az
stringlengths 3
1.15k
| lez
stringlengths 3
1.45k
| ru
stringlengths 3
1.28k
⌀ | source
stringclasses 3
values |
|---|---|---|---|
Rayon ərazisinin 14.6% meşələr təşkil edir. | Райондин чилерин 14,6 тамар я. | null | qusar |
Qusar meşələrinin 95% dağlıq, 5% isə düzənlik sahədədir. | КцӀарин тамарин 95% дагълух, 5% дуьзенлух чкайра экӀя хьанва. | null | qusar |
Samur meşələrində 70 növ ağac və kol bitir. | Самурдин тамара 70 жуьредин тарарни валар гьалтзава. | null | qusar |
Burada reliktlər və endemiklər də var. | Ина реликтар ва ендемикарни ава. | null | qusar |
Kuzun və Ləzə kəndlərinin yaxınlığında relikt ağaclar olan Kox şamları yayılmışdır. | Кузун ва Лацар хуьрерин патарив реликт тарар тир Кохдин наратар экъечӀзава. | null | qusar |
Qusarda 3000-ə qədər bitki növü vardır. | КцӀара 3000 жуьредин набататар ава. | null | qusar |
Hil, Yasab, Piral, Həzrə və Mucuq meşələri 400500 yaşlı fısdıq ağacları ilə zəngindir. | Хьил, Ясаб, Пирал, Яргун ва Мучугъ хуьрерин тамар 400-500 яшарин пипин тараралди девлетлу я. | null | qusar |
Tahircal və Samur çaylarının arasında uzanan tirənin süxurları tünd rəngli olduğuna görə ona Qaraqaya adı verilmişdir. | ТӀигьиржал ва Самур вацӀарин арада экӀя хьанвай чӀехи хивен минералрин ранг мичӀи тирвиляй адаз ЧӀулав хев тӀвар ганва. | null | qusar |
Məşhur Qızılqaya zirvəsi Qızılqaya tirəsinin üzərində qərar tutmuşdur. | Машгьур Къизилкъая кукӀуш Къизилкъая хивелай хкаж хьанва. | null | qusar |
O, Yuxarı Tahircal kəndinin cənub-qərbində yerləşir. | Ам Вини ТӀигьиржал хуьруьн кьибле-рагъакӀидай пата ава. | null | qusar |
Hündürlüyü 2313 metrdən çox olan bu zirvəni təşkil edən əhəng daşları qırmızımtıl rəngdədir. | Кьакьанвал 2313 метрдилай гзаф тир и кукӀуш арадиз гъанвай киреждин къванер яру рангунинбур я. | null | qusar |
Günəşli günlərdə zirvə qızılı rəngə çalır. | Рагъ авай йикъара кукӀушди къизилдин ранг къачуда. | null | qusar |
Elə bil kimsə içində əridilmiş qızıl olan qabı gün qabağına qoyub. | Налугьуди, са ни ятӀани къене цӀурурнавай къизил авай къаб ракъиник тунва. | null | qusar |
Bazardüzü dağından şərqə, oradan da şimala doğru bir qol uzanır. | Базардуьзуь дагъдай рагъэкъечӀдай патахъ, анайни кефердихъ са хел яргъи хьанва. | null | qusar |
Buranın üzərində nədənsə həmişə kölgə olur. | Гзаф чӀавуз хилен винел хъен жеда. | null | qusar |
Elə buna görə də ona Qaranlıq tirəsi adı verilmişdir. | Гьавиляй адаз МичӀи дагъ тӀвар ганва чкадин агьалийри. | null | qusar |
Tirənin üzərində eyniadlı aşırım var. | Ина "МичӀи гирвени" ава. | null | qusar |
Qafqazın təbiiliyini qoruyub saxlamış ən mənzərəli terrası Qusarçay terrası sayılır. | Къафкъаздан вичин тӀебиивал хвенвай виридалайни иер террас КцӀар вацӀун террас я. | null | qusar |
