርተዋል። በቤት ውስጥ አንድ ላይ (Together At Home) የጤና ባለሙያዎችን ለመደገፍ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ መጀመሪያ ላይ እ.ኤ.አ. በ2020 ተካሄደ። ክስተቱ ከአጋር ድርጅቶች እና ከበጎ አድራጊዎች እንዲሁም በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ፋውንዴሽን እና በክልላዊ ፋውንዴሽን የተደገፈውን የኮቪድ-19 የአንድነት ምላሽ ፈንድ ድጋፍ 128 ሚሊዮን ዶላር የሚጠጋ ገንዘብ ሰብስቧል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ እንዳሉት "የዓለም ጤና ድርጅት ከግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) ጋር አለም አቀፍዊ ግንዛቤን ለማሳደግ እና እርምጃዎችን ለመውሰድ እያደረገ ያለውን ትብብር ለረጅም ጊዜ ዋጋ የሰጠው ጉዳይ ነው" ብለዋል ። "በዚህ የመግባቢያ ሰነዱ መሰረት ኃይሉን በማጣመር የዓለም ጤና ድርጅት እና ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) ለጤና የሚሰጠውን ዓለም አቀፋዊ እና መሰረታዊ ድጋፍን ያሳድጋል እና ብዙ ዜጎችን ያሳትፋል በተለይም የዓለም ወጣቶችን በማዳረስ ለሁሉም የጤና ተልእኮ ያራምዳል።" "ከዓለም ጤና ድርጅት እና ዶ/ር ቴድሮስ ጋር ያለንን ፍሬያማ ትብብር በመቀጠላችን ደስተኞች ነን" ሲሉ ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) መስራች እና የፖሊሲ፣ ተፅእኖ እና የመንግስት ግንኙነት ኃላፊ ሚካኤል ሼልድሪክ ተናግረዋል። "የአየር ንብረት ለውጥ በአለም ላይ እጅግ በጣም የተገለሉ ህዝቦች ጤና ላይ የሚያሳድረው ተጽእኖ አስቸኳይ እና የተቀናጀ እርምጃን የሚጠይቅ አሰቃቂ እውነታ ነው፤ እናም ጥረታችንን በጋራ ለማሳደግ እንሰራለን።" በስምምነቱ መሰረት ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) እና የአለም ጤና ድርጅት አስራ ሶስተኛው አጠቃላይ የስራ መርሃ ግብር (General Programme of Work GPW13) እና ከጤና ጋር የተያያዙ የዘላቂ ልማት ግቦች (Sustainable Development Goals SDGs) እና ሌሎች ጉዳዮችን ለማስቀደም አለም አቀፍ የጥብቅና ስራዎችን ለመስራት ተስማምተዋል። በጤና ፍትሃዊነት ላይ ያተኮሩ ተግባራት፣ በአየር ንብረት ለውጥ እና በጤና መካከል ያለውን ጥልቅ ትስስር እና ተዛማጅ ጉዳዮችን ለመፍታት ነው። ተፅዕኖ ባላቸው መንገዶች ሁለቱ ድርጅቶች በማስረጃ ላይ የተመሰረተ የጤና ምክር የህዝብ ጤናን ለማሻሻል አስፈላጊነት ላይ ግንዛቤን ያሳድጋሉ። የጤና ፍትሃዊነትን ማሳደግ፣የአየር ንብረት ለውጥ የጤና ተጽኖዎችን መቀነስ፣ ክትባትን ማስፋፋት እና የሴቶችን ጤና ማሳደግን ጨምሮ የሰዎችን ጤና ለማሻሻል እርምጃ የሚወሰድባቸውን ቦታዎች መለየት፤ እና በሀገር አቀፍ ደረጃ አስፈላጊ እንክብካቤን እና አገልግሎቶችን ለማቅረብ ለአካባቢው የጤና አቅራቢዎች አስፈላጊውን ድጋፍ መስጠት ናቸው። ማስታወሻ ለአዘጋጆች፡ ስለ ዓለም ጤና ድርጅት ለሁሉም ሰዎች ደህንነት በሳይንስ በመመራት የዓለም ጤና ድርጅት ለሁሉም ሰው ደህንነቱ የተጠበቀ እና ጤናማ ህይወት እኩል እድል ለመስጠት ዓለም አቀፍ ጥረቶችን ይመራል እና ያበረታታል። እኛ የተባበሩት መንግስታት የጤና ኤጀንሲ ነን ከፊት መስመር ሆነን ሀገራትን፣ አጋሮችን እና ሰዎችን ከ150 በላይ አካባቢዎችን እያገናኘን፤ አለምን ለጤና ድንገተኛ ምላሽ እየመራን ፣በሽታን መከላከል ፣የጤና ችግሮችን ዋና መንስኤዎችን ለመፍታት እና የመድሃኒት እና የጤና ተደራሽነትን ለማስፋት እንሰራለን። የእኛ ተልእኮ ጤናን ማሳደግ፣ አለምን መጠበቅ እና የተጎዱትን ማገልገል ነው። ስለ ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen)፡ ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) በአሁኑ ጊዜ አስከፊ ድህነትን ለማጥፋት በተልእኮ ውስጥ ግንባር ቀደም አለም አቀፍ ተሟጋች ድርጅት ነው። በአለም አቀፍ የእለት ተእለት ተሟጋቾች የተገነባ ሲሆን እንቅስቃሴው በሙዚቃ ፣ በመዝናኛ ፣ በሕዝብ ፖሊሲ ፣ በመገናኛ ብዙሃን ፣ በጎ አድራጎት እና በኮርፖሬት ዘርፍ መሪዎችን በሚሰበስቡ ዘመቻዎች እና ዝግጅቶች ተጠናክሯል ። በአለፉት 10 አመታት ውስጥ በግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) መድረኮች ላይ የተገለጸው ቃል ከተገባው ውስጥ 43.6 ቢሊዮን ዶላር ተበርክቷል፣ ይህም ወደ 1.3 ቢሊዮን የሚጠጋ ህይወት ላይ ደርሷል። በአውስትራሊያ ውስጥ እ.ኤ.አ. በ2008 የተመሰረተው፣ ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) ቡድን ከኒውዮርክ፣ ሎስ አንጀለስ፣ ለንደን፣ ፓሪስ፣ በርሊን፣ ሜልቦርን፣ ቶሮንቶ፣ ጆሃንስበርግ፣ ሌጎስ እና ሌሎች ሃገሮች ላይ ይሰራል። እንቅስቃሴውን በ globalcitizen.org ይቀላቀሉ፣ ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) መተግበሪያን ያውርዱ እና ግሎባል ሲቲዝን (Global Citizen) በ Facebook፣ Instagram፣ LinkedIn፣ TikTok እና Twitter ላይ ይከተሉ።

WHO and Global Citizen sign partnership to promote health, fight inequity and address health-related risks of climate change WHO and international advocacy organization Global Citizen today signed a memorandum of understanding to collaborate on joint global advocacy initiatives aimed at promoting and protecting health for all people over the next three years. The main objectives of the collaboration will be to support global efforts to overcome inequities that millions of people face in accessing health services and attaining the highest levels of physical and mental health, and addressing the health-related challenges posed by climate change. WHO, the United Nations’ specialized agency for health, and Global Citizen, the international advocacy organization working to end extreme poverty, signed the three-year MoU in Paris at ‘Power Our Planet: Live in Paris event’, held during the Summit for a New Global Financing Pact. WHO and Global Citizen have joined forces on multiple activities in the past, including the international broadcast special, One World: Together At Home, held at the outset of the COVID-19 pandemic in 2020 to support health-care workers. The event raised almost US$ 128 million in commitments from corporate partners and philanthropists and supported efforts of the COVID-19 Solidarity Response Fund for WHO, powered by the UN Foundation, and regional foundations. “WHO has long valued the collaboration it has enjoyed with Global Citizen to raise global awareness, and drive action, to improve the health of people around the world,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “By joining forces through this MoU, WHO and Global Citizen will scale up global and grassroots advocacy for health and engage more and more citizens, with a particular focus on reaching the world’s youth, to advance the mission of health for all.” “We are pleased to continue our fruitful collaboration with WHO and Dr Tedros,” said Michael Sheldrick, Global Citizen’s Co-Founder and Chief Policy, Impact and Government Relations Officer. “The impact of climate change on the health of the world’s most marginalized populations is a devastating reality that warrants urgent and concerted action, and we look forward to redoubling our efforts together.” Under the MoU, Global Citizen and WHO have agreed to undertake global advocacy initiatives to advance the priorities and objectives of WHO’s Thirteenth General Programme of Work (GPW13) and the health-related aims of the Sustainable Development Goals (SDGs), and other activities focused on health equity, addressing the deep interconnectedness between climate change and health, and related subjects. Through impactful advocacy initiatives, the two organizations will raise awareness on the importance of evidence-based health advice for improving public health; identify areas where action is needed to improve people’s health, including on advancing health equity, mitigating the health impacts of climate change, scaling up immunization, and promoting women’s and girl’s health; and promote the importance of, and how to scale up needed support for, local health providers to deliver essential care and services at country level. Note to editors: About the World Health Organization Dedicated to the well-being of all people and guided by science, the World Health Organization leads and champions global efforts to give everyone, everywhere an equal chance at a safe and healthy life. We are the UN agency for health that connects nations, partners and people on the front lines in 150+ locations – leading the world’s response to health emergencies, preventing disease, addressing the root causes of health issues and expanding access to medicines and health care. Our mission is to promote health, keep the world safe and serve the vulnerable. About Global Citizen: Global Citizen is the world’s leading international advocacy organization on a mission to end extreme poverty NOW. Powered by a worldwide community of everyday activists raising their voices and taking action, the movement is amplified by campaigns and events that convene leaders in music, entertainment, public policy, media, philanthropy and the corporate sector. Over the past 10 years, $43.6 billion in commitments announced on Global Citizen platforms has been deployed, impacting nearly 1.3 billion lives. Established in Australia in 2008, Global Citizen’s team operates from New York, Los Angeles, London, Paris, Berlin, Melbourne, Toronto, Johannesburg, Lagos and beyond. Join the movement at globalcitizen.org, download the Global Citizen app, and follow Global Citizen on Facebook, Instagram, LinkedIn, TikTok and Twitter.

Hukumar Lafiya ta Duniya da Global Citizen sun rattaɓa hannu kan haɗin gwiwa don inganta kiwon lafiya, yaƙi da rashin adalci da magance haɗarin sauyin yanayin da ke da alaƙa da harkokin lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya da International Advocacy Organization Global Citizen sun rattaɓa hannu a yau a kan wata yarjejeniyar fahimtar juna don yin haɗin gwiwa kan tsare-tsaren nuna goyon baya don ba da kariya da inganta lafiyar mutane na tsawon shekaru uku masu zuwa. Babbar manufar haɗin gwiwar shi ne tallafawa ƙoƙarin da duniya ke yi na shawo kan matsalar rashin adalci da miliyoyin jama'a ke fuskanta wajen samun ayyukan kula da lafiya da kuma kaiwa ƙololuwa wajen samun ingantacciyar lafiyar jiki da ta ƙwaƙwalwa, da tunkarar ƙalubalen da ke da alaƙa da lafiya da sauyin yanayi ke haifarwa. Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya, Majalisar Dinkin Duniya, Global Citizen da International Advocacy Organization da ke aiki don kawo ƙarshen matsanancin talauci, sun rattaɓa hannu kan wata yarjejeniya ta shekaru uku a birnin Paris a “Power Our Planet: Live in Paris” taron da aka gudanar a lokacin taron ƙoli na New Global Financing Pact. A baya, Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya da Global Citizen sun haɗa da ƙarfi da ƙarfe a kan ayyuka da yawa, wanda ya haɗa da watsa shirye-shirye na musamman a manyan kafofin sadarwa na duniya da aka yi wa take da, Duniya Ɗaya: A shekarar 2020, a farkon ɓullowar annobar COVID-19, an ƙaddamar da wani taron da aka yiwa laƙabi da “Tare A Gida” don tallafawa ma'aikatan kiwon lafiya. Taron ya tara kusan dalar Amurka miliyan 128 ta alƙawuran abokanan hulɗa da masu hannu da shuni suka tallafawa ƙoƙarin COVID-19 Solidarity Response Fund na Hukumar Lafiya ta Duniya wanda Gidauniyar Majalisar Dinkin Duniya da gidauniyoyin da yankuna ke bayarwa. Hukumar Lafiya ta ta daɗe tana mutunta haɗin gwiwar da take samu da Global Citizen domin wayar da kan duniya, da kuma ɗaukar matakai, don inganta lafiyar mutanen duniya, in ji Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na Hukumar Lafiya ta Duniya. Ta hanyar haɗa ƙarfi da ƙarfe ta wannan yarjejeniya, Hukumar Lafiya ta Duniya da Global Citizen za su ƙara ƙaimi gida da waje don bayar da shawarwari da goyon bayan abin da ya shafi kiwon lafiya tare da jawo hankalin jama'a da dama, da kuma mai da hankali kan matasan duniya, don ciyar da manufar samar da lafiya ga kowa, "Muna farin cikin ci gaba da haɗin gwiwa tare da Hukumar Lafiya ta Duniya da Dr Tedros," in ji Michael Sheldrick, wanda suka ƙirƙiri Global Citizen, Babban Jami'in Tsare-Tsare da Hulɗa da Gwamnati. Tasirin sauyin yanayi ga lafiyar al'ummar duniya da aka danne su, wani lamari ne mai muni wanda ke da buƙatar haɗin kai da ɗaukar mataki na gaggawa, muna sa ran mu haɗa hannu wajen ruɓanya ƙoƙarinmu. A ƙarƙashin yarjejeniyar, Global Citizen da WHO sun amince da aiwatar da shirye-shiryen bayar da shawarwari na duniya don ciyar da fifiko da manufofin Babban Shirin Aiki na WHO na Goma Sha Uku (GPW13) da kuma manufofin da suka shafi kiwon lafiya na Manufofin Cigaban Dorewa (SDGs), da sauran ayyukan da aka mayar da hankali. a kan daidaiton lafiya da magance zurfin haɗin kai tsakanin canjin yanayi da lafiya, da batutuwa masu alaƙa. Ta hanyar nuna goyon baya, ƙungiyoyin guda biyu za su wayar da kan jama'a game da amfani da bayyanannun hujjoji masu ƙarfi akan muhimmancin kulawa da inganta lafiyar jama'a; Binciko sassan da ake buƙatar ɗaukar mataki don inganta lafiyar mutane, samar da didaito na ayyukan lafiya, rage tasirin illar sauyin yanayi, haɓaka rigakafi, da inganta lafiyar mata da ƴan matasa; da kuma Tallata muhimmancin yadda za a haɓaka tallafin da ake buƙata na masu samar da ayyukan lafiya na ƙananan garuruwa ta yadda za su isar da ayyuka na musamman zuwa matakin ƙasa. Tsokaci ga masu gyara: Game da Hukumar Lafiya ta Duniya Hukumar da aka sadaukar da ita a kan kulawa da lafiyar mutane a bisa ilimin kimiyya, Hukumar Lafiya ta Duniya ta yi nasarar ƙoƙarin jagorantar duniya don baiwa kowa da kowa a ko'ina dama daidai gwargwado rayuwa cikin mai aminci da ƙoshin lafiya. Mu ne hukumar kula da lafiya ta Majalisar Ɗinkin Duniya da ke haɗa ƙasashe, abokan hulɗa da mutane a kan gaba a wurare sama da 150, mu ne na ɗaya a duniya wajen samar da agajin gaggawa na kulawa da harkokin lafiya, rigakafin cututtuka, magance tushen matsalolin harkokin lafiya da faɗaɗa damar samun magunguna da kula da lafiya. Manufarmu ita ce inganta lafiya, kare duniya daga barazanar cututtuka da kuma kulawa da mutane marasa galihu. Game da Global Citizen: Global Citizen a yanzu ta kasance wata babbar ƙungiya ta duniya ta tayi fice wajen ba da goyon bayan kawo ƙarshen matsanancin talauci. Ƙungiyar ta samu goyon bayan agajin masu fafutuka na yau da kullum wajen kira da muryarsu don ɗaukar matakin da ya dace. Yunƙurin nasu ya samu tagomashi ta hanyar kamfen a tarurrukan da shugabanni, kafofin watsa labarai, masu hannu da shuni da kamfanoni, tare da amfani da kaɗe-kaɗe da nishaɗantarwa. A sama da shekaru 10 da suka gabata, Global Citizen ta sanar a zaurukanta kashe dala biliyan 43.6 wanda hakan ya inganta rayukan mutane biliyan 1.3. Duk da cewa Ƙungiyar Global Citizen an kafa ta a Australia a shekarar 2008, ƙungiyar na gudanar da aiki a New York, Los Angeles, London, Paris, Berlin, Melbourne, Toronto, Johannesburg, Legas da sauran su. Za ku iya shiga ƙungiyar ta hanyar globalcitizen.org ko sauke manhajar Global Citizen ko kuma ku bi shafukan Global Citizen da ke Facebook, Instagram, LinkedIn, TikTok da Twitter.

WHO na Global Citizen zatia saini ushirikiano ili kukuza afya, kupambana na ukosefu wa usawa na kushughulikia hatari zinazohusiana na afya za mabadiliko ya hali ya hewa WHO na Shirika la kimataifa la utetezi la Global Citizen leo zimesaini makubaliano ili kushirikiana mipango ya utetezi ya kimataifa inayolenga kukuza na kulinda afya kwa watu wote katika kipindi cha miaka mitatu ijayo. Malengo makuu wa ushirikiano yatakuwa kuunga mkono juhudi za kimataifa za kuondokana na ukosefu wa usawa na ambao mamilioni ya watu wanakubaliana nao katika kupata huduma za afya na kufikia viwango vya juu vya kimwili na kiakili, na kushughulikia changamoto zinazohusiana na afya zinazoletwa na mabadiliko ya hali ya hewa. WHO, wakala maalumu wa umoja wa mataifa kwa ajili ya Afya na Global Citizen, shirika la kimataifa la utetezi linalofanya kazi ya kukomesha umaskini uliokithiri, walitia saini makubaliano ya miaka mitatu mjini Paris katika hafla ya 'nguvu ya sayari yetu: Mbashara mjini Paris' , iliyofanyika wakati wa mkutano wa mkataba mpya wa ufadhili wa kimataifa. WHO na Global Citizen wameungana katika shughuli nyingi hapo awali, ikiwemo utangazaji maalumu wa kimataifa, Dunia moja: Together At Home, ilifanyika mwanzoni mwa janga la UVIKO-19 mnamo 2020 kusaidia wahudumu wa afya. Hafla hiyo ilichangisha karibia Dola za kimarekani milioni 128 katika ahadi kutoka kwa washirika wa makampuni na wahisani na kuunga mkono juhudi za mfuko wa kujibu mshikamano wa UVIKO-19 kwa WHO, unaodhaminiwa na umoja wa mataifa, na wakfu wa kikanda. "Kwa muda mrefu WHO imethamini ushirikiano uliofurahisha na Global Citizen ili kuongeza ufahamu wa kimataifa na kupiga hatua, kuboresha afya ya watu Duniani kote", alisema Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus, mkurugenzi mkuu WHO. "Kwa kuunganisha nguvu kupitia MoU, WHO na Global Citizen wataongeza utetezi wa afya Duniani na ngazi ya chini kwa afya na kushirikisha wanachi zaidi na zaidi hasa kwa kuzingatia kufikia vijana Duniani, ili kuendeleza dhamira ya afya kwa wote". "Tuna furaha kuendeleza ushirikiano wetu wenye manufaa na WHO, na DkTedros", alisema Michel Sheldrick, mwanzilishi mwenza wa Globala Citizen na afisa mkuu wa sera, athari na mahusiano ya serikali. "Athari za mabadiliko ya hali ya hewa kwa afya za watu waliotengwa zaidi ulimwenguni ni ukweli mbaya ambao unahitaji hatua za haraka na za pamoja, na tunatarajia kuongeza juhudi zetu pamoja". Chini ya MoU, Global Citizen na WHO wamekubali kufanya mipango ya utetezi wa kimataifa ili kuendeleza vipaumbele na malengo ya mpango mkuu wa kazi wa kumi na tatu wa WHO (GPW13) na malengo yanayohusiana na afya ya malengo ya maendeleo endelevu (SDGs), na shughuli nyingine zinazolenga juu ya usawa wa afya, kushughulikia muunganisho wa kina kati ya mabadiliko ya hali ya hewa na afya, na mada zinazohusiana. Kupitia mipango ya utetezi yenye matokeo, mashirika haya mawili yataongeza ufahamu juu ya umuhimu wa ushauri wa afya unaozingatia ushahidi kwa ajili ya kuboresha afya ya umma; Kutambua maeneo ambayo hatua zinahitajika ili kuboresha afya ya watu, ikiwemo kuendeleza usawa wa afya, kupunguza madhara ya mabadiliko ya hali ya hewa, kuongeza chanjo, na kukuza afya ya wanawake na wasichana; na Kukuza umuhimu wa, na jinsi ya kuongeza usaidizi unaohitajika kwa watoa huduma za afya wa eneo husika ili kutoa huduma muhimu na huduma katika ngazi ya chini. Maelezo kwa mhariri: Kuhusu Shirika la afya Duniani. Kwa kujitolea kwa ustawi wa watu wote na kungozwa na sayansi, shirika la afya Duniani linaongoza na kutetea juhudi za kimataifa za kumpa kila mtu, kila mahali nafasi sawakatika maisha salama na yenye afya. Sisi ni shirika la umoja wa mataifa la afya linalounganisha mataifa, washirika na watu waliomstari wa mbele katika maeneo 150 inayoongoza muitikio wa Dunia kwa dharura za afya, kuzuia magonjwa, kushughulikia sababu za msingi za masuala ya afya na kupanua upatikanaji wa dawa na huduma za afya. Dhamira yetu ni kukuza afya, kuuweka ulimwengu salama na kuwahudumia walioha tarini. Kuhusu Global Citizen: Global Citizen ndilo shirika linaloongoza Duniani la utetezi wa dhamira ya kumaliza umaskini uliokithiri SASA. Inayoendeshwa na jumuia ya kimataifa ya wanaharakati wa kila siku wanaopaza sauti zao na kuchukua hatua, harakati hiyo inakuzwa na kampeni na matukio ambayo huwakutanisha viongozi katika muziki, burudani, sera za umma, vyombo vya habari na uhisani na sekta ya ushirika. Katika kipindi cha miaka 10 iliyopita, ahadi za Dola Bilioni 43.6 zilitangazwa kwenye majukwaa ya Global Citizen zimetumwa, na kuathiri takribani maisha ya watu Bilioni 1.3. Ilianzishwa nchini Australia mwaka 2008, timu ya Global Citizen inaendesha shughuli zake kutokea New York, Los Angels, Londoni, Paris, Belini, Melbourne, Toronto, Johannesburg, Lagos na kwingineko. Jiunge na harakati kwenye globalcitizen.org, pakua programu ya global Citizen, na ifuatilie Global Citizen kwenye Facebook, Instagram, LinkedIn, TikTok na Twitter.

WHO àti Global Citizen tọwọ́ bọ ìwé àjọṣepọ̀ láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera, gbógun ti àìdọ́gba àti wíwá ìyanjú sí àwọn ewu àyípadà ojú ọjọ́ ajẹmọ́-ìlera WHO àti ilé-iṣẹ́ agbẹnusọ ilẹ̀ òkèèrè Global Citizen lónì tọwọ́ bọ ìwé àdéhùn ìgbọ́raẹniyé láti ní àjọṣepọ̀ lórí ìpilẹ̀ṣẹ̀ ìgbẹnusọ àgbáyé àjọṣe tí wọ́n gbèrò fún ṣíṣe àtìlẹ́yìn àti ìdáàbò bo ìlera fún gbogbo ènìyàn ní ọdún mẹ́ta tó ń bọ̀. Àwọn ojúlówó èròngbà àjọṣepọ̀ yìí ni láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìgbìyànjú àgbáyé láti borí àwọn ìwàkíwà tí mílíọ̀nù àwọn ènìyàn ń dojúkọ níbi ìṣàmúlò àwọn ìpèsè iṣẹ́ ètò ìlera àti gbígba ìpele tó ga jùlọ nínú ìlera ara àti ọpọlọ, àti kíkojú àwọn ìpèníjà ajẹmọ́-ìlera tí àyípadà ojú ọjọ́ ń fà. WHO, aṣojú àkànṣe Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé fún ìlera, àti Global Citizen, ilé-iṣẹ́ agbẹnusọ ilẹ̀ òkèèrè tó ń ṣiṣẹ́ láti fi òpin sí òṣì ohun ìṣẹ́, buwọ́lù MoU ọlọ́dún-mẹ́ta náà ní Paris níbi èto 'Power Our Planet: Live in Paris', tó wáyé lásìkò àpérò fún Àdéhùn Ìṣúná Àgbáyé Tuntun. WHO àti Global Citizen ti kọ́mọlùbọ́ lórí oríṣiríṣi iṣẹ́ láti ẹ̀yìn wá, tó fi mọ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ilẹ̀ òkèèrè àkànṣe, One World: Together At Home, tó wáyé ní ìbẹ̀rẹ àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ní ọdún 2020 láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera. Ètò náà ṣe àkójọ tí ó fẹ́rẹ̀ tó US$128 ní ìdásí láti àwọn ilé-iṣẹ́ alájọṣepọ̀ àti àwọn ẹlẹ́yinjú àánú àti àwọn ìgbìyànjú àtìlẹyìn Owó Ìdáhùn Ìṣọ̀kan COVID-19 fún WHO, tí UN Foundation ṣe onígbọ̀wọ rẹ̀, àti àwọn àjọ ẹlẹ́kùnjẹkùn. "WHO ti mú àjọṣepọ̀ tí ó ti ṣe pẹ̀lú Global Citizen ní ọ̀kùkúdùn láti ìgbà pípẹ́ láti ṣe ìpolongo àgbáyé, àti láti jẹ́ kí ìgbésẹ̀ ó di gbígbé, láti mú àyípadà bá ìlera àwọn ènìyàn káàkiri àgbáyé," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO ló sọ bẹ́ẹ̀. "Pẹ̀lú kíkọ́mọlùbọ́ nípasẹ̀ MoU yìí, WHO àti Global Citizen máa fẹ ìgbẹnusọ àgbáyé àti ẹsẹ̀kùkú fún ìlera lójú wọn ó sì tún máa bá ọ̀pọ̀ àwọn ará ìlú sọ̀rọ̀ si, pẹ̀lú àfojúsùn kan ṣoṣo lórí kíkàn sí àwọn ọ̀dọ́ lágbàyé, láti mú ìlọsíwájú bá iṣẹ́ ìlera fún gbogbo ènìyàn." "Inú wa dùn láti tẹ̀síwájú àjọṣepọ̀ wa tó ti so èso rere pẹ̀lú WHO àti Dr Tedros," Michael Sheldrick, Olùdásílẹ̀-àjọṣe Global Citizen àti Olórí Aṣòfin, Òṣìṣẹ́ Ipa àti Àjọṣepọ̀ Ìjọba ló sọ bẹ́ẹ̀. "Ipa àyípadà ojú ọjọ́ lórí ìlera àwọn ènìyàn tí wọ́n ti dẹ́yẹsí lágbàyé jẹ́ òótọ́ tó banilọ́kànjẹ́ tí ó pè fún ìgbésẹ̀ ojú ẹsẹ̀ àti àjọṣe, a sì ń fojú sọ́nà láti ṣe ìlọ́po ìgbìyànjú wa lápapọ̀. Lábẹ́ MoU náà, Global Citizen àti WHO ti gbà latí ṣe àwọn ìpilẹ̀ṣẹ̀ ìgbẹnusọ àgbáyé láti mú ìlọsíwájú bá kàn-án-pá àti èròngba Ètò Àpapọ Iṣẹ́ Ìkẹtàlá WHO (GPW13) àti àwọn èròngbà ajẹmọ́-ìlera ti Àwọn Èròngbà Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ (SDG), àti àwọn iṣẹ́ mìíràn tó gbájúmọ́ ìdọ́gba ìlera, kíkojú àjọṣepọ̀ tó gbilẹ̀ láàrín àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera, àti àwọn kókó ọ̀rọ̀ tó fara jọ ọ́. Nípasẹ̀ àwọn ìpilẹ̀ṣẹ̀ ìgbẹnusọ tó nípa, àwọn àjọ méjèèjì náà máa ṣe ìpolongo lórí pàtàkì ìmọ̀ràn ìlera adálórí-ẹ̀rí fún mímú àyípadà bá ìlera àwùjọ; ṣàwarí àwọn ààyè níbi tí wọ́n ti nílò ìgbésẹ̀ láti mú àyípadà bá ìlera àwọn ènìyàn, tó fi mọ́ ìdàgbàsókè ìdọ́gba ìlera, mímú àdínkù bá àwọn ipa ìlera ti àyípadà ojú ọjọ́, fífẹ àjẹsára lójú, àti ṣíṣe agbátẹrù ìlera àwọn obìnrin àti ọ̀dọ́mọbìnrin; àti ṣíṣe agbátẹrù pàtàkì, àti bí wọ́n ṣe lè fẹ àwọn àtìlẹ́yìn tí wọ́n nílò lójú fún, àwọn elétò ìlera ní abẹ́lé láti ṣe àgbékalẹ̀ ìtọ́jú àti iṣẹ́ tó ṣe pàtàkì ní ìpele orílẹ̀-èdè. Kókó ọ̀rọ̀ fún àwọn olóòtú: Nípa Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé Ní ìfọkànsìn fún ìgbáyé-gbádùn gbogbo ènìyàn tí sáyẹ́nsì sì ń darí rẹ̀, Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé ń darí ó sì ń léwájú ìgbìyànjú àgbáyé láti fún gbogbo ènìyàn, níbi gbogbo ní ànfààní tó dọ́gba fún ìgbésí ayé tí ò léwu àti ìlera. Àwa ni àjọ UN fún ìlera tí ó so àwọn orílẹ̀-èdè pọ̀, àwọn alájọṣepọ̀ àti àwọn ènìyàn tí wọ́n ń léwájú nínú àwọn ààyè 150+ - líléwájú ìdáhùn àgbáyé sí àwọn ìṣẹ̀lẹ pàjáwírì ìlera, dídénà ààrùn, kíkojú ìpilẹ̀ṣẹ̀ okùnfà àwọn ìṣòro ìlera àti ìfẹ̀lójú ànfààní sí oògùn àti ìtọ́jú ìlera. Àfojúsùn wa ni láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera, sọ àgbáyé di aláìléwu kí á sì sin àwọn akángun séwu. Nípa Global Citizen: Global Citizen ni àjọ agbẹnusọ ilẹ̀ òkèèrè tó ń léwájú lágbàyé tó ń ṣiṣẹ́ láti fi òpin sí òṣì BÁYÌÍ. Àwọn àwùjọ jákèjádò àgbáyé ti àwọn ajàfẹ́tọ ọmọnìyàn tí wọ́n ń sọ́rọ̀ sókè tí wọ́n sì ń ṣiṣẹ́ ni wọ́n ṣe onígbọ̀wọ rẹ̀, ẹgbẹ́ náà ni wọ́n ń fi ìpolongo àti àwọn ètò tí ó ń ṣe àkójọ àwọn aṣíwájú nínú àwọn olórin, amúlùúdùn, òfin àwùjọ, ilé-iṣẹ́ ìròyìn, àwọn ẹlẹ́yinjú àánú àti ẹ̀ka àwọn ilé-iṣẹ́ fọnrere rẹ̀. Láti bíi ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn, $43.6 bílíọ̀nù ní owó ìrànwọ́ ni wọ́n ti kéde lórí àwọn ìkànnì Global Citizen ni wọ́n ti kó síta, tó sì ń nípa lára bíi 1.3 bílíọ̀nù àwọn ènìyàn. Wọ́n dá a sílẹ̀ ní Australia ní ọdún 2008, ikọ̀ Global Citizen ń ṣiṣẹ́ láti New York, Los Angeles, London, Paris, Berlin, Melbourne, Toronto, Johannesburg, Lagos àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Darapọ̀ mọ́ ẹgbẹ́ náà ní globalcitizen.org, ṣe ìgbàsílẹ̀ ohun èlò ìmúṣiṣẹ́ Global Citizen, kí o sì tẹ̀lé Global Citizen lórí Facebook, Instagram, LinkedIn, TikTok àti Twitter.

I-WHO neGlobal Citizen basayine isivumelwano sokugqugquzela ezempilo, balwe nokungalingani nokubhekana nobugcuphe obuhlobene nezempilo yokuguquka kwesimo sezulu. I-WHO nenhlangano yezokumela amazwe angaphandle yeGlobal Citizen basayinde imemorandamu namhlanjeyokuqonda ukubambisana yokuhlanganyela kuziqalo zokukhulumela zomhlaba ezihlose ukugqugquzela nokuvikea ezempilo kuwona wonke umuntu eminyakeni emithathu ezayo. Injongo enkulu yokubambisana kuzoba ukweseka imizamo yomhlaba ukuqeda ukungalingani okubhekana nabanu abayizigidi ekutholeni imisebenzi yezempilo nokuthola amazinga aphezulu esiqu nezempilo yengqondo nokubhekana nezingqinamba ezihlobene nezempilo ezidalwa ukuguquka kwesimo sezulu. I-WHO, i-United Nations ejensi ekhethekile yezempilo neGlobal Citizen, inhlangano yokukhulumela amazwe angaphandle asebenza ukuqeda indlala enkulu, basayinde iMOU yeminyaka emithathu eParis ePower Our Planet: umcimbi wokuPhila eParis: ubanjwe ngesikhathi seSummit yeNew Global Financing Pact. I-WHO neGlobal Citizen bahlanganile ngemisebenzi eminingi esikhathini esidlule okufaka ukusakaza okukhethekile kwamazwe angaphandle, Umhlaba owodwa. Ndawonye ekhaya, kubanjwe ekuqaleni kobhubhane lweCOVID-19 ngo 2020 ukwesekwa kwabasebenzi bezempilo. Umcimbi wenza okungafinyelela kuzigidi ezingu US4128 ekuzibophezeleni kokusebenza kwababambisani nabanomusa nokwesekwa kwemizamo yeCOVID 19 Solidarity Respond Fund yeWHO eyesekwe yi-UN Foundation kanye nezinhlangano zesifunda. I-WHO inokubambisana okude ekuhloniphayo esikujabulele neGlobal Citizen ukukhulisa ukuqwashisa nokuhambisa ukwenza,ukwenza ngcono ezempilo zabantu emhlabeni wonke, kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi Jikelele weWHO. Ngokubambisana ngeMoU, iWHO neGlobalCitizen izonyusa okomhlaba kanye nokuzinza kokumela kwezempilo nokukhuluma kakhulu kanye nezinye izakhamizi, ngokugxila ekufinyeleleni kwintsha yomhlaba, ukuqhuba impokophelo yezempilo kuwona wonke umuntu "Siyajabula ukuqhubeka nokubambisana kwethu okuyimpumelelo neWHO noDkt Tedros," kusho uMichael Sheldrick, weGlobal Citizen Co-Founder neChief Policy, Impact neGovernment Relations Officer. "Umthelela wokuguquka kwesimo sezulu kwezempilo ezindaweni ezinganakiwe zasemhlabeni kuyakhathaza ngoba kugunyaza ukuphuthuma nokwenza okuphuthumayo futhi sijahe ukuphindaphinda imizamo yethu ndawonye." Ngaphansi kweMoU, iGlobal Citizen neWHO sebevumelene ukuthatha umzamo wokukhulumela umhlaba ukwenza ngcono okuhamba phambili kanye nezinjongo zeWHO iThirteenth General Programme of Work (GPW13) nezinhloso ezihlangene nezempilo zeSustainable Development Goals(SDG) kanye neminye imisebenzi egxile ekulinganeni kwezempilo ukubhekana nokuxhumana okujulile phakathi kokuguquka kwesimo sezulu nezempilo kanye nezihloko ezihlobene nalokho. Ngemizamo yokukhuluma enomthelela, izinhlangano ezimbili zizokhuphula ukuqwashisa ekubalulekenikweseluleko sezempilo esincike kubufakazi ngokwenza ngcono ezempilo; Hlonza izindawo lapho kukkhona okudingekayo ukwenza ngcono ezempilo zabantu, okufaka ukwenza ngcono ukulingana kwezempilo ukwehlisa ingcuphe yemithelela yezempilo yokuguquka kwesimo sezulu,ukunyusa ukugoma nokugqugquzela abantu besifazane namantombazane ngezempilo; nokugqugquzela ukubaluleka kwe nokunyusa izinga lokweseka okudingekayo,abanikezeli bezempilo bendawo ukuthi balethe ukunakekelwa okubalulekile kanye nemisebenzi esezingeni lezwe. Inothi kubahleli: NgeNhlangano yeZempilo yoMhlaba Ukuzinikela ekuphileni kwabo bonke abantu nokuyalelwa yisayensi, iNhlangano yeZempilo yoMhlaba ihola futhi yenze imizamo yomhlaba ukunikeza wonke umuntu, noma yikuphi ithuba elilinganayo lokuphepha nempilo efanele. Siyi-ejensi ye-UN kwezempilo ezixhumanisa amazwe, ababambisani kanye nabantu kumalokishi aphambili angu-150+ - ukuhola impendulo yomhlaba kweziphuthumayo zezempilo, ukuvikela izifo ukubhekana nomongo wezinkinga wezinkinga zempilo nokwandisa ukungena kwezokulapha nokunakekelwa kwezempilo. Impokophelo yethu ukugqugquzela ezempilo, ukugcina umhlaba uphephile nokusiza abahluphekile. NgeGlobal Citizen: iGlobal Citizen inhlangano eyeseka ukuhola komhlaba kwamazwe angaphandle kumpokophelo yokuqeda inhlupheko eyedlulele MANJE. Ukusizwa umphakathi womhlaba wonke wezishoshovu zazo zonke izinsuku zikhuphula amazwi kanye nokuthatha izinyathelo, umzabalazo ukhuliswa imikhakaso kanye nemicimbi ehlanganisa abaholi ngomculo, ukuzijabulisa, inqubomgomo yomphakathi, izindaba, umusa kanye nomkhakha wezokusebenza. Kuleminyaka eyishumi edlule, u-$435 wezigidigidi ezibophweni ezimenyezelwe ezinkundleni zokuxhumana zeGlobal Citizen zezikhishiwe, okwaba nomthelela wezimpilo cishe eziyizigidigidi ezingu-1.3. Yasungulwa eAustralia ngo-2008, iqembu leGlobal Citizen lisebenzela eNew York, eLos Angeles, eParis, eBerlin, eMelbourne, eToronto, eGoli, eLagos nakwezinye izindawo. Joyina inhlangano ku-globalcitizen.org, landa isisetshenziswa seGlobal Citizen, bese ulandela iGlobal Citizen kuFacebook, Instagram, LinkedIn, TikTok kanye noTwitter.

ቤሊዝ (የመካከለኛው አሜሪካ ሃገር) ከወባ ነፃ የሆነች ሃገር እንደሆነች በአለም ጤና ድርጅት ተረጋገጠ። የዓለም ጤና ድርጅት (WHO) ሀገሪቱ ከ 70 ዓመታት በላይ በሽታውን ለማጥፋት ባደረገችው ተከታታይ ጥረት ቤሊዝ ከወባ ነፃ መሆኗን አረጋግጣለች። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ " የዓለም ጤና ድርጅት የቤሊዝ ህዝብ እና መንግስት እንዲሁም የአለም አቀፍ እና የአካባቢ አጋሮቻቸው ኔትወርክ እንኳን ደስ አላችሁ ብሏል።' "ቤሊዝ በትክክለኛ መሳሪያዎች እና ትክክለኛ አቀራረብ እንዴት ከወባ የፀዳ የወደፊት ህልም እንዳለን የሚያሳይ ሌላ ምሳሌ ነው." በዛሬው ማስታወቂያ በጠቅላላው 42 ሀገራት እና 1 ግዛት፤ በአሜሪካ የሚገኙ 11 ሀገራትን ጨምሮ ከወባ ነጻ መሆናቸውን የአለም ጤና ድርጅት ማረጋገጥ ችሏል። "የፓራጓይ፣ የአርጀንቲና እና የኤል ሳልቫዶርን ስኬት ተከትሎ ቤሊዝ ባለፉት 5 ዓመታት ከወባ ነፃ መሆኗ የተረጋገጠ ከአሜሪካ አራተኛዋ እና በመካከለኛው አሜሪካ ሁለተኛዋ ሀገር ሆናለች።" የመላው አሜሪካ የጤና ድርጅት (Pan American Health Organization PAHO) ዳይሬክተር. "ይህ ለቤሊዝ ትልቅ ስኬት ነው፣ እና ለሌሎችም በአሜሪካ አህጉር ላሉ ሀገራት መነሳሳት ይሆናል።" ወባን ለመቆጣጠር ውጤታማ ኢንቨስትመንቶች ባለፉት 3 አስርት ዓመታት ውስጥ ቤሊዝ የወባ በሽታ ሸክሟ በሚያስደንቅ ሁኔታ ቀንሷል። እ.ኤ.አ. በ1994 ከነበረው 10,000 የተረጋገጡ የወባ በሽታ ተጠቂዎች እ.ኤ.አ. በ2019 ወደ ዜሮ ማድረስ ችላለች። ቤሊዝ ወባን በመዋጋት ረገድ ያስመዘገበቸው ስኬት በጠንካራ ክትትል፣ የምርመራ ተደራሽነትን በማስፋት እና ውጤታማ ነፍሳትን የመቆጣጠር ዘዴዎችን በመጠቀም እነዚህም በፀረ-ነፍሳት የታከሙ የወባ ትንኝ መረቦችን በመጠቀም እና በቤት ውስጥ የፀረተባይ መድኃኒቶችን በመርጨት ነው። የሰለጠኑ የማህበረሰብ ጤና ባለሙያዎች በወቅቱ ምርመራ እና ህክምና በማድረግ ወሳኝ ሚና ተጫውተዋል። እ.ኤ.አ. በ2015 ቤሊዝ የወባ ፕሮግራሟን አስተካክላለች። በከፍተኛ ስጋት ውስጥ ባሉ ህዝቦች መካከል የተሻሻለ ክትትል ላይ የበለጠ ትኩረት ለማድረግ፣ ይህም ቅድሚያ በሚሰጣቸው ቦታዎች ላይ የጣልቃ ገብ ስልታዊ ኢላማ ለማድረግ ያስችላል። ቤሊዝ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት የወባ ክትትል ጥረቶችን አስቀጥላለች፤ ወባን እና ኮቪድ-19 የክትትል ስርዓቶችን ለማዋሃድ ጥረትም አርጋለች። በሀገር፣ በክልል እና በአለም አቀፍ ደረጃ ትብብር በብሔራዊ የወባ ፕሮግራም እና በቤሊዝ ቬክተር ስነ-ምህዳር ማእከል (Belize Vector Ecology Center) መካከል ያለው የረዥም ጊዜ ትብብር የነፍሳት ጥናት ክትትልን ያረጋገጠ ሲሆን ይህም የወባ ተሸካሚ ትንኞች ስርጭት፤ ብዛት እና ወባን ለመከላከል ጥቅም ላይ የሚውሉ ፀረ-ተባዮች ላይ ወሳኝ መረጃ ይሰጣል ። ከሜክሲኮ እና ከጓቲማላ ጋር ድንበር ተሻጋሪ ትብብርም ለስኬት ቁልፍ ነበር። ቤሊዝ በሕዝብ ጤና አጀንዳቸው ውስጥ ወባ ግንባር ቀደም ሆኖ እንዲቀጥል በክልል መድረኮች ውስጥ ተሳትፋለች ፣ ለምሳሌ በሜሶአሜሪካ (Mesoamerica ) እና በሂስፓኒዮላ ደሴት (Island of Hispaniola) ወባን ማስወገድ ፣ በዓለም አቀፍ ፈንድ (Global Fund) ኤድስን ፣ ሳንባ ነቀርሳን እና ወባን ለመዋጋት እንዲሁም የክልላዊ የወባ ማስወገጃ ተነሳሽነት፣ በኢንተር አሜሪካን ልማት ባንክ የቴክኒክ አመራር እና ከመካከለኛው አሜሪካ የጤና ሚኒስትሮች ምክር ቤት ተሳትፎ ጋር የተቋቋመ ተነሳሽነት ናቸው። በዩናይትድ ስቴትስ ዓለም አቀፍ ልማት ኤጀንሲ (USAID) እርዳታ፤ የመላው አሜሪካ ጤና ድርጅት በመላው የቤሊዝ የፀረ-ወባ ዘመቻ የቴክኒክ ትብብር አድርጓል። ይህ በቤሊዝ የተገኘው ስኬት እ.ኤ.አ. በ2030 ወባን ጨምሮ ከ30 በላይ ተላላፊ በሽታዎችን ከአሜሪካ ለማስወገድ ለአሜሪካ ጤና ድርጅት የበሽታ ማስወገድ ተነሳሽነት (Disease Elimination Initiative) አስተዋፅኦ ያደርጋል። ቤሊዝ የ"E-2025" ተነሳሽነት አባል ነው። E-2025 የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ. በ2025 ወባን የማጥፋት አቅም እንዳላቸው የታወቁ ሀገራት ቡድን። ቤሊዝ በመጋቢት ወር ከአዘርባጃን እና ታጂኪስታን የምስክር ወረቀቶችን ተከትሎ እ.ኤ.አ. በ2023 ከወባ ነጻ የሆነች ሀገር ስትሆን ሶስተኛዋ ነች። ማስታወሻ ለአዘጋጁ ከዓለም ጤና ድርጅት(WHO) ወባ-ነጻ ሰርተፊኬት፤ አንድ ሀገር ከወባ ነጻ መሆኗ በዓለም ጤና ድርጅት(WHO) ይፋዊ እውቅና ነው። ሰርተፍኬቱ የሚሰጠው አንድ ሀገር - በ Anopheles mosquitoes (የወባ አስተላላፊ ትንኞች) የሚተላለፈው የሃገር በቀል የወባ ሰንሰለት ቢያንስ ላለፉት ሶስት ተከታታይ አመታት መቋረጡን የሚያሳይ ጥብቅ እና ታማኝ ማስረጃዎች ሲችል ነው። በተጨማሪም የትኛውንም የወባ በሽታ በፍጥነት በመለየት ምላሽ መስጠት የሚችል ሀገር አቀፍ የክትትል ስርዓት ወደ ስራ ማስገባት መቻል አለበት፤ በሽታውን ዳግም እንዳያገረሽ ውጤታማ መርሃ ግብር ጨምሮ። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ሃገራት ከወባ ነፃ መሆናቸውን የሚያረጋግጥ የምስክር ወረቀት ለመስጠት የመጨረሻውን ውሳኔ የመወሰን ስልጣን አላቸው ፣ ይህም በገለልተኛ ሙያዊ አማካሪ ቡድን ማረጋገጫ ላይ በመመርኮዝ ነው። ከዓለም ጤና ድርጅት(WHO) ወባ-ነጻ የምስክር ወረቀት ሂደት ላይ ለበለጠ መረጃ፤ ሊንኩን ይጎብኙ።

Belize certified malaria-free by WHO The World Health Organization (WHO) has certified Belize as malaria-free, following the country’s over 70 years of continued efforts to stamp out the disease. “WHO congratulates the people and government of Belize and their network of global and local partners for this achievement”, said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “Belize is another example of how, with the right tools and the right approach, we can dream of a malaria-free future.” With today’s announcement, a total of 42 countries and 1 territory have been certified as malaria-free by WHO, including 11 countries in the Region of the Americas. “Following the achievement of Paraguay, Argentina, and El Salvador, Belize today becomes the fourth country in the Americas and the second in Central America to be certified as free of malaria over the last 5 years,” said Dr Jarbas Barbosa, Pan American Health Organization (PAHO) Director. “This is an extra-ordinary achievement for Belize, and will also serve as inspiration for the other endemic countries in the Americas.” Effective investments in malaria control Over the last 3 decades, Belize has achieved a dramatic reduction in its malaria burden – from a peak of about 10 000 cases in 1994 to zero indigenous cases in 2019. Belize’s success has hinged on strong surveillance for malaria, access to diagnosis, and effective vector control methods including insecticide-treated mosquito nets and indoor spraying of insecticides. Trained community health workers have played a vital role in timely diagnosis and treatment. In 2015, Belize reoriented its malaria programme to place a greater focus on enhanced surveillance among high-risk populations, allowing for strategic targeting of interventions and available resources in priority areas. Belize maintained malaria surveillance efforts during the COVID- 19 pandemic and made efforts to integrate malaria and COVID-19 surveillance systems. Collaboration at country, regional and global levels A long-standing partnership between the national malaria programme and the Belize Vector Ecology Center ensured entomological surveillance, which provided critical information on the distribution and density of malaria-carrying mosquitoes and their resistance to insecticides used in malaria control. Cross-border collaboration with neighboring Mexico and Guatemala has also been key to success. Belize has participated in regional and subregional initiatives to keep malaria at the forefront of their public health agenda, such as Elimination of Malaria in Mesoamerica and the Island of Hispaniola, financially supported by the Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria, and the Regional Malaria Elimination Initiative, an initiative established by the Inter-American Development Bank with technical leadership from PAHO and the participation of the Council of Health Ministers of Central America. With support from USAID, PAHO has provided technical cooperation throughout Belize’s anti-malaria campaign. This success in Belize contributes to PAHO's Disease Elimination Initiative which aims to eliminate more than 30 communicable diseases, including malaria, in the Americas by 2030. Belize is also a member of the “E-2025” initiative – a group of countries identified by WHO as having the potential to eliminate malaria by 2025. Belize is the third country to be awarded a malaria-free status in 2023, following the certifications of Azerbaijan and Tajikistan in March. Note to the editor WHO malaria-free certificationCertification of malaria elimination is an official recognition by WHO of a country’s malaria-free status. The certification is granted when a country has shown – with rigorous, credible evidence – that the chain of indigenous malaria transmission by Anopheles mosquitoes has been interrupted nationwide for at least the past three consecutive years. In addition, a national surveillance system capable of rapidly detecting and responding to any malaria cases must be operational, together with an effective programme to prevent re-establishment of the disease. The final decision on awarding a malaria-free certification rests with the WHO Director-General, based on a recommendation by the independent Technical Advisory Group on Malaria Elimination and Certification. For more on WHO’s malaria-free certification process, visit this link.

Hukumar Lafiya ta Duniya ta tabbatar da cewa babu cutar zazzaɓin cizon sauro a ƙasar Belize Hukumar Lafiya ta Duniya ta tabbatar da Belize a matsayin ƙasar da ta da zazzaɓin cizon sauro, bayan da ƙasar ta kwashe sama da shekaru 70 tana fafutukar kawar da cutar. Hukumar Lafiya ta Duniya ta taya al'umma da gwamnatin Belize da kuma abokan hulɗarsu na duniya da murnar samun wannan nasarar, Inji Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na Hukumar Lafiya ta Duniya. Belize wani misali ne da ke tabbatar da cewa, indai za mu samu ingantattun kayan aiki da amfani da hanyoyin da suka dace, za mu iya sa ran a wayi gari babu cutar zazzaɓin cizon sauro. Sanarwar da aka fitara a yau ta nuna cewa Hukumar Lafiya ta Duniya ta tabbatar da cewa ƙasashe 42 da nahiya 1 ba sa fama da cutar zazzaɓin cizon sauro, daga cikin ƙasashen akwai 11 na yankin Amurka. Bayan nasarar da Paraguay, Argentina, da El Salvador suka samu, a yau Belize ta zama ƙasa ta huɗu a nahiyar Amurka, ta biyu a Amurka ta Tsakiya da aka tabbatar da cewa ba ta da cutar zazzaɓin cizon sauro a cikin shekaru 5 da suka gabata, in ji Dr Jarbas Barbosa Daraktan Pan American Health (PAHO). Wannan babbar nasara ce ga Belize, ta kuma zama abin zaburarwa ga sauran ƙasashen da ke fama da cutar a yankunan Amurka. Ba da kulawa ta musamman wajen magance zazzaɓin cizon sauro A sama da shekaru 30 da suka gabata, Belize ta sami gaguramar nasarar samun raguwar mutanen da suke kamuwa da cutar zazzaɓin cizon sauro daga kusan mutane 10, 000 a shekarar 1994 zuwa sifili a 2019. Nasarar Belize ta ta'allaƙa ne a kan sa ido sosai kan cutar zazzaɓin cizon sauro, samun damar gano cutar, da kuma ingantattun hanyoyin shawo kan cutar da suka hada da gidajen sauro masu maganin kwari da feshin magani da ake yiwa gidaje. Ma'aikatan kiwon lafiyar unguwanni da aka horar sun taka muhimmiyar rawa wajen gano cutar da maganinta a kan lokaci. A shekarar 2015, Belize ta sake sabunta shirinta na yaƙar cutar zazzaɓin cizon sauro inda ta ba da fifikon mai da hankali a ɓangaren sa ido a kan mutanen da ke cikin hatsarin kamuwa da cutar, da amfani da dabaru na agaji da samar da wadatattun kayan aiki a wuraren da ake da buƙatarsu. Belize ta ci gaba da sa ido sosai a kan cutar zazzaɓin cizon sauro lokacin annobar COVID-19, sannan ta yi ƙoƙarin haɗa yaƙi da cutar zazzaɓin cizon sauro da COVID-19. Sannan ta yi ƙoƙarin samar da taimakekiniya a matakin ƙasa, yanki da na duniya Haɗin gwiwar da aka daɗe ana yi tsakanin shirin yaƙi da cutar zazzaɓin cizon sauro na ƙasa da Cibiyar Kiwon Lafiya ta Belize Vector Ecology Centre ya tabbatar da sa ido akan ilimin ƙwari, wanda ya ba da mahimman bayanai game da yawan adadin sauro masu ɗauke da zazzaɓin cizon sauro da kuma yadda suke kangarewa magungunan kashe ƙwari da ake amfani da su wajen magance zazzaɓin cizon sauro. Haɗin gwiwar kan iyaka da ƙasashen Mexico da Guatemala ita ma ta kasance wata nasara. Kasar Belize ta shiga cikin shirye-shiryen yanki da na sauran yankuna don cigaba da kasancewa a kan gaba a shirin kiwon lafiyar jama'a, kamar kawar da cutar zazzaɓiin cizon sauro a yankin Mesoamerica da tsibirin Hispaniola, da Asusun Duniya na Tallafi don Yaƙar AIDS da tarin fuka da zazzaɓin cizon sauro, da kuma Yanki suke daukar nauyi, Shirin kawar da cutar zazzaɓin cizon sauro, wani yunƙuri ne wanda Bankin Raya Ƙasar Amurka ya kafa tare da jagorancin fasaha daga PAHO da kuma halartar Majalisar Ministocin Lafiya ta Amurka ta Tsakiya. Sakamakon gudunmawa daga USAID, PAHO ta taimakawa Belize da gudunmawar fasaha a tsawon lokacin da ta yi tana yaƙi da cutar zazzaɓin cizon sauro. Wannan nasarar da aka samu a Belize tana ba da gudummawa ga shirin kawar da cututtuka na PAHO wanda ke da burin kawar da cututtukan da ke yaɗuwa fiye da 30, ciki har da zazzaɓin cizon sauro, a Amurka nan da 2030. Har ila yau, Belize mamba ce ta shirin E-2025, [shirin] “gungun ƙasashen da Hukumar Lafiya ta Duniya ta bayyana cewa za su iya kawar da cutar zazzaɓin cizon sauro nan da shekarar 2025. Belize ita ce ƙasa ta uku da aka karrama a matsayin ƙasar da ba ta da cutar zazzaɓin cizon sauro a 2023, bayan takaddun shaida na Azerbaijan da Tajikistan a Maris. Tsokaci ga edita Takardun shaidar kawar da cutar zazzabin cizon sauro na Hukumar Lafiya ta Duniya su ke nuni a hukumance cewa Hukumar Lafiya da Duniya ta gamsu da matsayin ƙasar da ba ta da zazzaɓin cizon sauro. Ana ba da takardar shedar ne lokacin da wata ƙasa ta nuna “kwararan hujjoji masu inganci “cewa an katse hanyar da saurayen Anopheles suke bi wajen yada cutar zazzabin cizon sauro a duk faɗin ƙasar na tsawon aƙalla shekaru uku a jere. Bugu da ƙari, dole ne a tabbatar da cewa shirin binciken ƙwaƙwaf na ƙasa da zai iya gano duk wanda ya kamu da cutar zazzaɓin cizon sauro da kuma daƙile cutar ya kasance yana aiki yadda yakamata, sannan ya kasance akwai ingantaccen shirin hana sake ɓullowar cutar. Matakin ƙarshe kan bayar da takardar shedar ƙasa kaza ba ta cutar zazzaɓin cizon sauro ya rataya ne a hannun babban daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya, bisa shawarar Independent Technical Advisory Group on Malaria Elimination and Certification. Don neman ƙarin bayani kan tsarin ba da takardar shedar cutar malaria ta kyauta na WHO, ziyarci wannan shafin na yanar gizon.

Belize iliidhinishwa kuwa haina Malaria na WHO Shirika la afya Duniani (WHO) limeidhisha kuwa Belize haina Malaria, kufuatia nchi hiyo kwa zaidi ya miaka 70 ya kuendelea na juhudi za kukomesha ugonjwa huo. "WHO inawapongeza watu na serikali ya Belize na mtandao wao wa washirika wa kimataifa na wa ndani kwa mafanikio haya", alisema Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus, mkurugenzi mkuu wa WHO. "Belize ni mfano mwingine wa jinsi, kwa kutumia zana zinazofaa na mbinu sahihi, tunaweza kutumaini ,mustakabali usio na Malaria" Kwa tangazo la leo, jumla ya nchi 42 na eneo 1 zimethibitishwa na WHO kuwa hazina Malaria, zikiwemo nchi 11 za kanda ya Amerika. "Kufuatia mafanikio ya Paraguay, Argentina, na El Salvador, Belize leo inakuwa nchi ya nne katika bara la Amerika na pili katika Amerika ya kati kuthibitishwa kuwa haina Malaria katika kipindi cha miaka 5 iliyopita", alisema Dk Jarbas Barbosa, mkurugenzi wa shirilika la Pan Amerika (PAHO). "Haya ni mafanikio ya kipekee kwa Belize, na pia yatatumika kama msukumo kwa nchi nyingine za Amerika" Uwekezaji mzuri katika kudhibiti Malaria Zaidi ya miongo mitatu iliyopita, Belize imepata punguzo kubwa la mzigo wake wa Malaria -kutoka kilele cha takribani visa 10,000 mnamo 1994 hadi visa sifuri vya ndani mnamo 2019. Mafanikio ya Belize yametokana na ufuatiliaji thabiti wa Malaria, upatikanaji wa uchunguzi, na mbinu bora za kudhibiti vekta ikiwemo vyandarua vilivyotiwa dawa na upuliziaji wa ndani wa dawa za kuulia wadudu. Wahudumu wa afya ya jamii waliofunzwa wamekuwa na jukumu muhimu katika uchunguzi na matibabu kwa wakati. Mnamo mwaka 2015, Belize ilielekeza upya mpango wake wa Malaria ili kuweka mkazo zaidi katika ufuatiliaji ulioimarishwa kati ya walio katika hatari kubwa, kuruhusu ulengaji wa kimkakati wa afua na rasilimali zinazopatikana katika maeneo ya kipaumbele. Belize ilidumisha juhudi za uchunguzi wa Malaria wakati wa janga la UVIKO-19 na kufanya juhudi za kuunganisha mifumo ya uchunguzi wa ugonjwa wa Malaria na UVIKO-19. Ushirikiano katika ngazi ya nchi, kikanda na kimataifa Ushirikiano wa muda mrefu kati ya mpango wa kitaifa wa Malaria na kituo cha Ekolojia cha Belize Vector ulihakikisha ufuatiliaji wa wadudu, ambao ulitoa taarifa muhimu juu ya usambazaji na msongamano wa mbu waenezaji wa Malaria na upinzani wao dhidi ya vidudu vinavyotumiwa kudhibiti Malaria. Ushirikiano wa kuvuka mpaka na nchi jirani za Meksiko na Guatemala pia umekuwa ufunguo wa mafanikio. Belize imeshiriki katika mipango ya kikanda na kanda ndogo ndogo kuweka malaria katika mstari wa mbele katika ajenda zao za afya ya umma, kama vile kutokomeza Malaria huko Mesoamerica na kisiwa cha Hispaniola, ikifadhiliwa na mfuko wa kimataifa wa kupambana na UKIMWI, kifua kikuu, na Malaria, mpango wa kutokomeza Malaria wa kikanda, mpango ulioainishwa na Benki ya maendeleo ya nchi za Amerika na uongozi wa kiufundi kutoka PAHO na ushiriki wa Baraza la mawaziri wa afya wa Amerika ya kati. Kwa msaada kutoka USAID, PAHO zimetoa ushirikiano wa kiufundi katika kampeni ya Belize ya kupambana na Malaria. Mafanikio haya nchini Belize yanachangia mpango wa PAHO wa kutokomeza zaidi ya magonjwa 30 ya kuambukiza, ikiwemo Malaria, katika bara la Amerika ifikapo 2030. Pia Belize ni mwanachama wa mpango wa "E-2025" - kundi la nchi zilizotambuliwa na WHO kuwa na uwezo wa kumaliza ugonjwa wa Malaria ifikapo 2024. Belize ni nchi ya tatu kutunikiwa hadhi ya kutokuwa na Malaria mnamo 2023, kufuatia uidhinishaji wa Azerbaijani na Tajikistani mnamo Machi. Maelezo kwa Mhariri Uthibitisho wa WHO bila Malaria uthibitisho wa kutokomeza Malaria ni utambuzi rasmi na WHO wa hali ya nchi kutokuwa na Malaria. Uthibitisho huo unatolewa wakati nchi imeonyesha - kwa uthabiti, ushahidi wa kuaminika - kwamba mlolongo wa maambukizi ya malaria ya ndani na mbu Anofelesi umeingiliwa nchini kote kwa angalau miaka mitatu mfululizo iliyopita. Aidha, mfumo wa ufuatiliaji wa kitaifa wenye uwezo wa kugundua na kukabiliana kwa haraka na visa vyovyote vya Malaria lazima uanze kufanya hivi, sambamba na mpango madhubuti wa kuzuia ugonjwa huo kuanza tena. Uamuzi wa mwisho wa kutoa cheti cha kutokuwepo kwa Malaria ni wa mkrugenzi mkuu wa WHO, kulingana na pendekezo la kikundi huru cha ushauri wa kiufundi juu ya utokomezaji na uthibitishaji wa Malaria. Kwa maelezo zaidi kuhusu mchakato wa uidhinishaji bila Malaria wa WHO, tembelea kiunganishi hiki.

Belize gba ìwé-ẹ̀rí aláìní-ibà láti ọ̀dọ WHO Àjọ Elétò Ìlera Lágbàyé (WHO) ti fún Belize ní ìwé-ẹ̀rí gẹ́gẹ́ bí aláìní-ibà, lẹ́yìn ìgbìyànjú onítẹ̀síwájú orílẹ̀-èdè náà fún bíi 70 ọdún láti lé àìsàn náà jáde. "WHO kí àwọn ènìyàn àti ìjọba Belize àti àwọn ẹgbẹ́ alájọṣepọ̀ ti àgbáyé àti ìbílẹ̀ kú oríire fún àṣeyọrí yìí ", Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO. Belize jẹ́ àpẹẹrẹ mìíràn fún bí, pẹ̀lú àwọn irinṣẹ́ tó tọ́ àti àwọn ìgbésẹ̀ tó tọ́, a lè ní àlá ọjọ́ iwájú aláìní-ibà." Pẹ̀lú ìkéde tòní, àpapọ àwọn orílẹ̀-èdè 42 àti agbègbè 1 ni wọ́n ti gba ìwé-ẹ̀ri gẹ́gẹ́ bíi aláìní-ibà láti ọwọ́ WHO, tó fi mọ́ àwọn orílẹ̀-èdè 11 ní Ẹkùn Agbègbè àwọn Amẹ́ríkà. "Lẹ́yìn àṣeyọrí Paraguay, Argentina, àti El Salvador, lónì Belize di orílẹ̀-èdè kẹrin ní Amẹ́ríkà àti ẹlẹ́ẹ̀kejì ní Central Amẹ́ríkà láti gba ìwé-ẹ̀rí gẹ́gẹ́ bíi aláìní-ibà láti bíi ọdún márùn-ún," Dr Jarbas Barbosa, Olùdarí Àjọ Elétò Ìlera Ajẹmọ́ Ilẹ̀ Amẹ́ríkà (PAHO) ló sọ bẹ́ẹ̀. "Èyí jẹ́ àṣeyọrí aláìlẹ́gbẹ́ fún Belize, yóó sì tún dúró gẹ́gẹ́ bí ìwúrí fún àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn tó ní àjàkálẹ̀ ààrùn nílẹ̀ Amẹ́ríkà." Àwọn ìdókówò tó ń ṣiṣẹ́ fún ìdènà àìsàn ibà Láti bíi ẹ̀wá ọdún 3 lé, Belize ti ṣe àṣeyọrí àdínkù bí eré nínú ìṣòro àìsàn ibà rẹ̀ - láti ìṣẹ̀lẹ̀ tó ga tó 10 000 ní ọdún 1994 sí ìṣẹ̀lẹ̀ abẹ́lé òdo ní ọdún 2019. Àṣeyọrí Belize ti gbára lé ìtọpinpin alágbára fún àìsàn ibà, àti ànfààní sí àyẹ̀wò, àti àwọn ìlànà ìdènà aṣojú ààrùn tó fi mọ́ àwọn ẹ̀wọ̀n apẹ̀fọn àti fífín àwọn oògùn apẹ̀fọn inú ilé. Àwọn òṣìṣẹ́ akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ìlera láwùjọ ti kó ipa pàtàkì pẹ̀lú ṣíṣe àyẹ̀wò àti ìtọ́jú lásìkò. Ní ọdún 2015, Belize ṣe àtúntò ètò àìsàn ibà rẹ̀ láti ní àfojúsùn alágbára lórí ìtọpinpin tó dára láàrín àwọn ènìyàn akángun séwu púpọ̀, tí ó ń fi ààyè sílẹ̀ fún kíkojú àwọn ìdásí àti àwọn ohun èlò tí ó wà pẹ̀lú ọgbọ́n ní àwọn ààyè tó pọn dandan. Belize ṣàmójútó àwọn ìgbìyànjú ìtọpinpin àìsan ibà lásìkò àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ó sì tún ṣe ìgbìyànjú láti ṣàmúlò àwọn ètò ìtọpinpin àìsan ibà àti COVID-19. Àjọṣepọ̀ ní ìpele orílẹ̀-èdè, ẹkùn agbègbè àti àgbáyé Àjọṣepọ̀ ọjọ́ pípẹ́ láàrín ètò àìsàn ibà orílẹ̀-èdè àti Ààyè fún Ẹ̀kọ́ nípa ọjọ́ Aṣojú Ààrùn Belize ṣe àrídájú ìtọpinpin ẹ̀kọ́ nípa kòkòrò, tí ó ń pèsè ìròyìn pàtàkì nípa àgbéká àti ìwúwo àwọn ẹ̀fọn aṣàgbérìn-ibà àti àtakò sí adèna kòkòrò tí wọ́n ń lò fún ìdènà àìsàn ibà. Àjọṣepọ̀ Lẹ́yìn-odi pẹ̀lú àwọn alámùlégbẹ̀ Mexico àti Guatemala náà kó ipa pàtàkì nínú àṣeyọrí náà. Belize ti kópa nínú ìpilẹ̀ṣẹ̀ ẹkùn agbègbè àti lábẹ́ ẹkùn agbègbè láti fi àìsàn ibà síwájú ìgbésẹ̀ ètò ìlera àwùjọ wọn, bíi Ìfòpin sí Àìsàn ibà ní Mesoamerica àti Island of Hispaniola, pẹ̀lú àtìlẹyìn owó láti ọwọ́ Global Fund to Fight AIDS, Ikọ́-ife àti Àìsàn ibà, àti Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìfòpin sí Àìsàn ibà Ẹkùn Agbègbè, ìpilẹ̀ṣẹ̀ tí ilé-ìfowópamọ́ Onídágbàsókè Àárín-Amẹ́ríkà ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ pẹ̀lú ìdarí ìmọ̀ ẹ̀rọ láti PAHO àti kíkópa Àjọ Àwọn Mínísítà fún Ìlera Àárín Gbùngbùn ilẹ̀ Amẹ́ríkà. Pẹ̀lú àtìlẹyìn láti ọ̀dọ USAID, PAHO ti pèsè ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ìmọ̀ ẹ̀rọ jákèjádò ìpolongo atako-ibà Belize. Àṣeyọrí ní Belize yìí ṣe àfikún sí Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìfòpin sí Ààrùn PAHO tí ó ń gbèrò láti fòpin sí àwọn ààrùn àkóràn tó lé ní 30, tó fi mọ́ àìsàn ibà, ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà tí yóò bá fi di ọdún 2030. Belize tún jẹ́ ọ̀kan lára ọmọ ẹgbẹ́ ìpilẹ̀ṣẹ "E-2025" - ẹgbẹ́ àwọn orílẹ̀-èdè tí WHO dámọ̀ pé wọ́n ní ẹ̀bùn láti fòpin sí àìsàn ibà tí yóò bá fi di ọdún 2025. Belize ní orílẹ̀-èdè kẹta tí yóò gba ìwé-ẹ̀rí pé ó wà nípò aláìní-ibà ní ọdún 2023, lẹ́yìn gbígba ìwé-ẹ̀rí Azerbaijan àti Tajikistan ní oṣù Èrenà. Kókó ọ̀rọ̀ fún olóòtú Ìgbàwé ẹ̀rí aláìní-ibà WHO Ìgbàwé ẹ̀rí ìfòpin sí àìsàn ibà jẹ́ ìdánimọ̀ ìjọba láti ọwọ́ WHO fún ipò aláìní-ibà orílẹ̀-èdè kan. Wọ́n máa ṣe àgbékalẹ̀ ìwé-ẹ̀rí náà nígbà tí orílẹ̀-èdè kan bá ti ṣàfihàn - pẹ̀lú ẹ̀rí tó rinlẹ̀ tó sì jẹ́ ojúlówó - pé ìlànà àkóràn àìsàn ibà abẹ́lé láti ọ̀dọ̀ àwọn ẹ̀fọn anopólì ni wọ́n ti dá dúrò káàkiri orílẹ̀-èdè fún bíi ọdún mẹ́ta sẹ́yìn léraléra. Ní àfikún, ètò ìtọpinpin orílẹ̀-èdè tó ní ìkápá láti tètè dá ìṣẹ̀lẹ̀ àìsàn ibà mọ̀ tó sì ń dáhùn sí i gbọ́dọ̀ máa ṣiṣẹ́, ní àpapọ̀ pẹ̀lú ètò tó ń ṣiṣẹ́ láti dènà àtúndásílẹ̀ ààrùn náà. Ìpinnu ìgbẹ̀yìn lórí fífún ni ní ìwé-ẹ̀rí aláìní-ibà wà lọ́wọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ WHO, tó dá lórí àbá láti ọ̀dọ Ẹgbẹ́ Olùbánidámọ́ràn Ìmọ̀ ẹ̀rọ Olómìnira lórí Ìfòpin sí àti Ìgbàwé ẹ̀rí Àìsàn ibà. Fún àlàyé kíkún lórí ìlànà ìwé-ẹ̀rí aláìní-ibà WHO, kàn sí ojú-òpóyìí.

I-Belize qinisekise ukukhululeka kumalaleveva yiWHO Inhlangano yeZempilo yoMhlaba (WHO) isiqinisekise iBelize njengekhululekile kumalaleveva, kulandela ngaphezu kweminyaka engu-70 yezwe yokuqhubeka nemizamo yokuqeda lesifo. "I-WHO ihalalilsela abantu nohulumeni waseBelize kanye nohlelokuxhumana lwabo lomhlaba nababambisani bendawo kulokhu abakuzuzile," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, Umqondisi Jikelele weWHO. "I-Belize ngesinye isibonelo ukuthi ngamathuluzi afanele kanye nendlela efanele, singaphupha ikusasa kanjani elikhululekile kumalaleveva." Ngesimemezelo sanamhlanje, isamba samazwe angu 42 kanye nendawo eyodwa sekuqinisekisiwe njengabakhululekile kumalaleveva yiWHO okubandakanya amazwe angu 11 eSifundeni saseMelika. "Kulandela ukuzuza kweParaguay, Argentina ne-EL Salvador, Belize namhlanje iba izwe lesine kumaAmerica nelesibili kuCentral America ukuthi iqinisekiswe ukuba ikhululekile kumalaleveva eminyakeni emihlanu edlule," kusho uDkt Jarbas Barbosa, Pan America Helath Organisation (PAHO) UMqondisi. "Lokhu ngukuzuza okungajwayelekile kuBelize futhi kuzosebenza njengokugqugquzela kwamanye amazwe anobhubhane eMelika." Ukusebenza kotshalomali ekulawuleni umalaleveva Kule minyaka engamashumi amathathu edlule, iBelize seyizuze ukwehlisa okuyisimangaliso kumthwalo wayo wamalaleveva- kusuka phezulu ngamacala alinganiselwa ku-10 000 ngo-1994 kuya kuzero wamacala endabuko ngo-2019. Impumelelo yeBelize seyihlanganise ukubheka okuqinile kwamalaleveva, ukungena kukuxilonga nokusebenza kwezindlela zokulawula zevekitha okubandakanya isibulala zinambuzane zezivalelo zeminyane kanye nokufutha ezindlini izibulala zinambuzane. Abasebenzi bezempilo bomphakathi abaqeqeshiwe badlale indima ebalulekile ngesikhathi sokuxilonga nokulapha. Ngo-2015 iBelize yaphinde yahlela uhlelo lwamalaleveva ukubeka ukugxila okukhulu ekwengezeni ukubheka ezindaweni eziyingcuphe enkulu esibalweni sabantu, kuvumela isu lokuqondiwe lingenelele kanye nokubakhona kwezinsizakusebenza ezindaweni ezihamba phambili. I-Belize igcine imizamo yokubhekwa kwamalaleveva ngesikhathi sobhubhane lweCOVID-19 futhi yenza imizamo yokuhlanganisa izinhlelo zokubheka iCovid-19 nomalaleveva. Ukubambisana ezweni, esifundeni kanye nasemazingeni omhlaba Ukubambisana kwesikhathi eside phakathi kohlelo lwamalaleveva lwesizwe kanye neBelize Vector Ecology Center eqinisekise ukubheka, enolwazi olubucayi ekuhanjisweni kanye nesisindo sominyane abathwele umalaleveva nokungafuni ukusebenzisa izibulala zinambuzane ezisetshenziswa ukulawula umalaleveva. Ukubambisana okuwela umngcele nomakhelwane iMexico neGuatemala kuphinde kwaba ukhiye wempumelelo. Belize isibambe iqhaza kumizamo yesifunda kanyenezifunda ezincane ukugcina umalaleveva phambili ku-ajenda yezempilo yomohakathi njengoKukhishwa kwamalalaevela eMesoamerica kanye neIsland ofHispaniola, yesekwe ngokwezimali yiGlobal Fund for Fight AIDS, Tuberculosis neMalaria kanye neRegional Malaria Elimination Initiative kanye momzamo oqalwe yi Inter-American Development Bank enobuholi bezobuhcwepheshe basePAHO kanye nokubamba iqhaza kweCouncil of Health Ministers of Central America. Ngokwesekwa okuvela kuUSAID, PAHO sekunikeze ukusebenzisana kwezobuchwepheshe ngokukhankasa okumelene nomalaleveva eBelize. Lokhu kuphumelela kokufaka esivivaneni kweBelize kumzamo wokuQeda Isifo kwePAHO okuhlose ukuqeda ngaphezu kwezifo okuxhunyanwa ngazo ezingu-30 okubandakanya umalaleveva eMelika ngo-2030. Belize iphinde ibe yilunga le-"E-2025" umzamo-iqoqo lamazwe ahlonzwe yiWHO elinamandla okuqeda umalaleveva ngo-2025. I-Belize izwe lesithathu ukuklonyeliswa ngokukhululeka kumalaleveva ngo-2023,kulandela izitifiketi zeAzebaijan neTajikistan ngoNdasa. Inothi eliya kumhleli Isitifiketi sokuqinisekisa ukukhululeka kumalaleveva seWHO sokuqedwa kwamalaleveva njengokubonakala okusemthethweni yiWHO yesimo sokukhululeka kumalaleveva kwezwe. Isitifiketi sinikezwa uma izwe selikhombise,amandla,nobufakazi obuhle-isheni lwamalalevela wendabuko wokudluliselwa ngomiyane ne-Anopheles sekuphazamisekile ezweni lonke okungenani eminyakeni emithathu eyedlule. Ukwengeza, uhlelo lokubheka lezwe luyakwazi ukuthola ngokuphindekile nokuphendula kunoma yimaphi amacala kamalaleveva okumele asetshenzwe, ngokubambisana nangohlelo olusebenzayo ukuvikela ukuphinde kuqhamuke kwesifo. Isinqumo esingujuqu sokuklomelisa ngesitifiketi sokukhululeka kumalaleveva siphuma noMqondisi Jikelele weWHO, esincike kusiphakamiso seTechnical Advisory Group ezimele kuMalaria Elimination and Certification. Ngokwengeziwe ekwenzekeni kwesitifiketi sokukhululeka kumalaleveva yiWHO, vakashela le linki.

ሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ስብሰባ - ዕለታዊ መረጃ፡ እ.ኤ.አ. ግንቦት 26 2023 በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ላይ ለሚደረገው ጉልህ የተባበሩት መንግስታት ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ በመዘጋጀት ላይ ያሉ አባል ሃገራት በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ሰዎች ህይወት አድን የጤና ህክምናዎችን ማግኘት ባለመቻላቸው ስጋት እንዳላቸው ጠቁመዋል። ከ1 ቢሊዮን በላይ ሰዎች ከኪሳቸው በሚወጣ የጤና ወጭ ምክኒያት ከፍተኛ የገንዘብ ችግር ያጋጥማቸዋል፤ በመቶ ሚሊዮኖች የሚቆጠሩት ሰዎች ደግሞ ለአስከፊ ድህነት ይዳረጋሉ። የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ይህንን ሁኔታ አባብሶታል። በምላሹ፣ አባል ሀገራት እ.ኤ.አ. በመስከረም 2023 የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ለሚያዘጋጀው “ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን” ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ዝግጅትን ለመደገፍ የውሳኔ ሃሳብ ላይ ተስማምተዋል። ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ሁሉም ሰዎች ያለገንዘብ ችግር የሚያስፈልጋቸውን ጥራት ያለው የጤና አገልግሎት ማግኘት እንደሚችሉ ያረጋግጣል። ከፍተኛ፣ መካከለኛ እና ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው አባል ሀገራት የጤና ስርዓቶቻቸውን በፖሊሲ ለመለወጥ ቃል ገብተዋል፤ ሁሉም ሰዎች የሚያስፈልጋቸውን እንክብካቤ ማግኘታቸውን ለማረጋገጥ በመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ (Primary health care) ላይ የበለጠ ትኩረት ማድረግ ያስፈልጋል፣ በተለይም በጣም ችላ ለተባሉት የማህበረሰብ ክፍሎች። 90% የሚሆኑት ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን አገልግሎቶች የመጀመሪያ የጤና እንክብካቤ ዘዴዎችን በመጠቀም ለህብረተሰቡ ማድረስ ይቻላል፤ ይህም ጤናን ከማስተዋወቅ ጀምሮ በሽታዎችን ለመከላከል፣ ለማከም እና በመጨረሻም ድጋፍ መስጠትን ያጠቃልላል። በዚህ አካሄድ እ.ኤ.አ. በ2023 የ60 ሚሊዮን ሰዎችን ህይወት የመታደግ አቅም አለው። አባል ሃገራቱ በመስከረም ወር በተደረገው የከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ላይ ቁርጠኛ የፖለቲካ አቋም የማሳየትን አስፈላጊነት አጽንኦት ሰጥተዋል፣ ዓላማቸው ለአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ግልጽ የሆነ በተግባር ላይ ያተኮረ መግለጫን ማዘጋጀት ነው። ተዛማጅ ሰነዶች (Related documents) EB152(5) የተባበሩት መንግስታት ጠቅላላ ጉባኤ በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ላይ ለሚደረገው ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ዝግጅት፤ ለሁሉም አደጋዎች ምላሽ ለመስጠትና ለድንገተኛ እንክብካቤ የሚያስፈልጉ የተሻሻሉ ብሄራዊ እቅዶች አስፈላጊነት፤ የዓለም ጤና ጉባኤ ዛሬ ባሳለፈው አዲስ የውሳኔ ሃሳብ፣ ጥራት ያለው የአደጋ ጊዜ፣ ህይወት አድን እንክብካቤ እና የቀዶ ጥገና አገልግሎቶችን ለማቀድ እና አቅርቦትን ለማጠናከር ተጨማሪ ዓለም አቀፍ ጥረቶችን ጠይቋል። ጠንካራ የአደጋ ጊዜ፣ ህይወት አድን እንክብካቤ እና የቀዶ ጥገና አገልግሎቶች ለብሔራዊ የጤና አጠባበቅ ስርዓቶች መሠረታዊ ናቸው፤ በተጨማሪም የተለያዩ አደጋዎችን ጨምሮ ድንገተኛ ሁኔታዎችን ውጤታማ በሆነ መንገድ ምላሽ ለመስጠት አስፈላጊ ናቸው። በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት በአለም አቀፍ የአደጋ ጊዜ፣ ህይወት አድን እንክብካቤ እና የቀዶ ጥገና አገልግሎቶች ላይ የታዩት ሰፊ ጉድለቶች ያሳሰበው ጉባኤው አባል ሀገራት ዘላቂ የገንዘብ ድጋፍን፣ ውጤታማ አስተዳደርን እና ለሁሉም ሰው ፍላጎቶች እኩል ተደራሽነትን የሚያረጋግጡ ብሄራዊ ፖሊሲዎችን እንዲያዘጋጁ ጥሪ አቅርቧል። በተጨማሪም ለአደጋ ተጋላጭ በሆኑ፣ ባልተረጋጉ እና በግጭት በተጎዱ አካባቢዎች ውጤታማ የአደጋ ጊዜ፣ ህይወት አድን እንክብካቤ እና የቀዶ ጥገና አገልግሎቶችን ለማረጋገጥ የበለጠ ወጥ፣ አካታች እና ተደራሽ አቀራረቦችን ማስተዋወቅ ያስፈልጋል። የውሳኔ አፈፃፀሙን በተመለከተ እ.ኤ.አ. በ2025፣ 2027 እና 2029 ሴክሬታሪያቱ የሂደት ሪፖርት እንዲያቀርብ በምክር ቤቱ ተጠይቋል። ተዛማጅ ሰነዶች EB152(3) የተቀናጁ የአደጋ ጊዜ፣ የህይወት አድን እንክብካቤ እና የቀዶ ጥገና አገልግሎቶች ለአለም አቀፍ የጤና ሽፋን እና ከድንገተኛ የጤና አደጋዎች መከላከል፤ ተዛማጅ ሰነድ (Related links) ክሊኒካዊ አገልግሎቶች እና ስርዓቶች፡- የአደጋ ጊዜ እና የህይወት አድን እንክብካቤ፦ ተላላፊ ካልሆኑ በሽታዎች ህይወትን ለማዳን የበለጠ ተመጣጣኝ ስልቶች፤ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር እንዲረዳ “ምርጥ ግዢ” ተብሎ በአለም ጤና ድርጅት የሚታወቅ አዲስ ወጪ ቆጣቢ የሆነ ዝርዝር ልዑካን ዛሬ አጽድቀዋል። ዝርዝሩ አሁን ተጨማሪ “ምርጥ ግዢዎች” አሉት፣ ይህም በሁሉም የገቢ ደረጃ ላይ ላሉ ሀገራት በአለም አቀፍ ደረጃ ዋና ከሆኑት የሞት ምክንያቶች ብዙ ህይወትን ለማዳን ተጨማሪ ምርጫዎችን ይሰጣል። እነዚህም ሰዎች ማጨስን እንዲያቆሙ ለመርዳት፣ ስለጡት ማጥባት ግንዛቤ ለመፍጠር እና ለመደገፍ፣ እንዲሁም ልጆችን ከጎጂ የምግብ ማስታወቂያዎች ለመከላከል ፖሊሲዎችን መተግበርን ያካትታሉ። የተሻሻለው ዝርዝር የአስም፣ ሥር የሰደደ የሳንባ ምች በሽታ እንዲሁም እንደ የጡት፣ የማኅጸን፤ የአንጀት እና የልጅነት ካንሰር ላሉ ነቀርሳዎች አስቀድሞ ማወቅ እና ሕክምናን ይሸፍናል። በተጨማሪም ከኤችአይቪ ጋር ለሚኖሩ ሰዎች የካንሰር ቅድመ ምርመራ እና አጠቃላይ ሕክምናን ያካትታል። እነዚህ እርምጃዎች ሀገራት ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር የሚያደርጉትን ጥረት በማፋጠን፣ ዘላቂ የልማት ግቦችን ዓላማ ለማሳካት እናም እ.ኤ.አ. በ2025 በሚካሄደው አራተኛው የተባበሩት መንግስታት ጠቅላላ ጉባኤ ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ላይ የሚኖረውን ፖለቲካዊ ቁርጠኝነት ለማጎልበት ይረዳሉ። የጤና ምክር ቤቱ አባል ሀገራት ከመጠን በላይ ውፍረትን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር የቀረቡትን ምክሮች በተግባር እንዲፈጽሙ የቀረበውን እቅድ በዝርዝር የሚገልጽ ሪፖርት ተመልክቷል። በአሁኑ ወቅት ሃያ ስምንት ሀገራት እቅዱን ተግባራዊ በማድረግ ላይ ሲሆኑ እድገታቸውም ተመዝግቦ ለጉባኤው ሪፖርት ይደረጋል። እነዚህ ልምዶቻቸውም ውፍረትን ለመዋጋት የሚደረጉ ጥረቶችን ለማፋጠን ፖሊሲዎችን እና እርምጃዎችን ለማሳወቅ ለሁሉም አባል ሀገራት ይጠቅማሉ። ተዛማጅ ሰነዶች፡ EB152 (11) ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመከላከልና ለመቆጣጠር በጠቅላላ ጉባኤው ሶስተኛው ከፍተኛ ስብሰባ የወጣው ፖለቲካዊ መግለጫ፤ ከአለም አቀፍ የስደተኞች የአዕምሮ ጤና የድርጊት መርሃ ግብር ጋር በመሆን እ.ኤ.አ. እስከ 2030 ድረስ ተራዝሟል። ስደተኞች እና ፍልሰተኞች የገንዘብ ችግር ሳይገጥማቸው በጉዞአቸው እና በተቀባይ ሀገር የጤና አገልግሎት የማግኘት መብት አላቸው። ይህ ጥረት እ.ኤ.አ. በ 2030 ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማሳካት በሰፊው ዓለም አቀፍ ተነሳሽነት ውስጥ ትልቅ ቦታ ይይዛል ። ዛሬ፣ በኮሚቴ “ለ”፣ አባል ሀገራት የአለም ጤና ድርጅት የስደተኞችን ጤና የማስተዋወቅ እቅድ እስከ እ.ኤ.አ. 2030 ድረስ እንዲራዘም ተስማምተዋል። ይህ እቅድ ስደተኞች እና ፍልሰተኞች የሚያጋጥሟቸውን የተለያዩ ተግዳሮቶች የሚፈታ ሲሆን የተወሰኑ እርምጃዎችን ይዘረዝራል፣ እነዚህም፡- የተቀናጁ እና ሁሉን አቀፍ የጤና አገልግሎቶችን፣ ፕሮግራሞችን እና ፖሊሲዎችን ለማካተት የአለም አቀፍ የጤና ሽፋን መርሆዎችን በመከተል የጤና ስርአቶችን እንደገና አቅጣጫ መቀየር፣ ሃገራት እንደ አስፈላጊነቱ ማሻሻያዎችን እንዲያደርጉ ለማገዝ የስደተኞች የጤና ፖሊሲዎችን፣ ዕቅዶችን እና እርምጃዎችን ውጤቶች መከታተል፤ የስደተኞችን ልዩ የጤና ፍላጎቶች ለማሟላት የጤና ስርዓቶችን ማጠናከር እንዲሁም የባህል፣ የሃይማኖት እና የቋንቋ ዳራዎቻቸውን የሚያከብሩ አገልግሎቶችን እንዲሰጡ ማድረግ እና የስደተኞች ጤናን በአለምአቀፍ፣ በክልላዊ እና በሀገራዊ ተነሳሽነቶች፣ ሽርክናዎች እና የጤና መድረኮች ላይ ማዋሃድ። የውሳኔ ሃሳቡ ለአለም ጤና ድርጅት ሴክሬታሪያት የተለያዩ ተግባራትን ያስቀምጣል። እነዚህም በየሁለት አመቱ መደበኛ ያልሆኑ ስብሰባዎችን ከአባል ሀገራት ጋር በማዘጋጀት ተግዳሮቶችን፣ የተማሩትን እና የተሳኩ ልምዶችን በመለየት በአለም ጤና ድርጅት የድርጊት መርሃ ግብር ተግባራዊ ማድረግ፤ የቴክኒክ ድጋፍ መስጠት፣ መመሪያዎችን ማዘጋጀት እና የእውቀት ልውውጥን ማድረግ፤ እንዲሁም በአባል ሀገራት እና በአለም ጤና ድርጅት ውስጥ ትብብር እና ቅንጅትን ማበረታታት ናቸው። ውሳኔው የተላለፈው እ.ኤ.አ. በሰኔ 2023 በስደተኞች ጤና ላይ ከሚደረገው ሶስተኛው አለም አቀፍ ስብሰባ በፊት ነው፤ ይህ ስብሰባ እድገትን ለመገምገም፣ ለስደተኞች ጤና ፖለቲካዊ ድጋፍን ለማጎልበት፣ የወደፊት የፖሊሲ ውይይቶችን ለመምራት ያለመ ሲሆን እ.ኤ.አ. የ2023 አጠቃላይ ጉባኤ ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን እና የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የድርጊት መርሃ ግብር ቀጣይ ትግበራን ይደግፋል። የአለም ጤና ድርጅት ፅህፈት ቤት እ.ኤ.አ. በ2025፣ 2027 እና 2029 ለጤና ጉባኤው ስለሂደቱ ወቅታዊ መረጃዎችን ይሰጣል። ተዛማጅ ሰነዶች ፡ EB152(17) የስደተኞች ጤናን በማስተዋወቅ ላይ ያለው የአለም ጤና ድርጅት የድርጊት መርሃ ግብር እ.ኤ.አ. ከ2019-2023 ወደ 2030 መራዘም፤ አስፈላጊ መረጃ፡ የስደተኞች እና የፍልሰተኞች ጤና የአለም ጤና ድርጅት የባህል ህክምና ስትራቴጂ ወደ እ.ኤ.አ. 2025 ተራዘመ። የዓለም ጤና ድርጅት የባህል ህክምና ስትራቴጂ እ.ኤ.አ. ከ2014-2023 ለተጨማሪ ሁለት ዓመታት ይህም እስከ እ.ኤ.አ. 2025 ድረስ እንዲራዘም የዓለም ጤና ጥበቃ ጉባኤ ዛሬ ወስኗል። ጉባኤው እ.ኤ.አ. ለ2025–2034 አዲስ ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ እንዲያዘጋጅ እና እ.ኤ.አ. በ2025 በ78ኛው የዓለም ጤና ጥበቃ ጉባኤ ላይ እንዲያቀርቡ ዋና ዳይሬክተሩን ጠይቋል። ምክር ቤቱ አባል ሀገራት ባህላዊ እና ተጓዳኝ ህክምናዎችን ሳይንሳዊ አቀራረብን በመጠቀም፣ ጥልቅ ክሊኒካዊ ምርምር ማድረግን ጨምሮ ያለውን አቅም በመመርመራቸው አመስግኗል። በተጨማሪም የብሔረሰቡ ተወላጆች እና የአካባቢ ማህበረሰቦች ልዩ ልዩ ባህሎች አስፈላጊነት እና አጠቃላይ ባህላዊ እውቀቶቻቸውን እውቅና ሰጥቷል። ይህ ውሳኔ የዓለም ጤና ድርጅት በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ባህላዊ እና ተጓዳኝ ህክምናን ከብሄራዊ የጤና ስርዓቶች እና አገልግሎቶች ጋር በማዋሃድ እንዲሁም አሰራሮችን፣ ምርቶችን እና ባለሙያዎችን ለመቆጣጠር ቴክኒካል ድጋፍ በመስጠት ያለውን ሚና አፅንዖት ሰጥቷል። እ.ኤ.አ. ከ2014 እስከ 2023 ባለው ስትራቴጂ መሰረት የዓለም ጤና ድርጅት ሃገራት ጠቃሚውን እና እያደገ የመጣውን የጤና እንክብካቤ አካል የሆነውን ባህላዊ እና ተጓዳኝ ህክምና በተመለከተ ፖሊሲዎችን እንዲያዘጋጁ ድጋፍ እያደረገ ይገኛል። የአለም ጤና ድርጅት ስትራቴጂካዊ ድጋፍ ሀገራት ጤናን፣ ደህንነትን እና ታካሚን ማዕከል ያደረገ የጤና እንክብካቤን ለማሻሻል ባህላዊ እና ተጓዳኝ ህክምናን እንዲጠቀሙ ይረዳል። እ.ኤ.አ. ከ2014 ጀምሮ፣ የአለም ጤና ድርጅት ደህንነቱን የተጠበቀና ጥራት ያለው ባህላዊ እና ተጓዳኝ ህክምናን ከብሄራዊ የጤና አጠባበቅ ስርዓቶች ጋር እንዴት ማዋሃድ እና መቆጣጠር እንደሚቻል ግንዛቤን ለማሳደግ እየሰራ ነው። ተዛማጅ ሰነዶች : EB152/37 የዋና ዳይሬክተሩ በዓለም ጤና ድርጅት ባህላዊ ሕክምና ስትራቴጂ ላይ ሪፖርት፡ እ.ኤ.አ. 2014-2023 ተዛማጅ አገናኞች ሪፖርት፡ የዓለም ጤና ድርጅት በባህላዊ እና ተጓዳኝ ሕክምና ላይ እ.ኤ.አ. በ2019 ሪፖርት የህክምና ኦክሲጅን ተደራሽነትን ለማሳደግ የወሰደው ውሳኔ፤ አባል ሀገራቱ የህክምና ኦክሲጅን በተለያዩ በሽታዎችን ምክኒያት ለምሳሌ እንደ በሳምባ ምች እና ሳንባ ነቀርሳ የሚመጣን ሃይፖክሲሚያ (ዝቅተኛ የደም ኦክሲጅን) ለማከም በተጨማሪም በዕድሜ ለገፉ፣ አደጋ ለደረሰባቸው እና ቀዶ ጥገና ለሚያደርጉ ሰዎች ያለውን ወሳኝ ሚና የሚገልጽ የውሳኔ ሃሳብ አጽድቀዋል። በብዙ ታዳጊ ሀገራት የጤና ተቋማት የማያቋርጥ የህክምና ኦክሲጅን ማግኘት ባለመቻላቸው ምክኒያት መከላከል የሚቻል ሞት ተከስቷል፤ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ምክኒያት እየተባባሰ የመጣው ችግር ከበርካታ የጤና አጠባበቅ ስርዓቶች አቅም በላይ የህክምና ኦክስጅንን ፍላጎት ጨምሯል። ኦክስጅን እ.ኤ.አ. ከ 1979 ጀምሮ በአለም ጤና ድርጅት የአስፈላጊ መድሀኒቶች ሞዴል ዝርዝር ውስጥ ተካቷል፤ በተጨማሪም እ.ኤ.አ. በ2007 በወጣው የአለም ጤና ድርጅት የልጆች አስፈላጊ መድሀኒቶች ሞዴል ዝርዝር የመጀመሪያው እትም ውስጥ ተካቷል። በሞዴል ዝርዝሮቹ ላይ ኦክሲጅንን የሚተካ ምንም ዓይነት የሕክምና አማራጭ የለም። ይህ ውሳኔ የሕክምና ኦክስጅን ማምረት እና ማከፋል ልዩ መሠረተ ልማት እንደሚያስፈልገው ይገነዘባል። በተጨማሪም መሐንዲሶችን ጨምሮ በተለያየ ክፍል ያሉ የጤና ባለሙያዎች አማካኝነት ጥራት ያለው የሕክምና መሳሪያዎችን በመጠቀም በአስተማማኝ እና በትክክል መፈፀሙ አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥቷል። አዲሱ የውሳኔ ሃሳብ አባል ሀገራት በገጠር እና በከተማ አደረጃጀትን ጨምሮ በየደረጃው ላሉ የጤና አገልግሎት መስጫ ተቋማት ያልተቋረጠ የህክምና ኦክሲጅን አቅርቦትን ለማረጋገጥ እንደአግባቡ ሀገራዊ እና ብሄራዊ የህክምና ኦክሲጅን ሲስተም እንዲዘረጋ ያሳስባል። የአለም ጤና ድርጅት መመሪያዎችን በማዘጋጀት እንዲሁም ቴክኒካል ዝርዝር መግለጫዎችን፣ የትንበያ መሳሪያዎችን፣ የስልጠና ቁሳቁሶችን እና ሌሎች ግብአቶችን በመደገፍ፤ በተለይም በማደግ ላይ ባሉ ሀገራት የጤና ስርዓት ፍላጎቶች ለማሟላት ሲባል የህክምና ኦክሲጅን አቅርቦትን ለማሻሻል የተነደፈ ቴክኒካል ድጋፍን በመደገፍ በኩል ያለውን ሚና ያሳያል። ተዛማጅ ሰነዶች የሚከተሉት ሰነዶች ከላይ የተጠቀሰውን መረጃ ይይዛሉ: A76/6 በዋና ዳይሬክተሩ የተዘጋጀ ሪፖርት A76/7 ራዕ.1 - የአለም አቀፍ የጤና ሽፋን የማይበገር መሰረት እንዲኖረው ለማድረግ የጤና ስርአቶችን ወደ የመጀመሪያ ደረጃ ጤና አገልግሎት ማቅናት እና በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ላይ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ጠቅላላ ከፍተኛ ስብሰባ ዝግጅት፤ በጄኔራል ዳይሬክተሩ የተጠናከረ ሪፖርት፡ A76/7 የዋና ዳይሬክተሩ ሪፖርት፡ የጠቅላላ ጉባኤው ሶስተኛ ከፍተኛ ጉባኤ ፖለቲካዊ መግለጫ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን መከላከልና መቆጣጠር እንዲሁም የአዕምሮ ጤና ላይ፤ EB 152.4: የሕክምና ኦክሲጅን ተደራሽነት መጨመር ተዛማጅ አገናኞች የጤና ርዕስ፡ የኦክስጅን ፖሊዮን ማጥፋት እና የሽግግር እቅድ ማውጣት፤ የዓለም የጤና ጉባኤው በሚቀጥሉት ስድስት ወራት ውስጥ የቀረውን ሥር የሰደደ የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት ለማጥፋት ያለውን ልዩ እድል ገምግሟል። ቀሪዎቹን ያልተከተቡ ወይም ክትባቱን ጀምረው ያልጨረሱ ሕፃናትን ለመድረስ በተለዩት ንዑስ ክልሎች ውስጥ ሥራዎች መጀመር አለባቸው። ጉባኤው ፖሊዮን ለማጥፋት የሚደረገው ጥረት በአለም አቀፍ የጤና መመሪያዎች የሚመራ ሲሆን ፖሊዮ የአለም አቀፍ ስጋት እንዲሆም ድንገተኛ የጤና አደጋ መሆኑን አምኗል፤ ሀገራት ከፖሊዮ ነጻ በሆኑ አካባቢዎች የመዛመት እድሉን እና መዘዙን እንዲቀንሱም አሳስበዋል። ለስኬታማነቱም ሁሉም አስፈላጊ የገንዘብ እና የፖለቲካ ዓለም አቀፍ ድጋፍ እንዲደረግ ልዑካኑ ጠይቀዋል። የፖሊዮ መሠረተ ልማት በሕዝብ ጤና ላይ ያለውን ሰፊ ሚና በመገንዘብ ወደ ብሔራዊ የጤና ዕቅዶች እንዲሸጋገር ልዑካን አሳሰቡ። ጉባኤው በማጠቃለያው ከፖሊዮ ነፃ የሆነች ዘላቂ ዓለም ለማሳካት የጋራ እና ዓለም አቀፋዊ ትብብር እንደሚያስፈልግ አሳስቧል። ተዛማጅ ሰነዶች ፖሊዮን ማጥፋት፤ የዋና ዳይሬክተር ሪፖርት ፡ A76/13 የፖሊዮ ሽግግር እቅድ እና የፖሊዮ ድህረ ሰርተፍኬት፣ የዋና ዳይሬክተር ሪፖርት፡ A76/14 ተዛማጅ አገናኞች አዲስ ዜና፡- ዓለም አቀፍ ትብብር የጋራ ዓላማን ለማሳካት፤ ልዑካኑ የክትባት አገልግሎቶችን ለማሻሻል፣ ወደ ነበሩበት ለመመለስ እና ለማጠናከር የሚረዱ ቁልፍ እርምጃዎችን አጽንኦት ሰጥተዋል። ዛሬ፣ አባል ሀገራት እና አጋሮች አስፈላጊ የሆኑ የክትባት አገልግሎቶችን ወደ ነበሩበት በመመለስ አስተማማኝ እና ጤናማ የወደፊት ደህንነትን በማስጠበቅ ላይ ያተኮረ ስብሰባ አካሄዱ። በተለይም እ.ኤ.አ. በ2023 በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ምክኒያት የተከሰተውን ጉልህ እንቅፋት ከግምት ውስጥ በማስገባት ክትባትን ለሁሉም ማድረስ በዓለም ጤና ድርጅት ቅድሚያ የሚሰጠው ጉዳይ ነው። ባለፉት ሶስት አመታት 67 ሚሊዮን የሚሆኑ ህጻናት ቢያንስ አንድ ወሳኝ ክትባት ያመለጣቸው ሲሆን እነዚህን ህጻናት ፈልጎ ማግኘት በጣም አስፈላጊ ነው። ዜሮ ዶዝ (አንድም ክትባት ያላገኙ) ህጻናትን መለየት በየደረጃው ካሉ ድርጅቶች እና ግለሰቦች ይህም በአለም አቀፍ፣ በአገር አቀፍ እና በአገር ውስጥ፤ የክትባት ሽፋንን ለማሳደግ፣ የክትባት መርሃ ግብሮችን ለማነቃቃት እና የመቋቋም አቅማቸውን ለማሳደግ የተቀናጀ ጥረት ይጠይቃል። ዶ/ር ጆርጅ ምዊንያ የተባሉ የማህበረሰብ ጤና ሰራተኛ በአፅንኦት እንዳስቀመጡት፣ "የማህበረሰብ ጤና ሰራተኞች በራሳቸው ማህበረሰብ ውስጥ ያሉ ዜሮ ዶዝ (አንድም ክትባት ያላገኙ) ህጻናት ያሉበትን ቦታ ያውቃሉ፣ ምንም ካርታ አያስፈልጋቸውም" ብለዋል። በጠረጴዛ ዙሪያ የተደረገው ውይይት ህብረተሰቡ እና በግንባር ቀደምትነት ደግሞ የጤና ባለሙያዎች እነዚህን ልጆች ለመድረስ ያላቸው ሚና ላይ ያተኮረ ሲሆን፥ የፕሮግራም መቆራረጥን ለማስወገድ እና የክትባት አገልግሎት ፍትሃዊ ተጠቃሚነትን ለማረጋገጥ በሚደረገው ጥረት ላይ አስፈላጊ የገንዘብ ድጋፍ እና አጋርነት እንዲኖር ለማድረግ ውይይት ተደርጓል። ውይይቱ የተጀመረው የዓለም ጤና ድርጅት የክትባት እና ባዮሎጂስቶች ዳይሬክተር በሆኑት ዶ/ር ኬት ኦብሪየን ንግግር ሲሆን ቀጥለውም ረኔ ንጋማው፤ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ፣ የሶማሊያ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዶክተር አሊ ሀጂ አደም አቡበከር፣ የGavi (ለክትባት ዓለም አቀፍ ትብብር ህብረት) ዋና ሥራ አስፈፃሚ ዶ/ር ሴዝ በርክሌይ፣ በካናዳ የጤና አጠባበቅ ሰራተኛ የሆኑት ዶክተር ያሰን ቸላኮቭ፣ በጋና የማህበረሰብ ጤና ሰራተኛ የሆኑት ዶ/ር ጆርጅ ምዊንያ፣ ከፍተኛ የክትባት አማካሪ ዶ/ር ሼታል ሻርማ እና የሞልዶቫ የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ዶክተር አንድሬ ካዛኩን አወያይተዋል። የዓለም ጤና ድርጅት የአለም አቀፍ የጤና ሽፋን እና የህይወት ጥናት ረዳት ጀነራል ዳይሬክተር ዶ/ር ብሩስ አይልዋርድ ክፍለ ጊዜውን ሲያጠናቅቁ “ከፊታችን ድንገተኛ አደጋ ገጥሞናል” ብለዋል፤ "ጊዜ በጣም ወሳኝ ነው፤ ፈጣን እና የጋራ እርምጃ መውሰድ አለብን" ሲሉም ጨምረዋል። ተዛማጅ ማገናኛዎች (Related links)፡ ስልታዊ የጠረጴዛ ዙሪያ ውይይቶች በሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ጉባኤ።

Seventy-sixth World Health Assembly – Daily update: 26 May 2023 Gearing up for a historic UN High-Level Meeting on Universal Health CoverageMember States expressed alarm that millions of people cannot access life-saving and health-enhancing interventions. Out-of-pocket spending on health catastrophically affects over 1 billion people, pushing hundreds of millions of people into extreme poverty. The situation has worsened due to the COVID-19 pandemic. In response, Member States agreed a resolution supporting preparations for the United Nations High-Level Meeting (HLM) on Universal Health Coverage (UHC) in September 2023. UHC means that all people have access to the full range of quality health services they need without financial hardship. In a transformative policy shift, Member States across high-, middle- and low-income countries expressed strong commitment to reorient their health systems based on primary health care (PHC) as a foundation for achieving health for all and reaching the furthest left behind first. About 90% of UHC interventions can be delivered using a PHC approach; from health promotion to prevention, treatment, rehabilitation and palliative care, potentially saving 60 million lives by 2030. The Member States emphasized the importance of demonstrating the highest-level political commitment at the HLM in September with the aim of achieving resulting in a concise, action-oriented declaration for UHC. Related documents EB152(5) Preparation for the high-level meeting of the United Nations General Assembly on universal health coverage Stronger national plans needed for emergency care to respond to all hazards In a new resolution agreed today, the World Health Assembly called for timely additional global efforts to strengthen the planning and provision of quality emergency, critical and operative care (ECO) services. Robust ECO services are at the foundation of national health systems, and the need to be able to respond effectively to emergency events, including all hazards. Concerned that the COVID-19 pandemic revealed pervasive gaps in the capacity, preparedness of delivery of ECO worldwide, the Assembly urges Member States to, among other actions, create national policies for sustainable funding, effective governance and universal access to needs-based ECO care for all; and promote more coherent, inclusive and accessible approaches to safeguard effective ECO care in disasters, fragile settings and conflict-affected areas. The Assembly requests the Secretariat to provide progress reports on implementation of this resolution in 2025, 2027 and 2029. Related documents EB152(3) Integrated emergency, critical and operative care for universal health coverage and protection from health emergencies Related linksClinical services and systems: Emergency and critical care More cost-effective “best buys” endorsed to save lives from noncommunicable diseases Delegates today endorsed a new menu of cost-effective interventions recommended by WHO recognized as “best buys” to help prevent and control noncommunicable diseases (NCDs). It includes an increased number of “best buys”, giving countries of every income level more options to save more lives from the world's top killers. Among these are prevention interventions such as support to help people quit smoking, promotion and support for breastfeeding and policies to protect children from harmful food marketing. The updated “best buys” also include treatment for asthma and chronic obstructive pulmonary diseases and the early diagnosis and treatment of cancers such as breast, cervical, colorectal and childhood cancers. They also integrate early detection and comprehensive treatment of cancer for people living with HIV. The interventions will help countries to accelerate national action to prevent and control NCDs, accelerating progress towards achieving the SDG 3.4 target and paving the way for increased political commitment in the lead-up to the fourth High-level Meeting of the United Nations General Assembly on the prevention and control of NCDs in 2025. The Health Assembly also took note of the report on the acceleration plan to support Member States in implementing the recommendations for the prevention and management of obesity over the life course. Twenty-eight countries are now rolling out the acceleration plan, the progress will be recorded and reported back to the Assembly. Their experiences will inform policies and action for all other Member States to accelerate action on obesity. Related documents EB152 (11) Political declaration of the third high-level meeting of the General Assembly on the prevention and control of non-communicable diseases, and mental health Refugee and migrant health global action plan extended until 2030 Refugees and migrants have a right to access health services during their journey and in the host country without experiencing financial hardship. This effort has an important place in the overall global drive for universal health coverage by 2030. Today in Committee B Member States agreed a resolution to extend the WHO Global Action Plan on promoting the health of refugees and migrants until 2030. The global action plan addresses various challenges faced by refugees and migrants and outlines specific measures to be put in place, such as: reorienting health systems to include integrated and inclusive health services, programmes, and policies for refugees and migrants, within the principles of universal health coverage; monitoring the results of refugee and migrant health policies, plans, and interventions to allow updates and redesign of those actions in countries; increasing the capacity of health systems to meet the specific health needs of refugees and migrants and provide health services that are respectful of a person’s cultural, religious, and linguistic needs; and integrating refugee and migrant health in global, regional and national initiatives, partnerships, and health forums. The resolution lists a range of actions to be taken by the WHO Secretariat, such as convening informal consultations at least every two years with Member States to identify and share challenges, lessons learned, and best practices for the implementation of actions within the WHO global action plan; providing technical assistance, developing guidelines and promoting knowledge sharing; as well as collaboration and coordination within and among Member States. The decision comes ahead of the Third global consultation on the health of refugees and migrants to take place in June 2023, which aims to assess progress, build further political commitment on refugee and migrant health, inform future policy deliberations, including the upcoming 2023 General Assembly High-Level Meeting on Universal Health Coverage, and guide the continuous implementation of WHO global action plan. The WHO Secretariat will report on the progress in implementing this resolution to the Health Assembly in 2025, 2027, and 2029. Related documents EB152(17) Extension of the WHO global action plan on promoting the health of refugees and migrants, 2019–2023 to 2030 Fact sheet: Refugee and migrant health WHO traditional medicine strategy extended to 2025 The World Health Assembly (WHA) today agreed to extend the WHO traditional medicine strategy 2014-2023 for an additional two years, until 2025. The Assembly requested the Director-General to draft a new global strategy 2025–2034 and present it to the 78th WHA in 2025 for consideration. The Assembly recognized the efforts of Member States to evaluate the potential of traditional and complementary Medicine (T&CM) through an evidence-based approach, including rigorous clinical research. It also recognized the value and the diversity of the cultures of Indigenous Peoples and local communities and their holistic traditional knowledge. The decision highlighted the importance of WHO’s role in providing technical support for the integration of evidence-based T&CM into national health systems and services, and the support to regulation of T&CM practices, products and practitioners. Under the 2014-2023 strategy, WHO is supporting countries that wish to develop a proactive policy towards this important - and often vibrant and expanding - part of health care. WHO’s strategic policy and technical support enables countries to harness the potential of T&CM in contributing to health, well-being, and people-centred health care. Since 2014, WHO has been focused on building the knowledge base for active management of T&CM and the appropriate integration, regulation and supervision of evidence-based, safe and quality T&CM into national health systems and services. Related documents EB152/37 WHO traditional medicine strategy: 2014–2023, Report by the Director-General Related links Report: WHO global report on traditional and complementary medicine 2019 Resolution on Increasing access to medical oxygen Member States endorsed a resolution recognizing the critical role of medical oxygen for treatment of hypoxemia (blood oxygen deficiency) across many diseases, including pneumonia and tuberculosis, and in particular for older populations and other vulnerable groups, and for surgery and trauma. In developing countries many health facilities lack uninterrupted access to medical oxygen, resulting in preventable deaths – a problem that has been exacerbated by the COVID-19 pandemic, when the need for medical oxygen has exceeded the capacities of many health systems. Oxygen has been included on the WHO Model List of Essential Medicines (EML) since 1979 and has been included in the WHO EML for children (EMLc) since its first edition in 2007. There are no therapeutic alternatives to oxygen on the Model Lists. This resolution recognizes that medical oxygen generation and distribution requires a specialized infrastructure. It also underscores the need for its delivery to be safely and accurately executed using good quality medical devices through interdisciplinary health workforce, including engineers. The new resolution urges Member States to set up, as appropriate, national and subnational medical oxygen systems in order to secure the uninterrupted provision of medical oxygen to health care facilities at all levels including both rural and urban set-ups. It underlines WHO’s role in supporting Member States through developing guidelines, technical specifications, forecasting tools, training materials and other resources, and by providing technical support especially designed to improve access to medical oxygen to meet the needs of health systems in developing countries. Related documents The above items were included in the following documents: A76/6 Reorienting health systems to primary health care as a resilient foundation for universal health coverage and preparations for a high-level meeting of the United Nations General Assembly on universal health coverage, Report by the Director-General A76/7 Rev.1 The consolidated report by the Director-GeneralA76/7 Add.1 - Political declaration of the third high-level meeting of the General Assembly on the prevention and control of non-communicable diseases, and mental health, Report by the Director-General EB 152.4: Increasing access to medical oxygen Related links Health topic: Oxygen Polio eradication and transition planning The WHA evaluated the unique epidemiological opportunity which exists over the next six months to eradicate the remaining chains of endemic wild poliovirus transmission. Operations need to be adapted to reach the remaining un- or under-immunized children in the identified subnational consequential geographies. The Assembly noted that the effort to eradicate polio remains a Public Health Emergency of International Concern under the auspices of the International Health Regulations and urged countries to minimize the risk and consequences of spread of disease to polio-free areas. At the same time, delegates called for continued global support to the effort, to ensure all necessary financial and political commitments to achieve success are mobilized. Noting the role the polio infrastructure plays in broader public health efforts, delegates urged this infrastructure to be transitioned into national health plans in a context-specific manner. In conclusion, the Assembly called for collective and global collaboration to achieve a lasting polio-free world once and for all. Related documents A76/13 : Poliomyelitis eradication, Report by the Director-General A76/14 : Polio transition planning and polio post-certification, Report by the Director-General Related links News story: One world: coming together, to achieve one common goal Delegates highlight priority actions to catch-up, restore and strengthen immunization services Today Member States and partners participated in a Strategic Roundtable on A safer and healthier tomorrow through restoring essential immunization today. Immunization is a priority programme for WHO, particularly in 2023, following the significant setbacks resulting from the COVID-19 pandemic. With 67 million children missing at least one essential vaccine during the last three years finding these children is a matter of urgency. Efforts to find zero-dose children (children who have not received one single dose of vaccine) will require effort from organizations and individuals at all levels – global, national and local - to catch-up on vaccination coverage, and recover and strengthen their immunization programmes. As Dr George Mwinnyaa, a community health worker pointed out “Community health workers know where the zero-dose children are, they do not need maps for their own communities”. Today’s roundtable was a collaborative discussion about the role of community and frontline health workers in catch-up efforts, along with the funding and partnerships required to recover from programme disruptions and to strengthen systems to ensure equitable access to immunization services. The session was introduced by Dr Kate O’Brien, WHO Director, Immunization, Vaccines and Biologicals, moderated by Renee Ngamau and featured Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General; Dr Ali Haji Adam Abubakar, Minister of Health, Somalia; Dr Seth Berkley, CEO, Gavi, the Vaccine Alliance; Dr Yassen Tcholakov, Health worker, Canada; Dr George Mwinnya, Community health worker, Ghana; Dr Sheetal Sharma, Senior Immunization Advisor, CORE Group; and Dr Andrei Cazacu, Ministry of Health, Moldova. “We have an emergency in front of us”, said Dr Bruce Aylward, WHO Assistant Director-General, Universal Health Coverage, Life Course, in concluding the session “the clock is ticking, we will act now and act together.” Related links: Strategic Roundtables: Seventy-sixth World Health Assembly

Taron lafiya na duniya karo na 76. Labaran Yau da kullum: 26 May 2023 Tsararren shiri domin gabatar da babban taron Majalisar Ɗinkin Duniya akan tsarin kiwon lafiya na bai ɗaya wanda ze ƙunshi dukkan ƙasashe mambobi na alamta cewa miliyoyin mutane mutane ke rasa rayuwarsu saboda rashin samun Kyakkyawar kulawar da ya kamata da kuma gurɓatattun kayayyakin ayyukan kiwon lafiya. Tsadar ayyukan kiwon lafiya ya shafi mutane sama da biliyan guda, haka kuma ya jefa sama ɗaruruwan miliyoyi cikin ƙangin talauci. marin ya ƙara ta'azzara sakamakon ɓullar annobar Korona. Ƙasashe mambobin ƙungiyar sun rungumi shirin majalisar ɗinkin duniya na samar da tsarin kiwon lafiya na baiɗaya a faɗin duniya, hakan ya faru ne a wajen babban taron Majalisar da ya gabata a watan Satumbar 2023. Tsarin kiwon lafiya na baiɗaya tsarine dake nufin samar da ingantaccen tsarin kiwon lafiya ga kowa ba tare da fuskantar ƙalubalen kuɗaɗen biya ba. Yayin tattaunawar, ƙasashe daga dukkan kusurwar duniya sun bayyana goyon bayansu ga shirin rungumar hukumomin kiwon lafiya a matakin farko a matsayin cimma nasarar wanzar da ingantaccen kiwon lafiya ga kowa da kowa. Za'a cimma kimanin kaso 90 na tsarin kiwon lafiya na baiɗaya ta hanyar amfani da tsarin rungumar hukumomin kiwon lafiya a matakin farko; daga inganta kiwon lafiya, samar da magunguna, da kuma bayarda dukkan kulawa da ta dace, ana sa ran hakan ya ceci rayukan kimanin mutane Miliyan 60 daga yanzu zuwa shekarar 2030. Ƙasashe mambobin wannan shiri sun nuna alfanun rungumar wannan shiri a watan Satumba tare da aniyar cimma muradun samar da tsarin kiwon lafiya na baiɗaya. Takardu masu alaƙa EB152(5) Shirye-shiryen gudanar da babban tarin Majalisar Ɗinkin Duniya domin tattauna tsarukan samar da tsarin kiwon lafiya na baiɗaya gami da tattaunawa akan sauran matsaloli. A wata matsaya da aka cimma yau, Majalisar Lafiya da Duniya tayi kira domin ƙara ƙaimi wajen tabbatar da an cimma wannan tsarin da aka gabatar. Ingantaccen kiwon lafiya ga kowa ka iya zama tushen magance matsaloli da dama da a kuma cike girbi gami da yaƙar dukkan ƙalubale. Duba ga yadda ɓullar annobar Korona ya haifar da koma baya ga tsarin ECO a faɗin duniya, majalisar ta buƙaci ƙasashe da su samar da asusu na baiɗaya da zai taimaka wajen gudanar da ayyukan ECO ba tare da an sami wata cikas ba. Inganta tsaruka gami da samar da shiri na baiɗaya wanda zai zama tamkar kariya ga shirin ECO a wasu ƙadami da kuma guraren fa tashe-tashen hankula ya shafa. Majalisar ta buƙaci sakatariyar ta gabatar da rahoton ci gaba domin fahimtar abinda aka cimma a shekarun 2025, 2027, da kuma 2029. Takardu masu alaƙa EB152(3) Shiryeyyen tsari na gaggawa, ingantaccen tsarin kiwon lafiya na bai ɗaya, gami da sauran majiɓuntan ayyukan kiwon lafiya. Inganta tsarukan kula da marasa lafiya da ke buƙatar agajin gaggawa, ankuma amince da tsarin ceto rayukan al'umma daga cututtuka marasa yaɗuwa. Wakilai sun amince da jerin sabbin ayyuka ingantattu da WHO ta gabatar wanda ake tunanin za su wajen inganta tsarin rigakafi da kula da cututtuka marasa yaɗuwa (NCDs). Ya haɗa da ƙarin adadin da aka baiwa dukkan ƙasashe domin samun damar ceton rayuka. Daga cikin abubuwan da aka gabatar sun ƙunshi gudunmawa domin taimakon mutane wajen dena shaye-shaye, wayar da kai dangane da shayar da Nonon Uwa zalla, gami da samar da dokoki da hanyoyin kare yara daga ci daga abinci me cutar da lafiya. Sabbin tsarukan sun ƙunshi bada kulawa ta musamman ga masu cutar asthma, cutar hunhu, da kuma kula da masu ciwon kansa a matakin farko wanda ya ƙunshi, kansar Mama, kansar mahaifa, da kuma kansar yara. Har ila yau, sun assasa hanyar ganowa da wuri da kuma samar da maganin cutar kansa ga mutanen da ke ɗauke da kwayar cutar HIV. Haɗin gwuiwar zai taimaka wa ƙasashe wajen hanzarta aiwatar da ayyukan kariya da magance NCDs, ƙara ƙaimi wajen cimma burin SDG 3.4 da kuma ba da damar ƙara himma a siyasance a gaban babban taron Majalisar Dinkin Duniya karo na huɗu akan rigakafi da sarrafa NCDs a cikin 2025. Majalisar Kiwon Lafiya ta kuma yi la'akari da rahoton kan shirin gaggawa don tallafawa ƙasashe membobi don tattaunawa da kuma samar da ginshiƙan kariya wanda za'a amfana da su har abada. Yanzu haka ƙasashe 28 ne ke fitar da shirin gaggawa, za a rubuta ci gaban da aka samu sannan a miƙa rahotonsu ga Majalisar. Ƙwarewarsu kaɗai ya wadatar wajen zaburar da ƙasashe mambobi domin maida hankali da kuma hanyarta aiwatar da ayyukan. Takardu masu alaƙa EB152(11) An sanar da taswira shirin riga-kafi kula da cututtuka masu yaɗuwa da kuma lafiyar ƙwaƙwalen 'yan gudun hijira da baƙin haure har zuwa shekarar 2023, an sanar da hakan ne a wajen babban taron Majalisar Ɗinkin Duniya kan kula da rigakafin cututtuka masu yaɗuwa karo na uku. Yan gudun hijira da baƙin haure na da 'yancin samun cikakkiyar kulawa da lafiyar su a lokacin tafiyarsu da kuma a cikin ƙasar da suka karbi baƙuncinsu ba tare da fuskantar matsalar kuɗi ba. Wannan yunƙurin yana da muhimminci a cikin dukkan yunƙurin samar da tsarin kiwon lafiya na duniya nan da 2030. Yau a cikin kwamitin na biyu (B) ƙasashe mambobin ƙungiyar sun amince da ƙudurin tsawaita shirin aiwatar da ayyukan WHO na duniya kan inganta lafiyar 'yan gudun hijira da baƙin haure har zuwa shekarar 2030. Shirin aikin na duniya ya magance ƙalubale daban-daban da 'yan gudun hijira da baƙin haure ke fuskanta tare da fayyace takamaiman matakan da ya kamata a ɗauka, kamar: yin garanbawul ga tsarukan da aka gabatar gami da sanya buƙatu da za suyi daidai da na 'yan gudun hijira da baƙin haure wanda be saɓawa shirin majalisar ba na samar da tsarin kiwon lafiya na baiɗaya ba.; bibiyar sakamakon aikin da ake gudanarwa kan 'yan gudun hijira da baƙin haure gami da dubi ga yadda za'a inganta tsarukan a dukkan jihohi.; Inganta tsarin kiwon lafiya ta yadda zeyi daidai da buƙatun 'yan gudun hijira da baƙin haure gami da samar da tsarin kiwon lafiya da yayi daidai da addini da kuma al'adunmu mutanen da ake mu'amalanta. Shigar da tsarin kula da kiwon lafiyar'yan gudun hijira da baƙin haure cikin gudanarwar kowani mataki tun daga jiha har zuwa ƙananan hukumomi da kuma sa su cikin dukkan shiri da ya taso kamar haɗin gwuiwa da sauransu. Rahoton ya bayyana matakai da ya kamata sakatariyar WHO ta ɗauka wanda ya haɗa da zaman tattaunawa da ƙasashe a ƙalla duk bayan shekaru biyu domin fahimtar ƙalubale, cikas, da kuma nasarori da ake samu, gami da abubuwan da aka koya domin yin amfani da hakan wajen haɗa babban kundin kiwon lafiya na duniya baki ɗaya. Samar da dukkan agaji da ya taso, samar da jawaban wayar da kai da kuma ƙara wa juna sani. haka zalika haɗin gwuiwa da kuma gudanarwa tsakanin ƙasashe mambobin majalisar. An cimma matsayar ne gabanin babban taron na duniya da ake shirin gabatarwa akan tsarin kiwon lafiyar 'yan gudun hijira da baƙin haure wanda ze gudana a watan Yunin shekarar 2023, taron ze mayar da hankali wajen ingantawa da kuma binciko hanyoyin da za'a inganta tsarin kiwon lafiyar 'yan gudun hijira da baƙin haure, tattauna ababe da yawa wanda suka ƙunshi babban taron Majalisar wanda ze gudana a shekarar 2023 domin tattauna tsarukan samar da kiwon lafiya na baiɗaya a faɗin duniya gami da tattaunawa hanyoyin bunƙasa kowani shiri domin tabbatar da ɗorewarsa. Sakatariyar WHO zata bayar da rahoton ci gaba ga Majalisar Lafiya a shekarun 2025, 2027, da kuma 2029. Takardu masu alaƙa EB152(17) Tsawaita shirin ayyukan WHO na duniya kan inganta lafiyar 'yan gudun hijira da baƙin haure, 2019, 2023 zuwa 2030 Taskar Gaskiya: Lafiyar 'yan gudun hijira da baƙin haure. Antsawaita dabarun magungunan gargajiya na WHO zuwa 2025 A yau, Majalisar lafiya ta duniya (WHA) ta amince da tsawaita dabarun maganin gargajiya na WHO 2014-2023 da ƙarin shekaru biyu, har zuwa 2025. Majalisar ta buƙaci Darakta-Janar da ya tsara sabbin dabaru na 2025 “2034 tare da gabatar da shi ga WHA a yayin taronta na 78 wanda za'a yi a shekarar 2025 don nazari. Majalisar ta shaida ayyukan ƙasashe mambobi wajen gane alfanun maganin gargajiya ta hanyar gwaji na zahiri da kuma gagarumin binciken masana. Har ila yau, an fahimci alfanu da kuma banbance-banbancen al'adu na mutanen yankin da kuma girman fahimtar kowa akan al'adunsu na gargajiya. Manuniyar ta bayyana muhimmanci da kuma rawar da WHO za ta iya takawa wajen samar da ingantattun hanyoyin da za'ayi amfani da magungunan gargajiya cikin harkar kiwon lafiya ta duniya a zamanance, haka zalika samar da matakan ranta cewa magungunan da masu haɗawa. Ƙarƙashin dabarun shekarar 2014 zuwa 2023, WHO tana tallafawa ƙasashen da sukayi hoɓɓasa wajen rungumar wannan tsari domin faɗaɗawa gami da inganta harkokin kiwon lafiya a ƙasashen. Yunƙurin ƙungiyar WHO ya bayyana alfanun gami da yadda magungunan gargajiya ka iya taimakawa wajen bunƙasa kiwon lafiya sannan hakan ya baiwa ƙasashe da yawa damar rungumar tsarin domin tabbatar da walwalar al'umma da kuma samar da tsarin kiwon lafiya na baiɗaya. Tun shekarar 2014, WHO ta mayar da hankali sosai wajen bincike, duba, da kuma gwada ingancin magungunan gargajiya idan an ɗaura su a mizanin gwaji na ingantaccen matakin kiwon lafiya na duniya. Takardu masu alaƙa EB152/37 Tsarukan WHO na rungumar amfani da magungunan gargajiya: 2014 "2023, rahoton Darakta Janar. Links Masu Alaƙa Rahoto: Rahoton WHO na shekarar 2019 game da magungunan gargajiya, haɗi da matsayar ƙungiyar kan ƙara samar da iskar gas ta majinyata. Ƙasashe mambobin wannan tafiya sun bayyana rawar da iskar shaƙa ke takawa wajen maganin cututtuka da dama wanda suka haɗa da tarin-fuka, da sauransu musamman a tsakanin mutane masu manyan shekaru da kuma lokutan gabatar da tiyata ko kuma yayin da aka jikkata sosai. Ƙasashe masu tasowa da yawa suna fuskantar matsalar ƙarancin iskar shaƙa ta marasa lafiya, wanda ke haifar da mace-mace da yawa. Lamarin da ya ƙara ta'azzara a lokacin ɓullar annobar Korona, a lokacin da buƙatar iskar ta kerewa abinda cibiyoyin kiwon lafiya da yawa za su iya samarwa. An ambaci iskar shaƙa a cikin jadawalin WHO na muhimman abubuwan buƙata domin inganta kiwon lafiya tun shekarar 1979 haka kuma an wassafa iskar cikin jadawalin shirin WHO domin yara ƙanana a shekarar 2007. Babu wata hanya da za'a iya amfani da ita domin kaucewa amfani da iskar shaƙar. Bincike ya bayyana cewa tilas ana buƙatar kwarewa wajen samar wa gami da raba iskar shaƙar izuwa sassa daban daban. Sannan an alamta muhimmancin kulawa sosai ta hanyar amfani da kwararru wajen rarraba kayayyakin wanda ya ƙunshi aiki tare da injiniyoyi. Ankuma buƙaci ƙasashe da su maida hankali wajen tabbatar da cewa iskar shaƙar ta ishi ko ina daga birane har zuwa yankunan karkara. Ankuma bayyana rawar da WHO zata taka wajen samar da duk tallafin da ya dace kama daga bayar da horo, samar da kayayyakin kula da na gyara, da kuma samar da kwararru da za suke kula da na'urorin domin tabbatar da cewa sunyi dai-dai da buƙatar kiwon lafiyar yankunan da aka kai. Takardu masu alaƙa Abubuwan da ke sama na ƙunshi cikin takaddu masu zuwa: A76/6 Yin garanbawul gami da ɗaukar hukumomin kiwon lafiya a matakin farko matsayin tushe wajen tsare-tsare da kuma cimma muradun Majalisar Ɗinkin duniya na samar da ingantaccen tsarin kiwon lafiya na baiɗaya, wannan rahotone daga Darakta Janar A76/7 Rev.1 Rahoton Darakta Janar A76/7 Add.1 - Sanarwar gangamin babban taron Babbar Majalisar a kan samar da hanyoyin kariya gami da kiyaye yawaitar cututtuka marasa yaɗuwa, da sauran majiɓuntan cutuka dake damun al'umma, rahoton Darakta Janar. EB 152.4: Sauƙaƙa samun ingantacciyar iskar shaƙa Links Masu Alaƙa Maudu'in Lafiya: Kawar da Oxygen Polio da tsare-tsaren kawo sauyi Hukumar WHA ta kimanta wata dama ta musamman na cututtukan da ke akwai a cikin watanni shida masu zuwa don kawar da sauran kafofin yaɗuwar cutar shan inna. Akwai buƙatar daidaita ayyuka don cimma sauran yaran da ba a yi musu rigakafi ko kuma waɗanda ba a yi musu rigakafi ba a cikin yankunan ƙasa da ƙasa da aka gano. Majalisar ta yi nuni da cewa, yunƙurin kawar da cutar shan inna abune da ke buƙatar kulawa ta musamman domin Kula da Lafiyar Jama'a, ta kuma bukaci ƙasashen da su mayar da hankali wajen daƙile yaɗuwar cutar zuwa yankunan da babu cutar ta Polio. A sa'i guda, wakilai sun yi kira da a ci gaba da tallafawa ƙasashen duniya kan wannan ƙoƙari, don tabbatar da an yi dukkan abinda ya dace don cimma nasara. Rigakafi na da matuƙar alfanu, hakan ne ma yasa wakilai suka yi kira domin ƙara ƙaimi da kuma cicciɓa shirin izuwa mataki na gaba. A ƙarshe Majalisar ta yi kiran haɗin kai domin yaƙar cutar shan inna a faɗin duniya. Takardu masu alaƙa A76/13: Kawar da cutar Poliomyelitis, Rahoton Babban Darakta A76/14: Shirye-shiryen samar da sauyi gami da tabbatar da nasarori, Rahoton Babban Darakta Links Masu Alaƙa Labari: Duniya ɗaya: haɗuwa, don cimma manufa guda, Wakilai sun nuna muhimmanci maida hankali gami da ƙarfafa ayyukan rigakafi. Abokan hulɗa da kuma lambobin jahohi sun yi zaman tattaunawa domin samar da hanyoyin da za'a inganta tsarin rigakafi yau domin samar da gobe me kyau ga 'yan baya. Rigakafi shiri ne na musamman wanda ya sami fifiko a gurin WHO, musamman a cikin shekarar 2023, biyo bayan manyan koma baya da aka samu sakamakon ɓullar cutar COVID-19. Dogaro da alƙaluman dake nuna sama da yara miliyan 67 ba'a musu rigakafi ba cikin shekaru uku da suka gabata, tabbas naimo wannan yara abune mai matuƙar muhimmanci. Yunƙurin naimo yaran da suke yawo ba tare da rigakafi fa aikine na baiɗawa wanda hukumomi ya kamata su mayar da hankali tun daga matakin Ƙasa, Jaha, da ma ƙananan hukumomi domin ƙara wanzar da ayyukan rigakafin a ban ƙasa. Kamar dai Dr. George Mwinnyaa, wani ma'aikicin kiwon lafiya shima ya bayyana cewa, jami'an kiwon lafiya da ke cikin al'umma ba sa buƙatar wata taswira domin bin ciki yaran da ba'ayi wa allurar rigakafin ba. Taron na yau ya kasance tattaunawa ta haɗin gwuiwa game da rawar da ma'aikatan kiwon lafiya suke takawa a ƙoƙarin da suke na ganin an cimma nasara, tare da haɗin gwuiwa wajen tabbatar da nasarar tara kuɗaɗen da ake don murmurewa daga tarnaki na shirye-shirye da kuma ƙarfafa tsare-tsare don tabbatar da samun daidaiton ayyukan rigakafi. Dr. Kate O Brien, Darakta mai kula da sashen rigakafi da ilimin halittu ta WHO ce ta gabatar da zaman, wanda Renee Ngamau ta jagoranta tare da Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na WHO; Dr Ali Haji Adam Abubakar, Ministan Lafiya na ƙasar Somaliya; Dr. Seth Berkley, Shugaban Kamfanin Gavi, Ƙungiyar Alurar rigakafi; Dr. Yassen Tcholakov, ma'aikacin lafiya daga ƙasar Canada; Dr. George Mwinnya, ma'aikacin lafiya daga ƙasar Ghana; Dr. Sheetal Sharma, Babban Mai Ba da Shawara kan harkokin da suka shafi riga-kafi na Ƙungiyar CORE; Sai kuma Dr. Andrei Cazacu daga Ma'aikatar Lafiya na Moldova. Muna da jan aiki a gabanmu, in ji Dr. Bruce Aylward, Mataimakin Darakta-Janar na Hukumar Lafiya ta Duniya, Harkokin Kiwon Lafiyar Duniya, Tsarin Rayuwa, daga ƙarshe, ba mu da sauran lokaci, ya zama tilas mu haɗa ƙarfi da ƙarfe kana muyi aiki tuƙuru. Links masu alaƙa: Zaman tattaunawa: Zaman Majalisar Lafiya na Duniya karo na 76

Mkutano wa sabini na sita wa afya Duniani - Sasisho la kila siku: 26 Mei 2023. Wakijiandaa kwa mkutano wa kihistoria wa ngazi ya juu wa umoja wa mataifa kuhusu nchi wanachama Wanachama wa Afya kwa wote walieleza hofu kwamba mamilioni ya watu hawawezi kufikia afua za kuokoa maisha na kuboresha afya. Matumizi ya nje ya mfuko wa afya huathiri vibaya zaidi ya watu Bilioni 1, kusukuma mamia ya mamilioni ya watu katika umaskini uliokithiri. Hali imekuwa mbaya zaidi kutokana na jangala UVIKO-19. Kwa kujibu, nchi wanachama zilikubali Azimio linalounga mkono maandalizi ya mkutano wa ngazi ya juu wa umoja wa mataifa (HLM) kuhusu huduma ya afya kwa wote (UHC) mnamo Septemba 2023. UHC ina maanisha kwamba watu wote wanapata huduma kamili za afya bora wanazohitaji bila matatizo ya kifedha. Katika mabadiliko ya sera ya mabadiliko, nchi wanachama katika nchi zenye kipato cha juu, cha kati na cha chini zilionyesha dhamira thabiti ya kurekebisha mifumo yao ya afya kwa msingi wa huduma ya afya ya msingi (PHC) kama msingi wa kufikia afya kwa wote na kufikia wale walioachwa kwanza. Takribani 90% ya uingiliaji kati wa UHC unaweza kutolewa kwa kutumia mbinu ya PHC; kutoka uhamisahji wa afya hadi kinga, matibabu, urekebishaji na utunzaji wa uponyaji, ambayo unaweza kuokoa maisha milioni 60 ifikapo 2030. Nchi wanachama zilisisitiza umuhimu wa kuonyesha dhamira ya juu zaidi ya kisiasa katika HLM mnamo Septemba kwa lengo la kufikia tamko fupi, lenye mwelekeo wa vitendo kwa UHC. Hati zinazohusiana EB 152(2) Maandalizi kwa ajili ya mkutano wa ngazi ya juu wa Baraza kuu la Umoja wa mataifa kuhusu huduma ya afya kwa wote mipango madhubuti ya kitaifa inahitajika kwa ajili ya huduma ya dharura kukabiliana na hatari zote. Katika Azimio jipya lililokubaliwa leo, Baraza la afya Ulimwenguni limetaka juhudi za ziada za kimataifa kwa wakati ili kuimarisha upangaji na utoaji wa huduma bora za dharura, muhimu na za upasuaji (ECO). Huduma thabiti za ECO ni msingi wa mifumo ya afya ya kitaifa, na hitaji la kuweza kujibu ipasavyo matukio ya dharura, ikijumuisha hatari zote. Wasiwasi ni kwamba janga la UVIKO-19 lilifichua mapungufu makubwa katika uwezo, utayari wa utoaji wa ECO Duniani kote, baraza linataka nchi wanachama, miongoni mwa hatua nyingine kuunda sera za kitaifa za ufadhili endelevu, utawala bora na ufikiaji wa Ulimwengu wote wa utunzaji wa ECO unaotegemea mahitaji kwa wote; na Kukuza mbinu thabiti zaidi, jumuishi na zinazoweza kufikiwa ili kulinda huduma bora wa ECO katika majanga, mazingira tete na maeneo yaliyoathiriwa na migogoro. Baraza linaiomba Sekretarieti kutoa taarifa za maendeleo ya utekelezaji wa Azimio hili mwaka 2025, 2027 na 2029. Hati zinazohusiana EB 152(3) Huduma jumuishi za dharura, muhimu na za uendeshaji kwa ajili ya ulinzi wa afya kwa wote na ulinzi dhidi ya dharura za afya viungo husika huduma na mifumo ya kliniki: Dharura na huduma muhimu zaidi ya gharama nafuu "manunuzi bora" imeidhinishwa kuokoa maisha kutokana na magonjwa yasiyoambukiza Wajumbe leo wameidhinisha orodha mpya ya afu ya gharama nafuu iliyopendekezwa na WHO iliyotambuliwa kama "manunuzi bora" ili kusaidia kuzuia ana kudhibiti magonjwa yasiyoambukiza (NCDs). Inajumuisha idadi iliyoongezeka ya "manunuzi bora zaidi", na kuzipa nchi za kila kiwango cha mapato chaguo zaidi ili kuokoa maisha kutoka kwa wauaji wakuu Duniani. Miongoni mwa haya ni afua za kuzuia kama vile usaidizi wa kuwasaidia watu kuacha kuvuta sigara, uhamishaji na usaidizi wa kunyonyesha na sera za kuwalinda watoto dhidi ya uuzaji wa chakula hatari. "Manunuzi bora" yaliyosasishwa yanajumuisha matibabu ya pumu na magonjwa sugu ya mapafu na uchunguzi wa mapema na matibabu ya saratani kama vile saratani ya matiti, shingo ya kizazi, utumbo mpana na watoto. Pia hujumuisha utambuzi wa mapema na matibabu ya kina ya saratani kwa watu wanaoishi na VVU. Uingiliaji kati utasaidia nchi kuhakikisha hatua za kitaifa za kuzuia na kudhibiti NCDs, kuharakisha maendeleo kuelekea kufikia lengo la SDG 3.4 na kuweka njia ya kuongezeka kwa dhamira ya kisiasa katika kuelekea mkutano wa nne wa ngazi za juu wa Baraza kuu la Umoja wa mataifa kuhusu kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyoambukiza mwaka 2025. Baraza la Afya pia lilizingatia ripoti ya mpango wa uongezaji kasi kwa kusaidia nchi wanachama katika kutekeleza mapendekezo ya kuzuia na kudhibiti unene katika kipindi cha maisha. Nchi ishirini na nane sasa zinaimarisha mpango wa uongezaji kasi, maendeleo yatarekodiwa na kuripotiwa kwa Baraza. Uzoefu wao utaarifu sera na hatua kwa mataifa mengine yote wanachama ili kuharakisha hatua zaidi dhidi ya unene kupita kiasi. Hati zinazohusiana EB 152(11) Tamko la kisiasa la mkutano wa tatu wa ngazi ya juu wa Baraza kuu juu ya kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyo ya kuambukiza , na afya ya akili mpango wa kimataifa wa afya ya wakimbizi na wahamiaji kuongezwa hadi 2030. Wakimbizi na wahamiaji wana haki ya kupata huduma za afya wakati wa safari yao na katika nchi inayowapokea bila kukabiliwa na matatizo ya kifedha. Juhudi hii ina nafasi muhimu katika harakati ya jumla ya kimataifa ya huduma ya afya, kwa wote ifikapo 2030. Leo katika nchi wanachama wa kamati B zimekubaliana Azimio la kuongeza mpango wa utekelezaji wa kimataifa wa WHO kuhusu kukuza afya ya wakimbizi na wahamiaji hadi 2030. Mpango wa utekelezaji wa kimataifa unashughulikia changamoto mbalimbali zinazowakabili wakimbizi na wahamiaji na kuainisha hatua mahususi za kuwekwa, kama vile: Kuelekeza upya mifumo ya afya kujumuisha huduma za afya zilizounganishwa na jumuishi, programu na sera za wakimbizi na wahamiaji ndani ya kanuni za huduma ya afya kwa wote; Kufuatilia matokeo ya sera za afya za wakimbizi na wahamiaji, mipango ya afua ili kuruhusu masasisho na uundaji upya wa hatua hizo katika nchi; Kuongeza uwezo wa mifumo ya afya ili kukidhi mahitaji mahususi ya kiafya ya wakimbizi na wahamiaji na kutoa huduma za afya zinazoheshimu mahitaji ya kitamaduni, kidini, na lugha ya mtu; na Kuunganisha afya ya wakimbizi na wahamiaji katika mipango ya kimataifa, kikanda na kitaifa, Ushirikiano na vikao vya afya. Azimio hilo linaorodhesha hatua mbalimbali zinazopaswa kuchukuliwa na sekretarieti ya WHO, kama vile kuitisha mashauriano yasiyo rasmi angalau kila baada ya miaka miwili na nchi wanachama ili kutambua na kubadilishana changamoto, mambo tuliyojifunza na mbinu bora za utekelezaji wa hatua za kimataifa za mpango wa WHO; Kutoa usaidizi wa kiufundi, kuendeleza miongozo na kukuza ushiriki wa maarifa Vilevile ushirikiano na matibabu ndani na miongoni mwa nchi wanachama. Uamuzi huo unakuja kabla ya mashauriano ya tatu ya kimataifa kuhusu afya ya wakimbizi na wahamiaji yatakayofanyika Juni 2023, ambayo yanalenga kutathmini maendeleo, kujenga dhamira zaidi ya kisiasa kuhusu afya wa wakimbizi na wahamiaji, kuarifu mijadala ya sera ya siku zijazo, ikiwa ni pamoja na mkutano mkuu ujao wa 2023, mkutano wa ngazi ya juu kuhusu huduma ya afya kwa wote, na kusimamia utekelezaji endelevu wa mpango wa utekelezaji wa kimataifa wa WHO. Sekretarieti ya WHO itatoa ripoti kuhusu maendeleo katika utekelezaji wa Azimio hili kwa Baraza la aAya mwaka 2025, 2027, na 2029. Hati zinazohusiana EB 152(17) Upanuzi wa mpango wa utekelezaji wa kimataifa wa WHO kuhusu kukuza afya ya wakimbizi na wahamiaji, 2019-2023 hadi 2030. Karatasi yenye Ukweli: Afya ya wakimbizi na wahamiaji Mkakati wa tiba asilia wa WHO uliongezwa hadi 2025 Baraza la afya Duniani (WHA) leo limekubali kuongeza mkakati wa WHO wa dawa asilia 2014-2023 kwa miaka miwili zaidi hadi 2025. Baraza lilimuomba mkurugenzi mkuu kuandaa mkakati mpya wa kimataifa 2025-2034 na kuuwasilisha kwa WHA la 78 mwaka 2025 ili kuzingatiwa. Baraza lilitambua juhudi za nchi wanachama kutathmini uwezo wa tiba asilia na ya ziada (T na CM) kupitia mbinu inayotegemea ushahidi, ikijumuisha utafiti mkali wa matibabu. Pia lilitambua thamani na utofauti wa tamaduni za watu wa asili na jumuia za wenyeji na maarifa yao ya kimapokeo ya jumla. Uamuzi huo ulionyesha umuhimu wa jukumu la WHO katika kutoa usaidizi wa kiufundi kwa ujumuishaji wa T na CM kulingana na ushahidi katika mifumo na huduma za afya za kitaifa, na usaidizi wa udhibiti wa vitendo vya T na CM, bidhaa na watendaji. Chini ya makakti wa 2014-2023, WHO inaunga mkono nchi zinazotaka kuunda sera tendaji kuelekea sehemu hii muhimu - na mara nyingi iliyohai na inayopanuka- ya huduma ya afya. Sera ya kimataifa ya WHO na usaidizi wa kiufundi huwezesha nchi kutumia uwezo wa T na CM katika kuchangia afya, ustawi na huduma za afya zinazozingatia watu. Tangu 2014, WHO imejikita katika kujenga msingi wa maarifa kwa usimamizi hai wa T na CM na ujumuishaji unaofaa, udhibiti na usimamizi wa T na CM kulingana na ushahidi, salama na bora katika mifumo na huduma za afya za kitaifa. Hati zinazohusiana EB 152/37 Mkakati wa dawa asilia wa WHO: 2014-2023, ripoti ya mkurugenzi mkuu Viunganishi vinavyohusiana Ripoti: Ripoti ya kimataifa ya WHO kuhusu dawa za asili na za ziada Azimio la 2019 la kuongeza upatikanaji wa oksijeni ya matibabu Nchi wanachama ziliidhinisha Azimio la kutambua jukumu muhimu la Oksijeni ya matibabu kwa matibabu ya hypoxemia (upungufu wa Oksijeni ya damu) katika magonjwa mengi, yakiwemo Pneumonia na kifua kikuu, na hasa kwa watu wazee na makundi mengi yaliyo hatarini, na kwa upasuaji na kiwewe. Katika nchi zinazoendelea vituo vingi vya afya vinakosa ufikiaji wa Oksijeni wa matibabu bila kukatizwa, na hivyo kusababisha vifo vinavyoweza kuzuilika- tatizo ambalo limezidishwa na janga la UVIKO-19, wakati hitaji la Oksijeni ya matibabu limezidi uwezo wa mifumo mingi ya afya. Oksijeni imejumuishwa kwenye orodha ya muundo ya WHO ya dawa muhimu (EML) tangu 1979 na imejumuishwa katika WHO EML kwa watoto (EMLC) tangu toleo lake la kwanza mwaka 2007. Hakuna njia mbadala za matibabu kwa Oksijeni kwenye orodha za mfano. Azimio hili linatambua kuwa uzalishaji na usambazaji wa Oksijeni ya matibabu unahitaji miundombinu maalumu. Pia inasisitiza haja ya utoaji wake kutekelezwa kwa usalama na kwa ushahidi kwa akutumia vifaa bora vya matibabu kupitia nguvu kazi ya afya ya taaluma mballimbali, ikiwa ni pamoja na wahandisi. Azimio jipya linahimiza nchi wanachama kuanzisha, inavyofaa, mifumo ya matibabu ya Oksijeni ya kitaifa na ya kimataifa ili kuhakikisha utoaji usioingiliwa wa oksijeni ya matibabu kwa vituo vya huduma za afya katika ngazi zote ikiwa ni pamoja na vituo vya vijijni na mijini. Inasisistiza dhima ya WHO katika kuzisaidia nchi wanachama kupitia kutengeneza miongozo, maelezo ya kiufundi, zana za utabiri, nyenzo za mafunzo na rasilimali nyinginezo, na kwa kutoa usaidizi wa kiufundi ulioundwa hasa kuboresha ufikiaji wa Oksijeni ya matibabu ili kukidhi mahitaji ya mifumo ya afya katika nchi zinazoendelea. Nyaraka zinazohusiana Vipengele vya hapo juu vilijumuishwa katika hati zifuatazo: A76/6 Kuelekeza upya mifumo ya afya kwa huduma ya afya ya msingi kama msingi dhabiti wa huduma ya afya kwa wote na maandalizi ya mkutano wa ngazi ya juu wa Baraza kuu la umoja wa mataifa kuhusu huduma ya afya kwa wote, Ripoti ya mkurugenzi mkuu A76/7 Rev.1 Ripoti iliyounganishwa na mkurugenzi mkuuA76/7 Add.1 - Azimio la kisiasa la mkutano wa tatu wa ngazi ya juu wa Baraza kuu kuhusu kinga na udhibiti wa magonjwa yasiyoambukiza, na afya ya akili, Ripoti ya mkurugenzi mkuu EB 152.4: Kuongeza ufikiaji wa oksijeni ya matibabu Viunganishi vinavyohusiana Mada ya afya: Utokomezaji wa Polio ya Oksijeni na mipango ya mpito WHA ilitathmini fursa ya kipekee ya epidemiolojia ambayo ipo katika kipindi cha miezi sita ijayo ili kutokomeza misululu iliyobaki ya maambukizi ya virusi vya polio mwitu. Operesheni zinahitajika ili kufikia watoto waliosalia ambao hawajapata chanjo au chini ya chanjo katika jografia za matokeo ya kimataifa. Baraza lilibainisha kuwa juhudi za kutokomeza Polio bado ni dharura za afya ya umma ya kujali kimataifa chini ya udhamini wa kanuni za afya za kimataifa na kuzitaka nchi kupunguza hatari na matokeo ya kuenea kwa magonjwa katika maeneo yasiyo na Polio. Wakati huo huo, wajumbe walitoa wito wa kuendelea kuungwa mkono kimataifa kwa juhudi, ili kuhakikisha ahadi zote muhimu za kifedha na kisiasa kufikia mafanikio zinahamasishwa. Wakigundua jukumu la miundombinu ya Polio katika juhudi pana za afya ya umma, wajumbe walihimiza miundombinu hii kubadilishwa kuwa mipango ya afya ya kitaifa kwa njia maalum ya muktadha. kwa kumalizia, Baraza lilitoa wito wa ushirikiano wa pamoja na kimataifa ili kufikia ulimwengu usio na Polio wa kudumu mara moja na kwa wote. Nyaraka zinazohusiana A76/ 13: Utokomezaji wa Poliomyelitis, Ripoti ya mkurugenzi mkuu A76/14: Mpango wa mpito wa Polio na Udhibititisho baada ya polio, Ripoti ya mkurugenzi mkuu Viunganishi vinavyohusiana Habari za hivi punde: Dunia moja: Huja pamoja, ili kufikia lengo moja la pamoja wajumbe wanaangazia hatua za kipaumbele za kupata, kurejesha na kuimarisha huduma za chanjo. Leo nchi wanachama na washirika walishiriki katika meza ya duara ya kimkakati kuhusu A kesho iliyosalam na yenye afya zaidi kupitia kurejesha chanjo muhimu. Chanjo ni mpango wa kipaumbele kwa WHO hasa mwaka 2023, kufuatia vikwazo vikubwa na janga la UVIKO-19. Huku watoto milioni 67 wakikosa angalau chanjo moja muhimu katika kipindi cha miaka mitatu iliyopita kuwapata watoto hawa ni suala la dharura. Juhudi za kupata watoto wa dozi sifuri (watoto ambao hawajapata dozi moja ya chanjo) zinahitajika juhudi kutoka kwa mashirika na watu binafsi katika ngazi zote- kimataifa, kitaifa na nchini- ili kupata chanjo, na kupona na kuimarisha programu ya chanjo yao. Kama Dk George Mwinnyaa, muhudumu wa afya ya jamii alivyosema "wahudumu wa afya wa jamii wanajua walipo watoto wasio na dozi, hawahitaji ramani kwa ajili ya jamii zao". Meza ya duara ya leo ilikuwa mjadala wa ushirikiano kuhusu jukumu la wahudumu wa afya wa jamii na mstari wa mbele katika juhudi za kuwafikia, pamoja na ufadhili na Ubia unaohitajika ili kupata nafuu kutokana na kukatizwa kwa programu na kuimarisha mifumo ili kuhakikisha upatikanaji sawa wa huduma za chanjo. Kikao hicho kilitambulishwa na Dk Kate O' Brien, mkurugenzi wa WHO, kinga , chanjo, na Biolojia, kilichosimamiwa na Renee Ngamau na kumshirikisha Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus, mkurugenzi mkuu wa WHO; DK Ali Haji Adam Abubakar, waziri wa afya, Somalia; Dk Seth Barkley, mkurugenzi mtendaji, Gavi; muungano wa Chanjo; Dk Yassen Tcholakov, mhudumu wa afya, kanda; Dk George Mwinnyaa; mhudumu wa afya ya jamii, Ghana; Dk Sheetal Sharma, mshaurimkuu wa chanjo, kikundi cha CORE; na Dk Andrei Cazacu, wizara ya afya, Moldova. "Tuna dharura mbele yetu", alisema Dk Bruce Aylward, mkurugenzi mkuu msaidizi wa WHO, Huduma ya afya kwa wote, kozi ya maisha, katika kuhitimisha kikao hicho "Saa zimeyoyoma, tutachukua hatusa sasa na kuchukua hatua kwa pamoja" Viunganishi vinavyohusiana: Mkakati wa meza ya Duara: Mkutano wa Sabini na Sita wa afya Duniani.

Àpéjọ Ìlera Àgbáyé kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin - Ìròyìn ojoojúmọ́: 26 oṣù Èbìbí ọdún 2023 Ìmúrasílẹ̀ fún mánigbàgbé Ìpàdé Onípele-Gíga UN lórí Kíkárí Ìlera Lágbàyé Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ ké gbàjarè pé ọ̀pọ mílíọ̀nù àwọn ènìyàn ni wọn ò ní ànfààní sí àwọn ìdásí adóólà-ẹ̀mí àti aṣèrànwọ́-ìlera. Ìnáwó àpò-ara-ẹni lórí ìlera ń ṣàkóbá fún bílíọ̀nù kan lé àwọn ènìyàn, tí ó sì ń ti mílíọ̀nù lọ́nà ẹ̀gbẹ̀lẹ́gbẹ̀ àwọn ènìyàn sínú òṣì àìlópin. Ìṣẹ̀lẹ̀ náà ti burú gidi gan-an nítorí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19. Ní ìdáhùn, Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fẹnukò lórí ìpinnu tó ń ṣe àtìlẹ́yìn fún ìmúrasílẹ̀ fún Ìpàdé Onípele-Gíga Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé (HLM) lórí Kíkárí Ìlera Lágbàyé (UHC) ní oṣù Ọ̀wẹwẹ̀ ọdún 2023. UHC túnmọ̀ sí wí pé gbogbo àwọn ènìyàn ní ànfààní sí tìbú-tìró ìpèsè ojúlówó iṣẹ́ ìlera tí wọ́n nílò láì sí ìṣòro owó. Nínú àyípadà òfin àtúnṣe, Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ káàkiri àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré àti agbede-méjì ṣàfihàn ìfọkànsìn tó lágbára láti ṣe àtúntò ètò ìlera wọn tó dá lórí ètò ìlera alábọ́dé (PHC) gẹ́gẹ́ bí ìpìlẹ̀ fún ṣíṣe àṣeyọrí ìlera fún gbogbo ènìyàn tí yóò sì kọ́kọ́ dé ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ti fi sẹ́yìn pátápátá. Bí 90% àwọn ìdásí UHC ni ó lè di ṣíṣe pẹ̀lú lílo ìlànà PHC; láti ibi ṣíṣe ìpolongo sí ìdènà, ìtọ́jú, ìtúnirọ àti ìtọ́jú ìfúnilẹ́rọ̀, tó ṣe é ṣe kó dóólà 60 mílíọ̀nù ẹ̀mí ní ọdún 2030. Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tẹnu mọ́ pàtàkì níní ìfọkànsìn òṣèlú ní ìpele tó ga jùlọ níbi HLM ní oṣù Ọ̀wẹwẹ̀ pẹ̀lú èròngbà láti ṣe àṣeyọrí tí yóò yọrí sí ìkéde ní sókí, adálórí-iṣẹ́ fún UHC. Ìwé tó fara jọ ọ́ EB152(5) Ìmúrasílẹ̀ fún ìpàdé onípele-gíga Àpéjọ Àpapọ̀ Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé lórí kíkárí ìlera lágbàyé Àwọn ètò orílẹ̀-èdè tó lágbára tí wọ́n nílò fún ìtọ́jú pàjáwírì láti dáhùn sí gbogbo ewu. Nínú ìpinnu tuntun tí wọ́n ṣe ìfẹnukò rẹ̀ lónì, Àpéjọ Ìlera Àgbáyé pè fún àfikún àwọn ìgbìyànjú àgbáyé lásìkò láti ró ètò ṣíṣe àti ìpèsè ojúlówó iṣẹ́ ìtọ́jú pàjáwírì, alágbára tó sì ń ṣiṣẹ́ (ECO). Ìpèsè iṣẹ́ ECO tó tóbi wà nínú ìpìlẹ̀ àwọn ètò ìlera orílẹ̀-èdè, àti ìdí láti láti lè dáhùn dáadáa sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwírì, tó fi mọ́ gbogbo ewu. Ní ẹ̀dun ọkàn pé àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 tú àṣírí àwọn àlàfo nínú ìkápá, ìgbaradì fún àgbékalẹ̀ ECO kárí ayé, Àpéjọ náà rọ Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ láti, pẹ̀lú àwọn igbéṣẹ̀ tí ó kù, pèsè àwọn òfin orílẹ̀-èdè fún ìpèsè owó alálòpẹ́, ìṣèjọba tó ń ṣiṣẹ́ àti ànfààní sí ìtọ́jú ECO adálórí-ìnílò fún gbogbo ènìyàn káàkiri àgbáyé; àti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ìlànà ìṣọ̀kan, aláfibọ̀ àti aṣeélò láti dáàbò bo ìtọ́jú ECO tó ṣe é lò ní àsìkò àjálù, àwọn ààyè ẹlẹgẹ́ àti àwọn ààyè ìkọlù-ogun. Àpéjọ náà bèèrè pé kí Ilé-iṣẹ́ Ìjọba ó pèsè ìjábọ̀ ìtẹ̀síwájú lórí ìṣàmúlò ìpinnu yìí ní ọdún 2025, 2027 àti 2029. Ìwé tó fara jọ ọ́ EB152(3) Pàjáwírì aláfibọ̀, ìtọ́jú tó lágbára tó sì ń ṣiṣẹ́ fún kíkárí ìlera lágbàyé àti ààbò níbi àwọn pàjáwírì ìlera Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́ Ìpèsè iṣẹ́ àti àwọn ètò ìlera: Pàjáwírì àti ìtọ́jú alágbára Ọ̀pọ̀ àwọn "tí wọ́n rà julọ" tí ò ga ju ara lọ tí wọ́n fọwọ́sí láti dóólà ẹ̀mí kúrò níbi ààrùn tí kìí ràn Àwọn aṣojú ìjọba lónì fọwọ́sí àṣàyàn tuntun fún àwọn ìdásí tí ò ga ju ara lọ tí WHO dábàá tí wọ́n mọ̀ sí "àwọn tí wọ́n rà jùlọ" láti lè ṣe ìdíwọ́ àti ìdènà àwọn ààrùn tí kìí ràn (NCDs). Lára rẹ̀ la ti rí àlékún ònkà "àwọn tí wọ́n rà jùlọ", tó ń fún àwọn orílẹ̀-èdè ní gbogbo ìpele ìpawówọlé ní ọ̀pọ̀ ànfààní láti dóólà ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀mí kúrò lọ́wọ́ àwọn tó ń lékè ìpànìyàn lágbayé. Lára àwọn wọ̀nyìí ni àwọn ìdásí ìdènà bíi àtìlẹyìn láti bá àwọn ènìyàn fi sìgá mímú sílẹ̀, ìpolongo àti àtìlẹ́yìn fún ìfọ́mọlọ́mú àti àwọn òfin láti dáàbò bo àwọn ọmọdé kúrò níbi ìpolówó oúnjẹ tó léwu. Ìsọdọ̀tun "àwọn tí wọ́n rà jùlọ" tún ní ìtọ́jú fún ikọ́fe àti ààrùn aṣèdíwọ́ òpó ìpínjẹ̀ tó lágbára àti ìdámò àìsàn àti ìtọ́jú ààrùn jẹjẹrẹ bíi ọyàn, àbáwọlé ilé ọmọ, abọ́dìí àti àwọn jẹjẹrẹ ìgbà èwe kíákíá. Wọ́n tún ṣe àfikún àtètèmọ àìsàn àti ìtọ́jú ààrùn jẹjẹrẹ ní pípé fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ní KASA. Àwọn ìdásí náà máa ran àwọn orílẹ̀-èdè lọ́wọ́ láti mú kí igbéṣẹ̀ láti ṣe ìdíwọ́ àti ìdènà àwọn NCD yá, mímú kí ìtẹ̀síwájú láti ṣe àṣeyọrí àfojúsùn SDG 3.4 yá àti ṣíṣínà fún àlékún ìfọkànsìn òṣèlú nínú ìgbaradì fún Ìpàdé Àpéjọ Àpapọ̀ Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé Onípele-Gíga kẹrin lórí ìdíwọ́ àti ìdènà àwọn NCD ní ọdún 2025. Àpéjọ Ìlera náà tún kíyèsí ìjábọ̀ lórí mímú kí ètò láti ṣe àtìlẹ́yìn fún Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ nínú ìṣàmúlò àwọn àbá fún ìdènà àti àmójútó ìsanra títí láéláé. Àwọn orílẹ̀-èdè méjì-dín-lógún ti ń gbé ìpinnu amúṣẹ́yá náà jáde báyìí, ìtẹ̀síwájú náà yóò di kíkọ sílẹ̀ wọn yóò sì jábọ̀ padà fún Àpéjọ náà. Àwọn ìrírí wọn máa di òfin àti iṣẹ́ fún Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tí ó kù láti mú kí iṣẹ́ yá lórí ìsanra. Ìwé tó fara jọ ọ́ EB152 (11) Ìkéde òṣèlú fún ìpàdé onípele-gíga kẹ́ta ti Àpéjọ Àpapọ̀ lórí ìdíwọ́ àti ìdènà àwọn ààrùn tí kìí ràn, àti ìlera ọpọlọ Ètò amúṣẹ́ṣe àgbáyé fún ìlera asásàálà àti aṣíkiri tí wọ́n sún di ọdún 2030 Àwọn asásàálà àti aṣíkiri ní ẹ̀tọ́ sí lílo ìpèsè iṣẹ́ ìlera lásìkò ìrìnàjò wọn àti ní orílẹ̀-èdè tó gbà wọ́n ní alejò láì sí kíkojú ìnira owó. Ìgbìyànjú yìí ní ààyè pàtàkì nínú àpapọ̀ amúṣẹ́yá àgbáyé fún kíkárí ìlera lágbàyé ní ọdún 2030. Lónì nínú Ìgbìmọ B Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fẹnukò lórí ìpinnu kan láti fẹ Ètò Amúṣẹ́yá Àgbáyé WHO lórí ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera àwọn asásàálà àti aṣíkiri títí di ọdún 2030. Ètò amúṣẹ́ṣe àgbáyé ń yanjú oríṣiríṣi àwọn ìpèníjà tí àwọn asásàálà àti aṣíkiri ń kojú ó sì ń tọ́ka sí àwọn igbéṣẹ̀ pàtó tí ó gbọ́dọ̀ wà nílẹ̀, bíi: ṣíṣe àtúntò àwọn ètò ìlera láti ṣe àfikún ìpèsè iṣẹ́ ìlera aláfikún àti aláfibọ̀, àwọn ètò, àti àwọn òfin fún àwọn asásàálà àti aṣíkiri, láàrín àwọn ìpìlẹ̀-òye fún kíkárí ìlera lágbàyé; ṣíṣe àmójútó àbájáde àwọn òfin ìlera asásàálà àti aṣíkiri, àwọn ètò, àti àwọn ìdásí láti fi ààyè gba ìsọdituntun àti àtúnṣe àwọn amúṣẹ́ṣe wọ̀nyẹn ní àwọn orílẹ̀-èdè; ṣíṣe àlékún sí ìkápá àwọn ètò ìlera láti dọ́gba pẹ̀lú àwọn ìnílò ìlera pàtó fún àwọn asásàálà àti aṣíkiri àti láti pèsè iṣẹ́ ìlera tí ó ní ìbọ̀wọ̀ fún ìbéèrè àṣà, ẹ̀sìn, àti èdè ènìyàn; àti ṣíṣe àfibò ìlera asásàálà àti aṣíkiri sínú ìpilẹ̀ṣẹ̀ àgbáyé, ẹkùn agbègbè àti orílẹ̀-èdè, àjọṣepọ̀, àti àwọn ìkànnì ìlera. Ìpinnu náà ṣe àkọsílẹ̀ oríṣiríṣi ìgbésẹ̀ iṣẹ́ tí Ilé-iṣẹ́ Ìjọba WHO ní láti ṣe bíi pípe àpèjọ ìkànsíraẹni gbẹ̀fẹ́ ó kéré jù ní ọdún méjì-méjì pẹ̀lú Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ láti ṣàfihàn àti láti sọ àwọn ìpèníjà, àwọn ẹ̀kọ́ tí wọ́n kọ́, àti àwọn ìfikọ́ra tó dára jùlọ fún ìṣàmúlò àwọn iṣẹ́ láàrín ètò amúṣẹ́ṣe àgbáyé WHO; pípésè ìrànlọ́wọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ, ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà àti ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún ìgbaraẹni nímọ̀ràn; bákan náà ni àjọṣepọ̀ àti ìṣàkóso nínú àti láàrín Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́. Ìpinnu náà wáyé ṣíwájú Ìkànsíraẹni Àgbáyé kẹta lórí ìlera àwọn asásàálà àti aṣíkiri tí yóò wáyé ní oṣù Òkudù ọdún 2023, tí ó ń gbèrò láti ṣàyẹ̀wò ìlọsíwájú, ṣe àgbékalẹ̀ ìfọkànsìn òṣèlú lórí ìlera àwọn asásàálà àti aṣíkiri síwájú sí i lórí, sọ̀rọ̀ nípa àwọn ìjírórò òfin ọjọ́ iwájú, tó fi mọ́ Ìpàdé Onípele-Gíga Àpérò Àpapọ 2023 lórí Kíkárí Ìlera Lágbàyé tó ń bọ̀, àti láti ṣe ìtọ́nisọ́nà fún ìtèsíwájú ìṣàmúlò àwọn ètò amúṣẹ́ṣe àgbáyé WHO. Ilé-iṣẹ́ ìjọba WHO máa jábọ̀ lórí ìtẹ̀síwájú nínú ìṣàmúlò ìpinnu yìí fún Àpéjọ Ìlera ní ọdún 2025, 2027 àti 2029. Ìwé tó fara jọ ọ́ EB152(17) Ìtẹ̀síwájú ètò amúṣẹ́ṣe àgbáyé WHO lórí ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún ìlera àwọn asásàálà àti aṣíkiri, 2019-2023 sí 2030. Ìwé òtítọ́: Ìlera asásàálà àti aṣíkiri ìlànà-iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ WHO ń tẹ̀síwájú di 2025 Àpéjọ Ìlera Àgbáyé (WHA) lónì fẹnukò láti tẹ̀síwájú ìlànà-iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ WHO 2014-2023 fún àfikún ọdún méjì, títí di ọdún 2025. Àpéjọ náà bèèrè pé kí Olùdarí-Àpapọ̀ ó ṣe àkọsílẹ̀ ìlànà-iṣẹ́ àgbáyé tuntun 2025-2034 kí ó sì ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ níbi 78th WHA ní ọdún 2025 fún ìjírórò. Àpéjọ náà mọ rírì ìgbìyànjú Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ láti ṣe ìgbéléwọ̀n ìkápá Ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba (T&CM) nípasẹ ìlànà adálórí-ẹ̀rí, tó fi mọ́ ìwádìí ajẹmọ́-ìtọ́jú tó lágbára. Ó tún mọ rírì iyì àti ìyàtọ̀ tó wà nínú àṣà àwọn ọmọ ìlú àti àwọn àwùjọ ìbílẹ̀ àti àpapọ̀ ìmọ̀ ìbílẹ̀ wọn. Ìpinnu náà ṣàfihàn pàtàkì ipa tí WHO ń kó nínú ìpèsè àtìlẹyìn ìmọ̀ ẹ̀rọ fún àfikún T&CM adálórí-ẹ̀rí sínú àwọn ètò ìlera orílẹ̀-èdè àti ìpèsè iṣẹ́, àti àtìlẹyìn fún àmójútó àwọn àṣà T&CM, àwọn ohun èlò àti àwọn oníṣẹ́ ìlera. Lábẹ́ ìlànà-iṣẹ́ 2014-2023 náà, WHO ń ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n bá nífẹ̀ láti ṣe àgbékalẹ̀ òfin tó ń ṣiṣẹ́ fún pàtàkì iṣẹ́ yìí - ní ọ̀pọ̀ ìgbà ó máa ń lárinrin ó sì máa ń tẹ̀síwájú - lára ètò ìlera. Àwọn òfin ìlànà-iṣẹ́ WHO àti àtìlẹ́yìn ìmọ̀ ẹ̀rọ fún àwọn orílẹ̀-èdè ní ànfààní láti ṣàmúlò ẹ̀bùn T&CM láti dásí ètò ìlera, ìgbáyégbádùn, àti ètò ìlera adálórí-ènìyàn. Láti ọdún 2014, WHO ti ń gbájúmọ́ ṣíṣe àgbékalẹ̀ ìpìlẹ̀ òye fún àmójútó T&CM tó ń ṣiṣẹ́ àti àfikún tó yẹ, òfin àti àmójútó T&CM adálórí-ẹ̀rí, tí ò léwu tó sì jẹ́ ojúlówó sínú àwọn ètò ìlera orílẹ̀-èdè àti ìpèsè iṣẹ́. Ìwé tó fara jọ ọ́ EB152/37 ìlànà-iṣẹ́ ìṣègùn ìbílẹ̀ WHO: 2014-2023, Ìjábọ̀ láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́ Ìjábọ̀: ìjábọ̀ àgbáyé WHO lórí ìṣègùn ìbílẹ̀ àti ìbádọ́gba 2019 Ìpinnu lórí ṣíṣe àlékún ànfààní sí atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fọwọ́sí ìpinnu kan tó mọ rírì ipa pàtàkì atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú fún ìtọ́jú àìtó atẹ́gùn (àìtó atẹ́gùn nínú ẹ̀jẹ̀) káàkiri oríṣiríṣi ààrùn, tó fi mọ́ òtútù àyà àti ikọ́-ife, àti ní pàtàkì jùlọ fún àwọn àgbàlagbà àti àwọn irọ̀ mìíràn tí wọ́n kángun séwu, àti fún iṣẹ́-abẹ àti ìpalára. Ní àwọn orílẹ̀-èdè onídágbàsókè ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ilé-ìwòsàn ni kò ní ànfààní aláìní ìdíwọ́ sí atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú, tó sì ń yọrí sí àwọn ikú tó ṣe é dènà - ìṣòro kan tí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ti jẹ́ kó burú gan-an, nígbà tí lílo atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú ti tayọ ìkápá ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ètò ìlera. Wọ́n ti ṣe àfikún atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú sínú Akọsilẹ Àwòṣe WHO fún Àwọn Oògùn Pàtàkì (EML) láti ọdún 1979 tí wọ́n sì ti ṣe àfikún rẹ̀ sínú EML WHO fún àwọn ọmọdé (EMLc) láti àsìkò àtúnṣe àkọ́kọ́ ní ọdún 2007. Kò sí ìtọ́jú àfidípò fún atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú lórí Àkọsílẹ Àwòṣe náà. Ìpinnu náà mọ̀ wí pé ìpèsè àti pínpín atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú nílò ohun amáyédẹrùn pàtàkì. Ó tún tọ́ka sí ìdí fún àgbékalẹ̀ rẹ̀ láti jẹ́ aláìléwu kí wọ́n sì ṣe é bó ṣe yẹ pẹ̀lú lílo àwọn ohun èlò ajẹmọ́-ìtọ́jú nípasẹ̀ àwọn òṣìṣẹ́ ìlera ẹlẹ́ka-jẹ̀ka, tó fi mọ́ àwọn onímọ̀ ẹ̀rọ. Ìpinnu tuntun náà rọ Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ láti ṣe àgbékalẹ̀, bó ṣe yẹ, àwọn ètò atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú orílẹ̀-èdè àti lábẹ́ orílẹ̀-èdè láti lè ṣe ìpèsè aláì ní ìdíwọ́ fún atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú sí àwọn ilé-ìwòsàn ní gbogbo ìpele-ìpele tó fi mọ́ àwọn àgbékalẹ̀ ní ìgbèríko àti ìlú. Ó tọ́ka sí ipa WHO fún ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ nínú àgbékalẹ̀ àwọn ìtọ́nisọ́nà, àwọn ìdánimọ̀ ìmọ̀ ẹ̀rọ, àwọn irinṣẹ́ àsọtẹ́lẹ̀, àwọn ohun èlò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn ohun èlò mìíràn, àti pẹ̀lú ìpèsè àtìlẹyìn ìmọ̀ ẹ̀rọ tí wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ ní àdáyanrí láti mú àyípadà bá ànfààní sí atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú láti dọ́gba pẹ̀lú Ìbéèrè àwọn ètò ìlera ní àwọn orílẹ̀-èdè onídágbàsókè. Ìwé tó fara jọ ọ́ Àwọn ohun tó wà lókè yìí ni wọ́n fi kún àwọn ìwé ìsàlẹ̀ wọ̀nyìí: A76/6 Ṣíṣe àtúntò àwọn ètò ìlera sí ètò ìlera alábọ́dé gẹ́gẹ́ bíi ìpìlẹ̀ tó ní àfaradà fún kíkárí ìlera lágbàyé àti ìmúrasílẹ̀ fún ìpàdé onípele-gíga ti Àpéjọ Àpapọ̀ Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé lórí kíkárí ìlera lágbàyé, Ìjábọ̀ láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ A76/7 Rev.1 Ìjábọ̀ ìṣọ̀kan láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ A76/7 Add.1 - Ìkéde òṣèlú fún ìpàdé onípele-gíga kẹ́ta ti Àpéjọ Àpapọ̀ lórí ìdíwọ́ àti ìdènà àwọn ààrùn tí kìí ràn, àti ìlera ọpọlọ, Ìjábọ̀ láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ EB 152.4: Ṣíṣe àfikún ànfààní sí atẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́ Àkòrí òrò ìlera: Ìparẹ́ Ààrùn Rọpá-rọsẹ̀ Alátẹ́gùn ajẹmọ́-ìtọ́jú àti ṣíṣétò ìṣípòrọpò WHA ṣe ìgbéléwọ̀n ànfààní àjàkálẹ̀ ààrùn aláìlẹ́gbẹ́ tí yóò wà fún bíi oṣù mẹ́fà sí àkókò yìí láti dènà àwọn ojú-òpóàkóràn kòkòrò àjàkálẹ̀ ààrùn rọpá-rọsẹ̀ tó lágbára tí ó kù. Wọ́n nílò láti ṣàmúlò àwọn iṣẹ́ láti dé ọ̀dọ̀ àwọn ọmọdé tí wọn ò tíì gba abẹ́rẹ́ àjẹsára tàbí tí kò tó tí ó kù ní àwọn agbègbè àbájáde lábẹ́ orílẹ̀-èdè tí wọ́n tọ́ka sí. Àpéjọ náà sọ wí pé ìgbìyànjú láti dènà ààrùn rọpá-rọsẹ̀ ṣì jẹ́ Pàjáwírì Ìlera àwùjọ fún Ẹ̀dun ọkàn Ilẹ̀ Òkèèrè lábẹ́ àbùradà Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ Òkèèrè tó sì rọ àwọn orílẹ̀-èdè láti mú àdínkù bá ewu àti àbájáde ìtànkálẹ̀ ààrùn sí àwọn agbègbè aláìní-rọpá-rọsẹ̀. Ní àkókò kan náà, àwọn aṣojú ìjọba pè fún ìtẹ̀síwájú àtìlẹyìn àgbáyé sí ìgbìyànjú náà, láti rí i dájú pé gbogbo ìfọkànsìn owó àti òṣèlú tó ṣe pàtàkì láti ṣe àṣeyọrí ni wọ́n ṣàmúlò. Títọ́ka sí ipa tí ohun amáyédẹrùn ààrùn rọpá-rọsẹ̀ kó nínú ìgbìyànjú ìlera àwùjọ tó gbòòrò, àwọn aṣojú ìjọba pàrọwà pé kí ohun amáyédẹrùn yìí yí padà sí ètò ìlera orílẹ̀-èdè ní ọ̀nà ọ̀gangan-ipò-pàtó. Ní ìparí, Àpéjọ náà pè fún àjọṣepọ̀ àjọni àti àgbáyé láti ní àṣeyọrí àgbáyé aláìní-rọpá-rọsẹ̀ alálòpẹ́ ní ẹ̀ẹ̀kan náà. Ìwé tó fara jọ ọ́ A76/13: Dídénà ààrùn rọpá-rọsẹ̀, Ìjábọ̀ láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ A76/14 : Ètò ìṣípòrọpò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ àti ìwé-ẹ̀ri lẹ́yìn ààrùn rọpá-rọsẹ̀, Ìjábọ̀ láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́ Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ ìròyìn: Àgbáyé kan: tí wọ́n ń kórajọ, láti ní èròngbà àjọni Àwọn aṣojú ìjọba ṣàfihàn àwọn igbéṣẹ̀ pàtàkì láti dọ́gba, ṣe ìdápadà àti láti ró ìpèsè iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára lágbára Lónì Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ àti àwọn alájọṣepọ̀ kópa nínú Ìjírórò Orí-tábílì lórí Ojọ́ ọ̀la tí ò léwu tó sì ní ìlera nípasẹ̀ àdápadà abẹ́rẹ́ àjẹsára pàtàkì lónì. Abẹ́rẹ́ àjẹsára jẹ́ ètò kàn-án-pá fún WHO, pàápàá ní ọdún 2023, lẹ́yin àwọn ìfàsẹ́yìn tó fojú hàn tó wáyé látara àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19. Pẹ̀lú bí 67 mílíọ̀nù àwọn ọmọdé ṣe pàdánù ó kéré jù àjẹsára pàtàkì kan láti bí ọdún mẹ́ta sẹ́yìn ṣíṣe àwárí àwọn ọmọdé yìí jẹ́ nǹkan pàjáwírì. Ìgbìyànjú láti wá àwọn ọmọdé tí wọ́n ní oògùn-òdo (àwọn ọmọdé tí wọn ò tíì gba oògùn kan ṣoṣo nínú àjẹsára náà) máa nílò ìgbìyànjú láti àwọn ilé-iṣẹ́ àti àwọn ènìyàn ní gbogbo ìpele - àgbáyé, orílẹ̀-èdè àti ìbílẹ̀ - láti dọ́gba lórí kíkárí abẹ́rẹ́ àjẹsára, kí wọ́n padàbọ̀sípò kí wọ́n sì ró ètò abẹ́rẹ́ àjẹsára lágbára. Gẹ́gẹ́ bí George Mwinnya, òṣìṣẹ́ ìlera láwùjọ ṣe tọ́ka "Àwọn òṣìṣẹ́ ìlera láwùjọ mọ ibi tí àwọn ọmọ tí wọ́n ní oògùn-òdo náà wà, wọn ò nílò máàpù fún àwùjọ tó jẹ́ tiwọn. Ìjírórò orí-tábílì tòní jẹ́ ìjírórò àjọṣepọ̀ nípa ipa àwùjọ àti àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí wọ́n ń léwájú nínú ìgbìyànjú ìbádọ́gba, bákan náà ni ìpèsè owó àti àjọṣepọ̀ tí wọ́n nílò láti padàbọ̀sípò látara àwọn ìdíwọ́ ètò náà àti láti ró ètò náà lágbára láti ṣe àrídájú ànfààní tó dọ́gba sí ìpèsè iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára. Dr Kate O'Brien, Olùdarí WHO, Abẹ́rẹ́ àjẹsára, Àjẹsára àti Ìbí ló ṣe ìfihàn Ìjókòó náà, Renee Ngamau ló darí rẹ̀ a sì rí Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO; Dr Ali Haji Adam Abubakar, Mínísítà fún Ètò Ìlera, orílẹ̀-èdè Somalia; Dr Seth Barkley, CEO, Gavi, Vaccine Alliance; Dr Yassen Tcholakov, Òṣìṣẹ́ Ìlera, orílẹ̀-èdè Canada; Dr George Mwinnya, òṣìṣẹ́ ìlera láwùjọ, orílẹ̀-èdè Ghana; Dr Sheetal Sharma, Olùdámọ́ràn Àgbà fún Abẹ́rẹ́ àjẹsára, CORE Group; àti Dr Andrei Cazacu, Mínísítà fún Ètò Ìlera, orílẹ̀-èdè Moldova. "A ní ìṣẹ̀lẹ pàjáwírì níwájú wa" Dr Bruce Aylward, Igbákejì Olùdarí-Àpapọ̀ WHO, Kíkárí Ìlera Lágbàyé, Ẹ̀ka Iṣẹ́ Títí Láéláé ló sọ bẹ́ẹ̀, ní ìparí ìjókòó náà "ago ń sáré, a máa gbé ìgbésẹ̀ báyìí a sì máa jọ gbé ìgbésẹ̀ ni". Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́: Ìjírórò Orí-tábílì: Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin

Umhkangano weZempilo woMhlaba wwamashumi ayisithupha nesithupha - ukubuyekezwa kwansuku zonke: 26 Nhlaba 2023 Ukulungela umlando womhlangano wezinga eliphezulu we-UN ku-Universal Health Coverage Member States kwethusile ukuthi abantu abayizigidi abakwazi ukuthola okusindisa impilo nokungenelela kokwengeza ezempilo. Ukusebenzisa imali ngaphandle kwephakethe kunomthelela oyisimanga wezempilo ngaphezu kwebhiliyoni labantu,abaphusha amakhulu ezigidi zabantu ekuhluphekeni okwedlulele. Isimo sesiqhubekile ngenxa yobhubhane lweCOVID-19. Ngokuphendula,Member State isivumile isinqumo sokulungiselela i-United Nations High-Level Meeting (HLM) kuUniversal Coverage (UHC) ngoMandulo 2023. I-UHC usho ukuthi bonke abantu bazothola ukwahluka okuphelele kwemisebenzi yezempilo efanele abayidingayo ngaphandle kobunzima bezezimali. Ushintsho loguquko lwenqubomgomo,Member State emazweni anemali engenayo encane, ephekathi nendawo kanye nenkulu.baveze ukuzibophezela okukhulu ekwenzeni izinhlelo zezempilo yabo okugxile kwezokunakekelwa kwezempilo kokuqala (PHC) njengoba isisekelo sokuthola ezempilo yawo wonke umuntu nokufinyelela kokude okushiye ngemuva okokuqala. Cishe u-90% ukungenelela kwe-UHC okungahanjiswa kusetshenziswa indlela yePHC kusuka ekugqugquzelweni kokuvikela, ukwelashwa, ukuhlunyeleliswa kwesimilo nokunakekela, amandla okusindisa izigidi ezingu-60 zezimpilo ngo-2030. I-Member States igcizelele ukubaluleka kokukhombisa ukuzibophezela kwezepolitiki okusezingeni eliphezulu kuHLM ngoMandulo ngenhloso yokuthola imiphumela yokuhlanganisa ukwenza kwesimemezelo se-UHC. Amadokhumenti ahlobene EB152(5) ukulungiselelwa komhlangano wezinga eliphezulu we-United Nations General Assembly ekukhavweni kwezempilo komhlaba izinhlelo zezwe eziqinile zidinga ukuphuthuma kuphendulwe kuzona zonke izinkinga. Esinqumweni esisha okuvunyelwene ngaso sosuku uMhlangano weZempilo woMhlaba ubize imizamo yezomhlaba eyengeziwe ukuqinisa ukuhlela nokunikezela okuphuthumayo okuhle, ubucayi nokunakekelwa kokusebenza (ECO) kwemisebenzi. Imisebenzi enamandla ye-ECO asekusungulweni kwezinhlelo zempilo zezwe nesidingo sokukwazi ukuphendula ngendlela ezimweni eziphuthumayo okufaka iziphazamiso. Bekhathazekile ukuthi ubhubhane lweCOVID-19 luvule izikhala emandleni,nasekuzilungiseleni kokuletha i-ECO umhlaba wonke,uMhlangano unxenxa iMember States ukuthi kwezinye zezinto yenze izinqubomgomo zezwe zokugcineka kwezezimali, ukubusa okusebenza kahle nokungena komhlaba kokugxile ezidingweni ze-ECO zokunakekela wonke umuntu; futhi ukugqugquzela ukuxhumana okwangaphakathi izindlela zokuthola nokuvikela ngendlela ukunakekelwa kwe-ECO kuzinhlekelele,ukuhlela okuntekenteke nasezindaweni ezinenkinga. Umhlangano ucela uNobhla anikeze umbiko wokuqhubeka ekwenzeni kwalesisinqumo ngo-2025, 2027 no-2029. Amadokhumenti ahlobene EB152(3) Ukuphuthuma okuhlangene, ubucayi nokunakekela ukusebenza kokukhavwa kwezempilo yomhlaba nokuvikelwa ekuphuthumeni kwezempilo okuhlobene namalinki emisebenzi yokuwelapha nezinhlelo: Ukunakekelwa okubucayi nokuphuthumayo okubiza kakhulu, "ukuthenga okuhle" kuvunyiwe ukusindisa izimpilo ezifweni ezingajwayelekile Izihambeli zigunyaze imenu entsha namhlanje yokungenelela okubiza kahle okuphakanyiswe iWHO kwabonwa njengokuthenga okuhle ukusiza ukuvikela nokulawula izifo ezingajwayelekile (amaNCD). Kufaka ukunyuka kwesibalo "sokuthenga okuhle" kunikeza amazwe yayo yonke imali engenayo ukukhetha okuningi lokusindisa izimpilo eziningi kubabulali abaphezulu bomhlaba. Phakathi kwalokhu kungenelela kokuvikela njengokweseka ukusiza abantu bayeke ukubhema, ukugqugquzela nokweseka ukuncelisa ibele nazinqubomgomo zokuvikela abantwana ekudayiseni kokudla okulimazayo. Babuyekeze ukuthenga okuhle okuphinde kubandakanye ukulapha isifo sofuba nezifo zemithambo yenhliziyo zamahlalakhona nokusheshe uxilongwe nokwelashwa komdlavuza njengamabele, isibeletho nomdlavuza wezingane. Baphinde bahlanganise ukuthola ngokushesha nokulapha okukhulu komdlavuza kubantu abaphila neHIV. Ukungenelela kuzosiza amazwe ukuthi aqhube ukwenza kwezwe kokuvikela nokulawula amaNCD, ukuqhuba ukuqhubeka okubheke ekotholeni okuqondwe yiSDG nokuvula indlela ukukhulisa ukuzibophezela kwezepolitiki nokuholela eMhlanganweni wezinga eliphezulu wesine weUnited Nations General Assembly ekuvikeleni nokulawula amaNCD ngo-2025. Umhlangano weZempilo uphinde waqaphela umbiko ekuqhubekeni kohlelo lokweseka iMember States ekwenzeni iziphakamiso zokuvikela nokuphatha ukukhuluphala ngokweqile empilweni yonke. Amazwe angamashumi amabili manje asekhipha uhlelo lokuqhubeka, ukuqhubeka kuzoqoshwa bese kuyabikwa futhi ku-Assembly. Izipiliyoni zabozizokwazisa inqubomgomo nokwenza kuwona wonke amaMember State ukuqhuba ukwenza ekukhuluphaleni okweqile. Amadokhumenti ahlobene EB152 (11) Isimemezelo sezepolitiki emhlanganweni wezinga eliphezulu wesithathu woMhlangano Ojwayelekile wokuvikela nokulawula izifo okungaxhunyanwa ngazo, nezempilo zengqondo zabantu abangenandawo nezempilo yabantu abafudukile ohlelweni lokwenza lomhlaba olwengeziwe kuze kube u-2030. Abangenandawo nabadingisiwe banelungelo lokuthola ezempilo ngesikhathi sohambo lwabo nakulelolizwe elibasingethe ngaphandle kokubhekana nobunzima bezezimali. Lo mzamo unendawo ebalulekile ekuhambeni komhlaba wonke wokukhavwa kwezempilo umhlaba wonke ngo-2030. Namhlanje iKomidi B Member State livume isinqumo sokwengeza kuHlelo loKwenza loMhlaba lweWHO ekugqugquzeleni ezempilo zabangenandawo nabafudukile kuze kube-2030. uhlelo lokwenza lomhlaba lubhekene nezingqinamba ezahlukene ezibhekene nabangenandawo nabafuduki ukuveza izikalo ezithile ukuthi zime ngendlela njenge: ukukhombisa izinhlelo zempilo ukufaka ukuhlangana nemisebenzi yaphakathi yezempilo,izinhlelo zabangenandawo nabafuduki,kumigomo yokukhavwa kwezempilo yomhlaba; ukubheka imiphumela yabantu abangenandawo nezinquubomgomo yezempilo yabafuduki, izinhlelo kanye nokungenelela okuvumela ukubuyekezwa nokwenziwa kabusha kwalezo zenzo emazweni.; ukunyusa amandla ezinhlelo zezempilo ukuhambisana nezidingo zezempilo ezithile zabangenandawo kanye nabafudukile nokubanikezela ngemisebenzi yezempilo ehloniphekile kwesiko lomuntu, ezenkolo kanye nezidingo zesayensi yezilimi; futhi ukuhlanganisa ezempilo zabantu abangenandawo kanye nabafuduki emhlabeni,esifundeni kanye nemizamo yezwe,ukubambisana kanye nemihlangano yezempilo. Uhla lwezinqumo lokwahlukana kwezenzo ezizothathwa nguNobhala weWHO, njengokuhlanganisa ukuxhumana okungekho emthethweni okungenani njalo eminyakeni emibili neMember States ukuhlonza nokwabelana ngezingqinamba, izifundo ezifundiwe nokwenza okuhle kokwenza kwezenzo kuhlelo lokwenza lomhlaba lweWHO; ukunikeza ukusiza kwezobuchwepheshe, ukudevelopha izilawulo nokugqugquzela ukwabelana ngolwazi; kanye nokubambisana nokuxhumana kumaMember State. Isinqumo siza ngaphambi kokuxhumana komhlaba kwezithathu kwezempilo yabangenandawo nabafuduki ukuthi kwenzeke ngoNhlangulana 2023, okuhlose ukuhlola ukuqhubeka, nokwakha ukuqhubeka kokuzibophezela kwezepolitiki kubantu abangenandawo nezempilo zabafuduki,ukwazisa ukukhululeka kwenqubomgomo yekusasa, okufaka 2023 General Assembly High Level Meeting ku-Universal Helath Coverage nokusiza ukuqhubeka kokwenza kohlelo lokwenza lomhlaba leWHO. Unobhala weWHO uzobika ngokuqhubeka kokwenza kwalesisinqumo soMhlangano weZempilo ngo-2025, 2027 no-2029. Amadokhumenti ahlobene EB152(17) Ukwengezwa kohlelo lokwenza lweWHO ekugqugquzeleni ezempilo kwabangenandawo nabafuduki, 2019-2023 kuya ku-2030. Ikhasi lamaqiniso:ezempilo zabangenandawo nabafuduki Isu lokwelapha ngesintu leWHO lwengezelwe kuya ku-2025 World Health Assembly WHA) namhlanje ivumile ukwengeza isu lokulapha ngesintu kweWHO kusuka 2014-2023 ukwengeza ngeminyaka emibili kuze kube ngu-2025. Umhlangano ucele uMqondisi Jikelele ubhale isu lomhlaba elisha lika 2025-234 bese eyalethula ku-78 WHA ngo 2025 ukuze icatshangwe. Umhlangano ubone imizamo yeMember State yokubhekisisa amandla esintu nokuhambelana nokwelapha (T&CM) ngendlela encike kubufakazi, okubandakanya amandla ocwaningo lokwelapha. Kuyabonakala inani kanye nokuhlukana kwamasiko Abantu boMdabu nemiphakathi yendawo kanye nolwazi lonke labo lwesintu. Isinqumo esiveze ukubaluleka kwendima yeWHO ekunikezeleni ngokweseka kwezobuchwepheshe kokuhlanganisa okuncike kubufakazi T&CM kuzinhlelo zezempilo zezwe kanye nemisebenzi kokwesekwa kokulawulwa kokusebenza kweT&CM, imikhiqizo nabasebenzi. Ngaphansi kwesu lika-2014-2023, iWHO yeseka amazwe afisa ukuwathuthukisa ngokusebenza kwenqubomgomo eya kokubalulekile - okujwayeleke ukuphila nokwanda - ingxenye yokunakekela kwezempilo. isu lenqubomgomo yeWHO nokwesekwa kwezobuchwepheshe kuvumela amazwe amandla okuzwana kuT&CM ekunikeleni kwezempilo,ukuphila kanye nokunakekelwa kwezempilo okugxile kubantu. Kusukela ngo 2014 WHO ibilokhu igxile ekwakheni issekelo solwazi sokuphatha okukhona kweT&CM ukuhlangana okufanele, ukulawula nokweluleka okugxile kubufakazi, ukuphepha nokuqotho kweT&CM ezinhlelweni zempilo yezwe kanye nemisebenzi. Amadokhumenti ahlobene EB152/37 Isu lokwelapha lesintu leWHO: 2014-2023, Umbiko nguMqondisi Jikelele Amalinki axhumene Umbiko: Umbiko womhlaba weWHO kwezesintu nokuhambisana kwemithi 2019 isinqumo ekunyukeni kokuthola impilomoya yokwelapha. I-Member States igunyaze isiqumo sokubona indima ebucayi yomoyampilo wokwelapha,wokwelapha ihypoxemia (ukushoda komoyampilo egazini) ezifweni zonke eziningi, okufaka nesifo samakhaza, isifo sofuba futhi ikakhulukazi isibalo sabantu abadala kanye namaqoqo ahluphekile, nokuhlinzwa nokwethuka. Emazweni asathuthuka izindawo zempilo eziningi zishoda ngokuthola umoyampilo wokwelapha ongaphazamiseki,okungumphumela wokuvikela ukufa-inkinga esalwe ukuvumbuka kobhubhane lweCOVID-19 lapho isidingo somoyampilo wonkwelapha sesidlule amandla kuzona zonke izinhlelo zezempilo. Umoyampilo ufakiwe kuWHO Model Lists of Essential Medicines (EML) kusukela ngo-1979 futhi ifakiwe kuWHO EML yezingane (EMLc)kusukela kuhlobo lokuqala ngo-2007. Azikho ezinye izindlela zengxubekwelapha yomoyampilo kuModel Lists. Lesi sinqumo sibona ukuthi umoyampilo wokwelapha isizukulwane nokuhanjiswa okudingekayo kwengqalasizinda ekhethekile. Kuphinde kukale ngaphansi isidingo sokulethwa kwaso ukuthi kuphephe nokusebenzisa ngqo okwenziwayo,amadivayisi ezokwelapha aphambili ngokusebenza kwezempilo okumikhakhaminingi, okubandakanya onjiniyela. Isinqumo esisha sinxexa iMember States ukuthi ihlele njengokufanelekile, ezweni iznhlelo zomoyampilo wokwelapha ukuze kuvikelwe ukunikelelwa okungaphazamiseki komoyampilo wokwelapha ezindaweni zokunakekela impilo kuzowna wonke amazinga okufaka ukuhlelwa kwezindawo zasemakhaya nasedolobheni. Kugqamisa indima yeWHO ekwesekeni iMember States ngokuthuthukisa imigomo,nokuthile kwezobuchwepheshe, nokukhombisa amathuluzi, izinto zokuqeqesha kanye nezinye izinsizakusbenza nangokunikezela ukweseka kwezobuchwepheshe okwakhelwe ukwenza ngcono ukuthola umoyampilo wokwelapha ukuhlangabezana nezidingo zezinhlelo zezempilo emzaweni asathuthuka. Amadokhumenti ahlobene Izinto ezingaphezulu bezifakiwe kulamadokhumenti alandelayo: A76/6 Ukwenza izinhlelo zempilo ekunakekelweni kwezempilo kokuqala njengesisekelo sokubekezela ekukhavweni kwezempilo zomhlaba nokulungiselelwa komhlangano osezingeni eliphezulu leUnited Nations General Assembly ekukhavweni kwezempilo zomhlaba,umbiko nguMqondisi Jikelele A76/7, Rev.1 Umbiko ohlanganisiwe nguMqondisi Jikelele A76/7 Add.1 - Isimemezelo sezepolitiki somhlangano wezinga eliphakeme woMhlangano Jikelele wokuvikelwa nokulawula izifo okungakhulunywa ngazo, ezempilo yengqondo, uMbiko nguMqondisi Jikelele EB 152.4: Ukwenyuka kokuthola umoyampilo wokwelapha Amalinki axhumene isihloko sezempilo: ukuqedwa komoyampilo kanye nohlelo lokushintsha. I-WHA ibhekisise ithuba elehlukile lobhubhane oselukhona ngaphezu kwezinyanga eziyithupha ezizayo ukuqeda amasheni asele obhubhane lokudluliselwa kwegqiwane ipholiyo yasendle. Ukusebenza kumele kuthathwe ukufinyelela kokusele kokungaphansi kokugonywa kwezingane kokuhlonziwe kwamazwe nokwezomhlaba. Umhlangano uqaphele ukuthi umzamo wokuqeda ipholiyo ugcina njenge Public Health Emergency of International Concern ngaphansi kwezindawo zokulawulwa kwezempilo emazweni angaphandle nokunxenxa amazwe ukuthi ehlise ingcuphe nemiphumela yokusabalalisa isifo ezindaweni ezingenayo ipholiyo. Ngesikhathi esifanayo,izihambeli ezibiziwe zaqhubeka nokweseka umzamo womhlaba, ukuqinisekisa konke okudingekayo kwezimali nokuzibophezela kwezepolitiki ukuthola impumelelo ehlanganisiwe. Ukuqaphela indima yepholiyo yengqalasizinda ekuvulelekeni kwemizamo yezempilo yomphakathi, izihambeli zanxenxa ingqalasizinda ukuba ishintshwe kube izinhlelo zezempilo zezwe kungqikithi yendlela ethile. Ngokuphetha, Umhlangano ubize iqoqo nokubambisana komhlaba ukuthola ukukhululeka kupholiyo emhlabeni kube kanye. Amadokhumenti ahlobene A76/13 : Ukuqedwa kwepholiyomelithisi,umbiko nguMqondisi Jikelele. A76/14 : Ukuhlela uguquko lwepholiyo nesitifiketi sakamuva sepholiyo, umbiko nguMqondisi Jikelele. Amalinki ahlobene Izindaba ezintsha: Umhlaba owodwa, uhlangana ndawonye,ukuthola inhloso eyodwa, izihambeli ziveza izenzo ezihamba phambili ubamba isikhathi, ukuvuselela nokuqinisa imisebenzi yokugoma Namhlanje iMember States nababambisani babambe iqhaza kuStrategic Roundtable ku-A ngokuphepha nezempilo zakusasa ngokuvuselela ukugoma okubalulekile namhlanje. Ukugoma uhlelo oluhamba phambili lweWHO ikakhulukazi ngo-2023,kulandela ukuhlehlela emuva okukhulu okungumphumela wobhubhane lweCOVID-19. Ngezingane eziyizigidi ezingu-67 ezidlulwe okungenani umgomo owodwa obalulekile ngesikhathi seminyaka emithathu uthola lezi ngane zinesimo esiphuthumayo. Imizamo ukuthola isikali esingekho ezinganeni (kubantwana abangatholanga nomgomo owodwa) sifuna umzamo ezinhlanganweni kanye nabantu kuwona wonke amazinga - emhlabeni, ezweni nasesifundeni - ukuze sihambisane nokukhavwa kwemigomo nokubuyisela nokuqinisa izinhlelo zabo zokugoma. Njengoba uDkt George Mwinnyaa, "umsebenzi wezempilo womphakathi uveze abasebenzi bezempilo bomphakathi bayazi ukuthi isikali esingu ziro sezingane siphi, abadingi ibalazwe lemiphakathi yabo". Namhlanje itafula bekuyingxoxiswano yokubambisana ngendima yomphakathi kanye nabasebenzi bezempilo abaphambili ekuhambisaneni nemizamo kanye noxhasomali kubabambisani oludingekayo ukukhava ekuphazamisekeni kwezinhlelo nokuqinisa izinhlelo ukuqinisekisa ukungena okulinganayo emisebenzini yokugoma. Iseshini yethulwe nguDkt Kate Obrien, uMqondisi weWHO, ukugoma, imigomo nokwebhayolojikhali, okubhekwe nguRenee Ngamau ebambisene noDkt Tedros Adhamnom Ghebreyesus, uMqondisi Jikelele weWHO, uDkt Ali Haji Adam Abubakar, uNgqongqoshe weZempilo, eSomalia, uDkt Seth Berkley, CEO, eGavi,umbimbi lwemigomo, uDkt Yassen Tchlakov, umsebenzi wezempilo eCanada, uDkt George Mwinnya, Umsebenzi wezempilo emphakathini, eGhana, uDkt Sheetal Sharma, Umeluleki omkhulu wezokugoma, weQoqo leCORE kanye noDkt Andrei Cazacu, uNgqongqoshe weZempilo eMoldova. Sinokuphuthumayo phambi kwethu,kusho uDkt Bryce Aylward, uMsizi Mqondisi jikelele weWHO, ukukhavwa kwezempilo emhlabeni, isifundo sempilo okufaka amaseshini okuthi isikhathi siyahamba sizokwenza manje futhi senze ndawonye. Amalinki axhumene: Isu lwamatafula - Umhlangano weZempilo woMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha.

ሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ስብሰባ - ዕለታዊ ዜና፡ እ.ኤ.አ. ግንቦት25፣ 2023 በሴቶች፣ በህጻናት እና በጉርምስና ዕድሜ ላይ ባሉ የህብረተሰብ ክፍሎች የጤና መሻሻሎች እና ተግዳሮቶች ላይ የዓለም ጤና ጉባኤ ተወካዮች በኮሚቴ “ሀ” ተወያይተዋል። የበርካታ አባል ሀገራት አስተዋጾ በታየበት የሁለት ቀናት ውይይት፣ ልዑካኑ ለአለም አቀፍ ጤና ወሳኝና ቅድሚያ ለሚሰጠው ስልት ያላቸውን ቁርጠኝነት በድጋሚ አረጋግጠዋል፤ የእናቶችንና ጨቅላ ሕፃናትን ህልውናን በማሳደግ ረገድም መሻሻል አለመኖሩ እንዳሳሰባቸው ገልጸዋል። በአለም ጤና ጉባኤ በዋና ዳይሬክተሩ የቀረበው ሪፖርት እ.ኤ.አ. ከ2016 ጀምሮ በእናቶች ሞት መቀነስ ላይ ያለው የዘገየ ሁኔታ አሳሳቢ መሆኑን አመልክቷል። በተጨማሪም፣ አሁን ባለው አዝማሚያ ከቀጠለ፣ 54 አገሮች ከአምስት ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናትን ሞት ለመቀነስ የተቀመጠውን የዘላቂ ልማት ግብ እንደማያሟሉ፤ እናም 63 አገሮች ደግሞ የጨቅላ ሕፃናትን ሞት ለመቀነስ የተቀመጠውን ግብ ለማሳካት እንደማይችሉ አስጠንቅቋል። በሴቶች እና ልጃገረዶች ላይ የሚፈጸመው ጥቃት በአሳሳቢ ደረጃ ከፍተኛ ሆኖ ሲቀጥል የአእምሮ ጤና ጉዳዮች በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶችን ደህንነት ስጋት ላይ ጥሏል። ልዑካኑ የጾታ እና የስነ ተዋልዶ ጤና አገልግሎቶችን ተደራሽነትን ማረጋገጥን ጨምሮ ውጤቶችን ለማሻሻል የተቀናጀ የህይወት ትምህርት አካሄድን መከተል አስፈላጊ መሆኑን አሳስበዋል፤ ድህነት እና ግጭት ባለባቸው ሀገራት እድገትን ለማፋጠን የበለጠ ጥረት እና የገንዘብ ድጋፍ እንዲጨምሩም ጠይቀዋል። ተዛማጅ አገናኞች (Related links)፡ A76/5 - የሴቶች፣ ህፃናት እና በጉምስና ዕድሜ ላይ ያሉ የህብረተሰብ ክፍሎች ጤና ዓለም አቀፍ ስልት (እ.ኤ.አ. ከ2016–2030) በዋና ዳይሬክተር ሪፖርት። አባል ሀገራት የዓለም ጤና ድርጅት የፆታ ጥቃትን በመቅረፍ እና በመከላከል ረገድ ጠንክሮ እንዲቀጥል አሳሰቡ። ኮሚቴ “ለ” ጾታዊ ብዝበዛ እና ትንኮሳ መከላከልን በስራ አስፈጻሚው ቦርድ የሚታዩ ጉዳዮች አካል አድርጎ ዛሬ ከሰአት በኋላ ተወያይቷል። የኮሚቴው ሰብሳቢ መድረኩን ከከፈቱ በሆላ የኮሚቴው የስራ አስፈጻሚ ቦርድ፣ የበጀት እንዲሁም የአስተዳደር ኮሚቴ የወሳኔ ሃሳቦችን ሰምቷል። አውስትራሊያ ከተለያዩ የዓለም ጤና ድርጅት ክልሎች የተውጣጡ 61 አባል ሀገራትን በመወከል ተናግራለች፤ ቦትስዋና 47 የአፍሪካ ክልል አባል ሀገራትን ወክላ ስትናገር፤ እስራኤል፣ ህንድ፣ ኢንዶኔዥያ፣ ቲሞር-ሌስቴ፣ የታላቋ ብሪታኒያና የሰሜን አየርላንድ ዩናይትድ ኪንግደም፣ ኬንያ፣ ዩናይትድ ስቴትስ ኦፍ አሜሪካ፣ ደቡብ አፍሪካ፣ ማልዲቭስ፣ ኢኳዶር፣ ባንግላዲሽ እና ፔሩ ንግግር አድርገዋል። ሁሉም ተናጋሪዎች የዓለም ጤና ድርጅት የፆታ ጥቃትን ለመፍታት ያደረገውን ጉልህ እመርታ እውቅና ሰጥተዋል እንዲሁም እ.ኤ.አ. በመጋቢት 2023 የወጣውን አዲሱን የፆታ ጥቃትን የመፍታት ፖሊሲ እና በዚህ አመት መጀመሪያ ላይ የጀመረውን የፆታ ጥቃትን ለመከላከል እና ምላሽ የመስጠት የሶስት አመት ስትራቴጂ በደስታ ተቀብለዋል። አባል ሀገራት በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ (እ.ኤ.አ. ከ2018-2019) በተከሰተው 10ኛው የኢቦላ ወረርሽኝ ምላሽ መስጠት ጋር የተያያዙ ጉዳዮችን አንስተዋል፤ ወንጀለኞችን ተጠያቂ ማድረግ እና ተጠቂዎችን ሁሉን አቀፍ ድጋፍ መስጠትን ጨምሮ የተለያዩ ጉዳዮችን መፍታት አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥተዋል። ምርመራውን እና የተወሰዱ እርምጃዎችን የሚዘረዝሩ ዘገባዎችን በማጋራት የዓለም ጤና ድርጅት ያሳየውን ግልፅነት አድንቀዋል። አባል ሀገራቱ የዓለም ጤና ድርጅት እድገቱን በዚሁ እንዲቀጥል እና በተባበሩት መንግስታት ስርዓት ውስጥ በአርአያነት እንዲመራ አሳስበዋል። የጾታ ጥቃትን መከላከልና መፍታት የጋራ ኃላፊነት መሆኑን ገልጸው በዚህ ረገድ ለዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ እንደሚያደርጉ ቃል ገብተዋል። ዋና ዳይሬክተሩ ለድጋፉ ለአባል ሀገራት ምስጋናቸውን ገልፀው የዓለም ጤና ድርጅት በአራት ቁልፍ ዘርፎች ላይ ትኩረት እንደሚያረግ አስታወሰዋል። እነዚህም ድርጅታዊ ባህል ላይ ለውጥን ማዳበር፣ አስተማማኝ እና የታመኑ የሪፖርት ማቅረቢያ ዘዴዎችን እንዲኖሩ ማድረግ፣ ፈጣን እና ተዓማኒነት ያለው ምርመራን በማረጋገጥ ለጠቅላላው ሂደት (200 ቀናት) ቀነ-ገደቦችን ማዘጋጀት እና ተጎጂውን እና የተረፉትን ያማከለ አካሄድ መከተል ናችው። ተዛማጅ ሰነዶች (Related links)፡ A76/7 Rev.1 - የዋና ዳይሬክተሩ የጾታ ብዝበዛን፣ በደል እና ትንኮሳ መከላከል የተጠቃለለ ሪፖርትA76/39። የስራ አስፈፃሚ ቦርዱ የፕሮግራም፣ የበጀት እና የአስተዳደር ኮሚቴ ለሰባ ስድስተኛው የአለም ጤና ጉባኤ ሪፖርት፤ ዘላቂ ፋይናንስ፡- የመልሶ ማቋቋም ዘዴ አዋጭነት በሰባ አምስተኛው የዓለም ጤና ጉባኤ የሥራ ቡድኑ በዘላቂ ፋይናንስ ላይ ያቀረባቸው ምክሮች የዓለም ጤና ድርጅት የገንዘብ ድጋፉን ለማስፋት የሚጠቀምበትን የመልሶ ማቋቋም ዘዴ አዋጭነት እንዲመረምር አነሳስቶታል። በምላሹ የዓለም ጤና ድርጅት የመልሶ ማቋቋም ዘዴውን ተግባራዊነት ግምገማ አካሂዷል። አባል ሀገራቱ ሪፖርቱን ገምግመው ለዓለም ጤና ድርጅት ዘላቂ፣ ሊገመት እና እንደ አስፈላጊነቱ ሊለዋወጥ የሚችል የገንዘብ ድጋፍ እንደሚያስፈልግ አረጋግጠዋል። ሪፖርቱ የዓለም ጤና ድርጅትን የመልሶ ማቋቋም ዘዴን ከግምት ውስጥ ለማስገባት እንደ መሰረት ሆነው የሚያገለግሉትን ስድስት መርሆዎች ትንታኔ ይዘረዝራል፤ በተጨማሪም እ.ኤ.አ. በ2024 ተግባራዊ ለማድረግ የታቀደውን የመጀመሪያውን "የዓለም ጤና ድርጅት የገንዘብ ድጋፍ ዙር" ቁልፍ ነገሮችን ይጠቁማል። አባል ሀገራቱ የዓለም ጤና ድርጅትን በዘላቂነት ለመደገፍ የሚደረገውን ጥረት የሚቀበል ውሳኔ በማጽደቅ እ.ኤ.አ. በ2024 የመጀመሪያው የገንዘብ ድጋፍ ዙር ዝርዝር እቅድ ጠይቀዋል፤ ይህ እቅድ ከአባል ሀገራት ጋር በቅርበት ተዘጋጅቶ እ.ኤ.አ. በጥር 2024 በሚካሄደው የስራ አስፈፃሚ ቦርድ ስብሰባ መቅረብ አለበት። ተዛማጅ ሰነዶች (Related links): A76/32, A76/40, እና A76/40 Add.1 እ.ኤ.አ. የ2022 የውጤቶች ሪፖርት፣ የፋይናንስ ሪፖርት እና የተጠናቀቀው ዓመት ኦዲት እ.ኤ.አ. ታህሳስ 31፣ 2022 የፋይናንስ እና የትግበራ መረሃ ግብር በጀት 22-23 እና የፕሮግራም በጀት እይታ 24-25፤ አባል ሀገራት በውጤቶች ሪፖርት ላይ የቀረቡትን ዝርዝር ግኝቶች በደስታ ተቀብለዋል። ከጤና ጋር የተያያዙ የዘላቂ ልማት ግቦችን ለማሳካት እና ያሉትን የጤና ተግዳሮቶች ለመቅረፍ በተለይም የሶስት ቢሊዮን ግቦችን ለማሳካት ተጨማሪ እድገት አስፈላጊ ነው። እ.ኤ.አ. የ2022-2023 መርሃ ግብር በጀት አጋማሽ ግምገማ እንደሚያሳየው እ.ኤ.አ. በ 2022 የሶስት ቢሊዮን ግቦችን ለማሳካት መሻሻል ቢኖርም ፣ በአስራ ሶስቱ አጠቃላይ የስራ መርሃ ግብር መመዘኛዎች መሰረት ግን ውጤቶቹ እንደሚያሳዩት ግቦቹን ለማሳካት በጣም ብዙ ስራ ይጠይቃል። ምንም እንኳን ጉልህ ስኬቶች ቢኖሩም እነዚህን ግቦች ለማሳካት ፈጣን እና የተቀናጀ ጥረት ያስፈልጋል። በተጨማሪም ሪፖርቱ በሴክሬታሪያቱ እና በአባል ሀገራት መካከል የትብብር ጥረቶችን እንዲሁም ቁልፍ ስኬቶችን እና ጠቃሚ ጥናቶችን አጉልቶ ያሳያል። የጤና ምክር ቤቱ የውጤቱን ሪፖርት ተቀብሏል። አባል ሀገራቱ የመረሃ ግብሩን በጀት ፋይናንስ እና ትግበራን በተመለከተ የቀረቡ ሪፖርቶችንም ተቀብለዋል። ምንም እንኳን አዎንታዊ እድገቶች ቢኖሩም፣ እ.ኤ.አ. ከመጋቢት 31 ቀን 2023 ጀምሮ የዓለም ጤና ድርጅት የበጎ ፈቃደኞች መዋጮንም ጨምሮ የ443.8 ሚሊዮን ዶላር የገንዘብ ድጋፍ ክፍተት አጋጥሞታል። ይህ አሁን ያለው ክፍተት ተባብሶ የቀጠለው “pockets of poverty” (የድህነት ኪስ) ተግዳሮት ሲሆን ይህም ለበለጠ ዘላቂ የሆነ የገንዘብ ድጋፍ ያለውን አንገብጋቢ ፍላጎት አጉልቶ ያሳያል። ተዛማጅ ሰነዶች (Related links)፡ A76/16 - እ.ኤ.አ. የ2022 የውጤቶች ሪፖርት (የፕሮግራም በጀት እ.ኤ.አ. ከ2022–2023፡ የአፈጻጸም ግምገማ)፤ እ.ኤ.አ. የ2022-2023 የፕሮግራሙ በጀት አፈፃፀም የግማሽ ዓመት ግምገማ፤ A76/17 - እ.ኤ.አ. ታህሳስ 31፣ 2022 የተጠናቀቀው ዓመት የኦዲት ፋይናንስ መግለጫዎች፤ A76/INF./2 - እ.ኤ.አ. የ2022 ፈንድ እና አስተዋጽዖ የበጎ ፈቃድ መዋጮ፤ A76/INF./3 - የዓለም ጤና ድርጅት ማሻሻያ፤ እ.ኤ.አ. የ2023 የዓለም ጤና ድርጅት በአገሮች፣ ግዛቶች እና አካባቢዎች መገኘት ሪፖርት፤ የዓለም ጤና ድርጅት ለጤና ውጤቶች ያደረገው አስተዋፅዖ ከውጤቶቹ ዘገባ፤ A76/18 - እ.ኤ.አ. ከ2022-2023 የመርሃ ግብሩ በጀት ፋይናንስ እና ትግበራ እንዲሁም የመርሃ ግብሩ በጀት እ.ኤ.አ. ከ2024-2025 የፋይናንስ እይታ፤ A76/19 - እ.ኤ.አ. የ2022-2023 የመርሃ ግብሩ በጀት ፋይናንስ እና ትግበራ እንዲሁም የመርሃ ግብሩ በጀት እ.ኤ.አ. ከ2024-2025 ፋይናንስን በተመለከተ የተግባር ቅልጥፍናን ሪፖርት ማድረግ፤ ልዑካኑ ቲቢን ለመዋጋት ጊዜውን ያማከሉ እና አዳዲስ ፈጠራዎችን ያካተቱ ሃሳቦችን ይደግፋሉ። ዛሬ በሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ጉባኤ ልዑካኑ እ.ኤ.አ. በ2030 ቲቢን ለማስቆም መንገዶች ላይ ተወያይተዋል፤ እነዚህም ሁለንተናዊ የእንክብካቤ ተደራሽነት፣ ዘርፈ ብዙ ትብብር፣ የፈጠራዎች እድገትን ማፋጠን እና ፀረ ተሕዋስያን የመቋቋም አቅምን መዋጋት ናቸው። ሊታከም እና ሊድን የሚችል ተላላፊ በሽታ አሁንም ቀዳሚ የሞት ምክንያት ሆኖ የ1.6 ሚሊዮን ሰዎችን ህይወት እየቀጠፈ እና በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ጤና እና ኑሮ እያቃወሰ ይገኛል። የጤና ሚኒስትሮች፣ የሲቪል ማህበረሰብ መሪዎች፣ አጋር ድርጅቶች እና የአለም ጤና ድርጅት ተወካዮች ቲቢን በመዋጋት ረገድ በአለምአቀፍ እና በብሄራዊ ደረጃ ግንዛቤን፣ አዳዲስ አቀራረቦች፣ ተግዳሮቶች እና ስጋቶች ጨምሮ የፀረ ተህዋሲያን የመቋቋም ስጋትን አጋርተዋል። የ”USAID“ (የዩናይትድ ስቴትስ ዓለምአቀፍ ልማት ኤጀንሲ) ምክትል አስተዳዳሪ ዶክተር አቱል ጋዋንዴ እና በጄኔቫ በተባበሩት መንግስታት ድርጅት የፖላንድ ቋሚ ተወካይ አምባሳደር ዝቢግኒየቭ ቼክ የቲቢ አገልግሎቶችን ከመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት ጋር በማዋሃድ ጠንካራ ትብብር መፍጠር አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥተዋል። ልዑካኑ በሂደት ላይ ያሉ ያልተሳኩ እና የቆሙ ታሪኮችን ሰምተዋል፤ በብራዚል የጤና ጥበቃ ፀሐፊ ዶ/ር ኢቴል ሊዮኖር ኖያ ማሲኤል ወረርሽኙ በተከሰተበት ወቅት የቲቢ አገልግሎት ሽፋን እየቀነሰ መምጣቱን ገልጸው የቲቢ ወረርሽኝ ዋና መንስኤዎችን ለመፍታት በዘርፎች መካከል የትብብር ጥረቶችን እና ግብዓቶችን ማጠናከር አስፈላጊነት አጽንኦት ሰጥተዋል። ፈተናዎች ቢኖሩም የስኬት ታሪኮችም ነበሩ፤ ዛምቢያ ከፍተኛ የቲቢ በሽታ ካለባቸው 30 ሀገራት መካከል አንዷ ስትሆን ሀገሪቱ የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ቢኖርም ግስጋሴዋን እንደቀጠለች እና ቲቢን እና ኮቪድ-19ን ለመዋጋት የሚደረገው ጥረት የወረርሽኙን ዝግጁነት እንዴት እንደሚያሳድግ ገለጻ አድርገዋል። በቲቢ ትግል ውስጥ የሚሳተፉ ቁልፍ ሰዎች በመስከረም ወር የታቀደውን ሁለተኛውን የተባበሩት መንግስታት ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ላይ ሊደርስ የሚችለውን የፖለቲካ እንቅስቃሴ አስፈላጊነት አጽንኦት ሰጥተዋል። የኢንዶኔዥያ የጤና ቴክኖሎጂ ምክትል ሚኒስትር ሴቲያጂ በሀገሪቱ ፈጠራ ሀገራዊ የጤና ፋይናንስ ስልት፣ ፍትሃዊ የቲቢ አገልግሎቶችን ለማረጋገጥ በሚደረገው ጥረት እና የቲቢ ምርምርን ወደ ፊት ለማራመድ ቁርጠኝነት በተለይም በአዲስ የክትባት ፈጠራ ላይ ተወያይተዋል። ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባው ቲቢን በመዋጋት ረገድ ያለውን አቅጣጫ ለመቀየር እና ከቲቢ ጋር የተያያዙትን የዘላቂ ልማት ግቦችን እ.ኤ.አ. በ2030 ለማሳካት እድገትን ለማፋጠን የሚያስፈልገውን የፖለቲካ ፍላጎት የማመንጨት አቅም አለው። ተዛማጅ ማያያዣዎች(Related links) ድህረ-ገጹን ይጎብኙ፡ ሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ጉባኤ ዓለም አቀፍ የቲቢ መርሃ ግብር እና ሁለተኛው የተባበሩት መንግስታት ከፍተኛ ደረጃ ስብሰባ ቲቢን ለማስወገድ በሚደረገው ትግል ላይ።

Seventy-sixth World Health Assembly – Daily update: 25 May 2023 Progress and challenges in women’s, children’s and adolescent healthThe World Health Assembly delegates in Committee A discussed progress against the Global Strategy for Women’s, Children’s and Adolescent Health (2016-2030). During the discussion, which took place over two days, drawing comments from a high number of Member States, the delegates strongly reiterated their commitment to the Strategy as a priority for global health and expressed alarm about stalling progress in improving maternal and newborn survival. The Director-General’s report on the Strategy presented to the World Health Assembly expressed alarm that maternal mortality rates have stagnated since 2016. Furthermore, if current trends continue, it said, 54 countries will fall short of meeting the Sustainable Development Goal (SDG) target for under-five mortality and 63 countries will not achieve the SDG target for neonatal mortality. Levels of violence against women and girls remain alarmingly high, while mental health challenges represent an increasing health threat for adolescents. Delegates emphasized the importance of an integrated, life-course approach to improve outcomes, including access to sexual and reproductive health services, as well as greater efforts and investment to accelerate progress in the poorest, fragile and conflict-affected countries. Related links: A76/5 - Global Strategy for Women’s, Children’s and Adolescents’ Health (2016–2030) Report by the Director-General Related progress reports Member States urge WHO to keep momentum on work to prevent and respond to sexual misconduct Committee B this afternoon discussed the Prevention of sexual exploitation, abuse and harassment (Item 22.1) as part of the Review of and update on matters considered by the Executive Board (Item 22, Pillar 4) The Committee heard the recommendations of the Programme, Budget and Administration Committee of the Executive Board and the Committee’s Chair opened the floor. Australia spoke on behalf of 61 Member States from across WHO’s regions; Botswana spoke on behalf of the 47 African Region Member States; Israel, India, Indonesia, Timor-Leste, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Kenya, the United States of America, South Africa, Maldives, Ecuador, Bangladesh and Peru also took the floor. All speakers acknowledged the significant progress made by WHO in tackling sexual misconduct and welcomed both the new Policy on Addressing Sexual Misconduct (PASM), launched in March 2023, and the three-year strategy to prevent and respond to sexual misconduct, launched in January this year. Member States highlighted the need for the conclusion of the cases relating to the response to the 10th Ebola outbreak in the Democratic Republic of the Congo (2018-2019) including holding perpetrators to account and supporting victims and survivors comprehensively. They welcomed WHO’s transparency in publishing dashboards capturing both investigations and disciplinary action taken. They encouraged WHO to continue to make progress and lead by example within the UN system. Member States stressed that preventing and responding to sexual misconduct is a shared responsibility and they will continue to support WHO. The Director-General thanked Member States for their support and reminded Member States that WHO is focusing on four areas: changing the organizational culture – a process that takes time; having safe and trusted reporting mechanisms in place; ensuring swift and credible investigations and setting deadlines for the end-to-end process (200 days); and following a victim and survivor-centered approach. Related links: A76/7 Rev.1 - Consolidated report by the Director-GeneralA76/39Prevention of sexual exploitation, abuse and harassment Report of the Programme, Budget and Administration Committee of the Executive Board to the Seventy-sixth World Health Assembly Sustainable financing: feasibility of a replenishment mechanism The Seventy-fifth World Health Assembly adopted the recommendations of the Working Group on Sustainable Financing, requesting WHO to explore the feasibility of a replenishment mechanism to broaden further the financing base. In response, WHO submitted an assessment of the feasibility of such replenishment mechanism. Member States noted the report and reaffirmed the need for more sustainable, predictable and flexible financing of WHO. The report summarizes the analysis of the six principles that are to serve as the basis for considering a WHO replenishment mechanism and proposes the major elements of a first “WHO investment round” to implement such a mechanism in 2024. Member States adopted a decision welcoming the continued effort to sustainably finance WHO and requested a plan for the First Investment Round in 2024, in closer consultation with Member States, for the EB in January 2024. Related links: A76/32, A76/40 and A76/40 Add.1 Results Report 2022, Financial report and audit for year ended 31 December 2022 Financing and implementation Programme Budget 22-23 and outlook of Programme Budget 24-25 Member States welcomed the Results Report and the detailed work found therein. Further progress is needed to achieve the triple billion targets towards attaining the health-related Sustainable Development Goals and meeting other health challenges. The mid-term review of the Programme Budget 2022–2023 shows that, despite the progress in 2022 towards the triple billion targets, outcomes and outputs, based on the GPW 13 results framework, the world is not on track to meet the targets. While much has been achieved, further urgent action is needed to achieve the goals. In addition, key accomplishments and selected impact case studies are highlighted in the report to exemplify how the Secretariat and Member States work together to drive health impact at the country level, where it matters most. The Health Assembly noted the Results Report. Member States also noted the reports on financing and implementation of the Programme Budget. Despite positive trends, as of 31 March 2023, the base programmes of WHO have a funding gap of US$ 443.8 million, after including projections of voluntary contributions. The current gap is compounded by the challenge of persisting “pockets of poverty” – underscoring the urgent need for more sustainable financing. Related links: A76/16 - Results Report 2022 (Programme budget 2022–2023: performance assessment) Mid-term review of implementation of the Programme budget 2022–2023 A76/17 - Audited Financial Statements for the year ended 31 December 2022 A76/INF./2 - Voluntary contributions by fund and by contributor, 2022 A76/INF./3 - WHO reform WHO presence in countries, territories and areas: 2023 report WHO’s Contribution towards health outcomes from the Results Report A76/18 - Financing and implementation of the Programme budget 2022–2023 and outlook on financing of the Programme budget 2024–2025 A76/19 - Financing and implementation of the Programme budget 2022–2023 and outlook on financing of the Programme budget 2024–2025 Reporting on operational efficiencies Delegates support maintaining momentum and innovations to end TB Today delegates at the Seventy-sixth World Health Assembly participated in a Strategic Roundtable on Ending TB by 2030: Universal access to care, multisectoral collaboration, and innovations to accelerate progress and combat antimicrobial resistance. TB, a treatable and curable communicable disease, remains a top infectious killer, claiming 1.6 million lives and affecting millions of additional lives and livelihoods annually. Ministers of health, leaders from civil society, partner organizations and WHO shared first-hand reflections on global and national leadership and innovations to end TB, as well as challenges and concerns, including increasing threats of antimicrobial resistance. Dr Atul Gawande, Deputy Administrator, USAID and Ambassador Zbigniew Czech, Permanent Representative of Poland to the UN Office in Geneva, highlighted the importance of building stronger partnerships and integrating TB services into primary health care. Delegates heard stories of halted and reversed progress; Dr Ethel Leonor Noia Maciel, Secretary of Health, Brazil noted declining rates of TB service coverage during the pandemic while also highlighting the need for shared responsibility and resources across sectors to tackle the core drivers of the TB epidemic. There were stories of resilience too; Sylvia Masebo, Minister of Health, Zambia, which is one of the 30 high TB burden countries, reported that the country managed to maintain progress despite the impact of the COVID-19 pandemic and shared lessons learned on how combating TB and COVID-19 could strengthen pandemic preparedness. Top leaders in the fight against TB noted the importance of the political momentum in the lead up to the upcoming second UN High-Level Meeting (HLM) on TB which will take place in September. Mr Setiaji, Deputy Minister for Health Technology, Indonesia described the country’s new innovative national health financing strategy, its efforts to provide equitable TB services and the country’s commitment to advance TB research, in particular for new vaccine development. The HLM can provide the political impetus needed to turn the tide in the fight against TB and fast-track progress to attain the critical TB related targets of the Sustainable Development Goals by 2030. Related links Watch the webcast: Strategic Roundtables: Seventy-sixth World Health Assembly Global Tuberculosis Programme The second United Nations high-level meeting on the fight to end tuberculosis

Majalisar Kiwon Lafiya ta Duniya ta saba'in da shida - Bayanin yau da kullun: 25 ga watan Mayun 2023 Cigaban da aka samu da kuma ƙalubale a fannin lafiyar mata, yara da matasa. Jami'an Majalisar Lafiya ta Duniya a kwamitance sun tattauna ci gaban da aka samu a kan Dabarun Kiwon Lafiya na Mata, Yara da Matasa ma Duniya (2016-2030). A yayin tattaunawar, wadda ta shafe kwanaki biyu ana yi, inda aka samu tsokaci daga ɗimbin ƙasashe mambobin ƙungiyar, wakilan sun jaddada ƙudirinsu na tabbatar da dabarun da suka fi ba da fifiko ga lafiyar duniya, tare da bayyana fargaba game da daƙile ci gaban da ake samu wajen inganta rayuwar mata da jarirai. Rahoton babban daraktan game da dabarun da aka gabatar wa Majalisar Kiwon Lafiya ta Duniya ya bayyana fargabar cewa yawan mace-macen mata masu juna biyu yana nan a inda yake tun daga shekarar 2016. Bugu da kari, idan aka ci gaba da ci gaba da ci gaba, in ji shi, ƙasashe 54 za su gaza cimma burin ci gaba mai dorewa (SDG) na mace-macen yara 'yan ƙasa da shekaru biyar, kuma ƙasashe 63 ba za su cimma burin SDG ɗinsu ba na mace-macen jarirai. Al'amarin cin zarafin mata da 'yan mata yana ta ci gaba da girma, yayin da ƙalubalen lafiyar ƙwaƙwalwa shi ma ke ƙara zama barazanar lafiya ga matasa. Wakilam ƙasashen sun jaddada mahimmancin tsarin haɗin kai, tsarin rayuwa don samun ingantaccen sakamako, gami da samun kulawar lafiyar abin da ya shafi jima'i da haihuwa, da kuma himma da saka hannun jari don haɓaka ci gaba a cikin ƙasashe mafi talauci, rauni da rikice-rikice. Link masu alaƙa: A76/5 - Dabarun Duniya Gaba-Ɗaya don Lafiyar Mata, Yara da Matasa (2016-“2030) Rahoton Babban Darakta Janar. Rahotannin sun nuna cewa Ƙasashe membobi sun buƙaci ƙungiyar WHO da ta ci gaba da yin aiki don hanawa da kuma ɗaukar mataki a kan lalata Kwamitin B a wannan rana ya tattauna kan hana yin lalata da cin zarafi (Abu na 22.1) a matsayin wani ɓangare na bita da sabuntawa game da abubuwan da Hukumar Zartarwa ta yi la'akari da su (Shafi na 22, Pillar 4). Kwamitin ya saurari shawarwarin kwamitin tsare-tsare, kasafin kudi da gudanarwa na kwamitin gudanarwa sannan kuma shugaban kwamitin ya buɗe zauren taron. Ostireliya ta yi magana a madadin membobi ƙasashe 61 daga yankuna na WHO; Botswana ta yi magana a madadin ƙasashe mambobin yankin Afirka 47; Isra'ila, Indiya, Indonesiya, Timor-Leste, Birtaniya na Burtaniya da Arewacin Ireland, Kenya, Amurka, Afirka ta Kudu, Maldives, Ecuador, Bangladesh da Peru su ma sun shiga cikin wannan tattaunawa. Dukkan masu magana sun amince da gagarumin ci gaban da WHO ta samu wajen magance lalata da jima'i tare da maraba da sabuwar manufar magance lalata da jima'i (PASM), wanda aka kaddamar a watan Maris 2023, da kuma dabaru na tsawon shekaru uku na hanawa da kuma ɗaukar mataki a kan lalata, wanda aka ƙaddamar a watan Janairun wannan shekara. Ƙasashe mambobi sun bayyana buƙatar kawo ƙarshen shari'o'in da suka shafi ɗaukar mataki kan ɓarkewar cutar Ebola karo na 10 a Jamhuriyar Dimokuraɗiyyar Kongo (2018-2019) da suka haɗa da ba wa masu laifi laifinsu da kuma tallafa wa waɗanda abin ya shafa da waɗanda suka tsira gaba daya. Sun yi maraba da yadda WHO nuna gaskiya wajen buga allo da ke ɗauke da bayanai game da bincike da kuma matakin ladabtarwa da aka ɗauka. Sun ƙarfafa wa WHO gwiwa da ta ci gaba tare da yin abin koyi a cikin tsarin da ya dace da Majalisar Ɗinkin Duniya. Kasashe membobi sun jaddada cewa hanawa da kuma ɗaukar mataki a kan lalata nauyi ne s kan kowa kuma za su ci gaba da goyon bayan WHO. Darakta-Janar ɗin ya gode wa ƙasashe membobin saboda goyon bayan da suke bayarwa kuma ya tunatar cewa WHO na mai da hankali ne kan fannoni huɗu: canja al'adun kungiyar, wanda tsari da ke ɗaukar lokaci; samun amintattun hanyoyin bayar da rahoto; tabbatar da sahihin bincike cikin ƙanƙanin lokaci da kuma ba wa lamarin wa'adi (kwanaki 200); da kuma bin hanyar da za ta mayar da hankali kan wanda aka zalunta. Link masu alaƙa: A76/7 Rev.1 - Haɗaɗɗen rahoton Darakta-Janar A76/39 Hana cin zarafi da keta hakki ta fuskar lalata Rahoton Kwamitin Shirye-shirye, Kasafin Kudi da Gudanarwa na Hukumar Zartarwa zuwa Majalisar Lafiya ta Duniya ta saba'in da shida Ɗorewar ci gaba da ɗaukar nauyi ko biyan kuɗaɗe: yiwuwar amfani da tsarin sake maye gurbin duk abin da aka yi amfani da shi Majalisar Kiwon Lafiya ta Duniya ta saba'in da biyar ta amince da shawarwarin Kwamitin Aiki kan tsarin Samar da Kuɗi mai ɗorewa, inda ta buƙaci WHO ta binciko yiwuwar amfani da tsarin sake maye gurbin duk abin da aka yi amfani da shi don faɗaɗa hanyoyin samar da kuɗaɗe. Da ta ta shi mayar da martani, WHO ta gabatar da yadda ta kimanta yiwuwar amfani da tsarin sake maye gurbin duk abin da aka yi amfani da shi. Ƙasashe mambobi sun ga rahoton kuma sun sake jaddada buƙatar ɗorarren tsarin samar da kuɗaɗe, watau hanya mai sauƙi wajen samar da kuɗaɗen WHO. Rahoton ya yi nazarin al'amura shida waɗanda za su zama ginshiƙi na yin la'akari da tsarin sake maye gurbin duk abin da aka yi amfani da shi a WHO tare da ba da shawarar manyan abubuwan da za a yi zagaye na farko na WHO wajen saka hannun jari don aiwatar da irin wannan tsarin a shekarar 2024. Ƙasashe mambobi sun amince da shawarar da ke maraba da ci gaba da ƙoƙarin samar da kuɗaɗe na WHO mai dorewa kuma sun nemi tsari don Zuba Jari na Farko a 2024, tare da tuntubar ƙasashe mambobi, don EB a cikin Janairun 2024. Link masu alaƙa: A76/32, A76/40 da A76/40 Add.1 Rahoton Sakamako na 2022, Rahoton Kuɗi da kuma tantancewa na shekara ya ƙare 31 ga watan Disamban 2022 Kuɗi da aiwatar da Kasafin Kudi na Shirin 22-23 da kuma Duba Kasafin Kudi na Shirin 24-25. Ƙasashe mambobi sun yi maraba da Rahoton Sakamakon da cikakken aikin da aka samu a ciki. Ana buƙatar ƙarin cigaba don cimma manufar biliyan uku don cimma burin ci gaba mai ɗorewa da ke da alaƙa da lafiya da fuskantar wasu ƙalubalen kiwon lafiya. Binciken tsakiyar wa'adi na Kasafin Kudi na Shirin 2022-2023 ya nuna cewa, duk da ci gaban da aka samu a shekarar 2022 don cim ma taget ɗin biliyan uku, sakamako da abubuwan da aka fitar, bisa tsarin sakamako na GPW 13, duniya ba ta kan hanyar cim ma manufofin. Duk da an riga an cim ma abubuwa da yawa, akwai buƙatar ƙarin matakan gaggawa don cim ma manufofin. Bugu da kari, an bayyana muhimman abubuwan da aka cimma da zaɓaɓɓun nazarin batutuwan da tasirinsu a cikin rahoton, don misalta yadda Sakateriya da Ƙasashe Mambobin kungiyar ke aiki tare don kawo canji ga kiwon lafiya a matakin ƙasa, a kuma inda ya fi muhimmanci. Majalisar Lafiya ta yi buda a kan Rahoton Sakamakon. Ƙasashe mambobi sun kuma yi duba ga rahotannin kuɗaɗe da aiwatar da kasafin kuɗi don shirin. Duk da kyawawan abubuwan da ake gani, tun daga ranar 31 ga Maris 2023, shirye-shiryen tushe na Ƙungiyar Lafiya ta Duniya (WHO) suna da giɓin tallafi na dalar Amurka miliyan 443.8, bayan sun haɗa da hasashen gudummawa. Wannan gibin da ake fama da shi a halin yanzu yana da nasaba da ƙalubale na talauci wanda ke nuna buƙatar gaggawar samar da kuɗaɗe mai ɗorewa. Link masu alaƙa: A76/16 - Rahoton Sakamako na 2022 (Kasafin Shirin 2022-2023: duba ƙoƙarin aiki) Bita ta tsakiyar lokaci na aiwatar da kasafin kuɗin Shirin 2022-2023 A76/17 - Bayanan Hada-Hadar Kuɗi da aka tantance na shekarar da ta ƙare 31 ga watan Disambar 2022 A76/INF./2 - Gudunmawar sa-kai bisa ga kuɗi da mai ba da gudummawa, 2022 A76/INF./3 - Sauyin WHO Kasantuwar WHO a cikin ƙasashe, yankuna da wurare: rahoton 2023 Gudunmawar WHO game da sakamakon lafiya daga Rahoton Sakamako A76/18 - Kudade da aka kashe da kuma aiwatar da kasafin kuɗin Shirin 2022-2023 da hange kan kuɗaɗen kasafin kuɗin Shirin 2024-2025 A76/19 - Kuɗaɗen da aka kashe da kuma aiwatar da kasafin kuɗi na Shirin 2022-2023 da hange kan kuɗaɗen kasafin kuɗin Shirin 2024-2025: Bayar da rahotanni kan ingancin aiki Wakilai suna goyan bayan ci gaba don ƙoƙarin smar da sabbin abubuwa don kawo ƙarshen tarin fuka A yau wakilai a Majalisar Lafiya ta Duniya ta saba'in da shida sun shiga cikin Tsarin Dabaru kan Kawar da tarin fuka nan da shekarar 2030: Samun damar kulawa a matakin duniya baki-ɗaya, haɗin gwiwar ɓangarori daban-daban, da sabbin abubuwa don haɓaka hanyoyin ci gaba da yaƙi da ƙwayoyin cuta. Tarin fuka, wadda cuta ce da ake iya warkewa kuma tana yaɗuwa daga wani zuw wani, tana kisa sosai, kuma an bayyana cewa tana kashe rayuka miliyan 1.6 tare da shafar ƙarin miliyoyin mutane da yanayin rayuwarsu a kowace shekara. Ministocin kiwon lafiya, shugabanni daga ƙungiyoyin jama'a, ƙungiyoyin haɗin gwiwa da WHO sun yi musayar ra'ayi na farko game da jagoranci na duniya da na ƙasa da sabbin abubuwa don kawo ƙarshen tarin fuka, da ƙalubale da damuwa, wanda ya haɗa da ƙara barazanar ga ƙwayoyin kariya daga cutar. Dokta Atul Gawande, mataimakin shugaban hukumar USAID da jakada Zbigniew Czech, wakilin dindindin na kasar Poland a ofishin MDD da ke Geneva, sun bayyana mahimmancin ƙara ƙarfafa haɗin gwiwa da kuma haɗa ayyukan magance tarin fuka a fannin kiwon lafiya na matakin farko. Wakilai sun ji labarai na tsaiko da ci bayan da aka samu; Dokta Ethel Leonor Noia Maciel, Sakatariyar Lafiya a Brazil ta lura da raguwar yawan mayar da hankali a kan tarin fuka yayin da bala'in kw ƙamari, yayin da kuma hakan ke nuna buƙatar haɗin kai a sassan daban-daban don tunkarar ainihin abubuwan da ke haifar da cutar tarin fuka. Akwai kuma labarun da ale nuna an samu masu jajircewa; Sylvia Masebo, ministar kiwon lafiya ta kasar Zambia, wacce ɗaya daga cikin ƙasashe 30 masu fama da cutar tarin fuka, ta ba da rahoton cewa, kasar ta samu ci gaba duk da tasirin cutar COVID-19, tare da ba da labarin darussan da suka koya kan yadda yaƙi da cutar tarin fuka da COVID-19 za su ƙarfafa shirye-shiryen tunkarar annoba. Manyan jagororin yaƙi da cutar tarin fuka, sun nuna muhimmancin rawar da siyasa a ta taka a gaban taron ƙoli na Majalisar Dinkin Duniya (HLM) na biyu wanda za a yi a kan tarin fuka da za a yi a watan Satumba. Mista Setiaji, mataimakin ministan fasahar kiwon lafiya na Indonesia, ya bayyana sabbin dabarun samar da kuɗaɗen kiwon lafiya na kasar, da ƙoƙarin da take yi na samar da daidaiton hidimomin da ake yi wa masu tarin fuka da kuma ƙidirin ƙasar na ciyar da bincike gaba kan tarin fuka, musamman don samar da sabbin rigakafi. HLM na iya kawo wani yunƙuri a siyasance wanda ake buƙata don kawo sauyi kan halin da ake ciki a yaƙi da tarin fuka da kuma ci gaba cikin gaggawa don cimma manufofi masu alaƙa da tarin fuka na Manufofin Ci Gaba mai Ɗorewa nan da 2030. Abubuwan da ke da alaƙa-Kalli shirye-shiryen yanar gizon: Shirye-shiryen Kawo Dabaru: Shirin Majalisar Dinkin Duniya na Lafiya, Shirin Cutar Tarin Fuka Taro na biyu na Majalisar Dinkin Duniya kan yaƙi da cutar.

Mkutano wa sabini na sita wa Afya Duniani - Sasisho la kila siku: 25 Mei 2023 Maendeleo na changamoto katika afya ya wanawake, watoto na vijana. Wajumbe wa Baraza la afya Duniani katika kamati A walijadili maendeleo dhidi ya mkakati wa kimataifa wa afya ya wanawake, watoto na vijana (2016-2030). Wakati wa majadiliano, yaliyofanyika kwa muda wa siku mbili, yakitoa maoni kutoka kwa idadi kubwa ya nchi wanachama, wajumbe walisisitiza kwa dhati yao ya mkakati kama kipaumbele kwa afya ya kimataifa na kuelezea hofu kuhusuku kukwama, kwa maendeleo katika kuboresha maisha ya mzazi na watoto wachanga. Ripoti ya mkurugenzi mkuu kuhusu mkutano huo iliyowasilishwa kwa Baraza la afya Duniani ilionyesha wasiwasi kwamba viwango vya vifo vya uzazi vimedorora tangu 2010. Zaidi ya hayo, kama mwelekeo wa sasa utaendelea, ilisema nchi 54 zitashindwa kufikia lengo la maendeleo endelevu (SDG) la vifo vya watoto chini ya miaka mitano na 63 hazitofikia lengo la SDG la vifo vya watoto wachanga. Viwango vya unyanyasaji dhidi ya wanawake na wasichana vimesalia kuwa juu sana, huku changamoto za afya ya akili zinawakilisha tishio la kiafya linaloongezeka kwa vijana. Wajumbe walisisitiza umuhimu wa mbinu jumuishi, ya maisha ili kuboresha matokeo, ikiwa ni pamoja na upatikanaji wa huduma za afya ya ngono na uzazi, vilevile juhudi kubwa na uwekezaji ili kuharakisha maendeleo katika nchi maskini zaidi, tete na zilizoathiriwa na migogoro. Viungo vinavyohusiana: A76/5 - Mkakati wa kimataifa wa Wanawake, Watoto na Vijana wa Afya (2016-2030) Ripoti ya Mkurugenzi Mkuu Taarifa za maendeleo zinazohusiana. Nchi wanachama zinaihimiza WHO kushika kasi katika kazi ili kuzuia na kukabiliana na upotovu wa kingono Kamati B alasiri ya leo ilijadili kuzuia unyanyasaji wa kingono, unyanyasaji na usumbufu (kifungu cha 22.1) kama sehemu ya mapitio na sasisho kuhusu masuala yanayozingatiwa na halmashauri kuu (kifungu cha 22, ibara ya 4) Kamati ilisisitiza mapendekezo ya kamati ya programu, bajeti na utawala ya bodi ya utendaji na mwenyekiti wa kamati kafungua kikao. Australia ilizungumza kwa niaba ya nchi wanachama 61 kutoka katika kanda za WHO; Boswana ilizungumza kwa niaba ya nchi 47 wanachama wa kanda ya Afrika; Israel, India, Indonesia, Timor - Laste, Uingereza na Ireland Kaskazini, Kenya, Marekani, Afrika Kusini, Maldives, Ekuado, Bangladeshi na Peru pia zilichukua nafasi hiyo. Wazungumzaji wote walitambua maendeleo makubwa yaliyofikiwa na WHO katika kukabiliana na upotovu wa kingono na kukaribisha sera mpya ya kushughulikia upotovu wa kingono (PASM), iliyozinduliwa Machi 2023, na mkakati wa miaka mitatu wa kuzuia na kukabiliana na upotovu wa kingono, uliozinduliwa Januari mwaka huu. Nchi wanachama zilisisitiza haja ya kuhitimisha kwa visa vinavyohusiana na mwitikio wa mlipuko wa 10 wa Ebola katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (2018-2019) ikiwa ni pamoja na kuwawajibisha wahalifu na kusaidia waraibu na walionusurika kwa ukamilifu. Walikaribisha uwazi wa WHO katika kuchapishaji wa dashibodi zinazonasa uchunguzi na hatua za kinidhamu zilizochukuliwa. Walihimiza WHO kuendelea kufanya maendeleona kuongoza kwa mfano ndani ya mfumo wa Umoja wa Mataifa. Nchi wanachama zilisisitiza kuwa kuzuia na kukabiliana na upotovu wa kingono ni jukumu la pamojana wataendelea kuunga mkono WHO. Mkurugenzi mkuu alizishukuru nchi wanachama kwa msaada wao na alizikumbusha nchi wanachama kwamba WHO inazingatia maeneo manne: Kubadilisha utamaduni wa shirika- mchakato unaochukua muda; kuwa na mifumo salama na inayoaminika ya kuripoti; Kuhakikisha uchunguzi wa haraka na wa kuaminika na kuweka makatazo ya mchakato wa mwisho hadi mwisho (siku 200); na Kufuata mkabala unaomlenga mwathiriwa na aliyenusurika. Viungo vinavyohusiana: A76/7 Rev.1- Ripoti Jumuishi ya Mkurugenzi MkuuA76/39 kuzuia unyanyasaji wa kingono, unyanyasaji na usumbufu Ripoti ya programu, bajeti na kamati ya utawala ya halmashauri kuu kwa mkutano wa sabini na sita wa afya Duniani Ufadhili endelevu: Uwezekano wa utaratibu wa kujaza tena Bunge la sabini na tano la Afya Duniani lilipitisha mapendekezo ya Kikundi Kazi cha Ufadhili Endelevu, likiomba WHOk kuchunguza uwezekano wa utaratibu wa kujaza ili kupanua wigo zaidi wa ufadhili. Kwa kujibu,WHO iliwasilisha tathmini ya uwezekano wa utaratibu huo wa kujaza tena. Nchi wanachama zilibainisha ripoti hiyo na kuthibitisha hitaji la ufadhili endelevu zaidi, unaotabirika na unaobadilika badilika wa WHO. Ripoti hiyo inatoa muhtasari wa uchunguzi wa kanuni sita ambazo zitatumika kama msingi wa kuzingatia utaratibu wa kujaza tena WHO na inapendekeza mambo makuu ya "awamu ya kwanza ya uwekezaji ya WHO" kutekeleza utaratibu kama huo mwaka 2024. Nchi wanachama zilipitisha uamuzi wa kukaribisha juhudi zinazoendelea za kufadhili WHO kwa uendelevu na kuomba mpango wa awamu ya kwanza ya uwekezaji mnamo 2024, kwa mashauriano ya karibu na nchi wanachama, kwa EB mnamo Januari 2024. Viunganishi vinavyohusiana: A76/32, A76/40 na A76/40 Ongeza.1 Ripoti ya matokeo 2022, ripoti ya fedha na ukaguzi wa mwaka uliomalizika tarehe 31 Desemba 2022 Ufadhili na utekelezaji wa bajeti ya programu 22-23 na matazamio ya bajeti ya programu 24-25 nchi wanachama zilikaribisha ripoti ya mtokeo na kazi ya kina iliyopatikana humo. Maendeleo zaidi yanahitajika ili kufikia malengo ya Bilioni tatu kuelekea kufikia malengo ya maendeleo endelevu yanayohusiana na afya na kukabiliana na changamoto nyingine za afya. Mapitio ya kati ya muhula wa bajeti ya programu ya 2022-2023 yanaonyesha kuwa, licha ya maendeleo ya mwaka 2022 kuelekea malengo, matokeo na matokeo ya ilioni tatu, kwa kuzingatia mfumo wa matokeo wa GPW 13, ulimwengu hauko kwenye njia ya kufikia malengo. Wakati mengi yamepatikana, hatua zaidi za haraka zinahitajika ili kufikia malengo. Kwa kuongezea, mafanikio muhimu na tafiti za kifani zilizochaguliwa zimeangaziwa katika ripoti hii ili kutoa mfano wa jinsi sekretarieti na nchi wanachama zinavyofanya kazi pamoja ili kuleta athari za afya katika ngazi ya nchi, ambapo ni muhimu zaidi. Baraza la afya lilibainisha ripoti ya matokeo. Pia nchi wanachama zilibainisha ripoti za ufadhili na utekelezaji wa bajeti ya programu. Licha ya mwelekeo chanya, kufikia tarehe 31 Machi 2023, programu za msingi za WHO zina pengo la ufadhili la Dola za kimarekani milioni 443.8, baada ya kujumuisha makadirio ya michango ya hiari. Pengo la sasa limechangiwa na changamoto ya kuendelea "kukithiri umaskini"- kusisitiza hitaji la dharura la ufadhili endelevu zaidi. Viunganishi vinavyohusiana: A76/16- Ripoti ya matokeo 2022 (bajeti ya mpango 2022-2023: tathmini ya utendaji kazi) Mapitio ya muda wa kati ya utendaji wa bajeti ya programu 2022-2023 A76/17 - Taarifa za fedha zilizokaguliwa za mwaka ulioisha tarehe 31 Desemba 2022 A76/INF./2 - Michango ya hiari kulingana na hazina na kwa mchangiaji, 2022 A76/INF./3 - Mageuzi ya WHO Uwepo wa WHO katika nchi, wilaya na maeneo: Ripoti ya 2023 Mchango wa WHO kuelekea matokeo ya afya kutoka kwa Ripoti ya Matokeo A76/18 - Ufadhili na utekelezaji wa bajeti ya programu 2022-2023 na mtazamo wa ufadhili wa bajeti ya programu 2024-2025 A76/19 - ufadhili na utekelezaji wa bajeti ya programu 2022-2023 na matazamio ya bajeti ya programu 2024-2025 kuripoti juu ya ufanisi wa utendaji Wajumbe wanaunga mkono kudumisha kasi na ubunifu wa kukomesha TB Leo wajumbe katika mkutano wa sabini na sita wa afya Duniani walishiriki katika meza ya duara ya mkakati ya kumaliza kifua kikuu ifikapo 2030: Ufikiaji wa huduma kwa wote, ushirikiano wa sekta mbalimbali, na ubunifu ili kuharakisha maendeleo na kupambana na ukinzani wa viua viini. TB, ugonjwa wa kuambukiza unaotibika na kupona, unasalia kuwa juu kama muuwaji wa kuambukiza, unagharimu maisha ya watu milioni 1.6 na kuathiri mamilioni ya maisha ya ziada na hufariki kila mwaka. Mawaziri wa afya, viongozi kutoka Asasi za kiraia, mashirika ya washirika na WHO walishiriki tafakari ya moja kwa moja juu ya uongozi wa kimataifa na kitaifa na ubunifu wa kumaliza TB, vilevile changamoto na wasiwasi, ikiwa ni pamoja ana kuongezeka kwa vitisho vya upinzani wa antimikrobia. Dk Atul Gawande, naibu msimamizi, USAID na Balozi Zbigniew Czech, mwakilishi wa kudumu wa Polandi katika ofisi ya umoja wa mataifa huko Jeniva, walionyesha umuhimu wa kuunda ushirikiano wenye nguvu na kuunganisha huduma za TB katika huduma za afya ya msingi. Wajumbe walisikia hadithi za maendeleo za kusimamishwa na kinyume: Dk Ethe Leonor Noia Maciel, katibu wa Afya, Brazili alibaini kupungua kwa viwango vya huduma ya TB wakati wa janga hilo huku pia akisisitiza hitaji la uwajibikaji wa pamoja na rasilimali katika sekta zote ili kukabiliana na vichochezi vikuu vya janga la TB. Pia kulikuwa na simulizi za ujasiri; Sylvia Masebo, waziri wa afya, Zambia, ambayo ni moja ya nchi 30 zenye mzigo mkubwa wa TB, aliripoti kuwa nchi hiyo iliweza kudumisha maendeleo licha ya athari za janga la UVIKO-19 na alishiriki ujuzi alijifunza jinsiy kukbiliana na TB na UVIKO-19 kunaweza kuimarisha utayri wa janga. Viongozi wakuu katika mapambano dhidi ya TB walibainisha umuhimu wa kasi ya kisiasa katika kuelekea mkutano ujao wa pili wa ngazi ya juu wa umoja wa mataifa (HLM) kuhusu kifua kikuu ambao utafanyika Septemba. Bw Setiaji, naibu waziri wa teknolojia ya afya, Indonesia alielezea mkakati mpya wa kitaifa wa kufadhili afya ya nchi, juhudi zake za kutoa huduma sawa za TB na dhamira ya nchi kuendeleza utafiti wa TB, hususani kwa maendeleo ya chanjo. HLM inaweza kutoa msukumo wa kisiasa unaohitajika kubadili mkondo katika mapambano dhidi ya TB na maendeleo ya haraka ili kufikia malengo muhimu yanayohusiana na TB ya malengo ya maendeleo endelevu ifikapo 2030. Viunganishi vinavyohusiana tazama utangzaji wa tovuti: Taratibu za kimataifa: Mkutano wa sabini na sita wa Baraza la afya Duniani la mpango wa kifua kikuu mkutano wa pili wa ngazi ya juu wa Umoja wa mataifa kuhusu mapambano ya kukomesha kifua kikuu.

Àpéjọ Ìlera Àgbáyé kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin - Ìròyìn ojoojúmọ́: 25 oṣù Èbìbí ọdún 2023 Ìlọsíwájú àti àwọn ìpèníjà nínú ìlera àwọn obìnrin, àwọn ọmọde àti ọ̀dọ́ Àwọn aṣojú ìjọba níbi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé ní Ìgbìmọ A jíròrò ìlọsíwájú nípa ìlànà-iṣẹ́ Àgbáyé fún Ìlera Àwọn Obìnrin, àwọn Ọmọ àti Ọ̀dọ́ (2016-2030). Lásìkò ìjírórò náà, tí ó wáyé fún bí ọjọ́ méjì, tí ó fa àríwísí láti ọ̀dọ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́, àwọn aṣojú ìjọba náà ṣe àtẹnumọ́ alágbára fún ìfọkànsin wọn fún ìlànà-iṣẹ́ náà gẹ́gẹ́ bíi kàn-án-pá fún ìlera àgbáyé tó sì ké gbàjarè nípa ìdúró ìlọsíwájú nínú àyípadà ìwàlááyè ìyá àti ọmọ tuntun. Ìjábọ̀ Olùdarí-Àpapọ̀ lórí ìlànà-iṣẹ́ tí ó gbé kalẹ̀ fún Àpéjọ Ìlera Àgbáyé ké gbàjarè pé iye ikú ìyá ti dúró láti ọdún 2016. Síwájú sí i, tí ìṣẹ̀lẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ yìí bá tẹ̀síwájú, ó sọ wí pé, àwọn orílẹ̀-èdè 54 ni wọ́n máa ní àdínkù láti bá àfojúsùn Èròngbà Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ (SDG) fún ikú lábẹ́-márùn-ún tí àwọn orílẹ̀-èdè 63 ò sì ní ṣe àṣeyọrí àfojúsùn SDG fún ikú ọmọ tuntun. Àwọn ìpele ìwà-ipá sí àwọn obìnrin àti àwọn ọmọdébìnrin sì pọ̀ ní àpọ̀jù, nígbà tí àwọn ìpèníjà ìlera ọpọlọ dúró fún àlékún ewu ìlera fún àwọn ọ̀dọ́. Àwọn aṣojú ìjọba tẹnumọ́ pàtàkì ìlànà aláfibọ̀, ẹ̀kọ́ títí-ayé láti mú àyípadà bá àbájáde, tó fi mọ́ ànfààní sí ìpèsè iṣẹ́ ìlera ìbálòpọ̀ àti ìbímọ, bákan náà ni àwọn ìgbìyànjú tó lágbára àti ìdókówò láti mú kí ìlọsíwájú ní àwọn orílẹ̀-èdè tó kúṣẹ̀ jùlọ, tó kángun séwu tí ogun ń jà tètè yá. Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́: A76/5 - Ìjábọ̀ ìlànà-iṣẹ́ Àgbáyé fún Ìlera Àwọn Obìnrin, àwọn Ọmọdé àti àwọn Ọ̀dọ́ (2016-2030) láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ Àwọn ìjábọ̀ ìtẹ̀síwájú tó fara jọ ọ́ Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ rọ WHO láti tẹ̀síwájú lórí iṣé láti dènà àti láti dáhùn sí àwọn ìbálòpọ̀ kòtọ́ Ìgbìmọ B ní ọ̀sán yìí jíròrò lórí Ìdènà ìbálòpọ̀ ìrẹ́nijẹ, ìloninílòkulò, àti ìyọnulẹ́nu (Ìpínrọ̀ 22.1) gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan lára Àtúnyẹwò àti ìsọdituntun lórí àwọn ọ̀rọ̀ tí Ìgbìmọ̀ Alàkóso jíròrò lé lórí (Ìpínrọ̀ 22, Òpo 4) Ìgbìmọ̀ náà gbọ́ àwọn àbá Ètò náà, Ìgbìmọ̀ fún Ìṣúná àti Alámòjútó ti Ìgbìmọ̀ Alàkóso àti Alága Ìgbìmọ̀ náà ni wọ́n ṣíde. Orílẹ̀-èdè Australia sọ̀rọ̀ lórúkọ 61 Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ láti àwọn ẹkùn àgbègbè WHO káàkiri; Orílẹ̀-èdè Botswana sọ̀rọ̀ lórúkọ 47 Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ láti Ẹkùn Ilẹ̀ Adúláwọ̀; Israel, India, Indonesia, Timor-Leste, United Kingdom ti Great Britain àti Northern Ireland, Kenya, United States of America, South Africa, Maldives, Ecuador, Bangladesh àti Peru náà tún sọ̀rọ̀. Gbogbo àwọn agbẹnusọ ni wọ́n mọ pàtàkì ìtẹ̀síwájú tí WHO ti ṣe láti kojú ìbálòpọ̀ àìtọ́ wọ́n sì gba Òfin tuntun lórí Kíkojú Ìbálòpọ̀ Àìtọ́ (PASM) wọlé, tí wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ ní oṣù Èrenà ọdún 2023, àti ìlànà-iṣẹ́ ọlọ́dún-mẹ́ta láti dènà àti láti dáhùn sí ìbálòpọ̀ àìtọ́, tí wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ ní oṣù Ṣẹẹrẹ ọdún yìí. Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ ṣàfihàn ìdí fún ìparí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tó níṣe pẹ̀lú ìdáhùn sí àjàkálẹ̀ ààrùn Ẹ̀bólà 10th ní orílẹ̀-èdè Democratic Republic of the Congo (2018-2019) tó fi mọ́ mímú kí àwọn ọ̀daràn jèrè iṣẹ́ ọwọ́ rẹ̀ àti ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn afaragbà àti àwọn tí orí kóyọ ní kíkún. Wọ́n gba kíkó àkóyawọ́ WHO fún ṣíṣe àtẹ̀jáde dáṣíbọọ̀dù tó ń ṣe àkàálẹ̀ àwọn ìwádìí àti ìgbésẹ̀ ìjeníìyà tí wọ́n bá ṣe wọlé. Wọ́n rọ WHO láti tẹ̀síwájú láti máa ní ìlọsíwájú kí wọ́n sì ṣíwájú pẹ̀lú àpẹẹrẹ láàrín ètò UN. Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tẹnu mọ́ ìdènà àti ìdáhùn sí ìbálòpọ̀ àìtọ́ jẹ́ ojúṣe àjọni wọn ó sì tẹ̀síwájú láti ṣe àtìlẹ́yìn fún WHO. Olùdarí-Àpapọ̀ náà dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fún àtìlẹ́yìn wọn ó sì rán Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ létí pé WHO ń gbájúmọ́ agbègbè mẹ́rin: ṣíṣe àyípadà àṣà Ilé-iṣẹ́ - ìlànà tó máa ń gba àsìkò; níní ètò ìjábọ̀ tí ò léwu tó sì ṣe é gbẹ́kẹ̀lé nílẹ̀; ṣíṣe àrídájú ìwádìí tó yára tó sì ṣe é gbẹ́kẹ̀lé àti ṣíṣe ètò gbèdéke fún ìlànà ìbẹ̀rẹ̀-dé-òpin (ọjọ́ 200); àti títẹ̀lé ìlànà adálórí afaragbà àti ẹni tí orí kó yọ. Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́ A76/7 Rev.1 - Ìjábọ̀ ìṣọ̀kan láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ A76/39 Ìdènà ìbálòpọ̀ ìrẹ́nijẹ, ìloninílòkulò, àti ìyọnulẹ́nu Ìjábọ̀ Ètò náà, Ìgbìmọ̀ fún Ìṣúná àti Alámòjútó ti Ìgbìmọ̀ Alàkóso fún Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin Ìpèsè owó alálòpẹ́: aṣeéṣe ìlànà àtúnṣe Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin gba àwọn àbá fún Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ lórí Ìpèsè Owó Alálòpẹ́, tó ń bèèrè pé kí WHO ó ṣàmúlò aṣeéṣe fún ìlànà àtúnṣe kan láti túnbọ̀ fẹ ìpìlẹ̀ ìpèsè owó lójú wọlé. Ní ìdáhùn, WHO ṣe àgbékalẹ̀ àyẹ̀wò fún aṣeéṣe irú ìlànà àtúnṣe bẹ́ẹ̀. Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ ṣe àkọsílẹ̀ ìjábọ̀ náà wọ́n sì ṣe ìfirinlẹ̀ ìdí fún ọ̀pọ̀ ìpèsè owó fún WHO alálòpẹ́, tó ṣe é sọ àsọtẹ́lẹ̀ fún tó sì ṣe é yí padà. Ìjábọ̀ náà ṣe ìsọníṣókí àlàyé lórí àwọn ìpìlẹ̀-òye mẹ́fà tí wọ́n ní láti dúró gẹ́gẹ́ bí ìpìlẹ̀ fún gbígbérò ìlànà àtúnṣe WHO wọ́n sì dábàá àwọn ohun tó ṣe pàtàkì fún "Ìkówójọ fún ìdókówò WHO" àkọ́kọ́ láti ṣàmúlò irú ìlànà bẹ́ẹ̀ ní ọdún 2024. Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ gba ìpinnu kan tó kí ìtẹ̀síwájú ìgbìyànjú tí yóò pèsè owó fún WHO fún ìgbà pípẹ́ wọlé wọ́n sì bèèrè fún Ìkówójọ fún Ìdókówò Akoko ní ọdún 2024, pẹ̀lú Ìfọ̀rọ̀wérò tó gúnmọ́ pẹ̀lú Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́, fún EB ní oṣù Ṣẹẹrẹ ọdún 2024. Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́: A76/32, A76/40 àti A76/40 Add.1 Ìjábọ̀ Àwọn Àbájáde ọdún 2022, Ìjábọ̀ ìṣúná àti àyẹ̀wò owó fún ọdún tó parí 31 oṣù Ọ̀pẹ ọdún 2022 Ètò Ìṣúná fún Ìpèsè owó àti ìṣàmúlò 22-23 àti ìrísí Ètò Ìṣúná 24-25 Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ gba Ìjábọ̀ Àwọn Àbájáde àti iṣẹ́ tó kún fọ́fọ́ tí wọ́n rí nínú rẹ̀ wọlé. Wọ́n nílò ìtèsíwájú sí i láti ṣe àṣeyọrí àwọn àfojúsùn bílíọ̀nù oní ìlọ́po-mẹ́ta fún ṣíṣe Àwọn Èròngbà Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ ajẹmọ́-ìlera àti ìdọ́gba pẹ̀lú àwọn ìpèníjà ìlera mìíràn. Àgbéyẹ̀wò ìdajì-sáà fún Ètò Ìṣúná 2022-2023 tó fi hàn pé, pẹ̀lú ìlọsíwájú ti ọdún 2022 fún àwọn àfojúsùn bílíọ̀nù oní ìlọ́po-mẹ́ta náà, àwọn àbájáde àti àgbéjáde, tó dá lórí àwọn àbájáde ìlànà-iṣẹ́ GPW 13, gbogbo àgbáyé ò sí ní ojú ọ̀nà láti dọ́gba pẹ̀lú àwọn àfojúsùn náà. Bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé wọ́n ti ṣe ọ̀pọ̀lọpọ̀ àṣeyọrí, a nílò ìgbésẹ̀ ojú ẹsẹ̀ síwájú sí i láti mú àwọn èròngbà náà ṣẹ. Ní àfikún, àwọn àṣeyọrí pàtàkì àti àwọn àyẹ̀wò àṣàyàn ipa ni wọ́n ṣàfihàn nínú ìjábọ̀ náà láti ṣàpèjúwe bí Ilé-iṣẹ́ Ìjọba àti Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ ṣe ń ṣiṣẹ́ papọ̀ láti sún ipa ìlera síwájú sí ìpele orílẹ̀-èdè, níbi tí ó ti ṣe pàtàkì jùlọ. Àpéjọ Ìlera Àgbáyé ṣe àkọsílẹ̀ Ìjábọ̀ Àwọn Àbájáde náà. Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tún ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìjábọ̀ lórí ìpèsè owó àti ìṣàmúlò Ètò Ìṣúná. Pẹ̀lú gbogbo ìṣẹ̀lẹ̀ dáadáa yìí, ní ọjọ́ 31 oṣù Èrenà ọdún 2023, àwọn ètò ìpìlẹ̀ WHO ní àlàfo ìpèsè owó tí ó tó US$ 443.8 mílíọ̀nù, lẹ́yìn àfikún àwọn àsọtẹ́lẹ̀ owó dídá àtọkàn wá. Àlàfo tó wà lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí ti burú pẹ̀lú ìpèníjà àìlópin "àwọn agbègbè òṣì" - tó ń tọ́ka sí ìdí fún ọ̀pọ̀ ìpèsè owó alálòpẹ́ ojú ẹsẹ̀. Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́: A76/16 - Ìjábọ̀ Àwọn Àbájáde ọdún 2022 (Ètò Ìṣúná 2022-2023: àyẹ̀wò ìṣesí) Àgbéyẹ̀wò ìdajì-sáà fún ìṣàmúlò Ètò Ìṣúná 2022-2023 A76/17 - Àgbéjáde Ìṣúná Tí Wọ́n Ti Yẹ̀wọ̀ fún ọdún tí ó parí 31 oṣù Ọ̀pẹ ọdún 2022 A76/INF./2 - Owó dídá àtọkàn wá pẹ̀lú ìpèsè owó àti láti ọwọ́ olùdásí, ọdún 2022 A76/INF./3 - Àtúntò WHO Wíwà ní ìkàlẹ̀ WHO ní àwọn orílẹ̀-èdè, ìlú àti agbègbè: ìjábọ̀ ọdún 2023 Ìdásí WHO sí àwọn àbájáde ìlera láti inú Ìjábọ̀ Àwọn Àbájáde A76/18 - Ìpèsè owó àti ìṣàmúlò Ètò Ìṣúná 2022-2023 àti ìrísí fún ìpèsè owó ti Ètò Ìṣúná 2024-2025 A76/19 - Ìpèsè owó àti ìṣàmúlò ti Ètò Ìṣúná 2022-2023 àti ìrísí fún ìpèsè owó ti Ètò Ìṣúná 2024-2025 Ìjábọ̀ lórí kóríyá iṣẹ́ Àwọn aṣojú ìjọba ṣe àtìlẹ́yìn ìtẹ̀síwájú iṣẹ́ àti àwọn ìmọ̀ tuntun láti fòpin sí TB Lónì àwọn aṣojú ìjọba níbi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin kópa nínú Ìjírórò Orí-tábílì lórí fífi Òpin sí TB ní ọdún 2030: Ànfààní àgbáyé sí ìtọ́jú, àjọṣepọ̀ ẹlẹ́ka-jẹ̀ka, àti àwọn ìmọ̀-ọ̀tunláti mú kí ìlọsíwájú àti kíkojú ẹ̀yàwuuru jáàgùn kó yá. TB, ààrùn tí kìí ràn tó ṣe é tọ́jú tó sì ní ìwòsàn, dúró gẹ́gẹ́ bí àkóràn aṣekúpani tó ń lékè, tó sì ń gba 1.6 mílíọ̀nù ẹ̀mí tó sì ń kóbá mílíọ̀nù àfikún ẹ̀mí àti ọ̀nà ìjẹ-ìmu lọ́dọọdún. Àwọn Mínísítà fún Ètò Ìlera, àwọn olórí láti àwọn ẹgbẹ́ àwùjọ, àwọn ilé-iṣẹ́ alájọṣepọ̀ àti WHO ṣe ìjíròrò pẹ̀lú ìrírí lórí ìdarí lágbayé àti ní orílẹ̀-èdè àti ìmọ̀-ọ̀tunláti fi òpin sí TB, bákan náà ni àwọn ìpèníjà àti ẹ̀dun ọkàn, tó fi mọ́ àlékún ewu fún ẹ̀yàwuuru jáàgùn. Dr Atul Gawande, Igbá-kejì Alákòso, I SAID àti Asojú Ìjọba Zbigniew Czech, Aṣojú Ìjọba ní UN fún orílẹ̀-èdè Poland sí Ọ́fíísì UN ní Geneva, ṣàfihàn pàtàkì ṣíṣe àjọṣepọ̀ tó lágbára àti ṣíṣe àfibọ̀ ìpèsè iṣẹ́ TB sínú ètò ìlera alábọ́dé. Àwọn aṣojú ìjọba gbọ́ ìròyìn nípa ìdúró àti ìpadà sẹ́yìn ìtẹ̀síwájú; Dr Ethel Leonor Noia Maciel, Akọ̀wé fún Ètò Ìlera, Brazil ṣe àkọsílẹ̀ iye àdínkù kíkárí ìpèsè iṣẹ́ TB lásìkò àjàkálẹ̀ ààrùn nígbà tí ó tún ṣe àfihàn ìdí fún ojúṣe àti ohun èlò àjọṣe káàkiri àwọn ẹ̀ka láti kojú àwọn ojúlówó adarí àjàkálẹ̀ ààrùn TB. Àwọn ìròyìn wà nípa ìfaradà náà; Sylvia Masebo, Mínísítà fún Ètò Ìlera, orílẹ̀-èdè Zambia, tí ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn orílẹ̀-èdè 30 tí wọ́n ní ẹrù TB tó pọ̀ jùlọ, jábọ̀ pé orílẹ̀-èdè náà ń gbìyànjú láti ní ìtẹ̀síwájú pẹ̀lú ipa àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ó sì sọ àwọn ẹ̀kọ́ tí wọ́n kọ́ lórí bí kíkojú TB àti COVID-19 ṣe lè ró ìgbaradì fún àjàkálẹ̀ ààrùn lágbára. Àwọn olórí tó ń lékè nínú gbígbógun ti TB ṣe àkọsílẹ̀ pàtàkì ìtẹ̀síwájú òṣèlú nínú ìgbaradì fún Ìpàdé Onípele-Gíga UN (HLM) kejì tó ń bọ̀ lórí TB tí yóò wáyé ní oṣù Ọ̀wẹwẹ̀. Mr Setiaji, Igbá-kejì Mínísítà fún Ìmọ̀ ẹ̀rọ, orílẹ̀-èdè Indonesia ṣàpèjúwe ìlànà-iṣẹ́ ìpèsè owó ìlera orílẹ̀-èdè onímọ̀ ọ̀tun tuntun, àwọn ìgbìyànjú rẹ̀ láti pèsè iṣẹ́ TB tó dọ́gba àti ìfọkànsìn orílẹ̀-èdè láti mú ìlọsíwájú bá ìwádìí TB, ní pàtàkì jùlọ fún ìpèsè àjẹsára tuntun. HLM náà lè pèsè agbára òṣèlú tí wọ́n nílò láti yí nǹkan padà nínú ìgbógun ti TB kí ó sì mú kí ìlọsíwájú yá láti débi àwọn àfojúsùn alágbára tó jẹmọ́ TB fún Àwọn Èròngbà Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ ní ọdún 2030. Àwọn ojú-òpótó fara jọ ọ́ Wo: fídíò orí ẹ̀rọ ayélujára: ìlànà-iṣẹ́ Orí-tábílì: Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin Ètò Ikọ́-ife Àgbáyé Ìpàdé onípele-gíga Àjò Ìṣọ̀kan Àgbáyé kejì lórí ìjàgùdù láti fi òpin sí ikọ́-ife

Umhlangano weZempilo woMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha-ukubuyekezwa kwansukuzonke-25 kuNhlaba 2023. Ukuqhubeka nezingqinamba kubantu besifazane,izingane namabhobhodlane izihambeli zomhlangano wezempilo yomhlaba eKomidini A zixoxe ngokuqhubeka okumelene neGlobal Strategy yabantu besifazane izingane nezempilo yamabhobhodlane (2016-2030). Ngesikhathi sezingxoxo,okwenzeke ezinsukwini ezimbili,ukukhipha iziphakamiso yenamba enkulu kuMember States,izihambeli zizimisele kakhulu ukuzibophezela ku-Isu njengelihamba phambili kwezempilo yomhlaba futhi bakhombisa ukwethuka,ngokuma kokuqhubeka ekwenzeni ngcono ekuphileni kwabazele nezingane ezizelwe. Umbiko waMqondisi Jikelele kwisu elethuliwe uMhlangano weZempilo woMhlaba ukhombise ingozi ngamazinga okufa komama abazalayo okuhamba kancane kusuka ngo 2016. Ukuqhubeka,uma okuumile kwamanje kuqhubeka,kuthe amazwe angu 54 azoshodelwa emhlanganweni weSustainable Development Goal(SDG) okuqondiwe kokufa okungaphansi kwesihlanu namazwe angu 63 ngeke aze athole okuqondwe yiSDG ekushoneni kwezingane. Amazinga ohlame olubhekiswe kwabesifazane nezingane laqhubeka lanyuka,ngesikhathi izingqinamba zokugula ngenqgondo zethule ukunyuka kokusabisa kwezempilo kumatshitshi namabhungu. Izihambeli zigcizelele ukubalulaka kokuhlangana,indlela yempilo ukwenza ngcono imiphumela,okufaka ukuthola imisebenzi yezempilo yezocansi nokuzala,kanye nemizamo emikhulu notshalomali ukuthi luqhube ukuqhubeka kwabahlwempu,abakhathazekile kanye namazwe athintwe yizingxabano. Amalinki ahlobene:A76/5 Isu loMhlaba labesifazane,,izingane nezempilo yabancane (2016-2030) umbiko nguMqondisi Jikelele ohlobene nokuqhubeka kwemibiko. Member States yanxenxa iWHO ukugcina amandla emsebenzini wokuvikela nokuphendula ekuphathweni kabi kwezocansi Ikomidi B kulentambama baxoxe ngokuvikelwa kokuxhashazwa ngezocansi,ukuhlukumezeka(into 22.1 njengengxenye yokubheka nokubuyekeza izindaba ezicatshangwe yibhodi labaphathi (into 22,insika4 Ikomidi lizwe iziphakamiso zohlelo zohlelomali kanye nokuphatha kwekomidi lebhodi labaphathi futhi noSihlalo weKomidi waqala wavula. Australia ikhulumele iMember States 61 kuzona zonke izifunda zeWHO Botswana yakhulumela abezifunda zeAfrika ezingu 47 Member State,Israel,India,Indonesia,Timor-Leste,Inited Kingdom of Great Britian neNorthen Ireland,Kenya,United State of America,South Afrika,Maldives,Ecuador,Bangladesh nePeru nabo bathatha indawo. Zonke izikhulumi zabonga ukubaluleka kokuqhubeka okwenziwe yiWHO ekubhekaneni nokungaziphathi kahle kwezocansi futhi bamukela zombili izinqubomgomo ekubhekaneni nokungaziphathi kahle kwezocansi (PASM) okwethulwe ngoNdasa 2023 futhi isu leminyaka emithathu lokuvikela nokuphendula ekungaziphathini kahle kwezocansi,kwethulwe ngoMasingana kulonyaka. Member States aveze isidingo sokuphetha amacala ahlobene nokuphendula kokubheduka kweEbola kweshumi eDemocratic Republic of the Congo (2018-2019) okufaka ukubamba ababhebhethekisi benecala nokweseka abahlukumezekile nabasindile kakhulu. Siyakwamukela ukwethembeka kweWHO ekushicileleni amadeshibhodi bethatha ukuphenya kokubili nokwenza okwenziwe ngendlela. Bagqugquzele WHO ukuthi iqhubeke yenza inqubekela phambili nokuhola ngesibonelo kuhlelo lweUN. Member States igcizelele ukuthi ukuvikela nokuphenduka ukungaziphathi kahle kwezocansu kungumsebenzi wokwabelana futhi bazoqhubeka beseke WHO. Umqondisi Jikelele ubonge iMember States ngokubekseka futhi wakhumbuza iMember State ukuthi Iwho izogxila ezindaweni ezine. ukushintsha isiko lenhlangano-uhlelo oluthatha isikhathi ukuba nokuphepha nezindlela ezikhona zokubika okuthembekile ukuqinisekisa ukushesha nokuphenya okuhle nokusetha umnqamulajuqu wokuphela kohlelo(200 izinsuku Kulandela ixhoba nendlela eqonde kosindile. Amalinki ahlobene:A76.7Rev/1-Umbiko ohlanganisiwe nguMqondisi Jikelele A76/39 ukuvikelwa kokuxhashazwa kwezocansi,ukuhlukunyezwa nokuphathwa kabi. Umbiko wohlelo, uhlelomali nokuphatha kwekomidi leBhodi labaphathi eMhlanganweni weZempilo yoMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha. Ukugcineka kwezimali: ukubonakala kwendlela yokushabalala. Umhlangano weZempilo woMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha uthathe iziphakamiso zeWorking Group on Sustainable Financing, icela iWHO ukuthi ibheke ukwenzeka kokushabalala ojuvula kakhulu iszinda sezezimali. Ngokuphendula, iWHO yahambisa ukuhlolwa kokubonakala kwendlela enjalo yokushabalala. I-Member States iqaphele ukuthi umbiko uphinde wenza kangcono isidingo sokugcineka, okuqagelekayo nezezimali ezilula zeWHO. Umbiko ufingqa ukuhlaziywa kwemigomo eyisithupha okumele isebenze njengesisekelo sokucabanga izindlela zokuphela kweWHO nokuqhubeka kwezinto ezinkulu zokuqala, umzuliswano wotshalomali lweWHO ukwenza leyo ndlela ngo-2024. I-Member States ithathe isinqumo sokwamukela umzamo oqhubekayo wokugcineka kwezimali kweWHO bacela icebo lomzuliswano wokuqala wotshalomali ngo-2024, ngokuxhumana neMember States nge-EB ngoMasingana 2024. Amalinki ahlobene: A76/32, A76/40 no-A76/40 Add.1 Imiphumela yombiko 2022, Umbiko wezezimali nokucutshungulwa konyaka ophele ngomhlaka-31 kuZibandlela 2022. Ezezimali nokwenza uhlelo lohlelomali 22-23 nokubheka uhlelo lohlelomali 24-25 Member States yamukele imiphumela yombiko kanye nemininingwano yomsebenzi otholakale lapho. Ukuqhubeka okwenzekayo kuyadingeka ukuzuza amaphiliyoni amathathu okuqondiwe ukuthola okuhlobene nezempilo zeSustainable Development Goals nokuhlangana nezinye izingqinamba zezempilo. Ukubuyekezwa kwaphakathi nesikhathi koHlelo loHlelomali 2022-2023 lukhombisa ukuthi ngaphandle kokuqhubeka ngo-2022 okuya kokuqondiwe kwamabhiliyoni aphindeke kathathu, imiphumela nokufakwayo okuncike kumiphumela yomhlahlandlela weGPW 13 umhlaba awuhambisani nokuhlangabezana nokuqondile. Ngesikhathi sekukuningi okwenziwe, ukwenza okuphuthumayo kuyadingeka ukufeza lezi zinhloso. Ukwengeza, ukuzuza okubalulekile nokukhetha isifundo somthelela kukhonjisiwe kumbiko ukwenza isibonelo ukuthi uNobhala neMember States basebenza kanjani ndawonye ukuletha umthelela wezempilo ezingeni lezwe lapho kubaluleke khona kakhulu. Umhlangano weZempilo uqaphele Imiphumela yombiko. I-Member States iphinde yaqaphela imibiko kwezezimali nokwenza Kohlelo loHlelomali. Ngaphandle kokudumile okuhle kusukela ngomhlaka-31 kuNdasa, isisekelo sezinhlelo zeWHO zinesikhala soxhasomali lwezigidi ezingu-US$443 ngemva kokufaka amaphrojekthi eminikelo yokuvolontiya. Isikhala samanjesihlanganiswe yingqinamba yokubelesela yamakhukhu angenamali-ukukala ngaphansi kwesidingo esiphuthumayo sokunye ukugcineka kwezimali. Amalinki ahlobene: A76/16 - Imiphumela yoMbiko 2022 (Uhlelo lohlelomali 2022-2023: ukuhlolwa kokusebenza) Ukubhekwa kwaphakathi nesikhathi kowenza kohlelo lohlelomali 2022-2023 A76/17 - Izitatimende zezimali ezicutshunguliwe zonyaka ophele ngomhlaka-31 Zibandlela 2022, A76/INF./2 - Ukuvolontiya ukufaka isandla ngoxhaso kanye nokunikela 2022 A76/INF./3 - I-WHO yenza ngcono Ukuba khona kweWHO emazweni,ezindaweni: umbiko wa-2023 Ukufaka isandla kweWHOkumiphumela yezempilo ephuma Kumiphumela yoMbiko. A76/18 - Ezezimali nokwenza kohlelo lohlelomali lwezi-2022-2023 nokubheka kwezezimali kohlelo lohlelomali lwezi-2024-2025. A76/19 - Ezezimali nokwenza kohlelo lohlelomali lwango-2022-2023 nokubheka ezezimali zohlelo lohlelomali lwezi-2024-2025 Ukubika kokusebenza okwenziwa kahle Izihambeli zeseka ukugcina amandla nokwenza kabusha kokuqeda iTB Namhlanje izihambeli eMhlanganweni wezempilo womhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha abambe iqhaza kuStrategic Roundtable ekupheleni kweTB ngo-2030, ukutholakala kokunakekelwa emhlabeni,ukubambisana kwemikhakha eminingi nokwenza kabusha kokuqhuba ukuqhubeka kokungafuni amaantimicrobial. I-TB isifo okukhulunywa ngaso esilaphekayo esihlezi kungesiphezulu kwezithelelanayo ezibulalayo, sithathe izimpilo eziyizigidi ezingu-1.6 nomthelela kuzigisi zezimpilo ezengeziwe kanye nasekuphileni kwabantu ngonyaka. Ongqongqoshe bezempilo, abaholi bomphakathi,izinhlangano ezibambisene nokwabelana kokuqala kokubuyekezwa kweWHO emhlabeni nasebuholini bezwe ukwenza kabusha ukuqeda iTB kanye nezingqinamba nokukhathazeka okufaka ukunyuka kokungafuni antimicribial. UDkt Atul Gawande,Usekela mabhalane, we-USAID neNxusa Zbigniew Czech, Ongummeli wePoland kuhhovisi lase-UN eGeneva, uveze ukubaluleka kokwakha ukubambisana okuqinile nokuhlanganisa imisebenzi yeTB kwezokunakekelwa kwezempilo kokuqala. Izihambeli zizizwile izindaba zokuhlehla koqhubeka; uDkt Ethel Leonor Noia Maciel, uNobhala weZempilo eBrazil uqaphele ukwehla kwamazinga emisebenzi yeTB ekhava ngesikhathi sobhubhane ngesikhathi iveza futhi isidingo sokwabelana ngemisebenzi nezinsizakusebenza kuyona yonke imikhakha ukubhekana nokuhambisa okungumongo wobhubhane lweTB. Bekunezindaba zokubekezela uSylvia Masebo, uNgqongqoshe weZempilo eZambia,okungelinye lamazwe angu-30 anomthwalo ophezulu weTB, kubikwe ukuthi izwe likwazile ukugcina ukuqhubeka ngaphandle komthelela wobhubhane lweCOVID-19 nokwabelana ngezifundo ezifundiwe ngokthi injani iTB neCOVID-19 kungaqinisa kanjani ukuzilungiselela kobhubhane. Abaholi abaphezulu ekulweni neTB baqaphele ukubaluleka kwamandla ezepolitiki ekuholeni UN High-Level Meeting (HLM) yesibili ezayo yeTB ezokwenzeka ngoMandulo. Umnumzane Setiaji, uSekela Ngqongqoshe weZobuchwepheshe beZempilo,eIndonesia uchaze isu lezimali yezempilo zezwe zokwenza kabusha okusha, nemizamo yalo yokunikeza ngemisebenzi elinganayo kuTB nesibophezelo sezwe ukwenza ngcono ucwaningo lweTB ikakhulukazi ukuthuthukiswa kwemigomo emisha. I-HLM inganikeza ngamandla ezepolitiki adingekayo ukuguqula ukushintsha ekulweni neTB kanye nokusheshisa ukuqhubeka ukuthola okubucayi kweTB okuhlobene nokuqondiwe kweSustainable Development Goals ngo-2030. Amalinki ahlobene Buka iwebhukhasti:Isu lamatafula Umhlangano wamashumi ayisithupha nesithupha eWorld Health Assembly Global Tuberculosis Programme,Umhlangano wezinga eliphezulu wesibili weUnited Nations ekulweni nokuphela kwesifo sofuba.

ሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ስብሰባ - ዕለታዊ ዜና፡ እ.ኤ.አ. ግንቦት 24 2023 ለድንገተኛ የጤና ችግሮች ዝግጁነትን እና ምላሽን ለማሳደግ ጥረቶች ቀጥለዋል። ዛሬ በአለም ጤና ጉባኤ በኮሚቴ “ሀ” 14ኛውን እና የ15 ኛውን ክፍል በተመለከተ የተደረገው ውይይት ተጠናቋል፤ ልዑካኑ በእነዚህ ነጥቦች ስር ያሉትን ሪፖርቶች ተመልክተው በሁለት ሀሳቦች ላይ ድምጽ ሰጥተዋል እናም በተመሳሳይ ሳምንት ውስጥ ለሌላ ጊዜ እንዲዘገይ ተስማምተዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ጽህፈት ቤት ባለፈው ከተወካዮች፣ ታዛቢዎች እና ሌሎች ድርጅቶች የተሰጡ አስተያየቶችን እና ጥያቄዎችን አቅርቧል። ዋና ሳይንቲስቱ በአደጋ ጊዜ ክሊኒካዊ ሙከራዎችን ለማጠናከር ጥረቶች እንደሚቀጥሉ ጠቅሰዋል። የአለም ጤና ድርጅት የአደጋ ጊዜ ስራ አስፈፃሚ አባል ሀገራት የአለም ጤና ድርጅት ቀጣይነት ያለው የአደጋ ጊዜ ስራው ድጋፍና አድናቆታቸውን ገልጸው ድርጅቱ ጥረቱን ለማስቀጠል አስፈላጊውን ግብአት ማቅረብ አስፈላጊ መሆኑን አምነዋል። (በአሁኑ ወቅት፣ የዓለም ጤና ድርጅት ከ55 በላይ ለሆኑ ድንገተኛ አደጋዎች በንቃት ምላሽ እየሰጠ ነው፣ 14ቱ ከሦስቱም የድርጅቱ ደረጃዎች እርዳታ ያስፈልጋቸዋል።) ዋና ዳይሬክተሩ የዓለም ጤና ድርጅት ለወረርሽኝ መከላከል፣ ዝግጁነት እና ምላሽ መስጠት ያለውን ቁርጠኝነት አረጋግጠዋል። ልዑካኑ የዓለም ጤና ድርጅት የአደጋ ጊዜ ምላሽ ጥረቶችን ዓመታዊ ግምገማ የሚያካሂደውን የድንገተኛ አደጋ ፕሮግራም ነፃ ቁጥጥር እና አማካሪ ኮሚቴን ጨምሮ በርካታ ሪፖርቶችን ተመልክተዋል። እንዲሁም የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን አፈፃፀም፣ የአለም ጤና ድርጅት የድንገተኛ ጊዜ ምላሽ ጥረቶችን እንዲሁም ለድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነትን እና ምላሽን ለማጠናከር ያተኮረውን አመታዊ ሪፖርትን በተመለከተ መደበኛ ሪፖርትን ገምግመዋል። በተጨማሪም ደግሞ ለጤና ድንገተኛ ዝግጁነት፣ ምላሽ እና መቋቋም ዓለም አቀፍ ማዕቀፍን ለማጠናከር ስልቶችን የሚገልጽ ሰነድ አካትቷል። ልዑካኑ በዩክሬን ካለው ድንገተኛ አደጋ ጋር በተያያዙ ሁለት ሀሳቦች ላይ ድምጽ ሰጥተዋል። " ከሩሲያ ፌዴሬሽን ጥቃት የመነጨ በዩክሬን ውስጥ ያለው ድንገተኛ አደጋ እና የስደተኞች ተቀባይ አገሮች " በሚል የቀረበው ረቂቅ ውሳኔ ተቀባይነት አግኝቷል። (በ80 ድጋፍ፣ 9 ተቃውሞ እና 52 ድምጸ ተአቅቦ)። "በዩክሬን እና በዙሪያዋ ባለው የድንገተኛ አደጋ" ላይ የቀረበው ረቂቅ የውሳኔ ሃሳብ ደግሞ ተቀባይነትን አላገኘም። (62 ተቃውሞ፣ 13 ድጋፍ፣ 61 ድምጸ ተአቅቦ)። “የአለም አቀፍ ጤና ለሰላም” ተነሳሽነትን በተመለከተ መደበኛ ያልሆኑ ምክክሮች ካካሄዱ በሆላ ልዑካኑ ውይይቶችን ለሌላ ጊዜ ለማስተላለፍ ተስማምተዋል። በኮሚቴ “ለ” ልዑካኑ “በተያዘው የፍልስጤም ግዛት፣ ምስራቃዊ እየሩሳሌምን ጨምሮ የጤና ሁኔታ እንዲሁም በተያዘው የሶሪያ ጎላን” ላይ ሪፖርት ገምግመዋል፤ ውሳኔውንም አጽድቀውታል (76 ድጋፍ፣ 13 ተቃውሞ፣ 35 ድምጸ ተአቅቦ)። ተዛማጅ ሰነዶች (Related documents)፡ A76/7 Rev.1 Add.2፣ A76/7 Rev.1 Add.3፣ A76/8፣ A76/9 Rev.1፣ A76/10፣ A76/11፣ A76/12፣ እና A76/15 ያካትታሉ። . A76/7 Rev.1 Add.2 - “የአለም ጤና ለሰላም ተነሳሽነት” A76/7 Rev.1 Add.3 - በጤና ጉባኤው እንዲፀድቁ ለቀረቡት ውሳኔዎች በጽሕፈት ቤቱ የገንዘብ እና አስተዳደራዊ አንድምታዎች። A76/7 Rev.1 Add.4 - በጤና ጉባኤው እንዲፀድቁ ለቀረቡት ውሳኔዎች በጽሕፈት ቤቱ የገንዘብ እና አስተዳደራዊ አንድምታዎች። A76/8 - የህዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታዎች: ዝግጁነት እና ምላሽ፤ ለዓለም ጤና ድርጅት የድንገተኛ አደጋ መርሃ ግብር ገለልተኛ ቁጥጥር እና አማካሪ ኮሚቴ፤ A76/9 - Rev.1 የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች ትግበራ (እ.ኤ.አ. በ2005)፤ A76/10 - ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች የዓለም ጤና ድርጅት ዝግጁነትን እና ምላሽን ማጠናከር፤ ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነት፣ ምላሽ መስጠት እና መቋቋም ዓለም አቀፋዊ ስልትን ማጠናከር፤ A76/11 - በጤና ድንገተኛ አደጋዎች ውስጥ የዓለም ጤና ድርጅት ሥራ፤ የህዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታዎች: ዝግጁነት እና ምላሽ፤ A76/12 - የጥራት ትግበራ ፤ የዓለም ጤና ጉባኤ 75.11 (እ.ኤ.አ. በ2022) A76/15 - በተያዘው የፍልስጤም ግዛት፣ ምስራቅ እየሩሳሌምን ጨምሮ እንዲሁም በተያዘው የሶሪያ ጎላን የጤና ሁኔታ፤ ልዑካኑ ከአየር ንብረት ጋር የተያያዙ የጤና ቀውሶችን ለመቅረፍ ወሳኝ የገንዘብ መስፈርቶች ላይ ተወያይተዋል። ዛሬ በሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ጉባኤ ላይ የተገኙ ተወካዮች ጤናማ ማህበረሰብ በአየር ንብረት ርምጃ ውስጥ ያለውን ሚና ግምት ውስጥ በማስገባትና ወደፊት በመጓዝ በሚሊዮኖች ላይ የሚኖረውን ተፅእኖ ጨምሮ የአየር ንብረት ለውጥ እና ጤና ያላቸውን ግንኙነት በሚመለከት ስልታዊ ድርድር በጠረጴዛ ዙሪያ አድረገዋል። ስብሰባው የዩናይትድ ስቴትስ የአየር ንብረት ለውጥ ልዩ ፕሬዝደንት መልዕክተኛ ከሆኑት ከጆን ኬሪ እና የሲድ ሄልዝ አለማቀፍ ድርጅት ዋና ስራ አስፈፃሚ ዶ/ር ቫኔሳ ኬሪ ከልብ የመነጩ ጥያቄዎችን ሰምቷል። አባት እና ልጅ የሆኑት የአየር ንብረት ተሟጋቾች ለዛሬ እንዲሁም ለወደፊት ትውልዶች የአጀንዳውን ከፍተኛ ፖለቲካዊ ጠቀሜታ አጽንኦት በመስጠት ለበለጠ ብልህ ኢንቨስትመንቶች እና መፍትሄዎች በተለያዩ ዘርፎች ላይ ከፍተኛ ተፅእኖን ማምጣት እንደሚችል ገልጸዋል። የተባበሩት አረብ ኢምሬትስ የመጪው የ COP28 (28ኛው የፓርቲዎች ጉባኤ) አዘጋጅ እንደመሆኑ መጠን እ.ኤ.አ. በህዳር 2023 በዱባይ በሚካሄደው የፓርቲዎች ስብሰባ ላይ የመጀመሪያውን የጤና እና የአየር ንብረት ውይይት በማካሄድ የበለጠ ለማጉላት ቃል ገብቷል ። ጀርመን ለአረንጓዴ የአየር ንብረት ፈንድ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ውጥኖችን ለመደገፍ 2 ቢሊዮን ዩሮ ተጨማሪ የገንዘብ ድጋፍ ማድረጓን አረጋግጣለች። በተጨማሪም የብሪቲሽ የዜና አውታር (BBC) በአየር ንብረት እና በጤና ቀውሱ ላይ የህዝብ ግንኙነት እና ውይይት ያለውን ጠቀሜታ በማሳየት "አየር ንብረት እና እኛ" በሚል ርዕስ በቅርቡ የሚያዘጋጀውን መርሃ ግብር አቅርቧል። ስብሰባው እንዳመለከተው 70 በመቶው ሪፖርት ከሚያደርጉት ሀገራት መካከል የአየር ንብረት ለውጥ በጤና ላይ የሚያደርሰውን ጉዳት ለመቅረፍ በቂ የገንዘብ ድጋፍ አለመኖር ትልቅ እንቅፋት እንደሆነ ጠቁመዋል። በ66 አገሮች በሚደገፈው “በአየር ንብረት እና ጤና ላይ የለውጥ እርምጃ ትብብር” (Alliance for Transformative Action on Climate and Health) ተነሳሽነት፣ የዓለም ጤና ድርጅት ችግሮችን ለመፍታት ያሉትን የፋይናንስ ዘዴዎች ማስተካከል ይቻል እንደሆነ ወይም አዳዲስ መሳሪያዎች አስፈላጊ ከሆኑ እየገመገመ ይገኛል። የስልት ውይይቱን ሲያጠቃልሉ የአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር የአየር ንብረት ለውጥ እና የጤና ርምጃዎች በአየር ንብረትም ሆነ በጤና ፋይናንስ ረገድ ብዙ ጊዜ ችላ እንደሚባሉ ገልጸው በአየር ንብረት እና በጤና አጀንዳ ላይ ተጨማሪ ኢንቨስትመንት አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥተዋል። ማገናኛዎች (Links) ቪዲዮውን ይመልከቱ፡ የጤናው ማህበረሰብ በአየር ንብረት ርምጃ ውስጥ ያለው ሚና ግምት ውስጥ በማስገባት ወደ ፊት መሄድ፤ ዜና፡- ዓለም አቀፋዊ ዘላቂ የአየር ንብረት ርምጃ ለመውሰድ የዓለም ጤና ድርጅት አስቸኳይ ጥሪ አቅርቧል።

Seventy-sixth World Health Assembly – Daily update: 24 May 2023 Work continues to strengthen preparedness and response for health emergencies Today at the World Health Assembly, delegates in Committee A concluded discussions on Item 14 and parts of Item 15, noting the reports under these items, voting on two proposals, and agreeing to defer another for later in the week. The WHO Secretariat responded to comments and questions from delegates, observers and other organizations received over the past day. The Chief Scientist said work would continue to strengthen clinical trials in emergencies. WHO's Executive Director of emergencies appreciated Member States’ support for WHO’s ongoing work in emergencies, and the recognition of the need to give the organization the resources it needs to continue. (WHO is currently responding to over 55 emergencies that have received official grading, 14 of which requiring support from all three levels of the organization). The Director-General said WHO would continue to work to align the various processes for pandemic prevention, preparedness and response. Delegates noted the following reports: one from the Independent Oversight and Advisory Committee for the WHO Health Emergencies Programme which reviews WHO’s work in emergencies annually, a regular report on the implementation of the International Health Regulations, WHO’s annual report on its work in emergencies, and its work on strengthening preparedness for and response to emergencies. The latter included a paper on strengthening the global architecture for health emergency preparedness, response and resilience (known by the acronym HEPR). Delegates voted on two proposals related to the health emergency in Ukraine. The draft decision on “Health emergency in Ukraine and refugee-receiving and -hosting countries, stemming from the Russian Federation’s aggression” was adopted (80 yes, 9 no, 52 abstentions). The draft resolution on “Health emergency in and around Ukraine” was not adopted (62 no, 13 yes, 61 abstentions). On the Global Health for Peace Initiative, delegates agreed to consider the item later in the Assembly, following informal consultations slated to continue. In Committee B, delegates considered a report on “Health conditions in the occupied Palestinian territory, including east Jerusalem, and in the occupied Syrian Golan.” In a vote, they adopted the decision (76 yes, 13 no, 35 abstentions). Related documents Documents A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 and A76/15 A76/7 Rev.1 Add.2 - Global Health for Peace Initiative A76/7 Rev.1 Add.3 - Financial and administrative implications for the Secretariat of decisions proposed for adoption by the Health Assembly A76/7 Rev.1 Add.4 - Financial and administrative implications for the Secretariat of decisions proposed for adoption by the Health Assembly A76/8 - Public health emergencies: preparedness and response The Independent Oversight and Advisory Committee for the WHO Health Emergencies Programme A76/9 - Rev.1Implementation of the International Health Regulations (2005) A76/10 - Strengthening WHO preparedness for and response to health emergencies Strengthening the global architecture for health emergency preparedness, response and resilience A76/11 - WHO’s work in health emergencies Public health emergencies: preparedness and response A76/12 - Implementation of resolution WHA75.11 (2022) A76/15 - Health conditions in the occupied Palestinian territory, including east Jerusalem, and in the occupied Syrian Golan Delegates discuss critical financing needs to address climate related health crisis Today, Seventy-sixth World Health Assembly delegates participated in a Strategic Roundtable on The role of the health community in climate action: taking stock and moving forward, during which the critical intersections of climate change and health were discussed, including its impact on millions of people worldwide. The meeting heard compassionate pleas from John Kerry, United States Special Presidential Envoy for Climate Change and Dr Vanessa Kerry, Chief Executive Officer of Seed Global Health. The father and daughter climate advocates highlighted the top political importance of the agenda for today’s and future generations, pushing for smarter investments and solutions to bring a catalytic impact across sectors. As the incoming Presidency for COP28, the United Arab Emirates pledged to further elevate the importance of health by announcing the first-ever dedicated Health Day and the convening of the inaugural Health and Climate Ministerial meeting at the forthcoming Conference of the Parties (COP) in Dubai in November 2023. Germany underscored its commitment of €2 billion additional funding for the Green Climate Fund to support efforts in low- and middle-income countries. The BBC Studios also showcased its upcoming production, entitled “Climate and Us”, underlining the importance of public communication and discussion on climate and health crisis. The meeting heard that 70% of reporting countries identified lack of funding as a top barrier in addressing the health impacts of climate change. Through the WHO ATACH (Alliance for Transformative Action on Climate and Health) initiative, already supported by 66 countries, WHO is reviewing whether existing finance mechanisms can be adapted to meet this challenge, or whether new instruments are needed. In concluding the strategic discussion, the WHO Director-General highlighted that climate change and health action are falling between the siloes of climate financing and health financing and emphasized the need for urgent and increased investment in the climate and health agenda. Links:Watch the recording: The role of the Health Community in Climate Action: taking stock and moving forward News: WHO issues urgent call for global climate action to resilient create sustainable health systems

Zaman Majalisar Lafiya ta Duniya na saba'in da shida: Bayanan yau da kullum: 24 ga watan Mayun 2023 Aiki yana ci gaba da ƙarfafa shirye-shirye da kuma mayar da hankali kan lamurran rashin lafiya na gaggawa A yau a taron kiwon lafiya na duniya, wakilai a cikin Kwamitin A sun kammala tattaunawa kan Shafi na 14 da sassan Sashe na 15, tare da lura da rahotannin da ke ƙarƙashin waɗannan abubuwa, suna jefa kuri'a kan shawarwari guda biyu, da kuma amincewa da jinkirta wani maudu'i a cikin wannan makon. Sakatariyar WHO ta ba da amsa kan tsokaci da tambayoyi daga wakilai, masu sa-ido da sauran ƙungiyoyi da aka samu a ranar da ta gabata. Babban masanin kimiyyar ya ce aiki zai ci gaba da ƙarfafa gwaji na asibiti idan an samu lamura masu buƙatar kulawa ta gaggawa. Babban Daraktan Lamura Masu Buƙatar Kulawa ta Gaggawa na WHO ya yaba da goyon bayan ƙasashe mambobin ƙungiyar ga ayyukan da WHO ke ci gaba da yi a cikin gaggawa, da sanin buƙatar baiwa kungiyar duk abin da take buƙata don ci gaba. (WHO a halin yanzu tana mayar da hankali kan lamura masu buƙatar kulawa ta gaggawa sama da 55 waɗanda aka musu kallo a hukumance, 14 daga cikinsu suna buƙatar tallafi daga dukkan matakai uku na ƙungiyar). Darakta-Janar ya ce WHO za ta ci gaba da yin aiki don daidaita matakai daban-daban don rigakafi, shiri da kuma tunkarar bala'in. Wakilai sun yi duba kan waɗannan rahotannin: daya daga Kwamitin Sa-ido da Ba da Shawarwari mai zaman kansa na Shirin Gaggawa na Lafiya na WHO wanda ke bitar ayyukan WHO a buƙatu na gaggawa a kowace shekara, rahoton yau da kullum kan aiwatar da ka'idojin kiwon lafiya na duniya, rahoton shekara-shekara na WHO kan aikinsa a lamura masu buƙatar kulawa ta gaggawa, da kuma aikinsa na ƙarfafa shirye-shirye da kuma ɗaukar matakin gaggawa. Na ƙrshen ya ƙunshi takarda a kan ƙarfafa tsare-tsaren duniya don shiri don duk wani abu da zai taso na gaggawa a harkar kiwon lafiya, ɗaukar mataki da kuma dogewa (wanda aka sani a taƙaice a matsayin HEPR). Wakilai sun kaɗa kuri'a kan shawarwari guda biyu da suka shafi kulawar lafiya ta gaggawa a Ukraine. An amince da daftarin yanke shawara kan aikin gaggawa na lafiya a Ukraine da ƙasashe masu karɓar 'yan gudun hijira da kuma kasashe masu karbar baki, wanda ya samo asali daga hare-haren Tarayyar Rasha (80 suka eh, 9 suka ce a'a, 52 sun ƙi kaɗa kuri'a). Ba a amince da daftarin kuɗiri kan aikin gaggawa na lafiya a ciki da wajen Ukraine ba (62 suka ce a'a, 13 suka ce eh, 61 sun ƙi kaɗa kuri'a). A kan Shirin Kiwon Lafiyar Duniya na Zaman Lafiya, wakilai sun amince da yin la'akari da lamarin a gaba a zauren Majalisar, bayan neman shawarwarin da za a ci gaba da yi. A cikin Kwamitin B, wakilai sun yi la'akari da wani rahoto kan yanayin lafiya a yankin Falasdinawa da aka mamaye, ciki har da gabashin Ƙudus, da kuma yankin Golan na Syria da aka mamaye. A kuri'ar da aka kaɗa, sun amince da shawarar (76 sum ce eh, 13 sun ce a'a, 13 a'a, 35 sun ƙi kaɗa kuri'a). Takardu masu alaƙa da juna: A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 da A76/15 A76/7 Rev.1 Add.2 - Samar da Lafiya a Duniya don Ƙaddamar da Zaman Lafiya A76/7 Rev.1 Add.3 - Abubuwan kuɗi da gudanarwa ga Sakateriyar yanke hukunci da Majalisar Kiwon Lafiya ta gabatar A76/7 Rev.1 Add.4 - Abubuwan kuɗi da gudanarwa ga Sakateriyar yanke hukunci da Majalisar Kiwon Lafiya ta gabatar A76/8 - Lamuran lafiyar jama'a da ke buƙatar kulawa ta gaggawa: shiri da ɗaukar mataki Kwamitin Sa-ido Da Ba Da Shawara Mai Zaman Kansa Don Shirin Gaggawa na Lafiya na WHO A76/9 - Rev.1 Aiwatar da Dokokin Lafiya ta Duniya (2005) A76/10 - Ƙarfafa shirye-shiryen WHO don ɗaukar mataki kan al'amuran lafiya masu buƙatar kulawa ta gaggawa. Ƙarfafa tsare-tsare na duniya don shirye-shirye kan al'amura masu buƙatar kulawar lafiya ta gaggawa, ɗaukar mataki da kuma dogewa. A76/11- Hukumar lafiya ta duniya (WHO) tana aikin agajin lafiya Agaji don lafiyar al'umma: tanadi da ko-ta-kwan A76/12- Aiwatar da tsare-tsare WHA75.11 (2022) A76/15- Yanayin kiwon lafiya a yankin Falasɗinu, wanda ya haɗa da gabashin Jerusalam, da tsibirin Siriya. Wakilai sun tattauna kan matsananciyar bukatar kuɗi don magance matsalolin lafiya masu alaƙa da yanayi. Yau, ake taron lafiya na duniya karo na saba'in da shida, wakilan da suka halarta sun tattauna dangane da rawar da lafiyar al'umma ga sauyawar yanayi: Samar da kuɗi don ci gaba da aiki, an kuma tattauna ainun akan sauyawar yanayi da lafiya, tare da tasirin su ga miliyoyin al'umma a faɗin duniya. Taron ya saurarin koke daga John Kerry, wakili na musamman daga tarayyar Amurka kan sauyawar yanayi, da Dr Venessa Kerry, babban jami'in kula da lafiyar iri ta duniya. mahaifi da ɗiyarsa masa wayar da kai kan sauyin yanayi sun gabatar da muhimman ƙudurori na yau da na nan gaba, don samar da gagarumin yunƙuri da kawo sauyi a dukkan ɓangarori. Kamar yadda sabon shugaban COP28, haɗaɗɗiyar ƙungiyar Daular Larabawa ta alƙawarin ɗaga muhimmancin lafiya ta hanyar fitar da rana ta musamman a matsayin ranar lafiya, tare da shirya tattaunawar ministoci kan lafiya da sauyin yanayi a taron ƙarawa juna sani na jam'iyyu (COP) wanda za a yi a Dubai, watan Nuwamba 2023. Ƙasar Jamani ta jaddada yunƙurinta na ba da gudunmwar biliyan biyu don bunƙasa shuke-shuken bishiyu ga masu ƙarancin tattalin arziki da matsakaita. Kafar sadarwa ta BBC ta bayyana shirinta mai zuwa, mai taken "Mu da Yanayi" wanda yake ƙara fito da muhimmancin tattaunawa dangane da yanayi da harkokin lafiya. Taron ya gano cewa kaso 70% na rahotannin da aka samu daga ƙasashe ya nuna, rashin kuɗi shi ne babban ƙalubalen da ya hana a iya magance tasirin sauyin yanayi ga lafiya. Kodayake, shirin hukumar lafiya ta duniya WHO ATACH, wato (ƙawance don kawo sauyi ga matsalolin yanayi da lafiya) shirin tuni ya samu goyon baya daga ƙasashe sittin da shida (66), hukumar lafiya ta duniya tana ci gaba da nazari shin ko za a iya amfani da kuɗi kawai don magance ƙalubalen ko kuma sai an yi amfani da wasu sabbin dabarun. A ƙarshen tattaunawar, Babban darakta na hukumar lafiya ta duniya ya bayyana cewa sauyin yanayi da kiwon lafiya suna tsakainin tallafi kan sauyin yanayi da kuma tallafi na kiwon lafiya, sannan ya jaddada matsananciyar buƙatar ƙara sa kuɗi a ƙudurorin sauyin yanayi da kiwon lafiya. Mashigar bayanai: kalli bayanan:rawar da al'umma za ta taka don kare yanayi: tattara kuɗaɗe sannna a aiwatar. Labarai: Hukumar lafiya ta duniya (WHO) ta yi kira da babbar murya ga shirin kula da yanayi na duniya da ya ƙirƙiri dauwamammiyar hanyar kula da lafiya.

Mkutano wa Sabini na sita wa afya Duniani - Sasisho la kila siku: 24 Mei 2023 Kazi inaendelea kuimarisha utayari na mwitikio wa dharura za kiafya Leo kwenye baraza la afya Duniani, wajumbe katika kamati A walihitimisha majadiliano kuhusu kifungu cha 14 na sehemu za kifungu cha 15, wakibainisha ripoti zilizopo katika vifungu hivi, wakipigia kura mapendekezo mawili, na kukubaliana kuahirisha mjadala mwingine baadae wiki ijayo. Sekretarieti ya WHO ilijibu maoni na maswali kutoka kwa wajumbe, waangalizi na mashirika mengine yaliyopokelewa siku iliyopita. Mwanasayansi mkuu alisema kazi itaendelea kuimarisha majaribio ya kliniki katika dharura. Mkurugenzi mtendaji wa WHO wa masuala ya dharura alithamini usaidizi wa nchi wanachama kwa kazi inayoendelea ya WHO katika dharura, na utambuzi wa haja ya kulipa shirika rasilimali inazohitaji ili kuendelea. (WHO kwa sasa inashughulikia zaidi ya dharura 55 ambazo zimepata daraja rasmi, 14 kati ya hizo zinahitaji usaidizi kutoka katika ngazi zote tatu za shirika). Mkurugenzi mkuu alisema WHO itaendelea kufanya kazi ili kuoanisha michakato mbalimbali ya kuzuia, kujiandaa na kukabiliana na janga hilo. Wajumbe walibaini ripoti zifuatazo: Moja kutoka kamati huru ya uangalizi na ushauri ya mpango wa dharura wa afya wa WHO ambayo hupitia kazi za WHO katika dharura kila mwaka, ripoti ya mara kwa mara juu ya utekelezaji wa kanuni za afya za kimataifa, ripoti ya kila mwaka ya WHO kuhusu kazi yake katika dharura, na kazi yake katika kuimarisha utayari na kukabiliana na dharura. Mwisho ulijumuisha karatasi ya kuimarisha usanifu wa kimataifa kwa ajili ya maandalizi ya dharura ya afya, majibu na ustahimilivu (inayojulikana kwa kifupi HEPR). Wajumbe walipigia kura mapendekezo mawili kuhusiana na dharura ya kiafya nchini Ukraini. Rasimu ya uamuzi juu ya "dharura ya kiafya nchini Ukraini na nchi zinazopokea na kukaribisha wakimbizi, inayotokana na uchokozi wa shirikisho la Urusi" ilipitishwa (80 ndio, 9 hapana na 52 hawakupiga kura). Rasimu ya Azimio la "Dharura ya kiafya ndani na karibu ya Ukraini" haikupitishwa (62 hapana, 13 ndio, 61 hawakupiga kura). Kuhusu mpango wa kimataifa wa afya kwa amani, wajumbe walikubali kuzingatia kipengele hicho baadae katika mkutano, kufuatia mashauriano yasiyo rasmi yaliyopangwa kuendelea. Katika kamati B, wajumbe walizingatia ripoti kuhusu "hali ya afya katika eneo linalokaliwa la Palestina, ikiwa ni pamoja na Jerusalemu mashariki, na eneo la Golani la Syria linalokaliwa kwa mabavu",katika kura, walipitisha uamuzi huo (76 ndio, 13 hapana, 35 hawakupiga kura). Hati zinazohusiana, hati A76/7 Rev.1 Ongeza.2, A76/7 Rev.1 Ongeza.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 na A76/15 A76/7 Rev.1 Add.2 - Mpango wa kimataifa wa Afya kwa Amani A76/7 Rev.1 Add.3 - Athari za kifedha na kiutawala kwa sekretarieti ya maamuzi yaliyopendekezwa kupitishwa na Bunge la Afya. A76/7 Rev.1 Add.4 - Athari za kifedha na kiutawala kwa sekretarieti ya maamuzi yaliyopendekezwa kupitishwa na Bunge la Afya A76/8 - Dharura za afya ya umma: Kujiandaa na majibu Kamati huru ya uangalizi na ushauri ya mpango wa dharura wa afya wa WHO A76/9 - Rev.1 Utekelezaji wa kanuni za Afya za kimataifa (2005) A76/10 - Kuimarisha utayari wa WHO na kukabiliana na dharura za kiafya Kuimarisha usanifu wa kimataifa kwa ajili ya maandalizi ya dharura ya kiafya, majibu na ustahimilivu A76/11 - Kazi ya WHO katika dharura za kiafya Dharura za afya ya umma: Utayari na majibu A76/12 - Utekelezaji wa Azimio WHA75.11 (2022) A76/15 - Hali ya afya katika eneo la Palestina linalokaliwa kwa mabavu, ikijumuisha Jerusalemu mashariki,, na eneo la Golani la Syria linalokaliwa kwa mabavu Wajumbe wanajadili mahitaji muhimu ya ufadhili kushughulikia shida ya kiafya inayohusiana na hali ya hewa Leo, wajumbe sabini na sita wa Baraza la afya Duniani walishiriki katika meza ya duara ya kimataifa kuhusu jukumu la jumuia ya afya katika hatua za hali ya hewa: Kuchukua tathmini na kusonga mbele, wakati ambapo makutano muhimu ya mabadiliko ya halia ya hewa na afya yalijadiliwa, ikiwa pamoja na athari zake kwa mamilioni ya watu Duniani kote. Mkutano ulisikiliza maombi ya huruma kutoka kwa John Kerry, mjumbe maalumu wa Rais wa marekani kuhusu mabadiliko ya Tabianchi na Dk Vanesa Kerry, afisa mkuu mtendaji wa Seed Global Health. Watetezi wa hali ya hewa wa Baba na Binti waliangazia umuhimu wa juu wa kisiasa wa ajenda ya vizazi vya leo na vijavyo, wakisukuma uwekezaji bora na suluhisho ili kuleta athari ya kichocheo katika sekta zote. Kama Urais ujao wa COP28, umoja wa Falme za Kiarabu uliahidi kuinua zaidi umuhimu wa afya kwa kutangaza siku ya Afya iliyojitolea kwa mara ya kwanza kabisa na kuitisha mkutano wa kwanza wa mawaziri wa Afya na hali ya hewa katika mkutano ujao wa nchi wanachama (COP) nchini Dubai mnamo Novemba 2023. Ujerumani ilisisitiza dhamira yake ya ufadhili wa ziada ya yuro bilioni 2 kwa mfuko wa hali ya hewa ya kijani kusaidia juhudi katika nchi za kipato cha chini na cha kati. Pia studio za BBC zilionyesha uzalishaji wake ujao, unaoitwa "hali ya hewa na sisi" ikisisitiza umuhimu wa mawasiliano ya umma na majadiliano kuhusu mgoogoro wa hali ya hewa na afya. Mkutano ulisikia kuwa 70% ya nchi zinazoripoti ziligundua ukosefu wa fedha kama kikwazo kikuu katika kushughulikia athari za kiafya za mabadiliko ya hali ya hewa. Kupitia mpango wa WHO ATACH (muungano wa hatua, mabadiliko ya hali ya hewa na afya) ambao tayari unaungwa mkono na nchi 66, WHO inakagua kama mbinu zilizopo za kifedha zinaweza kubadilishwa ili kukabiliana na changamoto hii au kama vyombo vipya vinahitajika. Katika kuhitimisha majadiliano ya kimkakati, mkurugenzi mkuu wa WHO alisisitiza kwamba mabadiliko ya hali ya hewa na hatua za afya zinaanguka kati ya siloes ya ufadhili wa hali ya hewa na ufadhili wa afya na kusisitiza haja ya uwekezaji wa haraka na kuongezeka katika ajenda ya hali ya hewa na afya. Viungo: Tazama rekodi: Jukumu la jumuiya ya Afya katika hatua ya hali ya hewa: Kuchukua hisa na kusonga mbele Habari: WHO yatoa wito wa dharura wa hatua za kimataifa za haliya hewa ili kustahimili kuunda mifumo endelevu ya afya.

Àpéjọ Ìlera Àgbáyé kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin - Ìròyìn ojoojúmọ́: 24 oṣù Èbìbí ọdún 2023 Iṣẹ́ ń tẹ̀ síwájú láti ṣe ìrólágbára fún ìgbaradì àti ìdáhùn sí àwọn pàjáwírì ìlera Lónì níbi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé, àwọn aṣojú ìjọba ní Ìgbìmọ A fẹnukò lórí ìjírórò fún Ìpínrọ̀ 14 àti àwọn apá kan lára Ìpínrọ̀ 15, tó ń ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìjábọ̀ lábẹ́ àwọn ìpínrọ̀ wọ̀nyìí, ìdìbò lórí àwọn àbá méjì, àti ìfẹnukò láti sún òmíràn síwájú di ìgbà mìíràn nínú ọ̀sẹ̀ náà. Ilé-iṣẹ́ Ìjọba WHO fèsì sí àwọn àríwísí àti ìbéèrè láti ọ̀dọ̀ àwọn aṣojú ìjọba, àwọn alákíyèsí àti àwọn ilé-iṣẹ́ tí ó kù tí wọ́n gbà láti bí ọjọ́ mélòó kan sẹ́yìn. Olórí Sáyẹ́nsì náà sọ wí pé iṣẹ́ máa tẹ̀síwájú láti ró àwọn ìgbìyànjú ajẹmọ́-ìtọ́jú nínú pàjáwírì lágbára. Aláṣẹ àti Olùdarí àwọn pàjáwírì WHO mọ rírì àtìlẹyìn Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fún àwọn iṣẹ́ WHO tó ń lọ lọ́wọ́ nínú pàjáwírì, àti mímọ̀ ìdí láti fún Ilé-iṣẹ́ náà ní àwọn ohun èlò tí ó nílò láti tẹ̀síwájú. (WHO ń fèsì lọ́wọ́lọ́wọ́ sí àwọn pàjáwírì tó lé ní 55 tí wọ́n ti gbà ìgbéléwọ̀n ìjọba, tí 14 nínú wọn sì nílò àtìlẹyìn láti gbogbo ìpele métèèta ilé-iṣẹ́ náà). Olùdarí-Àpapọ̀ náà sọ wí pé WHO máa tẹ̀síwájú láti ṣiṣẹ́ láti to àwọn oríṣiríṣi ìlànà fún ìdènà àjàkálẹ̀ ààrùn, ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn jọ. Àwọn aṣojú ìjọba ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìjábọ̀ wọ̀nyìí: ọ̀kan láti Ìgbìmọ Alábòjútó Olómìnira àti Olùbánidámọ́ràn fún Àwọn Ètò Pàjáwírì Ìlera WHO tí ó ń ṣe àgbéyẹ̀wò iṣẹ́ WHO nínú pàjáwírì lọ́dọọdún, ìjábọ̀ gbogbo ìgbà lórí ìṣàmúlò Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ Òkèèrè, ìjábọ̀ ọlọ́dọọdún WHO lórí àwọn iṣẹ́ rẹ̀ nínú pàjáwírì, àti iṣẹ́ rẹ̀ lórí ríró ìgbaradì fún àti ìdáhùn sí àwọn pàjáwírì lágbára. Èyí tí ó gbẹ̀yìn ni a ti rí ìwé lórí ríró àgbékalẹ̀ àgbáyé fún ìmúrasílẹ̀ fún pàjáwírì, ìdáhùn àti ìfaradà lágbára (tí a mọ̀ pẹ̀lú àdàpè HEPR). Àwọn aṣojú ìjọba dìbò lórí àwọn àbá méjì tó níṣe pẹ̀lú àwọn pàjáwírì ìlera ní orílẹ̀-èdè Ukraine. Ìpinnu àkọsílẹ̀ lórí "Pàjáwírì ìlera ní orílẹ̀-èdè Ukraine àti àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń gbà tí wọ́n sì ń gbàlejò asásàálà, tó wáyé látara ìbínú Orílẹ̀-èdè Russia" ni wọ́n gbà wọlé (80 bẹ́ẹ̀ni, 13 bẹ́ẹ̀kọ́, 61 àìbìkítà). Ìpinnu àkọsílẹ̀ lórí "Pàjáwírì Ìlera nínú àti àyíká orílẹ̀-èdè Ukraine" ni wọn ò gbà wọlé (62 bẹ́ẹ̀kọ́, 13 bẹ́ẹ̀ni, 61 àìbìkítà). Lórí Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìlera Àgbáyé fún Àlàáfíà, àwọn aṣojú fẹnukò láti jíròrò lórí ìpínrọ̀ náà nígbà mìíràn nínú àpéjọ náà, lẹ́yìn ìkànsíraẹni gbẹ̀fẹ́ tí wọ́n ṣe láti tẹ̀síwájú. Nínú Ìgbìmọ B, àwọn aṣojú ìjọba jíròrò lórí ìjábọ̀ kan lórí "Àwọn ipò ìlera ní agbègbè Palestine tí àwọn ènìyàn wà, tó fi mọ́ ìlà-oòrùn Jerusalem, àti ní Syrian Golan tí àwọn ènìyàn wà." Nínú ìbò, wọ́n gba ìpinnu náà wọlé (76 bẹ́ẹ̀ni, 13 bẹ́ẹ̀kọ́, 35 àìbìkítà). Àwọn ìwé tó fara jọ ọ́ Àwọn ìwé A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 àti A76/15 A76/7 Rev.1 Add.2 - Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìlera Àgbáyé fún Àlàáfíà A76/7 Rev.1 Add.3 - Àwọn ìpadàbọ̀ ìpèsè owó àti àkóso fún Ilé-iṣẹ́ ìjọba náà nípa àwọn ìpinnu tí wọ́n dábàá fún gbígbà wọlé ní Àpéjọ Ìlera náà A76/7 Rev.1 Add.4 - Àwọn ìpadàbọ̀ ìpèsè owó àti àkóso fún Ilé-iṣẹ́ ìjọba náà nípa àwọn ìpinnu tí wọ́n dábàá fún gbígbà wọlé ní Àpéjọ Ìlera náà A76/8 - Àwọn pàjáwírì ìlera àwùjọ: ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn Ìgbìmọ Alábòjútó Olómìnira àti Olùbánidámọ́ràn fún Àwọn Ètò Pàjáwírì Ìlera WHO A76/9 - Rev.1 Ìṣàmúlò Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ Òkèèrè (2005) A76/10 - Ríró ìmúrasílẹ̀ WHO fún àti ìdáhùn sí àwọn pàjáwírì ìlera lágbára Ríró àgbékalẹ̀ àgbáyé fún ìmúrasílẹ̀ fún pàjáwírì, ìdáhùn àti ìfaradà lágbára A76/11 - Iṣẹ́ WHO nínú àwọn pàjáwírì ìlera Àwọn pàjáwírì ìlera àwùjọ: ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn A76/12 - Ìṣàmúlò ìpinnu WHA75.11 (2022) A76/15 - Àwọn ipò ìlera ní agbègbè Palestine tí àwọn ènìyàn wà, tó fi mọ́ ìlà-oòrùn Jerusalem, àti ní Syrian Golan tí àwọn ènìyàn ń gbé Àwọn aṣojú ìjọba jíròrò nípa ìdí fún ìpèsè owó alágbára láti kojú àwọn rògbòdìyàn ìlera tó jẹmọ́ ojú ọjọ́ Lónì, àwọn aṣojú ìjọba níbi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin kópa nínú Ìjírórò Orí-tábílì lórí Ipa àwọn àwùjọ ìlera nínú ìgbésẹ̀ ojú ọjọ́: ṣíṣe àkọsílẹ̀ àwọn ohun èlò àti títẹ̀ síwájú, lásìkò tó ṣe wí pé wọ́n jíròrò lórí àwọn ìdábùú alágbára fún àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera, tó fi mọ́ ipa rẹ̀ lórí mílíọ̀nù àwọn ènìyàn káàkiri àgbáyé. Ìpàdé náà gbọ́ àwọn ẹ̀bẹ̀ ìkáànú láti ẹnu John Kerry, Aṣojú Ààrẹ United States Pàtàkì fún Àyípadà Ojú ọjọ́ àti Dr Vanessa Kerry, Olórí Aláṣẹ fún Seed Global Health. Bàbá àti ọmọ tí wọ́n jẹ́ agbẹnusọ fún ojú ọjọ́ ṣàfihàn pàtàkì òṣèlú tó lékè nínú èròngbà fún àwọn ìran tòní àti ọjọ́ iwájú, tí wọ́n sì ń pè fún àwọn ìdókówò àti ọ̀nà àbáyọ tó já fáfá láti mú ipa amúṣẹ́ṣe káàkiri àwọn Ẹ̀gbá. Gẹ́gẹ́ bí ààrẹ tó ń bọ̀ lọ́nà fún COP28, United Arab Emirates jẹ́jẹ̀ẹ́ láti túnbọ̀ gbé pàtàkì ìlera sókè pẹ̀lú ìkéde Àyájọ́ Ọjọ́ Ìlera àkànṣe àkọ́kọ́-irú-rẹ̀ àti pípe àpéjọ fún ìfilọ́lẹ̀ ìpàdé Ìlera àti Ojú ọjọ́ Àwọn Mínísítà níbi Àpérò àwọn Ẹgbẹ́ (COP) tó ń bọ̀ lọ́nà ní Dubai ní oṣù Bẹlu ọdún 2023. Orílẹ̀-ède Germany ti tọ́ka sí ìfọkànsìn rẹ̀ tó jẹ́ àfikún ìpèsè owó €2 bílíọ̀nù fún Ìpèsè owó Ojú Ọjọ́ Aláìléwu láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìgbìyànjú ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré àti agbede-méjì. BBC Studio tún ṣàfihàn ìròyìn rẹ̀ tó ń bọ̀ lọ́nà, tí àkọlé rẹ̀ ń jẹ́ "Climate and Us", tó ń ṣàfihàn pàtàkì ìfọ̀rọ̀wérò àwùjọ àti ìjírórò lórí rògbòdìyàn ojú ọjọ́ àti ìlera. Ìpàdé náà gbọ́ wí pé 70% nínú àwọn orílẹ̀-èdè tó ń jábọ̀ ni wọ́n tọ́ka sí àìsí ìpèsè owó gẹ́gẹ́ bí ìdíwọ́ tó lékè nínú kíkojú àwọn ipa ìlera àyípadà ojú ọjọ́. Nípasẹ̀ ìpilẹ̀ṣẹ̀ WHO ATACH náà (Ìṣọ̀kan fún Ìgbésẹ̀ Àyípadà lórí Ojú ọjọ́ àti Ìlera), tí àwọn orílẹ̀-èdè 66 ti ṣe àtìlẹ́yìn fún, WHO ń ṣe àtúnyẹwò bóyá àwọn ètò ìpèsè owó ti tẹ́lẹ̀ lè di lílò láti dọ́gba pẹ̀lú ìpèníjà yìí, tàbí bóyá wọ́n nílò àwọn irinṣẹ́ tuntun. Ní ìparí ìjíròrò ìlànà-iṣẹ́ náà, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO ṣe àfihàn pé ìgbésẹ̀ àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera ń walẹ̀ ní àárín ìyàsọ́tọ ìpèsè owó ojú ọjọ́ àti ìpèsè owó ìlera ó sì tẹnu mọ́ ìdí fún ìdókówò ojú ẹsẹ̀ àti àlékún nínú ètò ojú ọjọ́ àti ìlera. Àwọn ojú òpó: Wo àkàálẹ̀ náà: Ipa Àwọn Àwùjọ Ìlera nínú Ìgbésè Ojú ọjọ́: ṣíṣe àkọsílẹ ohun èlò àti títẹ̀ síwájú Ìròyìn: WHO pe ìpe pàjáwírì fún ìfaradà ìgbésẹ̀ ojú ọjọ́ àgbáyé láti pèsè àwọn ètò ìlera alálòpẹ́

Umhlangano weZempilo woMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha-ukubuyekezwa kwansukuzonke-24 kuNhlaba 2023. Umsebenzi uyaqhubeka ukuqinisa ukuzilungiselela nokuphendula kokuphuthumayo kwezempilo. Nanhlanje uMhlangano weZempilo woMhlaba,izihambeli zeKomidi A baphethe izingxoxo kuzinto 14 nezinye izingxenye nezinto ezingu-15, ukuqaphela imibiko ngaphansi kwalezizinto,ukuvotela iziphakamiso ezimbili, nokuvumela ukuvikela okunye makhathaleni ngesonto. Unobhala weWHO uphendule kokuphawuliwe nemibuzo kuzihambeli,ababukayo nezinye izinhlangano ezithulile osukwiini olwedlule. UsoSayensi Omkhulu uthe umsebenzi uzoqhubeka ukuqinisa imizamo yezokwelapha okuphuthumayo. Umqondisi oMkhulu weWHO wezokuphuthumayo owamukele ukwesekwa kweMember States komsebenzi oqhubekayo wezokuphuthumayo weWHO, nokubona isidingo sokunikeza inhlangano izinsizakusebenza izidingo zazo zokuqhubeka. (I-WHO isaphendula ngaphezu kokuphuthumayo okungu-55 osekuthole ukukalwa okusemthethweni, 14 walawo adinga ukwesekwa kuwona womathathu amazinga enhlangano). Umqondisi Jikelele uthe iWHO izoqhubeka nokusebenza ukuhambisana kwezinhlelo ezahlukene zokuvikelwa kobhubhane, ukuzilungisela nokuphendula. Izihambeli ziqaphele lokhu okulandelayo embikweni: okukodwa okuphuma kuIndependent Oversight and Advisory Committee koHlelo lokuphuthumayo kwezempilo yeWHO okubhekisisa umsebenzi wezokuphuthumayo wonyaka weWHO, umbiko ojwayelekile wokwenza weInternationa Health Regulations, umbiko wonyaka weWHO emsebenzini wayo wezokuphuthumayo nomsebenzi wayo ekuqiniseni ukulungiselela nokuphendula kweziphuthumayo. Makhathaleni bafaka iphepha ekuqiniseni ezokwakha zomhlaba zokuzilungiselela kokuphuthumayo kwezempilo, ukuphendula nokubekezela (isifinyezo esibizwa ngeHEPR). Izihambeli zivotele iziphakamiso ezimbili ezihlobene nokuphuthumayo kwezempilo e-Ukraine. Isiqnubo somzamo “Kokuphuthumayo kwezempilo zase-Ukraine nokwamukela abangenandawo namazwe asingethe,ukustema kwendluzula yeRussian Federation” yathathwa (80 yebo, 9 cha, 52 ongekho). Isinqumo somzamo “kokuphuthumayo kwezempilo e-Ukraine” ayizange ithathwe (62 cha,13 yebo, 61 abangekho). KuMzamo wokuthula weZempilo yoMhlaba,izihambeli zivume ukucabanga ngento kamuva eMhlanganweni, kulandela ukuxhumana okungekho emthethweni okufakwe ukuthi kuqhubeke. KuKomidi B izihambeli zicabange umbiko “Wezimo zempilo ekusebenzeni endaweni yasePalestine, okufaka impumalanga yeJerusalem, nalakuhlala khona iSyrian Golan.” Ekuvoteni bathathe isinqumo, (76 yebo, 13 cha, 35 abangekho). Amadokhumenti ahlobene Amadokhumenti A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 ne-A76/15 A76/7 Rev.1 Add.2 - Umzamo wokuthula wezempilo yomhlaba. A76/7 Rev.1 Add.3 - Ezezimali nemithelela yokuphatha kwaNobhala kwezinqumo eziphakanyisiwe ezathathwa Umhlangano weZempilo. A76/7 Rev.1 Add.4 - Ezezimali nezinkinga zokuphatha kwezinqumo zikaNobhala esiphakanyisiwe nguMhlangano weZempilo A76/8 - Okuphuthumayo kwezempilo yoMphakathi: ukuzilungiselela nokuphendula I-Independent Oversight neAdvisory Committee yeWHO uHlelo lwezokuphuthumayo lweZempilo A76/9 - Rev.1 Ukwenza kokulawulwa kwezempilo yamazwe angaphandle (2005) A76/10 - Ukuqinisa ukuzilungiselela kweWHO nezimpendulo zokuphuthumayo kwezempilo. Ukuqinisa ezokwakha zomhlaba ekuzilungiseleni kokuphuthumayo kwezempilo,ukuphendula nokubekezela. A76/11 - Umsebenzi weWHO kweziphuthumayo zezempilo Okuphuthumayokwezempilo yomphakathi:ukuzilungiselela nokuphendula A76/12 - Ukwenza isinqumo WHA75.11 (2022) A76/15 - Izimo zempilo endaweni ehlala amaPalestine,okubandakanya impumalanga yeJerusalem kanye lakuhlala Syrian Golan. Izihambelizidingide izidingo zezimali ezibucayi zokubhekana nesimo sezulu okuhlobene nezinkinga zempilo. Namhlanje Umhlangano wezempilo womhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha izihambeli zibambe iqhaza kuStrategic roundtable kundima yezempilo yomphakathi ekwenzeni kwesimo sezulu: ukuthatha isitoko nokuqhubekela phambili, ngesikhathi kunokuhlangana okubucayi kokuguquka kwesimo sezulu nezempilo okuxoxwe ngazo, okufaka umthelela wezigidi zabantu emhlabeni wonke. Umhlangano ube nogqozi olukhulu oluphuma kuJohn Kerry, Ukuhamba okukhethekile kukaMongameli waseUnited States kokuguquka kwesimo sezulu futhi uDkt Vanessa Kerry Chief Executive Officer weSeed Global Health. Ubaba nendodakazi isimo sezulu simela okuvezwe kokuphezulu kokubaluleka kwezepolitiki ku-ajenda yesizukulwane sanamhlanje nesekusasa, ukwenza utshalomali oluhlakaniphile nezixazululo zokuletha usizo lomthelela kuyona yonke imikhakha. NjengoMongameli ozongena weCOP28 i-United Arab Emirates bafungile ukuqhubeka nokuphakamisa ukubaluleka kwezempilo ngokumemezela usuku lwezempilo lokuqala olinikelwe nokuhlanganisa kokugcotshwa kweHealth and Climate Minestrial umhlangano ozayo weNkomfa yaMaqembu (COP) eDubai ngoLwezi 2023. I-Germany ithole okungaohansi kwesibophezelo zezigidigidi ezingu-€2 okwengeza kuxhasomali lweGreen Climate Fund ukweseka imizamo yamazwe anemali engenayo encane kuya kwephakathi nendawo. Izitudiyo zeBBC ziphinde zakhombisa umkhiqizo wazo ozayo, obizwa ngeIsimo sezulu nathi iveza ukubalulela kokuxhumana komphakathi nezingxoxo ngezinkinga zesimo sezulu nezempilo. Umhlanganoube no-70% wamazwe abikile kuhlonzwe ukuntuleka koxhasomali njengengqinamba enkulu ekubhekaneni nemithelela yezempilo yokuguquka kwesimo sezulu. NgeWHO ATACH (Ubudlelwano bokwenza uguquko kusimo sezulu nezempilo) umzamo osuvele wesekwe ngamazwe angu-66,WHO iyabheka ukuthi ngabe izindlela zezimali ezikhona zingathathwa ukuhlangabezana nalengqinamba, noma khona izinto ezidingekayo. Ngokuphetha isu lengxoxo,uMqondisi Jikelele weWHO uveze uguquko lwesimo sezulu nokwenza kwezempilo kuwela phakathi kwezimali zesimo sezulu nezezimali zempilo nokugcizelela isidingo sokuphuthumayo ekwenyusweni kwesimo sezulu kanye ne-ajenda yezempilo. Amalinki: Buka okuqoshiwe: Indima yeZempilo zoMphakathi ekwenzeni kwesimo sezulu: ukuthatha isitoko bese kuqhutshekelwa phambili Izindaba: Isimemezelo esiphuthumayo sezinkinga zeWHO zokwenza kwesimo sezulu emhlabeni nokubekezela kokwenza izinhlelo ezigcinekile zezempilo

ሰባ ስድስተኛው የዓለም ጤና ስብሰባ ዕለታዊ ዜና፡ እ.ኤ.አ. ግንቦት 23 2023 ልዑካኑ በድንገተኛ አደጋ ላይ የአለም ጤና ድርጅት እንቅስቃሴን በሚመለከት ተወያይተዋል። የሀገራት ተወካዮቹ 14ኛ እና 15ኛ ክፍሎችን አንድ ላይ በማድረግ ከድንገተኛ አደጋ ጋር የተያያዙ በርካታ ነገሮችን ዛሬ ተወያይተውባቸዋል። ተወካዮቹ የዓለም ጤና ድርጅት የድንገተኛ አደጋ መርሃ ግብር ገለልተኛ የቁጥጥር እና የማማከር ኮሚቴ ባቀረባቸው ሪፖርቶች ላይ የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች አፈጻጸም፣ የአለም ጤና ድርጅት የድንገተኛ ምላሽ ስራዎች እና ዝግጁነትን ለማጠናከር በሚደረገው ጥረት ላይም ሀሳባቸውን አካፍለዋል። ሀገራቱ በዩክሬን ስላለው የጤና ሁኔታ እና “የአለም ጤና ለሰላም” ተነሳሽነት ሪፖርት ላይም ተወያይተዋል። ተወካዮቹ ወረርሽኙ በተከሰተበት ወቅት የዓለም ጤና ድርጅት በድንገተኛ ጊዜ ያደረጋቸውን ጥረቶችን አወድሰዋል፤ ከ ገለልተኛ ቁጥጥር እና አማካሪ ኮሚቴው ግምገማ ጋር በሥራው ጥሩ መሆን ላይ የተስማሙ ቢሆንም የአደጋ ጊዜ መርሃ ግብሩ የገንዘብ እጥረት እንዳጋጠመው እና ከአቅም ባላይ የተለጠጠ እንደሆነ ጠቁመዋል ። አንዳንድ ልዑካን የድንገተኛ አደጋ ፈንድ መኖሩ ድርጅቱ ፈጣን ምላሾችን መስጠት እንዲችል የተጫወተውን ወሳኝ ሚና አጉልተዋል። ከኮቪድ-19 ወረርሽኝ ትምህርት በመውሰድ ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነት እና ምላሽን ለማጎልበት ዓለም አቀፍ ትብብር እንዲደረግ ጥሪ አቅርበዋል በተጨማሪም ከዓለም ጤና ድርጅት ጋር የተቀናጀ ዓለም አቀፍ የጤና ማዕቀፍ አስፈላጊነትን አፅንዖት ሰጥተዋል። አዳዲስ ተነሳሽነቶችን በደንብ ማጤን ተደጋጋሚነትን ለማስቀረት እና ያሉትን ተነሳሽነቶች ተጽእኖ ከፍ ለማድረግ አስፈላጊ መሆኑን ብዙ ተወካዮች ተናግረዋል። አንዳንድ ተወካዮች ደግሞ ወሲባዊ ብዝበዛንና በደል ለመከላከል ቀጣይነት ያለው ጥረት አስፈላጊ መሆኑን አስምረውበታል። ልዑካኑ ለ”ዓለም አቀፉ ጤና ለሰላም ተነሳሽነት” እና ክሊኒካዊ ሙከራዎች ድጋፋቸውን ገልጸው የምርምርና የተግባር ጥራትን ለማሳደግ በማለም የዓለም ጤና ድርጅት መመሪያ እና ድጋፍን ጠይቀዋል። ረቂቅ የውሳኔ ሃሳቦች እና ውሳኔዎች ለመታየት እሮብ ቀጠሮ ተይዞላቸዋል። ተዛማጅ ሰነዶች (Related documents)፡ ሰነዶች A76/7 Rev.1, A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 , A76/7 Rev.1 Add.2 የአለም ጤና ለሰላም ተነሳሽነት; A76/7 Rev.1 Add.3 - በጤና ጉባኤው እንዲፀድቁ ለቀረቡት ውሳኔዎች የጽሕፈት ቤቱ የገንዘብ እና አስተዳደራዊ አንድምታዎች፤ A76/8 - የህዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታዎች ዝግጁነት እና ምላሽ፤ ለዓለም ጤና ድርጅት የድንገተኛ አደጋ ፕሮግራም ገለልተኛ ቁጥጥር እና አማካሪ ኮሚቴ፤ A76/9 Rev.1 - የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች አፈፃፀም (እ.ኤ.አ. በ2005) A76/10 - ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች የዓለም ጤና ድርጅት ዝግጁነትን እና ምላሽን ማጠናከር፤ ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነት እና ምላሽ ዓለም አቀፋዊ ዘዴዎችን ማጠናከር፤ A76/11 - በጤና ድንገተኛ አደጋዎች ውስጥ የዓለም ጤና ድርጅት ሥራ፤ የህዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታዎች ዝግጁነት እና ምላሽ፤ A76/12 - የጥራት ትግበራ ፤ የዓለም ጤና ጉባኤ 75.11 (እ.ኤ.አ. በ2022) ለአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ቅድሚያ በሚሰጡ ጉዳዮች ላይ ስልታዊ ውይይት፤ በጤና እንክብካቤ ላይ የሚሰሩ የሰው ሃይልን ጥበቃ እና የገንዘብ ድጋፍ ላይ ያተኮረ ስልታዊ ውይይት ተደርጓል፤ ይህም ለሁለተኛው የእድገትና ትራንስፎርሜሽን እቅድ በሁለተኛው አጋማሽ ቅድሚያ የሚሰጠው የጤና አጀንዳ ሲሆን የፖለቲካ አመራር እና የተለያዩ ዘርፎች አስተዳደር ሚናን በማሳየት ላይም ያተኮረ ነው። “መጠበቅ፣ የገንዘብ ድጋፍ ማድረግ፣ በጋራ” በሚል መሪ ቃል በቅርቡ የተካሄደው አምስተኛው ዓለም አቀፍ የሰው ሀብት ለጤና ፎረም ምክክርና ውጤቶች ለውይይቱ መሠረት ጥለዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ስብሰባውን ሲከፍቱ ልዑካንን እንዳስታወሱት “በዚህ ሳምንት እየተወያየን ያለነው ሁሉም ነገር እነዚህም ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ፣ የአለም ጤና ደህንነት እና የዘላቂ ልማት ግቦች፤ ሁሉም በጤና ባለሙያዎች ላይ የተመሰረቱ ናቸው” ብለዋል ። ስብሰባውን ያስተባበሩት ሰር ዴቪድ ቤሃን በዩናይትድ ኪንግደም የብሄራዊ የጤና አገልግሎት ምክትል ሥራ አስፈፃሚ ሲሆኑ በስብሰባው ላይ የዓለም የጥርስ ህክምና ፌዴሬሽንን ዋና ዳይሬክተር ሚስተር ኤንዞ ቦንዲኒ፣ የሮማኒያ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዶክተር አሌክሳንድሩ ራፊላ፣ የፓፑዋ ኒው ጊኒ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዶ/ር ሊኖ ቶም፣ በአፍሪካ ህብረት የጤና የሰብአዊ ጉዳዮች እና ማህበራዊ ልማት ኮሚሽነር ኤች.ኢ. ሚናታ ሳማቴ ኦሱማ፣ የተባበሩት መንግስታት ዓለም አቀፍ የህጻናት የድንገተኛ አደጋ ፈንድ (UNICEF) ዋና ዳይሬክተር ወይዘሮ ካትሪን ራስል፣ የአለም ባንክ የጤና፣ የተመጣጠነ ምግብ እና የህዝብ ቁጥር ዳይሬክተር እና የቀድሞ የኮሎምቢያ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዶ/ር ጁዋን ፓብሎ ዩሪቤ፣ የዓለም አቀፍ ሱዛን ቶምፕሰን ቡፌት ፋውንዴሽን ምክትል ፕሬዚዳንት ፕሮፌሰር ሰናይት ፍስሐ እና የዓለም ጤና ድርጅት የደቡብ-ምስራቅ እስያ ክልላዊ ዳይሬክተር ዶ/ር ፑናም ኬትራፓል ሲንግን ጨምሮ ቁልፍ ተናጋሪዎችን ቀርበዋል። እ.ኤ.አ. በ2013 ከነበረበት 18 ሚሊዮን የዓለም የጤና ሰራተኛ እጥረት እ.ኤ.አ. በ2020 ወደ 15 ሚሊዮን በከፍተኛ ደረጃ የቀነሰ ሲሆን እ.ኤ.አ. በ2030 ደግሞ ወደ 10 ሚሊዮን አካባቢ ይደርሳል ተብሎ ይጠበቃል። ይሁን እንጂ መረጃው በዋናነት ከኮቪድ-19 በፊት ያለውን አዝማሚያ የሚያንፀባርቅ ሲሆን በክልሎች መካከል ያሉ ልዩነቶችንም በግልጽ አያሳይም፤ በአፍሪካ እና በምስራቅ ሜዲትራኒያን ክልሎች እንዲሁም በትንንሽ ታዳጊ ደሴት ውስጥ ባሉ ሀገራት ያለው መሻሻል በሚፈለገው ያህል አይደለም ። አሁን የተፈጠረውን ክፍተት ለማስተካከል አፋጣኝ እርምጃ መውሰድ እንደሚያስፈልግ ግልጽ ነው። ተናጋሪዎቹ በአሁኑ ጊዜ በአለም አቀፍ ደረጃ በጤና ሰራተኞች ረገድ ያሉ ቁልፍ ተግዳሮቶችን ጠቁማዋል እነዚህም በቂ የሆነ ሰራተኛ አለመኖር፣ በቅልጥፍና አለመስራት፣ የስርዓተ-ፆታ ልዩነት፣ የባለሙያዎቹ እድሜ እየገፋ መሄድ እና ያልተመቻቸ የስራ ሁኔታን ያካትታሉ፤ እነዚህም ተግዳሮቶች የመጡት በቂ የሆነ ድጋፍ ካለማግኘት እና የሰራተኞች መብት ካለመከበር ሲሆን ይህም ተግዳሮቶቹን የሚያባብስ መሆኑን ጠቁመዋል። ዓለም አቀፋዊ የጤና ሽፋንን ለማድረስና የጤና ደኅንነት ግቦችን ለማሳካት ከተፈለገ የጤና ባለሙያዎችን ለመጠበቅ እና ለመደገፍ የድርጊት መርሃ ግብሮች መዘጋጀት እንዳለባቸው በመጠቆም ስብሰባው ተጠናቋል። እንደ ሃሳብ የቀረቡት እርምጃዎች የሚከተሉትን ያጠቃልላሉ ፡_ ያሉትን የጤና ባለሙያዎች መጠበቅ፤ ይህም ደህንነታቸውን ማረጋገጥን ጨምሮ በቂ የሰው ሃይል መቅጠር እና ፍትሃዊ ክፍያ ማረጋገጥ፣ ለማህበራዊ ወጪዎች (ትምህርት፣ ጤና፣ ማህበራዊ ጥበቃ) አስፈላጊውን በጀት በመመደብ የጤና እና የእንክብካቤ ሰራተኞችን ማጠናከር፣ የህዝብ የጤና ፍላጎቶችን ለማሟላት በትምህርት እና በጤና ባለሙያዎች አቅርቦት ላይ የገንዘብ ድጋፍ ማድረግ፣ በጤናው ዘርፍ የሥራ ዕድል ፈጠራ ላይ ኢንቨስት ማድረግ፡- ለአደጋ ጊዜ ዝግጁነት እና ምላሽ መስጠት እንዲሁም የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤን ጨምሮ አስፈላጊ ለሆኑ የህዝብ የጤና ፍላጎቶች አገራዊ አቅም ላይ ማተኮር፣ በጤና ባለሙያዎች መካከል የስርዓተ-ፆታ እኩልነት እንዲኖር መዋዕለ ንዋይን ማፍሰስ እና በፆታ ልዩነት ምክኒያት ያለ የክፍያ ልዩነትን ማጥበብ እና የአለም ጤና ድርጅት የአለም አቀፍ የጤና ሰራተኞች ምልመላ ላይ የአባል ሀገራትን ድርሻ ማጠናከር ናቸው። ዶ/ር ቴዎድሮስ ስብሰባውን ሲያጠቃልሉ “ችግሩን እንደምናውቀው መፍትሄዎቹንም እናውቃለን፤ የጎደለን ተግባር እና ተጠያቂነት ነው። በፍጥነት እርምጃ ከወሰድን ልናሳካው እንችላለን” ብለዋል።

Seventy-sixth World Health Assembly – Daily update: 23 May 2023 Delegates discuss WHO’s work in emergencies Country delegates considered a number of emergencies-related items today, as Items 14 and parts of item 15 were grouped together. They provided their views on the reports from the Independent Oversight and Advisory Committee for the WHO Health Emergencies Programme (IOAC), on implementation of the International Health Regulations, on WHO’s work in emergencies, as well as in strengthening preparedness for and response to emergencies. Countries also discussed the report on the health situation in Ukraine, and the report of the Global Health for Peace Initiative. Delegates commended WHO's work in emergencies throughout the pandemic and beyond, agreeing with the findings of the IOAC that the work was excellent, but that the Emergencies programme was underfunded and overstretched. Some delegates highlighted the role that the Contingency Fund for Emergencies has played in allowing the organization to respond quickly. They encouraged global efforts for strengthening preparedness and response to health emergencies, learning the lessons of the COVID-19 pandemic, and reiterated the importance of an aligned global health architecture, placing WHO at the centre. Several spoke of the need to align various initiatives to avoid duplication and strengthen their impact. Some noted the need for continued work to prevent sexual exploitation and abuse. Delegates spoke in support of the Global Health for Peace initiative, and the strengthening of clinical trials, asking WHO for further guidance and support to build capacities in country in this area, to improve the quality of research and interventions. The draft resolutions and decisions will be considered on Wednesday, as currently scheduled. Related documents Documents A76/7 Rev.1, A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12A76/7 Rev.1 Add.2 Global Health for Peace Initiative A76/7 Rev.1 Add.3 - Financial and administrative implications for the Secretariat of decisions proposed for adoption by the Health Assembly A76/8 - Public health emergencies: preparedness and response The Independent Oversight and Advisory Committee for the WHO Health Emergencies Programme A76/9 Rev.1 - Implementation of the International Health Regulations (2005) A76/10 - Strengthening WHO preparedness for and response to health emergencies Strengthening the global architecture for health emergency preparedness, response and resilience A76/11 - WHO’s work in health emergencies Public health emergencies: preparedness and response A76/12 - Implementation of resolution WHA75.11 (2022) Strategic discussion on global health workforce priorities for universal health coverage A Strategic Roundtable discussion was held on Protecting and investing in the health and care workforce: An action-oriented agenda for the second half of the SDGs, underscoring the role of political leadership and intersectoral governance on this priority health agenda. The deliberations and outcomes from the Fifth Global Forum on Human Resources for Health, held recently under the theme of “Protect, Invest, Together”, provided a foundation for the roundtable discussion. Opening the session, WHO Director-General Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus reminded delegates that “Everything we are discussing this week - universal health coverage, global health security and the Sustainable Development Goals - all depend on health workers”. The session was moderated by Sir David Behan, Non-Executive Director, NHS, United Kingdom, and featured key speakers including Mr Enzo Bondioni, Executive Director, FDI -World Dental Federation; Dr Alexandru Rafila, Minister of Health, Romania; Dr Lino Tom, Minister of Health, Papua New Guinea; H.E. Minata Samate Oessuma, Commissioner for Health, Humanitarian Affairs and Social Development, African Union; Ms Catherine Russell, UNICEF Executive Director; Dr Juan Pablo Uribe, Global Director for Health, Nutrition and Population, World Bank / formerly Minister of Health, Colombia; Professor Senait Fisseha, Vice President, Global Programs, Susan Thompson Buffett Foundation; and Dr Poonam Khetrapal Singh, WHO Regional Director for South-East Asia. The global health workforce shortage has been declining significantly from 18 million in 2013 to 15 million in 2020 and is projected to be around 10 million by 2030. However, the data largely depict a pre-COVID-19 trend, and masks profound regional disparities: progress is slower in the African and Eastern Mediterranean Regions and Small Island Developing States. It is clear that urgent action is needed now to close the gap. The speakers highlighted key challenges faced by the global health workforce today, including maldistribution, inefficiencies, gender disparities, workforce ageing and poor working conditions, resulting from a lack of support, protection and respect of labour rights that further compound the challenges. The roundtable concluded with calls to action to protect and invest in the health and care workforce and strengthen national health system capacity if the world is to attain the goals for universal health coverage and global health security. Recommended measures include: protect the existing health and care workforce, including all occupational health and safety measures, safe staffing and fair pay; protect fiscal space for social spending (education, health, social protection) and allocate the budget necessary to strengthen the health and care workforce; invest in increased education and supply of health professionals to meet population health needs; invest in job creation in the health economy: with a focus on national capacity for the essential public health functions, including emergency preparedness and response and primary health care; invest in reducing gender inequalities among the health and care workforce, including the gender pay gap; and strengthen Member States’ implementation of the WHO Global Code of Practice on the International Recruitment of Health Personnel. Concluding the Strategic Roundtable, Dr Tedros said: “We know the problem and the solutions. What we miss is action and accountability. With a sense of urgency, it can be done.”

bayanan yau da kullum dangane da taron tattaunawa kan kiwon lafiya na duniya karo na saba'in da shida: 23 May, 2023 Wakilai sun tattauna cewa hukumar lafiya tana aikin ba da gudunmawar gaggawa. Wakilan ƙasa sun yaba da adadin kayayyakin agaji , wakilan ƙasa sun yaba da adadin kayan agaji, yau, kamar yadda kaya na sha huɗu (14) da kuma wani ɓangare na kaya na goma sha biyar (15)an haɗe su guri guda. Sun bayyana ra'ayinsu dangane da rahoton da kwamatin kula da bibiya mai cin gashin kansa na hukumar lafiya ta duniya (WHO) dangane da agajin lafiya (IOAC), game da aiwatar da dokokin lafiya ta ƙasa da ƙasa, akan aikin agaji na hukumar lafiya ta duniya, da kuma shirin ko-ta-kwana da buƙatuwar agajin gaggawa. Sannan ƙasashen sun tattauna kan rahoton yanayin lafiya na ƙasar Yukiren,da kuma rahoto kan shirin Lafiyar Duniya don Zaman lafiya. Wakilan sun yabawa aikin hukumar lafiya ta duniya (WHO) na ba da taimakon gagggawa lokacin annoba da bayan ta, sun kuma yarda da sakamakon da IOAC ta bayar kan cewa shirin ya samu nasara, kodayake shirin ya fuskacin ƙarancin kuɗi da ɗan tasgaro. Wasu daga wakilan sun bayyana yadda tanadin ko-ta-kwana ya taka rawa wajen bai wa hukumar kai agaji a kan lokaci. Sun kuma yabawa yunƙurin duniya ingantaccen tanadi da kai agajin kiwon lafiya, an kuma ɗau darasi daga annobar COVID-19, sun kuma jaddada muhimmancin haɗin guiwa dangane da tsarin kiwon lafiya na duniya, an sanya hukumar lafiya ta duniya (WHO) a matsayin alƙibla. Da dama sun yi magana a kan buƙatar a dunƙule wasu shirye-shiryen guri guda don gujewa daɓen-kwalo, wadda hakan zai ƙarfafa tasirin tasirin su. Wasu kuma sun nuna buƙatar cigaba da jajircewa don magance zinace-zinace da cin zafari. Wakilan sun yi magana don goyon bayan shirin Lafiya don Zaman Lafiya na Duniya, tare da ƙarfafa zuwa duba lafiya, sun kuma roƙi hukumar lafiya ta duniya (WHO) da ta ci gaba da ba da haske da taimako don tabbatar da gogewa ta wannan fuskar a ƙasashe, ta kuma bunƙasa harkokin bincike da tallafi. Ranar Laraba za a bibiyi tattaunawar da hukunce-hukuncen da za a zartar kamar yadda aka tsara. kundaye masu alaƙa da juna Kundaye A76/7 Rev.1, A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12A76/7 Rev.1 Add.2 Shirin lafiya don zaman lafiya na duniya A76/7 Rev.1 Add.3 Zauren tattaunawa kan lafiya ya shirya karɓar tsare-tsaren kuɗi da na shugabanci daga sashen hukunce-hukunce. A76/8 Agajin gaggawa na lafiyar al'umma: tanadi da martani Kwamatin Lura da ba da shawarwari mai zaman kansa na hukumar lafiya ta duniya (WHO) don shirin agajin gaggawa kan lafiya. A76/9 Rev.1- Aiwatar da dokokin lafiya na ƙasa da ƙasa (2005) A76/10- Ƙarfafa tanadi da martani na hukumar lafiya ta duniya (WHO) kan agajin lafiya Ƙarfafa tsarin agajin lafiya, tanadi,martani da jajircewa na duniya A76/11- Aikin hukumar lafiya ta duniya (WHO) na agajin kiwon lafiya. Yanayin gaggawa na lafiyar jama'a: shiri da amsawa A76/12 - Aiwatar da ƙuduri WHA75.11 (2022) Muhimmiyar tattaunawa game da abin da ya fi dacewa a tsarin lafiya na duniya don ganin shin lafiyar ya ƙunshi dukkan sassa. An gudanar da muhimmiyar tattaunawa akan karewa da saka hannun jari a cikin ma'aikatan kiwon lafiya da kulawa: Manufar da ta dace da kaso na biyun ƙarshe na shirin SDGs, ta jaddada rawar jagorancin siyasa da shugabancin ɓangarori akan wannan fifiko na kiwon lafiya. Tattaunawa da sakamakon daga taron ma'aikatan lafiya na duniya karo na biyar wanda aka gudanar kwanan nan a ƙarƙashin jigon Kariya da, zuba jari, tare, don a samar da tattaunawa ta musammma. Buɗe zaman hukumar lafiya ta duniya (WHO) Babban Darakta Dakta Tedros Adhanom Ghebreyesus ta tunatar da wakilai cewa duk abin da za mu tattaunawa a wannan makon - tabbatar da kiwon lafiya a faɗin duniya, tabbatar da tsaron lafiya, da kuma ƙudurorin samar da ci gaba mai ɗorewa- duk ya dogara ne akan ma'aikatan lafiya. Sir David Behsan ne ya jagoranci zaman wato ƙaramin daraktan NHS, Burtaniya, kuma ya nuna manyan masu magana da suka haɗa da Mr Enzo Bondioni, Daraktan zartarwa, FDI ; shugaban tarayyar ƙungiyar likitocin haƙori ta duniya, Dr Alexandru Rafila, Ministan Lafiya, Romania; Dr Lino Tom, Ministan Lafiya, Papua New Guinea; H.E. Minata Samate Oessuma, Kwamishinan Lafiya, Harkokin jin-ƙai da Ci gaban al'umma, Tarayyar Afirka; Ms Catherine Russell, Daraktan zartarwa na UNICEF; Dr Juan Pablo Uribe, Daraktan Lafiya na Duniya, Abinci da Jama'a, Bankin Duniya/ tsohon Ministan Lafiya, Colombia; Farfesa Senait Fisseha, Mataimakin Shugaban kasa, Shirye-shiryen Duniya, gidauniyar Susan Thompson Buffett ; da Droonam Khetal Singh, Daraktan hukumar lafiya ta duniya (WHO) lardin Kudu maso Gabashin Asiya. Ƙarancin ma'aikatan kiwon lafiya a duniya ya ragu sosai daga miliyan sha takwas 18 a shekarar 2013 zuwa miliyan sha biyar 15 a shekarar 2020 kuma an yi hasashen ya sake raguwa da zuwa kimanin miliyan 10 a shekarar 2030. Duk da haka, bayanan galibi sun nuna ɗabi'u na kafin zuwan COVID-19, sun kuma lulluɓe manyan bambance-bambancen larduna: cigaban yana tafiyar hawainiya a Afirka da lardin gabashin Meditaraniya da Ƙananan Tsibiri masu tasowa. A bayyane yake cewa wajibi ne a ɗauki mataki na gaggawa a yanzu don cike gurbin. Masu magana sun nuna mahimman ƙalubalen da ma'aikatan kiwon lafiya na duniya ke fuskanta a yau, ciki har da naƙasun rabon kaya, rashin ƙwarewa, bambancin jinsi, tsufa na ma'aikata da yanayin aiki mara kyau, sakamakon rashin tallafi, kariya da girmama haƙƙin ma'aikata wanda ya kara munana ƙalubalen. An kammala zaman tare da yin kira kan ɗaukar matakin ba da kariya da tallafin kiwon lafiya da na ma'aikata tare da ƙarfafa tsarin kiwon lafiya na ƙasa, matuƙar dai duniya tana son cimma ƙudurin lafiya na bai ɗaya da tsaron kiwon lafiya na duniya. Matakan da aka ba da shawarar sun haɗa da: kare ma'aikatan kiwon lafiya da ake da su, gami da duk matakan kiwon lafiya da aminci na sana'a, ɗaukar ma'aikata da kuma biya yaddda ya kamata. Tattala kuɗi da kashe su ga al'umma (ilimi, kiwon lafiya, kare al'umma) da kuma ware kasafin kudin da ake bukata don karfafa kiwon lafiya da kuma kula da ma'aikata; saka tallafi don bunƙasa ilimi da samar da kayan aiki ga ƙwararrun ma'aikatan don cimma buƙatun lafiya sa tallafi don samar da aikin yi ga tattalin arzikin kiwon lafiya: tare da mai da hankali kan samar da wajibabbun ayyukan kiwon lafiya na jama'a, gami da shirye-shiryen gaggawa da amsawa da kula da lafiya a matakin farko; Sa tallafi don rage rashin daidaiton jinsi a tsakanin ma'aikatan lafiya, wanda ya ƙunshi tazarar biyan kuɗi bisa la'akari da jinsi; da Ƙarfafar ƙasashen da shirin ya ƙunsa wajen aiwatar da tsarin humar lafiya ta duniya (WHO) dangane da ɗaukar ma'aikatan lafiya. A ƙarshen tattaunawar, Dakta Tedros ya ce: mun san matsalar da kuma hanyoyin magance ta. Abin da muka rasa shi ne aiki da kuma ƙididdiga. In aka sa himma za a iya kammalawa.

Mkutano wa sabini na sita wa afya Duniani - Sasisho la kila siku: 23 Mei 2023. Wajumbe kujadili kazi ya WHO katika dharura Wajumbe wa nchi walizingatia idadi ya vipengele vinavyohusiana na dharura leo, kwa vile vipengee 14 na sehemu za kipengele cha 15 viliwekwa pamoja. Walitoa maoni yao kuhusu ripoti kutoka kwa kamati huru ya uangalizi na ushauri ya mpango wa dharura a afya wa WHO (IOAC), kuhusu utekelezaji wa kanuni za afya za kimataifa, kuhusu kazi za WHO katika dharura, vilevile katika kuimarisha utayari na kukabiliana na dharura. Nchi pia zilijadili ripoti ya hali ya afya nchini Ukraini, na ripoti ya mpango wa kimataifa wa afya kwa amani. Wajumbe walipongeza kazi ya WHO katika dharura wakati wote wa janga hili na kwingineko, wakikubaliana na matokeo ya IOAC kwamba kazi ilikuwa bora, lakini kwamba mpango wa dharura haukufadhiliwa na kuzidiwa. Baadhi ya wajumbe waliangazia jukumu ambalo Mfuko wa dharura kwa dharura umetekelezeka katika kuruhusu shirika kujibu haraka. Walihimiza juhudi za kimataifa za kuimarisha utayari na kukabiliana na dharura za kiafya, kujifunza masomo ya janga la UVIKO-19, na kusisitiza umuhimu wa usanifu wa afya wa kimataifa, na kuiweka WHO katikati. Kadhaa walizungumza juu ya haja ya kuoanisha mipango mbalimbali ili kuepuka kurudia na kuimarisha athari zake. Wengine walibainisha haja ya kuendelea kufanya kazi ili kuzuia unyanyasaji na unyanyasaji wa kingono. Wajumbe walizungumzia kuunga mkono mpango wa kimataifa wa afya kwa amani, na kuimarishwa kwa majaribio ya kimatibabu, wakiiomba WHO kwa muongozo na usaidizi zaidi wa kujenga uwezo katika nchi katika eneo hili, ili kuboresha ubora wa utafiti na afua. Rasimu ya maazimio na maamuzi yatazingatiwa Jumatano, kama ilivyopangwa sasa. Nyaraka zinazohusiana Hati A76/7 Rev.1, A76/7 Rev. Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12 A76/7 Rev.1 Add.2 Mpango wa kimataifa wa afya kwa amani A76/7 Rev.1 Add.3 - Athari za kifedha na kiutawala kwa sekretarieti ya maamuzi yaliyopendekezwa kupitishwa na Bunge la Afya. A 76/8 - Dharura za afya ya umma: Kujiandaa na majibu Kamati huru ya uangalizi na ushauri ya mpango wa dharura wa afya wa WHO A 76/9 Rev.1 - Utekelezaji wa kanuni za afya za kimataifa (2005) A 76/10 - Kuimarisha utayari wa WHO na kukabiliana na dharura za kiafya Kuimarisha usanifu wa kimataifa kwa ajili ya maandalizi ya dharura ya kiafya, majibu na ustahimilivu A 76/11 - Kazi ya WHO katika dharura za kiafya Dharura za afya ya umma: Utayari na majibu A 76/12 - Utekelezaji wa Azimio WHA 75.11 (2022) Majadiliano ya kimkakati juu ya vipaumbele vya nguvu kazi ya afya Duniani kwa ajili ya huduma ya afya kwa wote Mjadala wa kimkakati wa meza aya duara ulifanyika kuhusu kulinda na kuwekeza katika nguvu kazi ya afya na utunzaji: Ajenda yenye mwelekeo wa vitendo kwa nusu ya pili ya SDGs, ikisisitiza jukumu la uongozi wa kisiasa na utawala wa sekta mbalimbali kwenye ajenda hii ya kipaumbele ya afya. Majadiliano na matokeo kutoka kwa kongamanao la tano la kimataifa la rasilimali watu kwa afya, lililofanyika hivi karibuni chini ya mada ya "Linda, wekeza, pamoja", lilitoa msingi wa majadiliano ya meza ya duara. Akifungua kikao hicho, mkurugenzi mkuu wa WHO Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus aliwakumbusha wajumbe kuwa "kila kitu tunachojdili wiki hii- huduma ya afya kwa wote, usalama wa afya Duniani na malengo ya maendeleo endelevu- yote yanategemea wahudumu wa afya". Kikao kilisimamiwa na Mh. David Behan, mkurugenzi asiyekuwa mtendaji, NHS, Uingerza, na kuangazia wazungumzaji wakuu akiwemo Bw Enzo Bondioni, mkuregenzi mtendaji, FDI- shirikisho la meno Duniani; Dk Alexandru Rafila, waziri wa afya, Romania; Dk Lino Tom, waziri wa afya, Papua New Guinea; H.E Minata Samate Osessuma, kamishna wa afya, masuala ya kibinadamu na maendeleo ya jamii, Umoja wa Afrika; Bi Catherine Russell, mkurugenzi mtendaji wa UNICEF; Dk Juan Publo Uribe, mkurugenzi wa kimataifa wa afya, lishe na idadi ya watu, Benki ya Dunia/waziri wa zamani wa afya, Kolombia; Profesa Senait Fisseha, makamu wa Rais, programu za kimataifa, wakfu wa Susan Thompson Buffett; na Dk Poonam Khetrapal Singh, mkurugenzi wa WHO kanda ya kusini-mashariki mwa Asia. Uhaba wa wahudumu wa afya Duniani umekuwa ukipungua kwa kiasi kikubwa kutoka milioni 18 mwaka 2013 hadi milioni 15 mwaka 2020 na inakadiriwa kufikia milioni 10 ifikapo 2030. Hata hivyo, takwimu hiyo kwa kiasi kikubwa inaonyesha mwelekeo wa kabla ya UVIKO-19, na kufunika tofauti kubwa za kikanda: Maendeleo ni ya polepole katika kanda ya Afrika na mashariki ya Mediterania na nchi za visiwa vidogo vinavyoendelea. Ni wazi kuwa hatua za haraka zinahitajika sasa kuziba pengo hilo. Wazungumzaji waliangazia changamoto kuu zinazowakabili wahudumu wa afya Dunuani Leo, ikiwa ni pamoja na mgawanyo mbovu, uzembe, tofauti za kijinsia, kuzeeka kwa wafanyakazi na mazingira duni ya kazi, yanayotokana na ukosefu wa msaada, ulinzi na heshima ya haki za wafanyakazi ambayo imezidisha changamoto. Meza ya duara ilihitimisha kwa wito wa kuchukua hatua kulinda na kuwekeza katika nguvu kazi ya afya na matunzo na kuimarisha uwezo wa mfumo wa afya wa kitaifa kama ulimwengu unataka kufikia malengo ya huduma ya afya kwa wote na usalama wa afya Duniani. Hatua zinazopendekezwa ni pamoja na: Kulinda nguvu kazi iliyopo ya afya na utunzaji, ikijumuisha hatua za afya na usalama kazini, utumishi salama na malipo ya haki; Kulinda nafasi ya fedha kwa matumizi ya kijamii, (elimu, afya, ulinzi wa kijamii) na kutenga bajeti inayohitajika ili kuimarisha nguvu kazi ya afya na huduma; Kuwekeza katik kuongeza elimu na usambazaji wa wataalamu wa afya ili kukidhi mahitaji ya afya ya idadi ya watu; Kuwekeza katika uundaji wa ajira katika uchumi wa afya: Kwa kuzingatia uwezo wa kitaifa kwa ajili ya kazi muhimu za afya ya umma, ikiwa ni pamoja na maandalizi ya dharura na majibu na huduma ya afya ya msingi.; Kuwekeza katika kupunguza kukosekana kwa usawa wa kijinsia miongoni mwa wahudumu wa afya na huduma, ikiwa ni pamoja na pengo la mishahara ya kijinsia; na Kuimarisha utekelezaji wa nchi wanachama wa kanuni za utendaji za kimataifa za WHO kuhusu uajiri wa kimataifa wa wahudumu wa afya. Akihitimisha meza ya duara ya kimkakati, Dk Tedros alisema: "Tunajua tatizo na masuluhisho yake. Tunachokikosa ni vitendo na uwajibikaji. Kwa hisia ya uharaka, inaweza kufanyika."

Àpéjọ Ìlera Àgbáyé kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin - Ìròyìn ojoojúmọ́: 23 oṣù Èbìbí ọdún 2023 Àwọn aṣojú ìjọba jíròrò lórí iṣẹ́ WHO nínú pàjáwírì Àwọn aṣojú ìjọba orílẹ̀-èdè jíròrò lórí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìpínrọ̀ ajẹmọ́-pàjáwírì lónì, pẹ̀lú bí wọ́n ṣe pín Ìpínrọ 14 àti àwọn apá kan lára Ìpínrọ̀ 15 papọ̀. Wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ ojú ìwòye wọn lórí àwọn ìjábọ̀ láti ọ̀dọ Ìgbìmọ Alábòjútó Olómìnira àti Olùbánidámọ́ràn fún Àwọn Ètò Pàjáwírì Ìlera WHO (IOAC), lórí ìṣàmúlò Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ Òkèèrè, lórí iṣẹ́ WHO nínú pàjáwírì, bákan náà ni lórí ríró ìgbaradì fún àti ìdáhùn sí àwọn pàjáwírì lágbára. Àwọn orílẹ̀-èdè tún jíròrò lórí ipò ìlera ní orílẹ̀-èdè Ukraine, àti ìjábọ̀ fún Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìlera Àgbáyé fún Àlàáfíà. Àwọn aṣojú ìjọba gbóríyìn fún iṣẹ́ WHO nínú pàjáwírì ní gbogbo àsìkò àjàkálẹ̀ ààrùn àti lẹ́yin rẹ̀, ìfẹnukò pẹ̀lú àwọn àwárí IOAC pé iṣẹ́ rẹ̀ dára púpọ̀, ṣùgbọ́n pé àwọn èto Pàjáwírì ó rí ìpèsè owó tí ó tó wọ́n sì ti lò ó ní àlòjù. Àwọn aṣojú ìjọba kan ṣe àfihàn ipa tí Ìpèsè owó Àìròtẹ́lẹ̀ fún Pàjáwírì ti kó nínú gbígba àjọ náà ní ààyè láti dáhùn kíákíá. Wọ́n ṣe ìwúrí fún àwọn ìgbìyànjú àgbáyé fún ríró ìgbaradì àti ìdáhùn sí àwọn pàjáwírì ìlera lágbára, kíkọ́ àwọn ẹ̀kọ́ ti àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19, wọ́n sì tẹnu mọ́ pàtàkì àgbékalẹ̀ ìlera àgbáyé tó dọ́gba, tó ń gbé WHO sí àárín gbùngbùn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ sọ̀rọ̀ nípa ìdí láti ṣe ìdọ́gba fún oríṣiríṣi ìpilẹ̀ṣẹ̀ láti yàgò fún ìsọdipúpọ̀ kí wọ́n sì ró ipa wọn lágbára. Àwọn kan tọ́ka sí ìdí fún ìtẹ̀síwájú iṣẹ́ láti dènà ìbálòpọ̀ ìrẹ́nijẹ àti ìloninílòkulò. Àwọn aṣojú ìjọba sọ̀rọ̀ ní àtìlẹ́yìn fún Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìlera Àgbáyé fún Àlàáfíà, àti ìrólágbára àwọn ìgbìyànjú ajẹmọ́-ìtọ́jú, bíbéèrè lọ́wọ́ WHO fún ìtẹ̀síwájú ìtọ́nisọ́nà àti àtìlẹ́yìn láti ṣe àyípadà ní orílẹ̀-èdè ní agbègbè yìí, láti mú àyípadà bá ojúlówó ìwádìí àti àwọn ìdásí. Àkọsílẹ̀ ìpinnu àti àwọn ìpinnu náà ni wọn yóò jíròrò lé lórí ní Ọjọ́rùú, gẹ́gẹ́ bí wọ́n ṣe piyamọ rẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ yìí. Àwọn ìwé tó fara jọ ọ́ Àwọn ìwé A76/7 Rev.1, A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12A76/7 Rev.1 Add.2 Ìpilẹ̀ṣẹ̀ Ìlera Àgbáyé fún Àlàáfíà A76/7 Rev.1 Add.3 - Àwọn ìpadàbọ̀ ìpèsè owó àti àkóso fún Ilé-iṣẹ́ ìjọba náà nípa àwọn ìpinnu tí wọ́n dábàá fún gbígbà wọlé ní Àpéjọ Ìlera náà A76/8 - Àwọn pàjáwírì ìlera àwùjọ: ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn Ìgbìmọ Alábòjútó Olómìnira àti Olùbánidámọ́ràn fún Àwọn Ètò Pàjáwírì Ìlera WHO A76/9 Rev.1 - Ìṣàmúlò Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀ Òkèèrè (2005) A76/10 - Ríró ìmúrasílẹ̀ WHO fún àti ìdáhùn sí àwọn pàjáwírì ìlera lágbára Ríró àgbékalẹ̀ àgbáyé fún ìmúrasílẹ̀ fún pàjáwírì, ìdáhùn àti ìfaradà lágbára A76/11 - Iṣẹ́ WHO nínú àwọn pàjáwírì ìlera Àwọn pàjáwírì ìlera àwùjọ: ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn A76/12 - Ìṣàmúlò ìpinnu WHA75.11 (2022) Ìjírórò ọlọ́gbọ́n lórí kàn-án-pá àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àgbáyé fún kíkárí ìlera lágbàyé Wọ́n ṣe ìjíròrò Ìjírórò Orí-tábílì náà lórí Ìdáàbòbò àti ìdókówò nínú àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti ìtọ́jú: Ètò adálórí-iṣẹ́ fún abala kejì SDG, tí ó ń tọ́ka sí àwọn ojúṣe ìdarí òṣèlú àti ìṣèjọba ẹlẹ́ka-jẹ̀ka lórí ètò ìlera kàn-án-pá yìí. Àwọn ìjírórò àti àwọn àbájáde láti Àpérò Àgbáyé Karùn-ún lórí fún Àwọn Òṣìṣẹ́ fún Ìlera, tí wọ́n ṣe láìpẹ́ yìí lábẹ́ àkòrí "Protect, Invest, Together", pèsè ìpìlẹ̀ fún àpérò orí-tábílì. Nígbà tí ó ń ṣíde sáà náà, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus rán àwọn àṣà aṣojú ìjọba létí pé "Gbogbo nǹkan tí à ń jíròrò lé lórí ní ọ̀sẹ̀ yìí - kíkárí ìlera lágbàyé, ààbò ìlera àgbáyé àti Àwọn Èròngbà Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ - gbogbo rẹ̀ ló gbára lé àwọn òṣìṣẹ́ ìlera". Sir David Behan, Olùdarí Aláṣẹ-kọ́, NHS, United Kingdom ló darí sáà náà níbẹ̀ ni a ti rí àwọn olùdánilẹ́kọ̀ọ́ pàtàkì tó fi mọ́ Enzo Bondioni Olùdarí Aláṣẹ, FDI - Àjọ Elétò Ìtọ́jú Eyín Lágbayé; Dr Alexandru Rafila, Mínísítà fún Ètò Ìlera, Romania; Dr Lino Tom, Mínísítà fún Ètò Ìlera, Papua New Guinea; H.E. Minata Samate Oessuma, Kọmíṣọ́na fún Ètò Ìlera, Ọ̀rọ̀ tó ní ṣe pẹ̀lú ọmọnìyàn àti Ìdàgbàsókè Àwùjọ, Àjọ Ìṣọ̀kan Ilẹ̀ Adúláwọ̀; Ms Catherine Russell, Olùdarí Aláṣẹ UNICEF; Dr Juan Pablo Uribe, Olùdarí fún Ìlera Àgbáyé, Èròjà Aṣara lóore àti Iye Ènìyàn, ilé-ìfowópamọ́ Àgbáyé / Mínísítà fún Ètò Ìlera tẹ́lẹ̀, Colombia; Ọ̀jọ̀gbọ́n Senait Fisseha, Igbá kejì Ààrẹ, Àwọn Ètò Àgbáyé, Susan Thompson Buffett Foundation; àti Dr Poonam Khetrapal Singh, Olùdarí Ẹkùn Agbègbè WHO WHO fún Gúúsù Ìlà-oòrùn Asia. Àìtó àwọn òṣìṣẹ́ ìlera lágbàyé ti ń dínkù jọjọ láti 18 mílíọ̀nù ní ọdún 2013 sí 15 mílíọ̀nù ní 2020 wọ́n sì ń ní àfojúsùn pé yóò wà ní agbègbè 10 mílíọ̀nù ní ọdún 2030. Síbẹ̀síbẹ̀, dátà náà ní pàtàkì jùlọ ṣe àfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ kan ṣíwájú-COVID-19, tó sì ṣe ìṣíjú àwọn ìyàtọ̀ ẹkùn agbègbè tó lápẹrẹ: ìtẹ̀síwájú ń rìndìn ní Ilẹ̀ Adúláwọ̀ àti Àwọn Ẹkùn Agbègbè Eastern Mediterranean àti Àwọn Ìpínlẹ̀ Onídágbàsókè Erékùṣù Kékeré. Ó fojú hàn pé wọ́n nílò ìgbésẹ̀ ojú ẹsẹ̀ báyìí láti dí àlàfo náà. Àwọn olùdánilẹ́kọ̀ọ́ náà ṣàfihàn àwọn ìpèníjà pàtàkì tí àwọn òṣìṣẹ́ ìlera lágbàyé ń kojú lónì, tó fi mọ́ pínpín lọ́nà tí ò da, àìṣedéédé, ìyàtọ̀ láàrín ọkùnrin àti obìnrin, dídágbà àwọn òṣìṣẹ́ àti àwọn ààyè ibi-iṣẹ́ tí kò dára, tó ń wáyé látara àìsí àtìlẹyìn, ààbò àti ìbọ̀wọ̀ fún ẹ̀tọ́ àwọn òṣìṣẹ́ tí ó tún jẹ́ kí àwọn ìpèníjà náà tún burú síi. Ìjírórò orí-tábílì parí pẹ̀lu ìpè fún iṣẹ́ láti pèsè ààbò àti láti dókówò nínú àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti ìtọ́jú kí wọ́n sì ró ìkápá ètò ìlera orílẹ̀-èdè lágbára tí gbogbo àgbáyé bá fẹ́ ṣe àṣeyọrí àwọn èròngbà fún kíkárí ìlera lágbàyé àti ààbò ìlera àgbáyé. Àwọn igbéṣẹ̀ tí wọ́n dábàá ni: ìdáàbò bo àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti ìtọ́jú tí wọ́n ti wà tẹ́lẹ̀, tó fi mọ́ gbogbo àwọn igbéṣẹ̀ iṣẹ́ ìlera àti ààbò, gbígba àwọn òṣìṣẹ́ aláìléwu àti owó-iṣẹ́ tó dára; dáàbò bo ìpèsè owó fún ìnáwó àwùjọ (ètò-ẹ̀kọ́, ìlera, ìdáàbò bo àwùjọ) kí wọ́n sì pín ètò ìṣúná tí ó yẹ láti ró àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti ìtọ́jú lágbára; dókówò nínú àlékún ètò-ẹ̀kọ́ àti pínpín àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ìlera láti dọ́gba pẹ̀lú ìbéèrè ìlera àwọn ènìyàn; dókówò nínú ìpèsè iṣẹ́ nínú ọrọ̀-ajéìlera: pẹ̀lú àfojúsun lórí ìkápá orílẹ̀-èdè fún àwọn iṣẹ́ ìlera àwùjọ tó ṣe pàtàkì, tó fi mọ́ ìmúrasílẹ̀ fún pàjáwírì àti ìdáhùn àti ètò ìlera alábọ́dé; dókówò nínú ṣíṣe àdínkù àìdọ́gba ọkùnrin àti obìnrin láàrín àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti ìtọ́jú, tó fi mọ́ àlàfo owó iṣẹ́ ọkùnrin àti obìnrin; àti ró ìṣàmúlò Kóódù Ìmúṣiṣẹ́ Àgbáyé WHO lágbára ní Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ lórí Ìgbaniwọlé Àwọn Òṣìṣẹ́ Ìlera Ilẹ̀ Òkèèrè. Ní ìparí Ìjírórò Orí-tábílì náà, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus sọ wí pé: "A mọ̀ àwọn ìṣòro náà àti àwọn ọ̀nà àbáyọ. Nǹkan tí à ń ṣe àfẹ́kù rẹ̀ ni ìgbésẹ̀ àti ìṣirò. Pẹ̀lú ìròrí ojú ẹsẹ̀, ó lè di ṣíṣe."

Umhlangano weZempilo woMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha-ukubuyekezwa kwansukuzonke: mhlaka-23 Nhlaba 2023. Izihambeli zigxoxe ngomsebenzi weWHO kokuphuthumayo Izihambeli zezwe zicabange inamab yokuphuthumayo-izinto ezihlobene namhhlanje, njengoba izinto ezingu-14 kanye negxenye yezinto ezingu-15 zihlanganiswe ndawonye. Banikezele ngemibono yabo embikweni osuka kuIndependent Oversight and kanye Nekomidi elelulekayo leWHO Health Emergencies Programme (IOAC) ekwenziweni kwe-International Health Regulations,emsebenzini wezokuphuthumayo weWHO kanye nasekuqiniseni ukuzilungiselela nokuphendula kweziphuthumayo. Amazwe aphinde axoxa ngombiko wesimo sezempilo eUkraine,futhi umbiko weGlobal Health for Peace Initiative. Izihambeli ziphakamise umsebenzi wezokuphuthumayo weWHO ngobhubhane kanye nokungaphezu kwalokho ngokuvumelana ngemiphumela ye-IOAC ukuthi umsebezi ubumuhle kakhulu kodwa uhlelo lwezeziphuthumayo lwaluxhaswe kancane futhi lusebenza kakhulu. Ezinye izehambeli ziveze indima esidlalwe yeContigency Fund for Emergencies ekuvumeleni inhlangano ukuthi iphendule masinya. Bagqugquzele imizamo yomhlaba yokuqinisa ukuzilungiselela nokuohendula kweziphuthumayo zezempilo, ukufunda isizifundo ngobhubhane lweCOVID-19 nokubhekisisa ukubaluleka okuhambisana nokwakhiwa kwezempilo yomhlaba, bebeka phakathi nendawo iWHO. Abambalwa bakhulume ngesidingo sokuhambisana kwemizamo eyahlukene ukugwema ukuphindeka nokuqina komthelela wabo. Abanye baqaphele isidingo sokuqhubeka nokusebenza ukuvikela ukuxhaphazeka ngokocansi kanye nokuhlukunyezwa. Izihambeli zikhulume zeseka iGlobal Helath for Peace nokuqinisa imizamo yezokulapha, bebebuza iWHO ngokuqhubeka kwemiyalelo nokwesekwa mamandla okwakha kulelizwe elikulendawo ukwenzakangcono okuhle kocwaningo nokungenelela. Umzamo wezinqumo kanye nezinyathelo izocatshangwa ngoLwesithathu, njengoba kuhleliwe okwamanje. Amadokhumenti ahlobene Amadokhumenti A76/7 Rev.1, A76/7 Rev.1 Add.2, A76/7 Rev.1 Add.3, A76/8, A76/9 Rev.1, A76/10, A76/11, A76/12A76/7 Rev.1 Add.2 Ezempilo zoMhlaba zoMzamo wokuthula A76/7 Rev.1 Add.3 - Izinkinga zokuphatha nezezimali zaNobhala yezinqumo eziphakanyiswe ekuthathweni nguMhlangano weZempilo A76/8 - Okuphuthumayo kwezempilo yomphakathi:ukuzilungiselela nokuphendula I-Independent Oversight neAdvisory Committee yoHlelo lweziphuthumayo zezempilo zeWHO A76/9 Rev.1 - Ukwenza kwemiyalelo yezempilo yamazwe angaphandle (2005) A76/10 - Ukuqinisa ukuzilungiselela kweWHO ekuphenduleni kweziphuthumayo zezempilo Ukuqinisaezokwakha zomhlaba ekuzilungiseleni kokuphuthumayo kwezempilo ,ukupetuka nokuphendula A76/11 - Umsebenzi weWHO kokuphuthumayo kwezempilo Okuphuthumayo kwezempilo yomphakathi: ukuzilungiselela nokuphendula A76/12 - Ukwenza isinqumo WHA75.11 (2022) Ukuxoxa ngesu lokuhamba phambili kwezomsebenzi wezempilo zomhlaba ekukhavweni kwezempilo yomhlaba Izingxoxo zeStrategic Roundtable yayibanjelwe ukuvikela nokutshala imali kwezokusebenza kokunakekelwa kwezempilo: i-ajenda yokwenza esigabeni sesibili samaSDG ukukala ngaphansi indima yobuholi bezepolitiki nokubusa kwemikhakha kulokhu okuhamba phambili ku-ajenda yezempilo. Amabomu nemiphumela ephuma kuFifth Global Forum on Human Resources for Health.obubanjwe kamuva nje ngaphansi kwengqikithi ethi “Vikela, Tshala, Ndawonye”, inikeze isisekelo sezingxoxo zetafula. Iseshini yokuvula, Umqondisi Jikelele weWHO uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus ukhumbuze izihambeli ukuthi “Yonke into esiyixoxa kulelisonto - ukukhvwa kwezempilo emhlabeni,ukuvikelwa kwezempilo emhlabeni kanye neSustainable Development Goals - konke kuncike kubasebenzi bezempilo”. Iseshini yayibhekwe nguMnu David Behan, iNon-executive Director, NHS, United Kingdom, nokufaka izikhulumi eziqavile okufaka uMnu Enzo Bondioni, Umqondisi omkhulu, FDI-World Dental Federation, uDkt Alexander Rafila, Ungqongqoshe weZempilo eRomania, uDkt Lino Tom, uNgqongqoshe weZempilo, ePapua New Guienea; uH.E Minata Samate Oessuma, uKhomishina weZempilo, Izindaba zabantu kanye noMnyango wezenhlalakahle, Afrikan Union; uNkszn Catherine Russell, uMqondisi oMkhulu waseUNICEF, uDkt Juan Pablo Uribe, uMqondisi weZempilo zoMhlaba, Ukudla nesibalo sabantu, World Bank/ owayengungqongqoshe wezempilo, eColombia, uSolwazi Senait Fisseha, uSekela Mongameli, Izinhlelo zomhlaba, Susan Thompson Buffett Foundation, uDkt Poonam Khetrapal Singh, uMqondisi weSifunda seWHO waseNingizimu neMpumalanga ye-Asia. Ukwentuleka kokusebenza kwezempilo zomhlaba kulokhu kuyehla kakhulu kusuka ezigidini ezingu-18 ku-2013 kuya kuzigidi ezingu-15 ku-2020 futhi kuqagulwa ukuthi kube kuzigidi ezingu-10 ngo-2030. Kepha, idatha ikhombisa kakhulu ngaphambi kokuduma kweCOVID-19 nezimfonyo ukungalingani kwesifunda: ukuqhubeka kuhamba kancane e-Afrika nase-Eastern Mediterranean Regions kanye nesiqhingi esincane samazwe athuthukayo. Kucacile ukuthi isenzo esiphuthumayo siyadingeka manje ukuvala isikhala. Izikhulumi ziveze izingqinamba ezibalulekile ezibhekene nabasebenzi bezempilo yomhlaba namhlanje, okufaka ukungahambisi kahle, ukungalingani kobulili, abasebenzi abagugile,izimo zokusebenza ezibhedayo, eziholela ekwentulekeni kokweseka, ukuvikela nokuhlonipha amalungelo abasebenzi okuqhubeza izingqinamba eziningi. Abetafula bavale ngokumemezela isenzo sokuvikela notshalomali kwezempilo nokunakekelwa komsebenzi nokuqinisa amandla ohlelo lwezempilo lezwe uma umhlaba uzothola izinhloso zempilo yomhlaba ukukhavwa nezokuvikela ezempilo yomhlaba. Izimo eziphakanyisiwe kufaka: ukuvikela ezempilo ezikhona nokusebenza kokunakekela okubandakanya yonke imisebenzi yezempilo nezinto zokuphepha, ukuphepha kwabansebenzi nokukhokhelwa ngobulungiswa; ukuvikela indawo yemali yombuso yokusebenzisa imali yenhlalakahle (ezemfundo,ezempilo nokuvikela inhlalakahle) ukwaba uhlelomali oludingekayo ukuqinisa ezempilo nomsebenzi wokunakekela; utshalomalilunyuse ezemfundo nokusaplaya izifundiswa zezempilo ukuhlangabezana nezidingo zezempilo yabantu; utshalo ekwakheni amathuba emisebenzi kwezomnotho zezempilo: ngokugxila kumandla ezwe kwemisebenzi ebalulekile yezempilo yomphakathi, okufaka ukuzilungiselela okuphuthumayo nokuphendula nokunakekelwa kwezempilo okokuqala; utshalo ekwehliseni ukungalingani kobulili kwezempilo nomsebenzi wokunakekelwa, okufaka igebe lokukhokhelwa kobulili; futhi ukuqinisa iMember States, ukwenza kweWHO Global Code of Practice ye-International Recruitment of Health Personnel. Ukuphetha iStrategic Roundtable, uDkt Tedros uthe: “Siyayazi inkinga kanye nezixazululo. Esikukhohlwayo ekwenzeni nesibophezelo. Ngomqondo wokuphuthuma kungenzeka.”

ሰባ ስድስተኛው የዓለም የጤና ስብሰባ ዕለታዊ ዜና፡ እ.ኤ.አ. ግንቦት 22 2023 አባል ሀገራት እ.ኤ.አ. የ2024-2025 የአለም ጤና ድርጅት በጀት ላይ ተስማምተዋል፣ የአባልነት መዋጮዎች ላይ የ20% ጭማሪ ለማድረግም ቃል ገብተዋል። በጉባዔው ኮሚቴ “ሀ” መካከል ባደረጉት ውይይት፣ አባል ሀገራት በሚቀጥሉት ሁለት ዓመታት (እ.ኤ.አ. 2024-2025) በታቀደው የስራ መርሃ ግብር ላይ ዛሬ ተስማምተዋል። ይህንን ፕሮግራም ለማድረስ የተያዘው በጀት 6.83 ቢሊዮን ዶላር ሲሆን እስከ ዛሬ ከነበረው እጅግ በጣም ከፍተኛ እና በ20% የአባልነት መዋጮዎች በመጨመሩም ታሪካዊ ሆኖል። ጽህፈት ቤቱ እና ዋና ዳይሬክተሩ አባል ሀገራት ለውሳኔው ላሳዩት ከፍተኛ ድጋፍ እና በአለም ጤና ድርጅት ላይ ስላላቸው እምነት አመስግነዋል። ወደ አርባ የሚጠጉ አባል ሀገራት መድረኩን ወስደው ተናግረዋል። በሳምንቱ ውስጥ በኮሚቴዎች የተወሰኑ እነዚህ ውሳኔዎች በጉባኤው መጨረሻ ላይ በምልአተ ጉባኤው ይፀድቃሉ ። የዓለም ጤና ድርጅት እና አባል ሀገራቱ የሶስት ቢሊዮን ግቦችን ለማሳካት እንዲችሉ ለመርሃ ግብሩ የገንዘብ ድጋፍ ማድረግ አስፈላጊ ነው። ለዓለም ጤና ድርጅት የገንዘብ ድጋፍ ማድረግ ለእያንዳንዱ 1 የአሜሪካ ዶላር 35 ዶላር ይመልሳል ፣ይህም የዓለም ጤና ድርጅትን ጤናማ ኢንቨስትመንት ያሳያል። በጀቱ ለሚከተሉት ቅድሚያ ለሚሰጣቸው ጉዳዮች ይመደባል፡- አንድ ቢሊዮን ተጨማሪ ሰዎች ከዓለም አቀፍ የጤና ሽፋን ተጠቃሚ እንዲሆኑ 1966.4 ሚሊዮን ዶላር፣ አንድ ቢሊዮን ተጨማሪ ሰዎች ከድንገተኛ አደጋ የተጠበቁ እንዲሆኑ 1214.0 ሚሊዮን ዶላር፣ አንድ ቢሊዮን ተጨማሪ ሰዎች የተሻለ ጤና እና ደህንነት እንዲኖራቸው 437.7 ሚሊዮን ዶላር፣ የበለጠ ውጤታማ እና ቀልጣፋ የዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ ለአገሮች እንዲኖር 1350.0 ሚሊዮን ዶላር፣ ይህ ለመሠረታዊ መርሃ ግብሮች የሚውለው ገንዘብ በድምሩ 4968.2 ሚሊዮን ዶላር ሲሆን ይህም ካለፈው ዓመት (እ.ኤ.አ. 2022–2023) በጀት ጋር ምንም ለውጥ የለውም። በተጨማሪም የተፈቀደው በጀት የሚከተሉትን ያጠቃልላል፤ ፖሊዮን (በቫይረስ የሚመጣ ተላላፊ በሽታ) ለማጥፋት (694.3 ሚሊዮን ዶላር)፣ ለልዩ ልዩ ፕሮግራሞች (171.7 ሚሊዮን ዶላር) በጠቅላላው 866.0 ሚሊዮን ዶላር፤ ለአደጋ ጊዜ ስራዎች (1000 ሚሊዮን ዶላር)። ከአባልነት ክፍያ ጋር አባል ሀገራት ለዚህ በጀት 1148.3 ሚሊዮን ዶላር አስተዋፅዖ ያደርጋሉ። ቀሪው 5685.8 ሚሊዮን ዶላር የሚሸፈነው በአባል ሀገራት እና በሌሎች አስተዋፅዖ አድራጊዎች በሚደረጉ የበጎ ፈቃድ መዋጮ ነው። በ20% ከፍ የተደረገው መዋጮ ባለፈው ዓመት የጤና ጉባኤ ላይ በስምምነት የተወሰነ ሲሆን ይህም የስራ ቡድኑ ካቀረባቸው ምክሮች ውስጥ አንዱ ነው። ከተጠያቂነት፣ ከአስተዳደር እና ከገንዘብ ጋር የተያያዙ ማሻሻያዎች እንዲሁም ሌሎች ምክሮች በዚህ ሳምንት በበለጠ ለምክክር ይቀርባሉ። ተዛማጅ ሰነዶች ( Related documents) ሰነዶች A76/4፣ A76/4 Add.1፣ A76/4 Add.2፣ እና A76/43A76/4 የታቀደው የፕሮግራም በጀት እ.ኤ.አ. 2024-2025A76/4 Add.1 የታቀደው የፕሮግራም በጀት እ.ኤ.አ. 2024-2025A76/4 Add.2 ረቂቅ ውሳኔ፡ የፕሮግራም በጀት እ.ኤ.አ. 2024–2025A76/43 የታቀደው የፕሮግራም በጀት እ.ኤ.አ. 2024–2025 የስራ አስፈፃሚ ቦርዱ የፕሮግራም፣ የበጀት እና የአስተዳደር ኮሚቴ ለሰባ ስድስተኛው የአለም ጤና ጉባኤ ያቀረበው ዘገባ።

Seventy-sixth World Health Assembly – Daily update: 22 May 2023 Member States agree to the WHO’s Programme Budget for 2024-2025, committing to a 20% increase of assessed contributions (membership fees). During discussions in Committee A of the Assembly, Member States agreed today the draft resolution with the proposed programme of work for the next two years (2024-2025). The budget to deliver on this programme was also agreed, at US$ 6.83 billion, the most ambitious to date, and which includes a historical 20% increase of assessed contributions (or membership fees). The Secretariat and the Director-General thanked Member States for the overwhelming strong support for the resolution, and the confidence and trust placed in WHO. Nearly forty Member States took the floor. Decisions taken during the week in the Committees, are subject to a final procedural step, of approval by the plenary at the end of the Assembly. Financing the programme budget is essential to ensuring that WHO with its Member States can achieve the triple billion targets. Investing in WHO returns US$ 35 for every US$ 1 invested, highlights WHO’s investment case (A Healthy Return). The budget is allocated around the following strategic priorities : One billion more people benefiting from universal health coverage, US$ 1966.4 million; One billion more people better protected from health emergencies, US$ 1214.0 million; One billion more people enjoying better health and well-being, US$ 437.7 million; More effective and efficient WHO support to countries, US$ 1350.0 million; This makes a total of US$ 4968.2 million for the base programmes, which remains unchanged with respect the Programme budget 2022–2023; In addition, the approved budget includes: Polio eradication (US$ 694.3 million), special programmes (US$ 171.7 million) totalling US$ 866.0 million; Emergency operations and appeals (US$ 1000 million). With the increased assessed contributions, Member States will contribute US$ 1148.3 million towards this budget with their membership fees. The rest, US$ 5 685.8 million will be covered by voluntary contributions made by Member States and other contributors. The 20% increase of assessed contributions was a commitment agreed by last year’s Health Assembly , one of the recommendations made by the Working Group on Sustainable Financing. Other recommendations linked to WHO’S sustainable financing covering reforms on accountability, governance and financing will be further considered this week. Related documents Documents A76/4, A76/4 Add.1, A76/4 Add.2 and A76/43A76/4 Proposed programme budget 2024–2025A76/4 Add.1 Proposed programme budget 2024–2025A76/4 Add.2 Draft resolution: Programme budget 2024–2025A76/43 Proposed programme budget 2024–2025 Report of the Programme, Budget and Administration Committee of the Executive Board to the Seventy-sixth World Health Assembly

Rahon yau da kullum na zaman Majalisar Lafiya ta Duniya karo na saba'in da shida: 22 Mayu 2023 Ƙasashen dake cikin shirin sun yarda da kasafin kuɗin da hukumar lafiya ta duniya (WHO) ta ware na shekarar 2024-2025, wanda zai ƙaru da kaso ashirin cikin ɗari na gudunmawar da kowacce ƙasa za ta bayar (kuɗin ƴan ƙungiya). A yayin tattaunawa a kwamitin A na Majalisar, 'yan majalisa sun amince a yau da tsarin ƙudurin tare da shirin da aka gabatar na aiki na shekaru biyu masu zuwa (2024-2025). An kuma amince da kasafin kuɗi don isar da wannan shirin, a dala biliyan 6.83 na Amurka, babban buri zuwa yau, wanda ya ƙunshi gagarumin ƙarin har kaso 20% na gudummawar da ƙasashen za su bayar (ko kuɗin ƙungiya). Sashen tattara bayanai da Daraktan Janar sun gode wa ƙasashe saboda gagarumin goyon bayansu ga ƙudurin da ƙwarin guiwa da yarda da suka nuna wa hukumar lafiya ta duniya (WHO). Kusan ƙasashe arba'in ne suka samu halarta. Hukunce-hukuncen da kwamitocin suka yanke yayin tattaunawar, sun ta'allaƙa ne ka ga tsararren matakin da za a bi wajen tabbatar da su a ƙarshen taron. Ɗaukar nauyin shirin yana da matuƙara muhimmanci don tabbatar da hukumar lafiya ta duniya (WHO)da ƙasashen mambobinta sun iya cimma manufar su. Sanya dala ɗaya (1) yana janyo amfanin da talatin da biyar (35), wannan ya haska cewa sa kuɗi a shirin hukumar lafiya ta duniya (akwai riba). An ware kasafin kuɗin domin abubuwan da suka fi muhimmanci kamar haka: Ƙarin mutane biliyan ɗaya ne za su amfana da ke amfana daga kunɗin kiwon lafiya na duniya, wato dalar Amurka miliyan 1966.4; ƙarin mutane biliyan ɗaya ne samu kariya daga taimakon gaggawa, wato dalar Amurka miliyan 1214.0 Ƙarin mutane biliyan ɗaya ne za su mori ingantaccen kiwon lafiya, wato dalar Amurka ɗari huɗu da talatin da bakwai da ɗigo bakwai 437.7 Ƙarin ingantacce kuma wadataccen gudummawar da hukumar lafiya za ta bai wa ƙasashe, dalar Amurka miliyan dubu ɗaya da ɗari uku da hamsin; Wannan ya ba da jimlar dala biliyan huɗu da miliyan ɗari tara da sittin da takwas (4968.2) a shiryr-shiryen farko, wanda ba za a canza su ba bisa la'akari kasafin shirin, 2022-2023; Bugu da kari, kasafin da aka amince da shi ya haɗa da: Fattakar cutar shan'inna (dala Amurka miliyan 694.3), shirin na musamman (dalar Amurka 171.7) jimilla (dala Amurka 866.0) Ayyukan gaggawa da koke (dalar Amurka 1000). Tare da karuwar gudummawar da aka kimanta, ƙasashe mambobi za su ba da gudummawar dalar Amurka miliyan 1148.3 daga kuɗaɗen ƴan ƙungiya a wannan kasafin. Sauran, dala miliyan 5 685.8 za a same su ne ta hanyar gudunmuwar raɗin-kai daga mambobin ƙasashen da kuma sauran masu ba da gudummawa. ƙarin gudummawar kaso 20% ɗin yunƙuri ne da aka yarda da shi a zaman majalisar kiwon lafiya na bara, ɗaya daga cikin shawarwarin da masu tattaunawar suka gabatar don ɗaukar nauyi mai ɗore wa. Sauran shawarwarin da ke da alaƙa da shirin hukumar lafiya ta duniya (WHO) dangane da ɗaukar nauyi mai ɗorewa da ƙididdiga, tafikarwa da ɗaukar nauyi, za a duba su sosai wannan makon. Takaddun da suka danganci Takardu A76/4, A76/4 Add.1, A76/4 Add.2 and A76/43A76/4 Kasafin kudi na shirin 2024-2025A76/4 Add.1 Kasafin kudi na shirin 2024-2025A76/4 Add.2 Ƙudurin daftarin aiki: Kasafin kuɗin shirin 2024-2025A76/43 Kasafin kudin shirin 2024-2025 Rahoton Kwamitin Shirye-shirye, Kasafin Kudi da Gudanarwa na Hukumar Zartaswa zuwa Majalisar Lafiya ta Duniya ta saba'in da shida

Mkutano w asabini na sita wa afya Duniani - Sasisho la kila siku: 22 Mei 2023 Nchi wanachama zinakubali bajeti ya mpango wa WHO ya 2024-2025, ikiahidi kuongeza 20% ya michango inayotathminiwa (ada za uanachama). Wakati wa majadiliano katika kamati A ya baraza, nchi wanachama zimekubaliana leo rasimu ya Azimio na mapendekezo ya programu ya kazi kwa miaka miwili ijayo (2024-2025). Bajeti ya kutekeleza mpango huu pia ilikubaliwa, kwa Dola za kimarekani bilioni 6.83, ambayo ni kabambe zaidi hadi sasa, na ambayo inajumuisha ongezeko la kihistoria la 20% ya michango iliyotathminiwa (au ada za uanachama). Sekretarieti na mkurugenzi mkuu walizishukuru nchi wanachama kwa uungwaji mkono mkubwa wa Azimio hilo, na uaminifu na imani iliyowekwa kwa WHO. Karibu nchi arobaini wanachama zilichukua nafasi hiyo. Maamuzi yaliyochukuliwa katika wiki katika kamati, yanategemea hatua ya mwisho ya utaratibu, ya kupitishwa na kikao mwishoni mwa Bunge. Kufadhili bajeti ya programu ni muhimu ili kuhakikisha kwamba WHO pamoja na mataifa wanachama wake wanaweza kufikia malengo ya Bilioni Tatu. Kuwekeza katika WHO kunarudisha Dola 35 za kimarekani kwa kila Dola 1 iliyowekezwa, inaangazia kasi ya uwekezaji ya WHO (A Healthy Return). Bajeti imetengwa kulingana na vipaumbele vya kimkakati vifuatavyo: Watu zaidi ya bilioni moja wananufaika na huduma ya afya kwa wote, Dola za kimarekani milioni 1966.4; Watu zaidi ya bilioni moja walindwa kutokana na dharura za kiafya, dola za kimarekani milioni 1214.0; Watu zaidi ya bilioni moja wanafurahia afya bora na ustawi, dola za kimarekani milini 437.7; Msaada wa WHO unaofaa na wenye ufanisi zaidi kwa nchi,dola za kimarekani milioni 1350.0; Hii inafanya jumla ya $ 4968.2 milioni za marekani kwa ajili ya programu za msingi, ambayo bado haijabadilika kuhusiana na bajeti ya programu ya 2022-2023; Aidha, bajeti iliyoidhinishwa inajumuisha: Utokomezaji wa Polio (dola za kimarekani milioni 694.3), programu maalumu (dola za kimarekani milioni 171.7) zenye jumla ya dola za kimarekani milioni 866.0; Shughuli za dharura na rufaa (milioni $1000). Pamoja na ongezeko la michango iliyotathminiwa, nchi wanachama zitachangia dola za kimarekani milioni 1148.3 kwa ajili ya bajeti hii pamoja na ada zao za uanachama. Zilizosalia, dola za kimarekani milioni 5,685.8 zitalipwa kwa michango ya hiari iliyotolewa na nchi wanachama na wachangiaji wengine. Ongezeko la 20% la michango iliyotathminiwa ilikuwa ahadi iliyokubaliwa na mkutano wa afya wa mwaka jana, moja ya mapendekezo yaliyotolewa na kikundi kazi cha ufadhili endelevu. Mapendekezo mengine yanayohusiana na ufadhili endelevu wa WHO yanahusu mageuzi kuhusu uwajibikaji, utawala bora na ufadhili yatazingatiwa zaidi wiki hii. Nyaraka zinazohusiana Hati A76/4, A 76/4 Add.1, A76/4 Add.2, na A76/43A76/4 Bajeti ya programu iliyopendekezwa 2024-2025 A76/4 Ongeza.1 Bajeti ya programu iliyopendekezwa 2024-2025 A76/4 Ongeza.2 Rasimu ya Azimio: Bajeti ya programu 2024-2025 A76/43 Bajeti ya programu iliyopendekezwa 2024-2025 Ripoti ya programu, Bajet na Kamati ya Utawala ya Halmashauri Kuu kwa Bunge la Sabini na Sita la Afya Duniani

Àpéjọ Ìlera Àgbáyé kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin - Ìròyìn ojoojúmọ́: 22 oṣù Èbìbí ọdún 2023 Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fẹnukò lórí Ètò Ìṣúná WHO fún ọdún 2024-2025, tí wọ́n ní ìfọkànsìn fún àlékún 20% àwọn owó àjọ tí wọ́n yẹ̀wò rẹ̀ (owó ọmọ ẹgbẹ́). Ní àsìkò ìjírórò nínú Ìgbìmọ A Àpéjọ náà, Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fẹnukò lónì lórí àkọsílẹ̀ ìpinnu pẹ̀lú ètò iṣẹ́ tí wọ́n dábàá ẹ̀ fún ọdún méjì tó ń bọ̀ (2024-2025). Ètò ìṣúná tí wọn yóò ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ lórí ètò yìí ni wọ́n tún fẹnukò lé lórí, ní US$ 6.83 bílíọ̀nù, tí ó ní àfojúsùn jùlọ di òní, tí ó sì ní àlékún 20% àwọn owó àjọ tí wọ́n yẹ̀wò rẹ̀ (tàbí owó ọmọ ẹgbẹ́). Ilé-iṣẹ́ Ìjọba àti Olùdarí-Àpapọ̀ dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ fún àtìlẹ́yìn alágbára tó pọ̀ fún ìpinnu náà, pẹ̀lú ìgbẹ̀kẹ̀lé àti ìgbàgbọ́ tí wọ́n ní nínú WHO. Ó fẹ́rẹ̀ tó ogójì Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tí wọ́n gba ojú agbo. Àwọn ìpinnu tí wọ́n ṣe ní àárín ọ̀sẹ̀ nínú Ìgbìmọ̀ náà, ní wọ́n gbé kalẹ̀ fún ìlànà ìgbésẹ̀ tó gbẹ́yìn, fún ìbuwọ́lù láti ọ̀dọ ìjókòó náà ní ìparí Àpéjọ náà. Ìpèsè owó fún ètò ìṣúná ṣe pàtàkì láti rí i dájú pé WHO àti Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ rẹ̀ lè ṣe àṣeyọrí àwọn àfojúsùn bílíọ̀nù oní ìlọ́po-mẹ́ta. Dídókówò nínú WHO ní ìdápadà US$ 35 fún gbogbo US$ 1 tí wọ́n bá fi dókówò, ṣàfihàn ẹjọ́ ìdókówò WHO (Àdápadà Tó Ní Àlàáfíà). Ètò ìṣúná náà ni wọ́n pín káàkiri àwọn ìlànà-iṣẹ́ kàn-án-pá wọ̀nyìí : Bílíọ̀nù kan síi àwọn ènìyàn ni wọ́n ń jẹ ànfààní látara kíkárí ìlera lágbàyé, US$ 1966.4 mílíọ̀nù; Bílíọ̀nù kan síi àwọn ènìyàn ni wọ́n dáàbò bò dáadáa níbi àwọn pàjáwírì ìlera, US$ 1214.0 mílíọ̀nù; Bílíọ̀nù kan síi àwọn ènìyàn ni wọ́n ń gbádùn ìlera àti ìgbáyégbádùn tó dára, US$ 437.7 mílíọ̀nù; Ọ̀pọ̀ àtìlẹ́yìn WHO tí ó múnádóko tó sì já fáfá fún àwọn orílẹ̀-èdè, US$ 1350.0 mílíọ̀nù; Èyí jẹ́ àpapọ US$ 4968.2 mílíọ̀nù fún àwọn ètò ìpìlẹ̀ náà, tí kò tíì yí padà ní èyí tó níṣe pẹ̀lú Ètò ìṣúná ọdún 2022-2023; Ní àfikún, ètò ìṣúná tí wọ́n buwọ́lù ni: Ìparẹ́ ààrùn rọpá-rọsẹ̀ (US$ 694.3 mílíọ̀nù), àwọn ètò àkànṣe (US$ 171.7 mílíọ̀nù) tí àpapọ̀ jẹ́ US$ 866.0 mílíọ̀nù; Àwọn iṣẹ́ pàjáwírì àti àwọn ẹ̀bẹ̀ (US$ 1000 mílíọ̀nù). Pẹ̀lú àlékun àwọn owó àjọ tí wọ́n yẹ̀wò rẹ̀, Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ máa dá US$ 1148.3 mílíọ̀nù fún ètò ìṣúná yìí pẹ̀lú owó ọmọ ẹgbẹ́ wọn. Àwọn tí ó kù, US$ 5 685.8 mílíọ̀nù ni wọn yóò pé pẹ̀lú owó dídá àtọkàn wá tí Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ bá ṣe àti àwọn owó dídá mìíràn. Àlékún 20% nínú àwọn owó àjọ tí wọ́n yẹwò jẹ́ ìfọkànsìn tí wọ́n fẹnukò lé lórí ní Àpéjọ Ìlera ọdún tó kọjá , ọ̀kan nínú àwọn àbá tí Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ lórí Ìpèsè Owó Alálòpẹ́ ṣe. Àwọn àbá mìíràn tó so pọ̀ mọ́ ìpèsè owó alálòpẹ́ WHO tó fi kárí àwọn àtúntò lórí ìṣirò, ìṣèjọba àti ìpèsè owó ni wọn yóò tún tẹ̀síwájú jíròrò rẹ̀ ní ọ̀sẹ̀ yìí. Àwọn ìwé tó fara jọ ọ́ Àwọn ìwé A76/4, A76/4 Add.1, A76/4 Add.2 and A76/43A76/4 Àbá ètò ìṣúná 2024–2025A76/4 Add.1 Àbá ètò ìṣúná 2024–2025A76/4 Add.2 Àkọsílẹ̀ ìpinnu: Ètò ìṣúná 2024–2025A76/43 Àbá ètò ìṣúná 2024–2025 Ìjábọ̀ Ètò náà, Ìgbìmọ̀ fún Ìṣúná àti Alámòjútó ti Ìgbìmọ̀ Alàkóso sí ibi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹrìn-dín-lọ́gọ́rin

Umhlangano weZempilo wezoMhlaba wamashumi ayisithupha nesithupha-ukubuyekezwa kwansuku zonke: umhlaka-22 Nhlaba 2023. Member Statebavume uhlelo lohlelomali lweWHO lwango 2024-2025,ukuzibophezela kokunyuka kuka-20% wokuhlolwa kokunikela (izimali zobulungu). Ngesikhathi sezingxoxo eKomidini A loMhlangano,iMember States ivumile namhlanje umzamo wesinqumo nohlelo oluphakanyisiwe lomsebenzi weminyaka emibili ezayo (2024-2025). Uhlelomali okumele lulethwe kuloluhlelo lwaphinde lwavunywa, kwizigidigidi ezingu-$6.86, usuku olugqugquzelayo olufaka umlando wokunyuka kuka-20% wokunikelwa okuhloliwe (noma izimali zobulungu.). Unobhala noMqondisi Jikelele babonge iMember States ngokweseka okukhulu okumangazayo kwesinqumo kanye nokuzithemba nokuthemba abakubeke kuWHO. Bacishe bafinyelele kumashumi amane abeMember State abavele obala. Izinqumo ezithathwe kulelisonto eKomidini, yizihloko zegxathu lokwenza kokugcina, nokugunyazwa ngokuhlelwa ekupheleni koMhlangano. Ukuxhasa uhlelo lohlelomali kubalulekile ukuqinisekisa ukuthi iWHO neMember States yayo ukuthola okuqondiwe okungamabhiliyoni amathathu. Utshalomali kuzimbuyiselo zeWHO US$ 35 ku-US$1 ngayinye, ukuveza icala lotshalomali lweWHO (imbuyiselo ephilayo). Uhlelomali lwabiwe ngalamasu ahamba phambili alandelayo: Isigidigidi esisodwa sabantu abaningi abazuza ekukhavweni kwezempilo emhlabeni, US$ 1966.4 izigidi; Isigidigidi esisodwa sabantu abaningi abavikelwe kangcono kweziphuthumayo zezempilo, US$ 1214.0 izigidi; Isigidigidi esisodwa sabantu abaningi abajabulela ezempilo ezingcono nokuphila US$ 1350.0 izigidi; Ukusebenza kanhle nangendlela kweWHO lokweseka amazwe, US$ 1350.0 izigidi; Lokhu kwenza isamba se-US$ 4968.2 izigidi ngalesisisekelo sezinhlelo, oluhlala lungashintshwa ngokuhlonipha uhlelo lohlelomali 2022-2023; Ngokwengeza, uhlelomali olugunyaziwe lubandakanya: Ukuqedwa kwepholiyo (US$ 694.3 izigidi) izihlelo ezikhethekile (US$ 171.7 izigidi) okuyisamba sezigidi ezingu US$ 866.0; Ukusebenza kokuphuthumayo kanye nezicelo (US$ 1000 izigidi). Ngokunyuka kokuhlolwa kweminikela,Member State izonikela ngezigidi ezingu-US$ 1148.3 okuya kuloluhlelomali kanye nezimali zobulunga babo bangempela. Esele, izigidi ezingu-US$ 5 685.8 luzokhavwa ukuzinikela kokuzithandela okwenziwa yiMember State kanye neminye iminikelo. Ukunyuka kuka-20% kokuhlolwa kweminikelo kwakuyisibophezelo esavunywa ngonyaka odlule kuHealth Assembly, esinye seziphakamiso esenziwe yiWorking Group kwezezimali ezigcinekile. Ezinye iziphakamiso ezixhumene neWHO ukugcineka kwezimali ezikhava ekwenza kabusha ngezibophezelo,ukubusa nezimali kuzoqhutshekwa kucatshangwe kulelisonto. Amadokhumenti ahlobene Amadokhumenti A76/4, A76/4 Add.1, A76/4 Add.2 ne-A76/43A76/4. Uhlelo lohlelomali oluphakanyisiwe lwa-2024–2025A76/4 Add.1 Uhlelo lohlelomali oluphakanyisiwe lwa-2024–2025A76/4 Add.2 Umzamo wesinqumo: Uhlelo lohlelomali lwa-2024–2025A76/43 Uhlelo lohlelomali oluphakanyisiwe 2024-2025 Umbikowohlelo, uhlelomali nekomidi lokuphatha ne-Executive Board kuSeventy-six World Health Assembly.