Turistlərin Qusarda ən çox xoşladıqları yerlər Sudur mağaraları və şəlalələri, Samur dərəsi və Əcəxür kəndindəki Şixəmzə gölüdür. | Туристрин КцӀара виридалайни рикӀ алай чкаяр СтӀурин дагьарарни чарчарар, Самур вацӀун дереяр, ЭчӀехуьре авай Шихемзе вир я. | null | qusar |
Qusar yaylaqlarının gözəlliyi və təkrarsızlığı onların sərhəddində meşələrin yerləşməsidir. | КцӀарин яйлахриз иервални тикрарсузвал гузвайди абурун часпаррал алай тамар я. | null | qusar |
Şahdağın qoynunda əriyən qar damcılarının gün altında bərq vuraraq qayalara çəkdiyi "pərdələr" təbiətin şah əsərlərindəndir. | Шагь дагъдин хурал цӀразвай живедин стӀалри кьвалариз чӀугунвай "пердеяр" тӀебиатдин шагь эсеррикай я. | null | qusar |
Həmin pərdələrin altından daşların üstündə bitən, bircə yarpağı belə olmayan heyrətamiz çiçəklər boylanır. | И пердейрин кӀаникай къванерал экъечӀнавай, са пешни алачир лугьуз тежедай хьтин иер цуьквери килигда. | null | qusar |
Şahdağın ətəklərində isə dağ lalələrindən, zəfərandan, süsəndən, zanbağdan əmələ gəlmiş çiçək gölləri var. | Шагь дагъдин ценера лагьайтӀа, кукупӀрин, заферанрин, лейли цуькверин, занбагърин ва маса цуькверин вирер ава. | null | qusar |
Baş Qafqazın ətəklərində heyvanlardan dağ keçisi, vəhşi öküz, ayı, dovşan, berkut, vaşaq, canavar, qaban, çaqqal, tülkü, quşlardan dağ fərəsi, qumru, qartal, boz vağ quşu, göyərçin, torağay, sığırçın, qaranquş, sarıköynək, qaratoyuq, ağacdələn, ala qarğa, sağsağan, çalağan, qırğı, yapalaq, kəklik, qırqovul və s. yayılmışdır. | ЧӀехи Къафкъаздин и кьил а кьил аквазвачир дерейра ва дугунра гьайванрикай суван цӀегь, вак, сев, беркут, машах, жанавур, чакъал, сикӀ, къушарикай ачкар, свел, лекь, лиф, чинеруг, чубарук, хъипи нуькӀ, чӀулав нуькӀ, кӀекӀе, пехъ, чалагъан, ляй, тӀиб, къвед ва масабур дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Qızılqaya yaylasının şimalında yerləşən Mıxtökən dağına qalxmaq hər kəsin hünəri deyil. | Къизилкъая дуьзенлухдин кефер пата авай Михвегьей дагъдал акьахун гьар касдилай алакьдач. | null | qusar |
Onun yolları çətin və keçilməz çınqıllıqlardır. | Адан чиргъери кьунвай рекьер четинбур я. | null | qusar |
Həmin çınqıllar atların nallarını və mıxını tökdüyü üçün qədimdən bura belə adlandırılmışdır. | Гьа чиргъери балкӀанрин леэнарни михер авадарзавайвиляй къадим чӀаварилай адаз ихьтин тӀвар ганва. | null | qusar |
Qusar meşələrində şam, fısdıq, aqcaqayın, ardıc, qovaq ağacları geniş ərazilərdə yayılmışdır. | КцӀарин тамара наратдин, пипин, верхьин, цӀирицӀдин, къавахдин тарари чӀехи тир чка кьазва. | null | qusar |