በኮቪድ-19 ክትባቶች ስብጥር ላይ መግለጫ፤ የዓለም ጤና ድርጅት የኮቪድ-19 የክትባት ጥንቅር አማካሪ ቡድን SARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ ሲሆን ከባድና አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታን ያመጣል) ያለውን ለውጥ እና የኮቪድ-19 ክትባት ስብጥር ላይ ያለውን አንድምታ ለመገምገም እንዲሁም ለውጦች አስፈላጊ መሆን አለመሆናቸውን ለዓለም ጤና ድርጅት ምክር ለመስጠት በየጊዜው መገናኘቱን ቀጥሏል። እ.ኤ.አ. በሚያዚያ 2023 የአማካሪ ቡድኑ በተመሳሳይ ዓመት ቢያንስ ሁለት ጊዜ እንደሚሰበሰብ አመልክቷል፤ አንድ ጊዜ እ.ኤ.አ. በግንቦት 2023 እና እንደገና ከ6 ወራት በኋላ። በእያንዳንዱ ስብሰባ ላይ ወቅታዊ የክትባት ስብጥርን ለማቆየት ወይም ለውጦችን ለማድረግ ውሳኔ ይሰጣሉ። ይህ የአማካሪ ቡድን በተደጋጋሚ መገናኘት ያስፈለገው ከክትባት በኋላ የበሽታ መቋቋም አቅም የሚገነባበትን ጊዜ እና ክትትል የማድረግን አስፈላጊነት ከግምት ውስጥ በማስገባት ነው፤ አስፈላጊ ከሆነም ይስተካከላል። የኮቪድ-19 የክትባት ጥንቅር አማካሪ ቡድን የSARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ ሲሆን ከባድና አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታን ያመጣል) ዘረመል ለውጥን እና አሁን ያሉ ክትባቶች ምን ያህል እንደሚሰሩ ለመገምገም በግንቦት 11-12 ተገናኝቷል። ቀደም ሲል በአማካሪ ቡድኑ እንደተገለፀው የኮቪድ-19 ክትባት ስብጥርን ማዘመን አላማው ክትባቶቹ በSARS-CoV-2 የዘረመል ለውጦች ሲኖሩ በተሻለ ሁኔታ እንዲሰሩ ለማድረግ ነው። ይህ መግለጫ እና የለውጥ ምክሮቹ ለሁሉም የክትባት አምራቾች የታሰቡ ናቸው። አማካሪ ቡድኑ በአሁኑ ጊዜ የጸደቁና ጥቅም ላይ ያሉ የኮቪድ-19 ክትባቶች፤ በመጀመሪያው ቫይረስ ላይ የተመሰረቱትን ጨምሮ፤ ከከባድ በሽታ እና ሞት ከፍተኛ ጥበቃ መስጠት መቀጠላቸውን ጠቁሞ ይህ ዋና ግብ መሆኑን እንደሚገነዘብ ገልጾል። በአሁኑ ጊዜ የጸደቁ የኮቪድ-19 ክትባቶች እ.ኤ.አ. በሚያዚያ 2023 በታተመው የዓለም ጤና ድርጅት ስልታዊ የክትባት ፍኖተ ካርታ መሰረት ጥቅም ላይ መዋል መቀጠል አለባቸው። ምንም እንኳን የኮቪድ-19 ክትባቶች ከባድ በሽታን ለመከላከል ቢረዱም፤ የበሽታውን ምልክት ለሚያሳዩ ሰዎች ግን ጠንካራ እና ዘላቂ ጥበቃ አይሰጡም። የበሽታውን ምልክት ለሚያሳዩ ሰዎች አዲስ የኮቪድ-19 ክትባቶች ያስፈልጋሉ። በኮቪድ-19 የክትባት ጥንቅር አማካሪ ቡድን የተገመገመው ማስረጃ የሚከተሉትን ያጠቃልላል፤ (1) የSARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ ሲሆን ከባድና አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታን ያመጣል) ቫይረስ የዘረመል ለውጥ ይህም የXBB.1 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ አይነት) የዘር ሐረግን ጨምሮ እንዲሁም ከክትባት እና/ወይም በበሽታው ከመጠቃት በኋላ የሚያሳድረውን ተጽእኖ፤ (2) እንደ XBB.1 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ አይነት) ያሉ አዳዲስ የቫይረሱ አይነቶች ሲሰራጩ በአሁኑ ጊዜ ተቀባይነት ያላቸው ክትባቶች ውጤታማነት፤ (3) ከክትባት እና/ወይም ከበሽታው በኋላ ከሰዎችና ከእንሣት የደም ናሙናዎችን በመጠቀም በተለያዩ የSARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ ሲሆን ከባድና አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታን ያመጣል) አይነቶችን መካከል ያለውን ተመሳሳይነት ማጥናት፤ (4) በ XBB.1 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ አይነት) ቫይረስ መያዝን ተከትሎ የበሽታ መከላከያ ምላሾች ለማጥናት በእንስሳት ሞዴሎች መጠቀም፤ (5) የተሻሻሉ አዳዲስ እጩ ክትባቶች ላይ የቅድመ ክሊኒካዊ ጥናት እና (6) ከክትባት እና/ወይም በበሽታው ከመጠቃት በኋላ የ”ቢ” ሴል (ሰውነትን ከበሽታ የሚከላከሉ የነጭ የደም ሴል አይነቶች) የማስታወስ አቅም ናቸው። በኮቪድ _19 ክትባት አማካሪ ቡድኑ የተገመገመው በይፋ የወጡ ተጨማሪ ዝርዝሮች ከታች ያገኛሉ። ያልታተሙ እና/ወይም ሚስጥራዊ መረጃዎችን ግን አያጠቃልልም። አማካሪ ቡድኑ ያለውን የመረጃ ውስንነት ይረዳል። የቀጣይ የ SARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) የለውጥ አቅጣጫ እንደሚያመለክተው XBB (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ አይነት) ምናልባት አዳዲስ የ SARS-CoV-2 ዓይነቶችን ለፈጥር ይችላል፤ ነገር ግን መቼ እና ምን አይነት ለውጦች እንደሚኖሩ እንዲሁም በህዝብ ጤና ላይ ያለው ውጤት በትክክል አልታዎቀም፤ የሰውነታችን የበሽታ መቋቋም ስርዓት በአሁኑ ጊዜ ምን ያህል የSARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) አዳዲስ የቫይረስ ዓይነቶችን እንደሚዋጋ በቂ መረጃ የለም። አብዛኛዎቹ የሚገኙት ክሊኒካዊ እና በምርምር ላይ ያሉ መረጃዎች እንድ XBB.1 ወይም XBB.1.5 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያዎች) ያሉ የቅርብ ጊዜ የቫይረሱ ኣይነቶች ላይ ነው፤ ነገር ግን እየተስፋፉ ስላሉ ሌሎች ልዩነቶች አነስተኛ መረጃ አለ ። በአሁኑ ጊዜ ያሉ የSARS-CoV-2 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ዓይነትዎችን በተመለከተ ሰዎች በቫይረሱ ከተያዙ በኋላ በጊዜ ሂደት የሚያሳዩት የበሽታ መከላከል ምላሾች መረጃ ውስን ነው። ሰውነታችን ከክትባት ወይም በቫይረሱ ከመያዝ በኋላ የሚያመርታቸው ፀረ ተዋህሲያን አካላት (antibodies ) SARS-CoV-2ን (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ለመከላከል እና በክትባት ውጤታማነት ግምት ውስጥ አስፈላጊ እንደሆኑ ቢታወቅም በሽታ የመከላከል ስርዓታችን ሌሎች መንገዶች አሉት። በአብዛኛው ፀረ ተዋህሲያን አካላት ለXBB.1 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) አይነቶች እንዴት ምላሽ እንደሚሰጡ እናውቃለን፤ ነገርግን እንደ cellular immunity (ፀረ ተዋህሲያንን በማምረት ሳይሆን በሌላ መንገድ የበሽትን የመቋቋም ስርዓት) ጨምሮ ሌሎች የበሽታ መቋቋም ምላሽ ስርዓቶች ላይ በቂ መረጃ የለንም። በሁለቱም (ማለትም በቫይረሱ በመያዝ እና ከክትባት በኋላ የሚመጣ የበሽታ መቋቋም አቅም) ላይ ያለው መረጃ በአብዛኛው የ mRNA (በሴሎች ውስጥ መልዕክትን አስተላላፊ ፕሮቲን) ማበልጸጊያ ከተቀበሉ ህዝቦች የተገኘ ነው፤ አሁን ያሉት ክትባቶች በXBB (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ዓይነቶች ላይ፣ በተለይም mRNA (በሴሎች ውስጥ መልዕክትን አስተላላፊ ፕሮቲን) ክትባቶች፣ ምን ያህል በጥሩ ሁኔታ እንደሚሰሩ በቂ መረጃ የለንም። የXBB (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ዓይነቶችን የሚያነጣጥሩ ክትባቶች በእንስሳት ውስጥ እንዴት እንደሚሠሩ በተመለከተ ብቻ የተወሰነ መረጃ ብቻ ነው ያለን። የኮቪድ-19 የክትባት ጥንቅር አማካሪ ቡድኑ ያሉትን ሁሉንም ማስረጃዎች ተመልክቶ ለዓለም ጤና ድርጅት ምክሮችን ሰጥቷል። የተገኙት ማስረጃዎች ሲጠቃለሉ ፦ ከአራት ዓመታት ወረርሽኙ በኋላ በዓለም ዙሪያ ያሉ ብዙ ሰዎች በክትባት ወይም በቫይረሱ ምክኒያት በሽታውን የመከላከል አቅም ገንብተዋል ነገርግን ከሰው ሰው የመክላከል አቅሙ የተለያየ ነው። ኮቪድ-19ን የሚያመጣው ቫይረስ አሁንም እየተቀየረ ነው፣ በተለይም የስፔክ ፕሮቲን “spike protein” (በቫይረሱ የውጨኛ ክፍል የሚገኝ ሲሆን ወደ ሴሎች እንዲገባ ይረዳዋል)። ምንም እንኳን ቫይረሱ እንደበፊቱ እየተጠና ባይሆንም ያገኘነው መረጃ እንደሚያሳየው ዋናው ቫይረስ እና አንዳንድ መጀመሪያ አካባቢ የነበሩ የቫይረስ ዓይነቶች (እንደ አልፋ፣ቤታ፣ጋማ እና ዴልታ) አሁን ላይ በስፋት እየተሰራጩ አይደሉም። በአሁኑ ጊዜ (እስከ እ.ኤ.እ. ግንቦት 2023 ድረስ) የምናያቸው አብዛኞቹ የቫይረስ ዓይነቶች XBB.1 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ከተባለው የመጡ እንደ XBB.1.5፣ XBB.1.16 እና XBB.1.9 ያሉ ናቸው። በቅርብ ጊዜ ዘገባዎች መሠረት እነዚህ የቫይረስ ዓይነቶች በተለይም XBB.1.5 እና XBB.1.16 ቀደም ሲል ካየናቸው በተሻለ ሁኔታ የሰውን የመከላከል አቅም ማጥቃት ይችላሉ። አሁን ያሉት ክትባቶች በእነዚህ አዳዲስ የቫይረስ ዓይነቶች ላይ ምን ያህል እንደሚሰሩ ብዙ መረጃ የለንም። አንዳንድ ጥናቶች እንደሚጠቁሙት ክትባቶች ከዚህ በፊት በነበሩት የቫይረስ ዓይነቶች ላይ እንደሚያደርጉት በእነዚህ አዳዲስ ቫይረሶች ላይም በተመሳሳይ መልኩ ይሰራሉ፣ ነገር ግን ሌሎች ጥናቶችም እንዲሁ ላይሰሩ እንደሚችሉ ያሳያሉ። የመጀመሪያዎቹን ክትባቶች ወይም ተጨማሪ ክትባቶች የተከተቡ ሰዎች ከXBB.1 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ክትባት የወሰዱ ሰዎች ጋር ሲነጻጸር በሰውነታቸው ውስጥ ዝቅተኛ ፀረ ተዋህሲያን አካላት እንዳላቸው ያሳያል ። ከዚህ በፊት በኮቪድ-19 የተያዙ እና በኋላ የተከተቡ ሰዎች ከተከተቡ ብቻ ጋር ሲነፃፀሩ ከእነዚህ አዳዲስ የቫይረስ ዓይነቶች የተሻለ ጥበቃ ያላቸው ይመስላል። የሰውነታችን በሽታ የመከላከል ስርዓት ያለፉትን በሽታዎች እንደሚያስታውስ እና ከዛም በመነሳት ለአዲሶች የተለየ ምላሽ እንደሚሰጥ ከላቦራቶሪ ምርመራዎች የተገኙ መረጃዎች አሉ፤ ይህም “ቢ” ሴል በሚባሉ የነጭ የደም ሴል አይነቶች ምክኒያት ነው። ነገር ግን እስካሁን ድረስ ይህ በሰዎች ህመም ላይ ያለው ተጽዕኖ በእርግጠኝነት አናውቅም። የክትባት አምራቾቹ ለኮቪድ-19 የክትባት ጥንቅር አማካሪ ቡድኑ እንዳጋሩት አንዳንድ አዳዲስ ክትባቶች በተለይም XBB.1ን (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ለመከላከል የተሰሩት ከዚህ በፊት ከነበሩት ጋር ሲነጻጸሩ ጠንካራ የመከላከል ምላሽ እንዳላቸው አሳይቷል። የኮቪድ-19 ክትባቶችን ለማዘመን ምክሮቹ እነሆ፡- ኮቪድ-19ን የሚያመጣው ቫይረስ እየተቀየረ ነው፣ እና ብዙ ሰዎች በተለያየ መንገድ ተጋልጠዋል። ከዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠውን መመሪያ በመከተል በጣም ለሚያስፈልጋቸው ሰዎች ክትባቶችን መስጠቱን መቀጠል አለብን። በተጨማሪም እ.ኤ.አ. በሃምሌ 2022 በወጣው ዓለም አቀፍ የኮቪድ 19 ስልት መሰረት የዓለም ጤና ድርጅት ለረጅም ጊዜ የሚቆዩ እና ከብዙ የቫይረሱ አይነቶች የሚከላከሉ ክትባቶችን ይፈልጋል። ክትባቶቹን ማዘመን የሰውነታችን በሽታ የመከላከል ስርዓት አዳዲሶቹን የቫይረስ ዓይነቶች በተሻለ ሁኔታ እንዲዋጋ ሊረዳው ይችላል ይህም እ.ኤ.አ. በሃምሌ 2022 አማካሪ ቡድኑ ያቀረቡት ሃሳብ ነው። እ.ኤ.አ. እስከ ግንቦት 2022 ድረስ በአለም ዙሪያ የምናያቸው አብዛኛው ቫይረስ የሚመጡት ከXBB.1ን (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ነው። ክትባቶች በተሻለ ሁኔታ እንዲሰሩ አዳዲስ ስሪቶች እነዚህን XBB.1ን (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ዓይነቶች ለመግታት ዓላማ ማድረግ አለባቸው. በኮቪድ _19 ክትባት አማካሪ ቡድኑ የተጠቆመው አንዱ ሃሳብ XBB.1.5 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) እነዚህም XBB.1.5 ( ለምሳሌ hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 ወይም Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) እንደ ክትባት መጠቀም ነው። ሌላው አማራጭ XBB.1.16 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ( ለምሳሌ hCoV-19/USA/MI-CDC-LC1038976/2023, GenBank: OQ931660 GISAID: EPI_ISL_17619088) መጠቀም ሊሆን ይችላል፤ እሱም ከ XBB.1.5 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ጋር በጣም ተመሳሳይ ነው። እነዚህ ሁለቱም ቫይረሶች በዘረመል እና በሚሰሩበት መንገድ ከሞላ ጎደል ተመሳሳይ ናቸው፣ ሁለት amino acid (E180V and K478R) (ፕሮቲንን ለመስራት የሚጠቅሙ ሞሎኪውሎች) ብቻ ልዩነቶች አላቸው። በተጨማሪም በእነዚህ አዳዲስ ቫይረሶች ላይ በደንብ የሚሰሩ ክትባቶችን ለመስራት ሌሎች መንገዶችን ማሰብ እንችላለን። ምንም እንኳን አሁን ያሉት ክትባቶች አሁንም ከከባድ በሽታ ቢከላከሉም አማካሪ ቡድኑ ግን የመጀመሪያውን ቫይረስ በአዲስ ክትባቶች ውስጥ መጠቀማችንን ማቆም አለብን ይላሉ። ይህ የሆነበት ምክንያቱ ዋናው ቫይረስ እና ተመሳሳዮቹ የቫይረስ ዓይነቶች በሰዎች አሁን ስለማይገኙ ነው። ዋናው ቫይረስ አሁን እያየን ባሉት እንደ XBB.1.5 (የኮሮና ቫይረስ ዝርያ) ያሉ አዳዲስ ቫይረሶች ላይ ብዙም ውጤት የለውም። የመጀመሪያውን ቫይረስ ከሌሎች ቫይረሶች ጋር በክትባቶች ውስጥ መጠቀም የአዳዲሶቹን ውጤታማነቱ ይቀንሳል። እንዲሁም የሰውነታችን በሽታ የመከላከል ስርዓት ለአሮጌው ጸረ ተዋህሲያንን ለማምረት ከዋለ ለአዳዲስ ቫይረሶች ጥሩ ምላሽ ላይሰጥ ይችላል። ተጨማሪ ምርምር እና ሃሳቦች፤ ለእነዚህ ጥቆማዎች ጥቅም ላይ የሚውሉት ማስረጃዎች ገደቦች ስላሉት እና ቫይረሱ አሁንም እየተቀየረ ስለሆነ አማካሪ ቡድኑ የኮቪድ-19 ክትባት ቀመርን በአዲስ መልክ ከወሰዱ በኋላ የሰዎች አካል እንዴት ምላሽ እንደሚሰጥ እና ምን እንደሚደርስባቸው የበለጠ መረጃ መሰብሰብን አጥብቀው ይመክራሉ፤ የተለያዩ ክትባቶች እንዴት እንደሚሠሩ እና ከአዲሱ የቫይረስ ስሪቶች ምን ያህል እንደሚከላከሉ ማየት ይፈልጋሉ። እ.ኤ.አ. በሃምሌ 2022 በወጣው ዓለም አቀፍ የኮቪድ 19 ስልት መሰረት አማካሪ ቡድኑ አፍንጫችን እና ጉሮሮቻችን አካባቢ ያሉ ሰውነትን ከበሽታ ለመከላከል የሚረዱ ሴሎች ላይ በመመስረት ክትባቶችን በቀጣይነት መስራታችን ጠቃሚ ነው ብለው ያስባሉ ምክንያቱም እነዚህ የቫይረሱን ስርጭት ሊገቱ ይችላሉ። እንደ የዓለም ጤና ድርጅት፣ መንግስታት እና ክትባት ሰጭዎች ያሉ ቡድኖች ሁሉም ሰው ክትባቶች ማግኘቱን ለማረጋገጥ በጋራ መስራታቸውን እንዲቀጥሉ አሳስቦ አዳዲስ ክትባቶች ሲወጡ ሁሉም ሰው ማግኘቱን መቻል አንዳለበት ጠቁመዋል። ለአዘጋጆች ማስታወሻ፤ እ.ኤ.አ. በሰኔ 1 2023 በተሰጠው መግለጫ፤ XBB.1.5 እና XBB.1.16 ቫይረሶች በዘረመል እና በሚሰሩበት መንገድ ከሞላ ጎደል ተመሳሳይ ናቸው፣ ሁለት amino acid (E180V and T478R) (ፕሮቲንን ለመስራት የሚጠቅሙ ሞሎኪውሎች) ብቻ ልዩነቶች አላቸው የሚለው አረፍተ ነገር በሚከተለው ተተክቷል፤ “XBB.1.5 እና XBB.1.16 ቫይረሶች በዘረመል እና በሚሰሩበት መንገድ ከሞላ ጎደል ተመሳሳይ ናቸው፣ ሁለት amino acid (E180V and K478R) (ፕሮቲንን ለመስራት የሚጠቅሙ ሞሎኪውሎች) ብቻ ልዩነቶች አላቸው።”

Statement on the antigen composition of COVID-19 vaccines The WHO Technical Advisory Group on COVID-19 Vaccine Composition (TAG-CO-VAC) continues to meet regularly to assess the implications of SARS-CoV-2 evolution for COVID-19 vaccine antigen composition and advise WHO on whether changes are needed to the antigen composition of future COVID-19 vaccines. In April 2023, the TAG-CO-VAC indicated that the advisory group would convene at least twice in 2023: once in May 2023 and again, approximately 6 months later. At each meeting, recommendations to either maintain current vaccine composition or to consider updates will be issued. This frequency of evidence review by the TAG-CO-VAC is based on the kinetics of vaccine-derived immunity and the need for continued monitoring of the evolution of SARS-CoV-2, and will be adjusted if and as necessary. The TAG-CO-VAC met on 11-12 May 2023 to review the genetic and antigenic evolution of SARS-CoV-2, the performance of currently approved vaccines against circulating SARS-CoV-2 variants and the implications for COVID-19 vaccine antigen composition. As previously stated by the TAG-CO-VAC, the objective of an update to COVID-19 vaccine antigen composition is to enhance vaccine-induced immune responses to circulating SARS-CoV-2 variants. This statement and the recommendation for change is intended for all vaccine manufacturers and is intended to inform future formulations of COVID-19 vaccines. The TAG-CO-VAC recognizes and reiterates that currently approved COVID-19 vaccines, including those based on the index virus, continue to provide substantial protection against severe disease and death, which is the primary objective for COVID-19 vaccination. Currently approved COVID-19 vaccines should continue to be used in accordance with the current WHO SAGE Roadmap, published in April 2023. Notwithstanding the protection against severe disease, protection against symptomatic disease is limited and less durable. New formulations of COVID-19 vaccines are needed to improve protection against symptomatic disease. Evidence reviewed The published and unpublished evidence reviewed by the TAG-CO-VAC included: (1) SARS-CoV-2 evolution, including genetic and antigenic characteristics of earlier and current SARS-CoV-2 variants, including XBB.1 descendent lineages, and its impact on cross-neutralization and cross-protection following vaccination and/or infection; (2) Vaccine effectiveness (VE) of currently approved vaccines during periods of XBB.1 descendant lineage circulation; (3) Antigenic cartography analyzing antigenic relationships of SARS-CoV-2 variants using naïve animal sera and human sera following vaccination and/or infection; (4) Preliminary preclinical data on immune responses in animal models, following infection with XBB.1 descendent lineages; (5) Preliminary preclinical immunogenicity data on the performance of candidate vaccines with updated antigens (data not shown); and (6) B cell memory responses following vaccination and/or infection. Further details on the publicly available data reviewed by the TAG-CO-VAC can be found in the accompanying data annex. Unpublished and/or confidential data are not shown. The TAG-CO-VAC acknowledges the limitations of the available data: While the trajectory of further SARS-CoV-2 evolution indicates that XBB will likely be the progenitor of SARS-CoV-2 variants in the near term, the timing, specific mutations and antigenic characteristics, and the potential public health risks of future variants remain unknown; Data on cross-reactivity (breadth) of immune responses elicited by currently circulating SARS-CoV-2 variants are limited. The majority of the available clinical and preclinical data are on the recent variants XBB.1 or XBB.1.5, but there is minimal information on other current variants of interest or variants under monitoring; Data on immune responses over time following infection with currently circulating SARS-CoV-2 variants are limited; Though neutralizing antibodies titers have been shown to be important in protection from SARS-CoV-2 infection and in estimates of vaccine effectiveness, there are multiple layers of immune protection elicited by infection and/or vaccination. Data on the immune response specific for XBB.1 descendent lineages are largely restricted to neutralizing antibodies and are limited for other aspects of the immune response, including cellular immunity; Data on the protection conferred by hybrid immunity (i.e. combination of infection- and vaccination-induced immunity) are largely derived from populations that predominantly received an mRNA booster dose; Data on VE of current COVID-19 vaccines, including index-virus based and bivalent mRNA vaccines, against XBB descendent lineages are limited and estimates during periods of XBB.1 descendant lineage circulation are only available for mRNA vaccines; Data on candidate vaccines that include an XBB.1 descendent lineage are limited to animal models. A summary of available evidence and the recommendations that follow were discussed by the TAG-CO-VAC and provided to WHO. Summary of available evidenceIn the fourth year of the pandemic, there is high seroprevalence in the global population as a result of vaccination and/or infection, and immunological profiles against SARS-CoV-2 are highly heterogeneous (i.e. individuals have been infected with different variants and/or vaccinated using a variety of vaccine platforms). There continues to be substantial genetic and antigenic evolution of the spike protein of SARS-CoV-2, and the evolutionary trajectory continues to diverge from the index virus. Despite increasing gaps in genomic surveillance globally, the available sequencing data indicates that the index virus and other early variants (e.g., Alpha, Beta, Gamma and Delta) are no longer detected in humans. As of May 2023, the XBB.1 descendent lineages currently predominate globally (i.e., XBB.1.5, XBB.1.16, XBB.1.9). As described in the WHO Technical Advisory Group on SARS-CoV-2 Virus Evolution XBB.1.5 Updated Risk Assessment and the XBB.1.16 Initial Risk Assessment, XBB descendent lineages, including XBB.1.5 and XBB.1.16, are highly immune evasive, with XBB.1.5 being one of the SARS-CoV-2 variants with the greatest magnitude of immune escape from neutralizing antibodies to date. Estimates of VE against currently circulating SARS-CoV-2 variants, including XBB.1 descendent lineages, are very limited in terms of the number of studies, vaccine products evaluated, and populations assessed; some studies show similar VE against BA.5 descendent and XBB.1 descendent lineages, while others suggest reduced VE during periods of predominance of XBB.1 descendent lineages. Sera from individuals who have received two, three or four doses of index virus-based vaccines, or a booster dose of a bivalent (BA.1- or BA.4/5- containing) mRNA vaccine show substantially lower neutralizing antibody titers against XBB.1 descendent lineages, as compared to titers specific for the antigens included in the vaccine. Individuals with hybrid immunity due to any SARS-CoV-2 infection show higher neutralizing antibody titers against XBB.1 descendent lineages as compared to responses from vaccinated individuals who had no evidence of infection. There is in vitro evidence that immune imprinting, which is a phenomenon in which B cell memory recall responses towards previously encountered antigen reduce the response to new antigens, may be occurring. However, based on observational epidemiological studies to date, the clinical impact remains unclear. Preclinical data shared confidentially with the TAG-CO-VAC by vaccine manufacturers show that vaccination with XBB.1 descendent lineage-containing candidate vaccines (including XBB.1.5) elicits higher neutralizing antibody responses to currently circulating SARS-CoV-2 variants, compared to responses elicited by currently approved vaccines. Recommendations for updates to COVID-19 vaccine antigen composition There is ongoing and considerable genetic and antigenic evolution of SARS-CoV-2, high seroprevalence and heterogeneous population immunity to SARS-CoV-2. As current WHO SAGE policy specifies, vaccination programmes should continue to complete the primary series and booster dose(s) for high priority and medium priority groups. Furthermore, the WHO Global COVID-19 Vaccination Strategy, published in July 2022, also calls for vaccines with improved durability and breadth of protection. Updates to vaccine antigen composition may enhance vaccine-induced immune responses to circulating SARS-CoV-2 variants, consistent with the previous statement by the TAG-CO-VAC published in June 2022. As of May 2023, XBB.1 descendent lineages predominate SARS-CoV-2 circulation globally. In order to improve protection, in particular against symptomatic disease, new formulations of COVID-19 vaccines should aim to induce antibody responses that neutralize XBB descendent lineages. One approach recommended by TAG-CO-VAC is the use of a monovalent XBB.1 descendent lineage, such as XBB.1.5 (e.g., hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 or WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) as the vaccine antigen. Given the small genetic and antigenic differences from XBB.1.5, XBB.1.16 (e.g., hCoV-19/USA/MI-CDC-LC1038976/2023, GenBank: OQ931660 GISAID: EPI_ISL_17619088) may be an alternative. The spike antigens of both of these lineages are genetically and antigenically very closely related, with only two amino acid differences between XBB.1.5 and XBB.1.16 (E180V and K478R). Other formulations and/or platforms that achieve robust neutralizing antibody responses against XBB descendent lineages can be considered. While currently approved COVID-19 vaccines, including those based on the index virus, continue to provide protection against severe disease, the TAG-CO-VAC advises moving away from the inclusion of the index virus in future formulations of COVID-19 vaccines. This is based on the following reasons: the index virus and antigenically closely related variants no longer circulate in humans; the index virus antigen elicits undetectable or very low levels of neutralizing antibodies against currently circulating SARS-CoV-2 variants, including XBB descendent lineages; inclusion of the index virus in bi- or multivalent vaccines reduces the concentration of the new target antigen(s) as compared to monovalent vaccines, which may decrease the magnitude of the humoral immune response; and immune imprinting due to repeated exposure to the index virus may reduce immune responses to new target antigen(s). Further data requirements and considerations Given the limitations of the evidence upon which the recommendations above are derived and that the evolution of the virus is expected to continue, the TAG-CO-VAC strongly encourages the generation of data on immune responses and clinical endpoints in humans who receive a COVID-19 vaccine with an updated composition, across different vaccine platforms, as well as further data on the performance of current COVID-19 vaccines against circulating SARS-CoV-2 variants. Additionally, the TAG-CO-VAC continues to encourage the further development of vaccines that enhance mucosal immunity because they may improve protection against infection and reduce transmission of SARS-CoV-2, in alignment with the WHO Global COVID-19 Vaccination Strategy, published in July 2022. Finally, it is imperative for multilateral organizations, governments and manufacturers to continue collaborating towards access to currently approved COVID-19 vaccines and to ensure equitable global access for vaccine(s) with an updated antigen composition as they become available. Note to editors: On 1 June 2023, the following text in this statement: "The spike antigens of both of these lineages are genetically and antigenically very closely related, with only two amino acid differences between XBB.1.5 and XBB.1.16 (E180V and T478R). "was replaced with: "The spike antigens of both of these lineages are genetically and antigenically very closely related, with only two amino acid differences between XBB.1.5 and XBB.1.16 (E180V and K478R)."

Bayani kan abun da ke ciki na antigen na rigakafin COVID-19 Tawagar masana masu ba da shawara na Hukumar Lafiya ta Duniya na haɗin rigakafin cutar Kwabid (TAG-CO-VAC) suna cigaba da haɗuwa a kai a kai domin duba yadda tasirin mahaɗin rigakafin SARS-CoV-2 yake ga mahaɗin rigakafin Kwabid-19 sannan su ba wa Hukumar WHO shawara game da ko ana buƙatar sauye-sauye a mahaɗan rigakafin domin rigakafin Kwabid-19 na nan gaba. A watan Afrilun 2023, TAG-CO-VAC ya nuna cewa tawagar masu ba da shawara za ta yi taro aƙalla sau biyu a shekarar 2023: sau ɗaya a watan Mayu 2023 kuma, da kuma kimanin watanni 6 bayan haka. A kowanne taro, za a fitar da sanarwar shawarwarin ko dai a ci gaba da amfani da tsarin rigakafi na yanzu ko a duba yiwuwar sabuntawa. Yawan bitar shaida da TAG-CO-VAC za su yi ya dogara ne a kan tsarin kariya da ke samuwa daga rigakafin da kuma buƙatar ci gaba da sa ido kan juyin halittar SARS-CoV-2, kuma za a daidaita shi idan da akwai buƙatar hakan. Tawagar TAG-CO-VAC ta gana a ranar 11-12 ga Mayu 2023 don yin bitar kwayoyin halitta da sauyi a halittar antigenic na SARS-CoV-2,da nazarin tasirin allurar rigakafin da aka amince da ita a halin yanzu a kan ire-iren SARS-CoV-2 da kuma abubuwan da hakan zai haifar ga sinadaran da ke cikin rigakafin COVID-19. Kamar yadda TAG-CO-VAC suka bayyana a baya, maƙasudin sabuntawa sinadaran kariya da ke cikin rigakafin COVID-19 shi ne don haɓaka ƙarfin rigakafin wajen magance ire-iren SARS-CoV-2. Wannan bayanin da shawarwari an yi suka ne ga duk kamfanonin da ke samar rigakafin da kuma nufin sauya tsarin rigakafin COVID-19 ta gaba. Tawagar TAG-CO-VAC ta fahimta kuma ta jaddada cewa a halin yanzu an amince da rigakafin COVID-19, da suka haɗa da waɗanda suke maganci matsirar ƙwayar cuta, domin ci gaba da ba da ƙaƙƙarfar kariya daga mummunar rashin lafiya da mutuwa, wanda shi ne babban maƙasudin rigakafin COVID-19. A halin yanzu za a ci gaba da amfani da allurar rigakafin COVID-19 da aka amince da su bisa tsarin aiwatarwa na WHO SAGE, wanda aka wallafa a Afrilun 2023. Duk da kariyar da ake samu daga cututtuka masu tsanani, kariya daga cututtukan da ke nuna alamomi taƙaitacce ne kuma ba shi da ƙarko. Ana buƙatar nau'ukan rigakafin COVID-19 don haɓaka kariya daga cututtukan da ke nuna alamomi. Shaidu da aka yi bita da aka wallafa da kuma waɗanda ba a wallafa ba na TAG-CO-VAC da suka haɗa da: (1) Sauyin ƙwayar halittar SARS-CoV-2, gami da ɗabi'un kwayoyin halitta da halayen sinadaran kariya na ire-iren SARS-CoV-2 na baya da na yanzu, tare da dangin XBB.1, da tasirin sa a kan kashewa gabaɗaya da ba da kariyar ke biyo bayan allurar rigakafi da/ko kamuwa da cuta. ; (2) Tasirin rigakafin (VE) na alluran rigakafin da aka amince da su a halin yanzu yayin da sinadaran dangin XBB.1 ke cikin jiki; (3) Taswirar da ke nuna nazarin alaƙar sinadaran a kan ire-iren SARS-CoV-2 ta amfani ruwan jikin dabba da na ɗan adam bayan allurar rigakafi da/ko kamuwa da cuta; (4) Bayanan gwaji na farko game da martani na rigakafi a cikin nau'ikan dabbobi, bayan kamuwa da cuta tare da dangin sinadaran XBB.1; (5) Bayanan gwaji na farko na farko game da aikin rigakafin da ake nazari tare da sabunta sinadaran kariya (ba a nuna bayanan ba); da kuma (6) Martanin ma'ajiyar ƙwayoyin halitta na B cell bayan alluran rigakafi da/ko kamuwa da cuta. Ana iya samun ƙarin bayanai game da bayanan da ake samu a bainar jama'a da Tawagar TAG-CO-VAC ta yi bita a bayanan da ke maƙale a nan. Ba a nuna bayanan da ba a wallafa ba ko na sirri ba. Tawagar TAG-CO-VAC ta amince da taƙaituwar bayanan ke samuwa: Yayin da yanayin ci gaba da sauyin halittar SARS-CoV-2 ke nuna cewa wataƙila XBB zai kasance farkon a yaƙar ire-iren SARS-CoV-2 a cikin ɗan gajeren lokaci, takamaiman lokaci, ayyanannen sauyin halitta da ɗabi'un sinadaran kariya, da yuwuwar haɗari ga lafiyar jama'a na ire-iren da za su zo nan gaba ba abu ne da wani ya sani ba; Bayanai game da sake kamuwa (tsarin) na martanin rigakafin da ke samuwa ta hanyar ire-iren SARS-CoV-2 da ke yaɗuwa a halin yanzu taƙaitattu ne. Yawancin bayanai na asibiti da na gwaji da ke samuwa kan ire-iren XBB.1 ko XBB.1.5 na baya-bayan nan ne, amma akwai ƙarancin bayani kan wasu ire-iren na cutar da ake bincike a kai yanzu ko ire-iren da ake lura da su; Akwai ƙarancin bayanai kan martanin rigakafi na tsawon lokaci bayan kamuwa da cuta tare da ire-iren SARS-CoV-2 da ke yawo a halin yanzu; Ko da yake an nuna masu ba da kariya ga ƙwayoyin rigakafi suna da mahimmanci a wajen kariya daga kamuwa da cuta ta SARS-CoV-2 da kuma tantance tasirin maganin alurar rigakafi, akwai matakan kariya da yawa waɗanda ke taɓuwa daga kamuwa da cuta da ko rigakafin. Bayanai game da tsairin rigakafi musamman na dangin XBB.1 sun taƙaita ne ga ƙwayoyin cuta kuma an iyakance su ga wasu bangarorin amsuwar rigakafi, da ya haɗa da kariyar ƙwayoyin halittu; Bayanai kan kariyar da ke tattare da garkuwar jiki ta hanyar gauraye (wato haɗewar kamuwa da cuta- da rigakafi da ke haifar ƙarin garkuwar jiki) an samo su ne daga mutanen da galibi suka karɓi allurar mRNA fiye da sau ɗaya; Bayanai kan VE na rigakafin COVID-19 ta yanzu, da ya haɗa da tushen ƙwayoyin cuta da alluran rigakafin mRNA na bivalent, a kan dangin XBB sun yi ƙaranci kuma hasashe a lokutan da dangin XBB.1 ke wanzuwa na samuwa ne kawai ga allurar mRNA; Bayanai kan allurar rigakafin da ake nazari waɗanda suka haɗa da dangin XBB.1 sun taƙaita ga gwajin dabbobi. Tawagar TAG-CO-VAC ta samar da taƙaitacciyar shaidar da ke akwai da kuma shawarwarin da suka biyo bayan tattaunawar, an kuma ba da ga Hukumar Lafiya ta Duniya wato WHO. Bayanan da ke ƙunshe cikin taƙaitacciyar shaidar da ke A cikin shekara ta huɗu da ɓarkewar cutar ta nuna ana samun yawaitar yaɗuwa a cikin al'ummar duniya sakamakon allurar rigakafi ko kamuwa da cuta, da kuma bayanan rigakafi game da SARS-CoV-2 sun bambanta sosai (wato mutane sun kamu da ire-iren cutar daban-daban ko sun ƙarbo allurar rigakafi ta amfani da allurai mabambanta). Ana ci gaba da samun bayannanen sauyi a ƙwayoyin halitta da sauyin halittar sinadarin kariya da hauhawar sinadarin furotin a SARS-CoV-2, kuma yanayin sauyi a halittar na ci gaba da bambanta daga ƙwayar cuta ta farko. Duk da ƙaruwar giɓi a salon sa ido kan kwayoyin halittar cutar a duniya, bayanan jeri da ake da su na nuna cewa yanzu an dena ganin ƙwayar cutar ta farko da sauran ire-irenta na farko (misali, Alpha, Beta, Gamma da Delta) a cikin mutane. Har zuwa watan Mayu 2023, dangin XBB.1 na cutar a halin yanzu su ne sukamamaye duniya (wato XBB.1.5, XBB.1.16, XBB.1.9). Kamar yadda aka bayyana a cikin Wallafar Ba da Shawarar fannin fasaha ta WHO a kan sauyin Halittar ƙwayoyin cutar SARS-CoV-2 XBB.1.5 Sabon Bayanin Hatsarin XBB.1.16 da Bayanan Farkon na Hatsarin dangin XBB, da ya haɗa da XBB.1.5 da XBB.1.16, suna kaucewa kariya sosai, inda XBB.1.5 ya kasance ɗaya daga cikin ire-iren SARS-CoV-2 da ke ƙetare kariya ƙwayoyin cuta ta hanyar rigakafi har zuwa yau. Ƙididdigar VE a kan ire-iren SARS-CoV-2 da ke yaɗuwa a halin yanzu, da ya haɗa da dangin XBB.1, sun taƙaita sosai ta adadin bincike, samfuran rigakafin da aka tantance, da ƙididdigar yawan jama'a da aka duba; wasu nazarce-nazarce sun nuna irin wannan VE ɗin a kan dangin BA.5 da kumdangin ƙwayoyin cutar XBB.1, yayin da wasu ke nuna cewa an rage VE a lokacin da dangin XBB.1 ke wanzuwa. Samfurin ruwan jiki daga mutanen da suka karɓi allurai biyu, uku ko huɗu na alluran tushen ƙwayar cutar, ko ƙarin allura (Mai ɗauke da BA.1- ko BA.4/5-) rigakafin mRNA yana nuna ƙarancin kawar da ƙwayoyin cuta ta gwajin titers a kan dangin XBB .1, idan aka kwatanta da gwajin titters musamman ga sinadaran kariya da aka haɗa a cikin maganin. Mutanen da ke da garkuwar jiki da ta gauraya saboda kamuwa da cutar SARS-CoV-2 suna nuna mafi girman kariya a gwajin titers a kan dangin XBB.1 idan aka kwatanta da yadda yake ga mutanen da aka yi wa allurar rigakafi waɗanda ba su da shaidar kamuwa da cutar. Akwai shaidar cewa tambarin rigakafi, wanda shi ne al'amari wanda ƙwayoyin halitta na B cell ke nunawa ga sinadaran kariya da aka taɓa kamuwa da su a baya na iya aukuwa. Sai dai, bisa nazarin cututtukan ta hanyar sa ido da aka yi zuwa yau, tasirin asibitin ba a bayyane yake ba. Bayanan da aka fitar cikin sirri aka ba wa tawagar TAG-CO-VAC daga kamfanonin da ke samar da alluran rigakafi sun nuna cewa allurar rigakafin da ke da dangin XBB.1 a ciki (ciki har da XBB.1.5) yana haifar da mafi girman kariya ga ire-iren SARS-CoV-2 da ke yaɗuwa a halin yanzu, idan aka kwatanta da kariyar da aka samu ta hanyar rigakafin da aka amince da su a halin yanzu. Shawarwari don sabunta sinadaran da ke cikin rigakafin COVID-19 Akwai bayannanen sauyi a ƙwayoyin halittun kariya na SARS-CoV-2, yawan yaɗuwa daga gwajin ruwan jiki da kuma yawan mutanen da ke da kariyar SARS-CoV-2. Kamar yadda manufar WHO SAGE da ke aiki a halin yanzu ta fayyace, shirye-shiryen rigakafin ya kamata su ci gaba don kammala jerin farko da kuma kuma ƙarin alluran ƙarfafa kariya don ƙungiyoyi masu muhimmanci matakin farko da masu matsakaicin muhimmanci. Bugu da ƙari, Tsarin Allurar rigakafin COVID-19 na Duniya na hukumar lafiya ta duniya wato WHO, wanda aka wallafa a watan Yulin 2022, ya kuma yi kira ga alluran rigakafi tare da inganci wajen dorewa da yawan ba da kariya. Sabuntawa ga sinadaran kariya da ke cikin rigakafin na iya haɓaka kariyar da ke samuwa ta sanadin rigakafin ga ire-iren SARS-CoV-2 da ke yaɗuwa, wanda ya zo daidai da sanarwar da ta gabata ta TAG-CO-VAC da aka wallafa a watan Yuni 2022. A watan Mayun 2023, dangin XBB.1 ne suka mamaye SARS-CoV-2 da ke yaɗuwa a duniya. Don inganta kariya, musamman daga cututtukan da ke nuna alamomi, ya kamata sabbin samfuran rigakafin COVID-19 su yi ƙoƙarin samar da kariyar jiki da ke kawar da dangin XBB. Hanya ɗaya da TAG-CO-VAC ya ba da shawarar ita ce amfani da dangin XBB.1 guda ɗaya, kamar XBB.1.5 (misali, hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1 , GISAID: EPI_ISL_16134259 ko WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) a matsayin maganin inganta kariyar jiki. Ganin ƙarancin bambance-bambancen tsakanin ƙwayoyin halitta da na kariya daga XBB.1.5, XBB.1.16 (misali, hCoV-19/USA/MI-CDC-LC1038976/2023, GenBank: OQ931660 GISAID: EPI_ISL_17619088) na iya zama madadi. Sinadaran kariya masu ƙaruwa na waɗannan dangin suna da alaƙa ta kud da kud ta fannin tsarin ƙwayar halitta da sinadaran kariya, inda suke da bambancin sinadaran amino acid guda biyu kawai tsakanin XBB.1.5 da XBB.1.16 (E180V da K478R). Za a iya duba yiwuwar samar da wasu ƙa'idoji ko muhalli don cimma ƙwaƙƙwarar kariya a kan dangin XBB. Yayin da aka amince da rigakafin COVID-19 a halin yanzu, wanda ya haɗa da waɗanda suke kawar da ƙwayar cutar matakin farko, suna ci gaba da ba da kariya daga mummunar cuta, TAG-CO-VAC na ba da shawarar barin haɗa ƙwayar ƙwayar cutar matakin farkon a cikin tsarin rigakafin COVID-19 na gaba. Wannan ya dogara ne a kan dalilai masu zuwa: ƙwayar cutar ta farko da ire-irenta da ke da alaƙa ba sa yawo a cikin mutane; sinadaran kariyar ƙwayar cutar ta farko tana haifar da matakan da ba a iya ganea ba ko kaɗan na kawar da ƙwayoyin rigakafi daga ire-iren cutar SARS-CoV-2 da ke yawo a halin yanzu, ciki har da dangin XBB; haɗawa da ƙwayar cutar farko a alluran rigakafin da ke ɗauke da sinadaran bitamin ɗaya ko fiye na rage ƙarfin sabbin sinadaran kariya idan aka kwatanta da alluran rigakafin monovalent, wanda zai iya rage ƙarfin garkuwar jiki; kuma shaidar rigakafi saboda sake haɗuwa da ƙwayar cuta na iya rage ƙarfin garkuwar jiki ga sabbin sinadaran kariya. Ƙarin bayanan da ake buƙata da za a yi la'akari da su Idan aka yi duba da taƙaitar shaidar da aka samo shawarwarin da ke sama da kuma cewa ana sa ran halittar ƙwayar cutar za ta ci gaba da sauyawa, tawagar TAG-CO-VAC na ƙarfafar ƙirƙirar bayanai kan ƙarfin garkuwar jiki da matakan lafiya a cikin mutanen da suka karɓi alluran rigakafin COVID-19 da aka haɗa da ingantaccen sinadara, a nau'ukan rigakafin da dama, da kuma ƙarin bayanai kan ayyukan rigakafin COVID-19 ta yanzu kan ire-iren cutar SARS-CoV-2. Bugu da ƙari, TAG-CO-VAC na ci gaba da ƙarfafa ci gaba da inganta alluran rigakafin da ke haɓaka garkuwar jiki saboda suna iya haɓaka kariya daga kamuwa da cuta da rage yaɗuwar SARS-CoV-2, wanda ya dace da Tsarin Rigakafin COVID-19 na duniya na WHO, wanda aka walalfa a watan Yulin 2022. A ƙarshe, yana da mahimmanci ga manyan ƙungiyoyi, gwamnatoci da kamfanoni su ci gaba da haɗin gwiwa don samar da damar yin amfani da allurar COVID-19 da aka amince da ita a halin yanzu da kuma tabbatar da daidaiton samun damar amfani allurar rigakafi a faɗin duniya tare da sabunta inadarans kariya yayin da suka samu. Tokaci ga Editoci: A ranar 1 ga Yuni, 2023, wannan rubutun da ke cikin wannan bayanin: Sinadaran kariya masu ƙaruwa na waɗannan dangin suna da alaƙar ƙwayoyin halitta inda ake samun bambancin sinadaran amino acid guda biyu kawai tsakanin XBB.1.5 da XBB.1.16 (E180V da T478R). an maye gurbinsa da: Sinadaran kariya masu ƙaruwa na waɗannan dangi biyu suna da alaƙa ta ƙwayoyin halitta sosai, inda ake samun bambancin sinadaranamino acid guda biyu kawai tsakanin XBB.1.5 da XBB.1.16 (E180V da K478R)."

Taarifa kuhusu muundo wa antijeni wa chanjo ya UVIKO-19. Kikundi cha ushauri wa kiufundi cha WHO kuhusu muundo wa chanjo ya UVIKO-19 (TAG-Co-VAC) kinaendelea kukutana mara kwa mara ili kutathmini athari za mageuzi ya SARS-COV-2 kwa utungaji wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19 na kuishauri WHO kama mabadiliko yanahitajika kwenye muundo wa antijeni wa chanjo za baadae za UVIKO-19. Mnamo Aprili 2023, TAG-CO_VAC ilionyesha kuwa kikundi cha ushauri kingekutana angalau mara mbili katika 2023: Mara moja mnamo Mei 2023 na tena, takribani miezi 6 baadae. Katika kila mkutano, mapendekezo ya kudumisha muundo wa sasa wa chanjo au kuzingatia masasisho yatatolewa. Marudio haya ya mapitio ya ushahidi na TAG-CO-VAC yanatokana na Kinetics ya kinga inayotokana na chanjo na hitaji la kuendelea kufuatilia mabadiliko ya SARS-CoV-2, na itarekebishwa ikihitajika. TAG-CO-VAC ilikutana tarehe 11-12 Mei 2023 ili kukagua mabadiliko ya kijenetiki na antijeni ya SARS-CoV-2, utendaji wa chanjo zilizoidhinishwa za SARS-CoV-2 na athari za utungaji wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19. Kama ilivyoelezwa hapo awali na TAG-CO-VAC lengo la kusasisha muundo wa antijeni ya chanjo ya UVIKO-19 ni kuimarisha muitikio wa kinga na unaotokana na chanjo kwa tofauti zinazozunguka za SARS-CoV-2. Kauli hii na mapendekezo ya mabadiliko yanalenga watengenezaji wote wa chanjo na inanuwia kufahamisha uundaji wa baadae wa chanjo za UVIKO-19. TAG-CO-VAC inatambua na kukariri chanjo zilizoidhinishwa kwa sasa za UVIKO-19, zikiwemo zile zinazozingatia virusi vya index, zinaendelea kutoa ulinzi wa kutosha dhidi ya magonjwa na vifo vibaya, ambalo ndilo lengo kuu la chanjo ya UVIKO-19. Chanjo zilizo anishwa sasa za UVIKO-19 zinapaswa kuendelea kutumika kwa mujibu wa muongozo wa sasa wa WHO SAGE, uliochapishwa mnamo Aprili 2023. Licha ya ulinzi dhidi ya ugonjwa mbaya, ulinzi dhidi ya ugonjwa wa Symptomatic ni mdogo na hauwezi kudumu. Uundaji mpya wa chanjo za UVIKO-19 zinahitajika ili kuboresha ulinzi dhidi ya ugonjwa wa Symptomatic. Ushahidi uliohakikiwa Ushahidi uliochapishwa na ambao haujachapishwa uliokaguliwa na TAG-CO-VAC ulijumuisha: (1) Mageuzi ya SARS-CoV-2, ikijumuisha sifa za kijenetiki na antijeni za vibadala vya awali na vya sasa vy SARS-CoV-2, ikijumuisha nasaba za ukoo za XXB.1, na athari zake katika kutoegemea upande wowote na ulinzi wa mtambuka kufuatia chanjo na/au maambukizi; (2) Ufanisi wa chanjo (VE) ya chanjo zilizoidhinishwa kwa sasa wakati wa kipindi cha mzunguko wa ukoo wa kizazi cha XBB.1; (3) Katuni ya antijeni inayochanganua uhusiano wa antijeni wa vibadala vya SARS-CoV-2 kwa kutumia sera ya wanyama wasiojua na sera ya Binadamu kufuatia chanjo na/au maambukizi; (4) Data ya matibabu ya awali juuu ya majibu ya kinga katika mifano ya wanyama, kufuatia kuambukizwa na kizai cha kizazi cha XBB.1; (5)Data ya awali ya kinga dhidi ya utendakazi wa chanjo za mtahiniwa zilizo na antijeni zilizosasishwa (Data haijaonyeshwa); na (6) Majibu ya kumbukumbu ya seli B kufuatia chanjo na/au maambukuzi. Maelezo zaidi kuhusu Data iliyopatikana kwa umma iliyokaguliwa na TAG-CO-VAC yanaweza kupatikana katika kiambatisho cha Data kinachoambatana. Data ambayo haijachapishwa na/au ya siri haijaonyeshwa. TAG-CO-VAC inakubali mapungufu ya Data inayopatikana: Wakati muelekeo wa mageuzi zaidi ya SARS-CoV-2 unaonyesha kuwa XBB inakuwa kuwa mtangulizi tofauti wa SARS-CoV-2 katik muda mfupi ujao, wakati, mabadiliko mahususi na sifa za antijeni, na hatari zinazoweza kutokea kwa afya ya umma za tofauti za siku zijazo zimesalia hazijulikani Data kuhusu utendakazi mtambuka (upana) wa mwitikio wa kinga ya mwili unaotolewa na vibadala vinavyozunguka vya SARS-CoV-2 ni mdogo. Data nyingi zinazopatikana za kimatibabu na za matibabu ya awali ziko kwenye vibadala vya hivi karibuni vya XBB.1.5, lakini kuna taarifa ndogo kuhusu vibadala vingine vya sasa vya manufaa au vibadala vinavyofuatiliwa; Data kuhusu majibu ya kinga baada ya muda kufuatia kuambukizwa na vibadala vinavyozunguka vya SARS-CoV-2 ni chache; Ingawa chembechembe za kinga mwili za kupunguza nguvu zimeonyesha kuwa muhimu katika mwili dhidi ya maambukizi ya SARS-CoV-2 na katika makadirio ya ufanisi wa chanjo, kuna tabaka nyingi za ulinzi wa kinga zinazotokana na maambukizi na/au chanjo. Data juu ya mwitikio wa kinga mahususi kwa nasaba za ukoo wa XBB.1 zimezuiliwa kwa kiasi kikubwa kupunguza kingamwili na ni mdogo kwa vipengele vingine vya mwitikio wa kinga, ikiwa ni pamoja na kinga ya seli; Data kuhusu ulinzi unaotolewa na kinga ya mseto (yaani, mseto wa kinga inayotokana na maambukizi na chanjo) hutolewa kwa kiasi kikubwa kutoka kwa makundi ambayo mara nyingi yalipokea Dozi ya nyongeza ya mRNA.; Data kuhusu VE ya chanjo za sasa za UVIKO-19, ikiwa ni pamoja na chanjo ya index-virus na bivalent mRNA, dhidi ya ukoo wa kizazi cha XBB ni mdogo na makadirio katika vipindi vya mzunguko wa ukoo wa XBB.1 hupatikana kwa chanjo za mRNA pekee; Data kuhusu chanjo za wateuliwa zinazojumuisha ukoo wa XBB.1 ni wa mifano ya wanyama pekee. Muhtasari wa ushahidi uliopo na mapendekezo yanayofuata yalijadiliwa na TAG-CO-VAC na kutolewa kwa WHO. Muhtasari wa ushahidi unaopatikana katika mwaka wa nne wa janga hili, kuna kiwango cha juu cha kuenea kwa idadi ya watu ulimwenguni kama matokeo ya chanjo na/au maambukizi, na wasifu wa kinga dhidi ya SARS-CoV-2 ni tofauti sana (yaani, watu wameambukizwa na vibadala tofauti na/au kuchanjwa kwa kutumia majukwaa mbalimbali ya chanjo). Kunaendelea kuwa na mageuzi makubwa ya kijenetiki na antijeni ya protini ya Spike ya SARS-CoV-2, na muelekeo wa mageuzi unaendelea kutofautiana na virusi vya index. Licha ya kuongezeka kwa mapengo katika ufuatiliaji wa jeni ulimwenguni, Data inayopatikana ya mpangilio inaonyesha kwamba virusi vya index na vibadala vingine vya awali (m.f Alpha, Beta, Gamma na Delta) havitambuliwi tena kwa Binadamu. Kufikia Mei 2023, ukoo wa kizazi cha XBB.1 kwa sasa kinatawala ulimwenguni (yaani, XBB.1.5, XBB.1.16, XBB.1.9). Kama ilivyofafanuliwa katika kikundi cha ushauri cha kiufundi cha WHO kuhusu SARS-CoV-2 Virus Evolution XBB.1.5 tathmini iliyosasishwa ya hatari na tathmini ya awali ya hatari ya XBB.1.16, nasaba za ukoo wa XBB, ikijumuisha XBB.1.5 na XBB.1.16, zinaepuka kinga nyingi, pamoja na XBB.1.5 ikiwa mojawapo ya vibadala vya SARS-CoV-2 vilivyo na kiwango kikubwa zaidi cha kinga dhidi ya kingamwili za kupunguza hadi sasa. Makadirio ya VE dhidi ya lahaja zinazozunguka za SARS-CoV-2, ikijumuisha nasaba za kizazi cha XBB.1, ni chache sana kulingana na idadi ya tafiti, bidhaa za chanjo zilizotathminiwa, na idadi ya watu iliyotathminiwa; Baadhi ya tafiti zinaonyesha VE sawa dhidi ya vinasaba vya uzao wa BA.5 na XBB.1, huku vingine vikipendekeza kupunguzwa kwa VE katika vipindi vya kutawala kwa vinasaba vya ukoo vya XBB.1. Sera kutoka kwa watu ambao wamepokea dozi mbili, tatu, au nne za chanjo zenye msingi wa index virus, au kipimo cha nyongeza cha chanjo ya mRNA (BA.1- au BA.4/5- zenye) zinaonyesha kiwango cha chini sana cha chembe za kingamwili dhidi ya XBB.1 nasaba za ukoo, ikilinganishwa na vyeo maalumu kwa antijeni zilizojumuishwa kwenye chanjo. Watu walio na kinga ya mseto kutokana na maambukizi yoyote ya SARS-CoV-2 huonyesha chembechembe za kingamwili zinazopunguza kiwango cha juu dhidi ya vinasaba vya XBB.1 ikilinganishwa na majibu kutoka kwa watu waliochanjwa ambao hawakuwa na ushahidi wa kuambukizwa. Kuna ushahidi wa ndani kwamba uwekaji wa kinga mwilini, ambao ni jambo ambalo kumbukumbu ya seli B kukumbuka majibu kuelekea antijeni zilizokutana hapo awali hupunguza mwitikio wa antijeni mpya, inaweza kutokea. Hata hivyo, kulingana na uchunguzi wa tafiti za kiepidemiolojia hadi sasa, athari za matibabu bado haijulikani. Data ya kabla ya kliniki iliyoshirikiwa kwa siri na TAG-CO-VAC na watengenezaji chanjo inaonyesha kuwa chanjo yenye chanjo za mtahiniwa wa kizazi cha XBB.1 (pamoja na XBB.1.5) hutoa mwitikio wa juu zaidi wa kingamwili wa kupunguza kwa vibadala vinavyozunguka vya SARS-CoV-2, ikilinganishwa na majibu yanayotokana na chanjo zilizoidhinishwa kwa sasa. Mapendekezo ya masasisho ya utengenezaji wa antijeni wa chanjo ya UVIKO-19 Kuna mageuzi yanayoendelea na makubwa ya kijenetiki na antijeni ya SARS-CoV-2, kuenea kwa kiwango cha juu na kinga ya idadi ya watu kwa SARS-CoV-2. Kama sera ya sasa ya WHO SAGE inayobainisha, mipango ya chanjo inapaswa kuendelea kukamilisha muendelezo wa awali na dozi za nyongeza kwa vikundi vya kipaumbele vya juu na vya kati. Zaidi ya hayo, mkakati wa chanjo ya UVIKO-19 wa WHO, uliochapishwa Julai 2022, pia unatoa wito wa kuwepo kwa chanjo zenye uimara ulioboreshwa na upana wa ulinzi. Masasisho ya muundo wa antijeni ya chanjo yanaweza kuimarisha mwitikio wa kinga uaotokana na chanjo kwa vibadala vinavyozunguka vya SARS-CoV-2, kulingana na taarifa ya awali ya TAG-CO-VAC iliyochapishwa Juni 2022. Kufikia Mei 2023, vinasaba vya kizazi cha XBB.1 ndicho kinachotawala mzunguko wa SARS-CoV-2 Duniani kote. Ili kuboresha ulinzi, haswa dhidi ya ugonjwa wa Symptomatic michanganyiko mipya ya chanjo za UVIKO-19 inapaswa kulenga kuibua majibu ya kingamwili ambayo hupunguza nasaba za kizazi cha XBB. Mbinu moja inayopendekezwa na TAG-CO-VAC ni matumizi ya monovalent ya ukoo wa XBB.1, kama vile XBB.1.5 (m.f, hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_ 16134259 au WHO Biohub: 2023-WHO-ISL01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_ 16760602) kama antijeni ya chanjo. kutokana na tofauti ndogo ndogo za kijenetiki na kijeni kutoka XBB.1.5, XBB.1.16 (m.f, hCoV-19/USA/MI-CDC-LC-1038976/2023. GenBank: OQ931660 GISAID: EPI_ISL_17619088) inaweza kuwa mbadala. Antijeni za Spike za vinasaba hivi vyote viwili vinahusiana kwa karibu sana kijeni na kiantijeni, zikiwa na tofauti mbili tu za asidi ya amino kati ya XBB.1.5 na XBB.1.16 (E180 V na K478 R). Uundaji mwingine na/au majukwaa ambayo hufikia majibu thabiti ya kingamwili ya kugeuza dhidi ya nasaba za ukoo za XBB yanaweza kuzingatiwa. Wakati chanjo za UVIKO-19 zilizoidhinishwa kwa sasa, zikiwemo zile zinazotegemea virusi vya index, zinaendelea kutoa ulinzi dhidi ya ugonjwa mbaya, TAG-CO-VAC inashauri kuondokana na kujumuishwa kwa virusi vya index katika uundaji wa baadae wa chanjo za UVIKO-19. Hii inategemea sababu zifuatazo: Virusi vya index na lahaja zinazohusiana na antijeni hazizunguki tena kwa wanadamu; Antijeni ya virusi vya ndex hutoa viwango visivyoweza kugunduliwa au vya chini sana vya kingamwili dhidi ya anuwai zinazozunguka za SARS-CoV-2, pamoja na nasaba za kizazi cha XBB; Ujumuishwaji wa virusi vya index katika chanjo mbili au nyingi hupunguza mkusanyiko wa antijeni lengwa mpya ikilinganishwa na chanjo ya monovalent, ambayo inaweza kupunguza ukubwa wa muitikio wa kinga ya humoral; na Uchapishaji wa kinga kutokana na kuathiriwa mara kwa mara na virusi vya index kunaweza kupunguza mwitikio wa kinga kwa antijeni lengwa mpya . Mahitaji ya Data zaidi na mazingatio Kwa kuzingatia mapungufu ya ushahidi ambao mapendekezo yaliyo hapo juu yametolewa na kwamba mabadiliko ya virusi yanatarajiwa kuendelea, TAG-CO-VAC inahimiza sana utoaji wa Data kuhusu mwitikio wa kinga na matokeo ya kiafya kwa wanadamu wanaopokea chanjo ya UVIKO-19 iliyo na muundo uliosasishwa, katika majukwaa tofauti ya chanjo, pamoja na Data zaidi kuhusu utendaji wa chanjo za sasa za UVIKO-19 dhidi ya lahaja zinazozunguka za SARS-CoV-2. Kwa kuongezea, TAG-CO-VAC inaendelea kuhimiza maendeleo zaidi ya chanjo zinazoimarisha kinga ya mocosal kwa sababu zinaweza kuboresha mwili zaidi dhidi ya maambukizi na kupunguza maambukizi ya SARS-CoV-2, kwa kuzingatia mkakati wa kimataifa wa chanjo ya UVIKO-19 wa WHO ilichapishwa mwezi Julai 2022. Mwisho, ni muhimu kwa mashirika ya kimataifa, serikali na watengenezaji kuendelea kushirikiana ili kufikia chanjo za UVIKO-19 zilizoidhinishwa kwa sasa na kuhakikisha ufikiaji sawa wa kimataifa wa chanjo zenye muundo mpya wa antijeni kadri zinavyopatikana. Maelezo kwa wahariri: Tarehe 1 Juni 2023, teksti ifuatayo katika taarifa hii: "Antijeni za Spike za nasaba hizi zote mbili zina uhusiano wa karibu sana wa kijeni na kiantijeni, zikiwa na tofauti mbili tu za asidi ya amino kati ya XBB.1.5 na XBB.1.16 (E180 V na T478 R). "ilibadilishwa na: "Antijeni za Spike za nasaba hizi zote mbili zinahusina sana kijeni na kiantijeni, zikiwa na tofauti mbili tu za asidi ya amino kati ya XBB.1.5 na XBB.1.16 (E180 V na K478R)"

Àlàyé lórí èròja àjèjì adáralóró fún àjẹsára COVID-19 Ẹgbẹ́ Olùbánidámọ́ràn Iṣẹ́ lórí Èròjà Àjẹsára COVID-19 (TAG-CO-VAC) ṣì ń tẹ̀síwájú láti pàdé lóòrèkóòrè láti ṣe àyẹ̀wò àbájáde àyípadà SARS-CoV-2 fún èròjà àjẹsára àjèjì adáralóró COVID-19 ó sì gba WHO ní ìmọ̀ràn lórí bóyá wọ́n nílò àyípadà sí èròjà àjèjì adáralóró fún àjẹsára COVID-19 lọ́jọ́ iwájú. Ní oṣù Igbe ọdún 2023, TAG-CO-VAC ṣàfihàn pé ẹgbẹ́ Olùbánidámọ́ràn náà máa jókòó ní ó kéré jù ẹ̀ẹ̀mejì ní ọdún 2023: ẹ̀ẹ̀kan ní ọdún oṣù Èbìbí ọdún 2023 àti lẹ́ẹ̀kan sí i, àpapọ̀ oṣù mẹ́fà lẹ́yin rẹ̀. Ní ìpàdé kọ̀ọ̀kan, àwọn àbá yálà láti tẹ̀síwájú pẹ̀lú èròjà àjẹsára lọ́wọ́lọ́wọ́ tàbí láti gbèrò ìsọdituntun ni wọn yóò ṣe ìpèsè rẹ̀. Àtúnyẹwò ẹ̀rí ní gbogbo ìgbà láti ọ̀dọ TAG-CO-VAC dá lórí agbára àjẹsára látara-oọ̀gùn-àjẹsára àti ìdí fún ìtẹ̀síwájú àmójútó fún àyípadà SARS-CoV-2, wọn ó sì ṣe àtúnṣe sí i tí àti bí ó bá ṣe yẹ. TAG-CO-VAC pàdé ní 11-12 oṣù Èbìbí ọdún 2023 láti ṣe àtúnyẹ́wò àyípadà jínnì àti afàìsàn fún SARS-CoV-2, iṣẹ́ àjẹsára tí wọ́n fọwọ́sí lọ́wọ́lọ́wọ́ tako ìtànkálẹ̀ àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 àti àwọn ìpadàbọ̀ rẹ̀ fún èròjà àjẹsára àjèjì adáralóró COVID-19. Gẹ́gẹ́ bí TAG-CO-VAC ti ṣe sọ tẹ́lẹ̀, èròngbà ìsọdituntun fún èròjà àjẹsára àjèjì adáralóró COVID-19 ni láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdáhùn sí àjẹsára látara-oọ̀gùn-àjẹsára sí àwọn ẹ̀yà TAG-CO-VAC tó ń tàn kálẹ̀. Àlàyé yìí àti àbá fún àyípadà ni a gbèrò fún gbogbo àwọn tó ń pèsè àjẹsára ó sì wà láti sọ nípa àwọn èròjà àjẹsára COVID-19 lọ́jọ́ iwájú. TAG-CO-VAC mọ rírì wọ́n sì tẹnu mọ́ ọ pé àwọn àjẹsára COVID-19 tí wọ́n fọwọ́sí lọ́wọ́lọ́wọ́, tó fi mọ́ àwọn tí wọ́n dá lórí àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn, ń tẹ̀síwájú láti pèsè ààbò tó dájú tako àwọn ààrùn tó lágbára àti ikú, tí ó jẹ́ ojúlówó èròngbà fún abẹ́rẹ́ àjẹsára COVID-19. Àwọn àjẹsára COVID-19 tí wọ́n fọwọ́sí lọ́wọ́lọ́wọ́ ni kí wọ́n tẹ̀síwájú láti máa lò ní ìbámu pẹ̀lú Ìlàna-iṣẹ́ SAGE WHO lọ́wọ́lọ́wọ́, tí wọ́n gbé jáde ní oṣù Igbe ọdún 2023. Pẹ̀lú ààbò tako ààrùn alágbára, ààbò tako ààrùn tó ní ààmì àìsàn kò wọ́pọ̀ kò sì pẹ́ púpọ̀. Àwọn èròjà tuntun fún àjẹsára COVID-19 ni a nílò láti mú àyípadà bá ààbò tako ààrùn tó ní ààmì àìsàn. Ẹ̀rí tí wọ́n ṣe àtúnyẹ́wò rẹ̀ Ẹ̀rí tí wọ́n tẹ̀jáde àti èyí tí wọn ò tẹ̀jáde tí TAG-CO-VAC ṣe àtúnyẹ̀wo rẹ̀ ni a ti rí: (1) Àyípadà SARS-CoV-2, tó fi mọ́ àwọn àwòmọ́ jínnì àti àjèjì adáralóró fún àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 ti tẹ́lẹ̀ àti lọ́wọ́lọ́wọ́, tó fi mọ́ àwọn ìran ìdílé XBB.1, àti ipa rẹ̀ lórí ìsọdọ̀lẹ tó kárí àti ààbò tó kárí lẹ́yìn abẹ́rẹ́ àjẹsára àti/tàbí àkóràn; (2) Ìmúnádóko àjẹsára (VE) ti àwọn àjẹsára tí wọ́n fọwọ́sí lọ́wọ́lọ́wọ́ ní àkókò ìtànkálẹ̀ ìran ìdílé XBB.1 (3) Àwòrán àjèjì adáralóró tó ń yànnàná àwọn àjọṣepọ̀ àjèjì adáralóró fún àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 tó ń lo oje ẹranko tí ò mọ nǹkankan àti oje ènìyàn lẹ́yìn abẹ́rẹ́ àjẹsára àti/tàbí àkóràn; (4) Dátà àkọ́kọ́ ṣíwájú ìtọ́jú lórí àwọn ìdáhùn àjẹsára nínú àwọn àwòṣe ẹranko, lẹ́yìn àkóràn pẹ̀lú ìran ìdílé XBB.1; (5) Dátà àjẹsára-jínnì àkọ́kọ́ ṣíwájú ìtọ́jú lórí ìṣesí àwọn àjẹsára tí wọ́n jẹ́ adíje pẹ̀lú àwọn àjèjì adáralóró tuntun (wọn ò ṣàfihàn dátà); àti (6) Àwọn ìdáhùn ọpọlọ hóró B lẹ́yìn abẹ́rẹ́ àjẹsára àti/tàbí àkóràn. Àwọn àlàyé síwájú sí i lórí dátà tí ó wà fún gbogbo ènìyàn tí TAG-CO-VAC ṣe àtúnyẹwò rẹ̀ ni a lè rí nínú àfikún dátà tí ó tẹ̀le. Dátà tí wọn ò tẹ̀jáde àti/tàbí tó jẹ́ àṣírí ni wọn ò ṣàfihàn rẹ̀. TAG-CO-VAC gbà pẹ̀lú àwọn kùdìẹ̀-kudiẹ àwọn dátà tí ó wà nílẹ̀: Nígbà tí ìtọpasẹ̀ àyípadà SARS-CoV-2 síwájú sí i ṣàfihàn pé XBB ṣe é ṣe kí ó jẹ́ ìpilẹ̀ṣẹ̀ àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 ní ọjọ́ iwájú, àkókò náà, àwọn ìyípadà jínnì pàtó àti àwọn àwòmọ́ àjèjì adáralóró, àti àwọn ewu ìlera àwujọ tó ṣe é ṣe tí àwọn ẹ̀yà ọjọ́ iwájú lè fà ò tíì di mímọ̀; Dátà lórí ìfàsẹ́yìn tó kárí (ìbú) fún àwọn ìdáhùn àjẹsára tí wọ́n gbà lára àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 tí ó ń tànkálẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ kò pọ̀. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn dátà ajẹmọ́-ìtọ́jú àti ṣíwájú ìtọ́jú tí ó wà nílẹ̀ jẹ́ lórí àwọn ẹ̀yà XBB.1 tuntun tàbí XBB.1.5, ṣùgbọ́n àlàyé díẹ̀ wà lórí àwọn ẹ̀yà mìíràn lọ́wọ́lọ́wọ́ tó ń fẹ́ àkíyèsí tàbí àwọn ẹ̀yà tí ó wà lábẹ́ ìwádìí; Dátà lórí ìdáhùn àjẹsára lọ́jọ́ iwájú lẹ́yìn àkóràn pẹ̀lú àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 tí ó ń tànkálẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ kò pọ̀; Bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé ìsọdọ̀lẹ àwọn òṣùwọ̀n àjèjì adáralóró ni wọ́n ti fi hàn pé wọ́n ṣe pàtàkì fún ìdáàbòbò kúrò níbi àkóràn SARS-CoV-2 bẹ́ẹ̀ sì ni nínú ìṣirò ìwúlò àjẹsára, oríṣiríṣi ìpele ààbò àjẹsára tí wọ́n gbà lára àkóràn àti/tàbí abẹ́rẹ́ àjẹsára. Dátà lórí ìdáhùn àjẹsára pàtó fún àwọn ìran ìdílé XBB.1 ni wọ́n wà fún ìsọdọ̀lẹ àjèjì adáralóró nìkan wọ́n sì kéré fún àwọn agbọn ìdáhùn àjẹsára mìíràn, tó fi mọ́ àjẹsára hóró; Dátà lórí ìdáàbòbò tí ó wáyé látara àjẹsára àdàmọ̀dì (i.n.p àkójọpọ̀ àjẹsára àkóràn àti abẹ́rẹ́ àjẹsára) ni wọ́n ń ṣàwárí rẹ̀ lọ́pọ̀ lára àwọn ènìyàn tí wọ́n gba oògùn afúnilágbára mRNA ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà; Dátà lórí VE fún àwọn àjẹsára COVID-19 lọ́wọ́lọ́wọ́, tó fi mọ́ adálórí àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn àti àwọn àjẹsára mRNA olókùn-ìran méjì, tako àwọn ìran ìdílé XBB kò pọ̀ bẹ́ẹ̀ sì ni ìṣirò ní àwọn àkókò ìtànkálẹ̀ ìran ìdílé XBB.1 wà fún àwọn àjẹsára mRNA nìkan; Dátà lórí àwọn àjẹsára akópa tí ó ní ìran ìdílé XBB.1 ni ó wà fún àwọn àwòṣe ẹranko nìkan. Ìsọníṣókí fún ẹ̀rí tí ó wà àti àwọn àbá tí ó tẹ̀lé e ni TAG-CO-VAC jíròrò lé lórí tí wọ́n sì ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ fún WHO. Ìsọníṣókí fún ẹ̀rí tí ó wà Ní ọdún kẹrin àjàkálẹ̀ ààrùn náà, ònkà àìsàn afàìsàn tí ó pọ̀ ni ó wà ní àárín àwọn ènìyàn àgbáyé nítorí abẹ́rẹ́ àjẹsára àti/tàbí àkóràn, bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn purofaili ajẹmọ́-àjẹsára tako SARS-CoV-2 wà ní oríṣiríṣi (i.n.p. àwọn ènìyàn ti ní àkóràn pẹ̀lú oríṣiríṣi àwọn ẹ̀yà àti/tàbí gba abẹ́rẹ́ àjẹsára pẹ̀lú lílo oríṣiríṣi àwọn ìkànnì àjẹsára). Ìtẹ̀síwájú ṣì ń wà fún ọ̀pọ̀ àyípadà jínnì àti àjèjì adáralóró fún àlékún nínú purotéénì SARS-CoV-2, bẹ́ẹ̀ sì ni ìtọpasẹ̀ àyípadà náà ṣì ń tẹ̀síwájú láti yapa kúrò nínú àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn. Pẹ̀lú àwọn àlàfo tó ń lékún láàrín ìtọpinpin apó ẹ̀yọ́-ìran káàkiri àgbáyé, àwọn dátà tẹ̀lé-ǹ-tẹ̀lé tí ó wà ṣàfihàn wí pé àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn àti àwọn ẹ̀yà àkọ́kọ́ mìíràn (b.a., Alpha, Beta, Gamma àti Delta) ni wọn ò ṣe àkíyèsí rẹ̀ mọ́ lára àwọn ènìyàn. Títí di oṣù Èbìbí ọdún 2023, àwọn ìran ìdílé XBB.1 ló pọ̀ jùlọ lọ́wọ́lọ́wọ́ káàkiri àgbáyé (i.n.p., XBB.1.5, XBB.1.16, XBB.1.9). Gẹ́gẹ́ bí wọ́n ṣe ṣàpèjúwe rẹ̀ nínú Ẹgbẹ́ Olùbánidámọ́ràn Ìmọ̀-ẹ̀rọ WHO lórí Àyípadà Kòkòro SARS-CoV-2 XBB.1.5 Ìsọdituntun Àyẹ̀wo Ewu àti Àyẹ̀wo Ewu Àkọ́kọ́ XBB.1.16, ìran ìdílé XBB, tó fi mọ́ XBB.1.5 àti XBB.1.16, ní ìyẹra àjẹsára tó pọ̀ gidi gan-an, tí XBB.1.5 sì jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 tó ní ọ̀pọ̀ ìyẹra fún àjẹsára kúrò níbi ìsọdọ̀lẹ àjèjì adáralóró tó lágbára jùlọ di òní. Àwọn ìṣirò VE tako àwọn ẹyà SARS-CoV-2 tó ń tànkálẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́, tó fi mọ́ àwọn ìran ìdílé XBB.1, ò pọ̀ púpọ̀ ní èyí tó níṣe pẹ̀lú iye àwọn ìwádìí, àwọn ohun èlò àjẹsára tí wọ́n ṣe ìgbéléwọ̀n rẹ̀, àti iye àwọn ènìyàn tí wọ́n ṣe àyẹ̀wò fún; àwọn ìwádìí kan ṣe àfihàn VE tó fara jọ ọ́ tako ìran BA.5 àti àwọn ìran ìdílé XBB.1, nígbà tí àwọn mìíràn dábàá àdínkù VE ní àwọn àkókò ìtànkálẹ̀ àwọn ìran ìdílé XBB.1. Oje láti ara àwọn ènìyàn tí wọ́n ti gba oògùn méjì, mẹ́ta tàbí mẹ́rin nínú àwọn àjẹsára adálórí àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn, tàbí oògùn afúnilágbára ti olókùn-ìran méjì (tí ó ní BA.1- or BA.4/5- ) àjẹsára mRNA ṣàfihàn àdínkù ìsọdọ̀lẹ àwọn òṣùwọ̀n àjèjì adáralóró fún àwọn ìran ìdílé XBB.1, ní àfiwé àwọn òṣùwọ̀n àkànṣe fún àwọn àjèjì adáralóró tó wà nínú àjẹsára náà. Àwọn ènìyàn tí wọ́n ní àjẹsára alárànbarà nítorí èyíkéyìí àkóràn SARS-CoV-2 ṣe àfihàn àwọn òṣùwọ̀n ìsọdọ̀lẹ àjèjì adáralóró tó pọ̀ gan-an tako àwọn ìran ìdílé XBB.1 ní àfiwé àwọn ìdáhùn látara àwọn ènìyàn tí wọ́n ti gba abẹ́rẹ́ àjẹsára tí wọn ò ní ẹ̀ri àkóràn. Ẹ̀rí inú igò wà pé àjẹsára àyípadà àjẹsára, tí ó jẹ́ ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣe wí pé ìdáhùn àpèpadà ọpọlọ hóró B sí àjèjì adáralóró tí ó ti ṣe alábàpàde tẹ́lẹ̀ máa ń mú àdínkù bá ìdáhùn sí àwọn àjèjì adáralóró tuntun, lè máa wáyé. Síbẹ̀síbẹ̀, pẹ̀lú àwọn ìwádìí ẹ̀kọ́ nípa àjàkálẹ̀ ààrùn àlákíyèsí títí di òní, ipa ajẹmọ́-ìlera ò tíì fojú hàn dáadáa. Àwọn dátà ṣíwájú ìtọ́jú tí wọ́n gbé síta pẹ̀lú àṣírí pẹ̀lú TAG-CO-VAC láti ọwọ́ àwọn tó ń pèsè àjẹsára fi hàn pé fífún ni ní oògùn àjẹsára pẹ̀lú àwọn aṣojú àjẹsára tó ní ìran ìdílé XBB.1 (tó fi mọ́ XBB.1.5) ṣe àgbéjáde ìdáhùn ìsọdọ̀lẹ àjèjì adáralóró tó pọ̀ gan-an sí àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 tó ń tàn kálẹ̀, ní àfiwé sí àwọn ìdáhùn tí ó wáyé látara àwọn àjẹsára tí wọ́n fọwọ́sí lọ́wọ́lọ́wọ́. Àwọn àbá fún ìsọdituntun fún àwọn èròjà àjèjì adáralóró àjẹsára COVID-19 Àyípadà jínnì àti àjèjì adáralóró fún SARS-CoV-2, ònkà àìsàn afàìsàn àti iye àwọn ènìyàn tí wọ́n ní oríṣiríṣi àjẹsára tí ó pọ̀ sí SARS-CoV-2 ń lọ lọ́wọ́ tó sì ṣe é fi iyè sí. Gẹ́gẹ́ bí òfin WHO SAGE ṣe ṣe ìyàsọ́tọ̀ rẹ̀, àwọn ètò àjẹsára ní láti tẹ̀síwájú láti parí àwọn àṣetẹ̀léra àkọ́kọ́ àti àwọn oògùn afúnilágbára fún àwọn ẹgbẹ́ kàn-án-pá tó ga àti kàn-án-pá alágbède méjì. Síwájú sí i, Ìlàna-iṣẹ́ Abẹ́rẹ́ Àjẹsára COVID-19 Àgbáyé WHO, tí wọ́n gbé jáde ní oṣù Agẹmọ ọdún 2022, tún pè fún àwọn àjẹsára tó ní àfikún agbára àti àlékún ààbò. Àwọn ìsọdituntun sí àwọn èròjà àjèjì adáralóró àjẹsára lè ṣe ìrànwọ́ fún ìdáhùn àjẹsára oní-àjẹsára sí àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2 tí ó ń tàn kálẹ̀, tó ń ṣe déédé pẹ̀lú àlàyé àtẹ̀yìnwá láti ọ̀dọ TAG-CO-VAC tí wọ́n gbé jáde ní oṣù Òkudù ọdún 2022. Títí di oṣù Èbìbí ọdún 2023, àwọn ìran ìdílé XBB.1 pọ̀ ju ìtànkálẹ̀ SARS-CoV-2 lọ káàkiri àgbáyé. Láti lè mú àyípadà bá ààbò, ní pàtàkì jùlọ kojú àwọn ààrùn tí wọ́n ní ààmì, àwọn èròjà àjẹsára COVID-19 tuntun ní láti gbèrò láti ṣe àfikún ìdáhùn àjèjì adáralóró tí ó ń ṣe ìsọdọ̀lẹ àwọn ìran ìdílé XBB. Ìlànà kan tí TAG-CO-VAC dábàá ni lílo àkàndá ìran ìdílé XBB.1, bíi XBB.1.5 (b.a., hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, GenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 tàbí WHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, GenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) gẹ́gẹ́ bíi àjèjì adáralóró àjẹsára náà. Pẹ̀lú àwọn ìyàtọ̀ jínnì àti àjèjì adáralóró kékeré láti XBB.1.5, XBB.1.16 (b.a., hCoV-19/USA/MI-CDC-LC1038976/2023, GenBank: OQ931660 GISAID: EPI_ISL_17619088) lè di àfidípò. Àlékún nínú àwọn àjèjì adáralóró fún àwọn ìran méjèèjì wọ̀nyìí fi jínnì àti àjèjì adáralóró sún mọ́ ara wọn pẹ́kí-pẹ́kí, pẹ̀lú ìyàtọ̀ hóró peptide méjì nìkan láàrín XBB.1.5 àti XBB.1.16 (E180V àti K478R). Àwọn èròjà mìíràn àti/tàbí àwọn ìkànnì tí ó ń pèsè ìdáhùn ìsọdọ̀lẹ àjèjì adáralóró tó pọ̀ tako àwọn ìran ìdílé XBB ni wọ́n lè ṣe àmúlò rẹ̀. Nígbà tí àwọn àjẹsára COVID-19 tí wọ́n fọwọ́sí, tó fi mọ́ àwọn tó dá lórí àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn, ń tẹ̀síwájú láti pèsè ààbò tako ààrùn ààrùn alágbára, TAG-CO-VAC gbìmọ̀ràn ṣíṣe ìṣípòrọpò kúrò níbi ṣíṣe àfikún àwọn àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn nínú àwọn èròjà àjẹsára COVID-19 lọ́jọ́ iwájú. Èyí dá lórí àwọn ìdí wọ̀nyìí: àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn àti àwọn ẹ̀yà àjèjì adáralóró tí wọ́n súnmọ́ ara wọn pẹ́kí-pẹ́kí ò tànkálẹ̀ lára àwọn ènìyàn mọ́; àyẹ̀wò kòkòrò ààrùn àjèjì adáralóró náà ń ṣàfihàn àwọn ìpele ìsọdọ̀lẹ àjèjì adáralóró tí kò ṣe é mọ̀ tàbí tí ó kéré tako àwọn ẹ̀yà SARS-CoV-2 tó ń tànkálẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́, tó fi mọ́ àwọn ìran ìdílé XBB; àfikún àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn nínú àjẹsára olókùn-ìran méjì tàbí olókùn-ìran púpọ̀ ń mú àdínkù bá àkójọpọ̀ àwọn àfojúsùn àjèjì adáralóró tuntun náà ní àfiwé sí àwọn àjẹsára olókùn-ìran kan, tí ó lè mú àdínkù bá iye ìdáhùn sójà àjẹsára; àti àyípadà àjẹsára nítorí àṣetúnṣe ìgbéjáde sí àyẹ̀wo kòkòrò ààrùn lè mú àdínkù bá àwọn ìdáhùn àjẹsára sí àfojúsun àjèjì adáralóró tuntun. Àwọn ìbéèrè fún dátà àti àwọn èro síwájú sí i Pẹ̀lú àwọn àìtó ẹ̀rí tó ṣe wí pé ara wọn ni wọ́n ti rí àwọn àbá tí ó wà lókè àtiwípé àyípadà àwọn kòkòrò ni ìrètí wà pé yóò tẹ̀síwájú, TAG-CO-VAC ṣe ìwúrí tó lágbára fún gbígba dátà lórí ìdáhùn àjẹsára àti ìparí ajẹmọ́-ìlera lára ènìyàn tí wọ́n ti gba àjẹsára COVID-19 pẹ̀lú àwọn èròjà ìsọdituntun, káàkiri oríṣiríṣi ìkànnì àjẹsára, bákan náà ni ọ̀pọ dátà lórí ìṣesí àwọn àjẹsára COVID-19 lọ́wọ́lọ́wọ́ tako ìtànkálẹ̀ àwọn ẹ̀ya SARS-CoV-2. Ní àfikún, TAG-CO-VAC ń tẹ̀síwájú láti ṣe ìwúrí fún ìtẹ̀síwájú ìdagbàsókè àwọn àjẹsára tí yóò pèsè àjẹsára awọ inú nítorí wọ́n lè mú àyípadà bá ààbò tako àkóràn kí wọ́n sì mú àdínkù bá ìtànkálẹ̀ SARS-CoV-2, ní ìdọ́gba pẹ̀lú Ìlàna-iṣẹ́ Abẹ́rẹ́ Àjẹsára COVID-19 Àgbáyé WHO, tí wọ́n gbé jáde ní oṣù Agẹmọ ọdún 2022. Ní ìparí, ó ṣe pàtàkì fún àwọn ilé-iṣẹ́ lóriṣiríṣi, àwọn ìjọba àti àwọn olùpèsè láti tẹ̀síwájú àjọṣepọ̀ fún ànfààní sí àwọn àjẹsára COVID-19 tí wọ́n fọwọ́sí lọ́wọ́lọ́wọ́ àti láti ṣe àrídájú ìdọ́gba ànfààní àgbáyé sí àwọn àjẹsára pẹ̀lú ìsọdituntun àwọn èròjà àjèjì adáralóró bí wọ́n bá ṣe ń wà. Kókó ọ̀rọ̀ fún àwọn olóòtú: Ní ọjọ́ 1 oṣù Òkudù ọdún 2023, àwọn àkọsílẹ̀ wọ̀nyìí nínú ọ̀rọ̀ náà: "Àlékún nínú àwọn àjèjì adáralóró fún àwọn ìran méjèèjì wọ̀nyìí fi jínnì àti àjèjì adáralóró sún mọ́ ara wọn pẹ́kí-pẹ́kí, pẹ̀lú ìyàtọ̀ hóró peptide méjì nìkan láàrín XBB.1.5 àti XBB.1.16 (E180V àti K478R). "ni wọ́n rọ́pò pẹ̀lu: "Àlékún nínú àwọn àjèjì adáralóró fún àwọn ìran méjèèjì wọ̀nyìí fi jínnì àti àjèjì adáralóró sún mọ́ ara wọn pẹ́kí-pẹ́kí, pẹ̀lú ìyàtọ̀ hóró peptide méjì nìkan láàrín XBB.1.5 àti XBB.1.16 (E180V àti K478R).

Isitatimende sokwakheka kwesidalasihlungu semigomo yeCOVID-19 Abeluleki bezobuchwepheshe beWHO kubhubhane lweCOVID-19 ukwakheka (TAG-CO-VAC) bayaqhubeka nokuhlangana njalo ukubheka izinkinga zeSARS-CoV-2 uguquko ekwakhekeni kwesidalasihlungu somgomo weCOVID-19 nokweluleka iWHO ekutheni izinguquko ziyadingeka noma cha ekwakhekeni kwesidalasihlungu kwikusasa lwemigomo yeCOVID-19. NgoMbasa 2023, iTAG-CO-VAC ikhombise ukuthi iqoqo labaluleki lizohlangana okungenani kabili ngo 2023: kanye ngoNhlaba 2023 liphinde futhi esikhathini esiyizinyanga eziyisithupha. Emhlanganweni ngamunye, iziphakamiso zokugcina ukwenziwa kwemigomo manje noma ukucabanga ukubuyekezwa kuzokhishwa. Lokhu kubhekwa njalo kobufakazi yiTAG-CO-VAC kuncike ekwenzekeni komgomo osuselwe kusimokugoma nesidingo sokuqhuebka babheke uguquko lweSARS-CoV-2 futhi kuzoshintshwa uma kunesidingo. I-TAG-CO-VAC yahlangana mhlaka-11-12 kuNhlaba 2023 ukubheka okofuzo nokuquko lwesidalasihlungu seSARS-CoV-2 ukusebenza kwemigomo esanda kugunyazwa ebhekene nokuzungeza kokuhlukana kweSARS-CoV-2 kanye nemithelela yokwakheka kwesidalasihlungu kumgomo weCOVID-19. Njengoba sekushiwo yiTAG-CO-VAC, inhloso yokubuyekeza umgomo weCOVID-19 ukwakhiwa kwesidalasihlungu ukwengeza izimpendulo zemigomo nokudlulisela ukwahlukana kweSARS-CoV-2. Lesi sitatimende nesiphakamiso sokushintsha siqonde bonke abakhiqizi bemigomo futhi siqonde ukwazisa ngokwakhiwa kwemigomo yekusasa yeCOVID-19. I-TAG-CO-VAC iyakubona ukugunyazwa kwamanje kwemigomo yeCOVID-19, okufaka leyo encike kugciwane lokuqala, ukuqhubeka ukunikeza ngokuvikela okubhekene nesifo esinzima nokufa, okuyinjongo yokuqala yokugomela iCOVID-19. Okusagunyaziwe kwemigomo yeCOVID-19 kumele iqhubeke ukuthi isetshenziswe ngendlela yakhona kanye neWHO SAGE Roadmap, eshicilelwe ngoMbasa 2023. Ngokukamisi ukuvikelwa okubhekene nezifo ezibucayi ukuvikelwa okubhekene nezimpawu zezifo kunomkhawulo futhu kukalelwa isikhathi. Ukwakhiwa okusha kwemigomo yeCOVID-19 kuyadingakala ukuthuthukisa ukuvikelwa okubheke ezinkombeni zezifo. Ubufakazi obubhekiwe obushicilelwe nobungashicilelwe bibhekwe yiTAG-CO-VAC kufakwe: (1) uguquko lweSARS-CoV-2, okufaka okofuzo nezinto zesidalasihlungu esikhathini saphambilini namanje ekwehlukaneni kweSARS-CoV-2 okufaka iXBB.1 ukulandelana kozalo nemithelela ekulinganiseni yonke indawo nokuvikela yonke indawo kulandela ukugoma noma ukutheleleka; (2) Ukusebenza kwemigomo (VE) kwemigomo egunyaziwe manje ngesikhathi seXBB.1 ukulandelana kozalo; (3) Okwesidalasihlungu ukuhlaziya ubudlelwano besidalasihlungu kokuhlukana kweSARS-CoV-2 kusetshenziswa isilima sesilwane isera nesera yomuntu kulandela ukugonywa noma ukutheleleka; (4) Imininingo yokulungiselelwa kokwelashwa ekuphenduleni komzimba kumamodeli ezilwane kulandela ukutheleleka kwaXBB.1 ukulandelana kozalo; (5) Imininingo ngesivikelo sokulungiselela ukwelapha ekwenzeni kwabazogoma nokubuyekezwa kwesidalasihlungu(imininingo ayikhonjisiwe; futhi (6) Izimpendulo zokukhumbula kweseli kulandela ukugonywa noma ukutheleleka. Imininingwane eyengeziwe emphakathini ukubhekwa kwemininingo ekhona yiTAG-CO-VAC ingatholakala kokuhambisana nemininingo. Imininingo eyimfihlo noma engashicilelwe ayikhonjisiwe. I-TAG-CO-VAC yamukela imikhawulo yemininingo ekhona: Ngesikhathi okuhlosiwe kokuqhubeka koguquko lweSARS-CoV-2 kukhombisa ukuthi iXBB ingaba nokofuzo kokwehlukana kweSARS-CoV-2 esikhathini esizayo, isikhathi okuyiso,ukuphindeka okuthile nezinto zesidalasihlungu nokungaba ingcuphe yezempilo yomphakathi ekwahlukaneni kwekusasa kuzohlezi kungaziwa. Imininingoyokuphambana kokwenza (ububanzi) bokuphendula kwamasosha kucaciswe ukuzungeza kokuhlukana kweSARS-CoV-2 imikhawulo. Iningi lwemininingo lwangaphambi kokwelapha nokwelapha okukhona ekwahlukaneni kwakamuva kweXBB.1 noma iXBB.1.5, kodwa lukhona ulwazi oluncane kokunye ukwehlukana kwamanje noma ukwehlukana okungaphansi kokubhekwa. Imininingo ekuphenduleni kwesivikelo ngokuhamba kwesikhathi kulandela ukutheleleka ngokuzungeza kwamanje kokuhlukana kweSARS-CoV-2 umkhawulo.; Yize noma ukudunga izivimbazinhlungu sekukhonjisiwe ukuthi zibalulekile ekufikeleni kuSARS-CoV-2 ukuthelelana futhi nesilinganiso sokusebenza kwemigomo,kunamazinga amaningi okuvikela umzimba ohlaselwe ukuthelelana futhi/noma ukugoma. Imininingo ekuphenduleni kokuvikela okuthile weXBB.1 ukuandelana kozalo kuyavinjwa kakhulu ukulinganisa amasosha futhi anomkhawulo kweminye imikhakha yokuphendula kwesivikelo okuvaka ukuvikela kweselula.; Imininingongokuqinisekiswa kokuvikela kwesivikelo esiyingxube (ukuhlanganiswa kokuthelelana nokugonywa kokwehliswa kwesivikelo) kususelwa kakhulu kuzibalo zabantu abathola kakhulu isikali sesengezo seMRNA; Imininingo ngeVE kumigomo yamanje yeCOVID-19 okufaka igciwane lokuqala kuncike kumigomo yebivalent MRNA okubhekene neXBB ukulandelana kozalo okunomkhawulo futhi kulinganiselwa ngesikhathi seXBB.1 ukulandelana kozlo okuzungezayo kukhona kuphela kumigomo yeMRNA; Imininingo ngemigomo yabantu okufaka iXBB.1 ukulandelana kozalo kunomkhawulo kumamodeli ezilwane. Okufingqiwe kobufakazi obukhona neziphakamiso ezilandelayo zaxoxwa yiTAG-CO-VAC futhi yanikwa neWHO. Okusongiwe ngobufakazi obukhona kunyaka wesine wobhubhane,kunokwanda okuningi esibalweni sabantu emhlabeni njengomphumela wokugoma noma wokutheleleka,imibhalo yemigomo ebhekene neSARS-CoV-2 kusezingeni eliphezulu lokungafani (lokho kusho ukuthi abantu asebethelelekile ngokwahlukana noma ngomugomo besebenzisa izinhlobo eziningi zezinkundla zomgomo). Kuyaqhubeka ukuba ufuzo olugcinekayo nokuguquka kwesidalasihlungu ukujika okomsoco kweSARS-CoV-2 noguquko lwenkinga luyaqhubeka ukujika kusuka kugciwane lokuqala. Ngaphandle kokunyuka kwezikhala kujinomikhi ebhekwe emhlabeni,ukubakhona kokulandelana kwemininingo kukhombisa ukuthi igciwane lokuqala kanye neminye imikhakha (isibonelo Alpha, Beta, Gamma kanye neDelta) akusatholakali kubantu. Kusukela ngoNhlaba 2023, Ixbb.1 ukulandelana kozalo liusadumile okwamanje emhlabeni (lokho kusho ukuthi iXBB.1.5, iXBB.1.16, iXBB.1.9). Njengoba kuchaziwe kuWHO Technical Advisory Group kuSARS-CoV-2 ukuguquka kwegciwane XBB.1.5 ukubuyekezwa kokuhlolwa kwengcuphe kanye neXBB.1.16 ukuqalwa kokuhlolwa kwengcuphe, iXBB ukulandelana kozalo, okufaka XBB.1.5 neXBB.1.16, kungumgomo ophezulu neXBB.1.5 kungenye yeSARS-CoV-2ukwahlukana okukhulu kokuphunyuka emgomweni ukulinganisa izivimbazinhlungu kuze kube yinamhlanje. Isilinganiso seVE ibhekene nokuzungeza kwamanje kokwahlukana kweSARS-CoV-2 okufaka iXBB.1 ukulandelana kozalo,kunomkhawulo mokhulu ngokwezinamba zocwaningo,imikhiqizo yemigomo iyabhekisiswa nesibalo sabantu siyahlolwa Olunye ucwaningo lukhombisa okufanayo kweVE okubhekene neBA.5 ukulandelana neXBB.1 ukulandelana kozalo ngesikhathi abanye bephakamisa ukwehlisa iVE ngesikhathi sokuduma kweXBB.1 Ukulandelana kozalo. I-Sera kubantu asebethole okubili okuthathu noma imigomo emine yegciwane lokuqala-okuncike kumigomo noma umgomo wokwengeza webivalent (BA.1- noma iBA.4/5- okuqukethwe) mRNA umgomo ukhombisa amandla okwehla kokulinganiswa kwesivimbabuhlungu okubhekene neXBB.1 ukulandelana kozalo, uma uqhathanisa nokunye okuthile kwezidalasihlungu okufakiwe kumgomo. Abantu abanenhlanganisela yesimomgomo ngenxa yanoma yikuphi ukutheleleka kweSARS-CoV-2 bakhombisa okukhulu ukulinganisa kwezivimba zinhlungu okubhekene neXBB.1 ukulandelana kozalo uma uqhathanisa nokuphendula kubantu abagomile abangenabo ubufakazi bokuthi bathelelekile. Kukhona ubufakazi bevitro bokukhishwa kwesimokuvikela,okumangazayo lapho ukukhumbula kweseli B kukhumbula zonke izimpendulo zokudlule okuhlangane nokwehlisa isidalasihlungu kuzidalasihlungu ezintsha, mhlampe ezenzekayo. Kepha ke, ngokubukwa kwezifundo ze-ephidomoloji namhlanje, umthelela wezokwelapha ugcina ungacacile. Imininingo yokwelapha okwabelanwe ngayo ngokuthembeka neTAG-CO-VAC ngokukhiqizwa kwemigomo kukhombisa ukuthi ukugoma neXBB.1 ukulandelana kozalo kunemigomo yabantu (okufaka XBB.1.5) okukhombisa okukhulu ukulinganisa izimpendulo zesivimbasihlungu okuzungezayo okwamanje kokwahlukane kweSARS-CoV-2 uma uqhathanisa nokuphendula okuvezwe yimigomo egunyaziwe okwamanje. Iziphakamiso zokubuyekezwa kokwakhiwa kwesidalasihlungu semigomo yeCOVID-19 Kukhona ukuqhubeka nokucabanga ngofuzo nokuguquka kwesidalasihlungu seSARS-CoV-2 ukusabalala okukhulu nokugonywa kwesibalo sabantu esingafani kuSARS-CoV-2. Njengoba inqubomgomo okuthile kwamanje, izinhlelo zokugoma kumele ziqhubeke ukuqedela uchungechunge lokuqala nesikalo sokwengeza kokuhamba phambili kanye namaqoqo aphakathi nendawo. Ukuqhubeka kwesu lokugoma leCOVID-19 kweWHO emhlabeni, kushicilelwe ngoNtulikazi 2022, zonke izimemezelo zokugoma okwenziwe ngcono isikhtahi nobubanzi bokuvikeleka. Ukubuyekezwa kokwenziwa kwemigomo enesidalasihlungu kungandisa izimpendulo zokwehlisa isimokuvimba somgomo ekuzungezeni kokwahlukana kweSARS-CoV-2 inhlalanjalo yesitatimende esedlule seTAG-CO-VAC esashicilelwa ngoNhlangulana 2022. Kusukela ngoNhlaba 2023, iXBB.1 ukulandelana kozalo kungenise iSARS-CoV-2 ukuzungeza emhlabeni. Ukuze kwenziwe ngcono ukuvikela,ikakhulukazi okubhekene nezinkomba zezifo,ukwakhiwa okusha kwemigomo yeCOVID 19 kumele kuhlose ukulalisa izimpendulo zamasosha ezizolinganisa XBB ukulandelana kozalo. Indlela eyodwa ephakanyisiwe yiTAG-CO-VAC ukusebenzisa imonovalenti XBB.1 ukulandelana njengeXBB.1.5 (isibonelo, hCoV-19/USA/RI-CDC-2-6647173/2022, iGenBank: OQ054680.1, GISAID: EPI_ISL_16134259 noma iWHO Biohub: 2023-WHO-LS-01, iGenBank: OQ983940, GISAID EPI_ISL_16760602) njengesidalasihlungu somgomo. Ngokunikezwa okofuzo okuncane kanye nomehluko wesidalasihlungu kusuka XBB.1.5, XBB.1.16 (isibonelo, hCoV-19/USA/MI-CDC-LC1038976/2023, iGenBank: OQ931660 GISAID: EPI_ISL_17619088) kungaba ngenye indlela. Ukudungaisidalasihlungu kukhona kokubili ukulandelana ngokofuzo futhi izidalazihlungu zihlobelene kakhulu nama amano esidi amabili umehluko phakathi kwawo XBB.1.5 kanye ne-XBB.1.16 (E180V and K478R). Okunye ukwakheka noma izinkundla zokuthola amandla okulinganisa ukuphendula kwamasosha okubhekene neXBB ukulandelana kozalo kungabuye kucatshangwe. Ngesikhathi kusagunyazwe imigomo yeCOVID-19 okwamanje okufaka naleyo encike kugciwane lokuqala,ukuqhubeka ukunikeza ukuvikela okubhekene nesifo esinzima, iTAG-CO-VAC yeluleka ngokusuka ekufakeni igciwane lokuqala ekwakhiweni kwekusasa kwemigomo yeCOVID-19. Lokhu kuncike kulezi zizathu ezilandelayo:igciwane lokuqala nesidalasihlungu kusondelene nokuhlukana okungasazungezi kubantu kugciwane lokuqala lwesidalasihlungu esingatholakali noma amazinga aphansi okulinganisa amasosha abhekene nokubhekana kokuzungeza kwamanje kokuhlukana kweSARS-CoV-2 okufaka iXBB ukulandelana kozalo; ukufakwa kwegciwane lokuqala kumigomo eminingi yebivalent kwehlisa ukunaka kokuqondwe yisidalasihlungu esisha uma uqhathanisa nemigomo yemomovalent,okungehlisa ubukhulu bokuphendula kwesimokuvikela; futhi ukukhishwa kokubhalwa kwemigomo ngenxa yokuphindeka kokuvela ekuqaleni kwegciwane kungehlisa ukuphendula komgomo kokuqondiwe okusha kwezidalazihlungu. Ukuqhubeka kwezidingo zemininingo kanye nokucabanga. Njengoba kukhona imikhawulo yobufakazi okubhekene neziphakamiso ezingenhla ezisuselwe nokuthi uguquko lwegciwane lulindeleke ukuthi luqhubeke, iTAG-CO-VAC ikhuthaza kakhulu ukwakhiwa kwemininingo yokuphendula kwesimokuvika nezindawo zokwelapha kubantu abazothola imigomo yeCOVID-19 enokwakhiwa okubuyekeziwe kuzona zonke izinkudla ezahlukene zokugoma,kanye nolunye ulwazi kunkundla yemigomo yamanje yeCOVID-19 ebhekene nokuzungeza ukwahlukana kweSARS-CoV-2. Ukwengeza, iTAG-CO-VAC iyaqhubeka ikhuthaza ukuqhubeka kokuthuthukiswa kwemigomo ukwandisa isimokuvikela ngoba kungenzangcono ukuvikela okubhekene nokutheleleka nokwehlisa ukudlulisela Isars-cov-2 kuhambisane neWHO Global COVID-19 isu lokugoma elashicilelwa ngoNtulikazi 2022. Ekugcineni kunzima kuzinhlangano ezinokuningi,uhulumeni nabakhiqizi ukuthi baqhubeke basebenzisane okuya ekutholeni imigomo egunyaziwe njengamanje yeCOVID-19 ukuqinisekisa ukulingana kokuthola imigomo emhlabeni enokwakhiwa okubuyekeziwe okune sidalasihlungu uma isiba khona. Inothi kubahleli: Ngomhlaka-1 Nhlangulala 2023 umbhalo olandelayo uyisitatimende: "Ukuxuba isidalasihlungu kukhona kokubili ukulandelana kofuzo kanye nokwesidalasihlungu kusondelene kakhulu nama amaino acid amabili umehluko phakathi kweXBB.1.5 neXBB.1.16 (E180V neT478R). "sikufake endaweni yokunye,ukuxuba isidalasihlungu kukhona okubili ukulandelana kofuzo kanye nokwesidalasihlungu kusondelene kakhulu nama amino acid amabili ahlukene phakathi kweXBB.1.5 neXBB.1.16 (E180V neK478R)."

የሰላሳ አምስተኛው የፖሊዮ (ሽባነትን ሊያስከትል የሚችል በቫይረስ ምክኒያት የሚመጣ ተላላፊ በሽታ) ዓለም አቀፍ የጤና ደንቦች የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ መግለጫ፤ እ.ኤ.አ. በግንቦት 3 2023 በተካሄደው የሰላሳ አምስተኛው የፖሊዮ (ሽባነትን ሊያስከትል የሚችል በቫይረስ ምክኒያት የሚመጣ ተላላፊ በሽታ) ዓለም አቀፍ የጤና ደንቦች የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ስብሰባ ላይ የዓለም ጤና ድርጅት ዳይሬክተር በበይነ መረብ ለስብሰባው አባላት ስለ ፖሊዮ ተናግረዋል፤ የዱር ፖሊዮ ቫይረስን እ.ኤ.አ. በ2023 መገባደጃ ላይ ለመቋጣጠር ባለው እቅድ መሰረት የአደጋ ጊዜ ኮሚቴው ስለዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣን የፖሊዮ ቫይረስ በተመለከተ መረጃ ተመልክተዋል። በአፍጋኒስታን፣ ቤኒን፣ ቡሩንዲ፣ መካከለኛው አፍሪካ ሪፐብሊክ፣ ቻድ፣ ዴሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ፣ ኢንዶኔዥያ፣ ፓኪስታን እና ሶማሊያ ሃገራት ያሉ አዳዲስ መረጃዎችንም ተቀብለዋል። እ.ኤ.አ. በየካቲት ወር 2023 በፓኪስታን በከይበር ፓክቱንክዋ ግዛት አንድ አዲስ የፖሊዮ ቫይረስ ተጠቂ እንደነበር ዘገባ አድርጋለች፣ ይህ እ.ኤ.አ. ከመስከረም 15፣ 2022 ወዲህ የመጀመሪያው ነው። እ.ኤ.አ. በ 2023 ሶስት ናሙናዎች ሁለቱ በፑንጃብ እና አንድ በከይበር ፓክቱንክዋ ፖሊዮ ቫይረስ በውስጣቸው እንደነበረባቸው ተረጋግጧል፤ በጣም የቅርብ ጊዜው ናሙና የተገኘው እ.ኤ.አ. በየካቲት ወር 2023 ነው። ከእነዚህ ናሙናዎች ውስጥ ሁለቱ በአፍጋኒስታን ውስጥ ከተገኙ ቫይረሶች ጋር የተገናኙ ናቸው። አፍጋኒስታን እ.ኤ.አ. በ 2023 ምንም አዲስ በቫይረሱ የተያዘ ሰው ዘገባ አላቀረበችም፤ የመጨረሻው የተያዘ ሰው የነበረውም እ.ኤ.አ. በነሐሴ 29 ፣ 2022 ነበር። ነገር ግን እ.ኤ.አ. በ2023 18 ቫይረሱ በውስጣቸው የተገኘባቸው ናሙናዎች ነበሩ፣ ሁሉም በምስራቅ ክልል ሲሆኑ ሶስቱ ከኩናር እና አስራ አምስቱ ደግሞ ከናንጋርሃር ናቸው። ምንም እንኳን እ.ኤ.አ. በ 2023 በአፍጋኒስታን ከ 2022 (22 ናሞናዎች) ጋር ሲነፃፀር አነስተኛ ቫይረሱ በውስጣቸው የተገኘባቸው ናሙናዎች ቢኖሩም ፣ ቁጥሩ ከፍ ያለው ተጨማሪ ሙከራዎች በመደረጋቸው ምክኒያት ነው ። ይህ የፖሊዮ በሽታን ለማጥፋት ለውጥን ያሳያል፤ ነገር ግን አሁንም በተለይም በደቡቡ ክፍል በደህንነት ችግር ምክኒያት ክትባት የማያገኙ ልጆች አሉ። አፍጋኒስታን ብዙ ህብረተሰብን ለመድረስ የሴት ሰራተኞችን ቁጥር ጨምራለች። የሚቀጥሉት ስድስት ወራት የቫይረሱን ስርጭትን ለመግታት ወሳኝ ናቸው። በደቡባዊ አፍሪካ አዲስ በቫይረሱ የተያዙ ሰዎች የሉም፤ የመጨረሻው ዘገባ የነበረው እ.ኤ.አ. በነሃሴ 10 ቀን 2022 በሞዛምቢክ ውስጥ ነብር። በማላዊም አዲስ በቫይረሱ የተያዙ ሰዎች የሉም፤ የመጨረሻው የተያዘ ሰው ዘገባ ከ16 ወራት በላይ ሆኖታል። ይሁን እንጂ በጥቅምት እና በህዳር ወር በማላዊ እና በሞዛምቢክ የተደረጉ ግምገማዎች እንዳሳዩት የፖሊዮ ስርጭት ክትትል እና የክትባት ዘመቻዎች ክፍተቶች ምክንያት ቫይረሱ የለም ብሎ መደምደም እንደሚያስቸግር ጠቁመዋል። በሎጥ (Lot) ጥራት ማረጋገጫ ናሙና መሰረት በማላዊ፣ ሞዛምቢክ፣ ዛምቢያ እና ዚምባብዌ በተደረገው ግምገማ የክትባት የዘመቻዎቹ ጥራት ከደረጃ በታች (ከ90 በመቶ በታች) እንደሆነ አሳይቷል። በአለም አቀፍ ደረጃ በአሁኑ ጊዜ ሶስት የቫይረሱ የዘረመል ዓይነቶች ብቻ አሉ፤ ሁለቱ በፓኪስታን እና አፍጋኒስታን ሲገኙ አንዱ ደግሞ በአፍሪካ ይገኛል፤ የዘረመል አይነት መቀነሱ በሽታውን ለመቆጣጠር ጠቃሚ ነው። በክትባት ምክኒያት የመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) ስርጭቱ ጥቂት ቢሆንም፤ በዓለም አቀፍ ደረጃ የመዛመት ዕድሉ ግን ከፍተኛ ነው። ይህ ከፍተኛ ስርጭት የታየው በዲሞክራቲክ ኮንጎ ሲሆን ወደ ቡሩንዲ እና ማላዊ ተዛምቷል። አዲስ ዓይነት በአፍ የሚሰጥ የፖሊዮ ክትባት (OPV2) ብቻ በምትጠቀመው የአፍሪካ ሃገር በዲሞክራቲክ ኮንጎ ሁለት አዳዲስ በክትባት ምክኒያት በሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) የተጠቁ ሰዎች ተገኝተዋል። ይሁን እንጂ አዲሱ በአፍ የሚሰጠው የፖሊዮ ክትባት (OPV2) ከአሮጌው ጋር ሲነጻጸር አነስተኛ ለውጦች ብቻ እንዳለው ታይቷል። በአጠቃላይ ክቀረቡት ዘገባዎች መካከል 2 በመቶው ብቻ አስፈላጊ የሆኑ የዘረመል ለውጦችን የማጣት ምልክቶች ያሳዩ ሲሆን እነዚህም በኡጋንዳ፣ በካርታ፣ በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ እና በቡሩንዲ ብቻ ተገኝተዋል፤ ይህም ከአሮጌው ክትባት ከነበረው 75% የተሻለ ነው። ኮሚቴው በኢንዶኔዥያ ውስጥ ስላለው በክትባት ምክኒያት የመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) ስርጭት እንዲሁም በእስራኤል ውስጥ መስፋፋት አሳሳቢነት ገልጾል። ያም ሆኖ ኮሚቴው ኢንዶኔዥያ ፈጣን እርምጃ በመውሰዷ አወድሷል። በማዳጋስካር፣ ዲሞክራቲክ ኮንጎ እና ሞዛምቢክ የቫይረሱ ስርጭት አሳሳቢ ነውም ብሏል ምክንያቱም በደቡብ አፍሪካ የፖሊዮ ወረርሽኝ መከሰት፤ የማህበረሰቡ የመከላከል አቅም ደካማ መሆኑን ያሳያል። የወረርሽኞች አደጋ መከሰት ብዙውን ጊዜ ከቦታ ርቀት፣ ከሰላም ማጣት፣ ከህዝብ እንቅስቃሴ እና ብዙ ያልተከተቡ ህጻናት መኖር ጋር የተያያዘ ነው። ይህ በተለይ በሰሜናዊ የመን፣ በሰሜን ናይጄሪያ፣ በደቡብና መካከለኛው ሶማሊያ፣ በምስራቃዊ ኮንጎ እና በሰሜን ሞዛምቢክ ይታያል። የአዲሱ በአፍ የሚሰጥ የፖሊዮ ክትባት (OPV2) ሰፊ አጠቃቀም ቀጥሏል፣ እስካሁን ከ600 ሚሊዮን በላይ ክትባቶች ተሰጥተዋል። አንዳንድ አገሮች በክትባት ምክኒያት የመጣ የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) ወረርሽኝ አጋጥሟቸዋል ይህም የህብረተሰቡ የበሽታ መከላከል አቅም ላይ ክፍተት እንዳለ አሳይቷል። ማጠቃለያ፡ የተወሰነ መሻሻል ቢታይም ኮሚቴው የፖሊዮ ቫይረስ በአለም አቀፍ ደረጃ የመዛመት አደጋ አሁንም አለም አቀፍ የጤና ስጋት ስለሆነ ጊዜያዊ ምክሮችን ለተጨማሪ ሶስት ወራት እንዲራዘም ተስማምቷል። ኮሚቴው ይሄንን ውሳኔ ሲወስን የሚከተሉትን ሁኔታዎች ተመልክቷል፦ የፖሊዮ ቫይረስን በአለም አቀፍ ደረጃ የመስፋፋት ቀጣይ ስጋት፤ የፖሊዮ ቫይረስ በአለም አቀፍ ደረጃ የመስፋፋት ስጋት አሁንም እንዳለ በሚከተሉት ምክንያቶች አረጋግጦል፤ በምስራቅ አፍጋኒስታን ውስጥ እየተስፋፋ ያለው ስርጭት ወደ ፓኪስታን መሻገር፣ በደቡባዊ አፍጋኒስታን ውስጥ ብዙ ክትባት ያልተከተቡ ልጆች መኖር ቫይረሱ እንደገና በዚያ የመስፋፋት ስጋትን መጨመር፣ በትክክል እንዴት እንደሆነ ባይታወቅም ቫይረሱ ከፓኪስታን ወደ ማላዊ እና ሞዛምቢክ መስፋፋት፣ በደቡብ ምስራቅ አፍሪካ እንደ ማላዊ፣ ሞዛምቢክ፣ ዛምቢያ እና ዚምባብዌ ያሉ የክትባት ዘመቻዎች በቂ ሰዎችን አለመድረስ፣ ክትትሉ እየተሻሻለ ቢሄድም አንዳንድ አካባቢዎች አሁንም ሥርጭትን ለመቆጣጠር ክፍተቶች መኖር እና ቫይረሱ አሁንም ሊሰራጭ የሚችልባቸው የሰላም እጦት ያለባቸው እና ሩቅ የሆኑ አካባቢዎች መኖር ናቸው። ቀጣይነት ያለው በክትባት ምክኒያት የሚመጣ የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) በአለም አቀፍ የመስፋፋት አደጋ፡- በአለም አቀፍ ደረጃ የመሰራጨት አደጋው ከፍተኛ ነው ምክንያቶቹም፡- በምስራቅ ዲሞክራቲክ ኮንጎ የቫይረሱ ወረርሽኞች ወደ ጎረቤት ሀገሮች መሰራጨት፣ በተለይም በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ ትልልቅ ወረርሽኞች መኖር እና እስካሁን ድረስ ጥራት ያላቸውና በቂ የክትባት ዘመቻዎች አለመኖር፣ የቫይረሱ በእስራኤል፣ በእንግሊዝ ፣ በአሜሪካ እና በካናዳ መካከል በአየር መጓጓዣዎች ምክኒያት መሰራጨት፣ እ.ኤ.አ. ከ2016 ጀምሮ በአፍ የሚሰጠው የፖሊዮ ቫይረስ ክትባት ስለቆመ በአለም ዙሪያ ያሉ ብዙ ትንንሽ ልጆች በአንጀታቸው ውስጥ በቂ የመከላከል አቅም አለመኖር እና የሰላም እጦት እና ለመድረስ አስቸጋሪ የሆኑ አካባቢዎች መኖር በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) እንዲሰራጭ የሚያደርጉ ዋና ዋና ምክኒያቶች ናቸው። ሌሎች ተጨማሪ ምክንያቶች ደካማ መደበኛ የክትባት ስርአቶች መኖርን ያጠቃልላሉ፤ ይህም በኮቪድ-19 ወረርሽኝ የበለጠ ተጽዕኖ አድርጓል። እንደ ግጭቶች እና ለረጅም ጊዜ የሚቆዩ ቀውሶች ያሉ ድንገተኛ የሰብአዊ አደጋዎች ሰዎች እነዚህን አገልግሎቶች እንዳያገኙ አስቸጋሪ ያደርጋቸዋል፤ ይህም ለፖሊዮ ወረርሽኝ ተጋላጭ ያደርጋቸዋል። በተለይ በሰሜናዊ የመን እና በደቡብ መካከለኛው ሶማሊያ አንዳንድ ቦታዎች ላይ መድረስ አለመቻል አሁንም ችግር ሆኗል እዚያ ያሉ ሰዎች የፖሊዮ ክትባት ከዓመት በላይ አልወሰዱም። የአደጋ ምድቦች፤ ኮሚቴው የፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት (cVDPV2) በአለም አቀፍ ደረጃ የመስፋፋት ስጋትን ለመቀነስ እንዲረዳ ለዋና ዳይሬክተሩ ምክር ሰጥቷል፤ ምድቦቹም፡- የዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት አንድ እና ሶስት (cVDPV1 እና cVDPV3) ያለባቸው አገሮች እና - የዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት የሌለባቸው አገሮች ነገር ግን ስጋት ያለባቸው ናቸው። - አንድ አገር ከአሁን በኋላ የዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት የለባትም ለማለት መስፈርቶች፦ የመጨረሻው በቫይረሱ የተጠቃው ሰው ከተገኘ 12 ወራት ከሆኑት (ተጨማሪ እንድ ወር የተገኘውን የተጠቃ ሰው ለመፈተሽ፣ ለመመርመር እና ዘገባ ለመዘጋጀት) ወይም ሁሉም የተዘገቡ ፖሊዮን ተከትሎ የሚመጣ ሽባነት ያጠቃቸው ሰዎች ተመርምረው የዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ እንደሌለባቸው ከተረጋገጠ 12 ወራት ከሆናቸው እና ባለፉት 12 ወራት ውስጥ የተወሰዱ ናሙናዎች በሙሉ ከፖሊዮ ቫይረስ ነጻ ሆነው ከተገኙ ነው። በአካባቢ ወይም በሌሎች ናሙናዎች የፖሊዮ ቫይረስ አለ ለማለት፡- በጣም የቅርብ ጊዜው ፖሊዮ ቫይረስ የተገኘበት ናሙና ከተሰበሰበ በ12 ወራት ውስጥ (ተጨማሪ እንድ ወር የተገኘውን ናሙና ለመፈተሽ፣ ለመመርመር እና ዘገባ ለመዘጋጀት) ሌላ ቫይረሱ ያለበት ናሙና ከተገኘ ነው። እነዚህ ሕጎች በሽታዎችን በመከታተል ላይ ተጨማሪ ችግሮች ባሉባቸው አገሮች እንዳስፈላጊነቱ ለውጦች ሊደረጉባቸው ይችላሉ። አንድ ሀገር እነዚህን መስፈርቶች አሟልታ ከቫይረሱ ነጻ ነች ክተባለ በኋላ አደጋ ላይ ልትወድቅ ስለምትችል ክትትሉ ለተጨማሪ 12 ወራት ይቀጥላል። ከዚህ ጊዜ በኋላ ኮሚቴው ሁሉንም መረጃዎች ካየ በኋላ የሚያሳስቡ ነገሮች ከሌሉ አገሪቱ ከዛ ጊዜ በኋላ ጊዜያዊ ደንቦቹን መከተል አያስፈልጋትም። ጊዜያዊ አቅጣጫዎች፤ ወደ ሌሎች አገሮች ሊሰራጭ የሚችል የዱር ፖሊዮ ቫይረስ (WPV1) እና በክትባት ምክኒያት የሚመጡ (cVDPV1 or cVDPV3) የፖሊዮ ቫይረስ ያለባቸው አገሮች፤ የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፡- በመንግስት ደረጃ በይፋ መናገር፤ የፖሊዮ ቫይረስ ለሀገሪቱ ድንገተኛ የጤና አደጋ እንደመሆኑ ስርጭቱን ለማስቆም አስፈላጊውን ሁሉ ማድረግ አለባቸው፤ ይህ በተደረገባቸው ሀገራት ደግሞ ስራዎችን አጠናክረው መቀጠል አለባቸው። በሃገሪቱ የሚኖሩ ሁሉም ሰዎች እና ከአራት ሳምንታት በላይ የቆዩ ጎብኝዎች አገሩን ለቀው ከመውጣታቸው በፊት ከአራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ባለው ጊዜ ውስጥ የሁለትዮሽ በአፍ የሚወሰድ የፖሊዮ ቫይረስ ክትባት ወይም በደም ስር የሚወሰድ የፖሊዮ ቫይረስ ክትባት መውሰዳቸውን ማረጋገጥ። በአፋጣኝ (በአራት ሳምንታት ውስጥ) ከሀገር መውጣት የሚፈልግ እና ባለፉት አራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ውስጥ ምንም ዓይነት ክትባት ያልወሰደ ማንኛውም ሰው ከመውጣቱ በፊት ባለው ጊዜ የፖሊዮ ክትባትን እንዲወስድ ማድረግ ምክንያቱም በተለይ ብዙ ጊዜ ለሚጓዙ ሰዎች ጊዜው ቢያጥርም ጥቅም አለው። እነዚህ ተጓዦች የፖሊዮ ክትባቱን መከተባቸውን ለማረጋገጥ ልዩ ዓለም አቀፍ የክትባት የምስክር ወረቀት በዓለም አቀፉ የጤና ድንቦች አንቀጽ ስድስት መሰረት እንዲሰጣቸው ማድረግ ። ትክክለኛውን የፖሊዮ ክትባት የምስክር ወረቀት መያዙን የሚያረጋግጥ ማስረጃ ከሌለ ማንኛውም ሰው ከሀገር እንዳይወጣ መከልከል። እነዚህ ደንቦች በምንም መንገድ ቢጓዙ (በየብስ፣ በአየር ወይም በባህር) በዓለም አቀፍ ደረጃ ለሚጓዙ ለሁሉም ሰዎች ተግባራዊ መሆን አለባቸው ። ድንበሩን የሚያቋርጡ ሁሉም ሰዎች እና በአቅራቢያው ከፍተኛ ተጋላጭነት ባላቸው አካባቢዎች ያሉ የበለጠ እንዲከተቡ በማድረግ የክትባት ተደራሽነቱን መጨመር። በድንበር ቦታዎች ላይ የክትባት ጥራትን በቅርበት በመመልከት እና ድንበሩን ካቋረጡ በኋላ ምን ያህል ሰዎች እንደማይከተቡ በማጣራት በተሻለ ሁኔታ ከአዋሳኝ ሃገራት ጋር አብረው መስራት። ብዙ ሰዎች መደበኛ ክትባቶችን እንዲያገኙ ለማድረግ የበለጠ መስራት እና የተከተቡ ሰዎችን መረጃ ማጋራት በተለይም አሁን አለማችን በሽታውን ለማጥፋት እየሰራች ባለችበት በአሁኑ ወቅት ፖሊዮንን ለማስቆም በጣም አስፈላጊ ነው። የሚከተሉት መስፈርቶች እስኪሟሉ ድረስ እነዚህን ህጎች መከተል አለባቸው፤ ምንም አዲስ በቫይረሱ የተያዘ ሰው ሳይኖር ቢያንስ ስድስት ወራት እስኪያልፉ እና የፖሊዮ ከፍተኛ ስርጭት ያለባቸው አካባቢዎች ሁሉ በሽታውን ለመከላከል የተቻላቸውን ሁሉ እያደረጉ መሆኑ ግልጽ ነው ነገርግን ለዚህ ምንም ማረጋገጫ ከሌለ፣ የፖሊዮ ከፍተኛ ስርጭት ያለባቸው አካባቢዎች ከፖሊዮ ነፃ ሆነው ለመቆጠር ቅድመ ሁኔታዎችን እስኪያሟሉ ድረስ እነዚህን ነገሮች ማድረጋቸውን መቀጠል አለባቸው። እነዚህ ለአለም አቀፍ ጉዞ የወጡ ጊዜያዊ ደንቦችን ምን ያህል እየተከተሉ እንደሆነ ሃገራት ለዋና ዳይሬክተሩ መደበኛ ዘገባዎችን መላክ አለባቸው ። በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ያለባቸው አገሮች ነገርግን ለመሰራጨቱ ማረጋገጫ የሌላቸው፤ በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ያለባቸው አገሮች፤ ለመሰራጨቱ ግን ምንም ማረጋገጫ ባይኖርም፣ የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፡- እስካሁን ካላደረጉት የፖሊዮ ስርጭትን ማቆም ለሀገሪቱ ጤና ትልቅ አስተዋጾ እንዳለውና በአፋጣኝ መደረግ ያለበት መሆኑን በመንግስት ደረጃ በይፋ መናገር። የቫይረሱ ስርጭት በአገር ውስጥ መስፋፋት መጀመሩን በፍጥነት እና በጥንቃቄ ማረጋገጥ። በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት የተለየ እንደመሆኑ ከልዩ የክትባት አቅርቦት ክፍል በአፍ የሚወሰድ ክትባትን መጠየቅ ያስፈልጋል። ብዙ ሰዎች መደበኛ ክትባት መከተባቸውን ለማረጋገጥ ጥረቶችን መጨመር እና መረጃን ማጋራት። የፖሊዮ ቫይረስ መስፋፋትን የሚያሳዩ ምልክቶችን በቅርበት ለመከታተል እና በፍጥነት መከሰቱን ለማረጋገጥ በአቅራቢያ ካሉ ሌሎች አገሮች ጋር በቅርበት መስራት። በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ለመሰራጨቱ ማረጋገጫ ያለባቸው አገሮች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፡- በሃገሪቱ ለሚኖሩ ወይም ለረጅም ጊዜ ለሚቆዩ ሰዎች ሁሉ ከአገር ከመውጣታቸው በፊት ከአራት ሳምንታት እስከ 12 ወራት ባለው ጊዜ ውስጥ ክትባት እንዲወስዱ ማበረታታት። የተከተቡ ሰዎች የፖሊዮ ክትባቱን እንደወሰዱ የሚያሳይ ሰነድ እንዳላቸው ማረጋገጥ። ከጎረቤት ሀገራት ጋር በቅርበት በመስራት የፖሊዮ ቫይረስን መከታተል እና ስደተኞች፣ ተጓዦች እና ድንበር የሚያቋርጡ ሰዎች መከተባቸውን ማረጋገጥ። ለሁለቱም ቡድኖች፡- የሚከተሉት መስፈርቶች እስኪሟሉ ድረስ ከላይ የተጠቀሱትን ነገሮች ማድረጋቸውን ይቀጥሉ፤ ምንም አዲስ በቫይረሱ የተያዘ ሰው ሳይኖር ቢያንስ ስድስት ወራት እስኪያልፉ እና የፖሊዮ ከፍተኛ ስርጭት ያለባቸው አካባቢዎች ሁሉ በሽታውን ለመከላከል የተቻላቸውን ሁሉ እያደረጉ መሆኑ ግልጽ ነው ነገርግን ለዚህ ምንም ማረጋገጫ ከሌለ፣ የፖሊዮ ከፍተኛ ስርጭት ያለባቸው አካባቢዎች ከፖሊዮ ነፃ ሆነው ለመቆጠር ቅድመ ሁኔታዎችን እስኪያሟሉ ድረስ እነዚህን ነገሮች ማድረጋቸውን መቀጠል አለባቸው። ከ12 ወራት በኋላ ምንም አይነት የመሰራጨት ምልክቶች ካልታዩ፣ እነዚህ ጊዜያዊ ደንቦችን ምን ያህል እየተከተሉ እንደሆነ ሃገራት ለዋና ዳይሬክተሩ መደበኛ ዘገባዎችን መላክ አለባቸው ። የዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ የሌለባቸው ነገር ግን እንደገና ሊበከሉ የሚችሉ አገሮች፤ የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፡- የማህበረሰቡን የበሽታ መቋቋም አቅም ለመገንባት መደበኛ ክትባቶችን በፍጥነት ማጠናከር። የፖሊዮን ክትትልን ጥራት በተለይም ተጋላጭ በሆኑ የህብረተሰብ ክፍሎች እንደ የአካባቢ ክትትልን ያሉ ተጨማሪ መንገዶችን በማከል ማጠናከር። ተንቀሳቃሽ እና ድንበር ተሻጋሪ ሰዎች፣ ስደተኞች እና ሌሎች ለአደጋ የተጋለጡ ሰዎች መከተባቸውን ለማረጋገጥ የበለጠ መስራት። የፖሊዮ ምልክቶችን በፍጥነት ለማግኘት እና በከፍተኛ ደረጃ ተጋላጭ የሆኑ የህብረተሰብ ቡድኖች መከተባቸውን ለማረጋገጥ በአቅራቢያ ካሉ አገሮች ጋር በቅርበት መስራት። እነዚህን ከላይ የተጠቀሱ ነገሮች በማድረግ መቀጠል እና በጥራት የክትትል እና የክተባት ስራዎች እየተሰሩ መሆናቸውን ማረጋገጥ ናቸው። ከ12 ወራት በኋላ ምንም አይነት የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ተመልሶ መምጣት ወይም አዲስ በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ መስፋፋት ምልክቶች ካልታዩ፣ ጊዜያዊ ምክሮችን ለመከተል ምን እርምጃዎች እንደተወሰዱ ለዳይሬክተሩ ያሳውቁ። ተጨማሪ ሊታሰብባቸው የሚገቡ ሌሎች ነገሮች፡- ኮሚቴው ሃገራት የአንዳንዶቹ ህጎች በጣም ረጅም ጊዜ መውሰድ እንዳሳሰባቸው እና ሌሎች አማራጭ መንገዶች የመፈለግን አስፈላጊነት መግለጻቸው ተገቢ መሆኑን ተቀብሎል፤ ስለዚህም ሁኔታዎችን የሚገመግም እና ቀጣይ ምክሮችን የሚሰጥ ልዩ ኮሚቴ ለማቋቋም እና ስለ ሌሎች አማራጮች የበለጠ ለማውራት ፍላጎታቸውን አሳይተዋል። ነገርግን በዚህ ወሳኝ ወቅት የተሳሳተ መልዕክት ሊያሰራጭ ስለሚችል የፖሊዮ ቫይረስን ከማህበረሰብ ድንገተኛ የጤና ስጋት ዝርዝር ውስጥ ለማውጣት በጣም ገና እንደሆነ ተስማምቷል። ኮሚቴው አሁንም በአፍጋኒስታን ውስጥ እየተከሰቱ ያሉትን አሳሳቢ ሁኔታዎች በመገንዘብ በተቻለ መጠን የቤት ለቤት የክትባት ዘመቻ እንዲያደርጉ አጥብቆ አሳስቧል፤ እነዚህ ዘመቻዎች ምንም ወይም በቂ ክትባት ያላገኙ ልጆችን ለማግኘት እና ለመከተብ ይረዳሉ። ኮሚቴው ብዙ ቤተሰቦችን ለመድረስ የሴት ከታቢዎች ቁጥር እየበዛ መምጣትን ደግፏል፤ የሴት የጤና ባለሙያዎች ተሳትፎ በጥቅምት ወር ከነበረው 10.7% በሚያዝያ ወር ወደ 12.5% አድጓል። በኢንዶኔዥያ እና በእስራኤል እየቀጠለ ያለው በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ወረርሽኝ የፖሊዮ በሽታን በቅርበት መከታተል፤ አካባቢን መመርመርን ጨምር ምን ያህል አስፈላጊ እንደሆነ ያሳያል፤ ኮሚቴው ሁሉም ሀገራት ከነዚህ ወረርሽኞች እንዲማሩ እና አደገኛ በሆኑ ቦታዎች ላይ የፖሊዮ በሽታን ክትትል እንዲያሻሽሉ አሳስቧል። ኮሚቴው በሱዳን እየተከሰቱ ያሉ አዳዲስ ግጭቶች ሰዎች የጤና አገልግሎት እንዳያገኙ እያደረገ መሆኑን አሳስቧል፤ ይህም በአቅራቢያው ባሉ አገሮች ብዙ ሰዎች እንዲሰደዱ እያደረገ ነው። ይህንን ሁኔታ በቅርበት መከታተል አስፈላጊ ነው ምክንያቱም አንዳንድ የሱዳን ጎረቤት ሀገራት በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ወረርሽኝ ስላጋጠማቸው ነው። በአጠቃላይ የኮቪድ-19 ወረርሽኙ የፖሊዮ ችግር ባለባቸው ብዙ ቦታዎች ላይ ነገሮችን አባብሷል፤ ስለዚህም አጠቃላይ የክትባቶችን ተደራሽነት መጨመር አስፈላጊ ነው። አንዳንድ በአፍሪካ የሚገኙ ድንበሮች ክፍት ስለሆኑ በሁሉም ድንበር ሰዎችን መከተብ እንደማይቻል ኮሚቴው ያገነዘባል፤ ነገር ግን አገሮች ቫይረሱ ወደ ደቡብ ምስራቅ አፍሪካ እንዳይዛመት ለማስቆም በቂ ትብብር አለማድረጋቸው ስጋት ጥሎበታል። ኮሚቴው በሞዛምቢክ የተገኙ ፖሊዮን ተከትሎ የሚመጣ ሽባነተ የያዛቸው ሰዎች በዘመቻዎች ወቅት ብቻ እንደተገኙ ገልጾል፤ በዘመቻ ጊዜ ብቻ ሳይሆን ሁልጊዜ የተጠቁ ሰዎችን ለማግኘት እና ምላሽ ለመስጠት የበለጠ መስራት አስፈላጊ ነው ይላሉ። የፖሊዮ ከፍተኛ ስርጭት ባለባቸው እንደ የመን፣ ናይጄሪያ፣ ዲሞክራቲክ ኮንጎ፣ ሞዛምቢክ እና ሱዳን ባሉ በርካታ ሀገራት ግጭቶች እና አለመረጋጋት ቫይረሱን ለመቆጣጠር አስቸጋሪ እንዳረገው ኮሚቴው አሳስቧል። ባጠቃላይ ኮሚቴው የዱር እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ወረርሽኝ ያለባቸው አብዛኛዎቹ ሀገራት በቂ የክትባት ተደራሽነት የሌለባቸው ሀገራት መሆናቸውን ተመልክቷል። ኮሚቴው የፖሊዮ መርሃ ግብሩ የፖሊዮ ቫይረስን ለመመርመር የሚጓጓዙ ናሙናዎች መዘግየትን መፍታት እንዲቀጥሉ አሳስቦ ይህም በተቃራኒው የቀዝቃዛ ሰንሰለቱ ላይ ችግር እየፈጠረ እንደሆነ ገልጸዋል። በዱር እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ከፍተኛ ስርጭት ካለባቸው ሀገራት በተገኙት ዘገባዎች ላይ በመመስረት ዋና ዳይሬክተሩ የኮሚቴውን ግምገማ እ.ኤ.አ. በግንቦት 12 2023 በማጤን የፖሊዮ ቫይረስ አሁንም የህዝብ የጤና ድንገተኛ አለም አቀፍ ስጋት እንደሆነ ወስነዋል። ዋና ዳይሬክተሩ የኮሚቴውን ምክረ ሀሳብ “ወደ ሌሎች አገሮች ሊሰራጭ የሚችል የዱር ፖሊዮ ቫይረስ እና በክትባት ምክኒያት የሚመጣው የፖሊዮ ቫይረስ ያለባቸው አገሮችን” በሚመለከት አጽድቋል። እንዲሁም “በቫይረሱ ያልተያዙ ነገር ግን አሁንም ለዳግም ስርጭት ተጋላጭ ለሆኑ ሀገራት” የኮሚቴውን ምክሮች ደግፈዋል፤ እ.ኤ.አ. ከግንቦት 12 ቀን 2023 ጀምሮ የፖሊዮ ቫይረስን በአለም አቀፍ ደረጃ የመዛመት እድልን ለመቀነስ በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች መሰረት ጊዜያዊ ምክሮችን አራዝመዋል።

Statement of the thirty-fifth Polio IHR Emergency Committee The thirty-fifth meeting of the Emergency Committee under the International Health Regulations (2005) (IHR) on the international spread of poliovirus was convened by the WHO Director-General on 3 May 2023 with committee members and advisers attending via video conference, supported by the WHO Secretariat. The Emergency Committee reviewed the data on wild poliovirus (WPV1) and circulating vaccine derived polioviruses (cVDPV) in the context of global target of eradication of WPV and cessation of outbreaks of cVDPV2 by the end of 2023. Technical updates were received about the situation in the following countries: Afghanistan, Benin, Burundi, the Central African Republic, Chad, the Democratic Republic of the Congo, Indonesia, Pakistan and Somalia. Wild poliovirusIn Pakistan, the committee noted that since the last meeting, there has been one new case of WPV1 with onset 20 February 2023, in Khyber Pakhtunkhwa (KP) province, the first case since 15 September 2022. There have been three environmental surveillance positive samples in 2023, two in Punjab and one in KP, the most recent positive sample collected was 21 February 2023. Two of these three ES detections were linked to viruses circulating in Afghanistan. In Afghanistan there have been no cases reported in 2023 with the last case occurring on 29 August 2022. However, there have been 18 positive environmental samples to date in 2023, all in the eastern region, three from Kunar and 15 from Nangarhar. Although the number of positive samples in Afghanistan was 18 in 2023 to date compared to 22 for the year 2022, this was in part due to more intensive surveillance in the country, with more sites being sampled and increased frequency of testing. This appears to signal considerable progress in the polio endgame and although all areas of both countries are fully accessible during immunization rounds, there are areas of insecurity and vaccine refusals, with a high number of zero dose children in the southern region. Afghanistan has increased the number of female front line workers to assist in accessing households. The next six months will be a critical opportunity to finally interrupt endemic WPV1 transmission. There have been no new cases reported in the outbreak of WPV1 in southern Africa, with the most recent case having onset of paralysis on 10 August 2022 in Mozambique. There have been no new cases of WPV1 in Malawi, and it is now more than 16 months since the single case was detected in Malawi. However, the committee noted that GPEI outbreak response assessments which were conducted in October in Malawi and in November in Mozambique to review progress concluded that ongoing transmission could not be ruled out in either country, due to gaps in polio surveillance and suboptimal coverage in immunization campaigns. Based on Lot Quality Assurance Sampling, campaign quality was less than the target 90% in Malawi, Mozambique, Zambia and Zimbabwe in the recent round. Globally there remain only three genetic clusters of WPV1, a major reduction in the genetic diversity of WPV1 which indicates that chains of transmission have been reduced to two in the remaining endemic countries Pakistan and Afghanistan, and one in Africa. Circulating vaccine derived poliovirus (cVDPV)Despite the ongoing decline in the number of cVDPV2 cases and the number of lineages circulating, the risk of international spread of cVDPV2 remains high. Evidence of this includes the high transmission in DR Congo with spread of cVDPV2 to Burundi and Malawi. The committee noted that in the African Region, which now uses novel OPV2 exclusively, there have been two new cVDPV2 detected in DR Congo that have emerged from novel OPV2 use. However, novel OPV2 is retaining its enhanced genetic stability compared to Sabin OPV2, with most isolates analyzed through whole genome sequencing indicating no or minimal changes in genetic structure of novel OPV2. Only 2% of all isolates reported so far have shown evidence of losing key genetic modifications that reduce neurovirulence due to recombination and these have only been detected in Uganda, CAR, DRC and Burundi, versus the expected 75% for Sabin OPV2. The committee was concerned that in Indonesia, there is evidence of missed transmission of cVDPV2 and that the occurrence of a case of cVDPV2 in Israel indicates ongoing transmission in the country. However, the committee noted that Indonesia had responded very quickly, and this was commendable. The emergence and ongoing transmission of cVDPV1 in Madagascar, DR Congo and Mozambique is of concern in the context of the WPV1 outbreak in southern Africa, as it highlights gaps in population immunity to type 1 polioviruses including WPV1. The committee noted that much of the risk for cVDPV outbreaks can be linked to a combination of inaccessibility, insecurity, a high concentration of zero dose children and population displacement. These factors are most evident in northern Yemen, northern Nigeria, south central Somalia and eastern DRC, but also in northern Mozambique.T he committee noted that the roll out of wider use of novel OPV2 continues under EUL, with over 600 million doses administered to date. The committee noted that a few countries had outbreaks of more than one cVDPV indicating a significant immunity gap in their populations. Conclusion: Although encouraged by the reported progress, the Committee unanimously agreed that the risk of international spread of poliovirus still remains a Public Health Emergency of International Concern (PHEIC) and recommended the extension of Temporary Recommendations for a further three months. The Committee considered the following factors in reaching this conclusion: Ongoing risk of WPV1 international spread: Based on the following factors, the risk of international spread of WPV1 remains: the ongoing transmission in eastern Afghanistan with cross border spread into Pakistan; the large pool of unvaccinated ‘zero dose’ children in southern Afghanistan constitutes an ongoing risk of WPV1 re-introduction into the southern region; the importation of WPV1 from Pakistan into Malawi and Mozambique, noting that the exact route the virus took remains unknown; sub-optimal immunization coverage achieved during campaigns in southeastern Africa, in Malawi, Mozambique, Zambia and Zimbabwe, meaning there may be insufficient population immunity to halt transmission; although surveillance has improved, some gaps in the outbreak response zone means that such transmission may be missed; pockets of insecurity and inaccessibility in the remaining endemic transmission zones. Ongoing risk of cVDPV2 international spread: Based on the following factors, the risk of international spread of cVDPV2 appears to remain high: the ongoing outbreaks of cVDPV1 and cVDPV2 in eastern Democratic Republic of the Congo which has caused international spread to neighbouring countries; the large outbreak of cVDPV1 particularly in DR Congo and the insufficient number and quality of bOPV immunization response campaigns to date; the long distance spread by air travel of cVDPV2 between Israel, the United Kingdom, the USA, and Canada; the ever-widening gap in global population intestinal mucosal immunity in young children in many countries since the withdrawal of OPV2 in 2016; insecurity and inaccessibility in those areas that are the primary sources of cVDPV transmission. Other factors include Weak routine immunization: Many countries have weak immunization systems that were further impacted by the COVID-19 pandemic. These services can be further affected by humanitarian emergencies including conflict and protracted complex emergencies poses a continued risk, leaving populations in these fragile areas vulnerable to polio outbreaks. Lack of access: Inaccessibility continues to be a risk, particularly in northern Yemen and south central Somalia which have sizable populations that have been unreached with polio vaccine for extended periods of more than a year. Risk categories The Committee provided the Director-General with the following advice aimed at reducing the risk of international spread of WPV1 and cVDPVs, based on the risk stratification as follows: States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3.States infected with cVDPV2, with or without evidence of local transmission: States no longer infected by WPV1 or cVDPV, but which remain vulnerable to re-infection by WPV or cVDPV. Criteria to assess States as no longer infected by WPV1 or cVDPV: Poliovirus Case: 12 months after the onset date of the most recent case PLUS one month to account for case detection, investigation, laboratory testing and reporting period OR when all reported AFP cases with onset within 12 months of last case have been tested for polio and excluded for WPV1 or cVDPV, and environmental or other samples collected within 12 months of the last case have also tested negative, whichever is the longer. Environmental or other isolation of WPV1 or cVDPV (no poliovirus case): 12 months after collection of the most recent positive environmental or other sample (such as from a healthy child) PLUS one month to account for the laboratory testing and reporting period. These criteria may be varied for the endemic countries, where more rigorous assessment is needed in reference to surveillance gaps. Once a country meets these criteria as no longer infected, the country will be considered vulnerable for a further 12 months. After this period, the country will no longer be subject to Temporary Recommendations, unless the Committee has concerns based on the final report. TEMPORARY RECOMMENDATIONS States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3 with potential risk of international spread These countries should: Officially declare, if not already done, at the level of head of state or government, that the interruption of poliovirus transmission is a national public health emergency and implement all required measures to support polio eradication; where such declaration has already been made, this emergency status should be maintained as long as the response is required. Ensure that all residents and long­term visitors (> four weeks) of all ages receive a dose of bivalent oral poliovirus vaccine (bOPV) or inactivated poliovirus vaccine (IPV) between four weeks and 12 months prior to international travel. Ensure that those undertaking urgent travel (within four weeks), who have not received a dose of bOPV or IPV in the previous four weeks to 12 months, receive a dose of polio vaccine at least by the time of departure as this will still provide benefit, particularly for frequent travelers. Ensure that such travelers are provided with an International Certificate of Vaccination or Prophylaxis in the form specified in Annex 6 of the IHR to record their polio vaccination and serve as proof of vaccination. Restrict at the point of departure the international travel of any resident lacking documentation of appropriate polio vaccination. These recommendations apply to international travelers from all points of departure, irrespective of the means of conveyance (road, air and / or sea). Further intensify cross­border efforts by significantly improving coordination at the national, regional and local levels to substantially increase vaccination coverage of travelers crossing the border and of high risk cross­border populations. Improved coordination of cross­border efforts should include closer supervision and monitoring of the quality of vaccination at border transit points, as well as tracking of the proportion of travelers that are identified as unvaccinated after they have crossed the border. Further intensify efforts to increase routine immunization coverage, including sharing coverage data, as high routine immunization coverage is an essential element of the polio eradication strategy, particularly as the world moves closer to eradication. Maintain these measures until the following criteria have been met: (i) at least six months have passed without new infections and (ii) there is documentation of full application of high quality eradication activities in all infected and high risk areas; in the absence of such documentation these measures should be maintained until the state meets the above assessment criteria for being no longer infected. Provide to the Director-General a regular report on the implementation of the Temporary Recommendations on international travel. States infected with cVDPV2, with or without evidence of local transmission: States that have had an importation of cVDPV2 but without evidence of local transmission should: Officially declare, if not already done, at the level of head of state or government, that the prevention or interruption of poliovirus transmission is a national public health emergency Undertake urgent and intensive investigations to determine if there has been local transmission of the imported cVDPV2 Noting the existence of a separate mechanism for responding to type 2 poliovirus infections, consider requesting vaccines from the global novel OPV2 stockpile. Further intensify efforts to increase IPV immunization coverage, including sharing coverage data. Intensify national and international surveillance regional cooperation and cross-­border coordination to enhance surveillance for prompt detection of poliovirus. States with local transmission of cVDPV2, with risk of international spread should in addition to the above measures: Encourage residents and long-­term visitors to receive a dose of IPV four weeks to 12 months prior to international travel. Ensure that travelers who receive such vaccination have access to an appropriate document to record their polio vaccination status. Intensify regional cooperation and cross­-border coordination to enhance surveillance for prompt detection of poliovirus, and vaccinate refugees, travelers and cross-­border populations. For both sub-categories: Maintain these measures until the following criteria have been met: (i) at least six months have passed without the detection of circulation of VDPV2 in the country from any source, and (ii) there is documentation of full application of high quality eradication activities in all infected and high risk areas; in the absence of such documentation these measures should be maintained until the state meets the criteria of a ‘state no longer infected’. At the end of 12 months without evidence of transmission, provide a report to the Director-General on measures taken to implement the Temporary Recommendations. States no longer infected by WPV1 or cVDPV, but which remain vulnerable to re-infection by WPV or cVDPVWPV1 These countries should: Urgently strengthen routine immunization to boost population immunity. Enhance surveillance quality, including considering introducing supplementary methods such as environmental surveillance, to reduce the risk of undetected WPV1 and cVDPV transmission, particularly among high-risk mobile and vulnerable populations. Intensify efforts to ensure vaccination of mobile and cross­-border populations, Internally Displaced Persons, refugees and other vulnerable groups. Enhance regional cooperation and cross border coordination to ensure prompt detection of WPV1 and cVDPV, and vaccination of high-risk population groups. Maintain these measures with documentation of full application of high-quality surveillance and vaccination activities. At the end of 12 months without evidence of reintroduction of WPV1 or new emergence and circulation of cVDPV, provide a report to the Director-General on measures taken to implement the Temporary Recommendations. Additional considerations The Committee recognizes the concerns regarding the lengthy duration of the polio PHEIC and the importance of exploring alternative measures, including instituting a polio IHR Review Committee that could make standing recommendations, and encourages further discussion regarding these alternatives. Nevertheless, the committee felt it was still too early to discontinue the PHEIC as it may send the wrong message at this critical juncture in polio eradication. Noting the acute humanitarian crises still unfolding in Afghanistan, the committee strongly encouraged house to house campaigns be implemented wherever feasible as these campaigns enhance identification and coverage of zero dose and under-immunized children. The committee noted and strongly supported the ongoing use of female vaccinators, enhancing access to households, with female participation as front line health workers increasing from 10.7% in the October campaign to 12.5% in April. The ongoing cVDPV2 outbreaks in Indonesia and Israel highlight the importance of sensitive polio surveillance, including environmental surveillance, in all areas where there are high risk sub-populations, and the committee urges all countries to take heed of the lesson learnt and take steps to improve polio surveillance everywhere that such risks exist. The Committee noted with concern the new conflict areas in Sudan that are disrupting health services and creating a new refugee crisis in neighboring countries. This situation must be closely monitored, as many of the neighboring countries already have cVDPV outbreaks resulting from low essential immunization coverage. More generally, noting the negative impact that the COVID-19 pandemic has had on essential immunization coverage in many of the polio affected countries, the committee stressed the importance of restoring essential immunization coverage. The committee recognized that border vaccination may not be feasible at very porous borders in Africa but was concerned by the lack of synchronization and cross border coordination in response to the WPV1 importation in southeast Africa. The committee also noted with concern that most AFP cases in Mozambique had been detected during campaigns and more systematic surveillance efforts are required including training of clinicians to identify and respond to AFP cases. The committee is concerned by conflicts and insecurity in many of the infected countries as such circumstances allows the polioviruses to elude control in countries such as Yemen, Nigeria, Dr Congo, Mozambique and Sudan. Overall, the committee once again noted that many of the members states affected by WPV1 or cVDPV outbreaks hove either low overall coverage or low subnational coverage. The committee urged the polio program to continue to address delays in specimens being transported for testing for polioviruses, leading to problems with the reverse cold chain. Based on the current situation regarding WPV1 and cVDPVs, and the reports provided by affected countries, the Director-General accepted the Committee’s assessment and on 12 May 2023 determined that the poliovirus situation continues to constitute a PHEIC with respect to WPV1 and cVDPV. The Director-General endorsed the Committee’s recommendations for countries meeting the definition for ‘States infected with WPV1, cVDPV1 or cVDPV3 with potential risk for international spread’, ‘ States infected with cVDPV2 with potential risk for international spread’ and for ‘States no longer infected by WPV1 or cVDPV, but which remain vulnerable to re-infection by WPV or cVDPV’ and extended the Temporary Recommendations under the IHR to reduce the risk of the international spread of poliovirus, effective 12 May 2023.

Bayanin Kwamitin Gaggawa na Cutar Shan inna na IHR na talatin da biyar Darakta janar na hukumar ta WHO ya kira zam na talatin da biyar na kwamitin gaggawa a ƙarƙashin dokokin kiwon lafiya na ƙasa da ƙasa (2005) (IHR) kan yaɗuwar cutar shan inna a duniya a ranar 3 ga Mayun 2023 tare da mambobin kwamitin da masu ba da shawara da suka halarta ta hanyar ganawa ta bidiyo, wanda Sakatariyar WHO ta ɗauki nauyi. Kwamitin Gaggawar ya sake nazarin bayanai cutar shan inna na daji (WPV1) da kuma yaɗa allurar rigakafin cutar shan inna (cVDPV) a cikin faɗin duniya don kawar da WPV da kuma dakatar da ɓarkewar cVDPV2 a ƙarshen 2023. An samu sabbin bayanai game da halin da ake ciki a waɗannan ƙasashen: Afghanistan, Benin, Burundi, Jamhuriyar Afirka ta Tsakiya, Chadi, Jamhuriyar Demokraɗiyyar Kongo, Indonesia, Pakistan da Somaliya. Kwamitin ya lura cewa tun daga taron da ya gabata an samu sabbin rahotannin yaɗuwar WPV1 da aka fara gani a ranar 20 ga Fabrairu 2023, a lardin Khyber Pakhtunkhwa (KP), ɓullar cutar ta farko tun 15 ga Satumban 2022 na cutar shan inna A Pakistan. An sami samfuran gwaji daga sa ido a kan muhalli guda uku masu inganci a cikin 2023, biyu a Punjab da ɗaya a KP, mafi sabuntar samfurin gwaji da aka samu shi ne na ranar 21 ga Fabrairu 2023. Biyu daga cikin waɗannan samfura guda uku da aka gano ta hanyar sa ido kan muhalli (ES) suna da alaƙa da ƙwayoyin cuta da ke yawo a Afghanistan. A Afganistan ba a sami rahoton ɓullar cutar ba a shekarar 2023 wanda rahotonta na ƙarshe ya faru a ranar 29 ga Agusta 2022. Amma, an samu samfura 18 daga muhalli da suka nuna alamun cutar yau a shekarar 2023, duka a yankin gabashin ƙasar, uku daga Kunar da 15 daga yankin Nangarhar. Ko da yake adadin samfurin gwajin da ke nuna akwai cutar a Afghanistan sun kai 18 a 2023 zuwa yau idan aka kwatanta da 22 na shekarar 2022, wannan na iya kasancewa a wani bangare saboda inganta sa ido a ƙasar, tare da ƙarin wuraren da aka gwadawa da kuma ƙara adadin lokutan gwajin. Wannan wata alama ce da ke nuna ci gaba mai yawa a fagen yaƙi da cutar shan inna kuma ko da yake duk sassan ƙasashen biyu suna da cikakkiyar damar shiga yayin zagayen rigakafi, akwai wuraren da ke fama da rashin tsaro da ƙin karɓar allurar rigakafi, tare da adadi mai yawa na yara masu yawa da ba a taɓa yi wa rigakafin ba a yankin kudanci. Afghanistan ta ƙara yawan mata masu aiki a gaba-gaba don taimakawa wajen samun damar shiga gidaje. Watanni shida masu zuwa za su zama babbar dama don kawo ƙarshen yaɗuwar cutar WPV1. Ba a samu wani sabon rahoton ɓullar cutar ta WPV1 a kudancin Afirka ba, inda cutar ta baya-bayan nan ya fara da alamar shanyewar ɓarin jiki a ranar 10 ga Agusta 2022 a Mozambique. Ba a samu wani sabon rahoton WPV1 a Malawi ba, kuma yanzu an wuce watanni 16 tun lokacin da aka gano mai cutar guda ɗaya a Malawi. Duk da haka, kwamitin ya yi nuni da cewa, gwajin cutar ta GPEI da aka gudanar a watan Oktoba a Malawi da kuma a cikin watan Nuwamba a Mozambique don nazarin ci gaban da aka samu, ya yi bayyana cewa, ba za a iya kawar da yaɗuwar cutar a kowace ƙasa ba, saboda giɓin da ake samu wajen sa ido kan cutar ta shan inna, da kuma yadda ake gudanar da ayyukan rigakafin cutar. . Ta hanyar amfani da Samfurin Tabbatar da Ingancin Lot, an gano cewa ingancin tsarin wayar da kai bai kai kashi 90 cikin ɗari ba a Malawi, Mozambique, Zambia da Zimbabwe a zagayen rigakafi na baya-bayan nan. A faɗin duniya, akwai gungun ƙwayoyin cutar WPV1 guda uku, babban ragi da aka samu a bambancin ƙwayoyin halittar WPV1 wanda ke nuni da cewa an rage adadin yaɗuwar zuwa biyu a sauran ƙasashen da ke fama da yaɗuwar cutar da suka rage wato Pakistan da Afghanistan, sai kuma ɗaya a Afirka. Rigakafin cutar shan inna da aka samu (cVDPV) Duk da ana ci gaba da raguwar adadin cVDPV2 da adadin danginta da ke yaɗuwa, haɗarin yaɗuwar cVDPV2 a duniya har yanzu yana da yawa. Shaidar hakan ta haɗa da yawaitar yaɗuwar cutar a DR Congo tare da yaɗuwar cVDPV2 har zuwa Burundi da Malawi. Kwamitin ya lura cewa a yankin Afirka, wanda yanzu ke amfani da novel OPV2 kawai, an samu sabbin nau'ikan cVDPV2 guda biyu da aka gano a DR Congo waɗanda suka samu ta amfani da novel OPV2. Amma, novel OPV2 yana ci gaba da zama da ingantacciyar ƙwayar halitta idan aka kwatanta da Sabin OPV2, tare da mafi yawan keɓancewa da aka bincika ta hanyar jerin ƙwayoyin halitta waɗanda ke nuna babu ko canje-canje kaɗan a tsarin halittar novel OPV2. Kashi 2 ne kawai na mutanen da aka keɓe aka samu shaidar sun nuna shaidar rasa muhimman sauye-sauye a ƙwayoyin halitta waɗanda ke rage ƙwayoyin cuta saboda sake haɗuwa kuma waɗannan an gano su ne kawai a Uganda, CAR, DRC da Burundi, saɓanin kaso 75% da ake tsammani a Sabin OPV2. Kwamitin shiga damuwa cewa a Indonesiya, akwai shaidar an tsallake na cVDPV2 kuma abin gano cVDPV2 a Isra'ila yana nuna ci gaba da yaɗuwar cutar a ƙasar. Sai dai, kwamitin ya lura cewa Indonesiya ta samu sauyi cikin gaggawa, kuma wannan abin a yaba ne. Fitowar cVDPV1 da ci gaba da yaɗuwar ta a Madagascar, DR Congo da Mozambique abin damuwa ne idan aka duba ɓarkewar WPV1 a kudancin Afirka, yayin da yake nuna giɓi a rigakafin jama'a ga nau'in farko na cutar shan inna da ya haɗa da WPV1. Kwamitin ya lura cewa yawancin haɗarin da ke haifar da ɓarkewar cVDPV na iya haɗawa da rashin damar isa wurare cikin sauƙi, rashin tsaro, yawan ƙananan yara da ba a yi wa rigakafi ba da kuma ƙaura don sauya muhalli. Waɗannan abubuwan sun fi bayyana a arewacin Yemen, arewacin Najeriya, kudu maso tsakiyar Somaliya da gabashin DRC, da kuma arewacin Mozambique. Kwamitin ya tabbatar da cewa, kawo yanzu ya rarraba sabbin ƙwayoyin rigakafin cutar Foliyo na OPV2 kimanin sama da miliyan 600. Kwamitin ya lura da cewa, kaɗan daga cikin ƙasashen da aka samu ɓarkewar ƙwayar cutar Foliyo ta cVDPV fiye da sau ɗaya, ka iya zama babbar barazana ga yawancin al'ummar ƙasar musamman waɗanda da ba su da rigakafin cutar wajen kamuwa da cutar ta ta Foliyo cikin sauƙin. Kammalawa: Duk da an samu nasara wajen yaƙi da ƙwayar cutar ta Foliyo, kwamitin ya tabbatar da yiwuwar yaɗuwar ƙwayar cutar a faɗin duniya, wanda hakan ke buƙatar ɗaukin gaggauwa na kwamitin ko-ta-kwana haɗakar hukumomin lafiya na duniya (PHEIC). Har ila yau, kwamitin ya buƙaci ƙarin watanni uku domin kawo ƙarshen haɗarin ƙwayar cutar. Kwamitin ya yi la'akari da waɗannan batutuwa wajen cimma wannan matsaya: Akwai yiwuwar yaɗuwar ƙwayar cutar foliyo ta WPV1 a faɗin duniya: La'akari da wannan batu, akwai tabbacin yaɗuwar ƙwayar cutar foliyo ta WPV1: Ci gaba da yaɗuwar ƙwayar cutar a gabashin ƙasar Afghanistan zuwa ƙasar Pakistan da suka haɗa boda da Pakistan.; Yawancin yaran da ba a yi musu allurar rigakafin ba, na da haɗarin kamuwar cutar ta WPV1 da ka iya yaɗuwa yankin Kudancin ƙasar; An tabbatar da cewa, ƙwayar cutar foliyo ta WPV1 ta shigo ƙasar Malawi da Mozambique ne daga ƙasar Pakistan, sai dai ba a gano takamaiman hanyar da aka shigar da ƙwayar cutar zuwa ƙasashen ba.; Gangamin rigakafin ƙwayar cutar a ƙasashen kudancin Afirika da suka haɗa da Malami, Mozambique, Zambia, da Zimbabwe bai kai ga isa ga yawa-yawan mutanen ƙasashen ba, wanda hakan yake nuni da cewa, kaɗan ne daga cikin ɗaukacin al'ummun ƙasar suka samu kariya daga cutar kuma za su iya daƙile yaɗuwar cutar a ƙasashen; Duk da ƙoƙarin da ake yi wajen taƙaita yaɗuwar ƙwayar cutar, har yanzu akwai yankunan da rigakafin bai kai yadda ake da buƙatarsa ba, wanda hakan ke haddasa yaɗuwar cutar ba tare da an ankara ba.; Kamar guraren da suke fama da matsalolin rashin tsaro, ko rashin kyawun yanayi hanyoyi lungunan da ƙwayoyin cutar ke cigaba da yaɗuwa. Haɗarin Ci gaba da Yaɗuwar Ƙwayar Cutar cVDPV2 a duniya.: Waɗannan dalilai, na nuni da akwai haɗarin yaɗuwar Ƙwayar Cutar cVDP2 a tsakanin ƙasashen duniya.: cigaba da ɓarkewar cutar foliyo ta cVDPV1 da ta cVDPV2 a gabashin Haɗaɗɗiyar Ƙasar Kwango ya haddasa yaɗuwar ƙwayoyin cutar a ƙasashe maƙotan ƙasar ta Kwango.; an samu ɓarkewar ƙwayar cutar Foliyo cVDPV1, musamman a ƙasar DR Kwango, kuma babu isassun tarukan gangamin wayar da kai kan rigakafin cutar ta amfani da rigakafin ƙwayar cutar Foliyo na bOPV a halin yanzu; ƙwayar cutar Foliyo ta cVDPV2 na yaɗuwa cikin iska a tsakanin ƙasashen Isra'ila, Haɗaɗɗiyar daular Ƙasashen Turai (UK), ƙasar Amurka da kuma Kanada a cikin yawaita tafiye-tafiye masu tsawo.; tun bayan wawagegen giɓin da aka samu janye rigakafin cutar foliyo ta OPV2 a shekarar 2016, an samu ƙarancin garkuwar jiki a cikin ƙananan yara a yawancin ƙasashen duniya.; rashin tsaro da hanyoyi masu kyau da wahala wajen isa ga guraren da ƙwayar cutar Foliyo cVDPV ke da saurin yaɗuwa na daga cikin hanyoyin ƙaruwar yaɗuwar cutar. Daga cikin hanyoyin yaɗuwar cutar Foliyo sun haɗa da ƙarancin rigakafin ƙwayar cutar: Yawancin ƙasashen suna fama da ƙarancin tsarin rigakafin cutar, wanda kuma ya ƙara taɓarɓarewa bayan ɓullar annobar KWABID-19. Rikicin jin ƙai kamar tashe-tashen hankula da tsawaita ɗaukar matakin gaggawa na taka mihimmiyar rawa wajen rashin kula da ayyukan, hakan na ƙara jefa mutanen waɗannan yankunan masu rauni cikin haɗarin barkewar cutar shan inna. a wasu ƙasashen da suka haɗa da Arewacin Yemen da Kudu maso Tsakiya ba ƙasar Somaliya, abu ne mai wuya samun mutane masu ɗauke da rigakafin cutar shan inna, wanda hakan ka iya zama barazanar kamuwa da cutar shan-inna ga yawancin al'ummar yankunan a sama da tsawon shekara ba tare da rigakafin ba. Ire-iren Haɗurran Kwamitin ya shawarci Babban Darakta Janar na hukumar lafiya kan yadda za a rage hanyoyin kamuwa da ƙwayoyin cutar shan-inna na (WPV1) da yaɗuwar ƙwayar cutar (cVDPs) da ke yaɗuwa a duniya sakamakon ɗaya daga cikin waɗannan matakan masu zuwa: Akwai ƙasashen da suka kamu da nau'in cutar shan-inna ta WPV1 , cVDPV1 ko cVDPV3, da ƙasashen da suka kamu da nau'in ƙwayar cutar cVDPVs ba tare da ganin alamun yaɗuwar cutar;: Haka kuma akwai ƙasashen da suka kamu da cutar ƙwayar shan-inna ta WPV1 ko cVDPV, wanda suke cikin haɗarin sake kamuwa da ƙwayar cutar WPV ko cVDPV. Hanyoyin da za gano babu ƙwayar ɓullar ƙwayar cutar Shan-inna ta WPV1 ko cVDPV a ƙasa: Cutar Shan-Inna (Foliyo): Za a samu tabbacin babu ƙwayar cutar shan-inna ne, bayan samun rahoton ƙwayar cutar shan-inna a cikin tsawon watanni 12, sannan a ƙara wata ɗaya da nufin sake tabbatarwa, bincike da gwaje-gwaje domin tabbatar da babu rahoton ƙwayar cutar gabaɗaya. Domin tabbatar da babu alamun cutar, ana ɗaukar ɗan lokaci har sai bayan rahoton cutar (AFP) a cikin watanni 12 ya bayyana babu wani alamun ƙwayar cutar shan-innar ta WPV1 ko cVDPV ba. Haka kuma, dukkannin wasu wasu gwaje-gwajen da aka aiwatar a wannan lokacin, dole a tabbatar babu ɓurɓushin ƙwayar cutar shan-inna, komai tsawon lokacin da aka ɗauka. Bayan samun tabbacin babu ƙwayar cutar shan-inna, sai aka samu rahoton ɓurɓushin cutar a yankin ko kuma aka samu samfurin cutar a tare da wani lafiyayyan yaro, sai a sake jinkirtawa tsawon watannin 12 bayan karɓar samfurin gwajin na ƙarshe. Sannan kuma sai a ƙara wata ɗaya domin gwaje-gwaje a ɗakin gwajin kimiyya kuma a sake gabatar da rahoton. Domin tabbatar da an gudanar da binciken ƙwaƙƙwafi da nufin tabbatar da ko akwai ƙwayar cutar ta shan-inna. Waɗannan sharuɗɗan ka iya bambanta dangane da ƙasashen da ke fama da cutar shan-inna, inda wasu ƙasashen ke da buƙatar ƙarin gwaje-gwaje domin cike giɓi. Da zarar ƙasa ta cika waɗannan sharuɗɗan, kuma babu rahoton kamuwa da cutar shan-inna, za a ɗauki ƙasar a matsayin mai rauni har na tsawon watanni 12. Bayan wannan lokacin, ƙasar ba za ta ƙara zama ƙarƙashin shawarwari na wucin gadi ba, sai dai idan kwamitin yana da kokwam dangane da rahoton ƙarshe. SHARWARI NA WUCIN-GADI Ƙasashen da suke ɗauke da ƙwayoyin cutar foliyo na WPV1, ko cVDPV3 ka iya yaɗa ƙwayar cutar a faɗin duniya. Dole ne waɗannan ƙasashen su: Wajibi ga shugabannin ko gwamnatocin ƙasashe su zartar da dokar ta-ɓaci a fannin lafiyar jama’a a yayin da aka gaza kawo ƙarshen yaɗuwar ƙwayar cutar foliyo. Dole ne su ɗauki dukkannin matakan da suka dace don ƙoƙarin kawar da cutar shan-inna. Idan kuma an aiwatar da dokar, yana da kyau a tabbatar ana gudanar da ita har zuwa lokacin da za a kawo ƙarshen cutar. A tabbatar da cewa dukkanin mazauna da baƙi masu tsawon zango (sama da makwanni huɗu) 'yan rukunin kowane shekaru an yi musu allurar rigakafin cutar shan-inna (ko dai bOPV ko kuma IPV) a tsakanin makwanni huɗu zuwa watanni 12 gabannin su yi bulaguro zuwa ƙasashen duniya. A kuma tabbatar da mutanen da za su yi wata tafiya ta gaggawa (cikin makwanni huɗu), kuma ba a yi musu allurar rigakafin cutar foliyo ba a tsakanin makwanni huɗu zuwa watanni sha-biyu ba, an yi musu kafin su yi tafiya. Ko da kuwa dab da lokacin da za su yi tafiyar ne, zai taimaka ƙwarai, musamman ga waɗanda suke yawan tafiye-tafiye. a tabbatar waɗannan matafiyan sun samu shedar allurar rigakafi ta duniya (ICV) ko kuma sun ɗauki wani mataki don kariya daga kamuwa da cutar, kamar yadda yake a cikin dokar kula da lafiya ta duniya (IHR). Wannan takardar shedar za ta iya zama a matsayin shedar ke nuni da an yi musu allurar rigakafin cutar foliyo. Dakatar da mazauna wata ƙasa damar yin tafiye-tafiye, muddin ba su da takardar shedar allurar rigakafin foliyo. Waɗannan dokokin sun shafi dukkannin matafiya da za su bar wata ƙasa izuwa ƙasashen waje, ba tare da la'akari da hanyar da za su gudanar da tafiye-tafiyen ba, misali (ta titi, ko ta sama ko kuma ta ruwa ne). Ƙara haɓaka ƙoƙari a dukkanin iyakokin ƙasa ta hanyar ingantaccen tsari a matakin ƙasa, yanki, da ƙananan hukumomi don haɓaka yawan allurar rigakafi ga matafiya masu tsallaka kan iyakoki da kuma yawan haɗarin kan iyaka. Dole ne a samu cikakken haɗin kai a kan iyakokin ƙasa-da-ƙasa domin sa-ido wajen tabbatar da ingancin allurar rigakafin a kan mashigar ƙasashe. Haka kuma, akwai buƙatar bin diddigin adadin matafiya waɗanda aka gano a matsayin waɗanda ba a yi musu allurar ba bayan sun tsallaka kan iyaka. Ruɓanya ƙoƙari wajen gudanar da allurar rigakafin akai-akai, tare da bayyana rahoton yankin da ake gudanar da rigakafin. Yawan gudanar da rigakafin na da mutuƙar muhimmanci ga hanyoyin kawo ƙarshen cutar shan-inna, musamman ma da ake dab da kawo ƙarshen cutar bakiɗaya. A tabbatar da waɗannan matakan har sai an cimma waɗannan sharuɗɗa: (i) A tabbatar aƙalla watanni shida ba tare da samun sabbin cututtuka ba (ii) Cigaba da ɗaukar waɗannan matakan hana yaɗuwar cutar, har sai an sami tabbacin cewa irin ƙoƙarin da ƙasa ta gudanar wajen kawar da cutar musamman wuraren da ke cikin haɗarin kamuwa da ita. Idan babu takardun shedar rigakafin kuma, sai a cigaba da aiwatar da waɗannan matakan har sai ta ƙasa tabbatar babu rahotun cutar. Sannan a dinga kai rahoto akai-akai ga babban Darakta Janar na hukumar kan yadda ake aiwatar da waɗannan sharuɗɗan na wucin-gadi a kan matafiya na ƙasa-ƙasa. Haka kuma da rahoton ƙasashen da suka harbu da ƙwayar cutar foliyo ta cVDPV2 amma ba tare da wata hujjar yaɗuwar ƙwayar cutar ba a cikin ƙasa: Dole ne kuma ƙasar da aka shigar mata da ƙwayar cutar cVDPV2 amma kuma babu wata babu masaniyar ko an samu yaɗuwar cutar a ƙasa ba, ta: A tabbatar ta bayyana a hukumance, idan ya kasance ba a bayyana ba, shugaban ƙasa da shuwagaban gwamnati, da su saka dokar ta ɓaci a fannin lafiya domin kawo ƙarshen yaɗuwar ƙwayar cutar shan-inna (foliyo) Sannan a gabatar da binciken ƙwaƙwaƙwafi cikin gaggawa domin gano ko ƙwayar cutar foliyo ta cVDPV2 da aka shigo da ita ta yaɗu a cikin ƙasa. Tare da la'akari cewa akwai hanyoyi na musamman da ake bi wajen rigakafin ƙwayar cutar shan-inna ta OPV2, amma akwai buƙatar a nemi allurar rigakafin ƙwayar cutar daga hukumar lafiya ta duniya. Sannan a ƙara ƙoƙari sosai wajen ganin an yi wa kowa rigakafin ƙwayar cutar foliyo ta (IPV), sannan a bayyana adadin mutanen da aka samu nasarar aiwatarwa da rigakafin. Haɓaka ƙoƙari a matakin ƙasa da ƙasa da yankuna da kan iyakoki da nufin gano tare da daƙile ƙwayar cutar ta foliyo. Ƙasashen da suka samu ɓarkewar ƙwayar cutar foliyo ta (cVDP2) a cikin ƙasashensu, kuma suke da yaɗa ta ga maƙotan ƙasashe su ɗauki waɗannan baya ga waɗannan matakan, da su ƙara da: Shawartar mazauna ƙasashen da kuma baƙi da su karɓi allurar rigakafi (IPV) ta tsawon makwanni 12 gabannin su yi bulaguro. Tabbatar cewa matafiya da suka karɓi irin wannan rigakafin sun sami damar samun takaddun da ya dace don yin rikodin matsayinsu na rigakafin cutar shan inna. Ƙarfafa haɗin guiwar aiki tuƙuru a tsakanin ƙasashe da kan iyakoki don gano ƙwayar cutar foliyo cikin hanzari, a kuma tabbatar da 'yan gudun hijira, matafiya da al'ummomin kan iyakoki sun yi musu rigakafi. Dukkanin sassan guda biyu: Ci gaba da aiwatar da waɗannan matakan har sai an cika waɗannan sharuɗɗa: (i) Aƙalla watanni shida su shuɗe ba tare da samun rahoton ɓullar cutar ko kuma yaɗuwar cutar foliyo ta (VDPV2) daga kowace majiya a cikin ƙasar, sannan (ii) A cigaba da tsaurara matakan har sai an an tabbatar an bi matakan kawar da cutar yadda yakamata, musamman a yankunan da cutar ta yi ƙamari. Idan aka tabbatar babu alamun cutar, sai a cigaba da bin matakan har sai an tabbatar an kawar da yaɗuwar cutar. Idan bayan watanni 12 suka shuɗe ba tare da samun alamar yaɗuwar cutar ba, sai a tura rahoto ga Darakta-Janar wanda zai bayar da cikakken bayani game da matakan da aka ɗauka don bin shawarwarin. ƙasashen da suka samu damar kawar da ƙwayar cutar foliyo ta (WPV1) ko ta (cVDPV), har ila yau kuma suna cikin haɗarin sake kamuwa da cutar (WPV) ko kuma (cVDPVWPV1). Dole ne waɗannan ƙasashen su: Aiwatar da allurar rigakafi akai-akai domin samar da kariya ga jama'a. Inganta matakan kula da cutar ta foliyo, da suka haɗa da samar da ƙarin hanyoyi kamar kamar kula da tsaftar muhalli, domin hana wa ƙwayar cutar (WPV1) da kuma ta (cVDPV) samun damar yaɗuwa, musamman a tsakanin matafiya. Tabbatar da an samar da rigakafi ga fatake da matafiya, 'yan gudun hijira, mutanen da yaƙi ya raba su da muhallansu, da sauransu. Haɗa hannu tsakanin yankuna da ƙasashe domin gaggauta binciken ƙwayar cutar foliyo ta (WPV1) da kuma ta (cVDPV) tare da gudanar da rigakafi ga rukunin mutanen da suke cikin haɗarin kamuwa da cutar. A ci gaba da aiwatar da waɗannan sharuɗɗa, tare da sa-ido da tabbatar da an gudanar matakan allurar rigakafin. Idan ba a samu alamun ƙwayar cutar foliyo ta (WPV1) bayan watanni sha-biyu (12), ko kuma ba a samu ɓullar ƙwayar (cVDPV) ba, sai a aika da rahoto ga Babban Darakta Janar na hukumar lafiya ta duniya domin sanar da shi shawarwarin da aka ɗauka na wucin-gadi. Abubawan da za a ƙara la'akari da su Kwamitin ya bayyana damuwa matuƙa game tsawon lokacin da cutar foliyon (PHEIC) ta ɗauka, tare da buƙatar samo sabbin matakan kawo ƙarshen ƙwayar cutar, kamar samar da kwamitin da zai bayar da shawarwari game da ƙwayar cutar. Sannan da yawaita tattauna mas'alar da nufin samar da mafita. Har ila yau, kwamitin yana ganin ya yi wuri a dakatar da aikin (PHEIC), domin hakan ka iya haifar da kuskure a daidai wannan lokacin mai matuƙar muhimmanci na yaƙi da ƙwayar cutar foliyo. Ganin yadda ake fama da rikice-rikicen jin kai a Afghanistan, kwamitin ya ba da shawarar yin gangamin wayar-da-kai na gida-gida. Wannan gangamin yana taimakawa wajen zaƙulo tare da yi wa yaran da ba a yi musu alluran rigakafin ba. Kwamitin ya lura kuma ya goyi bayan ci gaba da amfani da mata masu allurar rigakafin, wanda hakan ke taimakawa wajen shiga gidaje. Kasancewar mata a matsayin ma'aikatan kiwon lafiya na ya ƙaru daga kaso 10.7% a cikin watan Oktoba zuwa kaso 12.5% a cikin wata Afirilu. Ɓarkewar cutar CVDPV2 da ke faruwa a Indonesia da Isra'ila na ƙara nuna muhimmancin kula da cutar shan inna, da kula da muhalli, a duk yankunan da ke da yawan al'umma. Kuma kwamitin ya buƙaci dukkan ƙasashen da su kula da darasin da aka koya tare da ɗaukarmatakan kula da cutar foliyo, a duk inda aka samu makamacin faruwar hakan. Kwamitin ya kuma damu da rikicin baya-bayan nan a Sudan, wanda ke daƙile ayyukan kiwon lafiya tare da haifar da sabuwar matsalar 'yan gudun hijira a maƙotan ƙasashe. Dole ne a sanya ido sosai, saboda da yawa daga cikin ƙasashen da ke maƙwabtaka sun sami ɓarkewar cutar foliyo ta (cVDPV) sakamakon ƙarancin ɗaukar matakan rigakafi. Kwamitin ya jaddada mahimmancin maido da muhimman ayyukan rigakafi, musamman a ƙasashen da cutar shan inna ta shafa, la'akari da mummunan tasirin cutar ta COVID-19 wannan yankunan. Kwamitin ya fahimci cewa abu ne mawuyaci yin allurar rigakafi a kan iyakokin Afirka, duk da haka, kwamitin ya damu da rashin haɗin kan ƙasashe yayin wajen yaƙar ƙwayar cutar foliyo ta (WPV1 ) a kudu maso gabashin Afirka. Kwamitin ya kuma bayyana damuwarsa kan yadda akasarin masu kamuwa da cutar (AFP) sun fito ne daga ƙasar Mozambique ya gano hakan ne a yayin gangamin yaƙi da cutar, ya kuma bayyana buƙatar da ke da akwai na ƙara sa ido sosai. Wannan ya haɗa da horar da likitocin don ƙara samun ilimin gane cutar ta AFP. Kwamitin ya kuma damu matuƙa da rikice-rikice da halin rashin tsaro a yawancin ƙasashen da suke fama da cutar ta foliyo, saboda hakan ya haifar da mawuyacin hali wajen daƙile yaɗuwar cutar. Musamman a ƙasashe irin su Yemen, Najeriya, Dr Congo, Mozambique da Sudan. Haka kuma, kwamitin ya lura da cewa da yawa daga cikin ƙasashen da suke fama da ɓarkewar cutar foliyo ta (WPV1) ko ta (cVDPV) ko dai suna fama da ƙarancin allurar rigakafin a wasu yankuna ko ma a duka faɗin ƙasar bakiɗaya. Kwamitin ya buƙaci da a magance tsaikon da ake samu wajen jigilar kayayyakin gwajin cutar ta Foliyo, domin tabbatar da ingancinsu kafin fara amfani da su. Bisa la'akari da halin da ake ciki a halin yanzu game da ƙwayar cutar (WPV1) da (cVDPVs), da rahotannin daga ƙaasashen da abin ya shafa suka bayar, Darakta Janar ya amince da rahoton kwamitin. Ha kuma a ranar 12 ga Mayu 2023 kwamitin ya tabbatar da lamarin cutar shan-inna a matsayin lamarin da yake buƙatar kulawar gaggauwa wato (PHEIC) bisa la'akari da yadda ƙwayar cutar (WPV1) da (cVDPV) ke yaɗuwa a duniya. Babban Darakta ya amince da shawarwarin kwamitin dangane da ƙasashen da suka kamu da ƙwayar cutar shan-inna ta (WPV1), da ta (cVDPV1) ko (cVDPV3) wanda hakan ka ya haddasa yaɗuwar cutar a tsakanin ƙasa da ƙasa. A ranar 12 ga Mayu, 2023, Dokokin Hukumar Lafiya ta Duniya (IHR) ta bayar da ƙarin shawarwari na wucin gadi don rage haɗarin kamuwa da cutar shan-inna a duniya. Wannan ya haɗa da ƙasashen da ke da nau'in cutar shan-inna ta 2 (cVDPV2) waɗanda ka iya yaɗuwa a tsakanin ƙasashe, da kuma ƙasashen da ba su kamu da cutar ta foliyo nau'in (WPV1) ko ta (cVDPV), amma akwai yiwuwar sake kamuwa da cutar.

Taarifa ya kamati ya Dharura ya Polio IHR ya Thelathini na tano Mkutano wa thelathini na tano wa kamati ya Dharura chini ya kanuni za afya za kimataifa (2005) (IHR) kuhusu kuenea kwa virusi vya Polio kimataifa uliitishwa na mkurugenzi mkuu wa WHO tarehe 3 Mei 2023 na wajumbe wa kamati na washauri walihudhuria kupitia mkutano wa video, wakiungwa mkono na sekretarieti ya WHO. Kamati ya Dharura ilipitia Data kuhusu virusi vya Polio mwitu (WPV1) na chanjo inayozunguka inayopatikana na virusi vya Polio (cVDPV) katika muktadha wa lengo la kimataifa la utokomezaji wa WPV na kukomesha milipuko ya CVDPV2 ifikapo mwishoni mwa 2030. Masasisho ya kiufundi yalipokelewa kuhusu hali katika nchi zifuatazo: Afghanistani, Benini, Burundi, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Chadi, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Indonesia, Pakistani na Somalia. Virusi vya Polio mwitu nchini Pakistani, kamati ilibaini kuwa tangu mkutano uliopita, kumekuwa na kisa kimoja kipya cha WPV1 kuanzia tarehe 20 Februari 2023, katika mkoa wa Khyber Pakhtunkhwa (KP), kisa cha kwanza tangu tarehe 15 Septemba 2022. Kumekuwa na sampuli tatu chanya za ufuatiliaji wa mazingira mwaka 2023, mbili Punjab na moja huko KP, sampuli chanya ya hivi karibuni zaidi iliyokusanywa ilikuwa 21 Februari 2023. Mbili kati ya hizi tatu za utambuzi wa ES zilihusishwa na virusi vinavyozunguka huko Afghanistani. Nchini Afghanistani hakuna visa vilivyoripotiwa mnamo 2023 na kisa cha mwisho kilitokea tarehe 29 Agosti 2022. Hata hivyo,kumekuwa na sampuli 18 chanya za kimazingira hadi sasa mwaka 2023, zote katika eneo la mashariki, tatu kutoka Kunar na 15 kutoka Nangarhar. Ingawa iddi ya sampuli chanya nchini Afghanistan ilikuwa 18 mwaka 2023 hadi sasa ikilinganishwa na 22 kwa mwaka 2022, hii ilikuwa kwa sehemu kutokana na ufuatiliaji wa kina zaidi nchini, na tovutii nyingi zikichukuliwa sampuli na kuongozeka kwa mara kwa mara majaribio. Hii inaonekana kuashiria maendeleo makubwa katika mwisho wa ugonjwa wa Polio na ingawa maeneo yote ya nchi zote mbili yanaweza kufikiwa kikamilifu wakati wa Duru za chanjo, kuna maeneo ya ukosefu wa usalama na kukataliwa kwa chanjo, na idadi kubwa ya watoto wa dozi sifuri katika eneo la kusini. Afghanistani imeongeza idadi ya wafanyakazi wa mstari wa mbele wanawake kusaidia katika kuzifikia kaya. Miezi sita ijayo itakuwa fursa muhimu ya kukatiza maambukizi ya WPV1. Hakujakuwa na visa vipya vilivyoripotiwa katika mlipuko wa WPV1 huko kusini mwa Afrika, huko kisa hivi karibuni kilikuwa na mwanzo wa kupooza mnamo tarehe 10 Agosti 2022 nchini Msumbiji. Hakujakuwa na visa vipya vya WPV1 nchini Malawi, na sasa ni zaidi ya miezi 16 tangu kisa kimoja kilipogunduliwa nchini Malawi. Hata hivyo, kamati ilibaini kuwa tathmini za kukabiliana na mlipuko wa GPEI ambazo zilifanywa mwezi Oktoba nchini Malawi na mwezi Novemba nchini Msumbiji kukagua maendeleo zilihitimisha kuwa maambukizi yanayoendelea hayawezi kuondolewa katika nchi zote mbili, kutokana na mapungufu katika ufuatiliaji na chanjo ndogo katika kampeni za chanjo. Kulingana na sampuli za uhakikisho wa ubora wa mengi, ubora wa kampeni ulikuwa chini ya lengo la 90% nchini Malawi, Msumbiji, Zambia na Zimbabwe katika Duru ya hivi majuzi. Duniani kote kumesalia makundi matatu tu ya kijeni ya WPV1, upungufu mkubwa wa anuwai wa kijeni wa WPV1 ambao unaonyesha kwamba misururu ya maambukizi imepunguzwa hadi miwili katika nchi zilizosalia zenye ugonjwa za Pakistani na Afghanistani, na moja barani Afrika. Chanjo inayozunguka inayotokana na virusi vya Polio (cVDPV) licha ya kupungu kwa idadi ya visa vya cVDPV2 vinavyoendelea na idadi ya vinasaba vinavyozunguka, hatari ya kuenea kimataifa kwa cVDPV2 bado iko juu. Ushahidi wa hili ni pamoja na maambukizi makubwa nchini DR Kongo na kuenea kwa cVDPV2 hadi Burundi na Malawi. Kamati ilibaini kuwa katika kanda ya Afrika, ambayo sasa inatumia novel OPV2 pekee, kumekuwa na cVDPV2 mbili mpya zilizogunduliwa nchini DR Kongo ambazo zimetokana na matumizi ya novel OPV2. Hata hivyo, nonel OPV2 inahifadhi uthabiti wake wa kinasaba ulioimarishwa ikilinganishwa na Sabin OPV2, huku sehemu nyingi zilizotengwa vikichanganuliwa kupitia mfuatano mzima wa Jenomu inayoonyesha hakuna au mabadiliko madogo katika muundo wa kijenetiki wa novel OPV2. Ni 2% tu ya maeneo yote yaliyotengwa yaliyoripotiwa kufikia sasa yameonyesha ushahidi wa kupoteza marekebisho muhimu ya kijenetiki ambayo hupunguza ugonjwa wa neva kutokana na kuunganishwa tena na haya yamegunduliwa tu nchini Uganda, CAR, DRC na Burundi, dhidi ya 75% inayotarajiwa kwa sabin OPV2. Kamati ilikuwa na wasiwasi kwamba nchini Indonesia, kuna ushahidi wa kukosekana kwa maambukizi ya cVDPV2 na kwamba kutokea kwa kisa cha cVDPV2 nchini Israel kunaonyesha maambukizi yanayoendelea nchini humo. Hata hivyo, kamati ilibaini kuwa Indonesia imejibu haraka sana, na hilo lilikuwa la kupongezwa. Kuibuka na kuendelea kwa maambukizi ya cVDPV1 nchini Madagaska, DR Kongo na Msumbiji kunatia wasiwasi katika muktadha wa mlipuko wa WPV1 kusini mwa Afrika, kwani inaangazia mapungufu katika kinga ya idadi ya watu kwa virusi vya Polio ya aina 1 ikijumuisha WPV1. Kamati ilibainisha kuwa hatari kubwa ya milipuko ya cVDPV inaweza kuhusishwa na mchanganyiko wa kutoweza kufikiwa, ukosefu wa usalama, mkusanyiko mkubwa wa watoto wa Dozi sifuri na kuhama kwa watu. Mambo haya yanaonekana kaskazini mwa Yemeni, kaskazini mwa Nigeria, kusini ya kati mwa Somalia na mashariki mwa DRC, lakini pia huko kaskazini mwa Msumbiji Kamati ilibaini kuwa utumiaji mkubwa wa novel OPV2 unaendelea chini ya EUL, na zaidi ya Dozi milioni 600 zimesimamiwa hadi sasa. Kamati ilibaini kuwa nchi chache zilikuwa na milipuko ya zaidi ya cVDPV moja ikionyesha pengo kubwa la kinga katika idadi ya watu. Hitimisho: Ingawa ilihimizwa na maendeleo yaliyoripotiwa, kamati ilikubali kwa kauli moja kwamaba hatari ya kuenea kwa virusi vya Polia kimataifa bado inasalia kuwa dharura ya kiafya ya umma ya wasiwasi wa kimataifa (PHEIC) na ilipendekezwa kuongezwa kwa mapendekezo ya muda kwa miezi mitatu zaidi. Kamati ilizingatia mambo yafuatayo katika kufikia hitimisho hili: Hatari inayoendelea ya WPV1 kuenea kimataifa: Kwa kuzingatia mambo yafuatayo, hatari ya kuenea kwa WPV1 kimataifa inabaki: Maambukizi yanayoendelea mashariki mwa Afghanistani na kuvuka mpaka kuenea hadi Pakistani; Idadi kubwa ya kipimo cha 'sifuri ambacho hakijachanjwa' watoto katika kusini mwa Afghanistan ni hatari inyoendelea ya kuanzishwa tena kwa WPV1 katika eneo la kusini; Uingiaji wa WPV1 kutoka Pakistani hadi Malawi na Msumbiji, ikizingatiwa kuwa njia kamili ambayo virusi ilichukua bado haijulikani; Chanjo ya kiwango cha chini iliyofikiwa wakati wa kampeni kusini mashariki mwa Afrika, nchini Malawi, Msumbiji, Zambia na Zimbabwe, ikimaanisha kuwa kunaweza kuwa na kinga isiyotosheleza ya idadi ya watu kukomesha maambukizi; Ingawa ufuatiliaji umeboreshwa, baadhi ya mapungufu katika eneo la kukabiliana na milipuko ina maana kwamba mambukizi haya yanaweza kukosekana; Hakikisho la ukosefu wa usalama na kutoweza kufikiwa katika maeneo yaliyobaki ya maambukizi. Hatari inayoendelea ya kuenea kwa cVDPV2 kimataifa: Kwa kuzingatia mambo yafuatayo, hatari ya kuenea kwa cVDPV2 kimataifa inaonekana kubaki juu: Milipuko inayoendelea ya cVDPV1 na cVDPV2 huko mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo ambayo imesababisha kuenea kimataifa kwa nchi jirani; Mlipuko mkubwa wa cVDPV1 hasa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na uhaba wa idadi na ubora wa kampeni za kukabiliana na chanjo ya bOPV hadi sasa; Umbali mrefu unaoenezwa kwa usafiri wa anga wa cVDPV2 kati ya Israel, Uingereza, Marekani na Kanada; Pengo linazidi kupanuka katika idadi ya watu Duniani kote kinga ya utando wa matumbo kwa watoto wadogo katika nchi nyingi tangu kuondolewa kwa OPV2 mwaka 2016; Ukosefu wa usalama na kutofikia katika maeneo ambayo ni vyanzo vya msingi vya maambukizi ya cVDPV. Mambo mengine ni pamoja na chanjo dhaifu ya kawaida: Nchi nyingi zina mifumo dhaifu ya chanjo ambayo iliathiriwa zaidi na janga la UVIKO-19. Huduma hizi zinaweza kuathiriwa zaidi na dharura za Kibinadamu ikiwa ni pamoja na migogoro na dharura tata za muda mrefu huleta hatari inayoendelea, na kuwaacha watu katika maeneo haya tete kuwa hatarini kwa milipuko ya Polio. Ukosefu wa ufikiaji: Kutofikika kunaendelea kuwa hatari, hususani kaskazini mwa Yemeni na kusini ya kati ya Somalia ambayo ina idadi ya watu amabo hawajafikiwa na chanjo ya Polio kwa muda mrefu zaidi ya mwaka mmoja. Makundi ya hatari Kamati ilimpatia mkurugenzi mkuu ushauri ufuatao unaolenga kupunguza hatari ya kuenea kimataifa kwa WPV1 na cVDPVs, kwa kuzingatia matokeo ya hatari kama ifuatvyo: Nchi zilizoambukizwa na WPV1, cVDPV1 au cVDPV3. Nchi zilizoambukiwa na cVDPV2, ikiwa na au bila ushahidi wa maambukizi ya ndani: Nchi zisizo ambukizwa tena na WPV1 au cVDPV, lakini ambayo yanasalia kuwa katika hatari ya kuambukizwa tena na WPV au cVDPV. Vigezo vya kutathmini mataifa kama hayajaambukizwa tena na WPV1 au cVDPV: Kisa cha virusi vya Polio: Miezi 12 baada ya tarehe ya kuanza kwa kesi ya hivi majuzi zaidi PLUS mwezi mmoja kutoa hesabu ya ugunduzi wa kesi, uchunguzi, upimaji wa kimaabara na kipindi cha kuripoti AU wakati kesi zote za AFP zilizoripotiwa na kuanza ndani ya miezi 12 ya kesi ya mwisho zimepimwa polio na haijajumuishwa kwa WPV1 au cVDPV, na sampuli za kimazingira au zingine zilizokusanywa ndani ya miezi 12 ya kesi ya mwisho pia zimethibitishwa kuwa hasi, yoyote ni ndefu zaidi. Kutengwa kwa mazingira au kwingine kwa WPV1 au cVDPV (hakuna kesi ya virusi vya Polio): Miezi 12 baada ya kukusanywa kwa sampuli chanya za hivi majuzi zaidi za kimazingira au nyinginezo (kama vile kutoka kwa mtoto mwenye afya njema) PLUS mwezi mmoja kuwajibika kwa kipindi ch upimaji wa kimaabara na kuripoti. Vigezo hivi vinaweza kutofautiana katika nchi zilizoathirika, ambapo tathmini ya kina zaidi inajikita kwa kuzingatia mapungufu ya ufuatiliaji. Pindi nchi inapokidhi vigezo hivi kama haijaambukizwa tena, nchi itachukuliwa kua hatarini kwa miezi 12 zaidi. Baada ya kipindi hiki, nchi haitakuwa chini ya mapendekezo ya muda tena, ispokuwa kama kamati ina mashaka kutokana na ripoti ya mwisho. MAPENDEKEZO YA MUDA Mataifa yaliyoambukizwa WPV1, cVDPV1, au cVDPV3 yenye hatari ya kuenea kimataifa Nchi hizi zinapaswa: Kutangaza rasmi, kama bado haijafanya, katika ngazi ya mkuu wa nchi au serikali, kwamba kukatizwa kwa maambukizi ya virusi vya polio ni dharura ya kitaifa ya afya ya umma na kutekeleza hatua zote zinazohitajika kusaidia kutokomeza Polio; ambapo tamko kama hilo tayari limetolew, hadhii hii ya kidharura inapaswa kudumishwa mradi tu majibu yanahitajika. Kuhakikisha kwamba wakazi wote na wageni wa muda mrefu (>wiki nne) wa umri wote wanapokea Dozi ya chanjo ya virusi vya Polio ya mdomo (bOPV) au chanjo ambayo haijakamilishwa (IPV) katika wiki nne na miezi 12 kabla ya safari ya kimataifa. Kuhakikisha kwamba wale wanaofanya safari za haraka (ndani ya wiki nne) ambapo hawajapokea Dozi ya bOPV au IPV katika wiki nne zilizopita hadi miezi 12, wanapokea Dozi ya chanjo ya Polio angalau wakati wa kuondoka kwani hii bado itatoa faida, hasa kwa wasafiri wa mara kwa mara. Kuhakikisha kwamba wasafiri hao wanapewa cheti cha kimataifa cha chanjo au kinga katika fomu iliyobainishwa katika kiambatisho ch 6 cha IHR ili kurekodi chanjo yao ya Polio na kuwa thibitisho la chanjo. Kuzuia wakati wa kuondoka safari ya kimataifa ya mkazi yeyote asiye na nyaraka za chanjo inayofaa ya Polio. Mapendekezo haya yanatumika kwa wasafiri wa kimataifa kutoka sehemu zote za kuondoka, bila kujali njia za usafiri (barabara, anga na/au baharini). Kuimarisha zaidi juhudi za kuvuka mipaka kwa kuboresha kwa kiasi kikubwa uratibu katika ngazi ya kitaifa, mikoa na mitaa ili kuongeza kwa kiasi kikubwa chanjo ya wasafiri wanaovuka mpaka na ya hatari kubwa ya watu wanaovuka mipaka. Uratibu ulioboreshwa wa juhudi za kuvuka mipaka lazima ujumuishe usimamizi wa karibu na ufuatiliaji wa ubora wa chanjo katika vituo vya kupitisha mipaka, vilevile ufuatiliaji wa idadi ya wasafiri ambao wametambuliwa kuwa hawajachanjwa baada ya kuvuka mpaka. Kuongeza zaidi juhudi za kuongeza chanjo ya kawaida, ikiwa ni pamoaja na kushiriki data ya chanjo, kwani chanjo ya juu ya kawaida ni kipengele muhimu cha mkakati wa kutokomeza Polio, hasa ulimwengu unapokaribia kuitokomeza. Kudumisha hatua hizi hadi vigezo vifuatavyo vitakapotimizwa: (i) Angalau miezi sita imepita bila ya maambukizi mapya na (ii) Kuna nyaraka za matumizi kamili ya shughuli za kutokomeza ubora wa juu katika maeneo yote yaliyoambukizwa na hatari kubwa; kwa kukosekana kwa nyaraka kama hizo hatua hizi zinapaswa kudumishwa hadi serikali ifikie vigezo vya tathmini hapo juu vya kutoambukizwa tena. Kutoa ripoti ya mara kwa mara kwa mkurugenzi mkuu kuhusu utekelezaji wa mapendekezo ya muda kuhusu safari za kimataifa. Mataifa yaliyoambukizwa na cVDPV2, ikiwa na au bila ushahidi wa maambukizi ya ndani: Mataifa ambayo yamekuwa na uingizaji wa cVDPV2 lakini bila ushahidi wa maambukizi ya ndani yanapaswa: Kutangaza rasmi, kama bado haijafanya, katika ngazi ya mkuu wa nchi au serikali, kwamba kuzuia au kukatizwa kwa maambukizi ya virusi vya Polio ni dharura ya kitaifa ya afya ya umma Kufanya uchunguzi wa haraka na wa kina ili kubaini kama kumekuwa na usambazaji wa ndani wa cVDPV2 iliyoingizwa kutoka nje Kwa kuzingatia kuwepo kwa utaratibu tofauti wa kukabiliana na maambukizi ya virusi vya Polio aina ya 2, fikiria kuomba chanjo kutoka kwa hifadhi ya novel ya kimataifa ya OPV2. Kuongeza zaidi juhudi zaidi za kuongeza chanjo ya IPV, ikiwa ni pamoja na kushiriki Data ya chanjo. Kuimarisha ushirikiano wa kikanda wa ufuatiliaji wa kitaifa na kimataifa na uratibu wa mipakani ili kuimarisha ufuatiliji kwa ajili ya ugunduzi wa virusi vya Polio kwa haraka. Nchi zenye maambukizi ya ndani ya cVDPV2, yenye hatari ya kuenea kimataifa lazima pamoja na hatua zilizo hapo juu: Kuhimiza wakazi na wageni wa muda mrefu kupokea Dozi ya IPV wiki nne hadi miezi 12 kabla ya safari ya kimataifa. Kuhakikisha kuwa wasafiri wnaopokea chanjo hiyo wanapata hati inayofaa ili kurekodi hali yao ya chanjo ya Polio. Kuimarisha ushirikiano wa kikanda na uratibu wa mipakani ili kuimarisha ufuatiliaji kwa ajiliya ugunduzi wa virusi vya Polio mara moja na kuwachanja wakimbizi, wasafiri na watu wanaovuka mipaka. Kwa kategoria zote mbili: Kudumisha hatua hizi hadi vigezo vifuatavyo vitakapotimizwa: (i) Angalau miezi sita imepita bila ya kugundulika kwa mzunguko wa VDPV2 nchini kutoka kwa chanzo chochote, na (ii) Kuna nyaraka za matumizi kamili ya shughuli za kutokomeza, ubora wa hali ya juu katika maeneo yote yaliyoambukizwa na hatari kubwa; kwa kukosekana kwa nyaraka kama hizo hatua hizi zinapaswa kudumishwa hadi serikali ifikie vigezo vya 'nchi isiyoambukizwa tena'. Mwishoni mwa miezi 12 bila ushahidi ya maambukizi, kutoa ripoti kwa mkurugenzi mkuu kuhusu hatua zilizochukuliwa kutekeleza mapendekezo ya muda. Mataifa yasiyoambukizwa tena na WPV1 au cVDPV, lakini ambavyo yanasalia katika hatari ya kuambukizwa tena na WPV au cVDPV WPV1. Nchi hizi zinapaswa: Kuimarisha haraka chanjo ya kawaida ili kuongeza kinga ya watu. Kuongeza ubora wa ufuatiliaji, ikiwa ni pamoja na kuzingatia kuanzishwa kwa mbinu za ziada kma vile ufuatiliaji wa kimazingira, ili kupunguza hatari ya maambukizi ya WPV1 na cVDPV ambayo hayajatambuliwa, hasa miongoni wa watu walio katika hatari kubwa ya kuhama na walio katika mazingira magumu. Kuimarisha juhudi za kuhakikisha chanjo ya watu wanaohama na kuvuka mipaka, watu wasio na makazi, wakimbizi na makundi mengine yaliyo hatarini. Kuimarisha ushirikiano wa kikanda na uratibu wa mipaka ili kuhakikisha ugunduzi wa haraka wa WPV1 na cVDPV, na chanjo ya makundi y watu walio katika hatari kubwa. Kudumisha hatua hizi na nyaraka za matumizi kamili ya ufuatiliaji wa hali ya juu na shughuli za chanjo. Mwisho mwa miezi 12 bila ushahidi wa kurejeshwa kwa WPV1 au kuibuka upya na mzunguko wa cVDPV, kutoa ripoti kwa mkurugenzi mkuu kuhusu hatua zilizochukuliwa kutekeleza Mapendekezo ya Muda. Mazingatio ya ziada Kamati inatambua wasiwasi kuhusu muda mrefu wa PHEIC ya Polio na umuhimu wa kuchunguza hatua mbadala, ikiwa ni pamoja na kuanisha kamati ya mapitio ya IHR ya Polio ambayo inaweza kutoa mapendekezo ya kudumu, na kuhimiza majadiliano kuhusu njia hizi mbadala. Hata hivyo, kamati iliona bado ni mapema sana kusitisha PHEIC kwani inaweza kutuma ujumbe usio sahihi katika wakati huu muhimu wa kutokomeza Polio. Ikigundua majanga makubwa ya kibinadamu ambayo bado yanaendelea nchini Afghanistani, kamati ilihimiza sana kampeni za nyumba hadi nyumba kutekeleza popote inapowezekana kwani kampeni hizi zinaboresha utambuzi na huduma ya Dozi sifuri kwa watoto wasio na chanjo. Kamati ilibainisha na kuunga mkono kwa nguvu zote matumizi yanayoendelea ya chanjo za wanawake, kuimarisha upatikanaji wa kaya, huku ushiriki wa wanawake kama wahudumu wa afya wa mstari wa mbele ukiongezeka kutoka 10.7% katika kampeni ya Oktoba hadi 12.5% mwezi Aprili. Milipuko ya cVDPV2 inayoendelea nchini Indonesia na Israel inaangazia umuhimu wa ufuatiliaji vyeti wa Polio, ikiwa ni pamoja na ufuatiliaji wa mazingira, maeneo yote ambayo kuna watu walio na hatari kubwa, na kuchukua hatua za kuboresha ufuatiliaji wa Polio kila mahali ambapo hatari kama hizo zipo. Kamati ilibainisha kwa wasiwasi maeneo mapya ya migogoro nchini Sudani ambayo yanatatiza huduma za afya na kusababisha mgogoro mpya wa wakimbizi katika nchi jirani. Hali hii lazima ifuatiliwe kwa ukaribu, kwani nchi nyingi jirani tayari zina milipuko ya cVDPV inayotokana na chanjo duni. Kwa ujumla zaidi, ikigundua athari mbaya ambayo janga la UVIKO-19 limekuwa nayo chanjo muhimu katika nchi zilizoathiriwa na Polio, kamati ilisisitiza umuhimu wa kurejesha chanjo muhimu. Kamati ilitambua kuwa chanjo ya mipakani inaweza isiwezekane katika mipaka yenye chochoro nyingi sana barani Afrika lakini ilikuwa na wasiwasi na ukosefu wa maingiliano na uratibu wa mpaka katika kukabiliana na uingiaji wa WPV1 kusini mashariki mwa Afrika. Pia kamati ilibainisha kwa wasiwasi kwamba visa vingi vya AFP nchini Msumnbiji viligunduliwa wakati wa kampeni na juhudi zaidi za ufuatiliaji zinahitajika ikiwa ni pmoja na mafunzo ya matibabu kutambua na kujibu visa vya AFP. Kamati ina wasiwasi na migogoro na ukosefu wa usalama katika nchi nyingi zilizoambukizwa kwani hali kama hiyo inaruhusu virusi vya Polio kutoroka udhibiti katika nchi kama Yemeni, Nigeria, DR Kongo, Msumbiji na Sudani. Kwa ujumla, kamati kwa mara nyingine tena ilibainisha kuwa nchi nyingi wanachama zilizoathiriwa na WPV1 au milipuko ya cVDPV zina uhaba wa chini wa chanjo au chanjo ya chini ya kimataifa. Kamati ilihimiza mpango wa Polio kuendelea kushughulikia ucheleweshaji wa vielelezo kusafirishwa kwa uchunguzi wa virusi vya Polio, na kusababisha shida ya mnyororo wa baridi. Kwa kuzingatia hali ya sasa kuhusu WPV1 na cVDPV, na ripoti zilizotolewa na nchi zilizoathirika, mkurugenzi mkuu alikubali tathmini ya kamati na tarehe 12 Mei 2023 alibainisha kuwa hali ya virusi vya polio inaendelea kuunda PHEIC kuhusiana na WPV1 na cVDPV. Mkurugenzi mkuu aliidhinisha mapendekezo ya kamati kwa nchi zinazokidhi ufafanuzi wa 'Nchi zilizoambukizwa WPV1, cVDPV1 au cVDPV3 zenye hatari ya kuenea kimataifa' Mataifa yaliyoambukizwa na cVDPV2 yenye hatari ya kuenea kimataifa, na kwa 'Nchi ambazo hazijaambukizwa tena na WPV1 au cVDPV, lakini ambazo bado ziko katika hatua ya kuambukizwa tena na WPV au cVDPV' na kuongeza mapendekezo ya muda chini ya IHR ili kupunguza hatari ya kuenea kimatifa kwa virusi vya Polio, kuanzia tarehe 12 Mei 2023.

Àlàyé nípa Ìgbìmọ̀ Pàjáwírì IHR Ààrùn Rọpá-rọsẹ̀ Karùn-lé-lọ́gbọ̀n Ìpàdé karùn-lé-lọ́gbọ̀n Ìgbìmọ Pàjáwírì lábẹ́ Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè (ọdún 2005) (IHR) lórí ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè fún kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ ni Olùdarí-Àpapọ̀ WHO pè ní ọjọ́ 3 oṣù Èbìbí ọdún 2023 pẹ̀lú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ ìgbìmọ̀ àti àwọn olùbánidámọ́ràn tí wọn yóò darapọ̀ láti orí ìkànnì fídíò orí ẹ̀rọ ayélujára, tí Ilé-iṣẹ́ Ìjọba WHO ṣe onígbọ̀wọ́ rẹ̀. Ìgbìmọ Pàjáwírì náà ṣe àtúnyẹ̀wo dátà lórí kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ tó lágbára (WPV1) àti àjẹsára tó ń lọ káàkiri tí wọ́n rí látara àwọn kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ (cVDPV) ní ọ̀gangan ipò àfojúsun àgbáyé fún ìparẹ́ WPV àti Ìfòpin sí ìtànkálẹ̀ cVDPV2 ní ìparí ọdún 2023. Wọ́n gba àwọn ìsọdituntun ìmọ̀-ẹ̀rọ nípa ìṣẹ̀lẹ̀ náà ní àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí Afghanistan, Benin, Burundi, Central African Republic, Chad, Democratic Republic of the Congo, Indonesia, Pakistan àti Somalia. Kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ tó lágbára Ní orílẹ̀-èdè Pakistan, ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé lẹ́yìn ìpàdé tó gbẹ̀yìn, ìṣẹ̀lẹ WPV1 kan ti wà pẹ̀lú ìbẹ̀rẹ̀ ní 20 oṣù Èrèlé ọdún 2023, ní agbègbè Khyber Pakhtunkhwa (KP), ìṣẹ̀lẹ̀ àkọ́kọ́ láti 15 oṣù Ọ̀wẹwẹ̀ ọdún 2022. ìtọpinpin agbègbè mẹ́ta ti àwọn ohun àyẹ̀wò péréte tó dára ló ti wà ní ọdún 2023, méjì ní Punjab àti ọ̀kan ní KP, ohun àyẹ̀wò péréte tó dára tí wọ́n gbà ní àìpẹ́ yìí jẹ́ 21 oṣù Èrèlé ọdún 2023. Méjì nínú àwọn àwárí ES mẹ́ta wọ̀nyìí ni wọ́n sopọ̀ mọ́ àwọn kòkòrò ààrùn tí ó ń tànkálẹ̀ ní Afghanistan. Ní orílẹ̀-èdè Afghanistan wọn ò tíì ní àkọsílẹ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ kankan ní ọdún 2023 pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ gbẹ́yìn tí wáyé ní 29 oṣù Ògún 2022. Síbẹ̀síbẹ̀, ohun àyẹ̀wò péréte agbègbè 18 tó dára ló ti wà títí di òní ní ọdún 2023, gbogbo rẹ̀ ní ẹkùn agbègbè ìlà-oòrùn, mẹ́ta láti Kunar àti 15 láti Nangarhar. Bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé iye àwọn ohun àyẹ̀wò péréte tó dára ní Afghanistan jẹ́ 18 ní ọdún 2023 títí di òní ní àfiwé sí 22 fún ọdún 2022, èyí jẹ́ ní apá kan nítorí ìtọpinpin alágbára tó pọ̀ ní orílẹ̀-èdè náà, pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń ṣe mú ohun àyẹ̀wọ̀ péréte ní ọ̀pọ̀ ààyè àti àlékún iye àyẹ̀wò. Èyí jọ wí pé ó ń sààmì ìtẹ̀síwájú tó pọ̀ nínú Ìfòpin sí ààrùn rọpá-rọsẹ̀ bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé àwọn agbègbè fún àwọn orílẹ̀-èdè méjèèjì ni wọ́n ní ànfààní sí ní àkókò ìgbé kiri àjẹsára, ó ní àwọn agbègbè tí wọ́n ní ìpèníjà ààbò àti kíkọ àjẹsára, pẹ̀lú ònka àwọn ọmọdé tí wọ́n ní oògùn-òdo ní ẹkùn agbègbè gúúsù. Afghanistan ní àlékún nínú iye àwọn òṣìṣẹ́ ìlera obìnrin tí wọ́n ń léwájú láti pèsè ìrànwọ́ láti ní ànfààní sí àwọn ilé. Oṣù mẹ́fà tí ó ń bọ̀ máa jẹ́ ànfààní alágbàrá láti dènà ìtànkálẹ̀ àjàkálẹ̀ ààrùn WPV1 ní ìgbẹ̀yìn. Kò tíì sí àkọsílẹ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tuntun nínú ìtànkálẹ̀ WPV1 ní gúúsù ilẹ̀ Adúláwọ̀, pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ gbẹ̀yìn tí ó bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú rọpá-rọsẹ̀ ní 10 oṣù Ògún ọdún 2022 ní Mozambique. Kò tíì sí ìṣẹ̀lẹ̀ WPV1 tuntun ní orílẹ̀-èdè Malawi, ó sì ti lé ní oṣù 16 tí wọ́n ṣe àwárí ìṣẹ̀lẹ̀ kan ṣoṣo ní orílẹ̀-èdè Malawi. Síbẹ̀síbẹ̀, ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé àwọn àyẹ̀wo ìdáhùn ìtànkálẹ̀ GPEI tí wọ́n ṣe ní oṣù Ọ̀wàrà ní orílẹ̀-èdè Malawi àti oṣù Bẹlu ní orílẹ̀-èdè Mozambique láti ṣe àtúnyẹwò ìlọsíwájú pinnu wí pé ìtànkálẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́ ò ṣe é fojú rénà ní àwọn orílẹ̀-èdè méjèèjì, nítorí àwọn àlàfo nínú ìtọpinpin ààrùn rọpá-rọsẹ̀ àti kíkárí tí kò dára tó nínú àwọn ìpolongo àjẹsára. Pẹ̀lú Ohun Àyẹ̀wò Péréte Ìfẹsẹ̀múlẹ̀ Ojúlówó Lot, ojúlówó ìpolongo náà kéré ju àfojúsùn 90% lọ ní orílẹ̀-èdè Malawi, Mozambique, Zambia àti Zimbabwe ní àkókò tí ó wáyé gbẹ̀yìn. Ní àgbáyé àkójọpọ̀ jínnì WPV1 mẹ́ta péré ni ó kù, àdínkù alágbára nínú oríṣiríṣi jínnì WPV1 tí ó ṣàfihàn pé àwọn ojú òpó ìtànkálẹ̀ ti dínkù sí méjì nínú àwọn orílẹ̀-èdè tí ó ní ìtànkálẹ̀ náà Pakistan àti Afghanistan, àti ọ̀kan ní ilẹ̀ Adúláwọ̀. Àjẹsára tó ń lọ káàkiri tí wọ́n rí látara àwọn kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ (cVDPV) Pẹ̀lú àdínkù tó ń lọ lọ́wọ́ nínú iye ìṣẹ̀lẹ cVDPV2 àti iye àwọn ìran tó ń lọ káàkiri, ewu ìtànkálẹ̀ cVDPV2 sí ilẹ̀-òkèèrè sì pọ̀ gan-an. Lára ẹ̀rí fún eléyìí ni ìtànkálẹ̀ tó pọ̀ ní DR Congo pẹ̀lú ìtànkálẹ̀ cVDPV2 sí orílẹ̀-èdè Burundi àti Malawi. Ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé ní Ẹkùn Agbègbè Ilẹ̀ Adúláwọ̀, tí ó ti ń lo OPV2 àkọ́kọ́ lóun nìkan báyìí, àwọn cVDPV2 tuntun méjì ni wọ́n ti ṣe àwárí rẹ̀ ní DR Congo tí ó ti wáyé látara lílo OPV2 tuntun náà. Síbẹ̀síbẹ̀, OPV2 tuntun ṣì ní ìdúróṣinṣin àfikún jínnì rẹ̀ ní àfiwé sí OPV2 Sabin, pẹ̀lú ìyànnàná ọ̀pọ̀ àwọn adáyátọ̀ nípasẹ gbogbo tẹ̀lé-ǹ-tẹ̀lé jínnì tó ń ṣàfihàn àìsí tàbí àyípadà kékeré nínú ìrísí jínnì OPV2 tuntun. 2% péré nínú gbogbo àwọn adáyátọ̀ tí wọ́n ti ṣe àkọsílẹ̀ rẹ̀ di àkókò yìí ti ṣàfihàn ẹ̀rí ìpàdánù àwọn àyípadà jínnì pàtàkì tí ó ń mú àdínkù bá àjèjì adáralóró ọpọlọ nítorí àtúnṣe àkójọpọ̀ èyí sì ṣẹ̀ṣẹ̀ di mímọ̀ ni ní orílẹ̀-èdè Uganda, CAR, DRC àti Burundi, kojú 75% tí wọ́n ń retí fún OPV2 Sabin. Ìgbìmọ̀ náà ní ẹ̀dun ọkàn pé ní orílẹ̀-èdè Indonesia, ẹ̀rí wà fún ìpàdánù ìtànkálẹ̀ cVDPV2 àti wí pé wíwáyé ìṣẹ̀lẹ cVDPV2 ní orílẹ̀-èdè Israel ṣàfihàn ìtànkálẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́ ní orílẹ̀-èdè náà. Síbẹ̀síbẹ̀, ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé orílẹ̀-èdè Indonesia ti dáhùn kíákíá, èyí sì tó ní àyẹ́sí. Wíwáyé àti ìtànkálẹ̀ cVDPV2 tó ń lọ lọ́wọ́ ní orílẹ̀-èdè Madagascar, DR Congo àti Mozambique jẹ́ ohun tó bani lọ́kàn jẹ́ nínú ọ̀gangan ipò ìtànkálẹ̀ WPV1 ní gúúsù ilẹ̀ Adúláwọ̀, pẹ̀lú bó ṣe ń ṣe àfihàn àlàfo nínú àjẹsára àwọn ènìyàn sí ẹ̀ya 1 àwọn kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ tó fi mọ́ WPV1. Ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ewu fún ìtànkálẹ̀ cVDPV lè di síso mọ́ àkójọpọ̀ àìní ànfààní, àìsí ààbò, àkójọpọ̀ ọ̀pọ̀ àwọn ọmọdé tí wọ́n ní oògùn-òdo àti ìṣípòrọpò àwọn ènìyàn. Àwọn aṣokùnfà wọ̀nyìí ni ó fojú hàn lọ́pọ̀lọpọ̀ ní àríwá Yemen, àríwá Nigeria, àárín gbùngbùn gúúsù Somalia àti ìlà-oòrùn DRC, ṣùgbọ́n ó tún wà ní àríwá Mozambique. Ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé àgbéjáde lílo OPV2 tuntun náà káàkiri ṣì ń tẹ̀síwájú lábẹ́ EUL, pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ti lo 600 mílíọ̀nù àwọn oògùn títí di òní. Ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé àwọn orílẹ̀-èdè díẹ̀ ní ìtànkálẹ̀ ti ó ju cVDPV kan lọ tí ó ń ṣàfihàn àlàfo àjẹsára tó lápẹẹrẹ nínú àwọn ènìyàn wọn. Ní ìparí: Bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé ìjábọ̀ ìtẹ̀síwájú náà wú wọn lórí, Ìgbìmọ̀ náà ní ìṣọ̀kan fẹnukò pé ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè fún kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ ṣì jẹ́ Pàjáwírì Ìlera Àwùjọ fún Ẹ̀dun Ọkàn Ilẹ̀ Òkèèrè (PHEIC) wọ́n sì dábàá ìtẹ̀síwájú Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ fún oṣù mẹ́ta sí i. Ìgbìmọ̀ náà gbèrò àwọn aṣokùnfà wọ̀nyìí láti ṣe ìpinnu yìí: Ewu fún ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèère WPV1 tó ń lọ lọ́wọ́: Pẹ̀lú àwọn aṣokùnfà wọ̀nyìí, ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè fún WPV1 ṣì wà síbẹ̀: ìtànkálẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́ ní ìlà-oòrùn Afghanistan pẹ̀lú ìtànkálẹ̀ tayọ ẹnu-bodè wọ orílẹ̀-èdè Pakistan.; ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ tí wọ́n ní 'oògùn òdo' tí wọn ò gba àjẹsára ní gúúsù Afghanistan jẹ́ àpapọ ewu àtúnṣe tuntun WPV1 tó ń lọ lọ́wọ́ ní gúúsù ẹkùn agbègbè náà; kíkó WPV1 wọlé láti orílẹ̀-èdè Pakistan wọ orílẹ̀-èdè Malawi àti Mozambique, mímọ̀ wí pé ojú ọ̀nà pàtó tí kòkòrò ààrùn náà gbà ò tíì di mímọ̀; kíkárí àjẹsára tí ò dára tí wọ́n ṣe ní àkókò àwọn ìpolongo ní gúúsù ìlà-oòrùn ilẹ̀ Adúláwọ̀, ní orílẹ̀-èdè Malawi, Mozambique, Zambia àti Zimbabwe, èyí túnmọ̀ sí wí pé àìtó àjẹsára àwọn ènìyàn lè wà láti dá ìtànkálẹ̀ náà dúró; bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé ìtọpinpin náà ti yípadà, àwọn àlàfo ní ààyè ìdáhùn ìtànkálẹ̀ náà túnmọ̀ sí wí pé irú ìtànkálẹ̀ bẹ́ẹ̀ lè di pípàdánù; àwọn ìṣòro ààbò díẹ̀ àti àìní ànfààní sí àwọn ààyè ìtànkálẹ̀ àjàkálẹ̀ ààrùn tí ó kù. ewu tó ń lọ lọ́wọ́ fún ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè cVDPV2: Lórí àwọn aṣokùnfà wọ̀nyìí, ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè fún cVDPV2 jọ bí ẹni wí pé ó ṣì pẹlu: àwọn ìtànkálẹ̀ cVDPV1 àti cVDPV2 tó ń lọ lọ́wọ́ ní ìlà-oòrùn Democratic Republic of Congo tí ó ti fa ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè sí àwọn orílẹ̀-èdè tó múlé gbè é; ìtànkálẹ̀ ńlá ti cVDPV1 pàápàá jùlọ ní DR Congo àti àìtó iye àti ojúlówó àwọn ìpolongo ìdáhùn àjẹsára bOPV títí di òní; ìtànkálẹ̀ ọlọ́nà jíjìn pẹ̀lú ìrìnàjò òfurufú fún cVDPV2 láàrín Israel, United Kingdom, USA, àti Canada; àlàfo tó ń fi gbogbo ìgbà fẹjú sí i nínú àjẹsára ìfun awọ inú àwọn ènìyàn lágbàyé nínú àwọn ọ̀dọ́mọdé ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè láti ìgbà tí wọ́n ti gba OPV2 padà ní ọdún 2016; àìsí ààbò àti àìsí ànfààní ní àwọn agbègbè wọ̀nyẹn tí wọ́n jẹ́ orísun ìpilẹ̀ṣẹ̀ ìtànkálẹ̀ OPV2. àwọn aṣokùnfà mìíràn ni Ìlàna-iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára tó lẹ: Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ní ètò abẹ́rẹ́ àjẹsára tó lẹ tí àkóbá túnbọ̀ wá bá wọn pẹ̀lú àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19. Àkóbá tún lè bá àwọn ìpèsè iṣẹ́ yìí pẹ̀lú àwọn pàjáwírì ọmọnìyàn tó fi mọ́ àwọn rògbòdìyàn àti àwọn pàjáwírì tó lágbára onígbà pípẹ́ dúró gẹ́gẹ́ bíi ìtẹ̀síwájú ewu, tó ń fi àwọn ènìyàn tí wọ́n wà ní àwọn agbègbè tó lẹ yìí kángun séwu sí ìtànkálẹ̀ rọpá-rọsẹ̀. Àìní ànfààní: Àìní ànfààní ṣì ń tẹ̀síwájú láti jẹ́ ewu, pàápàá jùlọ ní àríwá Yemen àti àárín gbùngbùn gúúsù Somalia tí ó ní àwọn ènìyàn tí ó pọ̀ tí wọn ò tíì dé ọ̀dọ wọn pẹ̀lú àjẹsára rọpá-rọsẹ̀ fún àwọn àsìkò pípẹ́ tí ó lé ní ọdún kan. Àwọn ìpínsísọ̀rí ewu Ìgbìmọ̀ náà pèsè àwọn àmọ̀ràn wọ̀nyìí fún Olùdarí-àpapọ̀ náà tí wọ́n gbèrò fún mímú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè fún WPV1 àti cVDPVs, pẹ̀lú àwọn ìpínsísọ̀rí ewu bí wọ́n ṣe wà nísàlẹ̀ yìí: Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV2. Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní cVDPV2, tí wọ́n ní tàbí tí wọn ò ní ẹ̀rí ìtànkálẹ̀ abẹ́lé: Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọn ò ní WPV1 tàbí cVDPV mọ́, sùgbọ́n tí ó sì kángun séwu sí àkóràn tuntun pẹ̀lú WPV tàbí cVDPV. Òṣùwọ̀n fún àyẹ̀wo àwọn Ìpínlẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi èyí tí kò ní WPV1 tàbí cVDPV mọ́: Ìṣẹ̀lẹ Kòkòrò Aàrùn Rọpá-rọsẹ̀: oṣù 12 lẹ́yin déétì ìbẹ̀rẹ ìṣẹ̀lẹ̀ tó ṣẹlẹ̀ gbẹ̀yìn PẸ̀LÚ oṣù kan láti ṣe ìṣirò fún ìṣàwárí ìṣẹ̀lẹ̀, ìwádìí, àyẹ̀wò ní ààyè fún ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àkókò ìjábọ̀ TÀBÍ nígbà tí gbogbo ìṣẹ̀lẹ AFP tí wọ́n ṣe àkọsílẹ̀ rẹ̀ pẹ̀lú ìbẹ̀rẹ̀ láàrín oṣù 12 sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ gbẹ̀yìn ni wọ́n ti ṣe àyèwo rọpá-rọsẹ̀ fún tí wọ́n sì yà sọ́tọ̀ fún WPV1 tàbí cVDPV, àti àwọn ohun àyẹ̀wò péréte agbègbè tàbí òmíràn tí wọ́n gbà láàrín oṣù 12 sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ gbẹ̀yìn ni wọn kò tún ní i mọ́, èyíkéyìí tí ó bá gùn jùlọ. Agbègbè tàbí àwọn ìyàsọ́tọ̀ mìíràn fún WPV1 tàbí cVDPV (kò sí ìṣẹ̀lẹ Kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀): oṣù 12 lẹ́yìn gbígba ohun àyẹ̀wò péréte àwùjọ tàbí òmíràn tó dára tí ó wáyé gbẹ̀yìn (bíi láti ara ọmọ tó ní àlàáfíà) PẸ̀LÚ oṣù kan láti ṣe ìṣirò fún àyẹ̀wò ní ààyè fún ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àkókò ìjábọ̀. Àwọn òṣùwọ̀n wọ̀nyìí lè yàtọ̀ fún àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ní àjàkálẹ̀ ààrùn, níbi tí àyẹ̀wò alágbára tó pọ̀ ti di dandan ní ìtọ́ka sí àwọn àlàfo ìtọpinpin . Lọ́wọ́ kan tí orílẹ̀-èdè kan bá ti ní àwọn òṣùwọ̀n wọ̀nyìí pé kò ní ààrùn mọ́, orílẹ̀-èdè náà ni wọn yóò rí gẹ́gẹ́ bíi akángun séwu fún oṣù 12 sí i. Lẹ́yìn àkókò yìí, orílẹ̀-èdè náà kò ní wà lábẹ́ Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀, àyàfi tí Ìgbìmọ̀ náà bá ní ẹ̀dun ọkàn tó dá lórí ìjábọ̀ ìparí. ÀWỌN ÀBÁ ONÍGBÀ-DÍẸ̀ Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV2 pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè tó ṣe é ṣe Àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí gbọ́dọ̀: Kéde ìfọwọ́sí, tí wọn ò bá tíì ṣẹ bẹ́ẹ̀, ní ìpele olórí ìpínlẹ̀ tàbí ìjọba, pé ìdènà tànkálẹ̀ kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ jẹ́ pàjáwírì ìlera àwùjọ orílẹ̀-èdè kí wọ́n sì ṣe àmúlò gbogbo àwọn ìlànà tó nílò láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìparẹ́ ààrùn rọpá-rọsẹ̀; níbi tí irú ìkéde bẹ́ẹ̀ bá ti di ṣíṣe tẹ́lẹ̀, ipò pàjáwírì yìí ni kí wọ́n tẹ̀síwájú rẹ̀ títí di ìgbà tí wọ́n bá ṣì nílò ìdáhùn náà. Rí i dájú pé gbogbo àwọn olùgbé àti àwọn àlejò ọlọ́jọ́-pípẹ́ (> ọ̀sẹ̀ mẹ́rin) fún gbogbo ọjọ́ orí gba oògùn àjẹsára kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ ẹlẹ́nu olókùn-ìran méjì (bOPV) tàbí àjẹsára kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ aláì-ṣiṣẹ́ (IPV) láàrín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin àti oṣù 12 ṣíwájú ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè. Rí i dájú pé àwọn tó ń rin ìrìnàjò kánjú-kánjú (láàrín ọ̀sẹ̀ mẹ́rin), tí wọn ò tíì gba oògùn bOPV tàbí IPV ní bíi oṣù mẹ́rin sẹ́yìn sí oṣù 12, gba oògùn àjẹsára kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ ní ó kéré jù ní àkókò ìrìnàjò nítorí eléyìí ṣì máa pèsè ànfààní, pàápàá jùlọ fún àwọn arìnrìn-àjò gbogboògbà. Rí i dájú pé irú àwọn arìnrìn-àjò bẹ́ẹ̀ ni wọ́n pèsè Ìwé-ẹ̀ri Abẹ́rẹ́ Àjẹsára Ilẹ̀-òkèèrè fún tàbí Ìdènà ààrùn ní ìrísí tí wọ́n tọ́kasí nínú Àfikún 6 fún IHR láti ṣe àkọsílẹ̀ abẹ́rẹ́ àjẹsára rọpá-rọsẹ̀ wọn kí wọ́n sì dúró gẹ́gẹ́ bí ẹ̀rí abẹ́rẹ́ àjẹsára. Ṣe ìdíwọ́ ní àkókò ìrìnàjo ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè fún èyíkéyìí olùgbé tí kò bá ní àkọsílẹ̀ abẹ́rẹ́ àjẹsára rọpá-rọsẹ̀ tí ó péye. Àwọn àbá wọ̀nyìí níṣe pẹ̀lú àwọn arìnrìn-àjò ilẹ̀-òkèèrè láti gbogbo ààyè ìrìnàjò, láì níṣe pẹ̀lú ọ̀nà tí wọ́n ń gbà lọ (ojú-pópó, afẹ́fẹ́ àti / tàbí omi). Túnbọ̀ tẹ̀síwájú àwọn ìgbìyànjú lẹ́yìn odi pẹ̀lú mímú àyípadà tó lápẹẹrẹ bá ìṣàkóso ní àwọn ìpele orílẹ̀-èdè, ẹkùn agbègbè àti ìbílẹ̀ láti ṣe àlékún tó pọ̀ fún kíkárí abẹ́rẹ́ àjẹsára fún àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n ń kọjá ní ẹnu-bodè tí wọ́n sì jẹ́ àwọn ènìyàn tó ń kọjá lẹ́nu-bodè pẹ̀lú ewu ńlá. Àyípadà ìṣàkóso àwọn ìgbìyànjú kọjá ẹnu-bodè gbọ́dọ̀ ní àmójútó àti àbójútó pẹ́kí-pẹ́kí fún ìjẹ́ ojúlówó àjẹsára ní ọ̀gangan ibùdó ẹnu-bodè, bákan náà ni ìtọpa iye àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n ti mọ̀ gẹ́gẹ́ bí aláìní àjẹsára lẹ́yìn tí wọ́n bá ti sọdá ẹnu-bodè náà. Túnbọ̀ tẹ̀síwájú ìgbìyànjú láti mú àlékún bá kíkárí ìlànà-iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára, tó fi mọ́ pínpín dátà ìkárí, gẹ́gẹ́ bí ìkárí ìlàna-iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára tó pọ̀ ṣe jẹ́ nǹkan pàtàkì fún ìlàna-iṣẹ́ ìparí rọpá-rọsẹ̀, pàápàá jùlọ pẹ̀lú bí gbogbo ayé ṣe ń súnmọ́ ìparí. Tẹ̀síwájú àwọn ìlànà wọ̀nyìí títí tí àwọn òṣùwọ̀n náà yóò fi di ṣíṣe: (i) ó kéré jù oṣù mẹ́fà ti lọ láì sí àwọn àkóràn tuntun àti (iii) àkọsílẹ wà fún ṣíṣe àmúlò àwọn iṣẹ́ ìparẹ́ tó jẹ́ ojúlówó ńlá ní kíkún ní gbogbo àwọn agbègbè tí ó ní àkóràn àti ewu ńlá; ní ibi tí kò bá ti sí irú àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ kí wọ́n tẹ̀síwájú àwọn ìlànà wọ̀nyìí títí tí ìpínlẹ̀ náà yóò fi ṣe àwọn òṣùwọ̀n àyẹ̀wò tí ó wà lókè fún àìní àkóràn mọ́. Pèsè ìjábọ̀ àtìgbàdégbà fún Olùdarí-àpapọ̀ lórí ìṣàmúlò Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ lórí ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè. Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní cVDPV2, pẹ̀lú tàbí ẹ̀rí ìtànkálẹ̀ lábẹ́lé: Àwọn ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní àkówọlé cVDPV2 ṣùgbọ́n tí wọn kò ní ẹ̀rí ìtànkálẹ̀ ní ìjọba ìbílẹ̀ gbọ́dọ̀: Kéde pẹ̀lú ìfọwọ́sí, tí wọn kò bá tíì ṣẹ é, ní ìpele olórí orílẹ̀-èdè tàbí ìjọba, wí pé ìdènà tàbí ìdádúró ìtànkálẹ̀ àrùn kòkòro rọpá-rọsẹ̀ jẹ́ pàjáwírì ìlera àwùjọ orílẹ̀-èdè Gbé ìgbésẹ̀ ojú ẹsẹ̀ kí wọ́n sì tẹra mọ́ àwọn ìwádìí láti mọ̀ bóyá ìtànkálẹ̀ ìbílẹ̀ ti wà fún àkówọlé cVDPV2 náà Ṣíṣe àkọsílẹ̀ wíwà ètò tó yátọ̀ fún ìdáhùn sí ẹ̀yà 2 àwọn àkóràn kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀, gbèrò ìbéèrè fún àjẹsára láti inú àkópamọ́ OPV2 tuntun lágbayé. Túnbọ̀ tẹ̀síwájú àwọn ìgbìyànjú láti ṣe àlékún Kíkárí àjẹsára IPV, tó fi mọ́ pínpín dátà Kíkárí. Ṣe ìfirinlẹ̀ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ẹkùn agbègbè fún ìtọpinpin orílẹ̀-èdè àti ilẹ̀-òkèèrè àti ìdarí ètò lẹ́yìn odi láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìtọpinpin fún àwárí kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ kíákíá. Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní ìtànkálẹ̀ cVDPV2 lábẹ́lé, pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè nílò ní àfikún sí àwọn ìlànà tó wà lókè yìí: Ṣe ìwúrí fún àwọn olùgbé àti àwọn àlejò ọlọ́jọ́-pípẹ́ láti gba oògùn IPV ọ̀sẹ̀ mẹ́rin sí oṣù 12 ṣíwájú ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè. Rí i dájú pé àwọn arìnrìn-àjò tí wọ́n ti gba irú abẹ́rẹ́ àjẹsára bẹ́ẹ̀ ní ànfààní sí àwọn àkọsílẹ̀ tó yẹ láti ṣe àkọsílẹ̀ ipò abẹ́rẹ́ àjẹsára rọpá-rọsẹ̀ wọn. Ṣe ìfirinlẹ̀ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ẹkùn agbègbè àti ìdarí ètò lẹ́yìn odi láti ṣe àtìlẹ́yìn ìtọpinpin fún àwárí kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀, àti láti fún àwọn asásàálà, àwọn arìnrìn-àjò àti àwọn ènìyàn lẹ́yìn odi ní àjẹsára. Fún àwọn àpíntúnpí-ìsọ̀rí méjèèjì: Tẹ̀síwájú àwọn ìlànà wọ̀nyìí títí tí àwọn òṣùwọ̀n wọ̀nyìí yóò fi di ṣíṣe: (i) ó kéré jù oṣù méjì ti kọjá láìsí àwárí ìtànkálẹ̀ VDPV2 ní orílẹ̀-èdè náà láti èyíkéyìí orísun, àti (iii) àkọsílẹ wà fún ṣíṣe àmúlò àwọn iṣẹ́ ìparẹ́ tó jẹ́ ojúlówó ńlá ní kíkún ní gbogbo àwọn agbègbè tí ó ní àkóràn àti ewu ńlá; ní ibi tí kò bá ti sí irú àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ kí wọ́n tẹ̀síwájú àwọn ìlànà wọ̀nyìí títí tí ìpínlẹ̀ náà yóò fi ṣe àwọn òṣùwọ̀n àyẹ̀wò tí ó wà lókè fún àìní àkóràn mọ́. Ní ìparí oṣù 12 láìsí ẹ̀rí ìtànkálẹ̀, pèsè ìjábọ̀ kan fún Olùdarí-àpapọ̀ lórí àwọn ìlànà tí wọ́n lò láti ṣe àmúlò Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀. Àwọn Ìpínlẹ̀ ò ní àkóràn WPV1 tàbí cVDPV mọ́, sùgbọ́n tí wọ́n ṣì kángun séwu fún àkóràn tuntun pẹ̀lú WPV tàbí cVDPV WPV1 Àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí gbọ́dọ̀: Tètè ṣe ìrólágbára fún ìlàna-iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára láti ṣe àfikún sí àjẹsára àwọn ènìyàn. Ṣe àtìlẹ́yìn fún ojúlówó ìtọpinpin , tó fi mọ́ ìgbèro ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà àfikún bíi ìtọpinpin àwùjọ, láti mú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ WPV1 àti cVDPV tí wọn ò rí, pàápàá jùlọ láàrín àwọn ènìyàn tó ń gbé ewu-ńlá kiri àti akángun séwu. Tẹ̀síwánú àwọn ìgbìyànjú láti ṣe àrídájú abẹ́rẹ́ àjẹsára àwọn ènìyàn tó ń lọ káàkiri àti lẹ́yìn odi, Àwọn Ènìyàn Tí Ogun Lé Lábẹ́lé, àwọn asásàálà àti àwọn ẹgbẹ́ akángun séwu mìíràn. Ṣe àtìlẹ́yìn fún ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ẹkùn agbègbè àti ìdarí ètò lẹ́yìn odi láti ṣe àrídájú àwárí WPV1 àti cVDPV, àti abẹ́rẹ́ àjẹsára ìran àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ewu-ńlá. Tẹ̀síwájú àwọn ìlànà wọ̀nyìí pẹ̀lú àkọsílẹ ìṣàmúlò ìtọpinpin ojúlówó-ńlá àti àwọn iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára ní kíkún. Ní ìparí oṣù 12 láìsí ẹ̀rí ìtànkálẹ̀ tuntun WPV1 tàbí ìjẹyọ àti ìtànkálẹ̀ cVDPV tuntun, pèsè ìjábọ̀ kan fún Olùdarí-àpapọ̀ lórí àwọn ìlànà tí wọ́n lò láti ṣe àmúlò Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀. Àwọn àfikún èrò Ìgbìmọ̀ náà mọ àwọn ẹ̀dun ọkàn nípa àkókò pípẹ́ PHEIC rọpá-rọsẹ̀ àti pàtàkì ṣíṣe àmúlò àwọn ìlànà àfidípò, tó fi mọ́ ṣíṣe àgbékalẹ̀ Ìgbìmọ̀ Aṣàtúnyẹ̀wo IHR rọpá-rọsẹ̀ tí ó lè ṣe òfin alálòpẹ́, tí yóò sì ṣe ìwúrí fún ìjírórò síwájú sí i nípa àwọn àfidípò wọ̀nyìí. Síbẹ̀síbẹ̀, ìgbìmọ̀ náà rò ó wí pé ó ti yá jù láti má tẹ̀síwájú PHEIC nítorí ó lè fi nǹkan tí ò da ránṣẹ́ ní ìkóríta tó lágbára yìí nínú iparẹ́ rọpá-rọsẹ̀. Ṣíṣe àkọsílẹ̀ àwọn rògbòdìyàn ọmọnìyàn tó lágbára tó ṣì ń ṣẹlẹ̀ ní orílẹ̀-èdè Afghanistan, ìgbìmọ̀ náà ṣe ìwúrí alágbára pé kí àwọn ìpolongo ilé sí ilé di lílò níbi tó bá ti ṣe é ṣe nítorí àwọn ìpolongo wọ̀nyìí máa ń ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdánimọ̀ àti kíkárí àwọn ọmọ tí wọ́n ní oògùn-òdo àti àìtó-àjẹsára. Ìgbìmọ̀ náà sọ wọ́n sì tún ṣe àtìlẹ́yìn alágbára fún lílo àwọn alágbẹ́rẹ́ àjẹsára obìnrin tó ń lọ lọ́wọ́, tó ń ṣe àtìlẹ́yìn fún ànfààní sí àwọn ìdílé, pẹ̀lú ìkópa àwọn obìnrin gẹ́gẹ́ bíi àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tó ń léwájú lékún láti 10.7% nínú ìpolongo oṣù Ọ̀wàrà sí 12.5% ní oṣù Igbe. Ìtànkálẹ̀ cVDPV2 tó ń lọ lọ́wọ́ ní orílẹ̀-èdè Indonesia àti Israel ṣàfihàn pàtàkì ìtọpinpin rọpá-rọsẹ̀ tó mọ́yán lórí, tó fi mọ́ ìtọpinpin agbègbè, ní gbogbo àwọn agbègbè tí àpíntúnpí-àwọn-ènìyàn tí wọ́n ní ewu ńlá wà bẹ́ẹ̀ sì ni ìgbìmọ̀ náà rọ gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè láti ṣọ́ra fún àwọn ẹ̀kọ́ tí wọ́n kọ́ kí wọ́n sì gbé ìgbésẹ̀ láti mú àyípadà bá ìtọpinpin rọpá-rọsẹ̀ níbi gbogbo tí irú àwọn ewu bẹ́ẹ̀ bá wà. Ìgbìmọ̀ náà sọ pẹ̀lú ẹ̀dun ọkàn pé àwọn agbègbè rògbòdìyàn tuntun ní orílẹ̀-èdè Sudan tí ó ń dí ìpèsè iṣẹ́ ìlera lọ́wọ́ tí ó sì ń pèsè ìṣòro àwọn asásàálà tuntun ní àwọn orílẹ̀-èdè alámùlégbẹ̀. Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí gbọ́dọ̀ di àmójútó dáadáa, pẹ̀lú bí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè alámùlégbẹ̀ ṣe ti ní ìtànkálẹ̀ cVDPV tó wáyé látara àìtó kíkárí àjẹsára pàtàkì. Ní àpapọ̀, ṣíṣe àkọsílẹ̀ àwọn ipa burúkú tí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ti ní lórí kíkárí àjẹsára pàtàkì ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ní rọpá-rọsẹ̀, ìgbìmọ̀ náà tẹnu mọ́ pàtàkì ìdápadà kíkárí àjẹsára pàtàkì. Ìgbìmọ̀ náà rí i wí pé Abẹ́rẹ́ àjẹsára ẹnu-bodè lè má ṣe é ṣe ní àwọn ẹnu-bodè tó luwò ní ilẹ̀ Adúláwọ̀ ṣùgbọ́n wọ́n ní ẹ̀dun ọkàn nípa àìsí àmúṣiṣẹ́pọ̀ àti ìdarí ètò lẹ́yìn odi ní ìdáhùn sí kíkó wọlé WPV1 ní gúúsù-ìlà-oòrùn ilẹ̀ Adúláwọ̀. Ìgbìmọ̀ náà tún sọ pẹ̀lú ẹ̀dun ọkàn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ AFP ní orílẹ̀-èdè Mozambique ni wọ́n ti di mímọ̀ ní àkókò ìpolongo bẹ́ẹ̀ sì ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìgbìyànjú ìtọpinpin ṣíṣẹ̀-n-tẹ̀lé ni wọ́n nílò tó fi mọ́ ṣíṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ fún àwọn onímọ̀-ìlera láti ṣe ìdánimọ̀ àti láti dáhùn sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ AFP. Ìgbìmọ̀ náà ní ẹ̀dun ọkàn nípa àwọn rògbòdìyàn àti àìsí ààbò ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ní àkóràn nítorí irú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ bẹ́ẹ̀ máa ń gba kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ láàyè láti gba àkóso ní àwọn orílẹ̀-èdè bíi Yemen, Nigeria, DR Congo, Mozambique àti Sudan. Ní àpapọ̀, ìgbìmọ̀ náà lẹ́ẹ̀kan sí i sọ wí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ tí ó ní ìtànkálẹ̀ WPV1 tàbí cVDPV ní yálà kíkárí àpapọ̀ tó kéré tàbí kíkárí lábẹ́-orílẹ̀-èdè tó kéré. Ìgbìmọ̀ náà pàrọwà pé kí èto rọpá-rọsẹ̀ náà tẹ̀síwájú láti kojú àwọn ìdádúró nínú àwọn àpẹrẹ tí wọ́n ń gbé kiri fún àyẹ̀wò fún kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀, tó ń yọrí sí àwọn ìṣòro pẹ̀lú ìdápadà ohun àyẹ̀wò sí ibi àyẹ̀wò. Pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ nípa WPV1 àti àwọn cVDPV, àti àwọn ìjábọ̀ tí àwọn orílẹ̀-èdè tí ọ̀rọ́ kàn pèsè, Olùdarí-Àpapọ̀ gba àyẹ̀wo Ìgbìmọ̀ náà bẹ́ẹ̀ sì ni ní ọjọ́ 12 oṣù Èbìbí ọdún 2023 pinnu pé ìṣẹ̀lẹ kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀ náà ń tẹ̀síwájú láti di PHEIC ní èyí tó níṣe pẹ̀lú WPV1 àti cVDPV. Olùdarí-Àpapọ̀ náà fọwọ́sí àwọn àbá Ìgbìmọ̀ náà fún àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n dọ́gba pẹ̀lú oríkì fún "Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní WPV1, cVDPV1 tàbí cVDPV2 pẹ̀lú ewu fún ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè tó ṣe é ṣe',' Àwọn Ìpínlẹ̀ tí wọ́n ní cVDPV2 pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè tó ṣe é ṣe' àti fún 'Àwọn Ìpínlẹ̀ tí kò ní WPV1 tàbí cVDPV mọ́, sùgbọ́n tí wọ́n ṣì kángun séwu fún àkóràn tuntun pẹ̀lú WPV tàbí cVDPV' àti ìtẹ̀síwájú Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ lábẹ́ IHR láti mú àdínkù bá ewu ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè fún kòkòrò ààrùn rọpá-rọsẹ̀, bẹ̀rẹ̀ láti 12 oṣù Èbìbí ọdún 2023.

Isitatimende smashumu amathathu nanhlanu ePolio HR Emergency Committee. Umhlangano wamashumi amathathu nanhlanu weKomidi loKuphuthumayo ngaphansi kwe Internationala Helath Regulations 2005 (IHR) ngokusabalala kwegciwane lepholiyo emazweni angaphandle wahlanganiswa nguMqondisi Jikelele weWHO ngomhlaka 3 kuNhlaba 2023 namalungu ekomidi kanye nabeluleki bewethamele ngenkomfa yevidiyo yesekwe nguNobhala weWHO. Ikomidi lezoKuphuthumayo libheke imininingo ekusabalaleni kwegciwane lepholiyo (WPV1) nokuzungeza komgomo okususelwa kwigciwane lepholiyo (cVDPV) ngengqikithi yokuqondiwe emhlabeni kokuqedwa kweWPV nesetheshini yokubheduka kwe-cVDPV2 ngokuphela kuka-2023. Ukubuyekezwa kwezobuchwepheshe kwatholakala ngesimo emazweni alandelayo: e-Afghanistan, eBenin, eBurundi naseCentral African Republic, eChad, eDemocratic Republic of the Congo, e-Indonesia, ePakistan naseSomalia. Igciwane lepholiyo lisabalele ePakistan,ikomidi liqaphele ukuthi kusukela ngomhlangano owedlule lalingekho icala elisha leWPV1 kuze kube umhlaka-20 kuNhlolanja 2023, eKhyber Pakhtunkhwa (KP) isifundazwe icala lokuqala kusukela ngomhlaka-15 kuMandulo 2022. Sekubekhona ukubhekwa kwendawo okuthathu amasampula amahle ngo-2023, amabili ePunjab kanye neyodwa eKP, okuhle kwakamuva kwesampula elikolekiwe kwakungo-23 kuNhlolanja 2023. Amabili kulawa amathathu ukutholakala kwe-ES bekuxhumene negciwane elizungezay e-Afghanistan. E-Afghanistan awekho amacala abikiwe ngo-2023 ngecala lokugcina elenzeka ngomhlaka-29 kuNcwaba 2022. Kepha ke, kukhona amasampula amahle angu-18 kuze kube yinamhlanje 2023 konke empumalanga yesifunda, amathathu eKunar nangu-15 eNangarhar. Yize noma inombolo yamasampula amahle eAfghanistan kwakungu-18 ngo-2023 kuze kube yinamhlanje uma uqhathanisa nonyaka ka-2022, lena kwakuyingxenye ngenxa yokubhekisisa ezweni nezindawo ezinigni ezazingamasampula nokunyuswa kokuhlolwa njalo. Lokhu kuvela njengenkomba ezwakalayo yokuqhubeka kokuphela kwepholiyo futhi yize noma zonke izindawo emazweni omabili kutholakala ngokuphelele ukugoma ngesikhathi semizuliswano, kukhona izindawo lakungaphephile nokunqatshwa kwemigomo nenamba enkulu yabantwana abangatholi umgomo esifundeni eseseningizimu. I-Afaghanistan isinyuse inamba yabesifazane abasebenza phambili ukusiza ukungena emizini. Izinyanga eziyisithupha ezizayo zizoba yithuba elibucayi ekugcineni ukuphazamisa ubhubhane lokudlulisela WPV1. Awekho amacala amasha asebikiwe ekubhedukeni kweWPV1 eningizimu neAfrika ngecala elisha elibe nokukhubazeka ngomhlaka-10 kuNcwaba 2022 eMozambique. Awekho amacala amasha eWPV1 eMalawi futhi manje sekungaphezu kwezinyanga ezingu-16 kusukela ecaleni lokuqala elatholakala eMalawi. Kepha, ikomidi liqaphele ukuthi ukubheduka kweGPEI kuphendula ukuhlolwa okwenziwa ngoMfumfu eMalawi nangoLwezi eMozambique, ukubheka ukuqhubeka okwaqedwa ngokuthi ukuqhubeka kokudlulisela akumele kukhishwe kuwona womabili amazwe, ngenxa yezikhala ekubhekweni kwepholiyo nokukhavwa okunganele emikhankasweni yokugoma. Ngokwe Lot Quality Assurance Sampling, ubunjalo bokukhankasa kwakungaphansi kobekuqondiwe ngo-90% eMalawi, eMozambique, eZambia naseZimbabwe kulomzuliswano wakamuva. Emhlabeni kukhona amaqoqo ofuzo amathathu kuphela eWPV1 ukwehla okukhulu ekwahlukeni kofuzo lweWPV1 okukhombisa ukuthi amasheni okudlulisela asehlisiwe kuma-endimikhi amabili emazweni iPakistan ne-Afghanistan kanye nelilodwa e-Afrika. Ukuzungeza komgomo kususelwe kugciwane lepholiyo cVDPV ngaphandle kokuqhubeka kokwehla kwamacala e-cVDPV2 kanye nenombolo yozalo lokuzungeza,ingcuphe yokusabalala kumazwe angaphandle kwe-cVPDV2 kuyaqhubeka kuba phezulu. Ubufakazi kulokhu kufaka ukudlulisela okukhulu eDR Congo ngokusabalala kwe-cVDPV2 kuya eBurundi naseMalawi. Ikomidi liqaphele ukuthieAfrika Region njengamanje esebenzisa okusha okukhethekile kweOPV2 sekukhona okubili okutholakele kwe-cVDPV2 eDR Congo osekuhlangane nokusetshenziswa okusha kwe-OPV2. Kepha okusha kwe-OPV2 ukugcina ukwengeza okunganyakazi kofuzo uma uqhathanisa neSabin OPV2 nokuningi okuhlaziywe ngokuhlukana ngejinome ephelele yokulandelana kokukhombisa noma izinguquko ezincane esakhiweni sofuzo sokusha kwe-OPV2. Ngu-2% wokuhlukanisiwe konke okubikiwe okwamanje sekukhombise ubufakazi bokulahlekelwa okofuzo okubalulekile ukulungiswa ukwehlisa ineurovirulence ngenxa yokuhlanganisa futhi lokhu kutholakale eUganda kuphela, CAR, DRC naseBurundi, ukunobekulindelwe kwa-75% kweSabin OPV2. Ikomidi lakhathazeka ukuthi Indonesia,abukho ubufakazi obeqiwe ngokudlulisela kwe-cVDPV2 nokuthi ukwenzeka kwecalla le-cVDPV2 e-Israel kukhombisa ukuqhubeka kokudlulisela ezweni. Kepha ke ikomidi liqaphele ukuthi i-Indonesia iphendule ngokushesha futhi lokhu kuyancomeka. Ukuphuthuma nokuqhubeka kokudlulisela kwe-cVDPV1 eMadagascar eDR Congo naseMozambique kuyakhathaza ngokwengqikithi yokubheduka kweWPV1 eNingizimu ne-Afrika, njengoba kuveza izikhala zokugonywa kwesibalo sabantu kuhlobo 1 lwegciwane lepholiyo okufaka WPV1. Ikomidi liqaphele ukuthi ingcuphe enkulu yokubheduka kwe-cVDPV kungaxhunyaniswa nokuhlangana kokungatholakali nokungazithembi ukuba sezingeni eliphezulu lokutholi idosi ezinganeni nokulahleka ezibalweni sabantu. Lezi zinto zibonakala kakhulu enyakatho neYemen,enyakatho neNigeria, maphakathi neningizimu eSomalia kanyenasempumalanga neDRC kodwa futhi nasenyakatho neMozambique T ikomidi liqaphele ukwenziwa kokusebenza okukhulu kwe-OPV2 okuqhubekayo ngaphansi kweEUL,ngezikalo ezingaphezu kwezigidi ezingu-600 okumele zisebenziswe kuze kube yinamhlanje. Ikomidi liqaphele ukuthi amazwe ambalwa abe nokubheduka okungaphezu kokukodwa kwecVDPV okukhombisa isikhala esikhulu sokugoma kubantu babo. Ngokuphetha: Yize noma sigqugquzelwa umbiko wokuqhubeka, iKomidi livumelanile ukuthi ingcuphe yokusabalala kumazwe angaphandle kwegciwane lepholiyo kusayiPublic Helath of Emergency of Internationa Concern (PHEIC) Futhi kwaphakanyiswa ukwelulwa kweZiphakamiso zesikhashana ezinyangeni ezizayo ezintathu. Ikomidi licabange lezinto ezilandelayo ekufikeni esiphethweni: Ubungcuphe obuqhubekayo bokusabalala emazweni angaphandle kweWPV1: Ngokuncika kulezinto ezilandelayo ubungcuphe bokusabalala emazweni angaphandle kweWPV1: Ukudlulisela okuqhubekayo empumalanga ne-Afghanistan ngokusabalala kumingcele yonke kuya ePakistan; Abantu abaningi abangagonyiwe, isikali esingekho ezinganeni eningizimu ne-Afghanistan igunyaza ukuqhubeka kwengcuphe yeWPV1 yokuphinde yethulwe esifundeni esiseningizimu; ukulethwa kweWPV1 kusuka ePakistan kuya eMalawi naseMozambique,kuqashelwa indlela okuyiyo igciwane iliyithathile ehlala ingaziwa; Okokugoma ukukhavwa kutholakale ngesikhathi semikhankaso eNingizimu neAfrika, eMalawi, eMozambique, eZambia, eZimbabwe kusho ukuthi kube nokunganeli kokugonywa kwesibalo sabantu ukumisa ukuthelelana; yize noma ukubheka sekungcono ezinye izikhala endaweni yokuphendula kokubheduka kusho lokho ukuthi ukudlulisela kubeqile; amaphakethe okungazethembi nokungatholakali ezindaweni ezisele zokudlulisela. Ukuqhubeka kwengcuphe ye-cVDPV2 yokusabalala emazweni angaphandle: Ngokwalezinto ezilandelayo ubungcuphe bokusabalala emazweni angaphandle kwe-cVDPV2 kubonakala kulokhu kuphezulu: Ukuqhubeka kokubheduka kwe-cVDPV1 ne-cVDPV2 empumalanga neDemocratic Republic of the Congo sekudale ukusabalala emazweni angaphandle kuya emazweni angomakhelwane.; Ukubheduka okukhulu kwe-cVDPV1 ikakhulukazi eDR Congo kanye nenamba enganele nokulingana kokugonywa kwe-bOPV ukuphendula usuku lokukhankasa; Indlela ende yokusabalala ngokuhamba kwezomoya kwe-cVDPV2 phakathi kwe-Israel, i-United Kingdom, i-USA kanye neCanada; isikhala esilokhu sivulekile esibalweni sabantu emhlabeni ekugonyweni kwamafinyila amathumbu ezinganeni ezincane emazweni amaningi kusukela kuphuma OPV2 ngo-2016; ukungazithembi nokungatholakali kulezozindawo eziyimithombo yokuqala yokudluliselwa kwe-cVDPV. Ezinye izinto ezifaka indlela entekenteke yokugoma:amazwe amaningi anohlelo oluntekenteke lokugoma eziqhubeke zanomthelela wobhubhane lweCOVID-19. Le misebenzi ingaqhubeka ikhinyabezeke ukuphuthuma kwezobuntu okufaka ukuxabana nobunzima bokuphuthumayo okuletha ukuqhubeka kwengcuphe, kushisa isibalo sabantu ezindaweni ezibuthaka bekhluphekile ngokubheduka kwegciwane lepholiyo. Ukuntuleka kokungena: ukungatholakali kuyaqhubeka kuba yingcuphe ikakhulukazi enyakatho yeYemen naseningizimu emaphakathi yeSomalia lakunesibalo sabantu esikalekayo okungakafinyeleleki kusona nomgomo wepholiyo ezikhathini ezengeziwe ngaphezu konyaka. Imikhakha eyingcuphe Ikomidi linikeze uMqondisi Jikelele ngeseluleko esilandelayo esihlose ukwehlisa ingcuphe yokusabalala kumazwe angaphandle kweWPV1 ne-cVDPV okuncike kumase engcuphe alandelayo. Izizwe ezitheleleke yiWPV1, i-cVDPV1 noma i-cVDPV3. Izizwe ezitheleleke yi-cVDPV2 ezinobufaazi noma ezingenabufakazi bokudlulisela endaweni.: Izizwe ezingatheleleki yiWPV1, i-cVDPV1 noma i-cVDPV3 kodwa ezihlala zihluphekile ekubuye zitheleleke yiWPV noma i-cVDPV. Indlela yokuthola iZizwe ezingasathelelekile yiWPV1 noma i-cVDPV: Icala legciwane lepholiyo: izinyanga ezingu-12 ngemva kosuku obeluhleliwe ngecala lakamuva futhi inyanga eyodwa ukubala icala lokutholakala,ukuphenya,ukuhlola elebhu nesikhathi sokubika noma uma konke sekubikiwe ngamacala e-AFP ngokuhleliwe kwezinyanga ezingu-12 kwecala eledlule eselihlolelwe ipholiyo futhi labekwa eceleni ngokweWPV1 noma i-cVDPV futhi indawo noma amanye amasampula akolekiwe ezinyangeni ezingu-12 zecala eledlule nawo akutholakalanga lutho, lokho okungasenjalo. Indawo noma okunye ukubekwa eceleni kweWPV1 noma i-cVDPV (akukho cala legciwane lepholiyo) izinyanga ezingu 12 ngemva kokukoleka kwendawo enhle yakamuva noma enye isampula (njengephuma emntwaneni ophilile) FUTHI inyanga eyodwa ukubala ekuhlolweni elebhu kanye nesikhathi sokubika. Lezi zindlela zingahluka kumazwe lapho ukuhlola okukhulu kudingeka ngokubhekwa kwezikhala zokubhekwa. Uma ngabe izwe selihlangabezanile nalezi zindlela zokungasatheleleki izwe liyocatshangwa njengelihluphekile ukuqhubeka kwezinyanga ezingu-12. Ngemva kwalesisikhathi izwe ngeke lisaba yisihloko kuZiphakamiso zeSikhashana, ngaphandle kweKomidi sekunokukhathazeka okuncike embikweni wokugcina. IZIPHAKAMISO ZESIKHASHANA Izizwe ezitheleleke ngeWPV1, i-cVDPV1 noma i-cVDPV3 namandla obungcuphe bokusabalala kumazwe angaphandle. Amazwe kumele: Ukumemezela okusemthethweni,uma kungakenziwa ezingeni lenhloko yezwe noma uhulumeni, ukuthi ukuphazamiseka kokudluliselwa kwegciwane lepholiyo kungukuphuthuma kwezempilo yomphakathi ezweni futhi ukwenza kufuna zonke izinqumo zeseke ukuqedwa kwepholiyo: lapho lsimemezelo esinjalo sesenziwe, lezi zimo sokuphuthuma kumele sigcinwe kuze kube impendulo iyafuneka. Qinisekisa ukuthi bonke abahlali kanye nezivakashi zesikhathi eside (> amasonto amane) kuyona yonke iminyaka bathola umgomo webivalent orla wegciwane lepholiyo (bOPV) noma umgomo wegciwane lepholiyo (IPV) phakathi kwamasonto amane nezinyanga ezingu-12 ngaphambi kokuhambela amazwe angaphandle. Qinisekisa ukuthi labo abathatha uhambo oluphuthumayo (kulamasonto amane) abangakawutholi umjovo we-bOPV noma i-IPV emasontweni amane edlule, bathola umjovo womgomo wepholiyo okungenani ngesikhathi behamba njengoba lokhu kusazoba yinzuzo ikakhulukazi kwabahamba njalo. Qinisekisa ukuthi llabo abahambayo bayanikezwa isitifiketi somgomo kufomu elikhethekile ePhepheni 6 le-IHR ukuqopha ukuthi bagomile nokusebenza njengobufakazi bokugoma. Ukunswinya endaweni yokuphuma ekuhambeni amazwe angaphandle kunoma iyiphi indawo yokuntuleka kwamadokhumenti okugoma okufanele kwepholiyo. Iziphakamiso zingasebenza kubavakashi bamazwe angaphandle kuzona zonke izindawo zokuphuma, ngaphandle kokuphazamiseka emgwaqeni, umoya noma ulwandle. Ukuqhubeka kokuqinisa emingceleni imizamo kumele ixhumanise ukwenza ngcono kakhulu ezweni, esifundeni nasemazingeni asendaweni, ukunyusa ukukhavwa kokugoma kwabahambayo beqa umncele, futhi ubungcuphe bukhulu kusibalo sabantu abeqa umngcele. Ukuba ngcono kokuxhumana kumizamo yokweqa imingcele kumele ifake ukubhekisisa nokubheka ubunjalo bokugoma ezindaweni zokuphuma emngceleni kanye nokulandelela kubahambi abahlonzwe njengabangagomile ngemva kokuwela umngcele. Ukuqhubeka kokuqinisa imizamo ukunyusa ukukhavwa kwendlela yokugoma,okufaka ukwabelana ngemininingo yosekwenziwe njengoba okwenziwe kwendlela ephezulu yokugoma kuyinto ebalulekile njengesu lokuqeda ipholiyo ikakhulukazi njengoba umhlaba ususondela ekuqedeni. Ukugcina lezi zinqumo kuze kulandelwe lezi zindlela. (i) Okungenani izinyanga eziwu-6 zidlule ngaphandle kokutheleleka (ii) kukhona amadokhumenti okufaka isicelo ngokuphelele nezinga eliphezulu lomsebenzi wokuqeda kuzona zonke izindawo ezithelelekile nasezindaweni eziyingcuphe, ekungabeni khona kwamadokhumenti anjalo lezi zinqumo kumele zigcinwe izwe lihlangabezana nendlela yokuthi alisathelelekile. Nikezela kuMqondisi Jikelele umbiko ojwayelekile weZiphakamiso zesikhashana ekuhambeni emazweni angaphandle. Izizwe ezitheleleke yi-cVDPV 2 ngobufakazi noma ngaphandle kobufakzi bokudluliselwa kwasendaweni: Izizwe sezibe nokulethwa kwe-cVDPV2 kodwa ngaphandle kobufakazi bokudluliselwa kwasendaweni kumele.: Ukumemezela okusemthethweni uma kungakenziwa ezingeni lenhloko yesizwe noma kuhulumeni, lokho kuvikela noma ukuphazamiseka kokudluliselwa kwegciwane lepholiyo ekuphuthumeni kwezempilo yomphakathi ezweni. Ukuthatha okuphuthumayo nokuphenya okunzulu ukubona ukuthi sekukhona yini ukudlulisela kwendawo okulethwe yi-cVDPV2 Ukuqaphela ukubakhona kwendlela ehlukanisekayo yokuphendula kunhlobo 2 yokutheleleka kwegciwane lepholiyo, cabanga ukucela imigomo kunoveli yomhlaba e-OPV2 esitoko. Ukuqhubeka kwemizamo enzima yokunyuka kokukhavwa kokugonywa kwe-IPV, okubandakanya ukwabelana kokukhavwa kwemininingo. Ukubhekwa okunzulu ezweni nasemazweni angaphandle ekusebenzeni kwesifunda nokuxhumana kumingcele yonke ukwengeza ukubhekwa kokutholwa kwegciwane lepholiyo. Izizwe ngokutheleleka kwendawo kwe-cVDPV2 nengcuphe yokusabalala kumazwe angaphandle kumele kwengezwe kulezizinqumo ezingenhla.: Ukugqugquzela abahlali nabavakashi besikhathi eside ukuthola isikalo se-IPV ngamasonto amane kuya ezinyangeni ezingu-12 ngaphambi kokuhamba kumazwe angaphandle. Ukuqinisekisa ukuthi izivakashi abathola imigomo enjalo ukuthola amadokhumenti afanele ukuqopha isimo sokugoma sepholiyo. Ukusebenza okuqinile kwesifunda nokuxhumana kwemingcele eminingi ukwengeza ukubhekwa kokutholakala kwegciwane lepholiyo, ukugoma abangenandawo, abahambi kanye nesibalo sabantu emingceleni yonke. Kuwona yomibili imikhakha: Ukugcina lezi zinqumo kuze kube indlela elandelayo sekuhlangabezwane nayo. (i) okungenani ukudlula kwezinyanga eziyithupha ngaphandle kokutholakala kokuzungeza kweVDPV2 ezweni okuvela noma yikumuphi umthombo, futhi (ii) kukhona amadokhumenti okufaka isicelo ngokuphelele nezinga eliphezulu lomsebenzi wokuqeda kuzona zonke izindawo ezithelelekile nasezindaweni eziyingcuphe, ekungabeni khona kwamadokhumenti anjalo lezi zinqumo kumele zigcinwe izwe lihlangabezana nendlela ethi 'izwe alisathelelekile'. Ekupheleni kwezinyanga ezingu-12 ngaphandle kobufakazi bokudlulisela,ukunikeza umbiko kuMqondisi Jikelele ezinqunyweni ezithathiwe ukwenza Iziphakamiso zesikhashana. Izizwe ezingasatheleleki yiWPV1 noma i-cVDPV kodwa zizohlala zihluphekile ukuthi zingaphinde zitheleleke yiWPV noma i-cVDPVWPV1 Lamazwe kumele: Ukuphuthuma kokuqinisa indlela yokugoma ukwandisa ukugonywa kwesibalo sabantu. Ukwengeza izinga lokubheka okufaka ukucabanga ukwethula izindlela zokwengeza njengokubhekwa kwendawo, ukwehlisa ingcuphe yokungatholakali kweWPV1 nokuthelelana kwe-cVDPV, ikakhulukazi izihmabanayo ezisengcupheni nesibalo sabantu esibuthaka. Imizamo eqinile ukuqinisekisa ukugoma kwamahamba naye nasesibalweni sabantu emingceleni yonke, abantu abangekho ezindaweni ngaphakathi, abantu abangenandawo kanye nemanye amaqoqo ahluphekile. Ukwengeza ukusebenza kwesifunda nokuxhumana emingceleni ukuqinisekisa ukuthola iWPV1 ne-cVDPV nokugoma kumaqoqo esibalo sabantu abasengcupheni enkulu. Ukugcina lezi zinqumo ngamadokhumenti okufaka isicelo esiphelele sokubheka okusezingeni eliphezulu kanye nemisebenzi yokugoma. Ekupheleni kwezinyanga eziyisithupha ngaphandle kobufakazi bokwethulwa futhi kweWPV1 noma ukuhlanganisa okusha nokuzungeza kwe-cVDPV, ukunikeza umbiko kuMqondisi Jikelele ezinqumweni ezithathiwe zokwenza iziphakamiso zesikhashana. Ukucabanga okwengeziwe Ikomidi libona ukukhathazeka okubhekene nesikhathi eside sepholiyo yePHEIC nokubaluleka nokubheka ezinye izinqumo, okufaka isikhungo sepholiyo IHR Review Committee okungenza isiphakamiso esimile, ukugqugquzela ukuqhubeka kwengxoxo mayelana nezinye izindlela. Noma kunjaloikomidi libone ukuthi kusheshile ukuyekwa kwePHEIC njengoba kungathumela umyalezo okungewona kulombono omucayi wokuqedwa kwepholiyo. Ukuqaphela izinkinga ezinkulu zabantu ezisasombuluka e-Afghanistan, ikomidi ligqugquzele kakhulu umkhankaso wendu nendlu ukuba wenziwa lapho kuzokwenzeka khona njengoba lemikhankaso yandisa ukuhlonza nokukhavwa kwesikalo esingekho duthi ngaphansi kokugoma izingane. Ikomidiliqaphele ukusekwa okukhulu okuqhubekayo kokusetshenzswa kwabagomi besifazane, ukwengeza ukungena emakhaya, ngokubamba iqhaza kwabesifazane njengabasebenzi abaphambili kunyuka kusuka ku-10.7% kumkhankaso wango Mfumfu kuya ku-12.5% kuMbasa. Ukuqhubeka kokubheduka kwe-cVDPV2 e-Indonesia nase Israel kuveza ukubaluleka kokubhekwa kwepholiyo okubucayi, okufaka ukubhekwa kwezindawo, kuzona zonke izindawo ezinesibalo esiphezulu sabantu banengcuphe, futhi ikomidi licela wonke amazwe bafunde kulezizifundo futhi bathathe amagxathu okwenzangcono ukubhekwa kwepholiyo yonke indawo lakukhona izingcuphe ezinjalo. Ikomidi liqaphele ukukhathazeka kokuxabana ezindaweni ezintsha eSudan eziphazamisa ukusebenza kwezempilo nokwakha abantu abasha abangenandawo emazweni angomakhelwane. Isimo kumele sibhekisiswe njengoba amazwe amaningi angomakhelwane sekubheduke i-cVDPV okuholela ekukhavweni okuncane okubalulekile kokugoma. Okujwayelekile ukuqaphela umthelela omubi wobhubhane lweCOVID-19 osubenawo ekukhavweni kwemigomo ebalulekile emazweni amaningi akhahlazemekile yipholiyo, ikomidi ligcizelele ukubaluleka kokuvuselela ukukhavwa okubalulekile kokugoma. Ikomidi libone ukuthi imigomo yomngcele ngeke yenzeke emingceleni e-Afrika kodwa babenokukhathazeka kokuntuleka kokuhlanganisa nokuxhumana kumabhoda ekuphenduleni kokulethwa kweWPV1 eningizimu neAfrika. Ikomidi liphinde laqaphela ngokukhathazeka ukuthi amacala amaningi e-AFP eMozambique asetholakle ngesikhathi semikhankaso nokubhekwa okuningi kwezinhlelo zemizamo kuyadingeka okufaka ukuqeqesha abelaphi ukuhlonza nokuphendula kumacala e-AFP. Ikomidi liphinde likhathazeke ngezingxabano nokungazethembi kumazwe amaningi ashayekile njengezimo ezinjalo zivumela igciwane lepholiyo lingalawuleki emazweni afana neYemen, eNigeria, eDR Congo, eMozambique naseSudan. Kukhona konkeikomidi liphinde laqaphela amalungu amaningi esizwe atheleleke nguWPV1 noma i-cVDPV ukubheduka okuhamba kancane noma ukukhavwa kwezwe okuncane. Ikomidi linxenxe ukuthi uhlelo lwepholiyo luqhubeke ukubhekana nokuhlehla kwezinto ezihanjiswayo ukuyohlolelwa igciwane lepholiyo okuholela ezinkingeni zokuhlehla kwesheni. Ngokwesimo samanje ngokweWPV1 ne-cVDPVs kanye nemibiko enikeziwe kumazwe axhaphazekile, uMqondisi Jikelele wameukele ukuhlola kweKomidi futhi nangomhlaka-12 kuNhlaba 2023 bazimisele ukuthi isimo segciwane lepholiyo sizoqhubeka sinike igunya iPHEIC ngokweWPV1 ne-cVDPV. Umqondisi Jikelele ugunyaze iziphakamiso zeKomidi zokuhlangana kwamazwe kuchazwe,isizwe esitheleleke ngeWPV1, CDDPV1 noma i-cVDPV3 ngamandla obungcuphe okusabalala emazweni angaphandle. Izizwe ezitheleleke nge-cVDPV2 ngengcuphe enkulu yokusabalala emzweni angaphandle guthu kuZizwe esezingatheleleki yiWPV1 noma i-cVDPV kodwa ahlale ebuthaka kngokuphinde atheleleke yiWPV noma i-cVDPV futhi kwandiswa naKuziphakamiso zesikhashana ngaphansi kweIHR ukwehlisa ingcuphe yokusabalala kumazwe angaphandle okusabalala kwegciwane lepholiyo, kuzoqala ngomhlaka-12 Nhlaba 2023.

ስለ የዝንጀሮ በሽታ ወረርሽኝ የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ አምስተኛ ስብሰባ፤ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር የዝንጀሮ በሽታን አስመልክቶ በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ አምስተኛ ስብሰባ ላይ የቀረበውን ዘገባ አካፍለዋል፤ ስብሰባው የተካሄደው እ.ኤ.አ. እሮብ ግንቦት 10 ከቀኑ 12፡00 እስከ 17፡00 ነው። የአደጋ ጊዜ ኮሚቴው በተለያዩ ሀገራት የተከሰተውን የዝንጀሮ በሽታ ለመከላከል የተደረገውን ጥረት አውቅና ሰተው ካለፈው ስብሰባ በኋላ ሪፖርት የተደረጉ ቁጥሮች መቀነሳቸውን ጠቁመዋል። ኮሚቴው ሪፖርት የተደረጉ ቁጥሮች ከበፊቱ ጋር ሲነፃፀሩ በከፍተኛ ደረጃ መቀነሳቸውን እንዲሁም የበሽታው ክብደት እና ምልክቶች ላይ ለውጥ አለመኖሩን ተመልክቷል። ይሁን እንጂ አሁንም ስለ በሽታው እርግጠኛ ያልሆኑባቸው ነገሮች እንዳሉ ጠቁመዋል፤ ለምሳሌ በአንዳንድ ቦታዎች እንዴት እንደሚዛመት፣ አንዳንድ መረጃዎች አስተማማኝ አለመሆን እና በሽታው በሚበዛባቸው የአፍሪካ ሀገራት ውጤታማ ህክምና አለማግኘት ናቸው። ኮሚቴው እነዚህ የአደጋ ጊዜ እርምጃዎችን ብቻ ሳይሆኑ የረጅም ጊዜ መፍትሄዎችን የሚሹ ተግዳሮቶች እንደመሆናቸው የዝንጀሮ በሽታን የጤና አደጋዎች ለመቆጣጠር የማያቋርጥ ጥረት ያስፈልጋል ብሏል። ከሰው ወደ ሰው የሚደረገውን ስርጭት ለመግታትና በሽታውን ከእንስሳት ወደ ሰው እንዳይተላለፍ ለመከላከል፣ ለክትትል፣ ለቁጥጥር እርምጃዎች እና ለምርምር የሚያስፈልጉትን ገንዘብና እውቀት ለማግኘት የረጅም ጊዜ ትብብር ያስፈልጋል። በብሔራዊ የበሽታ መቆጣጠሪያ ፕሮግራሞች ውስጥ እንደ ኤች አይ ቪ እና ሌሎች በግብረስጋ የሚተላለፉ በሽታዎች መርሃ ግብር ጋር የዝንጀሮ መከላከል እና ምላሽ መስጠት ዕቅዶችን ማካተት አስፈላጊ ነው። ኮሚቴው የዝንጀሮ በሽታን በመቆጣጠር ረገድ መሻሻል የታየው ከውጭ የገንዘብ ድጋፍ ሳይገኝ መሆኑን ገልጾ በዘላቂነት ለመቆጣጠር እና በመጨረሻም የዝንጀሮ በሽታን ለማስወገድ ግን የውጭ ድጋፍ ያስፈልጋል ብሏል። የዝንጀሮ በሽታን ለመቆጣጠር ጥረቶችን ማድረግ ህይወትን እና ገንዘብን በዘላቂነት ለማዳን እና በሽታው በአለም አቀፍ ደረጃ የመዛመት እድልን ለመቀነስ ጠቃሚ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ሊቀመንበሩን፣ አባላትን እና አማካሪዎችን ለሰጧቸው ምክሮች አመስግነው የዝንጀሮ በሽታ ወረርሽኝ ዓለም አቀፍ የጤና ድንገተኛ አደጋ አይደለም በሚለው ምክር ተስማምተዋል፤ ጊዜያዊ ምክሮችን በዚህ ጽሁፍ መጨረሻ ላይ ይገኛሉ። የአምስተኛው ዙር የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ስብሰባ ማጠቃለያ፤ በዝንጀሮ በሽታ ወረርሽኝ ዙሪያ አምስተኛው ስብሰባ በቪዲዮ ባለሙያዎችን ሰብስቧል፤ ሊቀመንበሩ እና ምክትል ሊቀመንበሩ በጄኔቫ ስዊዘርላንድ በሚገኘው የዓለም ጤና ድርጅት ዋና መሥሪያ ቤት በአካል ተገኝተው ነበር። ከአስራ አምስት የኮሚቴ አባላት አስራ አንዱ እና ከዘጠኙ አማካሪዎች አምስቱ ስብሰባውን ተቀላቅለዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር በዓለም አቀፍ ደረጃ በበሽታው የተጠቁ ሰዎች ቁጥር በከፍተኛ ደረጃ ይህም ባለፉት ሶስት ወራት ውስጥ ካለፉት ሶስት ወራት ጋር ሲነጻጸር ወደ 90% የሚጠጋ ቁጥር መቀነሱን በመጥቀስ ስብሰባውን ጀምረውታል። በአለም አቀፍ ደረጃ በበሽታው የተጠቁ ሰዎች ቁጥር እየቀነሰ ቢሄድም ቫይረሱ አሁንም በአንዳንድ ማህበረሰቦች እየተስፋፋ መሆኑንም ጠቁመዋል። ዋና ዳይሬክተሩ አገራቱ የክትትልና ምላሽ መስጠት አቅማቸውን ማጠናከር እና የዝንጀሮ በሽታ መከላከልን እና ህክምናን በብሔራዊ የጤና መርሃ ግብሮች ውስጥ ማካተት አስፈላጊ መሆኑን አጽንኦት ሰጥተዋል። የህግ አማካሪ ቢሮ ተወካዩ የኮሚቴ አባላት እና አማካሪዎች ሚና እና ሃላፊነት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች መሰረት አብራርተዋል። የስነ-ምግባር ባለሙያው የስብሰባ ውይይቶችን እና የኮሚቴውን ስራ በተመለከተ ሚስጥራዊነቱን የመጠበቅ አስፈላጊነት ለሁሉም አስታውሰዋል፤ እንዲሁም ማንኛውንም የጥቅም ግጭት ሊፈጥር የሚችል የግል፣ የሙያ፣ የገንዘብ፣ የሃሳብ ወይም ማህበራዊ ፍላጎቶች ሲኖሩ በጊዜ ለዓለም ጤና ድርጅት ማሳወቅ እንዳለባቸውም አጽንኦት ሰጥተው ተናግረዋል። የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ሰብሳቢ የሆኑት ዶ/ር ዣን ማሪ ኦክዎ ቤሌ መድረኩን ተረክበው ግቡን አቅርበዋል ይህም የዝንጀሮ ወረርሽኝ አሁንም አለም አቀፍ የጤና ድንገተኛ አደጋ እያስከተለ መሆኑን ለመወሰን እና ከሆነ ደግሞ ለአገሮች የቀረቡትን ጊዜያዊ ምክሮች ለመገምገም ነው። ጃፓን፣ ናይጄሪያ፣ እንግሊዝ እና አየርላንድ ተወካዮቻቸው በአገሮቻቸው ያለውን ሁኔታ እና የተወሰዱ እርምጃዎችን ገለጻ ሰተዋል። ፅህፈት ቤቱ በአፍሪካ ያለውን የወረርሽኙ ሁኔታ እና ምላሽ የመስጠት ጥረቶች በአለም አቀፍ ደረጃ ዝርዝር መረጃን ሰጥቷል። የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ. ከጥር 2022 ጀምሮ በ13 ሀገራት በተለይም በናይጄሪያ እና በኮንጎ ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ሪፐብሊክ ከ1500 በላይ የተረጋገጡ በበሽታው የተያዙ ሰዎች እንዳሉ ዘግቧል። በተለይም በአፍሪካ ስለ ቫይረሱ ስርጭት ያለው መረጃ አነስተኛነት እንዲሁም የክትትል ስርዓቶች ጥራት አለመኖር እንዳለ ታይቷል። በአለም አቀፍ ደረጃ የዝንጀሮ ወረርሽኝ ስጋት በአብዛኛዎቹ የዓለም ጤና ድርጅት ክልሎች መካከለኛ እንዲሁም በቀሩት ደቡብ ምስራቅ እስያ እና ምዕራብ ፓሲፊክ ክልሎች አነስተኛ ነው ሲል ጽህፈት ቤቱ ገልጾል። ተጨማሪ ዝርዝሮችን በ 22 ኛው የውጭ ሁኔታ ዘገባ (External situation report) ላይ ማግኘት ይችላሉ። በዚህ አገናኝ (link )- “2022 Monkeypox Outbreak: Global Trends” በየሳምንቱ አዳዲስ መረጃዎች ማግኘት ይችላሉ። ጽህፈት ቤቱ ለኮሚቴው እንዳመለከተው የዓለም ጤና ድርጅት የዝንጀሮ በሽታ ስልታዊ ዝግጁነት እና ምላሽ አሰጣጥ እቅድ እ.ኤ.አ. በሰኔ 2023 ይጠናቀቃል፤ ከሰው ወደ ሰው ያለውን ስርጭት ለመቆጣጠር እና በመጨረሻም ለማስቆም የረዥም ጊዜ ስልት ለማዘጋጀት እቅድ ተይዟል፤ ከአንስሳ ወደ ሰው ስርጭት በሚከሰትበት ቦታም ይህን ስትራቴጂ ተግባራዊ ለማድረግ የሚረዳ እቅድ መመሪያም ይዘጋጃሉ። ከገለጻው በኋላ የኮሚቴው አባላት እና አማካሪዎች ከጽህፈት ቤቱ እና ከቀረቡት ሀገራት ጋር የጥያቄና መልስ ውይይት አድርገዋል። ዝግ ስብሰባ፤ ኮሚቴው የአለም የጤና ህጎችን በመከተል የዝንጀሮ ወረርሽኝ አሁንም አለም አቀፍ የጤና ድንገተኛ አደጋ እያስከተለ መሆኑን ለመወሰን እና ከሆነ ደግሞ ለአገሮች የቀረቡትን ጊዜያዊ ምክሮች ለመገምገም በዝግ ስብሰባ ተገናኝቷል። ኮሚቴው ከባለፈው ስብሰባ በኋላ አዲስ የሚያዙ ሰዎችን ቁጥር እና ሞትን በመቀነስ ረገድ የተደረገውን ለውጥ አመስግኖ የሰውነትን የበሽታ መከላከል አቅም የሚቀንሱ እንደ ያልታከመ የኤች አይቪ በሽታ ተጠቂ ከሆኑ ሰዎች ውጪ ስርጭቱ አነስተኛ መሆኑን ተመልክቷል። ሆኖም አሁንም አንዳንድ ስጋቶች እንዳሉ ገልጸዋል ለምሳሌ ከበሽታው ወይም ከክትባት በኋላ ምን ያህል ጊዜ እንደሚቆይ፣ ሙሉ በሙሉ በተከተቡ ሰዎች ላይ የሚከሰቱ በሽታዎች እና እንደገና የመያዛቸው ጉዳዮች፤ እንዲሁም የክትባቱ ውጤታማነት ማስረጃ አለመኖሩን እና በተለይም በሽታው በብዛት በሚገኙባቸው ሀገራት የቁጥጥር ስርዓቱ ጥራት አለመኖር ናቸው። ኮሚቴው ከባለፈው ስብሰባ በኋላ በአደጋ ቁጥጥር ላይም ምንም ለውጥ እንዳላየ ገልጾል። ኮሚቴው ከፍተኛ ተጋላጭነት ባላቸው ቡድኖች መካከል ትላልቅ ስብሰባዎችን በተመለከተ የሚያመጣውን ችግር እርግጠኛ አለመሆናችንን ተናግሯል፣ ነገር ግን ባለፈው አመት በአንዳንድ ሀገራት የተደረጉ ተመሳሳይ ስብሰባዎች ብዙ ችግሮችን እንዳልፈጠሩ ገልጿል። አንዳንድ ክልሎች የድህረ አደጋ እቅድ ማውጣት የጀመሩ ሲሆን በጾታዊ ግንኙነት የሚተላለፉ በሽታዎች አቅድ ውስጥ የዝንጀሮ በሽታ ምላሽን አካተዋል። በአፍሪካ ስለ ዝንጀሮ በሽታ ያለው የእውቀት ውስንነት፣ እየቀጠለ ያለው ከእንስሳት ወደ ሰው ስርጭት፣ በብዙ ድሃ አገሮች የክትባትና የመድኃኒት አቅርቦት ውስንነት እና ሁሉም አገሮች ለበሽታው ምላሽ ለመስጠት የሚያስፈልጋቸውን እርዳታ እያገኙ አለመሆኑ ስጋት እንዳደረባቸው ኮሚቴው ገልጸዋል። ማጠቃለያ፤ በአለም አቀፍ ደረጃ የዝንጀሮ በሽታ ተጠቂዎች በከፍተኛ ሁኔታ እየቀነሱ ቢሄዱም እና በብዙ ቦታዎች ወረርሽኙን በመቆጣጠር ረገድ እየታየ ያለ እድገት ቢኖርም ኮሚቴው ይህን እንደ ድንገተኛ አደጋ ከማየት ወደ የረጅም ጊዜ እቅድ መሸጋገር ጊዜው አሁን ነው ብሎ ያስባል፤ ይህ እቅድ በሽታው በአለም አቀፍ ደረጃ እንዳይሰራጭ ማስቆም፣ ከሰው ወደ ሰው መተላለፍን ማቆም እና የአካባቢ ወረርሽኞችን ተፅእኖ መቀነስ ነው። ኮሚቴው በተለይ የዝንጀሮ በሽታ በብዛት ባለባቸው ሀገራት ገንዘብን ጨምሮ የረዥም ጊዜ ድጋፍ እንደሚያስፈልግ አሳስቧል፤ የዝንጀሮ በሽታ የሚያመጣውን የአጭር ጊዜ እና የረዥም ጊዜ አደጋዎችን ለመቋቋም በአለማቀፉ የጤና ደንቦች መሰረት ቀጣይ ምክሮችን መጠቀም የተሻለ ነው ብለው ያስባሉ። ኮሚቴው በአለም ጤና ድርጅት የሚመራ የረዥም ጊዜ እቅድን ለመደገፍ አጋሮችን እና ግብዓቶችን ማሰባሰብ አስፈላጊ መሆኑን አሳስቧል፤ ይህ እቅድ በተለይ በአፍሪካ ሀገራት እና ሌሎች ተጨማሪ እርዳታ በሚፈልጉ ቦታዎች የዝንጀሮ በሽታን እንዴት እንደምንመለከት እና እንደምንቆጣጠር ለማሻሻል ያለመ ነው። እነዚህ ድጋፎች ለክትትል፣ ለቤተ ሙከራ ውስጥ ምርመራ፣ ለመረጃ ጥራት፣ ክትባቶች እና መድሃኒቶች አቅርቦት ለመጨመር፣ ስለ ስጋቶች ከማህበረሰቡ ጋር ለመነጋገር፣ ለምርምርና ጥራት እና ለመሳሰሉት ነገሮች ላይ ማተኮር አለባቸው። ኮሚቴው በጊዜያዊ ምክሮች ረቂቅ ላይ ምክር ሰጥቷል። እነዚህ ጊዜያዊ ምክሮች አስፈላጊ ከሆኑ የአደጋ ጊዜው ካለፈ በኋላም የዓለም ጤና ድርጅት ሊጠቀምባቸው የሚችላቸው ህጎች ናቸው። አገሮች ኃላፊነታቸውን በቁም ነገር በመያዝ ጊዜያዊ ምክረ ሐሳቦችን ሊያስፈጽሙ እንደሚገባም ጠቁመዋል። ኮሚቴው ማንኛውም የዝንጀሮ በሽታን እንደ ድንገተኛ አደጋ ሊያስቆጥር የሚችል አዲስ ክስተት ወይም አዲስ እውቀት ካለ ነቅተን መጠበቅ አለብን ብሏል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር በተለያዩ ሀገራት ስላለው የዝንጀሮ በሽታ ወረርሽኝ አንዳንድ ጊዜያዊ ምክሮችን ሰጥተዋል፤ እነዚህ ምክሮች የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ. በ2022 - 2023 የዝንጀሮ በሽታን ለመከላከል ያቀደውን ግቦች እና ወረርሽኙን ለማስቆም የሚረዱ መመሪያዎችን ለማሳካት ይረዳሉ፤ ግቦቹ ቫይረሱ በሰዎች መካከል እንዳይሰራጭ መከላከል፣ ተጋላጭ ሰዎችን መጠበቅ እና ቫይረሱ ከእንስሳት ወደ ሰው እንዳይተላለፍ መቀነስ ይገኙበታል። አንዳንድ አገሮች የዝንጀሮ በሽታ ከሌሎች አገሮች ወይም ከእንስሳት ጭምር ሊዛመትባቸው ይችላል። እነዚህ ጊዜያዊ ምክሮች በሽታውን ለመቆጣጠር እና በመጨረሻም በሰዎች መካከል መስፋፋትን ለማስቆም የታሰቡ እንደመሆናቸው በሁሉም ደረጃዎች ላይ ላሉ ሁሉም አገሮች ተግባራዊ መሆን አለባቸው። ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ያሉ ሰዎች መድኃኒት ማግኘት እንዲችሉ ለማረጋገጥ መርዳት የሚችሉ አገሮች እርዳታቸውን መቀጠል አለባቸው። ይሄንን በሚያደርጉበት ጊዜ በአለማቀፉ የጤና ህጎች አንቀጽ ሶስት መሰረት ሀገራት ሰዎችን በአክብሮት መያዝ እና ሰብዓዊ መብታቸውን ማክበር አለባቸው። የዓለም ጤና ድርጅት አገሮች ከማኅበረሰቦች፣ አጋሮች እና ሌሎች አካላት ጋር በመተባበር እንዲሰሩ ይመክራል። እነዚህ ግቦች ላይ ለመድረስ አገሮች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፦ የዝንጀሮ በሽታን የመከላከል እቅድን በመከተል የተሻለ የጤና ፖሊሲዎችን እና እርምጃዎችን ለማድረግ ከልምዳቸው መማር አለባቸው። የዝንጀሮ በሽታ በሰዎች መካከል ወይም ከእንስሳት ወደ ሰዎች እንዳይዛመት ለመቆጣጠር እና ለማስወገድ እቅድ ማውጣት። የዝንጀሮ በሽታ መኖርን በቤተ ሙከራ ውስጥ በማረጋገጥ እና በተቻለ ፍጥነት ለዓለም ጤና ድርጅት ሪፖርት በማድረግ የበሽታውን ቁጥጥር ማጠናከር። የአለማቀፍ የጤና ደንቦች ድርጅት ያስቀመጣቸውን መንገዶች በመጠቀም ከጉዞ ጋር በተያያዘ ስለማንኛውም የተረጋገጠ የዝንጀሮ በሽታ ለዓለም አቀፍ ድርጅት ሪፖርት ማድረግ። የዝንጀሮ በሽታን ለመለየት፣ ለመከላከል፣ ለማከም እና ለማጥናት የሚደረጉ ጥረቶችን ከኤችአይቪ፣ በግብረ ሥጋ ግንኙነት የሚተላለፉ በሽታዎች እና ሌሎች የጤና አገልግሎቶች ካሉ ፕሮግራሞች ጋር ማዋሀድ። በጤና ባለስልጣናት እና በማህበረሰብ ቡድኖች በኩል በዝንጀሮ በሽታ የተጠቁ ማህበረሰቦችን ማዋየት እና መደገፍን መቀጠል። በዝንጀሮ በሽታ የተጠቁ ሰዎች መግለል እና መድሎ እንዳይደርስባቸው መስራት። በተለይም ስርጭቱ በከፍተኛ ደረጃ በተስፋፋባቸው ቦታዎች እና በተገለሉ የማህበረሰብ ቡድኖች (ለምሳሌ ከተመሳሳይ ጾታ ጋር ግንኙነት የሚያደርጉ ሰዎች) መካከል ሁሉም ሰው ለዝንጀሮ በሽታ ምርመራ፣ ክትባቶች እና መድኃኒቶች ማግኘቱን ማረጋገጥ ። በዝንጀሮ በሽታ ምርመራ እና የዘረመል መረጃን ጥናት ያላቸውን አቅም መገንባት እና የሚገኘውን መረጃ ለህብረተሰቡ ማጋራት። የዝንጀሮ በሽታ የመጋለጥ እድላቸው ከፍተኛ ለሆኑ ሰዎች ከበሽታው በፊትም ሆነ በኋላ የክትባቶችን አቅርቦት መጨመር። የዝንጀሮ በሽታ ያለባቸው ሰዎች በተቻለ መጠን የተሻለውን እንክብካቤ እንዲያገኙና በሽታው የበለጠ እንዳይሰራጭ ለመከላከል እርምጃዎችን በመውሰድ በሁሉም ዓይነት የጤና አጠባበቅ ተቋማት ውስጥ አገልግሎት ማግኘታቸውን ማረጋገጥ። ለጤና ባለሙያዎች ስለዝንጀሮ በሽታ ስልጠና መስጠት ። በተለይም ውስን ሃብት ባለባቸው እና በገጠር አካባቢዎች የዝንጀሮ በሽታ እንዴት እንደሚሰራጭ፣ በሽታውን ለመዋጋት ምን አይነት ግብአት እንደሚያስፈልግ እና ወረርሽኙን እንዴት መቋቋም እንደሚቻል የመረዳት ችሎታን ማሻሻል። የዝንጀሮ በሽታን ለመከላከል እና ለመቆጣጠር ቁልፍ የሆኑ ሳይንሳዊ፣ ማህበራዊ፣ ክሊኒካዊ እና የህዝብ ጤና ገጽታዎች ማስረጃዎችን ለማመንጨት እና በፍጥነት ለማሰራጨት የተቀናጀ የምርምር አጀንዳ መተግበር። በተለያዩ ሰዎች መካከል ለዝንጀሮ በሽታ የሚሰጡ መድሃኒቶችን እና ክትባቶችን መመርመርን መቀጥል እንዲሁም የክትባት ውጤታማነት፣ የጎንዮሽ ጉዳት እና ለምን ያህል ጊዜ ከበሽታው እንደሚከላከሉ ጥናቶችን መቀጠል። የዝንጀሮ በሽታ በብዛት የሚገኝባቸው የምዕራብ፣ የመካከለኛው እና የምስራቅ አፍሪካ ሀገራት ከበሽታው ጋር የተያያዙ ስጋቶችን፣ ተጋላጭነትን እና ተፅዕኖዎችን ለመረዳት እንዲሁም በራሳቸው አካባቢ ለመመርመር፣ ለመረዳት እና ለመቆጣጠር ተጨማሪ ጥረቶችን ማድረግ አለባቸው፤ ይህም በተለይም የተለያየ የስነ ሕዝብ አወቃቀር ባላቸው ማህበረሰቦች መካከል ከእንስሳ ወደ ሰው እና በግብረ ስጋ ግንኙነት የመተላለፊያ ዘዴዎችን ግምት ውስጥ ማስገባትን ይጨምራል። እ.ኤ.አ. በየካቲት 15 2023 በ4ኛው አለማቀፍ የጤና ደንቦች የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ስብሰባ በኋላ የተሰጡት ዝርዝር ጊዜያዊ ምክሮች አሁንም ለሁሉም ሀገራት የሚሰሩ ናቸው። ሁሉንም ወቅታዊ መመሪያዎች በዓለም ጤና ድርጅት በይነ መረብ ላይ ማግኘት ይችላሉ። አሁን ያለውን የበሽታ ዝግጅት እና ምላሽ መስጠት እቅድ ተከትሎ የአለም ጤና ድርጅት አዲስ አለም አቀፍ ስልት እና የዝንጀሮ በሽታን ለማጥፋት እና ለመቆጣጠር ለሀገሮች መመሪያ ያትማል።

Fifth Meeting of the International Health Regulations (2005) (IHR) Emergency Committee on the Multi-Country Outbreak of mpox (monkeypox) The WHO Director-General transmits the report of the fifth meeting of the International Health Regulations (2005) (IHR) Emergency Committee regarding the multi-country outbreak of mpox (monkeypox), held on Wednesday 10 May from 12:00 to 17:00 CET. The Emergency Committee acknowledged the progress made in the global response to the multi-country outbreak of mpox and the further decline in the number of reported cases since the last meeting. The Committee noted a significant decline in the number of reported cases compared to the previous reporting period and no changes in the severity and clinical manifestation of the disease. The Committee acknowledged remaining uncertainties about the disease, regarding modes of transmission in some countries, poor quality of some reported data, and continued lack of effective countermeasures in the African countries, where mpox occurs regularly. The Committee considered, however, that these are long-term challenges that would be better addressed through sustained efforts in a transition towards a long-term strategy to manage the public health risks posed by mpox, rather than the emergency measures inherent to a public health emergency of international concern (PHEIC). The Committee emphasised the necessity for long-term partnerships to mobilize the needed financial and technical support for sustaining surveillance, control measures and research for the long-term elimination of human-to-human transmission, as well as mitigation of zoonotic transmissions, where possible. Integration of mpox prevention, preparedness and response within national surveillance and control programmes, including for HIV and other sexually transmissible infections, was reiterated as an important element of this longer-term transition. In particular, the Committee noted that the gains in control of the multi-country outbreak of mpox have been achieved largely in the absence of outside funding support and that longer-term control and elimination are unlikely unless such support is provided. These sustained investments will, in the long run, save money and lives, and reduce the risk of a global resurgence of mpox, as well as the risk of reverse zoonosis resulting in new areas where the virus may circulate. The WHO Director-General expresses his gratitude to the Chair, Members, and Advisors for their advice and concurs with this advice that the event no longer constitutes a PHEIC for the reasons detailed in the proceedings of the meeting below and issues revised Temporary Recommendations for the transition period, which are presented at the end of this document. Proceedings of the fifth meeting of the IHR Emergency Committee The fifth meeting of the IHR Emergency Committee on the multi-country outbreak of mpox was convened by videoconference, with the Chair and Vice-Chair being present in person at WHO headquarters, in Geneva, Switzerland. Eleven of the fifteen Members and five of the nine Advisors to the Committee participated in the meeting. In his opening remarks, the WHO Director-General welcomed the Committee, and noted a sustained decline in cases globally, with almost 90% fewer cases reported in the last three months, compared with the previous three months. The Director-General also noted that, while there is a downward trend globally, the virus continues to transmit in certain communities. He further stressed the importance for countries to maintain their surveillance and response capacities, and to continue to integrate mpox prevention and care into existing national health programmes to address future outbreaks. The Office of Legal Counsel’s representative briefed the Committee Members and Advisors on their roles, responsibilities, and mandate under the relevant articles of the IHR. The Ethics Officer from the Department of Compliance, Risk Management, and Ethics reminded Members and Advisors of their duty of confidentiality as to the meeting discussions and the work of the Committee, as well as their individual responsibility to disclose to WHO in a timely manner any interests of a personal, professional, financial, intellectual or commercial nature that may give rise to a perceived or direct conflict of interest. The meeting was handed over to the Chair of the Emergency Committee, Dr Jean-Marie Okwo-Bele, who introduced the objectives of the meeting: to provide views to the WHO Director-General as to whether the multi-country outbreak of mpox continues to constitute a PHEIC, and, if so, to review the proposed Temporary Recommendations to States Parties. Presentations Representatives of Japan, Nigeria and the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland provided updates on the current epidemiological situation in their countries and on the public health measures being implemented. The Secretariat provided a comprehensive update on the epidemiological situation and the current response efforts, with the WHO Region of Africa providing an additional regional update. The WHO Region of Africa reported that more than 1500 cases were confirmed since January 2022 in 13 countries, with the majority of these cases being reported from Nigeria and the Democratic Republic of the Congo. There was little information on modes of transmission and the quality of reported data through the surveillance systems was uneven in the African Region. The Secretariat informed that the current global risk of the mpox multi-country outbreak is assessed as remaining moderate globally and in four of the WHO regions and remaining low in South-East Asia and the Western Pacific Regions. Further details can be found in the 22nd External situation report. All data are available, and case counts are updated weekly at this link - 2022 Monkeypox Outbreak: Global Trends. The Secretariat further informed the Committee that the WHO Monkeypox Strategic preparedness, readiness and response plan will come to an end in June 2023, and that there are plans to develop a long-term strategy for the control and eventual elimination of human-to-human transmission, and mitigating the zoonotic transmission where it occurs, along with a country planning guide to support the implementation of this strategy. After the presentations, Committee Members and Advisors proceeded to engage the Secretariat and the presenting countries in a question-and-answer session. Deliberative session The Committee reconvened in a closed meeting to examine the questions in relation to whether the event continues to constitute a PHEIC, and to advise on the proposed Temporary Recommendations, in accordance with IHR provisions. The Committee acknowledged the continued progress since the last meeting in reducing the number of cases and deaths, and the lack of significant changes in the demographics and severity of clinical manifestations, with the major factors contributing to deaths and severity continuing to be related to untreated HIV infections and immunosuppression. The Committee, however, recognized some remaining concerns, including duration of immunity following infection or vaccination, with breakthrough infections in fully vaccinated persons and cases of reinfection; insufficient evidence about vaccine effectiveness; and the poor quality of data and inconsistency in reporting of cases to WHO, particularly in countries where the disease occurs regulalry. The Committee also noted no changes in the risk assessment since the last meeting. Some uncertainties were raised regarding the potential impact of upcoming large social gatherings among high-risk groups, although it was noted that such gatherings held in some countries during the last year and recently did not lead to spikes in the number of cases. In addition, it was noted that some regions have started to develop post-emergency plans and have begun integration of the response into sexually transmissible infection programs. The Committee expressed concerns about the persisting knowledge gaps related to mpox in Africa, the lack of access to vaccines, medicines, and diagnostic testing capacities in many low-income countries; the recurring zoonotic transmission in Africa; and the fact that not all countries are receiving the support they need or have structures or systems to respond to mpox, including inadequate support for marginalized groups. In conclusion, having considered the significant decline in the global spread of mpox and the gains achieved in the control of the outbreak in many countries, the Committee advised that the event requires a transition from a PHEIC to a robust, proactive and sustainable mpox response and control program, that prevents resurgence of global spread, aims to eliminate person-to-person transmission, and mitigates the impact of local spill-over effects. The Committee emphasized the need for long-term attention and support, including financial support, particularly for countries where mpox occurs regularly, and advised that Standing Recommendations under the IHR would now be a more appropriate tool to manage the immediate, short and long-term public health risks posed by mpox. The Committee emphasized the need to rally partners and resources for a sustained WHO-led strategy to improve surveillance, research and control measures, and to prioritize and invest in African countries and other underserved communities where mpox readiness and response efforts still remain inadequate. These investments should target surveillance, laboratory testing, data quality, access to vaccines and therapeutics, risk communication and community engagement, and research, among other identified gaps The Committee provided advice on the draft Temporary recommendations, with the understanding that such Temporary recommendations may continue to be issued by the WHO Director-General if needed after the termination of the PHEIC. The Committee also emphasized the need for IHR States Parties to strengthen their commitments and accountability in the implementation of the temporary recommendations. Further, the Committee recommended vigilance about any new, significant event or the emergence of new knowledge that might require reconsidering mpox as a PHEIC. Temporary Recommendations issued by the WHO Director-General in relation to the multi-country outbreak of mpox These Temporary Recommendations continue to support the goal of the WHO Strategic Preparedness, Readiness and Response Plan for Monkeypox 2022–2023 and WHO operational guidelines to stop the outbreak and meet the objectives to interrupt human-to-human transmission, protect the vulnerable, and minimize zoonotic transmission of the virus. Any State Parties may experience importation or local transmission of mpox and some States Parties may also be experiencing zoonotic transmission. These Temporary Recommendations apply to all States Parties in all stages of mpox readiness or response, as outlined in previous sets of Temporary Recommendations, in order to further support mpox control and eventual elimination of human-to-human transmission. States Parties in a position to support scaling up access to medical countermeasures in low- and middle-income countries should continue to do so. In implementing these Temporary Recommendations, States Parties should ensure full respect for the dignity, human rights and fundamental freedoms of persons, in line with the principles set out in Article 3 of the IHR. The WHO advises States Parties to maintain readiness and response capacity in collaboration with key communities, partners and other stakeholders through a One Health approach. To meet the objectives above, States Parties should: Sustain and promote key elements of the mpox response strategy and review their experience to inform public health policies, programmes and actions. Develop and implement integrated mpox control plans and an elimination strategy with the aim of preventing and stopping human-to-human transmission and/or mitigating zoonotic transmissions, as appropriate. Maintain epidemiological surveillance of mpox, making every effort to ensure laboratory confirmation of suspected cases and reporting to WHO of confirmed and probable cases, according to variables defined in the WHO Case Reporting Form. Report immediately all confirmed travel-related mpox cases to WHO through channels established under IHR provisions. Integrate mpox detection, prevention, care and research with existing and innovative HIV and sexually transmitted disease prevention and control programmes, and other health services as appropriate. Sustain and invest in risk communication and community support and engagement for affected communities and at-risk groups, including through health authorities and civil society. Continue to implement interventions to avoid stigma and discrimination against any individuals or group that may be affected by mpox. Support and enhance access to diagnostics, vaccines and therapeutics to advance global health equity, in particular for most affected communities worldwide, including gay, bisexual and other men who sex with men, with special attention to those most marginalized within those groups, and in resource-constrained countries where mpox is endemic. Continue to strengthen diagnostic capacity, decentralized access to testing, and genomic sequencing, including sharing of genetic sequence data through public databases. Continue to make vaccines available for primary preventive (pre-exposure) and post-exposure vaccination for persons and communities at high risk of mpox. Ensure provision of optimal clinical care with infection prevention and control measures in place for suspected or confirmed mpox in all clinical settings. Ensure training of health care providers accordingly. Strengthen capacity in resource-limited and rural settings where mpox continues to occur, to better understand modes of transmission, quantify resource needs, and respond to outbreaks and sustained chains of transmission. Implement a coordinated research agenda to generate and promptly disseminate evidence for key scientific, social, clinical and public health aspects of mpox prevention and control. Continue clinical trials of medical countermeasures, including vaccines, therapeutics, and diagnostics, in different populations, in addition to monitoring of vaccine safety, effectiveness and duration of protection from infection and vaccination. Countries in West, Central and East Africa where mpox is endemic should make additional efforts to elucidate mpox-related risk, vulnerability and impact and to investigate, understand and control mpox in their respective settings, including the consideration of zoonotic, sexual and other modes of transmission in different demographic groups. Detailed Temporary Recommendations issued on 15 February 2023 following the 4th IHR Emergency Committee meeting remain technically valid for all States Parties. All current WHO interim technical guidance and WHO operational guidance can be found on the WHO website. To follow on from the existing Strategic Preparedness, Readiness and Response Plan, WHO will release an overarching global strategy and new country planning guide for mpox elimination and control.

Taro na Biyar na Kwamitin Gaggawa kan Ɓarkewar Cutar Sanƙarau (MPOX) ƙarƙashin Dokokin hukumar Lafiya ta Duniya (IHR) na shekarar (2005). Darakta-Janar na hukuma lafiya ta duniya (WHO) ya aike da rahoton taro na biyar na Kwamitin Gaggawa na Hukumar Lafiya ta Duniya (IHR) (2005) game da ɓarkewar cutar sanƙarau (monkeypox), da aka gudanar a ranar Laraba 10 ga Mayu daga misalin ƙarfe 12:00 zuwa 5:00 agogon nahiyar turai (CET). Kwamitin ya yaba da ƙoƙarin da ake yi a duniya wajen magance ɓullar cutar sanƙarau a ƙasashe da dama, kwamitin ya lura cewa adadin mutanen da suka kamu da cutar na ci gaba da raguwa tun bayan taron da ya gabata. Kwamitin ya bayyana yadda aka samu raguwar rohoton waɗanda suka kamu da cutar bisa la'akari da rahoton da ya gabata, kuma ba a samu wasu canje-canje dangane da alamomin cutar ba. Kwamitin ya bayyana rashin tabbas ɗinsa game da cutar, musamman game da hanyoyin yaɗuwar cutar a wasu ƙasashen, sannan da rashin ingancin wasu bayanan da aka ruwaito, da kuma ci gaba da rashin ingantaccen matakan magance cutar a ƙasashen Afirka, inda cutar ta sanƙarau (mpox) ke faruwa akai-akai. Kwamitin ya tabbatar da cewa tunkarar waɗannan ƙalubalen na buƙatar shiri na dogon lokaci don domin kawo ƙarshen haɗarin cutar (mpox), maimakon ɗaukar kawai matakan gaggawa kamar kamar bayyana ta a matsayin cutar da take buƙatar matakin gaggauwa a duniya. Kwamitin ya jaddada wajibcin haɗin guiwa don kyakkyawan shirin samar da tallafin kuɗaɗe da kuma ƙwararru domin kula, ɗaukar mataki, tare da gudanar da bincike domin kawo ƙarshen yaɗuwar cutar (mpox) a tsakanin mutane, da kawar da damar yaɗuwarta daga dabbobi zuwa mutune a duk sanda aka samu iko. Sun bayyana buƙatar da ke akwai na samar da kariya, shirin ko-ta-kwana, da kuma yunƙurin da ƙasa ke aiwatarwa na tunkara da taƙaita yaɗuwarta, kamar yadda ake tunkarar cutar sida (HIV) da sauran cututtukan da ake ɗauka ta hanyar jima'i. Waɗannan hanyoyin su ake ganin ka iya tsayawa a matsayin wani mataki mai ɗorewa. A taƙaice, kwamitin ya lura cewa an samu nasarar shawo kan ɓarkewar cutar ta (mpox) a ƙasashe da dama ba tare da jiran tallafi da kuma kuɗaɗe daga ƙasashen ƙetare ba, haka kuma babu ba tare da wani shiri yaƙar cutar a na dundundun ba, inda suka tabbatar da yaƙar cutar abu ne mai wahala ba tare da samun tallafin ba. Wannan tsarin zai rage ɓarnatar da kuɗaɗe da rayuwakan jama'a, kuma ya rage yaɗuwar ƙwayar cutar murar-birrai a faɗin duniya ko kuma harbar sabbin gurare da ba a samu ɓullar cutar ba ta hanyar mu'amalar dake tsakanin dabbobi da mutane. Babban Daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ya yaba wa ƙoƙarin shugaban kwamitin, Mambobi da masu bashi Shawara bisa shawarwari su. Ya kuma amince da matsayar kwamitin kan cewa yanayin ba ya buƙatar sanya dokar ta ɓaci a ta hukumar lafiya ta duniya. An bayyana dalilan ne cikin matsayar da aka cimma mitin ɗin. Sabbin shawarwarin tsare-tsaren za su zo a ƙarshen wannan maƙala. Matsayar da aka cimma a taron Kwamitin Gaggawa na Hukumar Lafiya ta Duniya (IHR) a taron ta karo na 5. Taron Kwamitin Gaggawar (IHR) dangane da ɓarkewar ƙwayar Cutar (murar-birrai) na ƙasa-ƙasa ya gudana ne ta kafar sadarwa ta bidiyo. Shugaba da mataimakin shugaban kwamitin kuma sun halarci taron ne a shalkwatar Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) Geneva da ke ƙasar Switzerland. Mambobi Sha-ɗaya ne daga cikin Mambobin kwamitin Sha-biyar da biyar daga cikin masu bayar da shawara su tara ne suka halarci taron. Yayin da yake jawabin buɗe taron, babban Daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), ya yi wa kwamitin maraba, tare da basu tabbacin samun raguwar rahoton ɓullar cutar a faɗin duniya, da kusan kaso 90% na daƙile ɓullar cutar a cikin watanni uku da suka gabata, idan aka yi kwatanta su da watanni ukun baya. Babban Daraktan ya kuma bayyana cewa, duk da ana samun damar daƙile cutar a faɗin duniya, ƙwayar cutar na ci gaba da yaɗuwa a wasu sassa na duniya. Ya ƙarfafa buƙatar da ke akwai na haɗa hannun da ƙarfe a matakin ƙasashe wajen bayar da gudunmawar daƙile ƙwayar cutar. Ya zama wajibi ga dukkanin ƙasashe su gabatar da rigakafin ƙwayar cutar (murar-birrai) a tsarin lafiya na kowace ƙasa domin daƙile ɓarkewar ƙwayar cutar a nan gaba. Wakili daga ofishin Hukumar Shari'a ya yi wa Mambobi da masu Bayar da Shawara na kwamitin bayanin ayyukan da suka rataya a kan su ga Kwamitin Gaggawa kan cutar (IHR). Shugaban sashen ɗa'a na Hukumar, ya tunatar da Mambobi da Masu Bada Sharwara game da muhimmancin da ke da akwai na adana bayanin sirrin da ayyukan kwamitin. An kuma ƙarfafi buƙatar da ke akwai na sanar da shugabancin Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) game da wani ra'ayi na ɗaiɗaikun mutane, ko wani guggun jama'a, ko kuma na kuɗi da zai haifar da taƙaddama ta san-rai. Taron dai ya kasance ƙarƙashin jagorancin Dr. Jean-Marie Okwo-Bele, shugaban kwamitin kar-ta-kwana. Ya bayyana cewa maƙasudin taron shi ne tattaunawa da nufin gano ko ɓarkewar cutar (mpox) a ƙasashe da dama ka iya haifar da mummunar barazana ga lafiyar duniya. Idan hakan ne, dole ne su sake fito da wasu matakan da ƙasashe za su bi. Wakilai daga ƙasashen Jafan, Najeriya da Haɗaɗɗiyar Daular Turai (UK) sun bayyana halin ƙasashensu suke ciki, tare da bayyana irin matakan da suke ɗauka domin inganta lafiyar al'ummarsu. Sakatariyar hukumar ta bayar da cikakkun bayanai dangane da cutar, da kuma abin da matakan da suke ɗauka, haka kuma Hukumar Lafiya ta Duniya a nahiyar Afirika sun bayar da nasu bayanan da suka shafi yankin na nasu. Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) rashen nahiyar Afirika ta ce, an samu kyasa-kyasan rahoton cutar kimanin 1500 a watan Janairu 2022 a cikin ƙasashe 13. Yawanci an same su ne daga Najeriya da kuma Jamhuriyar Kwango (DR Cango). Babu wasu taƙamaiman bayanai dangane da yadda cutar ta take yaɗuwa ba, haka bayanan da ake samu sun sha ya bambanta a tsakanin ƙasashen Afrika. Sakatariyar ta bayyana cewa, ana ganin haɗarin da duniya ke fuskanta a halin yanzu na ɓarkewar cutar (mpox) a matsayin matsakaici a yawancin yankuna na (WHO), ban da Kudu-maso-Gabashin Asiya da Yammacin Pasifik, inda ake ganin ba ta da yawa. Za a iya samun ƙarin cikakkun bayanai a cikin Rahoton Yanayi karo na 22. Za a iya samun duk wasu bayanai, da rahoton ƙarin masu ɗauke da cutar a wannan dandalin (link): "2022 Monkeypox Outbreak: Global Trends.". Sakatariyar ta shaida wa kwamitin cewa shirin Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) zai kawo ƙarshen cutar (murar-birrai) a watan Yunin 2023. Sakatariyar na gudanr da wani shirin na dogon zango da nufin daƙile yaɗuwar cutar a tsakanin mutum-da-mutum tare da rage yaɗuwarta a tsakanin dabbobi zuwa mutune. Za kuma su ƙirƙiro wani tsari don taimakawa ƙasashe yin amfanin da dabarun. Bayan kammala jawaban ne sai aka shiga sashin tambaya-da-amsasoshi ga ƙasashen da suka gabatar da jawaban. Sashen Shawarwari da tattaunawa. Kwamitin ya sake ganawa a asirce don tattaunawa game da ko har yanzu lamarin na da matuƙar haɗari ga lafiyar duniya da kuma ba da shawarwari na wucin gadi bayan bin ka'iɗojin Dokar Kiwon Lafiya ta Duniya (IHR). Kwamitin ya tabbatar da cewa ana samun ci gaba wajen samun ƙaracin rahoton rasa rayuka da kuma masu kamuwa da cutar tun bayan taron da na ƙarshe. Ana bada tabbatacin babu wasu sauye-sauye da game waɗanda suka kamu da cutar da yadda alamomin cutar suke tsananta. Babban abin da ke haifar da mace-mace na da alaƙa da cutar ƙanjamau (HIV) da ke samun rashin kulawa wadda ke karya garkuwa jiki. Har ila yau, Kwamitin ya bayyana damuwarsa. Daga ciki sun haɗa da tsawon lokacin da rigakafin ke ɗauka ga waɗanda suka kamu da cutar bayan an yi musu rigakafi, haka kuma mutanen da aka yi wa rigakafin ka iya sake kamuwa da cutar da bayan tsawon lokaci da yin rigakafin. Babu wani tabbaci game da yadda allurar rigakafin take, sannan babu wani gamsasshen bayanai. Haka kuma babu cikakken rahoto ga Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) dangane da ƙasashen da suke kamu da cutar akai-akai. Kwamitin ya kuma lura cewa ba a samu wasu canje-canje a cikin haɗarin cutar ba tun bayan taron da ya gabata. Ana ta tunanin sai taron jama'a ya kai wane adadi ne kafin ya zama barazana, musamman a tsakanin masu ɗauke da cutar ka iya haifar da yaɗuwar cutar. Amma an tabbatar da samun makamancin tarukkan a wasu ƙasashen a shekarar da ta gabata kuma hakan bai haifar da samun ƙaruwar kyasa-kyasan masu ɗauke da cutar ba. Bugu da ƙari, an lura wasu yankunan suka fara samar da tsare-tsare na gaggauwa don shirin ko-ta-kwana, sannan wasu guraren sun an fara haɗa ƙoƙarin haɗa bayanan da shirye-shiryen da suke da haɗa da cutattukan masu alaƙa da jima'i. Kwamitin ya bayyana damuwarsa game ƙarancin ilimin cutar murar-birrai (mpox) a tsakanin mutanen Afirika, da ƙarancin alluran rigakafi, magunguna, gwajin gano cutar a ƙasashe masu ƙaramin ƙarfi, ci gaba da yaɗuwar cutar daga dabbobi zuwa mutane a Afirika, sannan ƙarancin samar da tallafi ga ƙasashe da suke buƙata, musamman wajen tallafawa yankunan da ke da ƙarancin jama'a. A ƙarshe, kwamitin ya yi la'akari da gagarumar nasara da aka samu wajen rage yaɗuwar cutar ta (mpox) a duniya, sannan da nasarorin da aka samu wajen shawo kan barƙewar cutar a ƙasashe da dama, kwamitin ya ba da shawarar cewa akwai buƙatar a canza akala daga magance cutar a matsayin Kulawar Gaggawa ta Hukumar Lafiya ta Duniya (PHEIC) domin gina ingantaccen tsari, mai ɗorewa wajen tunkarar cutar ta (mpox). Yakamata wannan shirin zama wata hanya ce don hana cutar sake yaɗuwa a duniya, ƙoƙarin hana yaɗuwar cutar ga mutum-da-mutum, don daƙile ɓarkewar cutar a tsakanin ƙasashe. Kwamitin ya jaddada muhimmancin ci gaba da samar da tallafi, musamman na kuɗi, ga ƙasashen da ke fama da ɓarkewar cutar ta (mpox) akai-akai, kuma ya ba da shawarar cewa a tabbatar da tanade-tanaden kwaimitin ko-ta-kwana dangane da ɓarkewar cututtuka ƙarkashin Hukuma Lafiya ta Duniya (IHR), ya shawarci da a magance haɗarin ɓarkewar cutar a nan kusa da kuma nan gaba. Kwamitin ya jaddada buƙatar haɗin guiwa da tallafin kuɗi domin ƙarfafar shirin Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) domin kawar da cutar na dundundun, tare da kulawa, bincike da ɗaukar matakan da suka dace da kuma bayar da fifiko kan ƙasashen Afirika da sauran al'ummomin da ba su da wani kyakkyawan shirin yaƙi da cutar ta (MPOX). Haɗin guiwar zai shafi kulawa da samar da kayan aiki da sa sa'ido, samar da gwaje-gwajen kimiyya, ingantattun bayanai game da cutar, samar da alluran rigakafin da jiyyar marasa lafiya, bayyana haɗurran cutar, tare da gayyato al'ummomi, da bincike, musamman a guraren da ake fuskantar giɓi. Kwamitin ya bayar da shawarwari na wucin-gadi Za a ci gaba da bayar da shawarwari na wucin gadi ga Babban Daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) idan buƙatar hakan ta taso, ko da bayan shirin gaggawa na Hukumar Lafiya ta Duniya ya zo ƙarshe. Kwamitin ya jaddada buƙatar da ke akwai ga ƙasashe da su ƙara jajircewa da nuna kulawarsu wajen bin waɗannan sharwari. Bugu da ƙari, kwamitin ya ba da shawarar yin taka tsantsan game da kowane sabon abu, muhimmin al'amura ko ɓullowar wasu sabbin ilimai wanda ka iya kai ga cutar (mpox) matsayin cutar da ke buƙatar agajin gaggawa (PHEIC). Shawarwarin Wucin-gadi da Babban Daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya ya bayar game da ɓarkewar cutar murrar-birrai (MPox) a faɗin duniya bakiɗaya. Waɗannan shawarwari na wucin-gadi suna ci gaba da tallafawa manufar Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), wajen tsare-tsare da shirye-shiryen tunkarar hanyoyin daƙile cutar (Mpox). Muradin shi ne, nufin dakatar da ɓarkewar cutar tare yaɗa ta a tsakanin mutane, tare da kare sauran jama'a masu rauni daga kamuwa da ita, da kuma rage yaɗuwar ƙwayar cutar a cikin dabbobi. Kowace ƙasa ka iya fuskantar barazanar ɓullar utar daga ƙasashen ƙetare ko kuma yaɗuwarta a cikin ƙasa daga dabbobi zuwa mutane. Waɗannan Shawarwari na wuccin gadi sun shafi duk wata ƙasa a matakin shirye-shiryen tunkarar cutar domin yaɗa cutar a tsakanin mutane. Ana maraba da duk wata ƙasa da za ta iya tallafawa wata ƙaramar ƙasa da take da ƙarancin tattalin arziki domin ta damar mata da allurar rigakafin. Dole ne yayin aiwatar da waɗannan sharwarwari, ƙasashen su yi ƙoƙarin kare mutuncin, haƙƙin ɗan'adam da kuma 'yancinsa kamar yadda ya zo a saɗara 3 na dokar Hukumar Lafiya ta Duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), ta roƙi ƙasashen da su ci gaba da jajircewa ta hanyar aiki hannu-da-hannu da al'ummomin yankunan, masu samar da tallafi da masu ruwa da tsaki da su yi amfani da hanyar samar da lafiya ta bai ɗaya. Domin cimma muradan da aka bayyana a sama, dole ne ƙasashen su: Dole ne ƙasashe su ci gaba da ƙarfafar hanyoyin yaƙar cutar (MPox), sannan su yi amfani da hanyoyin da suka koya wajen ƙarfafa fannin lafiyar jama'a da ayyukan yaƙi da cututtuka. Ƙirƙira tare da aiwatar da wasu tsare-tsare da za su taƙaita tare da kawar da cutar (MPOX). Matakan, Yakamata su mayar da hankali wajen daƙile yaɗuwar cutar daga mutum zuwa mutum, da kuma rage harbuwarta ga mutane. A cigaba da kula da cutar (mpox), da ƙoƙari wajen binciken ƙwayar cutar a ɗakin gwajin kimiyya da kuma miƙa rahotanni sabbin kyasa-kyasan ga hukumar lafiya ta Duniya (WHO) ta hanyar amfani da form adana bayanan cutar. A sanar da hukumar lafiya ta duniya (WHO), rahoton samun ƙwayar cutar ta hanyar amfani da tsarin Samar da Lafiya na Gaggauwa na hukumar lafiya (WHO). A yi ƙoƙari wajen gano cutar, bayar da kariya sannan a yaƙi cutar ta hanyar amfani da matakan yaƙi da cuta mai karya garkuwar jiki ta (HIV) da sauran cututtukan da ake yaɗa su ta hanyar jima'i, da kuma bin duk wasu hanyoyin kiwon lafiya da suka dace. Cigaba da saka hannun jari a sadarwa mai yawan haɗari tare da tallafa wa waɗanda abin ya shafa da ƙungiyoyin da ke cikin haɗari ta hanyar hukumomin lafiya da ƙungiyoyin al'umma. Cigaba da ƙoƙarin daƙile nuna ƙyama ko wariya ga ɗaiɗaikun mutane ko ƙungiyar da mpox ka iya shafa. Tallafawa tare da haɓaka damar gudanar da bincike da yin rigakafi don haɓaka ƙoƙarin daidaita kiwon lafiya a duniya musamman ga al'ummomin da abin ya shafa, a ciki har da masu luwaɗɗi da masu maɗigo da sauran ire-irensu, tare da bayar da fifiko ga waɗanda aka fi mayar da su saniyar ware a cikinsu da kuma ƙasashen da ba su da yalwar arziƙi inda mpox ɗin ya fi tsamari. Cigaba da ƙafafa bincike da samar da wuraren yin gwaje-gwaje na ƙwayoyin halitta gami da yaɗa bayanan jerengiyar ƙwayoyin halitta ta hanyar bayanan al'umma. Cigaba da samar da rigakafin cutar ta mpox ga waɗanda suka taɓa mu'amala da masu cutar da ma waɗanda ba su taɓa mu'amala da su ba musamman ga al'ummomi masu samun barazana daga cutar. Tabbatar da an samar da kulawar da ta dace domin hana kamuwa tare da magance cutar ta mpox a dukkan wauren da suka dace. Tabbatar da harar da ma'aikatan kiwon lafiya yadda ya kamata. Ƙarfafa ƙwarewa a wurwren da suke da ƙarancin ma'aikata da kuma yankunan karkara inda cutar ta mpox ta cigaba da samuwa, don ƙara fahimtar hanyoyin yaɗa cutar da ma yawan ma'aikatan da ake buƙata tare da daƙile cutar da hanyoyin yaɗa ta. Aiwatar da tsarin bincike na haɗin guiwa don samarwa tare da yaɗa sakamakonsa da ya danganci hanyoyin da al'umma za tz bi ta daƙile yaɗuwa da magance cutar ta mpox ta fuskar kimiyya da zamantakewa da ma kiwon lafiya. Cigaba da gudanar da bincike a asibitoci gami da bayar da allurar rigakafi da magunguna da kuma gwaje-gwaje a cikin al'ummomi mabmbanta, baya ga kuma lura da inganci da aminci tare da tsawon lokacin da allurar rigakafi za ta ɗauka tana bayar da kariya. Ya kamata ƙasashen Yamaci da Tsakiya da kuma Gabacin Afirka inda cutar mpox ta fi yawa su himmatu sosai wajen bayyana haɗarin kamuwa da cutar da tasirinta ga al'ummominsu, sannan su binciko, su gano tare da magance cutar a yankunansu, ciki har da hanyoyin da suka jiɓanci jima'i da sauransu a mabambantan al'ummomi. Cikakkun Shawarwarin Wucin-gadi da taron Kwamitin Gaggawa na IHR karo na huɗu ya bayar suna da muhimmanci ga ƙasashen da abin ya shafa. Dukkan hanyoyin jagora da na gudanarwa na Hukumar Lafiya ta Duniya za a iya samun su a shafin yanar gizo na hukumar. Hukumar Lafiya ta Duniya za ta fitar da cikakken tsari na game duniya na kawarwa tare da magance cutar mpox domin ɗorawa a kan shirin da ake da shi a yanzu haka na Shiri na Musamman na Tukarar cutar.

Mkutanowa tano wa kamati ya Dharura ya kimataifa ya kanuni za Afya (2005) (IHR) kuhusu mlipuko wa nchi mbalimabali wa mpox (Ndui ya Nyani) Mkurugenzi mkuu wa WHO aliwasilisha ripoti ya mkutano wa tano wa kamati ya Dharura ya kimataifa ya kanuni za afya (2005) (IHR) kuhusu mlipuko wa ugonjwa mpox (Ndui ya Nyani) katika nchi mbalimbali, ulifanyika Jumatano tarehe 10 Mei saa 12:00 hadi 17:00 CET. Kamati ya Dharura ilikubali maendeleo yaliyopatikana katika muitikio wa kimataifa wa mlipuko wa Ndui ya Nyani katika nchi nyingi na kupungua zaidi kwa iddi ya visa vilivyoripotiwa tangu mkutano uliopita. Kamati ilibaini kupungua kwa kiasi kikubwa kwa idadi ya kesi zilizoripotiwa ikilinganishwa na ripoti ya kipindi kilichopita na hakuna mabadiliko katika madhara na udhihirisho wa kliniki wa ugonjwa huo. Kamati ilikubali kutokuwa bado na uhakika kuhusu ugonjwa huo, kuhusu njia za maambukizi katika baadhi ya nchi, ubora duni wa baadhi ya Data zilizoripotiwa, na kuendelea kukosekana kwa hatua madhubuti za kukabiliana na ugonjwa huo katika nchi za Afrika, ambako Ndui ya Nyani hutokea mara kwa mara. Hata hivyo, Kamati ilizingatia kwamba hizi ni changamoto za muda mrefu ambazo zingetatuliwa vyema kupitia juhudi endelevu katika mpito kuelekea mkakati wa muda mrefu wa kudhibiti hatari za afya ya umma zinazoletwa na Ndui ya Nyani, badala ya hatua za dharura zinazohusika na afya ya umma, dharura ya wasiwasi wa kimataifa (PHEIC). Kamati ilisisitiza ulazima wa ushrikiano wa muda mrefu ili kuhamasisha usaidizi unaohitajika wa kifedha na kiufundi kwa ajili ya kudumisha ufuatiliaji, hatua za udhibiti na utafiti kwa ajili ya kukomesha maambukizi ya muda mrefu kutoka kwa Binadamu kwenda kwa Binadamu vilevile upunguzaji wa maambukizi ya Zoonotic, inapowezekana. Ujumuishaji wa uzuiaji wa Ndui ya Nyani, utayarifu na muitikio ndani ya mipango ya kimkakati ya ufuatiliaji na udhibiti, ikijumuisha VVU na magonjwa mengine ya zinaa, ilisisitiza kama kipengele muhimu cha mpito huu wa muda mrefu. Hasa, kamati ilibaini kuwa mafanikio katika kudhibiti mlipuko wa ugonjwa wa Ndui ya Nyani katika nchi mbalimbali yamepatikana kwa kiasi kikubwa kutokana na kukosekana kwa msaada wa kifedha kutoka nje na kwamba udhibiti na uondoaji wa muda mrefu hauwezekani ispokuwa msaada huo utatolewa. Uwekezaji huu endelevu, kwa muda mrefu, utaokoa pesa na maisha, na kupunguza hatari ya kuibuka tena kwa Ndui ya Nyani ulimwenguni, vilevile hatari ya Zoonosis ya nyuma kutokea katika maeneo mapya ambapo virusi vinaweza kuenea. Mkurugenzi Mkuu wa WHO anatoa shukurani zake kwa mwenyekiti, wajumbe na washauri kwa ushauri wao na anakubaliana na ushauri huu kwamba tukio hilo halijumuishi tena PHEIC kwa sababu zilizoelezwa katika shughuli za mkutano hapa chini na kutoa Mapendekezo ya Muda yaliyorekebishwa kipindi cha mpito, ambacho kinawasilishwa mwishoni mwa hati hii. Shughuli za mkutano wa tano wa kamati ya Dharura ya IHR Mkutano wa tano wa kamati ya Dharura ya IHR juu ya mlipuko wa Ndui ya Nyani katika nchi nyingi uliitishwa kwa mkutano wa video, mwenyekiti na makamu mwenyekiti walikuwepo ana kwa ana katika makao makuu ya WHO, huko Jeniva, Uswisi. Wajumbe kumi na moja kati ya kumi na watano na washauri wapatao watano kati ya tisa wa kamati walishiriki katika mkutano huo. Katika hotuba yake ya ufunguzi, mkurugenzi mkuu wa WHO aliikaribisha kamati, na alibainisha kupungua kwa kasi kwa kesi Duniani kote, na karibu 90% ya kesi zilizoripotiwa katika miezi mitatu iliyopita, ikilinganishwa na miezi mitatu ya hapo awali. Mkurugenzi mkuu pia alibainisha kuwa, wakati kuna muelekeo wa kushuka Duniani, virusi vinaendelea kusambaa katika jamii fulani. Alisisitiza zaidi umuhimu wa nchi kudumisha uwezo wao wa ufuatiliaji na muitikio, na kuendelea kujumuisha kinga na huduma ya Ndui Nyani katika programu zilizopo za afya za kitaifa ili kushughulikia milipuko ya siku zijazo. Mwakilishi wa Ofisi ya wakili wa sheria aliwafahamisha wanakamati na washauri kuhusu majukumu, wajibu na mamlaka yao chini ya vifungu husika vya IHR. Afisa wa maadili kutoka idara ya uzingatiaji, usimamizi wa hatari na maadili aliwakumbusha wanachama na washauri juu ya wajibu wao wa usiri kuhusu majadiliano ya mkutano na kazi ya kamati, vilevile wajibu wao binafsi wa kufichua kwa WHO kwa wakati unaofaa, maslahi yoyote ya kibinafsi, kitaaluma, kifedha, kiakili au kibiashara ambayo yanaweza kusababisha mgongano wa kimaslahi unaoonekana au wa moja kwa moja. Mkutano huo ulikabidhiwa kwa mwenyekiti wa kamati ya Dharura, Dk Jean- Marie Okwo-Bele, ambae aliwasilisha malengo ya mkutano huo: Kutoa maoni kwa Mkurugenzi Mkuu wa WHO ikiwa mlipuko wa Ndui ya Nyani katika nchi nyingi unaendelea kuunda PHEIC, na, ikiwa ni hivyo, kupitia Mapendekezo ya Muda yaliyopendekezwa kwa Nchi Wanachama. Wawakilishi wa mawasilisho ya Japani, Nigeria, na Uingereza na Ireland Kaskazini watatoa sasisho kuhusu hali ya sasa ya mlipuko katika nchi zao na kuhusu hatua za afya ya umma zinatekelezwa. Sekretarieti ilitoa sasisho la kina kuhusu hali ya mlipuko na juhudi za sasa za kukabiliana, na kanda ya Afrika ya WHO ikitoa sasisho zaidi la kikanda. WHO kanda ya Afrika iliripoti kuwa zaidi ya kesi 1500 zilithibitishwa tangu Januari 2022 katika nchi 13, na idadi kubwa ya kesi zikiripotiwa kutoka Nigeria na Jamhuri ya kidemokrasia ya Kongo. Kulikuwa na taarifa ndogo kuhusu njia za upokezaji na ubora wa Data zilizoripotiwa kupitia mifumo ya ufuatiliaji haikuwa sawa katika kanda ya Afrika. Sekretarieti ilifahamisha kwamba hatari ya hivi karibuni ya kimataifa ya mlipuko wa Ndui ya Nyani katika nchi nyingi inatathminiwa kuwa imesalia wastani Duniani kote na katika kanda nne za WHO na kubaki chini huko kusini mashariki mwa Asia na maeneo ya magharibi mwa Pasifiki. Maelezo zaidi yanaweza kupatikana katika ripoti ya 22 ya hali ya Ughaibuni. Data zote zinapatikana, na hesabu za kesi husasishwa kila wiki katika kiungo hiki- Mlipuko wa Ndui ya Nyani wa 2022: Mitindo ya Ulimwenguni. Sekretarieti iliifahamisha zaidi kamati kwamba mpango mkakati wa utayarishaji, utayari na muitikio wa Ndui ya Nyani wa WHO utafikia kikomo mwezi Juni 2023, na kwamba kuna mipango ya kuandaa mkakati wa muda mrefu wa kudhibiti na hatimae kutokomeza kabisa usambazaji kati ya Binadamu na Binadamu, na kupunguza mambukizi ya Zoonotic pale inapotokea pamoja na muongozo wa mpango wa nchi kusaidia utekelezaji wa mkakati huu. Baada ya mawasilisho hayo, wajumbe wa kamati na washauri waliendelea kushirikisha sekretarieti na nchi zilizowasilisha katika kipindi cha maswali na majibu. Kikao cha mashauriano Kamati ilikutana tena katika mkutano uliofungwa ili kuchunguza maswali kuhusiana na kama tukio linaendelea kujumuisha PHEIC, na kutoa ushauri kuhusu Mapendekezo ya Muda yaliyopendekezwa, kwa mujibu wa masharti ya IHR. Kamati ilitambua maendeleo yanayoendelea tangu mkutano uliopita katika kupunguza idadi ya kesi na vifo, na kukosekana kwa mabadiliko makubwa ya idadi ya watu na madhara ya dalili za kitabibu, huku sababu kuu zinazochangia vifo na madhdara zikiendelea kuhusishwa na mambukizo ya VVU yasiyotibiwa na Ukandamizaji wa kinga. Hata hivyo, kamati, ilitambua baadhi ya masuala yaliyosalia, ikiwa ni pamoja na muda wa kinga baada ya kuambukizwa au chanjo, na maambukizi ya mafanikio kwa watu waliopewa chanjo kamili na kesi za kuambukizwa tena; Ushahidi wa kutosha kuhusu ufanisi wa chanjo; na ubora duni wa Data na kutofautiana katika kuripoti kesi kwa WHO, hasa katika nchi ambako ugonjwa hutokea mara kwa mara. Pia kamati haikuona mbadiliko yoyote katika tathmini ya hatari tangu mkutano uliopita. Baadhi ya mashaka yaliibuliwa kuhusu athari zinazoweza kutokea za mikusanyiko ijayo mikubwa ya kijamii miongoni mwa makundi yaliyo katika hatari kubwa, ingawa kuwa ilibainika kuwa mikusanyiko hiyo ilifanyika katika baadhi ya nchi katika mwaka uliopita na hivi karibuni haikusababisha ongezeko la idadi ya kesi. Aidha, ilibainika kuwa baadhi ya kanda zimeanza kuondoa mipango ya baada ya dharura na zimeanza uunganishaji wa muitikio huo katika programu za magonjwa ya zinaa. Kamati ilielezea wasiwasi wake kuhusu upungufu wa maarifa unaoendelea kuhusiana na Ndui ya Nyani barani Afrika, ukosefu wa upatikanaji wa chanjo, Dawa, na uwezo wa kupima uchunguzi katika nchi nyingi za kipato cha chini; maambukizi ya mara kwa mara ya zoonotic barani Afrika; na ukweli kwamba si nchi zote zinapokea usaidizi wanaohitaji au zina miundo au mifumo ya kukabiliana na Ndui ya Nyani, ikiwa ni pamoja na kutoungwa mkono kwa kutosha kwa makundi yaliyotengwa. Kwa kumalizia, baada ya kuzingatia kushuka kwa kiasi kikubwa kwa kuenea kwa Ndui ya Nyani Duniani na mafanikio yaliyopatikana katika udhibiti wa mlipuko katika nchi nyingi, kamati ilishauri kwamba tukio hilo linahitaji mabadiliko kutoka kwa PHEIC hadi kukabiliana na Ndui ya Nyani thabiti, makini na endelevu na mpango wa kudhibiti, unaozuia kuenea tena kwa ueneaji Duniani, unalenga kuondoa maambukizi kutoka kwa mtu hadi kwa mtu, na kupunguza athari za madhara za umwagikaji wa ndani. Kamati ilisisitiza hitaji la umakini na msaada wa muda mrefu, ikijumuisha msaada wa kifedha, hususani kwa nchi ambazo Ndui ya Nyani hutokea mara kwa mara, na kushauri kwamba mapendekezo ya kudumu chini ya IHR sasa yatakuwa chombo sahihi zaidi cha kusimamia mara moja, muda mfupi na mrefu, hatari za afya ya umma zinazoletwa na Ndui ya Nyani. Kamati ilisisitiza haja ya kukusanya washirika na rasilimali kwa ajili ya mkakati endelevu unaoongozwa na WHO ili kuboresha ufuatiliaji, utafiti na udhibiti wa hatua, na kuweka kipaumbele na kuwekeza katika nchi za Afrika na jumuia nyingine ambazo haziajfikiwa ambapo jitihada za utayari wa Ndui ya Nyani na kukabiliana bado hazitoshi. Uwekezaji huu unapaswa kulenga ufuatiliaji, upimaji wa kimaabara, ubore wa Data, upatikanaji wa chanjo na matibabu, hatari ya mawasiliano na ushiriki wa jamii, na utafiti, kati ya mapungufu mengine yaliyotambuliwa Kamati ilitoa ushauri kuhusu rasimu hiyo Mapendekezo ya muda, kwa kuelewa kwamba mapendekezo hayo ya muda yanaweza kuendelea kutolewa na mkurugenzi mkuu wa WHO kama itahitajika baada ya kusitishwa kwa PHEIC. Pia kamati ilisisitiza haja ya nchi wanachama wa IHR kuimarisha ahadi zao na uwajibikaji ktika utekelezaji wa mapendekezo ya muda. Zaidi, kamati ilipendekeza umakini kuhusu tukio lolote jipya, muhimu au kuibuka kwa maarifa mapya ambayo yanaweza kuhitaji kuzingatiwa upya kama PHEIC. Mapendekezo ya muda yalitolewa na mkurugenzi mkuu wa WHO kuhusiana na mlipuko wa ugonjwa wa Ndui ya Nyani katika nchi nyingi Mapendekezo haya ya muda yanaendelea kuunga mkono lengo la mpango mkakati wa maandalizi, utayari na majibu ya WHO kwa Ndui ya Nyani 2022-2023 na miongozo ya uendeshaji ya WHO ili kukomesha mlipuko huo na kufikia malengo ya kukatiza maambukizi kutoka kwa Binadamu hadi kwa Binadamu, kulinda walio hatarini, na kupunguza maambukizi ya virusi vya Zoonotic. Nchi wanachama yoyote inaweza kukumbwa na uingizaji au usambazaji wa ndani wa Ndui ya Nyani na baadhi ya nchi wanachma pia zinaweza kuwa zinakabiliwa na maambukizi ya Zoonotic. Mapendekezo haya ya muda yanatumika kwa nchi wanachama katika hatua zote za utayari au majibu ya Ndui ya Nyani, kama ilivyoainishwa katika seti za awali za mpendekezo ya muda, ili kusaidia zaidi udhibiti wa Ndui ya Nyani na hatimae kutokomeza maambukizi ya Bindamu kwenda kwa Bindamu. Mataifa wanachama walio katika nafasi ya kuunga mkono kuongeza ufikiaji wa hatua za matibabu katika nchi za kipato cha chini na cha kati wanapaswa kuendelea kufanya hivyo. Katika kutekeleza mapendekezo haya ya muda, nchi wanachama zinapaswa kuhakikisha heshima kamili kwa utu, haki za Binadamu na uhuru wa kimsingi wa watu, kulingana na kanuni zilizowekwa katika kifungu cha 3 cha IHR. WHO inazishauri nchi wanachama kudumisha utayari na uwezo wa kujibu kwa kushirikiana na jumuia kuu, washirika na washikadau wengine kupitia mbinu ya Afya Moja. Ili kufikia malengo yaliyopo hapo juu, nchi wanachama zinapaswa: Kudumisha na kukuza vipengele muhimu vya mkakati wa kukabiliana na Ndui ya Nyani na kupitia uzoefu wao ili kufahamisha sera, programu na vitendo vya afya ya umma. Kuunda na kutekeleza mipango jumuishi ya udhibiti wa Ndui ya Nyani na mkakati wa kukomesha kwa lengo la kuzuia na kukomesha maambukizi kutoka kwa binadamu hadi kwa binadamu na/au kupunguza uambukizaji wa Zoonotic, inavyofaa. Kudumisha ufuatiliaji wa ugonjwa wa Ndui ya Nyani, kufanya kila juhudi kuhakikisha uthibitisho wa kimaabara wa kesi zinazoshukiwa na kuripoti kwa WHO ya kesi zilizothibitishwa na zinazowezekana, na vigezo vilivyofafanuliwa katika fomu ya kuripoti kesi ya WHO. Kuripoti mara moja kesi zote za Ndui ya Nyani zinazohusiana na kusafiri zilizothibitishwa kwa WHO kupitia njia zilizowekwa chini ya masharti ya IHR. Kuunganisha utambuzi wa Ndui ya Nyani, kuzuia, matunzo na utafiti na VVU zilizopo na ubunifu na programu za kuzuia na kudhibiti magonjwa ya zinaa, na huduma nyingine za afya kama inafaa. Kudumisha na kuwekeza katika hatari ya mawasiliano na usaidizi wa jumuia na ushirikishwaji kwa jamii zilizoathirika na makundi yaliyo katika hatari, ikiwemo kupitia mamlaka za afya na Asasi za kiraia. Kuendelea kutekeleza afua za kuzuia unyanyapaa na ubaguzi dhidi ya watu au kundi lolote ambalo linaweza kuathiriwa na Ndui ya Nyani. Kuzuia na kuimarisha ufikiaji wa uchunguzi, chanjo na matibabu ili kuendeleza usawa wa afya Duniani, hususani kwa jamii zilizoathiriwa zaidi Duniani kote, ikijumuisha mashoga, watu wa jinsia mbili na wanaume wanaoshiriki mapenzi ya jinsia moja, kwa uangalifu maalumu kwa wale waliotengwa zaidi katika makundi hayo, na katika nchi zenye uhaba wa rasilimali ambapo Ndui ya Nyani ni janga. Kuendelea kuimarisha uwezo wa uchunguzi, ufikiaji uliogatuliwa wa upimaji, na mpangilio wa jeni, ikijumuisha kushiriki Data ya mfuatano wa kijeni kupitia hifadhidata za umma. Kuendelea kutoa chanjo kwa ajili ya kinga ya awali (kabla ya mfiduo) na chnjo baada ya mfiduo kwa watu na jamii zilizo katari kubwa ya Ndui ya Nyani. Kuhakikisha utoaji wa huduma bora zaidi ya kimatibabu na hatua za kuzuia na kudhibiti maambukizi zikiwekwa kwa Ndui ya Nyani inayoshukiwa au iliyothibitishwa katika mazingira yote ya kiafya. Kuhakikisha mafunzo ya wato huduma za afya ipasavyo. Kuimarisha uwezo katika mazingira yenye upungufu wa rasilimali na vijijini ambako Ndui ya Nyani inaendelea kutokea, kuelewa vyema njia za maambukizi, kutathmini mahitaji ya rasilimali, na kukabiliana na mlipuko na misululu endelevu ya maambukizi. Kutekeleza ajenda ya utafiti iliyoratibiwa ili kuzalisha na kusambaza ushahidi mara moja kwa vipengele muhimu vya kisayansi, kijamii, kiafya na afya ya umma vya kuzuia na kuthibiti Ndui ya Nyani. Kuendelea na majaribio ya kimatiabu ya hatua za kimatibabu, ikiwa ni pamoja na chanjo, tiba, na uchunguzi, katika makundi mbalimbali, pamoja na ufuatiliaji wa usalma wa chanjo, ufanisi na muda wa ulinzi dhidi ya maambukizi na chanjo. Nchi za Afrika magharibi, kati na mashariki ambaako Ndui ya Nyani imeenea zinapaswa kufanya jitihada za ziada kufafanua hatari, udhaifu na athari zinazohusiana na Ndui ya Nyani na kuchunguza, kuelewa na kudhibiti Ndui ya Nyani katika mazingira yao husika, ikijumuisha kuzingatia Zoonotic, ngono na njia nyingine za maambukizi katika makundi tofauti ya idadi ya watu. Mapendekezo ya muda ya kina yaliyotolewa tarehe 15 Februari 2023 kufuatia mkutano wa 4 wa kamati ya Dharura ya IHR yataendelea kuwa halali kwa nchi wanachama zote. Muongozo wote wa sasa wa kitaalamu wa muda wa WHO na muongozo wa uendeshaji wa WHO unaweza kupatikana kwenye tovuti ya WHO. Ili kufuata kutoka kwa mpango mkakati uliopo wa maandalizi, utayari na majibu, WHO itatoa mkakati mkuu wa kimataifa na muongozo mpya wa mipango ya nchi kwa ajili ya kutokomeza na kudhibiti Ndui ya Nyani.

Ìpàdé Karùn fún Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè (2005) (IHR) Ìgbìmọ Pàjáwírì lórí Ìtànkálẹ̀ ìgbóná Lóriṣiríṣi-Orílẹ̀-èdè (ààrùn ìgbóná) Olùdarí-Àpapọ̀ WHO ṣe àgbéjáde ìjábọ̀ ti ìpàdé fún Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè (2005) (IHR) Ìgbìmọ Pàjáwírì nípa ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè (ààrùn ìgbóná), tí ó wáyé ní ọjọ́ Ìrú 10 oṣù Èbìbí láti 12:00 sí 17:00 CET. Ìgbìmọ Pàjáwírì náà gbóríyìn fún ìtẹ̀síwájú tí wọ́n ti ṣe nínú ìdáhùn àgbáyé sí ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè àti ìtẹ̀síwájú àdínkù nínú iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí wọ́n ṣe àkọsílẹ̀ rẹ̀ láti ìgbà tí wọ́n ti ṣe ìpàdé tó gbẹ̀yìn. Ìgbìmọ̀ náà ṣe àkọsílẹ̀ àdínkù tó lápẹrẹ nínú iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí wọ́n ṣe àkọsílẹ̀ rẹ̀ ní àfiwé sí àwọn àkókò àkọsílẹ̀ àtẹ̀yìnwá kò sì sí ìyàtọ̀ nínú ìdíbàjẹ́ àti ìfarahàn ajẹmọ́-ìtọ́jú ààrùn náà. Ìgbìmọ̀ náà mọ àwọn àìdánilójú tí ó kù nípa ààrùn náà, tó níṣe pẹ̀lú àwọn ìlànà àkóràn ní àwọn orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan, àìdára tó àwọn àkọsílẹ̀ dátà kọ̀ọ̀kan, àti ìtẹ̀síwájú àìsí àwọn ìlànà-adènà tó ń ṣiṣẹ́ ní àwọn orílẹ̀-èdè ilẹ̀ Adúláwọ̀, níbi tí ìgbóná ti máa ń wáyé ní gbogbo ìgbà. Ìgbìmọ̀ náà gbèrò, síbẹ̀síbẹ̀, pé àwọn wọ̀nyìí jẹ́ ìpèníjà ọlọ́jọ́-pípẹ́ tí wọn yóò kojú rẹ̀ dáadáa nípasẹ àwọn ìgbìyànjú alálòpẹ́ nínú ìṣípòrọpò sí ìlànà-iṣẹ́ ọlọ́jọ́-pípẹ́ láti mójútó àwọn ewu ìlera àwùjọ tí ìgbóná ń ṣe, yàtọ̀ sí àwọn ìlàna pàjáwírì tí ó wà nínú pàjáwírì ìlera àwùjọ fún ẹ̀dun ọkàn ilẹ̀-òkèèrè (PHEIC). Ìgbìmọ̀ náà ṣe àtẹnumọ́ pàtàkì àwọn àjọṣepọ̀ ọlọ́jọ́-pípẹ́ láti ṣe àkójọ àtìlẹ́yìn ìpèsè owó àti ìmọ̀-ẹ̀rọ tí wọ́n nílò fún ìtẹ̀síwájú ìtọpinpin , àwọn ìlànà ìṣàkóso àti ìwádìí fún ìṣẹ́gun àkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn ọlọ́jọ́-pípẹ́, bákan náà ni ìdènà àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn, níbi tí ó bá ti ṣe é ṣe. Àfikún ìdènà ìgbóná, ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn láàrín ìtọpinpin orílẹ̀-èdè àti àwọn ètò ìṣàkóso, tó fi mọ́ KASA àti àwọn ààrùn ìbálòpọ̀ mìíràn, ni wọ́n ṣe àtẹnumọ́ rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi ohun èlò pàtàkì fún ìṣípòrọpò ọlọ́jọ́-pípẹ́ yìí. Ní pàtó, Ìgbìmọ̀ náà sọ wí pé àwọn èrè nínú ìsàkóso ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè ni ó ti jẹ́ ṣíṣe pàápàá jùlọ pẹ̀lú àìsí àtìlẹyìn ìpèsè owó láti ìta àtiwípé ìṣàkóso ọlọ́jọ́-pípẹ́ àti ìṣẹ́gun ò dájú àyàfi tí wọ́n bá pèsè irú àtìlẹyìn bẹ́ẹ̀. Àwọn ìdókówò alálòpẹ́ wọ̀nyìí máa, ní ọjọ́ iwájú, dóólà owó àti ẹ̀mí, yóò sì mú àdínkù bá ewu àjínde ìgbóná lágbàyé, bákan náà ni ewu àdápadà àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn tó ń yọrí sí àwọn agbègbè tuntun níbi tí kòkòrò ààrùn náà lè máa tànkálẹ̀. Olùdarí-Àpapọ̀ WHO fi ẹ̀mí ìmoore rẹ̀ hàn sí Alága, Àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́, àti àwọn Olùbánidámọ́ràn fún àmọ̀ran wọn ó sì gbà pẹ̀lú àmọ̀ràn yìí pé ìjókòó náà kìí ṣe PHEIC mọ́ fún àwọn ìdí tí wọ́n ṣàlàyé nínú àwọn ìgbésẹ̀ fún ìpàdé náà ní ìsàlẹ̀ ó sì ṣe àgbéjáde Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ fún àkókò ìṣípòrọpò, tí wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ ní ìparí àkọsílẹ̀ yìí. Àwọn ìgbésẹ̀ fún ìpàdé karùn ti Ìgbìmọ̀ Pàjáwírì IHR Ìpàdé karùn ti Ìgbìmọ̀ Pàjáwírì IHR lórí ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè ni wọ́n ṣe nípasẹ àpérò-onífídíò, pẹ̀lú ìjókòó Alága àti Igbákejì-Alága ní olú ilé-iṣẹ́ WHO, ní Geneva, orílẹ̀-èdè Switzerland. Mọ́kànlá nínú àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ mẹ́ẹ̀dógún àti márùn-ún nínú àwọn Olùbánidámọ́ràn mẹ́sàn fún Ìgbìmọ̀ náà ni wọ́n kópa nínú ìpàdé náà. Nínú ọ̀rọ̀ ìkíni káàbọ̀ rẹ̀, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO náà kí Ìgbìmọ̀ náà káàbò, ó sì sọ nípa àdínkù alálòpẹ́ nínú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ lágbàyé, pẹ̀lú bíi 90% àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ kékèké tí wọ́n ṣe àkọsílẹ̀ rẹ̀ láti bí oṣù mẹ́ta sẹ́yìn. Olùdarí-Àpapọ̀ náà tún sọ wí pé, nígbà tó ṣe wí pé ìṣẹ̀lẹ̀ àdínkù wà káàkiri àgbáyé, kòkòrò ààrùn náà ń tẹ̀síwájú láti ràn ní àwọn àwùjọ kọ̀ọ̀kan. Ó tún tẹnumọ́ pàtàkì fún àwọn orílẹ̀-èdè láti tẹ̀síwájú àwọn ìkápá ìtọpinpin àti ìdáhùn wọn, àti láti tẹ̀síwájú láti ṣàmúlò ìdènà ìgbóná àti ìtọ́jú sínú àwọn ètò ìlera orílẹ̀-èdè tó wà nílẹ̀ láti kojú àwọn ìtànkálẹ̀ ní ọjọ́ iwájú. Ọ́fíísì aṣojú Agbẹjọ́rò Ilé-iṣẹ́ náà ṣàlàyé fún Àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ Ìgbìmọ̀ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn nípa àwọn ipa, àwọn ojúṣe, àti iṣẹ́ wọn lábẹ́ àwọn abala òfin IHR tó yẹ. Àwọn Òṣìṣẹ́ Ìwà-rere láti Ẹ̀ka tó ń rí sí Ìtẹ̀lé ìlànà, Àmójútó Ewu, àti Ìwà-rere rán àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn nípa ojúṣe ìtọ́jú àṣírí wọn àti sí àwọn ìjírórò ìpàdé náà àti iṣẹ́ Ìgbìmọ̀ náà, bákan náà ni àwọn ojúṣe ẹnìkọ̀ọ̀kan láti sọ fún WHO ní àsìkò nípa èyíkéyìí ìfẹ́ fún ara ẹni, akọ́ṣẹ́mọṣẹ́, ìpèsè owó, ìmọ̀ tàbí òwò tí ó lè yọrí sí ìkọlù-kọgbà ìfẹ́ tí wọ́n kẹ́ẹ́fín tàbí tààrà. Wọ́n fi ìpàdé náà lé Alága fún Ìgbìmọ Pàjáwírì, Dr Jean-Marie Okwo-Bele lọ́wọ́, tí ó ṣe àfihàn àwọn èròngbà ìpàdé náà: láti pèsè àwọn ojú ìwòye fún Olùdarí-àpapọ̀ WHO nípa bóyá ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè ṣì ń tẹ̀síwájú láti jẹ́ PHEIC, àtiwípé, tí ó bá rí bẹ́ẹ̀, láti ṣe àtúnyẹ́wò àbá Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ fún àwọn Ẹgbẹ́ Ìpínlẹ̀. Àgbékalẹ̀ Àwọn Aṣojú orílẹ̀-èdè Japan, Nigeria àti United Kingdom of Great Britain àti Northern Ireland pèsè ìròyìn lórí ipò ajẹmọ́-àjàkálẹ̀ ààrùn lọ́wọ́lọ́wọ́ ní orílẹ̀-èdè wọn àti lórí àwọn ìlànà ìlera àwujọ tí wọ́n ń ṣàmúlò. Ilé-iṣẹ́ Ìjọba náà pèsè ìròyìn kíkún lórí ipò ajẹmọ́-àjàkálẹ̀ ààrùn àti àwọn ìgbìyànjú ìdáhùn lọ́wọ́lọ́wọ́, pẹ̀lú bí Ẹkùn Agbègbè Ilẹ̀ Adúláwọ̀ WHO ṣe tún pèsè àfikún ìròyìn ẹkùn agbègbè. Ẹkùn agbègbè ilẹ̀ Adúláwọ̀ WHO jábọ̀ wí pé ó lé ní àwọn ìṣẹ̀lẹ 1500 tí wọ́n fi ìdí rẹ̀ múlẹ̀ láti oṣù Ṣẹẹrẹ ọdún 2022 ní àwọn orílẹ̀-èdè 13, tí wọ́n sì ń ṣe àkọsílẹ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ yìí ní orílẹ̀-èdè Nigeria àti Democratic Republic of Congo. Àlàyé díẹ̀ tún wà lórí àwọn ìlànà àkóràn bákan náà ni ojúlówó àwọn dátà tí wọ́n jábọ̀ nípasẹ àwọn ètò ìtọpinpin kò ṣe déédé ní Ẹkùn Agbègbè Ilẹ̀ Adúláwọ̀. Ilé-iṣẹ́ Ìjọba náà sọ wí pé ewu àgbáyé lọ́wọ́lọ́wọ́ fún ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè ni wọ́n ń ṣe àyẹ̀wo rẹ̀ pẹ̀lú bí ó ṣe ku díẹ̀ káàkiri àgbáyé àti ní mẹ́rin nínú àwọn ẹkùn agbègbè WHO tó sì kú kékeré ní South-East Asia àti Àwọn Ẹkùn Agbègbè Western Pacific. A lè rí àlàyé síwájú sí i nínú ìjábọ̀ ipò Ìta 22nd. Gbogbo àwọn dátà ni ó wà, wọ́n sì ń ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ lọ́sọ̀ọ̀sẹ̀ ní ojú-òpó yìí - Ìtànkálẹ̀ Ìgbóná ọdún 2022: Àwọn Ìṣẹ̀lẹ̀ Lágbàyé. Ilé-iṣẹ́ Ìjọba náà tún sọ fún Ìgbìmọ̀ náà wí pé ìmúrasílẹ̀ Ìlànà-iṣẹ́ Ìgbóná WHO, ètò ìgbaradì àti ìdáhùn máa wá sópin ní oṣù Òkudù ọdún 2023, àtiwípé ètó wà láti ṣe àgbékalẹ̀ ìlànà-iṣẹ́ ọlọ́jọ́-pípẹ́ fún ìṣàkóso àti ìṣẹ́gun àkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn, àti ìdènà àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn níbi tí ó ti wáyé, bákan náà ni ìtọ́nisọ́nà èto orílẹ̀-èdè láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìṣàmúlò ìlànà-iṣẹ́ yìí. Lẹ́yìn àwọn àgbékalẹ̀, Àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ Ìgbìmọ̀ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn tẹ̀síwájú láti bá Ilé-iṣẹ́ ìjọba náà àti àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ sọ̀rọ̀ ní àkókò ìbéèrè-àti-ìdáhùn. Àkókò Ìjírórò Ìgbìmọ̀ tún jókòó nínú ìpàdé ìdákọ́nkọ́ láti ṣe àgbéyẹ̀wò àwọn ìbéèrè tó níṣe pẹ̀lú pé bóyá ayẹyẹ náà máa tẹ̀síwájú láti jẹ́ PHEIC, àti láti gbìmọ̀ràn lórí àbá Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀, ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìpèsè IHR. Ìgbìmọ̀ náà gbóríyìn fún tẹ̀síwájú ìlọsíwájú láti ìgbà tí wọ́n ti ṣe ìpàdé tó gbẹ́yìn fún mímú àdínkù bá iye ìṣẹ̀lẹ̀ àti ikú, àti àìsí àwọn àyípadà tó lápẹẹrẹ nínú àwọn agbègbè náà àti ìdíbàjẹ́ àwọn ìfarahàn ajẹmọ́-ìlera, pẹ̀lú àwọn aṣokùnfà àkọ́kọ́ tó ń fa àwọn ikú àti ìdíbàjẹ́ tó ń tẹ̀síwájú láti tan mọ́ àwọn àkóràn KASA tí wọn ò tọ́jú àti apa sójà ara. Ìgbìmọ̀ náà síbẹ̀síbẹ̀, mọ àwọn ẹ̀dun ọkàn tí ó kù, tó fi mọ́ àkókò àjẹsára léyìn àkóràn tàbí abẹ́rẹ́ àjẹsára, pẹ̀lú àwọn àkóràn ìlà gbòòrò lára ẹni tí ó ti gba gbogbo abẹ́rẹ́ àjẹsára àti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àkóràn tuntun; Àìtó ẹ̀rí nípa iṣẹ́ àjẹsára; àti ojúlówó dátà tí ò dára àti àìṣedéédé nínú ìjábọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ fún WHO, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀-èdè níbi tí àwọn ààrùn ti ń ṣẹlẹ̀ lóòrèkóòrè. Ìgbìmọ̀ náà tún sọ̀rọ̀ lórí àwọn àyípadà nínú àyẹ̀wo ewu láti ìgbà tí wọ́n ti ṣe ìpàdé tó gbẹ̀yìn. Wọ́n sọ nípa àwọn àìdánilójú kọ̀ọ̀kan nípa ipa àwọn àpéjọ àwùjọ ńlá tó ń bọ̀ tó ṣe é ṣe láàrín àwọn ẹgbẹ́ eléwu-ńlá, bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé wọ́n sọ wí pé irú àpéjọ bẹ́ẹ̀ tó wáyé ní àwọn orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan ní ọdún tó kọjá àti láìpẹ́ yìí kò yọrí sí àlékún nínú iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀. Ní àfikún, wọ́n sọ wí pé àwọn ẹkùn agbègbè kan ti bẹ̀rẹ̀ sí ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ètò lẹ́yìn-pàjáwírì wọ́n sì ti bẹ̀rẹ̀ sí ṣe àfikún ìdáhùn náà sínú àwọn ètò ààrùn ìbálòpọ̀. Ìgbìmọ̀ náà ṣàfihàn ẹ̀dun ọkàn nípa àlàfo ìmọ̀ tó ń tẹ̀síwájú tó jẹ mọ́ ìgbóná ní ilẹ̀ Adúláwọ̀, àìsí ànfààní sí àwọn àjẹsára, oògùn, àti àwọn ìkápá àyẹ̀wò ìdámọ̀ àisàn ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré; àṣetúnṣe àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn ní ilẹ̀ Adúláwọ̀; àti òtító wí pé kìí ṣe gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè ni wọ́n ń rí àtìlẹyìn tí wọ́n nílò tàbí ní àwọn àgbékalẹ̀ tàbí ètò láti dáhùn sí ìgbóná, tó fi mọ́ àìtó àtìlẹyìn fún àwọn ẹgbẹ́ tí wọ́n dẹ́yẹ sí. Ní ìparí, lẹ́yìn tí wọ́n ti ro àdínkù tó lápẹẹrẹ nínú ìtànkálẹ̀ ìgbóná lágbàyé àti àwọn èrè tí wọ́n rí nínú ìdènà ìtànkálẹ̀ náà ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè, Ìgbìmọ̀ náà gbìmọ̀ràn pé ìṣẹ̀lẹ̀ náà nílò ìṣípòrọpò láti PHEIC sí ètò ìdáhùn àti ìdènà ìgbóná tó lágbára, tó ń ṣiṣẹ́ tó sì lálòpẹ́, tí yóò dènà àjínde ìtànkálẹ̀ lágbàyé, gbèrò láti ṣẹ́gun àkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn, àti láti mú àdínkù bá ipa àwọn ewu ìtànkálẹ̀ lábẹ́lé. Ìgbìmọ̀ náà tẹnumọ́ ìdí fún akiyesi ọlọ́jọ́-pípẹ́ àti àtìlẹ́yìn, tó fi mọ́ àtìlẹ́yìn ìpèsè owó, pàápàá jùlọ fún àwọn orílẹ̀-èdè níbi tí ìgbóná ti máa ń ṣẹlẹ̀ lóòrèkóòrè, wọ́n sì gbìmọ̀ràn pé Àwọn Àbá Alálòpẹ́ lábẹ́ IHR máa wá jẹ́ irinṣẹ́ tó tọ́ láti ṣàmójútó àwọn ewu ìlera àwujọ ojú ẹsẹ̀, ọlọ́jọ́ díẹ̀ àti pípẹ́ tí ìgbóná ní. Ìgbìmọ̀ náà tẹnumọ́ ìdí láti ṣúgba àwọn alájọṣepọ̀ àti àwọn ohun èlò fún ìlàna-iṣẹ́ alálòpẹ́ tí WHO léwájú rẹ̀ láti mú àyípadà bá àwọn ìlànà ìtọpinpin , ìwádìí àti ìdènà, àti láti mú ní ọ̀kùkúdùn kí a sì dókówò nínú àwọn orílẹ̀-èdè nílẹ̀ Adúláwọ̀ àti àwọn àwùjọ tí wọn ò rí ìtọ́jú púpọ̀ níbi tí àwọn ìgbìyànjú ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn fún ìgbóná ò tíì tó. Àwọn ìdókòwò wọ̀nyìí ní láti fojú sun ìtọpinpin , ṣíṣe àyẹ̀wò ní ààyè fún ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, ojúlówó dátà, ànfààní sí àjẹsára àti ìtọ́jú, ìkànsíraẹni nípa ewu àti ìfọ̀rọ̀wérò pẹ̀lú àwùjọ, àti ìwádìí, pẹ̀lú àwọn àlàfo mìíràn tí wọ́n bá ṣàwarí rẹ̀. Ìgbìmọ̀ náà pèsè ìmọ̀ràn lórí àkọsílẹ náà Àwọn àbá onígbà-díẹ̀ pẹ̀lú àgbọ́yé pé irú àwọn àbá Onígbà-díẹ̀ bẹ́ẹ̀ lè tẹ̀síwájú láti jẹ́ gbígbà láti ọwọ́ Olùdarí-Àpapọ̀ tí ó bá nílò lẹ́yìn ìparí PHEIC. Ìgbìmọ̀ náà tún tẹnumọ́ ìdí fún Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ IHR láti ró ìfọkànsìn àti ìṣirò ṣíṣe wọn lágbára nínú ìṣàmúlò àwọn àbá onígbà-díẹ̀. Síwájú sí i, Ìgbìmọ náà dábàá ìfojúsílẹ̀ nípa èyíkéyìí ìṣẹ̀lẹ̀ tuntun, tó lápẹẹrẹ tàbí ìjẹyọ ìmọ̀ tuntun tí ó lè nílò rírí ìgbóná gẹ́gẹ́ bíi PHEIC. Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ tí Olùdarí-Àpapọ̀ WHO gbé jáde ní ìbámu pẹ̀lú ìtànkálẹ̀ ìgbóná lóriṣiríṣi-orílẹ̀-èdè Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ wọ̀nyìí ń tẹ̀síwájú láti ṣe àtìlẹ́yìn fún èròngbà Ìmúrasílẹ̀ Ìlànà-iṣẹ́ WHO, Ètò Ìgbaradì àti Ìdáhùn fún Ìgbóná 2022-2023 àti àwọn ìtọ́nisọ́nà iṣẹ́ láti fi òpin sí ìtànkálẹ̀ náà àti láti débi àwọn èròngbà láti dènà àkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn, dáàbò bo àwọn akángun séwu, kí a sì mú àdínkù bá àkóràn kòkòrò ààrùn náà láti ara ẹranko sí ènìyàn. Èyíkéyìí Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ lè ní ìrírí àkówọlé tàbí ìtànkálẹ̀ ìgbóná lábẹ́lé bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan lè tún máa ní ìrírí àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn. Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ wọ̀nyìí wà fún gbogbo àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ní gbogbo ìpele ìmúrasílẹ̀ tàbí ìdáhùn ìgbóná, gẹ́gẹ́ bí ó ṣe wà nínú àlàkalẹ̀ nínú àwọn ètò Àbá Onígbà-díẹ̀ ti tẹ́lẹ̀, láti lè túnbọ̀ ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdènà ìgbóná àti ní ìgbẹ̀yìn ká ṣẹ́gùn àkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ tí wọ́n wà nípò láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìfẹ̀lójú ànfààní sí àwọn Ìlàna-ìdènà ìtọ́jú ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré àti agbede-méjì ní láti tẹ̀síwájú láti ṣe bẹ́ẹ̀. Láti ṣe àmúlò Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ wọ̀nyìí, àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ ṣe àrídájú ìbọ̀wọ̀ kíkún fún iyì, ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn àti àwọn òmìnira ènìyàn tó ṣe pàtàkì, ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìpìlẹ̀-òye tí ó wà nínú àlàkalẹ̀ ní Abala òfin 3 ti IHR. Who gba àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ní ìmòràn láti tẹ̀síwájú ìkápá ìgbaradì àti ìdáhùn ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn àwùjọ tó ṣe pàtàkì, àwọn alájọṣepọ̀ àti àwọn alẹ́nulọ́rọ̀ mìíràn nípasẹ ìlànà Ìlera Kan. Láti lè dọ́gba pẹ̀lú àwọn èròngbà òkè yìí, àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ní láti: Tẹ̀síwájú kí wọ́n sì ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ohun èlò pàtàkì fún ìlàna-iṣẹ́ ìdáhùn ìgbóná kí wọ́n sì ṣe àtúnyẹ́wò ìrírí wọn láti nípa lórí àwọn òfin ìlera àwùjọ, àwọn ètò àti àwọn iṣẹ́. Ṣe àgbékalẹ̀ àti àmúlò àwọn ètò ìdènà ìgbóná aláfibọ̀ àti Ìlàna-iṣẹ́ ìṣẹ́gun pẹ̀lú èròngbà láti dènà àti láti parí àkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn àti/tàbí mímú àdínkù bá àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn, bó ṣe yẹ. Tẹ̀síwájú ìtọpinpin ìmọ̀ nípa àjàkálẹ̀ ààrùn ìgbóná, ṣíṣe gbogbo ìgbìyànjú láti rí i dájú pé ìfẹsẹ̀múlẹ̀ láti ààyè fún ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ fún àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí wọ́n ń furasí àti ìjábọ̀ fún WHO nípa àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí wọ́n fìdí rẹ̀ múlẹ̀ àti bóyá, gẹ́gẹ́ bí àwọn ìlànà tí wọ́n là kalẹ̀ nínú Fọ́ọ́mù Ìjábọ̀ Ìṣẹ̀lẹ WHO. jábọ̀ gbogbo àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìgbóná ajẹmọ́-ìrìnàjò tí wọ́n ti fìdí rẹ̀ múlẹ̀ lójú ẹsẹ̀ fún WHO nípasẹ àwọn ojú òpó tí wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ lábẹ́ àwọn Ìpèsè IHR. Ṣe àfikún ìṣàwárí ìgbóná, ìdènà, ìtọ́jú àti ìwádìí pẹ̀lú àwọn ètò ìdènà àti ìṣàkóso KASA àti àwọn ààrùn ìbálòpọ̀ tó ti wà tẹ́lẹ̀ àti ìmọ̀ ọ̀tun, àti àwọn ìpèsè iṣẹ́ ìlera mìíràn bó bá ṣe yẹ. Tẹ̀síwájú kí wọ́n sì dókówò nínú ìkànsíraẹni nípa ewu àti àtìlẹ́yìn àti ìbáraẹnisọ̀rọ̀ láwùjọ fún àwọn àwùjọ tí ọ̀rọ̀ kàn àti àwọn ẹgbẹ́ tí wọ́n wà nínú ewu, tó fi mọ́ nípasẹ àwọn aláṣẹ ètò ìlera àti àwọn ẹgbẹ́ àwùjọ. Tẹ̀síwájú láti ṣàmúlò àwọn ìdásí láti dènà ìdẹ́yẹsí àti ìyàsọ́tọ̀ tako àwọn èyíkéyìí ènìyàn tàbí ẹgbẹ́ tí wọ́n lè ní ìgbóná. Ṣe àtìlẹ́yìn àti ìṣèrànwọ́ fún ànfààní sí àyẹ̀wò àìsàn, àjẹsára àti ìtọ́jú láti mú ìlọsíwájú bá ìdọ́gba ìlera ní àgbáyé, ní pàtàkì jùlọ fún àwọn àwùjọ tí ó kàn jùlọ ní àgbáyé, tó fi mọ́ ìbálòpọ̀ akọ-sí-akọ àti abo-sí-abo, ìbálòpọ̀ takọ-tabo àti àwọn ọkùnrin tí wọ́n ń bá ọkùnrin ní àjọṣepọ̀, pẹ̀lú àkíyèsí pàtàkì sí àwọn tí wọ́n dẹ́yẹ sí jùlọ láàrín àwọn ẹgbẹ́ wọ̀nyẹn, àti ní àwọn orílẹ̀-èdè aláìní-ohun-èlò níbi tí ìgbóná ti jẹ́ àjàkálẹ̀ ààrùn. Tẹ̀síwájú láti ṣe ìrólágbára fún ìkápá àyẹ̀wò àìsàn, ànfààní aláìlákòso sí àyẹ̀wò, àti tẹ̀lé-ń-tẹ̀lé jínnì, tó fi mọ́ pínpín àwọn dátà jínnì nípasẹ àká dátà àwùjọ. Tẹ̀síwájú láti jẹ́ kí àjẹsára wà fún abẹ́rẹ́ àjẹsára ìdènà àkọ́kọ́ (ṣíwájú-àkóràn) àti lẹ́yìn-àkóràn fún àwọn ènìyàn àti àwọn àwùjọ tí wọ́n kángun séwu ńlá ìgbóná. Ṣe àrídájú ìpèsè ìtọ́jú ajẹmọ́-ìlera tó péye pẹ̀lú ìdènà àkóràn àti àwọn ìlànà ìdènà tó ti wà nílẹ̀ fún ìgbóná tí wọ́n furasí tàbí fi ìdí rẹ̀ múlẹ̀ ní gbogbo ààyè ìtọ́jú. Ṣe àrídájú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ fún àwọn elétò ìlera bó ṣe yẹ. Ṣe ìrólágbára fún ìkápá ní àwọn ààyè tí wọ́n ní àìtó-ohun-èlò àti ìgbèríko níbi tí ìgbóná ti ń tẹ̀síwájú láti ṣẹlẹ̀, láti túnbọ̀ ní òye àwọn ìlànà fún àkóràn, iye àwọn ohun èlò tí wọ́n nílò, àti ìdáhùn sí àwọn ìtànkálẹ̀ àti àwọn ojú òpó àkóràn alálòpẹ́. Ṣe àmúlò ètò ìwádìí alájọṣepọ̀ láti ṣe àgbékalẹ̀ àti àgbéjáde ẹ̀rí lóòrèkóòrè fún àwọn abala ajẹmọ́ sáyẹ́nsì, àwùjọ, ìtọ́jú àti ìlera àwujọ tó ṣe pàtàkì fún ìdènà ìgbóná àti ìṣàkóso rẹ̀. Tẹ̀síwájú àwọn ìgbìyànjú ajẹmọ́-ìtọ́jú fún àwọn ìlàna-ìdènà ajẹmọ́-oògùn, tó fi mọ́ àjẹsára, ìtọ́jú, àti àyẹ̀wo àìsàn, ní ara oríṣiríṣi ènìyàn, ní àfikún sí àmójútó ààbò àjẹsára, iṣẹ́ rẹ̀ àti àkókò ààbò láti àkókò àkóràn àti abẹ́rẹ́ àjẹsára. Àwọn Orílẹ̀-èdè ní West, Central àti East Africa níbi tí ìgbóná ti jẹ́ àjàkálẹ̀ ààrùn gbọ́dọ̀ ṣe àwọn àfikún ìgbìyànjú láti ṣàlàyé ewu ajẹmọ́-ìgbóná, ìkángun séwu àti ipa àti láti ṣe ìwádìí, ní òye àti ìṣàkóso ìgbóná ní àwọn ààye wọn lóríṣiríṣi, tó fi mọ́ gbígbèro àkóràn láti ara ẹranko sí ènìyàn, ìbálòpọ̀ àti àwọn ìlànà àkóràn mìíràn ní oríṣiríṣi àwọn ẹgbẹ́ àwùjọ. Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ Alálàyé tí wọ́n gbé jáde ní 15 oṣù Èrèlé ọdún 2023 lẹ́yìn ìpàde 4th Ìgbìmọ Pàjáwírì IHR ṣì wà fún lílò fún gbogbo àwọn Ẹgbẹ́ Ìpínlẹ̀. Gbogbo àwọn ìtọ́nisọ́nà ìmọ̀ ẹ̀rọ fìdíhẹẹ́ WHO lọ́wọ́lọ́wọ́ àti ìtọ́nisọ́nà iṣẹ́ WHO ni a lè rí ní ibùdó ìtàkùn WHO. Láti tẹ̀síwájú láti orí àwọn Ìgbaradì Ìlàna-iṣẹ́, Ètò Ìmúrasílẹ̀ àti Ìdáhùn tó wà nílẹ̀, WHO máa ṣe àgbéjáde àwọn ìlàna-iṣẹ́ àgbáyé tó kálékáko àti ìtọ́nisọ́nà ètò orílẹ̀-èdè tuntun fún ìṣẹ́gun ìgbóná àti ìṣàkóso.

Umhlangano wesihlanu weInternational Health Regulations 2005 (IHR) Ikomidi lezokuphuthumayo kokubheduka kukapokisi emazweni amaningi. Umqondisi Jikelele weWHO udlulisele umbiko womhlangano wesihlanu weInternational Health Regulations (2005) (IHR) iKomidi lezokuphuthumayo elibhekene nokubheduka kwapokisi emazweni amaningi,obubanjwe ngoLwesithathu mhlaka-10 kuNhlaba kusuka ngo-12:00 kuya ku-17:00 CET. Ikomidi lezokuphuthumayo lamukele ukuqhubeka okwenziwe ngokuphendula emhlabeni ekubhedukeni emazweni amaningi kwapokisi nokuqhubeka kokwehla kwenamba yamacala abikiwe kusukela ngomhlangano owedlule. Ikomidi liqaphele ukwehla okukhulu enambeni yamacala abikiwe uma uqhathanisa nombiko owedlule nesikhathi futhi akukho ukushintsha esimweni esinzima nokukhonjiswa kwezokwelashwa kwesifo. Ikomidi livume ukungaculiseki okusele ngesifo,ngezindlela zokudlulisela kwaman mazwe,ubunjalo obubi beminye imininingo ebikiwe, nokuqhubeka kokwentuleka kwezinqumo ezisebenzayo emzaweni ase-Afrika, lapho upokisi uba khona njalo. Ikomidi licabange, kepha ukuthi lezi zingqinamba zesikhathi eside kungacono kubhekwane nazo ngemizamo egcinekile ekuguqukeni okuya kwisu lesikhathi eside ukuphatha eziphuthumayo zempilo yomphakathi ekukhathazekeni kwamazwe angaphandle (PHEIC). Ikomidi ligcizelele ukudingeka kokubambisana kwesikhathi eside ukuhlanganisa ezezimali ezidingekayo nokwesekwa kwezobuchwepheshe bokubheka ukugcineka, ukulawula izinqumo nocwaningo lokuqedwa kwesikhathi eside ekudluliseleni kumuntu kuya kumuntu, kanye nokusabalala kokudlulisela kwezunikhi, uma kungenzeka. Ukuhlanganisa ukuvikela kukapokisi,ukuzilungiselela nokuphendula ekubhekweni kwezwe nokulawula izinhlelo, okufaka iHIV kanye nokunye ukuthelelana kwezocansi kwavela njengento ebalulekile kwaloluguquko lwesikhathi eside. Empeleni, iKomidi liqaphele ukuzuza okulawulayo kokubheduka kwapokisi emazweni amaningi sekutholakale kakhulu ekungabini khona kokwesekwa kwezimali kwangaphandle nokulawula kwesikhathi eside nokuqedwa akujwayelekile njengokwesekwa okunikeziwe. Utshalomali olugciniwe esikhathini eside ukugcina imali nokusindisa izimpilo,ukwehlisa ingcuphe ekuvumbukeni futhi kwapokisi kanye nengcuphe yokubuyisela emuva izunikhi kwenza umphumela ezindaweni ezintsha lapho igciwane lingazungeza khona. Umqondisi Jikelele weWHO uzwakalise ukujabula kuSihlalo, Amalungu, Abeluleki ngezeluleko zabo nokuvala ngeseluleko zokuthi umcimbi awusanikezi igunya lePHEIC ngesizathu semininingwane ekuqhubekeni lomhlangano ngezansi futhi nezinkinga ezibuyekeziwe zeziphakamiso zesikhashana ngesikhathi soshintsho, ezethuliwe ekupheleni kwaldokhumenti. Ukuqhubeka komhlangano wesihlanu we-IHR Emergency Committee Umhlangano wesihlanu kweKomidi leZokuphuthumayo leIHR ekubhedukeni kwapokisi emazweni amaningi okwahlanganiswa ngenkomfa yevidiyo, noSihlalo noSekela Sihlalo bekhona ekomkhulu leWHO, eGeneva, eSwitzerland. Abayishumi nanye kwabayishumi nanhlanu kuMalungu kanye nabahlanu kwabayisishagalolunye kwaBeluleki kuKomidi elibambe iqhaza emhlanganweni. Emazwini akhe okuvula, uMqondisi Jikelele weWHO wamukele iKomidi,waqaphela ukugcineka kwehla emacaleni emhlabeni,cishe amacala ambalwa abikiwe angu-90% ezinyangeni ezintathu ezedlule, uma uqhathanisa nezinyanga ezedlule ezintathu. Umqondisi Jikelele uphinde wakuqaphela ukuthi ngesikhathi kukhona ukwehla okudumile emhlabeni, igciwane liyaqhubeka ukudluliselwa emiphakathini ethize. Uqhubeke wagcizelela ukubaluleka amazwe okumele agcine ukubheka kwawo namandla okuphendula, nokuqhubeka ukuhlanganisa ukuvikela upokisi nokunakekela ezinhlelweni ezikhona zempilo ezweni ukubhekana nokubheduka kwesikhathi esizayo. Omele iHhovisi loMkhandlu weZomthetho uchazele Amalungu ekomidi kanye nabeluleki ngendima yabo,umsebenzi wabo, nokujutshwa ngaphansi kwamaphepha ahlobene e-IHR. Umsebenzi wenqubo waseMnyangweni weCompliance, Risk Management, Ethics ukhumbuze Amalungu naBeluleki umsebenzi wabo wokuthembeka ezingxoxweni zomhlangano kanye nomsebenzi weKomidi, kanye nomsebenzi wabo ngabanye ukuveza kuWHO ngesikjhathi esifanele somdlandla wabo, okomsebenzi,ezezimali, ezemfundo noma ubunjalo bezemnotho kunganyusa ukubukeka noma ukuphikisana kokuhlosiwe. Umhlangano wadluliselwa kuSihlalo weKomidi leZokuphuthumayo,uDkt Jean-Marie Okwo-Bele, owethule izinjongo zomhlangano: ukunikeza imibono kuMqondisi Jikelele weWHO ekutheni ukubheduka kwapokisi emazweni amaningi kuyaqhubeka kunika igunya iPHEIC, uma kunjalo ukubheka iziphakamiso zesikhashana kuState Parties. Ukwethulwa kwabamele iJapan, eNigeria kanye ne-United Kingdom of Great Britain neNorthern Ireland enikeze ngokubuyekezwa kwesimo samanje se-ephidemoloji emazweni awo kanye nezinqumo zempilo yomphakathi zenziwa. Unobhala unikeze ukubuyekezwa okukhulu kwesimo se-ephidomoloji kanye nemizamo yokuphendula yamanje, neWHO Region of Afrika ekunikezeleni ngokubuyekeziwe kwesifunda okwengeziwe. Isifunda saseAfrika seWHO sibike amacala angaphezu kuka1500 aqinisekiswa kusukela ngoMasingana 2022 emazweni angu-13, iningi lalamacala ebikiwe eNigeria neDemocratic Republic of Congo. Bekukhona ulwazi oluncane ngezindlela zokudlulisela kobunjalo bolwazi olubikiwe ngezinhlelo zokubheka zazingalingani eSifundeni se-African. Unobhala wazise ngesimo samanje sokubheduka kwapokisi emzaweni amaningi ukuthi kuhlolwe njengokukahle okusele emhlabeni futhi izifunda ezine zeWHO nokusele okuncane eSouth East Asia neWestern Pacific Regions. Eminye imininingwane ingatholakala kusimo somubiko wesi-22 waNgaphandle. Yonke imininingwane ikhona nokubalwa kwamacala kuyabuyekezwa masonto onke kulelinki-2022 Ukubheduka kwapokisi: Okudumile komhlaba. Unobhala uqhubeke wazisa iKomidi ukuthi ukuzilungiselela wesu lapokisi leWHO, ukulunga nokuphendula ngohlelo kuzofika ekugcineni ngoNhlangulana 2023,nokuthi zikhona izinhlelo zokuthuthukisa isu lwesikhathi eside sokulawula nokugcina siqeda ukudlulisela kumuntu nomuntu ukusabalala kokudlulisela izunikhi lapho kwenzeka nokuhlela kwezwe nokuseka ukwenza kwesu. Ngemva kwezethulo,aMalungu eKomidi kanye nabeluleki baqhubeka nokuxoxa noNobhala kanye nabamele amazwe kuseshini yemibuzo nezimpendulo. Amaseshini aqondiwe Ikomidi libuye lahlanganisa umhlangano ovaliwe ukuhlola imibuzo ngokuhlobene nokuthi ngabe umcimbi uyaqhubeka negunya lePHEIC nokweluleka ekuphakamiseni iziphakamiso zesikhashana ngokuhambisana nokunikezelwa kwe-IHR. Ikomidi lamukele ukuqhubeka kokwenza kusukela ngomhlangano owedlule ekwehliseni inamba yamacala nokufa, ukwentuleka koshintsho olukhulu kwezendawo nobukhulu bokuvela kokwelapha,ngezinto ezinkulu okuholele ekufeni ubucayi bokuqhubeka okuhlobene nokutheleleka beHIV engalashiwe, nokugcindezelwa kwesivimbasihlungu. Ikomidi kepha labona okunye ukukhathazeka okusele okufaka isikhathi sokugoma okulandela ukutheleleka nokugoma, ngokuvela kokutheleleka kubantu abagome ngokuphelele namacla okuphinde batheleleke. Ubufakazi obungenele ngokusebenza komgomo, nobunjalo obubhedayo bolwazi nenhlalanjalo ekubikweni kwamacala kuWHO, ikakhulukazi emazweni lapho isifo sivela khona njalo. Ikomidi liphinde laqaphela ukuthi azikho izinguquko ekuhlolweni kwengcuphe kusukela ngomhlangano owedlule. Okunye ukungagculiseki kwavezwa ngokuqondene namandla omthelela okuhlangana kwenhlalakahle okukhulu okuzayo kumaqoqo anengcuphe enkulu, yize noma kwaqapheleka ukuthi izinhlanganiso ezinjalo ezibanjwa kwamanye amazwe ngesikhathi sonyaka odlule futhi maduze akuholelanga ukuphazamiseka ezinambeni zamacala. Ukwengeza,kuqaphelekile ukuthiezinye izifunda seziqalile ukudevelopha izinhlelo zemvakokuphuthuma futhi seziqalile ukuhlanganisa izimpendulo ngezinhlelo zokudlulisela ukuthelelana ngezocansi. Ikomidi lizwakalise ukukhathazeka ngokuqhubeka kwezikhala zolwazi oluhlobene nopokisi eAfrika, ukuntuleka kokutholakala kwemigomo,ukwelapheka,ukuxilonga namandla okuhlola emazweni amaningi anemali encane engenayo, ukudlulisela kwezunikhi okubuye kwenzeke eAfrika, nokuthi akuwona wonke amazwe athola ukwesekwa nokuthola ukwesekwa akudingayo noma izinhlaka noma izinhlelo zokuphendula ngopokisi, okufaka ukweskwa okunganele kwamaqoqo agcindezelekile. Ukuvala, ngokucabanga ukwehla okukhulu ekusabalaleni emhlabeni kwapokisi nezinzuzo zokuthola ukulawula ukubheduka emazweni amaningi, iKomidi leluleke ukuthi lokhu kudinga uguquko olukhulu lwePHEIC, lokwenza okuqinile kokugcineka kwapokisi ukuphendula nohlelo lokulawula okuvimba ukubphinda kusabalale emhlabeni, izinhloso zokuqeda ukudlulisela ukuthi umuntu nomuntu nokusabalala komthelela wokuchitheka kwendawo phezu komthelela. Ikomidi ligcizelala isidingo sokunakwa isikhathi eside nokweseka, okufaka ukwesekwa kwezezimali, ikakhulukazi amazwe lapho upokisi wenzeka khona njalo, nokwelulekwa ukuthi Ukuma kweziphakamiso ngaphansi kwe-IHR manje kuzoba ithuluzi elifanele lokuphatha kwamanje, ubungcuphe bezempilo yomphakathi kwesikhathi eside nesifishane okulethwe upokisi. Ikomidi ligcizelela isidingo sababambisani nezinsizakusebenza zokugcineka kwesu eliholwa yiWHO ukwenzangcono ukubheka, ucwaningo nezinqumo zokulawula, ukuhamba phambili nokutshala emazweni ase-Afrika nemiphakathi engcindezelekile lapho ukuzilungiselela ngopokisi nemizamo yokuphendula kuzohlala kungalingani. Lokhu kutshalozimali kumele luqonde ekubhekeni, ukuhlola ilebhu,ubunjalo bemininingo,ukuthola imigomo nekwelaphangxube ukuxhumana ngengcuphe nokukhuluma komphakathi, ucwaningo kwezinye izikhala ezihlonziwe. Ikomidi linikeze ngesiluleko kumzamo Iziphakamiso zesikhashana ngokuqonda ukuthi lezo ziphakamiso zesikhashana zingaqhubeka nokukhishwa nguMqondisi Jikelele weWHO uma kudingeka emva kokunqanyulwa kwePHEIC. Ikomidi liphinde lagcizelela ukuqaphela ngokusha, umcimbi obalulekile noma ukuvela kolwazi olusha olungadinga ukubuye kucatshangwe ngopokisi. Ukuqhubeka, iKomidi liphakamise ukuqaphela ngokusha umcimbi omkhulu noma ukuvela kolwazi olusha olungadinga ukubuye kucatshangwe ngopokisi njengePHEIC. Iziphakamiso zesikhashana ezikhishwe nguMqondisi Jikelele weWHO ngokuhlobene nokubheduka kwapokisi emazweni amaningi Lezi ziphakamiso zesikhashana zokuqhubeka ukweseka inhloso yokuzilungiselela kwesu, ukulunga nohlelo lokuphendula lweWHO lwepokisi 2022-2023 nemiyalelo yokusebenza kweWHO ukumisa ukubheduka nokuhlangabezana nezinjongo ukuphazamisa ukudlulisela kumuntu umuntu, ukuvikela ababuthaka, ukwehlisa ukudluliselwa kwezunikhi yegciwane. Amaqembu amazwe noma imaphi angaba nesipiliyoni sokuthuthwa noma kokudluliselwa endaweni kukapokisi futhi amanye amaqembu amazwe angaba nesipiliyoni sokudluliselwa kwezunothikhi. Lezi ziphakamiso zesikhashana zizosebenza kuwona wonke Amaqembu eZizwe kuzona zonke izigaba zokunlungiselela upokisi noma ukuphendula, njengoba kuvezwe kokuhleliwe okudlule kweZiphakamiso zesikhashana ukuze kuqhutshekwe nokweseka ukulawula upokisi nokugcina kuqedwa ukudlulisela kumuntu nomuntu. Amaqembu Amazwe asesimweni sokunyusa ukutholakala kwezinqumo zokwelapha emazweni anemali engenayo encane kuya kwephakathi nendawo kumele aqhubeke enze njalo. Ukwenza lweziziphakamiso zesikhashana,Amaqembu Amazwe kumele aqinisekise ukuhlonipha okuphelelele kwesithunzi,amalungelo abantu ukubaluleka kwenkululeko kubantu,okuhambisana nezimiso ezibekiwe ePhepheni 3 lwe-IHR. WHO yeluleka Amaqembu amazwe ukuthi azigcine elungile namandla okuphendula ekubambisaneni kwemiphakathi ebalulekile,ababambisani kanye nabanye ababambisani ngendlela yeOne Health. Ukuhlangabezana nezinjongo ezingenhla,Amaqembu amazwe kumele: Gcina futhi ugqugquzele izinto ezibalulekile zesu lokuphendula ngopokisi nokubheka isipiliyoni sabo ukwazisa inqubomgomo yezempilo yomphakathi,izinhlelo nezenzo. Ukuthuthukisa nokwenza izinhlelo ezihlanganisiwe zokulawula upokisi nesu lokuqeda ngenhloso yokuvikela nokumisa ukuthelelana kubantu noma ukwehlisa ingcuphe yokudliliselana, njengokufanelekile. Ukugcina ukubhekwa kwe-ephidemoloji wepokisi, ukwenza yonke imizamo ukuqinisekisa okuqinisekiswe yilebhu yamacala asolwayo nokubikwa kweWHO nokuqinisekisa namacala, ngokwehlukene okuchazwe kuFomu lokubika icala leWHO. Bika ngaso isikhathi wonke amacala ahlobene nezivakashi apokisi kwiWHO ngesindlela ezifanele ngaphansi kokunikezwa yi-IHR. Hlanganisaukutholwa kwapokisi,ukuvikela,ukunakekela nokucwaninga ngokukhona nokwenza okusha kweHIV nezifo zokuthelelana ngocansi zivikelwe nezinhlelo zokuzilawula, neminye imisebenzi yezempilo njengoba kufanele. Gcina futhi utshale ekuxhumaneni ngengxuphe nokweseka umphakathi nokukhuluma nemiphakathi ekhahlamezekile namaqoqo asengcupheni, okufaka nabasemagunyeni bezempilo kanye nomphakathi. Ukuqhubeka ukwenza ukungenelela ukugwema okubi nokucwaswa okubhekene noma yibaphi abantu noma iqoqo elingatheleleka upokisi. Ukweseka nokwengeza ukuthola ukuxilongwa, imigomo nokwelaphangengxube ukwenza ngcono ukulingana kwezempilo, ikakhulukazi emphakathini ekhahlamezekile kakhulu emhlabeni wonke, okufaka izitabane, ubulili obubili namanye amadoda enza ucansi namanye amadoda, ngokunaka kakhulu kulabo abangcindezelekile nalawo maqoqo, kumazwe avinjiwe ezinsizakusebenza lapho upokisi uwubhubhane. Ukuqhubeka baqinise amandla okuxilonga, ukusabalalisa ukuthola ukuhlola, ukulandelana kwejinomikhi, okufaka ukwabelana ngedatha yokulandelana kofuzo ngezizinda zolwazi zomphakathi. Ukuqhubeka nokwenza imigomo ibekhona yokubikela okokuqala (ngaphambi kokukuthola) futhi nangemva kokuthola umgomo kubantu nemiphakathi esengcupheni enkulu yapokisi. Qinisekisa ukunikezelwa kokunakekela ezokwelapha ngokuvikelwa kokutheleleka nezinqumo zokulawula kumele zibe khona kokusoliwe noma upokisi oqinisekisiwe kuzona zonke izinhlelo zokwelapha. Ukuqinisekisa ukuqeqesha kwabanikezeli bokunakekelwa kwezempilo ngendlela. Ukuqinisa amandla omkhawulo wezinsizakusebenza nohlelo lwasemakhaya lapho upokisi uqhubeka nokuvela, kungcono ukuqonda izindlela zokudlulisela, izidingo zezinsizakusebenza, nokuphendula ekubhedukeni nokugcineka kwamasheni okudlulisela. Ukwenza ukuxhumana kwe-ajenda yocwaningo ukwakha nokuzama ukusabalalisa ubufakazi kwesayentifikhi ebalulekile,ezenhlalakahle, ezokwelapha kanye nemikhakha yezempilo yomphakathi yokuvikela nokulawula upokisi. Ukuqhubeka nemizamo yokwelapha ngezinqumo zokwelapha,okufaka imigomo, ingxube kwelapha, nokuxilonga, nesibalo sabantu esahlukene, ukwengeza ukubheka kokuphepha komgomo, ukusebenza nesikhati sokuvikela ekuthelelekeni nokugoma. Amazwe eNtshonalanga, Maphakathi neMpumalanga ne-Afrika lapho ubhubhane lwepokisi kumelwe kwenziwe imizamo eyengeziwe ukuqeda ingcuphe ehlobene nopokisi,ukubabuthaka nomthelela nokuphanda,ukuqonda nokulawula upokisi ngezinhlelo ezithile, okufaka ukucabanga ngezunikhi, okocansi kanye nezinye izindlela zokudlulisela kumaqoqo ahlukene endawo. Imininingwane ngeziphakamiso zesikhashana ikhishwe ngomhlaka-15 kuNhlolanja 2023 kulandela umhlangano wesine we-IHR Emergency Committee ubakhona ngokwezobuchwepheshe kuwona wonke amaqembu amazwe. Wonke amabamba ezobuchwepheshe kuWHO imiyalelo nokusebenza kwemiyalelo kweWHO kungatholakala kuwebhusayithi yeWHO. Ukulandelela ekuzilungiseleleni kwesu, ukulunga nohlelo lokuphendula okukhona, iWHO izokhipha isu elilungele umhlaba nemiyalelo yokuhlela izwe emisha yokuqedwa nokulawulwa kwapokisi.

በዓለም አቀፍ የጤና ደንቦችን ( IHR) (2005) አስራ አምስተኛው ስብሰባ ላይ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ዙሪያ የተሰጠ መግለጫ የዓለም ጤና ድርጅት ጠቅላይ-ዳይሬክተር እ.ኤ.አ ሐሙስ ግንቦት 4 ቀን 2023 በመካከለኛ የአውሮፓ ሰአት አቆጣጠር ከ 12:00 ሰአት እስከ 17:00 ሰአት ላይ በተካሄደው የኮሮና ቫይረስ 2019 በሽታ (ኮቪድ-19) ወረርሽኝን በተመለከተ የዓለም አቀፍ የጤና ደንቦችን (2005) (IHR) የአደጋ ጊዜ ኮሚቴን የአስራ አምስተኛው ስብሰባ ዘገባ የማስተላለፉን ክብር አግኝቷል። በውይይት መድረኩ ላይ የኮሚቴው አባላት በኮቪድ-19 ሞት ላይ ያለውን የመቀነስ አዝማሚያ ፣ ከኮቪድ-19 ጋር በተያያዙ ሰዎች ወደ ሆስፒታሎች መምጣትና እና ወደ የፅኑ እንክብካቤ ክፍል መግባት መቀነስን እና ከፍተኛው የህዝብ ቁጥር ከ SARS-CoV-2 ራሱን የመከላከል አቅምን ማጎልበትን አጉልተው አንስተዋል። የኮሚቴውም አቋም ባለፉት በርካታ ወራት ውስጥ እያደገ ነው ያለው። የቀረውን እርግጠኛ ያልተሆነበት የ ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) እምቅ የእድገት ለውጥ አቅም ቢታመንም፣ ወደ ረጅም-ጊዜው የ ኮቪድ-19 ወረርሽኝ አስተዳደር ትግበራ የምንሸጋገርበት ጊዜ መሆኑን መክረዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ጠቅላይ-ዳይሬክተር የኮቪድ-19 ወረርሽኝ በተመለከተ በተቋቋመው ኮሚቴ ከተሰጠው ምክር ጋር ተስማምቷል። ኮቪድ-19 አሁን ላይ በቁጥጥር ስር የዋለ እና ለወደፊትም ቀጣይነት ያለው የጤና ጉዳይ መሆኑን ሲወስን ይህም የአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) አይደለም። የዓለም ጤና ድርጅት ጠቅላላ-ዳይሬክተር በታቀደው ጊዜያዊ የትግበራ ንድፎችን በሚመለከት ኮሚቴው የተሰጠውን ምክር ተመልክቶ ከዚህ በታች እንደተቀመጠው አርጎ መግለጫ አውጥቷል። የአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር እ.ኤ.አ የ2023-2025 የኮቪድ-19 ስልታዊ የዝግጁነት እና የምላሽ እቅድን ከግምት ውስጥ በማስገባት፣ የ ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) ወረርሽኝን የረጅም ጊዜ አያያዝ በተመለከተ ቋሚ ምክሮች ላይ ለመምከር የ IHR ግምገማ ኮሚቴን ይጠራል። በዚህ ሽግግር ወቅት፣ የክልል የአስተዳደር መሪዎች የወጡትን ጊዜያዊ የትግበራ የምክር ረቂቆች በመከተል እንዲቀጥሉ ይመከራሉ። ዋና ዳይሬክተሩ ባለፉት ሶስት አመታት ውስጥ ላደረጉት ተሳትፎ እና የምክር ድጋፍ ለኮሚቴው ሊቀመንበር፣ አባላት እና አማካሪዎች ልባዊ ምስጋና አቅርበዋል። የስብሰባው ሂደቶች የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ፣ በቪዲዮ ስብሰባው የተጠሩ የአደጋ ጊዜ የኮሚቴውን አባላትን እና አማካሪዎችን በሰላምታ ተቀብለዋል ። በየሳምንቱ የሚዘገበው የሞት እና ሰዎች ወደ ሆስፒታል የመምጣት ቁጥር እየቀነሰ መምጣቱን ጠቁመው፣ ነገር ግን ለዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው የክትትል ዘገባ በከፍተኛ ሁኔታ እየቀነሰ መምጣቱን፣ የህይወት አድን እርዳታ ጣልቃገብነት ፍትሃዊ ያልሆነ ተደራሽነት እየቀጠለ መሆኑን እና ከወረርሽኙ የተረፉ ተቀጥላ ቫይረሶች ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመሩ መሄዳቸውን አሳስበዋል። ዋና ዳይሬክተሩ፣ ሀገራትን የኮቪድ-19 ለረዥም-ጊዜ ለማስተዳደር ታስቦ የተነደፈውን፣ እ.ኤ.አ የ2023-2025 የኮቪድ-19 ስልታዊዊ የዝግጁነት እና የምላሽ እቅድ ህትመቶችን አስታወቀ። ይህ እቅድ ለሀገሮች በአምስት ዘርፎች ላይ ግምት ውስጥ ሊያስገቧቸው የሚገቡ ጠቃሚ ተግባራትን ይዘረዝራል፡ የትብብር ክትትል፣ የማህበረሰብ ጥበቃ፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ሊሰፋ የሚችል እንክብካቤ፣ የመከላከያ እርምጃዎችን ማግኘት እና የአደጋ ጊዜ ማስተባበር። ዋና ዳይሬክተሩ፣ ፕሮፌሰር ሁሲን ባለፉት ሶስት አመታት ኮሚቴውን በመምራት ላሳዩት ብቃት እና እያንዳንዱን የኮሚቴው አባላት እና አማካሪዎች ላከፈሉት እውቀት፣ ላሳዩት ትጋት እና ቁርጠኝነት አመስግነዋል። የህግ አማካሪ ጽ/ቤት ተወካይ ለኮሚቴው አባላት እና አማካሪዎች በአለምአቀፉ የጤና ደንብ (IHR) ላይ በሚመለከታቸው አንቀጾች ውስጥ ስላላቸው ሚና፣ ሀላፊነት እና ስልጣን ገለጻ አድርጓል። ከመተባበር፣ ከአደጋ አስተዳደር እና ከሥነ ምግባር መምሪያ የመጡት የሥነ ምግባር ሀላፊ፣ አባላትና አማካሪዎችን የስብሰባውን የውይይት ነጥቦች እና የኮሚቴውን ሥራ በሚስጥር የመጠበቅ ግዴታቸውን፣ እንዲሁም በሀሳብ ወይም በቀጥታ የጥቅም ግጭት ሊፈጥር የሚችል ማንኛውንም የግል፣ የባለሙያ፣ የገንዘብ፣ የአዕምሮ፣ ወይም የንግድ ተፈጥሮ ያላቸው ፍላጎቶች ሲገኙ ለዓለም የጤና ድርጅት በጊዜው የማሳወቅ ግላዊ ኃላፊነት እንዳለባቸው አሳስበዋል። በተሰብሳቢዎቹ አባላት እና አማካሪዎች ዘንድም ምንም ዓይነት የጥቅም ግጭት አልተገኘም። የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ ሰብሳቢ ፕሮፌሰር ዲዲየር ሁሲን የስብሰባውን አላማዎች አስተዋውቀዋል፡- የኮቪድ-19 ወረርሽኝ የአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ሆኖ መቀጠል እንዳለበት ወይም እንደሌለበት ለአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር አስተያየት ለመስጠትእና ለክልል አስተዳደር መሪዎች የወጡትን ጊዜያዊ የትግበራ የምክር ረቂቆች ለመገምገም ነው ። የአለምአቀፍ የስጋት ዳሰሳ ከፍተኛ ቢሆንም፣ በዋነኛነት በከፍተኛ የህዝብ ቁጥር በተዋሀሲያን ከሚመጡ በሽታዎች የሰውነት የመከላከል አቅም ማጎልበት ምክንያት ፣ በክትባቶቹ ምክንያት ወይም በሁለቱም ምክንያት በሰው ጤና ላይ የሚደርሱ ጉዳቶችን የመቀነሱ መረጃዎች አሉ። በአሁኑ ጊዜ እየተዘዋወረ ያለው የኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 ኦሚክሮን ንኡስ የዘር ሐረጎች (SARS-CoV-2 Omicron sub-lineages ) ከዚህ ቀደም ከተሰራጩት የኦሚክሮን ንዑስ የዘር ሐረጎች ጋር ሲነፃፀሩ ወጥነት ያለው የቫይረሱ ፀባይ; እና የተሻሻለ የክሊኒካላዊ ጉዳይ አያያዝ ። እነዚህ ምክንያቶች ወረርሽኙ ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ ሳምንታዊ የ ኮቪድ-19 የሞት ፣ በሆስፒታል ውስጥ የመተኛት እና ወደ ከፍተኛ እንክብካቤ ክፍሎች መግባትን በአለም አቀፍ ደረጃ ከፍተኛ ቅነሳ ማሳየት ላይ አስተዋፅዖ አድርገዋል። ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) በዝግመተ ለውጥ መሰራጨቱን ቢቀጥልም፣ በአሁኑ ጊዜ እየተዘዋወሩ ያሉት ተለዋዋጭ ምክንያቶች ከአደገኝነቱ ክብደት መጨመር ጋር የተቆራኙ አይመስሉም። የዓለም ጤና ድርጅትም፣ በወቅታዊ የክትባት ሁኔታ እና ከአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ምድብ ውስጥ ለማውጣት በግምት ውስጥ መግባት ስላለባቸው ነገሮች ያለውን አዲስ የውሳኔ ለውጥ አቅርቧል ። በአለም አቀፍ ደረጃ 13.3 ቢሊዮን የኮቪድ-19 ክትባቶች መሰጠቱን ለኮሚቴው አስታውቋል። በአሁኑ ወቅት፣ ምንም እንኳን በእነዚህ ቅድሚያ በሚሰጣቸው ቡድኖች ውስጥ ያለው ሽፋን በተለያዩ ክልሎች ቢለያይም፣ 89 በመቶ የጤና ባለሙያዎች እና 82 በመቶ ከ 60 ዓመት በላይ የሆናቸው አዋቂዎች የመጀመሪያውን ዙር ክትባት (በክትባቱ መርሃ ግብር ምክር መሰረትየመጀመሪያው አንድ ወይም ሁለት ክትባቶች) ደርሷቸዋል። ኮሚቴው በጠየቀው መሰረት የአለም ጤና ድርጅት ፅህፈት ቤት የኮቪድ-19 ክትትል ከአለም አቀፍ የኢንፍሉዌንዛ ክትትል እና ምላሽ ስርዓት ጋር የማዋሃድ አጠቃላይ ሁኔታ እይታዎችን እና የማስፋፋት እድሎችን አቅርቧል፣ በ አለምአቀፉ የጤና ደንብ ስር ቋሚ መመሪያዎችን የማውጣት ሂደት እንዲሁም ከአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ ዝርዝር ኮቪድ 19 ሲሰረዝ ሊከሰት የሚችል ክስተት አንድምታዎች ገልጿል ። ዋና ዳይሬክተሩ የአደጋ ጊዜ አጠቃቀም ዝርዝር (EUL) አሰራርን መጠቀምን መፍቀድ ስለሚቀጥል፣ከአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ዝርዝር መሰረዝ፣ አስቀድሞ በአደጋ ጊዜ አጠቃቀም ዝርዝር (EUL) የሚሰጡት ክትባቶችን እና ምርመራዎችን ማግኘት ላይ ተጽዕኖ ሊያሳድር አይገባም። የክልል አስተዳደር መሪዎች አሁንም እነዚህን ክትባቶች እና ምርመራዎች ማግኘት ይችላሉ( አምራቾች ምርቱን እስካመረቱ ድረስ)። ኮቫክስ(COVAX) እ.ኤ.አ እስከ 2023 ድረስ ከፍላጎት ጋር በሚስማማ መልኩ በገንዘብ የሚደግፉትን ምርቶች ማቅረቡን ይቀጥላል ። ይህ ወጥነት ያለው አካሄድ የአደጋ ጊዜ አጠቃቀም ዝርዝር (EUL) ወደ ቅድመ ብቃት ክትባቶች እና ምርመራዎች አዳጋች ያልሆነ ሽግግርን ያስችላል። ኮቪድ-19ን ለማከም ጥቅም ላይ የሚውሉት አብዛኛዎቹ የሕክምና ዘዴዎች ለሌላ ምልክቶች ፈቃድ የተሰጣቸውና እንደገና ጥቅም ላይ የዋሉ እንደመሆናቸው መጠን አለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ዝርዝር መቋረጥ የቁጥጥር ሁኔታቸውን ሊነካ አይገባም። በአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ዝርዝር ሁኔታ ላይ የመወያያ ስብሰባ ኮሚቴው፣ ኮቪድ-19 መካተቱን ወይም አለመካተቱን የሚወስኑ፣ የአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ሦስቱን መመዘኛዎች ተመልክቷል፡ 1) በጣም ያልተለመደ ክስተት መሆን; 2) በአለም አቀፍ ስርጭት ለሌሎች ግዛቶች የህዝብ ጤና አደጋ መሆን እና 3) የተቀናጀ ዓለም አቀፍ ምላሽ ሊፈልግ መቻል። በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅታዊ ሁኔታ ላይም ተወያይተዋል። ምንም እንኳን ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) በስፋት እየተሰራጨ እና እያደገ ቢመጣም፣ ያልተለመደ ወይም ያልተጠበቀ ክስተት እንዳልሆነ አምነዋል። ለወደፊት የሚያስገድድ ሁኔታ ከመጣ፣ ዋና ዳይሬክተሩ የአለምአቀፍ የጤና ደንብ (IHR) የአደጋ ጊዜ ኮሚቴ በኮቪድ-19 ላይ ወደፊት እንዲጠራ ሊወስን እንደሚችል ኮሚቴው አስገንዝቧል። የ ኮቪድ-19 በአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC)፣ አገሮች የተግባር አቅማቸውን እንዲያሳድጉ አነሳስቷቸዋል፣ በተለይም ከድንገተኛ አደጋ ማስተባበር፣ የትብብር ክትትል፣ ክሊኒካዊ ክብካቤ እና ከአደጋ ግንኙነት እና ግንኙነት ጋር መያያዝ ላይ። በአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) እ.ኤ.አ በጥር 2020 ከታወጀ በኋላ አለም ጉልህ እና አስደናቂ አለምአቀፍ እድገት አድርጓል። ኮቪድ-19 በአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC)ን እንደማይፈጥር ሊቆጠር የሚችልበት ደረጃ ላይ መድረስ ለአለም አቀፍ ቅንጅት እና ለአለም አቀፍ ጤና ቁርጠኝነት እንደ አድናቆት መታየት አለበት። ኮሚቴው ባለፉት ስብሰባዎች እንዳደረገው በአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) በመጠበቅ ሊገኙ የሚችሉ ጥቅሞችን እና ጉዳዮችን ተወያይቷል። በአለም አቀፍ አሳሳቢ የህዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (PHEIC) ለኮቪድ-19 ዓለም አቀፍ ምላሽን ለመደገፍ ጠቃሚ መሣሪያ ሆኖ ሳለ፣ ኮሚቴው እንደ ቀጣይ የጤና ጉዳይ የ ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) የረዥም ጊዜ አስተዳደርን ለመምራት ጊዜው ትክክል እንደሆነ ተስማምቷል። በቀጣይም፣ ኮሚቴው ዋና ዳይሬክተሩ እ.ኤ.አ የ2023-2025 የኮቪድ-19 ስትራቴጂካዊ ዝግጁነት እና የምላሽ እቅድን ባገናዘበ መልኩ በ ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) ለሚያስከትሉት የረዥም ጊዜ አደጋዎች ቋሚ የምክር ውሳኔዎች ላይ ለመምከር የአለምአቀፉ የጤና ደንብ (IHR) ግምገማ ኮሚቴ እንዲሰበስብ ሀሳብ አቅርቧል። በተመሳሳይ ጊዜ፣ ኮሚቴው አባል ሀገራት በአሁኑ ጊዜ የወረርሽኝ መከላከል፣ ዝግጁነት እና ምላሽ ስምምነቱን በመደራደር ላይ መሆናቸውን በመግለጽ በ አለምአቀፉ የጤና ደንብ (IHR) ማሻሻያዎች ላይ በመወያየት እና ለአደጋ ጊዜ ዝግጁነት፣ ምላሽ እና መቋቋም (HEPR) ዓለም አቀፍ የጤና መሰረተ ንድፍን በማጠናከር ደህንነቱ የተጠበቀ ዓለምን በጋራ ለመገንባት አስር ሀሳቦችን በማጤን ላይ መሆናቸውን ኮሚቴው አስገንዝቧል። የዓለም ጤና ድርጅት ፀሀፊን እና የክልል ፓርቲዎችን ለዘለቄታው ቁርጠኝነት እና ሙያዊ እውቀት አመስግነው ይህ ጊዜ ስራን የማቆም ወይም ስርዓቶችን የማፍረስ ጊዜ እንዳልሆነ አጽንኦት ሰጥተዋል። በወረርሽኙ ወቅት የተስተዋሉ ክፍተቶችን ለመፍታት ወሳኝ እንደሚሆን ኮሚቴው አሳስቧል። የጤና ስርአቶችን ማጠናከር፣ ተከታታይ የአደጋ ተጋላጭነት ግንኙነቶችን እና የህብረተሰቡን ተሳትፎ ፣ የ'አንድ ጤና'ን ዝግጅት እና ምላሽ አቀራረብ መተግበር እና የኮቪድ-19 ክትትል እና ምላሽ ተግባራትን ከመደበኛ የጤና መርሀግብሮች ጋር ማቀናጀት እንደሚያስፈልግ አሳስበዋል። ኮሚቴው የዓለም ጤና ድርጅት፣ አጋሮች እና የክልል ፓርቲዎች ቀጣይነት ያለው ትኩረት እና መዋለ ንዋይን እያደጉ ላሉ አደጋዎች ዝግጁነት እና ተቋቋሚነት እንዲሰጡ አሳስቧል። በአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ለሁሉም የክልል ፓርቲዎች የተላለፉ ጊዜያዊ የውሳኔ ምክሮች የፍርሃትና የቸልተኝነት አዙሪት እንዳይከሰት ብሔራዊ የአቅም ማካበትን ማስቀጠል እና ለወደፊት ክስተቶች መዘጋጀት። የክልል ፓርቲዎች ለወደፊት ሊከሰቱ ለሚችሉ ወረርሽኞች የሀገሪቱን ዝግጁነት እንዴት ማሻሻል እንደሚችሉ ማሰብ አለባቸው። ከአለም ጤና ድርጅት መመሪያ ጋር በተጣጣመ መልኩ፣ የክልል ፓርቲዎች የመተንፈሻ አካላት በሽታ አምጪ ወረርሽኞች ዝግጁነት ዕቅዶችን ሀገራዊ እና ንዑስ ብሄራዊ የሆነ ከድርጊት በኋላ ግምገማዎች ጋር የተዋሃደ ትምህርትን በማካተት ማዘመን አለባቸው። የክልል ፓርቲዎች በኮቪድ-19 ወረርሽኝ የተጎዱ የጤና መርሀ ግብሮችን ወደ ነበሩበት መመለስና መቀጠል አለባቸው። ለድንገተኛ አደጋዎች ዝግጁነት እና የመቋቋም ችሎታ; የአተነፋፈስ በሽታ አምጪ ተህዋሲያን የወረርሽኝ ዝግጁነት እቅድ ማጠናከር፡ የፖሊሲ አጭር መግለጫ; የዓለም ጤና ድርጅት የኮቪድ-19 ፖሊሲ አጭር መግለጫዎች; የአደጋ ጊዜ ምላሽ ግምገማዎች። የኮቪድ-19 ክትባትን ወደ ዕለት ከዕለት የሕይወት የክትባት መርሀግብር ያዋህዱ። የክልል ፓርቲዎች የኮቪድ-19 ክትባት ሽፋን በከፍተኛ ደረጃ ቅድሚያ በሚሰጣቸው ቡድን ውስጥ ላሉ ሰዎች ሁሉ (እ.ኤ.አ በሚያዚያ 2023 በ የትምህረት ቁጠባ እና እድገት(SAGE) ፍኖተ ካርታ እንደተገለጸው) ከአለም ጤና ድርጅት የተመከሩ ክትባቶችን ማድረስ እና የክትባት ቅበላን በንቃት ለመፍታት እና ከማህበረሰቦች ጋር ያሉ ችግሮችን ለመጠየቅ ጥረታቸውን መቀጠል አለባቸው። በተለዋዋጭ ዓለም ያለ፣ ዓለም አቀፍ የኮቪድ-19 የክትባት ስትራቴጂ (እ.ኤ.አ ሐምሌ 2022 የተሻሻለ); የትምህረት ቁጠባ እና እድገት(SAGE) ፍኖተ ካርታ ( እ.ኤ.አ መጋቢት 2023 የተሻሻለ); የኮቪድ-19 ክትባቶችን የያዙ-ተለዋጮችን አጠቃቀም ላይ ጥሩ ልምምድ መግለጫ; ከፍተኛ ውጤትን ለማግኘት የሚረዱ መሳሪያዎች እና ተግባራዊ መመሪያዎች የሆኑትን የክትባት ትምህርት ጥናቶች፦ የክትባት ባህሪያት እና ማህበራዊ ሁኔታዎች ለማጠቃለል ቀጣይነት ያለው ትብብር ማድረግ አለባቸው። 3. አጠቃላይ ሁኔታዊ ግንዛቤን ለመፍጠር ከተለያዩ የመተንፈሻ አካላት በሽታ አምጪ ተዋህስያን ክትትል የመረጃ ምንጮች መረጃን ማምጣት። የክልል ፓርቲዎች የሟች እና የህመም መረጃዎችን እንዲሁም የተለያዩ የክትትል መረጃዎችን ለ አለም ጤና ድርጅት ዘገባ ማድረግ አለባቸው። ክትትሉ፣ ከሚመለከታቸው የማህበረሰብ ክፍሎች የተሰበሰበ መረጃን ፣ በክስተት ላይ የተመሰረተ ክትትልን፣ የሰዎችን የጽዳጅ ውሃ ክትትልን፣ የሰውነት የበሽታ መቋቋም አቅም-ክትትል( sero-surveillance)ን እና ለ ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) በተጋላጭነታቸው የሚታወቁ የተመረጡ የእንስሳት ስብስቦችን ክትትል መረጃ ማካተት አለበት። የክልል ፓርቲዎች የአለም አቀፍ የጉንፋን በሽታ(influenza) ክትትል እና ምላሽ ስርዓተ መዋቅርን (GISRS) መጠቀም እና የአለም ጤና ድርጅት የአለምአቀፉን የኮሮና ቫይረስ የሙከራ ክፍል አውታረ መረብ (CoViNet) መመስረትን መደገፍ አለባቸው። የኮቪድ-19 የማህበረሰብ ጤና ክትትል 4. የረዥም ጊዜ ተደራሽነትን እና አቅርቦትን ለማረጋገጥ በብሔራዊ የቁጥጥር ማዕቀፎች ውስጥ ለሚፈቀዱ የሕክምና መከላከያ እርምጃዎች ማዘጋጀት። የክልል ፓርቲዎች የክትባቶች መጠቀምን፣ ምርመራዎችን እና የቤት ውስጥ ህክምናዎችን የረጅም ጊዜ ፍቃድ እና አጠቃቀምን ለመደገፍ የቁጥጥር ባለስልጣኖቻቸውን ማጠናከር አለባቸው። የቤት ውስጥ ህክምናዎች(therapeutics) እና COVID-19፡ የመኖር መመሪያ; የኮቪድ-19 ክሊኒካዊ እንክብካቤ መንገድ; የአደጋ ጊዜ አጠቃቀም ዝርዝር ሂደቶች; ለክትባቶች የቅድመ ደራሽነት መለያ ሂደቶች; በብልቃጥ ውስጥ ምርመራዎች የቅድመ ደራሽነት መለያ ሂደቶች። 5. ጠንካራ፣ ተቋቋሚ እና አካታች የአደጋ ግንኙነት እና የማህበረሰብ ተሳትፎን (RCCE) እና የመረጃ አያያዝ መርሀ ግብሮችን ለማሳካት ከማህበረሰቦች እና መሪዎቻቸው ጋር መስራቱን ቀጥሉ። የክልል ፓርቲዎች የአደጋ ግንኙነት እና የማህበረሰብ ተሳትፎ(RCCE) እና የወረርሽኝ-መረጃ (infodemic) አስተዳደር ስልቶችን እና ጣልቃገብነቶችን ከአካባቢያዊ ሁኔታዎች ጋር ማስማማት አለባቸው። 6. ከኮቪድ-19 አለም አቀፍ ጉዞ ጋር የተያያዙ የጤና እርምጃዎችን በአደጋ ግምገማ መሰረት እና፣ በፊት የወጣውን ለአለም አቀፍ ጉዞ የኮቪድ-19 የክትባት ማረጋገጫ ቅድመ ሁኔታን ማንሳትዎን ይቀጥሉ ። ጊዜያዊ የስራ መደብ ወረቀት፡ ለአለም አቀፍ ተጓዦች የኮቪድ-19 ክትባት ማረጋገጫን በተመለከተ በግምት ውስጥ ማስገባት; በኮቪድ-19 አውድ ውስጥ በአደጋ ላይ የተመሰረተ የአለም አቀፍ ጉዞን ተግባራዊ ለማድረግ የፖሊሲ ሃሳቦች 7. ሥርጭትን የሚቀንሱ እና ሰፊ ተፈጻሚነት ያላቸውን ክትባቶች ለማሻሻል የሚደረጉ ጥናትና ምርምሮችን መደገፍዎን ይቀጥሉ; የድህረ ኮቪድ-19 ሁኔታ እና የ ኤስ.ኤ.አር.ኤስ-ኮቭ-2 (SARS-CoV-2) ዝግመታዊ ለውጥ በሽታ የመከላከል አቅማቸው በተዳከመ ህዝብ ውስጥ ያለውን አጠቃላይ ሁኔታ፣ ክስተት እና ተፅእኖ ለመረዳት፤ እና ተዛማጅ የተቀናጁ የእንክብካቤ መንገዶችን ማዘጋጀት።

Statement on the fifteenth meeting of the IHR (2005) Emergency Committee on the COVID-19 pandemic The WHO Director-General has the pleasure of transmitting the Report of the fifteenth meeting of the International Health Regulations (2005) (IHR) Emergency Committee regarding the coronavirus 2019 disease (COVID-19) pandemic, held on Thursday 4 May 2023, from 12:00 to 17:00 CET. During the deliberative session, the Committee members highlighted the decreasing trend in COVID-19 deaths, the decline in COVID-19 related hospitalizations and intensive care unit admissions, and the high levels of population immunity to SARS-CoV-2. The Committee’s position has been evolving over the last several months. While acknowledging the remaining uncertainties posted by potential evolution of SARS-CoV-2, they advised that it is time to transition to long-term management of the COVID-19 pandemic. The WHO Director-General concurs with the advice offered by the Committee regarding the ongoing COVID-19 pandemic. He determines that COVID-19 is now an established and ongoing health issue which no longer constitutes a public health emergency of international concern (PHEIC). The WHO Director-General considered the advice provided by the Committee regarding the proposed Temporary Recommendations and issued them as per the below statement. The WHO Director-General will convene an IHR Review Committee to advise on Standing Recommendations for the long-term management of the SARS-CoV-2 pandemic, taking into account the 2023-2025 COVID-19 Strategic Preparedness and Response Plan. During this transition, States Parties are advised to continue following the issued Temporary Recommendations. The Director-General expressed his sincere gratitude to the Chair, the Members, and the Advisors of the Committee for their engagement and advice during the last three years. Proceedings of the meeting The WHO Director-General, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, welcomed Members and Advisors of the Emergency Committee, who were convened by videoconference. He noted that the number of weekly reported deaths and hospitalizations continue to decrease, but expressed concern that surveillance reporting to WHO has declined significantly, that there continues to be inequitable access to life-saving interventions, and that pandemic fatigue continues to grow. The Director-General announced the publication of the 2023-2025 COVID-19 Strategic Preparedness and Response Plan which is designed to guide countries in transitioning to long-term management of COVID-19. This plan outlines important actions for countries to consider for five areas: collaborative surveillance, community protection, safe and scalable care, access to countermeasures, and emergency coordination. The Director-General thanked Professor Houssin for his leadership in guiding the Committee over the last three years and each of the Committee Members and Advisors for their expertise, dedication, and commitment. The Office of Legal Counsel’s representative briefed the Committee Members and Advisors on their roles, responsibilities, and mandate under the relevant articles of the IHR. The Ethics Officer from the Department of Compliance, Risk Management, and Ethics reminded Members and Advisers of their duty of confidentiality as to the meeting discussions and the work of the Committee, as well as their individual responsibility to disclose to WHO in a timely manner any interests of a personal, professional, financial, intellectual, or commercial nature that may give rise to a perceived or direct conflict of interest. No conflicts of interest for the attending Members and Advisors were identified. The Chair of the Emergency Committee, Professor Didier Houssin, introduced the objectives of the meeting: to provide views to the WHO Director-General on whether the COVID-19 pandemic continues to constitute a PHEIC and to review Temporary Recommendations to States Parties. While the global risk assessment remains high, there is evidence of reducing risks to human health driven mainly by high population-level immunity from infection, vaccination, or both; consistent virulence of currently circulating SARS-CoV-2 Omicron sub-lineages compared to previously circulating Omicron sub-lineages; and improved clinical case management. These factors have contributed to a significant global decline in the weekly number of COVID-19 related deaths, hospitalizations, and admissions to intensive care units since the beginning of the pandemic. While SARS-CoV-2 continues to evolve, the currently circulating variants do not appear to be associated with increased severity. WHO provided updates on the status of global vaccination and considerations of implications for the potential termination of a PHEIC. The Committee was informed that, globally, 13.3 billion doses of COVID-19 vaccines have been administered. Currently, 89% of health workers and 82% of adults over 60 years have completed the primary series (the initial one or two doses recommended as per the vaccine schedule), although coverage in these priority groups varies in different regions. As requested by the Committee, the WHO Secretariat provided overviews of the status of integration of COVID-19 surveillance into the Global Influenza Surveillance and Response System and opportunities to streamline this; the process for issuing Standing Recommendations under the IHR; and the potential regulatory implications for Emergency Use Listed (EUL) when a PHEIC is terminated. As the Director-General will continue to authorize the use of EUL procedure, the termination of the PHEIC should not affect access to vaccines and diagnostics that have already received an EUL. States Parties will still be able to access these vaccines and diagnostics (provided the manufacturers continue production). COVAX will also continue to provide funded doses and delivery support throughout 2023 in line with demand. This continuity can enable a smooth transition from EUL to prequalification of vaccines and diagnostics. As the large majority of therapeutics used to treat COVID-19 are repurposed medicines already licensed for other indications, the termination of a PHEIC should not affect their regulatory status. Deliberative Session on the Status of the PHEICThe Committee considered the three criteria of a PHEIC: whether COVID-19 continues to constitute 1) an extraordinary event, 2) a public health risk to other States through the international spread, and 3) potentially requires a coordinated international response. They discussed the current status of the COVID-19 pandemic. They acknowledged that, although SARS-CoV-2 has been and will continue circulating widely and evolving, it is no longer an unusual or unexpected event. The Committee recognized that the Director-General may decide to convene an IHR Emergency Committee on COVID-19 in the future if the situation requires. The COVID-19 PHEIC has prompted countries to enhance their functional capacities, particularly related to emergency coordination, collaborative surveillance, clinical care, and risk communications and communication engagement. The world has made significant and impressive global progress since the declaration of the PHEIC in January 2020. Reaching the point where COVID-19 can be considered as no longer constituting a PHEIC should be seen as accolade to international coordination and commitment to global health. As it has during past meetings, the Committee deliberated the potential benefits and issues posed by maintaining the PHEIC. While the PHEIC has been a valuable instrument to support the global response to COVID-19, the Committee agreed that the time is right to move towards the long-term management of SARS-CoV-2 as an ongoing health issue. Moving forward, the Committee suggested that the Director-General consider convening an IHR Review Committee to advise on Standing Recommendations to for long-term risks posed by SARS-CoV-2 taking into account the 2023-2025 COVID-19 Strategic Preparedness and Response Plan. At the same time, the Committee recognized that Member States are currently negotiating the Pandemic Prevention, Preparedness, and Response Accord, discussing amendments to the IHR, and considering the ten proposals to build a safer world together by strengthening the Global Architecture for Health Emergency Preparedness, Response, and Resilience (HEPR). They thanked the WHO Secretariat and States Parties for their sustained commitment and technical expertise, and emphasized that this is not the time to stop work or dismantle systems. The Committee stressed that it will be critical to address the gaps recognised during the pandemic. They highlighted the need to strengthen health systems, continue active risk communications and community engagement, implement a One Health approach to preparedness and response, and integrate COVID-19 surveillance and response activities into routine health programmes. The Committee advocated that WHO, partners, and States Parties dedicate sustained attention and resources to preparedness and resilience for emerging threats. Temporary Recommendations issued by the WHO Director-General to all States Parties 1. Sustain the national capacity gains and prepare for future events to avoid the occurrence of a cycle of panic and neglect. States Parties should consider how to improve country readiness for future outbreaks. In alignment with WHO guidance, States Parties should update respiratory pathogen pandemic preparedness plans incorporating learnings from national and sub-national After Action Reviews. States Parties should continue to restore health programmes adversely affected by the COVID-19 pandemic. Preparedness and resilience for Emerging Threats; Strengthening pandemic preparedness planning for respiratory pathogens: policy brief; WHO COVID-19 policy briefs; Emergency Response Reviews. 2. Integrate COVID-19 vaccination into life course vaccination programmes. States Parties should maintain efforts to increase COVID-19 vaccination coverage for all people in the high-priority groups (as defined by the SAGE Roadmap of April 2023) with WHO recommended vaccines and continue to actively address vaccine acceptance and demand issues with communities. Global COVID-19 Vaccination Strategy in a Changing World (July 2022 update); SAGE Roadmap (Updated March 2023); Good practice statement on the use of variant-containing COVID-19 vaccines; Continued collaboration with IVAC and others to summarise VE studies, Behavioural and social drivers of vaccination: tools and practical guidance for achieving high uptake. 3. Bring together information from diverse respiratory pathogen surveillance data sources to allow for a comprehensive situational awareness. States Parties should maintain reporting of mortality and morbidity data as well as variant surveillance information to WHO. Surveillance should incorporate information from an appropriate mix of representative sentinel populations, event-based surveillance, human wastewater surveillance, sero-surveillance, and surveillance of selected animal populations known to be at risk of SARS-COV-2. States Parties should leverage the Global Influenza Surveillance and Response System (GISRS) and support the establishment of the WHO Global Coronavirus Laboratory Network (CoViNet). Public health surveillance for COVID-19 4. Prepare for medical countermeasures to be authorized within national regulatory frameworks to ensure long-term availability and supply. States Parties should strengthen their regulatory authorities to support long-term authorization and use of vaccines, diagnostics, and therapeutics. Therapeutics and COVID-19: living guideline; COVID-19 Clinical Care Pathway; Emergency Use Listing procedures; Prequalification procedures for vaccines; Prequalification procedures for in vitro diagnostics 5. Continue to work with communities and their leaders to achieve strong, resilient, and inclusive risk communications and community engagement (RCCE) and infodemic management programmes. State Parties should adapt RCCE and infodemic management strategies and interventions to local contexts. 6. Continue to lift COVID-19 international travel related health measures, based on risk assessments, and to not require any proof of vaccination against COVID-19 as a prerequisite for international travel. Interim position paper: considerations regarding proof of COVID-19 vaccination for international travellers; Policy considerations for implementing a risk-based approach to international travel in the context of COVID-19 7. Continue to support research to improve vaccines that reduce transmission and have broad applicability; to understand the full spectrum, incidence and impact of post COVID-19 condition and the evolution of SARS-COV-2 in immunocompromised populations; and to develop relevant integrated care pathways.