Palıd ağaclarına isə daha çox təsadüf edilir. | Мегъуьн тарар лагьайтӀа, генани гзаф дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Bazardüzünün gözəlliklərinə heyran olan Nadir şah qoşunu ilə dağın sinəsində qoynunda çadır qurmuşdu. | Надир шагь Базар тӀулдал гьейран хьанай, вичин кьушундихъ галаз атайла адан хуш квай чкадал пунаяр ягъанай. | null | qusar |
Dağ keçilərinin və qabanların dadlı ətindən yeyib kef çəkən işğalçı bu yerlərə sahib olmaq istəyirdi. | Суван цӀегьеринни яцарин ширин як нез кефер хкудай чапхунчидиз и чилер вичин пацук кутаз кӀанзавай. | null | qusar |
Ancaq arzuları ürəyində qaldı, ləzgilərlə döyüşlərdə o, minlərlə əsgərini itirdi. | Гзаф аскерар квадарна ада лезгийрихъ галаз женгера. | null | qusar |
Qaçıb gedərkən o, dağa və çaya özünün və arvadının adlarını verdi. | Ингье катна хъфидайла дагъдихъни КцӀар вацӀухъ вичин ва вичин папан тӀварар гилигна. | null | qusar |
Guya həmin vaxtdan Kasar dağının Şahdağ, Qusar çayının Şahnabat çayı kimi ikinci adları yaranmışdır. | Гуя гьа чӀавалай Касар дагъдиз Шагь дагъ, КцӀар вацӀуз Шагьнабат вацӀ хьтин кьвед лагьай тӀварар гайиди я. | null | qusar |
Şahdağ, Tufan, Bazardüzü, Bazaryurd dağlarında müasir buzlaqlar var. | Шагьдагъ, ТӀурфан, Базардуьзуь ва Базарюрт дагълара алай вахтунин муркӀар ава. | null | qusar |
Samur çayı ilə Qusarçay arasında Sudur, Tihir, Böyük Suval və Kiçik Suval dağ silsilələri uzanır. | Самур ва КцӀар вацӀарин арада СтӀур, ТӀигьир, ЧӀехи Сувал ва ГъвечӀи Сувал дагъларин цӀиргъер экӀя хьанва. | null | qusar |
Qusar dövlət yasaqlığı 1964-cü ildə yaradılmışdır. | КцӀарин гьукуматдин къурух 1964-йисуз арадиз гъана. | null | qusar |
Sahəsi 231 kvadratkilometrdir. | Адан чилер 231 км2 я. | null | qusar |
Burada cüyür, dələ, çöl pişiyi, çöl donuzu, canavar, çaqqal, tülkü, kəklik, qırqovul kimi heyvan və quşlar qorunur. | Ина жейран, цуцӀул, чуьлдин кац, чуьлдин вак, жанавур, чакъал, сикӀ, къвед, ачкар, гьакӀни маса гьайванар ва къушар ава. | null | qusar |
Yasaqlıqda təsadüf olunan ən qiymətli heyvanlardan biri Dağıstan turudur. | Ина дуьшуьш жезвай гьайванрикай виридалайни къиметлуди Дагъустандин цӀегь я. | null | qusar |
Onun erkəyinin çəkisi 100 kiloqrama, dişisinin çəkisi isə 50 kiloqrama çatır. | Адан эркекдан заланвал 100 кг-див, дишидан заланвал 50 кг-див агакьзава. | null | qusar |
Yuxarı Zeyxur dövlət qoruğu qiymətli vələs, qovaq, qızılağac, palıd və fısdıq ağacları ilə məşhurdur. | Вини ЦӀийихуьре туькӀуьрнавай гьукуматдин къурух верхьи, къавах, къизилагъаж, мегъуьн, пипин тараралди машгьур я. | null | qusar |
Burada qırqovul, kəklik, qara və ağ leyləklər, dovşan, cüyür, çöl donuzu və başqa heyvanlar qorunur. | Ина ачкар, къвед, чӀулав ва лацу къугъар, къуьрер, жейранар, чуьлдин вакӀар ва маса гьайванар хуьзва. | null | qusar |
Qaraxan bulağı buranın yaraşığıdır. | Къарахан булах инин ярашух я. | null | qusar |
Rayonda aşağıdakı təbiət abidələri vardır: Həzrə kəndində Şeyx Cüneyd məscidinin qarşısında Şərq (platan) çinarları. | Районда агъадихъ галай тӀебиатдин гуьмбетар ава: Шейх Жуьнейдан мискӀиндин вилик РагъэкъечӀдай патан (платан) чинарар. | null | qusar |
Çətkün kəndinin yaxınlığında ardıc meşələri i. | Четкуьн хуьруьн мукьув цӀирицӀ тарарин тамар. | null | qusar |
Düztahir kəndinin ərazisində cökə meşəsi. | ТӀигьира гъулцин тарарин там. | null | qusar |
Urva kəndində Əlisman baba meşəsi. | Вурва Алисман бубадин там. | null | qusar |
Qusar bulaqlar diyarıdır. | КцӀар булахрин макан я. | null | qusar |
Burada onlarca bulaqları olan çoxlu kənd var. | Ина цӀудралди булахар ргазвай хуьрер ава. | null | qusar |
Belə kəndlərdən biri Böyük Muruqdur. | Абурукай сад ЧӀехи Муругъ я. | null | qusar |
Burada Suval, Verxer, Apul, Sona, Butbut, Sənqər, Üzdən, Laran, Neqi, Pikin, Qaya, Qayi adları verilən bulaqlar və onlarca başqa bulaq qaynayır. | Сувал, Верхер, Апул, Суна, БутӀ-бутӀ, Сенгер, Уьзден, Ларан, Некъи, Пикин, Къая булах, Къайи булах, СикӀрен булах ва маса цӀудралди булахар инин абур я. | null | qusar |
Qusar kənd təsərrüfatı rayonudur. | КцӀар хуьруьн майишатдин район яз гьисабзава. | null | qusar |
İqtisadiyyatında meyvəçilik, heyvandarlıq, taxılçılıq, tərəvəzçilik və kartofçuluq mühüm yer tutur. | Ина майвачивили, малдарвили, техилчивили ва картуфчивили кьилин чка кьазва. | null | qusar |
Sovet dövründə Qusar respublikanın Qubadan sonra ən iri meyvəçilik rayonu sayılırdı. | Советрин девирда Къубадилай алатайла КцӀар республикадин виридалайни чӀехи майвачивилин район яз гьисабзавай. | null | qusar |
Qusar çayının sağ sahilində, dəniz səviyyəsindən 1750 m hündürlükdə, alp çəmənliklərinin qoynunda "Suvar" istirahət mərkəzi yaradılmışdır. | КцӀар вацӀун эрчӀи кьере, гьуьлуьвай 1750 м Кьакьанда "Сувар" тӀвар ганвай ял ягъидай меркез ава. | null | qusar |
Burada yaşıl yaylaqlar, hündür şəlalələr, təbiətin füsunkar guşərələri adamı heyran edir. | Ина и кьил-а кьил таквар къацу яйлахри, кьакьан чарчарри, инсандин кӀвач галукьнавачир пак чкайри вири гьейранарда. | null | qusar |
Qusarda Geni̇ş Yayilib | КцӀара Гзаф Дуьшуьш Жезва | null | qusar |
Qış gələndə zirvələri, aşırımları qar və buzlar örtür. | ХъуьтӀуьз кукӀушарни рагалар живерини муркӀари кьада. | null | qusar |
Dağların şah əsəri olan şəlalələr buz bağlayanda bu mənzərədən doymaq olmur. | Дагъларин кьилин эсер тир чарчарар муркӀади кьурла и иервилерилай вил алудиз жедач. | null | qusar |
Mayın sonlarından başlayaraq baharın nəfəsi onları isitməyə başlayır. | Майдин рагъ авай йикъари хъуьтуьларда муркӀар. | null | qusar |
Şəlalələrin gurultusu yenidən təbiəti cana gətirir. | Чарчаррин ван гьатда дагълара. | null | qusar |