Bayani daga taron Kwamitin Gaggawa na IHR (2005) karo na shabiyar a kan annobar cutar Covid-19 wanda ya gudana a ranar Alhamis, 4 ga watan Mayu, 2023 da misalin ƙarfe 12:00 zuwa 17:00 CET. Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) yana mai farin cikin gabatar da Rahoton Kwamitin Gaggawa na Dokokin Lafiya na Duniya (IHR) (2005) karo na shabiyar da aka yi a kan annobar cutar Korana (Covid-19) da. A yayin tattaunawar, 'yan kwamitin sun bayyana ragowa game da mace-mace da kwantar da mutane a asibiti da ke da alaƙa da cutar Covid-19 da ma ƙaruwar garkuwar ɗan'adam game da SAR-CoV-2. Matsayar kwamitin ta fara bayyana a cikin watanni da dama da suka wuce. Tare da la'akari da rashin tabbas saboda yiwuwar ɓarkewar cutar SARS-CoV-2, sun bayar da shawarar cewa lokaci ya yi na magance annobar Covid-19. Ra'yin Babban Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya ya zo ɗaya da shawarar da kwamitin ya bayar dangane da Annobar Covid-19 da ake fuskanta. Ya fahimci cewa, Cutar Covid-19 a yanzu ya zama tabbatacciyar matsala a harkar kiwon lafiya wanda a yanzu ba matsala ce mai buƙatar ɗauki na gaggawa ba. Babban Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya ya yi nazarin shawarar da kwamitin dangane da tayin Shawarwarin Wucin gadi sannan ya bayar da su kamar haka. Babban Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya zai samar da Kwamitin Bita na IHR domin bayar da shawarwari kan yadda za a samar da Gamsassun Hanyoyi na magance Annobar SAR-CoV-2 ta hanyar la'akari da Tsarin Tunkarar Covid-19 na 2023-2025. A ɗan tsakanin kuwa, ana bai wa ƙasashen da abin ya shafa shawara da su cigaba da aiwatar da Shawarwarin Wucin gadi. Babban Darektan ya gode wa Shugaba da Mambobi da Mashawarta na kwamitin saboda sadaukarwarsu da kuma shawarwarin da suka bayar a shekaru uku da suka wuce. Bayanin sakakmakon taron Babban Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, ya marabci Mambobin da Mashawartan da suka samu halartar taron da aka shirya ta hanyar bidiyo. Ya yi nuni da cewa yawan waɗanda ake bayar da rahoton rasuwarsu ko kwantar da su a asibiti yana raguwa amma kuma lura tare da sanar da Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) shi kuma raguwa ya yi sosai, kenan har yanzu akwai rashin daidaito wajen samar da ɗaukin ceto rayuka sannan kuma kasala dangane da fuskantar annoba cigaba da yawa take yi. Babban Darektan ya sanar da buga Gamsassun Hanyoyi naTsarin Tunkarar Covid-19 na 2023-2025 waɗanda aka tsara domin yin jagora ga ƙasashe wajen magance Annobar Covid-19 na tsawon lokaci. Tsarin ya tanadar da abubuwa biyar da ya kamata ƙasahe su yi a fannoni biyar: haɗa kai wajen lura da tsare al'umma da samar da kulawa da saamar da hanyoyin daƙilewa da kulawa da ayyukan gaggawa. Babban Darektan ya yi godiya ga Farfesa Houssin saboda jagorancin da ya yi wa Kwamitin a shekaru uku da shuka wuce da kuma Mambobin Kwamitin da Mashawarta domin ƙwarewar da suka nuna da kuma sadaukarwarsu. Ofishin Wakili ta Fuskar Shari'a ya yi wa Mambobin Kwamitin da Mashawarta bayanin ayyukan da ke gaban kowannensu kamar yadda yake ƙunshe a dokokin IHR. Jami'i mai kula da Ladabi daga Shashen da ake kira Compliance, Risk Management and Ethics ya tunatar da Mambobi da Mashawarta dangane da buƙatar da ake da ita ta ɓoye sirri na abubuwan da aka tattauna a taron da ma na ayyukan Kwamitin har da ayyukan da ɗaiɗaikunsu tare da tabbatar da sun sanar da Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) duk wani abu da suka hango da zai iya kawo rashin fahimta a tsakaninsu a kan kari. Ba a gano bambancin ra'ayi a tsakanin mahalarta da mashawarta ba. Shugaban Kwamitin Gaggawa, Farfesa Didier Houssin ya gabatar da manufofin taron kamar haka: samar da ra'ayoyi ga Babban Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya game da ko har yanzu Annobar Covid-19 tana a matsayin babbar barazana ga lafiyar duniya sannan kuma da yin bita ga Shawarwarin Wucin Gadi na ƙasashen da abin ya shafa. Duk da yake yawan yiwuwar kamuwa a duniya baki ɗaya har yanzu yana da yawa, akwai tabbacin raguwar cutarwa ga lafiyar ɗan'adam saboda ƙaruwar ƙarfin garkuwar jikin mutane da allurar rigakafi ko ma duka. Ƙarfin cutarwa na SAR-CoV-2 Omicron da ke yaɗuwa a yanzu yake da shi idan aka kwatanta da dangin cutar Omicron na da tare da cigaba da aka samu na kulawa a asibitoci. Waɗannan dalilan sun haddasa raguwa sosai dangane da mace-mace da kwantar da mutane a asibiti da ke da alaƙa da cutar Covid-19 na mak-mako tare da yawan masu buƙatar kulawa ta musamman da ake samu. Duk da cewa cutar SARS-CoV-2 na cigaba da bayyana, nau'in da ke yaɗuwa a yanzu ba shi da wata cutarwa sosai. Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta samar da sabbin bayanai game da matsayin allurar rigakafin da ake yi a duniya baki ɗaya tare da abubuwan lura game da yiwuwar ƙarar da cutuka masu haddasa barazana ga duniya. An sanar da Kwamitin cewa alluran rigakafin Covid-19 biliyan13.3 ne aka bayar a duniya baki ɗaya. A yanzu haka, kashi 89 cikin ɗari na ma'aikatan kiwon lafiya da kuma kashi 82 na mutanen da suka haura shekara 60 da haihuwa ne sun karɓi allurar rigakafinsu zagaye na farko (ko dai guda ɗaya ko biyu dangane da yadda tsarin allurar yake), kodayake hakan ya bambanta daga wannan wuri zuwa wancan. Sakatariyar Hukumar Lafiya ta Duniya ta samar da ƙarin haske a kan matsayin gwama tsarin lura da Covid-19 da na Lura da Tunkarar Cututtukan Duniya kamar yadda kwamitin ya buƙata domin daidaita kafaɗarsu; hanyar bayar da Gamsassun Shawarwari a ƙarƙashin IHR; da kuma abin da ka iya biyo baya na gudanar da Emmagency Use Listed (EUL) a yayin da PHEIC ta ƙare. Kamar yadda Babban Darekta zai cigaba da bayar da umurni a kan amfani da tsarin EUL, ƙarewar PHEIC bai kamata ya shafi samuwar alluran rigakafi da gwaje-gwajen asibitin da aka riga aka yi waa EUL ba. Ƙasashen da abin ya shafa za su cigaba da samun waɗannan alluran rigakafi da gwaje-gwajen (idan dai har masu haɗa magungunan suka cigaba da samar da su. COVAX kuma za su cigaba da samar da alluran da aka ɗauki nauyinsu daidai buƙata har ƙarshen shekara ta 2023. Wannan cigaban zai iya bayar da dama na matsawa daga alluran rigakafi na gaggawa (na EUL) zuwa ga waɗanda sai an cika sharuɗa za a same su. Da yake yawancin magungunan cutar COVID-19 an amfani da su da ma wajen magance wasu cututtuka, kawo ƙarshen PHEIC kada ya sauya matsayinsu a doka. Tattaunawa dangane da matsayin PHEIC, Kwamitin ya yi la'akari da abubuwa uku dangane da PHEIC ɗin: shin cutar COVID-19 ta cigaba da zama wani babban al'amari ƙalubale ga sauran Ƙasashe ta fuskar lafiya a duniya baki ɗaya, sannan kuma zai iya buƙatar haɗin kan duniya baki ɗaya domin tunkararsa. Sun tattauna a kan matsayin annobar COVID-19 a halin yanzu. Sun lura cewa duk da yake SARS-CoV-2 ya riga ya kuma zai cigaba da bayyana tare da yaɗuwa, amma a yanzu ita ba cuta ce wadda ba a tsammani ko kuma wadda ba a saba da ita ba. Kwamitin ya yi nuni da cewa, Babban Darektan na iya kiran Kwamitin Gaggawa na COVID-19 nan gaba idan buƙatar hakan ta taso. Cututtukan al'umma masu buƙatar ɗaukin gaggawa (PHEIC) ta fuskar COVID-19 sun zaburar da ƙasashe wajen inganta lamuransu musamman waɗanda suka shafi kulawar gaggawa da haɗin guiwa wajen lura da kula da kiwon lafiya da sanarwar ƙalubale sannan kuma da magance ƙalubalen. Duniya ta samu kyakkyawan cigaba tun lokacin da aka sanar da samuwar cututtukan al'umma masu buƙatar ɗaukin gaggawa (PHEIC) a shekara ta 2020. Kaiwa ga matsayin da za a ce cutar COVID-19 ba ta cikin cututtukan al'umma masu buƙatar ɗaukin gaggawa (PHEIC). Kwamitin ya kuma tattauna a kan amfani ko matsalolin da za a iya fuskanta idan aka cigaba da kasancewa da cututtukan al'umma masu buƙatar ɗaukin gaggawa (PHEIC) ɗin, kamar yadda ya yi a tarukan baya. Duk da yake cututtukan al'umma masu buƙatar ɗaukin gaggawa sun taimaka duniya baki ɗaya wajen tunkarar annobar COVID-19, kwamitin ya amince cewa lokaci ya yi da za a karkata akala zuwa magance SARS-CoV-2 wanda a yanzu shi ya fi damuwa a harkar kiwon lafiya. Ƙari a kan haka, kwamitin ya bayar da shawarar cewa Babban Darektan Hukumar Lafita ta Duniya zai iya neman Kwamitin Bita na IHR domin ya bayar da shawarwari dangane da hanyoyin magance ƙalubalen SARS-CoV-2 na dindindin ta hanyar la'akari da Tsarin Shiri don Tunkarar COVI-19 na shekarar 2023-2025. Haka kuma kwamitin ya lura cewa a yanzu haka Ƙasashen da abin ya shafa suna tattaunawa a kan Yarjejeniyar Kiyaye Annoba da Shiryawa tare da Tunkararta, suna tattauna gyaran fuska ga IHR tare da kawo tayi hanyoyi goma da za su taimaka wajen samarwa tare da ƙarfafa kiwon lafiayar al'umma da kuma Shirin Tunkarar irin ta Gaggawa. Sun yi godiya ga Sakatariyar Humkumar Lafiya ta Duniya da kuma Ƙasashe Mambobi sobada cigaba da jajircewa tare da nuna ƙwarewarsu, sannan suka jaddada cewa wannan ba lokaci ne na tsayar da aiki ko rusa tsarin da aka samar ba. Kwamitin ya jaddada cewa zai kyautu da a toshe kafafen da aka gani a lokacin annobar. Sun yi nuni da buƙatar da ake da ita na ƙarfafa tsarin kiwon lafiya, su cigaba da tuntuɓar al'umma tare da bayyana wuraren da ke fuskantar ƙalubale, aiwatar da tsari na bai-ɗaya dangane da shirin tunkarar matsalar, sannan su gwama tsarin tunkarar COVID-19 da shirye-shiryen kiwon lafiya na yau da kullum. Kwamitin ya yi kira ga Hukumar Lafiya ta Duniya da waɗanda aka haɗa guiwa da su da ma Ƙasashen da abin ya shafa da su mayar da hankali tare da ware kuɗi na musamman domin tunkarar ƙalubalen da ka iya bijirowa. Shawarwarin Wucin Gadin da Babban Darektan Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ya bayar ga dukkan Ƙasashe Mambobi. Cigaba da tabbatar da abubuwan da aka samu na ƙarfi a ƙasa tare da shirya wa lamura masu zuwa domin kauce wa sake samun ruɗani da watsi da harkar jama'a. Ƙasashen da abin ya shafa su lalubi hanyoyin kyautata shirinsu dangane da yiwuwar sake samun haka a gaba. Ƙasashen da abin ya shafa su gyara tsarin kula da cututtukan nufanshi ta hanyar samun jagoranci daga Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), domin shigar da abin da aka koya daga Bitar Bayan Aiwatarwa da aka yi a matakin ƙasa da na jihohi. Ƙasashen da abin ya shafa su lalubi hanyoyin sake mayar da shirye-shiryen harkar lafiya da Cutar COVID-19 ta lahanta. Shirya wa fuskantar Ƙalubalen da ka iya Bijirowa; Ƙarfaf shirin tunkarar annobar cututtukan numfashi: bayanin tsari da bayanin tsarin COVID-19; Bitar Tsarin Ɗaukin Gaggawa. Shigar da rigakafin cutar COVID-19 cikin tsarinrigakafin da aka saba yi a cikin rayuwa. Ƙasashen da abin ya shafa su tabbata a kan ƙoƙarinsu na ƙara yawan wuraren da ake bayar da rigakafin COVID-19 ga dukkan mutane a wuraren da aka bayar da fifiko na musamman (kamar yadda yake a SAGE Roadmap na watan Afirilu, 2023) ta yin amfani da alluran da Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta amince da su tare da cigaba da magance matsalar rashin amincewa da jama'a ke nunawa ga alluran. Global COVID-19 Vaccination Strategy in a Changing World (Wanda aka Gyaggyara a Watan Yuli, 2022); SAGE Roadmap (Wanda aka Gyaggyara a Watan Maris, 2023); Kyakkyawan bayani a kan yadda za a yi amfani da ɗayan nau'in allurar rigakfi na COVID-19. Cigaba da haɗa kai da IVAC da sauransu domin taƙaita nazarce-nazarcen VE da halayen jama'a masu tafiyar da laamarin rigakafi: jagorantar yadda za a yi amfani da kayan aiki domin fara ba tare da tangarɗa ba. Tattaro bayanai waje guda a kan yadda za a lura da inda za a samo bayanai a kan abubuwa masu taimaka wa numfashi domin cikakkiyaar fahimta na halin da ake ciki. Ƙasashen da abin ya shafa su cigaba da bayar da rahoto a kan mace-mace da lahanonin da cutar ta haddasa tare da bayanin lura da ɗayan nau'i na cutar ga Hukumar Lafiya ta Duniya. Ya kamata masu lura da lamarin su harhaɗo bayanai daga wakilan al'umma waɗanda ke ɗauke da cutar, su sanya ido a kan sha'anin bukukwa, su sanya ido a kan tsaftar magudanan ruwa, su sanya ido kuma dangane da garkuwar jikin mutane sannan su kuma sanya ido a kan dabbobin da ke haddasawa ko yaɗa SARS-CoV-2. Ƙasashen da abin ya shafa su yi amfani da damar da Tsarin GISRS ya bayar ta hanyar goyon bayan Hukumar Lafiya ta Duniya ta samar da Cibiyar Gwaje-gwaje a kan Ƙwayar Cutar Kwarona (CoViNet). Lura da sanya ido a kan lafiyar al'umma dangane da cutar COVID-19. 4.Shirya matakan magancewa don bada izinin tsare tsare a matakin ƙasa domin tabbatar da samuwa da wadata na dogon lokaci. Ya kamata ɓangarorin jihohi su ƙarfafa hukumominsu domin bada goyon bayan izinin amfani da alluran rikakafi da kuma gwaje gwaje da kuma warkarwa. Magunguna da COVID-19: jagorori; Hanyar Kula da Lafiya ta COVID-19; Hanyoyin Lissafin Amfani da Gaggawa; Hanyoyin riga-kafi don maganin rigakafi;</b> <b>Hanyoyin riga-kafi don bincike na in vitro 5.Ci gaba da yin aiki tare da al'ummomi da shugabanninsu don cimma ƙarfi, juriya, da haɗakar sadarwar da haɗin gwiwar al'umma (RCCE) da shirye-shiryen sarrafa bayanai. Ya kamata Jam'iyyun Jiha su daidaita tsarin RCCE da dabarun sarrafa bayanai da shiga tsakani zuwa yanayin gida. Ci gaba da ɗaga matakan kiwon lafiya masu alaƙa da balaguron balaguro na ƙasa da ƙasa na COVID-19, bisa kimanta haɗarin haɗari, kuma don kada a buƙaci kowace hujja ta rigakafin cutar ta COVID-19 a matsayin abin da ake buƙata don balaguron ƙasa da ƙasa. Takardar matsayi na wucin gadi: la'akari game da tabbacin rigakafin COVID-19 ga matafiya na duniya; Manufofin siyasa don aiwatar da hanyar da ta dogara da haɗari ga balaguron ƙasa a cikin mahallin COVID-19 7. Ci gaba da tallafawa bincike don inganta rigakafin da ke rage watsawa kuma suna da fa'ida mai yawa;don fahimtar cikakken bakan, abin da ya faru da tasirin yanayin COVID-19 na baya da kuma juyin halittar SARS-COV-2 a cikin al'ummomin da ba su da rigakafi; da kuma haɓaka hanyoyin kulawa da suka dace.

Taarifa kuhusu mkutano wa kumi na tano wa kamati ya Dharura ya IHR (2005) kuhusu janga la UVIKO-10 Mkurugenzi mkuu wa WHO anayo furaha kuwasilisha ripoti ya mkutano wa kumi na tano wa kamati ya Dharura ya kanuni za afya za kimataifa (2005) (IHR) kuhusu ugonjwa wa virusi vya Korona 2019 (UVIKO-19), uliofanyika Alhamisi tarehe 4 Mei 2023, kuanzia saa 12:00 hadi 17L:00 CET. Wakati wa kikao cha mashauriano, wajumbe wa kamati waliangazia muelekeo wa kupungua kwa vifo vya UVIKO-19, kupungua kwa kulazwa hospitalini kuhusiana na UVIKO-19 na kulazwa katika chumba cha wagonjwa mahututi, na viwango vya juu vya kinga ya watu kwa SARS-CoV-2. Msimamo wa kamati umekuwa ukibadilika kwa muda wa miezi kadhaa iliyopita. Huku wakikubali kutokuwa na hakika iliyobaki iliyotumwa na mageuzi ya SARA-CoV-2, walishauri kwamba ni wakati wa mpito kwa usimamizi wa muda mrefu wa janga la UVIKO-19. Mkurugenzi mkuu wa WHO anakubaliana na ushauri unaotolewa na kamati kuhusu janga la UVIKO-19 linaloendelea. Alibainisha kuwa UVIKO-19 sasa ni suala la afya lililo ainishwa na linaloendelea ambalo halijumuishi tena dharura ya afya ya umma ya wasiwasi wa kimataifa (PHEIC). Mkurugenzi mkuu wa WHO alizingatia ushauri uliotolewa na kamati kuhusu mapendekezo ya muda yaliyopendekezwa na kuyatoa kulingana na taarifa iliyo hapa chini. Mkurugenzi mkuu wa WHO ataitisha kamati ya mpito ya IHR ili kushauri kuhusu mapendekezo ya kudumu ya usimamizi wa muda mrefu wa janga la SARS-CoV-2, kwa kuzingatia mpango mkakati wa maandalizi na majibu ya UVIKO-19 wa 2023-2025. Katika kipindi hiki cha mpito, nchi wanachama zinashauriwa kuendelea kufuata mapendekezo ya muda yaliyotolewa. Mkurugenzi nmkuu alitoa shukrani zake za dhati kwa mwenyekiti, wajumbe, na washauri wa kamati kwa ushirikiano na ushauri wao katika kipindi cha miaka mitatu iliyopita. Taratibu za kikao Mkurugenzi mkuu wa WHO, Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus, wanachama na washuri wa kamati ya dharura, ambao waliitishwa kwa mkutano wa video. Alibainisha kuwa idadi ya vifo vinavyoripotiwa kila wiki na kulazwa hospitalini inaendelea kupungua, lakini alionyesha wasiwasi kwamba ripoti za ufuatiliaji kwa WHO zimepungua kwa kiasi kikubwa, kwamba kuendelea kuwa na upatikanaji usio sawa wa afua za kuokoa maisha, na kwamba uchovu wa janga unaendelea kuongezeka. Mkurugenzi mkuu alitangazwa kuchapishwa kwa mpango mkakati wa maandalizi na majibu ya UVIKO-19 wa 2023-2025 ambao umeundwa ili kuziongoza nchi katika mpito wa usimamizi wa muda mrefu wa UVIKO-19. Mpango huu unaonyesha hatua kwa nchi kuzingatia kwa maeneo matano: Ufuatiliaji shirikishi, ulinzi wa jamii, utunzaji salama na hatari, ufikiaji wa hatua za kukabiliana na dharura, na uratibu wa dharura. Mkurugenzi mkuu alimshukuru Profesa Houssin kwa uongozi katika kuiongoza kamati katika kipindi cha mika mitatu iliyopita na kila mmoja wa wanakamati na washauri kwa utaalamu wao, kujitolea na ahadi. Mwakilishi wa ofisi ya wakili wa sheria aliwafahamisha wanakamati na washauri kuhusu majukumu, wajibu na mamlaka yao chini ya vifungu husika vya IHR. Afisa wa maadili kutoka idara ya uzingatiaji, usimamizi wa hatari na maadili, aliwakumbusha wanachama na washauri juu ya jukumu lao la usiri kuhusu mijadala ya mikutano na kazi ya kamati, vilevile jukumu lao la kibinafsi la kufichua kwa WHO kwa wakati unaofaa maslahi yoyote ya kibinafsi, kitaaluma, kifedha, kiakili, au kibiashsra ambayo yanaweza kusababisha mgongano wa kimaslahi unaotambulika au moja kwa moja. Hakuna migongano ya kimaslahi kwa wanachama na washauri waliohudhuria iliyotambuliwa. Mwenyekiti wa kamati ya Dharura, profesa Didier Houssin, aliwasilisha malengo ya mkutano huo: kutoa maoni kwa mkurugenzi mkuu wa WHO kuhusu iwapo janga la UVIKO-19 linaendelea kuunda PHEIC na kupitia Mapendekezo ya Muda kwa Nchi Wanachama. Wakati tathmini ya hatari Duniani inabaki kuwa kubwa, kuna ushahidi wa kugundua hatari kwa afya ya Binadamu inayoendeshwa hasa na kinga ya kiwango cha juu cha watu dhidi ya maambukizi, chanjo, au zote mbili; Ukiukaji thabiti wa safu ndogo za sasa za SARS-CoV-2 Omicron ikilinganishwa na safu ndogo za Omicron zilizokuwa zikizunguka hapo awali; na usimamizi wa kesi za kliniki. Mambo haya yamechangia kupungua kwa kiwango kikubwa Duniani kwa idadi ya kila wiki ya vifo, vinavyohusiana na UVIKO-19, kulazwa hospitalini, na kulazwa katika vitengo vya magonjwa mahututi tangu kuanza kwa janga hili. Wakati SARS-CoV-2 inaendelea kubadilika, lahaja zinazozunguka kwa sasa hazionekani kuhusishwa na ukali ulioongezeka. WHO ilitoa masasisho kuhusu hali ya chanjo Duniani kote na kuzingatia madhdara ya uwezekano wa kusitishwa kwa PHEIC. Kamati iliarifiwa kwamba, kimataifa, Dozi bilioni 13.3 za chanjo ya UVIKO-19 zimetolewa. Kwa sasa 89% ya wahudumu wa afya na 82% ya watu wazima zaidi ya miaka 60 wamekamilisha mfuflulizo wa awali (Dozi moja au mbili za awali zilipendekezwa kulingana na ratiba ya Chanjo), ingawa chanjo katika makundi haya ya kipaumbele inatofautiana katika maeneo tofauti. Kama ilivyoombwa na kamati, Sekretarieti ya WHO itatoa muhtasari wa hali ya kuunganishwa kwa ufuatiliaji wa UVIKO-19 katika mfumo wa ufuatiliaji na mwitikio wa mafua ulimwenguni na fursa za kurahisisha hili; mchakato wa kutoa mapendekezo ya kudumu chini ya IHR; na uwezekano wa athari za udhibiti kwa ulioorodheshwa wa matumizi ya Dharura (EUL) wakati PHEIC inapokomeshwa. Kwa vile mkurugenzi mkuu ataendelea kuidhinisha matumizi ya utaratibu wa EUL, kukomesha PHEIC kusiathiri ufikiaji wa chanjo na uchunguzi ambao tayari umepokea EUL. Mataifa wanachama bado watawezaa kufikia chanjo hizi na uchunguzi (mradi watengenezaji wataendelea na uzalishi). Pia COVAX itaendelea kutoa Dozi zilizofadhiliwa na usaidizi wa usambazaji mwaka 2023 kulingana na mahitaji. Mwendelezo huu unaweza kuwezesha mpito mwepesi kutoka EUL hadi uhitimu wa awali wa chanjo na uchunguzi. Kwa vile idadi kubwa ya matibabu yanayotumiwa kutibu UVIKO-19 ni dawa zilizotumiwa tena ambazo tayari zimepewa leseni kwa dalili nyingine, kukomesha PHEIC hakupaswi kuathiri hali yao ya udhibiti. Kikao cha mashauriano kuhusu hali ya PHEIC Kamati ilizingatia vigezo vitatu vya PHEIC: iwapo UVIKO-19 inaendelea kujumuisha 1) Tukio la kushangaza, 2) Hatari ya afya ya umma kwa mataifa mengine kupitia kuenea kimataifa, na 3)Huenda ikahitaji jibu lililoratibiwa la kimataifa. Walijadili hali ya sasa ya janga la UVIKO-19. Walikubali kwamba, ingawa SARS-CoV-2 imekuwa na itaendelea kuzunguka sana na kubadilika, sio tukio lisilo la kawaida tena au lisilotarajiwa. Kamati ilitambua kwamba mkurugenzi mkuu anaweza kuamua kuitisha kamati ya dharura ya IHR kuhusu UVIKO-19 katika siku zijazo kama hali itahitajika. UVIKO-19 PHEIC imehimiza nchi kuimarisha uwezo wao wa kiutendaji, hasa kuhusiana na uratibu wa dharura, ufuatiliaji shirikishi, utunzaji wa kimatibabu, na hatari ya mawasiliano na ushiriki wa mawasiliano. Duniani imepata maendeleo makubwa na ya kuvutia kimataifa tangu kutangazwa kwa PHEIC mnamo Januari 2020. Kufikia hatua ambapo UVIKO-19 inaweza kuchukuliwa kama haijumuishi tena PHEIC inapaswa kuonekana kama sifa ya uratibu wa kimataifa na kujitolea kwa afya ya kimataifa. Kama ilivyokuwa katika mikutano iliyopita, kamati ilijadili manufaa na masuala yanaweza kutokea kutokana na kudumisha PHEIC. Wakati PHEIC imekuwa chombo muhimu cha kuunga mkono muitikio wa kimataifa kwa UVIKO-19, kamati ilikubali kwamba wakati ni sahihi kuelekea usimamizi wa muda mrefu wa SARS-CoV-2 kama suala linaloendelea la kiafya. Kusonga mbele, kamati ilipendekeza kuwa mkurugenzi mkuu afikirie kuitisha kamati ya mpito ya IHR ili kushauri juu ya mapendekezo ya kudumu ya hatari za muda mrefu zinazotolewa na SARS-CoV-2 kwa kuzingatia mpango mkakati wa maandalizi na muitikio wa UVIKO-19 wa 2023-2025. Wakati huo huo, kamati ilitambua kuwa nchi wanachama kwa sasa zinajadili mkataba wa kuzuia ugonjwa, maandalizi, na majibu, kujadili marekebisho ya IHR, na kuzingatia mapendekezo kumi ya kujenga ulimwengu salama kwa pamoja kwa kuimarisha usanifu wa kimataifa wa maandalizi ya dharura ya afya, majibu na ustahimilivu (HERR). Waliishukuru sekretarieti ya WHO na nchi wanachama kwa kujitolea kwa kudumu na utaalamu wa kiufundi, na kusisitiza kuwa huu si wakati wa kuimarisha kazi au kuvunja mifumo. Kamati ilisisitiza kuwa itakuwa muhimu kushughulikia mapengo yaliyotambuluwa wakati wa janga hili. waliangazia hitaji la kuimarisha mifumo ya afya, kuendeleza hatari ya mawasiliano na ushirikishwaji wa jamii, kutekeleza mbinu ya Afya Moja ya kujitayarisha na kuitikia, na kuunganisha shughuli za ufuatiliaji na kukabiliana na UVIKO-19 katika programu za kawaida za afya. Kamati ilitetea kwamba WHO, washirika, na nchi wanachama ziweke umakini na rasilimali endelevu kwa kujityarisha na kustahimili vitisho vinavyojitokeza. Mapendekezo ya muda yaliyotolewa na mkurugenzi mkuu wa WHO kwa mataifa wanachama 1. Kudumisha faida ya uwezo wa kitaifa na kujiandaa kwa matukio yajayo ili kuepuka kutokea kwa mzunguko wa hofu na kupuuzwa. Mataifa wanachama wanapaswa kuzingatia jinsi ya kuboresha utayari wa nchi kwa milipuko ya siku zijazo. Kwa kuzingatia muongozo wa WHO, nchi wanachama zinapaswa kusasisha mipango ya kujitayarisha kwa gonjwa la pathogeni ya kupumua ikijumuisha mafunzo kutoka kitaifa na kikanda baada ya mapitio ya hatua. Mataifa wanachama wanapaswa kuendelea kurejesha programu za afya zilizoathiriwa vibaya na janga la UVIKO-19. Utayari na uthabiti kwa vitisho vinavyojitokeza; Kuimarisha upangaji wa kujiandaakwa janga kwa viini vya magonjwa ya kupumua: Muhtasari wa sera; muhtasari wa sera za WHO UVIKO-19; Ukaguzi wa Majibu ya Dharura. 2. Kujumuisha chanjo ya UVIKO-19 katika programu za chanjo ya kipindi cha maisha. Mataifa wanachama wanapaswa kudumisha juhudi za kuongeza chanjo ya UVIKO-19 kwa watu wote katika makundi yaliyopewa kipaumbele (kama inavyofafanuliwa na muongozo wa SAGE wa Aprili 2023) na chanjo zilizopendekezwa na WHO na kuendelea kushughulikia kwa bidii musuala ya kukabiliana na mahitaji ya chanjo na jamii. Mkakati wa kimataifa wa chanjo ya UVIKO-19 katika ulimwengu unaobadilika (sasisho la Julai 2022); Muongozo wa SAGE (uliosasishwa Machi 2023); Taarifa nzuri ya mazoezi juu ya matumizi ya chanjo zenye lahaja za UVIKO-19; Iliendelea kushirikiana na IVAC na wengine kufanya muhtasari wa msomo ya VE, viendeshaji vya tabia na kijamii vya chanjo: Zana na mwongozo wa vitendo wa kufikia utumiaji wa hali ya juu. 3. Kuleta taarifa pamoja kutoka kwa vyanzo mbalimbali vya Data vya ufuatiliaji wa vimelea vya pathogeni vya kupumua ili kuruhusu ufahamu wa kina wa hali. Mataifa wanachama wanapaswa kudumisha kuripoti Data ya vifo na maradhi vilevile taarifa tofauti za ufuatiliaji kwa WHO. Ufuatiliaji unapaswa kujumuisha taarifa kutoka kwa mchanganyiko ufaao wa idadi ya walinzi wawakilishi, ufuatiliaji kulingana na matukio, ufuatiliaji wa maji machafu ya Binadamu, ufuatiliaji wa sero na ufuatilaiaji wa idadi ya wanyama waliochaguliwa kuwa katika hatari ya SARS-CoV-2. Mataifa wanachama wanapaswa kutumia mfumo wa ufuatiliaji na muitikio wa mafua Duniani (GISRS) na kuunga mkono uanzishwaji wa mtandao wa kimaifa wa WHO wa maabara ya viini vya Korona (CoViNet). Ufuatiliaji wa afya ya umma kwa UVIKO-19 4. Jitayarishe kwa hatua za matibabu zitakazoridhishwa ndani ya mifumo ya udhibiti wa kitaifa ili kuhakikisha upatikanaji na usambazaji wa muda mrefu. Mataifa wanachama wanapaswa kuimarisha mamlaka zao za udhibiti ili kuunga mkono idhini ya muda mrefu na matumizi ya chanjo, uchunguzi na matibabu. Matibabu na UVIKO-19: Muongozo hai; Njia ya utunzaji wa kliniki ya UVIKO-19; taratibu za kuorodhesha matumizi ya Dharura; taratibu za uhitimu wa chanjo; taratibu za kuhitimu kwa uchunguzi wa Vitro. 5. Kuendelea kufanya kazi na jumuiya na viongozi wao ili kufikia mawasiliano thabiti, ustahimilivu, na jumuishi ya hatari na ushirikishwaji wa jamii (RCCE) na programu za usimamizi wa infodemic. Nchi Wanachama wanapaswa kurekebisha RCCE na mikakati ya usimamizi wa infodemic na uingiliaji kati kwa miktadha ya ndani. 6. Kuendelea kuondoa hatua za afya zinazohusiana na usafiri wa kimataifa kuhusu UVIKO-19, kwa kuzingatia tathmini za hatari, na kutohitaji uthibitisho wowote wa chanjo dhidi ya UVIKO-19 kama sharti la kusafiri kimataifa. Karatasi ya nafasi ya Muda: Mambo ya kuzingatia kuhsu uthibitisho wa chanjo ya UVIKO-19 kwa wasafiri wa kimataifa; Masuala ya sera ya kutekeleza mbinu inayozingatia hatari kwa usafiri wa kimataifa katika muktadha wa UVIKO-19. 7. Kuendeleza kuunga mkono utafiti ili kuboresha chanjo zinazopunguza maambukizi na kutumika kwa mapana; kuelewa wigo kamili; matukio na athari za hali ya baada ya UVIKO-19 na mabadiliko ya SARS-CoV-2 katika idadi ya watu wasio na kinga; na uendelezaji njia zinazofaa za utunzaji.

Àlàyé lórí ìpàdé kẹ́ẹ̀dógún fún Ìgbìmọ Pàjáwírì IHR (2005) lórí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 Olùdarí-Àpapọ̀ WHO láyọ̀ láti ṣe àgbéjáde Ìjábọ̀ fún ìpàdé kẹ́ẹ̀dógún Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè (2005) (IHR) ti Ìgbìmọ Pàjáwírì nípa àjàkálẹ̀ ààrùn kòkòrò ààrùn kòrónà 2019 (COVID-19), tó wáyé ní ọjọ́ Ọjọ́bọ 4 oṣù Èbìbí ọdún 2023, láti 12:00 sí 17:00 CET. Ní àkókò ìjírórò, àwọn ọmọ ẹgbẹ́ ìgbìmọ̀ náà ṣe àfihàn àlékún nínú ìṣẹ̀lẹ àwọn ikú COVID-19, àdínkù nínú lílọ sí ilé ìwòsàn tó jẹmọ́ COVID-19 àti ìgbaniwọlé sí ààyè fún ìtọ́jú alágbára, àti àwọn ìpele gíga àjẹsára fún SARS-CoV-2. Ìpinnu ìgbìmọ̀ náà ti ń yí padà láti bíi oṣù mélòó kan sẹ́yìn. Nígbà tí wọ́n mọ àwọn àìdánilójú tí ó kù tí àyípadà SARS-CoV-2 tó ṣe é ṣe lè mú wá, wọ́n gbìmọ̀ràn pé ó ti tó àkókò láti ṣe ìṣípòrọpò sí ìṣàmójútó onígbà-pípẹ́ fún àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19. Olùdarí-Àpapọ̀ WHO gbà pẹ̀lú ìmọ̀ràn tí Ìgbìmọ̀ náà ṣe nípa àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 tó ń lọ lọ́wọ́. Ó pinnu pé COVID-19 ti wá di ìṣòro ìlera tó fẹsẹ̀múlẹ̀ tó sì ń lọ lọ́wọ́ tí kò kìí ṣe pàjáwírì ìlera àwùjọ fún ẹ̀dun ọkàn ilẹ̀-òkèèrè (PHEIC) mọ́. Olùdarí-Àpapọ̀ WHO yiri ìmọ̀ràn tí Ìgbìmọ̀ náà gbé kalẹ̀ wò nípa àbá Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ ó sì ṣe àgbéjáde wọn pẹ̀lú àwọn àlàyé tó wà ní ìsàlẹ̀ yìí. Olùdarí-Àpapọ̀ WHO máa pe ìpàdé Ìgbìmọ̀ Aṣàtúnyẹ̀wo IHR lórí àwọn Àbá Alálòpẹ́ fún ìṣàmójútó onígbà-pípẹ́ fún àjàkálẹ̀ ààrùn SARS-CoV-2, láì gbàgbé Ètò Ìlàna-iṣẹ́ Ìmúrasílẹ̀ àti Ìdáhùn COVID-19 2023-2025. Ní àkókò ìṣípòrọpò náà, wọ́n gba Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ní ìmọ̀ràn láti tẹ̀síwájú títẹ̀lé àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ tí wọ́n gbé jáde. Olùdarí-Àpapọ̀ náà ṣàfihàn ìmọrírì tòótọ́ rẹ̀ sí Alága, Àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́, àti àwọn Olùbánidámọ́ràn Ìgbìmọ̀ náà fún iṣẹ́ àti ìmọ̀ràn wọn láti bíi ọdún mẹ́ta sẹ́yìn. Àwọn ìgbésẹ̀ fún ìpàdé náà Olùdarí-Àpapọ̀ WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, kí Àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn fún Ìgbìmọ Pàjáwírì náà tí wọ́n darapọ̀ pẹ̀lú àpérò-onífídíò káàbọ̀. Ó sọ wí pé ònkà àkọsílẹ̀ àwọn ikú lọ́sọ́ọ̀sẹ̀ àti gbígbé lọ sí ilé ìwòsàn ń tẹ̀síwájú láti dínkù, ṣùgbọ́n ó ṣàfihàn ẹ̀dun ọkàn rẹ̀ pé ìjábọ̀ ìtọpinpin fún WHO ti dínkù pátápátá, pé ànfààní aláìdọ́gba sí àwọn ìdásí adóólà-ẹ̀mí ṣì ń tẹ̀síwájú, àtiwípé àárẹ̀ àjàkálẹ̀ ààrùn ṣì ń tẹ̀síwájú láti lọ sókè. Olùdarí-Àpapọ̀ náà kéde àtẹ̀jáde Ètò Ìlàna-iṣẹ́ Ìmúrasílẹ̀ àti Ìdáhùn COVID-19 2023-2025 tí wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ láti tọ́ àwọn orílẹ̀-èdè sọ́nà nínú ìṣípòrọpò sí ìṣàmójútó onígbà-pípẹ́ fún COVID-19. Ètò náà ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìgbésẹ̀ tó ṣe pàtàkì fún àwọn orílẹ̀-èdè láti wo àwọn ààyè márùn-ún kan: ìtọpinpin alájọṣepọ̀, ìdáàbòbò àwùjọ, ìtọ́jú aláìléwu tó sì gbéwọ̀n, ànfààní sí àwọn ìlàna-ìdènà, àti àwọn ìṣàkóso pàjáwírì. Olùdarí-Àpapọ̀ náà dúpẹ́ lọ́wọ́ Ọ̀jọ̀gbọ́n Houssin fún líléwájú rẹ̀ nínú ìtọ́sọ́nà Ìgbìmọ̀ náà láti bíi ọdún mẹ́ta sẹ́yìn àti ìkọ̀ọ̀kan àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ Ìgbìmọ̀ náà àti àwọn Olùbánidámọ́ràn fún ìmọ̀ọ́ṣe, ìfarajìn àti àfọkànsìn wọn. Ọ́fíísì aṣojú Agbẹjọ́rò Ilé-iṣẹ́ náà ṣàlàyé fún àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ Ìgbìmọ̀ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn náà lórí ipa, ojúṣe, àti iṣẹ́ wọn lábẹ́ àwọn abala òfin IHR tó yẹ. Àwọn Òṣìṣẹ́ Ìwà-rere láti Ẹ̀ka tó ń rí sí Ìtẹ̀lé ìlànà, Àmójútó Ewu, àti Ìwà-rere rán àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn nípa ojúṣe ìtọ́jú àṣírí wọn àti sí àwọn ìjírórò ìpàdé náà àti iṣẹ́ Ìgbìmọ̀ náà, bákan náà ni àwọn ojúṣe ẹnìkọ̀ọ̀kan láti sọ fún WHO ní àsìkò nípa èyíkéyìí ìfẹ́ fún ara ẹni, akọ́ṣẹ́mọṣẹ́, ìpèsè owó, ìmọ̀ tàbí òwò tí ó lè yọrí sí ìkọlù-kọgbà ìfẹ́ tí wọ́n kẹ́ẹ́fín tàbí tààrà. Kò sí ìkọlù-kọgbà ìfẹ́ fún àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ àti àwọn Olùbánidámọ́ràn ni wọ́n tọ́ka sí. Alága fún Ìgbìmọ Pàjáwírì, Ọ̀jọ̀gbọ́n Didier Houssin, ṣàfihàn àwọn èròngbà ìpàdé náà: láti pèsè àwọn ojú ìwòye fún Olùdarí-àpapọ̀ WHO lórí bóyá àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ṣì ń tẹ̀síwájú láti jẹ́ PHEIC àti láti ṣe àtúnyẹ́wò àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ fún àwọn Ẹgbẹ́ Ìpínlẹ̀. Nígbà tí àyẹ̀wo ewu ṣì pọ̀ gidi gan-an, ẹ̀rí wà fún àdínkù ewu fún ìlera ènìyàn tí àjẹsára ìpele àwọn ènìyàn tó pọ̀ látara àkóràn, abẹ́rẹ́ àjẹsára, tàbí méjèèjì ń darí; àjèjì adáralóró gbogbo ìgbà fún àpíntúnpí-àwọn-ìran Omicron SARS-CoV-2 tó ń lọ káàkiri lọ́wọ́lọ́wọ́ ní àfiwé àpíntúnpí-àwọn-ìran Omicron tó ń lọ káàkiri láti ẹ̀yìn wá; àti àyípadà ṣíṣe àmójútó ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-ìtọ́jú. Àwọn aṣokùnfà wọ̀nyìí ti ṣokùnfà àdínkù tó lápẹẹrẹ lágbàyé nínú ònkà ọ̀sọ̀ọ̀sẹ̀ fún àwọn ikú tó níṣe pẹ̀lú COVID-19, gbígbé lọ sí ilé ìwòsàn, àti ìgbaniwọlé sí àwọn ààyè fún ìtọ́jú alágbára láti ìgbà tí àjàkálẹ̀ ààrùn náà ti bẹ̀rẹ̀. Nígbà tí SARS-CoV-2 ṣì ń tẹ̀síwájú láti yí padà, àwọn ẹ̀yà tó ń lọ káàkiri lọ́wọ́lọ́wọ́ ò jọ bí ẹni wí pé wọ́n ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àlékún ìdíbàjẹ́. WHO pèsè ìròyìn lórí ipò abẹ́rẹ́ àjẹsára lágbàyé àti wíwo àwọn àkóbá fún ìfòpin sí PHEIC tó ṣe é ṣe. Wọ́n sọ fún Ìgbìmọ̀ náà wí pé, káàkiri àgbáyé, 13.3 bílíọ̀nù oògùn àjẹsára COVID-19 ni wọ́n ti fún àwọn ènìyàn. Lọ́wọ́lọ́wọ́, 89% àwọn elétò ìlera àti 82% àwọn àgbàlagbà tí wọ́n ti lé ní ọmọ 60 ọdún ni wọ́n ti gba àṣetẹ̀léra àkọ́kọ́ (àwọn oògùn kìnní kan tàbí méjì tí wọ́n dábàá gẹ́gẹ́ bíi àlàkalẹ̀ àjẹsára náà), bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé kíkárí ní àwọn ẹgbẹ́ kàn-án-pá wọ̀nyìí yàtọ̀ ní oríṣiríṣi àwọn ẹkùn agbègbè. Gẹ́gẹ́ bí Ìgbìmọ̀ náà ṣe béèrè, Ilé-iṣẹ́ Ìjọba WHO pèsè ojú ìwòye nípa ipò àfikún ìtọpinpin COVID-19 sínú ìtọpinpin Ọ̀fìnkì Àgbáyé àti Ètò Ìdáhùn àti àwọn ànfààní láti sọ èyí di ìrọ̀rùn; ìlànà fún ṣíṣe àgbéjáde àwọn Àbá Alálòpẹ́ lábẹ́ IHR; àti àwọn àkóbá òfin tó ṣe é ṣe fún Àwọn Ohun-èlo tí Wọ́n Kọ fún Pàjáwírì (EUL) nígbà tí òpin bá dé bá PHEIC. Pẹ̀lu bí Olùdarí-Àpapọ̀ ṣe máa tẹ̀síwájú láti pàṣẹ fún lílò ìlànà EUL, fífi òpin sí PHEIC ò ní nípa lára ànfààní sí àjẹsára àti àyẹ̀wò fún ààrùn tí wọ́n ti gba EUL. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ṣì máa ní ànfààní sí àwọn àjẹsára àti àyẹ̀wò fún ààrùn wọ̀nyìí (tó bá jẹ́ wí pé àwọn tó ń pèse rẹ̀ ń tẹ̀síwájú ìpèse). COVAX tún máa tẹ̀síwájú láti pèsè àwọn oògùn tí wọ́n pèsè owó rẹ̀ àti àtìlẹ́yìn ìfiránṣẹ́ kárí ọdún 2023 ní ìbámu pẹ̀lú ìbéèrè. Ìtẹ̀síwájú yìí máa ṣe ìgbàlááyè fún ìṣípòrọpò tó lọ geere láti EUL sí aṣáájú-ìkẹ́sẹjárí àwọn àjẹsára àti àyẹ̀wò fún ààrùn. Gẹ́gẹ́ bí púpọ̀ nínú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìtọ́jú tí wọ́n ń lò fún COVID-19 ṣe jẹ́ àwọn oògùn fún oríṣiríṣi ìtọ́jú tí wọ́n gba ìwé-àṣẹ fún àwọn àfihàn mìíràn, ìfòpin sí PHEIC ò gbọdọ̀ ṣàkóbá fún ipò òfin wọn. Àkókò Ìjírórò lórí Ipò PHEIC Ìgbìmọ̀ náà ṣe àgbéyẹ̀wò àwọn ìlànà mẹ́ta: bóyá COVID-19 ń tẹ̀síwájú láti jẹ́ 1) ìṣẹ̀lẹ̀ tó ju bí ó ti yẹ lọ, 2) ewu ìlera àwujọ fún àwọn Ìpínlẹ̀ mìíràn nípasẹ ìtànkálẹ̀ ilẹ̀-òkèèrè, àti 3) ṣe é ṣe kí ó nílò ìdáhùn ilẹ̀-òkèèrè àjọṣepọ̀. Wọ́n jíròrò lórí ipò àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 lọ́wọ́lọ́wọ́. Wọ́n gbà wí pé, bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé SARS-CoV-2 ti ń tí yóò sì tẹ̀síwájú láti máa tàn káàkiri tí yóò sì máa yípadà, kìí ṣe ìṣẹ̀lẹ̀ méríìrí tàbí àìròtẹ́lẹ̀ mọ́. Ìgbìmọ̀ náà mọ̀ wí pé Olùdarí-Àpapọ̀ lè pinnu láti pe ìpàdé Ìgbìmọ̀ Pàjáwírì IHR lórí COVID-19 ní ọjọ́ iwájú tí ipò nǹkan bá pè fún-un. PHEIC COVID-19 ti mú kí àwọn orílẹ̀-èdè ó ṣe àfikún sí àwọn ìkápá iṣẹ́ wọn, pàápàá jùlọ èyí tó jẹ mọ́ ìdarí pàjáwírì, ìtọpinpin àjùmọ̀ṣe, ìtọ́jú ajẹmọ́-ìlera, àti ìkànsíraẹni nípa ewu àti ìfọ̀rọ̀wérò pẹ̀lú àwùjọ. Gbogbo àgbáyé ti ní ìlọsíwájú àgbáyé tó lápẹẹrẹ tó sì wúni lórí láti ìgbà tí wọ́n ti kéde PHEIC ní oṣù Ṣẹẹrẹ ọdún 2020. Dídé ọ̀gangan ipò tí a lè fi rí COVID-19 gẹ́gẹ́ bí èyí tí kìí ṣe PHEIC mọ́ ló yẹ kí á rí gẹ́gẹ́ bíi oríyìn fún ìṣàkóso ilẹ̀-òkèèrè àti ìfọkànsìn fún ìlera àwujọ. Gẹ́gẹ́ bí ó ti ṣe ṣe nínú ìpàdé àtẹ̀yìnwá, Ìgbìmọ̀ náà jíròrò lórí àwọn ànfààní tó ṣe é ṣe àti àwọn ìṣòro tí ó lè wáyé pẹ̀lú ṣíṣe àmójútó PHEIC. Nígbà tí PHEIC ti jẹ́ irinṣẹ́ oníyebíye láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdáhùn àgbáyé sí COVID-19, Ìgbìmọ̀ náà gbà pé àkókò ti tó láti tẹ̀síwájú sí àmójútó onígbà-pípẹ́ fún SARS-CoV-2 gẹ́gẹ́ bíi ìṣòro tó ń lọ lọ́wọ́. Ní ìtẹ̀síwájú, Ìgbìmọ̀ náà dábàá pé kí Olùdarí-Àpapọ̀ gbèrò pípe ìpàdé Ìgbìmọ Aṣàtúnyẹ̀wo IHR láti fún ni nímọ̀ràn lórí Àwọn Àbá Alálòpẹ́ fún àwọn ewu ọlọ́jọ́-pípẹ́ tí SARS-CoV-2 lè fà láì gbàgbé Ètò Ìlàna-iṣẹ́ Ìmúrasílẹ̀ àti Ìdáhùn COVID-19 2023-2025. Bákan náà, Ìgbìmọ̀ náà mọ̀ wí pé Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ ń dúnàdúrà lórí Ìṣọ̀kan Ìdènà Àjàkálẹ̀ Ààrùn, Ìmúrasílẹ̀, àti Ìdáhùn lọ́wọ́lọ́wọ́, tí wọ́n ń jíròrò lórí àtúnṣe sí IHR, wọ́n sì ń gbèro àwọn àbá mẹ́wàá láti ṣe àgbékalẹ̀ ilé-ayé tí ò léwu lápapọ̀ pẹ̀lú ríró àgbékalẹ̀ àgbáyé fún ìmúrasílẹ̀ fún pàjáwírì, ìdáhùn àti ìfaradà lágbára (HEPR). Wọ́n dúpẹ́ lọ́wọ́ Ilé-iṣẹ́ Ìjọba WHO àti àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ fún ìfọkànsìn tó fẹsẹ̀múlẹ̀ àti ìmọ̀ọ́ṣe ìmọ̀ ẹ̀rọ wọn, wọ́n sì tẹnu mọ́ ọ pé àkókò láti dáwọ́ iṣẹ́ dúró tàbí tú àwọn ètò náà palẹ̀ kọ́ ni èyí. Ìgbìmọ̀ náà tẹnu mọ́ ọ wí pé ó máa ṣe pàtàkì láti kojú àwọn àlàfo tí wọ́n rí ní àkókò àjàkálẹ̀ ààrùn náà. Wọ́n ṣe àfihàn ìdí láti ró àwọn ètò ìlera lágbára, tẹ̀síwájú Ìbáraẹnisọ̀rọ̀ nípa ewu àti ìfọ̀rọ̀wérò pẹ̀lú àwùjọ tó ń ṣiṣẹ́, ìṣàmúlò ìlànà Ìlera Kan fún ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn, àti àfikún ìtọpinpin COVID-19 àti àwọn iṣẹ́ ìdáhùn sínú àwọn ètò ìlànà-iṣẹ́ ìlera. Ìgbìmọ̀ náà jà wí pé kí WHO, àwọn alájọṣepọ̀, àti àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ṣe ìyàsọ́tọ̀ àkíyèsí àti ohun èlò alálòpẹ́ fún ìmúrasílẹ̀ àti ìfaradà fún àwọn ewu tó ń jẹyọ. Àwọn Àbá Onígbà-díẹ̀ tí Olùdarí-Àpapọ̀ WHO gbé kalẹ̀ fún gbogbo àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ 1. Tẹ̀síwájú àwọn èrè ìkápá orílẹ̀-èdè kí wọ́n sì múra sílẹ̀ fún àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ọjọ́ iwájú láti dènà ìṣẹ̀lẹ ẹ̀rù àti ìdẹ́yẹsí gbogbo ìgbà. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ní láti gbèro bí wọn ó ṣe mú àyípadà bá ìmúrasílẹ̀ orílẹ̀-èdè fún ìtànkálẹ̀ ààrùn ọjọ́ iwájú. Ní ìbámu pẹ̀lú ìtọ́nisọ́nà WHO, Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ ní láti ṣe ìsọdọ̀tun àwọn ètò ìmúrasílẹ̀ fún àjàkálẹ̀ ààrùn afàìsàn èémí pẹ̀lú ṣíṣe àmúlò àwọn ẹ̀kọ́ láti orílẹ̀-èdè àti lábẹ́-orílẹ̀-èdè Lẹ́yìn Àtúnyẹ̀wo Iṣẹ́. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ tẹ̀síwájú láti ṣe àdápadà àwọn ètò ìlera tí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ṣe àkóbá tó burú fún. Ìmúrasílẹ̀ àti Ìfaradà fún Àwọn Ewu Tó ń Jẹyọ; Ríró ìṣètò ìmúrasílẹ̀ fún àjàkálẹ̀ ààrùn fún àwọn afàìsàn èémí lágbára: ìsọníṣókí lórí òfin; àwọn ìsọníṣókí lórí òfin COVID-19 WHO; Àtúnyẹ̀wò Ìdáhùn Pàjáwírì. 2. Ṣe àfikún àjẹsára COVID-19 sínú àwọn ètò àjẹsára títí láéláé. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ tẹ̀síwájú àwọn ìgbìyànjú láti mú àlékún bá kíkárí àjẹsára COVID-19 fún gbogbo àwọn ènìyàn nínú àwọn ẹgbẹ́ kàn-án-pá tó ga (gẹ́gẹ́ bí Ìlàna-iṣẹ́ SAGE ti oṣù Igbe ọdún 2023 ṣe ṣàlàyé rẹ̀) pẹ̀lú àwọn àjẹsára tí WHO dábàá àti láti tẹ̀síwájú láti ṣiṣẹ́ kojú gbígba àjẹsára àti àwọn ìṣòro ìbéèrè pẹ̀lú àwọn àwùjọ. Ìlànà-iṣẹ́ Abẹ́rẹ́ Àjẹsára COVID-19 Lágbayé ní Ilé-ayé tó ń yí padà (ìròyìn oṣù Agẹmọ ọdún 2023); Ìlànà-iṣẹ́ SAGE (ìsọdituntun oṣù Èrenà ọdún 2023); Àlàyé ìfikọ́ra tó dára lórí lílo àwọn àjẹsára COVID-19 ọlọ́pọ̀-ẹ̀yà; Ìtẹ̀síwájú àjọṣepọ̀ pẹ̀lú IVAC àti àwọn mìíràn láti ṣe ìsọníṣókí àwọn ẹ̀kọ́ VE, Àwọn amúṣiṣẹ́ ìwà àti àwùjọ fún abẹ́rẹ́ àjẹsára: àwọn irinṣẹ́ àti ìtọ́nisọ́nà ìfikọ́ra fún ṣíṣe ọ̀pọ̀ iṣẹ́. 3. Ṣe àkójọpọ̀ ìròyìn láti inú oríṣiríṣi orísun dátà ìtọpinpin afàìsàn èémí láti ṣe ìgbàlááyè fún ìmọ̀ ajẹmọ́-ipò kíkún. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ tẹ̀síwájú jíjábọ̀ dátà ikú àti ìbí bákan náà ni àwọn ìròyìn nípa ìtọpinpin ẹ̀yà fún WHO. ìtọpinpin gbọ́dọ̀ ṣe àmúlò àwọn ìròyìn láti ọ̀dọ àkójọpọ̀ àwọn aṣojú ènìyàn tí wọ́n jẹ́ olùṣọ́ tó yẹ, ìtọpinpin adálórí-ìṣẹ̀lẹ̀, ìtọpinpin omi-ẹ̀gbin ènìyàn, ìtọpinpin-àyẹ̀wò-ẹ̀jẹ̀, àti ìtọpinpin ònkà àwọn àṣàyàn ẹranko tí a mọ̀ wí pé wọ́n kángun sí ewu SARS-CoV-2. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ ṣàmúlò Ìtọpinpin Ọ̀fìnkìn Àgbáyé àti Ètò Ìdáhùn (GISRS) kí wọ́n sì ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdásílẹ̀ Ọjú òpó Ààyè fún Ìmọ̀ Ìjìnlẹ Kòkòrò Ààrùn Kòrónà Àgbáyé ti WHO (CoViNet). Ìtọpinpin Ìlera Àwùjọ fún COVID-19 4. múra sílẹ̀ fún àwọn ìlàna-ìdènà ajẹmọ́-oògùn tí yóò di lílò láàrín ìlàna-iṣẹ́ òfin orílẹ̀-èdè láti ṣe àrídájú wíwà àti ìfiránṣẹ́ ọlọ́jọ́-pípẹ́. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ ró àwọn aláṣẹ òfin wọn lágbára láti ṣe àtìlẹ́yìn fún pípàṣẹ ọlọ́jọ́-pípẹ́ àti lílo àjẹsára, àyẹ̀wò fún ìdámọ̀ àisàn, àti ìtọ́jú. Àwọn ìtọ́jú àti COVID-19: ìtọ́nisọ́nà tó ń ṣiṣẹ́, Ojú ọ̀nà Ìtọ́jú ajẹmọ́-ìlera COVID-19; àwọn ìlànà Ohun Èlò Fún Ìlo Pàjáwírì; Àwọn ìlànà aṣáájú-ìkẹ́sẹjárí fún àjẹsára; àwọn ìlànà aṣáájú-ìkẹ́sẹjárí fún àyèwò fún ìdámọ̀ àisàn inú ìgò 5. Tẹ̀síwájú láti máa ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn àwùjọ àti àwọn olórí wọn láti lè ṣe àṣeyọrí ìbáraẹnisọ̀rọ̀ nípa ewu àti ìfọ̀rọ̀wérò àwùjọ tó lágbára, tó ní àfaradà, tó sì jẹ́ aláfibọ̀ (RCCE) àti àwọn ètò àmójútó ìròyìn ẹlẹ́jẹ̀. Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ gbọ́dọ̀ ṣàmúlò RCCE àti àwọn ìlàna-iṣẹ́ àmójútó ìròyìn ẹlẹ́jẹ̀ àti àwọn ìdásí sí ọ̀gangan ipò abẹ́lé. 6. Tẹ̀síwájú láti gbé àwọn ìlànà ìlera tó jẹmọ́ ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè kúrò, èyí tó dá lórí àyẹ̀wo ewu, àti láti má bèèrè fún ẹ̀rí kankan fún abẹ́rẹ́ àjẹsára kojú COVID-19 gẹ́gẹ́ bíi kàn-án-pá fún ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè. Ìwé ìpinnu fìdíhẹẹ́: àwọn èròngbà nípa ẹ̀rí abẹ́rẹ́ àjẹsára COVID-19 fún àwọn arìnrìn-àjò ilẹ̀-òkèèrè; Àwọn èròngbà òfin fún ṣíṣe àmúlò ìlànà adálórí-ewu fún ìrìnàjò ilẹ̀-òkèèrè ní ọ̀gangan ipò COVID-19 7. Tẹ̀síwájú láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìwádìí láti mú àyípadà bá àjẹsára tí ó ń mú àdínkù bá ìtànkálẹ̀ tí ó sì ṣe é lò fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan; láti ní òye gbogbo ìpìlẹ̀, ìṣẹ̀lẹ̀ àti ipa ipò lẹ́yìn COVID-19 àti àyípadà SARS-CoV-2 lára àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ìpèníjà àjẹsára; àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà ìtọ́jú aláfibọ̀ tó yẹ.

Isitatimende somhlangano weshumi nanhlanu we-IHR (2005) weKomidi leZokuphuthumayo ngobhubhane lweCOVID-19 Umqondisi Jikelele weWHO uyajabula ukudlulisela umbiko emhlanganweni weshumi nanhlani we International Health Regulations (2005) IHR Ikomidi lezokuphuthumayo okubhekene nekhorona 2019 isifo (COVID-19) ubhubhane obanjwe ngoLwesine zingu-4 kuNhlaba 2023 kusuka ngo-12:00 kuya ku-17:00 CET. Ngesikathi seseshini ehleliwe, amalungu ekomidi aveze ukuduma kokufa ngeCOVID-19 ukwehla kuCOVID-19 okuhlobene lokulala esibhedlela nokulaliswa endaweni yabagula kakhulu namazinga amakhulu okugonywa kwesibalo sabantu kuSARS-CoV-2. Isikhundla seKomidi silokhu sishintsha kulezizinyanga ezimbalwa ezedlule. Ngesikhathi bemukela ukungeniliseki okusele okufakwe uguquko lwamandla eSARS-CoV-2, beluleke ngokuthi isikhathi sokushintsha sokuphatha isikhathi eside sobhubhane iCovid-19. Umqondisi Jikelele weWHO uvumelana nezeluleko ezikhishwe yiKomidi ngokuqhubeka kobhubhane lweCOVID-19. Uzimisele ukuthi iCovid-19 manje isiyakhekile futhi inkinga yezempilo eqhubekayo engasenalo igunya lokuphuthumayo kwezempilo yomphakathi kokukhathazeka kwamazwe angaphandle (PHEIC). Umqondisi Jikelele weWHO ucabange iseluleko sokunikezelwa yiKomidi ngokuphakanyisiwe kweziphakamiso zesikhashana futhiwazikhipha ngesitatimende esingezansi. Umqondisi Jikelele weWHO uzohlanganisa iKomidi lokuBheka IHR ukweluleka ngeStanding Recommendations yokuphathwa kwesikhathi eside kobhubhane lweSARS-CoV-2 ngokucabanga u2023-2025 COVID 19 Isu lokuzilungiselela nohlelo lokuphendula. Ngesikhathi soshintsho, State Parties elulekwe ukuthi aqhubeke nokulandela lokukhishwa kweZiphakamiso zesikhashana. uMqondsi Jikelele uzwakalise ukujabula okukhulu kuSihlalo, Amalungu kanye aBeluleki beKomidi ekukhulumeni kwabo nezeluleko ngesikhathi seminyaka emithathu edlule. Ukuqhubeka komhlangano Umqondisi Jikelele weWHO, uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, wamukele Amalungu nabeluleki beKomidi lezokuphuthumayo, abebehlangene ngenkomfa yevidiyo. Uqaphele ukuthi inamba yombiko wokufa wamasonto onke nokungena esibhedlela kuyaqhubeka kuyehla kodwa ukhombise ukukhathazeka ngokubheka ukubika kuWHO sekwehle kakhulu ukuthi bayaqhubeka nokuthola okungalingani kokugcina ukungenelela nokuthi ukukhathazeka ngobhubhane kuyaqhubeka nokukhula. Umqondisi Jikelele umemezele ukushicilelwa kwe-2023-2025 Isu lokuzilungiselela nohlelo lokuphendula kweCOVID-19 eyakhelwe ukuyalela amazwe ngoguquko lokuphatha isikhathi eside seCOVID-19. Loluhlelo luveza ukubaluleka kwezenzo emzweni ukuthi acabange izindawo ezinhlanu: ukubambisana kokubheka, ukuvikela umphakathi, ukuphela nokunakekela okukaliwe, ukuthola izinqumo nokuxhumana okuphuthumayo. Umqondisi Jikelele ubonge uSolwazi Houssin ngobuholi bakhe ngokusiza iKommidi kuleminyaka emithathu edlule naMalungu eKomidi ngalinye nabeLuleki ngolwazi lwabo, ukuzinikela nokuzibophezela. Ihhovisi lomele uMkhandlu weZomthetho bakhulume namalungu ekomidi nabeluleki ezindimeni zabo, imisebenzi nombandela ngaphansi kwamaphepha ahlobene e-IHR. Umsebenzi weEthics waseMnyangweni wezokulandela, ukuphathwa kwengcuphe Ethics ikhumbuze Amalungu naBeluleki umsebenzi wabo wobumfihlo ngokwezingxoxo zomhlangano weKomidi, kanye nomsebenzi wabo ngamunye ukuveza kuWHO ngesikhathi esifanle zokushisekela noma ikuphi komuntu,ezemfundo, ulwazi lwakho noma imvelo yezomnotho enganyusa indlela yokubuka noma ukuzwani ngenkulumo. Akukho ukuphambana kwenkulumo kumalungu abethamele nabeluleki okuhlonziwe. Usihlalo weKomidi eliphuthumayo, uSolwazi Didier Houssin, wethule izinjongo zomhlangano:ukunikeza ngemibono kuMqondisi Jikelele weWHO ukuthi ubhubhane lweCOVID-19 luyaqhubeka nokunika igunya lePHEIC nokubhekwa kweZiphakamiso zesikhashana kuMaqembu eZizwe. Ngesikhathi ukuhlolwa kwengcuphe emhlabeni kusalokhu kuphezulu bokhona ubufakazi bokwehlisa ingcuphe kwezempilo yabantu okuhanjiswa ikakhuu ukugonywa okusezingeni eliphezulu labantu okuphuma ekuthelelekeni nokugoma noma kokubili. inhlalanjalo yegciwane yokuzungeza kwamanje kweSARS-CoV-2 ukuzalana kwe-omicron uqhathanisa nokuzungeza kwasekuqaleni kokuzalana kweOmicron nokwenza kangcono ukuphathwa kwamacala okwelapha. Lezi izinto zibe nomthelela ekwehleni okukhulu emhlabeni ezinambeni zesonto zokufa okuhlobene neCOVID-19, ukungenza esibhedlela nokulaliswa egumbini labagula kakhulu kusukela ekuqaleni kobhubhane. Ngesikhathi iSARS-CoV-2 iqhubeka iguquka, njengamanje ukuzungeza kokwahlukana akuveli kuhlangene nokunyuka kobucayi. I-WHO inikeza ngokubuyekeziwe esimweni sokugoma emhlabeni nokucabanga imithelela yokuqedwa okungenzeka kwePHEIC. Ikomidi laziswa ukuthi emhlabeni imigomo eyizigidigidi ezingu-13.3 isisetshenzisiwe. Njengamanje, u-89% wabasebenzi bezempilo no-82% wabandala abangaphezu kweminyaka engu-60 sebeqede uchungechunge lokuqala (umgomo wokuqala noma emibili ephakanyisiwe njengokuhlelwa komgomo), yize noma ukukhavwa kulamaqoqo ahamba phambili kuhlukana ngezifunda ezahlukene. Njengoba kucele iKomidi, uNobhala weWHO unikeze ngokubhekiwe kwesimo sokuhlangana kokubhekwa kweCOVID-19 ekubhekweni komkhuhlane emhlabeni nohlelo lokuphendula namathuba okuveza lokhu, nohlelo lokukhipha iStanding Recommendations ngaphansi kweIHR namandla emithelela yokulawula kweEmergency Use Listed (EUL) ngesikhathi sekuphele iPHEIC. NjengoMqondisi Jikelele ngizoqhubeka ngigunyaze ukusetshenziswa kwendlela ye-EUL, ukiuqedwa kwePHEIC akumele kukhinyabeze ukuthola imigomo nokuxilonga kwasebethole i-EUL. Amaqembu ezizwe azokwazi ukuthola lemigomo nokuxilongwa (okunikwa abakhiqizi nokuqhubeka bakhiqize). I-COVAX nayo izoqhubeka nokuxhasa imigomo nokuletha ukweseka ngo-2023 okuhambisana nokufunekayo. Ukuqhubeka kungenzeka ngokuquko oluhle kusuka ku-EUL kuya ngaphambi kwezokufunda kwemigomo nokuxilongwa. Njengengxenye enkulu yengxube kwelapha esetshenziswayo ukwelapha iCOVID-19 imithi enezinjongo esivele inegunya lwezinye izinkomba,ukuqedwa kwePHEIC akumele kube nomthelela kusimo sokulawula. Iseshini ehlosiwe yeSimo sePHEIC igomidi licabange izindlela ezintathu zePHEIC: ukuthi ngabe iCovid-19 iyaqhubeka iba ingxenye. 1) umcimbi ongajwayelekile, 2) ingcuphe yezempilo yomphakathi kwamanye amazwe ngokusabalala emazweni angaphandle, kanye 3) namandla adinga ukuxhumana kokuphendula emazweni angaphandle. Badingide isimo samanje sobhubhane leCOVID-19. Bakuvumile lokho yize noma iSARS-CoV-2 ilokhu futhi izoqhubeka izungeze kakhulu futhi iguquke akuseyona into engajwayelekile noma isigameko esingalindelekile. Ikomidi libona ukuthi Umqondisi Jikelele anganquma ukuhlanganisa ikomidi lezokuphuthumayo le-IHR kuCOVID-19 esikhathini esizayo uma sivela isidingo. I-COVID-19 PHEIC isifakiwe emazweni ukwengeza amandla okusebenza,ikakhulukazi okuhlobene nokuxhumana okuphuthumayo, ukubheka kokusebenzisana, ukunakekelwa kokwelapha nokuxhumana ngengcuphe nokuphathwa kokuxhumana. Umahlaba usuwenze inqubekela phambili enkulu futhi emangazayo kusukelwa kumenyezelwa iPHEIC ngoMasingana 2020. Ukufinyelela ephuzwini lapho iCovid-19 ingacatshangwa njengesesona isimo sePHEIC kumele ibonwe njengesixhumanisi emazweni angaphandle nesibophezelo kwezempilo yomhlaba. Njengoba kube njalo ngemihlangano edlule ikomidi lenze amandla ezinzuzo nezinkinga ezilethwe ukugcinwa kwePHEIC. Ngesikhathi iPHEIC isibe yithuluzi elibalulekile ukweseka impendulo yomhlaba kuCOVID-19 iKomidi livumile ukuthi sekuyisikhathi sokuqhubekela phambili nokuphatha kwesikhathi esdie kweSARS-CoV-2 njengenkinga eqhubekayo yezempilo. Ukuqhubeka, iKomidi liphakamise ukuthi uMqondisi Jikelele ucabange ukuhlanganisa iKomidi Lokubheka le-IHR ukunika iseluleko kuStanding Recommendations yezingcuphe zesikhathi eside ekhishwe yiSARS-CoV-2 nokucabanga nge-2023-2025 COVID-19 Isu lokuzilungiselela nohlelo lokuphendula. Ngesikhathi sesifanayo iKomidi labona ukuthi iMember States basaxoxa ngokuvikela ubhubhane, ukuzilungiselela nesivumelwano sokuphendula,ukuchibiyela izingxoxo ku-IHR nokucabanga iziphakamiso zokwakha umhlaba ophephile ndawonye ngokuqinisa iGlobal Architech for Health Preparedness,ukuphendula nokubekezela (HEPR). Babonga uNobhala weWHO namaQembu ezizwe ukugcina isibophezelo nolwazi lwezobuchwepheshe nokugcizelela ukuthi akusona isikhathinsokuma ukusebenza noma ukuhlakaza izinhlelo. Ikomidi ligcizelele ukuthi kuzoba khona ubucayi ekubhekaneni nezikhala ezibonakele ngesikhathi sobhubhane. Baveze isidingo sokuqinisa izinhlelo zezempilonokuqhubeka ukubheka ingcuphe emphakathini, ukukhuluma nomphakathi, ukwenza indlela ye-One Health yokuzilungiselela nokuphendula nokuhlanganisa ukubhekwa kweCOVID-19 emsebenzini wokuphendula endleleni yezinhlelo zempilo. Ikomidi likhulume ngokuthi iWHO, ababambisani Amaqembu eZizwe azinikela ngokunakaokugcinekayo nezinsizakusebenza zokuzilungiselela nokubekezela kokwesaba okuvelayo. Iziphakamiso zesikhashana ezikhishwe nguMqondisi Jikele weWHO kuwona wonke Amaqembu ezizwe. 1. Ukugcina amandla ezwe ekuzuzeni nokulungela igemegeme zakusasa ukugwema kokwenzeka kwesheni lokusaba nokungakani. Amaqembu eZizwe acabange ukuthi enza kanjani ngcono ukuzilungiselela kwezwe ekubhedukeni okuzayo. Ukuhambisana nokwelulekwa kweWHO, Amaqembu eZizwe kumele abuyekeze izinhlelo zokuzilungiselela kobhubhane kwezokuphefumula kuhlanganisa ukufnda ezweni nakwamanye amazwe ngemva kokubhekwa kokwenza. Amaqembu eZizwe kumele aqhubeke ukuvuselela izinhlelo zempilo ezinomthelela wobhubhane leCOVID-19. Ukuzilungiselela nokubekezela kokusabisayo okuvelayo,ukuqinisa ukuhlela kokuzilungiselela kobhubhane kwephathojini yokuphefumula,ukukhulunywa kwenqubomgomo, WHO COVID-19 ukukhulunywa kwenqubomgomo nokubhekwa kokuphendula okuphuthumayo. 2. Ukuhlanganisa ukugoma kweCOVID-19 kuzinhlelo zokugoma zempiloyonke. Amaqembu eZizwekumele agcine imizamo ukunyusa ukukhavwa kokugomela COVID-19 kubona bonke abantu emaqoqweni ahamba phambili (njengoba kuchaze ibalazwe leSAGE ngoMbasa 2023) neWHO ephakamise ukugoma nokuqhubeka babhekane nokwamukelwa komgomo nokufuna izinkinga nomphakathi. Isu lokugoma lomhlaba leCOVID-19 ekushintsheni umhlaba (Ntulikzai 2022 ukubuyekezwa); Ibalazwe leSAGE (ukubuyekezwa uNdasa 2023); Isitatimende sokwenza kahleekusetshenzisweni kokuhlukana okunemigomo yeCOVID-19; Ukuqhubeka nokubambisana ne-IVAC kanye nabanye ukufingqa izifundo zeVE, ukuziphatha nabahambisi benhlalakahle yemigomo,imiyalelo yokusebenza namathuluzi okuthola okukhulu. 3. Hlanganisa ndawonye ulwazi oluvela kupathojini yezokuphefumula okwahlukene nokubheka imithombo yemininingo ukuvumela ukuqwashisa kwesimo esikhulu. Amaqembu ezizwe kumele agcine ukubika kwemininingo yokushona kanye nokwahlukana kokubhekwa kolwazi kuWHO. Ukubheka kumele kuhlanganise ulwazi oluphuma kunhlanganiso efanele yabamele abantu ukubeka okuncike kuzigameko, ukubhekwa kwamanzi kubantu,ukubhekwa kwe sero nokubhekwa kwesibalo sezilwane ekwaziwa ukuthi kusengcupheni yeSARS-COV-2. Amaqembu eZizwe kumele abambise ukubhekwa komkhuhlane emhlabeni nohlelo lokuphendula (GISRS) nokweseka ukusungulwa kweWHO Global Coronavirus Laboratory Network (CoViNet). Ukubhekwa kwezempilo yomphakathi kweCOVID-19 4. Lungisa izinqumo zokwelapha ukuthi zigunyazwe kumhlahlandlela wokulawula wezwe ukuqinisekisa ukubakhona kwesikhathi eside nokusaplaya. Amaqembu eZizwe kumele aqinise mamagunya awo okulawula nokweseka ukugunyaza kokweseka isikhathi eside nokusetshenziswa kwemigomo, ukuxilonga nengxubekwelapha. Ingxubekulapha neCOVID-19: imiyalelo yokuphila, COVID-19 Clinical Care Pathway,izindlela zokusebenzisa uhla oluphuthumayo,izindlela zezidingoqangu zomgomo, izindlela zezidingoqangi zokuxilongwa kwevitro 5. Ukuqhubeka nomsebenzi womphakathi kanye nabaholi babo ukuzuza okuqinile,ukubekezela nokufaka ukuxhumana kwengcuphe nokukhuluma komphakathi (RCCE) nezinhlelo zokuphatha. Amaqembu ezizwe kumele athathe iRCCE namasu okuphatha nokungenelela kwingqikithi yendawo. 6. Ukuqhubeka ukuphakamisa iCovid-19 ekuhambeni kwamazwe angaphandle okuhlobene nezinqumo zempilo,okuncike ekuhlolweni kwengcuphe,futhi akudingeki ubufakazi bokugoma okubhekene neCOVID-19 njengento efuneka kuqala ekuhambeni kwamazwe angaphandle. Iphepha lesikhundla sebamba: ukucabanga ngobufakazi bokugomela iCovid-19 kwezivakashi zamazwe angaphandle; Ukucatshangwa kwenqubomgomo yokwenza indlela encike kubungcuphe ekuhambeni kwamazwe angaphandle kungqikithi yeCOVID-19. 7. Ukuqhubeka kwesekwe ukucwaninga ukwenzangcono imigomo eyehlisa ukudlulisela nokuba nokuvuleka kokusebenza ukuqondisisa ukwahlukana okukhulu,inkinga nomthelela wesimo sasemva kweCOVID 19 noguquko lweSARS-CoV-2 ezinkingeni zomgomo kubantu nokudevelopha izindlela zokunakekela okuhlanganiswe ngokuxhumana.

መንግስታት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች (2005) ማሻሻያዎች ላይ የሶስተኛውን ዙር ውይይት አደረጉ። መንግስታት የአለም ጤና ድርጅት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን (2005) ለማሻሻል ከቀረቡት ከ300 በላይ የሆኑ እይታዎች አንድ ሶስተኛውን ያህል በዚህ ሳምንት በጥልቅ መረመሩ። በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች ማሻሻያዎች ላይ የስራ ቡድኑ በሚያካሂደው በዚህ ሶስተኛ ዙር የተጠናከረ ውይይት የአለም ጤና ድርጅት 194 አባል ሀገራትን ጨምሮ 196 የመንግስት አካላት በመሳተፍ ላይ ናቸው። የህዝብ ጤና ምላሽ፣ የክትትልና ምላሽ ዋና አቅሞች፣ ትብብር እና እገዛን እንዲሁም በሌሎች በስድስት አዲስ የቀረቡ ጽሑፎች እና አንድ አዲስ አባሪ ጋር በተያያዙ መጣጥፎች ላይ የቀረቡት ማሻሻያዎችን መርምሯል። የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) በመጀመሪያ ተቀባይነት ያገኘው፣ ሀገራት ለበሽታ ወረርሽኝ እና ለአለም አቀፍ መስፋፋት አደጋ ተጋላጭ ለሆኑ በሽታዎች እንዲዘጋጁ እና ምላሽ እንዲሰጡ የተስማሙባቸውን አቀራረቦች እና ግዴታዎች ለማውጣት ነው። የመጀመሪያው አለም አቀፍ የንፅህና አጠባበቅ ደንቦች ለሶስት ጊዜም ተሻሽለዋል - እ.ኤ.አ በ 1969 (ዓለም አቀፍ የጤና ደንቦች ሲሆኑ)፣ እ.ኤ.አ በ 1981 እና በ 2005 ናቸው። ሦስተኛው እትም (2005) ሁለት ጊዜ - እ.ኤ.አ በ 2014 እና 2022 ተሻሽሏል። አዲሱ ማሻሻያዎችም የቀረቡት በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ለተከሰቱት ፈተናዎች ምላሽ ነው። "ከታቀዱት ማሻሻያዎች ውስጥ ከአንድ ሶስተኛ በላይ የሚሸፍነውን በዚህ ሳምንት እጅግ በጣም ጥሩ መሻሻል አድርገናል፣ እና ወሳኝ ጉዳዮችን እንደ የክትትልና ምላሽ፣ እና ትብብር እና እገዛ የመሳሰሉ ወሳኝ ጉዳዮችን ተመልክተናል። በህብረተሰቡ ጤና አጠባበቅ ምላሽን ስለ ማክበር እና አተገባበር ሶስት አዳዲስ መጣጥፎችን፣ እንዲሁም ከህብረተሰቡ ጤና ምላሽ ጋር በተያያዙ አዳዲስ መጣጥፎች ላይ ፣ የፋይናንስ አስተዳደር ዘዴዎችን በተመለከተ የቀረቡ ሀሳቦችን ፣ የጤና ምርቶች ተደራሽነትን ፣ የቴክኖሎጂ እና የእውቀት ደረጃ በሕዝብ ጤና ጥበቃ ምላሽ ላይ ውይይት ተደርጓል" ብላ፣ አሽሊ ብሉፊልድ፣ የቀድሞዋ የጤና፣ የኒውዚላንድ ዋና ዳይሬክተር እና አለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) የስራ ቡድን ተባባሪ ሊቀመንበር ተናግራለች። "ኮቪድ ሁላችንም ምን ያህል ተጋላጭ እንደሆንን እና ለቀጣዩም በተሻለ ሁኔታ ለመዘጋጀት ከፈለግን በአለም አቀፍ የህብረተሰብ ጤና ስርዓተ መዋቅር ንድፍ ውስጥ ምን ማስተካከል እንደሚያስፈልገን አሳይቷል፤ እናም የዚህ ሳምንት ስብሰባ የውይይት ቃናም፣ ሁሉም ሰው ይህ ሂደት ስኬታማ መሆኑን ማረጋገጥ እንደሚፈልግ በግልፅ ያሳያል ። ከሚያዝያ 17 እስከ 20 በቆየው የአራት ቀናት ስብሰባ የ196ቱ የክልል ፓርቲዎች የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) አፈጻጸም ወሳኝ ክፍተቶችን ለመሙላት የቀረቡትን ማሻሻያዎች በጥልቀት ማጤን አስፈላጊ መሆኑንና የፍትሃዊነት፣ የሉዓላዊነት እና የአብሮነት መርሆዎች አስፈላጊነትን አሳስበዋል። የአለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) የስራ ቡድን ተባባሪ ሊቀመንበር ፣ የሳዑዲ አረቢያ መንግስት የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ምክትል ሚኒስትር የሆኑት፣ዶ/ር አብዱላህ ኤም. አሲሪ፣ መንግስታት ለእያንዳንዱ ሀገር እና የእያንዳንዱ ዜጋ ተጠቃሚነት ለማረጋገጥ የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን(IHR) ለማጠናከር ቁርጠኛ መሆናቸውን ተናግረዋል። "ሀገሮች የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን(IHR) ተግባራዊ ለማድረግ፣ ግዴታዎችን ለመወጣት እና ለህብረተሰብ ጤና አደጋዎች ምላሽ ለመስጠት አስፈላጊ የሆኑ ቁልፍ ውሳኔዎች ስለሚያስፈልጋቸው በዚህ ሂደት ውስጥም ናቸው። በአንድ ላይ፣ በዚህ ሳምንት፣ አወንታዊ ቃናቸው እና ገንቢ ስራቸው እንዴት ስራውን በከፍተኛ ደረጃ ወደፊት እንድንራመድ እንደረዳን አይተናል” ብለዋል ዶ/ር አሲሪ። ከስብሰባው ቀደም ብሎ፣ ሀገራቱን በድርድር ለማገዝ በቀረቡት ማሻሻያዎች ላይ ራሱን የቻለ እና የተለያየ የባለሙያዎች ቡድን የሙያዊ ግምገማ አዘጋጅቷል። የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን የማሻሻያ የስራ ቡድን(WGIHR) እ.ኤ.አ በ2023 - በሀምሌ ፣ ነሀሴ እና ታህሣሥ - ለመወያየት እና በማሻሻያዎች ላይ ለመስማማት እና እ.ኤ.አ በግንቦት 2024 ለዓለም ጤና ጉባኤ የታቀዱ ማሻሻያዎች ስብጥርን ለማቅረብ ለሶስተኛ ጊዜ በድጋሚ ይሰበሰባል ተብሎ ይጠበቃል። ከ የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን(IHR) ማሻሻያ ሂደት ጋር በትይዩ፣ መንግስታት የአለም ጤና ድርጅትን የወረርሽኝ መከላከል፣ ዝግጁነት እና ምላሽ መሳሪያ ለመቅረጽ እየተደራደሩ ነው፣ይህም እንደ ወረርሽኝ ስምምነት ይያዛል። መንግስታት የስምምነቱን መነሻ ረቂቅ ለመገምገም እና የመጀመሪያውን ረቂቅ ለማዘጋጀት እ.ኤ.አ ከሰኔ 12 እሰከ 16 2023 እንደገና ይገናኛሉ። የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን የማሻሻያ የስራ ቡድን(WGIHR) አምስተኛው የመንግስታቱ ድርጅት ተደራዳሪ አካል የአለም ጤና ድርጅት ወረርሽኝ መሣሪያ (INB5) ለማዘጋጀት ያቀረበውን ሃሳብ በሁለቱ አካላት የጋራ ምልአተ ጉባኤ ደግፏል። የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት እ.ኤ.አ. በ 1951 ዓለም አቀፍ የንፅህና አጠባበቅ ደንቦችን አውጥተዋል ፣ በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) ቅድመ ሁኔታ ፣ እ.ኤ.አ በ 2005 ውስጥ ፀድቋል። በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) 194 የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራትን ጨምሮ በ196 የመንግስት ፓርቲዎች ላይ በህጋዊ መንገድ የሚያስተሳስር አለም አቀፍ የህግ መሳሪያ ነው። [i] ሊችተንስታይን (Liechtenstein)እና ቅድስት መንበር (Holy See) የ አለም አቀፍ የጤና ደንቦች(IHR) የመንግስት አካላት ናቸው ነገር ግን የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት አይደሉም።

Governments hold third round of discussions on proposed amendments to the International Health Regulations (2005) Governments this week examined in detail more than a third of over 300 proposed amendments to the WHO International Health Regulations 2005 (IHR). In this third round of intensive discussions, taking place under the aegis of the Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR), the 196 State Parties to the IHR – which include WHO’s 194 Member States[i] - examined proposed amendments to the articles related to public health response, core capacities for surveillance and response, collaboration and assistance, as well as the six newly proposed articles and one new Annex. The IHR were originally adopted to set out agreed approaches and obligations for countries to prepare for, and respond to, disease outbreaks and other acute public health events with risk of international spread. The original International Sanitary Regulations were revised three times – in 1969 (when they became International Health Regulations), in 1981, and in 2005. The third edition (2005) has been amended twice – in 2014 and 2022. The newest proposed amendments come in response to the challenges posed by the COVID-19 pandemic. “We made excellent progress this week, covering more than a third of the proposed amendments, and considered critical areas such as core capacities for surveillance and response, and collaboration and assistance. Three new articles on compliance and implementation were also discussed, as well as new articles related to the public health response, such a proposal for finance mechanisms, access to health products, technologies and know-how during public health response,” said Dr Ashley Bloomfield, former Director-General of Health, New Zealand and Co-Chair of the IHR Working Group. “COVID showed the world how vulnerable we all are and what needed fixing in the global public health architecture if we are to be better prepared for the next big event and the tone of the discussions during this week’s meeting clearly shows that everyone wants to ensure that this process is successful.” Throughout the four-day meeting from 17-20 April, the 196 State Parties to the IHR stressed the importance of thoroughly considering the proposed amendments on their merits of filling critical gaps in the implementation of the IHR, while being mindful of the critical importance of the principles of equity, sovereignty, and solidarity. Fellow IHR Working Group Co-Chair, Dr Abdullah M. Assiri, Deputy Minister of Health, Kingdom of Saudi Arabia, said governments were committed to strengthening the IHR for the benefit of every country and every citizen. “Countries are in the driving seat of this process as they need to implement the IHR, deliver on the obligations, and make the key decisions needed to respond to public health threats. Together, this week, we have seen how their positive tone and constructive work has allowed us to move work substantially forward,” said Dr Assiri. In the lead-up to the meeting, an independent and diverse team of experts prepared a technical assessment of the proposed amendments to assist countries in their negotiations. It is expected that the WGIHR will meet again three times in 2023 – in July, October and December – to discuss and agree on amendments and present a package of proposed amendments to the World Health Assembly in May 2024. In parallel with the IHR amendments process, governments are also negotiating the drafting of a WHO instrument on pandemic prevention, preparedness and response, also referred to as a pandemic accord. Governments will meet again from 12-16 June 2023 to consider the zero draft of the accord as a basis for a first draft as the basis for negotiation. The WGIHR supported the proposal from the fifth meeting of the Intergovernmental Negotiating Body for the drafting of the WHO pandemic instrument (INB5) to hold a joint plenary meeting of the two bodies. WHO Member States issued the International Sanitary Regulations in 1951, the precursor to the IHR, which came into being in 2005. The IHR are an instrument of international law that is legally-binding on 196 State Parties, including the 194 WHO Member States. [i] Liechtenstein and the Holy See are State Parties to the IHR but not Member States of WHO

gwamnatoci sun gudanar da taro kashi na uku kan gyaran Dokokin Lafiya na Ƙasa-da-ƙasa (2005). A wannan mako, gwamnatoci sun yi nazarin sosai kan buƙatu sama da 300 da aka gabatar kan gyaran Dokokin Lafiya na Ƙasa-da-ƙasa na Majalisar Ɗinkin Duniya (IHR). a yayin wannan doguwar tattaunawa da aka yi da taimakon kwamitin gyara na Dokokin Lafiya na Ƙasa-da-ƙasa (WGHIR), mambobin ƙasashe 196 da ya yaɗa da Hukumar Lafiya ta Duniya da mambobin ƙasashe 194 ɓangarorin da za a yi nazarin gyaransu sun haɗa da: kiwon lafiyar al'umma, hanyoyin sa-ido da kai ɗauki, haɗin guiwa da ba da taimako, da kuma sabbin ƙudurori shida da aka gabatar da ƙarin wani guda ɗaya. An samar da Dokokin Lafiya ta Duniya ne domin samar da hanyoyi da nauye-nauye ga ƙasashe domin zama cikin shirin fuskantar cutattuka da ka iya ɓarkewa da sauran larurori da suka shafi kiwon lafiyar al'umma da ka iya yaɗuwa a duniya. Sau uku ana sabunta ainihin Dokokin Tsafta na Duniya a shekarar 1969 (daga baya kuma ta koma Dokokin Lafiya na Duniya a 1981). sannan an gyara kundi na uku har sau biyu a 2014 da 2022. sabon ƙudurin gyaran na zuwa ne saboda ƙalubalen da aka fuskanta a lokacin annobar Kwabid-19. mun samu gagaarumar nasara a wannan mako na duba kaso uku na gyaran da aka gabatar tare da kallon muhimman ɓangarori kamar na sanya ido da kuma kai ɗauki da haɗin guiwa da ba da tallafi. Tsohon darakta-janar na lafiya a New Zealand kuma ɗaya daga cikin shugabannin Kwamitin Kula da Dokokin Lafiya ta Duniya, Dr Ashley Bloomfield, ya ce, an kuma tattauna kan sabbin ƙudurori uku da suka shafi bin ƙa'ida da aiwatarwa da kuma wani sabon ƙuduri kan kiwon lafiyar al'umma kamar ba da shawara game da hanyar samar da kuɗi, damar samu kayayyakin lafiya, fasahohi da horaswa a yayin aikin kiyaye lafiyar al'umma. Annobar Kwabid ta bayyana wa duniya irin raunin da muke da shi bakiɗaya da kuma buƙatar da a duniya ake da ita na inganta kiwon lafiyar al'umma matuƙar dai muna son zama cikin shirin ko-ta-kwanan abin da je ya zo kuma yadda tattaunawar wannan mako ta wakana, ya nuna ƙarara irin yadda kowa ke son ganin an cimma wa wannan buri. a dukkan zaman da aka yi na kwanaki huɗu daga 17-20 na watan Afirilu, ƙasashe 196 mambobin Dokokin Lafiya ta Duniya sun jaddada muhimmancin da ke akwai idan aka yi la'akari da ƙudurin yin gyaran saboda zai cike giɓin wajen tabbatar da aiwatar da Dokar Lafiya ta Duniya, sai dai akwai an buƙaci a kula da muhimmancin adalci da 'yanci da kuma goyon baya. Ɗaya daga cikin shuwagabannin kwamitin kula da Dokokin Lafiya ta Duniya, kuma mataimakin ministan lafiya na ƙasar Saudi Arabia, dakta, Abdullah M. Assiri ya ce gwamnatoci sun sha alwashin cigaba da ƙarfafa manufofin Dokokin Lafiya ta Duniya ba wa kowacce ƙasa da 'yan ƙasa cin moriyarta. Domin tabbatar da wannan yunƙuri, akwai buƙatar ƙasashe su aiwatar da manufofin Dokokin Lafiya ta Duniya kamar sauke nayin da ke kansu da ɗaukar matakan da ake da buƙata wajen magance duk wata barazana da ke fuskantar kiwon lafiyar al'umma. A wannna mako, gabaɗayanmu mun ga kyakkyawan yanayi da ingantaccen aikin da ba mu damar samun nasara, a cewar Dr. Assiri. a yayin da ake shirin fara taron tattaunawar, an samar da ƙwararru masu zaman kansu da za su sauƙaƙa wa ƙasashe wajen tattauna batutuwan gyaran da aka gabatar. Ana sa ran kwamitin kula da Dokokin Lafiya ta Duniya za su sake zama sau uku a 2023 a watannin Yuli da Oktoba da Disamba domin tattaunawa da amincewa da gyaran dokokin tare da gabatar da ƙunshin gyararrakin ga Majalisar Hukumar Lafiya ta Duniya a watan Mayun 2024. Baya ga batun gyararrakin Dokokin Lafiya ta Duniya, gwamnatoci za kuma su tattauna kan daftarin Hukumar Lafiya ta Duniya kan kiyaye ɓarkewar annoba da tsarin zaman ko-ta-kwana da kai ɗauki; wanda aka fi sani da yarjejeniya aiki tare domin kare ɓarkewar annoba. ƙasashen za su sake zama a 12-16 ga watan Yulin 2023 domin duba daftarin yarjejeniyar wanda zai zama daftarin da za a yi musayar ra'ayi a kai. Kwamitin Kula da Dokokin Lafiya ta Duniya ne ya mara wa ƙudirin baya a zama karo na biyar na Musayar Ra'ayin Ƙasashe kan daftarin yarjejeniyar Hana Ɓarkewar Annoba (INBS5) da kuma ke shirin gudanar da zaman haɗin guiwa na ɓangarorin biyu. Ƙasashen da suke mambobi ne na Hukumar Lafiya ta Duniya ne suka miƙa Dokokin Tsabta ta Duniya a 1951 wanda ya zama tushen samar da Dokokin Lafiya ta Duniya wanda ya tabbata a 2005. Dokokin Lafiya ta Duniya ɗaya ne cikin Dokokin Ƙasa-da-ƙasa da ƙasashe 196 da suka haɗa da 194 na mambobin Hukumar Lafiya ta Duniya suka amince da shi. [i] ƙasashen Liechtenstein da the Holy See sun amince da Dokokin Lafiya ta Duniya, sai dai ba sa cikin mambobin Hukumar Lafiya ta Duniya.

Serikali zafanya Duru ya tatu ya majadiliano juu ya mapendekezo ya marekebisho ya kanuni za afya za kimataifa (2005) Serikali wiki hii zilichunguza kwa kina zaidi ya theluthi moja ya zaidi ya marekebisho 300 yaliyopendekezwa kwenye kanuni za afya za kimataifa za WHO 2005 (IHR). Katika awamu hii ya tatu ya majadiliano ya kina, yanayofanyika chini ya uangalizi wa kikundi kazi cha marekebisho ya IHR (WGIHR), nchi 196 wanachama wa IHR hujumuisha wanachama 194 za WHO [i] Ilichunguza mapendekezo ya marekebisho ya vifungu vinavyohusiana na muitikio wa afya ya umma, uwezo wa kimsingi wa ufuatiliaji wa majibu, ushirikiano na usaidizi, vilevile vifungu sita vilivyopendekezwa hivi karibuni na kiambatisho kimoja kipya. IHR ilikubaliwa awali kuweka mbinu na majukumu yaliyokabiliwa kwa nchi kujiandaa, na kukabiliana na, milipuko ya magonjwa na matukio mengine mabaya ya afya ya umma yenye hatari ya kuenea kimataifa. Kanuni za awali za usafi wa kimataifa zilirekebishwa mara tatu- mwaka 1969 (zilipokuwa kanuni za afya za kimataifa), mwaka 1981, na mwaka 2005. Toleo la tatu (2005) limerekebishwa mara mbili - mwaka 2014 na 2022. Marekebisho mapya zaidi yaliyopendekezwa yanakuja kujibu changamoto zinazoletwa na janga la UVIKO-19. "Tulifanya maendeleo mazuri wiki hii, tukishughulikia zaidi ya theluthi moja ya marekebisho yaliyopendekezwa, na tukizingatia maeneo muhimu kama vile uwezo wa msingi wa ufuatiliaji na majibu, na ushirikiano na usaidizi. Vifungu vitatu vipya kuhusu uzingatiaji na utekelezaji vilijadiliwa pia, vilevile vifungu vipya vinavyohusiana na muitikio wa afya ya umma, kama vile pendekezo la mifumo ya kifedha, upatikanaji wa bidhaa za afya, teknolojia na ujuzi wakati wa kukabiliana na afya ya umma", alisema Dk Ashley Bloomfield, mkurugenzi mkuu wa zamani wa afya, New Zealand na mwenyekiti mwenza wa kikundi kazi cha IHR. "UVIKO-19 iliuonyesha ulimwengu jinsi sisi sote tuko hatarini na ni nini kinachohitajiak kurekebishwa katika usanifu wa afya ya umma ulimwenguni kama tunataka kujiandaa vyema kwa hafla kubwa ijayo na sauti ya majadiliano wakati wa mkutano wa wiki hii inaonyesha wazi kuwa kila mtu anataka kuhakikisha kuwa mchakato huu umefanikiwa". Katika kipindi chote cha mkutano wa siku nne kuanzia tarehe 17-20 Aprili, nchi wanachama wa IHR 196 zilisisitiza umuhimu wa kuzingatia kwa kina marekebisho yaliyopaendekezwa kuhusu sifa zao za kujaza mapengo muhimu katika utekelezaji wa IHR, huku wakizingatia umuhimu wa kanuni za usawa, uhuru na mshikamano. Mwenyekiti mwenza wa kikundi kazi cha IHR, Dk Abdullah M. Assiri, naibu waziri wa afya, ufalme wa Saudi Arabia, alisema serikali zimejitolea kuiimarisha IHR kwa manufaa ya kila nchi na kila raia. Nchi ndizo zinazoongoza mchakato huu kwani zinahitaji kutekeleza IHR, kutekeleza majukumu, na kufanya maamuzi muhimu yanayohitajika kujibu vitisho vya afya ya umma. Kwa pamoja, wiki hii, tumeona jinsi sauti yao chanya na kazi yao ya kujenga imetuwezesha kusonga mbele kwa kiasi kikubwa", alisema Dk Assiri. Kabla ya mkutano huo, timu huru na ya wataalamu tofauti ilitayarisha tathmini ya kiufundi ya marekebisho yaliyopendekezwa ili kusaidia nchi katika mazungumzo yao. Inatarajiwa kwamba WGIHR itakutana tena mara tatu mwaka 2023- mwezi Julai, Oktoba na Desemba kujadili na kukubaliana juu ya marekebisho na kuwasilisha kifurushi cha mapendekezo ya marekebisho ya mkutano wa afya wa Ulimwenguni mwezi Mei 2024. Sambamba na mchakato wa marekebisho ya IHR, serikali pia zinajadiliana kutayarisha chombo cha WHO kuhusu kuzuia, kujiandaa na kukabiliana na janga, pia inajulikana kama makubaliano ya janga. Serikali zitakutana tena kuanzia tarehe 12-16 ili kuzingatia rasimu mpya ya makubaliano kama msingi wa rasimu ya kwanza kama msingi wa mazungumzo. WGIHR iliunga mkono pendekezo la mkutano wa Baraza la majadiliano kati ya serikali la kuandaa chombo cha janga la WHO (INB5) la kufanya mkutanno wa pamoja wa mihimili hiyo miwili. Nchi wanachama wa WHO zilitoa kanuni za kimataifa za usafi mnamo 1951, mtangulizi wa IHR, ambayo ilianzishwa mwaka 2005. IHR ni chombo cha sheria ya kimatifa ambacho kinawabana kisheria nchi wanachama 196, ikijumuisha nchi 194 wanachama wa WHO. [i] Liechtenstein na Holy See ni nchi wanachama wa IHR lakini si nchi wanachama wa WHO.

Àwọn ìjọba ṣe abala kẹ́ta àwọn ìjírórò lórí àwọn àbá tí wọ́n dábàá fún Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè (2005) Àwọn ìjọba ní ọ̀sẹ̀ yìí ṣe àyẹ̀wò ní kíkún àwọn àbá tí wọ́n dábàá tó lé ní ìdá mẹ́ta 300 fún Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè WHO ọdún 2005 (IHR). Nínú abala kẹ́ta àwọn ìjírórò alágbára yìí, tó ń wáyé lábẹ́ àbùradà Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ lórí Àtúnṣe sí IHR (WGIHR), àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ 196 fún IHR náà - níbi tí a ti rí 194 àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́[i] - ṣe àyẹ̀wo àwọn àtúnṣe tí wọ́n dábàá sí àwọn abala òfin tó jẹ mọ́ ìdáhùn sí ìlera àwùjọ, àwọn ìkápá pàtó fún ìtọpinpin àti ìdáhùn, àjọṣepọ̀ àti ìrànlọ́wọ́, bákan náà ni àwọn abala òfin tuntun mẹ́fà tí wọ́n dábàá àti Àfikún Òfin tuntun kan. Wọ́n kọ́kọ́ gba IHR náà wọlé láti ṣe àgbéjáde àwọn ìlànà àti àwọn ojúṣe fún àwọn orílẹ̀-èdè láti múra sílẹ fún, àti ìdáhùn sí, ìtànkálẹ̀ ààrùn àti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera àwùjọ tó lágbára pẹ̀lú ewu ìtànkálẹ̀ lọ sí ilẹ̀-òkèèrè. Ojúlówó Àwọn Òfin Ìmọ́tótó Ilẹ̀-òkèèrè ni wọ́n ṣe àtúnyẹ́wò rẹ̀ ní ẹ̀mẹ́ta - ní ọdún 1969 (nígbà tí wọ́n di Àwọn Òfin Ìlera Ilẹ̀-òkèèrè), ní ọdún 1981, àti ní ọdún 2005. Àtúnṣe kẹ́ta (2005) ni wọ́n ti ṣe àtúnṣe sí ní ẹ̀ẹ̀mejì - ní ọdún 2014 àti 2022. Àwọn àtúnṣe tuntun tí wọ́n dábàá wáyé ní ìdáhùn sí àwọn ìpèníjà tí àjàkálẹ̀ ààrùn COVID-19 ṣe. "A ti ní ìlọsíwájú tó yanrantí ní ọ̀sẹ̀ yìí, tí a wò ju ìdá mẹ́ta àwọn àtúnṣe tí wọ́n dábàá lọ, tí a sì wo àwọn ààyè tó ṣe pàtàkì bíi àwọn ìkápá pàtàkì fún ìtọpinpin àti ìdáhùn, àti àjọṣepọ̀ àti ìrànlọ́wọ́. Abala òfin tuntun mẹ́ta lórí ìtẹ̀lé òfin àti ṣíṣe àmúlò ni wọ́n jíròrò lé lórí, bákan náà ni àwọn abala òfin tuntun tó jẹ mọ́ ìdáhùn sí ìlera àwùjọ, bíi àbá fún ètò ìpèsè owó, ànfààní sí àwọn ohun èlò ìlera, ìmọ̀ ẹ̀rọ àti ìmọ̀ọ́ṣe ní àkókò ìdáhùn sí ìlera àwùjọ," Dr Ashley Bloomfield, Olùdarí-Àpapọ̀ fún ìlera tẹ́lẹ̀, orílẹ̀-èdè New Zealand àti Alága-àjọjẹ fún Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ IHR. "COVID fi han gbogbo ayé bí a ṣe kángun séwu sí àti nǹkan tó nílò àtúnṣe nínú àgbékalẹ̀ ìlera àwujọ àgbáyé tí a bá fẹ́ múra sílẹ̀ dáadáa fún fún ìṣẹ̀lẹ̀ ńlá tí ó ń bọ̀ nẹ́ẹ̀ sì ni ohùn ìjírórò ní àkókò ìpàdé ọ̀sẹ̀ yìí fi hàn kedere pé gbogbo ènìyàn ló fẹ́ rí i dájú pé ìlànà yìí jẹ́ àṣeyọrí." Yípo ìpàdé ọlọ́jọ́-mẹ́rin náà láti 17-20 oṣù Igbe, Àwọn Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ 196 fún IHR náà tẹnu mọ́ pàtàkì gbígbérò tó gúnmọ́ lórí àwọn àbá tí wọ́n dábàá lórí ànfààní wọn láti dí àwọn àlàfo tó ṣe pàtàkì nínú ìṣàmúlò IHR náà, nígbà tí wọn yóò tún fọkàn sí pàtàkì àwọn ìpìlẹ̀-òye fún ìdọ́gba, òmìnira, àti ìṣọ̀kan tó lágbára. Ọmọ ẹgbẹ́ Alága-àjọjẹ fún Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ IHR, Dr Abdullah M. Assiri, Igbá-kejì Mínísítà fún Ètò Ìlera, Kingdom of Saudi Arabia, sọ wí pé àwọn ìjọba ní àfọkànsìn láti ró IHR lágbára fún ànfààní gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè àti gbogbo àwọn ará ìlú. Àwọn orílẹ̀-èdè ti wà ní ìganu agbára fún ìlànà yìí pẹ̀lu bí wọ́n ṣe nílò láti ṣe àmúlò IHR, ṣe àwọn ojúṣe wọn, kí wọ́n sì ṣe àwọn ìpinnu pàtàkì tí wọ́n nílò láti dáhùn sí àwọn ewu ìlera àwujọ. Lápapọ̀, ní ọ̀sẹ̀ yìí, a ti rí bí èsì wọn tó dára àti iṣẹ́ ṣe jẹ́ kí á mú iṣẹ́ náà lọ síwájú dáadáa," Dr Assiri. Nínú ìmúrasílẹ̀ fún ìpàdé náà, ikọ̀ olómìnira kan tó sì jẹ́ oríṣiríṣi àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ṣe àgbékalẹ̀ àgbéyẹ̀wò onímọ̀-ẹ̀rọ fún àwọn àtúnṣe tí wọ́n dábàá náà láti pèsè ìrànlọ́wọ́ fún àwọn orílẹ̀-èdè nínú àwọn ìjírórò wọn. Ìrètí wà wí pé WGIHR máa tún pàdé ní ẹ̀mẹ́ta síi ní ọdún 2023 - ní oṣù Agẹmọ, oṣù Ọ̀wàrà àti oṣù Ọ̀pẹ - láti jíròrò àti láti fẹnukò lórí àwọn àtúnṣe kí wọ́n sì ṣe àgbékalẹ̀ àkójọpọ̀ àwọn àtúnṣe tí wọ́n dábàá fún Àpéjọ Ìlera Àgbáyé ní oṣù Èbìbí ọdún 2024. Ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlànà àtúnṣe IHR, àwọn ìjọba náà tún jíròrò lórí ṣíṣe àkọsílẹ irinṣẹ́ WHO lórí ìdènà àjàkálẹ̀ ààrùn, ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn, tí wọ́n tún dàpè ní ìṣọ̀kan àjàkálẹ̀ ààrùn. Àwọn ìjọba máa tún pàdé láti 12-16 oṣù Òkudù ọdún 2023 láti jíròrò lórí àkọsílẹ òdo fún ìṣọ̀kan náà gẹ́gẹ́ bí ìpìlẹ̀ fún àkọsílẹ̀ àkọ́kọ́ gẹ́gẹ́ bí ìpìlẹ̀ fún ìjírórò náà. WGIHR náà ṣe àtìlẹ́yìn fún àbá láti ìpàdé karùn-ún Ẹgbẹ́ Ìdúnàdúrà Ìjọba-sí-ìjọba fún ṣíṣe àkọsílẹ̀ irinṣẹ́ àjàkálẹ̀ ààrùn WHO (INB5) láti ṣe ìpàdé àpérò àjọṣe fún ẹgbẹ́ méjèèjì náà. Àwọn Orílẹ̀-èdè tó jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO gbé Òfin Ìmọ́tótó Ilẹ̀ òkèèrè jáde ní 1951, aṣáájú fún IHR, tí ó wáyé ní 2005. IHR jẹ́ irinṣẹ́ òfin ilẹ̀ òkèèrè tí ó jẹ́ òfin lórí Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ 196, tó fi mọ́ Àwọn Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO 194. [i] Liechtenstein àti Holy See ni Àwọn Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìpínlẹ̀ sí IHR náà ṣùgbọ́n wọn kìí ṣe Orílẹ̀-èdè Tó Jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO.

Ohulumeni babambe umzuliswano wesithathu wezingxoxo kuchitshiyelwe kweziphakamiso kuInternationa Helath Regulations (2005) Ohulumeni kulelisonto bahlole imininingwane ngaphezu kwesithathu ekuchitshiyelweni okuphakanyisiwe okungu-300 kuWHO International Health Regulations 2005 (IHR). Kulomzuliswano wesithathu kwezingjulile, ezenzekayo ngaphansi kwe-aegis yeWorking Group on Amendments yeIHR (WGIHR), i-196 State Parties ku-IHR - okufaka WHO 194 Member States[i] - Izichibiyelo eziphakamisiwe ezihloliwe kumaphepha ahlobene nokuphendula kwezempilo yomphakathi, ukukwazi kokubheka nokuphendula, ukubambisana nosizo kanye namaphepha ayisithupha amasha aphakanyisiwe kanye neyodwa entsha Annex. I-IHR yayithathwe ukuhlela izindlela ezivunyiwe namagunya kumazwe ukulungiselela nokuphendula, ukubheduka kwesifo kanye nezigemegeme ezinzima zempilo yomphakathi ngengcuphe yokusabalala kwamazwe angaphandle. Internationa Sanitary Regulations ngqo yabuyekezwa kathathu-1969 (ngesikhathi kuba yi-Internationa Helath Regulations) ngo-1981 nango-2005. Uhlobo lwesithathu (2005) seluchitshiyeowe kabili - ngo-2014 no-2022. Ukuchitshiyelwa okusha okuphakamisiwe kuza nokuphendula kuzingqinamba ezilethwe ubhubhane lweCOVID-19. "Senze ukuqhubeka okumangalisayo kulelisonto,ukukhava ngaphezu kwamakota amathathu ezichibiyelo eziphakanyisiwe, nokucabanga izindawo ezibucayi njengezizokwazi ukubheka nokuphendula nokubambisana kanye nokusiza. Amaphepha amathathu amasha okuhambisana nokwenza nawo kuxoxiwe ngawo, kanye namaphepha ahlobene nempendulo yezempilo yomphakathi, njengezindlela zezimali eziphakanyisiwe, ukuthola imikhiqizo yezempilo, ubuchwepheshe nokwazi ukuthi kanjani ngesikhathi sokuphendula ezempilo yomphakathi," kusho uDkt Ashley Bloomfiels, owayengu Mqondisi Jikelele weZempilo eNew Zealand nebamba Sihlalo we-IHR Working Group. "I-COVID ikhombise umhlaba ukuthi sibuthaka kanjani nokuthi yikuphi okudinga ukulungiswa kwezokwakha ezempilo yomphakathi, ukuthi kungcono sizilungiselelel isigemegeme esikhulu esilandelayo kanye nezwi lezingxoxo ngesikhathi somhlangano kulelisonto kubonisa kahle ukuthi wonke umuntu ufuna ukuqinisekisa ukuthiloluhlelo luba yimpumelelo." Ngesikhathi somhlangano wezinsuku ezine kusuka ngo-17-20 Mbasa, i-196 State Parties ku-IHR igcizelele ukubaluleka okucabanga izichibiyelo eziphakanyisiwe kokwabo kokugcwalisa izikhala ezibucayi ekwenziweni kwe-IHR ngesikhathi becabanga ukubaluleka okubucayi kwezimiso zokulingana ubukhosi nokubambisana. Abalingani be-IHR Working Group ibamba Sihlalo uDkt Abdullah Ma Assiri, uSekela Ngqongqoshe weZempilo, eKingdom of Saudi Arabia, uthe uHulumeni bazibophezele ukuqinisa i-IHR ukuze kuzuze wonke mazwe kanye nazo zonke izakhamizi. "Amazwe ahamba phambili kuloluhlelo njengoba kudingeka ukwenza ku-IHR ukuletha izibophezelo nokwenza izinqumo ezibalulekile ezidingekayo ukuphendula ekusabiseni kwezempilo yomphakathi. Ndawonye kulelisonto, sesibonile ukuthi ithoni enhle isebenza kanjani ukwenza umsebenzi sekusivumele sisebenze siye phambili," kusho uDkt Assiri. Kokuhlelele kumhlangano okuzimele nokuhlukana kweqembu longoti elilungise ukuhlolwa kwezobuchwepheshe kwezichitshiyelo eziphakanyisiwe ukusiza amazwe ezingxoxweni zawo. Kulindelekile ukuthi iWGIHR izohlangana futhi izikhathi ezintathu ngo-2023 - ngoNtulikazi, Mfumfu noZibandlela - ukudingida nokuvumelana kuzichibiyelo nokwethula iphekheji yezichibiyelo eziphakanyisiwe kuWorld Health Assembly ngoNhlaba 2024. Ngokuhambisana nohlelo lokuchitshiyelwa kweIHR ohulumeni basaxoxa ngomzamo wethuluzi leWHO ekuvikelweni kobhubhane,ukuzilungiselela nokuphemdula okuphinde kubizwe njengesivumelwane sobhubhane. Ohulumeni bazohlangana futhi kusuka ngomhlaka-12-16 kuNhlangulana 2023 ukucabanga ngomzamo ongekho ohambisana nesisekelo somzamo wokuqala wezingxoxo. I-WGIHR yeseke isiphakamiso esivela emhlanganweni wesihlanu we-Intergovernmental Negotiation Body yokuzama kwethuluzi lobhubhane leWHO (INB5) babambe umhlangano ndawonye wokuhlela kulezizigungu ezimbili. I-WHO Member State ikhiphe International Sanitary Regulations ngo-1951, umshushisi kwi-IHR okwenzeka ekuqaleni kwa-2005. I-IHR yithuluzi lomthetho wamazwe angaphandle ebophezela ngokomthetho ku-196 State Parties okufaka ne-194 WHO Member States. [i] I-Liechtenstein neHoly See bangaMaqembi eZizwe ku-IHR kodwa ayi Member States yeWHO

የዓለም ጤና ድርጅት ትልቁን የጤና አለመመጣጠን መረጃን አወጣ ዛሬ፣ የዓለም ጤና ድርጅት በሕዝብ ጤና እና በዋና አቀኝቃኞቹ ላይ ለሕዝብ በይፋ ለሚገኙ ግና የተከፋፈሉ መረጃዎችን እና ማስረጃዎችን የያዘ፣ እጅግ በጣም ሰፊ የሆነውን የጤና አለመመጣጠን መረጃ ማከማቻን እያስጀመረ ነው። ማከማቻው ከትምህርት ደረጃ እስከ ጎሳ ድረስ ያለውን መረጃ በቡድን ባህሪያት በመከፋፈል፣ በሕዝብ ቡድኖች እና በጊዜ ሂደት የጤና አለመመጣጠንን ለመከታተል ያስችላል። ከማከማቻው የተገኘው መረጃ እንደሚያሳየው፣ በአስር አመታት ውስጥ፣ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት በሴቶች፣ አራስ ሕፃናት እና ህጻናት ላይ ያለው ባላደጉ እና በመካከለኛ ደረጃ በሚገኙ ሀገራት መካከል ያለው የጤና አገልግሎት ሽፋን ልዩነት በግማሽ ቀንሷል። በተጨማሪም በእነዚህ ሀገራት፣ ከሀብት ጋር በተያያዘ፣ ከአምስት አመት በታች ባሉ ህጻናት ሞት ላይ ያለውን ልዩነት ማስወገድ የ1.8 ሚሊዮን ህጻናትን ህይወት ለመታደግ እንደሚረዳ አሳይተዋል። የጤና አለመመጣጠን መረጃ ማከማቻው (HIDR) ወደ 11 ሚሊዮን የሚጠጉ የመረጃ ነጥቦችን ያካተተ ሲሆን ከ15 ምንጮች 59 የውሂብ ስብስቦችን ያቀፈ ነው። መረጃው ከ2000 በላይ የሆኑ አመላካቾችን በ22 የእኩልነት መመዘኛዎች የተከፋፈሉ፣ የስነ ሕዝብ አወቃቀር፣ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እና ጂኦግራፊያዊ ሁኔታዎችን ያካትታል። የተካተቱት ርዕሰ ጉዳዮች፡ የዘላቂ ልማት ግቦችን (SDGs)፣ ኮቪድ 19ን; የመራቢያ፣ የእናቶች እና የሕፃናት ጤናን; የበሽታ መከላከያን; ኤች አይ ቪን; ቲዩበርክሎዝስን; ወባን; አመጋገብን; የጤና ጥበቃን; ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች እና የአካባቢ ጤናን ያካትታል። "አገልግሎቶችን በጣም ለሚያስፈልጋቸው ሰዎች የመምራት ችሎታ የጤና ፍትሃዊነትን ለማራመድ እና ህይወትን ለማሻሻል አስፈላጊ ነው። በጤና እኩልነት ላይ መረጃን ለማግኘት እንደ አንድ መቆያ ቦታ የተነደፈው ማከማቻው ልደትና ሞትን ከመቁጠር ባለፈ የጤና መረጃዎችን በጾታ፣ በእድሜ፣ በትምህርት፣ በክልል እና በሌሎችም በመከፋፈል እንድንሸጋገር ይረዳናል ብለው የአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር፣ ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ተናግረዋል ። "ማንንም ላለመተው በእውነት ከወሰንን፣ ማን እንደጠፋ ማወቅ አለብን።" ሆኖም ግን፣ የተበታተኑት መረጃዎች አሁንም በብዙ የጤና አመልካቾች ዘንድ አይገኙም እና በሚገኙበት ቦታም ቢሆን፣ በጣም በተደጋጋሚ የሚከፋፈሉት በጾታ እና በመጠኑም ቢሆን በእድሜ እና በመኖሪያ ቦታ ነው። ለምሳሌም፣ ከጤና ጋር በተያያዙ ስሌቶች የዓለም ጤና ድርጅት መግቢያ በር፣ የአለምአቀፉ ጤና ምልከታ፣ ላይ ከሚገኙት 320 አመላካቾች 170ዎቹ ብቻ የተከፋፈሉ ሲሆን ከነዚህም 116 ወይም ሁለት ሶስተኛው በጾታ ብቻ የተከፋፈሉ ናቸው። የተገደበ ቢሆንም፣ ያለው የተከፋፈለ መረጃ አስፈላጊውን የእኩልነት ድግግሞሽን ያሳያል። ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ የደም ግፊት ከሴቶች ይልቅ በወንዶች ዘንድ የተለመደ ሲሆን በወንዶችና በሴቶች መካከል ከመጠን ያለፈ ውፍረት ሁኔተሰ ተመሳሳይ ነው። በአንፃሩም፣ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ የደም ግፊት መጠን በሴቶች እና በወንዶች መካከል ተመሳሳይ ሲሆን፣ ነገር ግን ከመጠን ያለፈ ውፍረት በሴቶች ከወንዶች የበለጠ ነው፣ ማከማቻውም በኮቪድ-19 የሀገራዊ ምላሽ መበላለጥን ያሳያል። እ.ኤ.አ. በ2021፣ መረጃ ካላቸው 90 አገሮች ውስጥ ከአንድ ሶስተኛው በላይ በሚሆኑት የኮቪድ-19 የክትባት ሽፋን በጣም የተማሩት ካልተማሩት ጋር ሲወዳደር ቢያንስ በ15 በመቶ ነጥብ ከፍ ያለ ነው። የጤና አለመመጣጠን መረጃ ማከማቻውን (HIDR) ሲለቅ፣ የዓለም ጤና ድርጅት የመረጃ አሰባሰብን እንዲያሰፋ እና የመተንተን ዘገባን የማድረግ አቅም እንዲጨምር ሀገሮች መደበኛ የሆነ የጤና አለመመጣጠን ክትትልን እንዲያደርጉ፣ የተከፋፈሉ መረጃዎችን ለሕዝብ እንዲያቀርቡ ጥሪውን ያቀርባል። የጤና ኢ-ፍትሃዊነት ቁጥጥርን ከአለም አቀፍ እና ሀገራዊ ግቦች፣ አመላካቾች እና ኢላማዎች እና የጤና አፈጻጸም ግምገማ ጋር በማያያዝ በአለም አቀፍ፣ በሃገር አቀፍ እና በክፍለ-ሀገራዊ ደረጃ የእኩልነት አለመመጣጠን ትንታኔዎች በየጊዜው መካሄድ አለባቸው። የአለም ጤና ድርጅት ይህንን ክምችት በየአመቱ ለማዘመን እና ለማስፋት ከአገሮች እና አጋሮች ጋር ለመስራት ቁርጠኛ ነው። ማስታወሻ ለአዘጋጆች ከ አለም ጤና ድርጅት(WHO) በተጨማሪ፣ ዋና ዋና የመረጃ ምንጮች የሚከተሉትን ያካትታሉ: የዩኒሴፍ መረጃ ማከማቻ; የዲኤችኤስ(DHS) ፕሮግራም; ዩኤን ኤይድስ(UNAIDS); የተባበሩት መንግስታት የልማት ፕሮግራም (UNDP); የተባበሩት መንግስታት ስታቲስቲክስ ኤስዲጂ(SDG) አመልካቾች የመረጃ ቋት; ዩሮስታት; የዓለም ባንክ; የኢኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት (OECD); ዓለም አቀፍ የውሂብ ቤተ-ሙከራ; ዓለም አቀፍ የኮቪድ-19 አዝማሚያዎች እና ተፅዕኖ ዳሰሳ; እና የጤና መለኪያዎች እና ግምገማ ተቋም (IHME)። ሁሉንም የጤና አለመመጣጠን መረጃ ማከማቻው (HIDR) የመረጃ ስብስቦች የጤና ፍትሃዊነት ምዘና የመሳሪያ ማከማቻ (HEAT) ሶፍትዌርን በመጠቀም እና የጤና አለመጣጠንን የሚከታተል ድህረገጽን በመጠቀም በመጫን፣ ወይም የስልክ ላይ መተግበሪያ ገጽን(API) መጠቀም ይቻላል። እ.ኤ.አ በሚያዝያ 20፣ 2023 ከቀኑ 13፡00 - 14፡15 CET ላይ በይፋ ይለቀቃል። የጤና ኢፍትሃዊነት መሻሻል እድገትን ለማጠናከር እና ለማስፋፋት የዓለም ጤና ድርጅት ምንጮችን እና አስተዋጾዎችን የመገምገም ዘገባ፣ በጤና ፍትሃዊነት አለምአቀፋዊ መዝገብ ላይ ሰፍሮ ይገኛል።

WHO releases the largest global collection of health inequality data Today, WHO is launching the Health Inequality Data Repository, the most comprehensive global collection of publicly available disaggregated data and evidence on population health and its determinants. The repository allows for tracking health inequalities across population groups and over time, by breaking down data according to group characteristics, ranging from education level to ethnicity. The data from the repository show that, in just a decade, the rich-poor gap in health service coverage among women, newborns and children in low- and middle-income countries has nearly halved. They also reveal that, in these countries, eliminating wealth-related inequality in under-five mortality could help save the lives of 1.8 million children. The Health Inequality Data Repository (HIDR) includes nearly 11 million data points and consists of 59 datasets from over 15 sources. The data include measurements of over 2000 indicators broken down by 22 dimensions of inequality, including demographic, socioeconomic and geographical factors. Topics covered include: the Sustainable Development Goals (SDGs); COVID-19; reproductive, maternal and child health; immunization; HIV; tuberculosis; malaria; nutrition; health care; non-communicable diseases and environmental health. “The ability to direct services to those who need them the most is vital to advancing health equity and improving lives. Designed as a one-stop-shop for data on health inequality, the Repository will help us move beyond only counting births and deaths, to disaggregating health data according to sex, age, education, region and more,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “If we are truly committed to leaving no one behind, we must figure out who is being missed.” However, disaggregated data are still not available for many health indicators, and where they are available, they are most frequently broken down only by sex and, to a lesser extent, by age and place of residence. For instance, only 170 of the 320 indicators in WHO’s gateway for health-related statistics, the Global Health Observatory, are disaggregated, of which 116, or two thirds, are disaggregated only by sex. Though limited, the available disaggregated data reveal important inequality patterns. In high-income countries, hypertension is more common among men than women and obesity rates are similar among men and women. By contrast, in low-income countries, hypertension rates are similar among women and men, but obesity rates are higher among women than men.The repository also reveals inequalities in national COVID-19 responses. In 2021, in more than a third of the 90 countries with data, COVID-19 vaccination coverage among the most educated was at least 15 percentage points higher than among the least educated. Releasing the HIDR, WHO is calling on countries to adopt routine health inequality monitoring, make disaggregated data publicly available, expand data collection and increase capacity for analysis and reporting. Inequality analyses should be conducted regularly at the global, national and subnational levels, with health inequality monitoring integrated into global and national goals, indicators and targets, and health performance assessments. WHO is committed to working with countries and partners to update and expand this resource annually. Notes to editors In addition to WHO, major data sources include: the UNICEF Data Warehouse; DHS Program; UNAIDS; United Nations Development Programme (UNDP); United Nations Statistics SDG Indicators Database; Eurostat; World Bank; Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD); Global Data Lab; Global COVID-19 Trends and Impact Survey; and the Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). All the datasets of the HIDR can be explored using the Health Equity Assessment Toolkit (HEAT) software and downloaded through the Health Inequality Monitor website, as well as via an Application Programming Interface (API). The HIDR will be launched during a webinar on 20 April 2023, from 13:00 – 14:15 CET. A review of WHO resources and contributions for strengthening and expanding health inequality monitoring for the advancement of health equity can also be found in the International Journal for Equity in Health.

Hukumar Lafiya ta Duniya ta fitar da dogon rahoto kan rashin daidaito na a ɓangaren kiwon lafiya na duniya. a yau Hukumar Lafiya ta Duniya za ta ƙaddamar da cikakken kundin bayanai tare da hujjoji da ma'aunai na matsayin lafiyar al'umma a duniya. kudin bayanan zai ba damar bibiyar rashin daidaito a tsakanin rukunonin mutane wanda kuma idan aka ɗau lokaci, za a iya fayyace zubin tsarin rukunonin na al'umma kamar abin da ya shafi ilimi da ƙabila. bayanai daga kundin sun nuna cewa akwai giɓi sosai na kiwaon lafiya tsakanin mata da jarirai da yara a ƙasashe masu ƙarancin da kuma masu matsakaicin samu. sannan kundin ya nuna cewa kawo ƙarshen nuna bambanci a tsakanin mai shi da mara shi zai iya taimakawa wajen magance mutuwar yara 'yan ƙasa da shekaru biyar har yara miliyan 1 da dubu ɗari 8. Rahotan kundin nuna bambancin kiwon lafiyar (HIDR) ya ƙunshi bayanai kusan miliyan 11 da ke ɗauke da ƙunshin bayanai 59 daga wurare 15 da aka tattaro bayanan. bayanin ya ƙunshi alƙaluma 2000 da aka karkasa zuwa 22 a matsayin abin da ke jawo rashin daidaito da suka da: yawan al'umma, tattalin arziƙi da wurin zama. haihuwa da lafiyar uwa da ɗanta da rigakafi, cutar HIV da mashaƙo da maleriya da abinci mai gina jiki da kiwon lafiya; cututtuka da ba sa yaɗuwa da duba lafiyar muhalli. abu mafi muhimmanci ga bunƙasa daidaito a fannin lafiya da inganta rayuwa shi ne kai wa ga waɗanda suka fi buƙatar taimako kai tsaye. a cewar dakta Tedros Adhanom Ghebreyesus, darakta-janar na Hukumar Lafiya ta Duniya ya ce kundin bayanan da ka haɗa kan rashin daidaito a fannin lafiya zai taimaka wajen kai wa ga rarrabe bayanan ta fuskar jinsi da shekara da ilimi da yanki da sauransu. Idan da gaske muke wajen tafiya da kowa da kowa, lallai ne mu gano su wane ne aka bari a baya. Sai dai jami'an lafiya da yawa ba su da bayanan kuma ko da inda ake da su, ana amfani ne da su yawanci ga abin da ya shafi jinsi da shekara da wurin zaman. ga misali, alƙaluma 170 cikin 320 na Hukumar Lafiya ta Duniya na lafiya ne aka iya fayyace adadin 116 ko kaso biyu cikin uku ta hanyar jinsinsu. Duk bayanan taƙaitattu ne, amma sun fito da tsarin rashin daidaito da ake da ita. a ƙasashe masu ƙarfin tattalin arziƙi, an fi samun maza da hawan jini maimakon mata, sannan ana samun teɓa a tsakanin maza da mata. idan aka kwatanta da ƙasashe marasa ƙarfin tattalin arziki, ana samun maza da mata da ke da hawan jini, amma an fi samun masu teɓa a cikin mata a maimakon maza. Kundin rahoton ya nuna akwai rashin daidaito wajen samun kulawa da kai dauki na Kwabid-19 a matakin ƙasa. a shekarar 2021, rahoton ya nuna sama da kaso uku na kasashe 90 masu ilimi sun fi yin allurar rigakafin Kwabid-19 da sama da kaso 15 idan aka kwatanta da masu ƙarancin ilimi. Bayan fitar da rahoton HIDR, Hukumar Lafiya ta Duniya ta yi kiran ƙasashe su mai da hankali wajen sa-ido game da rashin daidaito tare da ba wa al'umma cikakken rahoton. Sannan su ƙara faɗaɗa hanyar tattaro da kuma nazarin rahotannin. akwai buƙatar gudanar da nazari kan rashin samun daidaito a kodayaushe a duniya bakiɗaya da kuma a mataki na ƙasashe da sauran matakan gwamnati ta yadda sa-ido a kan rashin daidaito na lafiya zai ƙushi duba burukan da ake ake son cimmawa a duniya, ƙasa da kai wa ga alƙaluman da za su fito da rawar da lafiya ke takawa. Hukumar Lafiya ta Duniya a shirye take wajen aiki da ƙasashe da masu son haɗa kai da ita wajen sabunta bayananta a duk shekara. abubuwan lura ga editoci. baya ga rahoton Hukumar Lafiya ta Duniya, sauran hanyoyins samun bayanai sun haɗa da na CIbiyar Kula da Ilimi da Lafiyar Yara ta Majalisar DInkin Duniya (UNICEF) da na shirin DHS da UNAIDS da Shirin Samar da Cigaba na Majalisar Ɗinkin Duniya; da Sashen Ƙididdiga Shiri Tabbatar da Cigaba Mai Ɗorewa na Majalisar Ɗinkin Duniya da Eurostat da Bankin Duniya da Ƙungiyar Haɗin kai da Cigaban Tattalin Arziƙi (OECD) da Cibiyar Tattara Bayanai ta Duniya da Cibiyar Sa-ido kan Annobar Kwabid-19 ta Duniya da Cibiyar Ƙididdiga da Nazarin Harkokin Lafiya (IHME). Za a iya samun dukkan ajiyayyun bayanan HIDR ta amfani da manhajar Nazarin Daidaito na Lafiya (HEAT) da za a sauke daga shafin intanet na Kula da Rashin Daidato na Lafiya ko ta afulukeshin ɗin API. za a ƙaddamar da HIDR a yayin wata ganawa ta intanet a ranar 20 ga Afirilun 2023 daga ƙarfe 13:00 zuwa 14:15 na agogon yankin Turai (CET). Za a iya samun nazari kan irin gudunmowar da Hukumar Lafiya ta Duniya ta yi wajen sa-ido kan rashin daidaiton neman lafiya a mujalla ta Samar da Daidaiton Neman Lafiya.

WHO inatoa mkusanyo mkubwa zaidi wa kimataifa wa data ya usawa wa afya. Leo, WHO inazindua hifadhi ya Data ya kukosekana kwa usawa wa kiafya, mkusanyo mpana zaidi wa kimataifa wa Data na ushahidi uliogawanyika unaopatikana hadharani kuhusu afya ya idadi ya watu na viashiria vyake. Hifdadhi inaruhusu kufuatilia ukosefu wa afya katika makundi ya watu na baada ya muda, kwa kugawanya Data kulingana na sifa za kundi, kuanzia kiwango cha elimu hadi kabila. Takwimu kutoka hazina zinaonyesha kuwa, kaitka muongo mmoja tu, pengo la matajiri na maskini katika utoaji wa huduma za afya miongoni mwa wanawake, watoto wachanga na watoto katika nchi za kipato cha chini na cha kati kimekaribia kupungua. Pia zinafichua kwamba, katika nchi hizi, uondoaji wa ukosefu wa usawa unaohusiana na utajiri katika vifo vya watoto chini ya miaka mitano kunaweza kusaidia kuokoa maisha ya watoto milioni 1.8. Hifadhi ya Data ya kukosekana kwa usawa wa afya (HIDR) inajumuisha karibu pointi milioni 11 za Data na ina jumuisha seti 59 za Data kutoka zaidi ya vyanzo 15. Data hujumuisha vipimo vya zaidi ya viashirio 2000 vilivyogawanywa kwa vipimo 22 vya ukosefu wa usawa, ikiwa ni pamoja na sababu za kidemografia, kijamii na kiuchumi na kijografia. Mada zilizojadiliwa ni pamoja na: Malengo ya maendeleo endelevu (SDGs); UVIKO-19; Afya ya uzazi, mama na mtoto; Chanjo; VVU; Kifua kikuu; Malaria; Lishe; huduma ya afya; Magonjwa yasiyoambukiza na afya ya mazingira. "Uwezo wa kuelekeza huduma kwa wale wanaohitaji zaidi ni muhimu katika kuendeleza usawa wa afya na kuboresha maisha. iliyoundwa kama duka moja la Data juu ya usawa wa afya, hifadhi itatusaidia kusonga zaidi ya kuhesabu watoto waliozaliwa na vifo tu, hadi kugawanya Data ya afya kulinganana jinsia, umri, elimu, eneo na zaidi", alisema Dk Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. Kama tumejitolea kweli kutokumuacha mtu yeyote nyuma, lazima tujue ni nani anaekosa" Hata hivyo, Data iliyogawanywa bado haipatikani kwa viashiria vingi vya afya, na pale inapopatikana, mara nyingi hugawanywa tu kwa jinsia na, kuakisi kidogo, kwa umri na mahali pakuishi. Kwa mfano, ni viashirio 170 tu kati ya 320 katika lengo la WHO la takwimu zinazohusiana na afya, Uangalizi wa afya Duniani, ambavyo vimegawanywa ambapo 116 au theluthi mbili, vimegawanywa tu kwa jinsia. Ingawa ni chache, Data iliyopo iliyogawanywa hufichua mifumo muhimu ya ukosefu wa usawa. Katika nchi za kipato cha juu, shinikizo la damu ni la kawaida zaidi kati ya wanaume kuliko wanawake na viwango vya Fetma ni sawa kati ya wanaume na wanawake. Kinyume chake, katika nchi za kipato cha chini, viwango vya shinikizo la damu ni sawa kati ya wanawake na wanaume, lakini viwango vya Unene wa kupindukia ni vya juu kati ya wanawake kuliko wanaume: Hifadhi hiyo pia inaonyesha ukosefu wa usawa katika majibu ya kitaifa ya UVIKO-19. Mwaka 2021, katika zaidi ya theluthi moja ya nchi 90 zilizo na Data, chanjo ya UVIKO-19 kati ya walioelimishwa zaidi ilikuwa angalau asilimia 15 ya juu kuliko miongoni mwa watu waliosoma zaidi. Ikitoa HIDR, WHO inatoa wito kwa nchi kupitisha ufuatiliaji wa kawaida wa ukosefu wa usawa wa afya, kufanya Data iliyogawanywa kupatikana kwa umma, kupanua ukusanyaji wa Data na kuongeza uwezo wa kuchanganua na kuripoti. Uchanganuzi wa ukosefu wa usawa unapaswa kufanywa mara kwa mara katika viwango vya kimataifa, kitaifa na kikanda, na ufuatiliaji wa ukosefu wa usawa wa afya ukiungaunishwa katika malengo ya kimataifa na ya kitaifa, viashiria na shabaha, na tathmini za utendaji wa afya. WHO imejitolea kufanya kazi na nchi washirika kusasisha na kupanua rasilimali hii kila mwaka. Maelezo kwa wahariri Pamoja na WHO, vyanzo vikuu vya Takwimu ni pamoja na : Ghala la Data la UNICEF; mpango wa DHS; UNAIDS; Mpango wa maendeleo wa umoja wa mataifa (UNDP); Hifadhidata ya viashiria vya SDG ya takwimu za umoja wa mataifa; Eurostat; Benki ya Dunia; shirika la ushirikiano wa kiuchumi na maendeleo (OECD); Maabara ya Data ya ulimwengu; Utafiti wa mitindo na athari za UVIKO-19 Ulimwenguni; na Taasisi ya vipimo na tathmini za afya (IHME). Seti zote za Data za HIDR zinaweza kuchunguzwa kwa kutumia programu ya zana ya kutathmini usawa wa afya (HEAT) na kupakuliwa kupitia tovuti ya Healthy inequality monitor, vilevile kupitia kiolesura cha kuandaa programu (API). HIDR itazinduliwa wakati wa mtandao tarehe 20 Aprili 2023, kuanzia 13:00 - 14:15 CET. Mapitio ya rasilimali na michango ya WHO kwa ajili ya kuimarisha na kupanua ufuatiliaji wa ukosefu wa usawa wa afya kwa ajili ya kuendeleza usawa wa afya pia inaweza kupatikana katika Jarida la kimataifa la Usawa katika afya.

WHO ṣe àgbéjáde àwọn àkójọpọ̀ dátà àìdọ́gba ìlera ní àgbáyé tó tóbi jùlọ Lónì, WHO ń ṣe ìfilọ́lẹ̀ Àká Dátà Àìdọ́gba Ìlera, àkójọpọ̀ dátà tí ó kún jùlọ lágbàyé tí wọ́n yà sọ́tọ̀ọ̀tọ̀ tí ó sì wà fún gbogbo ènìyàn àti ẹ̀rí lórí ìlera àwọn ènìyàn àti àwọn aṣokùnfà rẹ̀. Àká náà máa fi ààyè sílẹ̀ fún ìtọpinpin àwọn àìdọ́gba ìlera jákèjádò ìran àwọn ènìyàn àti lẹ́yìn àkókò díẹ̀, pẹ̀lú ṣíṣe ìtúpalẹ̀ dátà pẹ̀lú àwòmọ́ àwọn ènìyàn náà, bẹ̀rẹ̀ láti ìpele ẹ̀kọ́ dé ẹ̀yà. Àwọn dátà láti inú àká náà fi hàn pé, ní ọdún mẹ́wàá péré, àlàfo olówó-tálákà nínú kíkárí ìpèsè iṣẹ́ ìlera láàrín àwọn obìnrin, àwọn ọmọtuntun àti àwọn ọmọdé ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré àti agbede-méjì ti fẹ́rẹ̀ pín sí àbọ̀. Wọ́n tún fi hàn wí pé, ní àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí, ṣíṣẹ́gun àìdọ́gba ajẹmọ́-ọrọ̀ nínú ikú àwọn ọmọ tí ọjọ́ orí wọn wà lábẹ́ ọdún márùn-ún lè dóólà 1.8 mílíọ̀nù àwọn ọmọdé. Àká Dátà Àìdọ́gba Ìlera náà (HIDR) ní àwọn kókó dátà tí ó tó 11 mílíọ̀nù ó sì ní àkójọpọ̀ dátà 59 láti àwọn orísun tí ó lé ní 15. Nínú dátà náà ni àwọn òdiwọ̀n atọ́ka tí ó lé ní 2000 tí wọ́n ṣe ìtúpalẹ̀ rẹ̀ pẹ̀lú àwọn òdiwọ̀n àìdọ́gba 22, tó fi mọ́ àwọn aṣokùnfà bíi ààyè, ọrọ̀ ajé àwùjọ àti agbègbè. Àwọn àkòrí tí ó wà nínú rẹ̀ ni: Àwọn Èròngbà Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ (SDGs); COVID-19; ìlera ìbímọ, ìyá àti ọmọ; abẹ́rẹ́ àjẹsára; KASA, ikọ́fe; àìsàn ibà; àwọn ààrùn tí kìí ràn àti ìlera àwùjọ. Agbára láti darí ìpèsè iṣẹ́ fún àwọn tí wọ́n nílò wọn jùlọ ṣe pàtàkì láti mú ìlọsíwájú bá ìdọ́gba ìlera àti mímú àyípadà bá ìgbé ayé. Wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi ilé-ìtajà kan ṣoṣo fún onírúurú dátà lórí àìdọ́gba ìlera, Àká náà máa ràn wá lọ́wọ́ láti sún síwájú tayọ kíka ọmọ bíbí àti ikú nìkan, sí ìpín sọ́tọ̀ọ̀tọ̀ dátà ìlera pẹ̀lú akọ-n-bábo, ọjọ́-orí, ẹ̀kọ́, ẹkùn agbègbè àti bẹ́ẹ̀bẹ́ẹ̀ lọ," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùdarí-Àpapọ̀ WHO ló sọ bẹ́ẹ̀. "Tí a bá ní ìfọkànsìn lóòtọ́ láti má dẹ́yẹ sí ẹnìkankan, a gbọ́dọ̀ wá ọ̀nà láti mọ eni tí à ń ṣe àfẹ́kù rẹ̀." Síbẹ̀síbẹ̀, dátà tí wọ́n yà sọ́tọ̀ọ̀tọ̀ ò tíì sí nílẹ̀ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn atọ́ka ìlera, níbi tí wọ́n sì wà, wọ́n máa ń ṣe àtúpalẹ̀ wọn lọ́pọ̀ ìgbà pẹ̀lú akọ-n-bábo nìkan àti, ní èyí tí kò wọ́pọ̀, pẹ̀lú ọjọ́-orí àti agbègbè ibùgbé. Fún àpẹẹrẹ, 170 nínú àwọn atọ́ka 320 tó wà nínú ojú ọ̀nà fún ìṣirò ajẹmọ́-ìlera WHO, Aṣàkíyèsí Ìlera Àgbáyé, nìkan ni wọ́n yà sọ́tọ̀ọ̀tọ̀, tó sì jẹ́ wí pé 166, tàbí ìdá méjì nínú mẹ́ta, ni wọ́n yà sọ́tọ̀ọ̀tọ̀ pẹ̀lú akọ-n-bábo nìkan. Bó tilẹ̀ jẹ́ wí pé kò pọ̀, àwọn dátà tí wọ́n yà sọ́tọ̀ọ̀tọ̀ tó wà ṣe àfihàn àwọn bátánì àìdọ́gba tó ṣe pàtàkì. Ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn pọ̀, ẹ̀jẹ̀-ríru wọ́pọ̀ láàrín àwọn ọkùnrin ju àwọn obìnrin lọ bẹ́ẹ̀ sì ni iye ìsanra dọ́gba láàrín àwọn ọkùnrin àti obìnrin. Ní ìyàtọ̀ sí èyí, ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpawówọlé wọn kéré, iye ẹ̀jẹ̀-ríru dọ́gba láàrín àwọn obìnrin àti àwọn ọkùnrin, ṣùgbọ́n iye ìsanra pọ̀ láàrín àwọn obìnrin ju ọkùnrin lọ. Àká náà tún ṣàfihàn àwọn àìdọ́gba nínú ìdáhùn sí COVID-19 ní orílẹ̀-èdè. Ní ọdún 2021, nínú ìdá ìdá mẹ́ta nínú mẹ́rin àwọn orílẹ̀-èdè 90 tí wọ́n ní dátà, kíkárí abẹ́rẹ́ àjẹsára COVID-19 láàrín àwọn tó kàwé jùlọ fi bíi ó kéré jù ìdá 15 pọ̀ ju ti àárín àwọn tí ò kàwé púpọ̀ lọ. Ṣíṣe àgbéjáde HIDR náà, WHO ń pe àwọn orílẹ̀-èdè láti gba ìlànà-iṣẹ́ ìtọpinpin àìdọ́gba ìlera wọlé, jẹ́ kí àwọn dátà tí wọ́n pín sọ́tọ̀ọ̀tọ̀ wà fún gbogbo ènìyàn, fẹ gbígba dátà lójú kí ó sì mú àlékún bá ìkápá fún ìyànnàná àti ìjábọ̀. Àwọn ìyànnàná àìdọ́gba gbọ́dọ̀ di ṣíṣe ní gbogbo ìgbà ní àwọn ìpele àgbáyé, orílẹ̀-èdè àti ní abẹ́ orílẹ̀-èdè, pẹ̀lú ṣíṣe àfikún ìtọpinpin àìdọ́gba ìlera sínú àwọn èròngbà àgbáyé àti orílẹ̀-èdè, àwọn atọ́ka àti àwọn àfojúsùn, àti àwọn àyẹ̀wò ìṣesí ìlera. WHO ní àfọkànsìn láti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè àti àwọn alájọṣepọ̀ láti ṣe ìsọdọ̀tun àti ìfẹ̀lójú ohun èlò yìí lọ́dọọdún. Àwọn kókó ọ̀rọ̀ fún àwọn olóòtú Ní àfikún sí WHO, àwọn orísun dátà pàtàkì ni: Ilé ìkó dátà pamọ́ sí UNICEF; Èto DHS; UNAIDS; Ètò Ìdàgbàsókè Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé (UNDP); Àkójọpọ̀ Dátà Àwọn Atọ́ka SDG Àwọn Ìṣirò Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé; Eurostat; Ilé-ìfowópamọ́ Àgbáyé; Ilé-iṣẹ́ fún Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti Ìdàgbàsókè Ọrọ̀-ajé (OECD); Ààyè fún Ìmọ̀ Ìjìnlẹ̀ Dátà Àgbáyé; àwọn Ìṣẹ̀lẹ COVID-19 Lágbàyé àti Ìwádìí Ipa; àti Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Gbogbo àkójọpọ̀ dátà fún HIDR lè di lílò pẹ̀lú ṣíṣe àmúlò ohun èlò àìrídìmú Àwọn Irinṣẹ́ Àṣàyẹ̀wò Ìdọ́gba Ìlera (HEAT) kí wọ́n sì ṣe ìgbàsílẹ̀ rẹ̀ nípasẹ ibùdó ìtàkùn Atọpinpin Àìdọ́gba Ìlera, bákan náà ni nípasẹ Ojú-ìwòran Ṣíṣe Àkósódù Ohun Èlò Amúṣiṣẹ́ (API). Wọ́n máa ṣe ìfilọ́lẹ̀ HIDR ní àkókò ìpàdé orí ẹ̀rọ ayélujára ní 20 oṣù Igbe ọdún 2023, láti 13:00 - 14:15 CET. Àtúnyẹ́wò àwọn ohun èlò WHO àti àwọn ìdásí fún ṣíṣe ìrólágbára àti ìfẹ̀lójú ìtọpinpin àìdọ́gba ìlera fún ìtẹ̀síwájú ìdọ́gba ìlera ni a tún lè rí nínú Jọ́nà Ilẹ̀-òkèèrè fún Ìdọ́gba nínú Ìlera.

I-WHO ikhiphe ukukolekwa okukhulu emhlabeni kwemininingo engalingani yezempilo Namhlanje, iWHO yethula Inqolobane yemininingo yokungalingani kwezempilo, ukukolekwa komhlaba okukhulu kwedatha engalingani ekhona emphakathini nobufakazi kwezempilo yesibalo sabantu kanye nokunquma. Inqolobane ivumela ukulandelela ukungalingani kwezempilo kumaqoqo esibalo sabantu sonke futhi kwesinye iskhathi, ngokuhlakaza imininingo ngokobunjalo bamaqoqo, ukwahlukanisa ngokwezinga lezemfundo kubuzwe. Idatha ephuma kunqolobane ikhombisa ukuthi eshumini leminyaka isikhala socebile nohluphekayo ekukhavweni kwemisebenzi yezempilo kwabesifazane,abazelwe kanye nezingane emazweni anemali engenayo encane kuya kwephakathi ndendawo isyofika kuhhafu. Baphinde baveza ukuthi kulamazwe, ukuqeda ukungalingani okuhlobene nokuceba kukufa okungaphansi kwesihlanu kungasiza ukusindisa izimpilo zezingane eziyizigidi ezingu-1.8. Health Inequality Data Repository (HIDR) ifaka amaphuzu edatha anagafika kuzigidi ezingu-11 futhi inamasethi edatha angu-59 okusuka ngaphezu kwemithombo engu-15. Idatha ifaka izikalo zezinkomba ezingaphezu kuka-2000 ezihlukaniswe izinto ezingu-222 zokungalingani okufaka ezendawo, ezomnotho wenhlalakahle nezinto zokwendawo. Izihloko ezibhekiwe zifaka: Sustainable Development Goals (amaSDG); iCOVID-19; ukuzala, impilo yomama nezingane, ukugoma, iHIV, isifo sofuba, umalaleveva, ukunakekelwa kwezempilo, ukudla, izifo okungaxhunyanwa ngazo kanye nezempilo zendawo. "Amandla okuqondisa imisebenzi kulabo abakudingayo okubalulekile ekwenzeni ngcono ukulingana kwezempilo nokwenza ngcono izimpilo. Sakhelwe ukuba kube yindawo eyodwa yokuma esitolo sedatha ekungalinganini kwezempilo, Inqolobane izosisiza ukuya ngaphezu kokubala abazelwe nokufa,ukungalinganisi idatha yezempilo ngokobulili, iminyaka ezemfundo, inkolo kanye nokuningi," kusho uDkt Tedros Adhanoma Ghebreyesus, uMqondisi Jikelele weWHO. "Uma besizibophezele ngampela ukuthi asishiyi muntu ngemuva, kumele sithole ukuthi ubani esimshiyayo." Kepha, ukungabiyislinganiso kwedatha akukakabikhona kuzinkomba eziningi zempilo, futhi lapho lakukhona kujwayele ukuthi kufile ngobulili, nokwehla kobukhulu ngeminyaka nendawo yokuhlala. Isibbonelo, u-170 kuphela wezinkomba ezingu-320 kuWHO ekuphumeni kwesibalo sokuhlobene nezempilo,Global Helath Observatory akulingani okungu-116, amakota amabili, akulinganiswa ubulili kuphela. Yize noma kunomkhawulo imininingo engalinganisiwe ekhona ikhombisa amaphethini angalingani abalulekile. Emazweni anemali engenayo enkulu,ihayihayi ijwayeleke kakhulu kubantu besilisa ukunabantu besifazane kanye namazinga okukhuluphala ngokweqile kuyafana kwabesilisa nabesifazane. Ngokuphamabana amazwe anemali engenayo encane kuya kwephakathi nendawo amazinga ehayihayi ayafana kubantu besifazane nesilisa kodwa amazinga okukhuluphala ngokweqile makhulu kwabesifazane ukunamadoda,Inqolobane iphinde iveze ukungalingani ekuphenduleni kwezwe kweCOVID-19. Ngo-2021 ngaphezu kwamakota amathathu amazwe angu-90 anemininingo,ukugonyelwa kweCOVID-19 kokukhavwa kwabafunde kakhulu kwakungenani amaphesenti angu-15 amaphoyinti ubuphezulu ukunabancane abafundile. Ukukhipha iHIDR, iWHO ibiza wonke amazwe ukuthi athathe indlela yokubheka ukungalingani kwezempilo, ukwenza imininingo engalinganisiwe ukuthi ibe khona emphakathini, ukwandia ukukolekwa kwemininingo, nokunyka kwamandla okuhlaziya nokubika. Ukuhlaziya ukungalingani kumele kwenziwe njalo emhlabeni, ezweni nasemazingeni amancane, ngokubheka ukungalingani kwezempilo okuhlanganise izinhloso zezwe nomhlaba, izinkomba nokuqondiwe nokuhlolwa kokwenziwa kwezempilo. I-WHO izibophezele ukusebenza namazwe kanye nababambisani ukubuyekeza nokwanda kulezinsizakusebenza njalo ngonyaka. Amanothi kubahleli Ukwengeza kuWHO, imithombo emikhulu yedatha, i-UNICEF Data Warehouse, uHlelo lweDHS, i-UNIAIDS, i-United Nations Development Programme (UNDP); United Nations Statistics SDG Indicators Database Euostat; iWorld Bank, i-Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD); Global Data Lab; Amathrendi eCOVID-19 womhlaba wonke kanye ne-Impact Survey, kanye ne-Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Zonke izizindazoowazi zeHIDR zingabhekwa kusetshenziswa iHealth Equity Assessment Toolkit (HEAT) uhlelokusebenza nokulilanda ngeHealth Inequality Monitor iwebhusayithi kanye ne-Application Programming Interface (API). I-HIDR izokwethulwa ngesikhathi sewebhina ngomhlaka-20 kuMbasa 2023, kusuka ngo-13:00 - 14:15 CET. Ukubona izinsizakusebenza nokunikela kweWHO kokuqinisa nokwandisa ukubheka ukungalingani kwezempilo ukwenzangcono ukulingana kwezempilo kungaphinde kutholakale kwiJenali yaMazwe angaphandle yoKulingana kweZempilo.

ውርጃ አጠቃላይ መረጃ፦ የዓለም የጤና ድርጅት ጤንነትን ሙሉ በሙሉ አካላዊ፣ አእምሯዊና ማህበራዊ ደህንነት ያለው ሁኔታ ነው እንጂ የበሽታ ወይም የአካል ጉዳት አለመኖር ብቻ አይደለም። ለሁሉም ጤንነት እውን እንዲሆን ማድረግ,፣እና ደረጃ በደረጃ የሰብአዊ መብቶች እውን እንዲሆን ማድረግ፣ ሁሉም ግለሰቦች ጥራት ያለው የጤና እንክብካቤ ማግኘት ያስፈልጋቸዋል,፤ይህም መረጃ የፅንስ ማስወረድ አስተዳደር እና ከፅንስ በኋላ እንክብካቤን ያካትታል። አስተማማኝ፣ ወቅታዊ፣ ብዙ ወጪ የማይጠይቁና አክብሮት የተንጸባረቀባቸው የፅንስ ማስወረድ እንክብካቤ ማግኘት አለመቻል ለአካላዊ ብቻ ሳይሆን ለሴቶችና ለልጃገረዶች አእምሯዊና ማኅበራዊ ደህንነትም አደገኛ ነው። ፅንስ ማስወረድ ቀላልና የተለመደ የጤና አጠባበቅ ሂደት ነው። በየዓመቱ ከእርግዝናዎች ውስጥ ግማሽ ያህሉ – 121 ሚሊዮን – ያልታሰበ፤ ከ10 እርግዝና 6ቱ ያልታሰበ ሲሆን ከ10 እርግዝናዎች መካከል ደግሞ 3ቱ የሚደመደሙት ፅንስ በማስወረድ ነው። ፅንስ ማስወረድ ከእርግዝናው ጊዜ ጋር የሚስማማና አስፈላጊ ችሎታ ያለው ሰው የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) በሚመክረው ዘዴ አማካኝነት ፅንስ ማስወረድ አስተማማኝ ነው ። ይሁን እንጂ ያልተፈለገ እርግዝና ያጋጠማቸው ሴቶች ጥራት ያለው ውርጃ እንዳያጋጥማቸው እንቅፋት የሚሆኑባቸው ከሆነ ብዙውን ጊዜ አደገኛ በሆነ መንገድ ውርጃ ይፈጽማሉ። ሴቶች እና ልጃገረዶች በማስረጃ ላይ የተመሠረተ የፅንስ ማስከበሪያ እንክብካቤ እንዲያገኙ ማድረግ - ይህም አስተማማኝ, አክብሮት እና መድሎ የሌለበት መሆንን ያካትታል - ከመልካም ጤንነት እና ደህንነት (SDG3) እና ከፆታ እኩልነት (SDG5) ጋር የተያያዙ ዘላቂ የልማት ግቦችን (SDGs) ለማሟላት መሰረታዊ ነው. ውጤት፦ ውርጃን መገደብ የፅንስ ማስወረድን ቁጥር አይቀንሰውም፤ ይሁን እንጂ ፅንስ ማስወረድ አስተማማኝ መሆን አለመሆኑን በእጅጉ ይነካል ። ውርጃ ከሚፈጸምባቸው ውርጃዎች መካከል ግማሽ የሚያህሉት ለአደጋ የሚያጋልጥ ከመሆኑም በላይ በማደግ ላይ ባሉ አገሮች 97 በመቶ የሚሆኑት የእነዚህ አደገኛ ውርጃዎች ተጠቂ ናቸው። በመላው ዓለም ከእናቶች ሞት መካከል 4.7–13.2 በመቶ የሚሆኑት ለአደጋ የሚያጋልጡ አስተማማኝ ያልሆኑ ውርጃዎች ናቸው፤ ይህም በማደግ ላይ ባሉ አካባቢዎች በሚገኙ ሰዎች ላይ ከሚገባው በላይ ጉዳት ያስከትላል። ከዚህም በላይ በማደግ ላይ ባሉ አገሮች በየዓመቱ 7 ሚሊዮን ገደማ የሚሆኑ ሴቶች አስተማማኝ ባልሆነ ውርጃ ምክንያት በሚከሰቱ የጤና እክሎች ምክንያት ሆስፒታል ውስጥ ሕክምና ይደረግላቸዋል። በተጨማሪም የሴቶችን እና የልጃገረዶችን ትምህርት እና በህብረተሰቡ ውስጥ የተሟላ እና ውጤታማ ተሳትፎ የማግኘት እድል አሉታዊ ተፅእኖዎችን ጨምሮ ለሰዎች እና ለማህበረሰቦች የገንዘብ እና የማህበራዊ ተፅእኖ አለው። አስተማማኝ, ወቅታዊ, መልክዓ ምድራዊ ሊደረስበት የሚችል, ርካሽ, አክብሮት እና አድልዎ የሌለበት የፅንስ ማስወረድ እንክብካቤ እንቅፋቶች ስሜታዊ ጭንቀት ሊያስከትሉ እና የሴቶችን እና የልጃገረዶችን የግላዊነት መብት የእኩልነት መብትና አድልዎ የሌለበት፤ እንዲሁም ከሥቃይ፣ ከጭካኔ፣ ከሰብዓዊነትና ከውርደትና ከቅጣት ነፃ የመሆን መብትን ሊጥሱ ይችላሉ; ። ሰዎች ሕጋዊ እንክብካቤ ለማግኘት እንዲጓዙ የሚያስገድዱ ወይም አስገዳጅ የምክር አገልግሎት ወይም የጥበቃ ጊዜ የሚጠይቍ የጽንስ ማስወረድ ደንቦች የጤና ሥርዓቶችን ሸክም ያስከትላሉ እናም ሴቶች የጉዞ ወጪዎችን፣ የገቢ መጥፋትን ወይም ደህንነቱ የተጠበቀ ፅንስ ማስወረድ አስፈላጊነትን ሊያስከትሉ ይችላሉ። ከፅንስ ማስወረድ በኋላ ለሚከናወነው እንክብካቤ ከልክ ያለፈ መጠን ያለው ሀብት ጥቅም ላይ ይውላል ፦ በማደግ ላይ ባሉ አገሮች አደገኛ የሆኑ የፅንስ ማስወረድ ችግሮችን ለማከም የሚደረግ የጤና ሕክምና አገልግሎት በየዓመቱ 553 ሚሊዮን የአሜሪካ ዶላር የሚያወጣ ሲሆን ቤተሰቦች ደግሞ በአካል ጉዳተኞች ምክንያት 922 ሚሊዮን የአሜሪካ ዶላር ገቢ ያጣሉ። ጥራት ያለው የፅንስ ማስወረድ እንክብካቤ ፅንስ ማስወረድ በአስተማማኝ እና ውጤታማ በሆነ መንገድ በተለያዩ ቦታዎች እና በተለያዩ ሰዎች ማለትም የተለያዩ የጤና ባለሙያዎችን ጨምሮ እና በእርግዝና መጀመሪያ ላይ በሴቷ እራሷ ሊከናወን ይችላል። ግለሰብ ተኮር፣ ፍትሐዊና በቀላሉ የሚደረስባቸው ውርጃዎች የተፈጥሮ ሀብቶችን ውጤታማ በሆነ መንገድ መጠቀምን የሚደግፉ ከመሆኑም በላይ ሴቶች ከሥነ ምግባር እሴቶቻቸው፣ ምርጫዎቻቸውና ሁኔታዎቻቸው ጋር በሚስማማ መንገድ እንክብካቤ እንዲያገኙ ያስችላቸዋል። ይህ የሚደገፈው በጥሩ ሁኔታ በሚሠሩ የጤና ሥርዓቶች፣ የመረጃ ተገኝነትና ተደራሽነት እንዲሁም የህግና የፖሊሲ ማዕቀፍ ውስጥ የሰብዓዊ መብቶች መከበር ነው። ደህንነቱ የተጠበቀ እና ክብር ያለው የፅንስ ማቋረጥ እንክብካቤ በሚፈልጉት ሁሉ ሊደረስበት የሚችል መሆኑን ማረጋገጥ፣ ከሌሎች ነገሮችም በተጨማሪ፣ እነዚህ የተለያየ ዓይነት በቂ የጤና ሠራተኞች በአቅራቢያቸው የጽንስ ማስወረድ አገልግሎት ይሰጣሉ፣ እራስ በራስ ፅንስ ማስወረድን ጨምሮ በተለያዩ የማቅረቢያ ስልቶች የፅንስ ማስወረድ እንክብካቤ ማግኘት ይቻላል፤ የፅንስ ማስወረድ እንክብካቤ በሴቶች ላይ የገንዘብ ችግር አያመጣም፤ ጥራት ባለው የፅንስ ማስወረድ እንክብካቤ ላይ እንቅፋት የሚፈጥሩ ህጎች እና ፖሊሲዎች (የፅንስ ማስወረድ ወንጀል, የግዴታ የጊዜ መጠበቅ እና የሶስተኛ ወገን ፈቃድ መስፈርቶች ጨምሮ) ይወገዳሉ; የጤና ሰራተኞች አስተማማኝና አክብሮት ያለው እንክብካቤ እንዲያደርጉ፣ እንዲሁም ህግና ፖሊሲዎችን ከሰብአዊ መብት ጋር በሚመጥን መንገድ እንዲተረጉሙ ስልጠና ይሰጣቸዋል፤ በጤና ሰራተኞች በግል እምነት ላይ በመመስረት እንክብካቤን ለመስጠት ፈቃደኛ ባለመሆናቸው ፅንስ ማስወረድ ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ አያሳድርም። እና ሰዎች ያልታሰበ እርግዝናን ለመከላከልና ውርጃን በተመለከተ ራሳቸውን ችለው ውሳኔ ለማድረግ ትክክለኛና አድልዎ የሌለበት መረጃ ማግኘት ይችላሉ።

Abortion Overview: WHO defines health as a state of complete physical, mental and social well-being, and not merely the absence of disease or infirmity. Making health for all a reality, and moving towards the progressive realization of human rights, requires that all individuals have access to quality health care, including comprehensive abortion care services – which includes information, management of abortion, and post-abortion care. Lack of access to safe, timely, affordable and respectful abortion care poses a risk to not only the physical, but also the mental and social, well-being of women and girls. Induced abortion is a simple and common health-care procedure. Each year, almost half of all pregnancies – 121 million – are unintended; 6 out of 10 unintended pregnancies and 3 out of 10 of all pregnancies end in induced abortion. Abortion is safe when carried out using a method recommended by WHO, appropriate to the pregnancy duration and by someone with the necessary skills. However, when women with unwanted pregnancies face barriers to obtaining quality abortion, they often resort to unsafe abortion. Ensuring that women and girls have access to abortion care that is evidence-based – which includes being safe, respectful and non-discriminatory – is fundamental to meeting the Sustainable Development Goals (SDGs) relating to good health and well-being (SDG3) and gender equality (SDG5). Impact: Restricting access to abortion does not reduce the number of abortions; however, it dramatically affects whether abortions attained are safe.Nearly half of all abortions are unsafe, and developing countries bear the burden of 97% of these unsafe abortions. Globally, unsafe abortions account for 4.7–13.2% of all maternal deaths, disproportionately affecting people in developing regions. Moreover, each year an estimated 7 million women in developing countries are treated in hospital facilities for complications from unsafe abortion. It also has financial and social implications for people and communities including negatively impacting women’s and girls’ possibilities to obtain education and full and effective participation in society. Barriers to safe, timely, geographically reachable, affordable, respectful and non-discriminatory abortion care can cause emotional distress and violate women’s and girls’ right to privacy; right to equality and non-discrimination; and right to be free from torture, cruel, inhuman and degrading treatment and punishment. Abortion regulations that force people to travel to attain legal care, or that require mandatory counselling or waiting periods, burden health systems and can result in women experiencing travel costs, loss of income or the need to resort to unsafe abortion. A disproportionate share of resources is used for post-abortion care: in developing countries, treatments of complications of unsafe abortion cost health systems US$ 553 million per year, while households experience US$ 922 million in income loss due to disabilities. Quality abortion care Abortion can be safely and effectively performed in a range of settings and by a variety of people, including different types of health workers, and in early pregnancy by the woman herself. Person-centred, equitable and accessible abortion care supports efficient use of resources and enables women to attain care in line with their values, preferences and circumstances. This is supported by well functioning health systems; availability and accessibility of information; and respect for human rights within a supportive framework of law and policy. Ensuring that safe and dignified abortion care is attainable in practice by all who need it implies, among other things, that enough health workers, of different types, provide abortion care within reach; access to abortion care is enabled through a variety of delivery approaches, including self-management of abortion; abortion care does not cause financial hardship to women; laws and policies that cause barriers to quality abortion care (including criminalization of abortion, mandatory waiting periods and third-party authorization requirements) are removed; health workers are trained to provide safe and respectful care, and to interpret laws and policies in a human rights-compliant way; access to abortion is not negatively impacted by health workers refusing to provide care based on personal beliefs; and people have access to accurate and non-biased information to prevent unintended pregnancies and make autonomous decisions about abortion.

Zub-da-ciki Gamsasshen Bayani: Hukumar Lafiya ta Duniya wato (WHO) ta bayyana lafiya a matsayin cikakakken yanayin lafiyar jiki da ta ƙwaƙwalwa da kuma walwalar zamantakewa amma ba wai kawai rashin wata cuta ba ko rauni. Domin samar da lafiya ga kowa da kowa da kuma tabbatar da 'yancin ɗan'adam akwai bukatar duk ɗaiɗaikun mutane su samu ingantantacciyar kulawa da lafiya wanda ya haɗar da gamammiyar kulawa gun zub-da-ciki wanda ya haɗar da bayanai da tsarin zub-da-ciki da kuma kulawar bayan zub-da-ciki. Rashin samun aminci a kan lokaci da kuma kulawa wajen zub-da-ciki ka iya jawo haɗari ba iya kaɗai ga gangar jiki ba, har ma da ƙwaƙwalwa da yanayin zamantakewar mata da ƙananan yara. Zub-da-ciki hanya ce mai sauƙi kuma gama-gari a fannin kiwon lafiya. A kowace shekara kusan rabin duka cikkuna "kimanin miliyan 121" ba da niyya ba ne; sannan guda shida 6 daga cikin da ba a yi niyya ba da kuma uku daga cikin duk cikkuna goma 10 ana zubar da su ne. Zub-da-ciki ba shi da matsala idan har aka yi amfani da hanyoyin da hukumar lafiya ta duniya wato WHO ta amince da su, waɗanda suka dace da tsayin cikin kuma daga ƙwararren masani. Sai dai a duk lokacin da mata masu ɗauke da cikin da ba sa so suka gamu da tasgaron samun ingantaccen zub-da-ciki, sukan afka cikin matsalar zub-da-ciki mara kariya a mafi yawan lokaci. Tabbatar da cewa mata da ƙananan yara sun samu kulawar zub-da-ciki a zahirance wanda ya haɗar da aminci da girmamawa da rashin nuna wariya abu ne ginshiki wajen cimma manufofin majalisar ɗinkin duniya na (SDGs) masu alaƙa da inganta lafiya da walwala (SDG3) da kuma na daidaiton jinsi (SDG5). Tasirin: Ko an katange samun damar zub-da-ciki ba ya rage yawan zub-da-cikin; sai dai ya kan iya shafar ingancin zub-da-cikin. Kusan rabin duka zub-da-ciki ba ingantattu ba ne kuma ƙasashe masu tasowa ne suke ɗaukar nauyin kaso casa'in da bakwai cikin dari 97% na waɗannan zub-da-ciki marasa inganci. A faɗin duniya, zub-da-ciki mara inganci ya kai adadin 4.7 - 13.2% daga cikin mace-macen da ake samu ta sanadiyyar juna biyu, wanda rashin daidaiton yake shafar jama'ar da ke yankuna masu tasowa. Bugu da kari, a kowacce shekara an ƙiyasta mata miliyan bakwai (7) a ƙasashe masu tasowa ana kula da su a asibitoci saboda matsalolin zub-da-ciki mara inganci. Har ila yau, yana tattare da matsalolin tattalin arziƙi da na zamantakewar mutane da al'ummomi wanda ya haɗar da mummunan tasiri ga mata da kananan yara wajen yiwuwar samun ilimi da kuma cikakken shiga a dama da su a cikin al'umma. Shamaki ga ingantaccen zub-da-ciki a kan lokaci wanda za a iya riska, kuma za a iya yi, cikin girmamawa ba tare da wariya ba kan iya janyo rashin kwanciyar hankali kuma ya ci karo da 'yancin sirrin mata da kananan yara, haka ma 'yancin daidaito da rashin nuna wariya; da kuma 'yancin rashin azabtarwa da muzgunawa da rashin tausayi da horo na ƙasƙantarwa. Tsare-tsaren zub-da-ciki da suke tilasta wa mutane su yi balaguro domin samun halastacciyar kulawa ko kuma wadda take buƙatar nusantarwa ta dole ko kuma wa'adin jira da nau-nauyen tsarin lafiya ka iya janyo matan su fuskanci wahalhalun tsadar balaguron da kuma rashin kuɗi ko kuma su buƙaci aiwatar da zub-da-ciki mai hatsari. Rashin daidaiton rabon kayayyakin aikin ba da kulawa bayan zub-da-ciki: a ƙasashe masu tasowa, magance matsalar masu zub-da-ciki mara inganci yana jawowa a kashe Dala ɗari biyar da hamsin da uku (USS 553) a tsarin harkar lafiya a duk shekara. Alhalin kuma magidanta na fuskantar asarar Dala ɗari tara da ashirin da biyu (USS 922) na kuɗin shiga saboda kasawa. Ingantaccen kulawa da zub-da-ciki Ana iya zub-da-ciki hankali kwance kuma cikin nasara a gurare daban-daban daga mutane mabanbanta, wadanda suka haɗa da ma'aikatan kiwon lafiya, haka kuma mace na iya yi da kanta a farkon shigar cikin. Samun daidaitacciyar kulawar zub-da-ciki bisa la'akari da mutumtaka yana ƙarfafa ingantaccen amfani da kayayyaki kuma yana ba wa mata damar samun kulawa daidai da al'adu zababbu da yanayi. Za a ƙarfafi wannan ne ta hanyar ingantaccen tsarin lafiyar da kuma wadatuwa da samuwar bayanai, da kuma girmama 'yancin ɗan'adam cikin tsarin doka da oda. Tabbatar da bayar da ingantaccen tsarin zub-da-ciki a mutunce ga duk mai buƙata yana nufin abubuwa kamar haka, Wadatattun ma'aikatan lafiya mabanbanta sun bayar da kulawar zub-da-ciki cikin sauƙi; Ana samar da kulawar zub-da-ciki da hanyoyi isarwa daban-daban, waɗanda suka haɗar da zub-da-ciki na ƙashin kai. Kulawar zub-da-ciki ba ta haddasa matsalolin kuɗi ga mata; Dokoki da tsare-tsaren da ke haddasa tasgaro ga ingantacciyar kulawar zub-da-ciki (sun hadar da haramta zub-da-ciki, da tilasta zaman jira da kuma neman amincewar wani daban) duk a kawar da su. Ana horar da ma'aikatan lafiya domin su bayar da ingancciyar kulawa a mutunce kuma su fassara dokoki da tsare-tsaren da suka dace da 'yancin ɗan'adam.; Kin samun kulawar zub-da-ciki daga wasu ma'aikatan lafiya saboda wasu dalilansu na addini ba wata illa ba ce ga zub-da-cikin. Mutane suna da ikon samun sahihin bayani wanda ba son zuciya a cikinsa domin su kauce wa samun cikin sannan kuma su hanke shawara a kan zub-da-cikin.

Utoaji mimba Mtazamo: WHO linatoa maana ya afya ni hali ya ustawi kamili wa kimwili, kiakili na kijamii, na sio tu ukosefu wa ugojwa au udhaifu. Kuhakikisha afya kwa wote kuwa ukweli, na kupiga hatua kuelekea kwenye utambuzi wa kimaendeleo wa haki za binadamu, inahitaji kwamba watu wote wapate huduma bora za afya, ikijumuisha huduma kamili za utoaji mimba – ambayo inajumuisha taarifa, usimamizi w autoaji mimba na huduma baada ya kutoa mimba. Ukosefu wa huduma salama, kwa wakati, nafuu na huduma ya utoaji mimba kwa heshima husababisha matatizo sio tu ya kimwili, bali pia ustawi wa kiakili na kijamii kwa wanawake na wasichana. Uavyaji mimba kwa kukusudia ni utaratibu rahisi na wa kawaida wa utunzaji wa afya. Kila mwaka, karibia nusu ya mimba zote sio za kukusudiwa; 6 kati ya 10 ni mimba zisizokusudiwa na 3 kati ya 10 kwa mimba zote zinaishia kutolewa kwa kukusudiwa. Uavyaji ni salama unapofanyika kwa kutumia njia zilishoshauriwa na WHO, kufuatana na muda wa ujauzikto na kwa mtu mwenye ujuzi unaohitajika. Hata hivyo, pale wanawake wanapokuwa na ujauzito usio wa kukusudia wanapokabiliwa na changamoto za kupata huduma bora za uavyaji, mara nyingi hutumia njia za utoaji mimba zisizo salama. Ili kuhakikisha kwamba wanawake na wasichana wanapata huduma za utoaji mimba huo ni msingi wa ushahidi – ambazo zinajumuisha kuwa slama, yenye heshima na isiyobagua – ni muhimu kufikia Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs) inayohusiana na afya njema na ustawi (SDG3) na usawa wa kijinsia (SDG5). Matokeo: kuzuia uwezekano wa uavyaji (kutoa) mimba hakupunguzi idadi ya uavyaji mimba; hata hivyo, huathiri sana ikiwa uavyaji mimba unaopatikana ni salama. Karibu usu ya utoaji mimba wote si salama, na nchi zinazoendelea zinabeba mzigo wa 97% ya utoaji mimvba huu usio salama. Duniani kote, utoaji mimba usio salama unachangia 4.7 –13.2% ya vifo vyote vya uzazi, kuathiri watu kwa namna tofauti katika nchi zinazoendelea. Zaidi ya hayo, inakadiriwa kuwa kila mwaka wanawake milioni 7 katika nchi zinazoendelea wanatibiwa katika vituo vya afya kutokana na matatizo ya utoaji mimba usio salama. Pia lina athari za kifedha na kijamii kw awatu na jamii zikiwemo kuwaathiri vibaya wanawake ’s and girls’ kwenye uwezekano wa kupata elimu ushirikishwaji ulio kamili na tija kwenye jamii. Vikwazo vya usalama, muda, ufikiwaji wa kijiografia, unafuu, huduma ya utoaji mimba wenye heshima na usiobagua unaweza kusababisha mfadhaiko wa kihisia na kukiuka ufaragha wa wanawake na wasichana ’; haki ya usawa na kutobaguliwa; haki ya kuwa huru kutokana na mateso, ukatili, unyama na kudhalilishwa na kuadhibiwa. Kanuni za uavyaji mimba ambazo zinalazimisha watu kusafiri ili kupata huduma ya kisheri, au zinazzohitaji ushauri wa lazima ama vipindi vya kungojea, mzigo wa mifumi ya afyaz inaweza kusababisha wanawake kukumbana na gharama zza usafiri, kupoteza mapato ama hitaji la kutoa mimba kwa njia iksiyo salama. Mgao usio wa uwiano wa rasilimali hutumiwa kwa ajili ya huduma baada ya kutoa mimba: kwenye nchi zinazoendelea in developing countries, matibabu ya matatizo ya utoaji mimba usio salama yanagharimu mifumo ya afya milioni US$ 553 kwa mwaka, huku kaya zikipata hasara ya milioni US$ 922 ya mapato kutokana na ulemavu. Huduma bora za utoaji mimba. Uavyaji unaweza kuwa salama na wenye ufanisi kwa mipangilio mbalimbali na kwa watu tofautiktofauti, wakziwemo wafanya kazi wa aina mbalimbali wa afya, na kwa ujauzito mchanga kwa mwanamke mwenyewe. Huduma ya uavyaji mimba inayomhusu mtu, yenye usawa na inayoweza kupatikana inasaidia matumizi bora ya rasilimali na kuwawezesha wananawake kupata matunzo kwa kuzingatia maadili, mapendeleo na hali zao. Hii inaungwa mkono na na mifumo ya afya I ayofanya kazi vizuri; uwepo na upatikanaji wa taarifa; na kuheshimu haki za binadamu ndani ya mfumo shirikishi wa sheria na sera. Kuhakikisha kwamba huduma salama na yenye afya yenye hadhi ya utoaji mimba inapatikana kwa vitendo na wote wanaohitaji wanapata, pamoja na mambo mengine, kwamba. Wahudumu wa afya wa kutosha, wa aina tofauti, wanatoa huduma ya uavyaji mimba ndani ya kufikiwa; Upatikanaji wa huduma za uavyaji mimba huwezeshwa kupitia mbinu mbalimbali za utoaji, ikiwa ni pamoja na usimamizi wa uavyaji mimba binafsi. Huduma ya uavyaji mimba haisababishi ugumu wa kifedha kwa wanawake. Sheria na sera ambazo huweka vikwazo kwa huduma bora za uavyaji mimba ( ikiwa ni pamoja na kuharamisha uavyaji mimba, muda wa kusubiri wa lazima na mahitaji ya idhini kwa mtu wa tatu) zianondolewa. Wahudumu wa afya wanafundishwa kutoa huduma za afya zenye usalama na staha, na kutafsiri sheria na sera kwa njia inayozingatia haki za binadamu.; Upatikanaji wa uavyaji mimba hauathiriwi vibaya na wahudumu wa afya wanaokataa kutoa huduma kwa kuzingatia imani binafsi; na Watu wanapata taarifa sahihi na taarifa zisizo za kibaguzi ili kuzuia mimba zisizotarajiwa na kufanya maamuzi ya uhuru kuhusu uavyaji mimba.

Oyún-ṣíṣẹ́ Ìsọníṣókí: WHO ki ìlera gẹ́gẹ́ bí ipò dídára ní àgọ́-ara, ọpọlọ àti ìbágbépọ̀, èyí tí kì í kàn ṣe àìní àrùn tabí àìlera. Ní mímú kí ìlera di òótọ́ fún gbogbo ènìyàn, àti pé sísún tọ ìmúṣẹ àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn pè fún kí olúkúlùkù ní àǹfààní sí ètò ìléra tó gbọnngbọ́n, pẹ̀lú ètò ìlera ajẹmọ́-oyún ṣíṣẹ́ tó kún ojú ìwọ̀n – èyí tí ó ní àlàyé, ìṣàkóso oyún ṣíṣẹ́ àti ìkẹ́ lẹ́yìn oyún ṣíṣẹ́ nínú. Àìní àǹfààní sí ètò ìlera ajẹmọ́-oyún ṣíṣẹ́ tí kò léwu, tó bọ́ sí àsìkò, tó sì bu ọlá fúnni kì í kàn ṣe ewu sí ìlera ara àwọn obìnrin nìkan, bí kò ṣe sí ìlera ọpọlọ àti ìbánigbépọ̀ wọn. Oyún-ṣíṣẹ́ ìmọ̀ọ́mọ̀-ṣe jẹ́ ìgbésẹ̀ ìlera tó rọrùn tó sì wọ́pọ̀. Ní ọdún kọ̀ọ̀kan, nǹkan bí ìdajì àwọn oyún – oyún milíọ́nù 121 jẹ́ àìmọ̀ọ́mọ̀ní; mẹ́fà nínú oyún àìmọ̀ọ́mọ̀ní mẹ́wàá, àti mẹ́ta nínú oyún àìmọ̀ọ́mọ̀ní mẹ́wàá yọrí sí oyún ṣíṣẹ́ ìmọ̀ọ́mọ̀ṣe. Oyún-ṣíṣẹ́ kò léwu nígbà a bá ṣe é pẹ̀lú ọ̀nà tí WHO gbé kalẹ̀, èyí tí ó wà ní ìbámu pẹ̀lú ìgbà oyún àti nípasẹ̀ ẹni tí ó ní ìmọ̀ọ́ṣe tó nílò. Ṣùgbọ́n ṣá, nígbà tí àwọn obìnrin olóyún àìfẹ́ bá ń dojú kọ àwọn ìṣòro látàrói àti rí oyún ṣíṣẹ́ tó gbọnngbọ́n ṣe, wọ́n máa ń sábà lọ ṣẹ́yún lọ́nà tó léwu. Ríríi dájú pé àwọn obìnrin lọ́mọdé lágbà ló nípìn-ín sí ètò-ìtọ́jú ìṣẹ́yún ẹlẹ́rìí – èyí tí ó pè fún ààbò, ọ̀wọ̀ àti àìyàn-ní-pọ̀sìn - ṣe kókó sí mímú àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ (SDGs) nípa ètò ìlera àti ìwà-dáadáa (SDG3) àti èyí tí ó jẹmọ́ Ìdọ́gba Jeẹ́ńdà (SDG5) ṣẹ. Ipa: Dídín nínú àǹfààní sí ìṣẹ́yún kù kò dín iye àwọn oyún-ṣíṣẹ́ kù; ṣùgbọ́n ṣá, ó ṣe bí idán nipa lórí bíi àwọn ìṣẹ́yún náà bá ní ààbò nínú. Ó fẹ́rẹ̀ tó ìdajì àwọn ìṣẹ́yún ni ó léwu, àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbàsókè sì fara gbá 97% àwọn ìṣẹ́yún tó léwu wọ̀nyí. Ní àgbàyé, àwọn ìṣẹ́yún eléwu fa ìkú obìnrin 4.7-13.2%, èyí tí ó ń fi ṣégeṣège pa àwọn ènìyàn lára ní àwọn agbègbè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà sókè. Síwájú síi, ó tó mílíọ́nù 7 àwọn obìnrin ní ọdọọdún tó ń gba ìtọ́jú ní àwọn ilé-ìwòsàn fún àwọn ìṣòro-ìlera ajẹmọ́-ìṣẹ́yún tó léwu ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà sókè. Ó tún ní ipa ajẹmọ́ ìṣúná àti àwùjọ fún àwọn ènìyàn àti agbègbè pẹ̀lú níní ipa òdì lórí ìṣeéṣe kí àwọn obìnrin lọ́mọdé lágbà rí ètò ẹ̀kọ́ gbà àti ìkópa tó lóòrìn ní àwùjọ. Àwọn adínágboòkú sí ètò ìtọ́jú ajẹmọ́-ìṣẹ́yún tí kò léwu, lásìkò, ní àrọ́wọ́tó, tí ipá ká, tó lọ́wọ̀, tí kò sí yànpọ̀sìn lè fa ẹ̀dùn ọkàn, ó sì lè tako ẹ̀tọ́ àwọn obìnrin lọ́mọdé lágbà sí ìpamọ́-àṣírí-ẹni; ẹ̀tọ́ sí ìdọ́gba àti àìyànnípọ̀sìn; àti ẹ̀tọ́ wọn láti ní òmìnira kúrò lọ́wọ́ ìjìyà, ìwà ìkà, ìtọ́jú aládìn-ínkù àti ìfìyà-jẹ̀ẹ̀yàn. Àwọn ìlànà Ìṣẹ́yún tó ń fipá mú àwọn ènìyàn láti rin ìrìnàjò fún gbígbá ìtọ́jú tó bá òfin mu, tàbí tí ó nílò ìgbaniníyànjú kànńpá tàbí àwọn àsìkò ìdúró, máa ń di ẹrù lé àwọn elétò ìlera, ó sì lè yọrí sí kí àwọn obìnrin máa ní ìrírí owó-ọkọ̀ ìrìn-àjò, sísọ owó-ọ̀yà nù tàbí ìnílò láti yọrí sí síṣẹ́ oyún lọ́nà tó léwu. Àṣìpín àwọn ohun-èlò ni wọ́n ń lò fún ìtọ́jú lẹ́yìn-ìṣẹ́yún: ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà sókè, àwọn ìtọ́jú fún ìṣòro ajẹmọ́-ìlèra ti ìṣẹ̀yún eléwu ná àwọn elétò ìlera tó mílíọ́nù US$ 553 lọ́dọọdún, nígbà tí àwọn ìdílé ní ìrírí ìsọnù owó-ọ̀yà mílíọ́nù US$ 922 látàrí àwọn àìlera. Ìtọ́ju dídára fún ìṣẹ́yún Oyún ṣe é ṣẹ́ lọ́nà tó yè kooro tí kò sì léwu ní àwọn ipò kan àti nípasẹ̀ àwọn irúfẹ̀ ènìyàn kan, pẹ̀lú oríṣríṣi àwọn òṣìṣẹ́ elétò ààbò, àti lásìkò oyún àṣẹ̀ṣẹ̀ní nípasẹ̀ obìnrin náà fúnrarẹ̀. Ìtọ́jú ìṣẹ́yún agbájúmẹ́ni, onídọ̀ọ́gba àti èyí tó ṣe é ní máa ń gbárùkù ti ìlò àwọn ohun-èlò, ó sì máa ń fún àwọn obìnrin ní àǹfààní láti rí ìtọ́jú tó bá àwọn àmúyẹ, ìyàn àti ipò wọn mu. Àwọn ètò ìlera tó múná dóko; wíwà àti rírí àlàyé gbà; àti ìbọ̀wọ̀ fún àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ti èyí lẹ́yìn láàrin àgbékalẹ̀ òfin àti ìlànà alátìlẹyìn kan. Rírí dájú pé ìtọ́jú ìṣẹ́yún aláìléwu àti ọlọ́wọ̀ ṣe é ṣe fún gbogbo àwọn ẹni tó nílò rẹ̀, láàrin ohun mìíràn túmọ̀ sí pé àwọn òṣìṣẹ́ ẹlétò ìlera, tí wọ́n jẹ́ onírúurú, tó tó pèsè ìtọ́jú fún ìṣẹ́yún tí kò nira láti rí gbà; Rírí ìtọ́jú ìṣẹ́yún di ṣíṣe nípasẹ̀ onírúurú àwọn ìlànà ìfijíṣẹ́, pẹ̀lú ìṣàkóṣo aládàáṣe fún ìṣẹ́yún; ìtọ́jú ìṣẹ́yún kì í fa ìnira ìṣúná fún àwọn obìnrin; Àwọn òfin àti ìlànà tó jk adínàgboòkú sí ìtọ́jú ìṣẹ́yún tó múná dóko (pẹ̀lú ìsọ-ìṣẹ́yún-dí-ìwà-ọ̀daràn, àwọn àsìkò ìdúró oní kàn-ń-pá àti ìnílò òǹtẹ̀ alàgàta) ti di mímú kúrò; àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera gba ẹ̀kọ́ láti pèsè ìtọ́jú ọlọ́wọ̀ àti aláìléwu, àti láti ṣe ìmúṣẹ àwọn òfin àti ìlànà ní ọ̀nà tó bá àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn mu; àìfẹ́ àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera láti pèsè ìtọ́jú nítorí àwọn ìgbàgbọ́ tiwọn kò nipa òdì lórí níní àǹfààní sí ìṣẹ́yún; àti pé àwọn ènìyàn ní àǹfààní sí àlàyé tó gún régé tí kò sí ní ojúsàájú láti dènà oyún àìmọ̀ọ́mọ̀ ní, kí wọ́n sì ṣe ìpinnu àdáṣe lórí ìṣẹ́yún.

Ukukhipha isisu Uhlolojikelele: I-WHO ichaza ukuba nempilo njengesimo senhlalakahle ephelele ngokomzimba, ngokwengqondo nangokwezenhlalo, futhi akukona nje ukungabi khona kwezifo noma ukugula. Ukwenza ezempilo zifinyelele kubo bonke, nokuthuthukela ekufezekeni okuqhubekayo kwamalungelo esintu, kudinga ukuthi bonke abantu bakwazi ukuthola ukunakekelwa kwezempilo okuseqophelweni eliphezulu, okuhlanganisa izinsiza ezihlanganisa okuningi zokunakekelwa ngokuphathelene nokukhipha isisu – okuhlanganisa ulwazi, ukwenganyelwa kokukhipha isisu, nokunakekelwa kwangemuva kokukhipha isisu. Ukungakwazi ekunakekelweni kokukhishwa kwezisu okuphephile, okwenziwa ngesikhathi esifanele, okungabizi futhi okwenziwa ngenhlonipho akubangeli ingozi emzimbeni kuphela, kodwa nasenhlalakahleni yangokomqondo kanye nangokwenhlalo ngokuphathelene nabesifazane kanye namantombazane. Ukukhipha isisu ngokususelwa (induction) kuyinqubo elula futhi evamile yokunakekela kwezempilo. Njalo ngonyaka, cishe yisigamu sako konke ukukhulelwa – izigidi eziyi-121 - akuhlosiwe; ukukhulelwa okuyi-6 kokuyi-10 okungahlosiwe futhi ukukhulelwa oku-3 kokuyi-10 kuphetha ngokukhipha isisu okwenziwa ngokususelwa. Ukukhipha isisu kuphephile uma kwenziwa kusetshenziswa indlela enconywa yi-WHO, efanele isikhathi sokukhulelwa nokwenziwa umuntu onamakhono adingekayo. Nokho, lapho abesifazane abanokukhulelwa abangakufuni bebhekana nezithiyo ngokuphathelene nokukhipha isisu ngokusezingeni eliphezulu, ngokuvamile baphendukela ekukhipheni isisu ngendlela engaphephile. Ukuqinisekisa ukuthi abesifazane kanye namantombazane bayakwazi ukufinyelela ekunakekelweni ngokuphathelene nokukhishwa kwezisu okusekelwe ebufakazini – okuhlanganisa ukuphepha, inhlonipho nokungabandlululi – kubalulekile ekuhlangabezaneni nemiGomo yeNtuthuko eSimeme (Sustainable Development Goals) (amaSDG) ephathelene nokuphila kahle kanye nenhlalakahle (SDG3) nokulingana ngokobulili (SDG5). Umthelela: Ukuvinjelwa kokukhishwa kwezisu akulinciphisi inani lokukhishwa kwezisu; nokho, kuthinta kakhulu ukuthi ngabe ukukhishwa kwezisu okwenziwe kuphephile yini. Cishe isigamu sakho konke ukukhishwa kwezisu akuphephile, futhi amazwe asathuthuka athwala umthwalo ka-97% walokhu kukhishwa kwezisu okungaphephile. Emhlabeni wonke, ukukhishwa kwezisu okungaphephile kubalelwa ku-4.7-13.2% wakho konke ukushona komama, okuthinta ngokungenakulinganiswa abantu ezifundeni ezisathuthuka. Ngaphezu kwalokho, unyaka ngamunye kulinganiselwa ekutheni abesifazane abayizigidi eziyi-7 abasemazweni asathuthuka belashwa ezibhedlela ngenxa yezinkinga eziphathelene nokukhishwa kwezisu ngendlela engaphephile. Futhi kunomthelela ngokwezezimali kanye nezenhlalo kubantu nasemiphakathini kuhlanganise nomthelela omubi kumathuba abesifazane kanye namantombazane okuthola imfundo kanye nokubamba iqhaza ngokugcwele nangokuphumelelayo emphakathini. Izithiyo ngokuphathelene nokunakekelwa kokukhipha isisu ngendlela ephephile, okwenziwa ngesikhathi esifanele, endaweni okufinyelelekayo kuyo, okungabizi, okenziwa ngenhlonipho nokungabandlululi kungabangela ukucindezeleka ngokwemizwa futhi kwephula ilungelo lobumfihlo labesifazane kanye namantombazane; ilungelo lokulingana kanye nokungabandlululwa; nelungelo lokungahlukunyezwa, ukuphathwa ngonya, ukungaphathiswa okwabuntu kanye nokululaza nokujeziswa. Imithethonqubo ebhekelele ukukhipha isisu ephoqa abantu ukuthi bathathe uhambo ukuze bathole ukunakekelwa okusemthethweni, noma okudinga ukwelulekwa okuphoqelekile noma izinkathi zokulinda, kuba umthwalo ezinhlelweni zezempilo futhi kungabangela ukuthi abesifazane babhekane nezindleko zokugibela, ukulahlekelwa umholo noma isidingo sokuphendukela ekukhipheni isisu ngendlela engaphephile. Ingxenye engalingani yezinsiza isetshenziselwa ukunakekelwa kwangemuva kokukhipha isisu: emazweni asathuthuka, ukwelashwa ngokuphathelene nezinkinga eziphathelene nezinhlelo zezempilo zokukhipha isisu ngendlela engaphephile kubiza izigidi ezingu-US$ 553 ngonyaka, kuyilapho amakhaya elahlekelwa yizigidi ezingu-US$ 922 ngenxa yokukhubazeka. Ukunakekelwa ngokwezinga eliphezulu ngokuphathelene nokukhipha isisu Ukukhipha isisu kungenziwa ngokuphepha nangempumelelo ezindaweni ezihlukahlukene nakubantu abahlukahlukene, kuhlanganise nezinhlobo ezahlukene zabasebenzi bezempilo, nasekuqaleni kokukhulelwa kowesifazane uqobo. Ukunakekelwa ngokuphathelene nokukhishwa kwezisu okugxile kumuntu, okungokulingana nokufinyelelekayo okusekela ukusetshenziswa kahle kwezinsiza kanye nokwenza abesifazane bakwazi ukuthola ukunakekelwa ngokuvumelana nalokho abakwazisayo, izinto abazikhethayo kanye nezimo zabo. Lokhu kusekelwa yizinhlelo zezempilo ezisebenza kahle; ukutholakala kanye nokufinyelela olwazini; nokuhlonishwa kwamalungelo abantu ngaphakathi kohlaka olusekelayo lomthetho kanye nenqubomgomo. Ukuqinisekisa ukuthi ukunakekelwa ngokuphathelene nokukhipha isisu ngendlela ephephile nehloniphekile kungatholakala ngokoqobo kubo bonke abakudingayo kusho, phakathi kwezinye izinto, abasebenzi bezempilo abanele, abayizinhlobo ezahlukene, abahlinzeka ukunakekelwa ngokuphathelene nokukhipha isisu; ukufinyelela ekunakekelweni ngokuphathelene nokukhipha isisu kuvunyelwe ngezindlela ezihlukahlukene zokubeletha, okuhlanganisa ukuzilawula ngokuphathelene nokukhipha isisu; ukunakekelwa ngokuphathelene nokukhipha isisu akubangeli ubunzima ngokwezezimali kwabesifazane; ukukhishwa kwemithetho nezinqubomgomo ezibangela izithiyo ekunakekelweni ngokuphathelene nezinga lokukhishwa kwezisu (okuhlanganisa ukwenziwa kube semthethweni ukukhishwa kwezisu, isikhathi sokulinda esiyimpoqo nezimfuneko zokugunyazwa komuntu wesithathu); abasebenzi bezempilo abaqeqeshelwe ukunikeza ukunakekelwa okuphephile nokunenhlonipho, nokuchaza imithetho nezinqubomgomo ngendlela ehambisana namalungelo abantu; ukufinyelela ekukhipheni isisu akuthinteki kabi ngabasebenzi bezempilo abenqaba ukuhlinzeka ukunakekelwa okusekelwe ezinkolelweni zomuntu uqobo; nokuthi abantu bayakwazi ukufinyelela ulwazi olunembile nolungakhethi ukuze bavimbele ukukhulelwa okungahlosiwe futhi benze izinqumo ezizimele mayelana nokukhipha isisu.

ሱስ የሚያስይዝ ባህሪ አጠቃላይ እይታ በዓለም ዙሪያ ብዙ ሰዎች በ (ቪዲዮ) ጨዋታ እና የቁማር ባህሪያት ውስጥ ይሳተፋሉ. እነዚህ ምክኒያቶች ሱስ የሚያስይዙ ባህሪያት ናቸው, ነገር ግን አብዛኛውን ጊዜ ምንም ጉልህ የጤና መዘዝ አያስከትልም. ይሁን እንጂ፣ በእንደዚህ አይነት ባህሪያት ላይ የተሰማሩ ጥቂት ሰዎች ከጤና እክል ወይም ጭንቀት ጋር በተያያዙ ሱስ አስያዥ ባህሪያት ምክንያት የጤና እክል ሊገጥማቸው ይችላል። የቪዲዮ ጌም በዘመናዊ ባህል በተለይም በወጣቶች ዘንድ በጣም የተስፋፋ ሲሆን ለአብዛኛዎቹ ተጠቃሚዎች ጤናማ የትርፍ ጊዜ ማሳለፊያ ነው። ይሁን እንጂ ከቅርብ ዓመታት ወዲህ የቪዲዮ ጨዋታዎች በግል ፣ በቤተሰብ ፣ በማኅበራዊ ፣ በትምህርት ፣ በሥራ ወይም በሌሎች አስፈላጊ የሥራ መስኮች ላይ ጉልህ እክል ሊያስከትሉ እንደሚችሉ በሕዝብ ጤና ባለሞያዎችና ምሁራን ዘንድ ዓለም አቀፋዊ እውቅና እየጨመረ መጥቷል ። በጨዋታ የሚካፈሉ ሰዎች በተለይ ሌሎች የዕለት ተዕለት እንቅስቃሴዎችን በማስወገድ እንዲሁም በአካላዊወይም በሥነ ልቦናዊ ጤንነታቸውና በማኅበራዊ ተግባራቸው ላይ ስለሚፈጠሩ ለውጦች በንቃት መከታተል ይኖርባቸዋል። በብዙ ሀገራት ና ግዛት ውስጥ ቁማር መጫወት እንደ መዝናኛ አይነት ይቆጠራል። በውርርድ/በመወራረድ በማንቀሳቀስ እና በገቢ መፍጠር ባህሪያት ይታወቃል። እንደ ጨዋታ ሁሉ ተደጋጋሚ የቁማር ጨዋታም ከጭንቀት ወይም ከችግር ጋር ተያይዞ ወደሚመጣ የቁማር ችግር ሊያመራ ይችላል። ከቅርብ ዓመታት ወዲህ በተለያዩ መድረኮች ላይ በጨዋታና በቁማር መካከል ያለው ግንኙነት ከጊዜ ወደ ጊዜ በኢንተርኔት አማካኝነት በእጅጉ እየጨመረ መጥቷል። ይህ አንድ ላይ ተቀናጅቶ መጫወት ከጨዋታ ወደ ቁማር እንዲፈልሱና ሁለቱ የጤና እክሎች ተባብረው እንዲከሰቱ ሊያደርግ ይችላል። የህዝብ ጤና ስፋት ከቅርብ አሥርተ ዓመታት ወዲህ የኢንተርኔት፣ የኮምፒዩተር፣ የስማርት ፎኖች እና ሌሎች የኤሌክትሮኒክስ ዕቃዎች አጠቃቀም በከፍተኛ ሁኔታ ጨምሯል፣ ይህ ጭማሪ ለተጠቃሚዎች እና ማህበረሰቦች ግልጽ እና ከፍተኛ ጥቅም ብቻ ሳይሆን ከመጠን በላይ ጥቅም ላይ የሚውሉ እና ብዙውን ጊዜ ጤና ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ከሚያሳድሩ ጉዳዮች ጋር የተቆራኘ ነው። ከጨዋታ ባህሪ ጋር ተያይዘው የሚመጡ የጤና ስጋቶች በጨዋታ መታወክ ብቻ የተገደቡ አይደሉም፣ ነገር ግን ሌሎች የጤና ጉዳዮችን ለምሳሌ በቂ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ፣ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ፣ የአይን ወይም የመስማት ችግር፣ የጡንቻ ችግር፣ የእንቅልፍ እጦት እና ተያያዥ የጤና እክሎች እንደ ድብርት እና ደም መላሽ ቧንቧዎች ውስጥ የሚፈሰውን የደም ዝውውር የሚያግድ የደም መርጋት(thromboembolism) ያሉትን ያጠቃልላል። የጨዋታ መዛባት ስርጭት ግምቶች በአገሮች እና በግዛቶች መካከል በእጅጉ ይለያያሉ፣ ይህም በአብዛኛው ደረጃውን የጠበቀ የግምገማ መሳሪያ ባለመኖሩ እና የ"ችግር ጨዋታ" መስፋፋት ለ"ጨዋታ መዛባት" መስፋፋት ፕሮክሲ መለኪያ የሆነው ከ1.3 እስከ 9.9% ባለው ህዝብ ይለያያል። በአዋቂዎች መካከል ላለው የቁማር መታወክ መስፋፋት የውክልና መለኪያ የሆነው "የቁማር ችግር" ያለፈው ዓመት ስርጭት በ0.1% እና 5.8% መካከል ይለያያል። ቁማር የሚያስከትለው ጉዳት ከፍተኛ ነው ። ለምሳሌ በኦሽንያ ሀገራት በሀገር አቀፍ ደረጃ የተደረጉ ጥናቶች በቁማር ሊደርሱ የሚችሉ ጉዳቶች በድብርት እና በአልኮል አጠቃቀም መዛባት ምክንያት ከሚደርሰው ጉዳት ጋር ሊነፃፀሩ እንደሚችሉ ያሳያሉ። ጉዳቶቹ በተጫዋቾቹ/ቁማርተኞች ራሳቸው እንዲሁም በቤተሰቦቻቸው እና በማህበረሰቡ ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ያሳድራሉ። ተጨማሪ አለምአቀፍ የምርምር ስራዎች -በተለይ በጨዋታ የጤና እክል ላይ - ያለፉትን እና ወቅታዊ ችግሮችን አጠቃላይ እይታን ለመስጠት ፣የስርጭት ግምቶችን ለማመንጨት ፣መከላከል እና ህክምና እቅድን ለማሳወቅ እና ንፅፅርን ለማመቻቸት አስፈላጊ ናቸው። ለዚህ ዓላማ ሲባል አስተማማኝ የሆኑ የምርመራ መመዘኛዎችን መሠረት ያደረጉ የሥነ ልቦና ችሎታ ያላቸው መሣሪያዎች ሊዳብሩ ይገባል። መዛባት- በሱስ በሚያዙ ባህሪያት ምክንያት የሚከሰቱ የጤና እክሎች ተለይተው ሊታወቁ የሚችሉ እና ከጭንቀት ጋር ተያይዘው የሚመጡ ወይም በግላዊ ተግባራት ላይ ጣልቃ የገቡ ሲሆኑ እነዚህ ምክኒያቶች ጥገኛ የሆኑ ንጥረ ነገሮችን ከመጠቀም ውጪ ተደጋጋሚ እና ጠቃሚ ባህሪያትን ያስከትላሉ። የቁማር መታወክ ለረጅም ጊዜ በመደበኛ ምደባ ሥርዓቶች እና በወረርሽኝ ጥናቶች ውስጥ ተካቷል፣ ነገር ግን የቁማር መታወክ በ 11 ኛው ዓለም አቀፍ የበሽታዎች ምደባ( አይሲዲ- 11) በ 2019 በ 72 ኛው የዓለም የጤና ጉባኤ Assembly( WHA72) ተደገፎ በአዲስ ሁኔታ አስተዋውቋል። የሕመም ምልክቶች፣ በአንድ የተወሰነ ህዝብ ውስጥ ያለውን የጤና እና የበሽታ ሁኔታ ስርጭት (epidemiological) እና በነርቭ ጥናት ተመሳሳይነት ላይ በመመስረት፣ የጨዋታ መዛባትና የቁማር መዛባት በ ICD-11 ላይ በሚከሰቱ ሱስ የሚያስይዙ ጠባዮች ምክንያት እንደ ሕመም ይቆጠራሉ።

Addictive behaviour Overview: Many people around the world are engaged in (video) gaming and gambling behaviours ,which are recognized as addictive behaviours, but usually do not result in any significant health consequences. However, a small proportion of people engaged in such behaviours may develop disorders due to addictive behaviours associated with functional impairment or distress. Video gaming is highly prevalent in modern culture, particularly among young people, and a healthy hobby for most users. However, in recent years there has been increasing global recognition among public health professionals and academics that particular patterns of video gaming may lead to marked impairment in personal, family, social, educational, occupational or other important areas of functioning and psychological distress for a significant minority of players. People who partake in gaming should be alert to the amount of time they spend on gaming activities, particularly when it is to the exclusion of other daily activities, as well as to any changes in their physical or psychological health and social functioning that could be attributed to their pattern of gaming behaviour. Gambling in many countries and jurisdictions is considered a form of entertainment, characterized by betting/wagering mechanics and monetization features. Like gaming, repetitive gambling behaviour can potentially lead to gambling disorder associated with distress or impairment. In recent years, there has been an increasing convergence between gaming and gambling on various platforms, significantly aided by the Internet. This convergence may give rise to migration from games to gambling and co- occurrence of the two disorders. Public health dimension Use of the Internet, computers, smartphones and other electronic devices has dramatically increased over recent decades, and this increase is associated not only with clear and tremendous benefits to the users and societies, but also with documented cases of excessive use which often has negative health consequences. Health concerns associated with gaming behaviour are not limited to gaming disorder, but also include other aspects of health such as insufficient physical activity, unhealthy diet, problems with eyesight or hearing, musculoskeletal problems, sleep deprivation, and associated health conditions such as depression and venous thromboembolism. Prevalence estimates of gaming disorder vary considerably between countries and jurisdictions, largely due to the lack of a standardized assessment instrument, and prevalence of "problem gaming" which is a proxy measure for prevalence of “gaming disorder” varies in populations from 1.3 to 9.9%. Past-year prevalence of “problem gambling” which is a proxy measure for prevalence of gambling disorder among adults varies between 0.1% and 5.8%. Harms caused by the gambling are significant. For example, studies at a national level from Oceanian countries indicate that potential harms due to gambling are comparable to the harms due to depression and alcohol use disorders. Harms negatively impact the gamers/gamblers themselves as well as their families and community. Further international research activities - particularly in the case of gaming disorder - are imperative in order to yield a comprehensive picture of past and current problems, generate prevalence estimates, inform prevention and treatment planning and to facilitate comparisons. Psychometrically sound instruments based on reliable diagnostic criteria must be developed for this purpose. Disorders: Disorders due to addictive behaviours are recognizable and clinically significant syndromes associated with distress or interference with personal functions that develop as a result of repetitive, rewarding behaviours other than the use of dependence-producing substances. Gambling disorder has long been included in formal classification systems and epidemiological surveys, but Gaming disorder was introduced as a new condition in the 11th revision of the International Classification of Diseases (ICD-11) endorsed by the 72nd World Health Assembly (WHA72) in 2019. Based on similarities in symptomatology, epidemiology and neurobiology, gaming disorder and gambling disorder are categorized as disorders due to addictive behaviors in ICD-11.

Jarababbiyar halaye Gamsasshen bayani: Mutane da yawa a faɗin duniya suna tarayya a cikin wasannin (bidiyo) da halayyar caca, wadanda ake daukar su a matsayin jarababbun halaye, sai dai a mafi yawan lokuta ba su da wata illa ga lafiya. Sai dai, wani yanki mutane da suke da irin waɗannan halaye kan iya samun wata rashin lafiya saboda jarababbiyar halayyar mai alaƙa da cuta ko nakasa. Wasan bidiyo yana da matuƙar rinjaye a al'adun zamani, musamman a tsakanin yara matasa sannan kuma abin nishaɗi ne ga mafi yawan masu amfani da shi. Kodayake, a baya-bayan nan akwai ƙaruwar amincewa a tsakanin ƙwararrun ma'aikatan lafiya da masana cewa wasu hanyoyin wasan bidiyo za su iya haifar da cuta ga mutum ko iyalai ko al'umma ko a ilimance ko ta ɓangaren sana'a ko kuma ta wasu sauran muhimman bangarorin aiki da wahalar da ƙwaƙwalwa ga wasu daga cikin 'yan wasan. Mutanen da suke tarayya a cikin wasanni ya kamata su san irin tsawon lokacin da suke ɓatarwa a gurin wasannin, musammam ma idan aka cire sauran aikace-aikacen ranar, da kuma canje-canjen lafiyarsu ta zahiri da badini da kuma rawarsu a cikin al'umma, wanda za a iya alaƙanta shi da yanayin halayyar wasanninsu. Caca a ƙasashe masu yawa da gundumomi an ɗauke ta a matsayin shaƙatawa ta hanyar canka da dabarun guje wa asara da dokokin ƙayyadewa. Kamar sauran wasanni, halayyar yawan maimaita caca za ta iya kaiwa ga cutar yin caca da ke da alaƙa da da rashin hutu da kuma cuta. A 'yan shekarun nan, akwai yawaitar ƙaruwar haɗuwar caca da wasanni a mabanbantan dandali wanda yanar gizo ta taimaka a kai sosai. Wannan haɗuwar kan iya jawo ƙaura daga wasanni zuwa caca da kuma afkuwar cututtukan guda biyu. Ɓangaren lafiya na bai-ɗaya Amfani da yanar gizo da na'ura mai ƙwaƙwalwa da wayoyin hannu da sauran kayayyakin lantarki ya ƙaru sosai a shekarun baya-bayan nan, kuma wannan ƙaruwar ba wai yana da alaƙa ne kawai da amfani mai yawa ga masu amfani da shi da sauran al'umma ba, sai dai amma yana da alaƙa da kyasa-kyasan da aka taskace na yawan amfanin wanda a mafi yawan lokuta suke da mummunan tasiri. Muhimmancin lafiya mai alaƙa da halayyar wasanni bai taƙaitu ga cutar wasanni ba kawai, sai dai ya haɗa har da sauran sassan lafiya kamar rashin samun cikakken karkasashi na zahiri da rashin lafiyayyen abinci da matsalolin gani ko ji da matsalolin ciwon gaɓɓai da rashin barci da sauran matsalolin lafiya kamar ciwon damuwa da matsalolin jini. Mafi rinjayen ƙiyasin cututtukan wasanni sun sha bamban sosai a tsakanin ƙasashe da gundumomi, musamman saboda rashin tsayayyun kayan gwaje-gwaje da kuma rinjayen "matsalar wasanni" wadda ke makwafin ma'auni na rinjayen cututtukan wasanni da suka sha bamban a yawan al'umma daga 1.3 zuwa 9.9%. Rinjayen matsalolin caca a shekarar da ta gabata wadda ke makwafin ma'auni na rinjayen cututtukan wasanni a tsakanin manya ya sha banban daga 0.1% zuwa 5.8%. Illolin da caca ke janyowa suna yawa matuƙa. A misali, bincike-bincike a matakin ƙasa daga ƙasashen gabar teku sun nuna cewa manyan illolin caca daidai suke da illolin cutar damuwa da cututtukan shan giya. Cututtukan na yin illa ga masu yin wasanni da 'yan cacar a karan kansu haka ma a kan iyalansu da sauran al'umma. Ƙarin ayyukan bincike na duniya, musamman a kan cututtukan wasanni tilas ne idan ana so a yi amfani da cikakken hoton matsalolin jiya da yau, da janyo ƙiyasi mai rinjaye da sanar da riga-kafi da tsarin magancewa domin samar da kamanceceniya. Ya wajaba a samar da ingantattun kayayyakin gwaje-gwajen lafiyar ƙwaƙwalwa saboda wannan dalilin. Cututtuka: Cututtuka saboda jarababbiyar halayya ana iya gane su kuma a likitance manyan cututtuka ne da suke da alaƙa da rashin hutu ko kuma kutsawa cikin ayyukan mutum waɗanda suke haɓaka a sakamakon yawan maimaici da halayen ƙwarai a maimakon amfani da abubuwan samarwa na dogaro. An shigar da matsalolin caca cikin tsasrin kashe-kashe da bincike-binciken da suka danganci annoba, amma cututtukan wasa an gabatar da su a matsayin sabon yanayi a cikin bita ta goma sha daya (11) ta kundin kashe-kashen cututtuka na duniya (ICD-11) wanda aka tabbatar da shi a taro na 72 na Hukumar Lafiya Ta Duniya (WHA72) a shekarar 2019. Bisa ga kamanceceniya a cikin nazarin alamomin cututtuka da nazarin yaɗuwar annoba da nazarin cututtukan ƙwaƙwalwa, an rarraba cututtukan wasa da na caca a matsayin cututtuka na jarababbiyar halayya kamar yadda yake a cikin ICD-11.

Tabia ya uraibu. Mtazamo: watu wengi duniani kote wanajihusisha na michezo ya video na kamari, ambazo zinatambulika kama tabia za uraibu, lakini kwa kawaida haileti matokeo yoyote yale makubwa ya kiafya. Hata hivyo, idadi ndogo ya watu wanaojihusisha na tabia kama hiyo wanaweza kupata matatizo kutokana na tabia za kiuraibu zinazohisiana na kuharibika kwa utendaji au dhiki. Michezo ya video imeenea sana katika utamaduni wa kisasa, hususani miongoni mwa vuijana, na upendeleo wa kiafya kwa watumiaji wengi. Hata hivyo, kwenye miaka ya hivi karibuni kumekuwa na ongezeko la utambuzi wa kimataifa kati ya wataalamu wa afya ya umma na wasomi kwamba mifumo fulani ya michezo ya ya video inaweza kusababisha uharibifu mkubwa kibinafsi, kiamilia, kijamii, kielimu, kikazi ama maeneo mengine muhimu ya kiutendaji na uharibifu wa kisaikolojia kwa idadi kubwa ya wachezaji. Watu wanaoshiriki kwenye michezo ya kubahatisha wanapaswa kuwa macho kuhusu muda wanaoutumia kwenye shughuli za michezo ya kubahatisha, hasa ikiwa ni linapokuja suala la kujitenga na shughuli nyingine za kila siku, na vilevile mabadilio yoyote katika afya zao za kimwili au kisaikolojia na utendajikazi wa kijamii ambayo yanaweza kuchangiwa kwa tabia zao michezo ya kubahatisha. Kamari kwenye nchi nyingi na mamlaka inaitambua ni aina moja wapo ya burudani, yenye sifa ya kubahatisha/kuweka dau makanika na vipengele vya uchumaji wa mapato. Kama vile michezo, tabia ya mara kwa mara ya uchezaji kamari inaweza kusababisha ugonjwa wa uchezaji kamari unaohusiana dhiki na uharibifu. Kweny miaka ya hivi karibuni, kumekuwa na ongezeko la muunganiko kati ya michezo ya kubahatisha na kamari kwenye majukwaa mbalimbali, kwa kusaidiwa kwa kiasi kikubwa na mtandao. Muunganiko huu unaweza kusababisha uhamaji kutoka kwenye michezo ya video hadi kuwa kamazri na kutokea kwa pamoja kwa shida hizi mbili. Vipimo vya afya ya umma. Utumiaji wa mtandao, komyuta, simujanja na vifaa vingine vya kieletroniki umeongezeaka sana kwenye miongo ya hivi karibuni,na ongezeko hili halihusiani tu na manufaa ya wazi na makubwa kwa watumiaji na jamii, lakini pia na zmatzukio yaliyoandikwa ya utumiaji kipita kiasi ambayo mara nyingi huwa na zmaztomeod mabaya kiafya. Maswala ya kiafya yanazyohusiana na tabia ya uchezaji sio tu shida ya michezo ya kubahatisha, lakini pia inajumuisha vipengele vingine vya kiafaya kama vile kutofanya mazoezi ya kutosha, lishe isiyobora, matatizo ya mazcho ama kusikia, matatizo ya kichwa, kukosa usingizi na kuhusishwa na hali kama vile unyongovu na thrombombolizim ya vena. Makadirio ya kuenea kwa michezo ya kubahatisha hutofautiana sana kati ya nchi na mamlaka, hasa kutokana na ukosefu wa chombo sanifu cha tathmini na kuenea kwa matatizo ya michezo ya kubahatisha ambayoni hatua za uwakilishi kwa ajili ya kuenea kwa matatizo ya michezo ya kubahatisha hutofautiana kati ya idadi ya watu kutoka 1.3 hadi 9.9%. Kuenea kwa tatizo ka zkamari mwaka uliopita ambayo ni hatua za uwakilishi kwa kuenea kwa shida ya kamari kati ya watu wazima hutofautiana kati ya 0.1% na 5.8%. Majanga yaliyosababishwa na uchezazji kamari ni makubwa. Kwa mfani, tafiti katika ngazi ya kitaifa kutoka nchi za bahari zinaonyesha kuwa madhara yanazyoweza kutokea kutokana na kucheza zkamari ysnslingsnishwa na madhara kutokana na unyongovu na matatizo ya matumizi ya pombe. Magtatizo huwaathiri vibaya wachezaji wa michezo ya kubahatisha /wachezaji kamri wenyewe pamoja na familia na jamzii zao. Shughuli zaidi za utafiti wa kimataifa, haswa katika kesi ya shida ya michezo ya kubahatisha ni muhimu ili kutoa picha ya kina ya matatizo zamani na ya sasa, kutoa makazdirio ya kuenea, kutoa taarifa za kuzuia zna kupanga matibabu na kuwezesha ulinganisho. Chombo chenye sauti ya kisaikolojia kulingana na vigezo vya kutegemewa vya uchunguzi lazima viundwe kwa madhumuni haya. Matatizo: Matatizo kutokana na tabia za uraibu yanatambulika na ni dalili muhimu kiafya zinazohusishwa na dhiki au kuingiliwa na utendakazi wa kibinafsi ambazo huibuka kama tabia ya kujirudiarudia, zenye kuridhisha isipokuwa matumizi ya vitu vinavyozalisha utegemezi. Tatizo la kamari kwa muda mrefu limejumuishwa katika mifumo rasmi ya uanishaji na uchunguzi wa magonjwa, lakini shida ya michezo ya kubahatisha ilianzishwa kama hali mpya katika marekebisho ya 11 ya Uainishaji wa Kimataifa wa Magonjwa (ICD-11) yaliyoidhinishwa na Mkutano wa 72 wa Afya Duniani mwaka 2019. Kulingana na ufanano katika dalili, magonjwa na nyurobailojia, tatizo la michezo ya kubahatisha na tatizo la kamari huainishwa kama matatizo kutikona na tabia za kiuraibu kwenye ICD-11.

Ìwà bárakú Ìsọnísókí: Ọ̀pọ̀ àwọn ènìyàn káàkiri àgbàyé máa ń kópa nínú ayò (oní-fídíò) àti ìwà tẹ́tẹ́ títa, èyí tí a mọ̀ sí àwọn ìwà bárakú, ṣùgbọ́n wọ́n kì í sábà ní àyọrísí ìlera pàtàkì. Ṣùgbọ́n ṣá, péréte nínú ènìyàn tí ń hu irú àwọn ìwà yẹn lè ní àwọn ìṣe-rúdurùdu nítorí àwọn ìwà bárakú tí ó ní í ṣe pẹ̀lú wàhálà àti àìlera ìṣe. Ayò oní-fídíò gbajúgbajà nínú àṣà òde-òní, pàápàá jùlọ láàrin àwọn ọ̀dọ́, ó sì jẹ́ ohun-ìṣeré bọ́wọ́-bá-dilẹ̀ fún ọ̀pọ̀ òǹlò. Ṣùgbọ́n ṣá, ní àwọn ọdún lọ́ọ́lọ́ọ́ yìí ìdámọ̀ ti ń pọ̀ si lágbàáyé láàrin àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti alákadá elétò ìlera àwùjọ pé àwọn ẹ̀hun-ìlànà ayò oní-fídíò kan lè yọrí sí àìlera ẹni, ìdílé, àwùjọ, ètò-ẹ̀kọ́, iṣẹ́ àti àwọn agbọn pàtàkì mìíràn tó ní í ṣe pẹ̀lú ìṣe àti wàhálà ajẹmọ́-èrò ọkàn fún àwọn olùlò péréte. Àwọn tó ń tayo gbọ́dọ̀ ṣe gírí sí iye àkókò tí wọ́n ń lò pẹ̀lú ayò títa, pàápàá jùlọ nígbà tí a bá yọ àwọn ìṣe ojoojúmọ́ mìíràn kúrò, àti sí ìyípadà kankan nipa ti ara tàbí nípa ti ìlera ọkàn àti ìṣe dáadáa láwùjọ tí ó wà lọ́wọ́ ẹ̀hun-ìlànà ìwà ayò títa wọn. Tẹ́tẹ́ títa ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè àti agbègbè jẹ́ gẹ́gẹ́ bí ìdánilárayá, èyí tí ó ní àwọn àbùdá ète ìfowó-ta-tẹ́tẹ́ àti ìsọdowó. Bí i ayò títa, ìwà tẹ́tẹ́ àtaléra ṣe é ṣe kó yọrí sí ìṣe-rúdurùdu tẹ́tẹ́ èyí tí ó ní i ṣe pẹ̀lú àìlera àti wàhálà ara. Ní àwọn ọdún lọ́ọ́lọ́ọ́ yìí, ìdàpọ̀ ayò-títa àti tẹ́tẹ́ ti ń pọ̀ sí lórí àwọn onírúurú ìkànnì, èyí tí ayélujára ràn lọ́wọ́. Ìdàpọ̀ yìí lè yọrí ṣíṣí lọ láti orí ayò títa lọ sí tẹ́tẹ́ àti ìwàpapọ̀ àwọn ohun rúdurùdu méjéèjì. Ìwọ̀n ètò ìlera àwùjọ Ìlò ayélujára, kọ̀ǹpútà, ẹ̀rọ fóònù-aṣeféfé àti àwọn ohun-èlò aloná alágbèéká mìíràn ti fi bí eré pọ̀ si ní àwọn ọdún lọ́ọ́lọ́ọ́ yìí, àti pé ìgbèrú yìí kò kàn ní í ṣe pẹ̀lú àwọn àǹfààní tó hànde tó sì pọ̀ fún àwọn olùlò àti àwùjọ, ṣùgbọ́n pẹ̀lú àwọn àkọsílẹ̀ àṣìlò tí ó máa ń sábà ní àwọn àyọrísí òdì ajẹmọ́lera. Àwọn ọ̀rọ̀ ìlera tí ó ní í ṣe pẹ̀lú ìwà ayò títa kò dá lórí rúdurùdu ayò títa nìkan, ṣùgbọ́n ó ní I ṣe pẹ̀lú àwọn agbọn ìlera mìíràn bí i àìtó ìlò ara fún ìṣe, àìjẹ oúnjẹ aṣaralóore, ìṣòro pẹ̀lú ìrína àti ìgbọ́ràn, àwọn ìṣoro àìsàn ajẹmọ́-iṣan-ara, àìrí-oorun-sùn, àti àwọn ipò àìlera bí àìlera-ọkàn àti kòkòrò inú ẹ̀jẹ̀. Àwọn iye àṣìlò ayò títa tó wọ́pọ̀ yàtọ̀ dáadáa láàrin àwọn orílẹ̀-èdè àti agbègbè, nítorí pé kò sí irinṣẹ̀ ìgbéléwọ̀n tó dántọ́, àti ìwọ́pọ̀ ‘’ayò títa oníṣòro’’ èyí tí ó jẹ́ òṣùnwọ̀n tó súnmọ́ ìwọ́pọ̀ ‘’àṣìlò ayò títa’’ nínú iye ènìyàn láti 1.3 sí 9.9%. Ìwọ́pọ̀ ‘’ayò títa oníṣòro’’ ti ọdún-tó-kọjá tí ó jẹ́ òṣùnwọ̀n tó sún mọ́ ìwọ́pọ̀ àṣìlò tẹ́tẹ́ láàrin àwọn àgbààgbà yàtọ̀ láàrin 0.1% àti 5.8%. Àwọn ìpalára ti tẹ́tẹ́ títa fà ṣe kókó. Bí àpẹẹrẹ, àwọn iṣẹ́-ìwádìí láti àwọn orílẹ̀-èdè Oceanian fihàn pé àwọn ìpalára tí ó ṣe é ṣe kí tẹ́tẹ́ fà ṣe é fi wé àwọn ìpalára látàrí àìlera-ọkàn àti rúdurùdu ìlò ọtí líle. Àwọn ìpalára máa ń nípa òdì lórí àwọn ọ̀tayò/oní-tẹ́tẹ́ f;unra wọn àti pẹ̀lú àwọn ẹbí àti agbègbè wọn. Àwọn iṣẹ́-ìwádìí kárí-ayé – pàápàá jùlọ nípa àṣìlò ayò títa - ṣe pàtàkì látàrí àti ní òye àwọn ìṣòro lọ́ọ́lọ́ọ́ àti àtẹ̀yìnwá, ṣẹ̀dá àwọn iye tó wọ́pọ̀, sọ ètò ìtọ́jú àti ìdènà àti láti dákún àwọn àfiwé. A gbọ́dọ̀ ṣe àgbékalẹ̀ àwọn irinṣẹ́ olóǹkà tó dáńtọ́ látàrí àwọn òṣùnwọ̀n àyẹ̀wò aṣeégbọ́kànlé fún èrèdí yìí. Àwọn ìwà rúdurùdu: àwọn ìwà rúdurùdu látàrí àwọn ìwà bárakú ṣe é dámọ̀, wọ́n sì jẹ́ àwọn àìlera tó ṣe kókó nílé ìwòsàn èyí tó ní í ṣe pẹ̀lú wàhálà tàbí ìkọlù àwọn ìṣe ara-ẹni tí wọ́n dágbà látàrí àwọn ìwà elérè àhùléra yàtọ̀ sí ìlò àwọn ohun-èlò agbáralé-ìpèsè. Wọ́n ti fi Ìṣe-rúdurùdu ajẹmọ́ tẹ́tẹ́ kún ìpínsísọ̀rí elétò àti àwọn ìwádìí ajẹmọ́-kòkòrò àrùn, ṣùgbọ́n wọ́n ṣe àfihàn ìṣe-rúdurùdu àjẹmọ́ ayò títa gẹ́gẹ́ bí ipò tuntun nínú àtúnṣe 11th ti Ìpínsísọ̀rí Kárí-ayé fún Kòkòrò-àrùn (ICD-11), èyí tí 72nd World Health Assembly (WHA72) fi òǹtẹ̀ lù ní ọdún 2019. Látàrí àwọn ìjọra ẹ̀kọ́ nípa amí-àìsàn, kòkòrò-àìsàn àti ìṣẹ̀dálẹ̀-ìmọ̀sílára-lọ́pọlọ, ìṣe-rúdurùdu ayò títa àti tẹ́tẹ́ títa jẹ́ àwọn ìṣe-rúdurùdu látàrí àwọn ìwà bárakú nínú ICD-11.

Indlela yokuziphatha yokucwila kokuthile Uhlolojikelele: Abantu abaningi emhlabeni jikelele bazibandakanya endleleni yokuziphatha yemidlalo (yamavidiyo) kanye nokugembula, okuthathwa njengendlela yokuziphatha yokucwila kokuthile, kodwa ngokuvamile akuholeli emiphumeleni yezempilo enqala. Nokho, ingxenye encane yabantu ababandakanyeka ekuziphatheni okunjalo ingase ibe nokuphazamiseka ngenxa yendlela yokuziphatha yokucwila kokuthile okuhlobene nokukhinyabezeka ngokuphathelene nokusebenza noma ukucindezeleka. Imidlalo yevidiyo ivame kakhulu emasikweni esimanjemanje, ikakhulukazi phakathi kwentsha, futhi iyinto yokuchitha isizungu enempilo kubasebenzisi abaningi. Kodwa-ke, eminyakeni yamuva nje kuye kwabonakala ukwanda emhlabeni wonke phakathi kochwepheshe bezempilo yomphakathi kanye nezifundiswa kokuthi izindlela ezithile zemidlalo yevidiyo zingase ziholele ekukhinyabezekeni okuphawulekayo ngokuphathelene nomkhakha womuntu uqobo, umndeni, ezenhlalo, ezemfundo, ezemisebenzi noma kwezinye izindawo ezibalulekile zokusebenza kanye nokucindezeleka kwengqondo kwengcosana enkulu yabadlali. Abantu abazibandakanya emdlalweni kufanele baqaphele isikhathi abasichitha ekudlaleni, ikakhulukazi uma kungabandakanywa eminye imisebenzi yansuku zonke, kanye nanoma yiziphi izinguquko empilweni yabo ngokuphathelene nangokomzimba noma ngokwengqondo nasekuziphatheni kwabo ngokwezenhlalo okungabangelwa indlela yabo yokuziphatha ngokuphathelene nemidlalo. Ukugembula emazweni kanye nasezindaweni eziningi kubhekwa njengendlela yokuzijabulisa, ebonakala ngokubheja/ukugembula emshinini kanye nezici zokwenza imali. Njengomdlalo, indlela yokuziphatha ngokugembula okuphindaphindiwe kungaholela ekuphazamisekeni okuphathelene nokugembula okuhlobene nokucindezeleka noma ukukhinyabezeka. Eminyakeni yamuva nje, kuye kwaba nokuhlangana okukhulayo phakathi kwemidlalo nokugembula ezinkundleni ezihlukahlukene, okusizwa kakhulu yi-Inthanethi. Lokhu kuhlangana kungase kubangele ukusuka emidlalweni kuyiwe ekugembuleni kanye nokwenzeka kwako kokubili ukukhinyabezeka. Ubukhulu bezempilo yomphakathi Ukusetshenziswa kwe-Inthanethi, amakhompyutha, ama-smartphone namanye amadivayisi kagesi kuye kwanda kakhulu emashumini eminyaka akamuva nje, futhi lokhu kwanda akuhlotshaniswa kuphela nezinzuzo ezicacile nezinkulu kubasebenzisi kanye nemiphakathi, kodwa futhi nezimo ezibhaliwe zokusetshenziswa ngokweqile okuvame ukuba nemiphumela emibi empilweni. Ukukhathazeka ngempilo okuhlobene nokuziphatha ngokomdlalo akugcini nje ngokuphazamiseka ngokuphathelene nezemidlalo, kodwa futhi kuhlanganisa nezinye izici zempilo ezifana nokungawuvocavoci ngokwanele umzimba, ukudla okungenampilo, izinkinga zamehlo noma zokuzwa, izinkinga zemisipha, ukungalali kahle, kanye nezimo zempilo ezihlobene njengokucindezeleka kanye ne-venous thromboembolism. Ukudlondlobala kwezilinganiso zokuphazamiseka ngokwemidlalo kuyahlukahluka kakhulu phakathi kwamazwe kanye nezifunda, ikakhulukazi ngenxa yokuntuleka kwethuluzi lokuhlola elivamile, futhi ukudlondlobala "kwemidlalo eyinkinga" okuyisilinganiso se-proxy sokudlondlobala "kokuphazamiseka ngokwemidlalo" kuyahlukahluka kubantu abasuka ku-1.3 ukuya ku-9.9%. Ukwanda konyaka odlule “kwenkinga yokugembula” okuyisilinganiso se-proxy sokudlanga kokuphazamiseka ngokuphathelene nokugembula phakathi kwabantu abadala kuyahluka phakathi kuka-0.1% no-5.8%. Kukhulu ukulimala okubangelwa ukugembula. Isibonelo, ucwaningo olusezingeni likazwelonke oluvela emazweni ase-Oceania lubonisa ukuthi ukulimala okungase kubangelwe ukugembula kuyafana nokulimala okubangelwe ukucindezeleka nokuphazamiseka ngenxa yokuphuza utshwala. Kulimaza abadlali/abagembuli uqobo kanye nemindeni yabo kanye nomphakathi. Eminye imisebenzi yocwaningo yamazwe omhlaba - ikakhulukazi esimweni sokuphazamiseka kwemidlalo - ibalulekile ukuze kuvezwe isithombe esiningiliziwe sezinkinga zesikhathi esidlule nezamanje, kukhiqizwe yizilinganiso zokudlanga, kwaziswe ukuvimbela nokuhlela ukwelashwa kanye nokwenza kube lula ukuqhathanisa. Amathuluzi anengqondo asekelwe emigomeni ethembekile yokuxilonga kufanele enzelwe le njongo. Izifo: Izifo ezibangelwa ukuziphatha okuphathelene nokucwila kokuthile kuyabonakala futhi ama-syndrome abalulekile ngokwezempilo ahlobene nokucindezeleka noma ukuphazamiseka kwemisebenzi yomuntu uqobo eba ngenxa yendlela yokuziphatha ngokuphindaphindiwe, okuzuzisayo ngaphandle kokusebenzisa izinto ezikhiqiza ukuncika kokuthile. Inkinga yokugembula sekuyisikhathi eside ifakiwe ezinhlelweni zokubekwa ngamaqoqo ngokusemthethweni nasezingcwaningweni zobhubhane, kodwa Inkinga yokugembula yethulwa njengesimo esisha ekubuyekezweni kwe-11 kwe-International Classification of Diseases (ICD-11) egunyazwe yi-72 World Health Assembly (WHA72) ngo-2019. Ngokusekelwe ekufaneni kwe-symptomatology, i-epidemiology kanye ne-neurobiology, ukuphazamiseka ngokuphathelene nemidlalo kanye nokuphazamiseka ngokuphathelene nokugembula kubalwa njengesifo ngenxa yokuziphatha kokucwila kokuthile ku-ICD-11.

የጉርምስና ዕድሜ ጤንነት አጠቃላይ እይታ ፦ ጉርምስና ከ10 እስከ 19 ዓመት ያለ በልጅነት እና በጉልምስና መካከል የሆነ የህይወት ምዕራፍ ነው። የሰው ልጅ እድገት ልዩ ደረጃ ና ለጥሩ ጤንነት መሠረት የሚሆንበት ወሳኝ ወቅት ነው ። በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ፈጣን አካላዊ፣ አእምሯዊና ሥነ ልቦናዊ እድገት ያጋጥማቸዋል። ይህም በስሜታቸው ፣ በአስተሳሰባቸው ፣ ውሳኔ በማድረግና በዙሪያቸው ባለው ዓለም ላይ በሚኖራቸው ግንኙነት ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል ። ጤናማ የሕይወት ደረጃ እንደሆነ ተደርጎ ቢታሰብም በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ከፍተኛ ሞት ፣ ሕመምና ጉዳት ደርሶባቸዋል ። አብዛኛውን ነገር መከላከል ወይም ማከም ይቻላል ። በዚህ ወቅት በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ከአመጋገብ ፣ ከአካላዊ እንቅስቃሴ ፣ ከቁስ አካል አጠቃቀምና ከጾታ ግንኙነት ጋር የተያያዙ የባሕርይ ንድፎችን ይመድባሉ ፤ ይህም ጤንነታቸውንና በዙሪያቸው ያሉ ሰዎችን ጤንነት ለመጠበቅ ወይም አሁንም ሆነ ወደፊት ጤንነታቸውን አደጋ ላይ ሊጥሉ ይችላሉ ። በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ለዕድሜ ተስማሚ የሆነ የተሟላ የወሲብ ትምህርትን ጨምሮ መረጃ ያስፈልጋቸዋል፤ የህይወት ክህሎቶችን ለማዳበር የሚያስችሉ አጋጣሚዎች፤ ተቀባይነት ያላቸው፣ አግባብነት ያላቸው፣ ተገቢና ውጤታማ የሆኑ የጤና አገልግሎት፤ እና ደህንነቱ የተጠበቀ እና ደጋፊ አከባቢዎች በጥሩ ጤንነት እንዲያድጉና እንዲጎለብቱ ይረዳቸዋል። በተጨማሪም ጤንነታቸውን ለማሻሻልና ጠብቆ ለማቆየት የሚያስችሉ ትንተናዎችን በዲዛይንና አቅርቦት ላይ ትርጉም ባለው መልኩ ለመሳተፍ እድሎች ያስፈልጓቸዋል። በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ለሚያስፈልጓቸው ነገሮችና መብቶቹ ምላሽ ለመስጠት እንዲህ ያሉ አጋጣሚዎችን ማስፋት አስፈላጊ ነው። ተፅዕኖ፦ በዓለም ላይ ከመቼውም ጊዜ ይበልጥ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ቁጥር 1.2 ቢሊዮን ሲሆን ይህም ከዓለም ሕዝብ አንድ ስድስተኛ ነው። ይህ ቁጥር እስከ 2050 ዓ.ም. ድረስ ይጨምራል ተብሎ ይጠበቃል። በተለይ ከ10 እስከ 19 ዓመት ዕድሜ ያላቸው 90% በሚጠጉት ዝቅተኛና መካከለኛ ገቢ ያላቸው አገሮች ይኖራሉ። በየዓመቱ 1.1 ሚልዮን የሚያክሉ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች ይሞታሉ ። ዋነኞቹ መንስኤዎች የመንገድ ትራፊክ ጉዳቶች፣ ራስን ማጥፋት እና የእርስ በርስ ግጭት ናቸው። በሚሊዮን የሚቆጠሩ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶችም ሕመምና ጉዳት ይደርስባቸዋል ። በጉርምስና ዕድሜ ላይ በሚገኙ ወጣቶች ላይ ለሕልፈተ ሞትና ለበሽታ መንስኤ የሚሆኑ ነገሮች በጾታና በዕድሜ እንዲሁም በመልክዓ ምድራዊ አካባቢ ይለያያሉ። ከ10-14 ዓመት ዕድሜ ላላቸው ልጆች በጤና ላይ ከፍተኛ ጉዳት የሚያደርሱት ከውኃ፣ ከፅዳትና ከንጽሕና ጋር የተያያዙ ናቸው። ከ15-19 አመት ለሆኑ ታዳጊዎች የሚያጋጥሙ ስጋቶች ብዙ ጊዜ እንደ አልኮል መጠቀም እና ጥንቃቄ የጎደለው የግብረ ሥጋ ግንኙነት ባህሪያት ናቸው። እንደ ወሲባዊ ጥቃት ሁሉ ደካማ አመጋገብ እና ዝቅተኛ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ በልጅነት እና በጉርምስና ወቅት የሚጀምሩት ተጨማሪ ተግዳሮቶች ናቸው። በዕድሜ የገፉ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ልጃገረዶች በትዳር ጓደኛቸው ላይ በሚፈጸም የኃይል ድርጊት ከመጠን በላይ ይጎዳሉ። ከ15 እስከ 19 ዓመት ባለው እድሜ ላይ የሚገኙ ልጃገረዶች ለሕልፈተ ሕይወት ዋነኛ መንስኤ የሆኑት የእርግዝና ችግሮችና አደገኛ የሆኑ ውርጃዎች ናቸው። በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ አብዛኞቹ ወጣቶች ሞትን መከላከል ወይም ማከም ይቻላል፤ ይሁን እንጂ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች የጤና መረጃዎችንና አገልግሎቶችን ለማግኘት አንዳንድ እንቅፋቶች ያጋጥሟቸዋል። ገዳቢ ህጎች እና ፖሊሲዎች፣ የወላጅ ወይም የአጋር ቁጥጥር፣ ውስን እውቀት፣ ርቀት፣ ወጪ፣ ሚስጥራዊነት ማጣት እና የአቅራቢዎች አድልዎ ሁሉም ጎረምሶች በጥሩ ጤንነት እንዲያድጉ እና እንዲያዳብሩ የሚያስፈልጋቸውን እንክብካቤ እንዳያገኙ ሊገድቡ ይችላሉ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፡ የዓለም ጤና ድርጅት ሀገራት ብሄራዊ የጉርምስና ጤና ምላሾች በማስረጃ ላይ የተመሰረቱ መሆናቸውን እና የታዳጊዎችን እሴቶች እና ምርጫዎች ከግምት ውስጥ ያስገባ እንዲሆን ይደግፋል። በጉርምስና ዕድሜ ላይ ባሉ ወጣቶች ጤና ላይ ማስረጃዎችን ማሻሻል በጣም አስፈላጊ ነው። የተባበሩት መንግስታት ድርጅቶች ሃገራት የመለኪያ መረጃዎችን እንዲያሻሽሉእና እንዲጠናከሩ፣ ምርምር እንዲያደርጉ ና የተሻሉ ተግባራትን እንዲጋሩ ድጋፍ ያደርጋሉ። የዓለም ጤና ድርጅት እንደ ኤች አይ ቪ፣ ሳያስቡት ጉዳት፣ ዓመፅ፣ እንዲሁም የአእምሮ ጤንነት፣ ሱስ የሚያስይዙ ነገሮችን አላግባብ መጠቀምና ራስን መጉዳትን ጨምሮ አዎንታዊ እድገት፣ ተላላፊ በሽታዎች፣ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች፣ የወሲብና የመራቢያ ጤንነት፣ ሱስ የሚያስይዙ ነገሮችን አላግባብ መጠቀምና ራስን መጉዳትን ጨምሮ ለተለያዩ የጤና መስኮች ጠቃሚ የሆኑ በማስረጃ ላይ የተመሠረቱ ምክሮችን አቅርቧል። እነዚህን ምክረ ሃሳቦች ተግባራዊ ለማድረግ, የዓለም ጤና ድርጅት የተለያዩ የፖሊሲ እና የፕሮግራም ድጋፍ መሳሪያዎችን ያዘጋጃል. በልባቸው ላይ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ የጤና መርሃግብሮችን እንዴት ማቀድ፣ መተግበር፣ መከታተል እና መገምገም እንደሚቻል በሀገር ደረጃ ፖሊሲ አውጪዎችን እና የፕሮግራም ሥራ አስኪያጆችን የሚመራው ግሎባል ፈጣን እርምጃ (AA-HA!) ነው። በተጨማሪም የተባበሩት መንግሥታት ድርጅቶች የአገልግሎት አቅርቦት፣ የገንዘብ ድጋፍና አስተዳደር ጥረቶችን እንዲስፋፉ፣ ብሔራዊ ደረጃ ያላቸው ተመራማሪዎችና ፕሮግራም አውጪዎች ያላቸውን ችሎታ እንዲገነቡ እንዲሁም ለፖሊሲና ለፕሮግራሞች ቴክኒካዊ ድጋፍ እንዲሰጡ ይደግፋሉ። በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ልጆች በአንድ በኩል ከጉዳት መጠበቅ እንዲሁም በራሳቸው ውሳኔ ላይ ውሳኔ ማድረግ ያስፈልጋቸዋል ። ለራሳቸው ጤንነትና ደህንነት ምላሽ ለመስጠት ቁልፍ ሚና አላቸው ። የ ዓለማየሁ 13ኛ አጠቃላይ የስራ ፕሮግራም ይህንን የተገነዘበ ሲሆን በጉርምስና ዕድሜ ላይ ከሚገኙ ወጣቶች ጋር እንደ ማዕከላዊ አጋሮች በመሆን የጉርምስና ጤንነትን ለማሻሻል ለመስራት ቁርጠኛ ነው.

Adolescent health Overview: Adolescence is the phase of life between childhood and adulthood, from ages 10 to 19. It is a unique stage of human development and an important time for laying the foundations of good health. Adolescents experience rapid physical, cognitive and psychosocial growth. This affects how they feel, think, make decisions, and interact with the world around them. Despite being thought of as a healthy stage of life, there is significant death, illness and injury in the adolescent years. Much of this is preventable or treatable. During this phase, adolescents establish patterns of behaviour – for instance, related to diet, physical activity, substance use, and sexual activity – that can protect their health and the health of others around them, or put their health at risk now and in the future. To grow and develop in good health, adolescents need information, including age-appropriate comprehensive sexuality education; opportunities to develop life skills; health services that are acceptable, equitable, appropriate and effective; and safe and supportive environments. They also need opportunities to meaningfully participate in the design and delivery of interventions to improve and maintain their health. Expanding such opportunities is key to responding to adolescents’ specific needs and rights. Impact: There are more adolescents in the world than ever before: 1.2 billion, totalling one sixth of the global population. This number is expected to rise through 2050, particularly in low- and middle-income countries where close to 90% of 10- to 19-year-olds live. An estimated 1.1 million adolescents die each year. The leading causes are road traffic injuries, suicide and interpersonal violence. Millions of adolescents also experience illness and injury. Causes of mortality and morbidity among adolescents differ by sex and age, and also by geographic region. For 10-14-year-olds, the leading risks for health are related to water, hygiene and sanitation. Risks for 15-19-year-olds are more often related to behaviours, such as alcohol use and unsafe sex. Poor diet and low physical activity are additional challenges which begin in childhood and adolescence, as does sexual abuse. Older adolescent girls are disproportionately affected by intimate partner violence. Pregnancy complications and unsafe abortions are the leading causes of death among 15-19-year-old girls. Most adolescent mortality and morbidity is preventable or treatable, but adolescents face specific barriers in accessing health information and services. Restrictive laws and policies, parental or partner control, limited knowledge, distance, cost, lack of confidentiality, and provider bias can all restrict adolescents from getting the care they need to grow and develop in good health. WHO Response: WHO supports countries to ensure that their national adolescent health responses are evidence-based and take account of the values and preferences of adolescents. Improving the evidence base on adolescent health is crucial. WHO supports countries to improve measurement and strengthen data, conducts research, and shares best practice. WHO issues evidence-based recommendations that are relevant for – or specific to – adolescents across the full range of health areas including: positive development, communicable diseases, non-communicable diseases, sexual and reproductive health including HIV, unintentional injury, violence, and mental health, substance abuse and self-harm. To support the implementation of these recommendations, WHO produces a range of policy and programme support tools. At the heart is the Global Accelerated Action for the Health of Adolescents (AA-HA!), which guides national-level policy-makers and programme managers on how to plan, implement, monitor, and evaluate adolescent health programmes. WHO also supports countries to scale up efforts in service delivery, financing and governance, helps to build the capacities of national-level researchers and programmers, and provides technical support for policy and programmes. Adolescents need protection from harm on the one hand, and support to make independent decisions on the other. They have a key role to play in the response to their own health and wellbeing. WHO's 13th General Programme of Work recognizes this and is committed to working with adolescents as central partners to improve adolescent health.

Lafiyar Matasa Taƙaitaccen Bayani: Kuruciya wani mataki ne a rayuwa da ke tsakanin yarinta da kuma manyanta, daga shekaru 10 zuwa 19. Wani mataki ne na musamman na haɓakar ɗan'adam kuma mai muhimmanci wajen assasa tubalan ingantacciyar lafiya. Matasa na fuskantar canje-canje a gangar jikinsu da tunaninsu da ƙwaƙwalwa cikin gaggawa. Wannan yana shafar yadda suke ji da yadda suke tunani da yanke shawara da yadda suke mu'amalantar duniyar da ke kewaye da su. Duk da ana tsammanin sa a matsayin mataki na ingantacciyar lafiya, amma akwai haɗarin mutuwa da rashin lafiya da rauni a shekarun ƙuruciyar. Mafi yawancinsu ana iya yi musu riga-kafi ko kuma magance su. A wannan matakin, matasa suna kafa hanyoyin halaye misali abubuwa masu alaƙa da abinci mai gina jiki da motsa jiki da abin sha da saduwa wadanda za su iya kare lafiyarsu da lafiyar waɗanda suke kewaye da su ko kuma saka rayuwarsu cikin hatsari a yanzu da kuma a nan gaba. Domin cigaba da bunƙasa cikin koshin lafiya, matasa suna buƙatar bayanai da suka haɗa da tsareku a shekaru da cikakken ilimin jima'i da damarmakin haɓaka dabaru; da karɓaɓɓun harkokin lafiya da adalci da ingantattun abubuwan da suka dace da amintaccen muhalli kuma mai ƙarfafa guiwa. Haka kuma suna buƙatar damarmaki domin a dama da su gurin tsarawa da gabatar da tarayya domin ingantawa da kulawa da lafiyarsu. Faɗaɗa waɗannan damarmakin na da matuƙar muhimmanci ga buƙatun da 'yancin matasa na musamman. Tasiri: Akwai matasa da yawa a faɗin duniya fiye da yadda suke a lokutan baya: wanda adadinsu ya kai biliyan 1.2 daidai da ɗaya bisa shida na adadin mutanen duniya. Wannan adadin ana tsammanin zai hauhawa nan da 2050 musamman a kasashe masu karanci ko matsakaicin kudin shiga inda kusan kaso 90% daga 'yan shekara 10 zuwa 19 suke rayuwa. An kiyasta cewa matasa miliyan 1.1 ne ke mutuwa a kowace shekara. Manyan abubuwan da suke haddasa hakan su ne haɗarurrukan titi, kashe kai da kuma tashin hankali. Kuma miliyoyin matasa suna fuskantar rashin lafiya da raunika. Abubuwan da suke haddasa mace-mace da ciwuwwuka a tsakanin matasa sun bambanta ta fuskar jinsi da shekaru da kuma yanki. Ga 'yan shekara 10 zuwa 14, manya abubuwan haɗari ga lafiyarsu na da alaƙa ne da ruwa da tsaftar jiki da tsaftar muhalli. Ga 'yan shekara 15 zuwa 19, manya abubuwan haɗari ga lafiyarsu na da alaƙa ne da halayya kamar yawan amfani da giya da yin jima'i barkatai. Matsalar abinci maras gina jiki rashin motsa jiki su ma ƙarin ƙalubale ne waɗanda suke farawa a lokacin yarinta da ƙuruciya kamar yawan jima'i barkatai. Manyan 'yan mata sukan fuskanci musgunawa daga samari mafi kusanci da su. Matsalolin goyon ciki da zub-da-ciki mara inganci su ne manyan abubuwan da suke janyo mutuwa a tsakanin yara mata 'yan shekara 15 zuwa 19. Mafi yawancin mace-macen matasa da ciwukansu ana iya yi musu riga-kafi ko kuma magance su, sai dai matasa suna fuskantar tasgaro wajen samun bayanan lafiya da aikace-aikace. Dokoki da tsare-tsare na musamman da iyakokin iyaye ko na abokin zama da ƙarancin ilimi da nisa da tsada da rashin sirri da son zuciya suna iya katange matasa daga samun kulawar da suke buƙata domin cigabansu da bunƙasar lafiyarsu. Amsar WHO: WHO tana tallafa wa ƙasashe domin tabbatar da cewa amsawar lafiyar matasansu abu ne bisa hujja kuma su kula da matsayin zaɓuɓɓukan matasan. Inganta lafiyar matasa bisa hujja abu ne mai matuƙar muhimmanci. WHO tana tallafa wa ƙasashe domin inganta ma'auni da ƙarfafar bayanai da gabatar da bincike da kuma yaɗa mafi kyawun aiki. WHO tana ba da hujjoji gamsassu waɗanda suke da muhimmanci musamman ga matasa a cikin fannonin kiwon lafiya wanda ya haɗa da: cututtuka masu yaɗuwa da kuma cututtuka marasa yaɗuwa da abin da ya shafi saduwa da rainon ciko wanda ya haɗar da cutar HIV da raunin da ba a yi tsammani ba da tashin hankali da matsalar ƙwaƙwalwa da shaye-shaye da illata kai. Domin ƙarfafar waɗannan shawarwari, WHO ta samar da kayayyakin da za su tallafi waɗannan tsare-tsaren. Mafi muhimmanci ita ce Kungiyar Bunkasa Ayyukan Lafiyar Matasa ta Duniya wato (AA-HA) wadda take nusar da masu tsara dokoki da masu gudanar da tsarin na kasa a kan yadda za a tsara da yadda za a zartar da bibiya da auna tsarin kula da lafiyar matasa. Haka kuma WHO tana tallafa wa ƙasashe domin su yi nasara wajen gudanar da ayyuka da tallafin kuɗi da na gudanarwa da kuma taimakawa wajen gina masu bincike a matakin ƙasa da masu shirye-shirye da kuma bayar da tallafin fasaha domin tsare-tsare da shirye-shirye. Matasa suna buƙatar kariya daga cutarwa a ɓangare guda da kuma ƙarfafar su gun zartar da abubuwa a karan kansu. Suna taka muhimmiyar rawa a wajen bayar da jawabin da ya shafi lafiyarsu da walwalarsu. Shirin WHO na bai daya na goma sha uku 13th ya yi la'akari da abin da aka ambata a sama kuma a tsaye yake wajen yin aiki da matasa a matsayin manyan abokan hulɗa domin inganta lafiyar matasa.

Afya ya vijana. Muhtasari: Ujana ni kipindi cha maisha kati ya utoto na utu uzima, kuanzia umri wa miaka 10 hadi 19. Ni hatua ya pekee kwenye maendeleo ya binadamu ni ni kipindi muhimu cha kuandaa mazingira ya afya bora. Ujana hupata ukuaji wa haraka wa kimwili, kiakili, na kisaikolojia. Hili huathiri namna wanavyohisi, wanavyofikiri, kufanya maamuzi na kuchangamana na ulimwengu unaowazunguka. Licha ya kuzingatiwa kama hatua nzuri ya maisha, kuna vifo vya msingi, ugonjwa, na jeraha katika miaka ya ujana. Mengi ya haya yanaweza kuzuilika ama kutibika. Kwenye kipindi hiki, vijana huanzisha tabia mbalimbali – kwa mfano, kuhusiana na chakula, shughuli za kimwili, matumizi ya madawa ya kulevya, na shughuli za ngono ambazo zinaweza kulinda afya zao na afya za wengine karibu yao, ama kuhatarisha afya zao sasa na baadaye. Kukua na kuendelea kuwa na afya bora, vijana wanahitaji taarifa, zikiwemo elimu ya kina ya uinsia inayolingana na umri, fursa za kukuza stadi za maisha, huduma za afya zinazokubalika, zinazolingana, zinazofaa na za ufanisi; na slama zinaendana na mazingira. Pia wanahitaji fursa za kushiriki kikamilifu katika kubuni na utoaji wa afua za kuboresha na kudumisha afya zao. Kupanua fursa kama hizo ni muhimu katika kukabiliana na mahitaji na haki maalumza vijana. Matokeo: Kuna vijana wengi duniani kuliko ilivyowahi kuwa huko nyuma: bilioni 1.2, ni jumla ya moja ya sita ya idadi ya watu duniani. Idadi hii inategemewa kuongezeka kufikia 2050, haswa kwenye nchi zenye uchumi mdogo na wa kati ambapo inakaribia 90% ya watoto wa miaka 10 hadi 19 wanaoishi. Inakadiriw akuwa vijana milioni 1.1 hufa kila mwaka. Sababu kuu ni majeraha ya barabarani, kujiua na unyanyasaji baina ya watu. Mamilino ya vijana pia hupata maradhi na ajali. Sababu za vifo miongoni mwa vijana hutofautiana kulingana na umri na jinsiana pia eneo la ,kijiografia. Kwa miaka 10-14, hatari kuu kwa afya ni kuhusiana na maji, usafi na usafi wa mazingira. Hatari kwa wenye miaka 15-19 zinahusiana sana na tabia, kama vile matumizi ya pombe na ngono isiyo salama. Lishe duni na mazoezi hafifu ni changamoto za ziada ambazo huanza utotoni na ujana, kama vile unyanyasaji wa jinsia. Wasichana wa umri wa balehe huathirika isivyo sawa na unyanyasaji wa mapenzi kwa watu wao wa karibu. Matatizo ya ujauzito na utoaji mimba usio salama ni sababu kuu za vifo miongoni mwa wasichana wenye miaka 15-19. Vifo vingi vya vijana vinzuilika na kutibika, lakini ujana unakabilriwa na vikwazo maalumu kwenye kupata taarifa za afya na huduma. Sheria na sera zenye vizuizi, udhibiti wa wazazi au mwenza, uelewa mdogo, umbali, gharama, ukosefu wa usiri, na upendeleo wa watoa huduma zote zinaweza kuwazuia vijana kupata matunzo wanayohitaji ili kukua na kuendelea katika afya njema. WHO linajibu: WHO linawezesha nchi nyingi ili kiuhakikisha kwamba majibu ya kitaifa ya afya ya vijana ni msingi wa ushahidi na kuzingatia maadili na mapendeleo ya vijana. Kuboresha msingi wa udhibiti juu ya afya ya vijana ni muhimu. WHO linasaidia nchi mbalimbali kuboresha na kuimarisha data, kufanya utafiti, na kushirfiki mambo mema. WHO Linatoa mapendekezo yenye msingi wa ushahidi ambayo yanafa a au mahususi kwa vijana katika anuwai kamili ya maeneo ya afya yakiwemo: magonjwa yanayoambukiza, magonjwa yasiyoambukiza, ngono na afya ya uzazi ikiwemo HIV, ajali za bila kukusudia, unyanyasaji, na afya ya akili, matumizi ya zmazdawa ya kulevya, na kujiumiza. Kusaidia utekelezaji wa mapendekezo haya, WHO inaanzisha zana mbalimbali za usaidizi a sera na programu. Kimsingi ni Hatua ya Kimataifa ya Kasi kwa Afya ya Vijana (AA-HA!), ambayo huwaongoza waandaaji sera wa kitaifa na mameneja wa programu namna gani ya kupanga, kutekeleza, kusimamia, na kutathmini programu mbalimbali za afya ya kijana. WHO pia linasaidia nchi mbalimbali kupanua jufudi za utoaji huduma, fedha na uongozi, kusaidia kujenga uwezo wa watafiti na watengeneza programu kwa ngazi ya kitaifa, na kutoa msaada wa kiufundi kwa ajili ya sera na programu. Vijana wanahitaji ulinzi kutokana na majanga kwa namna moja, na msaada ili kufanya maamuzi huru kwa upande mwingine. Wana jukumu muhimu katika kukabiliana na afya na usatawi wao wenyewe. Programu 13 za WHO za kazi zinatambua hili na imejitolea kufanya kazi na vijana kama washirika wake wakzuu ili kuboresha afya ya vijana.

Ìlera ajẹmọ́-Ìbàlágà Ìsọnísókí: Ìbàlágà jẹ́ àsìkò ìgbésíayé láàrin ìjẹ́-ọmọdé àti àgbàlagbà láti ọjọ́-orí 10 sí 19. Ó jẹ́ àsìkò ìdàgbàsókè ọmọnìyàn tó gbọnngbọ́n àti àsìkò pàtàkì fún fífi àwọn ìpìlẹ̀ ìlera gidi múlẹ̀. Àwọn olùbàlágà máa ń ní ìrírí ìdàgbàsókè nípa tara, ti ọpọlọ àti tèrò-ọkàn-mọ́-ìbágbépọ̀. Èyí máa ń nípa lórí bí wọ́n ṣe ń ní ìmọ̀sílára, ronú, ṣe ìpinnu, àti bá ayé tó yí wọn po lò. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n kà á sí ìpele ìgbésíayé tó ní ìlera, àwọn ikú, àìlera àti ìfarapa tó lámì wà ní àwọn ọdún ìbàlágà wọ́nyí. Púpọ̀ èyí ló ṣe é dènà tàbí tọ́jú. Ní àsìkò yìí, àwọn olùbàlágà máa ń fìdí àwọn ẹ̀hun-ìànà ìwà múlẹ̀ – bí àpẹẹrẹ, èyí tó ní í ṣe pẹ̀lú ìjẹun, ìṣe pẹ̀lú ara, ìlò òògùn, àti ìṣe ajẹmọ́-ìbálòpọ̀ – tí ó lè dáàbò bo ìlera wọn àti ìlera àwọn mìíràn tí yí wọn ká, tàbí tó lè fi ìlera wọn sínú ewu nísinyí àti ní ọjọ́-iwájú. Láti dàgbà àti láti gbèrú nínú ìlera pípé, àwọn olùbàlágà nílò àlàyé, pẹ̀lú ẹ̀kọ́ ìbálòpọ̀ abá-ọjó-orí-mu; àwọn àǹfààní láti ní ìmọ̀ọ́ṣe ọgbọ́n-ìgbéléayé; àwọn ètò ìlera tó jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà, tó dọ́gba, tó gún régé tó sì múná dóko; tó sì ní àwọn àyíká aláàbò àti alátìlẹyìn. Wọ́n tún nílò àwọn àǹfààní láti kópa tó ní ìtumọ̀ nínú ìgbékalẹ̀ àti ìfijíṣẹ́ àwọn ìlọ́wọ́sí láti mú gbèrú àti láti ṣe ìtọ́jú ìlera wọn. Mímú irú àwọn àǹfààní bẹ́ẹ̀ gbèrú ṣe pàtàkì sí fífèsì sí àwọn ẹ̀tọ́ àti àìní àwọn olùbàlágà ní pàtó. Ipa: Àwọn olùbàlágà tí pọ̀ ní àgbáyé ju ti tẹ́lẹ̀ lọ: bílíọ́nù 1.2, èyí tó tó ìdá mẹ́fà iye ènìyàn àgbáyé. Iye yìí yẹ kí ó gòkè sí di 2050, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ẹlẹ́jẹ̀wọ̀n ọrọ̀-ajé níbi tí ó tó 90% àwọn ọmọ ọlọ́jọ́-orí 10- sí 19 ń gbé. Àpapọ̀ mílíọ́nù 1.1 àwọn olùbàlágà ń kú lọ́dún. Àwọn okùnfà tó lékè ni àwọn ìpalára ìjàǹbá ọkọ̀, ìpokùnso àti ìbára-ẹni-jà. Mílíọ́nù àwọn olùbàlágà náà ń ní ìrírí àìsàn àti ìfarapa. Àwọn okùnfà ikú àti àrùn láàrin àwọn olùbàlágà máa ń yàtọ̀ pẹ̀lú jíjẹ́ akọ-tàbí-abo àti ọjọ́-orí, àti pẹ̀lú ẹkùn agbègbè. Fún àwọn ọlọ́jọ́-orí 10 – 14, àwọn ewu ìlera tó lékè ní í ṣe pẹ̀lú omi, ìmọ́tótó àti ìtọ́jú àyíká. Àwọn ewu fún ọlọ́jọ́-orí 15-19 máa ń sábà ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ìwà, bí ìlò ọtí líle àti ìbálòpọ̀ aláìláàbò. Ìjẹkújẹ àti àìṣe ìdárayá jẹ́ àwọn àfikún ìpèníjà tí ó bẹ̀rẹ̀ láti àsìkò ọmọdé àti ìbàlágà, bí àṣìlò ìbálòpọ̀ náà ṣe jẹ́. Ìwà ipá ọ̀rẹ́ alábàálòpọ̀ máa ń nípa lórí àwọn olùbàlágà ọmọbìnrin tó ti dàgbà. Àwọn ìṣòro oyún àti ìṣẹ́yún eléwu jẹ́ okùnfà tó lékè fún ikú láàrin àwọn obìnrin ọlọ́jọ́-orí 15-19. Ikú àti àrùn púpọ̀ àwọn olùbàlágà ṣe é dènà tàbí tọ́jú, ṣùgbọ́n àwọn olùbàlágà máa ń dojú kọ àwọn ìṣòro rírí àlàyé àti ètò ìlera gbà. Àwọn òfin àti ìlànà ahánimọ́, ìdarí òbí tàbí alábàárìn, àìtó ìmọ̀, ìjìnnàsíra, iye-owó, àìpa àṣírí mọ́, àti ojúṣàájú olùpèsè le dìjọ ṣe àhámọ́ fún olùbàlágà láti rí ìtọ́jú tí wọ́n nílò fún ìdàgbà àti ìgbèrú nínú ìlera pípé. Èsì WHO: WHO ṣe àtìlẹyìn fún àwọn orílẹ̀-èdè láti rí I dájú pé àwọn ìdásí ìlera olùbàlágà orílẹ̀ wọn jẹ́ ẹlẹ́rìí àti pé ó fààyè sílẹ̀ fún àwọn ìfẹ́ àti ìwà àwọn olùbàlágà. Ìmúgbèrú ẹ̀rí látàrí ìlera olùbàlágà ṣe pàtàkì. WHO àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀-èdè láti mú dátà gbèrú kí wọ́n sì lágbárá sí i, kí wọ́n ṣe ìwádìí, kí wọ́n sì pín àwọn ìṣe tó dára jùlọ ká. WHO dá àwọn àdá ajẹmọ́-ẹ̀rí tí wọ́n wà ní ìbámu pẹ̀lú – tàbí tí wọ́n nìkàn jẹmọ́ – àwọn olùbàlágà káàkiri àwọn agbọn ìlera bí: ìdàgbàsókè tó dára, àwọn àrùn ajẹmọ́-kòkòrò àkóràn, àwọn àrùn ajẹmọ́-kòkòrò tí kìí ràn, ìlera ìbálòpọ̀ àti ìbímọ bí HIV, àwọn ìfarapa tó ṣèèsì, ìwà-ipá, àti ìlera ọpọlọ, ìlòkulò òògùn àti ìdápara-ẹni-lára. Láti ṣe àtìlẹyìn fún ìmúṣẹ àwọn àbá wọ̀nyí, WHO pèsè ọ̀pọ̀ irinṣẹ́ aṣàtìlẹyìn fún ìlànà àmúṣiṣẹ́ àti ètò. Ní ààrin gbùngbùn rẹ̀ ni Global Accelerated Action for the Health of Adolescents (AA-HA!) wà, èyí tó ń tọ́ àwọn olùṣe-ìlànà ní ìpele orílẹ̀-èdè àti àwọn alákòóso ètò sọ́nà lórí bí a ti ń ṣètọ̀, mú ètò ṣẹ, mójútó, àti ṣe ìgbéléwọ̀n àwọn ètò ìlera ìbàlágà. WHO náà ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀-èdè láti fi kú ìgbìyànjú wọn nínú ìfijíṣẹ́ iṣẹ́, ìṣúná àti ìjọba, àwọn ìrànlọ́wọ́ láti sa ipá lórí àwọn olùwádìí àti elétò ìpele orílẹ̀-èdè, àti láti pèsè àtìlẹ̀yìn àkànṣe fún àwọn ìlànà-àmúṣiṣẹ́ àti ètò. Àwọn olùbàlágà nílò ààbò lọ́wọ́ ìpalára ní ọ̀nà kan, àti àtìlẹyìn láti ṣe àwọn ìpinnu àdáṣe ní ọ̀nà mìíràn. Wọ́n ní ojúṣe pàtàkì nínú ìjígìrì sí ìlera àti ìwà dáadáa wọn. Ètò Gbogbogbòò Iṣẹ́ 13th ti WHO ṣe ìdámọ̀ èyí, ó sì farajìn láti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn olùbàlágà gẹ́gẹ́ bí àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ tó ṣe kókó fún ìmúgbèrú ìlera ìbàlágà.

Ezempilo ezibhelela amabhungu namatshitshi Uhlolojikelele: Ubusha buyisigaba sokuphila esiphakathi kobungane kanye nokuba mdala, kusukela eminyakeni eyi-10 ukuya kweyi-19. Kuyisigaba esiyingqayizivele sokukhula komuntu nesikhathi esibalulekile sokubeka izisekelo zempilo enhle. Amabhungu namatshitshi abhekana nokukhula okusheshayo ngokomzimba, ukuqonda nangokwengqondo yezenhlalo. Lokhu kuthinta indlela abazizwa ngayo, abacabanga ngayo, abenza ngayo izinqumo, futhi abaxhumana ngayo nendawo ebazungezile. Naphezu kokubhekwa njengesigaba sokuphila esinempilo, kunokushona okuphawulekayo, ukugula nokulimala eminyakeni yokuba amabhungu namatshitshi. Okuningi kwalokhu kungavinjelwa noma kungelapheka. Phakathi nalesi sigaba, amabhungu namatshitshi asungula izindlela zokuziphatha – isibonelo, ezihlobene nokudla, ukuvocavoca umzimba, ukusetshenziswa kwezidakamizwa, nokuzibandakanya kwezocansi – okungavikela impilo yabo kanye nempilo yabanye abaseduze nabo, noma kubeke impilo yabo engozini manje kanye nasesikhathini esizayo. Ukuze bakhule futhi bathuthuke babe nempilo enhle, amabhungu namatshintshi adinga ulwazi, kuhlanganise nemfundo yangokocansi ehambisana neminyaka yobudala; amathuba okuthuthukisa amakhono okuphila; izinsiza zezempilo ezemukelekile, alinganayo, afanelekile futhi asebenzayo; nezindawo eziphephile neziwasekelayo. Badinga namathuba okubamba iqhaza okunengqondo ekwakhiweni nasekulethweni kokungenelela ukuze benze ngcono futhi bagcine isesimweni impilo yabo. Ukwandisa lawo mathuba kusemqoka ngokuphathele nokuphendula ngezidingo namalungelo aqondene namabhungu namatshitshi. Umthelela: Kunentsha eningi emhlabeni kunaphambilini: izigidigidi ezingu-1.2, okuyingqikithi yengxenye kokuyisithupha yenani labantu emhlabeni jikelele. Leli nani kulindeleke ukuthi likhuphuke lize libe ngu-2050, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo lapho kuhlala khona cishe u-90% wezingane ezineminyaka yobudala eyi-10 ukuya kweyi-19. Kulinganiselwa ekutheni intsha eyizigidi ezingu-1.1 iyashona unyaka ngamunye. Izimbangela ezihamba phambili ukulimala emgwaqweni, ukuzibulala kanye nobudlova phakathi kwabantu. Izigidi zamabhungu namatshitshi zihlushwa nawukugula kanye nokulimala. Izimbangela zokushona kanye nokugula kwamabhungu kanye namatshitshi ziyehluka ngokobulili nangokweminyaka yobudala, nangokwesifunda sendawo. Kwabaneminyaka yobudala eyi-10 ukuya kweyi-14, izingozi ezihamba phambili zezempilo zihlobene namanzi, inhlanzeko kanye nokuthuthwa kwendle. Izingozi ezinganeni ezineminyaka yobudala eyi-15 ukuya kweyi-19 zivame ukuhlobana nendlela yokuziphatha, njengokuphuza utshwala kanye nocansi olungaphephile. Ukungadli ukudla okunezakhamzimba kanye nokuvocavoca umzimba okuncane kuyizinselele ezengeziwe eziqala ngesikhathi sobungane kanye nesamabhungu namatshitshi, kanye nokuxhashazwa ngokocansi. Amantombazane angamatshitshi asemadadlana athintwa ngokungenakulinganiswa ubudlova babalingani abaya abaya nabo ocansini. Izinkinga ngokuphathelene nokukhulelwa nokukhishwa kwezisu okungaphephile kuyizimbangela ezihamba phambili zokushona phakathi kwamantombazane aneminyaka eyi-15 ukuya kweyi-19 yobudala. Iningi lokushona kwamabhungu namatshitshi lingavinjelwa noma lingelapheka, kodwa amabhungu namatshitshi ibhekana nezithiyo ezithile ekufinyeleleni olwazini kanye nezinsiza zezempilo. Imithetho nezinqubomgomo ezivimbela okuthile, ukulawulwa abazali noma abalingani, ulwazi olulinganiselwe, ibanga, izindleko, ukuntuleka kwemfihlo, nokuchema komhlinzeki konke kungavimbela intsha ekutholeni ukunakekelwa ekudingayo ukuze ikhule futhi ithuthukise impilo enhle. Impendulo yeWHO: I-WHO isekela amazwe ukuqinisekisa ukuthi ukusabela kwawo ngokuphathelene nempilo yamabhungu namatshitshi kuzwelonke kusekelwe ebufakazini futhi kubhekelela lokho amabhungu namatshi akholelwa kukho noma akuncamelayo. Kubalulekile ukuthuthukisa isisekelo sobufakazi empilweni yamabhungu namatshitshi. I-WHO isekela amazwe ukuze athuthukise isilinganiso futhi aqinise idatha, enze ucwaningo, futhi abelane ngenqubo engcono kakhulu. I-WHO ikhipha izincomo ezisekelwe ebufakazini okubalulekile – noma okuqondene – namabhungu namatshitshi kuzo zonke izindawo zezempilo ezihlanganisa: ukukhula kahle, izifo ezithathelanayo, izifo ezingathathelani, ezempilo ezephathelene nocansi nokuzala kubandakanya Igciwane Lesandulela Ngculazi, ukulimala okungahlosiwe, ubudlova, nempilo yengqondo, ukusetshenziswa kwezidakamizwa kanye nokuzilimaza. Ukusekela ukuqaliswa kwalezi zincomo, iWHO ikhiqiza izinhlobonhlobo zamathuluzi okusekela inqubomgomo kanye nohlelo. Lokhu kuholwa yiGlobal Accelerated Action for the Health of Adolescents (AA-HA!), eqondisa abenzi bezinqubomgomo ezingeni likazwelonke nabaphathi bohlelo ngendlela yokuhlela, ukusebenzisa, ukuqapha, nokuhlola izinhlelo zezempilo zamabhungu namatshitshi. I-WHO iphinde isekele amazwe ukuba athuthukise imizamo yokuletha izinsiza, ekuxhasweni ngezimali nasekwengameleni, isiza ekwakheni amakhono abacwaningi nabahleli bezinga likazwelonke, futhi inikeze ukusekelwa kwezobuchwepheshe kwezinqubomgomo kanyee nezinhlelo. Amabhungu namatshitshi adinga ukuvikelwa ekulimaleni ngakolunye uhlangothi, kanye nokusekelwa ukuze enze izinqumo ngokuzimela ngakolunye uhlangothi. Banendima ebalulekile okufanele bayidlale ekusabeleni empilweni kanye nasenhlalakahleni yabo. Uhlelo Lomsebenzi lwe-13 lweWHO luyakwazisa lokhu futhi luzibophezele ekusebenzisaneni namabhungu namatshitshi njengabalingani abayinhloko ekuthuthukiseni impilo yamabhungu namatshitshi.

እርጅና አጠቃላይ እይታ - እያንዳንዱ ሰው – በዓለም ላይ ባሉ ሁሉም ሀገራት- ረጅም እና ጤናማ ህይወት የመኖር እድል ሊኖረው ይገባል። ይሁን እንጂ የምንኖርበት አካባቢ ለጤንነት አመቺ ሊሆን ወይም ጉዳት ሊያስከትል ይችላል ። አከባቢዎች በባህሪያችን እና ለጤና አደጋዎች ተጋላጭነታችን (ለምሳሌ የአየር ብክለት ወይም ብጥብጥ)፣ የአገልግሎታችን ተደራሽነት (ለምሳሌ የጤና እና ማህበራዊ እንክብካቤ) እና እርጅና በሚያመጣቸው እድሎች ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ አላቸው። በህዝቡ ውስጥ እድሜያቸው 60 ዓመት እና ከዚያ በላይ የሆኑ ሰዎች ቁጥር እና መጠን እየጨመረ ነው። እ.ኤ.አ በ2019 እድሜያቸው 60 ዓመትና ከዚያ በላይ የሆኑ ሰዎች ቁጥር 1 ቢሊዮን ነበር። ይህ ቁጥር እ.ኤ.አ በ2030 ወደ 1.4 ቢሊዮን እና በእ.ኤ.አ 2050 ወደ 2.1 ቢሊዮን ያድጋል። ይህ ጭማሪ ከዚህ በፊት ታይቶ በማይታወቅ ፍጥነት የሚከናወን ሲሆን በመጪዎቹ አሥርተ ዓመታት በተለይም በማደግ ላይ ባሉ አገሮች በከፍተኛ ፍጥነት ይጨምራል ። ይህ በአለም አቀፉ ህዝብ ላይ ታሪካዊ ጉልህ ለውጥ ጋር ማህበረሰቦች በሁሉም ዘርፎች ከተዋቀሩበት መንገድ ጋር መላመድን ይጠይቃል። ለምሳሌ፦ ጤና እና ማህበራዊ እንክብካቤ፣ መጓጓዣ፣ መኖሪያ ቤት እና የከተማ ዕቅድ ። አለምን ከእድሜ ጋር የሚስማማ ለማድረግ መስራት አስፈላጊ እና አጣዳፊ የስነ-ህዝቦቻችን አካል ነው። ተፅዕኖ፡ እርጅና ሁለቱንም ፈተናዎች እና እድሎችን ያቀርባል። የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ እና የረጅም ጊዜ እንክብካቤን ፍላጎት ያሳድጋል፣ ብዙ እና የተሻለ የሰለጠነ የሰው ሃይል ይፈልጋል፣ የአካል እና ማህበራዊ አከባቢዎችን የበለጠ እድሜን የሚያሟላ እንዲሆን ፍላጎትን ያጠናክራል፣ እና ሁሉም በየሴክተሩ እርጅናን እንዲታገል ጥሪ ያደርጋል። ይሁን እንጂ እነዚህ ኢንቨስትመንቶች በዕድሜ የገፉ ሰዎች በቤተሰባቸው ውስጥም ይሁን በአካባቢያቸው ለሚኖሩ ሰዎች (ለምሳሌ ፈቃደኛ ሠራተኞች ወይም መደበኛ ወይም መደበኛ ባልሆኑ ሠራተኞች) ወይም በማኅበረሰቡ ውስጥ ሰፋ ያለ አስተዋጽኦ ለማበርከት ያስችላሉ ። ከዚህ ተለዋዋጭ የሕዝብ ብዛት ጋር የሚላመዱና ለጤናማ እርጅና የሚያዋጡ ኅብረተሰቦች ግለሰቦች ረዥምና ጤናማ ኑሮ እንዲኖሩ እንዲሁም ኅብረተሰቦች ትርፉን እንዲያጭዱ ያስችሉታል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፡ የዓለም ጤና ድርጅት በሁሉም ሀገራት ጤናማ እርጅናን ለማዳበር ከአባል ሀገራት፣ ከተባበሩት መንግስታት ድርጅት እና ከተለያዩ ዘርፎች ከተውጣጡ ባለድርሻ አካላት ጋር ይሰራል። ጤናማ እርጅና ማለት በእድሜ መግፋት ላይ ለደህንነት የሚያስችለውን የአሰራር ችሎታ ማዳበርና ጠብቆ ማቆየት የሚል ፍቺ ተሰጥቶታል። የተግባር ችሎታ የሚወሰነው አንድ ግለሰብ (ማለትም የአንድ ግለሰብ አካላዊና አእምሯዊ ችሎታ)፣ የሚኖርበት አካባቢ (በሰፊው መልኩ የተረዳና አካላዊ፣ ማህበራዊና የፖሊሲ አከባቢዎችን ጨምሮ) እና በመካከላቸው ባለው መስተጋብር ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ይህን ሥራ የሚያከናውነው እርጅናንና ጤናን በተመለከተ ከ2016–2020 እና ከዚህ ጋር ተዛማጅነት ባለው የጤናማ እርጅና (2021–2030) ዓለም አቀፍ ስትራቴጂና የድርጊት ዕቅድ በሚከተሉት አራት የድርጊት መስኮች መሰረት ይሰራል። አስተሳሰባችንን፣ ስሜታችንን እና ወደ እድሜና እና እርጅና የምንመላለስበትን መንገድ መለወጥ፤ ማህበረሰቦች በዕድሜ የገፉ ሰዎችን ችሎታ እንዲያሳድጉ ማድረግ፤ ለእድሜ የገፉ ሰዎች ምላሽ የሚሰጡ በሰዎች ላይ የተመሰረተ የተዋሃደ የህክምና እና የአንደኛ ደረጃ የጤና አገልግሎት ማቅረብ፤ እንዲሁም እርዳታ ለሚያስፈልጋቸው አረጋውያን የረጅም ጊዜ እንክብካቤ ማድረግ ይችላሉ።

Ageing Overview: Every person – in every country in the world – should have the opportunity to live a long and healthy life. Yet, the environments in which we live can favour health or be harmful to it. Environments are highly influential on our behaviour and our exposure to health risks (for example, air pollution or violence), our access to services (for example, health and social care) and the opportunities that ageing brings. The number and proportion of people aged 60 years and older in the population is increasing. In 2019, the number of people aged 60 years and older was 1 billion. This number will increase to 1.4 billion by 2030 and 2.1 billion by 2050. This increase is occurring at an unprecedented pace and will accelerate in coming decades, particularly in developing countries. This historically significant change in the global population requires adaptations to the way societies are structured across all sectors. For example, health and social care, transportation, housing and urban planning. Working to make the world more age-friendly is an essential and urgent part of our changing demographics. Impact: Ageing presents both challenges and opportunities. It will increase demand for primary health care and long-term care, require a larger and better trained workforce, intensify the need for physical and social environments to be made more age-friendly, and call for everyone in every sector to combat ageism. Yet, these investments can enable the many contributions of older people – whether it be within their family, to their local community (e.g., as volunteers or within the formal or informal workforce) or to society more broadly. Societies that adapt to this changing demographic and invest in healthy ageing can enable individuals to live both longer and healthier lives and for societies to reap the dividends. WHO Response: WHO works with Member States, UN agencies and diverse stakeholders from various sectors to foster healthy ageing in every country. Healthy ageing is defined as developing and maintaining the functional ability that enables well-being in older age. Functional ability is determined by the intrinsic capacity of an individual (i.e., an individual’s physical and mental capacities), the environment in which he or she lives (understood in the broadest sense and including physical, social and policy environments) and the interactions among them. WHO does this work in line with the Global strategy and action plan on ageing and health 2016–2020 and the related UN Decade of Healthy Ageing (2021–2030) in the following four action areas: change how we think, feel and act towards age and ageing; ensure that communities foster the abilities of older people; deliver person-centred integrated care and primary health services responsive to older people; andprovide access to long-term care for older people who need it.

Tsufa Gamsasshen Bayani: lallai ne a ba wa kowane mutum a kowace kasa a faɗin duniya dama ya yi rayuwa mai tsayi cikin koshin lafiya. Duk da haka, muhallan da muke zaune za su iya ba da fifiko ga lafiya ko kuma su cutar da ita. Muhallai suna da matuƙar tasiri ga halayyarmu da kuma kulawarmu ga haɗuran lafiya (a misali, guraɓacewar iska ko tashin hankali) yanayin samun ayyukanmu (a misali, kula da lafiya da zamantakewa) da kuma damarmakin da tsufa ke bayarwa. Adadi da yawan mutane 'yan kimanin shekara sittin (60) zuwa sama yana ƙaruwa a cikin al'umma. A shekarar 2019, adadin mutane 'yan kimanin shekara sittin (60) zuwa sama ya kasance biliyan daya1 ne. Wannan adadin ana sa ran zai ƙaru zuwa biliyan ɗaya da 1.4 nan da shekara ta 2050. Kuma wannan ƙaruwar tana faruwa ne wadda ba a taɓa yin makamanciyarta a baya ba wadda za ta yawaita a shekaru masu zuwa, musamman a ƙasashe masu tasowa. Wannan muhimmin canjin na tarihi a cikin adadin mutanen duniya yana buƙatar garambawul ga yanayin da aka tsara al'ummu a dukkannin fannoni. A misali, kula da lafiya da zamantakewa da harkokin sufuri da tsarin gidaje da birane. Yin aiki domin mayar da duniya ta tafi daidai da masu shekaru abu ne mai muhimmanci kuma wani bangyare na gaggawar canjin muhallanmu. Tasiri: Tsufa yakan gabato da ƙalubale da kuma damarmaki. Zai ƙara yawan buƙatar kulawar lafiya daga tushe da kuma kulawa mai nisan-zango da suke buƙatar manya kuma ƙwararrun ma'aikata, da tsananta buƙatar muhalli na zahiri da na zamantakewa a mayar da shi ya tafi daidai da masu shekaru da kuma kira ga kowa da kowa a kowane ɓangare ya shiryar wa zuwan tsufa. Duk da haka, waɗannan tsare-tsare za su iya ba wa da yawa daga cikin masu ba da gudunmawa ga tsofaffi ko a cikin danginsu ko kuma a cikin al'ummarsu (misali, 'yan-sa-kai ko kuma cikin tsararren aiki ko kuma wanda ba tsararre ba ko kuma a cikin al'umma a faɗaɗe. Al'ummomin da suka karɓi wannan canjin yanayi kuma suka saka hannun-jari a sha'anin lafiyar tsofaffi za su iya ba wa ɗaiɗaikun mutane dama su yi rayuwa mai tsayi da ƙoshin lafiya kuma al'ummomin su girbi amfanin. Amsar WHO: WHO tana aiki da ƙasashen da suke mambobinta, da ma'aikatun UN da sauran masu ruwa da tsaki daga ɓangarori mabanbanta domin haɓaka lafiyayyen tsufa a cikin kowacce ƙasa. An bayyana ma'anar lafiyar tsofaffi a matsayin bunƙasawa da kuma tattala damar aikatuwa wanda yake ba da damar walwala a lokacin shekarun tsufa. Damar aikatuwa tana da alaƙa ne da kazar-kazar ɗin mutum (wato ikon mutum na zahiri da na baɗini), da kuma muhallin da yake ko take zaune (da aka fahimce shi a ma'ana faffaɗa da ya haɗar da abubuwan zahiri da na zamantakewa da tsare-tsaren muhallai) da kuma mu'amalolin da ke tsakaninsu. WHO tana wannan aikin daidaita tsarin duniya da kuma tabbatar da tsari a kan tsufa da lafiya na shekarar 2016 zuwa 2020 da kuma tsarin UN na lafiyayyen tsufa (2021-2030) a waɗannan sassa guda huɗu: Canja yadda muke tunani da ji da kuma aiki domin shekaru da tsufa; Tabbatar da cewa al'ummomi sun bunƙasa ƙoƙarin tsofaffi.; Bayar da ayyukan kulawar lafiya daga tushe bisa la'akari da buƙatun mutum masu share hawayen tsofaffi. Da kuma samar da kulawa mai dogon zango ga tsofaffin da suke buƙatar ta.

Uzee Muhtasari: kila mtu †kwenye kila nchi duniani – yapasa awe na fursa ya kuishi miaka mingi na maisha yenye afya. Lakini, mazingira ambayo tunaishi yanaweza kusaidia afya ama kuihatarisha. Mazingira yana ushawishi mkubwa kwenye tabia zetu na mfiduo wetu kwa hatari za kiafya ( kwa mfano, uchavuzi wa hali ya hewa, ama unyanyasaji), upatikanaji wetu wa huduma ( kwa mfano, huduma za azfya na kijamii) na fursa ambazo huleta kuzeeka. Idadi ya watu wenye umri wa miaka 60 na zaidi katika idadi ya watu inaongezeka. Mwaka 2019, idadi ya watu wenye miaka 60 na zaidi ilikuwa bilioni 1. Idadi hii itaongezeaka kufikia bilioni 1.4 mwaka 2030 na bilioni 2.1 mwaka 2050. Ongezeko hili linatokea kwa kasi isiyo na kifani na itaongezeka katika miongo ijayo, haswa katika nchi zinazoendelea. Mabadiliko haya muhimu ya kihistoria katika idadi ya watu duniani yanahitaji marekebisho kwa jinsi jamii zinavyoundwa katika sekta zote. Kwa mfano , huduma ya afya na ya kijamii, usafirishaji, makazi na mipango miji. Kufanya kazi ili kuifanya dunia ifae umri zaidi ni sehemu muhimu na sehemu ya dharura ya mabadiliko ya demografia yetu. Matokeo: Uzee huibua yote mawili changamoto na na fursa. Itaongeza uhitaji wa huduma ya afya ya msingi na huduma ya muda mrefu, zinazohitaji nguvu kazi kubwa na iliyofunzwa zaidi, umuhimu wa mazingira ya kimwili na kijamii kufanywa kuwa rafiki zaidi kwa umri, na kutoa mwito kwa kila mtu katika kila sekta kupambana na ubaguzi na umri. Hata hivyo, vitega uchumi hivi vinaweza kuwezesha michango mingi ya wazee – iwe ndani ya familia zao, mpaka kwa jamii yao ya karibu (m.f, kama watu wa kujitolea au ndani ya wafanya kazi rasmi) ama kwa jamii kwa upana zaidi. Jamii zianazoendana na mabadiliko haya ya idadi ya watu na kuwekeza katika afya ya kuzeeka zinaweza kuwezesha watu kuishi maisha marefu na yenye afya na kwa jamii kupata faida. WHO yaarifu: WHO linafanya kazi na nchi wanachama, Mashirika ya Umoja wa Mataifa na washikadau mbalimbali kutoka sekta mbalimbali kusaidia afya ya uzee kwenye kila nchi. Afya ya uzee inafafanuliwa kama kuendeleza na kudumisha uwezo wa kikazi ambao un awezesha ustawi kwenye hali ya uzee. Uwezo wa kikazi unapambanuliwa kwa uwezo wa ndani wa mtu binafsi ( k.m, uwezo wa mtu ’ wa kimwili na kiakili), mazigira amabyo yeye anamoishi (inaeleweka kwenye dhana pana na inajumuisha mwili, kijamii, na sera za mazingira) na miingiliano baina yao. WHO linafanya kazi hii kuliongana na mkakati w akimataifa na mpango wa utekelezaji kuhusu uzee na afya 2016 2016–2020 na Muongo wa UN wa Afya ya Uzee (2021–2030) katika maeneo manne ya hatua zifuatazo: Kubadilisha namna tunavyofikiri, kuhisi, na kutekeleza kuelekea umri na uzee; Kuhakikisha kwamba inawezesha uwezo wa wazee; Kutoa huduma jumuishi zinazomhusu mtu na huduma za afya ya msingi zinazowahusu wazee. Na kutoa upatikanaji wa huduma za muda mrefu kwa wazee wanaohitaji.

Ìdàgbà Ìsọníṣókí: gbogbo ènìyàn - ní gbogbo orílẹ̀-èdè àgbáyé yẹ kó ní àǹfààní láti ní ẹ̀mí gígùn àti ìlera. Síbẹ̀, àyíká tí à ń gbé lè ṣe àǹfààní fún ìlera tàbí kò ṣàkóbá fún un. Ipa ribiribi ni àyíká ní lórí ìwà wa àti iṣéṣe láti ní ìjàmbá nípa ìlera (fún àpẹẹrẹ ìdọ̀tí inú afẹ́fẹ́ àti ìwà ipátá) àǹfààní wà sí àwọn ìṣe yìí (fún àpẹẹrẹ ìtọ́jú ìlera àti àyíká) àti àwọn àǹfààní tí ìdàgbà ń mú wá. Iye àti ìwọ̀n àwọn ènìyàn tó ti tó ọgọ́ta ọdún àti àwọn tó dàgbà ju bá yẹn lọ nínú iye àwọn ènìyàn ń gbèrú sí i. Ní 2019, iye àwọn ènìyàn tó jẹ́ ọgọ́ta ọdún àti àwọn tó ju bẹ́ẹ̀ lọ jẹ́ bílíọ́ọ̀nù kan. Iye yìí ní àfikún dé 1.4b ní 2030 àti 2.1b ní 2050. Àfikún yìí ń wáyé ní ọ̀nà ìyára àìròtẹ́lẹ̀ ní àwọn ọdún tó ń bọ̀ pàápàá ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣì ń dàgbà sókè. Àyípadà pàtàkì ajẹmọ́tàn yìí ní iye ènìyàn lágbáyé nílò ìfikọ́ra sí bí àwùjọ ṣe di gbígbé kalẹ̀ káàkiri gbogbo ẹ̀ka. Fún àpẹẹrẹ, ìtọ́jú ìlera àti àwùjọ, ìrìnnà, ilé gbígbé àti ìṣètò ibùgbé àwọn ènìyàn. Ṣíṣe iṣẹ́ láti mú kí ayé rọrùn fún ènìyàn láì fi ti ọjọ́ orí ṣe ṣe pàtàkì, ó sì jẹ́ Ìgbésẹ̀ kíákíá fún àyípadà àyíká wa. Ipa: Dídágbà ṣe àgbékalẹ̀ àǹfààní àti ìpèníjà. Yóò ṣe àfikún ìbéèrè fún ìtọ́jú ìlera ẹsẹ̀ kùkú àti ìtọ́jú ọ lọ́jọ́ gbọọrọ,, èyí tó nílò àwọn òṣìṣẹ́ tó pọ̀ tó sì dára, ṣe ìbéèrè kíkankíkan fún ìlò àyíká wa ní àwùjọ àti nípa ti ara láti sọ ọ́ di èyí tó fáàyè gba ọjọ́ àwọn ènìyàn pẹ̀lú ọjọ́ orí wọn ní gbogbo ẹ̀ka láti kojú ìdarúgbó. Síbẹ̀, àwọn ètò ìfowópawó yìí lè jẹ́ kí ìkópa ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àgbàlagbà - bóyá láàrin ẹbí wọn ni sí àgbègbè wọn (b. a gẹ́gẹ́ bí olùfarajìn tàbí láàrin àwùjọ òṣìṣẹ́ oní gbẹ̀fẹ̀ àti ti àìgbagbẹ̀fẹ̀) tàbí sí àwùjọ lọ́nà tó gbòòrò. Àwọn àwùjọ tó ṣe ìfikọ́ra sí àyípadà ètò ènìyàn tí wọ́n sì ṣe ìgbówó sílẹ̀ fún ìlera tó péye fún dídàgbà láti lè jẹ́ kí ẹnì kọ̀ọ̀kan lè gbé ìgbé ayé ìlera pẹ̀lú ẹ̀mí gígùn àti kí àwùjọ lè kórè iṣẹ́ rẹ̀. Ìdáhùn WHO: WHO ń bá àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ṣiṣẹ́, àwọn ilé-iṣẹ́ tí a bẹ̀ lọ́wẹ̀ àti oríṣi àwọn tí ọ̀rọ̀ kàn láti àwọn ẹ̀ka ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ láti ṣe agbátẹrù dídágbà nínú ìlera ní gbogbo orílẹ̀-èdè. Dídágbà nínú ìlera ní a lè túmọ̀ sí ìdàgbàsókè àti ìtọ́jú agbára ìmọ́ọ́ṣe tó ń rán ìgbé ayé ìrọ̀rùn lọ́wọ́ ní ọjọ́ ogbó. Agbára ìmọ́ọ́ṣe lè wáyé látàrí agbára àtinúdá ti enikan (ìyẹn ni pé agbára ìpele ìmọ̀ àti òkun), àwùjọ náà èyí tí ó ń gbé (níní òye tó jinlẹ̀ tó fi mọ àgọ́ ara, àwùjọ àti òfin àyíká) àti ìbáṣepọ̀ láàrin wọn. WHO ń ṣe iṣẹ́ yìí ní ìbámu pẹ̀lú ète àgbáyé àti ìlànà iṣẹ́ lórí ìdàgbà àti ìlera 2016 - 2020 àti àwọn tó nííṣe pẹ̀lú ọdún mẹ́wàá UN lórí dídágbà pẹ̀lú ìlera pípé (2021-2030) ní àwọn ẹ̀ka àmúṣẹ́ ṣe mẹ́rin yìí : Ṣe àyípadà bí a ṣe ń ronú, ní ìmọ̀sílara àti hùwà sí ọjọ́ orí àti dídágbà; Rí i dájú pé àwọn agbègbè ṣe àgbé dìde ìmọ́ọ́ṣe àwọn tó ti dàgbà; Ṣe àgbékalẹ̀ ìtọ́jú ènìyàn lọ́kan òjọ̀kan àti ìṣètò ìlera ẹsẹ̀ kùkú tó jẹ́ ìdáhùn fún àwọn tó ti dàgbà ; Kí wọ́n sì pèsè àǹfààní sí ìtọ́jú ọ lọ́jọ́ pípẹ́ fún àwọn àgbàlagbà tó nílò rẹ̀.

Ukuguga Uhlolojikelele: Wonke umuntu – kuwo wonke amazwe emhlabeni – kufanele abe nethuba lokuphila isikhathi eside kanye nokuba nempilo. Noma kunjalo, izindawo esiphila kuzo zingasiza empilweni noma zibe yingozi kuyo. Izindawo zinethonya elikhulu ekuziphatheni kwethu nasekuchayekeni kwethu ezingozini zezempilo (isibonelo, ukunukubezwa komoya noma ubudlova), ukufinyelela kwethu ezinsizeni (isibonelo, ukunakekelwa kwezempilo nezenhlalo) kanye namathuba ofika ngenxa yokuguga. Liyakhula inani kanye nesilinganiso sabantu abaneminyaka engama-60 nangaphezulu enanini labantu. Ngo-2019, inani labantu abaneminyaka engama-60 nangaphezulu babeyisigidi esisodwa. Leli nani lizokhuphuka libe ngu-1.4 wezigidigidi ngo-2030 kanye no-2.1 wezigidigidi ngo-2050. Lokhu kukhula kwenzeka ngejubane elingakaze libonwe phambilini futhi kuzoshesha emashumini eminyaka ezayo, ikakhulukazi emazweni asathuthuka. Le nguquko ephawulekayo ngokomlando kubantu emhlabeni jikelele idinga ukuzivumelanisa nezimo endleleni imiphakathi ehlelwe ngayo kuyo yonke imikhakha. Isibonelo, ukunakekelwa kwezempilo kanye nokwezenhlalo, ezokuthutha, izindlu nokuhlela izindawo zasemadolobheni. Ukusebenzela ukwenza ukuthi umhlaba ulungele kakhudlwana abantu abadala kuyingxenye ebalulekile nephuthumayo yemininingwane yabantu esishintshayo. Umthelela: Ukuguga kunikeza kokubili izinselele kanye namathuba. Kuzokhulisa isidingo sokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo kanye nokunakekelwa kwesikhathi eside, kudinge futhi abasebenzi abaningana kanye nabaqeqeshwe kangcono, kuqinise isidingo sokuba nezindawo ezikhona kanye nezenhlalo ukuze zenziwe zilungele kakhudlwana iminyaka yobudala, kanye nekhwelo lokuthi wonke umuntu kuyo yonke imikhakha alwisane nokuguga. Noma kunjalo, lokhu kutshalwa kwezimali kungenza kube negalelo elibanzi labantu asebekhulile – kungaba ngaphakathi emndenini wabo, emphakathini wabo wendawo (isib., njengamavolontiya noma eziphakathi kwabasebenzi abasebenza emkhakheni ohleliwe kanye nongahleliwe) noma emphakathini ngokubanzi. Imiphakathi evumelana nalesi sibalo sabantu esiguqukayo futhi etshala imali ekugugeni unempilo ingenza abantu bakwazi ukuphila isikhathi eside futhi babe nempilo kanye nokuthi imiphakathi ithole izinzuzo. Impendulo yeWHO: I-WHO isebenza namazwe angamalungu, ama-ejensi e-UN kanye nababambiqhaza abahlukahlukene abavela emikhakheni ehlukahlukene ukuze ikhuthaze ukuguga okunempilo kuwo wonke amazwe. Ukuguga okunempilo kuchazwa ngokuthi ukuthuthukisa nokugcina ikhono elisebenzayo elenza kube nenhlalakahle uma umuntu esekhule kakhulu. Ikhono lokwazi ukwenza okuthile linqunywa yikhono lomuntu (okungukuthi, ikhono lomuntu ngokomzimba nangokwengqondo), indawo ahlala kuyo (eqondwa ngomqondo obanzi kakhulu futhi kuhlanganise nezimo zangokomzimba, zezenhlalo nezenqubomgomo) kanye nokuxhumana phakathi kwazo. I-WHO ikwenza lokhu ngokuhambisana necebo loMhlaba Wonke kanye nohlelo lwezinyathelo ezithathwayo mayelana nokuguga kanye nempilo 2016–2020 kanye nehlobene ne-UN Decade of Healthy Aging (2021-2030) kulokhu okune okwenziwayo okulandelayo: ukushintsha indlela esicabanga ngayo, esizizwa ngayo nesenza ngayo mayelana neminyaka yobudala kanye nokuguga; ukuqinisekisa ukuthi imiphakathi ikhulisa amakhono abantu asebekhulile; ukuletha ukunakekelwa okuhlanganisiwe okugxile kumuntu kanye nezinsiza zezempilo eziyisisekelo ezisabela kubantu asebekhulile; kanye nokuhlinzeka ukufinyelela ekunakekelweni kwesikhathi eside kwabantu asebekhulile abakudingayo.

የዕድሜ መግፋት አጠቃላይ መረጃ፦ ዕድሜ ስለ ሌሎች ሰዎች ከምናያቸው ነገሮች መካከል አንዱ ነው። ይሁን እንጂ ዕድሜ ብዙውን ጊዜ ሰዎችን ወደ ጥፋት፣ ጉዳትና ኢፍትሐዊነት በሚያመጣ መንገድ ሰዎችን በመከፋፈል እና በመነጣጠል በትውልዶች መካከል አብሮነትን የሚሸረሽር ነው። ይህ የእድሜ መግፋት ነው። የተዛቡ አመለካከቶች (እንዴት እንደምናስብ)፣ ጭፍን ጥላቻ (ምን እንደሚሰማን) እና በእድሜ ላይ ተመስርተን በሌሎች ወይም በራሳችን ላይ አድሎ (የምንመላለስበት መንገድ) ነው። የዕድሜ መግፋት የተስፋፋ፣ ከልጅነት ጀምሮ በሁሉም የዕድሜ ክልል የሚገኙ ሰዎችን የሚያጠቃ ሲሆን በሰዎች ጤና፣ ደህንነትና ሰብአዊ መብት ላይ ከባድና ሰፊ መዘዝ ያስከትላል። የዕድሜ መግፋት በተቋማት ውስጥ፣ በሰዎች እና በራሳችን ውስጥ ባሉ ግንኙነቶች ውስጥ ሊገኝ ይችላል። በአለም አቀፍ ደረጃ ከ 2 ሰዎች አንዱ በእድሜ የገፉ ሰው ሲሆን በአውሮፓ ደግሞ ወጣቶች ከሌሎች የእድሜ ክልሎች የበለጠ የእድሜ ግምት እንዳላቸው ይናገራሉ። በግለሰቦች እና በህብረተሰብ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ እና አሉታዊ ተጽዕኖ ቢኖርም የዕድሜ ልዩነት በአብዛኛው የማይታይ ነው። ነገር ግን፣ መታገል ይቻላል፡ ፖሊሲዎች እና ህጎች፣ የትምህርት እንቅስቃሴዎች እና የትውልዶች ጣልቃገብነቶች ሁሉ እርጅናን ለመቀነስ እንደሚሰሩ ተረጋግጧል። ለሁሉም ዕድሜዎች የሚሆን ዓለም ለመፍጠር በአገሮች፣ ዘርፎች እና የትምህርት አይነቶች ያሉ ባለድርሻ አካላት በእነዚህ ሶስት ስትራቴጂዎች ላይ ኢንቨስት ማድረግ አለባቸው ፣ በዚህ አካባቢ ተጨማሪ ምርምር እና መረጃ መሰብሰብን መደገፍ እና በእድሜ እና በእድሜ ዙሪያ አሉታዊ ትረካዎችን ለመቀየር ዓለም አቀፍ እንቅስቃሴን መቀላቀል አለባቸው ። ተጽእኖ፡ እድሜያችን በእድሜ መግፋት በሁሉም የጤንነታችን እና ደህንነታችን ላይ ትልቅ ተጽእኖ አለው፡ ከቀድሞው ሞት ጋር የተያያዘ ነው። ከደካማ አካላዊ ጤንነት ጋር የተቆራኘ ነው፣ ከነዚህም መካከል፣ ከአካል ጉዳተኝነት የማገገም አቅማችንን እና የወሲብ እና የመራቢያ ጤንነታችንን ይነካል። አደገኛ የሆኑ የጤና ባሕርያትን (ለምሳሌ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ መመገብን፣ ማጨስን) ይጨምራል። የመንፈስ ጭንቀት መጀመርን ጨምሮ, ከጊዜ በኋላ የመንፈስ ጭንቀት ምልክቶች መጨመር ከደካማ የአእምሮ ጤንነት ጋር የተቆራኘ ነው። ከዝቅተኛ የኑሮ ጥራት ጋር የተቆራኘ እና ለማህበራዊ መገለል እና ብቸኝነት አስተዋፅኦ ያደርጋል። በተጨማሪም የዕድሜ መግፋት በግለሰቦችና በማኅበረሰቡ ላይ ከፍተኛ ኢኮኖሚያዊ ጉዳት የሚያደርሱ ከመሆኑም በላይ ሌሎች ጉዳቶችንም ያባብሳል። እርጅና ቀደም ባሉት የሕይወት ደረጃዎችም ሆነ በሕይወቱ ሂደት ላይ የሚያሳድረውን ተጽዕኖ በተሻለ መንገድ ለመረዳት ተጨማሪ ምርምር ማድረግ ያስፈልጋል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ዕርጅናን ለመዋጋት ዓለም አቀፍ ዘመቻን ለመመስረት በ194 አባል ሀገራት በዘርፉ እና ባለድርሻ አካላት እንዲሰራ ተጠይቋል። ዘመቻው ለሁሉም እድሜዎች የሚሆን አለምን ይፈጥራል እናም ሁላችንም አስተሳሰባችንን፣ ስሜታችንን እና ወደ እርጅና እና እርጅና የምንመላለስበትን መንገድ በመቀየር ይህንን ራእይ ወደ እውንነት ለመለወጥ ያለመ ነው። ይህንን ለማድረግ የዓለም ጤና ድርጅት ከዋና አጋሮች ጋር የሚከተሉትን ለማድረግ ይሰራል፡ የዕድሜ መግፋት ምን እንደሆነ፣ ለምን አስፈላጊ እንደሆነ እና እንዴት ልንፈታው እንደምንችል በተሻለ ለመረዳት በእድሜ መግፋት ላይ ማስረጃ ማመንጨት፤ የዕድሜ መግፋትን ለመከላከል እና ምላሽ ለመስጠት ጥረቶችን ለማስተባበር ፣ የመረጃ አሰባሰብን ለማሻሻል እና በዚህ የሥራ መስክ የእውቀት ልውውጥን ለማስቻል ዓለም አቀፍ ጥምረት መገንባት ፣ እና ሌሎች ስለ እርጅና ቃሉን እንዲያሰራጩ እና ሲያጋጥማቸው እንዲገዳደሩ ለማስቻል የግንዛቤ ማስጨበጫ ዝግጅቶችን፣ የአቅም ግንባታ ፕሮግራሞች እና መሳሪያዎችን ማቅረብ እና ማዳበር.

Ageism Overview: Age is one of the first things we notice about other people. However, age is often used to categorize and divide people in ways that lead to harm, disadvantage and injustice and erode solidarity across generations. This is ageism: the stereotypes (how we think), prejudice (how we feel) and discrimination (how we act) towards others or ourselves based on age. Ageism is pervasive, affects people of all ages from childhood onwards and has serious and far-reaching consequences for people’s health, well-being and human rights. Ageism can be found within institutions, in interactions between people and within ourselves. Globally, 1 in 2 people are ageist against older people and in Europe, younger people report more perceived ageism than other age groups. Ageism remains largely invisible despite its wide reach and negative impact on individuals and society. However, it can be combated: policies and laws, educational activities and intergenerational interventions have all been proven to work to reduce ageism. To create a world for all ages, stakeholders across countries, sectors and disciplines must invest in these three strategies, support further research and data collection in this area and join the global movement to change negative narratives around age and ageing. Impact: Ageism has far-reaching impacts on all aspects of our health and well-being when we are older: It is associated with earlier death. It is linked to poorer physical health, affecting, among others, our ability to recover from disability and our sexual and reproductive health. It increases risky health behaviours (e.g., eating an unhealthy diet, smoking). It is associated with poorer mental health, including the onset of depression, increases in depressive symptoms over time and lifetime depression. It is associated with a lower quality of life and contributes to social isolation and loneliness. Ageism also takes a heavy economic toll on individuals and society and exacerbates other forms of disadvantage. More research is required to better understand both the impact that ageism has in earlier stages of life and cumulatively over the life-course. WHO Response: WHO has been requested by its 194 Member States to work across sectors and stakeholder groups to establish a Global Campaign to Combat Ageism. The Campaign envisions a world for all ages and aims to turn this vision into reality by changing how we all think, feel and act towards age and ageing. To do so, WHO works together with key partners to: generate an evidence base on ageism to better understand what ageism is, why it matters and how we can address it; build a global coalition to coordinate efforts to prevent and respond to ageism, improve data collection and enable sharing of knowledge in this area of work; and deliver and develop awareness raising events, capacity building programmes and tools to enable others to spread the word about ageism and challenge it when they encounter it.

Wariyar shekaru Ƙarin Bayani: Shekaru na ɗaya daga cikin abubuwan da muke fara ganewa daga wasu mutanen. Kodayake, ana yawan amfani da shekaru wajen karkasa da rarraba mutane ta hanyoyin da ka iya cutarwa, ko rashin amfani da rashin adalci da kuma zaizaye haɗin kai a tsakanin al'ummomi. Wannan shi ne wariyar shekaru: yadda muke hange (yadda muke tunani) da yadda muke ji (yadda muke ji) da kuma wariya (yadda muke aikata wa) wasu mutanen ko mu kanmu saboda shekaru. Wariyar shekaru ya zama ruwan-dare da yake shafar mutane a dukkannin matakan shekaru tun daga ƙuruciya har zuwa sama kuma yana da matuƙar illa ga lafiyar mutane da walwalarsu da kuma 'yancin ɗan'adam. Ana iya samun wariyar shekaru a cikin tsangayu da kuma cikin hulɗa a tsakanin mutane da kuma a tsakanin kawunanmu. A faɗin duniya, duk mutum 1 daga cikin mutane 2 to yana fama da wariyar shekaru ga tsofaffin mutane. Sannan kuma a ƙasashen Turawa, matasa suna ba da rahoton wannan dabi'a fiye da sauran masu shekaru. Wariyar shekaru ya zamo abin da ba a iya ganin duk da yawan yaɗuwarta da kuma illarta ga ɗaiɗaikun mutane da sauran al'umma. Kodayake, za a iya magance ta: tsare-tsare da dokoki da aikace-aikacen ilimi da kuma tallafi tsakanin mabambanta shekaru duk an tabbatar da suna yin aiki gun rage wannan halayya ta wariyar shekaru. Domin samar da rayuwa mai kyau ga kowane mai mataki na shekaru, dole ne masu ruwa tsaki a dukkannin ƙasashe da fagage da fannoni su sanya hannun jari a cikin waɗannan hanyoyi guda uku, su ƙarfafi zurfafa bincike da tattara bayanai a wannan fanni kuma su bi sahun kokari na duniya domin canja mummunan tarihin da ke kewaye da shekaru da nuna wariyar shekaru. Tasiri: wariyar shekaru na da tasiri mai nisa a dukkannin ɓangarorin lafiyarmu da walwalarmu yayin da muka tsufa.: Ana alaƙanta ta da mutuwar wuri. Tana da alaƙa da rashin cikakkiyar lafiya kuma daga cikin abubuwan da take janyowa akwai damarmu ta farfaɗowa daga kasawa da kuma lafiyarmu ta karfin jima'i. Tana ƙara haɗarin halayyar lafiya (misali, cin abinci mara kyau da shan taba). Tana da alaƙa da rashin cikakkiyar lafiyar ƙwaƙwalwa, wanda ya hadyar da cutar damuwa da karya alamomin cutar damuwa a tsawon lokaci da kuma damuwa ta din-din-din. Ana alakanta ta da rashin ingantacciyar rayuwa kuma tana ba da gudunmawa wajen nisanta kai daga cikin mutane da son rayuwar kaɗaici. Haka kuma wariyar shekaru tana shafar tattalin arziƙin mutum da kuma al'umma kuma tana ta'azzara wasu illolin. Ana buƙatar wasu bincike-binciken domin a ƙara fahimtar matsalar da wariyar shekaru take da shi a matakan farko na rayuwa da kuma sauran rayuwar a dunƙule. Amsar WHO: Ƙasashe mambobi na WHO guda 194 sun nemi ta taimaka a dukkannin ma'aikatu da masu ruwa da tsaki domin kafa gangamin wayar da kai na duniya domin magance ɗabi'ar wariyar shekaru. Gangamin ya hasaso yadda zai mayar da duniya daidai kowanne mai shekaru tare da manufar gaskata wannan ƙudiri ta hanyar canja yadda muke tunani gaba ɗaya da yadda muke ji da da yadda muke mu'amalantar shekaru da ɗabi'ar wariyar shekaru. Domin aiwatar da wannan aiki, WHO tana aiki tare da manyan abokan aiki don: Samar da ƙwararan hujjoji a kan wariyar shekaru domin ƙara fahimtar mene ne ma'anar wariyar shekaru da kuma dalilin da ya sa aka damu da ita da kuma yadda za mu iya magance ta. Gina matattara ta duniya domin tsara duk wani ƙoƙari na kawarwa da kuma amsawa a kan sha'anin wariyar shekaru da kuma inganta tattara bayani da kuma ba da ikon yada ilimi a wannan bangare na aiki; da Bayarwa da kuma bunƙasa shirye-shiryen wayar da kai da shirye-shiryen gina al'umma da kuma samar da kayyaki domin a ba wa wasu dama domin su yaɗa kalmar wariyar shekaru tare da kalubalantar ta yayin da suka ci karo da ita.

Umri Muhtasari: Umri ni miongoni mwa vitu vya awali tunavyovizingatia kwa watu wengine. Hata hivyo, umri hutumika kuainisha na kugawanya watu kwa njia zinazosababisha madhara, hasara na ukosefu wa haki na kumomonyoa mshikamano katika vizazi. Suala la umri: dhana potofu (namna gani tunafikiri), chuki (namna gani tunahisi) na ubaguzi (namna gani tunatenda) kwa wengine ama kwetu wenyewe kulingana na umri. Umri ni suala mtambuka, linaathiri watu wa rika zote tangu utotoni na una madhara makubwa kwa afya za watu, ustawi na haki za binadamu. Umri unaweza kuwepo ndani ya taasisi, kwenye miingiliano baina ya watu na ndani yetu sisi wenyewe. Duniani kote, mtu 1 kati ya 2 anapendelea umri dhidi ya wazee na ndani ya Ulaya, vijana huripoti zaidi kutambuliwa wazee kuliko kungi lingine la umri. Umri bado hauonekani licha ya ufikiaji wake mpana na athari mbaya kwa watu binafsi na jamii. Hata hivyo, inaweza kupigwa vita: sera na sheria, shughuli za elimu na uingiliaji kati wa vizazi vyote vimethibitishwa kufanya kazi ili kupunguza ubaguzi wa umri. Kuunda ulimwengu wa viziz vyote, washikadau kwenye nchi zote, sekta mbalimbali, na taaluma lazima kuwekeza kwenye mikakati hii mitatu, kuwezesha utafiti na ukusanyaji wa data zaidi kwenye eneo hili na kujiung ana harakatiza kimataifa za kubadilisha simulizi hasi kuhusu umri na uzee. Athari: Umri una athari kubwa sana kwenye hatua zote za afya zetu na ustawi pale tunapozeeka.: Inahusiana na kifo cha mapema. Inahusishwa na afya duni ya kimwili, inayoathiri, miongoni mwa mengine, uwezo wetu wa kupona ulemavu na afya yetu ya ngono na uzazi. Inaongeza tabia hatarishi za afya ( kula mlo usio kamili, uvutaji sigara). Inahusishwa na afya mbaya ya akili, ikiwa pamoja na kuanza kwa unyongovu,kuongezeka kwa dalili za huzuni kwa muda na unyongovu wa maisha. Inahusishwa na maisha duni na kucahngia kujitenga kijamii na upweka. Umri pia huathiri vibaya uchumi wa watu binafsi na jamii nahuongeza aina zingine za hasara. Utafitri zaidi unahitajika kwa uelewa bora wa mambo yote mawili ya athari ya umri kwenye hatua za awali za maisha na kwa jumla katika kipindi cha maisha. Majibu ya WHO: WHO imeomba na nchi wanachama 194 kufanya kazi katika sekta na vikundi vya wadau ili kuanzisha kampeni ya kimataifa ya kupambana na umri. Kampeni inatazamia ulimwengu kwa vizazi vyote na inalenga kugeuza maono haya kuwa ukweli kwakubadilisha jinsi sisi sote tunavyofikiri, kuhisi na kutenda kulingana na umri na uzee. Kufanya hayo, WHO linafanya kazi pamoja na washirika wake wa karibu ili: Kuunda msingi wa ushahidi juu ya umri ni nini, kwa nini ni muhimu na jinsi tunavyoweza kushughulikia. Kujenga muungano wa kimataifa ili kuratibu juhudi za kuzuia na kukabiliana na umri, kuboresha ukusanyaji wa data na kuwezesha kubadilishana maarifa katika eneo hili la kazi: na Kutoa na kuendeleza matukio ya kuwezesha ufahamu, programu za kujenga uwezo na zana ili kuwawezesha wengine kueneza neno kuhusu kuzeeka na eneo la kazi; na.

Ìdarúgbó Ìsọníṣókí: ọjọ́ orí jẹ́ ohun àkọ́kọ́ tí a máa ń fiyè sí nípa àwọn ẹlòmíràn. Síbẹ̀síbẹ̀, a máa ń ṣàmúlò ọjọ́ orí láti pín àwọn ènìyàn sí ọ̀nà tí yóò mú ìjàmbá wá, àìní - àǹfààní àti àìṣòdodo àti láti ṣe imúkúrò ìṣọ̀kan láti ìran dé ìran. Ohun tí wọ́n ń pè ní ìdarúgbó nìyi: ọ̀nà gbogbo gbolò (bí a ti ń ronú), ẹ̀tanú (ìmọ̀sílára wá) àti ìyàsọ́tọ̀ (bí a ṣe ń hùwà) sí àwọn yòókù tàbí sí ara wa ní dídá lórí ọjọ́ orí. Ìdarúgbó wọ́pọ̀, ó nípa lórí àwọn ènìyàn ọ lọ́jọ́ orí gbogbo láti ọmọdé síwájú, tí ó sì ní pàtàkì àti àbájáde tí kò sí ní àrọ́wọ́tó fún ìlera àwọn ènìyàn, ìwà ní àlàáfíà wọn àti ẹ̀tọ́ ọmọ ènìyàn. A lè rí ìarúgbó láàrin ilé-ìwé, ní ìbáṣepọ̀ láàrin ènìyàn àti pẹ̀lú ara wa. Káàkiri àgbáyé, ọ̀kan nínú ènìyàn méjì jẹ́ àgbàlagbà lòdì sí àwọn tó dàgbà àti ní Europe, àwọn tó kéré ní ọjọ́ orí ṣe àgbékalẹ̀ ìwòye ìdàgbà ju àwọn ti ọjọ́ orí mìíràn. Ìdàgbà ṣì jẹ́ ohun àìrí bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìtànkálẹ̀ rẹ̀ gbilẹ̀ àti ipa òdì rẹ̀ lórí ẹnì kọ̀ọ̀kan àti àwùjọ. Síbẹ̀síbẹ̀, ó ṣe é kojú :ètò àti òfin, ìṣe tó nííṣe pẹ̀lú ẹ̀kọ́ kíkọ́ àti ìdásí ìran dé ìran ní ó ti ní ìdáhùn lórí ipa rẹ̀ láti ṣiṣẹ́ fún àdínkù ìdarúgbó. Láti ṣe àgbékalẹ̀ fún gbogbo ọjọ́ orí, àwọn tí ọ̀rọ̀ kàn káàkiri orílẹ̀-èdè, ẹ̀ka àti ìpín ẹ̀kọ́ gbọ́dọ̀ lọ́wọ́ sí àgbékalẹ̀ ọ̀nà mẹ́ta yìí, ṣe ìfọwọ́sowọ́pọ̀ fún ìwádìí síwájú sí i àti gbígba èsì ìwádìí ní abala yìí àti láti darapọ̀ mọ ètò àgbáyé láti yí ìmọ̀rẹ́lẹ̀ òdì tó yí ọjọ́ orí àti ìdarúgbó po. Ipa: Ìdarúgbó ní ipa tó gbòòrò lórí gbogbo ẹ̀ka ìlera àti àlàáfíà wà nígbà tí a bá dàgbà: Ó níí ṣe pẹ̀lú ikú àtètè kú. Ó níí ṣe pẹ̀lú ìlera àgọ́ ara, èyí tó nípa, láàrin àwọn mìíràn. Ìṣeéṣe wa láti rí àyípadà nínú àìlera àti ìlera ìbálòpọ̀ àti ìbímọ wa. Ó máa ń ṣe àfikún ìwà tó léwu fún ìlera (b.a jíjẹ oúnjẹ tó ń dí ìlera lọ́wọ́, mímú sìgá. Ó níí ṣe pẹ̀lú ìlera ọpọlọ tó fi mọ́ ìbẹ̀rẹ̀ àròkàn, ìṣà fikún àwọn àmì tó ń fi àròkàn ja lẹ́yìn ìgbà díẹ̀ àti àròkàn tó ń bá ni fínra títí ayé. Ó níí ṣe pẹ̀lú ìgbé ayé tí kò kúnjú òṣùwọ̀n, ó sì ń lọ́wọ́ sí ìdágbé àti ìdáwà láàrin àwùjọ. Ìdarúgbó máa ń ní ipa ribiribi lowo ọ̀rọ̀ ajé láyé àwọn ènìyàn àti àwùjọ, ó sì máa ń ṣe àfàyọ àwọn ìpalára mìíràn. Ìwádìí síwájú sí i ni a nílò láti ní òye sí i lórí ipa tí Ìdarúgbó ní lórí ìpele ìbẹ̀rẹ̀ ayé ẹni àti lápapọ̀ lórí ìgbé ayé. Ìdáhùn WHO: àwọn orílẹ̀-èdè 194 tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO ló ti ṣe ìbéèrè lọ́wọ́ WHO láti ṣiṣẹ́ káàkiri ẹ̀ka àti ẹgbẹ́ àwọn tí ọ̀rọ̀ kàn láti ṣe àgbékalẹ̀ ìpolongo àgbáyé láti kojú ìdarúgbó. Ìpolongo náà ní àfojúsùn àgbáyé fún gbogbo ọjọ́ orí àti àfojúsùn láti yí ìfojúsùn náà padà sí èròǹgbà tó ṣẹ nípa yíyí bí a ṣe ń ronú, ní ìmọ̀sílára àti ìhùwàsí padà sí ọjọ́ orí àti àwọn tó ń darúgbó. Láti ṣe èyí, WHO ń ṣiṣẹ́ pọ̀ pẹ̀lú àwọn akẹgbẹ́ wọn tó ṣe kókó láti : Ṣé àgbéjáde ẹ̀rí tó dá lórí Ìdarúgbó láti jẹ́ kí òye túbọ̀ jinlẹ̀ sí i lórí Ìdarúgbó, ìdí tó fi ṣe kókó àti bí a ṣe lè kojú rẹ̀ Ṣe àgbékalẹ̀ ìdárapọ̀ àgbáyé láti ṣètò ipa tí yóò dènà, tí yóò sì fi ìdáhùn sí idarúgbó, ṣe ìmúdára sí i fún gbígba dátà àti láti pín ìmọ̀ ní ẹ̀ka ìṣe yìí àti Láti ṣe àgbékalẹ̀ àti àgbédìde ìmọ̀ lórí nǹkan yìí ní ṣíṣe àgbékalẹ̀ ìpàdé, àwọn ètò tó ń ró ni lágbára àti àwọn irinṣẹ́ tí yóò ran àwọn yòókù lọ́wọ́ láti tan ọ̀rọ̀ náà kalẹ̀ nípa ìdarúgbó àti ìpèníjà nígbà tí wọ́n bá kojú rẹ̀.

Ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala (Ageism) Uhlolojikelele: Iminyaka yobudala ingenye yezinto zokuqala esiziphawulayo ngabanye abantu. Nokho, iminyaka yobudala ivame ukusetshenziswa ukuze ibeke ngamaqoqo futhi ihlukanise abantu ngezindlela eziholela ekulimaleni, ekuhluphekeni nokungabi nabulungisa futhi iqede ubumbano ezizukulwaneni ngezizukulwane. Lokhu kuwukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobuddala (ageism): imibono (indlela esicabanga ngayo), ubandlululo (indlela esizizwa ngayo) nokucwasa (indlela esenza ngayo) abanye noma thina uqobo ngokusekelwe eminyakeni yobudala. Ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala kudlangile, kuthinta abantu bayo yonke iminyaka yobudala kusukela ebunganeni kuqhubekele phambili futhi kunemiphumela enqala futhi efinyelela kude empilweni, enhlalakahleni nasemalungelweni abantu. Ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala kungatholakala ezikhungweni, ekusebenzisaneni phakathi kwabantu kanye naphakathi kwethu. Emhlabeni wonke, umuntu o-1 kwaba-2 ocwasana ngokuphathelene neminyaka yobudala okubhekiswe kubantu abadala kanye naseYurophu, intsha ibika lokho okuthathwa njengokucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala kunamanye amaqembu eminyaka yobudala. Ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala uhlala kungabonakali kakhulu naphezu kokufinyelela kwako okubanzi kanye nomthelela omubi kubantu ngabanye kanye nasemphakathini. Noma kunjalo, kungaqedwa: izinqubomgomo kanye nemithetho, imisebenzi yezemfundo kanye nokungenelela phakathi kwezizukulwane konke kuye kwafakazelwa ukuthi kusyaebenza ekunciphiseni ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala. Ukuze kwakhiwe umhlaba obhekelele yonke iminyaka yobudala, ababambiqhaza kuwo wonke amazwe, imikhakha kanye nemisebenzi ethile kufanele batshale kulezi zindlela ezintathu, basekele ucwaningo oluqhubekayo nokuqoqwa kwedatha kule ndawo futhi bahlanganyele nenhlangano yomhlaba wonke ukuze bashintshe izindaba ezingezinhle eziphathelene neminyaka yobudala kanye nokuguga. Umthelela: Ukucwaasa ngokuphathelene nokuguga kunomthelela omkhulu kuyo yonke imikhakha yempilo nenhlalakahle yethu lapho sesikhulile: Ihlotshaniswa nokushona ngaphambi kwesikhathi. Ixhunyaniswe nempilo engokomzimba engekho esimweni esifanele, ethinta, phakathi kokunye, ikhono lethu lokululama ekukhubazekeni kanye nempilo yethu yangokocansi kanye nokuzala. Kwandisa ukuziphatha kwezempilo okuyingozi (isb., ukudla ukudla okungenampilo, ukubhema). Kuhlotshaniswa nempilo yengqondo engekho ezingeni elifanele, okuhlanganisa ukuqala kokuba nengcindezi, ukwanda kwezimpawu zengcindezi ngokuhamba kwesikhathi kanye nengcindezi impilo yonke yomuntu. Kuhlotshaniswa nezinga eliphansi lokuphila futhi kunomthelela ekuzihlukaniseni ngokwezenhlalo kanye nesizungu. Ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala guga kubuye kube nomthelela omkhulu kwezomnotho kubantu ngabanye kanye nasemphakathini futhi kubhebhethekise ezinye izinhlobo zokungabi sesimweni esifanele. Kudingeka ucwaningo olwengeziwe ukuze kuqondwe kangcono kokubili umthelela ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala okunawo ezigabeni zaphambilini zokuphila futhi ngokuqhubekayo enkambweni yokuphila. Impendulo yeWHO: I-WHO icelwe Ohulumeni abangamaLungu ayo ayi-194 ukuba asebenze kuyo yonke imikhakha namaqembu abambe iqhaza ukuze kusungulwe Umkhankaso Womhlaba Wonke Wokulwa Nokucwasa Ngokuphathelene Neminyaka Yobudala. Lo Mkhankaso ubheke umhlaba wayo yonke iminyaka yobudala futhi uhlose ukwenza lo mbono ube yimpumelelo ngokushintsha indlela sonke esicabanga ngayo, nesizizwa ngayo futhi senze ngayo ngokuphathelene neminyaka yobudala kanye nokuguga. Ukuze yenze kanjalo, i-WHO isebenza ndawonye nabalingani abasemqoka ukuze: bakhiqize isisekelo sobufakazi ngokucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala ukuze kuqondwe kangcono ukuthi kuyini ukucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala, kungani kubalulekile nokuthi singakulungisa kanjani; ukwakha umfelandawonye womhlaba wonke ukuze uxhumanise imizamo yokuvimbela nokusabela ekucwaseni ngokuphathelene neminyaka yobudala, ukuthuthukisa ukuqoqwa kwedatha nokuvumela ukwabelana ngolwazi kulo mkhakha womsebenzi; kanye nokuletha kanye nokuthuthukisa imicimbi yokuqwashisa, izinhlelo zokwakha amandla namathuluzi okusiza abanye ukuthi basabalalise izindaba mayelana nokucwasa ngokuphathelene neminyaka yobudala futhi bakuphonsele inselele lapho behlangana nakho.

የአየር ብክለት አጠቃላይ እይታ፦ የአየር ብክለት የከባቢ አየርን ተፈጥሯዊ ባህሪያት የሚለውጥ ማንኛውም ኬሚካል፣ አካላዊ ወይም ባዮሎጂያዊ ንጥረ ነገር በቤት ውስጥ ወይም ከቤት ውጭ ያለውን አካባቢ መበከል ነው። የቤት ውስጥ የእሳት ማቀጣጠያ መሣሪያዎች፣ የሞተር ተሽከርካሪዎች፣የኢንዱስትሪ ተቋማት እና የደን ቃጠሎዎች የተለመዱ የአየር ብክለት ምንጮች ናቸው። በሕብረተሰብ ጤና ላይ ከፍተኛ ጉዳት ከሚያደርሱ መካከል ቅንጣቶች፣ ካርቦን ሞኖክሳይድ፣ ኦዞን፣ ናይትሮጅን ዳይኦክሳይድና ሰልፈር ዳይኦክሳይድ ይገኙበታል። ከቤት ውጭ እና በቤት ውስጥ ያለው የአየር ብክለት የመተንፈሻ አካላትእና ሌሎች በሽታዎችን የሚያስከትል ሲሆን ለበሽታ እና ለሞት የሚዳርግ ነው። የአለም ጤና ድርጅት መረጃ እንደሚያሳየው ከሞላ ጎደል ሁሉም የአለም ህዝብ (99%) አየር የሚተነፍሱት ከአለም ጤና ድርጅት መመሪያ ወሰን በላይ የሆነ እና ከፍተኛ መጠን ያለው ብክለት የያዘ ሲሆን ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ከፍተኛ ተጋላጭነት አላቸው። የአየር ጥራት በዓለም አቀፍ ደረጃ ከምድር የአየር ንብረትና ሥነ ምህዳር ጋር የቅርብ ትስስር አለው። የአየር ብክለት (ማለትም፦ የከርሰ ምድር ነዳጆች ማቃጠል) አብዛኞቹ የግሪንሀውስ ጋዞች ምንጭ ናቸው. ስለዚህ የአየር ብክለትን ለመቀነስ የሚረዱ ፖሊሲዎች ለአየር ንብረትም ሆነ ለጤና ሁሉን ተጠቃሚ የሚያደርግ ስትራቴጂ ያቀርባሉ፣ በአየር ብክለት ምክንያት የሚደርሰውን የበሽታ ሸክም በመቀነስ የአየር ንብረት ለውጥን በቅርብ እና በረጅም ጊዜ ለመቀነስ አስተዋፅኦ ያደርጋል። ተፅዕኖ፡- በከተሞች ላይ ከሚንጠለጠለው ጭስ ጀምሮ በቤት ውስጥ እስከ ማጨስ ድረስ የአየር ብክለት ለጤና እና ለአየር ንብረት ትልቅ ስጋት ይፈጥራል። በከተሞችም ሆነ በገጠራማ አካባቢዎች ያለው የአየር ብክለት በአንጎል ውስጥ ደም መፍሰስ፣ የልብ ሕመም፣ የሳንባ ካንሰር፣ አጣዳፊና ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎችን ያስከትላል። በተጨማሪም 2.4 ቢሊዮን ገደማ የሚሆኑ ሰዎች ለአደገኛ የቤት ውስጥ የአየር ብክለት የተጋለጡ ሲሆን በጋዝ ፣ በባዮማስ (በእንጨት ፣ በእንስሳት ፅዳጅ ና በሰብል ቆሻሻ) እንዲሁም በድንጋይ ከሰል ፤ ምግብ ለማብሰል ክፍት እሳቶችን ወይም ቀለል ያሉ ምድጃዎችን ይጠቀሙበታል ። ዋና ዋናዎቹ ከቤት ውጭ ያሉ የአካባቢ ብክለት ምንጮች ለምግብ ማብሰያ እና ማሞቂያ፣ ተሽከርካሪዎች፣ኃይል ማመንጫ፣ለግብርና/ቆሻሻ ማቃጠል እና ኢንዱስትሪ ያካትታሉ። የአካባቢ የአየር ብክለት እና የቤት ውስጥ የአየር ብክለት ጥምር ውጤቶች በየዓመቱ 7 ሚሊዮን ሰዎች ያለ ዕድሜያቸው ይሞታሉ።የአየር ብክለት ምንጮች ብዙ እና አውድ ልዩ ናቸው። ዘላቂ የመሬት አጠቃቀም,፣ንጹህ የቤት ውስጥ ኃይል እና ትራንስፖርት፣የኃይል ቆጣቢ መኖሪያ ቤት፣ የኃይል ማመንጫ፣ ኢንዱስትሪ እና የተሻለ የማዘጋጃ ቤት ቆሻሻ አያያዝን የሚደግፉ ፖሊሲዎች እና ኢንቨስትመንቶች የአካባቢ የአየር ብክለት ዋና ምንጮችን ውጤታማ በሆነ መንገድ ሊቀንሱ ይችላሉ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ ፦ ለጤናማ የዘርፉ ፖሊሲዎች (ኃይል, መጓጓዣ, መኖሪያ ቤት, የከተማ ልማት እና የጤና ጥበቃ ተቋማት የኤሌክትሪክ ኃይል ጨምሮ), በቤት ውስጥ እና ከቤት ውጭ በአየር ብክለት ምክንያት በጤና ላይ የሚያደርሰውን ቁልፍ አደጋዎች በመፍታት, እና ከአየር ንብረት ለውጥ ቅነሳ ፖሊሲዎች የጤና ተባባሪ ተጠቃሚነትን ለማግኘት አስተዋጽኦ ያደርጋል. የዓለም ጤና ድርጅት ከአየር ብክለት እና ምንጮቹ ጋር በተያያዙ የጤና ጉዳዮች ላይ መደበኛ መመሪያን፣ መሳሪያዎችን እና ስልጣንን ለመስጠት ቴክኒካዊ ድጋፍን ለዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ይሰጣል። የዓለም ጤና ድርጅት በብሔራዊ፣ ክልላዊ እና ዓለም አቀፋዊ ደረጃዎች የአየር ብክለትን ለመቅረፍ ከተወሰዱ እርምጃዎች ጋር ተያይዘው የሚመጡ የጤና ውጤቶችን እና ለውጦችን ይከታተላል እና ሪፖርት ያደርጋል። የዓለም ጤና ድርጅት በአየር ብክለት ስጋት ላይ የግንዛቤ ማስጨበጫ ስትራቴጂ ቀርጾ ወደ ተግባር ገብቷል እንዲሁም ለአየር ብክለት ተጋላጭነትን ለመከላከል ተግባራዊ ሊሆኑ የሚችሉ መፍትሄዎችን አስቀምጧል። በዲጂታል መስፋፋት እና አጋርነት አማካኝነት, የጤና እና የአካባቢ ጥበቃ ሚኒስቴር, የከተማ መንግስታት እና ሌሎች ባለድርሻ አካላት ከፍተኛ ልቀቶች ጋር የአየር ብክለትን ለማስወገድ ያለውን እሴት እንዲያበለጽግ አድርጓል.

Air pollution Overview: Air pollution is contamination of the indoor or outdoor environment by any chemical, physical or biological agent that modifies the natural characteristics of the atmosphere. Household combustion devices, motor vehicles, industrial facilities and forest fires are common sources of air pollution. Pollutants of major public health concern include particulate matter, carbon monoxide, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide. Outdoor and indoor air pollution cause respiratory and other diseases and are important sources of morbidity and mortality. WHO data show that almost all of the global population (99%) breathe air that exceeds WHO guideline limits and contains high levels of pollutants, with low- and middle-income countries suffering from the highest exposures. Air quality is closely linked to the earth’s climate and ecosystems globally. Many of the drivers of air pollution (i.e. combustion of fossil fuels) are also sources of greenhouse gas emissions. Policies to reduce air pollution, therefore, offer a win-win strategy for both climate and health, lowering the burden of disease attributable to air pollution, as well as contributing to the near- and long-term mitigation of climate change. Impact: From smog hanging over cities to smoke inside the home, air pollution poses a major threat to health and climate. Ambient (outdoor) air pollution in both cities and rural areas is causing fine particulate matter which result in strokes, heart diseases, lung cancer, acute and chronic respiratory diseases. Additionally, around 2.4 billion people are exposed to dangerous levels of household air pollution, while using polluting open fires or simple stoves for cooking fuelled by kerosene, biomass (wood, animal dung and crop waste) and coal. The major outdoor pollution sources include residential energy for cooking and heating, vehicles, power generation, agriculture/waste incineration, and industry. The combined effects of ambient air pollution and household air pollution is associated with 7 million premature deaths annually.Sources of air pollution are multiple and context specific. Policies and investments that support sustainable land use, cleaner household energy and transport, energy-efficient housing, power generation, industry, and better municipal waste management can effectively reduce key sources of ambient air pollution. WHO response: WHO promotes interventions and initiatives for healthy sectoral policies (including energy, transport, housing, urban development and electrification of health-care facilities), addressing key risks to health from air pollution indoors and outdoors, and contributing to achieving health co-benefits from climate change mitigation policies. WHO provides technical support to WHO’s Member States in the development of normative guidance, tools and provision of authoritative advice on health issues related to air pollution and its sources. WHO monitors and reports on global trends and changes in health outcomes associated with actions taken to address air pollution at the national, regional and global levels. WHO has also developed and implemented a strategy for raising awareness on the risk of air pollution, as well as available solutions that can be implemented to mitigate the risks of exposure to air pollution. Through digital outreach and partnerships, WHO has helped enrich the value proposition of addressing air pollution for health and environment ministries, city governments and other stakeholders from sectors with significant emissions.

Gurɓatar Iska Gamsasshen Bayani: Gurɓatar iska shi ne guraɓacewar ciki da wajen muhalli saboda wani sinadari na zahiri ko na halitta wanda ya canja asalin siffofin yanayin. Kayayyakin amfanin gida da abubuwan hawa da kayayyakin masana'antu da wutar daji suna daga cikin abubuwan da suke gurɓata iska. Magurɓatan da suka fi addabar lafiya ta bai dayya sun haɗar da sinadarin fatikulet da iskar da ake fitarwa da sinadarin ozon da sinadarin nitrojin dayozaid da farar wuta. Gurɓatar Iska ta ciki da wajen muhalli suna jawo matasalar numfashi da sauran cututtuka kuma suna daga cikin manyan abubuwan da suke canyo cututtuka da yawan mace-mace. Bayanan WHO sun nuna cewa kusan duk yawan al'ummar duniya (99%) suna shaƙa da fitar da iska wadda ta shige ƙa'idojin da WHO gindaya kuma tana ɗauke da magurɓata da yawa da kuma ƙasashe masu ƙarami da matsakaicin kuɗin shiga a matsayin waɗanda suka fi gamuwa da wannan barazanar. Ingancin iska na da alaƙa da yanayin ƙasa da tsarin shuke-shuke a faɗin duniya. Da yawa daga cikin ababen da ke janyo guraɓacewar iska ( hayaƙin mai) su ma hanyoyi ne na nau'ikan fitar hayaƙin Gas. Saboda haka tsare-tsaren rage guraɓacewar iska yana bayar da tsarin amfane ni in amfane ka ga duka yanayi da kuma lafiya da kuma rage nauyin cututtukan da ake alaƙantawa da guraɓacewar iska, tare da taimakawa ga hanyoyin magance gurɓatar yanayi na kusa da na nesa. Tasiri: Daga hazon da yake mamaye birane da kuma hayaƙin da yake cikin gidaje, guraɓacewar iska na haddasa manyan illoli ga lafiya da kuma yanayi. Iska (Ta waje) gurbacewar iska a birane da karkara yana canyo sinadarin fatikulet wnda yake iya haddasa shanyewar ɓarin jiki da cututtukan zuciya da kansar huhu da matsanantan cututtukan numfashi. Ƙari a kan haka, kusan mutane biliyan 2.4 suna fuskantar haɗarin guraɓacewar iskar cikin gida, yayin amfani da wutar itace da kuma risho na kalanzir makamashi (katako da ƙashin dabbobi da yaye-yaye) da kuma gawayi. Manyan abubuwan da ke janyo guraɓacewar yanayin gari sun haɗar da makamashin gidaje don yin girki da kuma dumamawa da ababen hawa da samar da wuta da bola da masana'ana. Gamayyar guraɓacewar iska ta cikin gida da ta waje na da alaƙa da mutuwar gaggawa ta kimanin mutane miliyan 7 a kowacce shekara. Hanyoyin guraɓacewar iska suna da yawa kuma ya danganta da wajen. Tsare-tsare da saka hannun jari wanɗanda suke ƙarfafar tabbataccen tsarin amfani da kasa da tsaftataccen tsarin muhalli da sufuri da ingantaccen tsarin gidaje da samar da wuta da masana'anta da kyakkyawan tsarin zubar da shara za su iya canja muhimman abubuwan da suke haddasa guɓacewar iska. Amsar WHO: WHO tana haɓaka tallafi da ƙirƙire-ƙirƙire domin ingantaccen tsarin lafiya (wanda ya haɗar da makamashi da sufuri da gida da haɓaka birane da haskaka guraren kiwon lafiya) da warware manyan haɗarurrukan lafiya daga guraɓacewar iska ta ciki da waje da kuma bayar da gudunmawa gurin cimma amfanin juna daga magance tsare-tsaren canjin yanayi. WHO tana samar da tallafi na fasaha ga ƙasashen da suke mambobin WHO wajen cigaban nusarwa da kayayyakin aiki da ba da ingantattun shawarwari a kan harkokin lafiya masu alaƙa da guraɓacewar iska da abubuwan da ke jawo su. WHO tana lura tare da bayar da rahoto a kan sakamakon yanayi da canje-canjen lafiya da ke da alaƙa da ayyukan da ake yi don magance matsalar guraɓacewar iska a makin kasa da na yanki da kuma na duniya baki daya. Har ila yau, WHO ta bunƙasa tare da ƙirƙiro wata dabara domin faɗaɗa wayar da kai a kan haɗarin guraɓacewar iska gami da bayar da mafita da za a iya gabatarwa domin rage haɗarin guraɓacewar iska. Ta hanyar ganganko na zamani da kuma haɗin guiwa, WHO ta taimaka wajen yawaita hanyoyin magance matsalolin guraɓacewar iska ga ma'aikatun lafiya da na muhalli da gwamnatocin birane da sauran masu ruwa da tsaki daga ɓangarori masu muhimmancin gaske.

Uchafuzi wa hewa. Muhtasari: Uchafuzi wa hewa ni ucahfuzi wa mazingira ya ndani au nje kwa kitu chochote cha kumikali, kimwili au kibailojia ambacho hubadilisha sifa asili za angahewa. Vifaa vya mwako vya nyumbani, vyombo vya moto, vifaa vya viwandani, na moto wa misituni ni vyanzo vya kawaida vya uchafuzi wa hewa. Vichafuzi vya hatari kubwa kwa afya ya umma ni pamoja na chembe chembe, kaboni monoksaidi, ozoni, naitrojeni na salfa dayoksaidi. Uchafuzi wa hali ya hewa wa ndani na wa nje. Husababisha magonjwa ya kupumua na ni vyanzo msingi vya kudhoofika na vifo. Data zaWHO zainaonesha kwamba idadi ya watu wote duniani (99%) wanapumua hewa ambayo inazidi viwnago vya mwongozo wa WHO na ina viwnago vya juu vya uchafuzi wa mazingira, huku nchi za kipato cha chini na cha kati zikikabiliwa na hali ya juu zaidi. Ubora wa hewa unahusushwa kwa karibu na hali ya hewa ya dunia na mifumo ya ikolojia duniani kote. Vichochezi vingi vya uchafuzi wa hewa (k.m mwako wa mafuta ya kisukuku) pia ni ni vyanzo vya uzalishaji wa gesi chafu. Sera mbalimbali ili kupunguza uchafuzi wa hewa, hivyo basi, zinatoa mkakati wa kushinda kwa yote ya afya na hewa, kupunguza mzigo wa magonjwa unaotokana na uchafuzi wa hewa, na pia kuchangia kupunguza kwa hivi karibuni na kwa muda mrefu kwa mabadiliko ya hali ya hewa. Athari: Kutokana na moshi unaoning'inia juu ya miji hadi ndani ya nyumba, uchafuzi wa hewa unaleta tishio kubwa kwa afya na hali ya hewa. Uchafuzi wa hewa iliyopo (nje) katika miji na maeneo ya vijijini husababisha chembechembe ndogo ambazo husababishakiharusi, magonjwa ya moyo, saratani ya mapafu, magonjwa ya papo hapo na sugu ya kupumua. Kwa kuongezea, karibu watu bilioni 2.4 wanakabiliwa na viwango hatari vya uchafuzi wa hewa majumbani, huku wakitumia moto unaochafua au jiko la kupikia linalochochewa na mafuta ya ta, majani (kuni, kinyesi cha wanyama na takataka za mazao) na makaa ya mawe. Vyanzo vikuu vya uchafuzi wa mazingira ya je ni pamoja na nishati ya makazi kwa kupikia na mwanga, magari, uzalishaji wa umeme, kilimo/uchomaji taka, na viwandaz. Athari ya pamoja ya uchafuzi wa hewa na uchafuzi wa hewa ya kaya inahusishwa na vifo vya mapema milioni 7 kila mwaka. Vyanzo vya uchafuzi wa hewa ni rahisi na maalumu kwa muktadha. Sera na uwekezaji mbalimbali unaowezesha matumizi endelevu ya ardhi, nishati safi ya kaya na usafiri , makazi yenye ufanisi wa nishati, uzalishaji wa umeme, viwanda na usimamizi bora wa taka za manispaa zinaweza kupunguza vyanzo muhimu vya uchafuzi wa hewa iliyoko. Majibu ya WHO: WHO linakuza uingiliaji kati na mipango ya sera ya sekta za kiazfya (ikiwa ni pamoja na nishati, usafiri, makazi, maendeleo ya miji, na usambazaji wa umeme wa vituo vya afya) kushughulikia hatari kuu za. WHO linatoa msaada wa kiufundi kwa nchi wanachama wa WHO kwenye maendeleo ya malezi ya kawaida, vifaa na utoaji wa ushauri wenye tija juu ya masuala ya afya yanayohusiana na uchafuzi wa zwa hewa na vyanzo vyake. WHO linafuatilia na kutoa ripoti kuhusu mienendo ya kimataifa na mabdiliko ya matokeo ya afya yanayohusiana na hatua zinazochukuliwa kushughulikia uchafuzi wa hewa katika ngazi ya kitaifa, kikanda na kimataifa. WHO pia limeendeleza na kutekeleza mkakatiwa kuinua uelewa dhidi ya hatari ya uchafuzi wa hewa, pamoja na zsuluhu zinazopatikana ambazo zinaweza kutekelezwa ili kupunguza hatari ya kuathiriwa na uchafuzi wa hewa. Kupitia mawasiliano ya kidijiti na ushirikiano, WHO limesaidia kuimarisha pendekezo la thamani la kushughulikia uchafuzi wa hewa kwa wizara za afya na mazingira, serikali za miji na wadauz wengine wenye uzalishaji mkubwa wa hewa.

Ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ Ìsọníṣókí: Ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ jẹ́ bíba àdúgbò tinú àti tìta jẹ nípa àwọn aṣojú kẹ́míkà, àgólọ́ ara àti ètò ìbí tó ń ṣe agbátẹrù àwọn ìhùwàsí ẹ̀dá nípa ojú ọjọ́. Àwọn ẹ̀rọ iná lílò nínú ilé, ọkọ ayọ́kẹ́lẹ́, àwọn ohun èlò ilé iṣẹ́ àti iná igbó jẹ orísun ìdọ̀tí afẹ́fẹ́. Àwọn ohun amúdọ̀tí wá tó níí ṣe pẹ̀lú ìlera gbogbo gbò ni particulate matter, carbon monoxide, ozone, nitrogen dioxide àti sulfur dioxide. Ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ àti ti ìta máa ń fà àìsàn tó nííṣe pẹ̀lú bí ènìyàn ti ń mì àti àwọn àrùn mìíràn tó jẹ́ okùnfà ikú àti àrùn. Èsì ìwádìí WHO ṣe àfihàn rẹ̀ pé iye ènìyàn lágbàyé (ìdá 99) ló máa ń fẹ́ afẹ́fẹ́ símú èyí tó ga ju àlàkalẹ̀ ìdẹ́kun WHO lọ tó sì kún fún ìpele Ìdọ̀tí gíga pẹ̀lú owó kèrémí àti ìba tó ń wọlé fún àwọn orílẹ̀-èdè tó ń kojú ìṣòro yìí lọ́nà tó ga. Bí afẹ́fẹ́ ṣe máa dára sí níí ṣe pẹ̀lú ojú ọjọ́ orílẹ̀ ayé àti ìtànkiri afẹ́fẹ́ káàkiri àgbáyé. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun tó ń ṣokùnfà ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ (ìdìpọ̀ ìdọ̀tí àti èéfín tó ń tú jáde) náà jẹ́ orísun ìjáde afẹ́fẹ́ gáàsì tó ń dènà ooru. Àwọn òfin wà láti dín ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ kù, nítorí náà ọ̀nà ìmúborí wà fún ojú ọjọ́ àti ìlera, tó ń ṣe àdínkù ìṣòro àrùn tó níí ṣe pẹ̀lú ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ àti Ìlọ̀wọ́sí àdínkù àrùn ọlọ́jọ́ pípẹ́ àti ti tòsí fún àyípadà ojú ọjọ́. Ipa: láti orí ìdì èéfín tó borí àwọn ìlú sí èéfín nínú ilé, ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ ní àmúyẹ ìjàmbá sí ìlera àti ojú ọjọ́. Ipò àyíká :(ní ìta) ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ láàrin ìlú àti agbègbè máa ń fa ìdọ̀tí tó ń ṣokùnfà àrùn rọpá rọsẹ̀, àìsàn ọkàn, jẹjẹrẹ ọ̀nà ọ̀fun, wàhálà tó jinlẹ̀ lórí mímí. Ní àfikún, bí i ènìyàn 2.4b ló ṣeé ṣe kí wọn kojú ìpele oríṣiríṣi lórí ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ inú ilé nígbà ìlò iná ìta gbangba tàbí sítóòfù fún ìdáná, iye àwọn ohun tó ń fà ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ yìí (igi, imí ẹranko, èso tó ti bàjẹ́) àti èédú. Kókó inú orísun ìdọ̀tí àyíká ni àwọn ohun èlò ìdáná nínú ilé, ọkọ̀, àwọn ohun amúná wá, ohun ọ̀gbìn àti ìṣàmójútò àwọn ohun oko tó ṣòfò àti ilé-iṣẹ́. Àwọn àpapọ̀ ipa tí ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ ní àyíká ní àti ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ nínú ilé níí ṣe pẹ̀lú ikú àìtọ́jọ́ ènìyàn 7m lọ́dọọdún. Àwọn orísun ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ wà ní ìlọ́po àti ìwọ̀n ní oríṣiríṣi ààyè. Òfin àti àgbékalẹ̀ owó láti lọ́wọ́ sí ìlò ilẹ̀ lọ́nà tó nítunmọ̀, ìlò ohun agbára nínú ilé àti irinajo, ìbòjúmu agbára inú ilé, ìpèsè agbára, ilé-iṣẹ́ àti ìṣàkóso ìdọ̀tí lọ́nà tó yẹ lè mú àdínkù bá kókó nínú orísun ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ ní àyíká. Èsì WHO: WHO ṣe àgbélárugẹ ọ̀nà àbáyọ àti àgbékalẹ̀ fún àwọn òfin tó ṣeé tẹ̀lé láwọn ẹ̀ka oríṣi (bíi agbára, ìrìnnà, iléègbé, ìdàgbàsókè ìletò àti ìṣàmójútó ìlera pẹ̀lú àwọn ohun èlò tó ń lo iná ẹ̀lẹ́tíríìkì) ṣíṣe àmójútó àwọn wahala tó jẹ mọ́ ìlera láti ara ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ nínú ilé àti ní ìta àti lílọ́wọ́sí àǹfààní ìlera láti ara òfin àdínkù fún ìyípadà ojú ọjọ́. WHO pèsè ìrànwọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ fún àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìtọ́sọ́nà tó bójúmu, ohun èlò àti ìpèsè ìmọ̀ràn aláṣẹ lórí àwọn ọ̀rọ̀ lórí ìlera tó nííṣe pẹ̀lú ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ àti àwọn orísun rẹ̀. WHO ń ṣe àmójútó àti ìdáhùn lórí àyípadà àti bí nǹkan ṣe ń wáyé ní àgbáyé lórí àbájáde ìlera tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn Ìgbésẹ̀ tí wọn ti gbé láti kojú ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ ní ìpele ti orílẹ̀-èdè lápapọ̀, ẹkùn àti ní àgbáyé. WHO tún ti ṣe àgbékalẹ̀ àti ìfilọ́lẹ́ ètò fún àgbédìde ọ̀nà láti mọ àwọn ewu tó rọ̀mọ́ ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ àti àwọn ọ̀nà àbáyọ tó wà tí wọ́n lè lò láti dín ewu tó wà nínú kí ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ wà ní àyíká. Látàrí ìpolongo orí kọ̀ńpútà àti ìbáṣepọ̀ oríṣiríṣi, WHO ti ṣe ìránlọ́wọ́ láti mú dára iyì tó wà nínú àfiyèsí kíkojú ìdọ̀tí afẹ́fẹ́ fún àjọ tó ń rí sí ìlera àti àwùjọ, ètò ìjọba àti àwọn tí ọ̀rọ̀ kàn ní ẹ̀ka kọ̀ọ̀kan pẹ̀lú àbájáde tó lápẹrẹ.

Ukunukubeza umoya Uhlolojikelele: Ukunukubezeka komoya kungukungcoliswa kwendawo yasendlini noma yangaphandle yinoma iyiphi i-ejenti yamakhemikhali, yangokoqobo noma yezinto eziphilayo eguqula izici ezingokwemvelo zomkhathi. Amadivayisi okubasa umlilo asendlini, izimoto, izikhungo zezimboni nemililo yamahlathi yimithombo evamile yokunukubeza umoya. Izinto ezinukubeza umoya ezikhathazayo ngokuphathelene nempilo yomphakathi eziyinhloko zihlanganisa izinhlayiya, i-carbon monoxide, i-ozone, i-nitrogen dioxide ne-sulfur dioxide. Ukunukubezeka komoya kwangaphandle kanye nasendlini kubangela izifo eziphathelene nokuphefumula nezinye izifo futhi kuyimithombo ebalulekile ngokuphathelene nokugula kanye nokushona. Imininingo ye-WHO ibonisa ukuthi cishe bonke abantu abasemhlabeni (u-99%) baphefumula umoya odlula umkhawulo womhlahlandlela we-WHO futhi uqukethe amazinga aphezulu okunukubeza umoya, namazwe ahola kancane kanye naphakathi nendawo achayeke kakhulu. Ikhwalithi yomoya ihlobene kakhulu nesimo sezulu somhlaba kanye nezinhlelo zemvelo emhlabeni jikelele. Iningi lababangela ukunukubezeka komoya (okungukuthi, ukushiswa kwamagesi emithombeni yamandla engavutha) nakho kuyimithombo yokukhishwa kwegesi ebamba ukushisa. Ngakho-ke, izinqubomgomo zokunciphisa ukunukubezeka komoya, zinikeza isu lokuwina kokubili isimo sezulu kanye nempilo, ukunciphisa umthwalo wezifo ezibangelwa ukunukubezeka komoya, kanye nomthelela ekunciphiseni ukuguquka kwesimo sezulu esikhathini esiseduze kanye neside. Umthelela: Kusukela entuthwini ngaphezu kwamadolobha ukuya entuthwini ngaphakathi ekhaya, ukunukubezeka komoya kusongela kakhulu impilo kanye nesimo sezulu. Ukunukubezeka komoya kwendawo ezungezile (ngaphandle) ezindaweni zombili emadolobheni kanye nasezindaweni zasemaphandleni kubangela izinhlayiya ezincane eziholela ekufeni konhlangothi, izifo zenhliziyo, umdlavuza wamaphaphu, izifo zokuphefumula ezibucayi kanye nezingamahlalakhona. Ngaphezu kwalokho, abantu abangaba izigidigidi ezingu-2,4 bachayeka emazingeni ayingozi okunukubezwa komoya wasendlini, ngesikhathi besebenzisa imililo evulelekile enukubeza umoya noma izitofu ezingatheni zokupheka ezibaswa nge-kerosene, i-biomass (izinkuni, ubulongwe kanye nemfucuza yezitshalo) kanye namalahle. Imithombo emikhulu yokunukubezeka komoya wangaphandle ihlanganisa amandla asendlini okupheka kanye nokufudumeza, izimoto, ukuphehla ugesi, ukuthungela ngomlilo ezolimo/imfucuza, kanye nezimboni. Imithelela ehlangene yokunukubezwa komoya wendawo ezungezile nokunukubezwa komoya wasendlini ihlotshaniswa nokushona kwabantu abayizigidi eziyi-7 ngaphambi kwesikhathi minyaka yonke. Miningi imithombo yokunukubezwa komoya futhi inomongo oqondile. Izinqubomgomo nokutshalwa kwezimali okusekela ukusetshenziswa komhlaba okusimeme, amandla ahlanzekile asendlini kanye nakwezokuthutha, izindlu ezonga ugesi, ukuphehlwa kukagesi, imboni, kanye nokulawulwa kwemfucumfucu kamasipala okungcono kunganciphisa ngempumelelo imithombo esemqoka yokunukubezwa komoya endaweni ezungezile. Impendulo yeWHO: I-WHO ikhuthaza ukungenelela kanye nezinyathelo zezinqubomgomo zomkhakha onempilo (okuhlanganisa amandla, ezokuthutha, izindlu, ukuthuthukiswa kwamadolobha kanye nogesi wezikhungo zokunakekela kwezempilo), ukubhekelela izingozi eziyinhloko empilweni ngenxa yokunukubezeka komoya ngaphakathi nangaphandle, kanye nokufaka isandla ekufinyeleleni ezinzuzweni zezempilo ezivela ezinqubweni zokunciphisa ukuguquka kwesimo sezulu. I-WHO ihlinzeka ngosizo lwezobuchwepheshe emazweni angamalungu e-WHO ekwakhiweni komhlahlandlela oqondisayo, amathuluzi nokunikezwa kwezeluleko ezigunyaziwe ngezinkinga zempilo ezihlobene nokunukubezeka komoya kanye nemithombo yawo. I-WHO iqapha futhi ibike ngamathrendi omhlaba kanye nezinguquko emiphumeleni yezempilo ehlobene nezinyathelo ezithathiwe zokubhekelela ukunukubezwa komoya emazingeni kazwelonke, esifunda kanye nasemhlabeni jikelele. I-WHO iphinde yasungula futhi yasebenzisa isu lokuqwashisa ngengozi yokunukubezeka komoya, kanye nezixazululo ezitholakalayo ezingasetshenziselwa ukunciphisa izingozi zokuchayeka ekunukubezekeni komoya. Ngokufinyelela kwezedijithali kanye nokusebenza ngokubambisana, I-WHO isize ekuthuthukiseni isiphakamiso senani sokubhekelela ukunukubezwa komoya ngokuphathelene nezinhlangano zezempilo kanye nezemvelo, ohulumeni bamadolobha nabanye ababambiqhaza abavela emkhakheni okhipha kakhulu isisi esithile.

የአልኮል መጠጥ አጠቃላይ እይታ፡ አልኮል መርዛማ እና ሳይኮአክቲቭ ንጥረ ነገር ሲሆን የጥገኝነት ባህሪያትን ያመነጫል። በዛሬው ጊዜ ባሉ ብዙ ማኅበረሰቦች ውስጥ የአልኮል መጠጦች ለብዙዎች ማኅበራዊ ገጽታዎች የተለመዱ ናቸው። ይህ በተለይ ከፍተኛ ታይነት እና ማህበረሰባዊ ተጽእኖ ባላቸው ማህበራዊ አካባቢዎች ውስጥ ላሉ፣ በአገር አቀፍ እና በአለም አቀፍ ደረጃ፣ አልኮል በብዛት ከማህበራዊ ግንኙነት ጋር አብሮ የሚሄድ ነው። በዚህ አገባቡ በመጠጥ ምክንያት በጤናና በማህበራዊ ላይ የሚያደርሰውን ጉዳት በቀላሉ ችላ ማለት ወይም ማቃለል ይቻላል። የአልኮል መጠጥ መጠጣት በዓለም ዙሪያ በየዓመቱ ለ3 ሚልዮን ሰዎች ሞት እንዲሁም በሚሊዮን ለሚቆጠሩ ሰዎች የአካል ጉዳትና የጤና መታወክ አስተዋጽኦ ያደርጋል። በአጠቃላይ አልኮልን መጠቀም ለ 5.1% ለአለም አቀፍ የበሽታ ሸክም ተጠያቂ ነው። ጎጂ የአልኮል አጠቃቀም ለወንዶች እና ለሴቶች 7.1% እና 2.2% ለአለም አቀፍ የበሽታ ሸክም ተጠያቂ ናቸው። የአልኮል መጠጥ ከ15 እስከ 49 ዓመት ባለው የዕድሜ ክልል ውስጥ ለሚገኙ ሰዎች ያለ ዕድሜያቸው ለሚሞቱና ለአካል ጉዳት ዋነኛ መንስኤ ሲሆን በዚህ የዕድሜ ክልል ውስጥ ካሉት ሰዎች መካከል 10 በመቶ የሚሆኑት ይሞታሉ ። የተቸገሩ እና በተለይም ተጋላጭ የሆኑ ህዝቦች ከአልኮል ጋር የተያያዘ ሞት እና ሆስፒታል የመተኛት ከፍተኛ ደረጃ አላቸው። ተጽእኖ፡- አልኮል እንደ አስካሪ ንጥረ ነገር በማዕከላዊው የነርቭ ሥርዓት ውስጥ የተለያዩ አወቃቀሮችን እና ሂደቶችን ይነካል እና ሆን ተብሎ እና ባልታሰበ ጉዳት መጥፎ ማህበራዊ መዘዞችን ይጨምራል። አልኮሆል በምግብ መፍጫ ሥርዓት እና የልብና የደም ሥር (cardiovascular) ስርዓት ላይ ከፍተኛ መርዛማ ተፅእኖ አለው። የአልኮል መጠጦች በአለም አቀፍ የካንሰር ምርምር ኤጀንሲ ካንሰርን ሊያስከትሉ የሚችሉ (carcinogenic) ተብለው የተከፋፈሉ ሲሆን ለተለያዩ የካንሰር አይነቶች ተጋላጭነትን ይጨምራሉ። አልኮል በሽታ የመከላከል አቅምን በመቀነስ እንደ ሳንባ ነቀርሳ እና ኤችአይቪን ጨምሮ ለተላላፊ በሽታዎች የመጋለጥ እድልን ይጨምራል። የሁለቱም የህይወት ዘመን አልኮል አጠቃቀም መጠን እና የአውድ ጥምር፣ የአልኮል ፍጆታ ድግግሞሽ እና በአንድ አጋጣሚ ጥቅም ላይ የሚውለው መጠን ለተለያዩ የጤና እና ማህበራዊ ጉዳቶች ተጋላጭነትን ይጨምራል። የአልኮል መጠጥ መጠን እና በተደጋጋሚ መጠጣት እንዲሁም በአንድ ወቅት ከሚጠጣው መጠን ጋር በተያያዘ አደጋው በአብዛኛው ይጨምራል። የአልኮል መጠጦችን በሌላ መተካት እና በህገ-ወጥ መንገድ አልኮሎችን ማምረት ከመርዛማ ተላላፊዎች ተጨማሪ የጤና አደጋን ሊያመጡ ይችላሉ። ማንኛውም የአልኮል መጠጥ ለአጭር ጊዜም ሆነ ለረጅም ጊዜ በጤና ላይ ከሚያስከትላቸው አደጋዎች ጋር የተያያዘ በመሆኑ ለአደጋ የሚያጋልጥ የአልኮል መጠጥ የሚጠጡ ሰዎች ቁጥር በዓለም አቀፍ ደረጃ ያህል እንደሆነ ለመግለጽ አስቸጋሪ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የህዝብ ጤናን ቅድሚያ የሚሰጠውን ጎጂ የአልኮል አጠቃቀም ለመከላከል እና ለመቀነስ ከአባል ሀገራት እና አጋሮች ጋር ይሰራል። የዓለም የጤና ድርጅት የ2010 ዓ.ም. ዓለም አቀፍ የአልኮል የመጠጥ በጎጂነት ለመቀነስ የሚያስችል ስትራቴጂ በዓለም አቀፍ ደረጃ የአልኮል መጠጥ ፖሊሲ ሰነድ ሲሆን ይህ ሰነድ የዓለም የጤና ድርጅት አባል ሃገራት ያጸደቁት ሲሆን፣ በሁሉም ደረጃ የአልኮል መጠጥን ጎጂ ነት ለመቀነስ የሚያስችል መመሪያ ይሰጣል። የዓለም የጤና ድርጅት አቀራረብ ከተባበሩት መንግሥታት ዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) ጋር የሚስማማ ከመሆኑም በላይ በተለይ 3.5 የአልኮል መጠጦችን ጎጂ በሆነ መንገድ መጠቀምን ጨምሮ ሱስ የሚያስይዙ ነገሮችን አላግባብ መጠቀምን እንዲሁም 3.4 ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን (NCDs) በመከላከልና በመቆጣጠር እንዲሁም የአእምሮ ጤንነትንና ደህንነትን በማስፋፋት ላይ ያነጣጥራል። የአልኮል መጠጦችን ጎጂ ነት ለመቀነስ ከሚወሰዱት ከፍተኛ ወጪ የሚጠይቁ እርምጃዎች መካከል በአልኮል መጠጦች ላይ ቀረጥ መጨመር፣ ለአልኮል ማስታወቂያዎች መጋለጥ እንዲሁም በችርቻሮ ውስጥ የሚገኙ የአልኮል መጠጦች በአካላዊ ሁኔታ እንዳይጠጡ መከልከል ይገኙበታል። ከዚህም በተጨማሪ ጠጥቶ ማሽከርከርን ለመከላከል የሚያስችሉ እርምጃዎችን መውሰድ እንዲሁም ምርመራ ማድረግ፣ አጠር ያለ እርምጃ መውሰድና ሕክምና ማግኘት ውጤታማና ከሥነ ምግባር አንጻር አስተማማኝ የሆኑ እርምጃዎች ናቸው። በጣም ወጪ ቆጣቢ የሆኑ ጣልቃ ገብነቶች በአለም ጤና ድርጅት የሚመራው ሳፈር (SAFER) ተነሳሽነት ለአባል ሀገራት የአልኮል መጠጥ ጎጂ አጠቃቀምን ለመቀነስ ድጋፍ ለመስጠት ያተኮረ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ሥራ ከጠጪው ውጪ በሌሎች ሰዎች ና በተለይ ምክኒያት በአልኮል መጠጥ የመጠቀሚያ አደጋ ለተጋለጡ ህዝቦች፣ ለምሳሌ ህፃናት፣ ጎረምሶች፣ የወሊድ እድሜ ያቸው ሴቶች፣ ነፍሰ ጡር እና ጡት የሚያጠቡ ሴቶች፣ የአገሬው ተወላጆች እና ሌሎች አናሳ ቡድኖች ወይም ቡድኖች ዝቅተኛ ማህበራዊ ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ ላላቸው ልዩ ትኩረት ይሰጣል። የዓለም ጤና ድርጅት በአሁኑ ጊዜ የአልኮል መጠጥን እንደ ሕዝባዊ ጤና ቅድሚያ ለመስጠት ያለውን ጎጂ አጠቃቀም ለመቀነስ ያለውን ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ ውጤታማ በሆነ መንገድ ተግባራዊ ለማድረግ (እ.ኤ.አ 2022–2030) የድርጊት ዕቅድ በማዘጋጀት ላይ ነው.

Alcohol Overview: Alcohol is a toxic and psychoactive substance with dependence producing properties. In many of today’s societies, alcoholic beverages are a routine part of the social landscape for many in the population. This is particularly true for those in social environments with high visibility and societal influence, nationally and internationally, where alcohol frequently accompanies socializing. In this context, it is easy to overlook or discount the health and social damage caused or contributed to by drinking. Alcohol consumption contributes to 3 million deaths each year globally as well as to the disabilities and poor health of millions of people. Overall, harmful use of alcohol is responsible for 5.1% of the global burden of disease. Harmful use of alcohol is accountable for 7.1% and 2.2% of the global burden of disease for males and females respectively. Alcohol is the leading risk factor for premature mortality and disability among those aged 15 to 49 years, accounting for 10% of all deaths in this age group. Disadvantaged and especially vulnerable populations have higher rates of alcohol-related death and hospitalization. Impact: Alcohol as an intoxicant affects a wide range of structures and processes in the central nervous system and increases the risk for intentional and unintentional injuries and adverse social consequences. Alcohol has considerable toxic effects on the digestive and cardiovascular systems. Alcoholic beverages are classified as carcinogenic by the International Agency for Research on Cancer and increase the risk of several cancer types. Alcohol as an immunosuppressant increases the risk of communicable diseases, including tuberculosis and HIV. Both the volume of lifetime alcohol use and a combination of context, frequency of alcohol consumption and amount consumed per occasion increase the risk of the wide range of health and social harms. The risks increase largely in a dose-dependent manner with the volume of alcohol consumed and with frequency of drinking, and exponentially with the amount consumed on a single occasion. Surrogate and illegally produced alcohols can bring an extra health risk from toxic contaminants. Since any alcohol use is associated with some short-term and long-term health risks, it is difficult to define universally applicable population-based thresholds for low-risk drinking. WHO response: WHO works with Member States and partners to prevent and reduce the harmful use of alcohol as a public health priority. The 2010 WHO Global strategy to reduce the harmful use of alcohol is the most comprehensive international alcohol policy document, endorsed by WHO Member States, that provides guidance on reducing the harmful use of alcohol at all levels. WHO’s approach aligns with and furthers work towards the UN Sustainable Development Goals (SDGs), specifically target 3.5 on substance abuse, including harmful use of alcohol, and target 3.4 on the prevention and control of noncommunicable diseases (NCDs) and promoting mental health and well-being. WHO has identified that the most cost-effective actions to reduce the harmful use of alcohol include increasing taxes on alcoholic beverages, enforcing restrictions on exposure to alcohol advertising, and restrictions on the physical availability of retailed alcohol. In addition, enforcing drink driving countermeasures and securing access to screening, brief interventions, and treatment are effective and ethically sound interventions. The most cost-effective interventions are at the focus of WHO-led SAFER initiative aimed at providing support for Member States in reducing the harmful use of alcohol. WHO’s work provides special attention to reducing harm to people other than the drinker and to populations that are at particular risk from harmful use of alcohol, such as children, adolescents, women of child-bearing age, pregnant and breastfeeding women, indigenous people and other minority groups or groups with low socioeconomic status. WHO is currently developing an action plan (2022–2030) to effectively implement the global strategy to reduce the harmful use of alcohol as a public health priority.

Giya Gamsasshen Bayani: Giya wani sinadari ne mai sa maye da juyawar tunani. A mafi yawan al'ummomin yanzu, shan giya abu ne da ya zamo na yau da kullum ga wasu ɓangare na yawan al'ummomin. Wannan gaskiya ne musamman ma a cikin muhallan zamantakewar al'umma wanda ake gani kuma yake da tasiri ga al'umma a matakin kyasa da kuma a mataki na duniya, ta yadda giyar ta zamo wani ɓangare na rayuwa a yawancin lokuta. A wannan yanayin, yana da sauki a kawar da kai ko a rangwanta illolin lafiya da na zamantakewa da shaye-shaye yake haddasawa. Shan giya yana taka rawa wajen mutuwar kimanin mutane miliyan 3 a kowacce shekara da kuma nakasawa da illata lafiyar miliyoyin mutane. A gaba ɗaya, mugun amfani da giya yana da alhakin janyo cututtuka a duniya da kusan kaso 5.1%. Mugun amfani da giya yana da alhakin janyo cututtukan maza da mata a duniya da kusan kaso 7.1% da kuma kaso 2.2%. Giya ce kan gaba wajen mutuwar gaggawa da samun nakasa a tsakanin 'yan shekara goma sha biyar zuwa arba'in da tara 15 - 49 wanda yake ɗaukar kaso 10% na duk mace-macen waɗanda suke a matakin waɗannan shekarun. Marasa galihu musamman ma rarraunar al'umma su ne ke da kaso mafi yawa na mace-mace a sakamakon shan giya da kuma jinya. Tasiri: Giya a matsayinta na me saka maye tana matuƙar lalata yanayin hallitar da aikin laka kuma tana kara haɗari ga ciwuka da kuma ƙara lalata yanayin zamatakewa. Ana la'akari da cewa giya tana illata kayanciki da jijiyoyin da suke kai wa zuciya jini. Hukumar Bincike ta Duniya a kan Ciwukan Kansa ta saka kayan shaye-shaye na giya a matasyin waɗanda suke kawo cutar daji kuma suna ƙara haɗarin kamuwa da naukan cutar kansa. Giya a matayin abinda ke lalata garkuwar jiki tana ƙara haɗarin kamuwa da kwayoyin cutar da ake ɗauka kamar tarin fuka . Gabaɗaya girman rayuwar amfani da giya da kuma yanayin amfani da ita da yawan amfani da ita a tarurruka suna ƙara haɗari a lafiya da zamantakewa . Haɗarin yana ƙaruwa dangane da yadda ake yawan amfani da ita da kuma adadin amfani da ita a taro . Sauyin wuri da giyar da suke samar da ita ta ɓarauniyar hanya na iya kawo haɗari ga kamuwa da illolin maye . Tun da kowane amfani da giya yana da alaƙa da wani gajeren lokaci da mai tsawo na saka rayuwa cikin haɗari, saboda haka yana da wahala a bayyana wani karɓaɓɓen adadi na mutane waɗanda suke da ƙarancin haɗarin shaye-shaye . Amsar WHO: Tana aiki da mambobinta na ƙasashe da waɗanda tayi haɗin guiwa da su domin hanawa da rege haɗarin amfani da kayan maye a matsayin abin fifitawa na lafiya . A taron WHO na shekarar 2010 a kan dabarun rage kamuwa da illar shaye-shaye na duniya shi ne mafi cikakken bayani a kan tsare-tsare wanda mambobin WHO suka amince da su da ya ba da jagoranci kan yadda za a rage haɗarin shan giya a kan kowane mataki . Hanyar WHO da ke nasaba da sauran aikace-aikace na cim ma muradin (SDGs) musamman ƙudirinta na 3.5 a kan shaye-shaye wanda ya haɗar da mummunan amfani da giya da kuma muradinta na 3.4 a kan hana da katange cututukan da ba a ɗauka (NCDs) da kuma bunƙasa lafiyar ƙwaƙwalwa da zamantakewa . WHO ta bayyana cewa aiki mafi tsada ta rage haɗarin amfani da giya ita ce tallatawa da kuma rage sayar da giya . Haka kuma , tilasta matakan hana shan giya yayin tuƙi da bincike da kuma kulawa na da lafiya na cikin muhimman matakan kawo agaji. Matakin tallafawa mafi tsada shi nemai da hankali a kan matakan WHO da SFFER da nufin ba da ƙarfin guiwa ga mambobinta na ƙasa da ƙasa domin rage illar amfani da giya . Ayyukan WHO yana bada kulawa ta musamman domin rage raɗaɗi ga mutane fiye da mashayan da kuma mutanen da suke da illa ta musamman ga amfani da giya kamar yara da matasa da yan-mata da masu ciki da masu shayarwa da tsarararraki da kuma talakawa masu ƙarancin abin hannu . WHO yanzu haka tana bunƙasa wani shiri wato (2022-2030) domin gabatar da dabarun rage illar amafani da giya a matsayin temakon gaggawa na lafiya .

Pombe Muhtasari: Pombe ni dutu yenye sumu na ya kisaikolojia yenye sifa za utegemezi. Kwenye jamii nyingi za hivi sasa, vileo ni sehemu ya kawaida ya mazingira ya kijamii kwa wengi katika idadi ya watu. Hili ni kweli haswa kwa wale wote wa kwenye mazingira ya kijamii yenye muonekano wa juu na ushawishi wa kijamii, kitaifa na kimataifa, ambapo pombe mara kwa mara huambatana na kujumuika. Kwenye muktadha huu, ni rahisi kupuuza au kupunguza uharibifu wa kiafya na kijamii unaosababishwa au kuchangiwa na unywaji pombe. Matumizi ya pombe huchangia vifo milioni 3 kila mwaka duniani pamoja na ulemavu na afya duni za mamilioni ya watu. Kwa ujumla, matumizi mabaya ya pombe yanawajibika kwa 5.1%ya mzigo wa magonjwa duniani. Matumizi mabaya ya pombe yanachanzgia kwa 7.1% na 2.2% ya mzigo wa magonjwa duniani kwa wanawake na wanaum e. Pombe ndio sababu inayoongoza kwa vifo vya mapema na ulemavu kati ya watu wenye umri wa miaka 15 hadi 49, ikichukua 10% ya vifo vyote kundi hili la umri. Watu wasiojiweza na hasa walio kwenye mazingira magumu wana viwango vya juu vya vifo vinavyohusiana zna pombe na kulazwa hospitalini. Athari: Pombe kama kileo huathiri miundo na michakato mingi katika mfumo mkuu wa neva na huongeza hatari ya majeraha ya kimataifa na bila kukusudia na matokeo mabaya kwa jamii. Pombe ina athari kubwa ya sumu kwenye mfumo wa utumbo na moya na mishipa. Vileo vimeainishwa kwamba vinasababisha saratani na Shirika la Kimataifa la Utafiti wa Saratani na kuongeza hatari ya aina kadhaa za saratni. Pombe kama sumu ya kukandamiza kinga huongeza hatari ya magonjwa ya kuambukiza yakiwepo kifua kikuu na VVU. Muda wote wa matumizi ya pombe maishani na mchanganyiko wa muktadha, matumizi ya pombe mara kwa mara na kiasi kinachotumiwa kwa kila tukio huongeza hatari za aina mbalimbali za madhara ya kiafya na kijamii. Hatari huongezeka kwa kiasi kikubwa kwa njia inayotegemea kipimo na kiasi cha pombe kinachotumiwa na unywaji wa mara kwa mara, na kwa kiasi kikubwa kinachotumiwa kwa wakati mmoja. Pombe za kienyeji na zinazozalishwa kinyume cha sheria zinaweza kuleta hatari zaidi ya kiafya kutokana na vichafuzi vya sumu. Kwa kuwa matumizi yoyote ya pombe yanahusishwa na baadhi ya hatari za kiafya za muda mfupi, ni vigumu kufafnua vizingiti vinavyotumika kote ulimwenguni kwa unywaji wa hatari mdogo. Majibu ya WHO: WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama na washirika ilim kuzuia na kupunguza matumizi mabaya ya pombe kama kipaumbele cha afya ya umma. Mkakati wa kimataifa wa WHO wa 2010 wa kupunguza matumizi mabaya ya pombe ni waraka wa kina zaidi wa sera ya kimataifa ya pombe, iliyoidhinishwa na Nchi Wanachazma wa WHO, ambayo inatoa mwongozo na kupunguza matumizi mabaya ya pombe katika viwango vyote. Mtazamo wa WHO unaendana na kuendeleza kazi kuelekea Malengo ya Maendeleo Endelevu ya Umoja wa Mataifa (SDGs), hasa unalenga 3.5 katika matumizi mabaya ya dawa za kulevya, ikiwa ni pamoja na matumizi mabaya ya pombe, na kulenga 3.4 juu ya kuzuia na kudhibiti magonjwa yasiyoambukiza (NCDs), na kukuza afya ya akili na ustawi. WHO imebainisha kuwa hatua ya ufanisi za kupunguza matumizi mabaya ya pombe ni pamoja na kuongeza kodi kwa vinywaji vyenye kileo, kuweka vikwazo vya kuoneshwa matangazo ya pombe, na vikwazo vya upatikanaji wa pombe ya reja reja. Kwa kuongezea, kutekeleza hatua za kuendesha huku mtu amelewa na kupata ufikiaji wa uchunguzi, uingiliaji kati mfupi, na matibabu ni afua madhubuti na zinazozingatia maadili. Uingiliaji kati wa dhati zaidi wa ufanisi wa bei upo kwenye lengo la mpango wa SAFER unaoongozwa na WHO unaolenga kutoa msaada kwa Nchi Wanachama katika kupunguza matumizi mabaya ya pombe. Äôs Kazi ya WHO inatoa kipaumbele maalum katika kupunguza madhara kwa watu wengine isipokuwa wanywaji na kwa watu ambazo wako katika hatari fulani kutokana na matumizi mabaya ya zpombe, kama vile watoto, vijana, wanawazke wa umri wa kuzaa, wanawake wajazwazito na wanaonyonyesha, watu wa nyumbani na wedngine, vikundi vya wachache au vikundi vilivyo na hazli ya chini ya kichumi na kijamii. WHO kwa sasa linaandaa mpango kazi (2022‚Äì2030) ili kutekeleza kwa ufanisi mkakti wa kimataifa wa kupunguza matumizi mabaya ya pombe kama kipaumbele cha afya ya umma.

Ọtí líle Ìsọníṣókí: Ọtí líle jẹ́ ohun tó ń pani tó sì jẹ́ ohun èlò tó máa ń ṣe àfikún àgbéjáde ìwà ènìyàn pẹ̀lú ìgbáralé àwọn èròjà amú nǹkan ṣẹlẹ̀. Ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwùjọ lóde òní, àwọn ohun mímu tó ní Ọtí líle jẹ́ ọ̀kan gbòógì lára ohun ìṣafẹ́ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn. Èyí jẹ́ òtítọ́ paapa fún àwọn àyíká àwùjọ tó ní hàn de tó sì ní ìlọ́wọ́sí àwọn àwùjọ mìíràn, ní orílẹ̀-èdè àti káàkiri àgbáyé, níbi tí Ọtí líle ti jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ohun èlò fún fàájì ṣíṣe. Ní èrò yìí, ó rọrùn láti fojú fò tàbí yẹpẹrẹ ìjàmbá tó ń fà sí àgọ́ ara àti àwùjọ tàbí lọ́wọ́ sí i nípa mímu ún. Mímu Ọtí líle máa ń ṣokùnfà ikú ènìyàn mílíọ̀ọ̀nù mẹ́ta lọ́dọọdún káàkiri àgbáyé àti dídi aláàbọ̀ ara àti ìlera ara tí kò péye fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ mílíọ̀ọ̀nù ènìyàn. Lórí gbogbo gbò, ìṣàmúlò eléwu tó wà nínú Ọtí líle mímú lọ́wọ́ sí àrùn ìdá 5.1 ní gbogbo àgbáyé. Ìlò ewu inú Ọtí líle jẹ́ okùnfà àrùn fún ìdá 7.1 akọ ati ìdá 2.2 abo ní àgbáyé. Ọtí líle jẹ́ olórí orísun ikú àìtọ́jọ́ àti dídi aláàbọ̀ ara láàrin àwọn tó jẹ́ ọjọ́ orí marun-un dín lógún sí mokandinlaadota fún ìdá mẹ́wàá ti gbogbo ikú àwọn tó wà ní ìpele ọjọ́ orí yìí. Àwọn ènìyàn tó kù díẹ̀ káàtó fún nínú àwọn ènìyàn ló wà ní ipò láti dojú kọ ikú láti ara Ọtí líle àti gbígbé ní ilé - ìwòsàn. Ipa: Ọtí líle gẹ́gẹ́ bí ohun tó máa ń pani máa ń ṣe àkóbá fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ètò àti àgbékalẹ̀ ní ọ̀gangan ibi tí àgọ́ ara ti ń ṣiṣẹ́, ò sì máa ń ṣe ìlọ́po ìjàmbá àti egbò èyí tó mọ̀ọ́mọ̀ wáyé àti èyí tí kò mọ̀ọ́mọ̀ wáyé àti àbájáde tó wàyàmì. Ọtí líle ní ipa májèlé tó ṣe é fiyè sí lórí ètò àgọ́ ara tó nííṣe pẹ̀lú bí oúnjẹ ṣe ń wọnú àgọ́ ara àti bí ẹ̀jẹ̀ ṣe ń lọ káàkiri àgọ́ ara. Àwọn ohun mímu ọlọ́tí ni a mọ̀ sí ohun tó lè ṣokùnfà jẹjẹrẹ láti ọ̀dọ àwọn àjọ tó ń rí sí ìwádìí lórí àrùn jẹjẹrẹ káàkiri àgbáyé, tó sì lè fa ìlọ́po oríṣi àrùn jẹjẹrẹ míràn. Ọtí líle gẹ́gẹ́ bí ohun tó máa ń dín agbára àwọn ohun tó máa ń dènà àrùn kù ní àgọ́ ara èyí sì máa ń ṣe okùnfà àwọn àrùn tó máa ń ràn bíi ìkọ́ni ife àti àrùn kò gbóògùn HIV. Pẹ̀lú iye ìlò Ọtí líle ní gbogbo ọjọ́ ayé ènìyàn àti ipò, pẹ̀lú bí ìlò Ọtí líle ṣe wọ́pọ̀ sì í àti ìyè Ọtí líle mímú ní ìgbà kọ̀ọ̀kan ló máa ń ṣe ìlọ́po ọ̀pọ̀lọpọ̀ ewu nípa ìlera ara àti ewu àwùjọ. Àwọn ewu yìí máa ń wáyé ní ìlọ́po nípa iye ọ̀nà lílò pẹ̀lú iye Ọtí líle mímú àti pẹ̀lú iye ìgbà fún Ọtí líle mímú àti pàápàá pẹ̀lú iye Ọtí líle mímú ní ìgbà kan. Àwọn ìpèsè Ọtí líle gbàrọgùdù lè mú ewu ìlera wá lọ́nà tó peléke láti ara àwọn ohun tó ń mú ewu wá. Níwọ̀n ìgbà tí Ọtí líle lílò ti níí ṣe pẹ̀lú àwọn ewu tó rọ̀mọ́ ìlera fún ọjọ́ díẹ̀ àti ti ọlọ́jọ́ pípẹ́, ó nira láti ṣe àlàyé iye àwọn ènìyàn tó lè ní àdínkú nínú ewu Ọtí líle mímu. Àjọ WHO fèsì wípé WHO ń bá àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ṣiṣẹ́ àti àwọn alábáṣiṣẹ́ mìíràn láti dènà àti láti mú àdínkú bá ewu tó wà nínú lílo Ọtí líle gẹ́gẹ́ bí ohun pàtàkì fún ìlera gbogbo gbò. Ní 2010, ọ̀nà gbogbo àgbáyé fún WHO láti mú àdínkú bá ìlò Ọtí líle jẹ́ àgbékalẹ̀ òfin tó kún fún gbogbo àgbáyé, pẹ̀lú ìfọwọ́sí àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO, tó ń pèsè ìtọ́sọ́nà lórí ọ̀nà láti mú àdínkú bá ìlò Ọtí líle lọ́nà tó léwu ní ìpele gbogbo. Ọ̀nà tí WHO gbà ṣe rẹ́gí, ó sì mú Ìtèsìwájú bá àwọn iṣẹ́ tó níí ṣe pẹ̀lú UN Sustainable Development Goals (SDGs), èyí tó ní àfojúsùn tààrà lórí ìlòkulò òògùn ní idà 3.5, pẹ̀lú ìlò Ọtí líle lọ́nà tó mú ewu lọ́wọ́ àti àfojúsùn ìdá 3.4 dídènà àti ìṣàkóso àwọn àrùn tí kìí ràn àti mímú àgbéga bá ìlera ọpọlọ àti wíwà ní àlàáfíà. WHO ti ṣe ìtọ́kasí pé àwọn ètò tí kò nílò owó gege láti mú àdínkú bá ìlò Ọtí líle lọ́nà tó mú ewu lọ́wọ́ ni: ṣíṣe àfikún lórí owó orí lórí ìpèsè Ọtí líle, fífi òńtẹ̀ ipá lé ìpolówó Ọtí líle àti lórí wíwà ní alàrọ́wọ́tó rẹ̀. Ní àfikún, fífi òǹtẹ̀ ipá lu mímu Ọtí líle nígbà tí a bá ń wakọ̀, fífi ààyè gba àyẹ̀wò, ọ̀nà àbáyọ lọ́nà tí yóò jẹ́ ìwọ̀n ba àti ìtọ́jú tó bá òfin mu tó sí wúlò fún ọ̀nà àbáyọ tó peregedé. Ọ̀nà àbáyọ tí kò gun pá ni ó jẹ́ àfojúsùn WHO tí ó lé iwájú àgbékalẹ̀ Safer pẹ̀lú èròǹgbà láti pèsè ìrànwọ́ fún àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti mú àdínkú bá ìlò Ọtí líle lọ́nà tó lewu. Iṣẹ̀ WHO ni láti pèsè ìfiyèsí pàtàkì fún àdínkù ewu fún àwọn ènìyàn yàtọ̀ sí àwọn tó ń mu Ọtí líle àti sí ìyè ènìyàn tó lè kojú ewu tó wà nínú ìlòkulò Ọtí líle bí àwọn ọmọ wẹ́wẹ́, ọ̀dọ́, obìnrin tó wà ní ọjọ́ orí ìbímọ, olóyún àti fífún ọmọ lọ́yàn, àwọn ọmọ ilẹ̀ àti àwọn mìíràn tàbí ìpín tó wà ní ìpele àwọn tí kò rọ́wọ́ họrí. lọ́wọ́ lọ́wọ́ WHO ń ṣe àgbédìde ètò fún iṣẹ́ ṣíṣe (2022-2030) láti lè ṣe ìfilọ́lẹ́ ètò káàkiri àgbáyé láti mú àdínkù bá lílo Ọtí líle lọ́nà tó méwu lọ́wọ́ gẹ́gẹ́ bí àfojúsùn fún ìlera gbogbo gbò.

Utshwala Uhlolojikelele: Utshwala buyinto enobuthi futhi ebulala ingqondo enezakhi ezikhiqiza ukuncika kubo. Emiphakathini eminingi yanamuhla, iziphuzo ezidakayo ziyingxenye evamile yendawo yezenhlalo yomphakathi kwabaningi emphakathini. Lokhu kuyiqiniso ikakhulukazi kulabo abasezindaweni zomphakathi ezinokubonakala okuphezulu nethonya lomphakathi, kuzwelonke nakwamanye amazwe, lapho utshwala buvame ukuhambisana nokuzithokozisa nabanye. Kulesi simo, kulula ukunganaki noma ukunciphisa umonakalo wezempilo kanye nezenhlalo odalwe noma obangelwe ukuphuza. Ukuphuza utshwala kunomthelela ekushoneni kwezigidi ezi-3 unyaka ngamunye emhlabeni wonke kanye nokukhubazeka kanye nempilo ebuthakathaka yabantu abayizigidi. Sekukonke, ukusetshenziswa kotshwala okulimazayo kubangela u-5.1% womthwalo ngokuphathelene nezifo emhlabeni wonke. Ukusetshenziswa kotshwala okulimazayo kubangela u-7.1% no-2.2% womthwalo wezifo emhlabeni wonke kwabesilisa kanye nabesifazane ngokulandelana. Utshwala buyisici esiyinhloko sengozi yokushona ngaphambi kwesikhathi nokukhubazeka kulabo abaneminyaka eyi-15 kuya kwengama-49 yobudala, okwenza u-10% wabo bonke abantu abashonayo kuleli qembu leminyaka yobudala. Abantu abahluphekile futhi ikakhulukazi abasengozini banamanani aphezulu okushona kanye nokulaliswa esibhedlela okuhlobene notshwala. Umthelela: Utshwala njengesidakwa buthinta izinhlobonhlobo zezinhlaka kanye nezinqubo ohlelweni oluyinhloko lwezinzwa futhi bukhulisa ingozi yokulimala ngamabomu kanye nokungahlosiwe kanye nemiphumela emibi emphakathini. Utshwala bunemiphumela emikhulu enobuthi ezinhlelweni zokugaya ukudla kanye nezenhliziyo kanye nemithambo yegazi. Iziphuzo ezidakayo zihlukaniswa njengezibangela umdlavuza yi-International Agency for Research on Cancer futhi zandisa ingozi yezinhlobo eziningana zomdlavuza. Utshwala njengento ecindezela amasosha omzimba bandisa ingozi yezifo ezithathelanayo, ezihlanganisa isifo sofuba kanye neGciwane lesaNdulela Ngculazi. Kokubili ubungako bokuphuza utshwala impilo yonke kanye nenhlanganisela yengqikithi, imvamisa yokuphuza utshwala kanye nenani lokuphuza esikhathini ngasinye kwandisa ingozi yokulimala okubanzi kwezempilo kanye nasemphakathini. Izingozi zanda kakhulu ngendlela encike kumthamo wobuningi botshwala obuphuzwayo kanye nokuvama kokuphuza, futhi ngokuphawulekayo nenani elisetshenziswa ngesikhathi esisodwa. Utshwala bomgunyathi kanye nobenziwe ngokungemthetho bungaletha ingozi eyengeziwe yezempilo ngenxa yokungcola okunobuthi. Njengoba noma yikuphi ukuphuzwa kotshwala kuhlotshaniswa nezingozi ezithile zezempilo zesikhashana kanye nezesikhathi eside, kunzima ukuchaza imikhawulo esekelwe emphakathini wonke yokuphuza okunobungozi obuncane. Impendulo yeWHO: I-WHO isebenza namaZwe angamaLungu kanye nabalingani ukuze ivimbele futhi inciphise ukuphuzwa kotshwala okulimazayo njengento esemqoka kwezempilo yomphakathi. Isu leWHO Lomhlaba Wonke lika-2010 lokunciphisa ukuphuzwa kotshwala okulimazayo liyidokhumenti yenqubomgomo yotshwala yomhlaba wonke ebanzi kunazo zonke, egunyazwe yi-WHO Member States, enikeza imihlahlandlela yokunciphisa ukuphuza utshwala okulimazayo kuwo wonke amazinga. Indlela yeWHO ihambisana futhi iqhubekisela phambili imigomo ye-UN Sustainable Development Goals (SDGs), ihlose ngokukhethekile u-3.5 ekucwileni kuzidakamizwa, okuhlanganisa ukuphuzwa kotshwala okulimazayo, kanye nomgomo 3.4 ekuvimbeleni nasekulawuleni izifo ezingathathelani (NCDs) nokukhuthaza impilo yengqondo kanye nenhlalakahle. I-WHO ithole ukuthi izinyathelo ezingabizi kakhulu zokunciphisa ukuphuzwa kotshwala okulimazayo zihlanganisa ukukhuphula izintela ezikhokhiswa iziphuzo ezidakayo, ukuphoqa imikhawulo ekuchayekeni ekukhangiseni ngotshwala, kanye nemikhawulo ekutholakaleni kotshwala obudayiswayo. Ngaphezu kwalokho, ukuphoqa izinyathelo eziphikisayo ngokuphathelene nokushayela uphuzile nokuqinisekisa ukufinyelela ekuhlungeni, ukungenelela kafushane, nokwelashwa kuyizindlela zokungenela eziphumelelayo kanye nezakha umqondo ngokuphathelene nenkambiso. Ukungenelela okungabizi kakhulu kugxile emkhankasweni OPHEPHE KAKHUDLWANA oholwa yi-WHO ohloselwe ukunikeza usizo emazweni angamalungu ekunciphiseni ukuphuzwa kotshwala okulimazayo. Umsebenzi weWHO ukuhlinzeka ukunakekela okukhethekile ekunciphiseni ukulimala kubantu ngaphandle komuntu ophuzayo kanye nabantu abasengozini ngokukhethekile ngenxa yokuphuzwa kotshwala okulimazayo, njengezingane, amabhung namatshitshi, abesifazane abaneminyaka yobudala ekhomba ukuthi bangazala, abesifazane abakhulelwe nabancelisayo, abantu bomdabu namanye amaqembu amancane noma amaqembu anesimo esiphansi senhlalo nezomnotho. I-WHO njengamanje isungula uhlelo lwezinyathelo (2022–2030) ukuze isebenzise ngempumelelo isu lomhlaba wonke lokunciphisa ukuphuzwa kotshwala okulimazayo njengento esemqoka kwezempilo zomphakathi.

ፀረ-ተሕዋስያንን መቋቋም አጠቃላይ መረጃ፦ ፀረ-ተሕዋስያንን መቋቋም(AMR) በባክቴሪያ፣ በጥገኛ ተውሳኮች፣ በቫይረሶችና በፈንገሶች ምክንያት የሚመጡ በርካታ ኢንፌክሽኖችን ለመከላከልና ለማከም አደጋ ላይ ይጥላል። ፀረ-ተሕዋስያንን መቋቋም(AMR) የሚከሰተው ባክቴሪያ፣ ቫይረሶች፣ ፈንገሶች እና ጥገኛ ተህዋሲያን በጊዜ ሂደት ሲለዋወጡ እና ኢንፌክሽኑን ለማከም አስቸጋሪ በሚያደርጉ እና የበሽታ መስፋፋት ፣ ከባድ ህመም እና ሞትን የሚጨምሩ መድሃኒቶችን ምላሽ መስጠት በማይችሉበት ጊዜ ነው። በዚህ ምክንያት መድሃኒቶቹ ውጤታማ ባለመሆኑ እና ኢንፌክሽኖች በሰውነት ውስጥ በመቅረታቸው ወደ ሌሎች የመዛመት እድልን ይጨምራሉ. ፀረ-ተህዋሲያን - ፀረ-ባክቴሪያ ፣ፀረ-ቫይረስ፣ ፀረ-ፈንገስ እና ፀረ-ተባይ መድሃኒቶች - በሰዎች፣በእንስሳት እና በእፅዋት ላይ ኢንፌክሽን ለመከላከል እና ለማከም የሚያገለግሉ መድሃኒቶች ናቸው። ፀረ ተሕዋስያን የመቋቋም ችሎታ የሚያዳብሩ ረቂቅ ተሕዋስያን አንዳንድ ጊዜ "ሱፐርበግስ(superbugs)" ተብለው ይጠራሉ.

Antimicrobial resistance Overview: (AMR) threatens the effective prevention and treatment of an ever-increasing range of infections caused by bacteria, parasites, viruses and fungi. AMR occurs when bacteria, viruses, fungi and parasites change over time and no longer respond to medicines making infections harder to treat and increasing the risk of disease spread, severe illness and death. As a result, the medicines become ineffective and infections persist in the body, increasing the risk of spread to others. Antimicrobials - including antibiotics, antivirals, antifungals and antiparasitics - are medicines used to prevent and treat infections in humans, animals and plants. Microorganisms that develop antimicrobial resistance are sometimes referred to as “superbugs”.

Bijirewar cuta ga magunguna Gamsashen bayani: Bijirewar cuta ga magunguna (AMR) yana barazana ga sahihancin riga-kafi da magance ga dukkan wata ƙaruwar cututtuka wadda ƙwayoyin cuta masu yaɗuwa ke kawowa da ƙwayar cutar bairos da kwayar cutar fungal. AMR yana faruwa ne yayinda ƙwayar cutar bairos ko fungil da sauran ƙwayoyin cututtuka suka canza wami lokaci sai su zama ba wani tasiri da magungunan za suyi musu sai kwayoyin cutar su zama sunyi wahala a magance su sai kuma hadarin ƙwayar cutar ya yaɗu cutar ta tsananta sai mutuwa. Da wannan sakamakon ne magani zai zama bashi da wani tasiri sai cutar ta game jiki da kuma ƙara haɓaka haɗarin yaɗuwar wasu. Magungunan da suke yaƙar wannan cutar - sun haɗar da anti bayotik da anti bairos da anti fungal da anti farasat - su ne magungunan da ake amfani da su wajen kiyaye kai da maganin infekshin a jikin mutane da dabbobi da tsirrai . Ƙwayoyin cutar da suke bunƙasa wannan bijirewar mafiyawan lokaci ana kiran su da (sufabug).

Upinzani wa Antimicrobial. Muhtasari: (AMR) inatishia kuzuia na kutibu maambukizo yanayoongezeka kila mara yanayosababishwa na bakteria, vimelea, virusi na fangasi. AMR hutokea pale bakteria, virusi, fangasi na vimelea wanapobadilika kulingana na zmuda na hawakubali tena dawa kufanya ugumu kutibu maambukizi na kuongeza kuenea kwa ugonjwa, kuugua zaidi na kifo. Matokeo yake, dawa hazifanyi kazi na maambukizo yanaendelea katika mwili, na kuongeza hatari ya kuenea kwa wengine. Aantimaikrobia, ikiwa ni pamoja na vizuia magonjwa, vizuiaa virusi, vizuia fangasi, na vizuiaa vimelea, ni dawa zinazotumiwa kuzuia na kutibu maambukizi kwa wanadamu, wanyama na mimea. Microorganisms zinazoendeleza upinzani wa antimckrobial wakati mwingine hujulikana kama “superbugs”.

Ìtako àwọn ohun tó lè dènà ìṣokùnfà àìsàn Ìsọníṣókí : (AMR) ń dọdẹ ìṣàmójútó tó ní ìtumọ̀ àti ìtọ́jú ìwọ̀n tó ń peléke sí i ti àwọn àrùn tí àwọn kòkòrò àìfojúrí ń dá sílẹ̀. AMR máa ń wáyé nígbà tí àwọn kòkòrò àìfojúrí bá yí padà lẹ́yìn ìgbà díẹ̀, tí wọ́n kò kọ bi ara sí àwọn oogun lílò mọ́ èyí tó ń mú kí àwọn àrùn yìí máa le sí i láti tọ́jú àti àfikún ìtákálẹ̀ àwọn àìsàn yìí, ọpọlọpọ àìlera àti ikú. Gẹ́gẹ́ bí àbájáde, àwọn oògùn ò ṣiṣẹ́ mọ́, àrùn dúró, kò lọ ní àgọ́ ara, èyí ń ṣe àfikún ewu ìtákálẹ̀ sára àwọn ẹlòmíràn. Àwọn ohun tó lè dènà ìṣokùnfà àìsàn bí i àwọn oògùn tó ń kojú àwọn kòkòrò àìfojúrí - jẹ́ oògùn tí wọ́n ń lò láti dènà àti láti ṣe ìtọ́jú àìsàn lára ènìyàn, ẹranko àti àwọn ohun ọ̀gbìn. Àwọn kòkòrò àìfojúrí tó máa ń ní Ìtako àwọn ohun tó lè dènà ìṣokùnfà àìsàn máa ń jẹ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn kòkòrò àìfojúrí tó ti gbójú nínú títa ko ìtọ́jú.

Ukumelana nemithi elwa namagciwane Uhlolojikelele: (I-AMR) isongela ukuvimbela nokwelapha ngempumelelo uhlu olwandayo lokutheleleka olubangelwa amabhaktheriya, okuncela igazi labanye, amagciwane kanye nesikhunta. I-AMR yenzeka lapho amabhaktheriya, amagciwane, isikhunta nokuncela igazi labanye kushintsha ngokuhamba kwesikhathi futhi kungasabeli emithini okwenza kube nzima ukwelapha futhi kwandisa ingozi yokubhebhetheka kwezifo, ukugula kakhulu kanye nokushona. Ngenxa yalokho, imithi ayisebenzi futhi izifo ziyaqhubeka emzimbeni, nokuyinto eyandisa ubungozi bokuthelela abanye. Ama-antimicrobial - okuhlanganisa imithi elwa namagciwane, ama-antivirals, ama-antifungal nama-antiparasitic - yimithi esetshenziselwa ukuvimbela kanye nokwelapha izifo kubantu, ezilwaneni kanye nasezitshalweni. Ama-microorganism athuthukisa ukumelana nama-antimicrobial ngezinye izikhathi abizwa ngokuthi "ama-superbug".

አጋዥ ቴክኖሎጂ አጠቃላይ እይታ፡ አጋዥ ቴክኖሎጂ በተለይም አካል ጉዳተኞችን፣ እርጅናዎችን እና ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ያለባቸውን ሰዎች ማካተት እና ማሳተፍ ያስችላል። የረዳት ምርቶች ዋና ዓላማ የአንድን ግለሰብ ተግባር እና ነፃነት መጠበቅ ወይም ማሻሻል ሲሆን በዚህም ደህንነታቸውን ማስተዋወቅ ነው። ሰዎች ጤናማ፣ ፍሬያማ፣ ነጻ እና የተከበረ ህይወት እንዲኖሩ እና በትምህርት፣ በስራ ገበያ እና በስነ ምግባር ህይወት እንዲሳተፉ ያስችላቸዋል። በእያንዳንዱ ሀገር የእርዳታ ምርቶች የሚያስፈልጋቸው ሰዎች ቁጥር እየጨመረ ቢመጣም ወደ አንድ ቢሊዮን የሚጠጉት ተደራሽነት ተከልክሏል በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ተደራሽነቱ ለእነዚህ ህይወት ከሚያስፈልጉት 3% ያነሰ ሊሆን ይችላል። እነዚህ ክፍተቶች በበርካታ ምክንያቶች የሚከሰቱ ሲሆን ከነዚህም መካከል ከፍተኛ ወጪ ፣የገንዘብ እጥረት፣አቅርቦት፣የግንዛቤ እና የሰለጠኑ ባለሙያወች ይገኙበታል። ከእነዚህ አጋዥ ምርቶች መካከል የመስማት ችግር ላለባቸው ሰዎች መስማት የሚያስችሉ፣ ለአካል ጉዳተኞች ተሽከርካሪ ወንበር፣ መነፀሮች፣ ሰውሰራሽ የሠውነት ክፍሎች እና የማስታስ ችሎታን የሚደግፉ መሳሪያወች ይገኙበታል። እነዚህ ምርቶች ነፃነትን እና ደህንነትን የሚደግፉ ሲሆኑ የስኳር ህመም ባለባቸው ሰዎች ላይም የታችኛው እጅና እግር መቁረጥን የመሳሰሉ የሁለተኛ ደረጃ የጤና ሁኔታዎችን የሚያስከትሉትን ጉዳት ለመከላከል ወይም ለመቀነስ ይረዳሉ። እንዲሁም በተንከባካቢዎች ላይ ያለውን አስፈላጊነት እና ተፅእኖ መቀነስ እና መደበኛ የጤና እና የድጋፍ አገልግሎት አስፈላጊነት መቀነስ ይችላሉ። ከዚህም በላይ ተገቢውን አጋዥ ምርቶችን ማግኘት በማህበረሰብ ልማት እና በኢኮኖሚ እድገት ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ ይኖረዋል። የረዳት ምርቶች ዓለም አቀፋዊ ፍላጎት እና የታወቁ ጥቅሞች ቢኖሩም የእርዳታ ምርቶች ተደራሽነት ውስን ነው። ይህንን ያልተሟላ ፍላጎት መፍታት ዘላቂ የልማት ግቦችን ለማሳካት እና የአካል ጉዳተኞች መብቶች ስምምነትን እውን ለማድረግ አስፈላጊ ነው። ተግዳሮቶች፡ በየሀገሩ የእርዳታ ምርቶች የሚያስፈልጋቸው ሰዎች ቁጥር እየጨመረ ቢመጣም በአሁኑ ጊዜ ወደ አንድ ቢሊዮን የሚጠጉት የሚፈለገውን አገልግሎት ማግኘት አይችሉም። እነዚህ ህይወትን የሚቀይሩ ምርቶች በተለይ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ተደራሽነቱ እስከ 3% ዝቅተኛ ሆኖ ተገኝቷል. እነዚህ ክፍተቶች በበርካታ ምክንያቶች የሚከሰቱ ሲሆን ከነዚህም ውስጥ ከፍተኛ ወጪ እና የገንዘብ እጥረት፣አቅርቦት፣የግንዛቤ እና የሰለጠኑ ባለሙያ አለመኖር ይገኙበታል። ዝቅተኛ እና ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ፈተናዎች አሉ። በአለም አቀፍ ደረጃ ብሄራዊ የድጋፍ ቴክኖሎጂ መመሪያ ወይም መርሀግብር አዘጋጅተው በግሉ ዘርፍ በኩል አጋዥ ምርቶችን ያቀረቡ ሀገራት በጣም ጥቂት ናቸው። ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ እንኳን፣ አጋዥ ምርቶች ብዙውን ጊዜ እጥረት ስላለ ለእያንዳንዱ ሰው የሚፈቀዱት ውስን ናቸው ወይም በጤና እና በጎ አድራጎት መርሃ ግብሮች ውስጥ አይካተቱም ፣ ይህም በተጠቃሚዎች እና በቤተሰቦቻቸው ከፍተኛ ከኪስ የሚወጣ ክፍያን ያስከትላል። ሰዎች በተዛባ ልገሳ ወይም በጎ አድራጎት አገልግሎቶች ላይ እንዲተማመኑ ሊተዉ ይችላሉ፣ ይህ ማለት ደግሞ ብዙውን ጊዜ ምርቶቹ ጥራት የሌላቸው ወይም ለግለሰቡ ፍላጎቶች አግባብነት የሌላቸው ናቸው። አቅማቸው የፈቀደላቸው ከፋርማሲዎች፣ ከግል ክሊኒኮች ወይም ከዎርክሾፖች ዕቃዎችን ይገዛሉ:: በነዚህ ሁኔታዎች ውስጥ ሰዎች ብዙውን ጊዜ ምርቱን በአስተማማኝ ሁኔታ እንዴት እንደሚጠቀሙ አይማሩም እና የክትትል ቀጠሮዎችን ማግኘት አይችሉም፣ይህም ምርቱ የሰውን ፍላጎት እንደሚያሟላ እና በጥሩ ሁኔታ ላይ መሆኑን ለማረጋገጥ አስፈላጊ ናቸው። የአጋዥ ቴክኖሎጂ አገልግሎቶች ብዙውን ጊዜ ራሳቸውን የቻሉ መርሀግብሮች ስለሆኑ ከአንደኛ ደረጃ እስከ ከፍተኛ ደረጃ ባለው በሁሉም የእንክብካቤ ደረጃዎች የተዋሃዱ አይደሉም። ሰዎች በተለያዩ ቦታዎች ላይ ብዙ ቀጠሮዎችን ለመከታተል ሊገደዱ ይችላሉ፣ ይህም ብዙ ወጪ የሚጠይቅ እና በአጋዥ ምርት ተጠቃሚዎች ላይ እንዲሁም በተንከባካቢዎች ላይ እና በጤና እና ደህንነት በጀቶች ላይ ሸክሙን ይጨምራል። ሌላው ተግዳሮት የሚወከለው ደግሞ የህብረተሰቡን ፍላጎት ለመቅረፍ ክህሎትና ብቃት የሌላቸው የጤና ባለሙያዎች እጥረት እና ፍትሃዊ ያልሆነ ስርጭት ነው። ምላሽ፡ የአለም ጤና ድርጅት ራዕይ ሁሉም ሰው በሁሉም ቦታ ከፍተኛውን የጤና ደረጃ የማግኘት መብት እንዳለው ነው። የአካል ጉዳተኞች፣ አዛውንቶች እና ሥር በሰደደ የጤና ችግር የተጠቁ ሰዎች ጤናማ እና የተከበረ ህይወት እንዲኖሩ እና በህብረተሰቡ ውስጥ እንዲካተቱ ስለሚያደርግ አጋዥ ምርቶች ይህንን ራዕይ ለማሳካት መሰረታዊ ናቸው። የዚያ ቁርጠኝነት አካል የሆነው እ.ኤ.አ የ2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ ደህንነትን እና ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን የልማት ራዕዩ ማዕከል አድርጎ ማንንም ወደ ኋላ ላለመተው ቁርጠኝነት አለው። በተጨማሪም የአካል ጉዳተኞች መብቶች ኮንቬንሽን አጋዥ ቴክኖሎጂን ማግኘት እንደ ሰብአዊ መብት መሆኑን እውቅና ሰጥቶ ዓለም አቀፍ ተደራሽነትን ለማሻሻል ዓለም አቀፍ ትብብር እንዲደረግ (አንቀጽ 32) ጠይቋል ። የአጋዥ ቴክኖሎጂ ተደራሽነትን በማሻሻል አባል ሀገራት ፖሊሲዎችን እና ፕሮግራሞችን እንዲያዘጋጁ ፣ እንዲተገብሩ እና እንዲያጠናክሩ በመጠየቅ የአጋዥ ቴክኖሎጂ ተደራሽነትን ወደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ለማሸጋገር እ.ኤ.አ. በ 2018 በሰባ አንደኛው የዓለም ጤና ጉባኤ ተወካዮች የውሳኔ ሃሳቡን አጽድቀዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ዘላቂ የልማት ግቦችን፣ የአካል ጉዳተኞች መብቶች ኮንቬንሽንን እውን ለማድረግ እና በረዳት ቴክኖሎጂ ላይ WHA71.8 የወጣውን ተግባራዊ ለማድረግ በረዳት ቴክኖሎጂ ላይ ዓለም አቀፍ ትብብርን (GATE) ያስተባብራል። የጌት(GATE) ተነሳሽነት ሀገራት ተግዳሮቶችን በመፍታት እና አጋዥ ምርቶችን በአውዳቸው ውስጥ በማሻሻል ረገድ የመደገፍ ግብ አለው።ስለ ጌት(GATE) ተነሳሽነት የጌት(GATE) ማህበረሰብን ለመቀላቀል ያንብቡ።

Assistive technology Overview: Assistive technology enables and promotes inclusion and participation, especially of persons with disability, aging populations, and people with non-communicable diseases. The primary purpose of assistive products is to maintain or improve an individual’s functioning and independence, thereby promoting their well-being. They enable people to live healthy, productive, independent and dignified lives, and to participate in education, the labour market and civic life. Despite the growing number of people in need of assistive products in every country, nearly one billion of them are denied access, particularly in low- and middle-income countries, where access can be as low as 3% of the need for these life-changing products. These gaps exist for a number of reasons, including high cost and a lack of financing, availability, awareness and trained personnel. Examples of assistive products include hearing aids, wheelchairs, spectacles, prostheses and devices that support memory, among many others. While supporting independence and well-being, these products can also help to prevent or reduce the effects of secondary health conditions, such as lower limb amputation in people with diabetes. They can also reduce the need and impact on carers and mitigate the need for formal health and support services. Moreover, access to appropriate assistive products can have a tremendous impact on community development and economic growth. Despite the global need and recognized benefits of assistive products, access to assistive products remains limited. Addressing this unmet need is essential to progress towards the achievement of the Sustainable Development Goals and realizing the Convention of the Rights of Persons with Disabilities. Challenges: Despite the growing number of people in need of assistive products in every country, currently nearly one billion do not have the access they require. This is particularly the case in low- and middle-income countries, where access to these life-changing products has been found to be as low as 3%. These gaps exist for a number of reasons, including high cost and a lack of financing, availability, awareness and trained personnel. Challenges exist both in low- and high-income countries. Very few countries globally have developed a national assistive technology policy or programme and so provide assistive products through the private sector. Even in high-income countries, assistive products are often rationed or not included within health and welfare schemes, leading to high out-of-pocket payments by users and their families. People may be left to rely on erratic donations or charity services, which often means the products are of low quality or inappropriate for the person’s needs. Those who can afford them often purchase items from pharmacies, private clinics, or workshops. In these scenarios, people often are not taught how to use the product safely and lack access to follow-up appointments, which are essential to ensure that the product meets the person’s needs and that it is in good working order. Assistive technology services are often stand-alone programmes and not integrated across all the levels of care, from primary to tertiary. People may be forced to attend multiple appointments at different locations, which are costly and add to the burden on assistive product users as well as caregivers, and on health and welfare budgets. Another challenge is represented by the shortage and uneven distribution of the health workforce, which often does not have the skills and competencies to address the needs of the population. Response: WHO’s vision is that everyone, everywhere, has the right to the highest attainable standard of health. Assistive products are fundamental to achieve this vision, as they ensure that people with disability, older people and those affected by chronic health conditions are able to live a healthy and dignified life and are included in society. As part of that commitment, the 2030 Agenda for Sustainable Development places well-being and universal health coverage at the centre of its development vision, with the commitment to leave no one behind. In addition, the Convention on the Rights of Persons with Disabilities has recognized access to assistive technology as a human right and has called for international cooperation to improve global access (Article 32). In 2018, delegates at the Seventy-first World Health Assembly adopted the resolution Improving access to assistive technology, urging Member States to develop, implement and strengthen policies and programmes to improve access to assistive technology as a move towards universal health coverage. WHO coordinates the Global Cooperation on Assistive Technology (GATE) as a step towards realizing the Sustainable Development Goals, the Convention on the Rights of Persons with Disabilities and implementing the resolution WHA71.8 on assistive technology. The GATE initiative has the goal to support countries in addressing challenges and improving access to assistive products within their context.Read about the GATE initiative Join the GATE Community

Amfani da Fsaha ga Masu Buƙa ta Musamman Ƙarin bayani :Taimako ta Fuskar Fasaha yana bunƙasa da shigar da mutane musamman waɗanda suke da tawaya ko tsofaffin mutane waɗanda ba su da cuta mai yaɗuwa. Babban dalilin taimako ta fuskar fasaha shi ne bunƙasa ayyukan kowanne mtum a bisa dogaro da kai ta fuskar walwala . Suna sa mutane su rayu cikin ƙoshin lafiya da amfanarwa bisa dogaro da kai da kuma rayuwa cikin mutunci da kuma bada gudunmawa a ilmance da kuma ɓangaren kasuwa da rayuwar yau da gobe . Duk da ƙara yawan mutane masu buƙatar taimako ta fuskar fasaha a kowacce ƙasa kusan biliyan 1 daga cikinsu basu da damar samunsa musamman a ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga inda yuwuwar samunsa zai iya zama ƙasa da kashi uku 3% na mabuƙatan wannan mai canza rayuwar . Wannan giɓi ya samu ne a bisa dalilai masu yawa waɗanda suka haɗar ɗan karan tsada da kuma rashin tallafin kuɗi da samuwarsa da wayar da kai da kuma rashin ƙwararrun ma'aikta. Misalan waɗannan Taimako ta Fuskar Fasaha sun hadar da abin taimakawa a ji magana ko kujerar guragu ko tubaran kara gani ko dashen gabobi da duk wani abu da zai tallafi kwakwalwa da wasunsu . Yayinda ake bunƙasa dogaro da kai da kuma walwala waɗannan kayayyakin za su taimaka wajen bada kariya ko rage yanayin tasirin cuta kamar ƙanƙancewar ƙafa ga masu cutar suga . Za su kuma rage buƙatar da kuma kulawar majinyata su kuma magance tsarin lafiya na yau da kullum da sauran bada kulwa. Har ila yau samun damar Taimako ta Fuskar Fasaha zai zama yana da mahimmanci sosai wajen cigaban alumma da kuma bunƙasar tattalin arziƙi . Duka da buƙatar duniya da kuma amincewa da amfanin Taimako ta Fuskar Fasaha amma samunsa yayi ƙaranci . Magance wannan yana da mahimmanci domin ci gaban biyan buƙatun Ci-gama mai ɗorewa (SDGs) da kuma tabbatar da 'yancin buƙatun masu buƙata ta musamman . Matsaloli : duk da yawan ƙaruwar adadin mutane na buƙatar Taimako ta Fuskar Fasaha a kowacce ƙasa kusan a yanzu haka mutane biliyan 1 ba su da damar samunsa . Wannan musanman a ƙasashe masu ƙarancin tattalin arziƙi da matsakaicin kuɗin shiga, inda damar kaiwa ga waɗannan hajoji na sauyin rayuwa ke samuwa da ƙasa da kaso uku 3%. Waɗannan tazara ta samu ne ta fuskoki daban daban wanda ya haɗar da tsada da rashin tallafi da ƙarancin sa da rashin wayar da kai da rashin bada horo ga mutane. Matsalolin sun faru ne a ƙasashe masu ƙarancin da masu yawan kuɗin shiga. Ƙasashe kaɗan ne a duniya suka samar da tsarin Taimako ta Fuskar Fasaha ko kuma wani wani shiri kuma ya bayar da Taimako ta Fuskar Fasaha da hanyar mutane masu zaman kansu. Ko da a ƙasashe masu tattalin arziƙin Taimako ta Fuskar Fasaha a ƙayyade yake ko kuma ma ba a shigar da shi a tsarin walwala na lafiya wanda ya haddasa tsada ga masu amfani da shi da iyalansu. Meyiwuwa an bar mutane ba tare da samun gudunmawa ko taimako wanda ko yaushe yake nufin ƙarancinsa ko kuma be dace da amfanin mutane ba . Waɗanda za su iya sayen kayayyaki koyaushe daga kyamis ko asibitin kuɗi ko shaguna . A wannan yanayin ba koyaushe ake koya wa mutane yadda za su yi amfani da shi yadda ya kamata kuma rashin bibiya bayan ganin likita ba su iya kaiwa rasa damar su samu bibiya wanda yana da mahimmanci wajen tabbatar da cewa ya biya buƙatar mutane kuma wannan shi ne yadda ya kamata ayi amfani da shi. Taimako ta Fuskar Fasaha mafi yawanci tsari ne me zaman kansa kuma ba a haɗa shi da sauran matakan lafiya tun daga farko har ƙarshe. Ana takurawa mutane su halarci wurarare daban daban wanda yana da tsada kuma yana ƙara nauyin ga masu amfani da Taimako ta Fuskar Fasaha harda masu kula da su da kuma masu bada tallafin lafiya. Wasu matsalolin ana ganinsu ne ta fuskar ƙaranci da kuma rashin ma'aikatan lafiya wanda mafi yawan lokaci bashi da ƙwarewa ko nutsuwa wajen fuskantar buƙatar mutane. Amsa : Hasashen WHO shi ne kowanne mutum kuma ko ina yake yana da 'yancin samun ingantacciyar lafiya. Taimako ta Fuskar Fasaha suna da mahimmanci sosai wajen cimma wannan muradin domin su tabbatar cewa mutane masu buƙata ta musamman da tsofaffi da waɗanda suka kamu da matsananciyar cuta sun sami damar rayuwa cikin ƙoshin lafiya da mutuntawa kuma ana damawa dasu cikin alumma. Yana daga cikin wannan ƙoƙarin na cimma muradun ƙarni na shekarar dubu biyu da talatin 2030 tabbatar da walwala da gamewar lafiya a matsayin ƙashin bayan cigaba ba tare da an bar kowa a baya ba. Hakazalika a Yarjejeniyar Kula da Haƙƙin Matane Masu Buƙata ta Musamman ta amince da amfani da Taimako ta fuskar Fasaha a matsayin 'yancin ɗan'adam da kuma kira ga ƙasashen duniya su samar da maƙala ta 32. A shekara ta 2018 wakilai a taron Majalisar Lafiya ta duniya ta yanke shawarar a kan wasu manufofi kan bunƙasa tsarin Amfani da Fasaha ga Masu Buƙata ta Musamman sannan ta umarci mambobinta da su bunƙasa da kuma ƙarfafa tsarin aiwatar da samun damar Amfani da Fasaha ga Masu Buƙata ta Musamman a matsayi ƙara bunƙasa lafiya a duniya. WHO ta tsara haɗin-guiwa a kan Amfani da Fasaha ga Masu Buƙata ta Musamman wato GATE a matsayin mataki na samun Ci-gaba mai ɗorewa da Yarjejeniyar Kula da Haƙƙin Matane Masu Buƙata ta Musammanda kuma aiwatar da shawarar WHA71, 8 a kan Amfani da Fasaha ga masu buƙata ta musamman. Shi GATE yana da manufa wajen tallafar ƙasashe domin magance matsalolin bunƙasa Taimako ta Fuskar Fasaha a yankunansu . Ka karanta bayani a kan GATE ka haɗe da GATE .

Teknolojia ya usaidizi. Muhtasari: Teknolojia ya usaidizi inawezeszha na kukuza ushirikishwaji na ushiriki, haswa wa watu wenye ulemavu, wazee, na watu wenye magonjwa yasiyo ya kuambukiza. Lengo la msingi la vifaa vya usaidizi ni kudumisha au kuboresha utendaji wa mtu binafsi na kujitegemea, na hivyo kukuza ustawi wao. Zinasaidia wa tu kuishi maisha yenye afya, tija, kujitegemea na yenye heshima, na kushiriki katika elimu, soko la ajira na maisha ya kiraia. Licha ya kuongezeka kwa idadi ya watu wenye uhitaji wa vifaa vya usaidizi kwenye kila nchi, karibu bilioni moja kati yao wananyimwa ufikiwaji, haswa katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati. ambapo ufikiaji unaweza kuwa chini kama 3% ya hitaji la bidhaa hizi zinazobadilisha maisha. Upungufu huu upo kwa sababu kadhaa, ikiwa ni pamoja na gharama kubwa na ukosefu wa fedha, upatikanaji, uelewa wa wafanyakazi wenye mafunzo. Mifano ya vifaa saidizi ni pamoja na visaidizi kusikia, vitimwendo, miwani, viungo bandia na vifaa vinavyosaidia kumbukumbu, ni kati ya vingine vingi. Wakati vikisaidia kujitegemea na usatawi, vifaa hivi pia vinaweza kusaidia kupunguza athari ya pili ya madhara ya afya, kukatwa kwa kiungo cha chini kwa watu wendye kisukari. Vinaweza kupunguza hitaji na athari kwa taaluma na kupunguza hitaji la huduma rasmi za afya na usaidizi. Zaidi ya hayo, upatikanaji wa vifaa vya usaidizi zinazofaa kunaweza na athari kubwa katika maendeleo ya jamii na ukuaji wa uchumi. Licha ya hitaji la na faida zinazotambulika za vifaa saidizi, ufikiaji wa vifaa saidizi unabaki kuwa mdogo. Kushughulikia hitaji hili ambalo halijafikiwa ni muhimu kwa mazendeleo kuelekea kufikiwa kwa Malengo ya Maendeleo Endelevu na kufikia Mkataba wa Haki za Watu wenye ulemavu. Changamoto: licha ya kuongezeka kwa idadi ya watu wenye uhitaji wa vifaa saidizi kwenye kila nchi, sasa hivi karibu watu moja hawana uwezo wa kupata wanavyovihitaji. Hili haswa kwenye nchi zenye uchumi wa chini na wa kati, ambapo ufikiaji wa vifaa hivi vya kubadilisha maisha upo chini kama 3%. Upungufu huu upo kwa sababu kadhaa, ikiwa ni pamoja na gharama kubwa na ukosefu wa fedha, upatikanaji, uelewa wa wafanyakazi wenye mafunzo. Changamoto zipo kote kwenye nchi zenye uchumi wa chini na wa juu. Nchi chache sana duniani wameandaa sera ya teknolojia saidizi ama programu na hivyo kutoa vifaa saidizi kupitia sekta binafsi hizo. Hata kwenye nchi zenye kipato cha juu, vifaa saidizi mara nyingi hugawiwa au kutojumuishwa katika mipango ya afya na ustawi, na hivyo kusababisha malipo mengi ya mfukoni kwa watumiaji na familia zao. Watu wanaweza kuacha kutegemea michango isiyobadilika au huduma saidizi, ambazo mara nyingi humaanisha kuwa ni vifaa vyenye ubora wa chini au havifai mahitaji ya mtu. Wale wanaoweza kumudu mara nyingi hununua vitu kutoka kwenye maduka ya dawa, kliniki binafsi, ama karakana. Kwenye mazingira haya, watu mara nyingi hawaelekezwi namna ya kutumia vifaa hivyo kwa usalama na kukosa miadi ya ufuatiliaji, ambayo muhimu ili kuhakikisha vifaa hivyo vinakidhi mahitaji ya watu na kwamba vipo katika mpangilio mzuri wa kufanya kazi. Teknolojia saidizi mara nyingi ni programu zinayosimama zenyewe na haziingiliani katika viwango vote vya huduma, kuanzaia ngazi za chini hadi za juu. Watu wanaweza kulazimishwa kuhudhuria miadi mbalimbali kwenye maeneo tofautitofauti, ambapo ni gharama na zinzongeza mzigo kwa watumiaji wa vifaa saidizi pia watoa huduma, na kwenye bajeti za afya na ustawi. Changamoto nyingine inawasilishwa kwa upungufu na usambazaji usio sawa sawa wa wafanyakazi wa afya, ambao mara nyingi hawana ujuzi na uwezo wa kuyakabili mahitaji ya watu. Majibu: lengo la WHO ni kwamba kila mmoja, kila pahazli, ana haki ya kupatiwa huduma ya afya ya zkiwango cha juu. Vifaa saidizi ni muhimu kufikia lengo hili, kwani vinahakikisha kwamba watu wenye ulemavu, wazee na walioathiriwa na hali za afya sugu wanaweza kuishi maisha yenye afya na heshima na wanajumuishwa kwenye jamii. Ikiwa ni sehemu ya kujizatiti, Ajenda ya 2030 ya Maendeleo Endelevu inaweka ustawi na chanjo ya afya kwa wote katikati ya dira yake ya maendeleo, kwa dhamira ya kutomwacha mtu yeyote nyuma. Kwa kuongezea, Mkataba wa Haki za Watu wenye Ulemavu umetambua upatikanaji wa teknolojia ya usaidizi kama hakzi ya binadamu na umetaka ushirikianzo wa kimataifa kuboresha ufikiaji wa kimataifa (Kifungu 32). IMwaka 2018, wajumbe katika Mkutano wa sabini na mmoja wa Afya Duniani walipitisha azimio la kuboresha teknolojia ya upatikanaji wa teknolojia ya usaidizi, n 2018, delegates at the Seventy-first World Health Assembly adopted the resolution Improving access to assistive technology, kuzihimiza Nchi Wanachama kubuni, kutekeleza, na kuimarisha sera na programu ili kuboresha upatikanaji wa teknolojia saidizi kama hatua ya kufikia huduma ya afya kwa wote. WHO linaratibu Ushirikiano wa Kimataifa wa Teknolojia Usaidizi (GATE) kama hatua zya zkufikia Malengo ya Maendeleo Endelevu, Mkataba wa Watu Wenye Ulemavu na kutekeleza azimio WHA71.8 kuhusu tedknolojia ya usaidizi. Mpango wa GATE una lengo la kusaidia nchi katika kushughulikia changamoto na kuboresha ufikiaji wa vifaa saidizi ndani ya muktadha wao. Soma kuhusu mpango wa GATE Jiunge na Jamii ya GATE.

Ìmọ̀ ẹ̀rọ olùrannilọ́wọ́ Ìsọníṣókí: Ìmọ̀ ẹ̀rọ olùrannilọ́wọ́ máa ń mú ìlọsíwájú bá ìkópa àti wíwà níbẹ̀ pàápàá fún àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá, àwọn tó ti dàgbà àti àwọn tó ń gbé pẹ̀lú àìsàn tí kìí ràn. Kókó pàtàkì fún àwọn ohun èlò ìránnilọ́wọ́ ni láti ṣe àmójútó tàbí ṣe àfikún bí àgọ́ ara ènìyàn ṣe ń ṣiṣẹ́ sí àti fún òmìnira láti mú ìlọsíwájú bá ìlera ara wọn. Wọ́n máa ń rán àwọn ènìyàn lọ́wọ́ láti gbé ìgbé ayé ìlera, òmìnira àti èyí tó níyì àti láti kópa nínú ètò ẹ̀kọ́, àwùjọ iṣẹ́ ṣíṣe àti ìgbé ayé ènìyàn pẹ̀lú Ìfẹ́ àwùjọ. Bí iye ènìyàn tó nílò Ìmọ̀ ẹ̀rọ olùrannilọ́wọ́ ṣe ń gbilẹ̀ síi tó ní gbogbo orílẹ̀-èdè, bí i bílíọ́ọ̀nù kan lára wọn ni kò rí ààyè pàápàá àwọn orílẹ̀-èdè tí kò ní àǹfààní ìdàgbàsókè tó gbilẹ̀, níbi tí ààyè tí lè kéré tó idà mẹ́ta nínú ọgọ́rùn-ún fún bí àwọn ènìyàn ṣe nílò àwọn ohun èlò fún àyípadà ayé wọn. Àwọn àlàfo yìí máa ń wáyé nítorí àwọn ìdí kan bí i ọ̀wọ́n gógó àti àìsí owó tótó, wíwà, mímọ̀ àti àwọn òṣìṣẹ́ akọ́ṣẹ́mọṣẹ́. Àpẹẹrẹ àwọn ohun èlò ìránnilọ́wọ́ ni àwọn ohun ìrànwọ́ fún gbígbọ́ràn, àga ìgbénikiri, ìgò ojú, ẹ̀dà ẹ̀ya ara ènìyàn àti àwọn ohun èlò mìíràn tó máa ń tàn òye lọ́wọ́ pẹ̀lú àwọn nǹkan mìíràn. Nígbà tí iranlọwọ bá ń lọ lọ́wọ́ lórí wíwà ní òmìnira àti ní Ìlera, àwọn ohun èlò yìí tún lè wúlò láti dínkù àti láti má jẹ kó wáyé àwọn àbájáde ìpele ètò ìlera kejì bíi gígé abala ẹsẹ̀ kan kúrò lára àwọn ènìyàn tó ní àìsàn ìtọ ṣúgà. Wọ́n tún lè mú àdínkù bá bí ìwúlò rẹ̀, ó tún nípa lórí iṣẹ́ àti ó ń pá ìlò ìlera pípé rẹ́ ó sì ń ṣe ìrànwọ́ iṣẹ́ ṣíṣe. Àti wípé ààyè sí ìlò ohun èlò aṣèrànwọ́ tó yẹ lè ní ipa ribiribi lórí ìdàgbàsókè agbègbè àti ètò ọrọ̀ ajé rẹ̀. Pẹ̀lú pé ààyè fún ìlò àgbáyé wà pẹ̀lú àwọn àǹfààní tó ṣeé dìmú lórí àwọn ohun èlò aṣèrànwọ́, ààyè láti ṣe àmúlò wọn rí péréte. Kíkojú àìní yìí ṣe pàtàkì fún ìlọsíwájú fún àṣeyọrí àwọn èròǹgbà tó ṣeé tẹ̀lé àti ṣíṣe àwárí ẹ̀tọ́ àwọn tó jẹ́ àkàndá ẹ̀dá. Àwọn ìpèníjà : pẹ̀lú bí iye àwọn ènìyàn ṣe ń lọ́po sí i, ìyẹn àwọn tó nílò àwọn ohun èlò ìrànwọ́ yìí ní gbogbo orílẹ̀-èdè, lọ́wọ́ lọ́wọ́ bí í àwọn ènìyàn tó tó bílíọ́ọ̀nù kan ni kò ní àǹfààní tí wọ́n nílò. Èyí jẹ́ ohun tó ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí kò tí ì rọ́wọ́ họrí, níbi tí ààyè sí àwọn ohun èlò ìyípadà ayé ènìyàn ti wà ní ìdá mẹ́ta nínú ọgọ́rùn-ún. Àwọn àlàfo yìí máa ń wáyé nítorí àwọn ìdí kan bí i ọ̀wọ́n gógó àti àìsí owó tótó, wíwà, mímọ̀ àti àwọn òṣìṣẹ́ akọ́ṣẹ́mọṣẹ́. Àwọn ìpèníjà yìí máa ń wáyé ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó kékeré wọlé àti àwọn tó ń pawó gọbọi wọlé. Àwọn orílẹ̀-èdè péréte káàkiri àgbáyé ló ti ṣe àgbékalẹ̀ ètò ìrànwọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ káàkiri orílẹ̀-èdè wọn tí wọ́n sì pèsè àwọn ohun èlò ìrànwọ́ yìí láti ọ̀dọ̀ àwọn ẹ̀ka aládàní. Àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó gọbọi wọlé gan, àwọn ohun èlò ìrànwọ́ máa ń jẹ́ wíwọ̀n fún wọn tàbí kí ó má ètò ìlera àti wíwà ní àlàáfíà èyí tó ń yọrí sí sísan owó gege àwọn asàmúlò àti àwọn ẹbí wọn. Àwọn ènìyàn lè wá gbọ́kàn lé àwọn ìtọrẹ tí kò bójú mu tàbí iṣẹ́ inú ire èyí tó sábà máa ń túmọ̀ sí pé àwọn ohun èlò tó ní ìwọ̀n ìdára kékeré tàbí ko dára tó fún ìlò eniyan. Àwọn tó bá lówó rẹ̀ lọ́wọ́ sábà máa ń ra àwọn èròjà yìí láti ilé ìta-òògùn, ilé-ìwòsàn àdáni tàbí àwọn ibi ìkọ́ṣẹ́. Nínú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ yìí, wọn kì í kọ́ àwọn ènìyàn ní bí a ṣe ń lo àwọn ohun èlò yìí ní àìséwu àti wípé àìsí àǹfààní láti tẹ̀lé ìfẹnukò fún ìpàdé èyí tó ṣe pàtàkì kí ohun èlò náà bá àìní ẹni náà pàdé ní lílò àti kí ó lè wà ní ipò tó dára láti ṣiṣẹ́. Iṣẹ́ Aṣèrànwọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ sábà máa ń dá dúró gẹ́gẹ́ bí ètò ni, kì í sí ní ìbáṣepọ̀ káàkiri àwọn ìpele ìtọ́jú láti ìpele kékeré dé èyí tó tóbi. Àwọn ènìyàn lè ní àfojúsùn láti kópa nínú ìpàdé onímọ̀ tẹ́lẹ̀ ní oríṣi ibi èyí tí ó jẹ́ ọ̀wọ́n tó sì ń fikún ẹrù orí àwọn tó ń ṣàmúlò ohun èlò Aṣèrànwọ́ pẹ̀lú àwọn olùtọ́jú àti lórí gbèdéke owó fún ìlera àti ìwà ní àlàáfíà. Ìpèníjà mìíràn tún ni ìpín kékeré àti èyí tí kò dọ́gba nínú pínpín àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera, àwọn èyí kò ní ìmọ̀ọ̀ṣe àti ìkún ojú òṣùwọ̀n láti gbọ́ àìní àwọn ènìyàn lórí ohun tí wọ́n nílò. Ìdáhùn: Àfojúsùn WHO ni wípé kí gbogbo ènìyàn, ní bi gbogbo ni ẹ̀tọ́ sí òṣùwọ̀n ètò ìlera tó ga jù. Àwọn ohun èlò Aṣèrànwọ́ jẹ́ ohun tó ṣe kókó sí àfojúsùn yìí, láti rí i dájú pé àwọn abarapá, àwọn arúgbó àti àwọn tó ní àìsàn tó lè lára wọn lè gbé ìgbé ayé ara líle àti èyí tó níyì, tí wọ́n sì kà wọ́n mọ́ àwọn ènìyàn àwùjọ. Gẹ́gẹ́ bí ara àlàkalẹ̀ ìfarajì wọn, èròǹgbà 2030 fún àwọn ibi ìdàgbàsókè àlàáfíà tó ṣe é mójútó àti ìlera gbogbo gbò ní àárín gbùngbùn àfojúsùn ìdàgbàsókè rẹ̀ pẹ̀lú ìfarajì láti má ṣe fi ẹnikẹ́ni sílẹ̀ lẹ́yìn. Ní àfikún, àpéjọpọ̀ lórí ẹ̀tọ́ àwọn abarapá ti fáàyè gba àǹfààní sí ìmọ̀ ẹ̀rọ aṣèrànwọ́ gẹ́gẹ́ bí ẹ̀tọ́ ènìyàn, ó sì ti pé tún àgbájọwọ́ káàkiri àgbáyé láti mú kí ààyè àǹfààní yìí dára sí i (Ìwé òfin abala 32). Ní 2018, àwọn aṣojú níbi àpéjọ fún Ìlera ti gbogbo àgbáyé ọkanlelaadorin irú rẹ̀ ti gba ìpinnu láti ṣe ìmúdára síi àwọn àǹfààní sí ìmọ̀ ẹ̀rọ aṣèrànwọ́ gẹ́gẹ́ bí Ìgbésẹ̀ sí àgbájọ ètò ìlera àgbáyé. WHO ń ṣètò ìfọwọ́sowọ́pọ̀ gbogbo àgbáyé lórí Ìmọ̀ ẹ̀rọ Aṣèrànwọ́ gẹ́gẹ́ bí Ìgbésẹ̀ sí mímú àwọn àfojúsùn fún ìdàgbàsókè tó ṣeé mójútó ṣẹ, àpéjọ lórí ẹ̀tọ́ àwọn abarapá àti ṣíṣe ìfilọ́lẹ́ ìpinnu WHA71. 8 lórí ìmọ̀ ẹ̀rọ Aṣèrànwọ́. Àgbékalẹ̀ GATE ní àfojúsùn láti ṣe àtìlẹyìn fún àwọn orílẹ̀-èdè ní kí kojú àwọn ìpèníjà àti ṣíṣe ìmúdára àǹfààní sí ìmọ̀ ẹ̀rọ Aṣèrànwọ́ níbi ààyè rẹ̀. Kà nípa àgbékalẹ̀ GATE, darapọ̀ mọ́ àwùjọ GATE

Ubuchwepheshe obusizayo Uhlolojikelele: Ubuchwepheshe obusizayo busiza futhi bukhuthaze ukungabandlululi kanye nokubamba iqhaza, ikakhulukazi kubantu abaphila nokukhubazeka, abantu asebekhulile, kanye nabantu abanezifo ezingathelelani. Inhloso eyinhloko yemikhiqizo esizayo ukugcina noma ukuthuthukisa ukusebenza kanye nokuzimela komuntu, bese ngaleyo ndlela kuthuthukiswe inhlalakahle yakhe. Zivumela abantu ukuthi baphile ngendlela enempilo, yokwazi ukusebenza, ukuzimela kanye nokuhlonipheka, futhi bahlanganyele emfundweni, emakethe yezabasebenzi kanye nasekuphileni komphakathi. Naphezu kwenani elikhulayo labantu abadinga imikhiqizo yokusiza kuwo wonke amazwe, cishe isigidigidi esisodwa sabo enqatshelwe ukufinyelela, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, lapho ukufinyelela kungaba ngaphansi kuka-3% wesidingo sale mikhiqizo eguqula impilo. Lezi zikhala zikhona ngenxa yezizathu eziningana, ezihlanganisa izindleko eziphezulu kanye nokuntuleka kwezimali, ukutholakala, ukuqwashisa kanye nabasebenzi abaqeqeshiwe. Izibonelo zemikhiqizo esizayo zihlanganisa izinsiza-kuzwa, izihlalo zabakhubazekile, izibuko zamehlo, ama-prostheses kanye namadivayisi asekela inkumbulo, phakathi kokunye okuningi. Nakuba isekela ukuzimela nenhlalakahle, le mikhiqizo ingasiza futhi ekuvimbeleni noma ekunciphiseni imiphumela yezimo zempilo zesibili, njengokunqunywa kwezitho zomzimba kubantu abanesifo sikashukela. Bangase futhi banciphise isidingo nomthelela kubanakekeli futhi banciphise isidingo sezinsiza zezempilo ezisemthethweni kanye nokusekelwa. Ngaphezu kwalokho, ukufinyelela emikhiqizweni efanele yokusiza kungaba nomthelela omkhulu ekuthuthukiseni umphakathi nasekuthuthukeni komnotho. Naphezu kwesidingo somhlaba wonke nezinzuzo eziqashelwayo zemikhiqizo esizayo, ukufinyelela emikhiqizweni esizayo kuhlala kulinganiselwe. Ukubhekelela lesi sidingo okungahlangabezwananga naso kubalulekile ukuze kube nentuthuko ngouphathelene nokufezekisa Izinhloso Zentuthuko Esimeme kanye nokuqaphela Isivumelwano Samalungelo Abantu Abaphila Nokukhubazeka. Izinselelo: Naphezu kwenani elandayo labantu abadinga imikhiqizo yokusiza kuwo wonke amazwe, okwamanje cishe isigidigidi esisodwa elinokufinyelela elikudingayo. Lokhu kunjalo ikakhulukazi emazweni anamaholo angamanani aphansi kanye naphakathi nendawo, lapho kutholakale khona ukuthi ukufinyelela kule mikhiqizo eguqula impilo kuphansi ngango-3%. Lezi zikhala zikhona ngenxa yezizathu eziningana, ezihlanganisa izindleko eziphezulu kanye nokuntuleka kwezimali, ukutholakala, ukuqwashisa kanye nabasebenzi abaqeqeshiwe. Izinselele zikhona kuwo womabili amazwe anamaholo amancane kanye nahola kakhulu. Ambalwa kakhulu amazwe emhlabeni wonke athuthukise inqubomgomo noma uhlelo lwezobuchwepheshe obusizayo kuzwelonke ngakho-ke ahlinzeka ngemikhiqizo esizayo ngomkhakha wezinkampani ezizimele. Ngisho nasemazweni anamaholo aphakeme, imikhiqizo esizayo ivame ukwabelwa noma ingafakwanga ezinhlelweni zezempilo nezenhlalakahle, okuholela ekukhokhelweni okuphezulu okuphume ephaketheni ngabasebenzisi nemindeni yabo. Abantu bangase bashiywe bathembele eminikelweni engahleliwe noma ezinsizeni zosizo, ngokuvamile okusho ukuthi imikhiqizo isezingeni eliphansi noma ayifanele izidingo zomuntu. Labo abakwazi ukuzithenga bavame ukuthenga izinto emakhemisi, emitholampilo yangasese, noma kuma-workshop. Kulezi zimo, kuvamile ukuthi bangafundiswa indlela yokusebenzisa umkhiqizo ngokuphephile futhi abakwazi ukuthola ama-aphoyintimenti okulandelela, okubalulekile ngokuphathelene nokuqinisekisa ukuthi umkhiqizo uhlangabezana nezidingo zomuntu nokuthi usebenza kahle. Izinsiza zezobuchwepheshe ezisizayo ngokuvamile ziyizinhlelo ezizimele futhi ezingahlanganisiwe kuwo wonke amazinga okunakekelwa, kusukela emazingeni aphezulu ukuya kwaphakeme. Abantu bangaphoqeleka ukuthi baye kuma-aphoyintimenti amaningi ezindaweni ezihlukahlukene, nokuyinto ebiza kakhulu futhi anezele emthwalweni kubasebenzisi bomkhiqizo osizayo kanye nabanakekeli, nakusabelomali sezempilo kanye nenhlalakahle. Enye inselele imelelwa ukushoda kanye nokusatshalaliswa okungalingani kwabasebenzi bezempilo, ngokuvamile abangenawo amakhono nolwazi lomsebenzi lokubhekana nezidingo zomphakathi. Impendulo: Umbono we-WHO uwukuthi wonke umuntu, yonke indawo, unelungelo lokuthola izinga lempilo eliphakeme kakhulu elingatholakala. Imikhiqizo esizayo ibalulekile ukuze kufinyelelwe kulo mbono, njengoba iqinisekisa ukuthi abantu abaphila nokukhubazeka, abantu asebekhulile nalabo abathintwe yizimo zempilo ezingamahlalakhona bayakwazi ukuphila ukuphila okunempilo nokuhloniphekile futhi babandakanywe emphakathini. Njengengxenye yalokho kuzibophezela, i-2030 Agenda for Sustainable Development ibeka inhlalakahle nokufinyelela kwezempilo endaweni yonke njengomongo wombono wayo wentuthuko, nokuzibophezela kokungashiyi muntu ngemuva. Ngaphezu kwalokho, i-Convention on the Rights of Persons with Disabilities iye yaqaphela ukufinyelela kubuchwepheshe bokusiza njengelungelo labantu futhi yahlaba ikhwela ngokuphathelene nokubambisana kwamazwe omhlaba ukuze kuthuthukiswe ukufinyelela emhlabeni wonke (Umbhalo wama-32). Ngo-2018, izihambeli ze-World Health Assembly ymamashumi ayisikhombisa nanye zamukela isinqumo Sokuthuthukisa ukufinyelela kwezobuchwepheshe bokusiza, zikhuthaza amazwe angamalungu ukuthi asungule, asebenzise futhi aqinise izinqubomgomo nezinhlelo zokuthuthukisa ukufinyelela kwezobuchwepheshe bokusiza njengokuya ekuhlanganisweni kwezempilo komhlaba wonke. I-WHO ihlelela i-Global Cooperation on Assistive Technology (GATE) njengesinyathelo sokufeza Imigomo Yentuthuko Esimeme, i-Convention on the Rights of Persons with Disabilities kanye nokusebenzisa isixazululo se-WHA71.8 ngokuphathelene nobuchwepheshe obusizayo. Isinyathelo se-GATE sinomgomo wokusiza amazwe ekusingatheni izinselele nasekuthuthukiseni ukufinyelela emikhiqizweni esizayo ngokomongo wayo. Funda mayelana nesinyathelo se-GATE Joyina Umphakathi we-GATE

የገዳይ ተሕዋስያን(Biological) የጦር መሳሪያዎች አጠቃላይ እይታ፡ የገዳይ ተሕዋስያን(Biological) እና መርዛማ የጦር መሳሪያዎች እንደ ቫይረስ፣ ባክቴሪያ ወይም ፈንገስ ያሉ ረቂቅ ተህዋሲያን ወይም ሆን ተብሎ በሰዎች፣ በእንስሳት ወይም በእፅዋት ላይ በሽታ እና ሞት የሚያስከትሉ በህያዋን ፍጥረታት የሚመረቱ መርዛማ ንጥረ ነገሮች ናቸው። እንደ በብናኝ መልኩ የሚፈጠር ባክቴሪያ(anthrax)፣በጣም አደገኛ የሆነ መርዛማ ንጥረ ነገር(botulinum toxin) እና ቸነፈር ያሉ ባዮሎጂካል ወኪሎች በአጭር ጊዜ ውስጥ ብዙ ሰዎችን ለሞት የሚዳርግ ከባድ የህዝብ ጤና ተግዳሮት ይፈጥራሉ። ለሁለተኛ ደረጃ የመተላለፍ ችሎታ ያላቸው የገዳይ ተሕዋስያን(Biological) ወኪሎች ወደ ወረርሽኞች ሊመሩ ይችላሉ. ከገዳይ ተሕዋስያን(Biological) ወኪል ጋር የተያያዘ ጥቃት የተፈጥሮ ክስተትን ሊመስል ይችላል፣ ይህም የህዝብ ጤና ግምገማ እና ምላሽን ሊያወሳስበው ይችላል። በጦርነት እና በግጭት ጊዜ ከፍተኛ ስጋት ያለባቸው በሽታ አምጪ ተህዋሲያን ላቦራቶሪዎች ኢላማ ሊደረጉ ይችላሉ፣ ይህም ወደ ከፍተኛ የህዝብ ጤና መዘዝ ሊመራ ይችላል። የገዳይ ተሕዋስያን(Biological) የጦር መሳሪያዎች ትልቅ የጦር መሳሪያ ስብስብ ይመሰርታሉ አንዳንድ ጊዜ ያልተለመዱ የጦር መሳሪያዎች ወይም የጅምላ ጨራሽ መሳሪያዎች ተብለው ይጠራሉ፣ እሱም ኬሚካላዊ፣ ኒውክሌር እና ራዲዮሎጂካል መሳሪያዎችን ያጠቃልላል። የገዳይ ተሕዋስያን(Biological) ወኪሎችን መጠቀም በጣም አሳሳቢ ሲሆን እነዚህን ወኪሎች ለሽብር ጥቃት የመጠቀም እድሉ እየጨመረ ነው። ዝግጁነት፡ የዓለም ጤና ድርጅት ሆን ተብሎ የተፈፀመ ድርጊትም ይሁን በተፈጥሮ የተገኘ ክስተት ምንም ይሁን ምን በገዳይ ተሕዋስያን(Biological) ወኪል ምክንያት ሊከሰት የሚችለውን የህዝብ ጤና ውጤት ላይ ያተኩራል። አንድ አባል ሀገር ስለ ገዳይ ተሕዋስያን(Biological) ወኪሎች ሲጨነቅ እና የተሻለ ዝግጁ ለመሆን ሲፈልግ፣ የዓለም ጤና ድርጅት የህዝብ ጤና ክትትል እና ምላሽ ተግባራትን ማጠናከር በሚከተለው ላይ አፅንዖት ይሰጣል፡- ሆን ተብሎ ሊፈጠሩ የሚችሉ በሽታዎችን መለየት የሚችሉ በሁሉም ደረጃዎች ውስጥ ያሉ የማስጠንቀቂያ እና የምላሽ አሰጣጥ ስርዓቶችን ጨምሮ የበሽታ ወረርሽኝን በተመለከተ ይበልጥ ውጤታማ የሆነ ሀገራዊ ክትትል ማድረግ፤ በመላው የጤና ዘርፍ የተሻሻሉ የህይወት ደህንነት እና የህይወት ዋስትና ማድረግ፤ የህዝብ ጤና፣ የእንስሳት ጤና፣ የውሃ አቅርቦት፣ የምግብ ደህንነት፣ የመርዝ ቁጥጥር፣ የሲቪል ጥበቃ፣ የህግ አስከባሪ እና የደህንነት አገልግሎቶችን ጨምሮ በተለያዩ ዘርፎች መካከል የተሻለ ግንኙነት ማድረግ፤ የተሻሻለ የተጋላጭነት ግምገማዎች እና በባለሙያዎች እና በሕዝብ ላይ ስለሚደርሱ አደጋዎች እና ስጋቶች ውጤታማ ግንኙነት ማድረግ፤ ሆን ተብሎ በሽታ አምጪ ተህዋሲያን ጉዳት ለማድረስ የሚያስከትለውን የስነ-ልቦና-ማህበራዊ መዘዞች ለመቆጣጠር ዝግጅት ማድረግ እና በሁሉም ዘርፎች ለተሻሻሉ ምላሽ የመስጠት አቅም ለማግኘት እና የአደጋ ጊዜ ዕቅዶችን ማዘጋጀት። የአለም ጤና ድርጅት አለም አቀፍ ማንቂያ እና እርዳታ አሰጣጥ ስራዎች እና የአለምአቀፍ ወረርሽኝ ማንቂያ እና እርዳታ አሰጣጥ ኔትዎርክ (GOARN) ወረርሽኝን ለመለየት፣ ለማረጋገጥ እና ለመከላከል ያለመ የአለም ጤና ደህንነት ዋና ዋና ምሰሶዎችን ይወክላሉ፡፡ የወረርስኝ መከላኪያ መድኃኒት በሚደረግበት ጊዜ እነዚህ ተግባራት ወረርሽኝን ለመከላከል የሚደረጉ አለም አቀፍ ጥረቶች ውጤታማነት ወሳኝ ይሆናሉ፡፡ እርዳታ አሰጣጥ፡- የመድረስ አዝማሚያ ያለው፣ የሚጠረጠር ወይም የተረጋገጠ ሆን ተብሎ የተደረገ ወረርስኝ መከላኪያ መድሀኒት ሲከሰት የዓለም ጤና ድርጅት በተጎጂው አባል ሀገራት የሚደረግለትን ግብዣ በመመርኮዝ ከአባል ሀገር መንግስታት ከሌሎች የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ኤጀንሲዎች እና አጋር ተቋማት ጋር በመሆን እንደአስፈላጊነቱ ሌሎች አለምአቀፍ አጋሮች የዘመቻውን ዕርዳታ በማድረግ በህዝብ ጤና ላይ የሚያመጣውን መዘዝን በመገምገም እንዲቀንስ በማድረግ ላይ በትብብር ይሰራል፡፡ እነዚህ ተግባራት የሚከተሉትን ሊያካትቱ ይችላሉ፡- ከሚመለከታቸው ዓለም አቀፍ ወይም የሀገር ውስጥ ተቋማት ጋር በመሆን የወረርሽኙን ሁኔታ፣ ወሰን እና ተፅእኖ በተሻለ ሁኔታ ለመለየት፤ የበሽታውን ተሸካሚ ተህዋሲያን ለማረጋገጥ እና ለመለየት አግባብነት ወዳለው ቤተሙኮራ መላክን ጨምሮ የወረርሽኙን የህዝብ ጤና ምርመራ እንዲደረግ ማስተባበር፤ ለሕዝብ ጤና ዕርዳታ ሰጪዎች በዚህ ዒላማ የተደረገበት ወረርሽኝን በተመለከተ ስልጠና መስጠት፤ ለዘመቻው ተስማሚ የሆኑ አስፈላጊ መሳሪየዎችን (እንደ የግል መከላከያ መሳሪያዎች) በመለየት የሚገዛበትን ሁኔታ ማመቻቸት፤ አስፈላጊ የጤና አገልግሎቶች በዘላቂነት እንዲቀርቡ መደገፍ፤ እንዲሁም በሽታውን በተመለከተ በሽታ አምጪው ተህዋሲያን ወይም መርዛም መደኃኒቶችን የተለየ መመሪያን ማዘጋጀት፤

Biological weapons Overview: Biological and toxin weapons are either microorganisms like virus, bacteria or fungi, or toxic substances produced by living organisms that are produced and released deliberately to cause disease and death in humans, animals or plants. Biological agents like anthrax, botulinum toxin and plague can pose a difficult public health challenge causing large numbers of deaths in a short amount of time. Biological agents which are capable of secondary transmission can lead to epidemics. An attack involving a biological agent may mimic a natural event, which may complicate the public health assessment and response. In case of war and conflict, high-threat pathogens laboratories can be targeted, which might lead to serious public health consequences. Biological weapons form a subset of a larger class of weapons sometimes referred to as unconventional weapons or weapons of mass destruction, which also includes chemical, nuclear and radiological weapons. The use of biological agents is a serious concern, and the risk of using these agents in a terrorist attack is thought to be increasing. Preparedness: WHO focuses on the possible public health consequences of an incident due to a biological agent, regardless of whether it is characterized as a deliberate act or a naturally occurring event. When a Member State is concerned about biological agents and wants to be better prepared, WHO advises strengthening public health surveillance and response activities, with an emphasis on: more effective national surveillance of outbreaks of illness, including alert and response systems at all levels that can detect diseases that may be deliberately caused; improved biosafety and biosecurity throughout the health sector; better communication between multiple sectors, including public health, animal health, water supply, food safety, poison control, civil protection, law enforcement, and security services; improved assessments of vulnerability, and effective communication about risks and threats to both professionals and the public; preparation for handling the psychosocial consequences of the deliberate use of pathogens to cause harm; and contingency plans for an enhanced response capacity by all sectors. WHO’s global alert and response activities and the Global Outbreak Alert and Response Network (GOARN) represent a major pillar of global health security aimed at the detection, verification and containment of epidemics. In the event of the intentional release of a biological agent, these activities would be vital to effective international containment efforts. Response: With the occurrence of a potential, suspected or confirmed deliberate biological event, WHO would, upon the invitation of the affected Member State(s), work closely with the Member State government(s), other UN agencies, and other international partners as appropriate, support the event response, and assess and mitigate the public health consequences. These activities could include:working with relevant international or national organizations to better characterize the nature, scope and impact of the event; facilitating the public health investigation of the event, including referral to appropriate laboratories for confirmation and characterization of the pathogen; offering targeted training to public health responders; facilitating the identification and acquisition of necessary materials (such as personal protective equipment) appropriate to the event; supporting the continued delivery of essential health services; anddeveloping guidance material specific to the pathogen or toxin in question.

Halittu da makamai Gamsashen bayani : Halittu da makamai masu guba ko dai wata ƙwayar halitta ce kamar bairos ko fungi ko kuma sinadari ne da yake saka maye wanda ƙwayar cuta me rayuwa take samarwa wanda ake samar dasu ko a keke su da gangan domin ƙirƙirar cututtuka da kuma mace mace ɗan'adam ko dabba ko bishiya. waɗanda suke samar da su kamar ƙwayar cutar dabbobi ta antaraks da ƙwayar cutar botulun da falag suna haifar da matsaloli a lafiyar al'umma yadda suke haifar da mace-mace cikin ƙaramin lokaci. Waɗannan masu ɗauke da wannan ƙwayar cutar waɗanda suke haddasa yaɗuwar cutar a mataki na biyu kan haifar da annoba. Harin cutar wanda ya haɗa da ƙwayar cutar zai iya kwaikwayon yanayi wanda zai rikita yanayin kimanta lafiya al'umma. Kamar a yanayin yaƙi ko rikici da ɗakin gwaje gwajen ƙwayar cuta kan iya lalacewa wanda zai haddasa rikicewar lafiyar alumma. Nazarin halittun makamai wani yanki ne na makamai wanda mafi yawan lokaci ake nufi da makaman da ba a saba dasu ba ko makamin kare dangi wanda kuma suke ɗauke da guba. Amfani da halittar makamai abu ne me haɗari kuma amfani da su a matsayin ta'adanci yana ƙaruwa. Shirywa: WHO ta mayar da hankali akan abubuwan da tsarin lafiyar al'umma ka iya kasancewa sakamakon makamai masu ɗauke da ƙwayar cuta, ba tare da yin la'akari da cewa lamarin ana ganin da gangan ne ko kuma haka kawai ya afku. Duk lokacin da wata ƙasa mamba ta nuna damuwa, sannan kuma yana sonya shirya, Hukumar WHO tana ba da shawarar inganta kula da lafiyar al'umma da kuma ayyukan kimantawa, ta hanyar mayar da hankali a kan: Samar da gamsashen agaji ga ɓarkewar cuta ya haɗar da sanar da ko wanne ɓangare inda za a iya samun ƙwayar cutar wadda ta yiwu da gangan aka haddasa. Ƙarfafa kariya da tsaro a fannin lafiya.; Samar da gamsashiyar sanarwa tsakanin ɓangarori daban daban wanda ya haɗa da ɓangaren lafiya da lafiyar dabbobi da samar da ruwan sha da samar da tsaro da damar da kulawar abinci da samar da kariya ga ƙwayar cutar da kare fararen hula da samar da doka da kuma tsaro .; Inganta kimanta rauni da kuma sadarwa game da hatsari da barazanar ga ƙwararru da al'umma. Shirye shiryen ɗaukar nauyin waɗanda suka kamu da wannan illar da kuma tsare -tsare na gaggawa dan kada abin ya kara faruwa a kowanne ɓangare. Aikace aikacen WHO da kuma gargaɗi kan ɓarkewar cuta wato (GOARN) yana wakiltar babban ginshiki a tsarin samar da tsaro da lafiya a duniya domin gano da tantance adadin annobar . A yanayin da aka samar da ƙwayoyin cutar da gangan, waɗannan aikace-aikace za su taimaka wajen ƙara ƙoƙari sosai na ƙasa da ƙasa. Mataki: Bisa faruwar abin da ake zargi ko kuma wanda aka tabbatar da gangan ya haifar da cutar, WHO za ta shigo bisa gayyatar mambar da abin ya shafa, ta yi aiki tare da gwamnatin mamba da sauran hukumomin Majalisar Ɗinkin Duniya da sauran abokan aikinta na kyasa da ƙasa domin ɗaukar mataki da kimantawa da kuma magance ko rage raɗaɗin abin da ka biyo baya. Waɗannan aikace aikace sun haɗar da aiki da ƙungiya ta musamman ta duniya domin bayyana yanayi da inda abin ya shafa da abinda ya haddasa.; Taimakawa wajen gudanar da bincike a kan abin da ya faru a kan lafiyar al'umma, da ya haɗar da turawa zuwa wani ɗakin gwaji da ya dace domin tabbatar da yanayin cutar.; Bada horo ga wakilan lafiya na musaman; Samar da kuma kula da kayan aiki ( kamar kayan bada kariya ga mutane ) wanda ya dace da yanayin; Tallafawa wajen ci gaba da samar da hidimar da samar da dokoki da suka shafi ƙwayar cutar da ake magana a kanta.

Silaha za Kibaiolojia Muhtasari: Silaha za Kibaiolojia na sumu ni ama microorganisms kama virusi, bakteria au fangasi, au vitu vyenye sumu vilivyotengenezwa na viumbe hai vinavyozalishwa na kutolewa kimakusudi na kusababisha magonjwa na vifo kwa wanadamu, wanyama au mimea. Vitu vya Kibaiolojia kama vile kimeta, sumu ya botulinum na tauni vinaweza kuleta changazmoto ngumu ya afya ya zumma na kusababisha idadi kubwa ya vifo kwa muda mfupi. Vitu vya Kibaiolojia ambavyo vina uwezo wa kuenea kwa ukubwa vinaweza kusababisha janga. Shambulio linalohususha vitu vya kibaiolojia linaweza kuiga tukio la asili, ambalo linaweza kutatiza tathmini na majibu ya afya ya umma. Kwenye suala la vita na migogoro, maabara ya viini vya mazgonjwa hatarishi zinaweza kulengwa, jambo ambalo linaweza kusababisha madhara makubwa kwa afya ya umma. Silaha za kibaiolojia huunda kundu kubwa la silaha ambazo wakati mwsingine hujulikana kama silaha zisizo za kawaida au za uharibifu mkubwa, ambazo pia ni pamoja na silaha za kemikali, nyuklia na radiolojia. Utumiaji wa vitu vya kibailojia ni shala kubwa, na hatari ya kutumia vitu hivi kwenye mashambulizi ya kigaidi inadhaniwa kuongezeka. Utayari: WHO linazingatia uwezekanao wa matokeo ya afya ya umma kwaa tukio kutokana na vitu vya kibaiolojia, bila kujali kama lina sifa ya kitendo cha makusudi ama tukio la kawaida. Wakati Nch Mwanachama inajali kuhusu vitu vya kibailojia na inatgaka kujiandaa vyema, WHO inashauri kuimarishwa kwa shughuli za ufuatiliaji wa afya ya zumma na majibu, kwa kutilia mkazo: Ufuatiliaji bora zaikdi wa kitaifa wa milipuko ya magonjwa, ikijumuisha mifumo ya tahadhazri na majibu katika ngazi zote ambazo zinaweza kugundua magonjwa ambayo yanaweza kusababishwa kimakusudi; Uboreshwaji wa usalama wa viumbe na ulinzi wa viumbwe katika sekta ya afya; Mawasiliano bora kati ya sekta mbalimbali, zikiwemo afya ya zumma, afya ya zwanyama, usambazaji maji, usalama wa chakula, udhibiti sumu, ulinzi wa raia, usimamiazji wa sheria, na huduma za ulinzi; Tathmini iliyoboreshwa ya kuathirika, na mawasilianzo madhubuti kuhusu hatari na vitisho kwa wataalamu na umma. Maandalizi ya kushughulikia matokeo ya kisaikolojia ya matumizi ya makusudi ya pathogeni kusababisha madhara; na mipango ya dharura ya kuimarishwa kwa uwezo wa kukabiliana na sekta zote. Shughuli za tahadhari na majibu ya kimataifa ya WHO na Mtandao wa Tahadhari na Kukabiliana na Mlipuko wa Kimatazifa unawakilisha nguzo kuu ya uslama wa afya duniani inayolenga kutambua, kuthibitisha na kuzuia zmagonjwa ya mlipuko. Katika tukio la kimataifa la kutolewa kwa vitu vya kibailojia, shughuli hizi zitakuwa muhimu kwa juhudi za kimataifa za kuzuia. Majibu: kwa kutokea tukio linalowezekana, linaloshukiwa au kuthibitishwa kimakusudi la kibaiolojia, WHO, kwa mwaliko wa Nchi Wanachama zilizotekelezwa, itafanya kazi kwa ukaribu na serikali ya Nchi Mwanachama, mashirika mengine ya Umoja wa Mataifa, na washirika wengine wa kimataifa kama inafaa, wanaunga mkono mwitikio wa tukio, na kutathmini, na kupunguza matokeo ya afya ya umma. Shughuli hizi zinaweza kujumuisha: kufanya kazi na mashirika husika ya kimataifa na kitaifa ili kubainisha vyema asili, mawanda na athari za tukio; Kuwezesha uchunguzi wa afya ya ummaya tukio hilo, ikijumuisha rufaa kwa maabara zinazofaa kwa uthibitisho na sifa za pathogen; Ktoa mafunzo lengwa kwa wahudumu wa afya ya umma.; Kuwezesha utambuzi na uoatikanaji wa vifaa muhimu ( kama vile vifaa vya kinga binafsi) vinavyofaa kwa tukio hilo.; Kusaidia kuendelea kutoa huduma muhimu za afya ; na kutengeneza nyenzo za mwongozo maalum kwa pathojeni au sumu inayohusika.

Àwọn Ohun-ìjà ajẹmọ́-ìbí Ìsọníṣókí: ohun ìjà ti ìbí àti ti ìpanilára láti ara ewéko àti ẹranko lè jẹ́ àwọn kòkòrò àìfojúrí bíi virus, bacteria tàbí fungi, tàbí àwọn ohun ipanilára tí àwọn nǹkan tó ń mí pèsè tí wọ́n mọ̀ọ́mọ́ dà síta láti fa àrùn tàbí ikú ènìyàn, ẹranko tàbí ewéko. Àwọn àṣojú ìbí bíi anthrax, ohun olóró botulinum àti àjàkálẹ̀ àrùn lè dúró gẹ́gẹ́ bí ìpèníjà ìlera gbogbo gbò èyí tó ń fa ọ̀pọ̀lọpọ̀ ikú ní àkókò péréte. Àwọn aṣojú ìbí tó kápá ìtànkálẹ̀ ìtẹ̀lé tó lè yọrí sí ìtànkálẹ̀ àrùn. Ìdojúkọ tó níí ṣe pẹ̀lú aṣojú ti ìbí lè fara wé ìṣẹ̀lẹ̀ tí kò lọ́wọ́ irinṣẹ́ kankan nínú, èyí lè túbọ̀ mú kí àyẹ̀wò àti èsì ìlera gbogbo gbò nira. Nígbà tí ó bá jẹ́ ọ̀rọ̀ ogún àti èdè àìyedè, ilé ìṣàyẹ̀wò kòkòrò tó ń fa àìsàn ní ìpele tó ga, èyí tó lè yọrí sí àbájáde eto ìlera gbogbo gbò tó le gan. Àwọn ohun ìjà ti ìbí máa ń jẹ ẹ̀ka kékeré sí àkójọpọ̀ ẹgbẹ́ ohun ìjà tí wọ́n máa ń pè ní àìṣedéédé ohun ìjà tàbí ohun ìjà ìbanǹkan jẹ́ lọ́pọ̀lọpọ̀, èyí tó tún máa ń ní ohun ìjà chemical, nuclear àti radiological. Ìlò àwọn aṣojú ti ìbí jẹ́ ohun tó nílò àpérò gidi, wàhálà tó wà nínú lílo àwọn aṣojú yìí láti kojú àwọn alákatakítí ló ti ń peléke sí i. Ìmúrasílẹ̀: WHO ní gbájúmọ́ ìṣeéṣe àbájáde ìlera gbogbo gbò ti ìṣẹ̀lẹ̀ kan látàrí aṣojú ti ìbí, láì fi ti bóyá ó mọ̀ọ́mọ̀ ṣẹ̀ ni tàbí ìṣẹ̀lẹ̀ tí kò lọ́wọ́ nǹkan kan nínú ni. Nígbà tí orílẹ̀-èdè kan tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ tí ọ̀rọ̀ biological agent kàn tó sì fẹ́ wà ní ìmúrasílẹ̀ dáradára, WHO ṣe ìgbàníyànjù láti ró àmójútó ẹ̀ka ètò ìlera gbogbo gbò rẹ̀ lágbára àti iṣẹ́ ìdáhùn, pẹ̀lú ìtẹnumọ́ lórí: Àwọn ọ̀nà tó wúlò láti ṣe àmójútó ìbújáde àìlera, ni ètò ìpè àti ìdáhùn ní gbogbo ìpele tó lè ṣe àwárí àwọn àrùn tó lè wáyé nípasẹ̀ ìmọ̀ọ́mọ̀ ṣe; Dídára síi ìpèsè àyíká àìléwu àti ààbò àyíká yíká gbogbo ẹ̀ka ètò ìlera; Ìbánisọ̀rọ̀ tó dára láàárín ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀ka, tó fi mọ́ ètò ìlera gbogbo gbò, ìlera ẹranko, ìpèsè omi, ààbò oúnjẹ, ìṣàkóso májèlé, ààbò ìlú, ìfòfin múlẹ̀, àti iṣẹ́ ètò ààbò; Dídára síi ààyè sí ìpò àìlágbára, àti ìbánisọ̀rọ̀ tó fi ìmọ́ọ́ṣe hàn nípa àwọn ewu àti ìhàlẹ̀ sí àti àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti gbogbo àwọn ènìyàn lápapọ̀; Ṣíṣe ìmúrasílẹ̀ láti ṣe àmójútó àbájáde ipa àwùjọ lórí ọkàn ènìyàn tí ìlò ìmọ̀ọ́mọ̀ tí àwọn kòkòrò àìfojúrí tó ń fa ìjàmbá; àti ètò àìròtẹ́lẹ̀ fún ìwọ̀n ìmúdára ìdáhùn káàkiri gbogbo ìpele. Ìpè gbogbo àgbáyé WHO àti ipa ìdáhùn pẹ̀lú Global Outbreak Alert and Response Network (GOARN) jẹ́ aṣojú òpó gbòógì ti ààbò ètò ìlera gbogbo àgbáyé tó ní àfojúsùn láti ṣe àwárí, àyẹ̀wò ìdánilójú àti ìdádúró àjákálẹ̀-àrùn. Níbi tí ìmọ̀ọ́mọ̀ ṣe ìfisáfẹ́fẹ́ àwọn biological agent, àwọn iṣẹ́ yìí yóò jẹ́ pàtàkì fún ipá tó yááyì fún ìdádúró gbogbo àgbáyé. Ìdáhùn: Pẹ̀lú ìwáyé èyí tó ṣeé ṣe, tí ó jẹ́ ìfura sí tàbí èyí tí àrídájú ìmọ̀ọ́mọ̀ ṣe ìṣẹ̀lẹ̀ wáyé, WHO yóò, lórí ìwé ìpè sí àwọn orílẹ̀-èdè tí ọ̀rọ̀ kàn, wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní pẹ̀kíǹpẹ̀kí pẹ̀lú ìjọba àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́, àwọn orílẹ̀-èdè àpapọ̀ mìíràn, àti àwọn alájọṣepọ̀ ti gbogbo àgbáyé bí o bá ti yẹ, ṣe ìfọwọ́sowọ́pọ̀ fún èsì lórí àpéjọ, àti ààyè sí àti àǹfààní láti ṣètò àbájáde ètò ìlera fún gbogbo gbò. Àwọn iṣẹ́ ṣíṣe náà lè ní: ṣíṣe iṣẹ́ pẹ̀lú àwọn ilé-iṣẹ́ tí orílẹ̀-èdè tàbí ti gbogbo àgbáyé tó wà ní ìbámu láti túbọ̀ ṣe ìpín sí ìsọ̀rí ti àdámọ́, ibi tí ọwọ́jà àti ipa ètò náà dé; Ṣíṣe agbátẹrù ìwádìí ètò ìlera gbogbo gbò ti ìṣẹ̀lẹ̀ náà, tó fi mọ ṣíṣe ìtọ́kasí àwọn ibi ìṣeàyẹ̀wò fún ìdánilójú àti ìpín sí ìṣòrí àwọn kòkòrò náà; Ṣíṣe àgbékalẹ̀ ètò ìrónilágbára pàtó fún àwọn tó ní àǹfààní sí ètò ìlera gbogbo gbò; Ṣíṣe atọ́kùn ìfihàn àti níní àwọn ohun èlò tó ṣe pàtàkì bí i (àwọn ohun èlò fún ààbò ara ẹni) èyí tó wà ní ìbámu pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ náà; Ní gbígbárùkù ti ìtèsìwájú ìfijíṣẹ́ lórí ètò ìlera tó ṣe pàtàkì; àti ní ṣíṣe ìtọ́sọ́nà àwọn èròjà kan pàtó sí ìbéèrè àwọn ohun tó ń dá àìsàn sí ni lára.

Izikhali zebhayoloji Uhlolojikelele: Izikhali zebhayoloji kanye nobuthi kungaba ama-microorganism afana namavayirasi, amabhaktheriya noma isikhunta, noma izinto ezinobuthi ezikhiqizwa yizinto eziphilayo ezikhiqizwa futhi zikhishwe ngamabomu ukuze zibangele izifo kanye nokufa kubantu, ezilwaneni noma ezitshalweni. Ama-ejenti ebhayoloji njenge-anthrax, ubuthi be-botulinum kanye nobhubhane (plague) kungenza inselele yezempilo yomphakathi enzima ebangela inani elikhulu lokushona ngesikhathi esifushane. Ama-ejenti ebhayoloji akwazi ukudlulisela ngokwesibili angaholela kubhubhane. Ukuhlaselwa okubandakanya i-ejenti yebhayoloji kungase kulingise izehlakalo zemvelo, okungase kwenze kube nzima ukuhlolwa nokusabela kwezempilo zomphakathi. Uma kwenzeka kuba nempi noma ukungaboni ngasolinye, kungahlaselwa amalabhorethri ama-pathogen ayingozini enkulu, okungase kuholele emiphumeleni emibi kakhulu ngokuphathelene nempilo yomphakathi. Izikhali zebhayoloji zakha ingxenye yesigaba esikhulu sezikhali ngezinye izikhathi ezibizwa ngokuthi yizikhali ezingavamile noma izikhali zokubhubhisa okukhulu, ezihlanganisa nezikhali zamakhemikhali, zenuzi kanye nezemisebe (radiology). Ukusetshenziswa kwama-ejenti ebhayoloji kuyinto ekhathaza kakhulu, futhi kucatshangwa ukuthi iyanda ingozi yokusebenzisa la ma-ejenti ekuhlaseleni kwamaphekula zikhuni. Ukulungela izimo: I-WHO igxila emiphumeleni yempilo yomphakathi yesigameko ngenxa ye-ejenti yebhayoloji, kungakhathaliseki ukuthi ibonakala njengesenzo sangamabomu noma isehlo esenzeka ngokwemvelo. Lapho iZwe eliyiLungu likhathazekile ngama-ejenti ezinto eziphilayo futhi lifuna ukulungela kangcono, i-WHO yeluleka ngokuqinisa imisebenzi yokuqapha impilo yomphakathi nokusabela, ngokugcizelela: ukuqapha okuphumelela kakhudlwana kuzwelonke ukuqubuka kokugula, okuhlanganisa amasistimu okuxwayisa nokusabela kuwo wonke amazinga angathola izifo ezingase zibangelwe ngamabomu; ukuphepha okuthuthukisiwe kanye ne-biosecurity kuwo wonke umkhakha wezempilo; ukuxhumana okungcono phakathi kwemikhakha eminingi, okuhlanganisa ezempilo yomphakathi, impilo yezilwane, ukuphakelwa kwamanzi, ukuphepha kokudla, ukulawulwa kobuthi, ukuvikelwa komphakathi, ukuphoqelelwa komthetho, kanye nezinsiza zezokuphepha; ukuhlolwa okuthuthukisiwe ngokuphathelene nokuba sengcupheni, kanye nokuxoxisana ngempumelelo ngezingozi kanye nezinsongo kubo bobabili ochwepheshe kanye nomphakathi; ukulungiselela ukusingatha imiphumela yengqondo yezenhlalakahle yokusetshenziswa ngamabomu kwamagciwane ukuze kubangele ukulimala; nezinhlelo zezimo eziphuthumayo zamandla okuphendula athuthukisiwe kuyo yonke imikhakha. Imisebenzi ye-WHO yomhlaba wonke yokuxwayisa kanye nokusabela kanye ne-Global Outbreak Alert and Response Network (GOARN) zimelela insika eyinhloko yokuphepha kwezempilo emhlabeni jikelele okuhloswe ngokuthola, ukuqinisekisa kanye nokuvimbela ubhubhane. Uma kwenzeka kudedelwa ngenhloso i-ejenti yebhayoloji, le misebenzi izoba ebalulekile emizamweni ephumelelayo yokunqanda lokhu yamazwe omhlaba. Impendulo: Ngokwenzeka kwesehlakalo zangamabomu zebhayoloji ezingase zibe khona, ezisolwayo noma eziqinisekisiwe, i-WHO, ngemva kwesimemo se(sama)Lungu eli(a)thintekile, isebenzisana eduze no(o)hulumeni we(bama)Lungu, amanye ama-ejensi e-UN, nabanye abalingani bamazwe omhlaba njengoba kufanele, basekele ukusabela ngokuphathelene nesehlakalo, futhi bahlole futhi banciphise imiphumela yempilo yomphakathi. Le misebenzi ingahlanganisa: ukusebenzisana nezinhlangano ezifanele zamazwe omhlaba noma zikazwelonke ukuze kubonakale kangcono uhlobo, ububanzi kanye nomthelela wesehlakalo; ukuququzelela uphenyo lwezempilo yomphakathi ngokuphathelene nesehlakalo, okuhlanganisa ukudluliselwa kumalabhorethri afanele ukuze kuqinisekiswe futhi kubonakale ukuthi ngeyiphi i-pathogen; ukunikeza ukuqeqeshwa okuhlosiwe kwabasabelayo ngokuphathelene nosizo lwezempilo yomphakathi; ukwenza kube lula ukuhlonza kanye nokuthola izinto ezidingekayo (njengezinto zokuvikela umuntu uqobo) ezihambisana nesehlakalo; ukusekela ukulethwa okuqhubekayo kwezinsiza zezempilo ezibalulekile; nokuthuthukisa umhlahlandlela oqondene ne-pathogen noma ubuthi okukhulunywa ngabo.

የደም ዝውውር ደህንነት ማጠቃሊያ፡- በአመት ወደ 120 ሚሊዮን የሚጠጉ ዩኒት ደም ይለገሳል፡፡ ይሁን እንጂ ይህ ዓለም አቀፉን የደም ፍላጎት ለማሟላት በቂ አይደለም፤ ብዙ ደም መውሰድ የሚያስፈልጋቸው ታካሚዎች ደህንነቱ የተጠበቀ ደም በወቅቱ ማግኘት አይችሉም፡፡ ደም ላልተወሰነ ጊዜ ሊከማች አይችልም፤ ይህም ማለት ደግሞ የማያቋርጥ ደም መለገስ ያስፈልገዋል፡፡ ለተቸገሩ ሰዎች ሁል ጊዜ የደም አቅርቦት መኖሩን ለማረጋገጥ መደበኛ ልገሳ ማከናወን ያስፈልጋል። ምንም እንኳን በዓለም ዙርያ ፍላጎት ቢኖርም የልገሳ መጠን በዓለም ዙሪያ የሚለያዩ ሲሆን አንዳንድ ከፍተኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ዝቅተኛ ገቢ ካላቸው ሀገሮች እስከ ሰባት እጥፍ የሚበልጥ የደም ልገሳ ያከናውናሉ፡፡ የደም ማነስ፣ በእርግዝና እና በወሊድ ወቅት ለሚፈጠሩ ችግሮች፣ በአደጋ ምክንያት ለሚደርስ ከባድ ጉዳት እና የቀዶ ጥገና ሂደቶችን ጨምሮ ለተለያዩ የጤና እክሎች ደም መውሰድ ያስፈልጋል፡፡ እንዲሁም እንደ የቀይ ደም መበጣጠስና ዕድሜ ማነስ በሽታ እና በደም ውስጥ በቂ ፕሮቲን የሚሸከም ኦክስጅን የሚያዘዋውር ሂሞግሎቢን አለመኖር ያሉ ችግሮች ለታካሚዎች እና የደም ፍሰት አልቆምም ማለትን ለማከም የደም ምርቶች በመደበኛነት ያገለግላሉ፡፡ የልገሳ ደም በመሰብሰብ፣ በማከማቸት እና አጠቃቀም ዙሪያ ደህንነቱ አስተማማኝ እና ውጤታማ ሂደቶችን መጠበቅ አስፈላጊ ነው፡፡ በአጠቃላይ የደም ልገሳ ደህንነት ቁጥጥር ስርዓት ተብለው የሚጠሩት እነዚህ ሂደቶች አጠቃላይ የደም ዝውውር ሰንሰለትን የሚሸፍኑ ሲሆን በጤና አጠባበቅ ውስጥ የደም አጠቃቀምን መደበኛ ለማድረግ ያገለግላሉ፡፡ የልገሳ ደም አሰባሰብ እና አጠቃቀም የልገሳ ደም ከዓለም ጤና ድርጅት ደም ከመውሰድ ባለፈ በብዙ መንገዶች ጥቅም ላይ ይውላል፡፡ ማቀነባበር እያንዳንዱም በጤና ጥበቃ አሰጣጥ ወቅት ለተወሰኑ ጉዳዮች ጥቅም ላይ የሚውል ወደ ፕላዝማ፣ ቀይ ህዋስ ስብሰብ፣ ፕሌትሌት ስብስብ እና ወደ ሌሎችም ሊለውጠው ይችላል፡፡ በአንዳንድ ሁኔታዎች ይህ አንድ ዩኒት የልገሳ ደም ከአንድ በላይ ታካሚዎችን ፍላጎት ለማሟላት የሚያስችል ሲሆን የደም መተላለፊያ ባቡሩ አስፈላጊው ገጽታ ነው፡፡ ይሁን እንጂ ሁሉም አገሮች ደምን በዚህ መንገድ ለማቀነባበር የሚያስችል አገልግሎት የሌላቸውም ሲሆን ሪፖርት ካደረጉ 173 አገሮች ውስጥ 50ዎቹ ብቻ ከፕላዝማ የተገኘ መድኃኒት በአገራቸው ውስጥ ያመርቱታል፡፡ የአለም የደም አቅርቦት ከ 12,000 በላይ የደም ልገሳ መሰብሰቢያ ማእከላት እና በሶስት ዓይነት ሰዎች የተለገሰ ነው እነዚህም የማይተከፈላቸው በጎ ፈቃደኞች፣ የታካሚዎች የቤተሰብ አባላት እና የሚከፈልባቸው ለጋሾች ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ክፍያ በማይከፈልባቸው በጎ ፈቃደኞች ላይ የተመሰረተ ብሄራዊ የደም ስርአቶች እንዲዳብሩ ይደግፋል ምክንያቱም ይህ የማህበረሰብ ክፍል በደማቸው ውስጥ ተላላፊ በሽታዎች መጠን ያነሰ ነው፡፡ ይህም ሆኖ ብዙ አገሮች የደም ልገሳ ክፍያ ከማይከፈላቸው በጎ ፈቃደኞች ከግማሽ በታች የሚሆነውን የሚያገኙ ሲሆን አብዛኛው የደም አቅርቦታቸው በቤተሰብ ልገሳ እና በክፍያ በሚገኝ የለጋሾች ደም ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ክፍተት፡- ደህንነታቸው የተጠበቀና ወቅታዊ የሆነ ደም መስጠት አለመቻሉ ለብዙዎች ማስቀረት የሚቻል ሞት አስከትሏል፡፡ የማያቋርጥ የደም አቅርቦት የማንኛውም የጤና አጠባበቅ ሥርዓት የማዕዘን ድንጋይ ነው ነገር ግን ይህ የደም ልገሳን በመደበኛነት በማካሄድ እና በውጤታማ የጤና አጠባበቅ መሠረተ ልማት ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ የደም ልገሳን በተመለከተ ዝቅተኛ፣ መካከለኛ እና ከፍተኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት መካከል ትልቅ ክፍተቶች አለ፡፡ በዓለም ዙሪያ በየዓመቱ ከሚለገሰው 120 ሚሊዮን የሚጠጋ ዩኒት ደም 42 በመቶው ለዓለም ሕዝብ 16 በመቶው ብቻ በሚኖሩባቸው ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ይገኛል፡፡ ይሁን እንጂ ከፍተኛ ገቢ ካላቸው አገሮች ይልቅ ዝቅተኛና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች በርካታ ወጣቶች ደም ይለግሳሉ፡፡ ይህ በቂ ያልሆነ የደም መሰብሰቢያ መጠን ውስብሰብ የሚያደርገው የበርካታ የጤና አጠባበቅ ሥርዓቶች የተለገሱትን ደም እንደ ኤችአይቪ፣ ሄፓታይተስ ቢ፣ ሄፓታይተስ ሲ እና ቂጥኝ በጥራት ማሟያ መስፈርቶቹ መሰረት በበቂ ሁኔታ መመርመር አለመቻሉ ነው፡፡ የደም ምርመራ ማድረግ አለመቻል በከፊል የመመርመሪያ መሳሪያ አቅርቦት በተለይ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው አካባቢዎች ላይ ሊከሰት ይችላል፡፡ በቂ ያልሆነ ምርመራ ደም ከአንድ ሰው ወደ ሌላ በሚተላለፍበት ጊዜ የሚተላለፉ በሽታዎች እንዲስፋፉ አስተዋጽኦ ያደርጋል፣ ይህም የታካሚውን ደህንነት እና የጤና አጠባበቅ ስርአቶችን የበለጠ ሊጎዳ ይችላል፡፡

Blood transfusion safety Overview: Nearly 120 million units of blood are donated every year. However, this is not sufficient to meet the global need many patients requiring a transfusion do not have timely access to safe blood. Blood cannot be stored indefinitely, meaning there is a constant need for donations. Regular donations are required to ensure there is always a supply for those in need. Despite global need, donation rates differ around the world and some high-income countries see up to seven times more donations than low-income countries. Blood transfusions are needed for a wide range of health conditions including anaemia, complications during pregnancy and childbirth, severe trauma due to accidents, and surgical procedures. They are also regularly used for patients with conditions such as sickle cell disease and thalassaemia and for products to treat haemophilia. Maintaining safe and effective procedures around the collection, storage and use of donated blood is essential. Collectively called haemovigilance, these procedures cover the entire blood transfusion chain and are used to standardize the use of blood in healthcare. Collection and use Donated blood is used in many ways beyond whole blood transfusions. Processing can convert it into plasma, red cell concentrates, platelet concentrates and more, with each used for specific cases in health-care delivery. In some cases, this allows a unit of donated blood to meet the needs of more than one patient and is an important aspect of the transfusion train. However, not all countries have facilities to process blood in this way, and only 50 of 173 reporting countries produce plasma-derived medicinal products domestically. The world’s blood supply comes through over 12 000 blood centres and is donated by three types of people: unpaid volunteers, family members of patients and paid donors. WHO advocates the development of national blood systems based on unpaid volunteers because that group tends to have fewer bloodborne infections. Despite this, many countries continue to receive less than half of blood donations from unpaid volunteers, with much of their blood supply dependent on family donations and paid donors. Gaps: The unavailability of timely, safe blood transfusions has led to many otherwise avoidable deaths. A consistent supply of blood is a cornerstone of any health-care system, but this relies on regular donations and effective health-care infrastructure. Huge gaps exist between low-, middle- and high-income countries regarding blood donation. Of the nearly 120 million units of blood donated each year around the world, 42% are in high-income countries, where just 16% of the global population lives. However, more young people donate in low- and middle-income countries than in high-income countries. Compounding insufficient collection rates is the inability of many health-care systems to adequately screen donated blood for diseases such as HIV, hepatitis B, hepatitis C and syphilis according to quality system requirements. The inability to test blood can be due in part to the irregular supply of testing kits, particularly in low-income areas. Inadequate testing contributes to the spread of transfusion-transmissible infections, which can compromise the patient’s wellbeing and further strain health-care systems.

Ingancin ƙarin jini Gamsashen bayani : kusan sassa miliyan120 ake bada gudunmawa a duk shekara . Sai dai wannan bai isa ya biya buƙatar duniya ba, inda yawanci masu jinya da suke buƙatar ƙarin jini ba su samun ingantaccen jini a kan lokaci. Ba iya ajiye jini ba kaidi ana nufin akwai buƙatar yawaita bada gudunmawar jini. Ana buƙatar yawan bada gudunmawar domin tabbatar da cewa an ba wa waɗanda suke da buƙata. Duk da cewa duniya tana da buƙatar jini amma gudunmawar ta bambanta a faɗin duniya kuma mafi yawancin ƙasashe masu wadataccen tattalin arziƙi suna tabbatar da cewa sun bayar sama da bakwai fiye da matalautan ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga . Ana buƙatar ƙarin jini saboda yanayin lafiya daban-daban da ya haɗar da cutar ƙarancin jini da juna-biyu mai sarƙiƙ iya da haihuwa da ciwon damuwa sakamakon hatsari da kuma matakan tiyata. Kuma ana yawan amfani dashi ga marasa lafiya kamar cutar sikila da cutar rikicewar jini da kuma abinda yake haddasa barazanar dunƙulewar jini. Tabbatar da lafiya da ingancin tsare-tsare lokacin karɓar jinin da kuma killace shi da kuma amfani da gudummawar da aka bayar suna da matuƙar mahimmanci . Gabaɗayansu ana kiransu da matakan sa-ido a kan jini kuma waɗannanmatakai sun game gabaɗayan tsarin ƙarin jini sanann ana amfani da su ne domin kyautata amfani da jini a yayin kulawa da lafiya . Karɓa da kuma amfani Ana amfani da jinin da aka ba da gudunmawa ta hanyoyi daban-daban da ya wuce ƙara jini kawai . Matakin zai iya zama filazma da kuma jajayen ƙwayoyin halitta da kuma kwayoyyin halittar cikin jini da wasu ma wanda kowanne ana amfani da shi a wajen kuda la lafiya . A wasu yanayin wannan yana bada dama ga jinin da aka sa da ya yi daidai da buƙatar mara lafiya fiye da ɗaya kuma wannan abu ne mai mahimmanci a ɓangaren gudunmawar bayar da jini. Kodayake ba gabaɗayan ƙasashe ne ba suke da kayan aikin ɗibar jini a wannan tsarin ba kuma ƙasashe 50 ne kawai daga cikin 173 aka rawaito cewa suna samar da maganin sinadarin filazma a koda yaushe. Tsarin duniya na samar da jini ya zo ne ta hanya sama da cibiyoyi dubu 12 000 kuma nau'ukan mutun uku ne sukan bada gudummawar : yan sa kai ko iyalan mara lafiyar ko waɗanda ake bawa kuɗi su bada jinin. Who ta bada shawara kan yadda za a bunƙasa bada jini kyauta na ƙasa da ƙasa saboda wadannan rukunin suna da ƙarancin ƙwayoyin cutar jini . Duk da haka ƙasashe da yawa suna samun ƙasa da rabi na gudunmawar jini kyauta tare da yawancin dogaro ga gudummawar iyalai da masu karɓar kuɗi . Matsaloli: Rashin ingantaccen ƙarin jini a kan lokaci na haifar da mace-macen da za a iya kawar da su . Yawan bayar da jini shi ne ginshiƙin tsarin tsarin kiyaye kowacce lafiya amma wannan ya ta'allaƙa ne ga yawan bayar da gudunmawa da kuma ingantattun kayayyakin lafiya . Tazara me yawa ta faru ne a tsakanin matalauta da matsakaita da kuma mawadata ƙasashe dangane da bayar da gudummawar jini . Kusan ɓangarori ba da gudunmawar jini miliyan 120 suke ba da gudunmawa a kowace shekara a duniya, kaso 42 a ƙasashe masu yawan kuɗin shiga ne, inda kaso 16 kawai na mutanen duniya ke rayuwa. Kodayeke mafiyawancin masu bada gudunmawar matasa a ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga. Yawan ƙarancin adadi da ake karɓa shi ne gazawa na mafi yawan wuraren kula da lafiya wajen cikakken tantance jinin da aka ba da gudunmawa domin gudun ƙwayoyin cuta kamar ƙanjamau da ciwon hanta na B da C da cutar ƙaiƙayin jiki bisa buƙatar nagartaccen tsari . Rashin gwajin jini zai iya zama ya haddasa rashin nagartaccen bada jini musamman a ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga. Rashin ingantaccen gwaji yana temakawa wajen yaɗuwar ƙwayoyin cutar sa jini wanda zai sa mara lafiyar ya kunbura ya ƙara lalata tsarin lafiyarsa.

Usalama wa kuongezewa damu. Muhtasari: karibu uniti milioni 120 za damu zinachangishwa kila mwaka. Hata hivyo, hii haitoshi kukidhi hitaji la kimataifa wagonjwa wengi wanaohitaji kuongezewa damu hawapati damu salama kwa wakati sahihi. Damu haiwezi kuhifadhiwa pasipojulikana, ikimaanisha kwamba kuna uhitaji wa daima wa michango. Michango ya mara kwa mara inahitajika ili kuhakikisha kila wakati kuna usambazaji kwa wale wanaohitaji. Licha ya mahitaji ya kimataifa, viwango vya michango vinatofautiana duniani kote na badhi ya nchi zenye uchumi wa juu hupata michango mara saba zaidi ya nchi zenye uchumi wa chini. Kuongezewa damu kunahitajika kwa hali mbalimbali za kiafya ikiwa ni pamoja na upungufu wa damu, matatizo wakati wa ujauzito na kujifungua, majeraha makubwa kutokana na ajali, na taratibu za upasuaji. Pia hutumiwa mara kwa mara kwa wagonjwa walio na magonjwa kama vile ya seli mundu na thalasemia na bidhaa za kutibu homofilia. Kudumisha taratibu salama na zinazofaa kuhusu ukusanyaji, uhifadhi na matumizi ya damu iliyochangishwa ni muhimu. Kwa pamoja huitwa uchunguzaji, taratibu hizi hujumuisha mnyororo mzima wa uongezewaji damu na hutumika kusawazisha matumizi ya damu katika huduma z afya. Ukusanyaji na utumiaji. Damu iliyochangishwa hutumiwa kwa namna nyingi zaidi ya uongezaji wa damu kwenye mishipa. Usindikaji unaweza kubadilisha kuwa plasma, mkusanyiko wa seli nyekundu na zaidi, kila moja ikitumika kwa kesi maalumu katika utoaji wa huduma. Kweny baadhi ya kesi, hii inaruhusu kitengo cha damu iliyotolewa kukidhi mahitaji zaidi ya mgonjwa mmoja na ni kipengele muhimu cha mafunzo ya uongezaji damu. Hat hivyo si nchi zote zilizo na vifaa vya kusindika damu kwa njia hii, na ni nchi 50 tu kati 173 zinazoziripoti zinazozalisha bidhaa za dawa zinazotokana na plasma ndani ya nchi. Usambazaji wa damu duniani ’ unakuja kupitia zaidi ya vituo 12000 vya damu na hutolewa kwa aina tatu za watu: watu wa kujitolea wasiolipwa, wanafamilia wa wagonjwa na wafadhili wanaolipwa. WHO inatetea maendeleo ya mifumo ya damu ya kitaifa kwa msingi wa watu wanaojitolea wasiolipwa kwasababu kundi hilo huwa na maambukizo machache ya damu. Licha ya hayo, nchi nyingi zinaendelea kupokea chini ya nusu ya michango ya damu kutoka kwa watu wanaojitolea ambao hawalipwi, huku damu yao ikitegemea michango ya familia zao na wafadhili wanaolipwa. Mapengo: kutopatikana kwa uongezewaji damu mishipani kwa wakati sahihi, kumesababisha vifo vingi vinavyoweza kuepukika. Ugavi thabiti wa damu ni msingi wa mfumo wowote wa huduma ya afya, lakini hii inategemea michango ya mara kwa mara na miundombinu bora ya afya. Kuna pengokubwa sana kati ya nchi zenye uchumi wa kati, mdogo na wa juu kuhusiana na uchangiaji wa damu. ya zaidi ya uniti za damu 120 zinachochangwa kilamwaka duniani kote, 42% zipo kwenye nchi zenye nchi zenye uchumi wa juu, ambapo ni 16% tu ya watu wanaoishi duniani. Hata hivyo, vijana wengi zaidi wanachangia kwenye nchi zenye uchumi wa chini na wa kati kuliko kwenye nchi zenye uchumi wa juu. Kuongeza viwango vya utoshelevu wa makusanyo ni kutokuwa na uwezo wa mifumo mingi ya huduma za afya kukagua vya kutosha damu iliyotolewa kwa magonjw akama vile VVU, hepatitis B, hepatitis C, na kaswende kulingana na mahitaji ya mfumo wa ubora. Kutokuwa na uwezo wa kupima damu kunawez kusababishwa kwa kiasi fulani na usambazaji usio wa kawaida wa vifaa vya kupima, hasa katika maeneo ya uchumi wa chini. Upimaji usiofaa huchangia kuenea kwa maambukizi ya uongezewaji damu, ambao unaweza kuhatarisha hali njema ya wagonjwa na kuzorotesha zaidi mifumo ya afya.

Ààbò ìgbẹ̀jẹ̀ Ìsọnísókí: Ó tó mílíọ́nù 120 ìpín ẹ̀jẹ̀ tí àwọn ènìyàn ń fi sílẹ̀ lọ́dọọdún. Ṣùgbọ́n ṣá, èyí kò tó fún àìní àwọn ènìyàn lágbàáyé, ọ̀pọ̀ àwọn aláìsàn tí wọ́n fẹ́ gba ẹ̀jẹ̀ ni wọn kò ní àǹfààní sí ẹ̀jẹ̀ tí kò léwu lójú ọjọ́. Ẹ̀jẹ̀ kò ṣe é kó pamọ́ títí láé, èyí tí ó túmọ̀ sí pé ìfẹ̀jẹ̀sílẹ̀ ṣe pàtàkì ní gbogbo ìgbà. Ìfẹ̀jẹ̀sílẹ̀ déédéé ṣe pàtàkì láti jẹ́ kí ìpèsè ẹ̀jẹ̀ wà nígbà gbogbo fún àwọn tó nílò rẹ̀. Dípò àìní àgbàyé, gbèdéke ìfẹ̀jẹ̀sílẹ̀ yàtọ̀ káàkiri àgbàyé àti pé àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ńlá kan máa ń ní tó ìlọ́po méje ìfẹ̀jẹ̀sílẹ̀ ju àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ẹlẹ́jẹ̀wọ̀n. Gbígba ẹ̀jẹ̀ ṣe pàtàkì fún onírúurú àwọn ipò ìlera bí àìtó-ẹ̀jẹ̀, wàhálà ìlera lásìkò ìlóyún àti ìbímọ, ìpòrúru-ọkàn ǹlá látàrí ìjàǹbá, àti àwọn ìgbésẹ̀ iṣẹ́-abẹ. Wọ́n tún máa ń lò wọ́n déédéé fúm àwọn aláìsàn tó ní àìlera bí i àrùn fòníkú-fọ̀la-dìde àti kòkòrò inú-ẹ̀jẹ̀ àjogúnbá àti fún àwọn ọjà-òògùn láti tọjú àìsàn àjogúnbá ajẹmọ́-àìlèdádì-ẹ̀jẹ̀. Ṣíṣe àkóso àwọn ìgbésẹ̀ aláìléwu àti èyí tó múná dóko káàkiri ìgbàsílẹ̀, ìkópamọ́ àti ìlò ẹ̀jẹ̀ ìfisílẹ̀ ṣe kókó. Ní pípè ní ìjígìrì-sí-ìlera-ẹ̀jẹ̀, àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí pè fún ìgbésẹ̀ ìgbẹ̀jẹ̀ àti pé wọ́n ń lò ó láti jẹ́ kí ìlò ẹ̀jẹ̀ nínú ètò ìlera bá gbèdéke-ìmúyányán mu. Gbígbà àti ìlò Wọ́n máa ń lo àwọn ẹ̀jẹ̀ àfisílẹ̀ ní àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà tayọ gbígbà àti fífúnni ní ògidì ẹ̀jẹ̀. Ìgbésẹ̀ ìpèsè lè sọ ọ́ di ẹkà ẹ̀jẹ̀-aláìláwọ̀, àwọn ìmúbà sẹ́ẹ̀lì ẹ̀jẹ̀, àwọn ìmúbà ìdì-ẹ̀jẹ̀ àti púpọ̀ si, pẹ̀lú ọ̀kọ̀ọ̀kan tí à ń lò fún ohun pàtó nínú ìfijíṣẹ́ ètò ìlera. Ní àwọn ìgbà kan, èyí máa ń jẹ́ kí ègé ẹ̀jẹ̀ kan bá àìní aláìsàn tó ju ẹyọkan lọ pàdé, ó sì jẹ́ agbọn tó ṣe pàtàkì nínú ìgbésẹ̀ ìgbẹ̀jẹ̀. Ṣùgbọ́n ṣá, kì í ṣe gbogbo orílẹ̀-èdè ló ní àwọn ohun-èlò láti pèsè ẹ̀jẹ̀ ní ọ̀nà yìí, àti pé 50 nínú 173 àwọn orílẹ̀-èdè tó ń jábọ̀ ló pèsè àwọn ọjà-òògùn lábẹ́lé láti ara ẹ̀ka ẹ̀jẹ̀-aláìláwọ̀. Àwọn ìpèsè ẹ̀jẹ̀ lágbàáyé máa ń wá láti ibùdó ẹ̀jẹ̀ 12 000, irúfẹ̀ àwọn ènìyàn mẹ́ta ló sì ń fi sílẹ̀: àwọn olùyọ̀ǹda aláìgbowó, àwọn mọ̀lẹ́bí aláìsàn àti àwọn afẹ̀jẹ̀sílẹ̀-gbowó. WHO bèèrè fún ìdàgbàsókè àwọn ètò ẹ̀jẹ̀ onípele orílẹ̀-èdè látàrí àwọn olùyọ̀ǹda aláìgbowó nítorí pẹ́ ọ̀wọ́ yẹn máa ń ní kòkòrò àkóràn ajẹmọ́-ẹ̀jẹ̀ péréte. Láìnáání èyí, púpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tẹ̀síwájú láti máa gba ó dín ní ìdajì ẹ̀jẹ̀ ìfisílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn olùyọ̀ǹda aláìgbowó, nígbà tí púpọ̀ ìpèsè ẹ̀jẹ̀ fún wọn wà lọ́wọ́ ìfẹ̀jẹ̀sílẹ̀ àwọn mọ̀lẹ́bí àti àwọn afẹ̀jẹ̀sílẹ̀-gbowó. Àwọn àfo: àìsí àwọn ìgbẹ̀jẹ̀ aláìléwu lásìkò ti yọrí sí àwọn ikú tí ó ṣe é yàgò fún. Ìpèsè ẹ̀jẹ̀ déédéé jẹ́ òpó fún ètò ìlera yòówù, ṣùgbọ́n èyí wà lọ́wọ́ ìfẹ̀jẹ̀sílẹ̀ déédéé àti àgbékalẹ̀ ohun-èlò ètò ìlera tó múná dóko. Àfo ńlá láàrin àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rọ̀-ajé ńlá àti ẹlẹ́jẹ̀wọ̀n nípa ti ìfi-ẹ̀jẹ̀-sílẹ̀. Nínú ó tó mílíọ́nù 120 ìwọ̀n ẹ̀jẹ̀ àfisílẹ̀ ládọọdún káàkiri orílẹ̀-èdè, 42% wà ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà ńlá, níbí tí 16% péré nínú ènìyàn àgbáyé ń gbé. Ṣùgbọ́n ṣá, ọ̀pọ̀ àwọn ọ̀dọ́ ló ń fi ẹ̀jẹ̀ sílẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti kò-kéré-kò-ga ju àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà é ńlá. Ní ṣíṣe àfikún sí àìtó gbèdéke ìgbàsílẹ̀, púpọ̀ àwọn ètò ìlera kò lágbárá láti ṣe àyẹ̀wò tó kún ojú ìwọ̀n fún àwọn ẹ̀jẹ̀ àfisílẹ̀ nítorí àwọn àrùn bí i HIV, Àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ B, Àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ C àti sífílì, gẹ́gẹ́ bí ìbámu àwọn ìlàkalẹ̀ fún ètò ìṣe-dáadáa. Àìlèyẹ-ẹ̀jẹ̀-wò lè jẹ́ látàrí àìṣedéédéé ìpèsè àwọn ohun-èlò àyẹ̀wò lápá kan, pàápàá jùlọ ní àwọn agbègbè olówó-ọ̀yà kékeré. Àìtó àyẹ̀wò máa ń dá kún ìtànkalẹ̀ àwọn kòkòrò àkóràn nípasẹ̀ ìgbẹ̀jẹ̀, èyí tí ó lè lóba ìlera aláìsàn, tí ó sì lè ni àwọn elétò ìlera lára síwájú.

Ukuphepha kokufakelwa igazi Uhlolojikelele: Kunikelwa ngamayunithi egazi acishe abe yizigidi eziyi-120 minyaka yonke. Nokho, lokhu akwanele ukuze kuhlangatshezwane nesidingo somhlaba wonke seziguli eziningi ezidinga ukufakelwa igazi ezingakwazi ukuthola igazi eliphephile ngesikhathi esifanele. Igazi alikwazi ukugcinwa unomphela, okusho ukuthi kuhlala njalo kunesidingo sokunikelwa ngegazi. Kudingeka ukunikelwa njalo ngegazi ukuze kuqinisekiswe ukuthi kuhlale kunikezwa labo abadinga usizo. Naphezu kwesidingo somhlaba wonke, amanani eminikelo ahlukile emhlabeni wonke futhi amanye amazwe anamaholo aphezulu aba neminikelo engafika kweyisikhombisa kunamazwe anamaholo aphansi. Ukufakelwa igazi kuyadingeka ezimweni eziningi zempilo ezihlanganisa i-anaemia, izinkinga ngesikhathi sokukhulelwa kanye nokubeletha, ukulimala kakhulu ngenxa yezingozi, nezinqubo zokuhlinza. Kuphinde kusetshenziswe njalo ezigulini ezinezifo ezinjengesifo se-sickle cell kanye ne-thalassaemia kanye nasemikhiqizweni yokwelapha i-haemophilia. Kubalulekile ukugcina izinqubo eziphephile neziphumelelayo eziphathelene nokuqoqwa, ukugcinwa kanye nokusetshenziswa kwegazi elinikeliwe. Uma sezizonke zibizwa ngokuthi yi-haemovigilance, lezi zinqubo zihlanganisa lonke uchungechunge lokufakelwa igazi futhi zisetshenziselwa ukuvumelanisa ukusetshenziswa kwegazi ekunakekeleni kwezempilo. Ukuqoqwa kanye nokusetshenziswa Igazi elinikelwe lisetshenziswa ngezindlela eziningi ngaphezu kokufakelwa igazi eliphelele. Ukucubungula kungaliguqula libe yi-plasma, ama-red cell concentrate, ama-platelet concentrate kanye nokuningi, ngakunye kusetshenziselwa izimo ezithile ekulethweni kokunakekela kwezempilo. Kwezinye izimo, lokhu kuvumela ukuthi iyunithi yegazi elinikeliwe ukuthi lihlangabezane nezidingo zesiguli esingaphezu kwesisodwa futhi kuyisici esibalulekile kuchungenchunge lokufakelwa igazi. Nokho, akuwona wonke amazwe anezikhungo zokulungiselela igazi ngale ndlela, futhi amazwe angama-50 kuphela kwayi-173 abikayo akhiqiza imithi yokwelapha evela ku-plasma kulawo mazwe. Ukuhlinzekwa kwegazi komhlaba kuvela ezikhungweni zegazi ezingaphezu kweziyi-12 000 futhi linikelwa yizinhlobo ezintathu zabantu: amavolontiya angakhokhelwa, amalungu omndeni eziguli kanye nabanikelayo abakhokhelwayo. I-WHO igqugquzela ukwakhiwa kwezinhlelo zegazi zikazwelonke ezesekelwe kumavolontiya angakhokhelwa ngoba lelo qembu livame ukuba nezifo ezimbalwa ezithathelana ngegazi. Naphezu kwalokhu, amazwe amaningi ayaqhubeka nokuthola iminikelo yegazi engaphansi kwesigamu evela kumavolontiya angakhokhelwa, futhi ingxenye enkulu yegazi lawo incike ekunikeleni komndeni kanye nabanikelayo abakhokhelwayo. Izikhala: Ukungatholakali kokufakelwa kwegazi ngesikhathi esifanele, okuphephile kuye kwaholela ekushoneni kwabantu abaningi obekungagwemeka. Ukuhlinzekwa kwegazi okungaguquki kuyisisekelo sanoma yiluphi uhlelo lokunakekelwa kwezempilo, kodwa lokhu kuncike ekunikelweni njalo nasengqalasizindeni yokunakekelwa kwezempilo esebenza ngendlela efanele. Kunezikhala ezinkulu phakathi kwamazwe anamaholo aphansi, aphakathi nendawo kanye naphezulu ngokuphathelene nokunikela ngegazi. Emayunithini egazi acishe abe yizigidi ezingu-120 anikelwa unyaka ngamunye emhlabeni wonke, angama-42% asemazweni anamaholo aphezulu, lapho kuhlala khona u-16% kuphela wabantu emhlabeni wonke. Nokho, intsha eningi inikela ngegazi emazweni anamaholo amancane kanye naphakathi nendawo kunasemazweni anamaholo aphezulu. Amanani okuqoqwa kwegazi anganele ahlanganisiwe ukungakwazi kwezinhlelo eziningi zokunakekela kwezempilo ukuhlunga ngokwanele igazi elinikeliwe ngokuphathelene nezifo ezifana ne-HIV, i-hepatitis B, i-hepatitis C kanye nogcunsula ngokuvumelana nezimfuneko zohlelo. Ukungakwazi ukuhlola igazi kungabangelwa ngokwengxenye ukungahlinzekwa njalo kwamakhithi okuhlola, ikakhulukazi ezindaweni ezinamaholo amancane. Ukuhlola okunganele kunomthelela ekusakazekeni kwezifo ezithathelana ngokufakelwa igazi, ezingase ziphazamise inhlalakahle yesiguli futhi zicindezele ngokwengeziwe izinhlelo zokunakekela kwezempilo.

የአዕምሮ ጤና ማጠቃሊያ፡- የአዕምሮ ጤና በእውቀት፣ በስሜት ህዋሳት፣ በማህበራዊና ስሜት፣ በባህሪ እና በአካል የመቆጣጠር አቅም ላይ የሚሰራ የአእምሮ ሁኔታ ሲሆን ይህም አንድ ሰው የጤና መታወክ ቢኖርም ባይኖርም በህይወት ዘመኑ ላይ ሙሉ አቅሙን እንዲረዳ ያስችለዋል፡፡ ከአካላዊ ጤና፣ ከጤናማ አከባቢዎች፣ ከጤና ደህንነት፣ ለረጅም ጊዜ በትምህርት ላይ ከማሳለፍ እና ከማህበራዊ ትስስር እንዲሁም ጥራት ያለው አገልግሎት ማግኘት ጋር የተያያዙ በአእምሯችን እድገት፣ የሚላመድበትና ለጭንቀት እና ለችግር ምላሽ በሚሰጥበት መንገድ ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል፡፡ እነዚህ በህይወት ዘመን ላይ ሁሉ የማስተዋወቅ እና የመከላከያ ስልቶችን ያቀርባሉ፡፡ እነዚህን ወሳኝ ነገሮች በመፍታት የአዕምሮ ጤናን ማሳደግ፣ የአእምሮ እና የአካል ጤናን ከማሻሻል ባለፈ ለበለጠ ደህንነት አስተዋጽኦ ያላቸው እና ህብረተሰቡን ወደ ከፍተኛ የኑሮ ደረጃ እንዲሸጋገር የሚያግዙ አዎንታዊ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ለውጦችን ይፈጥራል። ሆኖም በአጠቃላይ አእምሮን እና የነርቭ ስርዓትን የሚጎዱ ሁኔታዎች በህይወት ዘመናቸው ሁሉ ብቅ የሚሉ ሲሆን በአንጎል እድገት መቋረጥ፣ የአንጎል መዋቅርን በመጎዳት እና/ወይም የአንጎል ስራን በማበላሸት ይታወቃሉ፡፡ እነዚህ ለምሳሌ ከወለድ ጊዜ የሚጀምሩ በሽታዎች እና የነርቭ እድገት ሁኔታዎች እንዲሁም በህይወት ዘመን ላይ የሚከሰቱ የነርቭ በሽታዎችን ያካትታሉ፡፡ በነዚህ ሁኔታዎች ላይ የጤና እና ማህበራዊ እንክብካቤ ዘርፈ ብዙ እና ሁለገብ የሁሉም ሰው ትብብርን የሚያስፈልጋቸው በማስተዋወቅ፣ በመከላከል፣ በህክምና አሰጣጥ፣ በጤና እና በመልሶ ማቋቋም እና በህይወት ዘመን ላይ የተገኘ ልምድ ባላቸውን ሰዎች፣ ቤተሰቦቻቸውን እና ተንከባካቢዎችን በማሳተፍ ላይ ያተኮረ ሁለንተናዊ ማህበረሰብን ያማከለ አካሄድ ነው፡፡ ጫና፡- የነርቭ እና የነርቭ እድገት ሁኔታዎች በአለም አቀፍ ላይ የሚያሳድረው ጫና 70% የሚሆነው ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ከፍተኛ ነው፡፡ የነርቭ ህመም የህይወት ዘመናቸው አካል ጉዳኛ ሆነው ማሳለፍ (DALYs) ዋነኛ መንስኤዎች ሲሆኑ በአመት ወደ 9 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች ይሞታሉ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2016 በነበረው በነርቭ ህመም ምክንያት የህይወት ዘመናቸው አካል ጉዳኛ ሆነው እንዲያሳልፉ ካደረገው ከፍተኛው አስተዋፅዖ ከሚያበረክቱ ስትሮክ (42.2%)፣ ማይግሬን (16.3%)፣ የአእምሮ መሳት (10.4%)፣ ማጅራት ገትር (7.9%) እና የሚጥል በሽታ (5%) ናቸው፡፡ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በመጣው የህዝብ እድሜ መግፋት ላይ የሚያጠቃው በእንቅስቃሴ፣ በአእምሮ ጤና፣ በእንቅልፍ፣ በህመም እና በሌሎች የጤና ጉዳዮች ላይ ችግር የሚፈጥር የአንጎል በሽታ በጣም በፍጥነት እየበዛ እየመጣ ያለው የነርቭ በሽታ ነው፡፡ ያለጊዜው መወለድ፣ በወሊድ ጊዜ በህፃኑ ኦክሲጅን እጥረት ማጋጠም እና የነርቭ በሽታዎች በደቡብ ምስራቅ ኤስያ እና በአፍሪካ ላይ ላለው ከፍተኛ የበሽታ ጫና ከፍተኛ አስተዋጽኦ ያደርጋሉ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2016 ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናት የእድገት ችግሮች ካሉዋቸው ከ 29.3 ሚሊዮን ዓመታት ውስጥ 13.3% የሚሆኑት በሁሉም የጤና ችግሮች ምክንያት አካል ጉዳተኞች ሆነው ይኖሩ ነበር፡፡ ከፍተኛ ጫና ቢኖርም ከፍተኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት 64 በመቶው ጋር ሲነጻጸር ዝቅተኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት 28 በመቶው ብቻ ለነርቭ በሽታዎች የተለየ ፖሊሲ ያላቸው ናቸው፡፡ ለእነዚህ የጤና ችግሮች የሚቀርበው ግብአት ተቀባይነት የሌለው ከፍተኛ የሕክምና ክፍተቶች ለብዙ የነርቭ እና የነርቭ እድገት ችግሮች ያሉ በመሆኑ በአብዛኛዎቹ አገሮች በቂ አይደሉም፡፡ ለምሳሌ በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ላይ ከ10 ሚሊየን ሰዎች መካከል ሶስት ወጣት የነርቭ ሐኪሞች ሲኖሩ በከፍተኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ደግሞ በግምት በ160 እጥፍ ይበልጣሉ፡፡ የነርቭ እና የነርብ እድገት ችግር ያለባቸውን ልጆች ለመገምገም እና ለማከም የሚቀርቡ ግብዓቶች የበለጠ አናሳ ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው እርዳታ፡- እ.አ.አ በግንቦት 2022 የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት እ.አ.አ በ2022-2031 በሚጥል በሽታ እና በሌሎች የነርቭ ሕመሞች ላይ በዘርፎች መካከል ዓለም አቀፍ የነፍስ አድን መርሃ ግብርን ተቀብለዋል፡፡ ይህ የነፍስ አድን መርሃ ግብር በህይወት ዘመናቸው ሁሉ የነርቭ ሕመም ያለባቸውን ሰዎች እንክብካቤን ለማድረግ፣ ለመገምገም፣ ደህንነትን ለመጠበቅ እና ተሳትፎን ለማሻሻል ያለመ ሲሆን ከነርቭ ችግሮች ጋር ተያያዥነት ያላቸውን ሞት፣ ሕመም እና የአካል ጉዳትን ይቀንሳል፡፡ ከአለም አቀፍ የጤና ሽፋን እና ከተባበሩት መንግስታት ዘላቂ ልማት ግቦች አንፃር እንዲሁም እንደ ሰዎች ከሌሎች ጋር እንዴት እንደሚገናኙ፣ እንደሚግባቡ፣ እንደሚማሩ እና በሚያሳዩት ነገር ላይ ተጽእኖ የሚያሳድር የኦቲዝም በሽታ፣ የሚጥል በሽታ እና የመርሳት ችግር ያሉ አእምሮን ለሚጎዱ ሁኔታዎች በዓለም ጤና ድርጅት ትእዛዝ መሰረት የዓለም ጤና ድርጅት የአዕምሮ ጤና ስራው በህይወት ዘመን ላይ ጥሩ የአእምሮ እድገትን በማስተዋወቅ፣ በቀልብ ጤንነት እና ደህንነት ላይ ያተኮረ ነው። ዋና ዋና ስራዎቹም፡- በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ፖሊሲዎችን ማጠናከር፣ የአገልግሎት አሰጣጥ፣ የጤና መረጃ ሥርዓት፣ ቴክኖሎጂ (በአርቴፊሻል ኢንተለጀንስ፣ የጤና ትምህርት እና ትላልቅ መረጃን ጨምሮ)፣ ምርምር እና ፈጠራ፤ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ላይ በማተኮር በአዕምሮ ጤና ችግሮች ላይ የተቀናጀ ተግባርን እንዴት ማዘጋጀት እንደሚቻል የቴክኒክ ድጋፍ መስጠት እንዲሁም በአለም አቀፍ ደረጃ የበለጸገ የኢንቨስትመንት እና የኤጀንሲዎች ትብብርን እንዲሁም የተለያዩ ስፔሻሊስቶችን እና ዘርፎችን ተሳትፎን ማጎልበትን ያካትታል፡፡

Brain health Overview: Brain health is the state of brain functioning across cognitive, sensory, social-emotional, behavioural and motor domains, allowing a person to realize their full potential over the life course, irrespective of the presence or absence of disorders. Different determinants related to physical health, healthy environments, safety and security, life-long learning and social connection as well as access to quality services influence the way our brains develop, adapt and respond to stress and adversity. These give way to strategies for promotion and prevention across the life course. Optimizing brain health by addressing these determinants not only improves mental and physical health but also creates positive social and economic impacts that contribute to greater well-being and help advance society. However, conditions affecting the brain and nervous system in general emerge throughout the life course and are characterized by disruptions in brain growth, damage to brain structure and/or impaired brain functioning. These include for example congenital and neurodevelopmental conditions as well as neurological disorders across the life. Health and social care for these conditions require multisectoral and interdisciplinary collaborations with a holistic person-centred approach focused on promotion, prevention, treatment, care and rehabilitation and the active engagement of persons with lived experience, their families and carers. Burden: The global burden of neurological and neurodevelopmental conditions is high, with approximately 70% of the burden in low- and middle-income countries. Neurological conditions are the leading cause of disability adjusted life years (DALYs) and account for about 9 million deaths per year. The largest contributors of neurological DALYs in 2016 were stroke (42.2%), migraine (16.3%), dementia (10.4%), meningitis (7.9%) and epilepsy (5%). Parkinson disease, propelled by an increasingly ageing population, is the fastest growing neurological disorder. Premature birth, neonatal encephalopathy and neuroinfections contribute substantially to high disease burden in South-East Asia and Africa. In 2016, developmental disabilities accounted for 13.3% of the 29.3 million years lived with disability for all health conditions among children younger than 5 years. Despite the large burden, only 28% of low-income countries have a dedicated policy for neurological diseases in comparison with 64% of high-income countries. Available resources for these conditions are insufficient in most countries, with unacceptably high treatment gaps for many neurological and neurodevelopmental conditions. For example, in low- and middle-income countries, there are only three adult neurologists per 10 million people while high-income countries have approximately 160 times more. Resources for the assessment and care of children with neurological and neurodevelopmental conditions are even more scarce. WHO Response: In May 2022, WHO Member States adopted the Intersectoral global action plan on epilepsy and other neurological disorders 2022–2031. This action plan aims to improve care, recovery, well-being and participation of people living with neurological disorders across the life-course, while reducing associated mortality, morbidity and disability associated with neurological conditions. In the context of Universal Health Coverage and the UN Sustainable Development Goals and in line with WHO’s existing mandates for conditions affecting the brain such as autism spectrum disorder, epilepsy and dementia, WHO’s brain health work is focused on promoting optimal brain development, cognitive health and well-being across the life course. The main activities involve: 1. strengthening policies, service delivery, health information systems, technology (including but not limited to artificial intelligence, e-health and big data), research and innovation, especially in low- and middle-income countries; 2. providing technical assistance on how to formulate an integrated approach to brain health conditions focused on promotion, prevention, treatment, care and rehabilitation, focusing on low- and middle-income countries; and 3. fostering increased investment and inter-agency collaboration globally as well as the involvement of different specialties and sectors.

Lafiyar ƙwaƙwalwa Gamsashen bayani : lafiyar ƙwaƙwalwa ita ce wani yanayi da amfanin da aikin ƙwaƙwalwa a gabaɗayan sassan tunani da hankali da yanayin zamantakeawa da halayya da kuzari suke saka mutum kuma su ba shi damar ya fahimci yanayinsu a lafiya koda akwai wasu matsalolin . Abubuwan da suka ta'allaƙa da lafiyar jiki suna da yawa da lafiyar wajen zama da kulawa da tsaro da doguwar fahimta da alaƙar mu'amala da kuma ingancin ayyuka yana bunƙasa hanyar ƙwaƙwalwa domin jure duk wata wahala da za a fuskanta . Waɗannan za su bada hanya ga dabaru domin bunƙasa da kuma kariya a gabaɗayan rayuwa . Bunƙasa lafiyar ƙwaƙwalwa ta hanyar magance waɗannan abubuwan ba wai kawai yana bunƙasa ƙwaƙwalwa ba kawai yana ma samar yanayin zamantakewa da tattalin arziƙi wanda suke temakawa walwala . Kodayake yanayin da suke shafar ƙwaƙwalwa da kuma laka a gabaɗaya yana faruwa ne a tsarin rayuwa kuma ana lissafa su da lalacewar girman ƙwaƙwalwa ko gurɓatar tsarin ƙwaƙwalwa ko cutar aikin ƙwaƙwalwa. Waɗannan sun haɗar da mummunan yanayin haihuwa da kuma abinda ya shafi ƙwaƙwalwa a tsawon rayuwa. Kula lafiya da tsarin zamantakewa na waɗannan yanayin yana buƙatar haɗin gwiwar fannoni da ɓangarori daban-daban ta hanyar bincikar mutum gabaɗayansa da ba da kulawa sosai a kan bunƙasawa da kulawa da magani da farfaɗowa da shigar da mutumin da yake ƙwarewa da iyalansu masu ba su kulawa. Nauyi : Nauyin da duniya ɗauka na waɗannan yanayin cututuka ta kwakwalwa da na girma ya yi yawa, inda kusan kaso 70 na nauyin ya fi a da matalautan ƙasashe da mastsakaita . Yanayin ƙwaƙwalwa su ne kan gaba wajen haddasa samar da nakasa a shekarun rayuwa kuma mutane miliyan 9 na mutuwa a duk shekara. A shekararar 2016 cutar jijiyar ƙwaƙwalwa ta haɓaka shanyewar jiki kaso 42.2% da kuma ciwan kan ɓari ɗaya kashi 16.3% da cutar mantuwa kaso 10.4% da kuma ciwan sanƙarau kashi 7.9 da kuma farfaɗiya kashi 5%. Cutar makyarkyata tana ƙaruwa ne a tsakanin masu shekaru, wadda ita ce cutar ƙwaƙwalwa mai saurin yaɗuwa. Ɓari da matsala yayin haihuwa da cutar ƙwaƙwalwa na taimakawa wajen ƙara matsalar yawan cuta a ƙasashen Asiya da Afirka . A shekarar 2016 nakasa ta asali ta kai kaso 13.3% na shekara miliyan 29.3 da nakasa a kowane a tsakanin yara 'yan ƙasa da shekaru biyar. Duk da yawan wannan matsalolin kaso 28% ne daga cikin ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga suka sadaukar da tsarin cututtukan ƙwaƙwalwa in ka kwatanta da kaso 64% na ƙasashe masu arziƙin kuɗin shiga. Babu wadatattun kayan aiki domin kula da wannan yanayia yawancin ƙasashe, tare da tazara mai yawa ga mafi yawanci yanayi cutar ƙwaƙwalwa. Alal misali a ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga da matsakaita kuɗin shiga, akwai mutane uku kawai masu maganin wannan cutar a duk mutane miliyan 10 goma yayinda kasashe masu yawan kuɗin shiga suke da sauran ƙarin lokaci 160. Kyayyayakin gwajin da kula da yara da suke da waɗannan cututtukan sun yi ƙaranci. Jawabin WHO : a watan Mayu na shekarar 2022 mambobin WHO na ƙasashe sun gabatar da wani tsarin bai ɗaya da nufin haɓaka lafiya da jinya da walwala da gudunmawar mutane akan farfaɗiya da wasu cututukan ƙwaƙwalwa 2022 zuwa 2031. Wannan ƙoƙari na nufin haɓaka kulawa da farfaɗo da walwalar mutanen da suke fama da matsalar ƙwaƙwalwa a tsawan rayuwa da kuma rage abinda yake da alaƙa da rasuwa ciwuka da nakasa wanda ke da alaƙa da cutar ƙwaƙwalwa. A yanayin gamayyar lafiya ta duniya da kuma shirin ci gaba mai ɗorewa na Majalisar Ɗinkin Duniya, sannan bisa tsarin Hukumar WHO da ya shafi ƙwaƙwalwa kamar matsalar ƙwaƙwalwa da farfaɗiya da makyarkyata da cutar mantuwa, ayyukan Hukumar WHO kan ƙwaƙwalwa ya mayar da hanakali ne a kan bunƙasa lafiyar ƙwaƙwalwa da ta tunani da kuma walwala a gabaɗayan rayuwa . Muhimman ayyukan sun haɗar da : 1. ƙarfafa dokoki da bayar da samar da hidima da ba da bayanan tsarin lafiya da fasaha (wadda ta haɗar da fasahar kwamfuta da ba da bayanin lafiya ta intanet) da bincike da ƙirƙire-ƙirƙire musamman a ƙasashen da ba su da kuɗin shiga da matsakaita .; 2. samar da tallafi na kimiyya a kan yadda za a tsara da gabatar hanyoyi da dabaru ga yanayin lafiyar ƙwaƙwalwa da kuma mai da hankali ga haɓaka da karewa da magance da kulawa da kiyayewa da fuskantar ƙasashe masu ƙarancin da matsakaitan kuɗin shiga . 3. Bayyana ƙara haɓaka tallafi da haɗin guiwar ƙungiyoyin duniya da saka mabambantan ɓangarori ƙwararru.

Afya ya akili Muhtasari: Afya ya akili ni hali ya ubongo kufanya kazi katika kazi zote za utambuzi, hisia, kijamii-kihisia, tabia, kuruhusu mtu kutambua uwezo wake kamili katika kipindi cha maisha, bila kujali kuwepo au kutokuwepo kwa matatizo. Vigezo mbalimbali vinavyohusiana na afya ya mwili, mazingira mazuri, usalama na ulinzi, kujifunza kwa muda mrefu na uhusiano wa kijamiipamoja na huduma bora huathiri jinsi akili zetu zinavyokua, kubadilika na kukabiliana na dhiki na shida. Hizi hutoa nafasi kwa mikakakti ya kukuza na kuzuia katika kipindi chote cha maisha. Kuboresha afya ya akili kwa kuvaa viambajengo hivi sio tu kunaboresha afya ya akili na kimwili bali pia huleta athari chanya za kijamii na kiuchumi ambazo huchangia ustawi zaidi na kusaidia kuendeleza jamii. Hata hivyo, hali zinazoathiri akili na mfumo wa neva kwa ujumla hujitokeza katika kipindi chote cha maisha na hudhihirishwa na usumbufu katika ukuaji wa akili, kuharibika kwa muundo wa akili na /au kuharibika kwa utendai kazi wa akili. Haya hujumuisha kwa mfano hali ya kuzaliwa na ya ukuaji wa neva pamoja na matatizo ya neva katika maisha yote. Afya na huduma za kijamii kwahali hizi zinahitaji ushirikiano wa kisekta na taaluma mbalimbali na mbinu za jumla zinazozingatia mtu anayelenga kukuza, kuzuia, matunzo na ukarabati na ushiriki hai wa watu wenye uzoefu wa maisha, familia zao na walezi. Mzigo: Mzigo wa kimataifa wa hali ya neva na maendelezo ya neva ni mkubwa, na takriban 70% ya mzigo upo katika nchi zaenye uchumi wa chini na wa kati. Hali ya mishipa ya fahamu ndiyo sababu kuu ya maisha ya ulemavu iliyorekebishwa (DALYs) na husababisha vifo milioni 9 kwa mwaka. Wachangiaji wakubwa wa neva za DALYs walikuwa kiharusi (42.2%), migrane (16.3), shida ya akili (10.4%), meningitis (7.9%) na kiffa (5%). Ugonjwa wa Parkinson, unaochochewa na watu wanaozidi kuzeeka, ndio ugonjwa wa neva unaokua kwa kasi zaidi. Kuzaliwa kabla ya wakati, encephalopathy ya watoto wachanga na maambukizo ya neva huchangia kwa kiasi kiklubwa mzigo mkubwa wa magonjwa Kusini-Mashariki mwa Asia na Afrika. Mwaka 2016, ulemavu wa maendeleo ulichangia 13.3% ya miaka milioni 29.3 waliishi na ulemavu kwa hali zote za afya kati ya watoto chini ya miaka 5. Licha ya mzigo mkubwa, ni 28% tu ya nchi zenye uchumi wa chini ndizo zilizo na sera maalum ya magonjwa ya mfumo wa neva ikilinganishwa na 64% ya nchi zenye mapato ya juu. Rasilimali zinazopatikana hazitoshi katika nchi nyingi, na pengo kubwa lamatibabu kwa hali nyingi za neva na maendeleo ya neva. Kwa mfano, kwenye nchi zenye uchumi wa chini na wa kati, kuna madaktari watatu pekee wa neurolojia kwa kila watu milioni 10 huku nchi zenye uchumi w ajuu zikiwa na takriban mara 160 zaidi. Rasilimali kwa ajili ya tathmini na matunzo ya watoto walio na magonjwa ya mfumo wa neva na ukuaji wa neva ni adimu zaidi. Muitikio wa WHO: Mwezi Mei 2022, Nchi Wanachama Wa WHO zilipitisha mpango wa utekelezaji wa kimatifa wa kifafa na magonjwa mengine ya neva 2022–2031. Mpango huu wa utekelezaji unalenga kuboresha matunzo, ahueni,ustawi na ushiriki wa watu wanaoishi na matatizo ya neva katika kipindi chote cha maisha, huku ukipunguza vifo vinavyohusiana na ulemavu na ulemavu unaohusishwa nahali ya mfumo wa neva. Katika muktadha wa Huduma ya Afya kwa Wote na Malengo ya Maendelo Endelevu ya Umoja wa Mataifa na kulingana na mamlaka zilizopo za WHO kwa hali zinazoathiri akili kama vile ugonjwa wa tawahudi, epidemioploji na shida ya akili, jukumu la afya ya akili la WHO’linalenga katika kukuza ukuaji bora wa ubongo, afya ya utambuzi na ustawi katika kipindi chote cha maisha. Shughuli kuu zinajumuisha: 1. Kuiumarisha sera, utoaji wa huduma, mifumo ya taarifa za afya, teknolojia (ikiwa ni pamoja na akili bandia, data za afya za kielotroniki na data kubwa), utafiti na uvumbuzi, hasa katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati.; 2. Kutoa usaidizi wa kiufundi kuhusu jinsi ya kuunda mbinu jumuishi za hali ya afya ya akili inayolenga kukuza, kuzuia, matibabu, matunzo na urekebishaji, kwa kuzingatia nchi za uchumi wa chini na wa kati.; na 3. Kukuza uwekezaji uliiongezeka na ushirikiano kati ya wakala duniani kote pamoja na ushirikishwaji wa taluma na sekta mbalimbali.

Ìlera Ọpọlọ Ìsọnísókí: Ìlera ọpọlọ jẹ́ ipò ọpọlọ láti orí agbọn ìmọ̀, ìfarakó, ìmọ̀lára-ìbágbépọ̀, ìhùwàsí, àti iṣe-ara, tí ó ń jẹ́ kí ènìyàn ní òye ìmọ̀ọ́ṣe wọn láyé yálà àwọn àìlera wà tàbí wọn kò sí. Àwọn aṣòkùnfà onírúurú tí ó ní í ṣe pẹ̀lú ìlera ara, ìlera àwọn àyíká, àìléwu àti ààbò, ẹ̀kọ́ títí ayé-ẹni àti ìtàkùn-máwùjọ àti níní àǹfààní sí àwọn ètò dáradára máa ń nípa lórí ọ̀nà tí ọpọlọ wa ń gbà dàgbà, faramọ́ àti fèsì sí ìnira àti wàhálà. Àwọn wọ̀nyí yọrí sí àwọn ète-ìlànà fún ìgbéga àti ìdènà káàkiri ìgbésíayé. Dídákún ìlera ọpọlọ nípa dídásí àwọn okùnfà wọ̀nyí kì í mú ìgbèrú bá ìlera ara àti ọkàn/ọpọlọ nìkan, ṣùgbọ́n ó tún máa ń ṣẹ̀dá àwọn ipa ìbágbépọ̀ àti ọrọ̀-ajé dídára tí ó ń dákún ìwà-dáadáa tó peléke, tí ó sì ń ṣe ìrànwọ́ ìdàgbà fáwùjọ. Ṣùgbọ́n ṣá, àwọn ipò-àìlera tó ń kó bá ọpọlọ àti ìtàkùn ìṣàkóso-ara lápapọ̀ máa ń súyọ nínú ìgbésíayé ẹni, wọ́n sì ní àbùdá ṣíṣe ìdíwọ́ fún ìdàgbà ọpọlọ, bíba ìhun ọpọlọ jẹ́ àti/tàbí bíba ìṣiṣẹ́ ọpọlọ jẹ́. Àwọn wọ̀nyí ní àpẹẹrẹ bí ipò-àìlera a-bá-ìbí-rìn àti ajẹmọ́-ìdàgbà-ọpọlọ àti àwọn àìlera ajẹmọ́-ọpọlọ káàkiri ìgbésíayé-ẹni. Ìtọ́jú ajẹmọ́ àwùjọ àti ìlera fún àwọn ipò-àìlera wọ̀nyí nílò àwọn àjọṣepọ̀ ẹlẹ́ka-ọ̀pọ̀ àti ẹlẹ́kajẹ̀ka pẹ̀lú ìlànà adálórí-ẹni lápapọ̀ tí ó gbájú mọ́ ìgbéga, ìdènà, ìtọ́jú, ìkẹ́ àti ìmúpadàbọ̀sípò àti ìbásọ̀rọ̀ àwọn ènìyàn tó ní ìrírí, àwọn ẹbí àti olùtọ́jú wọn. Àjàgà: Àjàgà àgbàyé nnì nípa àwọn ipò-àìlera ọpọlọ àti ìdàgbàsókè-ọpọlọ ga, pẹ̀lú ó tó 70% àjàgà náà ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì. Àwọn ipò-àìlera ajẹmọ́-ọpọlọ jẹ́ okùnfà alékè fún àwọn ọdún ìyípadà ara sí àìlera (DALYs), wọ́n sì ń fa bí mílíọ́nù 9 ikú lọ́dọọdún. Àwọn okùnfà atóbíjù fún DALYs ajẹmọ́-ọpọlọ ní 2016 ni ìrọpárọsẹ̀ (42.2%), akọ ẹ̀fọ́rí (16.3%), àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́ ìgbàgbé (10.4%), yírùnyírùn (7.9%) àti wárápé (5%). Àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-ìgbọ̀n, èyí tí ìpọ̀si àwọn arúgbó tàn kálẹ̀, jẹ́ àìsàn ajẹmọ́-ọpọlọ tí ó ń yára pọ̀ si jùlọ. Premature birth, neonatal encephalopathy and neuroinfections contribute substantially to high disease burden in South-East Asia and Africa. Ní 2016, àwọn àìlera ajẹmọ́-ìdàgbà ló fa kí 13.3% nínú mílíọ́nù 29.3 ní àìlera fún gbogbo àwọn ipò-àìlera láàrin àwọn ọmọdé tí wọ́n kéré sí ọdún 5. Láìnáání àjàgà ńlá nnì, 28% péré nínú àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré ló ní ìlànà-àmúṣiṣẹ́ àfojúsùn fún àwọn àrùn ajẹmọ́-ọpọlọ ní àfiwé sí 64% ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà ńlá. Àwọn ohun-èlò fún àwọn ipò-àìlera wọ̀nyí kò tó ní ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè, pẹ̀lú ọ̀pọ̀ àwọn àfo àìlètọ́jú púpọ̀ àwọn ipò-àìlera ajẹmọ́-ọpọlọ àti ìdàgbà-ọpọlọ, èyí tí ko jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà. Bí àpẹẹrẹ, ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì, àwọn oníṣègùn-ọpọlọ-fún-àgbàlagbà mẹ́ta ló wà fún ìwọ̀n mílíọ́nù 10 ènìyàn kan nígbà tí àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà ńlá ní tó ìlọ́po 160 èyí. Àwọn ohun-èlò fún àyẹ̀wò àti ìtọ́jú àwọn ọmọdé tó ní àìsàn ọpọlọ àti ìdàgbàsókè-ọpọlọ tilẹ̀ tún wọ́n tayọ. Èsì WHO: Ní Oṣù Karùn-ún 2022, àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ-ẹgbẹ́ WHO gba ètò ìse àgbáyé ẹlẹ́kajẹ̀ka lórí wárápá àti àwọn àìsàn ọpọlọ mìíràn fún 2022-2032. Ètò ìse yìí ní èròǹgbà láti mú ìtọ́jú, ìmúbọ̀sípò, ìlera àti ìkópa àwọn ènìyàn tó ní àìsàn ọpọlọ gbèrú sí káàkiri ìgbésíayé wọn, nígbà tí ó ń mú àdínkù bá àwọn ikú, wàhálà ìbímọ́ àti àìlera tó jẹmọ́ àìsàn ọpọlọ. Ní ìbámu Àkóónú Ìlera Káríayé àti àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ ti UN àti ní ìbámu pẹ̀lú àwọn àṣẹ WHO fún àwọn àìsàn tó ń kó bá ọpọlọ bí autism spectrum disorder, wárápá àti àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-ìgbàgbé, iṣẹ́ ìlera ti WHO dá lórí ṣíṣe agbátẹrù ìdàgbàsókè ọpọlọ onípele-gíga, ìlera àti ìwà-dáadáa ìmọ̀ fún ìgbésíayé ẹni. Àwọn kókó iṣẹ́ wọn ni: 1. ríró àwọn ìlànà-àmúṣiṣẹ́, ìṣe iṣẹ́, àwọn ètò àlàyé ìlera, ìmọ̀-ẹ̀rọ (tó ní í ṣe pẹ̀lú ṣùgbọ́n tí kò pin sí ìmọ̀ àtọwọ́dá, ètò ìlera-orí-ayélujára àti dátà ńlá), ìwádìí àti ìṣọ̀tun, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì; 2. pípèsè ìrànlọ́wọ́ onímọ̀-ẹ̀rọ lórí bí a ṣe lè kọ ìlànà àkópọ̀ sí àwọn àìsàn ọpọlọ tí ó dá lé ìṣagbátẹrù, ìdènà, ìtọ́jú, ìkẹ́ àti ìmúpadàbọ̀sípò, bí ó ti ní í ṣe pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà ńlá àti alágbedeméjì; àti 3. dídákún ìmúdàgbà ìdókoòwò àti àjọṣepọ̀ láàrin ilé-iṣẹ́ lágbàáyé àti ìdásí àwọn onírúurú akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti àwọn ẹ̀ka-iṣẹ́.

Impilo ephathelene nengqondo Uhlolojikelele: Impilo ephathelene nengqondo yisifo esiphathelene nengqondo esisebenza kuzo zonke izizinda zokuqonda, izinzwa, ezenhlalo-zemizwa, ukuziphatha kanye nokunyakazisa izicubu zomzimba, okuvumela umuntu ukuthi akwazi ukusebenzisa umzimba ngendlela efanele ekuphileni kwakhe konke, akunandaba ukuthi kukhona noma akukho ukuphazamiseka. Okunqumayo okuhlukahlukene okuhlobene nempilo yangokomzimba, izindawo ezinempilo, ukuphepha nokuvikeleka, ukufunda impilo yonke nokuxhumana nomphakathi kanye nokuthola izinsiza ezisezingeni eliphakeme kunomthelela endleleni ingqondo bethu ekhula ngayo, nobuzivumelanisa ngayo futhi obusabela ngayo ekucindezelekeni kanye nasebunzimeni. Lokhu kunikeza ithuba kumasu okugqugquzela nokuvimbela kuyo yonke inkambo yokuphila. Ukwenza ngcono impilo yezengqondo ngokubhekana nalezi zinqumo akugcini nje ngokuthuthukisa impilo yengqondo neyangokomzimba kodwa futhi kunomthelela omuhle kwezenhlalo nakwezomnotho nokuyinto enomthelela omkhulu enhlalakahleni futhi kusiza ekuthuthukiseni umphakathi. Kodwa-ke, ukugula okuthinta ingqondo kanye nohlelo lezinzwa ngokuvamile kuvela kuyo yonke inkambo yokuphila futhi kubonakala ngokuphazamiseka ngokuphathelene nokukhula kwengqondo, ukulimala kokwakheka kwengqondo kanye/noma ukukhubazeka ngokuphathelene nokusebenza kwengqondo. Isibonelo, lokhu kuhlanganisa izifo ozalwa nazo kanye neziphathelene nokukhula kwezinzwa kanye nokuphazamiseka kwezinzwa empilweni yonke. Ukunakekelwa kwezempilo kanye nokwezenhlalakahle ngokuphathelene nalezi zifo kudinga ukusebenzisana kwemikhakha eyahlukene kanye namakhono ahlukene aphelele egxile kumuntu egxile ekukhuthazeni, ekuvimbeleni, ekwelashweni, ekunakekeleni nasekuvuseleleni kanye nasekuzibandakanyeni kwabantu abaphila nazo, imindeni yabo kanye nabanakekeli. Umthwalo: Umthwalo womhlaba wonke wezifo eziphathelene nezinzwa kanye nokuthuthuka kwezinzwa uphakeme, cishe u-70% womthwalo emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Izifo eziphathelene nezinzwa ziyimbangela ehamba phambili yeminyaka yokulungiselela ukuphila nokukhubazeka (ama-DALY) futhi zibangela ukushona kwabantu abangaba yizigidi eziyi-9 ngonyaka. Ezinomthelela omkhulu ngokuphathelene neminyaka yokulungiselela ukuphila nokukhubazeka mayelana nenzinzwa (ama-DALY )l ngo-2016 kwakuyisifo sokufa kohlangothi (42.2%), i-migraine (16.3%), i-dementia (10.4%), i-meningitis (7.9%) kanye nesithuthwane (5%). I-Parkinson disease, eqhutshwa ngabantu abaguga kakhulu, yisifo sezinzwa esikhula ngokushesha kunazo zonke. Ukubeletha ngaphambi kwesikhathi, i-neonatal encephalopathy kanye nezifo eziphathelene nezinzwa (neuroinfections) kunomthelela omkhulu emthwalweni omkhulu ngokuphathelene nezifo eNingizimu-Mpumalanga ye-Asia kanye nase-Afrika. Ngo-2016, ukukhubazeka okuphathelene nokuthuthuka komzimba kwabalelwa ku-13.3% weminyaka eyizigidi ezingama-29.3 yokuphila nokukhubazeka kuzo zonke izifo zempilo ezinganeni ezingaphansi kweminyaka emi-5. Naphezu komthwalo omkhulu, u-28% kuphela amazwe anamaholo amancane anenqubomgomo ebhekelele izifo zezinzwa uma kuqhathaniswa no-64% wamazwe anamaholo aphezulu. Azanele izinsiza ezitholakalayo ngokuphathelene nalezi zifo emazweni amaningi, nezikhala ezinkulu ngokungemukelekile ngokuphathelene nezokwelashwa zezifo eziningi zezinzwa kanye neziphathelene nokuthuthukiswa kwezinzwa. Isibonelo, emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, kunodokotela bezinzwa abadala abathathu kuphela kubantu abayizigidi eziyi-10 kuyilapho amazwe anamaholo aphakeme abaphindwe nge-160 kanye nangaphezulu. Izinsiza zokuhlola nokunakekela izingane ezinezifo zezinzwa kanye neziphathelene nokuthuthuka kwezinzwa ziyidlanzana nakakhulu. Impendulo yeWHO: NgoNhlaba ka-2022, Izifunda Ezingamalungu e-WHO amukela uHlelo lweziNyathelo zoMhlaba wonke lwemiKhakha eyahlukene (Intersectoral global action plan) ngokuphathelene nesithuthwane kanye nokunye ukuphazamiseka kwezinzwa luka-2022-2031. Lolu hlelo lokuthatha isinyathelo luhlose ukuthuthukisa ukunakekelwa, ukululama, inhlalakahle kanye nokubamba iqhaza kwabantu abaphila nezifo zokuphazamiseka kwezinzwa kuzo zonke izigaba zempilo, ngesikhathi kuncishiswa okuhlobene nakho ngokuphathelene nokushona, ukuphathwa yisifo esithile kanye nokukhubazeka okuhlobene nezifo zezinzwa. Ngokomongo we-Universal Health Coverage kanye ne-Nemigomo Yentuthuko Esimeme ye-UN kanye nangokuhambisana nemiyalo ekhona ye-WHO yezimo ezithinta ingqondo njengokuphazamiseka kwe-autism spectrum, isithuthwane kanye ne-dementia, umsebenzi we-WHO wezempilo yengqondo ugxile ekukhuthazeni ukuthuthuka kwengqondo okungcono kakhulu, ezempilo eziphathelene nokuqonda kanye nenhlalakahle kuyo zonke izigaba zempilo. Imisebenzi eyinhloko ihlanganisa lokhu okulandelayo: 1. izinqubomgomo zokuqinisa, ukulethwa kwezinsiza, izinhlelo zolwazi lwezempilo, ubuchwepheshe (obuhlanganisa kodwa okungagcini ekuhlakanipheni kokuzenzela (artificial intelligence), i-e-health ne-big data), ucwaningo kanye nokusungula izinto ezintsha, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo; 2. ukuhlinzeka ngosizo lwezobuchwepheshe ngendlela yokwakha indlela ehlanganisayo yezifo zempilo yengqondo egxile ekukhuthazeni, ekuvimbeleni, ekwelashweni, ekunakekeleni kanye nasekuvuseleleni, okugxile emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo; kanye 3. nokukhuthaza ukwanda kokutshalwa kwezimali nokubambisana phakathi kwama-ejensi emhlabeni jikelele kanye nokubandakanyeka kwamakhono akhethekile kanye nemikhakha ehlukene.

በባክቴሪያ የሚመጣ የሚያቆስል ህመም (የቆዳ ቁስል ባክቴሪያ) ማጠቃሊያ፡- በባክቴሪያ የሚመጣ የሚያቆስል ህመም በዋነኛነት ቆዳን አንዳንዴም አጥንትን የሚያጠቃ ስር የሰደደ በሽታ ነው፡፡ ለመጀመሪያ ጊዜ እ/አ/አ በ1897 በኡጋንዳ ውስጥ በሰር አልበርት ኩክ የተገለፀው በፔተር ማክካልም የሚመራው የአውስትራሊያ ሳይንቲስቶች ከባይርንስዴል ክልል ከመጡ ሕመምተኞች ቁስሎችን በማዳበር ለመጀመሪያ ጊዜ እስኪሳካላቸው ድረስ እስከ እ/አ/አ 1930ዎቹ ድረስ አልነበረም፡፡ ቡሩሊ የሚለው ስም የመጣው በ 1960 ዎቹ ውስጥ ብዙ ጉዳዮች ከተመዘገቡበት ከኡጋንዳ አካባቢ ነው፡፡ በአፍሪካ ውስጥ ግማሽ ያህሉ ታካሚዎች ከ15 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናት ናቸው፡፡ የአውስትራሊያ አማካይ ዕድሜ 60 ዓመት አካባቢ ነው፡፡ እ.ኤ.አ በ1998 የአለም ጤና ድርጅት በአለም ዙሪያ የቆዳ ቁስል በሽታ ማህበር የተባለውን የበሽታውን ስርጭት በተለይም በምዕራብ አፍሪካ እየተስፋፋ የመጣውን ድጋፍ ሰጭ ማህበር አቋቋመ፡፡ የቆዳ ቁስል በሽታ በማይኮባክቲሪየም የሚከሰት ሲሆን የሳንባ ነቀርሳ እና የስጋ ደዌ በሽታ ከሚያስከትሉ ተህዋሲያን ቤተሰብ አንዱ ነው፡፡ የቆዳ ቁስል በሽታ መንስኤ የአካባቢ ባክቴሪያ ቢሆንም ወደ ሰዎች የሚተላለፍበት ዘዴ ግን አይታወቅም፡፡ ተዋሃሲያኑ በቆዳው ላይ ጉዳት የሚያደርስ ልዩ መርዛማ ንጥረ ነገር፣ ማይኮላቶን ያመነጫል፡፡ የቅድመ ምርመራ እና የህመም መፈወስ ህክምና ሞትን፣ ወጪዎችን እና የረጅም ጊዜ የአካል ጉዳትን ለመቀነስ ወሳኝ ናቸው፡፡ ምልክቶቹ፡- አብዛኛውን ጊዜ በእጆች እና እግሮች ላይ አንዳንዴም በሌሎች የሰውነት ክፍሎች ላይ የቆዳ ቁስል በሽታ ምልክቶች ህመም በሌለው እንፍርር እና እብጠት ይጀምራሉ፡፡ እነዚህ የቁስል ቦታዎች ነጭ እና ቢጫ ምልክት ያላቸው ትላልቅ ቁስሎች ሊፈጠሩ ይችላሉ፡፡ የቆዳ ቁስል በሽታ አምጪ ባክቴሪያው ማይኮላክቶን የተባለውን መርዛማ ንጥረ ነገር ያመነጫል፡፡ ይህ በሽታ ያለ ምንም ህመም እና ትኩሳት በፍጥነት እንዲስፋፋ የሚያስችል የአካባቢ የበሽታ መከላከያ ባህሪያት ስላለው ቀደም ብሎ ለመለየት አስቸጋሪ ያደርገዋል፡፡ ይሁን እንጂ ቁስሎቹ በፍጥነት ከታከሙ አብዛኛዎቹ ሙሉ በሙሉ ይድናሉ፡፡ ዘግይቶ ከታወቀ ወይም ህክምና ካልተሰጠው ሁኔታው ወደ ጠባሳ፣ ዘላቂ የአካል ጠባሳ እና የአካል ጉዳት ሊያስከትል ይችላል፡፡ የቆዳ ቁስል ባክቴሪያ በአፍሪካ፣ በአሜሪካ፣ በኤስያ እና በምዕራብ ፓስፊክ በ33 ሀገራት ታይቷል፡፡ በአውስትራሊያ፣ በቻይና እና በጃፓን ካልሆነ በስተቀር አብዛኛው በሽታዎቹ በሞቃታማ እና ሞቃታማ አካባቢዎች ይከሰታሉ፡፡ ከ33ቱ ሀገራት 14ቱ በመደበኛነት መረጃን ለአለም ጤና ድርጅት ሪፖርት ያደርጋሉ፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ የሚጠረጠሩ የየቆዳ ቁስል በሽታ ታማሚዎች አመታዊ ቁጥር እ.አ.አ እስከ 2010 ድረስ ወደ 5000 የሚጠጋ የነበረ ሲሆን ድረስ እስከ 2016 ድረስ መቀነስ ሲጀምር ዝቅተኛው መጠኑ 1961 ደርሶ ነበር፡፡ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በየዓመቱ በ 2713 በሽታዎች እ/አ/አ በ 2018 እንደገና መጨመር ጀምሯል፡፡ የመቀነሱ እና ለቅርብ ጊዜ መጨመር ምክንያቶች ግልጽ አይደሉም፡፡ የሚወሰደው ሕክምና፡- ሕክምናው የአንቲባዮቲክ መድኃኒቶችን እና ተጨማሪ ሕክምናዎችን ጣምራ (የበሽታ መያዝ መጠን እና በአካል ጉዳተኝነት መከላከል/ማገገሚያ) ያካትታል፡፡ አንቲባዮቲክስ፡- የአሁኑ የዓለም ጤና ድርጅት ምክረ ሀሳብ በአንድ የሰውነት ክብደት በቀን ሁለት ጊዜ ራይፋምፒሲን የተባለ መድሀኒት 10 ሚ.ግ/ኪ.ግ እና ክላሪትሮሚሲን የተባለ መድሀኒት 7.5ሚ.ግ/ኪ.ግ በአንድ የሰውነት ክብደት በቀን ሁለት ጊዜ ናቸው። ለጤና ባለሙያዎች የሕክምና መመሪያ በአለም ጤና ድርጅት እትም ላይ የማይኮባክቲሪየም የቆዳ ቁስል በሽታ (የሚያቆስል ባክቴሪያ) ሕክምናን ማግኘት ይቻላል፡፡ ሌሎች የሕክምና እርዳታዎች ከአንቲባዮቲክስ በተጨማሪ እንደ በሽታው የደረሰበት ደረጃ በመመርኮዝ ሌሎች የህክምና እርዳታዎች ለምሳሌ የቁስል እንክብካቤ፣ በፕሮቲን ፈሳሽ ብዛት ምክንያት የሚደርስ የቲሹ እብጠት ሕክምና፣ ቀዶ ጥገና (በዋነኛነት ፈውስን ለማፋጠን የቆዳ መቆረጥ እና ቆዳን ከአንዱ ወደሌላ ወስዶ መትከል) እና ፊዚዮቴራፒ ያስፈልጋል፡፡ ከባድ በሽታ ላለባቸው ሰዎች የስነ-ልቦና ድጋፍ ሊያስፈልግ ይችላል፡፡ እነዚህ ተመሳሳይ የሕክምና እርዳታዎች እንደ ደዌ እና ሊምፋቲክ ፋይላሪየስ ባሉ ሌሎች ችላ በተባሉ የትሮፒካል በሽታዎች ላይ ተፈፃሚ ይሆናሉ ስለሆነም ሁሉንም በታማሚዎች ተጠቃሚ ለማድረግ የረጅም ጊዜ እንክብካቤ አቀራረብን በጤና ስርዓቱ ውስጥ ማዋሃድ አስፈላጊ ነው፡፡ ከቆዳ ጋር የተያያዙ ችላ የተባሉ ሞቃታማ በሽታዎችን ለመቆጣጠር የተቀናጀ አካሄድ የቆዳ በሽታ ቁስለትን መለየት እና አመራሩን ከነዚህ በሽታዎች ጋር ለማቀናጀት ዕድል ይሰጣል፡፡

Buruli ulcer (Mycobacterium ulcerans infection) Overview: Buruli ulcer is a chronic debilitating disease that mainly affects the skin and sometimes bones. First described by Sir Albert Cook in 1897 in Uganda, it was not until the 1930s that Australian scientists led by Peter MacCallum first succeeded in culturing the organism from lesions of patients from the Bairnsdale region. The name Buruli comes from an area of Uganda where many cases were reported in the 1960s. In Africa, about half of the patients are children under 15 years. In Australia, the average age is around 60 years. In 1998, WHO established the Global Buruli Ulcer Initiative in response to the growing spread of the disease, particularly in West Africa. Buruli ulcer is caused by Mycobacterium and belongs to the family of bacteria that causes tuberculosis and leprosy. Although the causative organism of Buruli ulcer is an environmental bacterium, the mode of transmission to humans remains unknown. The organism produces a unique toxin – mycolactone – that causes the damage to the skin. Early diagnosis and treatment are crucial to minimizing morbidity, costs and prevent long-term disability. Symptoms: Symptoms of Buruli ulcer begin with painless nodules and swelling, usually on the arms and legs and sometimes on other parts of the body. These areas can then develop into large ulcers with a white and yellow base. M. ulcerans produces the toxin mycolactone. This has local immunosuppressive properties that enable the disease to progress rapidly with no pain and fever, making early detection difficult. However, if the ulcers are treated quickly, most will heal completely. If diagnosed late or left untreated, the condition can lead to scarring, permanent disfigurement and disability. Buruli ulcer has been reported in 33 countries in Africa, the Americas, Asia and the Western Pacific. Most cases occur in tropical and subtropical regions except in Australia, China and Japan. Out of the 33 countries, 14 regularly report data to WHO. The annual number of suspected Buruli ulcer cases reported globally was around 5000 cases until 2010, when it started to decrease until 2016, reaching its minimum of 1961 cases reported. Since then, then number of cases has started to rise again every year up to 2713 cases in 2018. The reasons for the decline and for the recent increase are not clear. Treatment: Treatment consists of a combination of antibiotics and complementary treatments (under morbidity management and disability prevention/rehabilitation). Antibiotics:Current WHO recommendations are rifampicin 10 mg/kg per body weight daily and clarithromycin 7.5 mg/kg per body weight twice daily. Treatment guidance for health workers can be found in the WHO publication Treatment of mycobacterium ulcerans disease (Buruli ulcer). Other interventions In addition to the antibiotics and depending on the stage of the disease, other interventions such as wound care, lymphoedema management, surgery (mainly debridement and skin grafting to speed up healing) and physiotherapy are needed. Psychological support may also be needed for those with severe disease. These same interventions are applicable to other neglected tropical diseases, such as leprosy and lymphatic filariasis, so it is important to integrate a long-term care approach into the health system to benefit all patients. The integrated approach to the control of skin related NTDs provides an opportunity to integrate Buruli ulcer detection and its management with these diseases.

Olsar Buruli (Cutar fata) Ƙarin bayani: Olsar Buruli wata matasananciyar cuta ce da take shafar fata , wani lokacin ma ƙashi. Wanda ya fara bayyana wannan cutar shi ne Sir Albert Cook a shekarar 1897 a ƙasar Uganda amma bata bayyana sosai ba sai a shekarun 1930 yayin da masanan kimiyyar ƙasar Astaraliya bisa jagorancin Peter MacCallum suka fara gano yadda ta raunata marasa lafiya a yankin Bairnsdale . Wannan sunan na Buruli ya samo asali ne daga wani yankin ƙasar Uganda inda aka samu bayyanar alamunta a shekarun 1960. A Afirka an samu kusan rabin waɗannan marasa lafiyar yara ne 'yan ƙasa da shekaru 15. A kasar Astaraliya matsakaitan shekara 60 ne. A shekarar 1998 WHO ta kafa kungiyar kula da Olsar Buruli domin hana ta da cigaba da yaɗuwa musanman a yammacin Afirka. Ana ɗaukar cutar Olsar Buruli a sanadiyyar wata ƙwayar cutar Myko wadda take dangi ce ga cututtukan da suke sa tarin fuka . Kodayake abin da ka kawo ƙwayar cutar Olsar Buruli ƙwayar cutar muhalli ce, sai dai ba a san yadda take yaɗuwa ba a tsakanin mutane. Ita wannan ƙwayar cutar tana haifar da wata ƙwayar guba ta musamman daga myko wadda take illata fatar jikin mutum . Gaggauta yin gwaji da magani yana da muhimmanci domin rage cutarwarta da kashe kuɗi domin kare kai daga doguwar nakasa . Alamominta : Olsar Buruli tana farawa ne da kumburi a fata wanda ba zafi da kuma kumburi musamman a kafaɗu da ƙafafu kuma mafi yawan lokaci da wasu sassan jiki . Daga nan waɗannan wurare za su iya ƙara girma, su zama fari da ruwan dorawa . Masu wannan ciwo na fitar da haifar da sinadarin toxin mycolactone. Wannan yana rage ƙarfin jiki wanda yake sa ƙwayar cututtukan su bunƙasa da sauri ba tare da jin raɗaɗi ko zazzaɓi ba wanda yake sa a kasa gane su . Kodayake idan an magance wannan olsar da wuri da yawa ana warkewa gabaɗaya . Amma idan ba a yi gwaji a kan lokaci ba ko ba a magance ta ba, yanayin yana kaiwa ga ta'azzara da ta hanyar haifar da nakasa ta dindindin. An samu bayanan samuwar Olsar Buruli a ƙasashe talatin da uku 33 na Afirka da Amurka da Kudancin Kogin Fasifik na Asiya. Mafi yawancin tana faruwa a yankin sahara banda Astraliya da Sin da kuma Japan. Kasashe shauku 14 daga cikin talatin da uku 33 a Afrika sun bada bayanin wannan cutar ga WHO. Adadin wannan cuta a duniya ya kai 5000 har zuwa 2016, lokacin da fara raguwa zuwa 2016, inda ta kai an samu rahoton samun mutum 1961 sun kamu da ita. Daga nan adadin kyasa-kyasanta ya ƙara dai bunƙasa a kowacce shekara sama da 2713 a shekarar 2018. Ba wani gamsashen dalilin raguwarta da karuwarta a baya bayan nan . Magani ; maganinta ya haɗar da gamayyar magugunan anti bayotik da kuma gamayyar magunguna ( a ƙarƙashin kulawar tsarin kariya da magance nakasa/ farfaɗowa). Anti bayotik : abinda WHO ta bada shawara a yanzu shi ne amfani da maganin rifampicin giram goma 10 mg/kg a kullum ga jiki me nauyi a sha kuma maganin kilaturomisin (clarithromycin) mai nauyin giram bakwai da digo biyar 7.5 mg/kg sau biyu kullum . Tsarin yadda ake magani ga maayikatan lafiya za a iya samunsa a wallafar WHO dangane da magance cutar Myko wato( Olsar kogin Buruli ). Sauran magunguna Baya ga magungunan anti bayotik kuma ya dogara ga matakin cutar, sauran magungunan kamar jinyar miki magance kumburin jiki da tiyata ( ga wadanda fatar ta kumbura domin saurin warkewa ) da kuma bukatuwa yin gashi. Ana kuma buƙatar kulawa da yanayin mara lafiya yayin da cutar ta tsananta. Daidai da yadda akewa sauran cututtukan sahara da aka yasar kamar kuturta da tindirmin ƙafa saboda haka yana da mahimmanci a haɗa tsarin jinya mai dogon zango domin amfanar marasa lafiya. Haɗaɗɗiyar hanyar jinya da ke da nasaba da NTDs na ba da dama don haɗa magance Olsar Buruli da sauran cututtuka .

Vidonda vya Buruli (maambukizi ya Mycobacterium ulcerans) Muhtasari: Vidonda vya Buruli ni ugonjwa sugu unaodhoofisha ambao huathiri zaidi ngozi na wakati mwingine mifupa. Ilielezwa kwa mara ya kwanza na Sir Albert Cook mwaka 1897 nchini Uganda, hadi miaka ya 1930 ndipo wanasayansi wa Australia wakiongozwa na Peter MacCallum walifanikiwa kwa mara ya kwanza kukuza viumbe kutokana na vidonda vya wagonjwa kutoka eneo la Bairnsdale. Jina Buruli linatokana na eneo la Uganda ambapo kesi nyingi ziliripotiwa kwatika miaka ya 1960. Barani Afrika, karibu nusu ya wagonjwa ni watoto chini ya miaka 15. Nchini Australia, umri wa wastani ni karibu miaka 60. Mwaka 1998, WHO ILIANZISHA Mpango wa Dunia wa Vidinda vya Buruli katika kukabliana nakuenea kwa ugonjwa huo, hasa katika Afrika Magharibi. Vidonda vya Buruli husababishwa na Mycobacterium na ni wa familia ya bakteria wanaonsababisha kifua kikuu na ukoma . Ingawa kisabbishi cha vidonda vya Buruli ni bakteria wa mazingira, njia ya maambukizi kwa wanadamu bado haijulikani. Kiumbe hicho hutoa sumu ya kipekee – mycolactone – ambayo husababisha uharibifu wa ngozi. Utambuzi wa mapema na matibabu ni muhimu ili kupunguza ulemavu, gharama na kuzuia ulemavu wa muda mrefu. Dalili: Dalili za vidonda vya Buruli huanza na vinundu na uvimbe usio na maumivu, kwa kawaida kwenye mikono na miguu na wakati mwingine kwenye sehenmu nyingine za mwili. Maeneo haya yanaweza kisha kuendeleza vidonda vikubwa vyenje unjano na weupe. Vidonda vya M. huzalisha sumu ya mycolactone. Hii ina sifa za ndani za kukandamiza kinga ambayo huwezesha ugojwa kuendelea haraka bila maumivu na homa, nakufanya ugunduzi wa mapema kuwa mgumu. Hat hivyo, ikiwa vidonda vitatibiwa haraka, vingi vitapona kabisa. Ikichelewa kugundulika ama kuachwa bila kutibiwa, hali hiyo inaweza kusababisha kovu, ulemavu wa kudumu na ulemavu wa kawaida. Vidonda vya Buruli vimeripotiwa katika nchi 33 za Afrika, Amerika, Asia na Mgharibi ya Pasifiki . Kesi hutokea katika maeneo ya kitropiki na nusu tropiki isipokuwa Australia, Uchina na Japani. Kati ya nchi hizo 33, 14 huripoti data mara kwa mara kwa WHO. Idadi ya kilamwaka ya kesi zinazoshukiwa za vidonda vya Buruli zilizoripotiwa ukimwenguni kote zilikuwa karibu kesi 5000 hadi 20210, ilipoanza kupungua hadi 2016, na kufikia kiwango cha chini cha kesi 1961 zilizoripotiwa. Tangu wakati huo, basi idadi ya kesi imeanza kuongezeka tena kila mwaka hadi kesi 1713 mnamo mwkaa 2018. Sababu za kupungua na kuongezeaka hivi karibuni hazijulikani. Matibabu: Matibabu hujumuisha mchanganyiko wa vipambanasumu na matibabu ya ziada (chini ya udhibiti wa magonjwa na uzuiaji/utibiaji wa ulemavu). Vipambanasumu: Mpaendekezo ya sasa ya WHO ni infapicin 10mg/kg kwa uzito wa mwili kila siku na clarithromycin 7.5 mg/kg kwa uzito wa mwili mara mbili kila siku. Muongozo wa matibabu kw awahudumu wa afya unaweza kupatikana katika chapisho la WHO la Tiba ya Ugonjwa wa Vidonda vya mycobacterium ulcerans disease (vidonda vya Buruli). Afua zingine Pmoja na vipamabanasumu na kuingana na hatua ya ugonjwa huo, hatua zingine kama vile utunzaji wa jeraha, udhibiti wa lymphoedema, upasuaji (haswa uharibifu na kupandikizwa kwa ngozi ili kuharakisha uponyaji). Msaada wa kisaikolojia pia unaweza kuhitajika kwa wale walio na ugonjwa mbaya. Afua kama hizi zinatumika kwa magonjwa mengine ya kitropiki ambayo hayajaliwi, kama vile ukoma na filariasis ya limfu,kwa hivyo ni muhimu kujumuisha mbinu ya utunzaji wa afya ya muda mrefu katika mfumo wa afya ili kunufaisha wagonjwa wote. Mbinu jumuishi za udhibiti zinazohusiana na ngozi NTDs hutoa fursa ya kuunganisha utambuzi wa vidonda vya Buruli na usimamizi wake wa magonjwa haya.

Ọgbẹ́ Búrúlì (Kòkòrò àkóràn Olọ́gbẹ́ ẹlẹ́yọ-ìran) Ìsọnísókí: Ọgbẹ́ Búrúlì jẹ́ akọ àrùn adaniláàmú tí ó máa ń kóba awọ-ara àti àwọn Egungun nígbà mìíràn. Èyí tí Sir Albert Cook kọ́kọ́ ṣe àpéjúwe ní 1897 ní Uganda, ní àwọn ọdún 1930s ni àwọn onímọ̀-sáyẹ́ńsì ilẹ̀-Australia tí Peter MacCallum ṣaájú ti kọ́kọ́ ṣe àṣeyọrí nínú dídíbà kòkòrò láti ara àwọn aláìsàn tí ó wá láti ẹkùn Bairnsdale. Orúkọ nnì Búrúlì wá láti agbègbè Uganda kan níbi tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ rẹ̀ wà ní àwọn ọdún 1960s. Ní Ilẹ̀ Afíríkà, ó fẹ́rẹ̀ tó ìlàjì àwọn aláìsàn náà jẹ́ ọmọdé tí ọjọ́-orí wọn kò tó ọdún 15. Ní Australia, ọjọ́-orí àjọpín wà láàrin gbùngbùn ọdún 60. Ní 1998, Who ṣe ìdásílẹ̀ Ìbẹ̀rẹ̀ Ọgbẹ́ Búrúlì Lágbàáyé láti fèsì sí pípọ̀si ìtànká àrùn náà, pàápàá jùlọ ní Ìwọ̀-Oòrùn Afíríkà. Ikọ́-ife ẹlẹ́yọ-ìran ló máa ń fa Ọgbẹ́ Búrúlì ó sì jẹ́ mọ̀lẹ́bí àwọn kòkòrò batéríà tí ó máa ń fa ikọ́-ife àti ẹ̀tẹ̀. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé abẹ̀mí-àìfojúrí tí ó ń fa ọgbẹ́ Búrúlì jẹ́ batéríà àyíká, ọ̀nà tí ènìyàn ń gbà ko kò tíì hànde. abẹ̀mí-àìfojúrí náà ń pèsè oró àrà ọ̀tọ̀ – mycolactone – tí ó ń fa ẹ̀pa sí awọ-ara. Àyẹ̀wò àti ìtọ́jú ojú-ọjọ́ ṣe pàtàkì sí dídín ìṣòro ìbímọ àti ìnáwó kù, ó sì máa ń dènà àìlera ọjọ́-pípẹ́. Àwọn Àmì Afàìsànhàn: àwọn àmì ọgbẹ́ Búrúlì bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú wíwú tí kò dùn ni, pàápàá jùlọ ní àwọn apá àti ẹsẹ̀ àti àwọn ẹ̀yà-ara mìíràn nígbà mìíràn. Àwọn apá wọ̀nyí wá lè dàgbà di àwọn ọgbẹ́ ńlá pẹ̀lú àwọn ẹsẹ-ìsàlẹ̀ funfun àti òféfèé. Àwọn Ọgbẹ́-inú ẹlẹ́yọ-ìran máa ń fa oró mycolactone. Èyí ní àwọn ohun adín-agbára-sọ́jà-ara-kù tí ó máa ń jẹ́ kí àrùn náà tẹ̀síwájú kíákíá láìsí ìrora àti ibà, èyí tí ó ń mú kí ìtètè-ṣàwárí rẹ̀ le. Ṣùgbọ́n ṣá, bí wọ́n bá tètè tọ́jú àwọn ọgbẹ́-inú náà, púpọ̀ wọn yóò san kíákíá. Bí àyẹ̀wò-ṣàwárí rẹ̀ bá pẹ́ tàbí tí wọ́n fi sílẹ̀ láìtọ́jú, ipò-àìlera náà lè yọrí sí ìbarajẹ́ àti ìjẹ́-àkàndá tó dẹ́rù b ani tó sì wà títí láé. Wọ́n ti ṣàwárí ọgbẹ́-inú Búrúlì ní àwọn orílẹ̀-èdè 33 ní Afíríkà, Amẹ́ríkà, Asíà àti Ìwọ̀-oòrùn Pàsífíìkì. Púpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀-àrùn náà ṣẹlẹ̀ ní àwọn agbègbè ilẹ̀-olóoru àti afarapẹ́-ilẹ̀-olóoru ní Australia, China àti Japan. Nínú àwọn orílẹ̀-èdè 33 náà, 14 máa ń jábọ̀ déédéé fún WHO. Iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ọgbẹ́-inú-inú Búrúlì lọ́dún tí wọ́n jábọ̀ lágbàáyé fẹ́rẹ̀ tó 5000 títí di 2010, nígbà tí ó bẹ̀rẹ̀ sí ní dínkù títí di 2-16, tí ó dé gbèdéke rẹ̀ 1961 tó kéré jùlọ èyí tí wọ́n jábọ̀. Láti ìgbà náà, iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ rẹ̀ tún ti ń lé sí lọ́dọọdún èyí tó tó 2713 ìṣẹ̀lẹ̀ ní 2018. Àwọn ìdí fún ìrẹ̀yìn àti fún ìlékún lọ́ọ́lọ́ọ́ yìí kò hàn kedere. Ìtọ́jú: Ìtọ́jú jẹmọ́ àdàpọ̀ òògùn atako-batéríà àti àwọn ìtọ́jú aláfikún (lábẹ́ ìṣàkóso àìsàn àti ìdènà/ìmúpadàbọ̀ípò àìlera). Òògùn atako-batéríà: Àwọn àbá WHO ni òògùn rifampicin 10 mg/kg kan fún ìwọ̀n-ìwúwo ara lójúmọ́ àti òògùn clarithromycin 7.5 mg/kg méjì fún ìwọ̀n-ìwúwo ara lójúmọ́. A lè rí ìtọ́ni ìtọ́jú fún àwọn òṣìṣẹ́ ìlera nínú àtẹ̀jáde WHO lórí ìtọ́jú àrùn ọgbẹ́-inú oníkọ́-ife ẹlẹ́yọ ìran (ọgbẹ́-inú Búrúlì). Àwọn ìdásí mìíràn Ní àfikún sí òògùn aṣàtakò-batéríà àti pé ní ìbámu pẹ̀lú ìpele àrùn náà, àwọn ìdásí mìíràn bí ìtójú ojú-egbò, ìṣàkóso àìsàn ajẹmọ́ ọwọ́ tàbí ẹsẹ̀ wíwú, iṣẹ́-abẹ (ní pàtàkì, yíyọ iṣan tàbí ohun afanilára kúrò lójú egbò àti lílẹ awọ-ara mọ́ ara láti mú kí ìwòsàn yá káká) àti ìtọ́jú-ìṣiṣẹ́-ara ṣe pàtàkì. Àtìlẹyìn ajẹmọ́ èrò-ọkàn náà nílò fún àwọn tí ó ní akọ àrùn. Àwọn ìdásí wọ̀nyí bákan náà ní agbára láti yan àwọn àrùn ilẹ̀-olóoru nípọ̀sìn, bí i ẹ̀tẹ̀ àti filaríásíìsì olómi-ara, nítorí náà ó ṣe pàtàkì láti da ìlànà ìtọ́jú ọlọ́jọ́pípẹ́ mọ́ ètò ìlera láti ṣe àǹfààní fún gbogbo àwọn aláìsàn. Ìlànà aládàpọ̀ sí ìṣàkóso NTDs ajẹmọ́ àwọ-ara máa ń pèsè àǹfààní láti ṣe ìdàpọ̀ ìṣèyẹ̀wò-ṣàwárí ọgbẹ́-inú Búrúlì àti ìṣàkóso rẹ̀ pẹ̀lú àwọn àrùn wọ̀nyí.

Isilonda se-Buruli (isifo se-Mycobacterium ulcerans) Uhlolojikelele: Isilonda se-Buruli yisifo esingelapheki esithinta kakhulu isikhumba futhi ngezinye izikhathi namathambo. Kwachazwa okokuqala ngu-Sir Albert Cook ngo-1897 e-Uganda, kwaze kwaba ngawo-1930 lapho ososayensi base-Australia abaholwa nguPeter MacCallum baphumelela khona okokuqala ukuhlukanisa lokhu okuphilayo (organism) kanye nezilonda zeziguli ezivela esifundeni saseBairnsdale. Igama elithi Buruli livela endaweni yase-Uganda lapho okwabikwa khona izigameko eziningi ngawo-1960. E-Afrika, cishe isigamu seziguli siyizingane ezingaphansi kweminyaka eyi-15. E-Australia, isilinganiso seminyaka yobudala sicishe sibe yiminyaka engama-60. Ngo-1998, i-WHO yasungula i-Global Buruli Ulcer Initiative ngenxa yokubhebhetheka ngamandla kwalesi sifo, ikakhulukazi eNtshonalanga ne-Afrika. I-Buruli ulcer ibangelwa yi-Mycobacterium futhi ingowomndeni wamagciwane abangela isifo sofuba kanye nochoko. Nakuba i-busative organism yesilonda se-Buruli yibhaktheriya yendawo ezungezile, ayikaziwa indlela yokudluliselwa kubantu. Umzimba ukhiqiza ubuthi obuhlukile – i-mycolactone – ebangela umonakalo esikhunjeni. Ukuhlonzwa kwesifo kanye nokwelashwa kusenesikhathi kubalulekile ekunciphiseni isifo, izindleko nokuvimbela ukukhubazeka kwesikhathi eside. Izimpawu: Izimpawu zesilonda se-Buruli ziqala ngezigaxa eziba sezicutshini (nodules) azingebuhlungu kanye nokuvuvukala, ngokuvamile ziba sezingalweni kanye nasemilenzeni futhi ngezinye izikhathi ziba kwezinye izingxenye zomzimba. Lezi zindawo zingase zibe yizilonda ezinkulu ezinesisekelo esinombala omhlophe kanye nophuzi. I-M. ulcerans ikhiqiza ubuthi obuyi-mycolactone. Lokhu kunezici ezikhona zokucindezela amasosha omzimba ezenza isifo sithuthuke ngokushesha ngaphandle kobuhlungu kanye nemfiva, okwenza kube nzima ukutholakala kusenesikhathi. Nokho, uma izilonda zelashwa ngokushesha, eziningi zazo zizophola ngokuphelele. Uma zitholakale sekwephuzile noma ziyekiwe zangelashwa, lesi simo singaholela ekubeni nezibazi, ukulimala kukanomphela kanye nokukhubazeka. Isilonda se-Buruli siye sabikwa emazweni angama-33 e-Afrika, emazweni aseMelika, e-Asia kanye nase-Western Pacific. Izifo eziningi zenzeka ezifundeni ezishisayo (tropical) kanye nezithande ukushisa ngaphandle kwase-Australia, eChina kanye naseJapan. Kula mazwe angama-33, ayi-14 abika idatha njalo ku-WHO. Inani lonyaka labasolwa ukuthi banezilonda ze-Buruli elabikwa emhlabeni wonke lalicishe libe yiziguli eziyizi-5000 kuze kube ngu-2010, lapho liqala ukuncipha kuze kube ngu-2016, kwafinyelelwa enanini eliphansi leziguli eziyi-1961 ezibikiwe. Kusukela ngaleso sikhathi, inani leziguli seliphinde laqala ukukhuphuka njalo ngonyaka kuze kufike kweziyi-2713 ngo-2018. Azicacile izizathu zokwehla kanye nokukhuphuka kwamanani kwakamuva. Ukwelashwa: Ukwelashwa kuqukethe inhlanganisela yemithi elwa namagciwane (antibiotics) kanye nemithi yokwelapha eyengeziwe (ngaphansi kokwenganyelwa kwezifo kanye nokuvinjelwa/ukubuyiselwa esimweni ngenxa yokukhubazeka). Imithi elwa namagciwane: izincomo zamanje ze-WHO ziyi-rifampicin 10 mg/kg yesisindo somzimba nsuku zonke kanye ne-clarithromycin 7.5 mg/kg yesisindo somzimba kabili nsuku zonke. Isiqondiso sokwelashwa sezisebenzi zezempilo singatholakala encwadini ye-WHO ethi Treatment of mycobacterium ulcerans disease (Buruli ulcer). Okunye ukungenelela Ngaphezu kwemithi elwa namagciwane futhi kuye ngokuthi sikwesiphi isigaba isifo, kudingeka okunye ukungenelela okunjengokunakekelwa kwezilonda, ukwenganyelwa kwe-lymphoedema, ukuhlinzwa (ikakhulukazi ukususwa kwesicubu sesikhumbu esitheleleke ngesifo (debridement) kanye nokunyatheliswa kwesikhumba esithathwe kwenye indawo emzimbeni (grafting) ukuze kusheshiswe ukuphulukiswa) kanye nokwelulwa komzimba (physiotherapy). Kungase kudingeke nokusekelwa kwengqondo kulabo abanezifo ezibucayi kakhulu. Lokhu kungenelela okufanayo kusebenza kwezinye izifo ezinganakiwe zasezifundeni ezishisayo (tropical), njengochoko kanye ne-lymphatic filariasis, ngakho kubalulekile ukuhlanganisa indlela yokunakekela isikhathi eside ohlelweni lwezempilo ukuze kuhlomule zonke iziguli. Indlela ehlanganisiwe yokulawula ama-NTD ahlobene nesikhumba inikeza ithuba lokuhlanganisa ukutholakala kwesilonda se-Buruli kanye nokwenganyelwa kwaso kanye nalezi zifo.

ካንሰር ማጠቃሊያ፡- ካንሰር ከሞላ ጎደል በማንኛውም የሰውነት አካል ወይም ቲሹ ላይ ሊጀምር የሚችል መደበኛ ያልሆኑ ህዋሶች ከቁጥጥር ውጭ በሆነ ሁኔታ ሲያድጉ፣ ከተለመዱት ድንበሮቻቸው አልፈው ተጓዳኝ የሰውነት ክፍሎችን ለመውረር እና/ወይም ወደ ሌሎች የአካል ክፍሎች የሚተላለፉ በሽታዎች ስብስብ ነው፡፡ የኋለኛው ሂደት ወደሌላው የሰውነት ክፍል መዛመት ተብሎ የሚጠራ ሲሆን በካንሰር ምክንያት ለሚሞቱ ዋነኛው መንስኤ ነው፡፡ ኒዮፕላዝም(ቲሹ ከመጠን በላይ ማደግ) እና አደገኛ ዕጢ ሌሎች የተለመዱ የካንሰር ስሞች ናቸው፡፡ እ.አ.አ. በ2018 9.6 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች ወይም ከ6 ሰዎች 1 ሰው ሞተዋል ተብሎ ይገመታል፣ በአለም አቀፍ ደረጃ ሁለተኛው የሞት መንስኤ ካንሰር ነው፡፡ የሳንባ፣ የፕሮስቴት እጢ፣ የሬክተም ህዋስ ከመጠን በላይ ማደግ፣ የሆድ እና የጉበት ካንሰር በወንዶች ላይ በብዛት የሚታወቁት የካንሰር አይነቶች ሲሆኑ የጡት፣ የሬክተም ህዋስ ከመጠን በላይ ማደግ፣ የሳንባ፣ የማኅጸን ጫፍ እና የታይሮይድ ካንሰር በሴቶች ላይ በብዛት ይታያሉ፡፡ የካንሰር ጫናው በዓለም አቀፍ ደረጃ ማደጉን ቀጥሏል፣ ይህም በግለሰብ፣ ቤተሰቦች፣ ማህበረሰቦች እና የጤና ስርዓቶች ላይ ከፍተኛ የሆነ አካላዊ፣ ስሜት እና የገንዘብ ጫና እያሳደረ ይገኛል፡፡ በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ላይ ያሉ በርካታ የጤና ስርዓቶች ይህንን ሸክም ለመቆጣጠር ዝግጁ አይደሉም እንዲሁም በዓለም አቀፍ ደረጃ ብዙ ቁጥር ያላቸው የካንሰር በሽተኞች ጥራት ያለው ምርመራ እና ህክምና አያገኙም፡፡ የጤና ስርአቶች ጠንካራ በሆኑባቸው ሀገራት የብዙ አይነት የካንሰር አይነቶች የመዳን ዕድሎች እየሻሻሉ መጥተዋል ምክንያቱም ተደራሽ በሆነ ቅድመ ምርመራ፣ ጥራት ያለው ህክምና እና የነፍስ አድን ህክምና ያገኛሉ፡፡ መከላከል፡- ከ30 በመቶ እስከ 50 በመቶ የሚሆነውን የካንሰር ሞት መከላከል የሚቻለው ቁልፍ የሆኑ የአደጋ መንስኤዎችን በማስተካከል ወይም በማስወገድ እና ያሉትን በማስረጃ የተደገፉ የመከላከያ ስልቶችን በመተግበር ነው፡፡ ካንሰርን አስቀድሞ በማወቅ እና የታካሚዎችን አያያዝ የዓለም ጤና ድርጅት ካንሰርን በመያዝ የካንሰርን ሸክም መቀነስ ይቻላል፡፡ መከላከል ካንሰርን ለመቆጣጠር በጣም ወጪ ቆጣቢውን የረጅም ጊዜ ስትራቴጂ ይሰጣል፡፡ የሚከተሉትን ቁልፍ የአደጋ መንስኤዎች ማስተካከል ወይም ማስወገድ ካንሰርን ለመከላከል ይረዳል፡- ሲጋራዎችን እና ጭስ አልባ ትምባሆዎችን ጨምሮ የትምባሆ አጠቃቀምን ማስወገድ፤ ጤናማ ክብደትን መጠበቅ፤ ብዙ ፍራፍሬዎችን እና አትክልቶችን የያዘ ጤናማ አመጋገብ መከተል፤ አዘውትሮ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ማድረግ፤ አልኮሆልን በገደብ መጠቀም፤ ደህንነቱ አስተማማኝ የሆነ የግብረ ሥጋ ግንኙነትን ተግባራዊ ማድረግ፡፡ የሄፐታይተስ ቢ እና እከክ ክትባት መውሰድ፤ ለአልትራቫዮሌት ጨረሮች መጋለጥን መቀነስ፣ አላስፈላጊ ጎጂ ጨረር ከመጋለጥ መከላከል (ለምሳሌ በሙያው ላይ ተጋላጭነት መቀነስ፣ በምርመራ እና በህክምና ወቅት የጨረርን ደህንነቱ የሚያስተማምን እና ተገቢ ህክምና መውሰድን ማረጋገጥ) የደረቅ ነዳጆችን በሚጠቀሙ ቤተሰብ ምክንያት የሚከሰት የከተማ የአየር ብክለት እና የቤት ውስጥ ጭስ ማስወገድ፤ መደበኛ የሕክምና አገልግሎት መውሰድ፤ እንዲሁም አንዳንድ ሥር የሰደዱ በሽታዎች እንዲሁ ለካንሰር የተጋለጡ ናቸው፡፡ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ያሉ ሰዎች ሥር በሰደደ በሽታዎች ለካንሰር የመጋለጥ እድላቸው ሰፊ ነው፡፡ የህክምና ክትትል ማድረግ፡- ካንሰር ቀደም ብሎ ሲታወቅ ለውጤታማ ህክምና እርዳታ የመስጠት ዕድሉ ከፍተኛ ነው፣ ይህም የመዳን ከፍተኛ እድልን እና የበሽታ መያዝ እና ብዙ ወጪን ከሚጠይቅ ህክምና ያድናል፡፡ ቀደም ብሎ ለማወቅ የሚያበረታቱ ሁለት የተለያዩ ስልቶች አሉ፡- አስቀድሞ ምርመራ ማድረግ የካንሰር በሽታዎችን ምልክት በተቻለ ፍጥነት ይለያል፡፡ የምርመራው ዓላማ የዓለም ጤና ድርጅት ምልክት ባለስቀመጠባቸው የተለየ ካንሰር ወይም ቅድመ ካንሰር ሀመምን የሚጠቁሙ በሽታዎች ያሉባቸው ግለሰቦችን በመለየት ለምርመራ እና ለህክምና በአፋጣኝ ለመላክ ነው፡፡ የሕክምና አማራጮች የቀዶ ጥገና፣ የካንሰር መድኃኒቶች እና/ወይም የራዲዮቴራፒ ሕክምና፣ ብብችኝነት ወይም በጣምራ የሚሰጡ ናቸው፡፡ ሁለገብ የካንሰር ባለሙያዎች ቡድን በእጢ ዓይነት፣ በካንሰር ደረጃ፣ በሕክምናዊ እና በሌሎችም ሁኔታዎች ላይ በመመርኮዝ በተቻለ መጠን የተሻለውን የሕክምና እርዳታ እንዲደረግ ይመክራል፡፡ የሕክምናው ምርጫ በታካሚዎች ምርጫዎች መታወቅ ያለበት ሲሆን የጤና ስርዓቱን አቅም ግምት ውስጥ ማስገባት አለበት፡፡ የታካሚዎችን እና የቤተሰቦቻቸውን የህይወት ጥራት በማሻሻል ላይ የሚያተኩረው የማስታገሻ እንክብካቤ የካንሰር ሕክምናው አስፈላጊ አካል ነው፡፡ የነፍስ አድን ሕክምናው የካንሰርን ድግግሞሽ ለመቆጣጠር እና አዳዲስ ካንሰሮችን ለመለየት፣ ከካንሰር እና/ወይም ከህክምናው ጋር የተያያዙ የረዥም ጊዜ ውጤቶችን ለመገምገም እና ለመቆጣጠር እንዲሁም ከካንሰር የተረፉ ፍላጎቶች መሟላታቸውን ለማረጋገጥ የሚሰጡ አገልግሎቶችን ያካትታል፡፡

Cancer Overview: Cancer is a large group of diseases that can start in almost any organ or tissue of the body when abnormal cells grow uncontrollably, go beyond their usual boundaries to invade adjoining parts of the body and/or spread to other organs. The latter process is called metastasizing and is a major cause of death from cancer. A neoplasm and malignant tumour are other common names for cancer. Cancer is the second leading cause of death globally, accounting for an estimated 9.6 million deaths, or 1 in 6 deaths, in 2018. Lung, prostate, colorectal, stomach and liver cancer are the most common types of cancer in men, while breast, colorectal, lung, cervical and thyroid cancer are the most common among women. The cancer burden continues to grow globally, exerting tremendous physical, emotional and financial strain on individuals, families, communities and health systems. Many health systems in low- and middle-income countries are least prepared to manage this burden, and large numbers of cancer patients globally do not have access to timely quality diagnosis and treatment. In countries where health systems are strong, survival rates of many types of cancers are improving thanks to accessible early detection, quality treatment and survivorship care. Prevention: Between 30% and 50% of cancer deaths could be prevented by modifying or avoiding key risk factors and implementing existing evidence-based prevention strategies. The cancer burden can also be reduced through early detection of cancer and management of patients who develop cancer. Prevention also offers the most cost-effective long-term strategy for the control of cancer. Modifying or avoiding the following key risk factors can help prevent cancer: avoid tobacco use, including cigarettes and smokeless tobacco; maintain a healthy weight; eat a healthy diet with plenty of fruit and vegetables; exercise regularly; limit alcohol use; practice safe sex; get vaccinated against hepatitis B and human papillomavirus (HPV); reduce exposure to ultraviolet radiation;prevent unnecessary ionizing radiation exposure (e.g. minimize occupational exposure, ensure safe and appropriate medical use of radiation in diagnosis and treatment); avoid urban air pollution and indoor smoke from household use of solid fuels; get regular medical care; andsome chronic infections are also risk factors for cancer. People in low- and middle-income countries are more likely to develop cancer through chronic infections. Management: Cancer is more likely to respond to effective treatment when identified early, resulting in a greater probability of surviving as well as less morbidity and less expensive treatment. There are two distinct strategies that promote early detection: 1. Early diagnosis identifies symptomatic cancer cases at the earliest possible stage. 2. Screening aims to identify individuals with abnormalities suggestive of a specific cancer or pre-cancer who have not developed any symptoms and refer them promptly for diagnosis and treatment. Treatment options include surgery, cancer medicines and/or radiotherapy, administered alone or in combination. A multidisciplinary team of cancer professionals recommends the best possible treatment plan based on tumour type, cancer stage, clinical and other factors. The choice of treatment should be informed by patients’ preferences and consider the capacity of the health system. Palliative care, which focuses on improving the quality of life of patients and their families, is an essential component of cancer care. Survivorship care includes a detailed plan for monitoring cancer recurrence and detection of new cancers, assessing and managing long-term effects associated with cancer and/or its treatment, and services to ensure that cancer survivor needs are met.

Daji Ƙarin bayani : Cutar Daji wata gamayyar ƙwayoyin cututtuka ce da za ta iya kama kusan dukkan gaɓɓai ko naman jikin mutum yayin da wani bahaguwar ƙwayar halitta ta fara girma ba tare da kulawa ba suke bunƙasa fiye da yadda suke domin mamaye sauran gaɓɓan jiki kuma su ci gaba da yaɗuwa. Matakin na gaba shi ake kira da fantsama zuwa sassan jiki, kuma shi ne nau'i na kansa da ya fi haifar da mutuwa. Naplas da da maligna suna daga cikin suna gama gari na cutar daji . Daji yana cikin ciwuka na biyu da suke hallaka mutane a duniya an lissafa cewa ta kashe mutun miliyan 9.6 ko kuma a duk mutum shida 6 tana kashe mutun daya 1. Kansar huhu da ta mafitsara da kayan ciki da ƙirji da hanta suna daga cikin gamagarin cutukan da suke kama mazaje a yanda su kuma kansar nono da ta ciki da huhu da ta mahaifa da ta maƙogoro sun fi kama mata . Cutar kansa na ci gaba da yaɗuwa a duniya wanda yake haddasa wahalhalun jiki da ƙarancin kuɗi ga ɗaiɗaikun mutune ko iyalai ko al'umma da kuma tsarin lafiya . Mafi yawancin tsarin lafiya a ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga da matsakaita yana da da ƙarancin yi masa tanadi da kuma yawaitar masu fama da wannan cutar a duniya basu da yiwuwar samun damar ingantaccen gwaji da magani . A ƙasashen da suke tsarin lafiya ingantacce samun nasarar kuɓuta ga masu cutar daji yana ƙara inganta godiya lokacin da aka ganota da wuri da kuma ingancin kulawa . Riga-kafi : a tsakanin yawan kason talatin 30% da kashi hamsin 50% na mace-macen cutar daji ana iya magance su ko kuma a samun nasarar manyan hadarinta da kuma zartar da tsarin riga-kafi . Ana iya rage yawan matsalar cutar daji ta hanyar saurin ganota da kuma kula da mara lafiyar da ya kamu da ita . Riga-kafi ya fi rashi kashe kuɗi a tsarin kulawa da cutar kansa na tsawon lokaci . Sauyi ko gujewa manyan abubuwan da ke kawo ta yana taimakawa wajen riga-kafinta .: Gujewa sinadarin tabako, wanda ya haɗar da shanta da kuma tabar gari .; Inganta ƙaruwar lafiya .; cin abinci me gina jiki da kuma yawata sha yayan itatuwa da kayan lambu .; yawan motsa jiki; Takaita amfani da kayan maye; Aiwatar da kulawa wajen saduwa. Yin riga-kafin cutar hanta me nauin B da kuma na HPV.; Rage yawan tasirin hasken na'urar gwaji da kuma nisantar hasken da yake fitowa daga sinadarin atom ( kamar rage hasken da ke futowa a lokacin gwaji ko jinya ).; Nisantar shaƙar hayaƙin injina da na girki .; Yawaita kulawa da lafiya kuma wasu ƙwayoyin cuta suna haifar da kamuwa da kansa. Mutane a ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga da matsakaita suna da yiwuwar saurin kamuwa da cutar daji . Kulawa : Cutar daji tana tana saurin karɓar magani matuƙar anyi saurin ganota wanda ya ka haifar da matukar yiwuwar samun tsira da kuma ƙarancin cutarwa da kuma taƙaita kashe kuɗi . Akwai mabanbantan hanyoyi guda biyu waɗanda suke bunƙasa saurin ganowa .: 1. Saurin yin gwaji yana sa a gano alamomin daji a farkon mataki na farko . 2. Tantancewa da nufin gano mutanen da suke da matsaloli a natsayin gano farkon yanayin daji waɗanda ba su bayyana wasu alamomi ba, daga nan a gaggauta kai su gwaji domin magani. Zabin maganinta ya haɗar da tiyata shan magungunan kansa da kuma ƙonata kawai ko kuma a haɗa biyun. Gamayyar ƙwararrun mabambantan ɓangarorin ilimi yana daga cikin ingantacciyar hanyar magance daji a bisa ga yanayin kansa da kuma magani da sauran wasu abubuwan . Dole a sanar da mara lafiyar zaɓin maganin abinda yafi zama wajibi da kuma lura ingancin tsarin lafiyar ƙasar . Bada tallafin kulawa wanda zai maida hankali kan bunƙasa ingancin rayuwar marasa lafiyar da kuma iyalansu yana daga cikin muhimman abubuwan magance dajin . matakan samun tsira sun haɗar da dogon tsari domin kulawa da daji da sake faruwarta da kuma gano sabuwar cutar da kimantawa da kula da tasirin tsawon lokacin cutar ko magance ta da kuma aikace -aikace domin tabbatar da cewa buƙatar mai cutar daji na ci gaba da rayuwa.

Saratani Muhtasari: Saratani ni kundi kubwa la magonjwa ambayo yanaweza kuanza karibu na kiungo chochote au tihu za mwili wakati seli zisizo za kawaida zinakua bila kudhibitiwa, kwenda nje ya mipaka yao ya kawaida na kuvamia sehemu za karibu za mwili na/au kuenea kwa viungo vingine. Mchakato wa mwisho unaitwa metastasizing na ni sababu kubwa ya kifo kutokana na saratani. Neoplasm na tuma mbaya ni majina mengine ya saratani. Saratani ni sababu ya pili kwa kusababisha vifo duniani, ikisababisha vifo vya watu milioni 9.6, au kifo cha 1 kati ya 6, mnamo mwaka 2018. Saratani ya mapafu, tezi dume, utumbo mpana, tumbo na ini ndio aina za saratani za kawaida kwa wanaume, huku saratani za matiti, utumbo mpana, mapafu, shingo ya kizazi na tezi dume ndizo zinazojulikana zaidi kwa wanawake. Janga la saratani linaendelea kukua duniani, likikwamisha mwili, hisia na fedha kwa watu binafsi, familia, jamii na mifumo ya afya. Mifumo mingi ya afya ya watu wa kiwango cha chini na cha kati kiuchumi haijatayarishwa kw kiwango kikubwa kudhibiti janga hili, naidadi kubwa ya wagonjwa wa saratani ulimwenguni hawawezi kupata utambuzi na matibabu bora kwa wakati. Katika nchi ambapo mifumo ya afya ni imara, viwango vya maisha vya aina nyingi za saratani vinaimarika kutokana na kupatikana kwa utambuzi wa mapema,matibabu bora na utunzaji wa kuimarika. Kuzuia: kati ya 30% na 50% ya vifo vya saratani vinaweza kuzuiwa kwa kurekebisha au kuzuia sababu kuu za hatari na kutekeleza mikakati iliyopo ya kuzuia. Mzigo wa saratani unawezakupunguzwa kwa kugundua saratani mapema na usimamizi wa wagonjwa wanaougua saratani. Uzuiaji pia hutoa mkakati wa muda mrefu wa gharama nafuu zaidi wa udhibiti wa saratani. Kurekebisha au kuepuka mambo muhimu yafuatayo yanaweza kusaidia kuzuia saratani.: kuepuka matumizi ya tumbaku, ikiwa ni pamoja na sigara na tumbaku isiyo na moshi; Kudumisha uzito wa afya; Kula lishe bora yenye afya na matunda na mbogamboga.; Fanya mazoezi mara kwa mara.; Punguza matumizi ya pombe; Fanya ngono salama; Pata chanji dhidi ya hepatitis B na papillomavirus ya binadamu (HPV); Kupunguza uwepo wa kwenye mionzi ya ultraviolet; kuzuia mionzi ya ionizing isiyo ya lazima (k.m kupunguza mfiduo wa kazi, hakikisha matumizi salama ya matibabu ya mionzi katika utambuzi wa matibabu); Kuepuka uchafuzi wa hewa mijini na moshi wa ndani kutokana na matumizi ya kaya; Pata huduma ya matibabu ya mara kwa mara; na baadhi ya maambukizo ya muda mrefu pia ni sababu za hatari kwa saratani. Watu walio kwenye nchi zenye uchumi mdogo na wa kati wana uwezekano mkubwa wa kupata saratani kupitia magonjwa sugu. Udhibiti: Saratani ina uwezekano mkubwa wa kukubali matibabu madhubuti inapotambuliwa mapema, na hivyo kusababisha uwezekano mkubwa wa kunusurika na vile vile uwezekano mdogo wa kupata ulemavu na matibabu ya bei nafuu. Kuna mikakati miwili tofauti ambayo inakuza utambuzi wa mapema: 1. Utambuzi wamapema hubainisha visa vya dalili za saratani katika hatua ya mapema iwezekanavyo. 2. Uchunguzi unalenga kutambua watu walio nakasorofulani zinazoashiria saratani maalumu au kabla ya saratani ambao hawajapata dalili zozote na kuwaelekeza mara moja kwa uchunguzi na matibabu. Chaguzi za matibabu ni pamoja naupasuaji, dawa za saratani na/au tiba ya mionzi, inayosimamiwa peke yake au kwa pamoja. Timu ya wataalamu wa taaluma mbalimbali za saratani inapendekeza mpango bora wa matibabu unaowezekana kulingana na aina za tumor, hatua za saratani, kliniki na mambo mengine. Uchaguzi wa matibabu unapaswa kutolewa taarifa kwa mapendekezo ya wagonjwa ’ na kuzingatia uwezo wa mfumo wa afya. Huduma shufaa, ambayo inalenga katika kuboresh hali ya maisha ya wagonjwa na familia zao, ni sehemu muhimu ya utunzaji wa saratani. Matunzo ya kunusurika ni pamoja na mpango wa kina wa kufuatilia kurudiwa kwa saratani na kugundua saratani mpya, kutathmini na kudhibiti athari za muda mrefu zinazohusiana na saratani na /au matibabu yake, na huduma ili kuhakikisha kuwa mahitaji ya manusurawa saratani yanatimizwa.

Jẹjẹrẹ Ìsọnísókí: Jẹjẹrẹ jẹ́ ọ̀wọ́ àwọn àrùn ńlá tí ó fẹ́rẹ̀ lè bẹ̀rẹ̀ ní gbogbo ẹ̀yà tàbí iṣan ara nígbà tí àwọn sẹ́ẹ̀lì àjèjì bá ń dàgbà láìse-dá-dúró, tí wọ́n sì kọjá ààlà/ààyè wọn láti kóbá àwọn ẹ̀yà-ara tó so mọ́ wọn àti/tàbí tí wọ́n tàn lọ sí ọ̀dọ̀ àwọn ẹ̀yà-ara mìíràn. Ìgbésẹ̀ tó kẹ́yìn ni à ń pè ní ìtànká-lọ-sọ́pọlọ àti pé èyí ni okùnfà pàtó fún ikú jẹjẹrẹ. Ìdàgbà iṣan-tuntun-tàbí-àjòjì-ní-ara àti túmọ̀ búburú jẹ́ àwọn orúkọ tó wọ́pọ̀ mìíràn fún jẹjẹrẹ. Jẹjẹrẹ jẹ́ igbákejì okùnfà ikú lágbàáyé, èyí tí ó fà tó ikú mílíọ́nù 9.6, tàbí ikú 1 nínú 6, ní 2018. Jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀-fóró, bèbè-ilé-ìtọ̀, ìfun-mọ́-fùrọ̀, ikùn àti ẹ̀dọ̀ jẹ́ irúfẹ̀ jẹjẹrẹ tí ó wọ́pọ̀ jùlọ láàrin àwọn ọkùnrin, nígbà tí jẹjẹrẹ ọyàn, ìfun-mọ́-fùrọ̀, ẹ̀dẹ̀-fóró, àbáwọlé-ilé-ọmọ àti táírọ̀dù jẹ́ èyí tí ó wọ́pọ̀ jùlọ láàrin àwọn obìnrin. Àjàgà jẹjẹrẹ tẹ̀síwájú láti máa dàgbà si lágbàáyé, èyí tí ó ń fa ìnira nípa tara, tìmọ̀lára àti ìṣúná fún àwọn olúkúlùkù, ìdílé, àwùjọ àti ètò ìlera. Púpọ̀ àwọn ètò ìlera àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì ni kò tilẹ̀ múra sílẹ̀ dáadáa láti ṣàkóso àjàgà yìí, àti pé iye púpọ̀ àwọn aláìsàn jẹjẹrẹ lágbàáyé ni kò sí àǹfààní sí àyẹ̀wò àti ìtọ́jú tó dára lásìkò. Ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ìlera tí nípọn dáadáa, iye àwọn ènìyàn tó ń yèébọ́ nínú púpọ̀ irúfẹ̀ jẹjẹrẹ ń pọ̀ si, ọpẹ́ lọ́wọ́ àǹfààní sí ìtètè-ṣàwárí, ìtọ́jú tó múná dóko àti ìkẹ́ yíyèébọ́. Ìdènà: Láàrin 30% sí 50% àwọn ikú jẹjẹrẹ ni ó ṣe é dènà nípa ṣíṣe àtúnṣe tàbí yíyẹra fún àwọn okùnfa ewu àti ṣíṣe àmúlò àwọn ètè-ìlànà ìdènà ẹlẹ́rìí tó ti wà. Àjàgà jẹjẹrẹ náà lè dínkù nípasẹ̀ ìtètè-ṣàwárí jẹjẹrẹ àti ìṣàkóso-tọ́jú àwọn aláìsàn tó ní jẹjẹrẹ. Ìdènà tún fún ni ní ètè-ìlànà tí ó alálòpé dínwó jùlọ fún ìṣàkóso jẹjẹrẹ. Àtúnẹ sí tàbí yíyẹra fún àwọn okùnfà eléwu wọ̀nyí lè ranni lọ́wọ́ láti dènà jẹjẹrẹ: yẹra fún ìlò tábà, pẹ̀lú àwọn sìgá àti tábà aláìléèéfín; ṣètọ́jú ìwúwo-ara tó dáa; jẹ oúnjẹ aṣaralóore pẹ̀lú ọ̀pọ̀ èso àti ẹ̀fọ́; ṣe eré-ìdárayá déédéé; dín ìlò ọtí-líle kù; ṣe ìbálòpọ̀ aláìléwu; gba àjẹsára atako àrùn jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ B àti fáírọ́sì papilómà ti ènìyàn (HPV); dín ṣíṣí ara sí ìtànkálẹ̀ agbára ultraviolet kù; dènà ìṣíra sí ìtànkálẹ̀ agbára ionizing (bí àpẹẹrẹ dín ìṣíra sí iṣẹ́ kù, rí dájú pé lílò ìtànkálẹ̀ agbára nínú àyẹ̀wò àti ìtọ́jú tọ́ kò sì léwu); yẹri fún bíba afẹ́fẹ́ jẹ́ nígboro àti èéfín inú-ilé láti ara lílo epo-èèbó nínú ilé; gba ìtọ́jú ìlera déédéé; àti pé àwọn akọ kòkòrò-àkóràn kan náà jẹ́ okùnfà eléwu fún jẹjẹrẹ. Àwọn ènìyàn ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì ṣe é ṣe kí wọ́n ní jẹjẹrẹ látipasẹ̀ àwọn akọ kòkòrò-àkóràn. Ìṣàkóso: ó ṣe é ṣe kí jẹjẹrẹ dáhùn sí ìtọ́jú tó múná dóko nígbà tí wọ́n bá tètè dá a mọ̀, èyí tí ó ń yọrí sí ìṣeéṣe tó ga fún yíyèébọ́ àti àdínkù àìsàn àti ẹlẹ́jẹ̀wọ̀n owó ìtọ́jú. Àwọn ète-ìlànà adáyàtọ̀ méjì ló ń ṣe agbátẹrù ìtètè-ṣàwárí: 1. Ìtètè-yẹ̀wò-ṣàwárí máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ jẹjẹrẹ alámì-àìsàn ní ìpele ìbẹ̀rẹ̀ tó ṣe é ṣe. 2. Àyẹ̀wò máa ń gbèrò láti tọ́ka sí àwọn olúkúlùkù tó ní àìṣedéédéé a-tọ́ka-sí jẹjẹrẹ kan ní pàtó tàbí asáájú-jẹjẹrẹ tí wọn kò tíì ní àwọn àmì-afàìsàn-hàn kankan, tí wọ́n sì fi wọ́n ṣọwó fún àyẹ̀wò àti ìtọ́jú. Àwọn àṣàyàn ìtọ́jú ni iṣẹ́-abẹ, àwọn òògùn jẹjẹrẹ àti/tàbí ìtọ́jú ìtànká-agbára, tí wọ́n dá lò tàbí èyí tí wọ́n lò papọ̀. ẹgbẹ́ àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ jẹjẹrẹ ọlọ́pọ̀-ẹ̀ka-iṣẹ́ kan dábàá ètò ìtọ́jú tó ṣe é ṣe kó dára jù látàrí oríṣi túmọ̀, ìpele jẹjẹrẹ, àwọn okùnfà ajẹmọ́-ilé-ìwòsàn àti ohun mìíràn. Yíyan ìtọ́jú gbọ́dọ̀ dá lórí ìfẹ́ àwọn aláìsàn, ó sì gbọdọ̀ wà ní ìbámu pẹ̀lú ipá ètò ìlera. Ìtọ́jú a-dín-àmì-àìsàn-kù-lásán, èyí tí ó dá lórí mímú kí ìgbéláyé àwọn aláìsàn àti ìdílé wọn dára sí, jẹ́ apá kan ìtọ́jú jẹjẹrẹ tó ṣe kókó. Ìtọ́jú yíyèébọ̀ jẹ mọ́ ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ ètò fún ìṣàkóso ìwápadà jẹjẹrẹ àti àwárí àwọn jẹjẹrẹ tuntun, ìgbéléwọ̀n àti ṣíṣàkóso àwọn ipa ọjọ́-pípẹ́ tí ó ní í ṣe pẹ̀lú jẹjẹrẹ àti/tàbí ìtọ́jú rẹ̀, àti àwọn ètò rírí dájú pé wọ́n bá àwọn àìní olùye-jẹjẹrẹ-bọ́.

Umdlavuza Uhlolojikelele: Umdlavuza yiqembu elikhulu lezifo ezingaqala cishe kunoma yisiphi isitho somzimba noma izicubu zomzimba lapho amangqamuzana angajwayelekile akhula ngokungalawuleki, edlulela ngale kwemingcele yawo evamile ukuze ahlasele izingxenye zomzimba eziseduzane kanye/noma asabalalele kwezinye izitho zomzimba. Inqubo yokugcina ibizwa ngokuthi i-metastasizing futhi iyimbangela enkulu yokushona ngenxa yomdlavuza. I-neoplasm nesimila esibulalayo ngamanye amagama avamile omdlavuza. Umdlavuza uyimbangela yesibili ehamba phambili yokushona kwabantu emhlabeni wonke, obangela ukushona kwabantu okulinganiselwa ezigidini eziyi-9.6, noma oyedwa kwabayi-6, ngo-2018. Umdlavuza wamaphaphu, wendlala yamanzi omshobingo (prostate), i-colorectal, wesisu kanye nowesibindi yizinhlobo zomdlavuza ezivame kakhulu emadodeni, kuyilapho umdlavuza wamabele, we-colorectal, wamaphaphu, womlomo wesibeletho kanye nowendlala yegilo uvame kakhulu kwabesifazane. Umthwalo womdlavuza uyaqhubeka nokukhula emhlabeni wonke, unzima kakhulu ngokomzimba, ngokwemizwa kanye nangokwezimali kubantu ngabanye, emindenini, emiphakathini kanye nasezinhlelweni zezempilo. Izinhlelo zezempilo eziningi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo akulungele kancane ukwengamela lo mthwalo, futhi inani elikhulu leziguli ezinomdlavuza emhlabeni wonke alikwazi ukuthola ukuhlolwa kutholakale isifo kanye nokwelashwa okuseqophelweni eliphezulu ngesikhathi esifanele. Emazweni lapho izinhlelo zezempilo ziqinile khona, amazinga okusinda ngokuphathelene nezinhlobo eziningi zomdlavuza ayathuthuka ngenxa yokutholakala ngokushesha kwesifo, ukwelashwa okuseqophelweni eliphezulu kanye nokunakekelwa kwabasindile. Ukuvimbela: Phakathi kuka-30% no-50% wabashona ngenxa yomdlavuza kungavinjelwa ngokushintsha noma ukugwema izici zobungozi eziyinhloko kanye nokusebenzisa amasu okuvimbela asekelwe ebufakazini. Umthwalo womdlavuza ungancishiswa futhi ngokutholwa kusenesikhathi komdlavuza nokwenganyelwa kweziguli ezinomdlavuza. Ukuvimbela kuhlinzeka isu lesikhathi eside elingabizi kakhulu lokwenganyelwa komdlavuza. Ukulungisa noma ukugwema izici ezilandelayo eziyinhloko kungasiza ukuvimbela umdlavuza: ukugwema ukubhema ugwayi, okuhlanganisa usikilidi kanye nogwayi ongenantuthu; ukugcina isisindo somzimba esinempilo; ukudla ukudla okunempilo okunezithelo kanye nemifino eminingi; ukuvocavoca njalo umzimba; ukunciphisa ukuphuza utshwala; ukwenza ucansi oluphephile; ugonyelwe i-hepatitis B kanye ne-human papillomavirus (HPV); ukunciphisa ukuchayeka emisebeni ye-ultraviolet; ukuvimbela ukuchayeka emisebeni ye-ionizing engenasidingo (isib. ukunciphisa ukuchayeka emsebenzini, ukuqinisekisa ukusetshenziswa kwezokwelapha okuphephile nokufanele kwemisebe ekuxilongweni kanye nasekwelashweni); gwema ukunukubezwa komoya kwasemadolobheni kanye nentuthu yasendlini ngenxa yemithombo yamandla ebaswayo (solid fuels); thola ukunakekelwa kwezokwelapha okuvamile; futhi izifo ezithile ezingamahlalakhona nazo ziyingozi ngokuphathelene nomdlavuza. Abantu basemazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo banamathuba amaningi okuba nomdlavuza ngenxa yokuba nezifo ezingamahlalakhona. Ukwengamela: Maningi amathuba okuthi umdlavuza usabele ngempumelelo ekwelashweni uma utholakale kusenesikhathi, okuholela emathubeni amaningi okusinda kanye nokugula okuncane kanye nokwelashwa okungabizi kakhulu. Kunezindlela ezimbili ezihlukile ezigqugquzela ukusheshe kutholwe: 1. Ukutholwa kwesifo kusenesikhathi kukhomba izimpawu zesifo somdlavuza ngokushesha ngangokunokwenzeka. 2. Ukuhlolela ukuhlunga kuhloselwe ukuhlonza abantu abanezinto ezingajwayelekile ezikhomba umdlavuza othile noma okuzogcina kungumdlavuza abangakabi nazo izimpawu futhi badluliselwe ngokushesha ukuze kutholakale isifo futhi belashwe. Izindlela zokwelapha zihlanganisa ukuhlinzwa, imithi yomdlavuza kanye/noma ukwelashwa ngemisebe (radiotherapy), okunikezwa kodwa noma ngenhlanganisela. Ithimba lezinhlobo ezahlukene zochwepheshe bomdlavuza lincoma uhlelo lokwelapha olungcono kakhulu olusekelwe kuhlobo lwesimila, isigaba somdlavuza, kwezokwelapha nakwezinye izici. Ukukhethwa kokwelashwa kufanele kukhethwe yiziguli futhi kucatshangelwe umthamo wohlelo lwezempilo. Ukunakekelwa kwabagulela ukufa, okugxile ekuthuthukiseni izinga lempilo ezigulini kanye nemindeni yazo, kuyingxenye ebalulekile yokunakekelwa ngokuphathele nomdlavuza. Ukunakekelwa kwabasindile kuhlanganisa uhlelo oluningiliziwe lokuqapha ukubuya komdlavuza kanye nokutholakala komdlavuza omusha, ukuhlola kanye nokwengamela imiphumela yesikhathi eside ehlobene nomdlavuza kanye/noma ukwelashwa kwawo, kanye nezinsiza zokuqinisekisa ukuthi kuhlangatshezwana nezidingo zabasinde kumdlavuza.

የደም ሥር ህመም የደም ሥር በሽታዎች (CVDs) በአለም አቀፍ ደረጃ ለሞት የሚዳርጉ ዋና ዋና ምክንያቶች ሲሆኑ በየዓመቱ ወደ 17.9 ሚሊዮን የሚገመቱ የሰዎችን ህይወት ይቀጥፋሉ፡፡ የደም ሥር በሽታዎች የልብ እና የደም ቧንቧ መዛባት በሽታ የሚያስከትሉ ሲሆኑ የልብና የደም ቧንቧ በሽታ፣ በአንጎል ውስጥ የደም ፍሰት በሽታ፣ የልብ ቱቦዎች በሩማቲክ ትኩሳት በቋሚነት ጉዳት ሲደርስባቸው እና ሌሎች በሽታዎችን ያጠቃልላሉ። ከአምስቱ በደም ሥር በሽታዎች ከሚደርሱ የሞት አደጋዎች መካከል ከአራት በላይ የሚሆኑት በልብ ድካም እና በአንጎል ውስጥ ደም መፍሰስ ምክንያት ሲሆኑ ከነዚህም መካከል አንድ ሶስተኛው ያህሉ ከ70 ዓመት በታች በሆኑ ሰዎች ላይ ያለጊዜው የሚከሰቱ ሞት ናቸው፡፡ ለልብ ህመም እና ለስትሮክ መንስኤ የሚሆኑ የባህርይ አደጋ ምክንያቶች ጤናማ ያልሆነ የአመጋገብ፣ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ፣ ትንባሆ መጠቀም እና ጎጂ አልኮል መጠቀም ናቸው፡፡ እንደ የደም ግፊት መጨመር፣ የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን መጨመር፣ የደም ቅባቶች መጨመር እና ከመጠን በላይ ውፍረት የባህሪ ስጋት ምክንያቶች በግለሰቦች ላይ ሊታዩ ይችላሉ፡፡ እነዚህ “መካከለኛ አስጊ ሁኔታዎች” በአንደኛ ደረጃ ሕክምና መስጫ ተቋማት ውስጥ ሊለኩ እና የልብ ህመም፣ የደም መፍሰስ፣ የልብ ድካም እና ሌሎች ችግሮች የመጋለጥ እድልን ያመለክታሉ፡፡ የትምባሆ መጠቀምን ማቆም፣ በአመጋገብ ላይ የጨው መጠን መቀነስ፣ አትክልትና ፍራፍሬ በብዛት መመገብ፣ የአካል ብቃት እንቅስቃሴን አዘውትሮ ማድረግ እና አልኮልን ከመጠጣት መቆጠብ የልብና የደም ሥር በሽታ ተጋላጭነትን እንደሚቀንስ ተረጋግጧል፡፡ ጤናማ ምርጫዎችን በተመጣጣኝ ዋጋ ለማቅረብ ምቹ ሁኔታዎችን የሚፈጥሩ የጤና ፖሊሲዎች ሰዎች ጤናማ ባህሪያትን እንዲከተሉ እና እንዲሆኑ ማነሳሳት አስፈላጊ ናቸው፡፡ የደም ሥር በሽታዎች ከፍተኛ ተጋላጭነት ያላቸውን በመለየት ተገቢውን ህክምና ማግኘታቸው ያለጊዜው መሞትን ይከላከላል፡፡ ተላላፊ ያልሆኑ የበሽታ መድሀኒቶች እና መሰረታዊ የጤና ቴክኖሎጂዎች በሁሉም የመጀመሪያ ደረጃ የጤና ሕክምና መስጫ ተቋማት ማግኘት የሚያስፈልጋቸው ህክምና እና ምክር እንዲያገኙ ማድረግ አስፈላጊ ነው፡፡ ምልክቶቹ፡- የልብ ድካም እና ስትሮክ ብዙውን ጊዜ የደም ሥር ዋነኛ በሽታ ምልክቶቻቸው አይታዩም፡፡ የልብ ድካም ወይም የስትሮክ በሽታ ከዚህ በፊት የነበረባቸውን የመጀመሪው የበሽታ ምልክት ሊሆን ይችላል፡፡ የልብ ድካም ምልክቶች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- በደረት መሃል ላይ ህመም ወይም ምቾት ማጣት እና/ወይም በእጆች፣ በግራ ትከሻ፣ በክርን፣ በመንጋጋ ወይም በጀርባ ላይ ህመም ወይም ምቾት ማጣት፡፡ በተጨማሪም በሰውዬው የመተንፈስ ችግር ወይም የትንፋሽ እጥረት ሊያጋጥመው ይችላል፤ ማቅለሽለሽ ወይም ማስታወክ፤ የጭንቅላት ክብደት ቀንሶ መታየት ወይም መውደቅ፣ ቀዝቃዛ ላብ ማውጣት እና ገረጣ ናቸው፡፡ ሴቶች ከወንዶች በበለጠ የትንፋሽ ማጠር፣ ማቅለሽለሽ፣ ማስታወክ እና የጀርባ ወይም የመንጋጋ ህመም የመጋለጥ እድላቸው ሰፊ ነው፡፡ በጣም የተለመደው የስትሮክ ምልክት የፊት፣ ክንድ ወይም እግር ላይ የሚከሰት ድንገተኛ ድክመት ሲሆን አብዛኛውን ጊዜ በአንድ የሰውነት ክፍል ላይ ይከሰታል፡፡ ሌሎች ምልክቶች የሚከተሉትን ያካትታለ፡- የፊት፣ ክንድ ወይም እግር በተለይም በአንድ የሰውነት ክፍል ላይ የመደንዘዝ ስሜት፤ ግራ መጋባት፣ ንግግርን የመናገር ወይም የመረዳት ችግር፣ በአንድ ወይም በሁለቱም ዓይኖች የማየት ችግር፣ የመራመድ ችግር፣ ማዞር እና/ወይም ሚዛን መሳት ወይም ቅንጅት ማጣት፣ ምክንያቱ ሳይታወቅ ከባድ ራስ ምታት መሰማት እና/ወይም ራስን መሳት ወይም ንቃተ ህሊና ማጣት፡፡ እነዚህ ምልክቶች የሚታዩባቸው ሰዎች ወዲያውኑ የሕክምና እርዳታ ማግኘት አለባቸው፡፡ በአንድ ወይም በበርካታ የሩማቲክ ትኩሳት ምክንያት በልብ ቫልቮች ላይ የሚደርስ ጉዳት የበአንድ ወይም በበርካታ የሩማቲክ ትኩሳት ምክንያት በልብ ቫልቮች ላይ የሚደርስ ጉዳት የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- የትንፋሽ ማጠር፣ የድካም ስሜት፣ መደበኛ ያልሆነ የልብ ምት፣ የደረት ሕመም እና ራስን መሳት፡- የበአንድ ወይም በበርካታ የሩማቲክ ትኩሳት ምክንያት በልብ ቫልቮች ላይ የሚደርስ ትኩሳት ምልክቶች (ካልታከሙ የሩማቲክ የልብ በሽታን ሊያስከትሉ ይችላሉ) የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- ትኩሳት፣ ህመም እና የመገጣጠሚያዎች እብጠት፣ ማቅለሽለሽ፣ የሆድ ቁርጠት እና ማስታወክ ናቸው፡፡ ሕክምና፡- የዓለም ጤና ድርጅት የእነዚህን በሽታዎች መከሰት፣ ሕመም እና ሞት ለመቀነስ ዓለም አቀፍ ስትራቴጂዎችን በማዘጋጀት የደም ሥር በሽታዎችን እንዲከላከሉ፣ እንደከታተሉ እና እንዲቆጣጠሩ መንግስታትን ይደግፋል፡፡ እነዚህ ስልቶች የአደጋ መንስኤዎችን መቀነስ፣ የእንክብካቤ ደረጃዎችን ማዘጋጀት፣ የጤና ስርዓትን የደም ሥር ህመም በሽተኞችን የመንከባከብ አቅምን ማሳደግ እና አገራዊ እና አለምአቀፋዊ እንቅስቃሴዎችን ለማሳወቅ የበሽታዎችን ሁኔታ እና አዝማሚያ መከታተልን ያካትታሉ፡፡ ለየደም ሥር በሽታዎች ተጋላጭነት ምክንያቶች እንደ ትምባሆ መጠቀም፣ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ፣ ጎጂ አልኮል መጠቀም እና በቂ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ ያሉ ባህሪያትን ያጠቃልላል፡፡ በተጨማሪም የደም ግፊትን፣ ከፍተኛ የደም ኮሌስትሮልን እና የደም ስኳር ወይም ግሉኮስን ጨምሮ ፊዚዮሎጂያዊ ሁኔታዎችን ያጠቃልላሉ፣ እነዚህም ከስር ማህበረሰብ መወሰኛዎች እና እንደ እርጅና፣ ገቢ እና የከተማ መስፋፋት ካሉ አቀጣጣዮች ጋር የተገናኙ ናቸው፡፡

Cardiovascular diseases Overview: Cardiovascular diseases (CVDs) are the leading cause of death globally, taking an estimated 17.9 million lives each year. CVDs are a group of disorders of the heart and blood vessels and include coronary heart disease, cerebrovascular disease, rheumatic heart disease and other conditions. More than four out of five CVD deaths are due to heart attacks and strokes, and one third of these deaths occur prematurely in people under 70 years of age. The most important behavioural risk factors of heart disease and stroke are unhealthy diet, physical inactivity, tobacco use and harmful use of alcohol. The effects of behavioural risk factors may show up in individuals as raised blood pressure, raised blood glucose, raised blood lipids, and overweight and obesity. These “intermediate risks factors” can be measured in primary care facilities and indicate an increased risk of heart attack, stroke, heart failure and other complications. Cessation of tobacco use, reduction of salt in the diet, eating more fruit and vegetables, regular physical activity and avoiding harmful use of alcohol have been shown to reduce the risk of cardiovascular disease. Health policies that create conducive environments for making healthy choices affordable and available are essential for motivating people to adopt and sustain healthy behaviours. Identifying those at highest risk of CVDs and ensuring they receive appropriate treatment can prevent premature deaths. Access to noncommunicable disease medicines and basic health technologies in all primary health care facilities is essential to ensure that those in need receive treatment and counselling. Symptoms: Heart attack and stroke Often, there are no symptoms of the underlying disease of the blood vessels. A heart attack or stroke may be the first sign of underlying disease. Symptoms of a heart attack include: pain or discomfort in the centre of the chest; and/or pain or discomfort in the arms, the left shoulder, elbows, jaw, or back. In addition the person may experience difficulty in breathing or shortness of breath; nausea or vomiting; light-headedness or faintness; a cold sweat; and turning pale. Women are more likely than men to have shortness of breath, nausea, vomiting, and back or jaw pain. The most common symptom of a stroke is sudden weakness of the face, arm, or leg, most often on one side of the body. Other symptoms include sudden onset of: numbness of the face, arm, or leg, especially on one side of the body; confusion, difficulty speaking or understanding speech; difficulty seeing with one or both eyes; difficulty walking, dizziness and/or loss of balance or coordination; severe headache with no known cause; and/or fainting or unconsciousness. People experiencing these symptoms should seek medical care immediately. Rheumatic heart disease Symptoms of rheumatic heart disease include: shortness of breath, fatigue, irregular heartbeats, chest pain and fainting. Symptoms of rheumatic fever (which can cause rheumatic heart disease if not treated) include: fever, pain and swelling of the joints, nausea, stomach cramps and vomiting. Treatment: WHO supports governments to prevent, manage and monitor CVDs by developing global strategies to reduce the incidence, morbidity and mortality of these diseases. These strategies include reducing risk factors, developing standards of care, enhancing health system capacity to care for patients with CVD, and monitoring disease patterns and trends to inform national and global actions. The risk factors for CVD include behaviours such as tobacco use, an unhealthy diet, harmful use of alcohol and inadequate physical activity. They also include physiological factors, including high blood pressure (hypertension), high blood cholesterol and high blood sugar or glucose, which are linked to underlying social determinants and drivers such as ageing, income and urbanization.

Ctuttukan zuciya da jijiyoyin jini Gamsashen bayani : Ctuttukan Zuciya da jijiyoyin jini wato ( CVDs ) suna daga cikin abubuwan da suke haddasa mutuwa a duk duniya aƙalla mutane miliyan 17.9 a kowacce shekarar. CVDs wani rukunin yanayin rikicewar tashoshin hanta ne da jini wanda ya haɗar da cutar hanta da cutar bugawar jini da jijiyoyin hanta da kuma wasu yanaye-yanayen . Sama da kaso hudu daga cikin waɗanda Ctuttukan Zuciya da jijiyoyin jini suka kashe saboda bugawar zuciya da shanyewar jiki kuma kashi daya daga cikin uku na wannan mace-macen ya farune a mutuwar fuji'a ga tsofaffi 'yan ƙasa da shekaru sabain 70. Mafi girman haɗarin halayyar abinda ke kawo kwayar cutar zuciya da kuma shanyewar ɓarin jiki shi ne cin abinci mara kyau da kin motsa jiki da amfani da taba da giya . Tasirin abin da ke haifarwa kan bayyana a ɗaiɗaikun mutane a matsayin hawan jini fa bugawar jini ne ko ƙaruwar sinadarin gulukoz da ɗagawar daskararren jini da nauyi ko ƙiba . Waɗannan abubuwan ana iya gwada su a ƙananun asibitin sha-ka-tafi kuma suna nuna wata ƙaruwar haɗarin bugawar zuciya da shanyewar barin jiki da nakasar zuciya da sauran matsaloli . Dakatar da amfani da taba da rage amfani da gishiri a cikin abinci da yawan shan kayan marmari da kayan lambu da yawan motsa jiki da nisantar amfani da giya duk sun nuna yiwuwar rage haɗarin kamuwa da Ctuttukan Zuciya da jijiyoyin jini . Tsare-tsaren lafiya da suke samar da ingantaccen yanayin samar da zaɓin lafiya da sauƙaƙa shi suna matuƙar ƙarfafa guiwar mutane da su jure amfani da wannan ta'ada ta kula da lafiya. Za a iya magance mutuwar gaggawa ta hanyar gano manyan abubuwan da ke haifar da ita da tabbatar da cewa an ba su kulawar da ta dace ka iya hana mutuwa ba akan lokaci ba . Samun damar magungunan cututukan da ba a ɗauka da kuma samar da kayayyakin fasaha na yau-da-gobe a ƙananun asibitocin sha-ka-tafi yana da mahimmanci sosai domin ganin cewa an bawa waɗanda suke da buƙatar magani da shawarwari . Alamomi : bugawar zuciya da shanyewar ɓarin jiki . Mafiyawan lokuta, babu wasu alamomi na wannan cutar jijiyoyin jinin . Bugawar zuciya ko shanyewar jiki na iya zama farkon alama ta wannan cututuka na ƙarƙashin kasa. Alamomin bugawar zuciya sun haɗar da : Jin zafi ko rashin jin daɗi a tsakiyar ƙirji ko kuma zafi ko rashin jin daɗi a hannaye da kafada da guiwar hannu da muƙamuƙi ko baya . Kari kan haka mutum zai iya fuskantar matsaloli ta wajen numfashi ko ƙarancin numfashi wato yin mai ɗan ƙaramin ciwon kai ko suma ko jin sanyi da kuma ɗashewar fuska. Da yiwuwar mata su fi maza fama da ƙarancin numfashi da tashin zuciya da amai da kuma ciwon baya ko ciwon muƙamuƙi. Babbar alamar bugun jini shi ne samun raunin fuska kwatsam da damtse ko kuma ƙafa, yawancin lokaci a ɓangare ɗaya na jiki. Wasu daga cikin alamun sun haɗa da faruwar kwatsam: Rashin jin komai a fuska da damtse ko ƙafa, musamman a ɓangare ɗaya na jiki; Rikicewa da wahala wajen yin magana ko wajen fahimtar magana.; Wahala wajen gani da ido ɗaya ko biyu; Wahalar tafiya da jiri da rashin iya tsaiwa ko kuma rashin iya saita motsin jiki.; Ciwon kai mai tsanani ba tare da sanannen abin da ya janyoshi ba; da/ko suma ko kuma fita daga hayyaci. Mutane da suke fuskantar waɗannan alamun cutar ya kamata suyi sauri su nemi kulawar asibiti. Ciwon zuciya mai raɗaɗi. Alamun cutar kumburin zuciya mai raɗaɗi sun haɗa da: ƙarancin numfashi da gajiya liƙis da bugun zuciyar da bana ƙa'ida ba da zafin ƙirji da suma. Alamun cutar zazzaɓi mai tsanani (wanda zai iya haddasa ciwon zuciya mai raɗaɗi idan ba ai magani ba) sun haɗa da: zazzaɓi da raɗaɗi da kumburin gaɓa da tashin zuciya da ciwon ciki mai tsanani da kuma amai. Magani: WHO Hukumar Lafiya ta Duniya tana taimakawa gwamnatoci wajen kare da tafiyar da da kuma kulawa da al'amarin masu ciwon zuciya da jijiyoyin jini ta hanyar samar da wasu hanyoyi a duniyance domin rage faruwar cutar da tsananin damuwa da cutar da kuma yawan mutuwa ta dalilin Waɗannan cututtukan. Waɗannan dabaru sun haɗa da rage abubuwan da suke haifarwa da samar da tsare-tsaren ba da kulawa da da bunƙasa ingancin tsarin lafiya domin kulawa da marasa lafiya da suke fama da ciwon zuciya da jijiyoyin jini, da kuma kulawa da sakon sababbin cututtuka domin ɗaukar mataki a ƙasa da duniya. Haɗarurrukan masu ciwon zuciya sun haɗa da amfani da sinadarin tobacco da cin abinci mara lafiya da shan giya mai hatsari da kuma rashin isashshen motsa jiki. Kuma sun haɗa da abubuwan da suka shafi sifar jiki wanda ya haɗa da hawan jini (hypertension) da yawan kitse a jiki da kuma yawan sinadarin siga, waɗanda nasabta su tsarin rayuwa da abubuwa da suka shafi shekaru da kudin shiga da kuma zaman birni.

Magonjwa ya moyo na mishipa. Muhtasari: Magonjwa ya moyo na mishipa (CVDs) ndio chanzo kikuu cha vifo duniani, yakichukua maisha ya watu milioni 17.9 kila mwaka. CVDs ni kundi la mattaizo ya moyo namishipa ya damu na nii pamoja na ugonjwa wa moyo, ugonjwa wa cerebrovascular, ugonjwa wa moyo wa rheumatic na hali nyinginezo. Zaidi ya vifo vinne kati ya vitano vya CVD vinatokana na mshtuko wa moyo na kiharusi, na thuluthi moja ya vifo hivi hutokea mapema kwa watu walio chini ya umri wa miaka 70. Sababu kuu za hatari za kitabia za ugonjwa wa moyo nakiharusi ni lishe duni, kutofanya mazoezi ya mwili, utumiaji wa tumbaku na matumizi mabaya ya pombe. Athari za sababu za hatari za tabia zinaweza kuonyeshwa kwa watu bibafsi kama shinikizo la damu lililoongezeka, kuongezeka kwa sukari ya damu, kuongezeka kwa lipid ya damu, uzito kupita kiasi na kunenepa kupita kiasi. Sababu hizi “ za hatari ” zinaweza kupimwa katika vituo vya huduma ya msingi na kuonyesha hatari ya kuongezeka kwa mshtuko wa moyo, kihausi, kushindwa kwa moyo na matatizo mengine. Kukomesha matumizi ya tumbaku, kupunguza chumvi kwenye chakula, kula matunda na mboga zaidi,kufanya mazoezi ya mwili mara kwa mar na kuepuka matumizi mabaya ya pombe kumeonekana kupunguza hatari ya ugonjwa wa moyo na mishipa. Sera za afya zinazounda mazingira mazuri ya kufanya chaguo bora kwa bei nafuu na kupatikana ni muhimu kwa ajili ya kuwahamasisha watu kufuata nakudumisha tabia zinazofaa. Kuwatambua walio katika hatari kubwa zaidi ya CVD na kuhakikisha wanapata matibabu sahihi kunaweza kuzuia vifo vya mapema. Upatikanaji wa dawa za magonjwa yasiyoambukiza na teknolojia za kimsingi za afya katika vituo vyote vya huduma ya afya ya msingi ni muhimu ilikuhakikisha kuwa wale wanaohitaji wanapata matibabu na ushauri nasaha. Dalili: Mshtuko wa moyo na kiharusi. Mara nyingi, hakuna dalili za ugonjwa wa msingi wa mishipa ya damu. Mshtuko wa moyo na kiharusi unaweza kuwa ishara ya kwanza ya ugonjwa wa msingi. Dalili za ugonjwa wa moyo zikiwemo: Maumivu au kusumbuliwa kwenye kifua; na/au maumivu au usunbufu katika mikono,bega la kushoto, viwiko, tya, au mgongo. Kwa kuongezea mtu anaweza kupata shida katika kupumua au upungufu wa pumzi; kichefuchefuau kutapika; mwanga wa kichwa au usawa;jasho baridi; nakugeuka rangi. Wanawake wana uwezekano mkubwa wa kuwa na upungufu wa kupumua, kichefuchefu, kutapika, na maumivu yamgongo au tya kuliko wanaume. Dalili ya kawaida ya kiharusi ni udhaifu wa ghafla wa uso, mkono. Au mguu, mara nyungi upande mmoja wa mwili. Dalili nyingine ni kuanza kwa ghafla kwa: Ganzi ya uso, mkono, au mguu, hasa upande mmoja wa mwili; Kuchanganyikiwa, ugumu wa kuelewa kuzungumza au kuelewa kinachozungumzwa; Ugumu wa kuona kwa jicho moja au yote mawili; Ugumu wa kutembea, kizunguzungu na/au kupoteza usawa au muunganikomwili:; Maumivu makali ya kichwa bila sababu yenye kueleweka; na/au kuzimia au kupoteza fahamu. Watu wanaopata dalili hizi wanapaswa kutafuta huduma ya matibabu haraka. Ugonjwa wa moyo baridi. Dalili za ugonjwa wa moyo wa baridi ni pamoja na: upungufu wa pumzi, uchovu, mapigo ya moyo yasiyo ya kawaida, maumivu ya kifua na kuzimia. Dalili za homa ya baridi yabisi (ambayo inaweza kusababisha ugonjwa wa baridi yabisi ikiwa haitatibiwa) ni pamoja na; homa, maumivu na uvimbe wa viungo, kichefuchefu, tumbo na kutapika. Matibabu: WHO inaunga mkono serikali kuzuia, kudhibiti ma kufuatilia CVD kwa kuandaa mikakati ya kimataifa ya kupunguza matukio, athari na vifo vya magonjwa haya. Mikakati hii ni pamoja na kupunguza mambo ya hatari, kuendeleza huduma za viwango, kuimarisha mfumo wa afya uwezo wa kuhudumia wagonjwa wenye CVD, na kufuatilia mifumo na mienendo ya magonjwa ili kufahamisha hatua za kitaifa na kimataifa. Sababu za hatari kwa CVD ni pamoja na tabia kama vile matumizi ya tumbaku, lishe duni, matumizi mabaya ya pombe na mazoezi duni ya mwili. Pia hujumuisha mambo ya kimaumbile, ikiwa ni pamoja na shinikizo la damu (shinikizo la damu), mafuta mengi kwenye damu na sukari ya juu au glukozi kwenye damu ambayo huhusishwa na vihusianifu vya msingi vya kijamii na vichochezi kama vile uzee, kipato na ukuaji wa mji.

Àwọn àrùn ajẹmọ́-ọkàn Ìsọnísókí: Àwọn àrùn ajẹmọ́-ọkàn (CVDs) jẹ́ alékè okùnfà ikú lágbàáyé, èyí tí ń gba ẹ̀mí ó tó mílíọ́nù 17.9 lọ́dún kọ̀ọ̀kan. CVDs jẹ́ ìsọ̀rí àwọn àìlera ọkàn àti òpó ẹ̀jẹ̀ àti pẹ̀lú àrùn ìtín-ín-rín ọ̀pá-ẹ̀jẹ̀ ọkàn, àrùn ajẹmọ́-ìpèsè ẹ̀jẹ̀ fọ́pọlọ, àrùn ọkàn aromọ́léegun àti àwọn àìlera mìíràn. Ó ju mẹ́rin nínú márùn-ún ikú CVD lọ tí ó jẹ́ látàrí àjálù ọkàn àti àrùn ẹ̀gbà, àti pé ìdá mẹ́ta àwọn ikú wọ̀nyí ń ṣẹlẹ̀ láìtó ọjọ́ láàrin àwọn ènìyàn tí ọjọ́-orí wọn kò tíì tó ọdún 70. Àwọn okùnfà eléwu ajẹmọ́ìṣeṣí-ẹni tó ṣe pàtàkì jùlọ fún àrùn ọkàn ni ìjẹun àìsaralóore, àìṣe eré ìdárayá, ìlò tábà àti lílo ọtí líle ní ìlòkulò. Àwọn ipa àwọn okùnfà eléwu ajẹmọ́ìṣeṣí-ẹni lè farahàn nínú olúkúlùkù gẹ́gẹ́ bí ẹ̀jẹ̀ riru, ìpọ̀si ṣúgà inú ẹ̀jẹ̀, ìpọ̀si àwọn lípíìdì ẹ̀jẹ̀, àti ìwúwojù àti ìsanrajù. Àwọn "okùnfà eléwu alárinà" wọ̀nyí lè jẹ́ wíwọ̀n ní àwọn ilé-ìwòsàn ìkọ́kọ́-tọ́jú-ìlera, ó sì ń tọ́ka sí ìpọ̀si ewu àjálù ọkàn, àrùn ẹ̀gbà, ìsọsẹ́sílẹ̀ọkàn àti àwọn wàhálà ìlera mìíràn. Wọ́n ti ṣe àfihàn dídáwọ́ ìlò tábà dúró, àdínkù iyọ̀ nínú oúnjẹ, jíjẹ ọ̀pọ̀ èso àti ẹ̀fọ́, eré ìdárayá déédéé, àti yíyẹra fún ìlòkulò ọtí líle gẹ́gẹ́ bí ohun tó lè dín ewu àrùn ajẹmọ́kàn kù. Àwọn ìlànà-àmúṣiṣẹ́ ìlera tí ó ń fa àwọn àyíká tó dára fún mímú àsàyàn dídára rọrùn kí wọ́n sì wà, ṣe kókó fún ṣíṣe kóríyá fún àwọn ènìyàn láti faramo àti láti tẹ̀síwájú nínú àwọn ìṣesí ìlera-pípé. Ìtọ́kasí àwọn tó wà ní ewu CVDs jùlọ àti rírí àrídájú pé wọ́n gba ìtọjú tó tọ́ lè dènà àwọn ikú àìtọ́jọ́. Níní àǹfààní sí àwọn òògùn àrùn aláìkóràn àti àwọn ìmọ̀-èrọ ètò ìlera pàtàkì ní gbogbo àwọn ilé-ìwòsàn ìkọ́kọ́-tọ́jú-ìlera ṣe kókó sí rírí àrídájú pé àwọn tó nílò ìtọjú àti ìgbàníyànjú rí i gbà. Àwọn àmì-afàìsànhàn: Àjálù Ọkàn àti àrùn ẹ̀gbà Ní gbogbo ìgbà, kì í sí àwọn àmì aṣàfihàn àrùn ìpìlẹ̀ ti àwọn ọ̀pá ẹ̀jẹ̀. Àjálù Ọkàn àti àrùn ẹ̀gbà lè jẹ́ àmì àkọ́kọ́ fún àrùn ìpìlẹ̀. Àwọn àmì aṣàfihàn àjálù ọkàn ni: Ìrora tàbí ìnira ní ààrin-gbùngbùn àyà; àti/tàbí ìrora tàbí ìnira ní àwọn apá, èjìká apá òsì, àwọn ìgúnpá, àgbọ̀n tàbí ẹ̀yìn. Ní àfikún, ẹni náà lè ní ìrírí ìṣòro mímí tàbí ìkúrú èémí; ọkàn rírìn tàbí èébì; ìfúyẹ́-orí tàbí ìdákú; ìlàágùn nínú òtútù; àti fífunfun. Ó ṣe é ṣe kí àwọn obìnrin ní ìkúrú ìmí, ọkàn rírìn, èébì, àti ẹ̀yìn tàbí àgbọ̀n dídùn. Àmì-aṣàfihàn àrùn ẹ̀gbà tí ó wọ́pọ̀ jùlọ ni rírẹ̀ òjijì ní ojú, apá, ẹsẹ̀, pàápàá jùlọ ní apá kan ara. Àwọn àmì-aṣàfihàn mìíràn ní í ṣe ìbẹ̀rẹ̀ òjijì ti: àìmọ̀lára ní ojú, apá, tàbí ẹsẹ̀, pàápàá jùlọ ní apá kan ara; ìdàrú, ìṣòro ìsọ̀rọ̀ tàbí níní oyè ọ̀rọ̀; ìṣòro ìríran pẹ̀lú ojú kan tàbí méjéèjì; ìṣòro ìrìn, òòyì àti/tàbí ìsọnù ìṣewẹ́kú tàbí ìṣàkóso ara; akọ ẹ̀fọ́rí láìnídìí; àti/tàbí dídákú tàbí àìmọ-nǹkan. Àwọn ènìyàn tó ń ní ìrírí àwọn àmì-aṣàfihàn wọ̀nyí gbọ́dọ̀ wá ìtọ́jú lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Àrùn ọkàn aromọléegun Àwọn àmì-aṣàfihàn àrùn ọkpan aromọléegun ni: ìkúrú ìmí, rírẹ̀, àìṣedéédéé ìmí-ọkàn, ìrora àyà àti dídákú. Àwọn àmì-aṣàfihàn ibà aromọléegun (tí ó lè fa àrùn ọkàn aromọléegun bí wọ́n kò bá tọ́jú wọn) ni: ibà, ìrora àti wíwú àwọn oríkèéríkèé ara, ọkàn rírìn, inú rírun àti èébì bíbì. Ìtọ́jú: WHO ti àwọn ìjọba lẹ́yìn láti dènà, tọ́jú àti lári ṣàkóso CVDs nípasẹ̀ ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ète-ìlànà àgbáyé láti dín síṣẹ̀lẹ̀, àìsàn àti ikú látàrí àwọn àrùn wọ̀nyí kù. Àwọn ète-ìlànà wọ̀nyí ní í ṣe pẹ̀lú àdínkù àwọn okùnfà ewu, àgbékalẹ̀ àwọn gbèdéke ìtọ́jú, mímú ipá ètò ìlera gbèrú sí fún àwọn aláìsàn CVD, àti ṣíṣe àkóso àwọn ìlànà-ìṣẹlẹ̀ àrùn láti bá àwọn ìṣe oríll-èdè àti àgbáyé mu. Àwọn okùnfà ewu CVD ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ìṣesí bí i ìlò tábà, ìjẹun àìṣaralóore, ìlòkulò ọtí líle àti àìtó eré ìdárayá. Wọ́n tún ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ohun tó rọ̀ mọ́ ẹ̀kọ́ ìwúlò ẹ̀yà-ara, pẹ̀lú ìfúnpá gíga (ẹ̀jẹ̀ ríru), àpọ̀jù ọ̀rá inú-ẹ̀jẹ̀ àti àpọ̀jù ṣúgà inú-ẹ̀jẹ̀, èyí tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àwọn okùnfà ajẹmáwùjọ àti àwọn atukọ̀-ìtọ́kasí bí i ìdàgbà, owó-ọ̀yà àti ìsọdìgboro.

Izifo zenhliziyo kanye nemithambo yegazi Uhlolojikelele: Izifo zenhliziyo kanye nemithambo yegazi (CVDs) ziyimbangela ehamba phambili yokushona kwabantu emhlabeni wonke, zibulala abantu abalinganiselwa ezigidini eziyi-17,9 unyaka ngamunye. Ama-CVD yiqembu lokuphazamiseka kokusebenza kkanye wenhliziyo nemithambo yegazi futhi ahlanganisa isifo senhliziyo, isifo se-cerebrovascular, isifo senhliziyo se-rheumatic kanye nezinye izifo. Ukushona kwabantu abangaphezu kwabane kwabahlanu nge-CVD kungenxa yesifo senhliziyo kanye nokufa kohlangothi, futhi ingxenye eyodwa kwezintathu yalokhu kushona kwabantu kwenzeka ngaphambi kwesikhathi kubantu abangaphansi kweminyaka yobudala engama-70. Izici ezibaluleke kakhulu ngokuphathelene nengozi yendlela yokuziphatha ngokwezesifo senhliziyo kanye nokufa unhlangothi ukudla okungenampilo, ukunganyakazisi umzimba, ukusebenzisa ugwayi nokusetshenziswa kotshwala okulimazayo. Imiphumela yezici zobungozi bokuziphatha ingavela kubantu ngabanye njengokuphakama komfutho wegazi, ukuphakama kukashukela osegazini, ukuphakama kwamafutha asegazini, nokukhuluphala kanye nokukhuluphala ngokweqile. Lezi “zici zezingozi eziphakathi nendawo” zingakalwa ezikhungweni zokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo futhi zibonisa ingozi eyengeziwe yesifo senhliziyo, ukufa kohlangothi, ukuhluleka ukusebenza ngendlela efanele kwenhliziyo kanye nezinye izinkinga. Ukuyeka ukubhema, ukwehlisa usawoti ekudleni, ukudla izithelo kanye nemifino eyengeziwe, ukuhlale unyakazisa umzimba kanye nokugwema ukuphuza utshwala ngendlela elimazayo sekukhonjiswe ukuthi kwehlisa ingozi yezifo zenhliziyo kanye nemithambo yegazi. Izinqubomgomo zezempilo ezakha indawo evumayo ukuthi kube khona okukhethwayo kwezempilo okungembi eqolo nokutholakalayo kubalulekile ekugqugquzeleni abantu ukuthi bemukele futhi bagcine imikhuba yezempilo enempilo. Ukuhlonza labo abasengozini enkulu ngokuphathelene nama-CVD kanye nokuqinisekiswa ukuthi bathola ukunakekelwa okufanele kungavimbela ukushona kungafiki isikhathi. Ukufinyelela ezifweni zezifo ezingathathelani kanye nezobuchwepheshe bezempilo eziyisisekelo kuzo zonke izikhungo zokunakekela kwezempilo okuyisisekelo kubalulekile ukuze kuqinisekiswe ukuthi labo abadingayo bathola ukwelashwa kanye nokwelulekwa. Izimpawu: Ukumelwa yinhliziyo kanye nokufa kohlangothi Ngokuvamile, kusuke kungekho izimpawu zesifo ezingakabolani zemithambo yegazi. ukumelwa yinhliziyo noma ukufelwa uhlangothi kungaba uphawu lokuqala lokuthi kukhona isifo. Izimpawu zokumelwa yinhliziyo zihlanganisa: ubuhlungu noma ukungazizwa kahle maphakathi nesifuba, kanye/noma ubuhlungu kanye nokungazizwa kahle engalweni, ehlombe langakwesokunxele, izindololwane, umhlathi, noma umhlane. Ngaphezu kwalokho umuntu kungenzeka akuthole kunzima ukuphefumula noma abe nephika, isicanucanu noma ukuphalaza; ukuzizwa enesiyezi noma ukuquleka; umjuluko obandayo, kanye nokuphaphatheka. Ngabesifazane abasemathubeni amakhulu kunamadoda ngkuphathelene nephika, isicanucanu, ukuphalaza, ubuhlungu bomhlane noma bomhlathi. Izimpawu ezijwayeleke kakhulu zokufa kohlangothi ukuvele kube buthakathaka ubuso, ingalo, noma umlenze, isikhathi esiningi ohlangothini olulodwa lomzimba. Ezinye izimpawu zihlanganisa ukuvele kube khona: ukuba ndikindiki kobuso, ingalo, noma umlenze ohlangothini olulodwa lomzimba; ukudideka, ukuthola kunzima ukukhuluma noma ukuqonda inkulumo; ukuthola kunzima ukubona ngehlo elilodwa noma amabili; ukuthola kunzima ukuhamba, ukuzizwa unesiyezi kanye/noma ukungakwazi ukuzimelela noma ukusebenzisa ngokuhlanganyela izitho zomzimba; ukuphathwa ikhanda ngokwedlulele ngaphandle kwembangela eyaziwayo; kanye/noma isiyezi noma ukuquleka. Abantu ababa nalezi zimpawu kumele bayothola ukunakekelwa kwezempilo ngaleso sikhathi. I-Rheumatic heart disease Izimpawu ze-rheumatic heart disease zihlanganisa: iphika, ukukhathala ngokweqile, ukungashayi kahle kwenhliziyo, ubuhlungu esifubeni kanye nokuquleka. Izimpawu ze-rheumatic fever (ezingabagela i-rheumatic heart disease uma zingelashwa) zihlanganisa: imfiva, ubuhlungu kanye nokuvuvukala kwamalunga, isicanucanu, ukulunywa yisisu kanye nokuphalaza. Ukwelashwa: I-WHO yeseka ohulumeni ukuthi bavimbele, bengamele futhi baqaphele ama-CDV ngokuthuthukisa amasu omhlaba wonke okwehlisa izehlakalo, ukuphathwa yizifo kanye nokushona ngenxa yalezi zifo. Lezi zindlela zihlanganisa izici eziyingosi, ukuthuthukisa amazinga okunakekela, ukwenza kangcono umthamo wohlelo lwezempilo ukuze kunakekelwe iziguli ngokuphathelene nama-CVD, kanye nokuqapha amaphethini ezifo kanye nokwenzekayo okuzokhomba izinyathelo zikazwelonke kanye nomhlaba wonke. Izici zobungozi ze-CVD zihlanganisa idlela yokuziphatha enjengokubhema ugwayi, ukudla okungenampilo, ukuphuza utshwala ngendlela elimazayo kanye nokunganyakazisi umzimba ngokwanele. Futhi zihlanganisa izici zomzimba, ezihlanganisa ukuphakama komfutho wegazi (i-hypertension), inani eliphezulu lamafutha asegazini kanye noshukela ophezulu egazini noma i-glucose, ezihlotshaniswa nezinto eziyinhloko zezenhlalo zokunquma kanye nokuqhuba lokhu ezinjengokuguga, imali engenayo kanye nokugcwala kwabantu ezindaweni ezisemadolobheni.

የማኅጸን ካንሰር ማጠቃሊያ፡- የማኅጸን ካንሰር በሴቷ የማህፀን በር ጫፍ (ከሴት ብልት ወደ ማህፀን መግቢያ በር) ውስጥ ያድጋል፡፡ ሁሉም ማለት ይቻላል የማኅጸን በር ካንሰር በሽታዎች (99%) ከፍተኛ ተጋላጭነት ባለው ኪንታሮት በጾታዊ ግንኙነት ከሚተላለፉ በጣም የተለመደ ቫይረስ ጋር የተገናኙ ናቸው፡፡ ምንም እንኳን አብዛኛዎቹ የኪንታሮት ቫይረስ በድንገት የሚፈቱ እና ምንም ምልክቶች ባይታዩም የማያቋርጥ በሽታን በሴቶች ላይ የማኅጸን ካንሰርን ሊያስከትል ይችላል፡፡ የማህፀን በር ካንሰር በሴቶች ላይ በአራተኛው በጣም የተለመደ ካንሰር ነው፡፡ እ.ኤ.አ በ 2018 በአለም አቀፍ በግምት 570,000 ሴቶች በማህፀን በር ካንሰር እንደተያዙ እና ወደ 311,000 የሚጠጉ ሴቶች በበሽታው ሕይወታቸው አልፏል፡፡ ውጤታማ የመጀመሪያ ደረጃ (የኪንታት ክትባት መውሰድ) እና ሁለተኛ ደረጃ የመከላከያ ዘዴዎች (ቅድመ ካንሰርን መመርመር እና ማከም) አብዛኛዎቹን የማህፀን በር ካንሰር በሽታዎችን ይከላከላል፡፡ በምርመራ ሲታወቅ የማኅጸን በር ካንሰር ቀደም ብሎ ተገኝቶ ውጤታማ ሆኖ እስከተገኘ ድረስ በተሳካ ሁኔታ ሊታከሙ ከሚችሉ የካንሰር ዓይነቶች አንዱ ነው፡፡ በመጨረሻ ደረጃ ላይ ያሉ ካንሰሮችንም በተገቢው ህክምና እና የማስታገሻ ህክምና በመስጠት መቆጣጠር ይቻላል፡፡ ሁሉን አቀፍ አቀራረብን በመጠቀም ለመከላከል፣ ለማጣራት እና ለማከም የማህፀን በር ካንሰርን እንደ የህዝብ ጤና ችግር በአንድ ትውልድ ውስጥ ማስወገድ ይቻላል፡፡ የማኅጸን ካንሰር አወጋገድ ማንም ሴት በማህፀን በር ካንሰር መሞት የለባትም፡፡ ይህን ለማስወገድ የቴክኒክ፣ የህክምና እና የፖሊሲ መሳሪያዎች እና አሰራሮች አሉን። የማህፀን በር ካንሰር ጫና በሴቶች ላይ ወድቋል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ላይ የጤና አገልግሎት እጦት አጋጥሟቸዋል፡፡ እ.ኤ.አ በግንቦት 2018 የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር የማኅጸን በር ካንሰርን ለማጥፋት ዓለም አቀፍ የዘመቻ ጥሪ ማቅረባቸውን በማስታወቅ፣ መወገዱን እውን ለማድረግ የታደሰ የፖለቲካ ፍላጎት በማሳየት ሁሉም ባለድርሻ አካላት ከዚህ የጋራ ግብ ጀርባ እንዲተባበሩ አሳስበዋል፡፡ እ.ኤ.አ በጥር 2019 የስራ አስፈፃሚ ቦርዱ የ2020-2030 ግልፅ ኢላማዎች የሆኑንት የማህፀን በር ካንሰርን አወጋገድ ለማፋጠን የሚያስችል ረቂቅ አለም አቀፍ ስትራቴጂ እንዲያዘጋጅ ዋና ዳይሬክተሩን ጠይቋል፡፡ የማህፀን በር ካንሰርን እንደ የህዝብ ጤና ችግር ለማስወገድ አለም አቀፍ ስትራቴጂ ከአባል ሀገራት ጋር በቅርበት በመመካከር እና ከተባበሩት መንግስታት ኤጀንሲዎች እና ሌሎች አጋሮች እና ድርጅቶች ጋር በመተባበር ተዘጋጅቷል፡፡ እ.ኤ.አ በ2030 ሊደረስባቸው የሚገቡ ቁልፍ ግቦችን እና ዒላማዎችን በመዘርዘር አለም ይህን በሽታን የማስወገድ ሒደት ላይ እንድትቀመጥ ያደርጋታል፡፡

Cervical cancer Overview: Cervical cancer develops in a woman's cervix (the entrance to the uterus from the vagina). Almost all cervical cancer cases (99%) are linked to infection with high-risk human papillomaviruses (HPV), an extremely common virus transmitted through sexual contact. Although most infections with HPV resolve spontaneously and cause no symptoms, persistent infection can cause cervical cancer in women.Cervical cancer is the fourth most common cancer in women. In 2018, an estimated 570 000 women were diagnosed with cervical cancer worldwide and about 311 000 women died from the disease. Effective primary (HPV vaccination) and secondary prevention approaches (screening for, and treating precancerous lesions) will prevent most cervical cancer cases. When diagnosed, cervical cancer is one of the most successfully treatable forms of cancer, as long as it is detected early and managed effectively. Cancers diagnosed in late stages can also be controlled with appropriate treatment and palliative care. With a comprehensive approach to prevent, screen and treat, cervical cancer can be eliminated as a public health problem within a generation. Eliminating cervical cancer No woman should die from cervical cancer. We have the technical, medical and policy tools and approaches to eliminate it. The burden of cervical cancer falls on the women who lack access to health services, mainly in low-and middle income countries. In May 2018, the Director-General of the World Health Organization announced a global call to action towards the elimination of cervical cancer, underscoring renewed political will to make elimination a reality, and called for all stakeholders to unite behind this common goal. In January 2019, the Executive Board requested the Director-General to develop a draft global strategy to accelerate cervical cancer elimination, with clear targets for the period 2020–2030. A Global Strategy towards the Elimination of Cervical Cancer as a Public Health Problem was developed in close consultation with Member States, and in collaboration with UN Agencies and other partners and organizations. It outlines key goals and agreed targets to be reached by 2030 and set the world on track to elimination.

Cutar dajin mahaifa Ƙarin bayani: Kansar mahaifa tana faruwa ne a ƙofar mahaifar mace (ƙofar mahaifar mace daga al'aurarta). Kusan dukkan cututtukan kansar ƙofar mahaifa kaso 99% suna da alaƙa da ciwon sanyin da yake da cutar (Papillomavirus) mai haɗari (HPV), wata sananniyar cutar da ake ɗaukarta ta hanyar jima'i. Duk da yawancin ciwukan da ake ɗauka ta hanyar jima'i (HVP) suna warkewa ne ba tare da yin magani ba sannan ba sa haddasa wasu alamun cuta, ciwon sanyi mai naci zai iya haddasa kansar mahaifa a mata. Cutar ƙofar mahaifa ita ce sananniyar cuta ta huɗu ta mata. A shekarar 2018, ƙiyasi na mata 570 000 an same su da cutar kansar ƙofar mahaifa a duniya baki ɗaya sannan kusan mata dubu ɗari uku da sha ɗaya (311 000) sun mutu ta sanadiyar cutar. Ingantaccen riga-kafin cutar da ake ɗauka ta hanyar jima'i na farko da hanyoyin kariyar cutar na biyu ( tantancewa da maganin ciwon da ke haifar da cutar daji) za su kare faruwar yawancin cutar ƙofar mahaifa. Idan aka gano cutar, kansar ƙofar mahaifa tana ɗaya daga cikin irin cututtukan kansar da ake iya maganin su cikin nasara, in dai har an gano ta da wuri sannan a kai magani mai kyau. Cututtukan kansar da aka gano bada wuri ba suma za a iya maganin su da yin maganin da ya dace da jinya wajen bada kulawa. Tare da cikakkiyar hanyar karewa da tantancewa da kuma yin magani, za a iya kawar da kansar kofar mahaifa a matsayin wata matsala da take addabar al'umma acikin wani lokacin da al'umma suke rayuwa. Kawar da cutar kansar kofar mahaifa Ba macen da yakamata a ce ta mutu ta sanadiyar kansar mahaifa. Muna da hanyoyi da tsarin kayan aiki na fasahar na'ura mai ƙwaƙwalwa da na asibiti domin kawar da ita. Nauyin kawar da cutar kansar kofar mahaifa ya rataya ne a kan matan da suka rasa samun kulawar lafiya, wanda yawanci a ka fi samun su a ƙasashen marasa da matsakaicin ƙarfin kuɗin shiga. A watan Mayu shekarar 2018, babban daraktan Hukumar Lafiya ta Duniya yayi kira ga duniya da yin haɓɓasa wajen kawar da cutar kansar bakin mahaifa, inda ya ƙarfafa muhimmancin sauya manufar siyasa domin tabbatar da kawar da cutar, sannan yayi kira ga dukkan masu hannu da shuni da su haɗa kai wajen cimma wannan burin. A watan Junairu shekarar 2019, Hukumar Gudanarwa sun buƙaci Babban Daraktan da ya samar da wani daftari na dabarun duniya domin saurin kawar da cutar kansar bakin mahaifa, ta hanyar fayyatacciyar manufa ta shekarun 2020 zuwa 2030. Wani tsarin duniya na kawar da cutar kansar bakin mahaifa a matsanyin wata matsalar lafiya ta al'umma an samar da shi ne a tattaunawar neman shawara da 'yan majalisun jaha, sannan da haɗin guiwar hukumomin ƙungiyar haɗin kan ƙasashe da wasu abokan hulɗa da ƙungiyoyi. Ta bayyan manyan manufofi da abubuwan da aka yarda za a cimma su a shekarar 2030 sannan a ɗora duniya kan hanyar kawar da cutar.

Saratani ya shingo ya kizazi Muhtasari: saratani ya shingo ya kizazi hutokea kwenye mlango wa uzazi wa mwanamke (mlango wa utereasi kutoka kwenye uke). Karibu visa vyote vya saratani ya shingo ya kizazi (99%) vinahusushwa na maambukizo ya virusi vya papiloma ya binadamu (HPV), virusi vya kawaida sana vinavyoambukizwa kwa njia ya kujamiana. Ingawa maambukizo mengi mengi ya HPV hutatuliwa yenyewe na hayasababishi dalili zozote, maambukio ya mara wa mara yanaweza kusababisha saratani ya shingo ya kizazi kwa wanawake. Sartani ya shingo ya kizazi ni saratani ya nne kwa wanawake. Mwaka 2018, inakadiriwa wanawake 570000 wakigundulika kuwa na saratani ya shingo ya kizazi duniani kote na takribani wanawake 311000 walifariki kutokana na ugonjwa huo. Mbinu madhubuti za msingi (chanjo ya HPV) na ya pili ya kuzuia (kuchunguza, na kutibu vidonda na saratani) itazuia visa vingi vya sarataniya shingo ya kizazi. Inapogunduliwa, saratani ya shingo ya kizazi ni moja wapo ya aina za saratani zinazoweza kutibika, ili mradi tu igundulike mapema na kudhibitiwa ipasavyo. Saratani zinazochelewa kugundulika pia zinaweza kudhibitiwa kwa matibabu sahihi na uangalizi wa shufaa. Kwa mbinu ya kina ya kuzuia, kuchunguza na kutibu, saratani ya shingo ya kizaziinaweza kuondolewa kama tatizo la afya ya umma ndani ya kizazi. Kuondoa saratani ya shingo ya kizazi. Hakuna mwanamke anayepaswa kufa kutokana na sratani ya shingo ya kizazi. Tuna zana za kiufundi, matibabu na sera na mbinu za kuiondoa. Madhara ya saratni ya shingo ya kizazi yanawaangukia wanawake wanaokosa huduma za afya, hasa katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Mwezi Mei 2018, Mkurugenzi Mkuu wa Shirika la Afya Duniani alitangaza mwito wa kimataifa wa kuchukua hatua kuelekea kutokomeza saratani ya shingo ya kizazi, kuelewa nia mpya ya kisiasa ya kufanya uondoaji kuwa kweli, na kutoa mwito kwa wadau wote kuungana dhidi ya jambo hili la pamoja. Mwezi Jnuari 2019, Bodi ya Wakurugenzi ilimwomba Mkurugenzi Mkuu kuunda rasimu ya mkakati wa kimataifa wa kuharakisha uondoaji wa saratani ya mlango wa kizazi, na malengo ya wazi kwa kipindi cha 2020–2030. Mkakati wa kimataifa kuelekea kutokomeza Saratani ya Shingo ya Kizazi kama Tatizo la Afya ya UMMA uliandaliwa kwa mashauriano ya karibu na Nchi Wanachama, na kwa ushirikiano wa Mashirika ya Umoja wa Mataifa na washirika wengine na mashirika. Inaangazia malengo muhimu na malengo yaliyokubaliwa kufikiwa ifikapo 2030 na kuweka ulimwengu kwenye njia ya kuutokomeza.

Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ Ìsọnísókí: Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ máa ń jẹyọ ní ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ obìnrin (èyí ni ẹnu ọ̀nà àbáwọ ilé-ọmọ láti òbò). Ó fẹ́rẹ̀ jẹ́ gbogbo ìṣẹ̀lẹ̀ Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ (99%) ni ó níí ṣe pẹ̀lú kíkó kòkòrò fáírọ́ọ̀sì papilloma (HPV), fáírọ́ọ̀sì tó wọ́pọ̀ jùlọ tí ó máa ń bá ìbálòpọ̀ rìn. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé púpọ̀ àwọn kòkòrò àkóràn pẹ̀lú HPV máa ń tètè lọ fúnra wọn tí wọn kì í sì fa àmì-aṣàfihàn kankan, kíkó àrùn-ìbálòpọ̀ ní gbogbo ìgbà lè fa Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ fún obìnrin. Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ jẹ́ jẹjẹrẹ kẹrin tí ó wọ́pọ̀ jùlọ fún àwọn obìnrin. Ní 2018, ó tó 570 000 obìnrin tí àyẹ̀wò fi hàn pé wọ́n ní Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ lágbàáyé àti pé ó fẹ́rẹ̀ tó 311 000 obìnrin tó kú nípasẹ̀ àrùn náà. Àwọn ìlànà ìdènà àmúyányán akọ́kọ́ (àjẹsára HPV) àti ẹlẹ́ẹ̀kejì (àyẹ̀wò fún, àti títọ́jú àwọn egbò aṣáájú jẹjẹrẹ) yóò dènà púpọ̀ àwọn Jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ. Nígbà tí wọ́n bá yẹ̀ ẹ́ wò, jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn jẹjẹrẹ tí ó ṣe é tọ́jú yọrí, níwọ̀n ìgbà tí wọ́n bá ti tètè wá a rí tí wọ́n sì tètè ṣàkóso rẹ̀ dáadáa. Wọ́n lè ṣe àkóso àwọn jẹjẹrẹ, tí ó ti pẹ́ kí wọ́n tó wárí, pẹ̀lú ìtọ́jú tó tọ́ àti ìtọ́jú olùrànwọ́. Pẹ̀lú ìlànà ẹlẹ́kùn-únrẹ́rẹ́ àlàyé láti ṣe ìdènà, àyẹ̀wò àti ìtọ́jú, a lè pa jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ run ní ìran kan gẹ́gẹ́ ní ìṣòro ìlera àwùjọ. Ìfòpinsí jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ Kò sí obìnrin tí ó yẹ́ kí ó kú nítorí jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ. A ní àwọn irinṣẹ́ àti ìlànà ajẹmọ́ ẹ̀rọ, ìwòsàn àti ìlànà-àmúṣiṣẹ́ láti fòpin sí i. Àjàgà jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ máa ń pọ̀ fún àwọn obìnrin tí wọ́n kò ní àǹfààní sí ètò ìlera, pàápàá ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì. Ní Oṣù Karùn-ún 2018, Olùdarí-gbogbogbòò fún Àjọ Àgbáyé fún Ètò-Ìlera kéde ìpè àgbàyé sí ìṣe láti fòpin sí jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ, èyí tí ó ń ṣe àfihàn agbára òṣèlú ìsọdọ̀tun láti mú kí ìfòpinsí ṣe é ṣe, ó sì pe gbogbo àwọn alábàáṣiṣkpọ̀ láti fọwọ́sowọ́pọ̀ fún àfojúsùn àjọni yìí. Ní Oṣù Kìn-ín-ní 2019, Ìgbìmọ̀ Adarí ní kí Olùdarí-gbogbogbòò pèsè àkọsílẹ̀ ilànà àgbáyé láti mú kí ìfòpinsí jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ yá kánkán, pẹ̀lú àwọn àfojúsùn tó hàn kedere fún àsìkò 2020-2030. Ìlànà Àgbáyé nípa Fífòpinsí jẹjẹrẹ ẹnu-ọ̀nà ilé-ọmọ gẹ́gẹ́ bí Ìṣòro Ìlera Àwùjọ ni wọ́n gbé kalẹ̀ pẹ̀lú kíkànsí àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́, àti ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn àjọ UN àti àwọn alábàáṣiṣkpọ̀ òun àjọ mìíràn. Ó ṣe ìlàkalẹ̀ àwọn àfojúsùn pàtó àti àfojúsùn tí wọ́n faramọ́ láti múṣẹ ní 2030 kí wọ́n sì fi àgbáyé lé ọ̀nà ìfòpinsí.

Umdlavuza wesibeletho Uhlolojikelele: Umdlavuza wesibeletho uba semlonyeni wesibeletho somuntu wesifazane (indawo yokungena esibelethweni esithweni sangasese somuntu wesifazane). Cishe konke ukugula komdlavuza wesibeletho (u-99%) uxhunyaniswa nokutheleleka nge-high-risk human papillomaviruses (HPV), ivayirasi ejwayelekile edluliseka ngocansi. Nanoma ukutheleleka okuningi nge-HPV kwelapheka ngokuzenzekelayo futhi kungabangeli zimpawu, ukutheleleka okuphikelelayo kungabangela umdlavuza wesibeletho kubantu besifazane. Umdlavuza wesibeletho ungumdlavuza wesine ovamile kubantu besifazane. Ngo-2018, kwakulinganiselwa ekutheni bayizi-570 000 abantu besifazane abatholakale ukuthi banomdlavuza wesibeletho emhlabeni wonke bese becishe babe yizi-311 000 abantu besifazane abashone ngenxa yalesi sifo. Indlela yokuqala esebenza ngendlela efanele (umgomo we-HPV) bese eyesibili eyindlela yokuvimbela (ukuyihlolela, kanye nokwelapha izimila ezingakakbi umdlavuza) kuzovimbela ukugula okuningi ngokuphathelene nomdlavuza wesibeletho. Uma utholakele, umdlavuza wesibeletho ungolunye lwezinhlobo zomdlavuza ezelapheka ngempumelelo, inqobo nje uma usheshe watholakala futhi wenganyelwa ngendlela efanele. Umdlavuza otholakale ususezigabeni esezikude kakhulu nawo ungalawulwa ngokwelashwa okufanele nangokunakekelwa kwabagulela ukufa. Lapho kuhlanganiswa izinsiza ukuze kuvinjelwe, kuhlolwe futhi kwelashwe, umdlavuza wesibeletho ungaqedwa ngokuphelele njengenkinga yezempilo esizukulwaneni. Ukuqeda umdlavuza wesibeletho Akukho muntu wesifazane okufanele ashone ngenxa yomdlavuza wesibeletho. Sinamathuluzi ezobuchwepheshe, ezokwelapha kanye nezinqubomgomo nezindlela zokuwuqeda. Umthwalo womdlavuza wesibeletho uwela kwabesifazane abangakwazi ukufinyelela ezinsizeni zezempilo, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. NgoNhlaba 2018, uMqondisi-Jikelele we-World Health Organization wahlaba ikhwelo emhlabeni wonke ngokuphathelene nokumele kwenziwe ukuze kuqedwe umdlavuza wesibeletho, ukuthathela ekuzimiseleni okusha kwezepolitiki kuzokwenza ukuwuqeda kube yinto eyenzekayo, futhi simema bonke ababambiqhaza ukuthi bahlangane ngokuphathelene nalokhu esikufisa sonke. NgoMasingana 2019, iBhodi leziPhathimandla lacela uMqondisi-Jikelele ukuthi akathuthukise isu elihlongozwayo lomhlaba wonke ukuze kusheshiswe indlela yomhlaba wonke yokuqeda umdlavuza wesibeletho, kube nalokho okuphokophelwe kwesikhathi seminyaka yo-2020–2030. Isu Lomhlaba Wonke Lokuqeda Umdlavuza Wesibeletho Njengenkinga Yempilo Yomphakathi lasungulwa ngokubonisana ngokuseduze namazwe angamalungu, nangokubambisana ne-UN Agencies nabanye abalingani kanye nezinhlangano. Ichaza imigomo esemqoka kanye nemigomo ekuvunyelwene ngayo ekuzofinyelelwa kuyo ngo-2030 futhi ibeke umhlaba emkhondweni wokuqedwa kwawo.

የቻጋስ በሽታ (የአሜሪካ ትራይፓኖሶሚሲስ) ማጠቃሊያ፡- የቻጋስ በሽታ በነፍሳት ንክሻ የሚተላለፍ በሽታ የአሜሪካው ትራይፓኖሶማያሲስ በመባልም የሚታወቀው በፕሮቶዞአን ጥገኛ ተውሳኮች ትራይፓኖሶማ ክሩዚ የሚከሰት ለሕይወት አስጊ የሆነ በሽታ ነው፡፡ በዓለም ዙሪያ ከ6 እስከ 7 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች በትራይፓኖሶማ ክሩዚ የተያዙ ናቸው፡፡ በነፍሳት ንክሻ የሚተላለፍ በሽታ በሽታ በዋነኛነት በ21 አህጉራዊ የላቲን አሜሪካ አገሮች የወረርሽኝ አካባቢዎች ውስጥ የሚገኝ ሲሆን በአብዛኛው የሚተላለፈው ሰዎች ከሰገራ እና ከሽንት ጋር ንክኪ በሚፈጠርበት ጊዜ በደም የሚጠጡ ትሪያቶሚን ትኋኖች (በቬክተር ወለድ ስርጭት) ሲገናኙ ነው፡፡ የቻጋስ በሽታ በአንድ ወቅት ሙሉ በሙሉ በአሜሪካ ክልል ብቻ ተወስኖ ነበር፡፡ ባለፉት አሥርተ ዓመታት የበሽታው የወረርሽኝ ገጽታው በዋነኛነት በሕዝብ እንቅስቃሴ፣ በከተሞች መስፋፋት እና በስደት ከገጠር ወደ አብላጫ የከተማ በሽታ ተቀይሯል፡፡ በዚህም ምክንያት በካናዳ እና በአሜሪካ እና በብዙ አውሮፓውያን እና አንዳንድ አፍሪካውያን፣ ምስራቃዊ ሜዲትራኒያን እና ምዕራባዊ ፓስፊክ አገሮች ውስጥ የተያዙ ሰዎች ቁጥር ጨምሯል። ባለው ከፍተኛ የህዝብ ቁጥር በዓለም ጤና ድርጅት ያልተመረመረ ወይም ሕክምና ያልተሰጠው በመሆኑ መደበኛ ስርጭት ካለባቸው አካባቢዎች ጋር ተዳምሮ 75 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች ለበሽታው ተጋላጭ ሆነዋል፡፡ ትሪአቶሚን ትኳን በተለምዶ በገጠር ወይም በከተማ ዳርቻዎች በሚገኙ ደካማ የተገነቡ ቤቶች ግድግዳ ወይም ጣሪያ ስንጥቆች ውስጥ ይኖራሉ፣ በሌሊት ንቁ ይሆናሉ፣ የተጋለጡ የቆዳ አካባቢዎችን ይነክሳሉ፣ ከዚያ ወደ ንክሻው አቅራቢያ ይወጣሉ። ተህዋሲያን ወደ ሰውነት ውስጥ የሚገቡት፡- ሰውዬው ሳያውቅ የሳንካውን ቆሻሻ ወደ ንክሻ ወይም ሌላ የቆዳ ቀዳዳ፣ አይን ወይም አፍ ውስጥ ይከተዋል፡፡ በበሽታው በተያዙ ትሪአቶሚን ሳንካዎች በቆሻሻ የተበከሉ ምግቦችን በመመገብ በተለይም በከፍተኛ ደረጃ ከባድ በሽታ እና የሞት ብዛት የሚጋለጡ የህ/ሰብ ክፍልን (ወረርሽኝ ወይም የአፍ ውስጥ ስርጭትን ያስከትላል) ይበክላል፡፡ በየትኛውም ቦታ በነፍሳት ንክሻ የሚተላለፈው በሽታ በእርግዝና ወይም በወሊድ ጊዜ በተወለዱ (ከእናት ወደ ልጅ) በመተላለፍ፤ ከተበከሉ ለአስተላላፊ የአካል ክፍሎችን በመተላለፍ እና እንዲሁም በቤተ ሙከራ አደጋዎች በበሽታው ከተያዙ ጋሾች በደም ወይም በደም ማስላለፍ አማካኝነት ሊተላለፍ ይችላል፡፡ እ.ኤ.አ በግንቦት 2019 የ72ኛው የዓለም ጤና ጉባኤ ውሳኔን ተከትሎ የዓለም የነፍሳት ንክሻ ተላላፊ በሽታ ቀን ሚያዝያ 06 ቀን (እ.ኤ.አ 1990 ካርሎስ ቻጋስ የተባለ ሀኪም ቤሬንቼ የተባቸለች የሁለት የዓመት ሴት ልጅ ለመጀመሪያ ጊዜ በበሽታው ከተያዘችበት ቀን ጀምሮ) እንዲከበር ተወስኗል፡፡ ምልክቶቹ፡- ህመሙ ከተላለፈ በኋላ ለሁለት ወራት ያህል የሚቆይ የመጀመሪያው፣ አጣዳፊ ደረጃ አለው፡፡ በአብዛኛዎቹ ሁኔታዎች ምልክቶች አይታዩም ወይም ቀላል ህመም እና የማይገለጹ ናቸው፡፡ በትሪአቶሚን ሳንካ በተነደፉ ሰዎች ላይ በመጀመሪያ የሚታዩ የህመሙ ምልክቶች እንደ የቆዳ መቁሰል ወይም የአንድ ዐይን መክደኛ (የሮማኛ ምልክት ተብሎ የሚጠራው) እብጠት ያሉ ባህሪያቱ አዳዲስ በሽታዎችን ለመመርመር ይረዳል፡፡ በማንኛውም የመተላለፊያ መንገድ ሕመምተኞች ትኩሳት፣ ራስ ምታት፣ የሊምፍ እጢዎች መጨመር፣ የቆዳ መቀደድ፣ የጡንቻ ሕመም፣ የመተንፈስ ችግር፣ እብጠት፣ የሆድ ወይም የደረት ሕመም ሊያሳዩ ይችላሉ፡፡ በከባድ ደረጃ ላይ በሚደርሰው ወደ ሥር የሰደደ ደረጃ ሲደርስ እስከ 30% የሚደርሱ ታካሚዎች በልብ ሕመም የሚጠቁ ሲሆን እስከ 10% የሚሆኑት የምግብ መፈጨት፣ የነርቭ ወይም የተቀላቀሉ ችግሮች ያጋጥሟቸዋል፡፡ በኋለኞቹ ዓመታት ህመሙ በዋነኝነት በልብ መምታት መዛባት ወይም በልብ ጡንቻ እና በነርቭ ሥርዓቱ መዛባት ምክንያት በልብ ድካም ምክንያት ወደ ድንገተኛ ሞት ሊያመራ ይችላል፡፡ ሕክምና፡- የቻጋስ በሽታ በሁለት ፀረ-ተባይ መድኃኒቶች ሊድን ይችላል፤ እነዚህም ቤንዝኒዳዞል እና ኒፉርቲሞክስ ናቸው፡፡ ሁለቱም መድሃኒቶች ከበሽታው በኋላ ወዲያው ከተሰጡ የወሊድ መተላለፍን ጨምሮ በሽታውን ለመፈወስ 100% ያህል ውጤታማ ናቸው፡፡ የሁለቱም ውጤታማነት ይቀንሳል ነገር ግን አንድ ሰው ረዘም ላለ ጊዜ በበሽታው በተያዘ ቁጥር አሉታዊ ስሜቶቹ በእድሜ መግፋት ላይ የሚጨምሩ ናቸው፡፡ በተጨማሪም ኢንፌክሽኑ በፀረ- በሽታ መከላከያ ምክንያት እንደገና ለተቀሰቀሰባቸው እና በቅድመ- በሽታ ደረጃ ላይ ለሚገኙ ታካሚዎች ህክምናው የታዘዘ ነው። በቫይረሱ የተያዙ ወጣቶች በተለይም ምንም ምልክት የሌላቸው ህክምና ሊደረግላቸው ይገባል ምክንያቱም ፀረ-ታሃዋሲያን ህክምና የበሽታ መሻሻልን ሊከላከል ወይም በነፍሰ ጡር ሴቶች ላይ እንዳይተላለፍም ይከላከላል፡፡ በሌሎች ሁኔታዎች ላይ የቻጋስ በሽታን ለመከላከል ወይም ለማዘግየት የመድሃኒት እምቅ ጥቅሞች በሕክምናው ጊዜ (እስከ 2 ወራት) እና ሊከሰቱ የሚችሉ አሉታዊ ግብረ-መልሶች (እስከ 40% ከሚታከሙ አዋቂ ታካሚዎች ውስጥ የሚከሰት) አንጻር መመዘን አለባቸው፡፡ ቤንዝኒዳዞል እና ኒፉርቲሞክስ በነፍሰ ጡር ሴቶች ወይም የኩላሊት እና የጉበት እክል ያለባቸው ሰዎች መውሰድ የለባቸውም፡፡ በተጨማሪም ኒፉርቲሞክስ የነርቭ ወይም የአእምሮ ሕመም ችግር ለነበረባቸው ሰዎች የተከለከለ ነው፡፡ በተጨማሪም ለልብ ወይም የምግብ መፈጨት ወይም የነርቭ ህመሞች የተለየ ሕክምና ሊያስፈልግ ይችላል፡፡

Chagas disease (American trypanosomiasis) Overview: Chagas disease, also known as American trypanosomiasis, is a potentially life-threatening illness caused by the protozoan parasite Trypanosoma cruzi. An estimated 6 to 7 million people worldwide are infected with T. cruzi. Chagas disease is found mainly in endemic areas of 21 continental Latin American countries, where it is mostly transmitted when humans come into contact with faeces and/or urine of infected blood-sucking triatomine bugs (vector-borne transmission). Chagas disease was once entirely confined to the Region of the Americas. In the last decades the epidemiological pattern of the disease changed from a rural to a mostly urban disease, mainly due to population mobility, urbanization and emigration. As a consequence, increased number of cases have been detected in Canada and the United States of America, and in many European and some African, Eastern Mediterranean and Western Pacific countries. Due to the high number of people who remain undiagnosed or untreated, combined with the areas with remaining active transmission, put an estimated 75 million people at risk of infection. Triatomine bugs typically live in the wall or roof cracks of poorly constructed homes in rural or suburban areas, becoming active at night, biting exposed areas of skin, then defecating close to the bite. The parasites enter the body when: i) the person inadvertently smears the bug’s waste into the bite or another skin break, the eyes or the mouth; ii) by consumption of food that has been contaminated with waste from infected triatomine bugs, typically infecting groups of people (causing outbreaks or oral transmission) with a higher frequency of severe disease and number of deaths. Everywhere Chagas disease can be also transmitted through blood or blood product transfusion from infected donors; by congenital (mother to child) transmission during pregnancy or childbirth; by organ transplantation from infected donors; and also by laboratory accidents. In May 2019, following up on decision of the 72nd World Health Assembly, the World Chagas Disease Day was established to be celebrated on 14 April (the date of the year 1909 when Carlos Chagas diagnosed the first human case of the disease, a two-year-old girl called Berenice). Symptoms: After the infection is transmitted there is an initial, acute phase that lasts for about two months. In most cases, symptoms are absent or mild and unspecific. In people bitten by a triatomine bug, characteristic first visible signs of infection, such as a skin lesion or a purplish swelling of the lids of one eye (the so-called Romaña sign), can help in the diagnosis of new cases. With any transmission route, patients can present fever, headache, enlarged lymph glands, pallor, muscle pain, difficulty in breathing, swelling, and abdominal or chest pain. During the chronic phase that succeeds the acute phase, up to 30% of patients suffer from cardiac disorders and up to 10% experience digestive, neurological or mixed disorders. In later years, the infection can lead to sudden death principally due to heart arrhythmia or heart failure caused by the destruction of the heart muscle and its nervous system. Treatment: Chagas disease can be treated with two antiparasitic medicines: benznidazole and nifurtimox. Both medicines are nearly 100% effective in curing the disease if given soon after infection, including the cases of congenital transmission. The efficacy of both diminishes, however, the longer a person has been infected and the adverse reactions are more frequent at older age. Treatment is also indicated for those in whom the infection has been reactivated due to immunosuppression, and for patients during the early chronic phase. Infected adults, especially those with no symptoms, should be offered treatment because antiparasitic treatment can also prevent or curb disease progression and prevent congenital transmission in pregnant women. In other cases the potential benefits of medication in preventing or delaying the development of Chagas disease should be weighed against the duration of treatment (up to 2 months) and possible adverse reactions (occurring in up to 40% of treated adult patients). Benznidazole and nifurtimox should not be taken by pregnant women or by people with kidney or liver failure. Nifurtimox is also contraindicated for people with a background of neurological or psychiatric disorders. Additionally, specific treatment for cardiac, or digestive or neurological manifestations may be required.

Cutar bacci/Cutar Chagas (wacce aka fi sani da American trypanosomiasis) Taƙaitaccen bayani: Cutar bacci, wacce aka fi sani da (American trypanosomiasis), cuta ce mai hatsarin iya kawo ƙarshen rayuwar mutum wacce wata ƙaramar halittar ; (Trypanosoma cruzi) da ke rayuwa a jikin mutum ke haddasata. Ƙiyasin mutane miliyan 6 zuwa 7 a faɗin duniya suna ɗauke cutar da T. cruzi. Cutar Chagas yawanci ana samun tane a guraren da suke fama da annoba a ƙasashe guda 21 na nahiyar Latin Amurka, inda yawanci take yaɗuwa yayin da mutane suka taɓa kashi da/ko fitsarin ƙwaron (Triatomine) mai shan jini da yake ɗauke da ita (yaɗuwar cuta ta hanyar ƙwaron da ke ɗauke da ita). Akwai lokacin da aka taƙaita yaɗuwar cutar Chagas gaba ɗaya a yankunan Amurka. A shekaru goman da suka wuce yanayin annobar cutar ya canza daga kansancewar cutar ƙauye zuwa kasancewar ta cutar birni, yawanci saboda yawan ƙaruwar mutane da gudowa daga ƙauye zuwa birni da kuma bulaguro. A matsayin sakamako, an gano yawan karuwar faruwar cutar a ƙasar Canada da ƙasar Amurka, sannan a yawacin ƙasashen yankunan Turai da wasu ƙasashen Afrika, yankunan kasashen gabashin kogin Mediterranean da kuma ƙasashen kudancin kogin Pacific. Saboda yawan mutanen da ba a duba su ba ko kuma ba ai musu magani ba, idan aka haɗa da guraren da har yanzu akwai yaɗuwar cutar, yana jefa ƙiyasin mutane miliyan 75 a hatsarin kamuwa da cutar. Ƙwarukan jinsin Tiraitomin (Triatomine) yawanci suna rayuwa ne a jikin bango ko ramukan rufin irin gidanjen da ba ai musu kyakykyawan gini ba a ƙauyuka ko wajen gari, inda suka fi fitowa da daddare, suna cizon jikin fatar mutum da ba a rufe ba, sannan su zuba sinadari daga jikin su (kashi ko fitsari) kusa da inda suka ciza. Ƙwari masu shan jini kan shiga jiki lokacin da: i) mutum ya zubar da kashin ƙwaron ba tare da ya sani ba a gurin cizon ƙwaron ko wani ciwo a jikin fatar ko idanu ko baki; ii) Ta hanyar cin abincin da ya gurɓata da kashin ƙwaron da ke ɗauke da cutar, ta hanyar gogawa dandazon mutane (ta ina hakan ke janyo ɓarkewa ko kuma yaɗa cutar ta baki) tare da faruwar matsananciyar cutar da kuma yawan mace-mace. A koina kuma cutar Chagas za ta iya yaɗuwa ta hanyar jini ko kayan ƙarin jini daga masu ba da jinin da suke ɗauke da cutar; ta hanyar haihuwa (uwa zuwa ɗanta) yaɗa cutar lokacin ɗaukar ciki ko haihuwa; ta hanyar sauya wani ɓangaren jiki a jikin wani daga masu bayarwar da ke ɗauke da cutar; sannan ta hanyar matsalolin ɗakin gwaje-gwaje. A watan Mayu 2019, bibiyar yanke shawarar taron ƙungiyar harkar lafiya ta duniya na 72, ranar cutar bacci ta Chagas ta duniya an ƙirƙiro tane domin a dinga bikinta ranar 14 ga watan Afrilu (lokacin shekarar 1909 yayin da Carlos Chagas ya gano faruwar cutar akan mutum na farko, wata yarinya 'yar shekara biyu da ake kira da Berenice). Alamomi: Bayan an kamu da cutar da akwai matakin farko, mataki mai tsanani wanda ya ke kaiwa kusan wata biyu. A yawancin faruwar cutar, alamun basa bayyana ko ta kasance ba mai tsanani ba ko kuma ta kasance ba takamaimai cutar ba. A mutanen da ƙwaron Tiraitomin (Triatomine) ya ciza, abu na farko na alamun cutar, su ne raunin fata ko kuma kumburin kan ido ɗaya (wanda da aka fi sani da Roma sign), zai iya taimakawa wajen gano sababbin faruwar cutar. Ta kowacce hanyar yaɗa cutar, marasa lafiya za su bayyana zazzaɓi, ciwon kai, ƙara girman gurin da ke fitar da ruwan jini da koɗewar fuska da raɗaɗin tsoka da wahala wajen numfashi da kumburi da kuma ciwo ciki ko ƙirji. Lokacin matakin nacin cutar da yake biyo bayan matakin tsanani, kusan marasa lafiya kaso 30% suna fama ciwukan zuciya sannan kusan kaso 10% na fuskantar ciwukan da suka shafi narkewar abinci da jijiya ko kuma yanayin fama da cututtuka daban-daban a lokaci guda. A shekarun baya, cutar tana iya janyo asarar rai kwatsam musamman saboda bugun zuciya ba bisa ƙa'ida ba ko tsayawar zuciya wanda lalacewar tsokar zuciyar da jijiyoyin ta ke haddasawa. Magani: Ana iya maganin cutar Chagas da irin magungunan halittu masu maƙalewa a jikin mutum : wato (Benznidazole) da (Nifurtimox). Duka magungunan guda biyun masu kyau da tasiri ne 100% wajen warkar da cutar idan aka sha maganin jim kaɗan bayan kamuwa da ciwon, wanda ya haɗa da faruwar cutar wacce ake ɗauka yayin ɗaukar ciki da hauhuwa. Tasisirin duka biyun na raguwa, saboda haka, iya tsawon yadda mutum ke ɗauke da cutar sannan kuma mummunar amsawar cutar sun fi bayyana a lokacin shekarun tsufa. Sannan kuma ana gayawa waɗanda cutar ta ƙara bayyanar musu irin maganin da za suyi saboda tsarin kariyar jikinsu yayi rauni, sannan da marasa lafiyar da suke a matakin farko-farko na nacin cutar. Manyan dake ɗauke da cutar, musamman waɗanda basa nuna alamu, ya kamata a basu magani saboda maganin kariyar ƙwayar cutar mai rayuwa kan wata halitta zai iya kare ko kawar da cigaban cutar sannan ya kare yaɗuwar cutar a yayin ɗaukar ciki ga mata masu ciki. A wasu yanayin, yana da muhimmanci a yi tunanin yiwuwar amfani da magani wajen kare ko kuma dakatar da cutar ta Chagas, musamman idan yin maganin zai kai har wata biyu sannan za a iya samun illoli a kaso arba'in 40% na manyan mutanen da akai musu maganin cutar. Mata masu ciki ko mutanen da suke fama da matsalar ƙoda ko hanta ba zasu sha Maganin (Benznidazole) da (Nifurtimox) ba. Ana kuma gargaɗin mutane masu tarihin fama da cututtukan jijiya ko na ƙwaƙwalwa da kada su sha maganin (Nifurtimox). Bugu da ƙari, ana buƙatar yin keɓantaccen magani ga waɗan da suka bayyana cutukan zuciya ko tsarin narkewar abinci ko kuma bayyanar matsalar zuciya.

Ugonjwa wa Chagas ( Trypanosomiasis ya Amerika) Muhtasari: Ugonjwa wa Chagas, pia unajulikana kama trypanosomiasis ya Amerika, ni ugonjwa unaoweza kuhatarisha maisha unaosababishwa na vimelea vya protozoa Trypanosoma cruzi. Inakadiriwa kuwa watu milioni 6 hadi 7 duniani kote wameambukizwa T. cruzi. Ugonjwa wa Chagas hupatikana hasa kwenye maeneo ya kawaida ya nchi 21 za Amerika ya Kusini, ambako huambukizwa zaidi wqakati binadamu anapogusa kinyesi na/au mkojo wa wadudu wa triatomine waliombukizwa wanaofyonza damu (maambukizo yanayoenezwa na vekta). Ugonjwa wa Chagas wakati mmoja ulizuiliwa kabisa katika kanda ya Amerika. Katika miongo iliyopita mwelekeo wa ugonjwa wa epidemiological ulibadilika kutoka kijijini hadi kuwa ugonjwa wa mijini, haswa kutokana na uhamaji wa watu, ukuaji wa miji na uhamiaji. Kwa sababu hiyo, ongezeko la idadi ya kesi zimegunduliwa nchini Kanada na Marekani, na katika nchi nyingi za Ulaya na baadhi ya Afrika, Mashariki ya Mediterania na Pasifiki ya Magharibi. Kutokana na idadi kubwa ya watu ambao bado hawajagunduliwa au hawajatibiwa, pamoja na maeneo yenye mambukizi yaliyosaia, kunaweka wastani wa watu milioni 75 katika hatari ya kuambukizwa. Kunguni wa Triatomine kwa kawaida huishi kwenye ukuta au nyufa za nyumba au paa ambazo hazijengwi vizuri katika maeneo ya vijijini au mijini, hujishughulisha usiku, kuuma sehemu za ngozi zilizo wazi, kisha kujisaidia haja kubwa karibu na palipoumwa. Vimelea huingia mwilini wakati: i) Mtu bila kukusudia kupaka kinyesi cha mdudu kwenye sehemu yenye kuumwa au sehemu nyingine ya ngozi, macho au mdomo.; ii) Kwa ulaji wa chakula ambacho kimechafuliwa na uchafu kutokana kwa kunguni wa triatomine waliombukizwa, ambao kawaida huambukiza vikundi vya watu (kusababisha milipuko au maambukizi ya mdomo)na maradhi ya juu zaidi ya ugonjwa mbaya na idadi ya vifo. Kilamahali ugnjwa wa Chagas unaweza pia kuambukizwa kupitia damu au uongezewaji wa bidhaa za damu kutka kwa wachangiaji walioambukizwa; kwa maambukizi ya kuzaliwa (mama kwa mtoto) wakati wa ujauzito au kujifungua; kwa kupandikiza chombo kutoka kwa wachangiaji waliombukizwa; na pia kwa ajali ya maabara. Mwezi Mei 2019, kufutaia uamuzi wa Baraza la72 la Afya Duniani, Siku ya Ugonjwa wa Chagas Duniani ilianzishwa kuadhimishwa tarehe 14 April (Tarehe ya mwaka 1909 wakati Carlos Chagas alipgundua kisa cha kwanza cha binadamu cha ugonjwa huo, msichana mwenye umri wa miaka miwili aitwaye Berenice). Dalili: Baada ya kuambukizwa maambukizi kwa hatua ya awali, hudumu kwa miezi miwili. Katika kesi nyingi, dalili hakuna au za chini na sio maalumu. Kwa wtu wa;ioumwa na kunguni, ni isahara kwanza zinazoonekana za maambukizo, kama vile kidonda cha ngozi au uvimbe wa rangi ya zambarau wa vifuniko vya jicho moja (zinazojulikana alama za Romaña ), inaweza kusaidia katika utambuzi wa kesi mpya. Kwa njia yoyote ya maambukizi, wagonjwa wanaweza kuonnyesha homa, maumivu ya kichwa, tezi za limfu zilizoongezeka, weupe, maumivu ya misuli, ugumu wa kupumua, uvimbe, na maumivu yasiyo ya kawaida au ya kifua. Kipindi cha awamu sugu ambacho kinafanikiwa awamu ya hivi sasa, hadi 30% ya wagonjwa wanakabiliwa na matatizo ya moyo na hadi 10% hupata matatizo ya utumbo,neva au mchanganyiko. Katika miaka ya baadaye, mambukizi yanaweza kusababisha kifo cha ghafla hasa kutokana na arrhythmia ya moyo au kushindwa kwa moyo kunakosababishwa na uharibifu wa misuli ya moyo na mfumo wake wa neva. Mtibabu: Uonjwa wa Chagas unaweza kutibiwa na dawa mbili za vipambanavimelea: benznizadole na nifurtimox. Dawa zote mbili zinafaa kwa karibu 100% katika kuponya ugonjwa ikiwa zitatolewa mara baada ya kuambukizwa, pamoja na kesi za maambukizi ya kuzaliwa. Ufanisi wa zote mbili hupungua, hata hivyo, kadri mtu anavyokuwa ameambukizwa kwa muda mrefu na athari mbaya hutokea mara kwa mara katika umri mkubwa. Matibabu pia yanaonyeshwa kwa wale ambao maambukizi yamejirudia kwa sababu ya kupungua kinga, na kwa wagonjwa katika hatua za awali za usugu. Watu wazima walioambukizwa, hasa wale ambao hawana dalili, wanapaswa kupatiwa matibabu ya kuzuia vimelea kwa sababu matibabu ya kuzuia vimelea yanaweza pia kuzuia au kuondosha kuendelea kwa ugonjwa na kuzuia maambukizi ya kuzaliwa kwa wanawake wajawazito. Katika kesi nyingine faida za dawa katika kuzuia au kuchelewesha ukuaji wa ugonjwa wa Chagas zinapaswa kupimwa kwa muda wa matibabu (hadi miezi 2) na athari mbya zinazowezekana (zinatokea hadi 40% ya wagonjwa wazima waliotibiwa). Benznidazole na nifurtimox hazipaswi kutumiwa na wanawake wajawazito au watu walio na figo zilizoshindwa au ini. Nifurtimox pia ni changamoto kwa watu wenye historia ya magonjwa ya neva au ya akili. Zaidi ya hayo, matibabu maalumu ya moyo, au udhihirisho wa utumbo au wa neva yanaweza kuhitajika.

Àrùn Chagas (Àrùn Ajẹmọ́-pùròtósúà ti Amẹ́ríkà) Ìsọnísókí: Àrùn Chagas, tí a tún mọ̀ sí Àrùn Ajẹmọ́-pùròtósúà ti Amẹ́ríkà, jẹ́ àìsàn tí ó ṣe é ṣe kó gbẹ̀mí ẹni èyí tí pùròtósúà kúrúsì fà. Ó tó mílíọ́nù 6 sí 7 ènìyàn lágbàáyé tí ó ní àrùn pùròtósúà kúrúsì yìí. Àrùn Chagas wà ní pàtó ní àwọn agbègbè àjàkálẹ̀ àrùn 21 ti àwọn orílẹ̀-èdè Látìnì Amẹ́ríkà, níbi tí àwọn ènìyàn tí máa ń kó o láti ara ìgbẹ́ àti/tàbí ìtọ̀ àwọn ìdun olóró tó ní àrùn náà lára (kíkó àrùn láti ara alákòóká). Àrùn Chagas ti fi ìgbà kan rí wà ní àwọn ilẹ̀ Amẹ́ríkà nìkan. Ní ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ọdún sẹ́yìn ìlànà ẹ̀kọ́-nípa-àrùn yí padà láti àrùn ìgbèríko sí ti ìgboro, látàrí ìṣíkiri àwọn ènìyàn, ìsọ̀gbẹ́dìgboro àti ìṣíkúrò-nílùú. Gẹ́gẹ́ bí àyọrísí, iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀-àrùn náà ti pọ̀ sin í Canada àti orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, àti ní púpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè Yúróòpù àti àwọn Afíríkà kan, ìlà-oòrùn Erékùsù Mẹditeráníà àti ìwọ̀-oòrùn Pàsífíìkì. Látàrí iye àwọn ènìyàn púpọ̀ tí wọn kò rí àyẹ̀wò tàbí ìtọ́jú, pẹ̀lú àwọn agbègbè tí wọ́n ní akọ àkóràn, fi iye àwọn mílíọ́nù 75 ènìyàn sí ewu kíkó àrùn. Àwọn ìdun olóró máa ń sábà gbé ní ara ògiri tàbí àjà tó lanu ní àwọn ilé tí kíkọ́ wọn mẹ́hẹ ní àwọn abúlé àti ìgbèríko, tí wọ́n máa ń di akọ lálẹ́, ní jíjẹ àwọn awọ-ara tó sí sílẹ̀, lẹ́yìn èyí tí wọn ó wá yàgbẹ́ sí ojú jíjẹ náà. Àwọn kòkòrò náà máa ń wọ ara nígbà tí: i) ẹni náà ṣèèsì tan ìgbẹ́ idún náà ká ní ojú ìjájẹ náà tàbí sí ojú ọgbẹ́ mìíràn láwọ-ara, àwọn ojú tàbí ẹnu; (ii) nípa jíṣẹ oúnjẹ tí ìgbẹ́ àwọn ìdun olóró akárùnká ti bàjẹ́, pàápàá jùlọ kíkó o ran ìsọ̀rí àwọn ènìyàn (fífa ìtújáde àrùn tàbí ìfẹnu kó ranni) pẹ̀lú ìpele gíga iye akọ àrùn àti iye ikú. Níbi gbogbo àrùn Chagas náà lè tàn kálẹ̀ nípa ẹ̀jẹ̀ tàbí gbígba ọjà-ẹ̀jẹ̀ láti ara àwọn afẹ̀jẹ̀sílẹ̀ alárùn; nípa àkóràn ajẹmọ́-ìbí (láti ara ìyá sí ọmọ) lásìkò oyún tàbí ìbímọ; nípasẹ̀ ìpàsípààrọ̀ ẹ̀yà-ara láti ara àwọn olùfisílẹ̀ alárùn; àti nípa àwọn ìjàǹbá yàrá-ìyẹ̀wò-ṣèwádìí pàápàá. Ní Oṣù karùn-ún 2019, ní títẹ̀lé ìpinnu Ìkórajọpọ̀ Ètò Ìlera Àgbáyé, wọ́n dá Àyájọ́ Ọjọ́ Àrùn Chagas Lágbàáyé sílẹ̀ láti máa ṣe àjọyọ̀ rẹ̀ ní 14 Oṣù Kẹrin (déètì ọjọ́ ní ọdún 1909 tí Carlos Chagas kọ́kọ́ ṣe àwárí àìsàn yìí lára ènìyàn kan, ọmọbìnrin ẹni ọdún méjì tí ń jẹ́ Berenice). Àwọn àmì-aṣàfihàn: lẹ́yìn tí kòkòrò náà bá ti ràn, ìbẹ̀rẹ̀ wà, ìpele líle tí ó máa ń tó osù méjì. Ní ọ̀pọ̀ ìgbà, kì í sí àwọn àmì-aṣàfihàn tàbí kí wọ́n jẹ́ ìwọ̀nba kí wọ́n sì máà jẹ́ pàtó. Nínú àwọn ènìyàn tí ìdun olóró ta, àbúdá ahànde àkọ́kọ́ fún kíkó àrùn, bí i egbò awọ-ara tàbí wíwó aláwọ̀ pọ́pù fún ìpéǹpéjú kan (èyí tí wọ́n ń pè ní àmì Romana), lè ṣe ìrànwọ́ fún ṣíṣe àyẹ̀wò fún àwọn ìjẹyọ mìiràn. Pẹ̀lú ọ̀nà kíkó-àrùn náà, àwọn aláìsàn lè ní ibà, orí-fífọ́, iṣan omi-ara títóbi, fífunfun, ìrora iṣan, ìṣòro pẹ̀lú mímí, wíwú, àti ìrora ikùn tàbí àyà. Lásìkò ìpele akọ èyí tó tẹ̀lé ìpele líle, ó tó 30% àwọn aláìsàn ló ń ní àwọn àìlera ajẹmọ́-ọkàn àti pé ó tó 10% tó ní ìrírí àìlera ajẹmọ́ lílọ-oúnjẹ, àìlera ọpọlọ tàbí àdàpọ̀ méjéèjì. Ní ọjọ́-iwájú, kòkòrò-àrùn náà lè yọrí sí ikú òjijì pàápàá látàrí àìṣedéédéé ìmí ọkàn tàbí ìsọṣẹ́sílẹ̀ tí ìbàjẹ́ iṣan ọkàn àti ti ààrin-gbùngbùn ìmọ̀lára fà. Ìtọ́jú: A lè tọ́jú àrùn Chagas pẹ̀lú àwọn òògùn aṣàtakò-kòkòrò méjì: benznidazole àti nifurtimox. Àwọn òògùn méjéèjì fẹ́rẹ̀ ní ìmúyányán 100% nínú ṣíṣe ìwòsàn-kíkún fún àrùn náà bí wọ́n bá lò ó kíá lẹ́yìn kíkó kòkòrò náà, pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ kíkó-àrùn nípasẹ̀ ìbímọ. Ṣùgbọ́n ṣá, ìmúyányán àwọn méjéèjì máa ń dínkù bí ọjọ́ ìkó-àrùn náà bá ti pẹ́, àti pé àwọn ìmọ̀lára burúkú náà máa ń wá déédéé ní ọjọ́ ogbó. Wọ́n tún tọ́ka sí ìtọ́jú fún àwọn tí kòkòrò-àrùn náà ti sọjí nínú wọn látàrí títẹrí-sọ́jà-ara-ba, àti fún àwọn aláìsàn lásìkò akọ ìpele àkọ́kọ́. Àwọn àgbàlagbà alárùn-àkóràn, pàápàá jùlọ àwọn ẹni tí kò ní àwọn àmì-aṣàfihàn, yẹ kí ó gba ìtọ́jú nítorí ìtọ́jú nípa lílo òògùn aṣàtakò-kòkòrò náà lè dènà tàbí dá ìtẹ̀síwájú àrùn dúró àti áti dènà ìkóràn ajẹmọ́-ìbímọ pẹ̀lú àwọn obìnrin olóyún. Ní àwọn ọ̀nà mìíràn àwọn àǹfààní aṣeéṣe fún òògùn ní ti dídènà tàbí dídá ìdàgbàsókè àrùn Chagas dúró yẹ ní wíwọ̀n lẹ́gbẹ̀ẹ́ àsìkò ìtọ́jú (tó tó oṣù 2) àti àwọn ìmọ̀lára burúkú tí ó ṣe é ṣe (tí ó ń ṣẹlẹ̀ tó 40% àwọn aláìsàn àgbàlagbà tí wọ́n tọ́jú). Kò yẹ kí àwọn obìnrin olóyún lo benznidazole àti nifurtimox tàbí àwọn ènìyàn tó ní ìsọṣẹ́ sílẹ̀ kíndìnrín tàbí ẹ̀dọ̀. Nifurtimox kò tún wà fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ìtàn-ìpìlẹ̀ nípa àwọn àìlera ajẹmọ́-ọpọlọ àti ìsínwín. Ní àfikún, ó lè nílò ìtọ́jú pàtó fún àwọn ìjẹyọ àìlera ọkàn, tàbí lílọ-oùnjẹ tàbí ajẹmọ́-ọpọlọ.

I-Chagas disease (i-American trypanosomiasis) Uhlolojikelele: I-Chagas disease, eyaziwa nangokuthi yi-American trypanosomiasis, siyisifo esingasongela ukuphila esibangelwa i-protozoan parasite i-Trypanosoma cruzi. Abantu abalinganiselwa ezigidini eziyi-6 ukuya kweziyi-7 emhlabeni wonke bane-T. cruzi. I-Chagas disease itholakala ikakhulukazi ezindaweni evamile kuzo ezingamazwe angama-21 ezwekazi lase-Latin America, lapho sithathelana khona kakhulu lapho abantu bethintana namakaka kanye/noma nomchamo okunezimbungulu ezincela igazi ze-triatomine (ukutheleleka okuthathelana nge-vector). I-Chagas disease yayike yagcinwa Esifundeni samazwe aseMelika. Esikhathini esedlule seminyaka eyishumi iphethini lezifo eziwubhubhane lashintsha ekubeni yizifo zasemakhaya laba yisifo esitholakala kakhulu ezindaweni ezisemadolobheni, okungenxa ikakhulukazi yokuhamba kwabantu, ukuthutheleka kwabantu ezindaweni zasemadolobheni kanye nokuthuthela kwabantu kwamanye amazwe. Umphumela walokho ukuthi, kuphuke inani labagulayo abatholwe eCanada, e-United States of America, kanye nasemazweni amaningi aseYurophu kanye nakwamanye amazwe ase-Afrika, e-Eastern Mediterranean kanye naseWestern Pacific. Ngenxa yenani eliphakeme labantu abangatholakali ukuthi banayo noma abangelashwa, kuhlangene nezindawo ezinokutheleleka okusekhona, kubeka abantu abalinganiselwa ezigidini ezingama-75 engozini yokutheleleka. Izimbungulu ze-triatomine zivame ukuhlala odongeni noma emifantwini yamakhaya angakhiwe kahle ezindaweni zasemaphandleni noma eziseduze namadolobha, ziba matasatasa ebusuku, ziluma izindawo ezivezwe kakhulu esikhunjeni, bese zikaka eduze nendawo elunyiwe. Izilokazane ezimunca igazi zingena emzimbeni lapho: i) umuntu eninda lapho kulunywe khona amakaka esilokazana engaqondile noma kwenye indawo evulekile yesikhumba, emehlweni noma emlonyeni; ii) ngokudliwa kokudla okunukubezwe amakaka avela ezimbungulwini ezitheleleke nge-triatomine, ngokuvamile okuthelela amaqembu abantu (okubangela ukuqubuka kwesifo noma ukutheleleka ngomlomo) ngezinga eliphezulu lesifo esimandla kanye nokushona kwabaningi. Yonke indawo i-Chagas disease ingadluliselwa futhi ngokufakelwa igazi noma umkhiqizo wegazi osuka kwabanikelayo abathelelekile; ngokudluliselwa ngesikhathi sokuzalwa (ukusuka kumama ukuya enganeni) ngesikhathi sokukhulelwa noma sokubeletha; ngokufakelwa isitho somzimba esivela kwabanikelayo abathelelekile; nangezingozi ezenzeka elabhorethri. NgoNhlaba 2019, kulandela isinqumo seWorld Health Assembly yama-72, uSuku Lomhlaba Wonke lwe-Chagas Disease lwamiswa ukuze lugujwe ngomhlaka-14 kuMbasa (usuku lonyaka ka-1909 lapho uCarlos Chagas ethola khona isiguli sokuqala somuntu salesi sifo, intombazane eneminyaka emibili ubudala eyayibizwa ngokuthi uBerenice). Izimpawu: Ngemuva kokudluliselwa kwesifo kukhona isigaba sokuqala, esimandla esiba khona cishe izinyanga ezimbili. Ezigulini eziningi, izimpawu azibi khona noma azibi mandla futhi azzibi ngendlela ethile. Kubantu abalunywe yimbungulu ye-triatomine, izimpawu zokuqala zokutheleleka ezibonakalayo, njengesilonda esisesikhumbeni noma ukuvuvukala okunombala onsomi ejwabini lehlo elilodwa (okubizwa ngokuthi uphawu lwe-Romaña), kungasiza ekutholakaleni kwezifo ezintsha. Nganoma iyiphi indlela yokudlulisela isifo, iziguli zingaba nemfiva, ziphathwe yikhanda, kuvuvukele izindlala ze-lymph, i-pallor, ubuhlungu bemisipha, ukuphefumula kanzima, ukuvuvukala, kanye nokuphathwa yisisu noma ubuhlungu besifuba. Phakathi nesigaba sezifo ezingamahlalakhona esilandela ngemuva kwesigaba esibucayi, iziguli ezingafinyelela cishe ku-30% ziphethwe yzifo eziphathelee nenhliziyo futhi ezingaba ngu-10% ziphethwe yizifo eziphathelene nokugaya komzimba ukudla, izinzwa noma izifo ezixubile. Eminyakeni yakamuva, ukutheleleka ngezifo kungaholela ekushoneni kungazelelwe imbangela yakho enkulu ekuyi-heart arrhythmia noma ukumelwa yinhliziyo okubangelwa ukulimala kwemisipha yenhliziyo kanye nohlelo lwayo lwezinzwa. Ukwelashwa: I-Chagas disease ingelashwa ngemithi emibili elwa namagciwane: i-benznidazole kanye ne-nifurtimox. Yomibili le mithi icishe isebenze ngempumelelo engu-100% ekwelapheni isifo uma inikezwa ngokushesha ngemva kokutheleleka ngesifo, kuhlanganise nezimo zokutheleleka ngesikhathi sokuzalwa. Nokho, ukusebenza ngendlela efanele kwayo yomibili kuyasincipha isifo, uma umuntu esetheleleke isikhathi eside futhi ukusabela okungekuhle kuvame kakhulu eminyakeni yobudala yasebekhulile. Ukwelashwa kuyanconywa futhi kulabo abaphinde batheleleka futhi ngenxa yokucindezeleka kwamasosha omzimba, kanye naseziguli phakathi nesigaba sokuqala sesifo esingamahlalakhona. Abantu abadala abathelelekile, ikakhulukazi labo abangenazo izimpawu, kufanele batshelwe ngokwelashwa ngoba ukwelashwa okulwa namagciwane nakho kungavimbela noma kumise ukuqhubeka kwezifo futhi kuvimbele ukudluliseleka ngesikhathi sokubeletha kwabesifazane abakhulelwe. Kwezinye izimo izinzuzo zemithi ezingaba khona ekuvimbeleni noma ekubambezeleni ukudlondlobala kwe-Chagas disease kufanele zikalwe ngokuphathelene nesikhathi sokwelashwa (kuze kufike ezinyangeni ezi-2) kanye nokusabela okungekuhle okungase kwenzeke (okwenzeka ezingafinyelela ezigulini ezingaba ngu-40% zabantu abadala abelashiwe). I-Benznidazole kanye ne-nifurtimox akufanele zithathwe abesifazane abakhulelwe noma abantu abanezinso noma isibindi esingasebenzi kahle. I-Nifurtimox nayo ayivumelekile kubantu abake baba nezifo zokuphazamiseka kwezinzwa noma kwengqondo. Ngaphezu kwalokho, kungase kudingeke ukwelashwa okuthile ngokuphathelene nenhliziyo, noma ukugaya komzimba ukudla noma ukubonakala kwezifo zezinzwa.

የኬሚካል አደጋ ማጠቃሊያ፡- የኬሚካል ክስተት ከመጠን በላይ ሆነ መርዛማ ንጥረ ነገር መለቀቅ ሲሆን ይህም በህብረተሰብ ጤና እና አካባቢ ላይ ጉዳት ሊያደርስ ይችላል፡፡ የኬሚካል አደጋው በተፈጥሮ ክስተቶች ምክንያት ወይም በአጋጣሚ ወይም ሆን ተብሎ በተፈጠሩ ክስተቶች ምክንያት ሊከሰቱ ይችላሉ፡፡ እነዚህ ክስተቶች ድንገተኛ እና አጣዳፊ ሊሆኑ ይችላሉ ወይም ኬሚካሉ “ሳይታወቅ” በሚለቀቅበት ጊዜ ቀስ በቀስ ሊነሱ ይችላሉ፡፡ እንዲሁም ከመጠነኛ ልቀቶች እስከ ሙሉ ከፍተኛ ድንገተኛ አደጋዎች ሊያደርሱ ይችላሉ፡፡ “የኬሚካል አደጋ” የሚለው ቃል የኬሚካል ልቀት ወይም የቴክኖሎጂ ክስተቶችን ሊያመለክት ይችላል፣ እነዚህንም ጨምሮ፡- ኬሚካሎችን የሚያከማች ወይም የሚጠቀም ፋብሪካ ላይ ፍንዳታ ሲያጋጥም፤ የምግብ ወይም የውሃ አቅርቦትን በኬሚካል መበከል፤ የዘይት መፍሰስ፤ በሚጓጓዝበት ጊዜ ከማጠራቀሚያ ክፍል የሚወጣ ፍሳሽን ያጠቃልላል፡፡ በግጭት ወይም በሽብርተኝነት ሆን ተብሎ ኬሚካሎችን መልቀቅ፤ ለኬሚካል ከመጋለጥ ጋር የተያያዘ የበሽታ ወረርሽኝ፤ ከተፈጥሮ ምንጭ የሚነሱ የኬሚካል አደጋዎች እሳተ ገሞራዎች፣ የመሬት መንቀጥቀጥ እና የደን ቃጠሎዎች ይገኙበታል፡፡ እ/አ/አ በ2009 እና በ2018 መካከል በቴክኖሎጂ ክስተቶች ምክንያት 65,000 ሰዎች ሕይወታቸው አልፏል፡፡ የኬሚካል ምርትና አጠቃቀም በአለም አቀፍ ደረጃ እየጨመረ በመምጣቱ የጤና ዘርፉ የባህላዊ ሚናውንና ኃላፊነቱን በማስፋት ከኬሚካል አጠቃቀም ጋር ተያይዞ የሚነሱ የህብረተሰብ ጤና እና ህክምና በሽታዎችን እና የጤና ጫናዎችን ለመፍታት ያስችላል፡፡ ውጤት፡- የኬሚካል አድጋው በተለይም የሽብርተኝነት ድርጊቶች፣ በሕዝቦች ላይ ፍርሃት እና ጭንቀት እንዲሁም በእሳት፣ በፍንዳታ ወይም በመርዛማነት ጉዳት ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ በኬሚካል ተጋላጭነት ላይ ተመርኩዘው ምልክቶች እራሳቸውን በተለየ መንገድ ሊያሳዩ ይችላሉ፡፡ በአጠቃላይ ለመርዝ ኬሚካል በመጋለጥ የሚያስከትለው አሉታዊ የጤና ውጤቶች፡- ለምሳሌ የመተንፈሻ አካላት ብሮንኮንስትሪክሽን ወይም የቆዳ ማሳከክ እና አይን መሸዋረር፣ ፈሳሸ እና ደረቅ የመሳሰሉ የአካባቢያዊ ወይም ከኬሚካሉ ጋር በተገናኘበት ቦታ ላይ የሚከሰቱ ውጤቶች ናቸው፡፡ ሰውነት ሥርዓትን የሚያጠቁ ወይም ከገባበት ቦታ ርቀው የሚገኙ የአካል ክፍሎችን የሚጎዱ ተፅዕኖዎች፣ ለምሳሌ በመፍሰስ ምክንያት የማዕከላዊው የነርቭ ሥርዓት ማሽቆልቆል ወይም በካርቦን ቴትራክሎራይድ መተንፈስ ምክንያት የጉበት መሟሟት፤ እና በተጨባጭ ወይም ከሚታሰቡ ልቀቶች የሚመነጩ የአዕምሮ ጤና ላይ የሚያስከትሉት ውጤቶች፣ ይህም ከአንድ ክስተት ጋር በተዛመደ የስነ-ልቦና እና ማህበራዊ ጭንቀት ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ለህሙ የተጋለጡበት እና የህመም ምልክቶች መታየት በጀመሩበት መካከል ያለው ጊዜ ሊለያይ ይችላል፡- አንዳንድ ውጤቶች ለምሳሌ የአይን እና የትንፋሽ ማሳከክ ወይም የማዕከላዊው የነርቭ ሥርዓት ጭንቀት በተጋለጡበት ደቂቃዎች ወይም ሰዓታት ውስጥ በፍጥነት ሊከሰቱ ይችላሉ። ሌሎች ውጤቶች ለምሳሌ የወሊድ ጊዜ መዛባት ወይም ካንሰር ለመታየት ወራት ወይም ዓመታት ሊፈጅ ይችላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ከሀገሮች እና አጋሮች ጋር በቅርበት በመስራት የኬሚካል አደጋን ጨምሮ ሊከሰቱ ለሚችሉ ማንኛውም አደጋዎች ያላቸውን የአደጋ ጊዜ ዝግጁነት አቅም ለመቆጣጠር እና ሪፖርት ለማድረግ ይሰራል፡፡ ሊከሰቱ የሚችሉ የኬሚካል አደጋዎች በሽታዎችን መከታተል በአለም ጤና ድርጅት የዕለት ተዕለት የወረርሽኙ ማንቂያ እና እርዳታ አሰጣጥ ስራዎቹ አንድ አካል ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት አህጉራዊ የመርዝ ማዕከሎችን መረብ ለማጠናከር እና ለኬሚካላዊ አደጋዎች አስቸኳይ እርዳታ ለመስጠት አህጉራዊ ስብሰባዎችን ይጠራል። የኬሚካል አደጋዎች እና ለድንገተኛ አደጋ ዝግጁነትን ለማጠናከር የመማሪያ እና የስልጠና መሳሪያዎች ከኤኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት፣ ከተቋሙ የኬሚካሎች ድምጽ አያያዝ ፕሮግራም ፕሮግራም እና ከተባበሩት መንግስታት ድርጅት ጋር በመተባበር ተዘጋጅተዋል፡፡

Chemical incidents Overview: A chemical incident is the uncontrolled release of a toxic substance, potentially resulting in harm to public health and the environment. Chemical incidents can occur as a result of natural events, or as a result of accidental or intentional events. These incidents can be sudden and acute or have a slow onset when there is a ‘silent’ release of a chemical. They can also range from small releases to full-scale major emergencies. The term “chemical incident” might refer to anthropogenic or technological events, including: an explosion at a factory that stores or uses chemicals contamination of the food or water supply with a chemical an oil spill a leak from a storage unit during transportation deliberate release of chemicals in conflict or terrorism an outbreak of disease that is associated with a chemical exposure. Chemical incidents arising from natural sources include volcanos, earthquakes and forest fires. An estimated 65 000 people died due to technological events between 2009-2018. As the production and use of chemicals continues to increase worldwide the health sector must expand its traditional roles and responsibilities to be able to address the public health and medical issues associated with the use of chemicals and their health effects. Impact: Chemical incidents, especially acts of terrorism, may also cause fear and anxiety in populations, as well as injury from fire, explosion or toxicity. Depending on the chemical exposure, symptoms may present themselves differently. In general, the adverse health outcomes to toxic chemical exposure may be: effects that are local or arise at the site of contact with the chemical, such as bronchoconstriction from respiratory irritants, or irritation of the skin and eyes by gases, liquids and solids; effects that are systemic or affect organ systems remote from the site of absorption, such as depression of the central nervous system from inhalation of solvents, or necrosis of the liver from the inhalation of carbon tetrachloride; and effects on mental health arising from real or perceived releases, which depend on the psychosocial stress associated with an incident. The time elapsing between exposure and the onset of symptoms can vary: Some effects, for example eye and respiratory irritation or central nervous system depression, can occur rapidly, within minutes or hours of exposure. Other effects, for example congenital malformations or cancers, may take months or years to appear. WHO Response: WHO works closely with countries and partners to monitor and report on their emergency preparedness capacities for all hazards, including for chemical incidents. Surveillance of diseases of possible chemical etiology is a daily element in WHO’s outbreak alert and response activities. WHO also convenes regional meetings to strengthen the global network of poison centres and thus facilitate emergency responses to chemical incidents. Guidance and training materials to strengthen preparedness for chemical incidents and emergencies have been developed in collaboration with the Organisation for Economic Co-operation and Development, the Inter-Organization Programme for the Sound Management of Chemicals, and relevant organizations in the United Nations system.

Zubar sinadarin kyamikal Gamsashshen bayani: Fitar Sinadari shi ne fitar sinadari mai guba kai tsaye, wanda yake iya janyo cutarwa ga lafiyar al'umma da muhalli. Fitar sinadari za ta iya faruwa a sakamskon faruwar wani abu daga Allah ko a sakamakon faruwar tsautsayi ko faruwar wani abu da gangan. Waɗannan al'amuran za su iya faruwa kwatsam kuma cikin tsanani ko kuma a farko su faru a hankali idan da akwai faruwar fitar sinadari ta kasance cikin shiru. Za su iya kuma dinga fita daga kaɗan-kaɗan zuwa fita sosai har a buƙaci taimakon gaggawa. Kalmar "fitar sinadarin kyamikal" zai iya zama fitar sinadarin ta dalilin ayyukan ɗan 'adam ko kayan fasaha, wanda ya haɗa da: fashewar wani abu a masana'antar dake ɗauke da sinadarin kyamikal. Gurɓatar abinci ko ruwa da sinadarin kyamikal. Zubar mai Ɗigar mai daga ɓangaren ma'ajiyar mai yayin sufiri/tafiya a abin hawa. Zubar da sinadarin kyamikal ana sane lokacin rikici ko ta'addanci Ɓarkewar cutar da take da alaƙa da zubar sinadarin kyamikal. Fitar sinadarin kyamikal Wanda yake faruwa daga Allah ya haɗa da fashewar manyan duwatsu da girgizar ƙasa da kuma wutar daji. Ƙiyasin mutane 65 000 sun mutu ta dalilin zubar sinadarin kyamikal ta amfani da ayyukan fasaha daga shekarar 2009-2018. Kamar yadda sarrafawa da amfani da sinadarin kyamikal ke ƙaruwa a faɗin duniya dole ɓangaren lafiya ya ƙara faɗaɗa ayyuka da rawar da yake takawa na al'ada domin samun ikon yin maganin matsalolin lafiya da asibiti wanda suke da alaƙa da amfani da sinadarin kyamikal da tasirin su a lafiyance. Tasiri: Zubar sinadarin kyamikal, musamman ayyukan ta'addanci, shi ma zai iya haddasa tsoro da fargaba a cikin al'umma, sannan kuma raunin wuta, fashewar wani abu ko guba. Ya danganta da irin zubar sinadarin kyamikal ɗin, alamu zasu iya bayyana kansu daban-daban. Gaba ɗaya, mummunan sakamakon lafiya ta dalilin zubar sinadarin kyamikal mai guba, ka iya zama: Tasiran da suke na gida ko suka faru a gurin da a kai mu'amala da sinadarin kyamikal ɗin, irin su toshewar ƙofar shaƙar iska daga abubuwan da suke cutar da numfashi, ko cutar da fata da idanu da sinadarin gas da sinadarin kyamikal na ruwa da kuma sinadari daskararre.; Abubuwan da ke shafar ilahirin jiki ko suke shafar ɓangarorin jiki dasinadarin ya taɓa, kamar jin takura a ɓangaren ƙwaƙwalwa da laka bayan shaƙar sinadarin (solvent) ko lalacewar hanta ta dalilin shaƙar sinadarin kabon (tetrachloride); da kuma Tasirin a kan lafiyar ƙwaƙwalwa sakamakon fitar sinadarin da aka jiyo ya janyo ya dogara ne kacokan ga tsarin rayuwa da ke da alaƙa da faruwar abun. Lokacin dake tafiya tsakanin shafar sinadarin da farawar alamun rashin lafiyar zai iya bambamta: Wasu tasirikan, misali a kan ido da takurewar numfashi ko tsarin ƙwaƙwalwa da jijiya, zai iya faruwa nan da nan, cikin 'yan mintuna ko awannin fitar sinadarin. Wasu tasirikan sune, misali matsalolin da ake haifar mutum dasu ko ciwukan daji, za su iya ɗaukar watanni ko shekaru kafin su bayyana. Amsar (WHO): hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) tana aiki ƙafa da ƙafa da ƙasashe da abokan hurɗa domin sa ido da bada rahoto a kan irin ƙarfin shirinsu na bada agajin gaggawa na dukkan hatsarurruka, wanda ya haɗa da zubar sinadarin kyamikal. Sa ido a kan cututtukan zubar sinadarin kyamikal al'amarin yau da kullum ne a ayyukan ankarar da ɓarkewar cuta da amsawa na hukumarr lafiya ta duniya. WHO ; Hukumar Lafiya ta Duniya ta kuma haɗa tarurrukan shiya-shiya domin ƙarfafa haɗin kan duniya na cibiyoyin sinadarai masu guba sannan ta sauƙaƙa bada agajin gaggawa ga matsalar zubar sinadrin kyamikal. An samar da kayan aikin nusarwa da horaswa domin ƙarfafa shirin ɗamarar faruwar zubar sinadarin kyamikal da bada agajin gaggawa da haɗin gwiwar ƙungiyar haɗin kai da bunƙasar tattalin arzaƙi da shirin haɗin kan ƙungiyoyi domin yin kyakykyawar mu'amala da sinadarin kyamikal, da kuma wasu ƙungiyoyin da abin ya shafa a shirin ƙungiyar haɗin kan ƙasashe.

Matukio ya Kemikali. Muhtsaru: Tukio la kemiklai ni utolewaji wa dutu yenye sumu, ambayo inaweza kusababisha madhara kwa afya ya umma na mazingira. Matukio ya kemikali yanaweza kutokea kama matokeo ya matukio ya asili, aukama matokeo ya matukio ys kimataifa. Matukio haya yanaweza kuwa ya ghafla na ya papo hapo au kuwa na mwanzo wa polepole T ‚Äò Äô wakati kuna kutolewa kimya kwa kemikali. Wanaweza pia kuanzia matoleo madogo ya dharura hadi kwenye matoleo makubwa. Neno, tukio la kemikali ‚Äú ‚Äù linaweza kurejelea matukio ya anthropogena au kiteknolojia, ikijumuisha: Mlipuko katika kiwanda kinachohifadhi au kutumia kemikali. Uchafuziw chakula au maji na kemikali. Kumwagika kwa mafuta. Kuvuja kutoka sehemu ya uhifadhi wakati wa usafirishaji. Utojai wa makusudi wa kemikali katika migogoro au ugaidi. Kutokea kwa ugonjwa ambao unahusiana na mlipuko wa kemikali. Matukia ya kikemikali yaliyotokea kutokana na vyanzo vya asili vikijumuisha volkano, tetmeko la ardhi na moto wa msituni. Takriban watu 65000 walifariki kutokana namatukio ya kiteknolojia kati ya 2009-2018. Wakati uzalishaji wa kemikali ukiendelea kuongezeka duniani kote sekta ya afya lazima ipanue majukumu yake na majukumu yake ya asili ili kuweza kushughulikia masula aya afya ya umma na matibabu yanayohusiana na matumizi ya kemikali na athari zake kiafya. Madhara: Matukio ya kemikali, haswa vitendo vya ugaidi, yanawez pia kusababisha hofu na wasiwasi kwa idadi ya watu, pamoja na majeraha ya moto, mlipuko au sumu. Kulingana na mlipuko wa kemikali, dalili zinaweza kujionyesha tofauti. Kwa ujumla, matokeo mabaya ya kiafya kwa mlipuko wa kemikali yenye sumu yanaweza kuwa;: Madhara ambayo ni ya kawaida au yanayotokea kwenye eneo lenye kukutana na kemikali, kama vile bronchoconstriction kutoka kwenye viwasho vya kupumua, au kuwasha kwa ngozi na macho na gesi, vimiminika na vitu vikali.; Athari ambazo ni za kimfumo au zinazoathiri mifumo ya viungo kutokana na upande wa unyonyaji, kama vile mfadhaiko wa mfumo mkuu wa neva kutokana na kuvuta pumzi ya vimumunyisho, au nekrosisi ya ini kutokana na kuvuta pumzi ya kaboni ya tetrakloridi; na Athari kwa afya ya akili inayotokana na matoleo ya kweli au yanayodhaniwa, ambayo hutegemea msongo wa kisaikolojia unaohusishwa na tukio. Muda unaopita kati ya mfiduo wa mwanzo wa dalili unaweza kutofautiana.: Baadhi ya athari, kwa mfano muwacho wa macho na upumuaji au mfadhaiko wa mfumo mkuu wa neva, unaweza kutokea kwa haraka, ndani ya dakika au saa baada ya kufichuliwa. Madhara mengine, kwa mfano ulemavu wa kuzaliwa au saratani inaweza kuchukua miezi au miaka kuonekana. Mrejesho wa WHO: WHO inafanya kazi kwa karibu na nchi na washirika kufuatilia na kutoa taarifa juu ya uwezo wa wa kujitayarisha kwa hatari zote, ikiwa ni pamoja na matukio ya kemikali. Ufuatiliaji wa magonjwa ya uwezekano wa etiolojia ya kemikali ni kipengele cha kila siku katika tahadhari ya WHO ya kutokea na shughuli ya kukabiliana. WHO pia huitisha mikutano ya kikanda ili kuimarisha mtandao wa kimataifa wa vituo vya sumu na kuwezesha majibu ya dharura kwa matukio ya kemikali. Mwongozo na nyenzo za mafunzo ili kuimarisha utayari wa matukio ya kemikali na dharura umeandaliwa kwa ushirikiano na Shirika la Uhirikiano wa Kiuchumi na Maendeleo, Mpango wa Mashirika ya Kusimamia Udhibiti wa Kemikali, na mashirika husika katika Mfumo wa Umoja wa Mataifa.

Àwọn Ìṣẹ̀lẹ̀ Ajẹmọ́-Kẹ́mikà Ìsọnísókí: Ìṣẹ̀lẹ̀ Ajẹmọ́-Kẹ́mikà jẹ́ ìtújáde ohun olóró láìsákoso, èyí tí ó máa ń yọrí sí ìpalára fún ìlera àwùjọ àti àyíká. Àwọn Ìṣẹ̀lẹ̀ Ajẹmọ́-Kẹ́mikà lè ṣẹlẹ̀ gẹ́gẹ́ bí àbájáde àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àbáláyé, tàbí gẹ́gẹ́ bí àbájáde àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì tàbí àmọ̀ọ́mọ̀ṣe. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ wọ̀nyí lè jẹ́ òjijì kí wọ́n sì burú tàbí kí wọ́n rọra bẹ̀rẹ̀ nígbà tí ìtújáde ‘ìdákẹ́jẹ́’ kẹ́míkà bá ṣẹlẹ̀. Wọ́n tún lè tó àwọn pàjáwìrì ńlá pàtó láti ara àwọn ìtújáde kéékèèké. Kókó-ọ̀rọ̀ nnì ‘‘ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-kẹ́mikà’’ lè túmọ̀ sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ elénìyàn tàbí onímọ̀-lrọ, tí ó ní í ṣe pẹ̀lú: ìbúgbàmù kan láti ilé-iṣẹ́ kan tí ó ń kó àwọn kẹ́míkà pamọ́ tàbí lo kẹ́míkà bíba ìpèsè oúnjẹ àti omi jẹ́ pẹ̀lú kẹ́míkà ìṣẹ́dànù epo jíjò láti ara ibi-ìpamọ́ lásìkò ìkókiri ìmọ̀ọ́mọ̀ tú àwọn kẹ́míkà jáde lásìkò ìjà tàbí rògbòdìyàn Ìṣẹ́lulẹ̀ àrùn tí ó ní í ṣe pẹ̀lú ìfihàn kẹ́míkà. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-kẹ́mikà tí ó wáyé látàrí àwọn orísun àìtọwọ́dá bí i àwọn ìbúgbàmù, ilẹ̀-ríri àti iná ijù. Àwọn ènìyàn tó tó 65 000 kú látàrí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ onímọ̀-ẹ̀rọ láàrin 2009-2018. Bí ìpèsè àti ìlò kẹ́míkà ṣe ń tẹ̀síwájú lágbàáyé, ẹ̀ka ìlera gbọ́dọ̀ fẹ àwọn ojúṣe àtilẹ̀wá wọn láti lè dá sí ìlera àwùjọ àti àwọn ọ̀rọ̀ ìṣègùn tí ó ní í ṣe pẹ̀lú ìlò kẹ́míkà àti àwọn ipa wọn lórí ìlera. Ipa: Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-kẹ́mikà, pàápàá àwọn ìwà jàǹdùkú, náà lè fa ẹ̀rù àti àníyàn fún àwọn ènìyàn, àti ìfarapa láti ara iná, ìbúgbàmù àti oró. Wíwà lọ́wọ́ ìfihàn kẹ́míkà, àwọn àmì-aṣàfihàn lè ṣe ìyàtọ̀. Ní àkótán, àwọn àbájáde ìlera búburú tó ní í ṣe pẹ̀lú ìfihàn kẹ́míkà lè jẹ́: àwọn ipa ìbílẹ̀ tàbí àwọn tó jẹyọ ní kété tí wọ́n fara kan kẹ́míkà, bí i ìséèémí láti ara ìnira fún ọ̀pá ìmí, tàbí ìnira awọ-ara àti àwọn ojú nípasẹ̀ afẹ́fẹ́-gáàsì, olómi àti oníhóró; àwọn ipa elétò tàbí èyí tí ó ń kóbá iṣẹ́ ẹ̀yà-ara láti ibi ìgbàwọlé, bí i ìrẹ̀wẹ̀sì ààrin-gbùngbùn ìmọ̀lára láti ara fínfín àwọn nǹkan tàbí ìdíwọ́ ẹ̀jẹ̀ inú ẹ̀dọ̀ láti ara fínfín kẹ́míkà olóòórùn-dídùn-kílóráìdì; àti Àwọn ipa lórí ìlera ọpọlọ tí àwọn ìtújáde sàn-án tàbí àfarahẹ fà, èyí tí ó wà lọ́wọ́ wàhálà ajẹmọ́ èrò-ọkàn àti ìbágbépọ̀ tí ó ní í ṣe pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ kan. Àsìkò tí ó wà láàrin ìdojúkọ àti ìbẹ̀rẹ̀ àwọn àmì-aṣàfihàn lè yàtọ̀: Àwọn ipa kan, bí àpẹẹrẹ ìbàjẹ́ ojú àti ìmí tàbí ìrẹ̀wẹ̀sì ààrin-gbùngbùn ìmọ̀lára, lè ṣelẹ̀ kíákíá, láàrin àwọn ìṣẹ́jú tàbí wákàkí ìdojúkọ. Àwọn ipa mìíràn, bí àpẹẹrẹ àwọn àìlera látigbà-ìbí tàbí àwọn jẹjẹrẹ, lè tó oṣù tàbí ọdún mélòó kan láti farahàn. Èsì WHO: WHO ṣiṣẹ́ tímọ́tímọ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè àti alábàáṣiṣẹ́pọ̀ láti ṣe àkóso àti ìjábọ̀ lórí àwọn ipá ìmúrasílẹ̀ pàjáwìrì wọn fún gbogbo àwọn ewu, pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-kẹ́míkà. Ààbò àwọn àrùn tí ó ṣe é ṣe kí kẹ́míkà pilẹ̀ rẹ̀ jẹ́ apákan ìtanijí WHO olójoojúmọ́ nípa ìbẹ̀rẹ̀-àrùn àti àwọn ìṣe ìfèsì. WHO tún máa ń darí àwọn ìpàdé ẹlẹ́kùnjẹkùn láti ró ìtàkùn àgbáyé ti àwọn ibùdó májèlé lágbára, tí ó sì ń dákún àwọn èsì pàjáwìrì sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-kẹ́míkà. Wọ́n ti ṣe àgbékalẹ̀ awọn ohun-èlò ìkọ́ni-mọ̀ọ́ṣe àti Ìtọ́nisọ́nà láti ró ìmúrasílẹ̀ fún àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ajẹmọ́-kẹ́míkà àti ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì lágbárá pẹ̀lú àjọṣepọ̀ Àjọ Ìdàgbàsókè àti Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Ọrọ̀-ajé, Ètò Àjọ-sí-àjọ fún ìṣàkóso tó lóòrìn fún kẹ́míkà, àti àwọn Àjọ tí ó yẹ ní ètò Àjọ Àgbáyé.

Izigameko ezibandakanya amakhemikhali Uhlolojikelele: Isigameko esibandakanya amakhemikhali sichaza ukukhishwa okungalawuleki kwento enobuthi, okungase kube nomphumela wokulimaza izimpilo zomphakathi kanye nemvelo. Izigameko ezibandakanya amakhemikhali zingenzeka ngenxa yezehlakalo zemvelo, noma ngenxa yezehlakalo ezenzeke ngengozi noma ngenhloso. Lezi zigameko zingaba ezingalindelekile futhi zibe zimbi kakhulu noma ziqale kancane lapho kuphuma ikhemikhali ‘buthule’. Zingashiyana kusuka ekuphumeni kancane ukuya ezimweni ezinkulu eziphuthuma ngokuphelele. Igama elithi “isigameko esibandakanya amakhemikhali” lingase libhekise ezehlakalweni zokusintsha kwesimo sendawo (anthropogenic) noma zezobuchwepheshe, ezihlanganisa: ukuqhuma efekthri egcina noma esebenzisa amakhemikhali ukunukubezwa kokudla noma amanzi ngamakhemikhali ukuchitheka kukawoyela ukuvuza okuvela kuyunithi yokugcina impahla ngesikhathi ihanjiswa ukudedelwa ngamabomu kwamakhemikhali ngenxa yokungaboni ngasolinye noma ubuphekulazikhuni ukuqubuka kwesifo okuhlobene nokuchayeka kumakhemikhali. Izigameko ezibandakanya amakhemikhali ezivela emithonjeni yemvelo zihlanganisa izintaba-mlilo, ukuzamazama komhlaba kanye nokusha kwamahlathi. Balinganiselwa kuzi-65 000 abantu abashona ngenxa yezehlakalo zezobuchwepheshe phakathi kuka-2009 ukuya ku-2018. Njengoba ukukhiqizwa kanye nokusetshenziswa kwamakhemikhali kuqhubeka nokukhula emhlabeni wonke umkhakha wezempilo kufanele wandise izindima nemithwalo yawo yemfanelo ukuze ukwazi ukubhekana nezinkinga zomphakathi zezempilo nezokwelapha ezihlobene nokusetshenziswa kwamakhemikhali kanye nemiphumela yawo ngokuphathelene nezempilo. Umthelela: Izigameko zamakhemikhali, ikakhulukazi izenzo zobuphekulazikhuni, zingase futhi zibangele ukwesaba nokukhathazeka emiphakathini, kanye nokulimala okubangelwa umlilo, ukuqhuma noma ubuthi. Kuye ngokuchayeka kumakhemikhali, izimpawu zingase ziziveze ngendlela ehlukile. Ngokujwayelekile, imiphumela emibi yempilo ephathelene nokuchayeka kumakhemikhali anobuthi ingase ibe yile elandelayo: imiphumela yasendaweni noma evelayo lapho kuhlanganwa khona nekhemikhali, efana ne-bronchoconstriction evela ezintweni ezivala ukuphefumula, noma ezilimaza isikhumba kanye namehlo ngamagesi, uketshezi kanye nezinto eziqinile; imithelela eyenzeka ngokuhleleka noma ethinta izinhlelo zezitho zomzimba kude nendawo amunceke kuyo, njengokucindezeleka kohlelo lwezinzwa olungumongo ngenxa yokuhogela ama-solvent, noma ukulimala kwesibindi (lever necrosis) ngenxa yokuhogela i-carbon tetrachloride; kanye imithelela ngokuphathelene nezempilo zengqondo esukela ekudedelweni kwangempela noma okusolwayo, okuncike engcindezini yezenhlalo ngokuphathelene nengqondo okuhlangene nesigameko. Isikhathi esesihambile phakathi kokuchayeka kanye nokuvela kwezimpawu kungashiyana: Eminye imithelela, isibonelo ukungaphatheki kahle ngokuphathelene nehlo noma umgudu wokuphefumula noma ingcindezi yohlelo lwezinzwa, kungenzeka ngokushesha, kungekapheli imizuzu noma amahora okuchayeka. Eminye imithelela, isibonelo ukungasebenzi kahle komzimba umuntu azalwa nakho noma imidlavuza, kungenzeka kuthathe izinyanga noma iminyaka ukuthi kuvele. Impendulo yeWHO: I-WHO isebenzisana eduze namazwe kanye nabalingani ukuze ibike ekwazini kwayo ukulindela izimo eziphuthumayo ngokuphathelene nazo zonke izingozi, ezihlanganisa izigameko eziphathelene namakhemikhali. Ukuqapha izifo ezingaba khona ezibangelwe amakhemikhali kuyisici sansuku zonke emisebenzini ye-WHO yokuqwashisa ngokuqubuka kanye nokusabela. I-WHO iphinde ihlanganise imihlangano yesifunda ukuze iqinise inethiwekhi yomhlaba wonke yezikhungo eziphathelene nobuthi futhi ngaleyo ndlela isize ngokusabela okuphuthumayo ezigamekweni eziphathelene namakhemikhali. Iziqondiso nezinsiza zokuqeqesha ukuze kuqiniswe ukulungela izigameko eziphathelene namakhemikhali kanye nezimo eziphuthumayo kuye kwasungulwa ngokubambisana ne-Organisation for Economic Cooperation and Development, i-Inter-Organization Programme for the Sound Management of Chemicals, kanye nezinhlangano ezifanele ohlelweni lwe-Uniited Nations.

የኬሚካል ደህንነት ማጠቃሊያ፡- የኬሚካል ደህንነት የሰውን ጤና እና የአካባቢን ደህንነት ኬሚካሎችን የሚያካትቱ ማንኛውም ተግባራት በማከናወን ይረጋገጣል፡፡ ሁሉንም ኬሚካሎች፣ የተፈጥሮ እና የተመረተ እንዲሁም ከኬሚካል ተፈጥሯዊ መገኘት ጀምሮ እስከ አወጣጥ ወይም ውህደት፣ የኢንዱስትሪ ምርት፣ የትራንስፖርት አጠቃቀም እና አወጋገድ ድረስ ሙሉ የተጋላጭነት ሁኔታዎችን ያጠቃልላል፡፡ የኬሚካል ደህንነት ብዙ ሳይንሳዊ እና የቴክኒክ ክፍሎች አሉት፡፡ ከነዚህም መካከል የመርዛምነት፣ የአካባቢ የልቀት ብክለት እና የኬሚካላዊ ስጋት ግምገማ ሂደት የተጋላጭነት እና የስነ-ህይወት ተፅእኖዎች በዝርዝር ማወቅን ይጠይቃል፡፡ በአለም አቀፍ የኬሚካል ደህንነት ፕሮግራም በኩል የአለም ጤና ድርጅት የኬሚካሎችን ድምጽ አያያዝ ሳይንሳዊ መሰረት ለማስያዝ እና የኬሚካላዊ ደህንነት ብሄራዊ ችሎታ እና አቅምን ለማጠናከር ይሰራል፡፡ የህዝብ ጤንነት ስጋት ኬሚካሎች የዕለት ተዕለት ሕይወታችን አካል ናቸው፡፡ ሁሉም ህይወት ያላቸው እና ግዑዝ ቁስ አካላት በኬሚካሎች የተሠሩ ሲሆኑ እያንዳንዱ ምርት ማለት ይቻላል የኬሚካል አጠቃቀምን ያካትታል፡፡ ብዙ ኬሚካሎች በአግባቡ ጥቅም ላይ ሲውሉ ለህይወታችን፣ ለጤንነታችን እና ለደህንነታችን ጥራት መሻሻል ጉልህ አስተዋፅዖ ያደርጋሉ፡፡ ሆኖም ሌሎች ኬሚካሎች በጣም አደገኛ ሲሆኑ በአግባቡ ካልተያዙ በጤናችን እና በአካባቢያችን ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ፡፡ የኬሚካል አመራረት እና አጠቃቀም በአለም አቀፍ ደረጃ በተለይም በማደግ ላይ ባሉ ሀገራት ማደጉን ቀጥሏል። ጤናማ የኬሚካል አያያዝ ካልተረጋገጠ ይህ በጤና ላይ የበለጠ አሉታዊ ተጽእኖ ሊያስከትል ይችላል፡፡ የሰውን ጤንነት በአግባቡ ካልተያዙ ኬሚካሎች ከሚያደርሱት ጉዳት ለመከላከል ዘርፈ ብዙ እርምጃ በአስቸኳይ መውሰድ ያስፈልጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ሳይንሳዊ መረጃዎችን ጠቅለል አድርጎ ለ10ቱ ኬሚካሎች ወይም የኬሚካሎች ስብስብ ዋና የህዝብ ጤና ስጋት የአደጋ ቁጥጥር የምክረ ሀሳቦን ይሰጣል፡፡ የኬሚካሎች ፍኖተ ካርታው የሰባተኛው የአለም ጤና ጉባኤ እ.አ.አ በ2020 የተቀመጠውን ግብ እና ከዚያም በላይ ለአለም አቀፍ የኬሚካል ቁጥጥር ስትራቴጂያዊ አቀራረብ የጤና ዘርፍ ተሳትፎን ለማሳደግ የኬሚካሎች ፍኖተ ካርታውን አፅድቋል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ጸሀፊ አባል ሀገራት በፍኖተ ካርታው እንዲሰሩ፣ ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ነገሮች እንዲመርጡ እና የተግባር እቅድ እንዲያወጡ የሚረዳበት የተቀናጀ መንገድ የሚያቀርብ የስራ መመሪያ አዘጋጅቷል። በኬሚካላዊ ፍኖተ ካርታ ውስጥ ከተከናወኑት ተግባራት አንዱ የፍኖተ ካርታውን የጤና ሴክተር አተገባበርን ለማመቻቸት ጽሕፈት ቤቱን ዓለም አቀፍ ኬሚካሎች እና የጤና ኔትዎርኮችን እንዲመሰርት ያዛል። ከ70 በላይ አባል ሀገራት የአለም ጤና ድርጅትን ተቀላቅለዋል፡፡ ከአርባ አንድ ተሳታፊ አባል ሀገራት ጋር እ.ኤ.አ ሕዳር 5-8/2018 በጄኔቫ በተካሄደው የኔትዎርኩ የመጀመሪያ ስብሰባ ላይ ተገኝተዋል፡፡ የፍኖተ ካርታ እና የስራ መመሪያ እርምጃ ለመውሰድ እና ተጨማሪ ድርጊቶችን ለማከናወን የመጀመሪያ ደረጃ የትኩረት አቅጣጫዎችን መለየት፤ የዓለም የጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የኬሚካል እና የጤና አውታረ መረብ የፍኖተ ካርታውን የጤና ዘርፍ ትግበራ ማስተባበር የአለም አቀፍ ኬሚካሎች ቁጥጥር ስልታዊ አቀራረብ በሰው ጤና እና አካባቢ ላይ ከፍተኛ አሉታዊ ተጽእኖዎችን በሚቀንስ መንገድ ኬሚካሎችን ለማምረት እና ለመጠቀም ጥረቶችን መምራት፡፡ የስብሰባ ሒደት እ.አ.አ ከ2020 በኃላ የስትራቴጂ አቀራረብ እና የኬሚካል እና የቆሻሻ አያያዝን በተመለከተ ምክሮችን ማዘጋጀት

Chemical safety Overview: Chemical Safety is achieved by undertaking all activities involving chemicals in such a way as to ensure the safety of human health and the environment. It covers all chemicals, natural and manufactured, and the full range of exposure situations from the natural presence of chemicals in the environment to their extraction or synthesis, industrial production, transport use and disposal. Chemical safety has many scientific and technical components. Among these are toxicology, ecotoxicology and the process of chemical risk assessment which requires a detailed knowledge of exposure and of biological effects. Through the International Programme on Chemical Safety (IPCS), WHO works to establish the scientific basis for the sound management of chemicals, and to strengthen national capabilities and capacities for chemical safety. Public health concern Chemicals are part of our daily life. All living and inanimate matter is made up of chemicals and virtually every manufactured product involves the use of chemicals. Many chemicals can, when properly used, significantly contribute to the improvement of our quality of life, health and well-being. But other chemicals are highly hazardous and can negatively affect our health and environment when improperly managed. The production and use of chemicals continues to grow worldwide, particularly in developing countries. This is likely to result in greater negative effect on health if sound chemicals management is not ensured. Multisectoral action is urgently needed to protect human health from the harmful effects of improperly managed chemicals. WHO summarized scientific evidence and provides risk management recommendations for the 10 chemicals or groups of chemicals of major public health concern. Chemicals Road Map The Seventieth World Health Assembly approved the Road map to enhance health sector engagement in the strategic approach to international chemicals management towards the 2020 goal and beyond. The WHO Secretariat has developed a workbook that offers a structured way to assist Member States to work through the road map, choose priorities and plan activities. One of the actions in the Chemicals road map mandates the Secretariat to establish a global chemicals and health network, with links to existing subregional, regional and international networks, to facilitate health sector implementation of the road map. Over 70 Member States have joined the WHO Global Chemicals and Health Network with forty-one participating Member States attending the inaugural meeting of the Network held 5-8 November, 2018 in Geneva. Roadmap and workbook Identifying areas of primary focus for engagement and additional actions The WHO Global Chemicals and Health Network Facilitating health sector implementation of the road map SAICM (Strategic Approach to International Chemicals Management) Guide efforts to produce and use chemicals in ways that minimize significant adverse impacts on human health and the environment Intersessional process Preparing recommendations regarding the Strategic Approach and the sound management of chemicals and waste beyond 2020

Kariya daga sinadarin kyamikal Gamsashshen bayani: Ana iya cimma kariya daga sinadarin kyamikal ta hanyar aiwatar da dukkan ayyukan da suka ƙunshi amfani da sinadarin kyamikal ta hanyar tabbatar da kariyar lafiyar mutane da muhallinsu. Sun haɗa dukkan sinadaran kyamikal, na ainihi da waɗannda aka samar da su da kuma cikakken yanayin kaiwa gare su kama daga yanayin samar da kyamikal na aininhi a cikin muhalli zuwa ga yadda suke samuwa daga wasu abubuwa ko daga dabbobi da tsirrai ko daga masana'antu ko sifiri da kuma yadda za a rabu da su. Kariya daga sinadarin kyamikal yana da ɓangarorin kimiyya da fasaha da yawa. Daga cikin waɗannan sune ilimin kimiyar sinadarin guba da ilimin kimiyar samun guba a muhalli da kuma tsarin bincikar hatsarin sinadarin kyamikal wanda yake buƙatar cikakken ilimin fitar sinadarin kyamikal da kuma tasirikan shi ga halittar ɗan'adam. Ta hanyar shirin duniyar nan akan kariya daga sinadarin kyamikal wato (IPCS), Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) tana aiki domin kafa tushen kimiyar kyakykyawar mu'amala da sinadaran kyamikal da kuma ƙarfafa ƙarfi da ikon ƙasa wajen kariya daga kyamikal. Maida hankali kan kiwon lafiyar al'umma Sinadaran kyamikal wani ɓangare ne na rayuwar mu ta yau da kullum. Dukkan abubuwa masu rai da marasa rai an samar da su ne da sinadaran kyamikal sannan kusan duk wani sarrafaffen abin amfani ya ƙunshi amfani da sinadaran kyamikal. Da yawan sinadaran kyamikal za su iya, idan akai amfani da su yadda ya dace, bada gudummawa sosai wajen kyautata ingancin rayuwa da lafiya da kuma jin daɗin rayuwa. Amma wasu sinadaran kyamikal ɗin suna da hatsari sosai sannan za su iya haddasa matsala ga lafiyar mu da muhallin mu idan ba ai amfani da su ta inda ya dace ba. Sarrafawa da amfani da sinadaran kyamikal yana gaba gaba a faɗin duniya, musamman a ƙasashen da suke tasowa. wannan zai iya janyo mummunan tasiri mai yawa akan lafiya idan ba a tabbatar da kyakkyawan amfani da sinadaran kyamikal ba. Akwai tsanannin buƙatar tsarin hoɓɓasar ɓangarori da yawa domin kare lafiyar al'umma daga mummunan tasiran sinadaran da ba ai amfani da su yadda dace ba. Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta taƙaita shedar kimiyya sannan ta bada shawarwarin kiyaye hatsarin sinadaran kyamikal guda goma 10 ko kuma rukunan sinadarai na babban mai da hankali ga lafiyar al'umma. Tsare-tsaren mu'amala da sinadaran kyamikal A yayin taron kiwon lafiya na duniya na saba'in, an amince da wani shiri da ake kira (Road map). Manufar wannan shirin shi ne ƙara shigo da ɓangaren lafiya wajen kula da mu'amala da sinadaran kyamikal a faɗn duniya dai-dai da wata hanya mai tsari. Za a cimma manufar ne a shekarar dubu biyu da ashirin sannan a cigaba da ƙoƙartawa har bayan wannan lokacin da aka tanada. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samarda wani littafi don tsarin ajiye bayanai ayyukan ƙungiyar domin taimakawa ƙasashe wajen duba shirye shiryen cikin wata hanyar mai tsari. Wannan littafin yana taimakawa ƙasashe wajen zabar ayyuka da tsarin da ya kamata su yi. Ɗaya daga cikin ayyukan/matakai da tsare-tsaren sinadaran kyamikal ya buƙaci sakateriyar da ta ƙirƙiro wata hanyar sadarwa ta duniya a kan sinadarin kyamikal da lafiya inda wannan hanyar sadarwa za ta haɗa sadar wa da wasu guraren ƙanana da faɗin duniya, domin sauƙaƙawa da taimakawa ɓangaren lafiya aiwatar da tsare-tsaren. Sama da ƙasashe saba'in 70 ne suka shiga shirin sadarwar Hukumar Lafiya ta Duniya. WHO a kan mu'amala da sinadaran kyamikal da kula da lafiya tare da ƙasashe arba'in da ɗaya 41 da suka shiga inda suka halarci taron farko na ƙaddamar da shirin sadarwar inda a kai taron ranar biyar 5 zuwa 8 takwas ga watan Nuwamba, shekarar 2018 a garin Geneva. Tsare-tsaren da jadawalin ajiye ayyuka Bayyana guraren da suke da buƙatar maida hankali mafi muhimmanci domin shigar da su tsarin da kuma ƙarin wasu ayyukan. Shirin sadarwar lafiya na Gamayyar Hukumar Lafiya ta Duniya a kan Sinadarin Kyamikal da Lafiya. Sauƙaƙawa da taimakawa ɓangaren lafiya aiwatar da tsare-tsaren. Shirin kulawa da mu'amala da sinadaran kyamikal domin tabbatar da amfani da su ta hanyar da ya dace mai suna (SAICM). ƙoƙarin samar da amfani da sinadaran kyamikal ta hanyar da za a rage yawan mummunan tasiran su a kan lafiya da muhallin mutane. Matakan tsakanin lokuta Haɗa shawarwari da suka shafi hanya mai tsari ta tunkarar al'amarin da kyakkyawan mu'amala/kulawa da sinadarin kyamikal da kuma abubuwan marasa amfani har sama da shekarar 2020.

Usalama wa kemikali Muhtasari: Usalama wa Kemikali unapatikana kwa kufanya shughuli zote zinazohusisha kemikali kwa kwa njia ya kuhakikisha usalama wa afya ya binadamu na mazingira. Inashughulikia kemikali zote, asilia ma zitengenezwazo, na anuwai kamzili ya ya hali ya mfiduo kutoka kwa uwepo wa asili wa kemikali katika mazingira hadi uchimbaji au usanisi wao, uzalishaji wa viwandani, matumizi ya usafiri na utupaji. Usalama wa kemikali una vipengele vingi vya kisayansi na kiufundi. Miongoni mwa haya ni sumu, sumu ya mazingira na mchakato wa tathmini ya hatari ya kemikali ambayo inahitaji ujuzi wa kina wa mfiduo na athari za kibaiolojia. Kupitia Mpango wa Kimataifa wa Usalama wa Kemikali (IPCS), WHO inafanya kazi kuanzisha msingi wa kisayansi wa usimamizi mzuri wa kemikali, na kuimarisha uwezo wa kitaifa wa usalama wa kemikali. Wasiwasi wa afya ya umma. Kemikali ni sehemu ya masiha yetu ya kila siku. Viumbe vyote vilivyo hai na visivyo hai vinaundwa kwa kemikali na karibu kila bidhaa inayotengenezwa inahusisha matumizi ya kemikali. Kemikali nyingi zinaweza, zikitumiwa ipasavyo, kuchangia kwa kiasi kikubwa kuboesha maisha, afya na ustawi wetu. Lakini kemikali nyingine ni hatari sana na zinaweza kuathiri vibaya afya na mazingira yetu zikisimamiwa vibaya. Uzalishaji na matumizi ya kemikali unaendelea kukua duniani, hususan kwenye nchi zinazoendelea. Hii inaweza kusababisha athari mbaya zaidi katika afya ikiwa udhibiti mzuri wa kemikali hautahakikishwa. Hatua za sekta mbalimbali zinahitajika haraka ili kulinda afya ya binadamu kutokana na madhara ya kemikali zinazosimamiwa vibaya. WHO ilifupisha mapendekezo ya kisayansi ya udhibiti wa hatari kwa kemikali 10 au makundi ya kemikali yenye wasiwasi mkubwa wa afya ya umma. Ramani ya Barabara ya Kemikali. Baraza la Sabini la Afya Ulimwenguni liliidhinisha Ramani ya Njia ili kuimarisha ushiriki wa sekta ya afya katika mbinu ya kimkakati ya usimamizi wa kemikali wa kimataifa kuelekea lengo la 2020 na zaidi. Sekretarieti ya WHO imeunda kitabu cha kazi ambacho kinatoa njia iliyoundwa kusaidia Nchi Wanachama kufanya kazi kupitia ramani ya barabara, kuchagua vipaumbele na kupanga shughuli. Moja ya hatua katika mpango wa kemdikali unaamuru Sekretarieti kuanzisha mtandao wa kimataifa wa kemikali na afya, na viungo vya mitandao iliyopo nusu kanda, kikanda na kimataifa, kuwezesha sekta ya afya utekelezaji wa mpamgo huo. Zaidi ya Nchi Wanachama 70 zimejiunga na Mtandao wa WHO wa Kemikali na Afya huku Nchi Wanachama arobaini na moja walioshiriki wakihudhuria mkutano wa uzinduzi wa Mtndao huo uliofanyika tarehe 5-8 Novemba, 2018 mjini Geneva. Ramani ya barabara na kitabu cha kazi. Kutambua maeneo yenye lengo la msingi la ushiriki wa hatua za ziada. Mtandao wa kimataifa wa Kemikali na Afya wa WHO. Kusaidia sekta ya afya kutekeleza mpango huo. SAICM (Mbinu ya Kimkakati wa Kimataifa wa Usimamizi wa Kemikali ) Elekeza juhudi za kuzalisha na kutumia kemikali kwa njia zinazopunguza athari mbaya kwa afya ya binadamu na mazingira. Mchakato mtambuka. Kuandaa mapendekezo kuhusu Mbinu ya Kimkakati na usimamizi mzuri wa kemikali na taka baada ya 2020.

Ìlò kẹ́míkà lọ́nà àìléwu Ìsọníṣókí: Ìlò kẹ́míkà lọ́nà àìléwu máa ń wáyé nípasẹ̀ àwọn ìṣe tí ó ní àwọn kẹ́míkà nínú ní ọ̀nà láti jẹ́ kí ìlera ènìyàn àti àyíká wà ní àìléwu. Ó ní í ṣe pẹ̀lú gbogbo kẹ́míkà, àtọwọ́dá àti àìtọwọ́dá, àti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìṣísí ẹlẹ́kùnrẹ́rẹ́ láti orí wíwà àìtọwọ́dá àwọn kẹ́míkà ní àyíká sí ìyọkúrò tàbí ìkópọ̀, ìpèsè nílé-iṣẹ́, ìlò ìrìnnà àti jíjùnù. Ìlò kẹ́míkà lọ́nà àìléwu ní àwọn àkóónú ajẹmọ́ sáyẹ́ǹsì àti ìmọ̀-ẹ̀rọ púpọ̀. Lára àwọn wọ̀nyí ní ẹ̀kọ́-nípa-ohun-olóró, ẹ̀kọ́-nípa-ohun-olóró-sí-àyíká àti ìgbésẹ̀ yíyẹ ewu kẹ́míkà wò èyí tó nílò ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ ìmọ̀ ìṣísí àti àwọn ipa ajẹmọ́ ẹ̀dá-ìyè. Nípa Ètò Káríayé fún Ìlò kẹ́míkà lọ́nà àìléwu (IPCS), WHO ṣiṣk pọ̀ láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìdí ajẹmọ́ sáyẹ́ńsì fún ìṣàkóso tó dára fún kẹ́míkà, àti láti ró àwọn ipá orílẹ̀-èdè àti ipá Ìlò kẹ́míkà lọ́nà àìléwu lágbára. Ohun tó kan ìlera àwùjọ Àwọn kẹ́míkà jẹ́ ara ìgbésíayé wa lójoojúmọ́. Gbogbo àwọn ohun ẹlẹ́mìí àti aláìlẹ́mìí ni ó ní àwọn kẹ́míkà nínú àti pé ó fẹ́rẹ̀ jẹ́ pé gbogbo àwọn ohun àtọwọ́dá ni ó níí ṣe pẹ̀lú ìlò kẹ́míkà. Púpọ̀ àwọn kẹ́míkà. Nígbà tí wọ́n bá lò ó dáadáa, lè kópa tó lámì nínú mímú ìgbéayé, ìlera àti ìwà-dáadáa wa gbèrú sí i. Ṣùgbọ́n àwọn kẹ́míkà mìíràn máa ń ní oró ńlá wọ́n sì lè ní ipa òdì lórí ìlera àti àyíká wa nígbà tí wọn kò bá ṣe àkóso wọn dáadáa. Ìpèsè àti ìlò àwọn kẹ́míkà ń tẹ̀síwájú láti máa gbèrú sí i lágbàáyé, pàápàá ní àwọn orílẹ̀-èdè tó sì ń dàgbà lọ́wọ́. Èyí ṣe é ṣe kó yọrí sí ipa òdì ńlá lórí ìlera bí kò bá sí àkóso tó lóòrìn fún àwọn kẹ́míkà. Ìṣe ẹlẹ́kaǹka wúlò ní pàjáwìrì láti dáàbòbo ìlera ènìyàn kúrò lọ́wọ́ àwọn ipa búburú látàrí àwọn àṣìlò kẹ́míkà. WHO ṣe ìgékúrú ẹ̀rí sáyẹ́ńsì ó sì pèsè àwọn àbá ìṣàkóso ewu fún àwọn kẹ́míkà tàbí ìsọ̀rí kẹ́míkà 10 tí ó kan ìlera àwùjọ ní pàtó. Òpónà Ìtọ́sọ́nà Ìlò Kẹ́míkà Àgbáríjọpọ̀ Aláàádọ́rin ti Ìlera Àgbáyé fi òǹtẹ̀ lu Òpónà ìtọ́sọ́nà náà láti dákún ìdàsí ẹ̀ka ìlera nínú ìlànà elétò sí ìṣàkóso àwọn kẹ́míkà lágbàáyé fún àfojúsùn 2020 àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Akọ̀wé WHO ti ṣe àgbékalẹ̀ ìwé iṣẹ́-ṣíse tí ó ṣàlàyé ọ̀nà láti ran àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ lọ́wọ́ láti ṣiṣẹ́ nípasẹ̀ Òpónà ìtọ́sọ́nà náà, kí wọ́n yan ààyò wọn àti àwọn ètò ìṣe. Ọ̀kan nínú àwọn ìṣe nínú Òpónà Ìtọ́sọ́nà ìlò kẹ́míkà náà pọn ọ́n ní dandan fún Akọ̀wé láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìtàkùn àgbáyé fún ọ̀rọ̀ ìlera àti ìlò kẹ́míkà, pẹ̀lú àjọṣepọ̀ àwọn ìtàkùn ẹkùn àti káríáyé tó ti wà tẹ́lẹ̀, láti dákún ìmúṣẹ Òpónà ìtọ́sọ́nà láàrin àwọn ẹ̀ka ètò ìlera. Ó jú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ 70 lọ tí ó ti darapọ̀ mọ́ Ìtàkùn Ìlera àti Ìlò Kẹ́míkà Káríayé ti WHO pẹ̀lú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ olùkópa mọ́kàndínlógójì tí wọ́n ń lọ sí ìpàdé ìfilọ́lẹ̀ ti ìtàkùn náà tó wáyé ní 5-8 Oṣù Kọkànlá, 2018 ní Geneva. Òpónà Ìtọ́sọ́nà àti Ìwé Iṣẹ́-ṣíṣe ṣíṣe ìdámọ̀ àwọn agbọn àfojúsùn àkọ́kọ́ fún ìdásí àti àwọn ìṣe àfikún Ìtàkùn Ìlera àti Ìlò Kẹ́míkà Káríayé ti WHO Dídákún ìmúṣẹ Òpónà ìtọ́sọ́nà náà ní ẹ̀ka ètò ìlera SAICM (Ìlànà Elétò fún Ìṣàkóso Ìlò Kẹ́míkà Lágbàáyé) ṣe ìtọ́ní àwọn akitiyan ìpèsè àti ìlò àwọn kẹ́míkà lọ́nà tó mú àdínkù bá àwọn ipa alámì búburú lórí ìlera ènìyà àti àyíká Ìgbésẹ̀ onísáà-sí-sáà ṣíṣètò àwọn àbá sílẹ̀ lórí ìlànà elétò náà àti ìṣàkóso kẹ́míkà àti ẹ̀gbin tayọ 2020

Ukuphepha ngokuphathelene namakhemikhali Uhlolojikelele: Ukuphepha Ngokuphathelene Namakhemikhali kutholakala ngokwenza yonke imisebenzi ebandakanya amakhemikhali ngendlela yokuqinisekisa ukuphepha kwempilo yabantu kanye nendawo. Kuhlanganisa wonke amakhemikhali, angawemvelo futhi akhiqizwayo, kanye nezimo ezahlukene zokuchayeka kusukela ekubeni khona ngokwemvelo kwamakhemikhali endaweni ukuya ekudedelweni kwawo noma ekwakhiweni kwawo, ekukhiqizeni kwezimboni, ekusetshenzisweni kwezokuthutha nasekulahlweni kwawo. Ukuphepha kwamakhemikhali kunezakhi eziningi zesayensi nezobuchwepheshe. Phakathi kwalokhu kubalwa i-toxicology, i-ecotoxicology kanye nenqubo yokuhlolwa kobungozi bamakhemikhali okudinga ulwazi oluningiliziwe lokuchayeka kanye nemiphumela ezintweni eziphilayo. NgoHlelo Lomhlaba Wonke Lokuphepha Kwamakhemikhali (IPCS), olusebenzela ukusungula isisekelo sesayensi sokulawulwa ngendlela efanele kwamakhemikhali, nokuqinisa amakhono kanye nokwazi ukwenza umsebenzi kuzwelonke manyelana nokuphepha ngokuphathelene namakhemikhali. Ukukhathazeka ngempilo yomphakathi Amakhemikhali ayingxenye yokuphila kwethu kwansuku zonke. Zonke izinto eziphilayo kanye nezingaphili zakhiwe ngamakhemikhali futhi cishe wonke umkhiqizo owenziwe uhlanganisa ukusetshenziswa kwamakhemikhali. Amakhemikhali amaningi, uma esetshenziswa kahle, angaba nomthelela ophawulekayo ekuthuthukiseni iqophelo lethu lokuphila, ezempilo kanye nenhlalakahle. Kodwa amanye amakhemikhali ayingozi kakhulu futhi anganomthelela omubi empilweni yethu kanye nemvelo lapho engenganyelwe ngendlela efanele. Ukukhiqizwa kanye nokusetshenziswa kwamakhemikhali kuyaqhubeka nokukhula emhlabeni wonke, ikakhulukazi emazweni asathuthuka. Lokhu kungenzeka kuphumele emiphumeleni emibi kakhulu empilweni uma kungaqinisekiswa ukwenganyelwa ngendlela efanele kwamakhemikhali. Isinyathelo sezinkampani eziningi sidingeka ngokushesha ukuze kuvikelwe impilo yabantu emiphumeleni eyingozi yamakhemikhali anganganyelwe ngendlela efanele. I-WHO inika umbiko ofingqiwe wobufakazi besayensi futhi ihlinzeka izincomo ngokuphathelene nokulawulwa ubungozi kumakhemikhali ayi-10 noma amaqembu amakhemikhali abangela ukukhathazeka okukhulu empilweni yomphakathi. Ibalazwe Lokuhloswe Ukuzuzwa Ngokuphathelene Namakhemikhali I-Seventieth World Health Assembly igunyaze Ibalazwe Lokuhloswe Ukuzuzwa ukuze kuthuthukiswe ukuzibandakanya kumkhakha wezempilo endleleni enamasu yokwenganyelwa kwamakhemikhali omhlaba wonke emgomweni ka-2020 nangemva kwawo. Unobhala we-WHO usungule incwadi yokusebenzela enikeza indlela ehleliwe yokusiza amazwe angamalungu ukuthi asebenze ebalazweni lokuhloswe ukuzuzwa, akhethe izinto eziza kuqala futhi ahlele imisebenzi. Esinye sezinyathelo esisebalazweni lokuhloswe ukuzuzwa ngokuphathelene namaKhemikhali siyalela uNobhala ukuthi asungule inethiwekhi ephathelene namakhemikhali kanye nenethiwekhi yezempilo yomhlaba wonke, exhumanisa amanethiwekhi angaphansi kwesifunda, esifundeni kanye nakwamanye amazwe, ukuze kulungiselelwe umkhakha wezempilo webalazwe lolokuhloswe ukuzuzwa. Amazwe Angamalungu angaphezu kuka-70 ajoyine i-WHO Global Chemicals and Health Network namaLungu angamashumi amane nanye abambe iqhaza emhlanganweni wokuqala we-Network owawubanjwe ngomhlaka-5-8 kuLwezi, 2018 eGeneva. Ibalazwe lokuhloswe ukuzuzwa kanye nencwadi yomsebenzi Ukuthola izindawo ezisemqoka okugxilwe kuzo ekuzibandakanyeni kanye nasezenzweni ezengeziwe I-WHO Global Chemicals and Health Network Ukwenza kube lula ukuqaliswa komkhakha wezempilo kwebalazwe lokuhloswe ukuzuzwa I-SAICM (Indlela Yesu Lokwengamelwa Kwamakhemikhali Omhlaba Wonke) Ukuqondisa imizamo yokukhiqiza kanye nokusebenzisa amakhemikhali ngezindlela ezinciphisa imiphumela emibi kakhulu empilweni yabantu kanye nendawo Inqubo yangaphakathi Ukulungisa izincomo okuphathelene neSu Lendlela Yokwenza kanye nokwenganyelwa ngendlela efanele kwamakhemikhali kanye nemfucuza ngale kuka-2020

ቺኩንጉያ ማጠቃሊያ፡- ቺኩንጉያ በትንኝ የሚተላለፍ የቫይረስ በሽታ ሲሆን ትኩሳት እና ከባድ የመገጣጠሚያ ህመም ያስከትላል፡፡ በሽታው ለመጀመሪያ ጊዜ እ/አ/አ በ1952 በደቡብ ታንዛኒያ በተከሰተ ወረርሽኝ ሊታወቅ ችሏል፡፡ የቶጋቪርዳኢ ቤተሰብ የአልፋ ቫይረስ ዝርያ የሆነ የዘር ግንድ ኮድ የሚቀዳ እና የሚገልጽ (አርኤንኤ) ቫይረስ ነው፡፡ "ቺኩንጉንያ" የሚለው ስም በደቡባዊ ታንዛኒያ ከሚገኘው ኪማኮንዴ ቋንቋ የመጣ ሲሆን ትርጒሙም "የተዛባ መሆን" ማለት ሲሆን የጋራ ሕመም( አርትራልጂያ) ያለባቸውን ሕመምተኞች የተዘበራረቀ ገጽታ ይገልጻል። ቺኩንጉያ ወደ ሰዎች የሚተላለፈው በበሽታው በተያዙ የሴቶች ትንኞች ንክሻ ነው፡፡፡ በጣም የተለመዱት ትንኞች አዴስ ኤጂፕቲ እና አዴስ አልቦፒክተስ ናቸው። እነዚህ ሁለት ዝርያዎች ዴንጉዩን ጨምሮ ሌሎች በወባ ትንኝ የሚተላለፉ ቫይረሶችን ሊያስተላልፉ ይችላሉ፡፡ ምንም እንኳን በማለዳ እና ከሰዓት በኋላ ከፍተኛ የእንቅስቃሴዎች ሊኖሩ ቢችሉም ቀቀኑን ሙሉ ይናከሳሉ፡፡ ምንም እንኳን ከውጭ የሚመጡ በሽታዎች በአለም ጤና ድርጅት የአውሮፓ ክልል እና በአሜሪካ ክልል ውስጥ የተመዘገቡ ቢሆንም በሽታው በአፍሪካ እና በኤስያ ውስጥ ይከሰታል፡፡ እ/አ/አ ከ2005 ጀምሮ ከ2 ሚሊዮን በላይ በሽታዎች ተመዝግበዋል። የቺኩንጉያ በሽታ በአሁኑ ጊዜ በኤስያ፣ በአፍሪካ፣ በአውሮፓ እና በአሜሪካ ከ110 በላይ አገሮች ተገኝቷል፡፡ ምልክቶቹ፡- በሽታው በተለከፈው ትንኝ ከተነከሰ ከ4-7 ቀናት ውስጥ የቺኩንጊንያ ምልክቶች ይታዩበታል፡፡ የቺኩንጉንያ በሽታ በአብዛኛው ለሞት የሚያበቃ አይደለም። አብዛኛዎቹ ምልክቶች በአጠቃላይ እራሳቸውን የሚገድቡ እና ከ2-3 ቀናት የሚቆዩ ናቸው፡፡ በሽታው በድንገት የሚከሰት ትኵሳት የሚታይበት ሲሆን ይህም ብዙውን ጊዜ የመገጣጠሚያ ሕመም ያስከትላል። ሌሎች የተለመዱ ምልክቶች የጡንቻ ህመም፣ ራስ ምታት፣ ማቅለሽለሽ፣ የድካም ስሜት እና ሽፍታ ናቸው፡፡ የመገጣጠሚያ ህመሙ ብዙ ጊዜ አድካሚ ሲሆን አብዛኛውን ጊዜ ከጥቂት ቀናት እስከ ጥቂት ሳምንታት ይቆያል፡፡ አብዛኛዎቹ ታካሚዎች ሙሉ በሙሉ የሚድኑ ቢሆንም በአንዳንድ ሁኔታዎች የመገጣጠሚያ ህመም ለብዙ ወራት አልፎ ተርፎም አመታት ሊቆይ ይችላል፡፡ አልፎ አልፎ የዓይን፣ የነርቭ ሥርዓትና የልብ ችግሮች እንዲሁም የጨጓራና ቱቦ ህመሞች ተዘግበዋል፡፡ ከባድ ችግሮች የተለመዱ አይደሉም ነገር ግን በሽታው ለአረጋውያን ሞት መንስኤ ሊሆን ይችላል፡፡ ብዙውን ጊዜ በበሽታው በተያዙ ሰዎች ላይ ምልክቶች ቀላል ሲሆኑ ህመሙ ሳይታወቅ ወይም ዴንጊዩ በሚከሰትባቸው አካባቢዎች ሊታወቅ ይችላል፡፡ ሕክምና፡- ለቺኩንጉያ የተለየ ፀረ-ቫይረስ መድኃኒት የሌለው ሲሆን የንግድ ቺኩንጉያ ክትባት የለም ነገርግን በአሁኑ ጊዜ በርካታ ክትባቶች በመገንባት ላይ ናቸው፡፡ የቺኩንጉያ የተለየ የፀረ-ቫይረስ መድሃኒት የሌለ ሲሆን የቺኩንጉያ ክትባት በገበያ ላይ የለም፡፡ ሕክምናው የመገጣጠሚያ ህመምን ጨምሮ በዋናነት የሕመም ምልክቶችን በቀጥታ ማስታገሻ እንዲደረግ ይመከራል፡፡ ይህ በአብዛኛው የሚገኘው የሙቀት መጠንን ለመቀነስ ፀረ-ትኩት መድኃኒቶችን በመጠቀም፣ የህመም ማስታገሻ መድሃኒቶችን በመውሰድ እና ፈሳሾችን በመስጠት ይከናወናል፡፡ የደም መፍሰስ አደጋን ለመቀነስ ዴንጊዩ እስኪወገድ ድረስ አስፕሪን እና ሌሎች ስቴሮይድ ያልሆኑ ፀረ ብግነት መድኃኒቶች መውሰድ የለባቸውም፡፡ በሽታን መከላከልና መቆጣጠር በአብዛኛው የተመካው ትንኞች እንዲራቡ በሚያስችሏቸው በውኃ የተሞሉ መኖሪያዎችን ቍጥር በመቀነስ ላይ ነው። በሽታው በሚከሰትበት ወቅት የሚበሩትን ትንኞች ለመግደል ፀረ ተባይ መድኃኒቶች ሊረጩ፣ ትንኞች በሚያርፉባቸው ከላይ በተጠቀሱት የውኃ የተሞሉ መኖሪያ አካባቢዎች እና አካባቢዎች ላይ ሊተገበሩ እና እነዚህን መኖሪያ አካባቢዎች ለማከም በማደግ ላይ ያሉትን እጭዎች ለመግደል ጥቅም ላይ ሊውሉ ይችላሉ። በቺኩንጉያ ወረርሽኝ ወቅት ለመከላከል በቀን ለሚነከሱ ትንኞች የቆዳ ተጋላጭነትን የሚቀንስ ልብሶችን መልበስ ይመከራል። የማገገሚያ መድሀኒቶች በተጋለጠው ቆዳ ላይ ወይም በልብስ ላይ በጥብቅ የምርት መለያ መመሪያ መሰረት ሊተገበሩ ይችላሉ፡፡ በቀን ውስጥ ለሚያንቀላፉ ሰዎች በተለይም ለትንንሽ ልጆች ወይም ለታመሙ ወይም ለአረጋውያን በፀረ ተባይ መድኃኒት የታሸጉ የትንኝ መከላከያ መረቦች ጥሩ ጥበቃ ያደርጋሉ። የወባ ትንኝ መርበብ ወይም ሌሎች ፀረ-ተባይ ማጥፊያዎች መጠቀም በቤት የሚደርሱ ንክሻን ሊቀንስ ይችላል፡፡ የቺኩንጉያ ክትባት ቧንቧ

Chikungunya Overview: Chikungunya is a mosquito-borne viral disease that causes fever and severe joint pain. The disease was first recognized in 1952 during an outbreak in southern Tanzania. It is a ribonucleic acid (RNA) virus that belongs to the alphavirus genus of the family Togaviridae. The name “chikungunya” derives from a word in the Kimakonde language of southern Tanzania, meaning “to become contorted”, and describes the stooped appearance of sufferers with joint pain (arthralgia). Chikungunya is transmitted to humans by the bites of infected female mosquitoes. Most commonly, the mosquitoes involved are Aedes aegypti and Aedes albopictus. These two species can also transmit other mosquito-borne viruses, including dengue. They bite throughout daylight hours, although there may be peaks of activity in the early morning and late afternoon. The disease occurs in Africa and Asia, although imported cases have been recorded in the WHO European Region and the Region of the Americas. Over 2 million cases have been reported since 2005. Chikungunya disease has now been identified in over 110 countries in Asia, Africa, Europe and the Americas. Symptoms: Symptoms of chikungunya appear between 4 and 7 days after the patient has been bitten by the infected mosquito. Chikungunya is rarely fatal. Most symptoms are generally self-limiting and last for 2–3 days. The disease is characterized by an abrupt onset of fever, which is frequently accompanied by joint pain. Other common signs and symptoms include muscle pain, headache, nausea, fatigue and rash. The joint pain is often debilitating and usually lasts for a few days to a few weeks. Most patients recover fully, but in some cases joint pain may persist for several months or even years. Occasional cases of eye, nervous system and heart complications have been reported, as well as gastrointestinal complaints. Serious complications are not common, but the disease can contribute to the cause of death in older people. Often symptoms in infected individuals are mild and the infection may go unrecognized or be misdiagnosed in areas where dengue also occurs. Treatment: There is no specific antiviral drug treatment for chikungunya and there is no commercial chikungunya vaccine however several vaccines are currently under development. There is no specific antiviral drug treatment for chikungunya and there is no commercial chikungunya vaccine. Treatment is directed primarily at relieving the symptoms, including joint pain. This is largely achieved by using anti-pyretic drugs to reduce fever, by optimising the use of pain medication and by administering fluids. Aspirin and other non-steroidal anti-inflammatory drugs should not be administered until dengue can be ruled out in order to reduce the risk of bleeding. Prevention and control rely heavily on reducing the number of water-filled habitats that allow mosquitoes to breed. During outbreaks, insecticides may be sprayed to kill flying mosquitoes; applied to surfaces in and around the abovementioned water-filled habitats where the mosquitoes land; and used to treat these habitats to kill the immature larvae. For protection during outbreaks of chikungunya, clothing which minimizes skin exposure to day-biting mosquitoes is advised. Repellents can be applied to exposed skin or to clothing in strict accordance with product label instructions. For those who sleep during the daytime, particularly young children or sick or older people, insecticide-treated mosquito nets afford good protection. Mosquito coils or other insecticide vaporizers may also reduce indoor biting. Chikungunya vaccine pipeline

Cutar cizon sauro ta Cikanganya Gamsashshen bayani; Citur Cikanganya cuta ce da sauro ke yaɗa ta da take haddasa zazzaɓi da ciwon gaɓoɓi mai raɗaɗi. An gano cutar ne a karan farko a shekarar 1952 lokacin ɓarkewar wata cuta a kudancin ƙasar Tanzaniya. Cuta ce ta ribonucleic acid (RNA) wacce take jinsin alphavirus na dangin Togaviridae. An samo sunan 'chikunganya' daga wata kalma a harshen Kimakonde na kudancin ƙasar Tanzania, wacce take nufin abu ya zama takurarre/tsukakke, kuma ta siffanta yanayin takurewar masu fama da cutar da suke ɗauke da ciwon gaɓoɓi wato (arthralgia). Cutar Cikanganya tana yaɗuwa ne ta dalilin cizon matan sauro da suke ɗauke da cutar. Yawanci, saurayen da ake magana sune na jinsin(Aedes aegypti) da kuma (Aedes albopictus). Waɗannan jinsin guda biyu za su kuma iya yaɗa irin cutar da sauraye me yaɗawa, wanda ya haɗa da cutar (dengue). Suna yin cizon ne gaba ɗaya da rana, duk da akwai yiwuwar samun ayyuka masu yawa da sassafe da kuma yamma liƙis. Cutar na faruwa ne a nahiyar Afrika da Asiya, duk da an tabbatar da shigowar cutar a taron Hukumar Lafiya ta duniya WHO na yankunan Turai da yankunan ƙasashen Amurka. Sama da faruwar cutar miliyan 2 aka rawaito tin daga shekarar 2005. A halin yanzu an gano cutar a sama da ƙasashe 110 a nahiyar Asiya da Afrika da Turai da kuma nahiyoyin Amurka. Alamomi: Alamun cutar suna bayyana ne tsakanin kwana 4 zuwa kwana 7 bayan sauron da ke ɗauke da cutar ya ciji mara lafiyar. Cutar Cikanganya lallai tana kisa. yawancin alamun cutar da kansu suke taƙaita gaba ɗaya sannan su ɓace a kwana 2 zuwa 3. Alamar cutar na farawa ne da faruwar zazzaɓi kwatsam, wanda ko yaushe yake faruwa tare da ciwon gaɓoɓi. Wasu daga cikin alamun cutar sun haɗa da raɗaɗi a naman mutum da ciwon kai da tashin zuciya da gajiya liƙis da kuma ƙuraje. Ciwon gaɓoɓin a yawan lokuta yana sa raunin jiki sannan yawanci ya ɓace a kwanaki kaɗan zuwa 'yan sati kaɗan. yawancin marasa lafiyar suna warkewa gaba ɗaya, amma a wasu lokutan ciwon gaɓoɓin na iya yin naci na wasu watanni ko ma shekaru. Faruwar matsalar ciwon ido lokaci zuwa lokaci da ƙwaƙwalwa da kuma ciwon zuciya da kuma ƙorafe-ƙorafe a kan ciwon ciki. sababbin alamun cutar masu tsanani ba kasafai suke bayyana ba, amma dai cutar tana bada gudummawa wajen mutuwar tsofaffin mutane. Yawancin alamun cutar a ɗai-ɗaikun mutane ba sa tsananta sannan kuma cutar za ta iya kasancewa ba a gane ta ba ko kuma ba a bincika ta ba dai-dai a guraren da cutar (dengue) ke faruwa. Maganin: babu wani takamaimai wani maganin kawar da cutar Cikanganya sannan babu wani maganin riga-kafin cutar Cikanganya na siyarwa duk da a yanzu haka ana kan samar da magananin riga-kafi daban-daban. Babu wani takamaimai wani maganin kawar da cutar Cikanganya sannan babu wani maganin riga-kafin cutar Cikanganya na siyarwa. Ana yin maganin ta ne kai tsaye domin fara rage raɗaɗin alamun cutar, wanda ya haɗa da ciwon gaɓoɓi. Ana iya aiwatar da yin hakan ne ta hanyar amfani da magungunan zazzaɓi domin rage raɗaɗin zazzaɓi, ta hanyar kyautata amfani da maganin rage raɗaɗin sannan ta hanyar amfani da magani na ruwa. Kada a sha ko amfani da magungun rage raɗaɗin zazzaɓi ko maganin kumburi har sai an tabbatar da mara lafiyar ba shi da cutar (dengue) domin kawar da hatsarin zubar da jini. Kariya da kawar da cutar ya dogara ne kacokan a kan rage yawan guraren da ke cika da ruwa inda yake bawa sauraye damar haifar 'ya'ya. Lokacin ɓarkewar cutar, za a iya fesa maganin ƙwari domin kashe saurayen da ke zirziga a sararin samaniya a gurin; za a iya amfani da maganin a ciki da kewayen gurin da aka ambata a sama da suke cika da ruwa inda ya zama mazaunar sauraye; haka kuma za a iya amfani da maganin domin magance mazaunar saurayen don kashe ƙwayayen saurayen da ba su girma ba. Domin kariya lokacin ɓarkewar cutar Cikanganya, ana ba da shawarar sa kayan da za su rage bayyanar fatar mutum ga saurayen da suke cizo da rana tsaka. Za a iya shafa maganin korar saurayen a jikin fatar da take a buɗe ko kuma ga kaya dai-dai da ƙoƙarin bin umarnin da maganin ya zo da shi. Ga waɗanda ke bacci da rana, musamman yara ƙanana ko marasa lafiya ko tsofaffin mutane, gidan sauron da aka sa masa maganin ƙwari yana bada kariya sosai. Maganin sauro da wasu magungunan ƙwari na gas suma za su iya rage cizon sauro a cikin ɗaki. Binciko sababbun magungunan rigakafin kariya daga cutar Cikanganya

Chikungunya Muhtasari:Chikungunya ni ugonjwa wa virusi unaoenezwa na mbu unaosababisha homa na maumivu makali ya viungo. Ugonjwa huo uligunduliwa kwa mara ya kwanza mwaka 1952 wakati wa mlipuko wa ugonjwa huo Kusini mwa Tanzania. Ni kirusi cha ribonucleic acid (RNA) ambacho ni cha jenasi ya aphavirus ya familia ya Togaviridae. Jina “chikungunya” linatokana na neno katika lugha ya Kimakonde Kusini mwa Tanzania, likimaanisha kubadilika na kuelezea hali ya kujiinamia ya wagonjwa wenye maumivu ya viungo (arthralgia). Chikugunya huambukizwa kwa binadamu kwa kuumwa na mbu jike aliyeambukizwa. Kwa kawaida, mbu wanaohusika ni Aedes aegypt na Aedes albopictus. Spishi hizi mbili zinaweza pia kusambaza virusi vingine vinavyoenezwa na mbu, ikiwa ni pamoja na dengue. Wanauma saa za mchana, ingawa kunaweza kuwa na kilele cha shughuli asubuhi na mapema na alasiri. Ugonjwa huu hutokea barani Afrika na Asia, ingawa kesi zilizoingizwa kutoka nje zimerekodiwa kwenye kanda za WHO za ulaya na Amerika. Zaidi ya kesi milioni 2 zimeripotiwa tangu 2005. Ugonjwa wa Chikungunya sasa umegunduliwa katika zaidi ya nchi 110 za Asia, Ulaya na Amerika. Dalili: Dalili za hujitokeza kati ya siku 4 na 7 baada ya mgonjwa kunumwa na mbu aliyeambukizwa. Chikungunya ni nadra sana kuua. Dalili nyingi kwa ujumla hujizuia na hudumu kwa aiku 2 –3. Ugonjwa huo una sifa ya kuanza kwa ghafla kwa homa, ambayo mara nyingi hufuatana na maumivu ya viungo. Dlili nyingine za kawaida ni pamoja na maumivu ya misuli, maumivu ya kichwa , kichefuchefu, uchovu na upele. Maumivu ya viungo mara nyingi hudhoofisha na kwa kawaida hudumu kwa wiki chache. Wagonjwa wengi hupona kikamilifu, lakini wakati mwingine maumivu ya viungo yanaweza kudumu kwa miezi kadhaa au hata miaka. Mara kwa mara matukio ya matatizo ya macho, mfumo wa neva na moyo yameripotiwa, pamoja na malalmiko ya utumbo. Matatizo makubwa si ya kawaida, lakini ugojwa huo unaweza kuchangia sabbau ya kifo kwa wazee. Mara nyingi dalili za watu walioambukizwa huwa hafifu na huenda maambukizi yasitambuliwe au kutambuliwa kimakosa katika maeneo ambayo homa ya dengue pia hutokea. Tiba: Hakuna matibabu mahususi ya kizuia virusi kwa chikugunya na hakuna chanjo ya chikugunya ya kibiashara hata hivyo chanjo kadhaa kwa sasa zinaendelea kutengenezwa. Hakuna matibabu mahususi ya kizuia virusi vya chikugunya na hakuna chanjo ya kibiashara ya chikugunya. Matibau huelekezwa hasa katika kupunguza dalili, ikiwa ni pamoja na maumivu ya viungo. Hii inafanikiwa kwa kiasi kikubwa kwa kutumia dawa za kuzuia-pairetik ili kupunguza homa, kwa kuboresha matumizi ya dawa za maumivu na kwa kutoa majimaji. Aspirini na dawa zingine zisizo za steroidal za kuzuia uchochezi hazipaswi kusimamiwa hadi dengue iweze kutengwa ili kupunguza hatari ya kutokwa na damu. Kinga na udhibiti hutegemea sana kupunguza idadi ya makazi yaliyojaa maji ambayo huruhusu mbu kuzaliana. Wakati wa mlipuko, dawa za kuua wadudu zinaweza kunyunyizwa kuua mbu wanaouruka; hutumika kwenye maeneo ya ndani na karibu na makazi yaliyotajwa hapo juu yaliyojaa maji ambapo mbu hutua; na kutumika kutibu makazi haya kuua mabuu ambao hawajakomaa. Kwa ulinzi wakati wa milipuko ya chikungunya, mavazi ambayo hupunguza kuweka ngozi wazi kwa mbu kuuma mchana yanasauriwa. Dawa za kuwazuia zinaweza kutumika kwa ngozi iliyowazi au kwenye nguo kwa kufuata maagizo madhubuti ya lebo ya bidhaa. Kwa wale wanaolala wakati wa mchana, hasa watoto wadogo au wagonjwa au wazee, vyandarua vilivyotiwa dawa vina uwezo wa kuwalinda. Sumu ya mbu ya kuchoma au sumu nyingine za kuua wadudu zinaweza pia kupunguza kuuma ndani ya nyumba. Bomba la chanjo ya Chikungunya.

Àrùn Chikungunya Ìsọníṣókí: Chikungunya jẹ́ àrùn oní-fáírọ́sì tí ẹ̀fọn ń gbé ká èyí tí ó máa ń fa ibà àti akọ ìrora oríkèéríkèé-ara. 1952 ni ìgbà àkọ́kọ́ tí wọ́n ṣe ìdámọ̀ àrùn yìí lásìkò ìbẹ́sílẹ̀-àrùn ní Gúúsù Tanzania. Ó jẹ́ ásíìdì fáírọ́sì ribonucleic (RNA) tó jẹ́ ti hóró alphavirus ti àká Togaviridae. Orúkọ nnì ‘‘chikungunya’’ jẹyọ láti inú ọ̀rọ̀ èdè Kimakonde ní Gúúsù Tanzania, èyí tí ó túmọ̀ sí ‘‘láti di títẹ̀’’, ó sì ṣe àpéjúwe ìfarahàn ìtẹ̀ba ti ẹni tí ó ní ìrora oríkèéríkèé-ara (arthralgia). Chikungunya máa ń wọ ara àwọn ènìyàn nígbà tí àwọn ẹ̀fọn abo alárùn náà bá jẹ wọ́n. Èyí tí ó wọ́pọ̀ jùlọ, àwọn ẹ̀fọn tí ó kàn ni Aedes aegypti àti Aedes albopictus. Àwọn ẹ̀dá méjì yìí tún lè kó àwọn fáírọ́sì àtara-ẹ̀fọn mìíràn ran ni, àti ibà oríkèé-ara pẹ̀lú. Ìjẹ náà ní gbogbo wákàtí ọjọ́, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìṣe lè pọ̀ ní àárọ̀ kùtù àti ọ̀sán pọ́n gangan. Àrùn náà ṣẹlẹ̀ ní Áfíríkà àti Asia, àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ rẹ̀ tí ó bá awon arinrinajo wọlé ni WHO ti kọ sílẹ̀ ní Agbègbè Europe àti àwọn orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà. Ó ju mílíọ̀nù 2 ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn náà lọ tí wọ́n jábọ̀ láti 2005. Àrùn Chikungunya ti farahàn ní àwọn orílẹ̀-èdè 110 ó lé ní Asia, Áfíríkà, Europe, àti àwọn ìlànà Améríkà. Àwọn àmì aṣàfihàn: Àwọn àmì aṣàfihàn àrùn Chikungunya máa ń farahàn ní ọjọ́ 4 àti 7 lẹ́yìn tí ẹ̀fọn alárùn náà ti jẹ aláìsàn náà. Chikungunya kì í sábà burú jáì. Púpọ̀ àwọn àmì àìsàn yìí máa ń sábà lọ fúnra wọn láìtọ́jú àti pé wọn kì í ju ọjọ́ 2-3 lọ. Àrùn yìí ní àbùdá ìbẹ̀rẹ̀ ìbà láìnídìí, èyí tí ó máa ń ní ìrora oríkèé-ara nínú. Àwọn àmì aṣàfihàn mìíràn bí i ìrora ìsan, ẹ̀fọ́rí, àyà rírìn, rírẹ̀ àti kúrúkàsá. Ìrora oríkèé-ara náà fa ìrẹ̀wẹ̀sì ó sì máa ń tó ọjọ́ díẹ̀ sí ọ̀sẹ̀ díẹ̀. Púpọ̀ àwọn aláìsàn máa dárayé tán, ṣùgbọ́n ní àwọn ìgbà mìíràn ìrora oríkèé-ara máa ń tẹ̀síwájú fún oṣù tàbí ọdún púpọ̀. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ojú lẹ́ẹ̀kọ̀ọ̀kan, wọ́n ti jábọ̀ àwọn wàhálà ìlera ajẹmọ ààrin gbùngbùn ìmọ̀lára àti ọkàn, àti àwọn ìfisùn nípa ìlera-ìfun. Àwọn wàhálà ìlera kò wọ́pọ̀, ṣùgbọ́n àrùn náà lè dákún okùnfà ikú láàrin àwọn àgbàlagbà. Àwọn àmì aṣàfihàn nínú àwọn olúkúlùkù tó ti kó o máa ń sábà mọ níba àti pé wọ́n lè má dá kòkòrò-àrùn náà mọ̀ tàbí kí wọ́n rí i yẹ̀wò ní àwọn agbègbè tí ibà-oríkèé-ara bá ti ṣẹlẹ̀. Ìtọ́jú: kò sí òògùn atako-fáírọ̀sì pàtó fún ìtọ́jú chikungunya àti pé kò sí àjẹsára chikungunya ní títà, ṣùgbọ́n onírúurú àwọn àjẹsára ni wọ́n ń pèsè/ṣe lọ́wọ́. Kò sí òògùn atako-fáírọ̀sì pàtó fún ìtọ́jú chikungunya àti pé kò sí àjẹsára chikungunya ní títà. Ìtọ́jú máa ń pilẹ̀ máa ń gbájúmọ́ dídín àwọn àmì náà kù, pẹ̀lú ìrora oríkèé-ara. Wọ́n máa ń ṣe èyí nípasẹ̀ lílo àwọn òògùn adín-ibà-kù láti dín ibà kù, nípasẹ̀ dídákún iṣẹ́ àwọn òògún-ìlò-fún-ìrora àti nípasẹ̀ lílo àwọn ohun olómi. Wọ́n kò gbọdọ̀ lo asipirínì àti àwọn ọ̀ẉọ́ òògùn Apàrora mìíràn àfi ìgbà tí wọ́n bá lè yọ ibà-oríkèé-ara náà kúrò látàrí àti dín ewu ìṣẹ̀jẹ̀ kù. Ìdèna àti ìṣàkóso wà lọ́wọ́ mímú àdínkù bá iye àwọn ibùgbé olómi tí wọ́n máa ń gba àwọn ẹ̀fọn láàyè láti dàgbà-bísíi. Lásìkò ìbẹ́sílẹ̀-àrùn, wọ́n lè fín òògùn ẹ̀fọn láti pa àwọn ẹ̀fọn tó ń fò kiri; wọ́n lè fín wọn sí ara àti àyíká àwọn ìbúgbé akún-fómi tí a ti dárúkọ níbi tí àwọn ẹ̀fọn náà ń ba si; àti pé láti tọ́jú àwọn ibùgbé yìí látipa àwọn ẹyin ẹ̀fọn tí kò tíì gbó. Fún ààbò lásìkò ìbẹ́sílẹ̀ àrùn chikungunya, ó yẹ kí á wọ àṣọ tí yóò mú àdínkù bá ìṣí-ara-sí àwọn ẹ̀fọn ajẹni-lọ́sàn-án. A lè fi òògùn-ẹ̀fọn pa ibi ara tí a sí sílẹ̀ tàbí sí aṣọ ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlànà tí ó wà lára atọ́ka ọjà náà. Fún àwọn tí ó máa ń sùn ní ọ̀sán, pàápàá àwọn ọmọdé tàbí aláìsà tàbí àgbàlagbà, àwọn àwọ̀n-olóògùn-ẹ̀fọn máa ń mú ààbò tó pé wá. Òògùn-ẹ̀fọn arúùúfín-túú tàbí àwọn òògùn ẹ̀fọn mìíràn náà lè dín bí ẹ̀fọn ṣe ń jẹni nínú ilé kù. Òpónà àjẹsára Chikungunya

I-Chikungunya Uhlolojikelele: I-Chikungunya yisifo sevayirasi ethwalwa omiyane esibangela imfiva kanye nobuhlungu obukhulu bamalunga omzimba. Lesi sifo saqashelwa okokuqala ngo-1952 ngesikhathi siqubuka eningizimu yeTanzania. Yigciwane le-ribonucleic acid (RNA) eliwuhlobo lwe-alphavirus yomndeni i-Togaviridae. Igama elithi “chikungunya” lisuselwa egameni lolimi lwase-Kimakonde eningizimu yeTanzania, okusho ukuthi “ukusonteka”, futhi lichaza ukubukeka kwabantu abanobuhlungu bamalunga omzimba (i-arthralgia). I-Chikungunya idluliselwa kubantu ngokulunywa omiyane besifazane abathelelekile. Ngokuvamile, omiyane ababandakanyekayo yi-Aedes aegypti ne-Aedes albopictus. Lezi zinhlobo ezimbili zingadlulisela namanye amavayirasi athwalwa omiyane, kuhlanganise ne-dengue. Baluma phakathi nawo wonke amahora emini, nakuba kungase kube nenani eliphakeme lomsebenzi entathakusa nasekupheleni kwentambama. Lesi sifo senzeka e-Afrika nase-Asia, nakuba iziguli ezingenisiwe ziye zabhalwa esiFundeni se-WHO saseYurophu kanye nasesiFundeni saMazwe aseMelika. Iziguli ezingaphezu kwezigidi ezi-2 ziye zabikwa kusukela ngo-2005. Isifo i-Chikungunya manje sesihlonzwe emazweni angaphezu kwe-110 e-Asia, e-Afrika, eYurophu kanye naseMazweni aseMelika. Izimpawu: Izimpawu ze-chikungunya zivela phakathi kwezinsuku ezi-4 ukuya kweziyi-7 ngemva kokuba isiguli silunywe umiyane othelelekile. I-Chikungunya ayivamile ukubulala. Izimpawu eziningi ngokuvamile ziyazilinganisela futhi zihlala izinsuku ezi-2 ukuya kwezi-3. Lesi sifo sibonakala ngokuqala okungazelelwe kwemfiva, okuvame ukuhambisana nobuhlungu bamalunga omzimba. Okunye okubonakalayo kanye nezimpawu ezivamile zihlanganisa ubuhlungu bezicubu zomzimba, ikhanda elibuhlungu, ukucanuzela kwenhliziyo, ukukhathala ngokwedlulele kanye nokuqubuka komzimba. Ubuhlungu bamalunga omzimba buvame ukukhubaza futhi ngokuvamile buhlala izinsuku ezimbalwa ukuya emasontweni ambalwa. Iziguli eziningi zilulama ngokugcwele, kodwa kwezinye izimo ubuhlungu bamalunga omzimba bungaqhubeka izinyanga eziningana noma ngisho neminyaka imbala. Kuye kwabikwa izimo zamehlo, uhlelo lwezinzwa kanye nezinkinga ngokuphathelene nenhliziyo ngezikhathi ezithile, kanye nezikhalazo ngokuphathelene nohlelo lwesisu kanye namathumbu. Azivamile izinkinga ezimandla, kodwa lesi sifo singaba nomthelela ekubangeleni ukushona kwabantu asebekhulile. Ngokuvamile izimpawu kubantu abathelelekile zincane futhi ukutheleleka kungase kungaqashelwa noma kungatholwa isifo esifanele ezindaweni lapho kutholakala khona ne-dengue. Ukwelashwa: Ayikho imithi eqondile elwa negciwane yokwelapha i-chikungunya futhi awukho umuthi wokugoma we-chikungunya odayiswayo kodwa kusathuthukiswa njengamanje imithi yokugoma eminingana. Ayikho imithi eqondile elwa negciwane yokwelapha i-chikungunya futhi awukho umuthi odayiswayo wokugomela i-chikungunya. Ukwelashwa kuqondiswe ikakhulukazi ekunciphiseni izimpawu, okuhlanganisa nobuhlungu bamalunga omzimba. Lokhu kuzuzwa kakhulu ngokusebenzisa imithi elwa ne-pyretic ukuze kuncishiswe imfiva, ukusebenzisa kakhulu imithi yezinhlungu kanye nokunikeza uketshezi. I-aspirin neminye imithi elwa nokuvuvukala engewona ama-steroid akufanele inikezwe kuze kuthiwe akuyona i-dengue ukuze kuncishiswe ingozi yokopha. Ukuvimbela nokulawula kuncike kakhulu ekunciphiseni inani lezindawo zokuhlala ezigcwele amanzi ezivumela omiyane ukuthi bazale. Ngesikhathi sokuqubuka kwesifo , izibulali-zinambuzane zingase zifafazwe ukuze zibulale omiyane abandizayo; zifakwe ezindaweni eziphakathi nasezindaweni ezizungeze izindawo ezishiwo ngenhla ezigcwele amanzi lapho omiyane behlela khona; futhi zisetshenziselwa ukwelapha lezi zindawo ukuze zibulale izibungu ezingakathuthuki ngokuphelele. Ukuze kuvikelwe phakathi nokuqubuka kwe-chikungunya, kunconywa izingubo ezinciphisa ukuvela kwesikhumba komiyane abaluma emini. Izinto ezibaxoshayo zingasetshenziswa esikhunjeni esivele obala noma ezingutsheni ngokuhambisana kakhulu neziqondiso zelebuli yomkhiqizo. Kulabo abalala emini, ikakhulukazi izingane ezincane noma abantu abagulayo noma asebekhulile, amanetha omiyane elashwe ngezibulali-zinambuzane anikeza ukuvikela okuhle. Ama-coil omiyane noma emanye ama-vaporizer ezibulali-zinambuzane nawo angase anciphise ukulunywa ngaphakathi endlini. Okungase kwenzeke ngokuphathelene nokugomela i-Chikungunya

የህጻናት የአካባቢ ጤና ማጠቃሊያ፡- የአካባቢ አደጋዎችን መቀነስ ከ4 ህጻናት የአንዱን ህይወት ከሞት ያድናል፡፡ እ.ኤ.አ በ 2012 ከአምስት ዓመት በታች የሆኑ 1.7 ሚሊዮን ሕፃናት ሞት ምክንያት የሆነው ከአካባቢ ጋር የተያያዘ ነው፡፡ እነዚህ 570,000 በመተንፈሻ አካላት በሽታ የሞቱት፣ 361,000 በተቅማጥ፣ 270,000 በቅድመ ወሊድ ሕይወታቸው ያለፈ፣ 200,000 በወባ እና 200,000 ሰዎች ባልታወቀ የአካል ጉዳት ምክንያት ሕይወታቸው ያለፈውን ያካትታል፡፡ የአካባቢ አደጋዎች በልጆች ጤና እና እድገት ላይ ከተፀነሰበት ጊዜ ጀምሮ እስከ ልጅነት እና ጉርምስና እና እንዲሁም እስከ አዋቂነት ዕድሜ ድረስ ተፅእኖ አላቸው፡፡ አካባቢው የልጁን የወደፊት ሁኔታ ይወስናል፡- የፅንስ መርሃ ግብር እና ቀደምት እድገት በአካባቢያዊ አደጋዎች ሊለወጡ ስለሚችሉ በጨቅላ እድሜ መጋለጥ በአዋቂዎች ጤና ላይ ተጽእኖ ያሳድራሉ፡፡ በተለይ በማደግ ላይ ባሉ አገሮች ለሕጻንነት ሞት፣ ለሕመምና ለአካል ጉዳት ከፍተኛ አስተዋጽኦ የሚያደርጉ መጥፎ የአካባቢ ሁኔታዎችና ብክለት ናቸው፡፡ ህጻናት የአየር ብክለት፣ በቂ ያልሆነ ውሃ፣ የአካባቢ ጽዳትና ንፅህና፣ አደገኛ ኬሚካሎች እና ቆሻሻዎች፣ ጨረሮች፣ የአየር ንብረት ለውጥ እንዲሁም እንደ ቆሻሻ የመሳሰሉ ብቅ የሚሉ አስጊ ሁኔታዎችን ጨምሮ በተለይ ለአንዳንድ የአካባቢ አደጋዎች የተጋለጡ ናቸው፡፡ አደጋ፡- ልጆች ከአዋቂዎች የበለጠ ለአካባቢያዊ አደጋዎች የተጋለጡ ናቸው፡፡ ልጆች ያለማቋረጥ እያደጉ ይገኛሉ፡፡ ከክብደታቸው አንጻር ብዙ አየር ይተነፍሳሉ፣ ብዙ ምግብ ይበላሉ እንዲሁም ከአዋቂዎች የበለጠ ውሃ ይጠጣሉ፡፡ የልጆች የእድገት ሁኔታ አሁንም እየተሻሻለ መጥቷል፡፡ ይህ ማዕከላዊ ነርቮች፣ የበሽታ መከላከያ፣ የመራቢያ እና የምግብ መፍጫ ስርዓቶቻቸውን ያጠቃልላል፡፡ በተወሰኑ የእድገት ደረጃዎች ላይ ለአካባቢ መርዛማ ንጥረ ነገሮች ሲጋለጥ ወደማይቀለበስ ጉዳት ሊያደርስ ይችላል፡፡ ህጻናት ከአዋቂዎች የተለየ ባህሪ ያላቸው ሲሆን ይህ ማለት ለአካባቢያዊ አደጋዎች ሊጋለጡ የሚችሉባቸው የተለያዩ መንገዶች አሉ ማለት ነው፡፡ ለምሳሌ ትንንሽ ልጆች በአቧራ እና በመሬት ላይ ለሚከማቹ ኬሚካሎች ሊጋለጡ በሚችሉበት መሬት ላይ ይንከባለላሉ፡፡ ልጆች በትንሹም ቢሆን አካባቢያቸውን አይቆጣጠሩም፡፡ ከአዋቂዎች በተለየ መልኩ ሁለቱም አደጋዎችን ላያውቁ እና ጤንነታቸውን ለመጠበቅ መምረጥ አይችሉም፡፡ ከአምስት ዓመት በታች የሆኑ ህጻናት 25% የሚሆነውን የበሽታ ብዛት ከአካባቢ አደጋዎች የተነሳ ነው፡፡ የህጻናት ጤና ችግሮች በሚኖሩበት፣ በሚሰሩበት፣ በሚጫወቱበት እና በሚማሩበት ቦታ ለብዙ የአካባቢ አደጋ ሁኔታዎች በመጋለጣቸው ምክንያት ይከሰታሉ፡፡ ለአካባቢ አስጊ ሁኔታዎች ሁሉን አቀፍ አቀራረብን በመከተል ብቻ በዓለም አቀፍ ደረጃ የበሽታዎችን አካባቢያዊ ጫና በመቀነስ ረገድ ከፍተኛ እድገት ሊመጣ ይችላል፡፡ እንደዚህ አይነት አሰራር በዘርፎች እና በሁሉም የህብረተሰብ እርከኖች ግለሰቦች፣ ማህበረሰቦች፣ ማዘጋጃ ቤቶች፣ የጤና አጠባበቅ ባለሙያዎች እና ፖሊሲ አውጪዎችን ጨምሮ በኩላቸውን አስተጽኦ ማድረግ ማለት ነው፡፡ ዋና ዋናዎቹ የአካባቢ አደጋዎች፡- የአየር ንብረት ለውጥ የአየር ብክለት የኬሚካል ደህንነት የውሃ ንፅህና 5. ጨረር አቅም፡- ከአካባቢያዊ ሁኔታዎች ጋር የተያያዙ የህጻናት በሽታዎች እጅግ በጣም በርካታ ቁጥር ያለው የአለም አቀፍ የህዝብ ጤና ችግሮችን የያዘ ነው፡፡ ይህ ብዙውን ጊዜ ስለ አካባቢያዊ አደጋዎች በልጆች ጤና ላይ ያለውን ተፅእኖ በተመለከተ የግንዛቤ እጥረት እና እውቀት በሌላቸው በተለይ በማደግ ላይ ባሉ ሀገሮች እና በድህነት አረንቋ ባሉ ማህበረሰቦች ውስጥ ያለ ነው፡፡ ይህንን ችግር ለመቅረፍ የዓለም ጤና ድርጅት መረጃና የሥልጠና ቁሳቁሶችን በማዘጋጀት የሥልጠና ሥራዎችን ይሠጣል፡፡ የጤና አጠባበቅ አቅራቢዎች ከአካባቢያዊ አስጊ ሁኔታዎች ጋር የተዛመዱ የህጻናት በሽታዎችን በተሻለ ሁኔታ እንዲለዩ እና እንዲከላከሉ ለማስቻል፣ ከሁለቱም ያደጉ እና በማደግ ላይ ያሉ ሀገራት ባለሙያዎች በተወሰኑ የአካባቢ ጉዳዮች ላይ ቁሳቁሶችን በማዘጋጀት እና በአቻ ለአቻ ግምገማ ላይ ተሳትፈዋል፡፡

Children's environmental health Overview: Reducing environmental risks could prevent 1 in 4 child deaths. In 2012, 1.7 million deaths in children under five were attributable to the environment. These included 570 000 deaths from respiratory infections, 361 000 deaths from diarrhoea, 270 000 deaths from neonatal conditions, 200 000 deaths from malaria and 200 000 deaths from unintentional injuries. Environmental risks have an impact on the health and development of children, from conception through childhood and adolescence and also into adulthood. The environment determines a child’s future: early life exposures impact on adult health as fetal programming and early growth may be altered by environmental risk factors. Adverse environmental conditions and pollution are a major contributor to childhood deaths, illnesses and disability, particularly in developing countries. Children are particularly vulnerable to certain environmental risks, including: air pollution; inadequate water, sanitation and hygiene; hazardous chemicals and waste, radiation; climate change; as well as emerging threats like e-waste. Risks: Children are more vulnerable than adults to environmental risks; Children are constantly growing. They breathe more air, consume more food, and drink more water than adults do, in proportion to their weight.Children's systems are still developing. This includes their central nervous, immune, reproductive, and digestive systems. At certain early stages of development, exposure to environmental toxicants can lead to irreversible damage. Children behave differently from adults and this means there are different ways they can be exposed to environmental risks. For example, young children crawl on the ground where they may be exposed to dust and chemicals that accumulate on floors and soils. Children have little control over their environment. Unlike adults, they may be both unaware of risks and unable to make choices to protect their health. Environmental risks account for 25% of the disease burden in children under five. Children's health problems often result from exposure to a number of environmental risk factors in the places where they live, work, play and learn. Only through adopting a holistic approach to environmental risk factors can significant progress be made in reducing the environmental burden of disease on a global scale. Such an approach means involvement across sectors and at all levels of society including individuals, communities, municipalities, healthcare professionals, and policy makers. Main environmental risks are: 1. Climate change 2. Air pollution 3. Chemical safety 4. Water sanitation and hygiene 5. Radiation Capacity: Childhood diseases related to environmental factors represent an enormous global public health problem. This is particularly true in developing countries and impoverished communities, where there is often lack of awareness and knowledge about the effects of environmental hazards on children’s health. To help address this problem, WHO prepares information and training materials and implements training activities. To allow healthcare providers to better identify and prevent childhood diseases related to environmental risk factors, experts from both developed and developing countries have been involved in the preparation and peer-review of materials on specific environmental topics.

Kulawa da lafiyar muhallin yara. Gamsashshen bayani: rage hatsarorin muhalli zai iya kare faruwar 1 bisa 4 na mace-macen yara. A shekarar 2012 an alaƙanta mutuwar yara 'yan ƙasa da shekara biyar miliyan 1.7. wannan ya haɗa da mace-mace 570 000 sakamakon cutukan numfashi da mace-mace 361 000 sakamakon gudawa da mace-mace 270 000sakamakon jariran da aka haifa da mace-mace 200 000 sakamakon cizon sauro da kuma mace-mace 200 000 sakamakon ciwukan bazata. Hatsarorrin muhalli suna da tasiri a kan lafiya da girman yara, daga lokacin ɗaukar ciki har zuwa yarinta da lokacin tasawa da kuma lokacin balaga. Muhalli shi yake nuni da irin yadda rayuwar yaro za ta kasance: farko rayuwar yaro na tasiri a kan rayuwarsa bya ya girma, domin kuwa muhahlli kan iya shafar girma. Mummunan yanayin muhalli da gurɓatar iska ko muhalli sune manyan abubuwan da suke bada gudummawa ga mace-macen yara da rashin lafiya da kuma nakasa, musamman a ƙasashe masu tasowa. Yara musamman za su iya cutuwa ta dalilin hatsarorin muhalli, wanda ya haɗa da, gurɓatar iska da rashin samun isashshen ruwa da tsaftace muhalli da kuma tsaftace jiki; sinadaran kyamikal masu hatsari da shara da sinadarin radiyeshan; canjin yanayi; da kuma barazana iri-iri da da suke tasowa kamar sharar yanar gizo-gizo. Haɗurra: Yara sun fi manya saurin cutuwa ta dalilin haɗurran muhalli; Yara kullum suna girma. Sun fi shaƙar iska da cin abinci da shan ruwa fiye da yadda manya ke yi, ta fuskar nauyinsu. Tsarin girman yara har yanzu yana haɓaka. Wannan ya haɗa da tsarin jijìyoyinsu, tsarin kariyar jikinsu da tsarin haihuwarsu da tsarin narkewar abincinsu. A wasu matakan fara girman yaro, haɗuwa da sinadaran muhalli masu guba zai iya janyo babbar asarar da ba za a iya mayar da ita ba. Yara na ɗabi'antuwa daban da yadda manya ke ɗabi'antuwa sannan hakan na nufin da akwai hanyoyi daban-daban da za su iya fuskantar hatsarorin muhalli. Misali, yara ƙanana na rarrafe a ƙasa inda za su iya cutuwa da ƙura da sinadaran kyamikal da suke taruwa a kan siminti da ƙasa. Yara basa iya tafiyar da muhallin su Sosai. Ba kamar manya ba, ba lallai su samu masaniyar hatsarori sannan ba za su iya yin zaɓin da ya dace wajen kare lafiyar su. Hatsarorin muhalli sun kai kaso 25% da cututtukan da suke damun yara 'yan n ƙasa da shekara biyar. Matsaloli lafiyar yara yawanci na faruwa ne ta dalilin bayyana ga hatsarorin muhalli da yawa a guraren da suke rayuwa da aiki da wasa da kuma koyo. Kawai ta hanyar tsarin tunkarar gaba ɗaya hatsarorin muhalli za a iya samun wani kyakkyawan cigaba wajen rage yawan cututtukan muhalli a duniya baki ɗaya. Irin tunkarar wannan tsarin na nufin shigo da ɓangarori da dama sannan a kowanne mataki na al'umma Wanda ya haɗa da ɗaiɗaikun mutane da al'umma da garuruwa da ƙwararrun jami'an lafiya da kuma masu tsara doka. Manyan haɗurran muhalli sune: 1. Canjin yanayi 2. Gurɓatar iska 3. Tsaron sinadarin kyamikal 4. Tsaftace ruwa 5. Radiyeshan (sinadarin da ke fitowa daga na'urori) Girman abun: Cututtukan yara da suke da alaƙa da muhalli sun wakilci wani babban kaso na matsalar lafiyar al'umma a faɗin duniya. Wannan tabbas haka yake musamman a ƙasashe masu tasowa da kuma cikin al'ummar da suke fama da talauci. Inda babu isashshen wayar da kai da ilimi akan tasirikan hatsarorin muhalli a kan lafiyar yara. Domin taimakawa wajen maganin wannan matsalar, ƙungiyar lafiya ta duniya (WHO) ta samar da da bayanai da kayan horaswa da kuma kayan aikace-aikacen bada horarwa. Domin bawa masu kulawar lafiya damar gano da kare cututtukan yara da suke da alaƙa da hatsarorin muhalli, ƙwararrun daga duka ƙasashen biyun da suka cigaba da kuma ƙasashe masu tasowa suna cikin shirye-shirye da nazari na tsara/fanni dayya na abubuwan da suka shafi darusan muhalli na musamman.

Afya ya mazingira ya watoto. Muhtasari: kupunguza hatari za kimazingira kunaweza kuzuia kifo cha mtoto 1 kati ya 4. Mnamo mwaka 2012, vifo milioni 1.7 vya waoto chini ya miaka mitano vilitokana na mazingira. Miongoni mwao ni vifo 570 000 vitokanavyo na magonjwa ya kupumua, vifo 361 000 kutokana na kuharisha, vifo 270 000 vitokanavyo na watoto wachanga , vifo 200 000 kutokana na malaria na vifo 200 000 kutokana na majeraha yasiyotarajiwa. Hatari za kimazingira zina athari kwa afya na ukuaji wa watoto, tangu kutungwa kwa mimba hadi utotoni na ujana na pia kwa watu wazima. Mazingira huamua mustakabaliwa mtoto: mfiduo wa maisha ya utotoni huathiri afya ya watu wazima kwani utayarishaji wa programu ya fetasi na ukuaji wa mapema unaweza kubazdilishwa na sababu za hatari za mazingira. Hali mbaya ya mazingira na ucahfauzi wa mazingira vinachangia sana vifo vya watoto, magonjwa na ulemavu, haswa katika nchi zinazoendelea. Watto huathirika hasa na hatari fulani za mazingira, ikiwa ni pamoja na; uhaba wa maji, usafi wa mazingira; kemikali hatari na taka, mionzi;mabadiliko ya tabianchi; pamoja na hatari zinazzojitokeza kama vile taka za keletroniki. Hatazri: Watoto wana hatari zaidi kuliko watu wazima kwa hatari za kimazingira.; Watoto hukua daima. Wanapumua hewa zaidi, hutumia chakula zaidi, na kunywa maji zaidi kuliko watu wazima, kulingana na uzito wao. Mifumo ya watoot bado inaendelea. Hii ni pamoja na mfumo wao mkuu wa neva, kinga, uzazi na usagaji chakula. Katika hatua fulani za mwanzo za ukuaji, mfiduo wa sumu za mazingira unaweza kusababisha uharibifu usioweza kurekebishwa. Watoto hutenda tofaujti na watu wazima na hii inamaanisha kuna niia tofauti wanaweza kukabili hatari za mazingira. Kwa mfano, watoto wadogo hutambaa chini ambapo wanaweza kukabiliwa na vumbi na kemikali ambazo hujilimbikiza kwenye sakafu na udongo. Watoto wana udhibiti mdogo juu ya mazin gira ya. Tofauti na watu wazima, wanaweza kuwa hawajui hatari na hawawezi kufanya maamuzi ili kulinda afya zao. Hatari za kimazingira husababisha 25% ya mzigo wa mazgonjwa kwa watoto chini ya miaka mitano. Matatizo ya afya ya watoto mara nyingi hutokana na kuathiriwa na mambo kadhaa ya hatari ya mazingira katika maeneo wanayoishi, kazini, kucheza na kujifunza. Ni kupitia tu kwa kufuata mtazamo kamili wa mambo ya hatari ya mazingira ndipo maendeleo makubwa yanaweza kufanywa katika kupunguza mzigo wa magonjwa ya mazingira kwa kiwango cha kimataifa. Mtazamo kama huo unamaanisha kuhusika katika sekta zote na katika ngazi zote za jamzii ikijumuisha watu binfasi, jamii, manispaa, wataalamu wa afya na watunga sera. Hatari kuu za mazigira ni: 1. Mabadiliko ya tabiaznchi. 2. Uchafuzi wa hewa. 3. Usalama wa kikemikali. 4. Usafi wa maji na salama. 5. Mionzi Uwezo: Magonjwa ya utotoni yanayohusiana na mambo ya mazingira yanawakilisha tatizo kubwa la afya ya umma duniani. Hii ni kweli hasa katika nchi zinazoendelea na nchi masikini, ambapo mara nyingi kuna ukosefu wa ufahamu na ujuzi kuhusu madhara ya hatari ya mazingira kwa afya ya watoto. Ili kusaidia kushughulikia tatizo hili, WHO hiutayarisha taarifa na nyenzo za mafunzo na kutekeleza shughuli za mafunzo. Ili kuruhusu watoa huduma za afya kutambua na kuzuia vyema magonjwa ya utotoni yanayohusuiana na hatari za mazingira, wataalamu kutoka nchi zilizoendelea na zinazoendelea wamehusika katika utayarishaji na mapitio ya rika ya nyenzo kuhusu mada mahususi za mazingira.

Ìlera àyíká àwọn ọmọdé Ìsọníṣókí: Mímú àdínkù bá ìjàmbá àyíká lè dènà ikú 1 lára ọmọ 4. Ní 2012, ikú ọmọdé mílíọ̀nù 1.7 tó wà lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún márùn-ún ló níí ṣe pẹ̀lú àyíká. kú 570 000 wà nínú rẹ̀ láti ara àìsàn mímí àti ọ̀nà ọ̀fun, ikú 361 000 láti ara àrunṣu, ikú 270 000 láti ara àwọn ipò àgọ́ ara tó níí ṣe pẹ̀lú ìbímọ, ikú 200 000 láti ara ibà àti ikú 200 000 láti ara ìṣèṣe àìmọ̀ọ́mọ̀ ṣe. Ìjàmbá àyíká ní ipa lórí ìlera àti ìdàgbàsókè àwọn ọmọ, láti inú oyún títí dé ìgbà wíwà lọ́mọwọ́ àti ìgbà ìbàlágà àti pẹ̀lú ìgbà ọ̀dọ́. Àyíká ló máa ń sọ bí ọjọ́ iwájú ọmọ yóò ṣe rí: ìgbé ayé àṣẹ̀ṣẹ̀bẹ̀rẹ̀ máa ń ṣe àfihàn ipa lórí ìlera ìgbà àgbà gẹ́gẹ́ bí ètò ìdàgbàsókè ọmọ nínú oyún àti ìdàgbàsókè ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ lè ní àyípadà nípa àwọn okùnfà ewu ní àyíká. Àwọn ipò gíga àyíká àti àwọn ohun ìṣàkòbá jẹ́ olùkópa kan gbòógì sí ikú àwọn ọmọdé, àìlera àti jíjẹ́ abarapá, pàápàá jù lọ ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ ṣẹ̀ ń gbé rí. Àwọn ọmọdé pàápàá ló wà ní ipò láti kojú àwọn ewu kan jù ní àyíká, tó fi mọ́bíba afẹ́fẹ́ jẹ́; àìsí omi tó tó, ìtọjú àyíká àti ìmọ́tótó; ewu kẹ́míkà àti ìfiṣòfò, ìtànká agbára nǹkan; ìyípadà ojú ọjọ; àti ìwáyé àwọn ewu bíi ìṣòfò ojú afẹ́fẹ́. Àwọn ewu: àwọn ọmọdé máa ń kojú ewu lọ́pọ̀lọpọ̀ ju àwọn àgbàlagbà lọ sí ewu àyíká; Àwọn ọmọdé ń dàgbà sí I ní gbogbo ìgbà. Wọ́n ń mí èémí tó pọ̀ sínú, jẹ oúnjẹ púpọ̀, àti mímu omi púpò ju bí àwọn àgbàlagbà ṣe ń ṣe lọ, ní ìwọ̀n sí sísanra wọn. Ètò ìṣiṣẹ́ ara àwọn ọmọdé sí ń dàgbà síi. Èyí jẹ mọ́ ìṣiṣẹ́ àárín gbùngbùn ara àti ọpọlọ, sọ́jà ara, ìṣiṣẹ́ ara fún ìbálòpọ̀/ìbìmọ, àti ètò bí oúnjẹ ṣe ń ṣiṣẹ́ lágọ̀ọ́ ara. Ní àwọn ìgbà ìdàgbàsókè àṣẹ̀ṣẹ̀ bẹ̀rẹ̀ kan, àfihàn sí àwọn ohun ìṣèjàm̀bá lè yọrí sí àwọn ìpalára tí kò ṣeé yí padà. Ìhùwà sí àwọn ọmọdé yàtọ̀ sí ti àwọn àgbàlagbà èyí sì tún mọ̀ sí pé orísirísi ọ̀nà ní ewu àyíká ti lè fojú hàn sí wọn. Bí àpẹẹrẹ, àwọn ọmọdé máa ń rá kòrò ní ilẹ̀ ní bi tí wọ́n tí lè ṣe kọ̀ńgẹ̀ eruku àti kẹ́míkà tó lè ti kóra jọ sí ilẹ̀. Àwọn ọmọdé ní àkóso bíńtín lórí àyíká wọn. Kìí ṣe bíi àgbàlagbà, wọ́n lè má mọ̀ nípa ewu wọn kò sí ní lè yàn láti dáàbò bo ìlera wọn. Àwọn ewu àyíká wà ní ìwọ̀n 25% àwọn àrùn tó kó wàhálà bá àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún márún. Wàhálà ìlera àwọn ọmọdé máa ń yọrí láti ara àfihàn sí iye àwọn atọ́ka ewu àyíká ní ibi tí wọ́n gbé, tí ń ṣiṣẹ́,ṣeré àti kẹ́kọ̀ọ́. Nípa lílo àgbékalẹ̀ tó mú yányán sí àwọn atọ́ka ewu àyíká ní ìtẹ̀síwájú tó lápẹẹrẹ lè ṣẹlẹ̀ ní mímú àdìnkù bá wàhálà àrùn àyíká ní orí òṣùwọ̀n gbogbo àgbáyé. Irú àgbékalẹ̀ yìí túmọ̀ sí ìkópa gbogbo ẹ̀ka àti gbogbo ìpele àwùjọ títí mọ́ ẹnì kọ̀ọ̀kan, àwùjọ, agbègbè, àwọn akọṣẹ́mọṣẹ́ ètò ìlera, àti àwọn aṣòfin. Àwọn ewu ajẹmọ́ àwùjọ gbòógì ni: 1. ìyípadà ojú-ọjọ́ 2. bíba afẹ́fẹ́ jẹ́ 3. ààbò kẹ́míkà 4. ìtọ́jú àti ìmọ́tótó omi 5. ìtànká agbára nǹkan Ipá: àwọn àrùn ọmọdé tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn atọ́ka àyíká jẹ́ àṣojú wàhálà ńlá ti ìlera gbogbo àgbáyé. Èyí pàápàá jùlọ òótọ́ ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dìde àti àwọn àwùjọ tó ṣe aláìní, níbi tí àìní ìmọ̀ àti òye nípa ipa ewu àyíká lórí ìlera àwọn ọmọdé. Láti kojú ìṣòro yìí, WHO pèsè àwọn ìròyìn àti àwọn ohun èlò ìkọ́ni àti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn iṣẹ́ ìkọ́ni. Láti fààyè gba àwọn elétò ìlera lati ṣe àfihàn àti dènà àwọn àrùn ìgbà ọmọdé tó níí ṣe pẹ̀lú àyíká ewu àyíká, àwọn akọṣẹ́mọṣẹ́ láti àwọn orílẹ̀-èdè tó ti dàgbà àti àwọn tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dàgbà ló ti ní ipa nínú pípèsè àti ṣíṣe àpapọ̀ àyẹwò lórí àwọn ohùn èlò lórí àwọn kókó ọ̀rọ̀ kọ̀ọ̀kan tó jẹ mọ́ àyíká.

Impilo yezingane ngokuphathelene nendawo Uhlolojikelele: Ukunciphisa izingozi zendawo kungavimbela ukushona kwengane e-1 kwezi-4. Ngo-2012, ukushona kwezingane eziyizigidi eziyi-1.7 ezingaphansi kweminyaka emihlanu kwakungenxa yendawo ezungezile. Lokhu kuhlanganisa ukushona kweziyi-570 000 ngenxa yezifo zokuphefumula, ukushona kweziyi-361 000 ngenxa yesifo sohudo, ukushona kweziyi-270 000 ngenxa yezifo zezinsana, ukushona kweziyizi-200 000 ngenxa kamalaleveva kanye nokushona kweziyizi-200 000 ngenxa yokulimala okungahlosiwe. Izingozi zendawo ezungezile zinomthelela empilweni nasekukhuleni kwezingane, kusukela ekukhulelweni ukuya ebunganeni kanye nasebusheni kanye nasebudaleni. Indawo ezungezile inquma ikusasa lengane: lokho echayeka kuko isemncane kunomthelela empilweni yabantu abadala njengoba ukuhlela umbungu nokukhula kusenesikhathi kungase kushintshwe yizici zobungozi bemvelo. Izimo ezimbi zendawo ezungezile kanye nokungcola kunomthelela omkhulu ekushoneni kwezingane, ukugula kanye nokukhubazeka, ikakhulukazi emazweni asathuthuka. Izingane zisengozini enkulu ezingozini ezithile zendawo ezungezile, ezihlanganisa: ukunukubezeka komoya; amanzi anganele, ukuthuthwa kwendle kanye nenhlanzeko; amakhemikhali ayingozi kanye nemfucuza, imisebe; ukuguquka kwesimo sezulu; kanye nezinsongo ezivelayo ezinjenge-e-waste. Izingozi: Izingane zisengozini enkulu kunabantu abadala ngokuphathelene nezingozi zendawo ezungezile; Izingane zikhula njalo. Ziphefumula umoya omningi, zidle ukudla okuningi, futhi ziphuze amanzi amaningi kunabantu abadala, ngokuhambisana nesisindo sazo. Zisathuthuka izinhlelo zomzimba zezingane. Lokhu kuhlanganisa izinhlelo zazo zomzimba isizinda esiyinhloko sezinzwa, amasosha omzimba, izitho eziphathelene nokuzala, kanye nezokugaya ukudla emzimbeni. Ezigabeni ezithile zokuqala zokukhula, ukuchayeka ezintweni ezinobuthi ezisendaweni ezungezile kungaholela emonakalweni ongenakushintshwa. Izingane ziziphatha ngendlela ehlukile kunabantu abadala futhi lokhu kusho ukuthi kunezindlela ezihlukahlukene ezingachayeka ngazo ezingozini zendawo ezungezile. Isibonelo, izingane ezincane zikhasa phansi lapho zingase zichayeke khona othulini kanye namakhemikhali anqwabelana phansi kanye nasenhlabathini. Kuncane okungenziwa yizingane ukulawula indawo ezizungezile. Azifani nabantu abadala, zingase zingazazi izingozi futhi zingakwazi ukukhetha okuthile ukuze zivikele impilo yazo. Izingozi zendawo ezungezile zibalelwa ku-25% wonthwalo ngokuphathelene nezifo ezinganeni ezineminyaka yobudala engaphansi kwemihlanu. Izinkinga zezempilo zezingane zivamise ukuba wumphumela wokuchayeka ezicini eziningana zendawo ezungezile endaweni ezihlala, ezisebenza, ezidlala futhi ezifunda kuzo. Ngokusebenzisa indlela ephelele yezici zobungozi bendawo ezungezile kuphela lapho kungaba khona nenqubekela phambili enkulu ekunciphiseni umthwalo wendawo ezungezile wezifo ezingeni lomhlaba wonke. Indlela enjalo isho ukuzibandakanya kuyo yonke imikhakha nakuwo wonke amazinga omphakathi kubandakanya abantu ngabanye, imiphakathi, omasipala, abasebenzi bezokunakekela kwezempilo, kanye nabasungula izinqubomgomo. Izingozi eziyinhloko zendawo ezungezile yilezi: 1. Izinguquko zesimo sezulu 2. Ukunukubeza umoya 3. Ukuphepha ngokuphathelene namakhemikhali 4. Ukuhlanzeka kwamanzi kanye nenhlanzeko 5. Imisebe Umthamo oqukethwe: Izifo zasebunganeni ezihlobene nezici zendawo ezungezile zibangela inkinga enkulu kakhulu yezempilo zomphakathi emhlebeni wonke. Lokhu kuyiqiniso ikakhulukazi emazweni athuthukayo kanye nasemiphakathini empofu, lapho kuvamise khona ukuba nokuntuleka kokuqwashiswa ngokuthile kanye nolwazi ngokuphathelene nemithelela yezingozi zendawo ezungezile empilweni yezingane. Ukuze kubhekwane nale nkinga, i-WHO ilungiselela izinsiza zolwazi kanye nokuqeqesha futhi iqalisa imisebenzi yokuqeqesha. Ukuze kusizwe abahlinzeka ngokunakekela kwezokwelapha ukuthi bahlonze futhi bavimbele kangcono izifo zasebunganeni ezihlobene nezici zendawo ezungezile, ongoti abavela kuwo womabili amazwe athuthukile kanye nasathuthuka sebezibandakanye ezinsizeni zokulungiselela kanye nezokuhlolana kwabasezingeni elilodwa lokusebenza ngokuphathelene nezihloko ezithile zendawo ezungezile.

ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካል በሽታዎች ማጠቃሊያ፡- ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካል በሽታዎች (OCV) በመተንፈሻ አካላት እና በሌሎች የሳንባዎች ክፍሎች ላይ ተጽእኖ ያሳድራሉ፡፡ በጣም ከተለመዱት መካከል ሥር የሰደደ የሳንባ ምች (COPD)፣ አስም፣ የሳንባ በሽታዎች እና የሳንባ የደም ግፊትና የመተንፈሻ አካል የደም ግፊት ናቸው፡፡ ከትንባሆ ጭስ በተጨማሪ ሌሎች የአደጋ መንስኤዎች የአየር ብክለት፣ የስራ ኬሚካሎች እና አቧራዎች እና በልጅነት ጊዜ አዘውትረው የሚከሰቱ ዝቅተኛ የመተንፈሻ አካላት በሽታን ያካትታሉ። በአፍ የሚወሰዱ የኮሌራ ክትባቶች የማይዱኑ ናቸው ይሁን እንጂ የአየር መተላለፊያ ቧንቧዎችን ለመክፈት እና የትንፋሽ እጥረትን የሚያግዙ የተለያዩ የሕክምና ዓይነቶች ምልክቶችን ለመቆጣጠር እና በእነዚህ ሁኔታዎች ውስጥ ለሚኖሩ ሰዎች የዕለት ተዕለት ኑሮን ለማሻሻል ይረዳሉ፡፡ የዓለማቀፉ የጤና ድርጅት ዓለም አቀፋዊ ጥምረት( GARD) ራእይ" ሁሉም ሰው በነጻነት የሚተነፍስበት ዓለም" ነው። GARD ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ CRDs ያላቸው ሰዎች ፍላጎት ላይ ያተኩራል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ዓላማ ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎች ፕሮግራም አባል ሀገራት ከረጅም ጊዜ የመተንፈሻ አካል በሽታዎች ጋር በተያያዙ በተለይም አስም እና ሥር የሰደደ የሳንባ ምች በሽታዎች፣ የአካል ጉዳት እና ያለጊዜው የሚሞቱትን ሞት ለመቀነስ በሚያደርጉት ጥረት መደገፍ ነው፡፡፡ ምልክቶቹ፡- ሁለቱ በጣም የተለመዱ ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎች አስም እና ሥር የሰደደ የሳንባ ምች (COPD) ናቸው፡፡ እነዚህ ሁለቱም የሳንባዎች የአየር መተላለፊያ ቧንቧዎችን ያጠቃሉ፡፡ አስም በአየር መተላለፊያ ቧንቧዎችን መጠብብ ምክንያት በተደጋጋሚ በሚከሰት የትንፋሽ እና የመተንፈሻ አካል ማፈን የሚታወቅ ሲሆን ይህም ከሰው ወደ ሰው በክብደቱ እና ድግግሞሽ ይለያያል፡፡ ምልክቶቹ በአንድ ወይም በሳምንት ውስጥ በተጠቁ ግለሰቦች ላይ ብዙ ጊዜ ሊከሰቱ የሚችሉ ሲሆኑ አንዳንድ ሰዎች በአካል እንቅስቃሴ ጊዜ ወይም ምሽት ላይ እየባሱ ይሄዳሉ፡፡ አስም በልጆች ላይ የሚከሰት በጣም የተለመደ ሥር የሚስ በሽታ ነው፡፡ በአስም ላይ የመተንፈሻ መዘጋቱ በመተንፈሻ መድሃኒቶች ሊቀለበስ ይችላል ነገር ግን በ COPD ውስጥ በአብዛኛው ይስተካከላል፡፡ COPD በአዋቂዎች ላይ ብቻ የሚከሰት ሲሆን አብዛኛውን ጊዜ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየባሰ ይሄዳል፡፡ በጣም የተለመዱት የ COPD ምልክቶች የመተንፈስ ችግር ወይም የአየር እጥረት፣ የአክታ መመረት እና ሥር የሰደደ ሳል ናቸው፡፡ ለረዥም ጊዜ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎች የሚያጋልጡ ሁኔታዎች እንደ ትንባሆ ማጨስ (የተጠቀሙበትን ሲጋራ ማጨስን ጨምሮ) የአየር ብክለት፣ አለርጂዎች እና የስራ ስጋቶች ናቸው፡፡ የውጪ የአየር ብክለት እና የቤት ውስጥ የአየር ብክለት (ብዙውን ጊዜ በጠንካራ ነዳድ በማብሰል ይከሰታል) የተለመዱ መንስኤዎች ናቸው፡፡ ለእነዚህ የአደጋ መንስኤዎች መጋለጥን በመቀነስ ወይም በማስወገድ አስም እና ሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ (COPD) መከላከል ይቻላል። ሕክምናው፡- አስምም ሆነ ሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ (COPD) ሊፈወሱ አይችሉም ነገር ግን ሕክምናው የሕመም ምልክቶችን ይቀንሳል፣ መዳከምን ይከላከላል እንዲሁም የዕለት ተዕለት ኑሮን ያሻሽላል፡፡ በመተንፈሻ ቱቦ መጥበብ ምክንያት የመተንፈስ ችግር በሚፈጠርበት ጊዜ የመተንፈሻ መድኃኒቶች (ብሮንካዲለተሮች) የአየር መተላለፊያ መንገዶችን ከፍተው የሕመም ምልክቶችን ማስታገስ ይችላሉ፡፡ ካልታከመ ከባድ ጥቃቶች ለሞት ሊዳርጉ ይችላሉ፡፡ የአስም በሽታን ወደ ውስጥ በሚተነፍስ ኮርቲኮስቴሮይድ መድሐኒት በተገቢው መንገድ በመፈወስ የበሽታውን እድገት በመቆጣጠር ሊደርስ የነበረውን ሞት ይቀንሳል፡፡ ምልክቶችን የሚያነቃቁ (ለምሳሌ ጭስ፣ አፋኝ ጭስ፣ አቧራ፣ ሳርና የዛፍ የአበባ ዱቄት፣ የእንስሳት ፀጉር እና ላባ) የማያቋርጥ ምልክቶች እና ተጋላጭነት ላለባቸው ሰዎች ለረጅም ጊዜ ህክምና ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ ሥር የሰደደ የሳንባ ምች በሽታ አንድ ሰው ምን ያህል እና በምን ያህል ፍጥነት አየርን ከሳንባው እንደሚያወጣ በሚለካው የመተንፈሻ አካል ምርመራ ተረጋግጧል፡፡ ምልክቶች በሕክምና እና በአካላዊ ሕክምና ማድረግ ሊፈወሱ ይችላሉ፤ ሆኖም በሰዎች ውስጥ የሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ (COPD) ያለባቸው የአለም ጤና ድርጅት ሰዎች ትንባሆ ሲያጨሱ በእጅ ላይ ያለው በጣም ውጤታማው ህክምና ማጨስን ማቆም ነው፡፡ ይህ የበሽታውን እድገት ሊቀንስ እና ከሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ (COPD) ጋር በተያያዙ የሚደርስ ሞትን ሊቀንስ ይችላል፡፡ በተወሰኑ ጉዳዮች ላይ ሰዎች ወደ ውስጥ የሚተነፍሱ ኮርቲሲቶሮይድ መድኃኒቶችን በመጠቀም ሊጠቀሙ ይችላሉ።

Chronic respiratory diseases Overview: Chronic respiratory diseases (CRDs) affect the airways and other structures of the lungs. Some of the most common are chronic obstructive pulmonary disease (COPD), asthma, occupational lung diseases and pulmonary hypertension. In addition to tobacco smoke, other risk factors include air pollution, occupational chemicals and dusts, and frequent lower respiratory infections during childhood. CRDs are not curable; however, various forms of treatment that help open the air passages and improve shortness of breath can help control symptoms and improve daily life for people living with these conditions. The WHO Global Alliance against CRDs (GARD) vision is “a world in which all people breathe freely”. GARD focuses on the needs of people with CRDs in low- and middle-income countries. The aim of the WHO Chronic Respiratory Diseases Programme is to support Member States in their efforts to reduce the toll of morbidity, disability and premature mortality related to chronic respiratory diseases, specifically asthma and chronic obstructive pulmonary disease. Symptoms: The two most common chronic respiratory diseases are asthma and chronic obstructive pulmonary disease (COPD). These both affect the airways in the lungs. Asthma is characterized by recurrent attacks of breathlessness and wheezing due to airway narrowing, which vary in severity and frequency from person to person. Symptoms may occur several times in a day or week in affected individuals, and for some people become worse during physical activity or at night. Asthma is the most common chronic disease among children. In asthma, the airway obstruction is reversible with inhaled medicines, but in COPD it is mostly fixed. COPD only affects adults and usually becomes worse with time. The most common symptoms of COPD are breathlessness or a need for air, sputum production and a chronic cough. Risk factors for chronic respiratory diseases include tobacco smoking (including second-hand smoke), air pollution, allergens and occupational risks. Outdoor air pollution and indoor air pollution (often caused by cooking with solid fuels) are also common causes. Asthma and COPD may be prevented by reducing or avoiding exposure to these risk factors. Treatments: Neither asthma nor chronic obstructive pulmonary disease (COPD) can be cured but treatment can reduce symptoms, prevent deterioration and improve daily life. During attacks of breathlessness caused by airway narrowing, inhaled medicines (bronchodilators) can open the airways and relieve symptoms. If untreated, severe attacks can lead to death. Appropriate management of asthma with inhaled corticosteroid medicine can control the progression of the disease and reduce deaths. Long-term treatment is required for people with persistent symptoms and exposures which trigger symptoms (e.g. smoke, fumes, dust, grass and tree pollen, animal fur and feathers) should be avoided. Chronic obstructive pulmonary disease is confirmed by a spirometry test, which measures how much and how quickly a person can blow air out of their lungs. Symptoms can be treated through medical and physical treatments; however, with COPD in people who smoke tobacco, the most effective treatment available is to stop smoking. This can slow down the progression of the disease and decrease COPD-related deaths. In specific cases, people may benefit from using inhaled corticosteroid medicines.

Cututtukan numfashi masu naci. Gamsashshen n bayani: Cututtukan numfashi masu naci da ake kira da (CRDs) suna shafar hanyoyin shaƙar iska da wasu ɓangarorin huhu. Wasu daga cikin gama gari sune ake kira da cutar toshewar huhu mai naci (COPD), asma da cututtukan huhu ta sanadiyyar aiki da kuma hawan jinin da cutar numfashi ke haddasawa. Ƙari a kan shan sigari, wasu hatsarorin sun haɗa da gurbacewar iska da sinadaran kyamikal na gurin aiki da ƙura da kuma yawan fama da cutar ƙarancin numfashi lokacin yarinta. Cututtukan numfashi masu naci (CRD) basa warkewa: saboda haka, hanyoyi da dama na yin magani da suke taimakawa wajen buɗe hanyoyin iska sannan su inganta ƙarancin numfashi za su iya taimakawa wajen magance alamun cutar da gyara rayuwar yau da kullum ta mutanen da suke da waɗannan cututtukan. Manufar shirin ƙawancen Hukumar Lafiya ta Duniya WHO domin kawar da cututtukan numfashi masu naci CDRs (GARD) abu ne mai matuƙar kyau inda dukkan mutane suke shaƙar numfashi cikin kwanciyar hankali. Shirin GARD ya maida hankali kan buƙatun mutanen da suke da cututtukan numfashi masu naci (CRDs) a ƙasashen da basu da ko suke da matsakacin arziƙi. Manufar shirin WHO a kan cututtukan numfashi masu naci shi ne bawa ƙasashe tallafi a ƙoƙarin su na rage yawan damuwa a kan cuta da nakasa da mutuwa da lokacinta bai yi ba da suke da alaƙa da cututtukan numfashi masu naci, musamman asma da cutar toshewar hunyu mai naci. Alamomi: Cututtukan numfashi masu naci guda biyun da suka fi shahara sune asma da cutar toshewar huhu mai naci (COPD). Duka biyun suna shafar hanyoyin iskar cikin huhu. Cutar asma tana da daɓi'ar maimaituwar zuwan rashin numfashi da yin numfashi da ƙyar saboda tsukewar hanyar iska, wanda ya bambamta a tsanani da yawaitar faruwa daga mutum zuwa mutum. Alamun za su iya bayyana lokuta da dama a rana ko sati a ɗaiɗaikun mutanen da cutar ta shafa, sannan ga wasu mutanen cutar na tsananta yayin yin wani aiki mai ɗan wahala da jiki ko da daddare. Cutar asma ita ce cutar da tafi shahara a cikin yara. A cutar asma, toshewar hanyar iskar za ta iya komawa daidai da amfani da magungunan shaƙa, amma a cutar toshewar huhu (CORD) hanyar iskar bata canjawa da komawa inda take daidai. Cutar COPD tana shafar manya ne kaɗai sannan yawanci tana tsananta a hankali a hankali. Alamun cutar COPD da suka fi shahara sune rashin samun numfashi ko buƙatuwar iska da yin kaki da kuma tari mai naci. haɗurran da suke janyo cututtukan numfashi masu naci sun haɗa da shan sigari (wanda ya haɗa masu shaƙar hayaƙin da basa sha), gurɓacewar iska da abubuwan da ba a son ji ko taɓawa da kuma haɗurran gurin aiki. Gurɓacewar iska daga wajen ɗaki da gurɓacewar iska daga cikin ɗaki (wanda yawanci girki da itace ko makamashi mai tauri ke haddasawa) suma wasu sanannun abubuwa ne masu haddasawa. Cutar asma da cutar toshewar huhu mai naci (COPD) za a iya kare faruwar su ta hanyar rage ko kare bayyana ga waɗannan haɗurran. Magani: Babu ɗaya daga cikin su asma ko cutar toshewar huhu mai naci da za ta iya warkewa sai dai maganin da zai iya rage alamun da kare tsanantar cutar da kuma inganta rayuwar yau da kullum na marasa lafiyar. Yayin tashin yanayin rashin numfashi wanda tsukewar hanyar iska ke haddasawa da magungunan da ake shaƙa da ake kira (bronchodilators) za su iya buɗe hanyoyin iskar sannan su sauƙaƙa alamun cutar. Idan ba ai magani ba, tashin matsanancin cutar zai iya kaiwa ga mutuwa. Kulawa da asma ta hanyar da ya dace da maganin shaƙa na kwatikwastari (corticosteroid) zai iya shawo kan cigaban cutar sannan ya rage mace-mace. Ana buƙatar yin maganin na tsawon lokaci ga mutanen da suke da alamonin cutar da suke daɗewa ba su tafi ba da kuma bayyana ga wasu hatsarorin da suke taso da cutar (misali. hayaƙi da gas mai wari da ƙari da ƙura da ciyawa da garin tsirrai da gashin dabbobi da gashin tsuntsaye) ya kamata a guje musu. An tabbatar da cutar toshewar huhu mai naci ta hanyar gwajin yawan iskar da mutum ke shaƙa da fitarwa, wanda ya gwada yanayin yawa da saurin yadda mutum ke fitar da iska daga huhunsu. Za a iya magance faruwa/alamomin cutar ta hanyar maganin asibiti da motsa jiki; saboda haka, ga mutanen da suke ɗauke da cutar toshewar huhu mai naci da suke shan taba, hanyar magani mafi inganci gare su shi ne su dena shan taba. Hakan zai iya dakatar da cigaban cutar sannan ta rage mace-macen da suke da alaƙa da cutar toshewar hunhu mai naci (COPD). A faruwar cututtukan na musamman, mutane za su iya amfana da amfani da magungunan shaƙa na kwatikwastari (corticosteroid.).

Magonjwa sugu ya kupumua. Muhtasari: Magonjwa sugu ya upumuaji huathiri njia ya hewa na miundo mingine ya mapafu. Baadhi ya magonjwa ya kawaida ni ugonjwa sugu wa mapafu (COPD), pumu, magonjwa ya kazi ya mapafu na shinikizo la damu la mapafu. Pamoja na moshi wa tumbaku, mambo mengine ya hatari ni pamoja na uchafuzi wa hewa, kemikali za kazi na vumbi, na maambukizi ya mara kwa mara ya kupumua chini wakati wa utoto. CRD hazitibiki; hata hivyo, aina mbalimbali za matibabu zinazosaidia kufungua njia za hewa na kuboresha upungufu wa pumzi ikiwa kupumua kunaweza kusaidia kudhibiti dalili na kuboresha maisha ya kila siku kwa watu wanaoishi na hali hizi. Dira ya Muungano wa WHO dhidi ya CRD (GARD) ni “a ulimwengu ambao watu wote wanapumua kwa uhuru”. GARD inazingatia mahitaji ya watu wenye CRD katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Madhumuni ya Mpango wa WHO wa Mgonjwa Sugu ya Kupumua ni Kusaidia Nchi Wanachama katika juhudi zao za kupunguza vifo vya mapema vinavyohusiana na magonjwa sugu ya kupumua, haswa pumu na ugonjwa sugu wa mapafu. Dalili: Magonjwa mawili ya kawaida ya kupumua kwa muda mrefu ni pumu na ugonjwa sugu wa kuzuia mapafu (COPD). Haya yote mawili huathiri njia ya hewa kwenye mapafu. Pumu ina sifa ya mashambulizi ya mara kwa mara ya kushindwa kupumua kwa sababu ya kupungua kwa nia ya hewa, ambayo hutofautiana kwa ukali na mzunguko kutoka kwa mtu mmoja hadi mwingine. Dalili zinaweza kutokea mara kadhaa kwa siku au wiki kwa watu walioathirika, na kwa baadhi ya watu kuwa mbaya zaidi wakati wa mazoezi ya mwili au usiku. Pumu ni ugonjwa sugu maarufu zaidi kwa watoto. Katika pumu, kizuizi cha njia ya hewa kinaweza kutenduliwa kwa dawa za kuvuta pumzi, lakini katika COPD mara nyingi hurekebishwa. COPD huathiri watu wazima tu na kawaida huwa mbaya zaidi baadya ya muda. Dalili za kawaida za COPD ni kukosa kupumua au kuhitaji hewa, kutoa makohozi na kikohozi cha muda mrefu. Sababu za hatari kwa magonjwa sugu ya kupumua ni pamoja na uvutaji wa tumbaku (pamoja na moshi wa sigara), uchafuzi wa hewa, vizio na hatari za kazini. Uchafuzi wa hewa ya nje na uchafuzi wa hewa ya ndani (mara nyingi husababishwa na kupikia kwa nishati ngumu), pia ni sababu za kawaida. Pumu na COPD zinaweza kuzuiwa kwa kupunguza au kuepuka mfiduo wa mambo haya ya hatari. Matibabu: Si pumu au ugonjwa sugu wa mapafu unaozuia (COPD) unaweza kuponywa lakini matibabu yanaweza kupunguza dalili, kuzuia kuzorota na kuboresha maisha ya kila siku. Wakati wa mashambulizi ya kupumua kwa sababu ya kupungua kwa njia ya hewa, dawa za kuvuta pumzi (bronchodilators) zinaweza kufungua njia za hewa na kupunguza dalili. Ikiwa haijatibiwa, mashambulizi makali yanaweza kusababisha kifo. Udhibiti unaofaa wa pumu kwa kutumia dawa ya kuvuta pumzi ya corticosteroid inaweza kudhibiti kuendelea kwa ugonjwa na kupun guza vifo. Matibabu ya muda mrefu yanahitajka kwa watu walio na dalili zinazoendelea na udhihirishounaosababisha dalili (k.m. moshi, mafusho, vumbi, nyasi na chavua ya miti na manyoya ya wanyama wanapaswa kuepukwa. Ugonjwa wa mapafu sugu huthibitishwa na jaribio la spirometry, ambao hupima ni kiasi gani na kwa haraka jinsi mtu anaweza kuvuta hewa kutoka kwenye mapafu yake. Dalili zinaweza kutibiwa kwa njia ya matibabu na kimwili; hata hivyo, pamoja na COPD kwa watu wanaouvuta tumbaku, matibabu ya ufanisi zaidi yaliyokuwepo ni kuacha kuvuta sigara. Hii inaweza kupunguza kasi ya kuendelea kwa vifo vinavyohusiana na ugonjwa wa COPD. Katika kesi maalumu, watu wanaweza kufaidika kwa kutumia dawa za kuvuta pumzi zazcorticosteroid.

Àwọn akọ àrùn ajẹmọ́-ìmí Ìsọníṣókí: Àwọn akọ àrùn ajẹmọ́-ìmí (CRDs) máa ń ṣe àkóbá ọ̀nà afẹ́fẹ́ àti àwọn ìrísí ọ̀fun. Díẹ̀ lára àwọn akọ àrùn adíni-lẹ́dọ̀ fóró (COPD) tó wọ́pọ̀, ìnira láti mí, ikọ́ séèémí-séèémí, ẹ̀jẹ̀ ruru ètò ìmí. Ní àfikún sí fífà èéfín tábà, àwọn àmì ewu ni bíbà afẹ́fẹ́ jẹ́, iṣẹ́ kẹ́míkà àti eruku, àti àkóràn ìmí tó wọ́pọ̀ nígbà ọmọdé. CRD kò ṣeé wòsàn; Síbẹ̀síbẹ̀, oríṣi ìtọ́jú tó máa ń ṣe ìrànwọ́ láti ṣí òpónà afẹ́fẹ́ ati láti ṣe ìmú dára àìlèmí dáadáa lè ṣe ìrànwọ́ láti ṣe àmójútó àwọn àmì àṣà fihàn àti ṣe ìmúdára sí i ìgbé ayé ojoojúmọ́ àwọn ènìyàn tó ń gbé pẹ̀lú ipò yìí. Àfojúsùn WHO Global Alliance tó lòdì sí CRDs (GARD) ni "àgbáyé èyí tí gbogbo ènìyàn ti lè mí dáadáa láì sí ìdíwọ́ ". GARD ní àfojúsùn lórí àìní àwọn ènìyàn pẹ̀lú CRD ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé lọ́nà tó kéré jù lọ àti èyí tó mọ níwọ̀n. Àfojúsùn ètò WHO lórí àwọn akọ àrùn mímí ni láti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ nínú ipá wọn láti mú àdìnkù bá ìwọ̀n ọ̀pọ̀ aláìsàn, ààbọ̀ ara àti ikú àìtọ́jọ́ èyí tó níí ṣe pẹ̀lú àrùn mímí tó le, pàápàá àìsàn mímí àti àrùn ìdíwọ́ ètò ìmí. Àwọn àmì aṣàfihàn: àwọn akọ àrùn ajẹmọ́-ìmí tó wọ́pọ̀ jùlọ ni ikọ́-ife àti akọ àrùn adíni-lẹ́dọ̀ fóró (COPD). Àwọn méjéèjì yìí máa ń kóbá òpónà afẹ́fẹ́ nínú àwọn ẹ̀dọ̀-fóró. Ikọ́-ife ní àbùdá àwọn àkọlù gbogbo-ìgbà ajẹmọ́ àìlèmí-dáadáa àti ìṣúwé látàrí ìṣetóóró òpónà afẹ́fẹ́, èyí tí líle àti iye rẹ̀ ó máa ń yàtọ̀ láti ènìyàn sí ènìyàn. Àwọn àmì aṣàfihàn lè jẹyọ ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà ní ọjọ́ tàbí ọ̀sẹ̀ kan pẹ̀lú àwọn tó ní i, ó sì máa ń nira sí i fún àwọn kan ní òru tàbí lásìkò ifira-ẹni-ṣiṣẹ́. Ikọ́-ife jẹ́ akọ àrùn tó wọ́pọ̀ jùlọ láàrin àwọn ọmọdé. Nínú ikọ́-ife, ìdíwọ́ òpónà afẹ́fẹ́ ṣeé dápadà pẹ̀lú òògùn afàsímú, ṣùgbọ́n COPD máa ń dúró gbári ni. Àgbàlagbà nìkan ni COPD máa ń ṣe àkóbá fún tí ó sì máa ń nira síi pẹ̀lú àkókò. Àwọn àmì aṣàfihàn COPD tó wọ́pọ̀ jù lọ ni àìlemí dára dára tàbí níní lò afẹ́fẹ́, ìwáyé kẹ̀lẹ̀bẹ̀ àti ikọ́ tó le. Àwọn atọ́ka ewu fún àìsàn ọ̀nà ọ̀fun lile ni fífa tábà (tó fi mọ́ fífà gẹ́gẹ́ bí ẹnì kejì), bíba afẹ́fẹ́ jẹ́, àwọn ohun tó máa ń ṣokùnfà àìsàn àti ewu ara iṣẹ́ ṣíṣe. Ìba afẹ́fẹ́ jẹ́ ti ìta gbangba àti ti inú ilé ( ṣábà máa ń wáyé nípa dídáná pẹ̀lú àwọn ohun amúnáwá tó le) jẹ́ òkùnfà tó wọ́pọ̀. Ìdènà lè wà fún Àìsàn ìnira láti mí àti COPD nípa mímú àdìnkù bá tàbí yíyẹra fún iṣàfihàn sí àwọn atọ̀ka ewu yìí. Ìtọjú: ikọ́-ife àti chronic obstructive pulmonary disease (COPD) kò ṣeé wòsàn ṣùgbọ́n ìtọ́jú rẹ̀ lè mú àdínkù bá àwọn àmì aṣàfihàn, dènà bíbàjẹ́ síi kí ó sì ṣe ìmú dára ìgbé ayé ojoojúmọ́. Nígbà ìdojúkọ àìle mí dára dára tí pípapó òpónà afẹ́fẹ́ máa ń fà, òògùn afàsímú (àwọn òògùn tó ń mú kí mímí rọrùn) lè ṣí àwọn òpónà afẹ́fẹ́ láti mú àdínkù bá àwọn àmì aṣàfihàn. Bí kò bá sí ìtọ́jú , ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdojúkọ lè yọrí síkú. Ìṣe àmójútó tó péye fún ikọ́-ife pẹ̀lú òògùn afàsímú oògùn corticosteroid lè ṣe amòjútó gbígberú àìsàn náà ó sì lè mú àdínkù bá ikú. Ìtọ́jú ọlọ́jọ́ gbọọrọ ní àwọn tí kò lè ṣe aláìní àwọn àmì aṣàfihàn àti ìgbéjadé tó máa ń ṣokùnfà àwọn àmì aṣàfihàn náà nílò (b.a èéfín, eruku, kríko, ìyẹ̀fun igi, Irun ara ẹranko àti ìyẹ́) ni ó yẹ kí wọ́n yẹra fún. Chenic obstructive pulmonary disease ní ó máa ń fojú hàn pẹ̀lú àyẹwò spirometry, èyí tó máa ń ṣe òdiwọ̀n bí nǹkan ṣe pọ̀ tó àti bí ènìyàn ṣe lè tètè fẹ́ afẹ́fẹ́ náà kúrò ní ọ̀nà ọ̀fun wọn. Àwọn àmì aṣàfihàn ní a lè tọjú pẹ̀lú ìtọ́jú òògùn àti àgọ́ ara; síbẹ̀síbẹ̀, pẹ̀lú COPD lára àwọn ènìyàn tó ń fa tábà, ìtọ́jú tó péye jù tó sí wà ni láti dá fífa sìgá dúró. Èyí lè mú àdínkù bá ìlọsíwájú àìsàn náà kí ó sì mú àdínkù bá àwọn ikú tó máa ń wáyé látàrí COPD. Nínu àwọn ìṣẹlẹ̀ kan, awọn enìyàn lè jẹ anfààní òògùn afàsímú corticosteroid.

Izifo zomgudu wokuphefumula ezingamahlalakhona Uhlolojikelele: Izifo zomgudu wokuphefumula ezingamahlalakhona (CRD) ziphazamisa umgudu womoya kanye nezinye izinhlaka zamaphaphu. Ezinye zalezo ezijwayeleke kakhulu yi-chronic obtructive pulmonary disease (COPD), isifo sofuba, isifo samaphaphu esitholakale emsebenzini kanye ne-pulmonary hypertension. Ukwengeza entuthwini kagwayi, ezinye izici zengozi zihlanganisa ukunukubezeka komoya, amakhemikhali kanye nothuli emsebenzini, kanye nokutheleleka njalo komgudu wokuphefumula ongezansi ngesikhathi sobungane. Ama-CRD awelapheki ngokuphelele; izinhlobo ezahlukene zokwelapha ezisiza ukuvula umgudu wokuphefumula futhi ezenza kube ngcono iphka zingasiza ukulawula izimpawu kanye nokwenza ngcono impilo yansuku zonke yabantu abaphila nalezi zifo. Umbono we-WHO Global Alliance against CRDs (i-GARD) “umhlaba lapho abantu bezophefumula khona ngokukhululeka”. I-GARD igxila ezidingweni zabantu abanama-CRD emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Inhloso ye-WHO Chronic Respiratory Diseases Programme ukweseka Amazwe Angamalungu emizamweni yawo yokwehlisa inani lokutheleleka ngezifo, ukukhubazeka kanye nokushona kungakafiki isikhathi ngokuhlobene nezifo ezingamahlalakhona zomgudu wokuphefumula, ikakhulukazi isifuba somoya kanye ne-chronic obstructive pulmonary disease. Izimpawu: Ifiso ezimbili ezijwayeleke kakhulu ezingamahlalakhona zomgudu wokuphefumula yisifo sofuba kanye ne-chronic obtructive pulmonary disease (COPD). Lezi zombili ziphazamisa umgudu womoya emaphashini. Isifuba somoya sibonakala ngokuhlaselwa okuqhubekayo yiphika kanye nokunswininiza kwesifuba ngenxa yokuncipha komgudu womoya, okushiyana ngokuba bucayi kanye nobuningi bezikhathi okwenzeka ngazo kuya ngomuntu nomuntu. Izimpawu zingaba khona isikhathi eziningana ngosuku noma ngesonto kumuntu othintekile, futhi kuba kubi kwabanye abantu ngesikhathi sokwenza okuthile ngomzimba noma ebusuku. Isifuba somoya siyisifo somgudu womoya esivame kakhulu ezinganeni. Isifuba somoya, ukuvimbeka komgudu womoya siyaguqulekangemithi ehogelwayo, kodwa i-COPD ivamise ukungaguquleki. I-COPD iba khona kuphela ebantwini abadala futhi ivamise ukuba yimbi ekuhambeni kwesikhathi. Izimpawu ezijwayeleke kakhulu ze-COPD ukuvaleka komoya noma ukudinga umoya, ukukhiqiza zikhwehlela kanye nokukhwehlela okungamahlalakhona. Izingozi zezifo ezingamahlalakhona zomgudu wokuphefumula zihlanganisa ukubhema ugwayi (okuhlanganisa ukuhogela intuthu kagwayi kwabangabhemi), ukunukubezeka komoya, okungazwani nomzimba (allergens) kanye nezingozi zasemsebenzini. Ukunukubezeka komoya kwangaphandle kanye nokunukubezeka komoya kwangaphakathi (okujwayele ukubangelwa ukupheka ngezinsiza zokubasa eziqinile) nakho kuyimbangela ejwayelekile. Isifuba somoya kanye ne-COPD kungavimbeka ngokwehlisa kanye nokugwema ukuchayeka kulezi zici zengozi. Okokwelapha: Akukho phakathi kwesifuba somoya kanye ne-chronic obstructive pulmonary disease (COPD) okungelashwa kuphele kodwa ukwelashwa kunganciphisa izimpawu, kuvimbele ukucekeleka phansi futhi kwenze ngcono impilo yansuku zonke. Ngesikhathi sokuhlaselwa ukuphelelwa umoya okubangelwa ukuncipha komgudu womoya, imithi ehogelwayo (evula isifuba (brochodilators)) ingavula umugudu womoya futhi idambise nezimpawu. Uma kungelashwa, ukuhlaseleka okumandla kungaholela ekushoneni. Ukwengamela isifuba somoya okufanele kanye nokuhogela imithi ye-corticosteroid kungalawula ukuqhubekela phambili kwesifo bese kwehlisa ukushona kwabantu. Kudingeka ukwelashwa kwesikhathi eside kubantu abanezimpawu eziphikelelayo kanye nokuchayeka okususela izimpawu (isib. intuthu, ukushunqa, uthuli, utshani kanye nempova yezihlahla, uboya bezilwane kanye nezimpaphe) kumele kugwenywe. I-Chronic obstructive pulmonary disease iqinisekiswa yi-spirometry test, ekala ukuthi umuntu ukhipha umoya ongakanani futhi ngokushesha kangakanani emaphashini akhe. Izimpawu zingelashwa ngezinsiza zokwelapha ngemithi kanye nangokomzimba; kodwa-ke, nge-COPD esebantwini ababhema ugwayi, ukwelashwa okusebenza kakhulu okutholakalayo ukuyeka ukubhema. Lokhu kungehlisa ukuqhubekela phambili kwesifo futhi kwehlise ukushona kwabantu okuhlobene ne-COPD. Ezimweni ezithile, abantu bangahlomula ekusebenziseni imithithi ehogelwayo ye-corticosteroid.